2009 - Ekim 2009 Yıl : 11 Sayı : 42isamveri.org/pdfdrg/D02036/2009_42/2009_42_BERKS.pdf · 2020. 12. 7. · Süleyman Berk Yıl: 11, Sayı: 42 Ağustos 2009 -Ekim 2009 Ali Paşa

Ağustos 2009 - Ekim 2009 Yıl : 11 Sayı : 42

August 2009 - October 2009 Volume : 11 Number : 42

Akademik Araştı r"m a 1 ar O ergisi 2009, Sayı 42, Sayfa 1 ar 201-230

SU KÜLTÜRÜNDE HAT SANATI

Süleyman BERK*

"Su hayattır" vecizesi yanında. Hz. Peygamber(sav)'in "En faziletli sa-daka. su vermektir" tavsiyesine uyan müminler, insanların kullanımına suyu ulaştırma hususunda büyük bir gayrete girmişlerdir.

Sultanlar. Vftlide Sultanlar. Sadrazamlar. devletin ileri gelenleri ve imkiin sahibi herkes. suyu insanlara ulaştırma ve sunma konusunda ellerinden gelen her türlü gayreti göstermişlerdir. Bu hususta çok ileri bir örnek, Bursa'da gö-rülmüştür. Bursa'da menriida bulunan Karaçelebizfide Abdülaziz Efendi, ma-kamından azledilmesinin ve İstanbul'dan uzakta olmasının sıkıntısını. Bursa'yı iideta çeşmelerle donatarak gidermeye çalışmıştır. Kırk adet çeşmeye, Ulu-dağ' dan Müftüsuyu olarak anılan suyu getirtmiştir. 1 Tanpınar'ın ifadesiyle, " ... bu su şehrinde çeşme yaptırtmayı kendine biricik eğlence edinir ve serveti-nin mühim bir kısmıııı bunun için harcar".2

Osmanlı medeniyetinde su kültürünün izlerini, hüküm sürdüğü her yerde görmek mümkündür. Payitaht olan İstanbul. bu konuda zengin bir mirası göz önüne sermektedir. Osmanlı su yapılarıııı bentler, suyolları, maskemler, su tera-zileri, şadırvan. kuyu, çeşme ve sebiller oluşturmaktadır. Bu yapıların çoğunda kitabeleri bulunmaktadır. Toplumun kültür ve sanat seviyesinin gelişimine para-lel olarak kitabelerin seviyelerinde de gelişmeler görülmektedir. İstanbul'da Belgrad ormanlarında bulunan Büyükbent kitabesi, İstanbul'da bulunan ilk tuğralı kitabe olma özelliğini taşımaktadır. Bu kitabede Sultan Ill. Ahmed tuğrası bulunmaktadır.

Medeniyetimizde her çeşit bina, köprü, çeşme, kale, bent, kule vb. yapıların uygun yerine kitabe konulması geleneği bulunmaktadır. Bu kitabeler, yapı ile ilgili bilgiyi geleceğe aktaran en önemli belge niteliği taşımaktadır. Taşa ka-zııımak suretiyle oluşturulan bu kitabeler, her türlü yıpranmaya karşı nisbeten dayanıklı olduklarından, taşıdıkları bilgiyi geleceğe taşımaları hususunda daha sağlam kalabilmektedirler. Ayrıca, taşa kazııımış bu kitabeler, devirlerinin sa-nat, kültür ve edebi özelliklerini yansıtmaları bakımıııdan önemlidir. Kitabeler, genellikle celi sülüs, celi talik ve çok nadir de olsa rik'a hatları ile yazılmışlardır. Bazı kitabelerde bulunan padişah tuğraları da kitabelerin önemli unsurudur. Kitabeler mensur olabildiği gibi ma~um da olabilmektedir. Manzum kitabele-rin genellikle son mısraıııııı harflerinin toplamı, ebced hesabı ile eserin yapım tarihini vermektedir.

Osmanlı döneminin önemli su tesislerinden Belgrad Ormanları'nda Kırkçeşme ve Taksim suyu tesisleri üzerind~ bulunan yedi bentten, beşi üzerin-

201 Akademik Araştırmalar Dergisi

202 Journal

of Academic Studies

Su Kültüründe Hat Sanatı

de kitübe bulunmaktadır. Kırkçeşme suyu tesisleri üzerinde bulunan bentlerden Ayvat Bendi ve Karanlıkbend'in kitübeleri yoktur. Aynı su tesisi üzerinde bulu-nan I3üyükbcnd ve Kirazlıbcıı

Süleyman Berk Yıl: 11, Sayı: 42 Ağustos 2009 - Ekim 2009

Ali Paşa Sebili ve Çeşmesi, Şehzadebaşı Damad İbrahimpaşa Çeşıne ve Sebili, Beyoğlu Galata Bereketzade Çeşmesi, Eyüp Mihrişah Valide Sultan Çeşme ve Sebili, Lfıleli Sebili. Beykoz İshak Ağa Meydan Çeşmesi, Küçüksu Mihrişah Vfılide Sultan Meydan Çeşmesi, Üsküdar Glilnfış Emetullah Vfılide Sultan Sebi-li ve Çeşmesi. Çengelköy'dc lahana başlıklı Ahmed Ağa Çeşmesi. Üsküdar Miskinler Çeşmesi (Hüfız İsa Ağa Çeşmesi), Emirgan 1. Abdülhamid Han Çeşmesi, Kabataş Koca Yusuf Paşa Çeşme ve Sebili, Aksaray Muradpaşa Camii Kara Davut Paşa Çeşmesi, Aksaray Pertcvniyal Vfılide Sultan Çeşmesi, Silivrikapı Bfıla Tekkesi Çeşme ve Sebili, Ortaköy Damad İbrahim Paşa Çeşmesi, Fatih Nakşıdil Sultan Türbesi Sebili ve Çeşmesi, Süleymaniye Meydan Çeşmesi, Eyüp Pertevniyal Vfılide Sultan Çeşmesi, Topkapı Bezmifılem Vfılide Sultan Çeşmesi, Eminönü Yeni Cami Çeşme ve Sebili, Karaköy Kemankeş Ka-ra Mustafa Paşa Çeşmesi4 , Zevki Kadın Çeşmesi, Kasımpaşa Yakub Ağa Çeşmesi, Tophane ~adirihane Topçubaşı İsmfıil Ağa Çeşmesi, Topkapı Sarayı'nda Hırka-i Saadet Dairesi il. Mahmud Çeşmesi, Topkapı Sarayı Ill. Ahmed Çeşmesi, Dudullu Adile Sul_tan Namazgah Çeşmesi, Üsküdar Karacaahmed Mezar-lığı duvarında Aişe Hatun Çeşmesi, Gülhane, Zeynep Sultan Camii üst tarafında Başçuhadar Seyyid Ömer Ağa Çeşmesi, Sultanahmed Cevri Kalfa Çeşmesi, Samatya Çavuşbaşı Ali Ağa Çeşmesi, Dolmabahçe Eınin Ağa Çeşme ve Sebili, Üsküdar İnadiye Mezarlığı Çeşmesi, Beykoz'da üç adet İshak Ağa çeşmeleri, Edirnekapı Kasapbaşı Hasan Efendi Çeşmesi, Kadırga Kasapbaşı Hasan Ağa Çeşmesi, Zeytinburnu'nda Kazlı Çeşme, İçerenköy Mahmud Bey Çeşmesi, Bey-lerbeyi 11. Mahmud Çeşmesi, Küçükçamlıca IV. Mehmed Çeşmesi, Rami Tantavi Camii önü Nazım Bey Çeşmesi, Nusretiye Camii Sebili, Karagümrük Pcrtevniyal Vfılide Sultan Çeşmesi, Giilhiine Salkım Söğüt Çeşmesi, Üsküdar, Çiçekçi III. Selim Çeşmesi, Hırka-i Şerif Sl'neperver Vfılide Sultan Çeşmesi, Yıldız Sarayı Hamidiye Çeşmesi, Eyüp Şah Sultan Çeşme ve Sebili, Yedikule Uşşiiki Tekkesi Çeşmesi, Eyüp Veziriazam İbrahim Paşa Çeşmesi, Beşiktaş Yahya Efendi Çeşmesi, Biiyezid Camii Çeşmesi, Eyüp Sultan Camii Revaklı Avlu Çeşmeleri, Eminönü Hatice Sultan Çeşmesi, Kartal Yakacık Veli Dayı Sokağı Çeşmesi, Eminönü Kiiçiikpazar Hacı Kadın Camii Çeşmesi, Vefa Recfü Mehmed Efendi Çeşme ve Sebili, Topkapı Takkeci İbrahim Çavuş Sebili gerek mimarisi gerekse kitabeleri bakımından dikkat çeken eserlerden bir kısmıdır. (Bk. Resim 1, 3, 4_, 8, 9, IO, il, 12, 15, 21, 22)

Çeşmeler, mimari bakımdan genel olarak şu kısımlardan oluşmaktadır.5

1- Hazne

2- Ayna Taşı

3- Kitabe

4- Tekne/ Kurna

5- Bekleme sekisi



Şüphesiz. bu unsurlar genel yapıyı aksettirmektedir. Bütün çeşmelerde bu unsurların tamamını hulmak mümkün olmadığı gibi. kimi çeşmelerde bu unsur-lar fazlasıyla bulunmaktadır.

Makalemizin ana konusunu teşkil eden hat sanatı, su yapılarında her dö-. nemde kullanılan bir unsur olmuştur. İlk dönem çeşmelerinden başlamak üzere

son döneme kadar. özellikle çeşme ve sebil kitabelerinde, mensur ifadeler ya-nında manzum metinler, kısa dufilar, su ile ilgili ayet ve hadls-i şerifler bolca kullanılmıştır. Kullanılan bu metinlerin bir kısmının edebi kıymeti yanında hat sanatı bakımında da önemi bulunmaktadır. İstanbul'daki bazı su yapılarındaki ayet, hadis, bazı ibareler ve bulundukları yerler şöyledir:

204 Journal

of Academic Studies

Enbiya Suresi 21/30. ayeti "Ye mine'l-mfıi kulle şeyin hayy: Bütün canlıları sudan [yarattık]."6 şekliyle: Belgrad ormanlarında Taksim Suyu tesisleri üzerinde bulunan Vfılidebendi'nin talik ile yazılan kitabesinin, kıvrık dal ve yaprak motilleriyle oluşturulmuş tfıc kısmında, celi sülüs hat ve müdevver istif-le, Gülhane Parkı giriş kapısında bulunan I. Ahmed Çeşmesi, Kocamustafapaşa Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesi, Ağa Camii Çeşmesi, Üsküdar Şeyh Camii Çeşmesi, Üsküdar Ahmetliye Çeşmesi, Çengelköy il. Mahmud Çeşmesi, İstinye Ahmed Şemseddin Efendi Çeşmesi, Eyüp Siyavuş Paşa Çeşmesi, Eyüpsultan Camii Revaklı Avlu Çeşmesi, Edirnekapı Sulukule Ahmed Galip Paşa Çeşmesi, Dudullu Adile Sultan Çeşmesi, Üsküdar Aziz Mahmud Hüdfıi Çeşmesi, Harem Mehmed Tahir Efendi Çeşmesi; ayııı ayet-i kerime Besmele ile birlikte Dolma-bahçe Emin Ağa Çeşmesi, Tophane Kılıçalipaşa Sebfli, Süleymaniye Abdullah Ağa Çeşmesi, Üsküdar İnadiye Çeşmesi, İçerenköy Mahmud Bey Çeşmesi, Sa-lacak Silahdar Mustafa Çeşmesi, Eyüp Mihrişah Vfilide Sultan Çeşmesi ve talik hat ile Cağaloğlu Yokuşu Çeşmesi'nde görülebilir. Aynı ayet, tuğra· formunda, Üsküdar Karacaahmed Mezarlığı duvarındaki Aişe Hatun çeşmesinde görülebi-lir. H. 1209/ 1794- 1795 tarihli olan bu çeşmenin tuğra sereninde "Ve mine'l-mfü kulle şeyin hayy" ayeti, tuğranın iç beyzesinin iç tarafında da "Sadakallahu"7 ibaresi görülmektedir Aynı ayet-i kerime, epeyce deforme oldu-ğu halde, celi sülüs müsennfı şekliyle, Süleymaniye semtinde, Bozdoğan Keme-ri'nin nihayet bulduğu, Kaptan Paşa Mektebi Sokağı'nın köşesindeki bir çeşmede, kemer nişi içerisindebulunmaktadır.8

Bu ayet-i kerime, "ve cealna mine'l-mfü kulle şeyin hayy efelii yu'minfın"9 şekliyle, Eyüp Pertevniyal Valide Suitan Çeşmesi, Galata Bereketzade Çeşmesi ve Kasımpaşa Abdi Kaptan Sebfli üzerinde yer almakta-dır.

Aynı ayet-i kerime, "Ve cealna mine'l-mfü kulle şey'in hay: Bütün her şeyi sudan yarattık." şekliyle: Üsküdar Kısıklı Çeşmesi, Erenköy İstasyon Çeşmesi, Çengelköy Bekar Deresi Çeşmesi, Ayasofya Üçyüzlü Çeşme, Biiyezid Camii Hazlresi'de Sultan II. Biiyezid Türbesi yanındaki çeşmede, Üsküdar İhsaniye Çeşmesi, Bfıyezid Camii Çeşmesi, Haydar Hacı Arif Ağa Çeşmesi, Eyüp Kaptan Paşa Çeşmesi, Fatih Sofular Ahmed Hulı1si Paşa Çeşmesi, Kumkapı Ahmed Bey Çeşmesi, Yakacık Veli Dayı Sokağı Çeşmesi, Beylerbeyi Akbaba


Çeşmesi, Beşiktaş Ramiz Ağa Çeşmesi. Ortaköy Şanizade Çeşmesi, Silivrikapı Bfıla Tekkesi Çeşmesi, Vefa Recfıi Mehmed Efendi Çeşmesi, Eİninönü Hatice Turhan Sultan Türbesi Çeşmesi, Maçka Bezmifüem Vfılide Sultan Çeşmesi, Taksim Maskemi I. Mahmud Çeşmesi ve Vaniköy Süleyman Bey Çeşmesi'nde; aynı ayet Besmele ile birlikte, Kadıköy Hasan Rıza Paşa Çeşmesi'nde bulun-maktadır. (Resim: 6, 13, 20, 27, 24, 25)

İnsan suresi 76/6. "Aynen yeşrebu biha 'ibadullahi yufecciruneha tefclra: Bu ancak Allah'ın kullarının taşıra taşıra içebileceği bir pınardır." ayeti, Üskü-dar Ümmü Gülsüm Hanım Çeşmesi'nde. Sultanhamam II. Vakıf Hanı cephesin-de: ayetin son kısmı olan ·'yufecciruneha tefclra" olmadan da, Süleymaniye Meydanı Çeşmesi ve Eyüp Veziriazam İbrahim Paşa Çeşmesi'nde kullanılmıştır. ( Resim: 17)

İnsan surenin 21. flyetinin son kısmı olan "Ve sekahum Rabbuhum şeraben tahurii: Rableri onlara tertemiz içecekler içirir": Emirgan I. Abdülhamid . Han Çeşmesi, İstinye Ahmed Şemseddin Efendi Çeşmesi, İstinye İskele Çeşmesi, Ayasofya Üçyüzlü Çeşme, Aksaray Muradpaşa Camii bahçe duvarına bitişik Kara Davud Paşa Çeşmesi, Üsküdar Ahmed Şakir Efendi Çeşmesi, Üsküdar Slneperver Vfılide Sultan Çeşmesi, Ahmed Hulusi Paşa Çeşmesi, Tuzla Davud Ağa Çeşmesi, Üsküdar İnadiye Mezarlığı Çeşmesi, Yıldız Sarayı Hamidiye Çeşmesi, Eminönü Kapıağası İbrahim Ağa Çeşmesi, Süleymaniye Meydan Çeşmesi, Galata Matbah Eınini Hasan Ağa Çeşmesi, Sirkeci Salkım Söğüt Çeşmesi, Eyüpsultan Camii Revaklı Avlu Çeşmesi, Eyüpsultan Mezarlığı Çeşmesi, Kocamustafapaşa Hekimoğlu Ali Paşa Çeşmesi, Silivrikapı Bfıla Tekkesi Çeşmesi, Üsküdar Ahmed Şakir Efendi Çeşmesi, Fatih Şeyhülislam Sokağı Çeşmesi, Fatih Vani Mehıned Efendi ' (Behcet Efendi) Çeşmesi, Fatih Sultanselim Ali Efendi [Uzunköprülü] Çeşmesi, Küçükpazar Hızırbey Camii Çeşmesi, Eminönü Hatice Turhan Sultan Türbesi Çeşmesi, Eyüp Mihrişah Va-lide Sultan Çeşmesi ve celi talik ile Beşiktaş Yıldız'da Ali Bey Çeşmesi, Kireçburnu Il. Mahmud Çeşmesi, Tuzla Sahil Yolu Çeşmesi; Besmele ile birlik-te Topkapı Sarayı Valide Taşlığı Çeşmesi'nde kullanılmıştır. (Resim: 16, 19)

İnsan Suresi 76/ 17. "Ve yuskavne fıha ke'sen kane mizacuha zencebllfı: Orada, zencefil karışımı karışık bir tasla içirilirler." ayeti Ayasofya Üçyüzlü Çeşme'de kullanılmıştır.

İnsan Suresi 76/18. ayeti "Aynen fıha tusemma selseblla: O pınara "selsebll" (tatlı su) denir.": Süleymaniye Meydan Çeşmesi, Fatih Sofular Ahmed Hulusi Paşa Çeşmesi, Vefa Recfıi Mehmed Efendi Çeşmesi ve Galata Bereketzade Çeşmesi'nde; talik ile Kireçburnu II. Mahmud Çeşmesi'nde kulla-nılmıştır.

. '· Insan Sfıresi 76/22. ayeti "Inne haza kane lekum cezaen ve kane sa'yukum meşkura: "İşte bu sizin işlediklerinizin karşılığıdır.": Süleymaniye Meydan Çeşmesi'ne celi sülüs hatla yazılmıştır.



206 Journal

of Academic Studies

Muttaffifın suresi 83/28. ayeti kerimesi "Aynen yeşrebu biha'l-ınukarrabun: [O Allah'a] Yakın olanların içecekleri bir kaynaktır." Bu fıyet, Eyüpsultan Camii.revaklı avlu çeşmelerinden birinde bulunmaktadır.

Müzzemınil süresi 73/20. ayeti "Vema tukaddimü li enfusikum min hayrin tecidühu 'indallahi: Kendiniz için yaptığınız iyiliği [daha iyi ve daha bü-yük ecir olarak] Allah katında bulursunuz", Vefa Recai Mehmed Efendi Çeşmesi' nele celi süliis hatla kullanılmıştır.

Şura Süresi 42/19. ayetinde geçen "Allahu latifun bi ibadihi: Allah, kul-larına lütufta bulunandır": Vefa Recai Mehmed Efendi Çeşmesi'nde bulunmak-tadır.

Besmele-i şerife: Kadıköy Hasan Rıza Paşa Çeşmesi, Beylerbeyi Akbaba Çeşmesi. Laleli Camii Çeşmesi, Yıldız Sarayı Hamidiye Çeşmesi. Beşiktaş Ra-miz Ağa Çeşmesi. Yakacık Çınaraltı Çeşmesi, Eyiip Pertevniyal Valide Sultan Çeşmesi. Fatih Diilgeroğlu Camii Çeşmesi, Pendik Çınar Çeşmesi, Beykoz Ana-doluhisarı Kızılserçe Sokağı Çeşmesi, Yakacık Çıııaraltı Çeşmesi, Büyükçek-mece Enver Paşa Çeşmesi, Vaniköy Süleyman Bey Çeşmesi'nde bulunmaktadır.

Lafzatullah: Üsküdar, Doğancılar Aişe Sultan Çeşmesi'nde kullanılmış-tır.

'·Maşaallah" ibaresi: Eyüp Alemdar Mustafa Paşa Çeşmesi, Rumelihisarı Benlizade Ahmed Raşid Efendi Çeşmesi, Samatya Çavuşbaşı Ali Ağa Çeşmesi, Kapalıçarşı Halife Cilvenaz Çeşmesi, Eyüp Mehmed Ağa Çeşmesi, Eyüp Pertevniyal Villide Sultan Çeşmesi, Galata Bereketzade Çeşmesi, Silahdar Seyyid Abdullah Ağa Çeşmesi, Gülhane I. Abdülhamid Sebili, Cerrahpaşa Bah-çe Sokağı Silahdar Çeşmesi. Bayezid Ahi Durmuş Baba Çeşmesi, Üsküdar Sineperver Villide Sultan Çeşmesi, Beykoz Mehmed Bey Çeşmesi, Unkapanı Ahmed Ağa Meydan Çeşmesi . .Eyüp Bahariye Ebubekir Ağa Çeşmesi, GUlhane !: Abdülhamid Çeşmesi, Fatih Eyüpzade Şükrü Bey Çeşınesi'nde;

"Maşaallahu kane" şeklinde ise. Yedikule Mustafa Ağa Çeşmesi, Vefa Recai Mehmed Efendi Çeşmesi, Edirnekapı Kasapbaşı Hasan Efendi Çeşmesi, Edirnekapı Sulukule Ahmed· Galip Paşa Çeşmesi, Küçüksu Mihrişah Valide Sultan Meydan Çeşmesi. Fatih el-Hac Mustafa Çeşmesi, Eyüp Mihrişah Valide Sultan Çeşmesi ve Kumkapı Ahmed Bey Çeşmesi'ne yazılmıştır. (Resim: 23)

"Bfırekallah" ibaresine, Kapalıçarşı Halife Cilvenaz Çeşmesi'nde rast-lanmıştır.

Kelime-i Tevhid, Yedikule Uşşaki Tekkesi Çeşmesi, 10 Ruınelikavağı İbrahim Efendi (Ruznfüneci) Çeşmesi, Kanlıca Babaali Çeşmesi, Karaköy Ke-mankeş Kara Mustafa Paşa Çeşmesi, Pendik Çınar Çeşmesi'nde bulunmaktadır. "Lfülfıheillallahu'l-Meliku'l-hakku'l-mubin" şeklinde ise Topkapı Sarayı Hün-kar Sofası Çeşmesi'nde bulunmaktadır. (Resim: 14)


Hz. Peygamber (sav)'in insanları hayra sevk eden güzel sözlerinden olan: .. Hayru'l-miili ma unfika fı sebllillfıhi: Malın en hayırlısı hayra harcananıdır." ivleiilindeki lıadfs-i şerifi de çeşmelerde yer almıştır. Bunlar: Eyüp Pertevniyal Vfılide Sultan Çeşmesi ayna göbeğinde, Beşiktaş Ramiz Ağa Çeşmesi, Aksaray Olanlar Tekkesi Çeşmesi ve Maçka Bezmiiilem Viilide Sultan Çeşmesi alınlığıdır. Suyla ilgili diğer iki önemli hadis: "efdalu's-sadakati sakyu'l-miii. En hayırlı sadaka. su vermektii"; ''el-mfiu la yahillu men'uhu: Suyun kullanımını engel-lemek haramdır." bu hadisler iki ayrı madalyon şeklinde ve celi talik hat ile, Be-şiktaş Yıldız' da Ali Bey Çeşmesi' nele bulunmaktadır.

Farsça ··Afiyed-bfid: Afiyet olsun!" cümlesine. Beykoz Mehmed Bey Çeşınesi'nde; "lvlubfirek-bfid: Mubfirek olsun" ve ''Sıhhat-bad: Sıhhat. sağlık ol-sun" ibarelerine. Eyüp Bahariye Ebubekir Ağa Çeşmesi'nde; celi' süliis hatla "Su her şeye hayat verir" cümlesine ise Rami Nazım Bey Çeşmesi'nde rastlan-mıştır.

Hat Sanatında, Padişah tuğralarının estetik bakımdan biiyiik önemi bu-lunmaktadır. Aslında. bir yapının padişah adına inşa edilmesi, tek başına onun bir üslGp taşıması demektir. Aynı zamanda devrinin önemli sanatkfirlarının im-zasını da bu yapılarda görebiliriz. Su yapılarında padişah tuğraları şu yapılarda bulunmaktadır:

Sultan III. Ahmed tuğrası: Belgrad Ormanı Büyük Benci Kitabesi'nde

Sultan l. Abdiilhamid tuğrası: Üskiidar Slneperver Valide Sultan Çeşmesi, Emirgan l. Abdülhamid Meydan Çeşmesi'nde

Sultan III. Selim tuğrası: Arnavutköy Beyhan Sultan Çeşmesi, Eyüp sul-tan Camii Revaklı Avlu çeşmelerinde dört adet, Yeniköy Mihrişah Viilide Sul-tan Çeşmesi, Kiiçüksu Mihrişah Vfılide Sultan Çeşmesi, Eminönü Hatice Sultan Çeşmesi, Ayasofya Soğukçeşme Sokağı Nazır İsmail Efendi Çeşmesi'nde

Sultan ll. Mahmud tuğrası: Eyüp Nişanca Mihrimah Sultan Çeşmesi, Çu-buklu Berbcrbaşı Ali Ağa Çeşmesi, Topkapı Takkeci İbrahim Ağa Camii ya-nında Derviş Paşa Çeşmesi, Kandilli İskele Çeşmesi, Kireçburnu Il. Mahmud Çeşmesi, Mahmudpaşa Il. Mahmud Çeşmesi, Gedikpaşa Emin Sinan 11. Mahmud Çeşmesi, Edirnekapı Ali Ağa Çeşmesi, Sirkeci Hocapaşa Dördiincü Kadın Çeşmesi,· Sarıyer Boyacıköy Il. Mahmud Çeşmesi, Silivrikapı 11. Mahmud Çeşmesi, Beykoz Dereseki 11. Mahmud Çeşmesi, Bostancı 11. Mahmud Çeşmesi, Beylerbeyi l. Abdlilhamid Camii sahil kısmındaki II. Mahmud Çeşmesi. Bostancı Seliimiali lI. Mahmud Çeşmesi, Topkapı Sarayı Hırka-i Saadet Dairesi Çeşmesi, Çengelköy Il. Mahmud Çeşmesi, Çamlıca Mehmed Han Çeşmesi. Çengelköy Yusuf Ziya Paşa Çeşmesi, Beşiktaş Mehmed Ali Bey Çeşmesi, Eğrikapı Maskeml\kapısı 11 , Belgrad Ormanı Kirazlıbend ve Yenibend 12 kitabeleri üzerinde bulunmaktadır.

Sultan Abdülmecid tuğrası: Gedikpaşa Canfeda Kadın Çeşmesi, Vakıf Gurabii Hastahanesi Camii Önü Abdülmecid Han Çeşmesi, Gülhiine Bab-ı füi Abdiilmecid Han Çeşmeleri, Adile Sultan Sarnıcı kitabesi, Cerrahpaşa Besim



Ağa Çeşmesi. Bayezid. tvtcrcan Beşir Ağa Çeşmesi, Taksim Valide Sultan Çeşmesi. Kocamustafapaşa Yane Sokağı Bezmiiilem Viilide Sultan Çeşmesi, Kocamustafapaşa Lülezar Sokağı Bezmiiilem Valide Sultan Çeşmesi, Maçka Bezmiiilem Viilide Sultan Meydan Çeşmesi, Beyoğlu Galata Mevlevihanesi Ha-san Ağa Çeşmesi'nde bulunmaktadır.

Sultan Abdülaziz: Karagümrük Pertevniyal Viilide Sultan Çeşmesi, Be-şiktaş Ramiz Ağa Çeşmesi'nde bulunmaktadır.

208 Journal

of Academic Studies

Sultan V. Murad tuğrası: Yalnızca Cankurtaran Meydanı'ndaki Kethüda Seyyid Mehmed Ağa Çeşmesi' nde rastlanmıştır. ıJ

Sultan V. Mehmed (Sultan Reşad) tuğrası: Kuruçeşme Kadın Efendi Çeşmesi' nde bulunmaktadır.

Sultan II. Abdülhamid tuğrası: Tarabya Bezmiiilem Viilide Sultan Çeşmesi, Beşiktaş Asariye, il. Abdülhamid Çeşmesi, Küçükçekmece Meydanı Hamidiye Çeşmesi, Yıldız Sarayı Hamidiye Çeşmesi, Silivrikapı Balii Tekkesi Çeşmesi üzerinde bulunmaktadır.

Yukarıda, çeşme ve sebil ve diğer su yapılarında bulunan ayet-i kerime, hadis-i şerif, besmele ve kimi dua cümleleri tasnife tabi tutulmuştur. Şüphesiz çeşme ve sebillerde sadece bu metinler bulunmamaktadır. Yukarıda verilen me-tinlerden başka manzum kitabe ve mensur ifadelere çeşme, sebil ve diğer su ya-pılarında rastlamak mümkündür. Manzum ve mensur metinler içerisinde çok kısaları olduğu gibi çok fazla olanları da bulunmaktadır. Elbette, bu metinlerin bir makale sınırları içerisinde değerlendirilmesine imkan yoktur. Zaten İstanbul 'da bulunan su yapılarının metinleriyle ilgili kitaplar da bulunmaktadır. 14

İstanbul'un su yapıları üzerinde, hat sanatı açısından çok önemli kitabe-' !er bulunmaktadır. Ekol sahibi olmuş hattatlar yanında, üslup sahibi birçok önemli hattatın imzalı kitabeleri çeşme, sebil ve bendlerin önemli unsurlarını oluşturmaktadır.

İstanbul çeşme ve sebillerinde Ahmed Karahisari, Hafız Osman Efendi, 15

Hattat Yahya Hilmi, 16 İsmail .Zühdi Efendi, 17 Mustafa Rakım Efendi, Hattat Sami Efendi, Yesari Mehmed Es' ad Efendi, Y esariziide Mustafa İzzet Efendi, İsmail Hakkı Altunbezer, Ömer Vasfi Efendi, Mehmed Emin Efendi, Emin Eyyfıbi, Mehmed Rasim Efendi, 18 Abdülfettah Efendi, Muhsinziide Abdullah Efendi, Hattat Mehmed Vuslat!, Mehmed Bin Mustafa el-Bursevl, Sultan Ill.Ahmed, 19 Macid Ayral, Hattat Mehmed İzzet Efendi (Galatasaray Sultanisi Hat Hocası), Mehmed Nazif Bey, Hattat Ffük Efendi, Hattat Moralı Beşir Ağa, Mehmed Şevki Efendi, Ağakapılı İsmail Efendi, Hattat Abbas Kemal Efendi, Hattat İbrahim, Hattat Mehmed Tahir Efendi, Laz Ömer Vasfi Efendi,20 Edirne-li Emin Efendi, Mehmed Şevket Vahdeti, Mehmed Rıfat Efendi, Kfüib-i Sır Mustafa Efendi, 21 el- Hac Süleyman Efendi, Hattat Hocaziide'nin yazılarına rastlanabilir.


Çeşme ve sebil kitabeleri içerisinde, istif ve harf yapısı olarak çok giizel eserler bulunmaktadır. Hattat Sami Efendi'nin Eminönü Yenicami Sebili kita-besi, celi siiliis yazıda ekol olmuş bir yazıdır. Celi si.ili.is yazıda ilerlemek isteyen hattatlar bu yazıyı ve yazının kalıplarını kendilerine örnek almışlardır.22 Celi sü-lüs "Ve cealnii mine'l-mfü kulle şey'in hay" yazısı, Ömer Vasfi Efendi (1880-l928)D tarafından Kısıklı Çeşmesi' ne, Hattat Macid Ayral (1891- 1961) tara-fından Biiyezid Camii Çeşmesi'ne, Hattat Ömer Ffük Efendi ( 1855- 1919) tara-fından Biilii Tekkesi Sebili Çeşmesi üzerine yazılmıştır. Aynı ayet müdevver is-tifli olarak, İsmfıil Hakkı Altunbezer ( 1873- 1946) tarafından Erenköy İstasyon Çeşmesine, Beyzi istifli olarak da Mehmed Nazif Bey ( 1846- 1913) tarafından Yakacık Veli Dayı Sokağı Çeşınesi'ne yazılmıştır. Aynı ayet Hattat Mustafa Rakım Efendi ( 1758- 1826) tarafında celi si.ili.is ve müsennii olarak Fatih Nakşıdil Çeşmesine yazılmıştır. Şüphesiz, celi yazıda büyiik inkıliip yapmış olan Mustafa Rakım Efendi'nin bu yazısı, istif olarak çok önemlidir.24 Hattat Mustafa Rakım E.fendi imzalı bir çeşme kitabesi bugiin İstanbul Tiirk ve İsliim Müzesi deposunda bulunmaktadır.25 Rakım Efendi, celi talik hat ile Üsküdar Miskinler Çeşmesi kitabesi ile Giilhiine Zeynep Sultan Camii iist tarafında bu-lunan Başçuhadar Seyyid Ömer Ağa Çeşmesi'nin kitabelerini yazınıştır.26

Mehmed Nazif Bey "Ve sekfilmın Rabbuhuın şeriiben tahGrii" ayetini istifli ola-rak Fatih Viini Mehıned Efendi Çeşmesi'ne; Macid Ayral ise satır şeklinde, Aksaray Muradpaşa Camii bahçe duvarına bitişik Kara Davud Paşa Çeşmesi'ne yazmışlardır. Aynı ayeti Muhsinziide Abdullah Efendi'de Unkapanı Hacı Kadın Sokağı Çeşmesi'ne yazmıştır. Neyzen Emin Efendi tarafından Sultanhaınam II. Vakıf Hanı duvarındaki çeşme için celi siilüs ile yazdığı "Aynen yeşrebu bihii 'ibadullahi yufeccirfıneha tefcira" ayeti, harf yapısı ve istif olarak ekol olmuş yazılardandır. Hat sanatı tarihinde, celi si.ilüs yazının tarihi gelişiminde önemli yeri olan hattat Maralı Beşir Ağa'nın imzasına, Ayasofya Meydanı'nda bulunan Beşir Ağa Çeşmesinde rastlanmıştır. Hattat Hocazade'nin celi yazısına Tophane Kadiriler yokuşunda Kadiri tekkesi yanındaki Topçubaşı Çeşmesi'nde rastlan-maktadır.27 (Resim: 2, 7, 26, 28)

Bend, çeşme ve sebiller üzerinde bulunan imzalı celi talik yazılardan Yenibend kitabesi,.Nusretiye Camii Sebili kitabesi "Yesarizade Mustafa İzzet" imzalı eserlerden sadece ikisidir. Emirgan Çeşmesi celi talik yazıları ise Yesari Mehmed Es'ad Efendi imzalıdır.28 Fatih Feyzullah Efendi Çeşmesi kitabesinde imza olmamakla birlikte, kaynaklarda Durmuşzade Ahmed Efendi'nin olduğu kayıtlıdır.29 Şehziidebaşı Damad İbrahimpaşa Çeşme ve Sebili üzerinde bulunan celi talik yazılar hattat Şeyhülisliim Veliyüddin Efendi'ye aittir. 30 ·

Bilindiği gibi yazı sanatında meşk yanında, eski üstad hattatların önemli yazıları üzerinde araştırma yapmak çok önem arz etmektedir. Matbaanın olma-dığı yahut, eski eserlerin bugünkü kad~· bol miktarda basılamadığı dönemlerde, hat talebesi için, kitabelerin önemi büyük olmuştur. Bu sebeple, hattatlar tara-fından, önemli üstadların yazıları "ziyaret edilmiştir". Bu ziyaretlerde, kitabe-deki harf yapıları ve istif nükteleri uzun süre tetkik edilirdi.


210 Journal

f Academic Studies


RESİMLER (Fotoğratlar: Mustafa YIUvlAZ)

Resim 1-Topkapı Sarayı Bftb-ı Hümayun Önünde III. Ahmed Meydan Çeşmesi

Resim 2-Üsküdar III. Ahmed Meydan Çeşmesi'nin Sultan III. Ahmed Hattı İle Kitabesi


Resim 3-Tophane'de 1. Mahmud MeydanÇeşmesi

Resim 4-Kitiibeleri Hattat Mehmed Rasim Efendi'ye Ait Olan Azapkapı Saliha Sultan Çeşmesi


ı'

212 Journal

of Academic Studies


Resim 5-Sultaııahmct Meydanı'ııda Alman Çeşmesi

Resim 6-Çamlıca Kısıklı Çeşmesi, Kitabe Hattat Ömer Vasfi İmzalıdır


Resim 7- Kitabesi Hattat Mustafa Riikım Efendi Tarafından Celi Talik İle Yazılan Üsküdar Miskinler Tekkesi Çeşmesi



214 Journal

of Academic Studies

Resim 8-Üsküdar Gülnfiş Emetullah VaJide Sultan Çeşmesi'nin Genel Görünü-mü


Resim 9-Üsküdar Gülnuş Emetullah V1llide Sultan Çeşmesi Kitabesi

Resim !O-Üsküdar GülnGş Emetull1ih Viilide Sultan Çeşmesi'nden Detay



Resim 1 !-Üsküdar Gi.ilnlış Emetullah Vfüide Sultan Çeşmesi'nden Detay

216 Journal

of Academic Studies

Resim 12-Bayezid Camii Hazire Duvarı'nda Bulunan Çeşme


Resim 13-Bayezid Camii Hazire Duvarı'nda Bulunan Çeşmenin Hattat Macid İmzalı Kitabesi

Resim 14- Karaköy Kemankeş Kara Mustafa Paşa Çeşmesi


218 Journal

of Academic Studies


Resim 15- Küçükpazar Hacı Kadın Çeşmesi

Resim 16-Küçükpazar Hacı Kadın Çeşmesi'nin Hattat Muhsinzade Abdullah İmzalı Kitabesi


Resim 17- Sultanhamam II. Vakıf Hanı Duvarında Bulunan Çeşmenin Hattat Neyzen Emin Efendi İmzalı Celi Sülüs Kitabesi



220 Journal

of Academic Studies

Resim 18- Sirkeci Salkımsöğüt'te Bulunan Bir Çeşme'nin Genel Görünümü


Resim 19-Sirkeci Salkırİ1söğiit'te Bulunan Çeşmenin Hattat Ziihdl İmzalı Kita-besi

Resim 20- Kavacık Veli Dayı Sokağı Çeşmes'nin Hattat Nazif İmzalı Kitabesi



Resim 21- Çengelköy'de Bulunan Lahana Başlıklı Ahmed Ağa Çeşmesi

222 Journal

of Academic Studies

Resim 22- Küçüksu Mihrişah Valide Sultan Çeşmesi'nin Kitabeleri


Resim 23-Ki.içi.iksu Mihrişah Vfüide Sultan Çeşmesi 'nde Bulunan "Maşaallahu Kfıne" ibaresi

Resim 24-Şehzadebaşı'nde Bir Çeşme Yıkıntısından Geriye Kalmış Kitabe (Ki-· tabe Şimdi İstanbul Türk ve İsliim Eserleri Müzesi'nde)



Resim 25- Bayczid Camii Haziresi'ııde Sultan II. Bayezid Türbesi Yanında Bu-lunan Bir Çeşme Kitabesi ·

224 Journal

of Academic Studies

Resim 26- Cerrahpaşa'da Bulunan Kazım Bey Çeşmesi'nin Hattat Vahdeti İmzalı Kitabesi


Resim 27- Ercnköy İstasyon Çeşmesi'nin Hattat İsmail Hakkı Altunbezer İmzalı Kitabesi

Resim 28-Hattat Sami Efendi İmzalı Eminönü Yenicami Sebili Kitabesi·


226 Journal

of Academic Studies


''' Dr .. Zeytinburnu Belediyesi Zeytinburnu Kültür ve Sanat Merkezi Eğitim Da-nışmanı

1 Orhan F. Köprülü ... Şeyhlilisliinı Kara- Çelebi Zade Alıdüluziz Efendi ve Müf-tü Suyu", Belleten (Türk Tarih Kurumu). c. XI, sy. 41(Ocak1947). s. 138.

2 Alımcı Hamdi Tanpınar. Beş Şehir. İstanbul, Dergfüı Yayınları, s. 122: Musta-fa Armağan. "Osmanlı'da Bir Su Tutkunu: Karaçelebizadc Abdlilaziz Efendi", Tlirk Edebiyatı. sy. 359 (Eyllil 2003), s. 14- 16.

-'Diğer lıendlerle birlikte Büylikbend"in teknik özellikleri ve daha geniş bilgi için bkz. Kuzını Çeçen, İstanbul' un Osnıaniı Dönemi Suyolları, İstanbul. İstanbul Bü-ylikşelıir Belediyesi İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSKİ). 1999, s. 91- 94; Şinasi Acar, "Bclgrad Ornıanı"ndaki Bentler", Yapı Dergisi, sy. 309 (Ağustos 2007), s. 50- 55. Büylikbend kitabesi için bkz. lıttp://www.yapidergisi.conı/ıııakaleicerik.aspx?MakaleNunı=34.

4 Bu çeşmenin bir diğer ismi Reislilklittııb İsmail Efendi Çeşmesi'dir. Bkz. Engin Özdeniz, İstanbul'daki Kaptan-ı Derya Çeşmeleri ve Sebilleri, İstanbul, Deniz Kuvvetle-ri Koımıtanlığı Yayınları. 1995. s. 321.

5 Çeşme yapısı ve terminolojisi ile ilgili daha geniş bilgi için bkz. Semavi Eyice, "Çeşme", Tlirkiye Diyanet Vakfı İslfuıı Ansiklopedisi (DİA), c. Vlll, İstanbul, Tlirkiye Diyanet Vakfı İsliinı Anıştırmaları Merkezi, 1993, s. 282; Özdeniz, İstanbul'daki Kap-tan-ı Dcryfı Çeşmeleri ve Sebilleri, s. 48.

6 Bu fıyetin tanı metni "ve cealnu nıine'l-ıııfıi kulle şey' in hay" (Enbiyfı suresi 21/ 30) şeklindedir. Kitubelerin kfıhir ekseriyetinde, "ıııin" harf-i cerrinin mliteallakı olan "cealnu" fiili yazılmamıştır. Kur' un fıyetinin bu şekilde eksik yazılması, aslında bir hata-dır.

7 Anlamı: Allah doğru söyledi. 8 Bu çeşme için bkz. İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı, İstanbul,,İstanbul Bli-

ylikşehir Belediyesi İstanbul su Kanalizasyon İdaresi Genci Müdlirlliğli, 2006, s. 181. ' 9 Bu şekliyle fıyetin anlamı: Blitlin canlıları sudan yarattık [ğımızı bilmezler mi?]

İnanmıyorlar mı? ıo Bu çeşmenin hattatının, imza olmamakla birlikte üslfıbundan, Kiinuni döne-

minin linlli hattatı Ahmed Karahisfıri (ö. 1556)'ye ait olduğu bilinmektedir. Bkz. Muhit-tin Serin. Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, İstanbul, Kubbealtı Neşriyatı, 2003, s. 1 11.

11 Bu tuğra, 2002 yılında yerinden söklilmek suretiyle çalınmıştır. 12 Yenibend kitfıbesi · tuc kısmın da bulunan ve Hattat Hfışim Efendi tarafından

çekilen tuğra, 2000 yılında çalınmak istenirken, bendin içerisine dlişlirlilmliştlir. Bendin blitlin suyu boşaltılarak kitfıbe kurtarılmış, tuğra etrafında bulunan glineş motifinin kırılan kısımları tamir edilerek, tuğra yerine monte edilmiştir.

13 Bu tuğra, Hattat Siimi Efendi tarafından çekilmiştir. Tuğranın sol alt köşesinde, Sfımi Efendi'nin imzası ve h. 1293 tarihi bulunmaktadır.

14 Burada sayılan ve sayılmayan çeşme ve sebil ve su yapılarıyla ilgili bilgi ve ki-tfıbeleri için bkz. İbrahim Hilmi Tanışık, İstanbul Çeşmeleri (l-II), Ankara, Maarif Veka-leti, 1943- 1945; Affan Egemen, İstanbul'un Çeşme ve Sebilleri, İstanbul, Arıtan Yayınevi, 1993, 860 s.; Ömer Faruk Şerifoğlu, Su Güzeli (İstanbul Sebilleri), İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1995, 191 s.; Hatice Aynur- Hakan T. Karateke, III. Ahmed Devri İstanbul Çeşmeleri, İstanbul, İstanbul Bü-ylikşehir Belediyesi Kliltür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1995, 313 s.; Kiizım Çe-çen, İstanbul'un Osmanlı Dönemi Suyolları, İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi


İstanbul Su ve Kanalizasvon idaresi (İSKh. 1999. s. 91- 94: İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı (1- lll). İstaııbuİ Büyükşehir Belediyesi İstanbul Su ve Kanalizasyon idaresi Genci Müdürlüğü Yayıııları. 2006: Şinasi Acar ... Belgrad Ormanı'ndaki Bentler"', Yapı Dergisi. sy. 309 (Ağustos 2007). s. 50- 55. Büyükbend kitabesi için lıkz. http://w\:w.yapidergisi.com/makaleicerik.aspx?lvlakaleNum=34.

'-' Aslıııda. Osmanlı hat sanatı tarihinde. Şeyh Hamdullah'tan sonra sülüs ve ne-sih yazıda ekol olan Hfıfız Osman Efendi az sayıda da olsa celi sülüsle eser vermiştir. Sülüs ve nesih yazıları kadar kudretli olmasalar da bunlar: Üsküdar Doğancılar Şehit Sülcymanpaşa Camii Çeşmesi kitabesi ile Karacaahmed Mezarlığı'ndaki Siyavuş Paşa ıııezartaşı kitabesidir. Bkz. M. Uğur Derman, "Hafız Osman'ııı Yazı Sanatımızdaki Ye-ri". Hayat ivlccmuası. sy. 52 (1967), s. 9: Siilcyıııan Berk. "Hattat Mustafa Rfıkım'ııı Ce-li Siilüs'iin Estetiğinde Ortaya Koyduğu Yenilikler"', M. Uğur Derman 65. Yaş Armağanı. İstanbul. Sabancı Üniversitesi Yavıııı. 2000. s. 157.

16 Bu hatt:ıtııı. Kadıköy Sürıı~eli Ali Paşa Çcşmesi'nin celi sülüs kitfıbcsinde im-zası bulunmaktadır. Kitfıbenin tarihi h. l l 05' dir.

17 Hattat İsmüil Zühdi Efendi' ye ait imzalı celi siillis bir çeşme kitfıbesi. Ortaköy. Şfıııizade Çeşmesi'nde bulunmakta idi. Maalesef, 2006 yılı yazıııda yere düşerek iki par-ça olmuştur. Bu kitfıbe ile ilgili bkz. Süleyman Berk. Hattat Mustafa Rfıkım Efendi. İstanbul. Kaynak Yayıııları. 2003, s. 34; M. Uğur Derman. "Ölümünün 200. Yıldöııiimiinde Hattat İsmail Zühdi Hattatları Reisi", P Diinya Sanatı Dergisi, sy. 43 (Kış 2007). s. 94.

18 Azapkapı Sfıliha Sultan Meydan Çeşme ve Sebili'nin celi yazılarını yazmıştır. Bkz. Süleyman Berk, "Azapkapı Siiliha Sultan Çeşme ve Sebili", El Sanatları Dergisi. 3/2007, s. 48- 53.

19 Osmanlı sultanları içerisinde hat sanatı ile uğraşanların en kudretlisi olan Sul-tan ili. Ahmed, Ayasofya arkasıııdaki III. Ahmed Çeşmesi'nde bulunan: 'Tfııihi Sultan Ahmed'in cfıri zeban-ı !Uleden/ Aç Besmeleyle iç'suyu Hfın Ahmed'e eyle dufı" beytini hakeza. Üskiidar'da Giilnfış Emetullah Meydan (Ill. Ahmed) Çeşmesi'nin "Dedi Han Ahmed ile bile İbrahim tarihin/ Suvardı fılemi dest-i Muhammed' le cevad Allah" beytini celi süliis hatla yazmıştır. Her iki yazıııııı sol alt kısmıııda, "Ahmed bin Mehmed Han" şeklinde, üsluplaşmış (stilize) imzası bulunmaktadır.

20 Laz Ömer Vasfı Efendi'nin, Kasımpaşa'da Nalıııcı yokuşu alt başıııda bulunan Kaptan Gazi Hasan Paşa Çeşmesi'nde imzalı kitabesi bulunmaktadır.

21 Tophane I. Mahmud Meydan Çeşmesi celi yazılarını yazmıştır. 22 Yeni Cami Sebili Kitabesiyle ilgili Bkz. M. Uğur Derman, "Yenicami Scbi-

li'nin Kitabesi", Lille Mecmuası, sy. 4 (Aralık 1986), s. 14- 17. Hattat Sami Efendi tara-fından yazılan Yenicami Sebili kitabesinin kalıpları, hfılen Topkapı Sarayı Müzesi GY. 980/ l O- 4 numaradadır.

23 Bu yazınııı kalıbı için bkz. İslam Kültür Mirasında Hat San'atı, İstanbul, İslam Tarih San' at ve Kültür Araştırma Merkezi 1992, s. 226 ve levha 170.

24 Bu yazı ile ilgili bkz. Berk, Hattat Mustafa Rakım Efendi, s. 87, 105; Bu yazı daha sonra, Ömer Vasfi Efendi tarafından takli'den yazılmıştır. Bkz. Ali Alparslan, Os-manlı Hat Sanatı Tarihi, İstanbul, Yapı Kııı(di Yayınları, 1999, s. 125.

25 Bütün araştırmalarımıza rağmen bu kitabenin getirildiği çeşme tespit edile-memiştir. Daha geniş bilgi için bkz. Berk, Hattat Mustafa Rakım Efendi. 55.

26 Bkz. Berk, Hattat Mustafa Rfıkım Efendi. 151- 152. 27 Bkz. İstanbul Tarihi Çeşmeler Kiilliyatı, c. I, 237.



2' Emirgfüı 1. Ahdiillıamid Camii yanında bulunan bu meydan çeşmesinin celi

Talik yazıları. Yahya Keımıl Beyatlı'nın "Hüzün ve Hatıra" şiirinde geçmektedir. Bkz. Yahya Kemal Beyatlı. Kendi Gök Kubbemiz. İstanbul, İstmıbul Fetih Cemiyeti- Yapı

. Kredi Yayınları, 2002, s. 76.

228 Journal

of Academic Studies

29 Bkz. Şevket Rado, Türk Hattatları. İstanbul, [1984j, s. 123. 30 Bkz. Alparslan. Osmanlı Hat Sanatı Tarihi, 165.

BİBLİYOGRAFYA *Kur'iin-ı Kerim ve Tiirkçe Anlamı (Meal). Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayın

ları, 1 983. 605 s. *ABDÜLBAKİ, Muhammed Fuad. Mu'eeıııu'l-lvlufehres Li Elfözi'l-Kur'iiııi'l-Keriııı.

İstanbul. İslfımi Kitfıbevi, 1982. 782 s. *ALPARSLAN, Ali. Osmanlı Hat Sanatı Tarihi. İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 1999.

215 s. *ARMAGAN, Mustaf:ı, "Osmanlı'da Bir Su Tutkunu: Karaçelebizfıde Abdlilaziz

Elendi". Türk Edebiyatı, sy. 359 (Eylül 2003), s. 14- 16. *AYNUR, Hatice- KARA TEKE, Hakan T .. ili. Ahmed Devri İstanbul Çeşmeleri, İs

taııbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1995, 191s.313 s.

*Baki Kente ı\.b-ı Bekil. İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Hamicliye Kaynak Suları Yayını, 2006, l 92 s.

*BARIŞTA, Örcün, "Başkent İstanbul'dan Örnekleriyle Osmanlı İmparatorluğu Dö-nemi Çeşmeleri", Türkler, c. XII, Ankara, Yeni Türkiye Ya-yınları, 2002. s. 242- 246.

*BARIŞTA, Öreiin. İstanbul Çeşmeleri (Kabataş Hekimoğlu Ali Paşa Meydan Çeşmesi). Ankara. Kültür Bakanlığı, 1993, 94 s.

*BARIŞTA, Örciin, İstanbul Çeşmeleri (Beyoğlu Cihetindeki Meyve Tabağı Motifle-riyle Bezenmiş Tek Cepheli Anıt Çeşmeler), Ankara, Kültür Bakanlığı, 1991, 88 s.

*BERK, Süleyman, "Hattat Mustafa Rfıkım'ııı Celi Sülüs'ün Estetiği'nde Ortaya Koy-duğu Yenilikler", M. Uğur Derman 65. Yaş Armağaııı, İstanbul. Sabancı Üniversitesi Yayını. 2000. s. 145- 174.

*BERK, Süleyman, Hattat lvlustafa Rfıkım Efendi, İstanbul, Kaynak Yayınları, 2003, l 82s.

'''BERK, Süleyman, "Azapkapı Saliha Sultan Çeşme ve Sebili", El Sanatları Dergisi (İSMEK), sy. 3/ 2007. s. 48- 53.

*BEY ATLI, Yahya Kemal. Kendi Gök Kubbemiz. İstanbul, İstanbul Fetih Cemiyeti-Yapı Kredi Yayınları, 2002, 109 s.

*ÇETİNTAŞ, Sedat, 'Türklerde Su- Çeşme, Sebil", Güzel Sanatlar, sy. 5 ( 1944), s. 125-147.

*DERMAN, M. Uğur, ''Hafız Osman'ııı Yazı Sanatımızdaki Yeri", Hayat Mecmuası · sy. 52 ( 1967), s. 8-9.

*DERMAN, M. Uğur, "Yenicilmi Sebili'nin Kitabesi", Lille Mecmuası, sy. 4 (Aralık 1986), s. 14- 17.

*DERMAN, M. Uğur, "Ölümünün 200. Yıldönümünde Hattat İsmail Zühdi Hattatları Reisi" P Dünya Sanatı Dergisi, sy. 43 (Kış 2007), s. 88- 98


*EYİCE, Semavi, "Çeşme··. Tlirkiye Diyanet Vakfı İslfun Ansik-lopedisi (DİA). c. vııı. İstanbul. Tlirkiye Diyanet Vakfı İslfuıı Araştırmaları Merkezi. 1993, s. 282.

*EGEMEN, Affan. İstanbul' un Çeşme ve Sebilleri. İstanbul. Arı-tan Yayınevi. 1993. 860 s.

*İNAL, İbnülemin l\lahmucl Kemal. Son Hattatlar. İstanbul, f\faarif Vekfıleti, 1955. 839 s.

*İstanbul Şehir Rehberi. İstanbul. İstanbul Bliylikşchir Belediyesi İstanbul Araştırmaları Merkezi. 1998. 724 s. *İstanbul'un Tarihi Çeşmeler Kiilliyatı (1- lif), İstanbul. İstanbul Bliyükşehir Beledi-

yesi İstanbul Su ve Kanalizasyon Genci l'v!lidürlliğü Yayını. 2006.

*KOÇU, Reşad Ekrem, .. Çeşme. Çeşmeler", İstanbul Ansiklopedisi (İsı. A.). c. Xll. . İstanbul. 1965. s. 3852- 3870.

*KÖPRÜLÜ, Orhan F. , "Şeyhülislfım Kara- Çelebi Zade Abdlilaziz Efendi ve Müftli Suyu". Belleten (Tlirk Tarih Kurumu). c. Xl, sy. 41 (Ocak i947J. s. 137- 145.

*KUT, Giinay-AYNUR, lfatice, "İstanbul'un Mimari Yapılarında Kitfıbe Örnekleri". Prof. Dr. Nihad rvı. Çetin'e Armağan, İstanbul, İstanbul Üııiversitesi Edebiyat Fakültesi, 1999, s. 63- 96.

*MÜSTAKİMZADE, Süleyman Sadedin. Tuhfe-i Hattfıtin. İstanbul, Türk Tarih en-climeni Külliyatı. 1928, 757 s.

*NİRVEN, Saacli Nazım, "Çeşme, Çeşmeler". İstanbul Ansiklopedisi (İst. A.). c. XII. İstanbul. 1965, s. 3871. -"Çeşme, Çeşme Resimleri", İstanbul Ansiklopedisi (İsı. A.), c. xıı. İstanbul, 1965, s. 3870- 3871.

*ÖZDENİZ, Engin. İstanbul'daki Kaptan-ı Deryfı Çeşmeleri ve Sebilleri, İstanbul, De-niz Kuvvetleri Komutanlığı Kültür Yayınlan San\ıt Eserleri Dizisi No: 4, 1995, 514 s.

*PİLEHVARİAN, Nuran Kara- URFALIOGLU, Nur- YAZICIOGLU, Liitfi. Os-manlı Başkenti İstanbul'da Çeşmeler, İstanbul. YEM Yayın (Yapı- Endüstri Merkezi Yayınları), 2000, 2 l 6 s.

*PİLEHV ARİAN, Nuran Kara, "Osmanlı Çeşme Mimarisi Türkler, c. Xll, Ankara. Yeni Türkiye Yayınları, 2002, s. 247- 251.

*RADO, Şevket. Türk Hattatları, İstanbul, [ 1984], 304 s. *SERİN, Muhittin. Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar, İstanbul, Kubbealtı Neşriyatı,

2003, 383 s. *SUBAŞI, M. Hiisrev. Hattat Osmanlı Padişahları, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fa-

kültesi Son çağ Tarihi Kürsüsü (Mezuniyet Tezi), 1977, 87 s .. *SUBAŞI, M. Hiisrcv, "Hattat Osmanlı Padişahları", Osmanlı, Ankara, Yeni Türkiye

Yayınları, c. Xl, 1999, s. 52- 60. *ŞERİFOGLU, Ömer Faruk. Su Güzeli İstanbul Sebilleri, İstanbul, İstanbul Büyükşe

hir Belediyesi ~!tür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, l 995, 191 s.

*TANPINAR, Ahmet Hamdi. Beş Şehir, İstanbul, Dergah Yayınları, 226 s. *UMUR, Suha. Osmanlı Padişah Tuğraları, İstanbul, Cem Yayınevi, l 980, 328 s.


Documents

2009 - Ekim 2009 Yıl : 11 Sayı : 42isamveri.org/pdfdrg/D02036/2009_42/2009_42_BERKS.pdf · 2020. 12. 7. · Süleyman Berk Yıl: 11, Sayı: 42 Ağustos 2009 -Ekim 2009 Ali Paşa