587

รายงานวจยฉบบสมบรณ

รปแบบการใชยาตานมาลาเรยของประชากรในบรเวณทม การระบาดของเชอมาลาเรย : กรณศกษา จงหวดตาก ประเทศไทย

Patterns of anti-malarial drug use among population in malaria endemic area: A case study in Tak Province in Thailand

โดย

นส.อรอมา ซองรมย นางนชนาฏ หวนนากลาง นางจงกลณ เทยนสง

นส.มนทกานต เชอมชต ดร.เนาวรตน กาญจนาคาร ดร.เทพนาฏ พมไพบลย นางอารย เสอกอน นางนภาพร ศรพล

นส.ศกรนทร วมกตายน ผศ.พงชย หาญยทธนากร

งานวจยนไดรบทนอดหนนจากศนยศกษาและเฝาระวงปญหาสขภาพและสาธารณสขวทยาลยวทยาศาสตรสาธารณสข จฬาลงกรณมหาวทยาลย

588

บทคดยอ

พฤตกรรมการใชยาตานมาลาเรยทไมเหมาะสมเปนสาเหตสาคญของการดอตอยาของเชอมาลาเรย การศกษาครงนมวตประสงคเพอศกษาความร ทศนคต และพฤตกรรมการแสวงหาการรกษาและการใชยาตานมาลาเรยของประชาชน และศกษารปแบบการใชยาตานมาลาเรยในการรกษาผตดเชอมาลาเรยของโรงพยาบาล มาลาเรยคลนกและรานขายยาในบรเวณทมการระบาดของเชอมาลาเรยใน จ.ตาก เกบขอมลโดยใชแบบสมภาษณและแบบเกบขอมล ในกลมประชากร 4 กลม คอ ประชาชนชายหญง อาย 18 ปขนไป จานวน 450 คน มาลาเรยคลนก 5 แหง โรงพยาบาล 5 แหง และรานขายยา 20 แหง ในเขต อ.แมสอด อ.แมระมาด อ.ทาสองยาง อ.พบพระ และ อ.อมผาง ผลการศกษาพบวา ในกลมตวอยางทเปนประชาชน พบวาสวนใหญมอาชพเกษตรกร รอยละ 69.3 มการศกษาในระดบประถมศกษาหรอตากวา รอยละ 51.3 มรายไดเฉลยตอเดอน 1000-4999 บาท รอยละ 64.4 พกอาศยอยในเขตนอกเมอง รอยละ 54.7 และมททางานอยในเขตนอกเมองดวย รอยละ 56.0 ประชาชนกลมตวอยางเกอบทงหมดเมอปวยเปนไขมาลาเรยแลวไปรบบรการทมาลาเรยคลนก รอยละ 80.2 โรงพยาบาล รอยละ 16.0 ซงสวนใหญไดกนยาหมดตามจานวนเมด/วนเวลาทเจาหนาทแนะนา รอยละ 98.0 ประชาชนกลมตวอยางสวนใหญมความรเบองตนเรองมาลาเรยในระดบคะแนนสง รอยละ 94.0 มทศนคตทางบวกเกยวกบโรคมาลาเรย ทงในเรองการตดตอ การรกษา และการปองกน ในกลมตวอยางทเปนมาลาเรยคลนก พบวา มาลาเรยคลนกทง 5 แหง มการใชยาตานมาลาเรยตามแนวทางของคมอการรกษาไขมาลาเรยชนดไมมภาวะแทรกซอน ฉบบ พ.ศ.2551 สานกโรคตดตอนาโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข ในโรงพยาบาลมการใชยาตานมาลาเรยตามแนวทางการรกษาไขมาลาเรยสาหรบแพทย พ.ศ.2549 สานกโรคตดตอนาโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข สวนรายขายยา จานวน 20 แหง พบวาผจายยาไมใชเภสชกร และรานขายยาสวนใหญไมมคาถามกอนการจายยา ไมมคาแนะนาวธกนยา หรอไมไดแนะนาใหไปมาลาเรยคลนกหรอโรงพยาบาล นอกจากนนยงมการจายยารกษามาลาเรย ซงสวนใหญจะเปนยาชด จากขอมลดงกลาวแสดงใหเหนวาประชาชน มาลาเรยคลนก และโรงพยาบาล มพฤตกรรมการใชยาตานมาลาเรยอยางเหมาะสม แตพบพฤตกรรมการใชยาตานมาลาเรยทไมเหมาะสมในกลมของรานขายยา ซงอาจมผลตอการควบคมและปองกนโรคมาลาเรยในพนทได

589

บทท 1 บทนา

1.1 ความสาคญและทมาของปญหา

ปจจบนโรคมาลาเรยยงคงเปนปญหาสาธารณสขทสาคญของประเทศไทย ถงแมวาประเทศไดดาเนนงานปองกนและควบคมโรคมาลาเรยมาอยางตอเนองจนสงผลใหสถานการณโรคมาลาเรยโดยรวมในประเทศมแนวโนมลดลง ทงในดานอตราการปวย และอตราการตาย แตกยงพบวามการระบาดเปนครงคราว จากการรายงานของกลมมาลาเรย สานกโรคตดตอนาโดยแมลง กรมควบคมโรค พบวาในป พ.ศ. 2549 มแนวโนมพบการระบาดของโรคมาลาเรยเพมสงขนเมอเทยบกบ ป พ.ศ. 2547 โดยใน ป พ.ศ. 2547 พบจานวนผปวย 51,271 ราย และ ป 2549 พบจานวนผปวยเพมเปน 61,100 ราย ตลอดจนพบวามการระบาดของโรคมาลาเรยอยางรนแรงมากขนในพนทจงหวดชายแดนภาคใต ไดแก ยะลา นราธวาส สงขลา และปตตาน ซงมรายงานการตดเชอในผปวยคนไทยเพมสงมากเมอเปรยบเทยบกบรายงานการตรวจพบเชอในป พ.ศ. 2547 นอกจากน ยงพบแนวโนมปญหาเชอมาลาเรยดอตอยาเพมสงขน ซงอาจสงผลกระทบตอการปองกนและรกษาโรคมาลาเรยทงในระดบประเทศและนานาชาตได

การระบาดของโรคมาลาเรยพบมากในพนทบรเวณชายแดนของประเทศ จากการรายงานของ สานกโรคตดตอนาโดยแมลง กรมควบคมโรค พบวาในป พ.ศ. 2550 จงหวดทพบผปวยมาลาเรยสงมากตามลาดบ ไดแก ยะลา (7,481 ราย) ตาก (5,829 ราย) สงขลา (3,953 ราย) แมฮองสอน (2,119 ราย) ชมพร (1,998 ราย) นราธวาส (1,728 ราย) ระนอง (1,482 ราย) ประจวบครขนธ (1,321 ราย) กาญจนบร (1,163 ราย) และ จนทบร (1,101 ราย) จะเหนไดวาสวนใหญเปนจงหวดตามแนวชายแดนไทย-พมา ไทย-กมพชา และ ไทย-มาเลเซย เนองจากมสภาพเปนภเขาสง ปาทบ และมแหลงนาทเหมาะสาหรบเปนแหลงเพาะพนธยงทเปนพาหะนาโรค

การรกษาโรคมาลาเรยทผานมาสามารถทาไดอยางมประสทธภาพโดยการใชยาตานมาลาเรย โดยสมยกอนใชยาควนน (Quinine) แตปจจบนยาชนดนกใชไมไดผลแลว เนองจากเชอมาลาเรยไดพฒนาจนมภมตานทานยา ซงพฒนาการของยารกษามาลาเรย ไมวาจะเปน เมฟลอควน(Mefloquine) ซลฟาดอกซน-ไพรเมทามน (Sulfadoxine-pyrimethamine) รวมทงยาควอโรควน (Chloroquine) ทเคยใชไดผลสาหรบเชอมาลาเรยชนดไวแวกซ (Plasmodium vivex) กใชไมไดผลสาหรบเชอชนดฟลซปารม (Plasmodium falciparum) มเพยงยาอาธมซนน (Artemisinin) หรอท

590

รจกในชอยาจงเฮาซ (Quinghaosu) ยาสมนไพรจนเทานน ทสามารถใชรกษาโรคมาลาเรยจากเชอชนดฟลซปารมได แตยาชนดนมราคาแพงและตองสงนาเขาจากตางประเทศ สาหรบประเทศไทยนนไดประสบปญหาเชอมาลาเรยดอตอยามานานเกอบสสบป โดยเฉพาะเชอชนดฟลซปารม จนกระทงตองพจารณาใชยาหลายชนดรวมกน เชน การใชยาเมโฟลควนรวมกบยาอารตซเนท การใชยาเตตราซยคลนรวมกบยาควนน รวมทงการปรบเปลยนขนาดยา การปรบเปลยนระยะเวลาในการบรหารยา เพอใหอตราการรกษาหายขาดเพมขน

การดอตอยาของเชอมาลาเรยอาจเกดไดจากหลายปจจย แตปจจยหนงทสาคญ คอ การใชยาตานมาลาเรยอยางไมถกตอง รวมถงการใชยาทไมตอเนอง และการใชยาทไมไดมาตรฐาน เปนเหตใหเชอมาลาเรยพฒนาสายพนธเกดการเปลยนแปลงทางพนธกรรมทสงผลใหเกดการดอยาในเวลาตอมา ซงเชอดอยาดงกลาวนอาจระบาดจากคนหนงสอกคนหนงไดโดยมยงเปนพาหะ จนกระทงทายทสดยาไมอาจรกษาใหหายได เหมอนทเกดขนกบยาคลอโรควนและแฟนไซดาร ดงนนการรกษาและควบคมโรคจงทาไดยากยงขนไปอก

การศกษารปแบบการใชยาตานมาลาเรยของประชากรในบรเวณทมการระบาดของเชอมาลาเรย ทงในกลมประชาชนในพนท เจาหนาทผใหบรการ รวมทงรานขายยา จะทาใหไดขอมลททาใหเหนรปแบบการใชยาในพนทนนๆ ซงจะเปนขอมลทสาคญตอการเฝาระวงการดอยาในคน การเฝาระวงยารกษามาลาเรยปลอม และการควบคมคณภาพยารกษามาลาเรย ตลอดจนการพฒนาและสรางความเขมแขงของระบบเฝาระวงเชอดอยาของประเทศตอไปในอนาคต เพอการควบคมและปองกนโรคมาลาเรยสามารถทาไดอยางมประสทธภาพและมประสทธผลมากยงขน

1.2 วตถประสงค วตถประสงคทวไป

ลดอบตการณการดอยาของเชอมาลาเรย วตถประสงคจาเพาะ

1.2.1 ศกษาความร ทศนคต และรปแบบพฤตกรรมการแสวงหาการรกษาและการใชยาตามาลาเรยในประชากรในบรเวณทมการระบาดของเชอมาลาเรยใน จ.ตาก

1.2.2 ศกษารปแบบการใชยาตานมาลาเรยในการรกษาผตดเชอมาลาเรยของโรงพยาบาล มาลาเรยคลนกและรานขายยาในบรเวณทมการระบาดของเชอมาลาเรยใน จ.ตาก

591

1.3 ขอบเขตการศกษา

ประชากรตวอยางทใชในการศกษา ไดแก 1. ประชาชนชายหญงทมอายตงแต 18 ป ขนไป จานวน 450 ราย 2. มาลาเรยคลนก จานวน 5 แหง 3. โรงพยาบาล จานวน 5 แหง และ 4.รานขายยา จานวนอยางตา 15 แหง

พนททมการระบาดของเชอมาลาเรยทใชศกษา ไดแก 1.อ.แมสอด 2.อ.แมระมาด 3.อ.ทาสองยาง 4.อ.พบพระ และ 5.อ.อมผาง จ.ตาก

1.4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1.4.1 ทราบรปแบบการใชยาตานมาลาเรยของประชากรในบรเวณทมการระบาดของเชอมาลาเรย ทงในกลมประชาชนในพนท เจาหนาทผใหบรการ รวมทงรานขายยา

1.4.2 ขอมลการใชยาตานมาลาเรยจะเปนขอมลทสาคญตอการเฝาระวงการดอยาในคน การเฝาระวงยารกษามาลาเรยปลอม และการควบคมคณภาพยารกษามาลาเรย ตลอดจนการพฒนาและสรางความเขมแขงของระบบเฝาระวงเชอดอยาของประเทศ

1.4.3 มหาวทยาลยจะเปนแหลงขอมลทางวชาการใหแกสงคม 1.4.4 สงคมสามารถเขาถงขอมล และสามารถนาขอมลไปใชเพอใหเกดประโยชน

ตอไป

1.5 นยามศพทเฉพาะ

การระบาดของเชอมาลาเรย คอ การแพรกระจายและการถายทอดของเชอมาลาเรย ณ สถานทใดทหนงหรอในระหวางชวงเวลาใดเวลาหนง ในอตราทสง

592

บทท 2 แนวคด ทฤษฎและวรรณกรรมทเกยวของ

การศกษาวจย เรอง “รปแบบการใชยาตานมาลาเรยของประชากรในบรเวณทมการระบาดของเชอมาลาเรย : กรณศกษา จงหวดตาก ประเทศไทย” ในครงน ไดมการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของดงน 2.1 สถานการณและแนวโนมของจานวนผตดเชอมาลาเรยและผทเสยชวต 2.2 แนวทางการรกษาโรคมาลาเรย 2.3 การดอยาของเชอมาลาเรย 2.4 การปองกนและการควบคมโรคมาลาเรย 2.5 งานวจยทเกยวของกบการใชยาตานมาลาเรย

2.1 สถานการณและแนวโนมของจานวนผตดเชอมาลาเรยและผทเสยชวต

องคการอนามยโลกไดรายงานสถานการณและแนวโนมของจานวนผตดเชอมาลาเรยและผทเสยชวตทวโลก โดยในป พ.ศ.2551 มประชากรทวโลกประมาณ 243 ลานคนทตดเชอมาลาเรย และประมาณ 863,000 คนทเสยชวต สวนสถานการณของจานวนผตดเชอมาลาเรยในประเทศไทยนน ขอมลในรอบ 10 ปทผานมาพบวาสถานการณโรคมาลาเรยในภาพรวมมแนวโนมลดลง โดยระหวางป พ.ศ. 2543 – 2546 โดยอตราปวยสงสดในป พ.ศ. 2543 เทากบ 83.94 ตอประชากรแสนคน จากนนมแนวโนมลดลง อตราปวยตาสดในป พ.ศ. 2546 เทากบ 31.63 และเรมมอตราปวยสงขนเลกนอยระหวางป พ.ศ. 2546 – 2550 สวนในป พ.ศ. 2551 – 2552 มแนวโนมลดลงโดยมอตราปวยเทากบ 45.72 และ 36.61 ตอประชากรแสนคน ตามลาดบ อตราปวยตายในรอบ 10 ปทผานมามการเปลยนแปลงไมคงท อยางไรกตามตงแตป พ.ศ. 2548 – 2552 อตราปวยตายมแนวโนมลดลงตามลาดบ

จากการรายงานของ สานกโรคตดตอนาโดยแมลง กรมควบคมโรค ตงแต มกราคม- เมษายน พ.ศ. 2553 พบผปวยไทยทงประเทศ 3,599 ราย อตราปวย 0.06 ตอ 1,000 คน สวนผปวยตางชาตพบ 3,700 ราย ซงการระบาดของโรคมาลาเรยพบมากในพนทบรเวณชายแดนของประเทศ จากการรายงานของ สานกโรคตดตอนาโดยแมลง กรมควบคมโรค พบวาในป พ.ศ. 2552 จงหวดทพบผปวยมาลาเรยสงมากตามลาดบ ไดแก ตาก (8,261 ราย) ยะลา (2,077 ราย) แมฮองสอน (1,567 ราย) กาญจนบร (1,099 ราย) นราธวาส (1,019 ราย) ชมพร (896 ราย) ศรสะเกษ (687 ราย) สรนทร

593

651 ราย จนทบร (646 ราย) และประจวบครขนธ (616 ราย) ซงเปนจงหวดตามแนวชายแดนไทย-พมา ไทย-กมพชา และ ไทย-มาเลเซย

2.2 แนวทางการรกษาโรคมาลาเรย สานกโรคตดตอนาโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข ไดจดทาคมอแนวทางการรกษาโรคมาลาเรยเพอใชเปนแนวทางปฏบตสาหรบผทเกยวของ ซงยารกษามาลาเรยทกตวทจดทะเบยนใหมในประเทศไทยภายหลงป พ.ศ.2528 ในขณะนมเพยง 3 ชนด ไดแก mefloquine artesunate และ artemether-lumefantrine ซงจดเปนยาควบคม ใชเฉพาะในหนวยงานภาครฐเทานน ภาคเอกชนทมความจาเปนตองใชจะตองขออนญาตจากกระทรวงสาธารณสขเปนกรณพเศษ 2.2.1 มาลาเรยคลนก การใชยารกษาไขมาลาเรยของมาลาเรยคลนก จะปฏบตตามแนวทางตามคมอการรกษาไขมาลาเรยชนดไมมภาวะแทรกซอน ฉบบ พ.ศ.2551 สานกโรคตดตอนาโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข (ตาราง 1-4)

ตารางท 1 การใชยารกษาหายขาดเชอฟลซปารม วนท 1 วนท 2 วนท 3 รวมยาทจาย

อายผปวย (นาหนก กก.)

ATS (เมด)

M (เมด)

ATS (เมด)

M (เมด)

ATS (เมด)

P (มก.)

ATS (เมด)

M (เมด)

P (มก.)

14 ปขนไป (นน. 50 กก. ขนไป)

4 3 4 2 4 30 12 5 30

8-13 ป (นน. 20-50 กก.)

3 2 3 1 ½ 2 15 8 3 ½ 15

3-7 ป (นน. 15-24 กก.)

2 1 ½ 2 1 2 10 6 2 ½ 10

1-2 ปขนไป (นน. 11-14 กก.)

1 3/4 1 1/2 1 5 3 1 ¼ 5

6-11 เดอน (นน. 6-10 กก.)

1 1/2 1 1/3 - - 2 5/6 0

เดกตากวา 6 เดอน และหญงมครรภ (ทกอายครรภ)

ใหสงผปวยเดกตากวา 6 เดอน หญงมครรภไปโรงพยาบาล ในกรณสงตอไมไดใหใชยาตามตารางท 2

ATS คอ ยาอารตซเนต M คอ ยาเมโฟลควน P คอ ยาไพรมาควน

594

ตารางท 2 การใชยารกษาขนหายขาดเชอฟลซปารม เมอรกษาดวยยาขนานแรกแลวไมหาย ยาควนน ยาดอกซซยคลน

กลมผปวย (อาย)

มอละ (เมด)

วนละ (เวลา)

ตดตอ กน

(วน)

รวมยาทจาย (เมด)

มอละ (เมด)

วนละ (เวลา)

ตดตอ กน

(วน)

รวมยาทจาย (เมด)

ยาไพรมาควน รบประทาน ในวนแรก ครงเดยว

(มก.) 14 ป ขนไป 2 3 7 42 1 2 7 14 30

8-13 ป 1 3 7 21 1 1 7 7 15 3-7 ป 1 2 7 14 10 1-2 ป 3/4 2 7 10½ 5

6-11 เดอน 1/2 2 7 7 0 เดกตากวา

6 เดอน 1/2 2 7 7 0

หญงมครรภ (ทกอายครรภ)

2 3 7 42

หามใช ยาดอกซซยคลน

ในเดกอายต ากวา 8 ป และหญงมครรภ

0

ผปวยแพยา เมโฟลควน

2 3 7 42 1 2 7 14 2

595

ตารางท 3 การใชยารกษาหายขาดสาหรบเชอไวแวกซหรอโอวาเล

วนท 1 วนท 2 วนท 3 วนท 4-14

รวมยาทจาย กลมผปวย

(อาย) มอท 1

C (เมด)

มอท 1 C

(เมด)

มอท 3 C + P

(เมด) (มก.)

วนละ 1 มอ C + P

(เมด) (มก.)

วนละ 1 มอ C + P

(เมด) (มก.)

วนละ 1 มอ P

(มก.)

C

(เมด)

P

(มก.) 14 ป ขนไป 2 2 2 15 2 15 2 15 15 10 210

8-13 ป 2 2 0 10 1 10 1 10 10 6 140 3-7 ป 1 1 1 5 1 5 1 5 5 5 70 1-2 ป 1 1 0 2.5 1 2.5 1 2.5 2.5 4 35

6-11 เดอน 1 0 0 0 1/2 0 1/2 0 0 2 0 เดกตากวา

6 เดอน 1/2 0 0 0 1/2 0 1/2 0 0 1½ 0

หญงมครรภ (ทกอายครรภ)

2 2 2 0 2 0 2 0 0 10 0

C คอ ยาคลอโรควน ฟอสเฟต เมดละ 250 มก. ขนาด 25 มก./กก. P คอ ยาไพรมาควน เมดละ 5 และ 15 มก.

ตารางท 4 การใชยารกษาขนหายขาดสาหรบเชอไวแวกซเมอปวยซา

วนท 1 วนท 2 วนท 3 วนท 4-14

มอท 3 วนละ 1 มอ วนละ 1 มอ วนละ 1 มอ

รวมยาทจาย กลมผปวย (อาย) มอท 1

C (เมด)

มอท 1 C

(เมด) C

(เมด) P

(เมด) C

(เมด) P

(เมด) C

(เมด) P

(เมด) P

(เมด) C

(เมด) P

(เมด)

14 ป ขนไป 2 2 2 20 2 20 2 20 20 10 280 8-13 ป 2 2 0 15 1 15 1 15 15 6 210 3-7 ป 1 1 1 10 1 10 1 10 10 5 140 1-2 ป 1 1 0 5 1 5 1 5 5 4 70

6-11 เดอน 1 0 0 0 1/2 0 1/2 0 0 2 0 เดกตากวา

6 เดอน 1/2 0 0 0 1/2 0 1/2 0 0 1½ 0

หญงมครรภ (ทกอายครรภ)

2 2 2 0 2 0 2 0 0 10 0

C คอ ยาคลอโรควน ฟอสเฟต เมดละ 250 มก. ขนาด 25 มก./กก. P คอ ยาไพรมาควน เมดละ 5 และ 15 มก.

596

2.2.2 โรงพยาบาล การใชยาตานมาลาเรยในโรงพยาบาล จะปฏบตตามแนวทางการรกษาไขมาลาเรยสาหรบแพทย พ.ศ.2549 สานกโรคตดตอนาโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข (ตาราง 5-8)

ตารางท 5 ยาทใชขนานแรก (first line drugs) สาหรบการรกษาผปวยทตดเชอ Plasmodium falciparum ทไมมภาวะแทรกซอน

วนท 1 วนท 2 ผปวย

Artesunate Mefloquine Artesunate Primaquine ผใหญ 6 tabs 3 tabs 6 tabs 30 mg เดก 6 mg/kg 15 mg/kg 15 mg/kg 0.5 mg/mg

เดกตากวา 6 เดอน หญงมครรภ

(ทกอายครรภ)

ใหสงผปวยเดกตากวา 6 เดอน หญงมครรภไปโรงพยาบาล

ในกรณสงตอไมไดใหใช quinine ตามตารางท 6

ตารางท 6 ยาทใชขนานทสอง (second line drugs)

Quinine Doxycycline

ผปวย มอละ วนละ

(เวลา) ตดตอกน

(วน) มอละ วนละ

(เวลา) ตดตอกน

(วน)

Primaquine รบประทาน ในวนแรก ครงเดยว

ผใหญ 2 tabs 3 7 2 tabs 2 7 30 mg

เดก 10

mg/kg 3 7

4 mg/kg/day

1-2 7 0.5 mg/kg

ยาขนานทสอง ใชเมอ 1. ใหยาขนานทหนง ไป 7-28 วน แลวยงพบ Asexual form ของ P. falciparum 2. ผปวยแพ artesunate หรอแพ mefloquine หรอรบประทานยาขนานทหนงไมได 3. หามใช doxycycline ในเดกอายต ากวา 8 ป และหญงมครรภ

597

ตารางท 7 ยาทใชขนานท 1 สาหรบพนทเชอฟลซปารมดอตอยาเมโฟลควน

วนท 1

มอแรก มอทสอง

วนท 2 ผปวย

Artesunate Mefloquine Mefloquine Artesunate Primaquine ผใหญ 6 tabs 3 tabs 2 tabs 6 tabs 30 tabs เดก 6 mg/kg 15 mg/kg 10 mg/kg 6 mg/kg 0.5 mg/kg

เดกตากวา 6 เดอน หญงมครรภ

(ทกอายครรภ)

ใหสงผปวยเดกตากวา 6 เดอน หญงมครรภไปโรงพยาบาล

ในกรณสงตอไมไดใหใชยาตามตารางท 6 ตารางท 8 การรกษามาลาเรยไวแวกซ กรณเปนครงแรกหรอไมใชไขกลบซ า

วนท 1 วนท 2 วนท 3 วนท 4 ถง 14

ผปวย มอท 1

chloroquine

มอท 2 chloroquine

มอท 3 Chloroquine

+ primaquine

วนละ 1 มอ Chloroquine

+ primaquine

วนละ 1 มอ Chloroquine

+ primaquine

วนละ 1 มอ primaquine

ผใหญ 2 tabs 2 tabs 2 tabs 15 mg 2 tabs 15 mg 2 tabs 15 mg 15 mg

เดก 10 mg Base/kg

0 5 mg Base/kg

0.3 mg/kg

5 mg Base/kg

0.3 mg/kg

5 mg Base/kg

0.3 mg/kg

0.3 mg/kg

เดกตากวา 6 เดอน

หญงมครรภ (ทกอายครรภ)

2 tabs 2 tabs 2 tabs 0 2 tabs 0 2 tabs 0 0

598

2.3 การดอยาของเชอมาลาเรย

กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข ไดดาเนนการศกษาเฝาระวงและตดตามการดอยาของเชอมาลาเรยฟลซพารมในหลอดทดลอง ตงแต ป พ.ศ. 2521 จนถงปจจบน โดยไดทาการรวบรวมและจดทาผลการศกษาของจงหวดตาก จงหวดแมฮองสอน จงหวดอบลราชธาน จงหวดกาญจนบร จงหวดตราด จงหวดระนอง และจงหวดยะลา สามารถสรปไดดงน

1. อารตมซนน ป พ.ศ. 2536 – 2542 ทกจงหวดมแนวโนมการดอยาลดลง/ไมพบวามการดอยาเพมขน และหลงจาก ป พ.ศ. 2542 ยงไมพบการเปลยนแปลงการดอตอยา ยกเวนจงหวดตากและระนองทพบวามการดอตอยาเพมขนอยางตอเนอง สวนจงหวดอบลราชธานไมพบการเปลยนแปลงการดอตอยา ตงแตป พ.ศ. 2539-2547

2. เมโฟควน ตงแตป 2536 ทกจงหวดไมพบการเปลยนแปลงการดอตอยา ยกเวนจงหวดตาก พบการดอตอยาเพมขนอยางตอเนองถงปจจบน สาหรบจงหวดแมฮองสอน มการดอยาเพมขน ตงแตป 2539-2542 หลงจากนนไมพบการเปลยนแปลงจนถงป 2544

3. คลอโรควน ในภาพรวมเฉพาะจงหวดตาก มการดอยาเพมขนอยางตอเนองตงแตทเรมมการศกษาจนถงปจจบน สวนจงหวดแมฮองสอน ระนองและกาญจนบร เรมพบแนวโนมการดอยา ชวงกอนป พ.ศ. 2542 หลงจากนนจนถงป พ.ศ. 2544 ในจงหวดแมฮองสอนมการดอตอยาลดลง แตจงหวดกาญจนบรไมพบการเปลยนแปลง สวนจงหวดอนททาการศกษาถงป พ.ศ. 2540ยงไมพบวาเชอมการดอตอยา

4. ควนน ในภาพรวม กอนป พ.ศ. 2542 จงหวดอบลราชธาน กาญจนบร ตราด และยะลาไมพบการดอตอยา สวนจงหวดแมฮองสอน และระนอง พบวามการดอตอยาลดลงอยางมนยสาคญ หลงป พ.ศ. 2542 เฉพาะจงหวดตราดมการดอยาเพมขน ในขณะทจงหวดแมฮองสอนและระนองไมพบวามการดอยาเพมขน สวนกาญจนบรและอบลราชธานมการดอตอยาลดลง ยกเวนจงหวดตาก ทพบวามแนวโนมการดอยาเพมขน ตงแต ป พ.ศ. 2536-2547

5. อะโตวาโคน ทาการศกษาใน 2 จงหวด เฉพาะจงหวดตากทพบวามแนวโนมการดอยาเพมขน และแมฮองสอนมแนวโนมการดอยาลดลงอยางมนยสาคญ ตงแตป พ.ศ. 2539-2544

599

6. เบนฟเมนทอล ศกษาเฉพาะทจงหวดตาก พบวาในป พ.ศ. 2541-2543 เชอยงคงมความไวตอยาไมเปลยนแปลง

7.ไพรเมธามน ศกษาใน 2 จงหวด ทจงหวดระนอง ไมพบการเปลยนแปลงการดอตอยา ตงแต ป พ.ศ. 2536-2538 และทจงหวดยะลา ไมพบการเปลยนแปลงการดอตอยา ตงแต ป พ.ศ. 2536-2537

2.4 การปองกนและการควบคมโรคมาลาเรย

การปองกนตนเองดวยวธการตาง ๆ เพอไมใหถกยงกด เปนการลดโอกาสเสยงการเปนไขมาลาเรยและลดการแพรเชอไขมาลาเรยจากผทปวยเปนไขมาลาเรยไปยงบคคลอน มวธการตาง ๆ ดงน 1.การนอนในมง มงทใชควรอยในสภาพดไมมรขาดและเสยหาย ซงจะทาใหประสทธภาพการปองกนลดลง ขนาดของเสนดายททามงควรมขนาดประมาณ 1-1.8 มลลเมตร และจานวนของตาขายไมควรตากวา 156 รตอตารางนว 2. การสวมเสอผาปกปดรางกายใหมดชด เชน ใชเสอแขนยาว กางเกงขายาว เปนตน สและวสดทนามาทาเสอผากมสวนในการลดยงกดได เชน ผาทมสดามกดงดดความสนใจใหยงกดไดมาก นอกจากนนประชาชนกลมเสยงบางกลม เชน กลมคนกรดยางในสวนยางอาจใชเสอคลมตาขายชบสารเคม หรอเสอกกชบสารเคมสวมทบเสอผาทใชอยกจะสามารถลดการถกยงกดไดระดบหนง 3. การใชยาทากนยงกด (Mosquito repellent) ยาทากนยง หรอยาทาไลยง หมายถง ผลตภณฑทมคณสมบตในการปองกนไมใหยงมากด สวนประกอบของยาทากนยง ไดแก Benzyl benzoate, Butylethyl propanediol, DEET (N.N.-diethyl – 3 – toluamide), Dibutyl phthalate, Dimethyl carbamate, Dimethyl phthalate, Ethyl hexanediol, Butopyronoxyl และ 2-chlorodiethyl benzamide ยาทากนยงน ผลตภณฑอาจเปนนา หรอครม หรอเปนแทง (stick) และตองมประสทธภาพในการขบไลยงไดอยางนอย 2 ชวโมง และบางชนดมคณสมบตปองกนไดถง 15 ชวโมง ประสทธภาพของยาทากนยงขนอยกบชนดของผลตภณฑและความทวถงของการทายาทากนยงดวย โดยทวไปยาทากนยงมกนยมใชขณะอยนอกบาน ซงทาใหมโอกาสทตองเสยงตอการถกยงกดในขณะอยนอกมง และใชในกลมประชาชนทมอาชพหรอการดาเนนชวตทเสยงตอการถกยงพาหะกดไดงาย เชน การกรดยาง การทาไรสบปะรด เปน

600

4. การใชยาจดกนยง (Mosquito coils and sticks) ยาจดกนยง หมายถง ผลตภณฑยากนยงซงเมอใชจดไฟแลวสามารถระเหยสารออกฤทธขบไลและฆายงได มคณสมบตในการฆายงหรอไลไมใหเขามาในบรเวณดงกลาว ปจจบนมผลตภณฑซงผลตออกมาในทองตลาด สวนใหญมสารเคมผสมไวในยาจดไลยงดวย จงทาใหผใชอาจเกดการระคายเคองได แตมสารเคมบางกลม เชน กลมไพรทรอยด สามารถนามาผสมในยาจดไลยง และคอนขางปลอดภยตอมนษย

5. การใชตาขายกนยงกด หรอ การใชมงลวด ตาขายอาจทาดวยไนลอนหรอโลหะเชน ลวด ซงตองมการออกแบบอยางดเพอปดกนชองซงยงสามารถลอดผานได โดยเฉพาะการทาตาขายปองกนทประตหนาตางตองทาใหมมประตและหนาตางแขงแรงไมเสยหายไดงาย ประตควรเปดออกดานนอก ขนาดของตาขายขนอยกบขนาดของวสด เชน ลวดทใชทาตาขาย ขนาดของตาขายทเหมาะสม คอ 16 -18 รตอนว สาหรบอปกรณไลยงแบบใชคลนเสยง (anti-mosquito buzzers) นน จากการทดสอบประสทธภาพโดยนกวจยและผสนใจหลายทาน พบวาไมสามารถไลยงไดตามทมการโฆษณาไว แนวทางการควบคมโรคมาลาเรยตองคานงถงปจจยสาคญทเกยวของกบการเกดโรค คอ คน เชอมาลาเรยและยงพาหะ ซงเปนองคประกอบททาใหมการตดเชอมาลาเรย มาตรการควบคมโรคจงไดแก มาตรการตอคน มาตรการตอเชอ และมาตรการตอยงพาหะ มาตรการตอคน เปนมาตรการทดาเนนการโดยมวตถประสงคเพอกระตนหรอสงเสรมใหปองกนไขมาลาเรย การมสวนรวมของชมชน ประชาชนและชมชนมสวนรวมในการควบคมปองกนไขมาลาเรยในชมชน ไดแก การประชาสมพนธ การสขศกษา การรณรงค

1.1 การประชาสมพนธ การประชาสมพนธเปนการสรางความเขาใจและความสมพนธอนดระหวางเจาหนาทกบประชาชน กอใหเกดความรวมมอในการปฏบตงานตอหนวยงาน เปนการเผยแพรความร ความเขาใจและสรางศรทธา เพอการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพของประชาชนไปสแนวทางทถกตอง โดยเนนใหมการปองกนตนเอง รวมมอและมสวนรวมในการปองกนและควบคมไขมาลาเรย การประชาสมพนธใชชองทางผานสอหลากหลาย เชน สอมวลชน มงเนนสอทสามารถครอบคลมพนทเปาหมายไดกวาง เชน วทยโทรทศน เสยงตามสาย เคเบลทว หนงสอพมพหรอสงพมพ หอกระจายขาว เปนชองทางสอทมอยในชมชนแลว ใชเปนแหลงใหขอมลขาวสารทใกลชดกบประชาชนในชมชน โปสเตอร เอกสารและสงพมพ เปนการถายทอดความร ไปสบคคล กลมคนหรอชมชน และเปนแหลงความรของประชาชนมโอกาสไดเหน ไดอานอยเปนประจา อนจะนาไปสการถายทอดความรจากคนหนงไปสคนอน ๆ ในชมชน

601

1.2 การสขศกษา เปนกระบวนการทเกยวกบการเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพ มกจกรรมดาเนนการอยางเปนระบบและสมาเสมอ พฤตกรรมสขภาพ ไดแก พฤตกรรมปองกนโรค พฤตกรรมการเจบปวย พฤตกรรมการรกษาพยาบาล สงแวดลอมทางสงคมและเศรษฐกจมอทธพลสงมากในการกาหนดพฤตกรรมสขภาพ จงจาเปนตองกระตนใหมการเรยนรและตระหนกถงสภาพแวดลอมทางสงคมทกอใหเกดอนตรายตอสขภาพ การสขศกษาในหมบาน เพอใหความร ทาใหเกดความเขาใจ แกประชาชนและกลมผนาในหมบานเกยวกบสถานการณไขมาลาเรย เพอใหพรอมทจะรวมมอและมสวนรวมในการควบคมไขมาลาเรย เชน ชแจงประชาชนใหเหนความสาคญของการพนสารเคม การสขศกษาในโรงเรยน เพอใหกลมครและนกเรยนมความร ความเขาใจ ตลอดจนรวมมอ และมสวนรวมในการปองกน ควบคมไขมาลาเรย รวมกบการประชม/อบรมครในโรงเรยน ใหทราบและมองเหนความสาคญของปญหา และรวมกนแกไข และโรงเรยนสามารถจดกจกรรมทนกเรยนมสวนรวม เชน การเลยงปลา ปลอยปลา ประกวดเรยงความ การสขศกษาในมาลาเรยคลนก เพอใหผปวยรบประทานยาใหครบและมาเจาะโลหตตามนด ปองกนตนเองใหปลอดภยจากการตดเชอมาลาเรยในคราวตอไป และเพอใหผรบบรการรายอน มความร ความเขาใจ ในเรองการปองกนตนเอง การใหความรวมมอและมสวนรวมในการควบคมไขมาลาเรย การสขศกษาในแหลงทองเทยว เพอใหนกทองเทยวชาวไทยและชาวตางชาตรจกปองกนตนเองไมตดเชอไขมาลาเรยเมอเขาไปในแหลงทองเทยว มเอกสารแผนพบ และบตรขนาดพกพา ทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ เรองการปองกนไขมาลาเรย รวมทงใหความรกบกลมชนและบรษททองเทยวหรอชมรมทองเทยว และ เนนในเรองยากนปองกนมาลาเรยวาไมสามารถปองกนไดเตมท การสขศกษาในชนกลมนอย เพอเพมความเขมขนในการใหความร เกดความเขาใจ และทาความเขาใจกบชมชนกลมนอยในเรองไขมาลาเรย รวมทงใหรจกปองกนตนเองตามสภาพปญหาของพนทและใหเหมาะสมกบสภาพวฒนธรรม ประเพณ ของกลมชนนนดวย 1.3 การรณรงคปองกนไขมาลาเรย เปนการดาเนนการหลายกจกรรมพรอมกนเพอเผยแพรความร ความเขาใจไปสประชาชนใหมองเหนความสาคญของปญหา เพอใหประชาชนไดเหน ไดยน ไดพด ไดลงมอกระทาดวยตนเอง เพอกระตนเตอนประชาชน กลมผนา อาสาสมครใหตระหนกในปญหาทเกดขนในหมบาน และพรอมทจะปองกนตนเองและมสวนรวมในการปองกนและควบคมไขมาลาเรย

602

1.4 การมสวนรวมของชมชน เปนการจดใหมกจกรรมควบคมปองกนโรคโดยประชาชนมสวนรวมในกจกรรมอยางเตมทจนสามารถพงตนเองไดในทสด โดยเปนกจกรรมทจาเปนและเหมาะสม สามารถนาไปปฏบตไดสมเหตผลทางวชาการ สงคมยอมรบและใชเทคโนโลยทเหมาะสม ดาเนนการครอบคลมประชาชนทกคนและทกครวเรอนในชมชน ประชาชนจงควรมสวนรวมในการแกปญหาไขมาลาเรยในหมบานใหลดนอยหรอหมดไปจากหมบาน เชน การรวมกนทาลายแหลงเพาะพนธยง ปลอยปลา เปนตน จดใหมและพฒนาอาสาสมคร บทบาทหนาทของอาสาสมครมาลาเรย (อมม.) คอ ใหบรการเจาะโลหตสงตรวจในรายทสงสยเปนไขมาลาเรย แนะนาใหความรและมสวนรวมในการควบคมไขมาลาเรย สงตอผปวยและแนะนาสถานบรการตรวจรกษาทเหมาะสม

2.5 งานวจยทเกยวของกบการใชยาตานมาลาเรย

พฤตกรรมการใชยาตานมาลาเรยทไมเหมาะสมพบไดในพนททมการระบาดของเชอมาลาเรย โดยเฉพาะในประเทศทกาลงพฒนา ซงมการศกษาในหลายประเทศ เชน ในประเทศกานามการศกษาการใชยาตานมาลาเรยของกลมตวอยางทเปนผปวยตดเชอมาลาเรย จานวน 500 ราย โดย Kwame O Buabeng และคณะ พบวาผปวยรอยละ 43 ไดรบยาตานมาลาเรยกอนทจะไปรบบรการทโรงพยาบาล โดยยาตานมาลาเรยสวนใหญทใช คอ คลอโรควน รอยละ 76 และแหลงทไดรบยา คอ รานขายยา คลนกเอกชน รวมทงยาเกาทมอยทบาน และรอยละ 77 ของผทไดรบยากอนไปรบบรการทโรงพยาบาลนมการใชยาทไมเหมาะสม ซงในประเทศกานามความชกสงในการใชยาตานมาลาเรยทไมเหมาะสม จงมความจาเปนทจะตองมการใหความรแกประชาชน มการอบรมผทเกยวของกบการใชยา เพอใหเกดการใชยาตานมาลาเรยทมประสทธภาพ

Obinna Onwujekwe และคณะ ไดศกษาคณภาพของยาตานมาลาเรยโดยผใหบรการ

ของภาครฐและเอกชนในตะวนออกเฉยงใตของประเทศไนจเรย ซงมขอมลเชงประจกษเพยง

เลกนอยเกยวกบคณภาพทแทจรงของคณภาพของยาตานมาลาเรยทมาจากทงภาครฐและเอกชน

ในประเทศไนจเรยและหลายประเทศในกลมประเทสซบซาฮารา แอฟรกา ขอมลเกยวกบคณภาพ

ยาและแนวทางในการนายาไปใช เพอใหเกดประสทธภาพเปนสงคญทมผลตอการพฒนาการ

รกษาโรคมาลาเรยในประเทศกาลงพฒนา วตถประสงคของการศกษานเพอศกษาคณภาพของยา

รกษามาลาเรย ทมอยของผใหบรการทงภาครฐและเอกชน โดยการศกษาครงนทาการศกษาใน 6

พนท ประกอบดวยการศกษาในเขตเมอง 3 แหง และนอกเมอง 3 แหง ในรฐอนาบรา ซงตงอยใน

603

ตะวนออกเฉยงใตของประเทศไนจเรย ศกษายาตานมาลาเรย จานวนทงหมด 225 ตวอยาง

ประกอบดวยยา Artesunate, Dihydroartemisinin, Sulphadoxine-pyrimethamine(SP),

quinine และ Chloroquine ในการเกบตวอยางยานนใชวธการสมตวอยางจากผใหบรการทง

ภาครฐและเอกชน วธการในการตรวจสอบคณภาพทาโดยใชการศกษาทางหองปฏบตการโดย

การตรวจสอบทงทางดานเภสชวทยา ประมาณและองคประกอบของยา และคณภาพของยาโดย

วธ HPLC ผลการศกษาพบวา 60 ตวอยาง (รอยละ 37) ของยาตานมาลาเรย ไมมคณสมบตตาม

United States Pharmacopoeia (USP) ทงดานปรมาณและองคประกอบของยา ซงยาเหลานน

ไมสามารถออกฤทธ หรอมคณภาพไมเพยงพอทจะทาใหออกฤทธในการตานมาลาเรย ยา

quinine (รอยละ 46) และ Sulphadoxine-pyrimethamine(SP) (รอยละ 39) ไมมคณสมบตตาม

United States Pharmacopoeia (USP) ตวอยางยาทงหมด (รอยละ 78) จากผใหบรการ

ภาคเอกชน สวนใหญมาจากผใหบรการระดบลาง เชน พอคาขายสง พอคาเร เปนตน โดยสรป

การศกษานพบวา มความชกของยาดอยคณภาพสง จากผลการศกษาควรมการพฒนาคณภาพ

ของยาของการใหบรการในภาครฐ และควรมการตรวจสอบคณภาพยาอยางสมาเสมอ รวมทง

การเกบรกษายาใหมคณภาพ

นอกจากนยงมรายงานการจาหนายยาปลอม โดยหนงสอพมพผจดการ ประจาวนท 13 กมภาพนธ 2551 ไดรายงานวาวารสารออนไลน หองสมดวทยาศาสตร (Public library of science) ของสหรฐอเมรกา เผยขอมลชผลการสบสวนของนกวทยาศาสตร พบการปลอมยาตานมาลาเรยวางขายในตลาด พมา ลาว เวยดนาม กมพชา และบรเวณชายแดนไทย-พมา ผลการวเคราะหของนกวทยาศาสตร พบวาในเมดยาตานมาลาเรยปลอม มสวนผสมของสาร อาทซเนต (artesunate) ซงเปนสวนผสมสาคญในการตอตานเชอมาลาเรยนอยกวามาตรฐาน นอกจากนยงพบวาในเมดยามสารเคมอนตรายปนเปอน ซงอาจสงผลกระทบทาใหผบรโภคเสยชวต หรอเจบปวยรายแรง ภายใตการสบสวน "โครงการจปเตอร" นกวทยาศาสตรจากมหาวทยาลย ออกซฟอรด ประเทศองกฤษ และ เวลลคม ทรสต กองทนเพอการวจยทางเภสชภณฑ ไดเกบรวบรวมตวยาตานมาลาเรยจากประเทศพมา ลาว เวยดนาม กมพชา และบรเวณชายแดนไทย-พมารวม 391 ชน เพอทาการวเคราะห โดยการวจยครงนไดรบความรวมมอจากองคการอนามยโลก และตารวจสากล จากการวเคราะหพบวา ผลตภณฑยากวา 195 ชน หรอเทยบเปนสดสวน 49.9% มสารอาทซเนตเปนสวนประกอบเพยงเลกนอย หรอในบางกรณกพบวาปราศจากสารอาทซเนตโดยสนเชง

604

แผนภาพท 1 ยาตานมาลาเรยปลอมของบรษทอนททางการไทยตรวจพบบรเวณดานแมสาย ชายแดนไทย – พมา

605

บทท 3 วธดาเนนการวจย

การศกษาครงนเปนการวจยเชงพรรณนา เพอศกษาความร ทศนคต และรปแบบพฤตกรรม

การแสวงหาการรกษาและการใชยาตานมาลาเรยในประชากรในบรเวณทมการระบาดของเชอมาลาเรยใน จ.ตาก โดยการสมภาษณดวยแบบสอบถาม และแบบเกบขอมล

3.1 ประชากรตวอยาง 3.1.1 ประชาชนชายหญงทมอายตงแต 18 ป ขนไป จานวน 450 ราย ในพนททมการระบาด

ของเชอมาลาเรย จ.ตาก โดยมเกณฑการคดเขา คอ 1. อายตงแต 18 ป ขนไป 2. เคยปวยเปนไขมาลาเรย 3. ปจจบนอาศยอยใน อ.แมสอด อ.แมระมาด อ.พบพระ อ.ทาสองยาง อ.อมผาง 4. พดและฟงภาษาไทยได

เกณฑการคดออก คอ 1. กลมผดอยโอกาส/เปราะบาง ไดแก ผปวยโรคจต ผตองขง เดกอายต ากวา 18 ป

สตรมครรภ ผสงอายทมความจาบกพรอง ผปวยสมองเสอม คนพการ ปญญาออน

ขนาดตวอยางและวธการสมตวอยาง ขนาดตวอยางคานวณจากจานวนประชากรทเคยตดเชอมาลาเรยในจงหวดตาก ในป พ.ศ.

2551 จานวน 5,386 ราย ใหมความผดพลาดทยอมรบได 5% ทระดบความเชอมน 95% ไดขนาดตวอยาง 375 ราย และเพมอก 20% คดเปน จานวน 75 ราย ในกรณขอมลสญหาย จงไดขนาดตวอยาง 450 ราย โดยคดคานวณดงน

สตรการกาหนดขนาดตวอยางทพบบอยในการวจยเปนสตรของ Taro Yamane คอ

2Ne1

Nn+

=

เมอ n = ขนาดตวอยาง N = ขนาดประชากร e = ระดบความคลาดเคลอน

606

วธการสมตวอยาง การสมตวอยางสาหรบงานวจยในครงน ใชวธการสมตามลาดบดงน การเลอกตวอยางโดยใชวจารณญาณ (Judgment Sampling) โดยเลอกสมตวอยางเฉพาะ

ประชากรทเคยตดเชอมาลาเรยบรเวณชายแดนไทย-พมา จงหวดตาก ใน 5 อาเภอ ไดแก 1.อ.แมสอด 2.อ.แมระมาด 3.อ.พบพระ 4.อ.ทาสองยาง 5.อ.อมผาง

เลอกตวอยางแบบโควตา (Quota Sampling) ตามกลมและตวอยางทกาหนดไว คอ แบงตวอยางออกเปน 5 กลมๆ ละ 90 ราย (5 อาเภอๆ ละ 90 ราย)

3.1.2 สถานบรการของรฐ มาลาเรยคลนก เกบขอมลการใหยารกษามาลาเรยของผปวยยอนหลง จานวน 250

ราย จากมาลาเรยคลนก จานวน 5 แหง ในพนททมการระบาดของเชอมาลาเรย จ.ตาก (5 อาเภอๆ ละ 1 มาลาเรยคลนกๆ 50 ราย)

โรงพยาบาล เกบขอมลการใหยารกษามาลาเรยของผปวยยอนหลง จานวน 250 ราย จากโรงพยาบาลจานวน 5 แหง ไดแก รพ.แมสอด รพ.ทาสองยาง รพ.แมระมาด รพ.อมผาง รพ.พบพระ ซงอยในพนททมการระบาดของเชอมาลาเรย จ.ตาก (5 อาเภอๆ ละ 1 โรงพยาบาลๆ 50 ราย)

3.1.3 รานขายยา เกบขอมลการจายยาของรานขายยา จานวนอยางตา 15 แหง ในพนททมการระบาดของเชอมาลาเรย จ.ตาก (5 อาเภอๆ ละ 3-5 รานขายยา)

3.2 เครองมอทใชในการวจย เครองมอทใชในการวจยครงน ไดแก 3.2.1 แบบสอบถามโครงการวจย “รปแบบการใชยาตานมาลาเรยของประชากรในบรเวณ

ทมการระบาดของเชอมาลาเรย: กรณศกษา จงหวดตาก ประเทศไทย” (ภาคผนวก ก) 3.2.2 แบบเกบรวบรวมขอมล: การใชยารกษาผตดเชอมาลาเรย (ภาคผนวก ข) 3.3.3 แบบเกบรวบรวมขอมล: การจายยาของรานขายยา (ภาคผนวก ค)

3.3 สถานททาการทดลอง/เกบขอมล 3.3.1 วทยาลยวทยาศาสตรสาธารณสข จฬาลงกรณมหาวทยาลย 3.3.2 เกบขอมลในพนท 1 จงหวด แถบชายแดนไทย-พมา ไดแก จ.ตาก ซงเปนพนททม

ประวตในการระบาดของเชอมาลาเรยสง

3.4 ระยะเวลาทาการวจย มกราคม - ธนวาคมพ.ศ. 2552

607

3.5 วธการและขนตอนการดาเนนงานการวจย 3.5.1 ดาเนนการเพอขออนมตจากคณะกรรมการจรยธรรม เพอทาการวจยในมนษย 3.5.2 ประชมจดทาแผนในการดาเนนการวจย ระหวางคณะผวจยและผรวมวจย แผนภาพท 2 การประชมจดทาแผนในการดาเนนการวจย ณ หนวยควบคมโรคตดตอนาโดย

แมลงท 1 อ.แมสอด จ.ตาก

3.5.3 สรางเครองมอในการวจย โดยพฒนาแบบสอบถาม/สมภาษณ เพอใชเปนเครองมอในการเกบขอมล ประกอบดวย ขอมลพนฐานทางประชากร (เพศ อาย การศกษา อาชพ ฯลฯ) ความรเบองตนและความตระหนกเรองโรคมาลาเรย พฤตกรรมการปองกนโรคมาลาเรย พฤตกรรมการจดการกบโรคมาลาเรยในเบองตน พฤตกรรมการใชยาตานมาลาเรย พฤตกรรมการแสวงหายาตานมาลาเรย การลกลอบจาหนายยาตานมาลาเรย เปนตน โดยเครองมอทพฒนาเสรจจะสงใหผเชยวชาญตรวจสอบ 3.5.4 สารวจพนททจะทาการวจย จดประชมชแจงวธการเกบขอมล และจดอบรมการใชแบบสอบถามและแบบเกบขอมล

608

แผนภาพท 3 การอบรมการใชแบบสอบถามและแบบเกบขอมล

3.5.5 ทดสอบเครองมอ (Try-out) จานวน 30 ราย ในพนททจะทาการศกษา 3.5.6 เกบขอมล จะเกบในชวงเวลาทมการระบาดของเชอมาลาเรย (ก.ค.-ต.ค.) ซงจะมการประชมชแจงและฝกปฏบตในการเกบขอมลทง 3 กลมตวอยาง โดย 3.5.6.1 ประชาชนชายหญงทมอายตงแต 18 ป ขนไป จานวน 450 ราย จะเกบขอมลโดยการสมภาษณ จะใชแบบสอบถาม ชอ “แบบสารวจสมาชกในครวเรอนทเคยปวยเปนไขมาลาเรย” ซงเปนแบบสอบถามจานวน 6 หนา ประกอบดวยขอคาถาม จานวน 3 หมวด คอ หมวดท 1 ขอมลสวนบคคล จานวน 15 ขอ หมวดท 2 ขอมลดานสขภาพ จานวน 18 ขอ และ หมวดท 3 ความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนโรคมาลาเรย จานวน 44 ขอ ซงจะใชเวลาในการ สมภาษณประมาณ 45-60 นาท โดยกลมตวอยางดงกลาวจะเปนผทมารบบรการทโรงพยาบาล มาลาเรยคลนก หรอไปสมภาษณทบาน

การพทกษสทธกลมตวอยาง กอนทาการสมภาษณผวจยไดชแจงใหผใหขอมลทราบถงสทธทจะเขารวมหรอไมเขารวมวจยตามความสมครใจ การปฏเสธทจะใหขอมลไมไดมผลกระทบใดๆ ผใหขอมลมสทธทจะเปลยนใจในระหวางการสมภาษณ โดยสามารถหยดการสมภาษณและถอนตวไดตลอดเวลาโดยไม

609

มผลกระทบใดๆ ขอมลสวนบคคลจะไมถกเปดเผย การนาเสนอขอมลจะเปนการนาเสนอในภาพรวม หลงจากผใหขอมลยนยอมเขารวมวจย ผวจยจะใหลงนามเปนลายลกษณอกษรโดยการเกบเอกสารไวคนละชด 3.5.6.2 สถานบรการของรฐ มาลาเรยคลนกและโรงพยาบาลจะเกบขอมลการใหยารกษามาลาเรยของผปวยยอนหลง จานวน 250 ราย โดยใช “แบบเกบรวบรวมขอมล: การใชยารกษาผตดเชอมาลาเรย” และ “แบบเกบรวบรวมขอมล: อบตการณของผตดเชอมาลาเรยทสถานบรการสาธารณสข” โดยคณะผวจยจะเปนผไปเกบขอมลดงกลาวจากเอกสารขอมลของทางมาลาเรยคลนกและโรงพยาบาล ซงจะตองทาหนงสอขอความอนเคราะหไปยงผอานวยการโรงพยาบาลและผอานวยการสานกงานปองกนควบคมโรคท 9 พษณโลก 3.5.6.3 รานขายยา จะเกบขอมลการจายยาของรานขายยา จานวนอยางตา 15 แหง โดยจะมผเขาไปซอยา และทนททออกมาจากรานขายยากจะบนทกขอมลโดยใช “แบบเกบรวบรวมขอมล: การจายยาของรานขายยา” 3.5.7 เกบรวบรวมขอมล เพอนามาวเคราะหผลทวทยาลยวทยาศาสตรสาธารณสข จฬาฯ 3.5.8 วเคราะหขอมลและสรปผลการวจย การวเคราะหขอมล จะทาการวเคราะหความร ทศนคต รปแบบการแสวงหาการใชยาตานมาลาเรยและพฤตกรรมการใชยาตานมาลาเรยของประชากรทเคยตดเชอมาลาเรยในจงหวดตาก โดยใชสถตเชงพรรณาในการหาคาเฉลย (Mean) รอยละ (Proportion) สวนเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation) 3.5.9 จดทารายงานวจยฉบบสมบรณ 3.5.10 เผยแพรผลการวจยสสาธารณะ

610

บทท 4 ผลการวจย

การศกษาครงนไดดาเนนการเกบขอมลเชงปรมาณ ในบรเวณเขตชายแดนไทย-พมา พนท อ.แมสอด อ.แมระมาด อ.ทาสองยาง อ.พบพระ และ อ.อมผาง จ.ตาก โดยไดประมวลและวเคราะหขอมลเชงปรมาณ ในกลมประชากร 4 กลม ดงน 1. ประชาชนชายหญงทมอาย 18 ป ขนไป ทไดตอบแบบสอบถาม จานวน 450 คน ซงขอมลแบงออกเปน 6 สวน ไดแก

1.1 ลกษณะทวไปของประชากร 1.2 ปญหาสขภาพทวไป 1.3 ปญหาสขภาพเกยวกบโรคมาลาเรย 1.4 ความรเรองโรคมาลาเรย 1.5 ทศนคตเกยวกบโรคมาลาเรย 1.6 พฤตกรรมการปองกนโรคมาลาเรย

2. มาลาเรยคลนก จานวน 5 แหง เกบขอมลการใชยารกษาผตดเชอมาลาเรยและตวอยางยา 3. โรงพยาบาล จานวน 5 แหง เกบขอมลการใชยารกษาผตดเชอมาลาเรยและตวอยางยา 4. รานขายยา จานวน 20 แหง เกบขอมลการจายยามาลาเรยและตวอยางยา

4.1 ประชาชน ประชาชนชายหญงทสมครใจเขารวมโครงการวจย มจานวนทงสน 450 ราย ซงอาศยอยใน 1.อ.แมสอด 90 ราย 2.อ.อมผาง 90 ราย 3.อ.แมระมาด 106 ราย 4.พบพระ 90 ราย และ 5.อ.ทาสองยาง 74 ราย จากการสมภาษณ พบวาเปนเพศชายรอยละ 60.7 เพศหญง รอยละ 39.3 อยในกลมอาย 18-40 ป รอยละ 52.7 รองลงมาคอกลมอาย 41-60 รอยละ 42.0 สวนใหญนบถอศาสนาพทธ รอยละ 94.4 และมเชอชาตไทย รอยละ 74.2 รองลงมา คอกะเหรยง รอยละ 24.0 มสถานภาพสมรส/มค รอยละ 77.3 มอาชพเกษตรกร รอยละ 69.3 รองลงมาคออาชพรบจาง รอยละ 16.4 สวนใหญมการศกษาในระดบประถมศกษาหรอตากวา รอยละ 51.3 และไมมการศกษาสงถงรอยละ24.4 มรายไดเฉลยตอเดอน 1000-4999 บาท รอยละ 64.4 รองลงมาไมเกน 999 บาท รอยละ 16.2 ซงสวนใหญพกอาศยอยในเขตนอกเมอง รอยละ 54.7 และมททางานอยในเขตนอกเมองดวย รอยละ 56.0 (ตารางท 9)

611

ตารางท 9 ลกษณะทวไปของประชากร (N=450)

ขอมลทวไปทางประชากร จานวน รอยละ เพศ ชาย 273 60.7 หญง 177 39.3 อาย 18-40 ป 237 52.7 41-60 ป

ตงแต 61 ป ขนไป 189 24

42.0 5.3

Mean + sd 39.52 + 12.67 ตาสด – สงสด 18 – 81 ศาสนา พทธ 425 94.4 อสลาม

ครสต อนๆ

- 25

-

- 5.6

- เชอชาต ไทย 334 74.2 กะเหรยง

พมา อนๆ

108 6 2

24.0 1.3 0.4

สญชาต ไทย 435 96.7 ลาว

พมา อนๆ

- 13 2

- 2.9 0.4

ประเทศทเกด ไทย 431 95.8 ลาว

พมา -

19 -

4.2 สถานภาพสมรส โสด 75 16.7 สมรส/ค

หมาย/หยา/เลก อนๆ

348 26 1

77.3 5.8 0.2

612

ตารางท 9 ลกษณะทวไปของประชากร (ตอ)

ขอมลทวไปทางประชากร จานวน รอยละ การศกษา ไมเคยเรยน 110 24.4 ประถมศกษาหรอตากวา

มธยมศกษาตอนตน มธยมศกษาตอนปลาย/ปวช.

ปวส./อนปรญญา ปรญญาตรหรอสงกวา

เปรยญ อนๆ

231 62 33 4 9 1 -

51.3 13.8 7.3 0.9 2.0 0.2

- อาชพ ไมมอาชพ 12 2.7 เกษตรกร

ขาราชการ นกเรยน/นกศกษา

ประมง รบจางทวไป

คาขาย พนกงานรฐวสาหกจ/บรษทเอกชน

หาของปา อนๆ

314 15 10

- 74 10 3 -

12

69.3 3.3 2.2

- 16.4 2.2 0.7

- 2.7

สถานททางาน เขตเมอง 19 4.2 นอกเขตเมอง

เขตชายแดน อนๆ

252 178

1

56.0 39.6 0.2

รายไดเฉลย/เดอน ไมมรายได 23 5.1 ไมเกน 999 บาท

1000-4999 บาท 5000-9999 บาท

10000-24999 บาท

73 290 47 17

16.2 64.4 10.4 3.8

613

ตารางท 9 ลกษณะทวไปของประชากร (ตอ)

ขอมลทวไปทางประชากร จานวน รอยละ สถานทพกอาศย เขตเมอง 63 14.0 นอกเขตเมอง

เขตชายแดน

246 141

54.7 31.3

จานวนสมาชกในครวเรอน เดก (อายต ากวา 15 ป) 320 71.1 ผใหญ (อาย 15-59 ป)

ผสงอาย (อาย 60 ปขนไป) 439 91

97.6 20.2

สทธและสวสดการทางสขภาพ

ไมม ม*

17 433

3.8 96.2

บตรทอง* สวสดการขาราชการ*

ประกนสงคม* อนๆ*

390 18 19 8

90.1 4.2 4.4 1.9

จากขอมลสขภาพทวไป พบวาประชาชนทเปนกลมตวอยางสวนใหญไมมโรคประจาตว รอยละ 73.6 มเพยงรอยละ 15.8 ทมโรคประจาตว โดย 3 อนดบแรก ไดแก ความดนเลอดสง รอยละ42.3 ไขมนในเลอดสง รอยละ 18.3 ภมแพ รอยละ 15.5 เมอเจบปวยหรอไมสบายจะไปใชบรการทสถานอนามย รอยละ 76.4 โรงพยาบาล รอยละ 56.7 คลนกเอกชน 13.1 และเคยไดรบขอมลขาวสารดานสขภาพจากสถานอนามย รอยละ 58.0 วทย/โทรทศน รอยละ 50.2 แผนพบ/โปสเตอร รอยละ 32.6 โรงพยาบาล รอยละ 34.7 เพอน/ญาต/คนรจก รอยละ 13.2 (ตารางท10)

614

ตารางท 10 ขอมลดานสขภาพทวไป

ขอมลดานสขภาพ จานวน รอยละ โรคประจาตว ไมม 331 73.6 ม*

ความดนเลอดสง* ไขมนในเลอดสง*

หอบหด* เบาหวาน*

ภมแพ* อนๆ*

ไมทราบ

71 30 13 4 4

11 23

48

15.8 42.3 18.3 5.6 5.6

15.5 32.4

10.7 สถานทไปใชบรการเมอเจบปวยหรอไมสบาย

รานขายยา โรงพยาบาล

36 255

8.0 56.7

สถานอนามย คลนกเอกชน

รกษาเอง อนๆ

344 59 3

14

76.4 13.1 0.7 3.1

แหลงทไดรบขอมลขาวสารดานสขภาพ

ไมเคยไดรบขอมลขาวสาร เคยไดรบขอมลขาวสาร*

26 424

5.8 94.2

โรงพยาบาล* สถานอนามย* รานขายยา*

เพอน ญาต คนรจก* วทย โทรทศน*

แผนพบ โปสเตอร* หนงสอ นตยสาร*

โรงเรยน* หนงสอพมพ*

อนๆ*

147 246

1 56

213 138 32 12 22 35

34.7 58.0 0.2

13.2 50.2 32.6 7.1 2.7 5.2 8.3

615

จากขอมลดานสขภาพเกยวกบโรคมาลาเรย พบวา ประชาชนทเปนกลมตวอยางสวนใหญมสมาชกในครอบครวทเคยปวยเปนไขมาลาเรย รอยละ 68.0 เมอสมาชกในครอบครวหรอตนเองปวยเปนไขมาลาเรยเคยไปใชบรการทมาลาเรยคลนก รอยละ 91.8 โรงพยาบาล รอยละ 34.0 สถานอนามย รอยละ7.3 และเคยไดรบยารกษามาลาเรยจากมาลาเรยคลนก รอยละ 92.0 โรงพยาบาล รอยละ 28.4 สถานอนามย รอยละ 3.3 (ตารางท 11) ประชาชนกลมตวอยางสวนใหญเคยปวยเปนไขมาลาเรย จานวน 1-5 ครง รอยละ 78.5 และมผทเพงไดรบเชอมาลาเรยเปนครงแรก รอยละ 17.8 เมอปวยเปนไขมาลาเรยครงสดทายไปใชบรการทมาลาเรยคลนก รอยละ 80.2 โรงพยาบาล รอยละ 16.0 คลนกเอกชน รอยละ 1.8 มาลาเรยคลนกชมชน รอยละ 1.6 และมผทรวาตนเองไดรบเชอมาลาเรยชนดใด รอยละ 51.6 ซงไดรบยารกษามาลาเรยจากมาลาเรยคลนก รอยละ 79.8 โรงพยาบาล รอยละ 15.8 คลนกเอกชน รอยละ 1.8 มาลาเรยคลนกชมชน รอยละ 1.6 ซงสวนใหญไดกนยาหมดตามจานวนเมด/วนเวลาทเจาหนาทแนะนา รอยละ 98.0 นอกจากยารกษามาลาเรยแลวยงไดรบยาอนรวมดวย รอยละ 39.6 สวนใหญเปนยาลดไข/แกปวด รอยละ 100 แตมผทรจกชอยารกษาโรคมาลาเรยทเคยกน เพยงรอยละ 2.6 เทานน (ตารางท 11) สถานทใหบรการรกษาโรคมาลาเรยทอยใกลทพกมากทสด ไดแก มาลาเรยคลนก รอยละ 88.5 รองลงมาคอโรงพยาบาล รอยละ 10.6 และเคยไดรบขอมลขาวสารเกยวกบโรคมาลาเรยจากแผนพบ/โปสเตอร รอยละ 94.7 สถานอนามย รอยละ 38.7 วทย/โทรทศน รอยละ 31.7 และเจาหนาทมาลาเรย รอยละ 27.7 (ตารางท 11) เมอปวยเปนไขมาลาเรยในครงสดทายเหตผลทไปใชบรการทมาลาเรยคลนก ไดแก ไปงายรอยละ 72.9 ประหยดเงน รอยละ 70.9 ประหยดเวลา รอยละ 70.1 เหตผลทไปใชบรการทโรงพยาบาล ไดแก มอาการรนแรง รอยละ 44.4 มสวสดการ รอยละ 43.1 ไปงายและประหยดเงน รอยละ 19.4 เหตผลทไปใชบรการทคลนกเอกชน ไดแก ไปงาย รอยละ 50.0 ประหยดเวลา รอยละ 37.5 มอาการรนแรง รอยละ 25.0 เหตผลทไปใชบรการทมาลาเรยคลนกชมชน ไดแก ประหยดเงน รอยละ 57.1 ไปงาย ประหยดเวลา และมอาการไมรนแรง รอยละ 42.9 สวนเหตผลทไปใชบรการทสถานอนามย ไดแก ไปงาย รอยละ 66.7 ประหยดเวลาและมอาการไมรนแรง รอยละ 33.3 (ตารางท 12)

616

ตารางท 11 ขอมลดานสขภาพเกยวกบโรคมาลาเรย

ขอมลดานสขภาพเกยวกบโรคมาลาเรย จานวน รอยละ สมาชกในครอบครวทเคยปวยเปนไขมาลาเรย ไมม

ม* พอ/แม* พ/นอง*

ลง/ปา/นา/อา* ลก*

ญาต* สาม/ภรรยา*

อนๆ* ไมทราบ

143 306

80 40 8

96 36

146 2

1

31.8 68.0

26.1 13.1 2.6

31.4 11.8 47.7 0.7

0.2 สถานทไปใชบรการเมอปวยเปนไขมาลาเรย โรงพยาบาล

สถานอนามย มาลาเรยคลนก

มาลาเรยคลนกชมชน รานขายยา

คลนกเอกชน อนๆ

153 33

413 16 5

14 11

34.0 7.3

91.8 3.6 1.1 3.1 2.4

แหลงทเคยไดรบยารกษามาลาเรย โรงพยาบาล

สถานอนามย มาลาเรยคลนก

มาลาเรยคลนกชมชน รานขายยา

เพอน ญาต คนรรก คลนกเอกชน

128 15

414 1 4 - 9

28.4 3.3

92.0 0.2 0.9

- 2.0

617

ตารางท 11 ขอมลดานสขภาพเกยวกบโรคมาลาเรย (ตอ)

ขอมลดานสขภาพเกยวกบโรคมาลาเรย จานวน รอยละ แหลงทเคยไดรบยารกษามาลาเรย (ตอ) รานคา/รายขายของชา

ไมใชยาอะไร อนๆ

1 1 8

0.2 0.2 1.8

จานวนครงทเคยปวยเปนไขมาลาเรย ปวยครงแรก

1-5 6-10

มากกวา 10

80 353 15 2

17.8 78.5 3.3 0.4

ป พ.ศ. ทปวยเปนไขมาลาเรยครงสดทาย 2552

2540-2551 กอน 2540

80 247 14

17.8 54.9 3.1

อาการเมอปวยเปนไขมาลาเรยครงสดทาย มไขสง

หนาวสน คลนไส/อาเจยน

เบออาหาร ปวดหว

ปวดกลามเนอ ปวดกระดก/ขอ

อนๆ

389 391 266 228 405 233 257

5

86.4 86.9 59.1 50.7 90.0 51.8 57.1 1.1

618

ตารางท 11 ขอมลดานสขภาพเกยวกบโรคมาลาเรย (ตอ)

ขอมลดานสขภาพเกยวกบโรคมาลาเรย จานวน รอยละ ชวงเวลาจบไขเมอปวยเปนไขมาลาเรยครงสดทาย ทกวน

วนเวนวน วนเวน 2 วน วนเวน 3 วน ไมแนนอน

อนๆ

216 162

9 4

65 1

48.0 36.0 2.0 0.9

14.4 .2

สถานทไปใชบรการเมอปวยเปนไขมาลาเรยครงสดทาย โรงพยาบาล

สถานอนามย มาลาเรยคลนก

มาลาเรยคลนกชมชน คลนกเอกชน

อนๆ

72 3

361 7 8 5

16.0 0.7

80.2 1.6 1.8 1.1

แหลงทเคยไดรบยารกษามาลาเรยเมอปวยเปนไขมาลาเรยครงสดทาย โรงพยาบาล

สถานอนามย มาลาเรยคลนก

มาลาเรยคลนกชมชน คลนกเอกชน

อนๆ

71 3

359 7 8 5

15.8 0.7

79.8 1.6 1.8 1.1

กนยาตามทเจาหนาทแนะนาเมอปวยเปนไขมาลาเรยครงสดทาย ใช

ไมใฃ/กนยาไมหมด กาลงรกษาอย

จาไมได

441 2 4 3

98.0 0.4 0.9 0.7

619

ตารางท 11 ขอมลดานสขภาพเกยวกบโรคมาลาเรย (ตอ)

ขอมลดานสขภาพเกยวกบโรคมาลาเรย จานวน รอยละ ยาอนทเคยไดรบเมอปวยเปนไขมาลาเรยครงสดทาย ไมไดรบยาอน

ไดรบยาอน* ยาลดไข/แกปวด*

แกคลนไสอาเจยน* วตตามน* นาเกลอ*

ไมทราบ

269 178

178 42 3 1

3

59.8 39.6

100.0 23.6 1.7 0.6

0.7 ชนดของเชอมาลาเรยทไดรบเมอปวยเปนไขมาลาเรยครงสดทาย ไมทราบ

ทราบ* ไวแวกซ (พว)*

ฟลซพารม (พเอฟ)* จาไมได

209 232

108 124

9

46.4 51.6

46.6 53.4

2.0 ชอยารกษาไขมาลาเรยทเคยกน ไมรจก

รจก* ควนน*

เมโฟลควน* อารตซเนต*

อนๆ* ไมทราบ

431 11

4 4 4 4

8

95.8 2.6

36.4 36.4 36.4 36.4

1.8

620

ตารางท 11 ขอมลดานสขภาพเกยวกบโรคมาลาเรย (ตอ)

ขอมลดานสขภาพเกยวกบโรคมาลาเรย จานวน รอยละ สถานทใหบรการรกษาโรคมาลาเรยทอยใกลทพกมากทสด ไมรจก

รจก*

โรงพยาบาล* มาลาเรยคลนก*

มาลาเรยคลนกชมชน* อนๆ*

6 444

47 393 29 11

1.3 98.7

10.6 88.5 6.5 2.5

แหลงทไดรบขอมลขาวสารเกยวกบมาลาเรย ไมเคยไดรบขอมลขาวสาร

เคยไดรบขอมลขาวสาร* โรงพยาบาล* สถานอนามย*

เพอน ญาต คนรจก* วทย โทรทศน*

แผนพบ โปสเตอร* หนงสอ นตยสาร*

โรงเรยน* หนงสอพมพ*

อนๆ*

24 426

131 165 75

135 208 16 8

13 118

5.3 94.7

30.8 38.7 17.6 31.7 48.8 3.8 1.9 3.1

27.7

621

ตารางท 12 แสดงจานวนและรอยละของเหตผลทไปใชบรการ

เหตผลหาลาดบแรกทไปรบการรกษา จานวน รอยละ

มาลาเรยคลนก1 359 79.8 มอาการไมรนแรง1 134 37.1 บรการด/หมอด1 150 41.6

ยาด1 136 37.7 มอาการรนแรง1 17 4.7 ประหยดเงน1 259 70.9 ประหยดเวลา1 253 70.1

ไมตองการหยดงาน1 61 16.9 ไปงาย1 263 72.9

มสวสดการ1 2 0.6 อนๆ1 9 2.5

โรงพยาบาล2 71 15.8 มอาการไมรนแรง2 12 16.7 บรการด/หมอด2 8 11.1

ยาด2 7 9.7 มอาการรนแรง2 32 44.4 ประหยดเงน2 14 19.4 ประหยดเวลา2 3 4.2

ไปงาย2 14 19.4 มสวสดการ2 31 43.1

อนๆ2 12 16.7

622

ตารางท 12 แสดงจานวนและรอยละของเหตผลทไปใชบรการ (ตอ)

เหตผลหาลาดบแรกทไปรบการรกษา จานวน รอยละ

คลนกเอกชน3 8 1.8 มอาการไมรนแรง3 1 12.5 บรการด/หมอด3 1 12.5

ยาด3 1 12.5 มอาการรนแรง3 2 25.0 ประหยดเงน3 1 12.5 ประหยดเวลา3 3 37.5

ไมตองการหยดงาน3 1 12.5 ไปงาย3 4 50.0 อนๆ3 1 12.5

มาลาเรยคลนกชมชน4 7 1.6 มอาการไมรนแรง4 3 42.9 บรการด/หมอด4 2 28.6

ยาด4 2 28.6 มอาการรนแรง4 1 14.3 ประหยดเงน4 4 57.1 ประหยดเวลา4 3 42.9

ไมตองการหยดงาน4 1 14.3 ไปงาย4 3 42.9

สถานอนามย5 3 0.7 มอาการไมรนแรง5 1 33.3

ประหยดเวลา5 1 33.3 ไปงาย5 2 66.7 อนๆ5 1 33.3

623

จากการถามความรเรองมาลาเรย พบวา ประชาชนสวนใหญ รวาพาหะนาโรคมาลาเรย คอ ยงกนปลอง (รอยละ 95.6) และออกหากนเวลากลางคน (รอยละ 84.0) แตยงมบางสวนทตอบวาพาหะนาโรคมาลาเรย คอ แมลงวน (รอยละ 2.9) แมลงสาบ (รอยละ 0.9) และหน (รอยละ 0.4) สวนขอคาถามทวาโรคมาลาเรยตดตอไดโดยวธใด พบวา ประชาชนสวนใหญตอบวา “ถกยงทมเชอมาลาเรยกด” รอยละ 98.0 แตกมบางสวนทตอบวา “ตดตอใกลชดกบคนทปวยเปนไขมาลาเรย” รอยละ 18.9 “ดมนาทมเชอมาลาเรยปนเปอน” รอยละ 6.9 และ “กนอาหารทมเชอมาลาเรยปนเปอน” รอยละ 4.4 (ตารางท 13) สวนจานวนและรอยละของระดบคะแนนการตอบคาถามความรเรองมาลาเรยจาแนกตามพนท แสดงในตารางท 15 ตารางท 13 แสดงจานวนและรอยละของระดบคะแนนการตอบคาถามความรเรองมาลาเรย

คาถาม ใช ไมใช ไมทราบ พาหะนาโรคมาลาเรย คออะไร

ยงกนปลอง หน

แมลงวน แมลงสาบ

430(95.6) 2(0.4)

13(2.9) 4(0.9)

4(0.9) 406(90.2) 396(88.0) 413(91.8)

16(3.6) 42(9.3) 41(9.1) 33(7.3)

ยงกนปลองออกหากนในเวลาใด กลางวน กลางคน

62(13.8) 378(84.0)

292(64.9) 15(3.3)

96(21.3) 57(12.7)

แหลงเพาะพนธยงกนปลองคอทใด สระนา

แหลงนาขง/บรเวณทมน านง คลอง

บอนา/หนองนา/แองนา

182(40.4) 327(22.7) 228(64.0) 270(60.0)

182(40.4) 70(15.6) 82(18.2)

109(24.2)

86(19.1) 53(11.8) 80(17.8) 71(15.8)

แหลงอาศยของยงกนปลอง คอทใด พมไม/ปารก

ในกรง/คอกเลยงสตว ในปา

บรเวณมมมดภายในบาน

357(79.3) 208(46.2) 412(91.6) 295(57.6)

49(10.9) 163(36.2)

22(4.9) 122(27.1)

44(9.8) 79(17.6) 16(3.6)

69(15.3)

624

ตารางท 13 แสดงจานวนและรอยละของระดบคะแนนการตอบคาถามความรเรองมาลาเรย (ตอ)

คาถาม ใช ไมใช ไมทราบ

โรคมาลาเรยสามารถตดตอไดโดยวธใด ดมนาทมเชอมาลาเรยปนเปอน

กนอาหารทมเชอมาลาเรยปนเปอน ตดตอใกลชดกบคนทปวยเปนไขมาลาเรย

ถกยงทมเชอมาลาเรยกด

31(6.9) 20(4.4)

85(18.9) 441(98.0)

354(78.7) 374(83.1) 297(66.0)

4(0.9)

65(14.4) 56(12.4) 68(15.1)

5(1.1) อาการของผทปวยเปนโรคมาลาเรยมอะไรบาง

มไข ปวดหว

หนาวสน มเหงอออก

คลนไส/อาเจยน ปวดทอง

เบออาหาร

445(98.9) 445(98.9) 445(98.9) 384(85.3) 379(84.2) 107(23.8) 374(83.1)

3(0.7) 1(0.2) 4(0.9) 35(7.8) 40(8.9)

287(63.8) 40(8.9)

2(0.4) 4(0.9) 1(0.2) 31(6.9) 31(6.9) 56(12.4) 36(8.0)

วธปองกนหรอควบคมโรคมาลาเรยทาไดอยางไร สวมเสอแขนยาว-กางเกงขายาวเวลานอน

นอนในมง นอนในมงชบยา/สารเคม

กนยาปองกนเชอมาลาเรยกอนเขาพนทเสยง กาจดแหลงนาขง

ทาความสะอาดรอบบาน ทาความสะอาดบรเวณมมมดภายในบาน

ฉดยา/พนยาฆาแมลง ใชยาทากนยง ใชยาจดกนยง

361(80.2) 449(99.8) 429(95.3) 139(30.9) 253(56.2) 243(54.0) 249(55.3) 335(74.4) 406(90.2) 441(91.3)

58(12.9) 1(0.2) 12(2.7)

201(44.7) 121(26.9) 144(32.0) 123(27.3) 85(18.9) 28(6.2) 22(4.9)

31(6.9) -

9(2.0) 110(24.4) 76(16.9) 63(14.0) 78(17.3) 30(6.7) 16(3.6) 17(3.8)

625

จากการตอบคาถามความรเรองมาลาเรย จานวน 7 ขอ คะแนนเตม 35 คะแนน โดยระดบคะแนนตา หมายถง มคะแนนรวมตากวา 18 คะแนน ระดบคะแนนสง หมายถง มคะแนนรวมมากกวาหรอเทากบ 18 คะแนน ซงพบวา ประชาชนกลมตวอยางสวนใหญ มระดบคะแนนสง รอยละ 94.0 เมอจาแนกตามพนท พบวา อ.พบพระ มระดบคะแนนสง รอยละ 100 (ตารางท 14) ตารางท 14 แสดงจานวนและรอยละของระดบคะแนนการตอบคาถามความรเรองมาลาเรย

จาแนกตามพนทศกษา

พนทศกษา ระดบคะแนนตา ระดบคะแนนสง อ.แมสอด (n=90) 13(14.4) 77(85.6) อ.อมผาง (n=90) 2(2.2) 88(97.8) อ.แมระมาด (n=106) 8(7.5) 98(92.5) อ.พบพระ (n=90) - 90(100.0) อ.ทาสองยาง (n=74) 4(5.4) 70(94.6)

รวม (N=450) 27(6.0) 423(94.0) Mean + sd 23.86 + 3.94

ตาสด – สงสด 8 – 33

626

ตารางท 15 แสดงจานวนและรอยละของกลมตวอยางทตอบคาถามความรเรองมาลาเรยจาแนกตามพนทศกษา

อ.แมสอด (n=90)

อ.อมผาง (n=90)

อ.แมระมาด (n=106)

อ.พบพระ (n=90)

อ.ทาสองยาง (n=74) คาถาม

ใช ไมใช ไมทราบ ใช ไมใช ไมทราบ ใช ไมใช ไมทราบ ใช ไมใช ไมทราบ ใช ไมใช ไมทราบ พาหะนาโรคมาลาเรย คออะไร

ยงกนปลอง หน

แมลงวน แมลงสาบ

83(92.2)

- 3(3.3) 1(1.1)

1(1.1)

84(93.3) 81(90.0) 82(91.1)

6(6.7) 6(6.7) 6(6.7) 7(7.8)

90(100.0) 74(82.2)

- -

- -

74(82.2) 72(80.0)

-

16(17.8) 16(17.8) 18(20.0)

102(96.2)

- - -

-

105(99.1) 105(99.1) 105(99.1)

4(3.8) 1(0.9) 1(0.9) 1(0.9)

90(100.0)

- 1(1.1) 1(1.1)

-

88(97.8) 88(97.8) 89(98.9)

-

2(2.2) 1(1.1)

-

65(87.8)

2(2.7) 9(12.2)

2(2.7)

3(4.1)

55(74.3) 48(64.9) 65(87.8)

6(8.1)

17(23.0) 17(23.0)

7(9.5) ยงกนปลองออกหากนในเวลาใด

กลางวน กลางคน

22(24.4) 63(70.0)

46(51.1)

9(10.0)

22(24.4) 18(20.0)

14(15.6) 89(98.9)

65(72.2)

-

11(12.2)

1(1.1)

4(3.8)

73(68.9)

59(55.7)

1(0.9)

43(40.6) 32(30.2)

2(2.2)

89(98.9)

88(97.8)

1(1.1)

- -

20(27.0) 64(86.5)

34(45.9)

4(5.4)

20(27.0)

6(8.1) แหลงเพาะพนธยงกนปลองคอทใด

สระนา แหลงนาขง/บรเวณทมนานง

คลอง บอนา/หนองนา/แองนา

39(43.3) 74(82.2) 27(30.0) 61(67.8)

24(26.7)

6(6.7) 32(35.6) 13(14.4)

27(30.0) 10(11.1) 31(34.4) 16(17.8)

48(53.3) 78(86.7) 70(77.8) 71(78.9)

25(27.8)

5(5.6) 7(7.8) 6(6.7)

17(18.9)

7(7.8) 13(14.4) 13(14.4)

31(29.2) 31(29.2) 70(66.0) 27(25.5)

46(43.4) 45(42.5) 11(10.4) 45(42.5)

29(27.4) 30(28.3) 25(23.6) 34(32.1)

25(27.8) 75(83.3) 80(88.9) 65(72.2)

63(70.0) 14(15.6)

9(10.0) 24(26.7)

2(2.2) 1(1.1) 1(1.1) 1(1.1)

39(52.7) 69(93.2) 41(55.4) 46(62.2)

24(32.4)

- 23(31.1) 21(28.4)

11(14.9)

5(6.8) 10(13.5)

7(9.5) แหลงอาศยของยงกนปลอง คอทใด

พมไม/ปารก ในกรง/คอกเลยงสตว

ในปา บรเวณมมมดภายในบาน

72(80.0) 25(27.8) 81(90.0) 39(43.3)

3(3.3)

28(31.1) 3(3.3)

23(25.6)

15(16.7) 37(41.1)

6(6.7) 28(31.1)

83(92.2) 48(53.3) 86(95.6) 65(72.2)

4(4.4)

29(32.2) 2(2.2)

18(20.0)

3(3.3)

13(14.4) 2(2.2) 7(7.8)

66(62.3) 60(56.6) 98(92.5) 56(52.8)

16(15.1) 23(21.7)

- 18(17.0)

24(22.6) 23(21.7)

8(7.5) 32(30.2)

71(78.9) 32(35.6)

90(100.0) 45(50.0)

18(20.0) 57(63.3)

- 45(50.0)

1(1.1) 1(1.1)

- -

65(87.8) 43(58.1) 57(77.0) 54(73.0)

8(10.8)

26(35.1) 17(23.0) 18(24.3)

1(1.4) 5(6.8)

- 2(2.7)

627

ตารางท 15 แสดงจานวนและรอยละของกลมตวอยางทตอบคาถามความรเรองมาลาเรยจาแนกตามพนทศกษา (ตอ)

อ.แมสอด (n=90)

อ.อมผาง (n=90)

อ.แมระมาด (n=106)

อ.พบพระ (n=90)

อ.ทาสองยาง (n=74) คาถาม

ใช ไมใช ไมทราบ ใช ไมใช ไมทราบ ใช ไมใช ไมทราบ ใช ไมใช ไมทราบ ใช ไมใช ไมทราบ โรคมาลาเรยสามารถตดตอไดโดยวธใด

ดมนาทมเชอมาลาเรยปนเปอน กนอาหารทมเชอมาลาเรยปนเปอน ตดตอใกลชดกบคนทปวยเปนไข

มาลาเรย ถกยงทมเชอมาลาเรยกด

11(12.2)

7(7.8) 29(32.2)

84(93.3)

64(71.1) 69(76.7) 48(53.3)

1(1.1)

15(16.7) 14(15.6) 13(14.4)

5(5.6)

2(2.2)

- 10(11.1)

89(98.9)

67(74.4) 72(80.0) 62(68.9)

1(1.1)

21(23.3) 18(20.0) 18(20.0)

-

- -

17(16.0)

105(99.1)

93(87.7) 98(92.5) 70(66.0)

1(0.9)

13(12.3)

8(7.5) 19(17.9)

-

2(2.2) 1(1.1) 2(2.2)

90(100.0)

85(94.4) 87(96.7) 86(95.6)

-

3(3.3) 2(2.2) 2(2.2)

-

16(21.6) 12(16.2) 27(36.5)

73(98.6)

45(60.8) 48(64.9) 31(41.9)

1(1.4)

13(17.6) 14(18.9) 16(21.6)

-

อาการของผทปวยเปนโรคมาลาเรยมอะไรบาง

มไข ปวดหว

หนาวสน มเหงอออก

คลนไส/อาเจยน ปวดทอง

เบออาหาร

88(97.8) 88(97.8) 88(97.8) 64(71.1) 76(84.4) 22(24.4) 54(60.0)

- 1(1.1) 1(1.1)

22(24.4) 13(14.4) 59(65.6) 21(23.3)

2(2.2) 1(1.1) 1(1.1) 4(4.4) 1(1.1)

9(10.0) 15(16.7)

90(100.0) 89(98.9) 90(100.0) 85(94.4) 81(90.0) 32(35.6) 81(90.0)

- - -

3(3.3) 3(3.3)

37(41.1) 4(4.4)

- 1(1.1)

- 2(2.2) 6(6.7)

21(23.3) 5(5.6)

106(100.0) 105(99.1)

106(100.0) 77(72.6) 67(63.2) 14(13.2) 86(81.1)

- - -

5(4.7) 17(16.0) 73(68.9)

5(4.7)

- 1(0.9)

- 24(22.6) 22(20.8) 19(17.9) 15(14.2)

87(96.7) 90(100.0)

87(96.7) 86(95.6) 84(93.3)

7(7.8) 81(90.0)

3(3.3) -

3(3.3) 4(4.4) 6(6.7)

83(92.2) 9(10.0)

- - - - - - -

74(100.0)

73(98.6) 74(100.0)

72(97.3) 71(95.9) 32(43.2) 72(97.3)

- - -

1(1.4) 1(1.4)

35(47.3) 1(1.4)

- 1(1.4)

- 1(1.4) 2(2.7) 7(9.5) 1(1.4)

628

ตารางท 15 แสดงจานวนและรอยละของกลมตวอยางทตอบคาถามความรเรองมาลาเรยจาแนกตามพนทศกษา (ตอ)

อ.แมสอด (n=90)

อ.อมผาง (n=90)

อ.แมระมาด (n=106)

อ.พบพระ (n=90)

อ.ทาสองยาง (n=74) คาถาม

ใช ไมใช ไมทราบ ใช ไมใช ไมทราบ ใช ไมใช ไมทราบ ใช ไมใช ไมทราบ ใช ไมใช ไมทราบ วธปองกนหรอควบคมโรคมาลาเรยทาไดอยางไร สวมเสอแขนยาว-กางเกงขายาวเวลา

นอน นอนในมง

นอนในมงชบยา/สารเคม กนยาปองกนเชอมาลาเรยกอนเขา

พนทเสยง กาจดแหลงนาขง

ทาความสะอาดรอบบาน ทาความสะอาดบรเวณมมมดภายใน

บาน ฉดยา/พนยาฆาแมลง

ใชยาทากนยง ใชยาจดกนยง

70(77.8)

89(98.8) 80(88.9) 26(28.9)

58(64.4) 44(48.9) 45(50.0)

83(92.2) 72(80.0) 73(81.1)

13(14.4)

1(1.1) 7(7.8)

33(36.7)

14(15.6) 24(26.7) 21(23.3)

74(82.2)

9(10.0) 7(7.8)

7(7.8)

- 3(3.3)

31(34.4)

18(20.0) 22(24.4) 24(26.7)

10(11.1) 9(10.0)

10(11.1)

71(78.9)

90(100.0) 88(97.8) 25(27.8)

59(65.6) 59(65.6) 63(70.0)

83(92.2) 89(98.9) 90(100.0)

16(17.8)

- -

48(53.3)

16(17.8) 18(20.0) 15(16.7)

6(6.7)

1(1.1) -

3(3.3)

- 2(2.2)

17(18.9)

15(16.7) 13(14.4) 12(13.3)

1(1.1)

- -

87(82.1)

106(100.0) 104(98.1) 37(34.9)

30(28.3) 39(36.8) 46(43.4)

72(67.9)

100(94.3) 102(96.2)

1(.9)

- -

33(31.1)

46(43.4) 44(41.5) 28(26.4)

22(20.8)

2(1.9) -

18(17.0)

- 2(1.9)

36(34.0)

30(28.3) 23(21.7) 32(30.2)

12(11.3)

4(3.8) 4(3.8)

67(74.4)

90(100.0) 85(94.4) 27(30.0)

55(61.1) 49(54.4) 46(51.1)

54(60.0) 86(95.6) 87(96.7)

23(25.6)

- 4(4.4)

62(30.0)

34(37.8) 40(44.4) 41(45.6)

34(37.8)

4(4.4) 3(3.3)

-

- 1(1.1) 1(1.1)

1(1.1) 1(1.1) 3(3.3)

2(2.2)

- -

66(89.2)

74(100.0) 72(97.3) 24(32.4)

51(68.9) 52(70.3) 49(66.2)

52(70.3) 59(79.7) 59(79.7)

5(6.8)

- 1(1.4)

25(33.8)

11(14.9) 18(24.3) 18(24.3)

17(23.0) 12(16.2) 12(16.2)

3(4.1)

- 1(1.4)

25(33.8)

12(16.2) 4(5.4) 7(9.5)

5(6.8) 3(4.1) 3(4.1)

629

จากการสารวจทศนคตเกยวกบโรคมาลาเรย ทงในเรองการตดตอ การรกษา และการปองกน พบวาประชาชนกลมตวอยางสวนใหญคดวาโรคมาลาเรยเปนปญหาสาคญและบางครงอาจเปนโรคทมอนตรายตอชวต (รอยละ 58.9) และคดวาใครกสามารถปวยเปนไขมาลาเรยได (รอยละ 87.3)

ทศนคตในเรองการตดตอของโรคมาลาเรยนน พบวามประชากรกลมตวอยางบางสวนคดวาโรคมาลาเรยสามารถตดตอไดโดยตรงจากคนสคน (รอยละ 21.7) คดวาไมควรตดตอใกลชดกบคนทตดเชอมาลาเรย (รอยละ 8.4) คดวามเพยงเดกและคนทองเทานนทเสยงตอการตดเชอมาลาเรย (รอยละ 8.2) คดวาเมอเคยตดเชอมาลาเรยแลวจะไมสามารถตดเชอซาอกได (รอยละ 22.9) และคดวาตนเองอาจจะเสยงตอการตดเชอมาลาเรยไดถาทางานหรอนอนในปาตอนกลางคน (รอยละ 89.1)

ทศนคตในเรองการปองกนโรคมาลาเรยนน พบวา คดวาวธทดทสดทจะปองกนตนเองไมใหตดเชอมาลาเรย คอ การปองกนไมใหยงกด (รอยละ 94.4) เชอวาการนอนในมงตอนกลางคนจะเปนวธทดทสดทจะปองกนการตดเชอมาลาเรย (รอยละ 91.8)

ทศนคตในเรองการรกษาโรคมาลาเรยนน พบวาประชากรกลมตวอยางสวนใหญเชอวาถาปวยเปนไขมาลาเรยแลวไมรกษาทนท อาจจะมอนตรายตอชวตได (รอยละ 95.1) คดวาควรจะไปโรงพยาบาลและตรวจเลอดทนททสงสยวาจะตดเชอมาลาเรย (รอยละ 91.5) คดวาถาปวยเปนไขมาลาเรยแลว ควรจะกนยารกษาจากโรงพยาบาล/มาลาเรยคลนก/มาลาเรยโพสเทานน (รอยละ 87.6) และคดวาจะเปนอนตรายถากนยารกษามาลาเรยไมหมดหรอไมครบ (รอยละ 83.5) แตยงมบางสวนทคดวายารกษาไขมาลาเรยจากทกแหลง เชน โรงพยาบาล รานขายยา มาลาเรยคลนก ตลาดนด มาลาเรยโพสสามารถรกษาไขมาลาเรยไดผลเหมอนกน (รอยละ 23.6) คดวาถาปวยเปนไขมาลาเรยแลว กสามารถทจะซอยารกษาใหหายเองได (รอยละ 6.4) และคดวาคนเราสามารถทจะหายจากการปวยเปนไขมาลาเรยไดเองโดยไมตองรกษา (รอยละ 4.0) และคดวาฉนสามารถหยดกนยาไดทนททอาการของไขมาลาเรยหายไป (รอยละ 6.2) มเพยงบางสวนทคดวาสามารถรกษาตนเองไดดถาปวยเปนไขมาลาเรย (รอยละ 25.1) และสามารถหาคาแนะนาหรอการรกษาไดถาฉนปวยเปนไขมาลาเรย (รอยละ 65.6) (ตารางท 16)

630

ตารางท 16 แสดงจานวนและรอยละของทศนคตเกยวกบโรคมาลาเรยจาแนกตามพนทศกษา ทศนคต อ.แมสอด

(n=90) อ.อมผาง (n=90)

อ.แมระมาด (n=106)

อ.พบพระ (n=90)

อ.ทาสองยาง (n=74)

รวม (N=450)

ฉนคดวาโรคมาลาเรยเปนปญหาสาคญและบางครงอาจเปนโรคทมอนตรายตอชวต ไมเหนดวยอยางยง

ไมเหนดวย เฉยๆ

เหนดวย เหนดวยอยางยง

3(3.3) 1(1.1) 1(1.1)

50(55.6) 35(38.9)

2(2.2) -

2(2.2) 56(62.2) 30(33.3)

- 2(1.9) 3(2.8)

63(59.4) 38(35.8)

1(1.1) - -

59(65.6) 30(33.3)

2(2.7) 1(1.4) 5(6.8)

37(50.0) 29(39.2)

8(1.8) 4(0.9)

11(2.4) 265(58.9) 162(36.0)

ฉนคดวาโรคมาลาเรยสามารถตดตอไดโดยตรงจากคนสคน ไมเหนดวยอยางยง

ไมเหนดวย เฉยๆ

เหนดวย เหนดวยอยางยง

11(12.2) 51(56.7)

6(6.7) 20(22.2)

2(2.2)

15(16.7) 57(63.3) 11(12.2)

5(5.6) 2(2.2)

10(9.4) 68(64.2) 11(10.3) 13(12.3)

4(3.8)

3(3.3) 68(75.6)

2(2.2) 8(8.9)

9(10.0)

10(13.5) 23(31.1)

6(8.1) 32(43.2)

3(4.1)

49(10.9) 267(59.3)

36(8.0) 78(17.3)

20(4.4) ฉนเชอวาถาปวยเปนไขมาลาเรยแลวไมรกษาทนท อาจจะมอนตรายตอชวตได

ไมเหนดวยอยางยง ไมเหนดวย

เฉยๆ เหนดวย

เหนดวยอยางยง

1(1.1) 1(1.1) 2(2.2)

51(56.7) 35(38.9)

2(2.2) 1(1.1) 1(1.1)

56(62.2) 30(33.3)

2(1.9) 2(1.9) 2(1.9)

58(54.7) 42(39.6)

1(1.1) 1(1.1)

- 62(68.9) 26(28.9)

- 3(4.1) 3(4.1)

39(52.7) 29(39.2)

6(1.3) 8(1.8) 8(1.8)

266(59.1) 162(36.0)

631

ตารางท 16 แสดงจานวนและรอยละของทศนคตเกยวกบโรคมาลาเรยจาแนกตามพนทศกษา (ตอ) ทศนคต อ.แมสอด

(n=90) อ.อมผาง (n=90)

อ.แมระมาด (n=106)

อ.พบพระ (n=90)

อ.ทาสองยาง (n=74)

รวม (N=450)

ฉนคดวาวธทดทสดทจะปองกนตนเองไมใหตดเชอมาลาเรย คอ การปองกนไมใหยงกด ไมเหนดวยอยางยง

ไมเหนดวย เฉยๆ

เหนดวย เหนดวยอยางยง

2(2.2) -

2(2.2) 56(62.2) 30(33.3)

2(2.2) 3(3.3) 4(4.4)

45(50.0) 36(40.0)

- - -

72(67.9) 34(32.1)

1(1.1) 1(1.1)

- 63(70.0) 25(27.8)

2(2.7) 1(1.4) 7(9.5)

45(60.8) 19(25.7)

7(1.6) 5(1.1)

13(2.9) 281(62.4) 144(32.0)

ฉนคดวาใครกสามารถปวยเปนไขมาลาเรยได ไมเหนดวยอยางยง

ไมเหนดวย เฉยๆ

เหนดวย เหนดวยอยางยง

1(1.1) 4(4.4) 5(5.6)

52(57.8) 28(31.1)

2(2.2) 5(5.6) 5(5.6)

56(62.2) 22(24.4)

- 15(14.2) 11(10.4) 47(44.3) 33(31.1)

2(2.2) 2(2.2)

- 74(82.2) 12(13.3)

- 1(1.4) 4(5.4)

51(68.9) 18(24.3)

5(1.1) 27(6.0) 25(5.6)

280(62.2) 113(25.1)

ฉนคดวาถาปวยเปนไขมาลาเรยแลว กสามารถทจะซอยารกษาใหหายเองได ไมเหนดวยอยางยง

ไมเหนดวย เฉยๆ

เหนดวย เหนดวยอยางยง

31(34.4) 44(48.9)

3(3.3) 8(8.9) 4(4.4)

24(26.7) 59(65.6)

3(3.3) 2(2.2) 2(2.2)

21(19.8) 73(68.9)

9(8.5) 3(2.8)

-

9(10.0) 80(88.9)

- 1(1.1)

-

20(27.0) 44(59.5)

1(1.4) 9(12.2)

-

105(23.3) 300(66.7)

16(3.6) 23(5.1)

6(1.3)

632

ตารางท 16 แสดงจานวนและรอยละของทศนคตเกยวกบโรคมาลาเรยจาแนกตามพนทศกษา (ตอ)

ทศนคต อ.แมสอด (n=90)

อ.อมผาง (n=90)

อ.แมระมาด (n=106)

อ.พบพระ (n=90)

อ.ทาสองยาง (n=74)

รวม (N=450)

ฉนคดวาเมอเคยตดเชอมาลาเรยแลวจะไมสามารถตดเชอซ าอกได ไมเหนดวยอยางยง

ไมเหนดวย เฉยๆ

เหนดวย เหนดวยอยางยง

23(25.6) 32(35.6)

5(5.6) 25(27.8)

5(5.6)

15(16.7) 65(72.2)

3(3.3) 5(5.6) 2(2.2)

28(26.4) 48(45.3)

7(6.6) 18(17.0)

5(4.7)

6(6.7) 65(72.2)

- 18(20.0)

1(1.1)

13(17.6) 35(47.3)

2(2.7) 21(28.4)

3(4.1)

85(18.9) 245(54.4)

17(3.8) 87(19.3)

16(3.6) ฉนคดวาถาปวยเปนไขมาลาเรยแลว ควรจะกนยารกษาจากโรงพยาบาล/มาลาเรยคลนก/มาลาเรยโพสเทานน

ไมเหนดวยอยางยง ไมเหนดวย

เฉยๆ เหนดวย

เหนดวยอยางยง

2(2.2) 4(4.4) 2(2.2)

54(60.0) 28(31.1)

2(2.2) 4(4.4)

14(15.6) 38(42.2) 32(35.6)

- 12(11.3)

8(7.5) 67(63.2) 19(17.9)

3(3.3) 1(1.1)

- 74(82.2) 12(13.3)

- 2(2.7) 2(2.7)

55(74.3) 15(20.3)

7(1.6) 23(5.1) 26(5.8)

288(64.0) 106(23.6)

ฉนเชอวาการนอนในมงตอนกลางคนจะเปนวธทดทสดทจะปองกนการตดเชอมาลาเรย ไมเหนดวยอยางยง

ไมเหนดวย เฉยๆ

เหนดวย เหนดวยอยางยง

3(3.3) 4(4.4) 1(1.1)

60(66.7) 22(24.4)

3(3.3) 5(5.6) 5(5.6)

45(50.0) 32(35.6)

- 4(3.8) 8(7.5)

68(64.2) 26(24.5)

1(1.1) - -

53(58.9) 36(40.0)

- 2(2.7) 1(1.4)

56(75.7) 15(20.3)

7(1.6) 15(3.3) 15(3.3)

282(62.7) 131(29.1)

633

ตารางท 16 แสดงจานวนและรอยละของทศนคตเกยวกบโรคมาลาเรยจาแนกตามพนทศกษา (ตอ) ทศนคต อ.แมสอด

(n=90) อ.อมผาง (n=90)

อ.แมระมาด (n=106)

อ.พบพระ (n=90)

อ.ทาสองยาง (n=74)

รวม (N=450)

ฉนคดวาฉนสามารถรกษาตนเองไดดถาฉนปวยเปนไขมาลาเรย ไมเหนดวยอยางยง

ไมเหนดวย เฉยๆ

เหนดวย เหนดวยอยางยง

12(13.3) 26(28.9) 15(16.7) 35(38.9)

2(2.2)

15(16.7) 54(60.0)

7(7.8) 12(13.3)

2(2.2)

11(10.4) 62(58.5) 11(10.4) 22(20.8)

-

9(10.0) 63(70.0)

1(1.1) 13(14.4)

4(4.4)

2(2.7) 45(60.8)

4(5.4) 22(29.7)

1(1.4)

49(10.9) 250(55.6)

38(8.4) 104(23.1)

9(2.0) ฉนคดวามเพยงเดกและคนทองเทานนทเสยงตอการตดเชอมาลาเรย

ไมเหนดวยอยางยง ไมเหนดวย

เฉยๆ เหนดวย

เหนดวยอยางยง

17(18.9) 51(56.7)

7(7.8) 15(16.7)

-

10(11.1) 72(80.0)

6(6.7) 2(2.2)

-

20(18.9) 76(71.7)

9(8.5) 1(0.9)

-

5(5.6) 77(85.6)

- 8(8.9)

-

8(10.8) 48(64.9)

7(9.5) 10(13.5)

1(1.4)

60(13.3) 324(72.0)

29(6.4) 36(8.0)

1(0.2) ฉนคดวายารกษาไขมาลาเรยจากทกแหลง เชน โรงพยาบาล รานขายยา มาลาเรยคลนก ตลาดนด มาลาเรยโพส สามารถรกษาไขมาลาเรยไดผลเหมอนกน

ไมเหนดวยอยางยง ไมเหนดวย

เฉยๆ เหนดวย

เหนดวยอยางยง

22(24.4) 43(47.8)

6(6.7) 18(20.0)

1(1.1)

32(35.6) 38(42.2)

5(5.6) 11(12.2)

4(4.4)

10(9.4) 68(64.2) 12(11.3)

6(5.7) 10(9.4)

5(5.6) 68(75.6)

5(5.6) 12(13.3)

-

5(6.8) 22(29.7)

3(4.1) 42(56.9)

2(2.7)

74(16.4) 239(53.1)

31(6.9) 89(19.8)

17(3.8)

634

ตารางท 16 แสดงจานวนและรอยละของทศนคตเกยวกบโรคมาลาเรยจาแนกตามพนทศกษา (ตอ) ทศนคต อ.แมสอด

(n=90) อ.อมผาง (n=90)

อ.แมระมาด (n=106)

อ.พบพระ (n=90)

อ.ทาสองยาง (n=74)

รวม (N=450)

ฉนคดวาคนเราสามารถทจะหายจากการปวยเปนไขมาลาเรยไดเองโดยไมตองรกษา ไมเหนดวยอยางยง

ไมเหนดวย เฉยๆ

เหนดวย เหนดวยอยางยง

40(44.4) 45(50.0)

2(2.2) 2(2.2) 1(1.1)

36(40.0) 51(56.7)

- 1(1.1) 2(2.2)

35(33.0) 67(63.2)

2(1.9) -

2(1.9)

28(31.1) 62(68.9)

- - -

24(32.4) 39(52.7)

1(1.4) 9(12.2)

1(1.4)

163(36.2) 264(58.7)

5(1.1) 12(2.7)

6(1.3) ฉนคดวาไมควรตดตอใกลชดกบคนทตดเชอมาลาเรย

ไมเหนดวยอยางยง ไมเหนดวย

เฉยๆ เหนดวย

เหนดวยอยางยง

15(16.7) 46(51.1) 17(18.9) 11(12.2)

1(1.1)

9(10.0) 59(65.6) 17(18.9)

5(5.6) -

12(11.3) 67(63.2) 20(18.9)

6(5.7) 1(.9)

4(4.4) 86(95.6)

- - -

4(5.4) 49(66.2)

7(9.5) 14(18.9)

-

44(9.8) 307(68.2)

61(13.6) 36(8.0)

2(.4) ฉนคดวาฉนควรจะไปโรงพยาบาลและตรวจเลอดทนททฉนสงสยวาจะตดเชอมาลาเรย

ไมเหนดวยอยางยง ไมเหนดวย

เฉยๆ เหนดวย

เหนดวยอยางยง

3(3.3) 5(5.6) 7(7.8)

52(57.8) 23(25.6)

3(3.3) 3(3.3) 5(5.6)

50(55.6) 29(32.2)

1(.9) -

2(1.9) 65(61.3) 38(35.8)

- -

2(2.2) 76(84.4) 12(13.3)

- 4(5.4) 3(4.1)

50(67.6) 17(23.0)

7(1.6) 12(2.7) 19(4.2)

293(65.1) 119(26.4)

635

ตารางท 16 แสดงจานวนและรอยละของทศนคตเกยวกบโรคมาลาเรยจาแนกตามพนทศกษา (ตอ) ทศนคต อ.แมสอด

(n=90) อ.อมผาง (n=90)

อ.แมระมาด (n=106)

อ.พบพระ (n=90)

อ.ทาสองยาง (n=74)

รวม (N=450)

ฉนอาจจะเสยงตอการตดเชอมาลาเรยไดถาฉนทางานหรอนอนในปาตอนกลางคน ไมเหนดวยอยางยง

ไมเหนดวย เฉยๆ

เหนดวย เหนดวยอยางยง

3(3.3) 4(4.4) 6(6.7)

57(63.3) 20(22.2)

6(6.7) 7(7.8) 4(4.4)

52(57.8) 21(23.3)

1(.9) 3(2.8) 6(5.7)

69(65.1) 27(25.5)

1(1.1) -

2(2.2) 71(78.9) 16(17.8)

1(1.4) 3(4.1) 2(2.7)

49(66.2) 19(25.7)

12(2.7) 17(3.8) 20(4.4)

298(66.2) 103(22.9)

ฉนคดวาฉนสามารถหยดกนยาไดทนททอาการของไขมาลาเรยหายไป

ไมเหนดวยอยางยง ไมเหนดวย

เฉยๆ เหนดวย

เหนดวยอยางยง

23(25.6) 52(57.8)

2(2.2) 12(13.3)

1(1.1)

17(18.9) 63(71.0)

5(5.6) 2(2.2) 3(3.3)

20(18.9) 79(74.5)

7(6.6) - -

27(30.0) 63(70.0)

- - -

15(20.3) 47(63.5)

2(2.7) 9(12.2)

1(1.4)

102(22.7) 304(67.6)

16(3.6) 23(5.1)

5(1.1) ฉนคดวาจะเปนอนตรายถากนยารกษามาลาเรยไมหมดหรอไมครบ

ไมเหนดวยอยางยง ไมเหนดวย

เฉยๆ เหนดวย

เหนดวยอยางยง

3(3.3) 10(11.1)

6(6.7) 47(52.2) 24(26.7)

7(7.8) 1(1.1) 6(6.7)

59(65.6) 17(18.9)

5(4.7) 6(5.7) 6(5.7)

74(69.8) 15(14.2)

- 12(13.3)

1(1.1) 66(73.3) 11(12.2)

1(1.4) 7(9.5) 3(4.1)

43(58.1) 20(27.0)

16(3.6) 36(8.0) 22(4.9)

289(64.2) 87(19.3)

636

ตารางท 16 แสดงจานวนและรอยละของทศนคตเกยวกบโรคมาลาเรยจาแนกตามพนทศกษา (ตอ)

ทศนคต อ.แมสอด (n=90)

อ.อมผาง (n=90)

อ.แมระมาด (n=106)

อ.พบพระ (n=90)

อ.ทาสองยาง (n=74)

รวม (N=450)

ฉนสามารถหาคาแนะนาหรอการรกษาไดถาฉนปวยเปนไขมาลาเรย ไมเหนดวยอยางยง

ไมเหนดวย เฉยๆ

เหนดวย เหนดวยอยางยง

3(3.3) 4(4.4)

18(20.0) 56(10.0)

9(10.0)

2(2.2) 14(15.6) 16(17.8) 54(60.0)

4(4.4)

1(.9) 20(18.9) 22(20.8) 56(52.8)

7(6.6)

3(3.3) 21(23.3) 10(11.1) 54(60.0)

2(2.2)

- 12(16.2) 9(12.2)

48(64.9) 5(6.8)

9(2.0) 71(15.8) 75(16.7)

268(59.6) 27(6.0)

637

การสารวจพฤตกรรมการปองกนไขมาลาเรย ประชาชนกลมตวอยางสวนใหญตอบวาไดสวมเสอแขนยาว กางเกงขายาว เวลาทางานตอนกลางคนเปนบางครง รอยละ 61.1 ดแลพมไมบรเวณรอบตวบานของทานไมใหรกเปนบางครง รอยละ 61.8 กาจดแหลงนาขงทอยบรเวณใกลบานเปนบางครง รอยละ 48.9 ใสทราย/นามนลงในแหลงนาขงเปนบางครง รอยละ 41.8 ไดทาความสะอาดบรเวณมมมดภายในบานเปนบางครง รอยละ 56.9 และเปนบางครงทตองเขาไปในพนทเสยงตอการตดเชอมาลาเรย เชน ปา รอยละ 53.6

พฤตกรรมการใชมง พบวาประชาชนกลมตวอยางสวนใหญตอบวานอนในมงอยางสมาเสมอ รอยละ 77.1 และนอนในมงชบยา/สารเคมอยางสมาเสมอ รอยละ 56.0 ซงสมาชกทเปนเดกในบานนอนในมงอยางสมาเสมอ รอยละ 78.9 ไดตรวจดความเรยบรอยของมงวามรหรอชารดเปนบางครง รอยละ 44.9 ถาพบวามงชารดหรอมรไดจดการซอมทนทเปนบางครง รอยละ 44.2

พฤตกรรมการใชยาจดกนยงหรอยาพน พบวาประชาชนกลมตวอยางสวนใหญตอบวาไมเคยใชยาจดกนยงในตอนกลางคน รอยละ 53.6 และไมเคยใชยาจดกนยงเพอปองกนยงกดตวเอง รอยละ 52.2 ไมเคยพนยาฆายงภายในตวบาน รอยละ 51.3 ไมเคยพนยาฆายงบรเวณภายนอกตวบาน รอยละ 56.9

พฤตกรรมการกนยาปองกนหรอยารกษามาลาเรย พบวาประชาชนกลมตวอยางสวนใหญตอบวาไมเคยกนยาเพอปองกนเชอมาลาเรยกอนเขาพนทเสยง รอยละ 91.1 เมอปวยเปนไขมาลาเรย ไดกนยารกษาจากโรงพยาบาล/มาลาเรยคลนก/มาลาเรยโพสเทานนอยางสมาเสมอ รอยละ 78.4 และเมอปวยเปนไขมาลาเรย ไมเคยไปซอยากนเอง รอยละ 90.2 (ตารางท 17)

638

ตารางท 17 แสดงจานวนและรอยละของพฤตกรรมการปองกนไขมาลาเรยจาแนกตามพนทศกษา อ.แมสอด

(n=90) อ.แมระมาด

(n=90) อ.ทาสองยาง

(n=106) อ.พบพระ

(n=90) อ.อมผาง (n=74)

รวม (N=450)

พฤตกรรม สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

ทานนอนในมงบอยเพยงใด

58 (64.4)

30 (33.3)

2 (2.2)

65 (72.2)

25 (27.8)

- 83 (78.3)

23 (21.7)

- 86 (95.6)

4 (4.4)

- 55 (74.3)

18 (24.3)

1 (1.4)

347 (77.1)

100 (22.2)

3 (0.7)

ทานไดตรวจดความเรยบรอยของมงวามรหรอชารดบอยเพยงใด

33 (36.7)

41 (45.6)

16 (17.8)

40 (44.4)

45 (50.0)

5 (5.6)

41 (38.7)

38 (35.8)

27 (25.5)

27 (30.0)

41 (45.6)

22 (24.4)

24 (32.4)

37 (50.0)

13 (17.6)

165 (36.7)

202 (44.9)

83 (18.4)

เมอทานพบวามงชารดหรอมรทานไดจดการซอมทนทบอยเพยงใด

36 (40.0)

31 (34.4)

23 (25.6)

29 (32.2)

56 (62.2)

5 (5.6)

41 (38.7)

33 (31.1)

32 (30.2)

33 (36.7)

38 (42.2)

19 (21.1)

24 (32.4)

41 (55.4)

9 (12.2)

163 (36.2)

199 (44.2)

88 (19.6)

ทานนอนในมงชบยา/สารเคมบอยเพยงใด

27 (30.0)

37 (41.1)

26 (28.9)

56 (62.2)

34 (37.8)

- 53 (50.0)

26 (24.5)

27 (25.5)

37 (41.1)

15 (16.7)

38 (42.2)

34 (45.9)

34 (45.9)

6 (8.2)

207 (56.0)

146 (32.4)

97 (21.6)

สมาชกทเปนเดกในบานของทานนอนในมงบอยเพยงใด

63 (70.0)

15 (16.7)

12 (13.3)

75 (83.3)

12 (13.3)

3 (3.3)

83 (78.3)

6 (5.7)

17 (16.0)

80 (88.9)

7 (7.8)

3 (3.3)

54 (73.0)

10 (13.5)

10 (13.5)

355 (78.9)

50 (11.1)

45 (10.0)

ทานใชยาจดกนยงในตอนกลางคนบอยเพยงใด

6 (6.7)

32 (35.6)

52 (57.8)

10 (11.1)

66 (73.3)

14 (15.6)

- 21 (19.8)

85 (80.2)

3 (3.3)

43 (47.8)

44 (48.9)

1 (1.4)

27 (36.5)

46 (62.2)

20 (4.4)

189 (42.0)

241 (53.6)

ทานใชยาจดกนยงเพอปองกนยงกดตวเองบอยเพยงใด

3 (3.3)

35 (38.9)

52 (57.8)

9 (10.0)

64 (71.1)

17 (18.9)

- 24 (22.6)

82 (77.4)

3 (3.3)

46 (51.1)

41 (45.6)

2 (2.7)

29 (39.2)

43 (58.1)

17 (3.8)

198 (44.0)

235 (52.2)

ทานพนยาฆายงภายในตวบานของทานบอยเพยงใด

5 (5.6)

42 (46.7)

43 (47.8)

27 (30.0)

49 (54.4)

14 (15.6)

7 (6.6)

21 (19.8)

78 (73.6)

9 (10.0)

26 (28.9)

55 (61.1)

15 (20.3)

18 (24.3)

41 (55.4)

63 (14.0)

156 (34.7)

231 (51.3)

639

ตารางท 17 แสดงจานวนและรอยละของพฤตกรรมการปองกนไขมาลาเรยจาแนกตามพนทศกษา (ตอ)

อ.แมสอด (n=90)

อ.แมระมาด (n=90)

อ.ทาสองยาง (n=106)

อ.พบพระ (n=90)

อ.อมผาง (n=74)

รวม (N=450)

พฤตกรรม สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

ทานพนยาฆายงบรเวณภายนอกตวบานของทานบอยเพยงใด

2 (2.2)

37 (41.1)

51 (56.7)

14 (15.6)

61 (67.8)

15 (16.7)

7 (6.6)

14 (13.2)

85 (80.2)

9 (10.0)

23 (25.6)

58 (64.4)

6 (8.1)

21 (28.4)

47 (63.5)

38 (8.4)

156 (34.7)

256 (56.9)

ทานสวมเสอแขนยาว กางเกงขายาว เวลาทางานตอนกลางคนบอยเพยงใด

30 (33.3)

44 (48.9)

16 (17.8)

29 (32.2)

58 (64.4)

3 (3.3)

18 (17.0)

76 (71.7)

12 (11.3)

19 (21.1)

39 (43.3)

32 (56.5)

9 (12.2)

58 (78.4)

7 (9.5)

105 (23.3)

275 (61.1)

70 (15.6)

ทานดแลพมไมบรเวณรอบตวบานของทานไมใหรกบอยเพยงใด

19 (21.1)

55 (61.1)

16 (17.8)

11 (12.2)

76 (84.4)

3 (3.3)

11 (10.4)

57 (53.8)

38 (35.8)

15 (16.7)

32 (35.6)

43 (47.8)

8 (10.8)

58 (78.4)

8 (10.8)

64 (14.2)

278 (61.8)

108 (24.0)

ทานกาจดแหลงนาขงทอยบรเวณใกลบานของทานบอยเพยงใด

21 (23.3)

50 (55.6)

19 (21.1)

11 (12.2)

73 (81.1)

6 (6.7)

15 (14.2)

24 (22.6)

67 (63.2)

14 (15.6)

36 (40.0)

40 (44.4)

13 (17.6)

37 (50.0)

24 (32.4)

74 (16.4)

220 (48.9)

156 (34.7)

ทานใสทราย/นามนลงในแหลงนาขงบอยเพยงใด

27 (30.0)

47 (52.2)

16 (17.8)

23 (25.6)

51 (56.7)

16 (17.8)

25 (23.6)

16 (15.1)

65 (61.3)

16 (17.8)

45 (50.0)

29 (32.2)

13 (17.6)

29 (39.2)

32 (43.2)

104 (23.1)

188 (41.8)

158 (35.1)

ทานไดทาความสะอาดบรเวณมมมดภายในบานบอยเพยงใด

17 (18.9)

58 (64.4)

15 (16.7)

21 (23.3)

63 (70.0)

6 (6.7)

13 (12.3)

55 (51.9)

38 (35.8)

18 (20.0)

32 (32.6)

40 (44.4)

12 (16.2)

48 (64.9)

14 (18.9)

81 (18.0)

256 (56.9)

113 (25.1)

ทานตองเขาไปในพนทเสยงตอการตดเชอมาลาเรย เชน ปา บอยเพยงใด

13 (14.4)

65 (72.2)

12 (13.3)

27 (30.0)

58 (64.4)

5 (5.6)

55 (51.9)

46 (43.4)

5 (4.7)

15 (16.7)

41 (45.6)

34 (37.8)

34 (45.9)

31 (41.9)

9 (12.2)

144 (32.0)

241 (53.6)

65 (14.4)

640

ตารางท 17 แสดงจานวนและรอยละของพฤตกรรมการปองกนไขมาลาเรยจาแนกตามพนทศกษา (ตอ)

อ.แมสอด (n=90)

อ.แมระมาด (n=90)

อ.ทาสองยาง (n=106)

อ.พบพระ (n=90)

อ.อมผาง (n=74)

รวม (N=450)

พฤตกรรม สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

สมา เสมอ

บาง ครง

ไมเคย

ทานกนยาเพอปองกนเชอมาลาเรยกอนเขาพนทเสยงหรอไม

2 (2.2)

4 (4.4)

84 (93.3)

9 (10.0)

11 (12.2)

70 (77.8)

2 (1.9)

4 (3.8)

100 (94.3)

1 (1.1)

4 (4.4)

85 (94.4)

1 (1.4)

2 (2.7)

71 (95.9)

15 (3.3)

25 (5.6)

410 (91.1)

เมอฉนปวยเปนไขมาลาเรย ฉนกนยารกษาจากโรงพยาบาล/มาลาเรยคลนก/มาลาเรยโพสเทานน

62 (68.9)

26 (28.9)

2 (2.2)

58 (64.4)

26 (28.9)

6 (6.7)

81 (76.4)

24 (22.6)

1 (.9)

83 (92.2)

4 (4.4)

3 (3.3)

69 (93.2)

4 (5.4)

1 (1.4)

353 (78.4)

84 (18.7)

13 (2.9)

เมอฉนปวยเปนไขมาลาเรย ฉนไปซอยากนเอง

2 (2.2)

15 (16.7)

73 (81.1)

6 (6.7)

6 (6.7)

78 (86.7)

1 (.9)

8 (7.5)

97 (91.5)

2 (2.2)

1 (1.1)

87 (96.7)

2 (2.7)

1 (1.4)

71 (95.9)

13 (2.9)

31 (6.9)

406 (90.2)

641

4.2 มาลาเรยคลนก

มาลาเรยคลนกทเขารวมโครงการ มจานวน 5 แหง ไดแก 1.มาลาเรยคลนก หนวยควบคมโรคตดตอนาโดยแมลงท 1 อ.แมสอด 2.มาลาเรยคลนก หนวยควบคมโรคตดตอนาโดยแมลงท 4 อ.พบพระ 3.มาลาเรยคลนก หนวยควบคมโรคตดตอนาโดยแมลงท 8 อ.แมระมาด 4.มาลาเรยคลนก หนวยควบคมโรคตดตอนาโดยแมลงท 10 อ.ทาสองยาง และ 5.มาลาเรยคลนก หนวยควบคมโรคตดตอนาโดยแมลงท 6 อ.อมผาง จ.ตาก ซงมาลาเรยคลนกทง 5 แหง ใชยาตานมาลาเรย 3 ชนด คอ 1. ยากลมชงเฮาซ Artesunate ม เมดละ 50 มก. ขนาด 12 มก./กก. 2.ยาเมโฟลควน เมดละ 250 มก. ขนาด 15 มก./กก. 3. ยาไพรมาควน เมดละ 5 มก. และ 15 มก. ขนาด 0.5 มก./กก. แผนภาพท 4 ยาตานมาลาเรยทใชในมาลาเรยคลนก

4.3 โรงพยาบาล

โรงพยาบาลทเขารวมโครงการ มจานวน 5 แหง ไดแก 1.โรงพยาบาลแมสอด 2.โรงพยาบาลพบพระ 3.โรงพยาบาลแมระมาด 4.โรงพยาบาลทาสองยาง และ 5.โรงพยาบาลอมผาง จ.ตาก ซงโรงพยาบาลทง 5 แหง ใชยาตานมาลาเรย 5 ชนด คอ 1. ยากลมชงเฮาซ Artesunate ม เมดละ 50 มก. ขนาด 12 มก./กก. 2.ยาเมโฟลควน เมดละ 250 มก. ขนาด 15 มก./กก. 3. ยาไพรมาควน เมดละ 5 มก. และ 15 มก. ขนาด 0.5 มก./กก.

Primaquine Mefloquine Artesunate

642

แผนภาพท 5 ยาตานมาลาเรยทใชในโรงพยาบาล

4.4 รานขายยา

การเกบขอมลการจายยามาลาเรยของรายขายยา ไดใชวธ simulated client method โดยการฝกเจาหนาทวจย เพอเกบขอมลการจายยามาลาเรยของรานขายยา จานวน 20 แหง ในพนท 1.อ.แมสอด จานวน 8 ราน 2.อ.แมระมาด จานวน 3 ราน 3.อ.พบพระ จานวน 3 ราน 4.อ.ทาสองยาง จานวน 3 ราน และ 5.อ.อมผาง จานวน 3 ราน ซงรานขายยาทง 20 ราน ตงอยในเขตเมอง จากการสารวจพบวาผจายยาทกรานไมใชเภสชกร และมรานขายยา จานวน 15 ราน (รอยละ 75) ทจายยาให ซงรานขายยาสวนใหญไมมคาถามกอนการจายยาทงคาถามเกยวกบอาการหรอเกยวกบยา แตรานขายยาบางสวนมคาแนะนา วธกนยา รอยละ 45 แนะนาใหไปมาลาเรยคลนกหรอโรงพยาบาล รอยละ 35 (ตารางท 10)

Primaquine Mefloquine

Artesunate

Chloroquine

Artemether- lumefantrine

643

ตารางท 18 คาถามกอนการจายยาและคาแนะนาของผขายยา (n=20)

คาถามกอนการจายยาและคาแนะนา จานวนรานขายยา (รอยละ)

คาถามเกยวกบอาการ มไขหรอไม

มไขมากวนแลว มอาการอะไรบาง

ไมมคาถามเกยวกบอาการ

1 (5.0) 1 (5.0) 1 (5.0)

18 (90.0) คาถามเกยวกบยา

ตองการยากนหรอยาฉด แพยาอะไรบาง

ไมมคาถามเกยวกบยา

1 (5.0) 1 (5.0)

18 (90.0) คาแนะนาดวยวาจา

แนะนาวธการกนยา แนะนาอาการขางเคยงของยา

ใหความรเบองตนเรองมาลาเรย แนะนาใหไปคลนกหรอโรงพยาบาล

แนะนาใหไปรานขายยาอน ไมมคาแนะนาดวยวาจา

9 (45.0) 1 (5.0) 1 (5.0)

7 (35.0) 1 (5.0) 1 (5.0)

คาแนะนาดวยการเขยน แนะนาวธการกนยา

ไมมคาแนะนาดวยการเขยน 4 (20.0)

16 (80.0)

644

แผนภาพท 6 ยาทไดจากรานขายยาโดยวธ simulated client method

645

บทท 5 อภปรายและสรปผลการวจย

การศกษาครงนเปนการวจยเชงพรรณนา เพอศกษาความร ทศนคต และรปแบบพฤตกรรมการแสวงหาการรกษาและการใชยาตานมาลาเรยในประชากรในบรเวณทมการระบาดของเชอมาลาเรยใน อ.แมสอด อ.แมระมาด อ.ทาสองยาง อ.พบพระ และ อ.อมผาง จ.ตาก โดยการสมภาษณดวยแบบสอบถาม และแบบเกบขอมล ในกลมประชากร 4 กลม คอ 1. ประชาชนชายหญงทมอาย 18 ป ขนไป ทตอบแบบสอบถาม จานวน 450 คน โดยเกบขอมลลกษณะทวไปทางประชากร ปญหาสขภาพทวไป ปญหาสขภาพเกยวกบโรคมาลาเรย ความรเรองโรคมาลาเรย ทศนคตเกยวกบโรคมาลาเรย และพฤตกรรมการปองกนโรคมาลาเรย 2.มาลาเรยคลนก จานวน 5 แหง เกบขอมลการใชยารกษาผตดเชอมาลาเรยและตวอยางยา 3.โรงพยาบาล จานวน 5 แหง เกบขอมลการใชยารกษาผตดเชอมาลาเรยและตวอยางยา 4.รานขายยา จานวน 20 แหง เกบขอมลการจายยามาลาเรยและตวอยางยา

จากการเกบขอมลทเกยวกบมาลาเรย โดยเฉพาะในเรองของการใชยาตานมาลาเรยในประชากรทมสวนเกยวของในบรเวณทมการระบาดของเชอมาลาเรยนน ทาใหไดขอมลทบงชถงสถานการณและแนวโนมของการใชยาตานมาลาเรยในพนท ซงมประเดนทนาสนใจ ดงน

5.1 การใชยาตานมาลาเรยในกลมประชาชน

ประชาชนชายหญงทสมครใจเขารวมโครงการวจย มจานวนทงสน 450 ราย ซงอาศยอยใน อ.แมสอด อ.อมผาง อ.แมระมาด อ.พบพระ และ อ.ทาสองยาง ซงเปนพนทตดตอชายแดนไทย-พมาประชาชนกลมตวอยางสวนใหญเปนเพศชายรอยละ 60.7 เพศหญง รอยละ 39.3 อยในกลมอาย 18-40 ป รอยละ 52.7 รองลงมาคอกลมอาย 41-60 รอยละ 42.0 สวนใหญนบถอศาสนาพทธ รอยละ 94.4 และมเชอชาตไทย รอยละ 74.2 รองลงมา คอกะเหรยง รอยละ 24.0 มสถานภาพสมรส/มค รอยละ 77.3 มอาชพเกษตรกร รอยละ 69.3 รองลงมาคออาชพรบจาง รอยละ 16.4 สวนใหญมการศกษาในระดบประถมศกษาหรอตากวา รอยละ 51.3 และไมมการศกษา รอยละ24.4 มรายไดเฉลยตอเดอน 1000-4999 บาท รอยละ 64.4 รองลงมาไมเกน 999 บาท รอยละ 16.2 ซงสวนใหญพกอาศยอยในเขตนอกเมอง รอยละ 54.7 และมททางานอยในเขตนอกเมองดวย รอยละ 56.0 จากขอมลลกษณะทวไปทางประชากรทาใหเหนวามตวแปรบางตว เชน เพศ การศกษา อาชพ รายได สถานทพกอาศย สถานททางาน ทอาจจะมความสมพนธกบพฤตกรรมการใชยาตานมาลาเรยได แตการศกษาพฤตกรรมการใชยาตานมาลาเรยในครงน พบวาประชาชนกลมตวอยางเกอบทงหมดเมอปวยเปนไขมาลาเรยแลวไปรบ

646

บรการทมาลาเรยคลนก รอยละ 80.2 โรงพยาบาล รอยละ 16.0 มาลาเรยคลนกชมชน รอยละ 1.6 และไดรบยารกษามาลาเรยจากมาลาเรยคลนก รอยละ 79.8 โรงพยาบาล รอยละ 15.8 คลนกเอกชน รอยละ 1.8 มาลาเรยคลนกชมชน รอยละ 1.6 ซงสวนใหญไดกนยาหมดตามจานวนเมด/วนเวลาทเจาหนาทแนะนา รอยละ 98.0 แสดงใหเหนวาประชาชนกลมตวอยางสวนใหญมพฤตกรรมการใชยาตานมาลาเรยอยางเหมาะสม ดงนนตวแปรทเปนลกษณะทวไปทางประชากรไมมความสมพนธกบพฤตกรรมการใชยาตานมาลาเรย แตพฤตกรรมการใชยาตานมาลาเรยในกลมตวอยางนอาจจะมความสมพนธกบระดบความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนไขมาลาเรยได ซงขอมลการสารวจความร ทศนคต และพฤตกรรมการปองกนไขมาลาเรย พบวาประชาชนกลมตวอยางสวนใหญมความรเบองตนเรองมาลาเรยในระดบคะแนนสง รอยละ 94.0 ประชาชนสวนใหญ รวาพาหะนาโรคมาลาเรย คอ ยงกนปลอง (รอยละ 95.6) และออกหากนเวลากลางคน (รอยละ 84.0) โรคมาลาเรยตดตอไดโดยถกยงทมเชอมาลาเรยกด (รอยละ 98.0) มทศนคตทางบวกเกยวกบโรคมาลาเรย ทงในเรองการตดตอ การรกษา และการปองกน ซงพบวาประชาชนกลมตวอยางสวนใหญคดวาโรคมาลาเรยเปนปญหาสาคญและบางครงอาจเปนโรคทมอนตรายตอชวต (รอยละ 58.9) และคดวาใครกสามารถปวยเปนไขมาลาเรยได (รอยละ 87.3) คดวาตนเองอาจจะเสยงตอการตดเชอมาลาเรยไดถาทางานหรอนอนในปาตอนกลางคน (รอยละ 89.1) คดวาวธทดทสดทจะปองกนตนเองไมใหตดเชอมาลาเรย คอ การปองกนไมใหยงกด (รอยละ 94.4) เชอวาการนอนในมงตอนกลางคนจะเปนวธทดทสดทจะปองกนการตดเชอมาลาเรย (รอยละ 91.8) เชอวาถาปวยเปนไขมาลาเรยแลวไมรกษาทนท อาจจะมอนตรายตอชวตได (รอยละ 95.1) คดวาควรจะไปโรงพยาบาลและตรวจเลอดทนททสงสยวาจะตดเชอมาลาเรย (รอยละ 91.5) คดวาถาปวยเปนไขมาลาเรยแลว ควรจะกนยารกษาจากโรงพยาบาล/มาลาเรยคลนก/มาลาเรยโพสเทานน (รอยละ 87.6) และคดวาจะเปนอนตรายถากนยารกษามาลาเรยไมหมดหรอไมครบ (รอยละ 83.5) คดวาสามารถหาคาแนะนาหรอการรกษาไดถาปวยเปนไขมาลาเรย (รอยละ 65.6) จากการมทศนคตทเหมาะสมกจะนาไปสการมพฤตกรรมการปองกนไขมาลาเรยทเหมาะสมดวย ซงพบวาประชาชนกลมตวอยางสวนใหญตอบวานอนในมงอยางสมาเสมอ รอยละ 77.1 และนอนในมงชบยา/สารเคมอยางสมาเสมอ รอยละ 56.0 ซงสมาชกทเปนเดกในบานนอนในมงอยางสมาเสมอ รอยละ 78.9 ไดตรวจดความเรยบรอยของมงวามรหรอชารดเปนบางครง รอยละ 44.9 ถาพบวามงชารดหรอมรไดจดการซอมทนทเปนบางครง รอยละ 44.2 ไดสวมเสอแขนยาว กางเกงขายาว เวลาทางานตอนกลางคนเปนบางครง รอยละ 61.1 ดแลพมไมบรเวณรอบตวบานของทานไมใหรกเปนบางครง รอยละ 61.8 กาจดแหลงนาขงทอยบรเวณใกลบานเปนบางครง รอยละ 48.9 ใสทราย/นามนลงในแหลงนาขงเปนบางครง รอยละ 41.8 ไดทาความสะอาดบรเวณมมมดภายในบานเปนบางครง รอยละ 56.9 ไมเคยกนยาเพอปองกนเชอมาลาเรยกอนเขาพนทเสยง รอยละ 91.1 เมอปวยเปนไขมาลาเรย ได

647

กนยารกษาจากโรงพยาบาล/มาลาเรยคลนก/มาลาเรยโพสเทานนอยางสมาเสมอ รอยละ 78.4 และเมอปวยเปนไขมาลาเรย ไมเคยไปซอยากนเอง รอยละ 90.2

5.2 การใชยาตานมาลาเรยในสถานบรการของรฐ 5.2.1 มาลาเรยคลนก การใชยาตานมาลาเรยในมาลาเรยคลนก จะปฏบตตามแนวทางของคมอการรกษาไขมาลาเรยชนดไมมภาวะแทรกซอน ฉบบ พ.ศ.2551 สานกโรคตดตอนาโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข ซงมการสนบสนนและดแลควบคมการใชยาตานมาลาเรยอยางเปนระบบ 5.2.2 โรงพยาบาล การใชยาตานมาลาเรยในโรงพยาบาล จะปฏบตตามแนวทางการรกษาไขมาลาเรยสาหรบแพทย พ.ศ.2549 สานกโรคตดตอนาโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข โดยแตละโรงพยาบาลจะมการจดทาคมอเพอใชเปนแนวทางในการปฏบตสาหรบทมดแลผปวยและเจาหนาททเกยวของกบการรกษาพยาบาล และเพอใหเกดกระบวนการรกษาโรคมาลาเรยทมประสทธภาพ ซงจะทาใหสามารถลดภาวะแทรกซอนและลดอตราการเสยชวตของผปวยลงได โดยจะใชกบผปวยทไดรบการวนจฉยจากแพทยวามอาการปวยตดเชอจากเชอมาลาเรย นอกจากนยงมการทางานประสานกนเปนเครอขายกบมาลาเรยคลนก และสานกงานสาธารณสขจงหวด

5.3 การใชยาตานมาลาเรยในสถานบรการเอกชน 5.3.1 รานขายยา รานขายยาเปนสถานบรการทประชาชนเขาถงไดงาย แตการควบคมดแลคณภาพเรองการจายยายงทาไดคอนขางจากด ทาใหมการจายยาทไมเหมาะสมได ซงจากการศกษานพบวาผ จายยาของรานขายยาทง 20 รานไมใชเภสชกร ทงๆ ทมกฎหมายบงชไววารานขายยาจะตองมผจายยาทเปนเภสชกร นอกจากนผจายยายงไมไดมความตระหนกถงความสาคญของการควบคมและปองกนโรคมาลาเรย ทาใหมการจายยาตานมาลาเรยทไมไดมาตรฐาน ไมมคาถามกอนการจายยาทงคาถามเกยวกบอาการหรอเกยวกบยา ไมมคาแนะนาวธกนยา หรอไมไดแนะนาใหไปมาลาเรยคลนกหรอโรงพยาบาล ซงพฤตกรรมการจายยามาลาเรยทไมเหมาะสมของรานขายยาอาจจะนาไปสการดอตอยาของเชอมาลาเรยได

648

สรป การศกษาครงน ไมพบพฤตกรรมการใชยาตานมาลาเรยทไมเหมาะสมในกลมตวอยางทเปนประชาชน เชน การไดรบยาตานมาลาเรยจากแหลงอนทไมใชสถานบรการของรฐ หรอการกนยาไมครบ แตพบวามพฤตกรรมการใชยาตานมาลาเรยทไมเหมาะสมในกลมตวอยางทเปนสถานบรการเอกชน คอ รานขายยา ทมการจายยาตานมาเรยทไมไดมาตรฐาน ดงนนจงควรมหนวยงานทเกยวของเขาไปดแลควบคม รวมทงมการรณรงคใหประชาชนมความร มความตระหนก และมารบบรการทสถานบรการของรฐ ซงจะทาใหการควบคมและปองกนโรคมาลาเรยมประสทธภาพมากขน

649

เอกสารอางอง สานกโรคตดตอนาโดยแมลง กรมควบคมโรค. สถานการณโรคมาลาเรย เขาถงไดจาก:http://www.thaivbd.org/cms/index.php เรยกขอมลวนท 11 ตลาคม พ.ศ.2553

กองมาลาเรย กรมควบคมโรคตดตอ. รายงานประจาป 2545. กรงเทพฯ: โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก 2547; 19-50.

คมอการรกษาไขมาลาเรยชนดไมมภาวะแทรกซอน ฉบบป พ.ศ.2551. กรงเทพฯ: สานกโรคตดตอนาโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข 2551; 10-13

แนวทางการรกษาไขมาลาเรยสาหรบแพทย ฉบบป พ.ศ.2549. กรงเทพฯ: สานกโรคตดตอนาโดยแมลง กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข 2549; 19-22

Guideline for treatment malaria, World Health Organization, Switzerland, 2006.

Regional Guideline for the management of severe falciparum malaria in small hospital, World Health Organization, Regional office of South-East Asia, New Delhi, 2006.

Peters W: Chemotherapy and drug resistance in malaria. Second edition. London, Academic Press; 1987.

Bureau of Emerging Infectious Diseases. Department of Disease Control, Ministry of Public Health, Thailand

Newton, P. N., B. J. Angus, W. Chierakul, A. Dondorp, R. Ruangveerayuth, K. Silamut, P. Teerapong, Y. Suputtamongkol, S. Looareesuwan, and N. J. White. 2003. Randomized comparison of artesunate and quinine in the treatment of severe falciparum malaria. Clin. Infect. Dis. 37:7-16.