2010-02-12 Lesprogramma 2.0 Definitief · Het lesprogramma heeft tot doel om van de bewustwording van de Cradle to Cradle ontwerpregels (duurzaam van wieg tot wieg) bij de jeugd te

lesprogramma

Duurzaamheid Cradle to Cradle uitgelegd voor kinderen

Datum: 12-02-2010 Versie: 2.0 Definitief

Voor een duurzamere samenleving Alex Vreeke – Christian Smit –Koos Ursem – Simone van der Kuil – Willem Hartog

lesprogramma


2/14

INHOUD

Inleiding............................................................................................................. 3 Les 1, Maken...................................................................................................... 3 Les 2, Gebruiken ................................................................................................ 4 Les 3, Hergebruiken............................................................................................ 4 Les 4, Eindopdracht: ik was, ik ben, ik word........................................................... 4 Achtergrondinformatie Cradle to Cradle ................................................................. 4

Les 1 – Maken..................................................................................................... 6 Lesverloop ......................................................................................................... 6

Les 2 – Gebruiken............................................................................................... 8 Lesverloop ......................................................................................................... 8

Les 3 – Hergebruiken ....................................................................................... 10 Lesverloop ........................................................................................................10

Les 4- Eindopdracht: Ik was, ik ben, ik word.................................................... 12 Lesverloop ........................................................................................................12

Bijlagen ............................................................................................................ 14 Les 1 - Werkblad ...............................................................................................14 Les 1 - Voorbeeld alternatief werkblad..................................................................14 Les 1 – Thuisopdracht ........................................................................................14 Les 2 – Thuisopdracht ........................................................................................14 Les 3 – Thuisopdracht ........................................................................................14 Les 4 – Diploma ................................................................................................14 Les 4 - Werkblad Ik was, ik ben, ik word . ............................................................14

lesprogramma


3/14

Inleiding

In dit lesprogramma staat duurzaamheid centraal. Het lesprogramma is ingericht naar sterk vereenvoudigde levenscyclusfasen van een product en wat daar bij komt kijken. De levenscyclusfasen van een product waar aandacht aan wordt besteed zijn:

• Maken • Gebruiken • Hergebruiken

Het lesprogramma heeft tot doel om van de bewustwording van de Cradle to Cradle ontwerpregels (duurzaam van wieg tot wieg) bij de jeugd te vergroten, zodat kinderen meer inzicht krijgen in het eigen handelen op het gebied van duurzaamheid en een stimulans wordt gegeven om op positieve wijze bij te dragen aan een meer duurzame samenleving (zie voor meer achtergrondinformatie hieronder). Dit lesprogramma is speciaal ontwikkeld voor leerlingen van groep 6 en 7 van het basisonderwijs. Het programma bestaat uit vier lessen van elk circa een uur. In les 1 staat het maken van producten centraal, in les 2 is dit het gebruik van producten en in les 3 is dit het hergebruiken van producten. In les 4 zullen de leerlingen terugblikken op de behandelde stof en zal een diploma worden uitgereikt. Elke les begint met een terugblik op de voorgaande les/ uitwerking thuisopdracht, gevolgd door een stukje theorie en een doe-activiteit, en eindigt met een terugblik op de les en een toelichting op een nieuwe thuisopdracht. Verder op in dit document staan per les de leerdoelen beschreven alsook de benodigde materialen en het programma zelf. Elke les vraagt de docent circa een half uur aan voorbereiding. Het lesprogramma is bij een tweetal basisscholen getest. Na elke les hebben evaluaties plaatsgevonden, die in dit document zijn verwerkt. Het lesprogramma is een initiatief van een vijftal MBA studenten aan de TSM Business School, te weten Alex Vreeke, Christian Smit, Koos Ursem, Simone van der Kuil en Willem Hartog. Samenwerking is gezocht met de TSM Business School, twee basisscholen, milieu- en onderwijsinstituten en (technische) adviesbureaus. Het programma zal, zonder enig commercieel belang, worden aangeboden bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen en diverse kennis- en onderwijsinstituten. Tevens zal een website voor dit programma worden gemaakt (www.ikwasikbenikword.nl). Het programma zal voor een ieder gratis te downloaden zijn.

Les 1, Maken

In les 1 staat het thema ‘maken’ centraal. In deze les wordt op speelse wijze een introductie gehouden om de lesgroep in te laten zien dat elk product uit meerdere onderdelen bestaat en een productieproces heeft. Dit gebeurt op basis van twee voorbeelden die klassikaal worden behandeld, te weten een flesje water en een sportschoen. Het flesje water en de sportschoen komen overigens in iedere les weer terug. Vervolgens gaan de leerlingen in groepjes van twee of drie een product bekijken (deze zijn weergegeven in werkblad 1). Het is de bedoeling dat de leerlingen enerzijds nadenken over de verschillende onderdelen van een product en anderzijds het productieproces tot in de winkel (op hoofdlijnen) leren in te zien. De opdracht wordt klassikaal teruggekoppeld.

lesprogramma


4/14

In de thuisopdracht zullen de leerlingen een product proberen te verzinnen die volgens hun zo min mogelijk schade toebrengt aan de omgeving.

Les 2, Gebruiken

In deze les staat het gebruiken van een product centraal en in hoeverre je zelf invloed kan uitoefenen op een meer duurzame wereld. Allereerst zal worden teruggeblikt op les 1. Daarna komt een deel theorie en wordt er vervolgens een quiz met de klas gespeeld waarin zij vragen krijgen over het gebruik van artikelen. Na de quiz volgt nog een klassikaal gesprek over wat ze nu hebben geleerd. In deze quiz komt ook het flesje water en de sportschoen aan bod. In de thuisopdracht gaan de leerlingen een week lang oefenen met het wegdoen van producten. Door bakken neer te zetten voor bewaren, weggooien en hergebruiken, zullen de leerlingen zelf aan de slag moeten.

Les 3, Hergebruiken

Bij de introductie zal worden stilgestaan bij de thuisopdracht en kort worden teruggeblikt op les 1 en les 2. Bij deze les komt het hergebruiken aan bod. Het ideaal is dat alle producten afbreekbaar zijn of dat men ervoor zorgt dat de technische kringloop van producten helemaal gesloten is. Een en ander zal worden ondersteund met een filmpje en een PowerPoint- presentatie. De terugkerende voorbeelden zijn weer een flesje water en een sportschoen. In de thuisopdracht zullen de leerlingen een week lang het aantal vuilniszakken thuis tellen/ danwel het aantal kilo afval in kaart brengen dat thuis in een week wordt geproduceerd. Dit ter bewustwording van dat afval ergens naar toe gaat en de hoeveelheid hiervan. Wellicht signaleren ze afval dat eventueel hergebruikt kan worden.

Les 4, Eindopdracht: ik was, ik ben, ik word

In deze les staan de voorgaande lessen rondom maken, gebruiken en hergebruiken centraal. Op interactieve wijze zullen de leerlingen aan de slag gaan met de inhoud. Tevens zal worden teruggeblikt op de thuisopdrachten. De les heeft als thema ‘ik was, ik ben, ik word’.

Achtergrondinformatie Cradle to Cradle

Over het duurzaamheid is veel geschreven. In de huidige maatschappij is niemand gericht op minder, maar op meer. Ter illustratie; de jaarlijkse afval productie in Nederland is vanaf 1985 gegroeid van een circa 47 miljard kg naar circa 60 miljard kg in 2006 (www.milieuennatuurcompendium.nl). De mens kan zich niet meer permitteren onzorgvuldig met de aarde om te gaan. Dit vereist een andere benadering, denkwijze en manier van handelen. Juist op deze benodigde gedragsverandering en vooral de daaraan voorafgaande bewustwording richt zich dit lesprogramma. Aangezien deze bewustwording op jonge leeftijd al dient plaats te vinden, richt het programma zich op kinderen van het basisonderwijs. Onderzoek heeft aangetoond dat kinderen met de leeftijd van 9-12 jaar het meest geschikt zijn om de doelstelling van het lesprogramma te behalen. Duurzame ontwikkeling door de commissie Brundtland (1987) is als volgt gedefinieerd; ‘duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling waarbij de huidige wereldbevolking in haar behoeften voorziet zonder de komende generaties te beperken om in hun behoeften te voorzien’. Gekozen is voor de Cradle to Cradle ontwerpregels van McDonough en Braungart (2002) om de abstracte definitie van duurzaamheid handen en voeten te geven in het lesprogramma. Cradle to Cradle (wieg tot wieg) biedt een nieuwe kijk op duurzaam ontwerpen. Het streven van de Cradle to Cradle visie gaat verder dan de

lesprogramma


5/14

definitie van duurzaamheid; namelijk het voorzien in eigen benodigdheden en de toekomstige generaties van meer mogelijkheden. Hierbij dient men te proberen om in plaats van minder slecht, goed te zijn. Bij Cradle to Cradle worden alle producten zo gemaakt dat ze het milieu niet belasten en volledig herbruikbaar zijn. Om zo min mogelijk schade aan de aarde toe te richten zullen deze ontwerpregels maximaal gerespecteerd moeten worden. Om het Cradle to Cradle principe toe te kunnen passen, moeten producten aan deze voorwaarden voldoen. Het gaat bij Cradle to Cradle dus niet om minimaliseren, maar om juist de goede dingen te optimaliseren. Dus niet om zo weinig mogelijk schadelijke materialen gebruiken (dit is eco-efficientie), maar juist zoveel mogelijk volledig onschadelijke materialen gebruiken, of zelfs materialen die een positieve bijdrage hebben (hout bijv. dat neemt C02 op tijdens de teelt). De negen ontwerpregels van Cradle to Cradle zijn als volgt in het lesprogramma verwerkt: Les Te verwerken Cradle to Cradle ontwerpregels

Les 1. Maken

• Gebruik voor het maken spullen uit de buurt. • Tijdens het maken mag je geen energie en spullen verspillen. • Zorg bij het maken ervoor dat je na gebruik alles weer heel uit

elkaar kan halen.

Les 2. Gebruiken

• Gebruik spullen met respect voor de plaats op aarde en je omgeving. Bijvoorbeeld voor het verschil in de natuur (aan zee, bosrijk,

woestijn, bergen, plat land, warm/ koud klimaat), maar ook

verschil in cultuur van behoeften en wensen (bijvoorbeeld veel

mogelijkheden in Nederland om te kopen en te kiezen maar in

land waar niets is, zijn hele andere behoeften).

• Alles hangt met elkaar samen: je kunt steeds vaker kiezen voor een groener alternatief.

• Maak gebruik van natuurlijke bronnen, zoals wind en zon. Bijvoorbeeld zonnepanelen en windmolens.

Les 3. Hergebruiken

• Spullen kunnen nog een keer worden gebruikt (afval = voedsel). • Natuurlijke materialen zijn volledig afbreekbaar (bijvoorbeeld

een bananenschil) en kunnen dienen als voedsel voor de natuur. • Spullen die niet afbreekbaar zijn worden gebruikt om nieuwe

spullen te maken door fabrieken, bijvoorbeeld van een flesje

water.

Les 4. Terugblik

• Herhaling

Tabel 1. De Cradle to Cradle ontwerpregels per les verwerkt

Het verdient de aanbeveling om de negen ontwerpregels gedurende het lesprogramma ergens in het klaslokaal op een groot vel op te hangen. Dit vergroot het leereffect.

lesprogramma


6/14

Les 1 – Maken

Lesverloop Introductie

Er wordt kort uitgelegd dat het lesprogramma bestaat uit 4 lessen. In les 1 staat het maken van producten centraal, in les 2 is dit het gebruik van producten en in les 3 is dit het hergebruiken van producten. In les 4 moeten de leerlingen zelf een opdracht maken, in groepsverband. Houd een kort gesprek over afval. Vul een vuilniszak (suggesties: plastic, eten, papier, etc. maar in ieder geval een sportschoen en flesje water) en laat deze aan de leerlingen zien. Vraag wat er allemaal in kan zitten. Daarna kunt u de inhoud laten zien en laat u het flesje water en de schoen rondgaan in de kring. Weten ze wat er allemaal in het product zit? Instructie

De laatste vraag gaat de docent met de klas uitproberen. De docent gaat interactief met de klas de twee producten langs om te bepalen welke onderdelen erin zitten en welke processen ermee gemoeid zijn om deze producten in de winkel te krijgen. De docent schrijft op het bord wat er allemaal geroepen wordt in de klas. Centraal staan de vragen:

o Hoe word ik een flesje water? o Hoe word ik een schoen?

Als de klas heeft geraden kan de docent met ondersteuning van de powerpoint presentatie (1) laten zien worden hoe het flesje water en de schoen worden gemaakt.

Materialen

- Digitaal schoolbord/ beamer - Powerpoint presentatie 1 - Introductiefilmpje - Groepsactiviteit leerlingen werkblad 1 (tevens een alternatief) ZIE BIJLAGE

- Toelichting op werkblad 1 voor de docent - Thuisopdracht 1 ZIE BIJLAGE - Flesje water - Sportschoen

Lesschema (indicatief)

- Introductie 10 min. - Instructie 15 min. - Groepsactiviteit 15 min. - Thuisopdracht uitleg 5 min. - Afronding 10 min.

Totaal 55 min.

Lesdoelen en begrippen - Inzicht verkrijgen in productieproces:

begrip voor welke materialen er nodig zijn om een product te maken

- Drie Cradle to Cradle regels: • Gebruik lokale materialen;

• Tijdens het maken van een product mag geen schade worden aangebracht aan de omgeving. Hierbij hoort ook geen verspilling van energie en materialen;

• Alle onderdelen van een product kunnen na gebruik helemaal uit elkaar gehaald worden.

Proces fles water: Water: • Ontstaan water; condens, regenwolk, berg, rivier of

duingebied. Bijv. in de Alpen. • Opvangen water • Eventueel zuiveren van water Flesje: • Vorm geven aan plastic flesje • Plastic wordt van aardolie gemaakt (tegenwoordig soms ook van mais- of aardappelzetmeel)

• Aardolie wordt gewonnen uit de grond (Bijv. Midden Oosten) Verder: • Etiket (van papier of plastic) • Dop • Transport (vliegtuig, boot, auto, trein) • Reclame • Energie (voor machines) • Inkt

Schoen: • Rubber (boom) • Leer (krokodil, slang) • Textiel • Machines • Transport (vliegtuig/ containerboot/ auto)

• Reclame • Energie • Inkt • Metaal

lesprogramma


7/14

Groepsactiviteit

In werkblad 1 zijn voorbeeldproducten weergegeven. Elk groepje krijgt twee producten (een natuurlijk en een industrieel product). In groepen van 2 á 3 gaan de leerlingen met elkaar in discussie. De docent loopt rond in de klas en helpt de kinderen, waar nodig, op weg. Thuisopdracht

Vraag de leerlingen een product te bedenken dat je kunt kopen dat zo min mogelijk de natuur vestoord. U kunt deze leerdoelen voorafgaand aan les 1 tekenen of benoemen op het bord (of een flip-over), zodat deze direct na de les of de volgende dag zichtbaar kan worden opgehangen in de klas. In les 2 wordt hier op teruggekomen. Hieronder staat een voorbeeld. U kunt met de kinderen bespreken om één product te benoemen waarvan zij denken dat het de natuur zo min mogelijk verstoort en om vervolgens over de blauw gearceerde vragen na te denken. Zodra ze denken een goed product te hebben, mogen ze het in de periode voorafgaande aan les 2 invullen op de flip-over. In les 2 zullen enkele producten worden besproken en mogen 4 leerlingen uitleggen waarom zij hun product hebben gekozen.

Afronding

Een terugkoppeling van de klas; Hebben de leerlingen hier wel eens op deze manier over nagedacht? Vonden zij het moeilijk of gemakkelijk? Vonden ze de opdrachten leuk?

Producten bedacht door leerlingen

Lokale materialen?

Schadelijke afvalstoffen bij fabricage?

Is het product te scheiden?

lesprogramma


8/14

Les 2 – Gebruiken

Lesverloop Terugblik op thuisopdracht

Na les 1 heeft u afgelopen week samen met de leerlingen op een plaats in de klas producten opgeschreven die zo min mogelijk de natuur verstoren (wieg tot wieg). Iedere leerling heeft hierover nagedacht. Vraag enkele leerlingen om toe te lichten waarom ze voor een bepaald product hebben gekozen. Wat vinden de leerlingen de beste producten? Vonden ze het moeilijk of gemakkelijk om hier over na te denken? Wat hebben ze geleerd? Maak weer een koppeling met de leerdoelen van les 1: van dichtbij, niet verspillen en kunnen scheiden. Introductie

Vandaag gaat de les over het gebruik van producten. Vraag de kinderen of zij (thuis) weleens bewust kiezen voor een groene keuze bij producten die gekocht worden. Als niemand een voorbeeld kan bedenken, vertelt u er zelf iets over. Neem twee dezelfde soorten verpakking (bijv. plastic en kartonnen eierdoos) en laat de kinderen raden wat het verschil is. Kom uiteindelijk uit op de logo’s op de verpakking: aan het logo kan je zien of je een duurzame keus maakt! Gaan de kinderen wel eens mee dingen kopen met hun ouders? Hoe kiezen die? Kijken die naar logo’s? Instructie

Maak ze bewust dat de ene keuze de andere niet is. Gebruik als voorbeeld water: Merkwater lijkt vaak lekkerder, maar is vergelijkbaar met water uit de kraan. Sterker nog, vaak zijn alleen bubbels aan toegevoegd. Een bekend bronwater merk is in Utrecht bijvoorbeeld exact gelijk aan kraanwater. In Brabant drinken de mensen een ander bekend bronwatermerk uit de kraan, zonder dat men dit doorheeft. Je kunt in Nederland dus net zo makkelijk kiezen voor een glaasje kraanwater. Gebruik sportschoen: Sommige merken maken schoenen die gemaakt zijn van gerecycled materiaal of ze maken juist van oude sportschoenen speelvelden voor kinderen. Voetbalveldjes, basketbal, renbaan, etc. Een dergelijke sportschoen kopen lijkt dus een verstandige keuze. Tegenwoordig hebben veel producten een duurzaamheidsymbool. Kijk maar eens als je in de supermarkt staat of in de speelgoedwinkel. Het gaat zowel om het product zelf als de verpakking

Lesdoelen en begrippen - Inzicht krijgen in de gevolgen van het gebruiken van een product

- Drie Cradle to Cradle regels: • Respect voor plaats op de aarde en omgeving: bijvoorbeeld voor het verschil in de natuur (aan zee, bosrijk, woestijn, bergen, plat land, warm/ koud klimaat), maar ook verschil in cultuur van behoeften en wensen (bijvoorbeeld veel mogelijkheden in Nederland om te kopen en te kiezen maar in land waar niets is, zijn hele andere behoeften);

• Alles hangt met elkaar samen, let daar op. Bovendien kan je steeds vaker kiezen voor een groener alternatief;

• Maak gebruik van natuurlijke bronnen, zoals wind en zon. Bijvoorbeeld zonnepanelen en windmolens.

Materialen

- Digitaal schoolbord/ beamer - Powerpoint presentatie 2: Quiz- groepsactiviteit leerlingen

- Thuisopdracht 2 ZIE BIJLAGE


- Terugblik 10 min. - Introductie 5 min. - Instructie 5 min. - Groepsactiviteit 20 min. - Thuisopdracht uitleg 5 min. - Afronding 5 min. - Totaal 50 min.

lesprogramma


9/14

waarin het product zit. Hoe minder verpakkingsmaterialen hoe beter. In de presentatie zijn voorbeelden verwerkt van symbolen op producten. U zou enkele levensmiddelen mee kunnen nemen om de symbolen te laten zien in de groep. U kunt ze bijvoorbeeld rond laten circuleren.

Groepsactiviteit Zie format voor ‘de gruwel groene GEBRUIKERS quiz’ in de powerpoint-presentatie. Het zijn vragen die de leerlingen moeten beantwoorden. Werk bijvoorbeeld met A en B bordjes per leerling of deel de klas in een A en B vak. De leerlingen moeten gaan staan in het vak waarvan zij denken dat het juiste antwoord is. Advies is om de presentatie van te voren door te kijken. In de presentatie staat bij de toelichting achtergrond informatie over de quizvragen. Opmerking: bij de laatste vraag zijn beide antwoorden juist.

Individuele thuisopdracht: Symbolen zoeken De leerlingen gaan thuis en in de winkel naar symbolen zoeken op producten. Wellicht vinden zij nog nieuwe soorten. In les 3 zullen de gevonden symbolen worden besproken en mogen enkele leerlingen uitleggen wat ze zijn tegengekomen tijdens hun zoektocht. De leerlingen kunnen voorbeeldverpakkingen meenemen naar school om het te laten zien en toe te lichten.

Klassikale thuisopdracht: Bewaren/ weggooien/ hergebruiken De thuisopdracht bestaat uit het scheiden van het afval vanuit de klas. Zet drie bakken neer waarbij staat aangegeven welke bak is voor het bewaren, weggooien en hergebruiken. De leerlingen zullen gedurende een week gaan oefenen met het wegdoen van producten. Denk bijvoorbeeld aan de voordelen van afval zo klein mogelijk maken. Dit levert minder vuilniszakken op, hierdoor is er minder vervoer nodig voor afvalverwerking. De bedoeling is om een veranderd patroon teweeg te brengen m.b.t. ontdoen van ‘spullen’, die we niet meer willen gebruiken. In les 3 zal worden teruggekomen op welke wijze de goederen m.b.t. bewaren, weggooien of hergebruiken in de betreffende dozen zijn gedeponeerd en waarom er is gekozen voor de betreffende doos. Maak bijvoorbeeld een koppeling met een knutseluur. Hiervoor kunnen de spullen uit de bak hergebruiken worden ingezet.

Afronding

Een terugkoppeling van de klas; Wat hebben ze geleerd? Blik hierbij terug op de leerdoelen. Gaan ze zelf ook iets veranderen? Of thuis voorstellen?

lesprogramma


10/14

Les 3 – Hergebruiken

Lesverloop

Terugblik op individuele thuisopdracht: Symbolen zoeken Na les 2 hebben de kinderen als individuele thuisopdracht de opdracht meegekregen om onder andere thuis en bij het winkelen in de supermarkt naar symbolen te zoeken op producten. Wat voor invloed heeft het wel of niet aantreffen van een symbool of keurmerk gehad op het kopen van het product? Wat zegt het symbool over het betreffende product? Enkele kinderen worden in de gelegenheid gesteld om over hun bevindingen iets te vertellen. Terugblik op klassikale thuisopdracht: Bewaren/weggooien/hergebruiken De docent staat kort stil bij de thuisopdracht m.b.t. scheiden van het afval door de klas. Heeft voortschrijdend inzicht een veranderd patroon teweeg gebracht m.b.t. ontdoen van ‘spullen’, die we niet meer willen gebruiken? Op welke wijze zijn de goederen m.b.t. afval, hergebruik en recycling in de betreffende dozen gedeponeerd en waarom is er gekozen voor de betreffende doos? Introductie

Er wordt overgegaan tot de eigenlijke les en de docent vertelt de kinderen wat onder hergebruik van goederen wordt verstaan (recyclen). Neem een voorbeeld mee van een 2e hands product of typisch hergebruikt product: Denk hierbij bijv. aan aansprekende voorbeelden zoals wc-papier, een krant bedrukt op gerecycled papier, tweede hands boeken via bol.com, het bio afval (u zou een gvt-bak mee kunnen nemen en deze omkeren!), de zak van Max (kledinginzameling voor kinderen en volwassenen in arme landen) of het ophalen van oud papier t.b.v. het sponsoren van de clubkas van een vereniging. Het papier wordt uiteraard voor hergebruik gerecycled, waarvoor de vereniging geld krijgt. Een belangrijk verschil bij hergebruiken is of het product met of zonder bewerking opnieuw kan worden ingezet. Instructie De docent memoreert het lege plastic flesje, waarin het water heeft gezeten. Wat moet er allemaal gedaan worden om dat plastic flesje weer voor hergebruik geschikt te maken? In deze interactieve les mogen kinderen aangeven welke stappen hiervoor moeten worden genomen. De docent noteert op het schoolbord de stappen die worden aangegeven. Vervolgens wordt a.d.h.v. de powerpoint presentatie 3 het proces inzichtelijk gemaakt en wordt door de docent hierbij in kort stilgestaan en indien nodig nadere uitleg gegeven. Met behulp van powerpoint presentatie 3 wordt inzichtelijk gemaakt hoe het plastic recycling proces eruit ziet:

- afval - ophaaldienst/plasticbak - balenpers - sorteerstation - voorbereiding

Lesdoelen en begrippen - Inzicht krijgen in de bewerking en hergebruik (recyclebaar zijn door te scheiden) van een product

- Drie Cradle to Cradle regels: • Spullen kunnen nog een keer worden

gebruikt (bijv. afval = voedsel). • Natuurlijke materialen zijn volledig

afbreekbaar (zoals bijvoorbeeld een bananenschil) en kunnen dienen als voedsel voor de natuur.

• Spullen die niet afbreekbaar zijn worden gebruikt om nieuwe spullen te maken door fabrieken, bijvoorbeeld van een flesje water.

Materialen

- Digitaal schoolbord/ beamer - Powerpoint presentatie 3: hergebruik plastic flesje

- Thuisopdracht 3 ZIE BIJLAGE - Film recycleproces schoen


- Terugblik (2x) 10 min. - Introductie 15 min. - Instructie 10 min. - Groepsactiviteit 15 min. - Thuisopdracht uitleg 5 min. - Afronding 5 min. - Totaal 60 min.

lesprogramma


11/14

- barcodelezing/videoherkenning - scheiding naar soort/diverse soorten/windshifter/verwijdering van metaal - balenpers - verwerkingsfabriek - vermaling - bad - sortering op kleur - verwerking tot korrels - kunststofverwerkende industrie - recycling c.q. verbrandingsoven

Hierna wordt het hergebruik van de sportschoen behandeld. De kinderen wordt wederom gevraagd naar ideeën over het proces m.b.t. hergebruik van een sportschoen. De docent schrijft wat de kinderen van het proces van hergebruik van de sportschoen vinden in steekwoorden op het bord. Met behulp van het filmpje over hergebruik sportschoen wordt inzichtelijk gemaakt hoe het recyclingproces van een schoen eruit ziet: alle stappen m.b.t. hergebruik zijn in het filmpje verwerkt. Bekijk het filmpje van te voren. Om de drie regels van hergebruiken te onthouden kunt u een interactieve werkvorm toepassen. Verdeel de klas in drie groepen en geef iedere groep een themablok van hergebruiken. Laat iedere groep voor één hergebruikblok voorbeelden bedenken. Geef hier ongeveer 10 minuten de tijd voor, daarna volgt een klassikale terugkoppeling. Maak bij de terugkoppeling steeds een koppeling naar de leerlingen zelf. Kunnen zij er invloed op uitoefenen? Zo niet, kijk of het voorbeeld wat genoemd wordt naar de eigen invloedssfeer gehaald kan worden. Bijvoorbeeld: kleren die niet meer gebruikt worden zelf brengen naar een ontwikkelingsland versus kleren inzamelen bij familie en brengen naar tweedehandswinkel of naar iemand die al transport naar elders regelt. Laat de leerlingen ervaringen delen. Thuisopdracht

N.a.v. deze les wordt uitleg gegeven aan de thuisopdracht. I.v.m. het terugdringen van gebruik van plastics en sorteren van goederen voor hergebruik, hoeveel kilo aan vuilnis wordt er bij jou thuis geproduceerd in een periode van een week en met hoeveel personen produceren jullie dit? Afronding en toevoeging Terugkoppeling in gezamenlijkheid met de klas. Wat was het grootste leereffect? Wanneer denk je dat je succesvol bent met het hergebruik van goederen?

lesprogramma


12/14

Les 4- Eindopdracht: Ik was, ik ben, ik word

Lesverloop

Terugblik op thuisopdracht Voor de thuisopdracht moesten de leerlingen nagaan hoeveel kilo aan vuilnis er wekelijks bij hun thuis wordt geproduceerd. Als aanvullende vragen hierop: welk gedeelte van de totale vuilnis is daarvan te scheiden en hoe is dat gebeurd? Introductie In deze les staan de voorgaande lessen rondom maken, gebruiken en hergebruiken centraal. Na een korte herhaling van de voorgaande lessen gaan de leerlingen in groepsverband aan de slag met de eindopdracht. Aan het einde van de les krijgen alle leerlingen na presentaties te hebben gegeven een “ik ben groen” duurzaamheidsdiploma.

Instructie

Er wordt begonnen met de herhaling van de drie herkenbare “woorden” van de cradle to cradle ontwerpregels voor hergebruiken (te weten: spullen nog een keer gebruiken, natuurlijke materialen voor de natuur en andere materialen voor de fabrieken). Deze staan in de powerpoint presentatie les 4. Ook de overige zes ontwerpregels dienen te worden herhaald. Vervolgens wordt de levenscyclus van het flesje water en de sportschoen herhaald. Hierbij wordt uitgegaan van een zo duurzaam mogelijke levensloop. Het maken, gebruiken en hergebruiken komen hierin terug. Het is belangrijk dat de kinderen het getekende schema goed begrijpen aangezien zij hiermee voor de eindopdracht in groepjes aan de slag moeten.

Lesdoelen en begrippen - Zelf een zo duurzame levenscyclus van een product in kaart kunnen brengen;

- De negen Cradle to Cradle regels: • Gebruik lokale materialen; • Tijdens het maken van een product mag geen

schade worden aangebracht aan de omgeving. Hierbij hoort ook geen verspilling van energie en materialen;

• Alle onderdelen van een product kunnen na gebruik helemaal uit elkaar gehaald worden.

• Respect voor plaats op de aarde en omgeving: bijvoorbeeld voor het verschil in de natuur (aan zee, bosrijk, woestijn, bergen, plat land, warm/ koud klimaat), maar ook verschil in cultuur van behoeften en wensen (bijvoorbeeld veel mogelijkheden in Nederland om te kopen en te kiezen maar in land waar niets is, zijn hele andere behoeften);

• Alles hangt met elkaar samen, let daar op. Bovendien kan je steeds vaker kiezen voor een groener alternatief;

• Maak gebruik van natuurlijke bronnen, zoals wind en zon. Bijvoorbeeld zonnepanelen en windmolens;

• Spullen kunnen nog een keer worden gebruikt (bijv. afval = voedsel);

• Natuurlijke materialen zijn volledig afbreekbaar (bijvoorbeeld een bananenschil) en kunnen dienen als voedsel voor de natuur;

• Spullen die niet afbreekbaar zijn worden gebruikt om nieuwe spullen te maken door fabrieken, bijvoorbeeld van een flesje water.

Materialen

- Digitaal schoolbord/ beamer, laptop - Powerpoint presentatie 4 - A3 eindopdracht bladen ZIE BIJLAGE

- Diploma’s ZIE BIJLAGE


- Terugblik 10 min. - Instructie 15 min. - Groepsactiviteit 25 min. - Presentaties 15 min. - Afronding/ uitreiking diploma’s 10 min.

- Totaal 75 min.

Ik was …(voedsel)

Ik ben …(product)

Ik word …(afval)

respect natuurlijke bronnen

groene keuze

lesprogramma


13/14

Groepsactiviteit

Nadat de levenscycli van het flesje water en de sportschoen herhaald zijn, mogen de leerlingen aan de slag. Per groepje van circa 4 á 5 leerlingen wordt door de docent een A3 werkblad uitgedeeld met daarop het levenscyclus schema weergegeven (ik was, ik ben, ik word). De leerlingen mogen vervolgens zelf een product verzinnen, of de docent laat de leerlingen kiezen uit een aantal producten. Voorbeeld producten:

- Gitaar; - Televisie; - Fiets; - Flesje sportdrank; - Voetbal; - Spelcomputer.

De kinderen vullen het A3 werkblad in door de verschillende stappen in de levenscyclus te tekenen, op te schrijven of te knutselen. De kinderen krijgen hiervoor circa een half uur. Belangrijk is dat de kinderen nadenken over een zo duurzaam mogelijke levensloop van een product met de 9 ontwerpregels in achtnemende (deze staan weergegeven op het A3 vel). Bij “ik was” dient aan de bron/voedsel van een product te worden gedacht; “ik ben” het fysieke product zelf; “ik word” de toekomst/ afval van een product. Maak voldoende duidelijk dat het gaat om de eindopdracht en dat zij extra hun best moeten doen om zo een diploma te halen. Presentaties De kinderen mogen hun eindopdracht kort (2 á 3 minuten) presenteren aan de overige groepen. Hierbij mogen ze verschillende werkvormen gebruiken; presentatie, toneelstukjes, quiz, etc. Het belangrijkste is dat kinderen laten zien dat zij de levenscyclus van een product goed begrijpen en tevens hebben nagedacht hoe deze zo duurzaam mogelijk kan zijn. Afronding

Na de presentaties krijgen alle deelnemers het “Ik ben groen” duurzaamheidsdiploma. Tevens wordt een evaluatie gehouden. Stel de leerlingen vragen zoals:

- Als iemand je nu vraagt wat duurzaamheid is, wat is dan jouw antwoord? - Wat ga jij vandaag doen om zo duurzaam mogelijk te leven? - Vind jij jezelf groen? - Hoe neem je anderen (vrienden, familie, sportclub) hierin mee? - Hoe duurzaam is jouw school en hoe kan deze meer duurzaam worden?

lesprogramma


14/14

Bijlagen

Les 1 - Werkblad

Les 1 - Voorbeeld alternatief werkblad

Les 1 – Thuisopdracht



Les 4 – Diploma

Les 4 - Werkblad Ik was, ik ben, ik word .

Les 1 - Werkblad 1 -

Komt het van Welke materialen

zitten er in dit

product

Wat moet er

gebeuren voordat dit

product in de winkel

komt

Ver Dichtbij


zitten er in dit

product

Wat moet er



komt

Ver Dichtbij



zitten er in dit

product

Wat moet er



komt

Ver Dichtbij


zitten er in dit

product

Wat moet er



komt

Ver Dichtbij



zitten er in dit

product

Wat moet er



komt

Ver Dichtbij


zitten er in dit

product

Wat moet er



komt

Ver Dichtbij



zitten er in dit

product

Wat moet er



komt

Ver Dichtbij


zitten erin dit

product

Wat moet er



komt

Ver Dichtbij



zitten er in dit

product

Wat moet er



komt

Ver Dichtbij


zitten er in dit

product

Wat moet er



komt

Ver Dichtbij



zitten er in dit

product

Wat moet er



komt

Ver Dichtbij


zitten er in dit

product

Wat moet er



komt

Ver Dichtbij



zitten er in dit

product

Wat moet er



komt

Ver Dichtbij


zitten er in dit

product

Wat moet er



komt

Ver Dichtbij

De weekopdracht van deze week is:

Bedenk een product dat je kunt kopen en dat zo min mogelijk de

natuur verstoort. Schrijf drie dingen op over het product:

1. Is het gemaakt met lokale (uit de buurt) materialen?

2. Verspil je tijdens maken energie of spullen?3. Zij de onderdelen van het product uit elkaar te halen?

Thuisopdracht les 1:

Maken

Is deze fabriek goed of fout aan het ‘maken’?

lesprogramma

DuurzaamheidCradle to Cradle uitgelegd voor kinderen

‘Maken’

Van dichtbij

‘Gebruiken’

‘Maken’

Kunnen scheiden

‘Maken’

Niet verspillen

‘Gebruiken’

‘Gebruiken’

‘Hergebruiken’‘Hergebruiken’

‘Hergebruiken’

De klassikale weekopdracht van deze

week is:

In de klas staan drie bakken met

daarop geschreven bewaren, weggooien en hergebruiken. Deze

week mag jij bepalen in welke bak

jouw afval terechtkomt, of te wel hoe

jij jouw afval scheidt. Denk goed na

voordat je iets weggooit!

De individuele weekopdracht van

deze week is:

Zoek thuis en in de winkel naar

symbolen op producten. Wellicht

vindt je een nieuws soort symbool.

Breng het mee naar de volgende les.


Gebruiken

lesprogramma


De weekopdracht van deze week is:

Hoeveel kilo vuilnis wordt er bij jou thuis geproduceerd in een periode van een week en met hoeveel personen produceren

jullie dit?


Hergebruiken

lesprogramma


Ik was…(voedsel)

Ik ben …(product)

Ik word …(afval)

Dichtbij

Kunnen

scheiden

Niet

verspillen

RespectNatuurlijkebronnen

Groene keuze

Spullen

nogeen

keer gebruik

en

Terugnaar

fabriek

Terugin

natuur

Ik was…(voedsel)

Ik ben …(product)

Ik word …(afval)

Dichtbij

Kunnen

scheiden

Niet

verspillen


Groene keuze

Spullen

nogeen

keer gebruik

en

Terugnaar

fabriek

Terugin

natuur

nieuw

product

op transport en scheiden

plastic

verzamelen

REGEN in de duinen

AARDOLIE VOOR

PLASTIC

Uit de

NoordzeeREGEN in de duinen

ZUIVEREN

FLESFABRIEK

DOP

INKT

voorbeeld:

flesje water

water

bijvullen koop bewust

Ik was…(voedsel)

Ik ben …(product)

Ik word …(afval)

Dichtbij

Kunnen

scheiden

Niet

verspillen


Groene keuze

Spullen

nogeen

keer gebruik

en

Terugnaar

fabriek

Terugin

natuur

RU

BB

ER

DRAAD

lokaal

gemaakt

LEER van Nederlandse

bejaarde koeien

koop je

schoen

dichtbij

breng ze

naar de

schoenmaker

verzorg je

schoenen

goed

gooi ze in de kledingbak of

geef ze aan je kleine broertje

scheid de schoen in de fabriek

en maak er iets nieuws van

voorbeeld: schoen

wegens het goed afronden van de lessen

Duurzaamheid Cradle to Cradle over;

Maken, gebruiken & hergebruiken

Het

- IK BEN GROEN –

Diploma

wordt hierbij uitgereikt aan

________

Uitgereikt op: _______________

lesprogramma


Documents

2010-02-12 Lesprogramma 2.0 Definitief · Het lesprogramma heeft tot doel om van de bewustwording van de Cradle to Cradle ontwerpregels (duurzaam van wieg tot wieg) bij de jeugd te