2013 Annual Report

ЖИЛИЙН ТАЙЛАН2013

2 Монгол Улсын Хөгжлийн банк - Жилийн тайлан 2013

АгУУлгАЭрХЭМ зорилго

ХЭтийн зорилго

тӨлӨӨлӨн УДирДАХ зӨВлӨлийн ДАргЫн МЭнДЧилгЭЭ

гҮйЦЭтгЭХ зАХирлЫн МЭнДЧилгЭЭ

Монгол УлсЫн ЭДийн зАсгийн тойМ

Монгол УлсЫн бАнк сАнХҮҮгийн сАлбАрЫн тойМ

ХӨгЖлийн бАнк

бАйгУУллАгЫн ХӨгЖил

коМпАнийн зАсАглАл

тӨлӨӨлӨн УДирДАХ зӨВлӨл

бҮтЭЦ зоХион бАйгУУлАлт

он ЦАгийн ХЭлХЭЭс

сАнХҮҮгийн ҮзҮҮлЭлтҮҮД

бизнесийн Үйл АЖиллАгАА

зЭЭл сАнХҮҮЖилтийн Үйл АЖиллАгАА

ЭХ ҮҮсВЭр тАтАн тӨВлӨрҮҮлЭХ Үйл АЖиллАгАА

бизнесийн ХАМтЫн АЖиллАгАА

ЭрсДЭлийн УДирДлАгА

ХАрААт бУс АУДиторЫн тАйлАн

Монгол Улсын Хөгжлийн банк - Жилийн тайлан 2013 3

Монгол улсын хөгжлийн банк


Эрхэм зорилго

Эдийн засгийн тогтвортой хөгжлийг хангасан, түүнийг олон салбарт төрөлжүүлсэн, нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг дэмжсэн, улс орны хөгжлийн бодлогыг нэгтгэн хэрэгжүүлсэн санхүүгийн шийдлүүдийг нэвтрүүлэгч тэргүүний байгууллага байна.



Монгол Улсаа өрсөлдөх чадвар сайтай, хөгжингүй, хүчтэй эдийн засаг бүхий улс болгох.

Хэтийн зорилго

олон улсын зах зээл дээрээс хямд эх үүсвэр амжилттай татан төвлөрүүлж, улс орны хөгжлийг хурдасгах төслүүдийг санхүүжүүлснээр банкны үйл ажиллагаа өргөжин тэлж, банкны ажиллагсад, харилцагч, хамтран ажилладаг байгууллагуудын хичээл зүтгэлийн үр дүнд Хөгжлийн банк цаашид тогтвортой, амжилттай ажиллах байр сууриа бататгаж чадлаа.

тайлант хугацаанд банк нийт 2 их наяд 179.6 тэрбум төгрөгийн төслүүдийг санхүүжүүлэн, 652.3 тэрбум төгрөгийг арилжааны банкуудад байршуулснаар нийт актив 3 их наяд 230.9 тэрбум төгрөгт хүрлээ. банкны зээл олгох чадавхийг сайжруулахын тулд тайлант хугацаанд хувь нийлүүлсэн хөрөнгөө 50 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлснээр хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээ 123.3 тэрбум төгрөг, нийт өөрийн хөрөнгө 143.9 тэрбум төгрөгт хүрээд байна.

Хөгжлийн банк нь стратегийн ач холбогдол бүхий төслүүдийг санхүүжүүлэхийн зэрэгцээ өөрийн нэрийн өмнөөс үнэт цаас гаргах, эх үүсвэр татах, санхүүгийн зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх зэрэг бусад үйл ажиллагааг хуулийн дагуу явуулснаар эдийн засгийн үр ашгийг нэмэгдүүлж, банкны санхүүгийн чадавхиа улам бэхжүүлэн ажиллаж байна.

Хөгжлийн банкны үйл ажиллагаа хэзээд олон нийтэд ил тод, нээлттэй, шударга байх болно.

Монгол Улсын хөгжил дэвшил рүү мөр зэрэгцэн хамтдаа зүтгэж байгаа харилцагч, хамт олондоо талархал илэрхийлж ажлын амжилт хүсэн ерөөе!

б.ШинЭбААтАр

тӨлӨӨлӨн УДирДАХ зӨВлӨлийн ДАргА

тӨлӨӨлӨн УДирДАХ зӨВлӨлийн ДАргЫн

МЭнДЧилгЭЭ


Монгол Улсын Хөгжлийн банк нь эдийн засгийн хөгжлийг дэмжих томоохон төслүүдийг дунд болон урт хугацааны санхүүжилтээр хангах зорилготой үндэсний

хэмжээний санхүүгийн байгууллага билээ.

Монгол Улсын Хөгжлийн банктай хамтран ажилладаг дотоод, гадаадын байгууллагууд болон харилцагчдынхаа ажил үйлсэд амжилт хүсч, сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе!

Эрхэм хүндэт харилцагч, хамтран ажиллагч байгууллагууд та бүхэндээ Монгол Улсын Хөгжлийн банкны 2013 оны тайланг танилцуулж байгаадаа таатай байна.

Өнгөрсөн 2013 онд манай улсын экспортын нүүрсний борлуулалтын үнэ 32.8 хувиар унаж, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт 54 хувиар буурсан нь эдийн засгийн өсөлтийг удаашруулах үндсэн нөхцөл болж байсан ч уул уурхайн олборлолт 20.7 хувиар, барилга 66.5 хувиар, худалдаа 17 хувиар тус тус өссөний үр дүнд эдийн засгийн өсөлт 11.7 хувьд хүрлээ. тайлант хугацаанд Хөгжлийн банкны зээлийн багц 1 их наяд 686 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн нь улсын нэгдсэн төсвийн хөрөнгө оруулалтаас давсан үзүүлэлт байлаа. Хөгжлийн банкнаас авто зам, төмөр зам, уул уурхай, боловсруулах үйлдвэрлэл, цахилгаан станц, дэд бүтэц, орон сууц, тээвэр зэрэг стратегийн ач холбогдол бүхий салбаруудад зээл олгосон нь дунд болон урт хугацаанд улс орны хөгжлийг түргэсгэх хөшүүрэг болох юм. тайлант хугацааны эцэст Хөгжлийн банкны нийт актив 3 их наяд 230.9 тэрбум төгрөгт хүрсэн нь манай улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 18.4 хувьтай тэнцэхээр байна. Манай банк 35.1 тэрбум төгрөгийн татварын өмнөх ашигтай ажиллаж, 17.7 тэрбум төгрөгийн орлогын албан татвар улсад төлжээ.

Хөгжлийн банкны гадаад хамтын ажиллагаа 2013 онд өргөжин тэлж, Японы олон Улсын Хамтын Ажиллагааны банк болон Хятадын Хөгжлийн банктай “Харилцан ойлголцлын санамж бичиг”-т гарын үсэг зуран, уг санамж бичгийн хүрээнд Японы санхүүгийн зах зээлд “самурай бонд” гарган, Хятадын Хөгжлийн банкнаас зээлийн санхүүжилт авахаар тохиролцоод байна.

Хөгжлийн банкны хамт олон бид Монгол Улсын хөгжлийн төлөө гэсэн чин хүсэл эрмэлзэлтэй байж, гэрэлт ирээдүйн төлөө хоёргүй сэтгэлээр ажиллахыг эрхэмлэдэг.

н.МӨнХбАт

гҮйЦЭтгЭХ зАХирАл

гҮйЦЭтгЭХ зАХирлЫн МЭнДЧилгЭЭ



Мөнгөний нийлүүлэлт

М2 мөнгөний нийлүүлэлт 2013 оны эцэст 9 их наяд 461 тэрбум төгрөгт хүрч оны эхнээс 24.2 хувиар өсчээ.

Манай улсын экспортын гол эрдэс бүтээгдэхүүний үнэ буурч, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт татарсан хэдий ч засгийн газар болон Монголбанкнаас хэрэгжүүлсэн тэлэх бодлого, олон улсын санхүүгийн зах зээлээс татан төвлөрүүлсэн хөрөнгөөр дотоодын эдийн засаг идэвхжиж мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлт өмнөх оноос хурдасчээ.

Монгол УлсЫн ЭДийн зАсгийн тойМ

эдийн засгийн өсөлт

Монгол Улсын нэрлэсэн дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (Днб) 2013 оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр 17.6 их наяд төгрөгт хүрчээ. Днб-ий 14.4 хувийг хөдөө аж ахуй, 26.6 хувийг аж үйлдвэр, 2.6 хувийг барилга, 44 хувийг үйлчилгээний салбарын орлого, 12.4 хувийг татварын орлого тус тус бүрдүүлж байна.

бодит Днб-ий өсөлт 11.7 хувь болж өмнөх оноос бага зэрэг саарсан боловч хоёр оронтой тоогоор өсөхөд хөдөө аж ахуй, уул уурхай, барилга, худалдааны салбаруудын өсөлт голчлон нөлөөлсөн байна.

оюу толгойн ил уурхай ашиглалтанд орсонтой холбоотой зэсийн баяжмалын олборлолт 2012 онд 517.9 мянган тонн байсан бол 2013 онд 803 мянган тоннд хүрсэн. түүнчлэн газрын тосны олборлолт 3.6 сая баррелаас 5.1 сая баррелд хүрч өссөн нь аж үйлдвэрийн салбар өсөхөд гол нөлөө үзүүлжээ. 2013 онд 477 тэрбум төгрөгийн авто зам, 399.5 тэрбум төгрөгийн орон сууцны барилгын ажил гүйцэтгэсэний үр дүнд барилгын салбар бодит дүнгээр 66.5 хувиар өсөөд байна.

Улсын нэгдсэн төсөв

Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн нийт орлого, тусламжийн дүн 5 их наяд 927.6 тэрбум төгрөгт хүрч өмнөх оноос 19.6 хувиар, нийт зарлага ба эргэж төлөгдөх цэвэр зээлийн дүн 6 их наяд 178 тэрбум төгрөгт хүрч өмнөх оноос 3.1 хувиар тус тус өссөнөөр улсын нэгдсэн төсвийн алдагдал 250.4 тэрбум төгрөг болж өмнөх оноос 4.1 дахин буурав.

2013

бодит Днб-ий өсөлт (хувиар)

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн Хороо

11.7%12.4%

6.4%

17.5%

201220112010


2013201220112010

Улсын нэгдсэн төсвийн тэнцэл

тэрбум төгрөг

5291,036

250

5,928

4,958 4,9974,468

3,0813,122

5,994 6,178

зарлага ба эргэж төлөгдөх цэвэр зээл орлого ба тусламжийн дүн

тэнцэл

Мөнгөний нийлүүлэлт

18.8%

24.2%

62.5%

2013201220112010

37.0%


9,461

7,617

6,412

4,682

Эх сурвалж: Монголбанк

Мөнгөний нийлүүлэлтийн хэмжээЖилийн өсөлт


инфляци

Хэрэглээний үнийн индексээр (ХҮи) тооцсон инфляцийн түвшин улсын хэмжээнд 2013 онд 12.5 хувьд болж өмнөх оноос бага зэрэг саарав. инфляцид гурил, гурилан бүтээгдэхүүний үнэ 16.2 хувиар, сүү сүүн бүтээгдэхүүний үнэ 20 хувиар, жимс жимсгэнэ 16.2 хувиар, согтууруулах бус ундаа 16.3 хувиар, хувцас бөс бараа гутлын бүлгийн үнэ 17.6 хувиар, боловсролын үйлчилгээний үнэ 27.2 хувиар тус тус өссөн нь голчлон нөлөөлсөн байна. 2013 оны сүүлийн хагас жилд төгрөгийн гадаад валюттай харьцах ханш суларсан нь нийт хэрэглээнийхээ дийлэнх хэсгийг импортоор авдаг манай улсын хувьд инфляцид ихээхэн дарамт болсон билээ.

2013 он төсөв, мөнгөний бодлогын хувьд ихээхэн онцлог жил байлаа. Монгол Улсын засгийн газар болон Монголбанкнаас хамтран нийлүүлэлтийн гаралтай инфляцийн дарамтыг бууруулах зорилгоор “Үнийг тогтворжуулах хөтөлбөр”-ийг 5 дэд хөтөлбөртэйгээр хэрэгжүүлж байна.

Эх сурвалж: Үндэсний статистиийн Хороо

12.5%

14.0%13.0%

10.2%

ХҮи-ээр тооцсон инфляци

2013201220112010


1,7812922,354

2,082

гадаад худалдааны тэнцэл

6,7386,598

4,2734,385

4,818

3,2002,909

6,355

2013201220112010

сая ам.доллар

импортЭкспорт

тэнцэл

гадаад хУдалдаа

Монгол Улсын гадаад худалдааны нийт эргэлт 2013 онд 10 тэрбум 627.4 сая ам.доллар байсан нь өмнөх оныхоос 4.5 хувиар буусан байна. нийт экспорт 4 тэрбум 272.7 сая ам.доллар болж 2.6 хувиар, нийт импорт 6 тэрбум 354.7 сая ам.доллар болж 5.7 хувиар тус тус буурчээ. Үүний үр дүнд гадаад худалдааны алдагдал 2 тэрбум 82 сая ам.доллар болж буурав.

2013 онд манай улсын нүүрсний борлуулалтын үнэ 32.8 хувиар унаснаар нүүрсний экспорт 1.1 тэрбум ам.долларт хүрч өмнөх оноос 41 хувиар буурсан бол зэсийн баяжмалын экспорт 13.2 хувиар, төмрийн хүдрийн экспорт 22.9 хувиар, боловсруулаагүй газрын тос 53.4 хувиар, алтны экспорт 2.5 дахин тус тус өсчээ. Харин машин, механик төхөөрөмжийн импорт 15.6 хувиар, тээврийн хэрэгслийн импорт 21.3 хувиар тус тус буурсан нь нийт импортын бууралтад хүчтэй нөлөөлжээ.

гадаадын шУУд хөрөнгө орУУлалт

2013 онд Монгол Улс руу орж ирсэн гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт өмнөх оноос 54 хувиар буурч 2 тэрбум 47 сая ам.доллар болов. Экспортын нүүрсний хэмжээ, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт зэрэг гол үзүүлэлтүүд буурснаар Монгол Улс дахь гадаад валют хомсдож, төгрөгийн бусад гадаад валюттай харьцах ханш сулрав. тухайлбал төлбөр тооцооны гол гадаад валют болох ам.долларын албан ханш тайлант оны эхэнд 1,392 төгрөг байсан бол оны эцэст 1,659 төгрөгт хүрч 19.2 хувиар чангарчээ.


гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт

2013201220112010сая ам.доллар

2,047

4,452

1,691

4,715



Монгол УлсЫн бАнк сАнХҮҮгийн сАлбАрЫн тойМ

Банкны сектор

Арилжааны банкуудын нийт актив тайлант хугацааны эцэст 20 их наяд 883.7 тэрбум төгрөгт хүрч өмнөх оноос 8 их наяд 891.5 тэрбум төгрөгөөр буюу 74.1 хувиар өсчээ.ингэснээр нийт актив Днб-ий харьцаа 2012 онд 85.6 хувь байсан бол 2013 онд 119 хувь хүртэл өсчээ.

банкуудын нийт харилцах, хадгаламжийн хэмжээ тайлант хугацаанд 10 их наяд 26.6 тэрбум төгрөгт хүрч өмнөх оноос 26.8 хувиар өсчээ. “Үнийг тогтворжуулах хөтөлбөр” болон Хөгжлийн банкны санхүүжилтээр арилжааны банкуудын эх үүсвэр нэмэгдэж зээлийн өрийн үлдэгдэл 10 их наяд 764.2 тэрбум төгрөгт хүрч өмнөх оноос 3 их наяд 773.6 тэрбум төгрөгөөр буюу 54 хувиар өсөв. ингэснээр банкуудын зээл эх үүсвэрийн харьцаа 2012 онд 88.4 хувь байсан бол 2013 онд 107.4 хувь хүртэл өсөв.

Арилжааны банкуудын зээлийн багцыг эдийн засгийн салбарын ангиллаар авч үзвэл 16.5 хувийг үл хөдлөх хөрөнгө, 16.3 хувийг худалдаа, 13.6 хувийг барилга, 12.4 хувийг уул уурхайн салбар тус тус эзэлж байна.

Уул уурхайн салбарт олгосон зээлийн 18 хувь нь, боловсруулах үйлдвэрлэлийн салбарт олгосон зээлийн 12.9 хувь нь чанаргүйтсэн бол үл хөдлөх хөрөнгийн үйл ажиллагаанд олгосон зээлийн 1 хувь, барилгын салбарт олгосон зээлийн 3 хувь нь чанаргүйтээд байгаа юм. ингэснээр нийт зээлийн багцын 5.3 хувь нь чанаргүй зээл байна.

тайлант хугацааны эцэст банкуудын өөрийн хөрөнгө 1 их наяд 323.8 тэрбум төгрөгт хүрч өмнөх оноос 338 тэрбум төгрөгөөр буюу 34.3 хувиар өсчээ.

Арилжааны банкуудын зээлийн өрийн үлдэгдэл, эдийн засгийн салбаруудаар

10.1%

29.0% 16.5%

12.4%

2.1%

16.3%

Үл хөдлөх хөрөнгөХудалдаабарилга Уул уурхайболовсруулах үйлдвэрлэлХөдөө аж ахуйбусад13.6%


Арилжааны банкуудын нийт актив



нийт активнийт актив / Днб

119.0%

11,992

20,884

9,372

6,246

2013201220112010

84.5%74.2%

85.6%

ХӨрӨнгийн зАХ зЭЭл тайлант хугацаанд нийт 254 удаагийн арилжаагаар 134 компанийн 65.8 сая ширхэг хувьцааг 97.6 тэрбум төгрөгөөр, засгийн газрын бондын хоёрдогч зах зээлийн арилжаагаар 10 мянган ширхэг бондыг 1 тэрбум төгрөгөөр тус тус арилжиж, нийт 98.6 тэрбум төгрөгийн үнэт цаас арилжсан байна. нийт арилжааны хэмжээг өмнөх онтой харьцуулбал арилжааны нийт үнийн дүн 47.1 тэрбум төгрөгөөр буюу 32.6 хувиар буурчээ.

Хөрөнгийн зах зээлийн нийт үнэлгээ тайлант хугацааны эцэст 1 их наяд 670.5 тэрбум төгрөгт хүрч өмнөх оноос 7.2 хувиар буурчээ. Хөрөнгийн зах зээлийн хөгжлийг илэрхийлэгч үзүүлэлт болох топ 20 индекс 16,301.8-д хүрсэн нь өмнөх оны 17,714.5-тай харьцуулахад 8 хувиар буурчээ.

Эх сурвалж: Монголын Хөрөнгийн бирж

Хөрөнгийн зах зээлийн нийт үнэлгээ

2013201220112010тэрбум төгрөг

1,671

1,800

1,374

2,169


ДААтгАлЫн зАХ зЭЭл

тайлант хугацаанд даатгалын зах зээл дээр үйл ажиллагаа явуулж буй 17 компанийн нийт хөрөнгийн хэмжээ 126.4 тэрбум төгрөгт хүрсэн нь өмнөх онтой харьцуулахад 18.8 тэрбум төгрөгөөр буюу 17.5 хувиар өссөн байна.

Даатгалын салбарын нийт хураамжийн орлого 2013 оны эцэст 93.9 тэрбум төгрөгт хүрч өмнөх оноос 18.9 хувиар өсчээ. Харин цэвэр ашиг 5.3 тэрбум төгрөгт хүрч өмнөх оноос 2.9 тэрбум төгрөгөөр буюу 35.4 хувиар буурчээ.

бАнк бУс сАнХҮҮгийн бАйгУУллАгУУД

2013 оны эцсийн байдлаар банк бус санхүүгийн тусгай зөвшөөрөлтэй 263 банк бус санхүүгийн байгууллагууд нь 381.1 тэрбум төгрөгийн нийт хөрөнгөтэйгээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа нь өмнөх оноос 129 тэрбум төгрөгөөр буюу 51.2 хувиар өссөн үзүүлэлт юм.

2013 онд татварын дараах цэвэр ашиг 29.8 тэрбум төгрөгт хүрсэн нь өмнөх оноос 11.3 тэрбум төгрөгөөр буюу 60.6 хувиар өссөн үзүүлэлт юм.

ХАДгАлАМЖ зЭЭлийн ХорШооД

тайлант хугацаанд нийт 141 хадгаламж, зээлийн хоршоо санхүүгийн зохицуулах Хорооноос олгосон тусгай зөвшөөрөлтэйгөөр хадгаламж, зээлийн үйл ажиллагаа эрхэлж байна.

Хадгаламж, зээлийн хоршоодын нийт хөрөнгийн хэмжээ тайлант хугацаанд 73.8 тэрбум төгрөгт хүрсэн нь өмнөх оноос 6.1 тэрбум төгрөгөөр буюу 9 хувиар өсчээ.

Эх сурвалж: санхүүгийн зохицуулах Хороо

Даатгалын компаниудын нийт хөрөнгийн хэмжээ

126

57


81

108

Хадгаламж, зээлийн хоршоодын нийт хөрөнгийн хэмжээ

7468

49

2013201220112010


62



банк бус санхүүгийн байгууллагуудын нийт хөрөнгийн хэмжээ

381

252

129

2013201220112010


205




ХӨгЖлийн бАнкхөгжлийн Банк гэж юУ вэ?Хөгжлийн банк нь тухайн улсын нийгэм эдийн засгийн хөгжлийн зорилтуудыг хангахад шаардагдах санхүүжилт, мэргэжлийн зөвлөгөөг өгөх үүрэгтэй санхүүгийн зуучлалын үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллага юм.

хөгжлийн БанкУУдын төрөл

бодлогын банк – Япон, бнХАУ, бнсУ, Малайз зэрэг орнуудад хэрэглэгддэг төрийн эдийн засгийн бодлого, төлөвлөлтийг шууд дэмждэг банк.

тусгай зориулалтын санхүүгийн байгууллага – Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх (тайланд), хөдөө аж ахуйг эрчимжүүлэх (Энэтхэг), дэд бүтэц (Малайз), хүрээлэн буй орчныг хамгаалах (ХбнгУ), орон сууцжуулах (ихэнх орнуудад) зэрэг үүрэгтэй тусгайлсан зохион байгуулалт бүхий байгууллага.

“Универсал” банк – Хөгжлийн бодлогын санхүүжилтээс гадна олон төрлийн арилжааны санхүүжилт давхар хийдэг (Филиппин, индонези, Энэтхэг).

“Арилжааны” хөгжлийн банк – Цэвэр арилжааны зарчмаар ажиллаж эдийн засгийн хөгжлийг дэмждэг банк (сингапур).

Монгол Улсын хөгжлийн Банк

Дотоодын арилжааны банкуудын зээлийн хүү харьцангуй өндөр, хугацаа богино, олгох дээд хэмжээ хязгаартай байсан учраас эдийн засгийн хөгжлийг дэмжих томоохон төслүүдийг санхүүжүүлэх боломж хомс байсан юм. түүнчлэн манай улсын гадаад худалдаа алдагдалтай, дэд бүтэц сул хөгжсөн учир Хөгжлийн банк байгуулах зайлшгүй шаардлага бидний өмнө тулгарсан.

Монгол Улсын засгийн газар 2010 оны 7 дугаар сарын 20-ны өдөр Монгол Улсын Хөгжлийн банкийг байгуулахаар шийдвэрлэсэн. Үүний дараагаар Монгол Улсын их Хурлаас “Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай” хуулийг 2011 оны 2 дугаар сарын 10-ны өдөр баталж, Хөгжлийн банкийг Монгол Улсын хөгжлийн томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлэх зорилго бүхий үйл ажиллагааг эрхлэх тусгайлсан чиг үүрэгтэй, ашгийн төлөө, төрийн өмчит хуулийн этгээд байхаар уг хуульд зааж өгсөн билээ. Хөгжлийн банк нь санхүүгийн эх үүсвэрүүдийг бүрдүүлэхдээ УиХ-аас зөвшөөрөл авсаны дагуу засгийн газрын баталгааны хүрээнд ажилладаг.



бАйгУУллАгЫн ХӨгЖил


коМпАнийн зАсАглАл

“Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай” хуульд зааснаар Хөгжлийн банкны эрх барих дээд байгууллага нь Хувь нийлүүлэгчдийн хурал, түүний чөлөөт цагт төлөөлөн удирдах зөвлөл (тУз) байна. Хөгжлийн банкны хувь нийлүүлэгч нь Монгол Улсын засгийн газар байх бөгөөд Хувь нийлүүлэгчдийн хурлын бүрэн эрхийг хэрэгжүүлэхээр “Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай” хуульд заасан.

Хөгжлийн банкны тУз-ийг Монгол Улсын засгийн газраас 9 гишүүний бүрэлдэхүүнтэй томилсон бөгөөд одоогийн байдлаар 8 гишүүн бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэн ажиллаж байна. тУз-ийн хараат бус 3 гишүүнийг Монголбанк, Монголын Үндэсний худалдаа, аж үйлдвэрийн танхим, Монголын банкны холбоо тус тус нэр дэвшүүлж засгийн газар томилно. тУз нь дотоод аудитын, нэр дэвшүүлэлтийн, цалин урамшууллын дэд хороодтой байх бөгөөд дэд хороодод хараат бус гишүүд орж ажиллаж байна.

Монгол Улсын Хөгжлийн банк, бүгд найрамдах солонгос Улсын Хөгжлийн банк болон Удирдлагын багийн хооронд 2011 оны 8 дугаар сарын 30-ны өдөр гурван талт Удирдлагын гэрээ байгуулан тус гэрээний дагуу гүйцэтгэх удирдлагын үүргийг Монгол Улсын Хөгжлийн банк болон бүгд найрамдах солонгос Улсын Хөгжлийн банкны хамтарсан Удирдлагын баг хэрэгжүүлж ирсэн бөгөөд Монгол Улсын засгийн газрын 2013 оны 5 дугаар сарын 25-ны өдрийн 192 дугаар тогтоолыг үндэслэн, Хөгжлийн банкны үйл ажиллагаа тогтворжсонтой холбоотойгоор Удирдлагын гэрээг тУз-ийн 2013 оны 7 дугаар сарын 16-ны өдрийн 44 дүгээр тогтоолоор дуусгавар болгож, Монгол Улсын Хөгжлийн банкны гүйцэтгэх удирдлагын бүрэн эрхийг 100 хувь Монголын тал гүйцэтгэх болсноор гүйцэтгэх захирлаар ажиллаж байсан ким Жан Жины бүрэн эрхийг тУз-ийн шийдвэрээр нанжидын Мөнхбатад шилжүүлсэн.

Монгол Улсын Хөгжлийн банкны гүйцэтгэх удирдлага нь банкны дүрэм болон тУз-тэй байгуулсан гэрээнд заасан эрх хэмжээний хүрээнд банкны өдөр тутмын үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулж, тУз-д тайлагнан ажиллаж байна.

банкны хороодын бүтэц зохион байгуулалтыг гүйцэтгэх удирдлага тодорхойлох бөгөөд гүйцэтгэх удирдлагын хороо, зээлийн хороо болон Актив, пассивын удирдлагын хороод банкны бизнесийн үйл ажиллагаанд тавих хяналтыг үр дүнтэй хэрэгжүүлэн, байгууллагын засаглалын хэм хэмжээг ханган ажиллаж байна.



тӨлӨӨлӨн УДирДАХ зӨВлӨл

Бэгзсүрэн шинэбаатарЭдийн засгийн хөгжлийн яамны төрийн нарийн бичгийн дарга

Мягмарсүрэн БаянмөнхҮйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яамны Хүнд үйлдвэрийн бодлогын хэрэгжилтийгзохицуулах газрын дарга

Чулуунцэрэн отгочулууУул уурхайн яамны стратеги, бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга

Бадрах найдалааМонголын банкны холбооны гүйцэтгэх захирал бөгөөд ерөнхий нарийн бичгийн дарга

Чулуунбат нэргүйМонголын үндэсний худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын нэгдсэн бодлого, төлөвлөлт зохицуулалтын газрын дарга

Баасандорж Батзаяазам, тээврийн яамны төрийн нарийн бичгийн дарга

данзанноров БолдбаатарЭдийн засгийн хөгжлийн яамны Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, зээл тусламжийн бодлогын газрын дарга

Бядран лхагвасүрэн Монголын хадгаламжийн даатгалын корпорацийн гүйцэтгэх захирал


Хөгжлийн банк нь үндсэн зорилгодоо тулгуурлан, өдрөөс өдөрт өсөн нэмэгдэж буй бизнесийн үйл ажиллагааны цар хүрээ, эдийн засаг, зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцүүлж байгууллагын бүтэц, зохион байгуулалтыг тУз-ийн 2012 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдрийн 54 тоот тогтоолоор баталсан.тайлант оны эцэст Хөгжлийн банк нь 4 газар, 13 хэлтэс, 5 албатай, нийт 74 ажилтантайгаар үйл ажиллагаагаа явуулжээ.

ХУВь нийлҮҮлЭгЧДийн ХУрАл(Монгол Улсын засгийн газар)

төлөөлөн удирдах зөвлөл тУз-н нарийн бичгийн дарга

гүйцэтгэх захирал

тэргүүн дэд захирал

Актив, пассивынудирдлагын газар

зээлийн газар Эрсдэлийнудирдлагын газар

Хяналт,захиргааны газар

нэр дэвшүүлэлтийн дэд хороо

Цалин урамшууллын дэд хороо

Дотоод аудитийн дэд хороо

бҮтЭЦ зоХион бАйгУУлАлт

гүйцэтгэх удирдлагын хороо

Актив, пассивийн хороо

зээлийн хороо

Хөрө

нгий

н уд

ирдл

агы

н хэ

лтэс

байг

уула

гын

санх

үүж

илты

н хэ

лтэс

тайл

ан б

үртг

элий

н хэ

лтэс

Эх ү

үсвэ

рийн

хэл

тэс

ний

гмий

н үр

аш

иг б

үхий

төс

лийн

са

нхүү

жил

т, дү

н ш

инж

илгэ

эний

хэл

тэс

Мэд

ээлл

ийн

техн

олог

ийн

хэлт

эс

корр

аспо

нден

т ба

нкны

хэл

тэс

төр

хуви

йн х

эвш

лийн

түн

шлэ

лийн

хэл

тэс

сан

хүүг

ийн

эрсд

элий

н хэ

лтэс

Хүни

й нө

өц х

өгж

лийн

нэг

ж

стра

теги

, төл

өвлө

лтий

н хэ

лтэс

Хам

тарс

ан з

ээли

йн х

элтэ

с

Үйл

ажил

лага

аны

эрс

дэли

йн х

элтэ

с

Аж

аху

йн н

эгж

Хуул

ийн

хэлт

эс

Экспертийн баг судалгааны баг олон нийттэй харилцах нэгж



2011 оны 5 сарын 12 Монгол Улсын Хөгжлийн банк нээлтээ хийж банк албан ёсоор үйл ажиллагаагаа эхлүүлсэн.

2011 оны 8 сарын 30 Монгол Улсын Хөгжлийн банк, бүгд найрамдах солонгос Улсын Хөгжлийн банкны хооронд “Удирдлагын гэрээ” байгуулагдав. Монгол Улсын Хөгжлийн банкны гүйцэтгэх удирдлагыг хэрэгжүүлэх туршлагатай багийг сонгон шалгаруулах олон улсын нээлттэй тендерийг төрийн өмчийн хорооноос зарлаж, уг сонгон шалгаруулалтад бүгд найрамдах солонгос Улсын Хөгжлийн банк шалгарчээ. банкны гүйцэтгэх удирдлагыг Монгол Улсын Хөгжлийн банк болон олон улсын тендерээр шалгарсан солонгосын Хөгжлийн банкны хамтарсан баг хэрэгжүүлэх боллоо.

2012 оны 3 сарын 21 Монгол Улсын Хөгжлийн банк 580 сая ам.долларын бондыг амжилттай гаргалаа. Монгол Улсын Хөгжлийн банк нь дэлхийн санхүүгийн зах зээлийн төвүүд болох Хонг конг, сингапур, лондон хотуудад хөрөнгө оруулагчидтай уулзалт зохион байгуулж, Монгол Улсын засгийн газрын баталгаатай 580 сая ам.долларын үнийн дүн бүхий бондыг анх удаа олон улсын зах зээлд нээлттэй хэлбэрээр 5 жилийн хугацаатай, жилийн 5.75 хувийн хүүтэйгээр арилжаалсан юм.

2012 оны 6 сарын 15 Монгол Улсын Хөгжлийн банк орон сууцны хөнгөлөлттэй зээл олгох төсөлд санхүүжилт олгов. Монгол Улсын засгийн газрын 2012 оны 55 дугаар тогтоол болон “иргэдийг жилийн 6 хүртэл хувийн хүүтэй орон сууцны хөнгөлөлттэй зээлд хамруулах төсөл” хөтөлбөрт зориулж 2012 онд 50 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг Монгол Улсын Хөгжлийн банкнаас төрийн банкинд олгов.

2012 оны 8 сарын 6 Монгол Улсын Хөгжлийн банк авто замын төслүүдэд анхны санхүүжилтээ олгов. Монгол Улсын засгийн газрын 2012 оны 47, 110, 106, 336, 124, 105 дугаар тогтоолуудын дагуу Хөгжлийн банкнаас 2012 онд нийт 202.5 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг авто замын төслүүдэд олгосон бөгөөд энэхүү санхүүжилтийн хүрээнд 1280 км авто замын барилгын ажлыг эхлүүлсэн юм.

2012 оны 10 сарын 5 Монгол Улсын засгийн газрын 2012 оны 148 дугаар тогтоолын дагуу 2012 онд “Эрдэнэс тавантолгой” Хк-нд 100 сая ам.долларын санхүүжилт олгов. төслийн үйл ажиллагааны үр дүнд уул уурхай, эрчим хүч болон эдийн засгийн бусад салбарууд хөгжих бололцоо бүрдэх юм.

он ЦАгийн ХЭлХЭЭс


2012 оны 12 сарын 31 Монгол Улсын Хөгжлийн банк Монгол дахь блүүмберг телевизийн шагнал хүртлээ. Монгол Улсын 2012 оны эдийн засгийн чуулганы хаалтын ажиллагааны арга хэмжээний үеэр олон улсын зах зээлд Монгол Улсын засгийн газрын баталгаа бүхий бондыг анх удаа амжилттайгаар гаргасан Хөгжлийн банкны хамт олон блүүмберг телевизийн “Best Debut Bond” шагнал хүртэв.

2013 оны 5 сарын 7 Монгол Улсын эдийн засаг эрчимтэй өссөнөөр агаарын тээврээр зорчигчдын тоо сүүлийн жилүүдэд эрс нэмэгдсэн бөгөөд үүнтэй холбогдуулан үйл ажиллагааныхаа өртгийг багасгах, үйлчилгээний нөхцөлийг сайжруулахаарМиАт Хк нь 2013 оны 5 дугаар сард B767-300ER загварынагаарын хөлгийг хүлээж авсан. Энэхүүхудалдан авалт нь МиАт Хк-ийн үйлажиллагааны үр ашгийг нэмэгдүүлэх замаарМонгол Улсын агаарын тээврийн салбарынхөгжлийг дэмжих чухал ач холбогдолтойюм. Агаарын хөлгийг худалдан авсанаарМиАт Хк нь ирээдүйд аяллын чиглэлүүдийгөргөтгөхөөр төлөвлөж байгаа ба АнУ-ын хоёр эрэг рүү болон европын заримчиглэлд нэмж нислэг үйлдэхээр төлөвлөнажиллаж байна. Энэхүү худалдан авалтынач холбогдлыг харгалзан агаарын хөлгийнурьдчилгаа төлбөрт 2012 оны 6 дугаарсарын 20-ны өдөр 5,341,500 ам.доллар,үндсэн төлбөрт 2013 оны 5 дугаар сарын7-ны өдөр засгийн газрын 137 дугаартогтоолын дагуу 78,550,000 ам.долларынгүүрэн зээл, нийт 83.9 сая ам.долларынзээл Хөгжлийн банкнаас олгосон.

2013 оны 5 сарын 18 2013 оны 5 дугаар сарын 18-ны өдрийн засгийн газрын 180 дугаар тогтоолд “Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөр, иргэдийг орон сууцжуулах ажлын хүрээнд “байшин үйлдвэрлэх комбинат-1” төслийг хэрэгжүүлэхэд шаардагдах 14.0 сая хүртэл ам.доллартай тэнцэх төгрөгийг засгийн газрын үнэт цаасыг арилжаалж бүрдүүлсэн хөрөнгөөс Хөгжлийн банкаар дамжуулан 2013 онд шууд зээлийн гэрээ хийж, санхүүжүүлэхийг зөвшөөрсөн.

2013 оны 11 сарын 18 Монгол Улсын Хөгжлийн банк сингапур дахь блүүмберг телевизтэй хамтран олон улсад Монгол Улсын нэр хүндийг өсгөх, хөрөнгө оруулалтын орчинг таниулах, хөрөнгө оруулагчдын хандлагыг эерэг болгоходчиглэсэн “Inside Mongolia” зар сурталчилгааны компанит ажлыг 2013 оны 11 дүгээр сарын 18-ны өдрөөс 2014 оны 2 дугаар сарын 1-ний өдрийг хүртэл зохион байгуулсан. Энэ ажлын хүрээнд 5 сэдвээр хөрөнгө оруулагч нарт зориулсан тус бүр 90 секундын редакторын богино хэмжээний нэвтрүүлэг, 30 секундын рекламыг хийж гаргасан юм. Үүний үр дүнд 2,887,500 гаруй сэтгэгдлийг www.bloomberg. com цахим хуудсаар дамжуулан хүлээн авчээ.

2013 оны 9 сарын 9 Монгол Улсын ерөнхий сайд н.Алтанхуягийн 2013 оны 9 дүгээр сарын 9-12 өдрүүдэд Япон Улсад хийсэн албан айлчлалын үеэр Японы олон улсын хамтын ажиллагааны банк (ЯоУХАб, JBIC)-тай “Харилцан ойлголцлын санамж бичиг” байгуулснаар Монгол Улс Японы хөрөнгийн зах зээлээс иенийн эх үүсвэр татах ажлыг амжилттай эхлүүлсэн юм.



нийт өөрийн хөрөнгө143.9

67.0

49.1


татварын дараах цэвэр ашиг26.9

-0.6

-5.7 201320122011


Цэвэр зээл ба урьдчилгаа2,179.6

493.6


нийт хөрөнгө

3,230.9


76.9

888.1

Монгол Улсын Хөгжлийн банкны нийт хөрөнгө 2013 оны 12 дугаар сарын 31-нд 3 их наяд 230.9 тэрбум төгрөгт хүрч өмнөх оны эцсээс 2 их наяд 342.7 тэрбум төгрөгөөр буюу 3.6 дахин өсөөд байна. Энэхүү өсөлтөд цэвэр зээл ба урьдчилгаа 1 их наяд 686 тэрбум төгрөгөөр өссөн нь голчлон нөлөөлсөн.

Хөгжлийн банк 2012 онд 580 сая ам.долларын бондыг жилийн 5.75 хувийн хүүтэй, 5 жилийн хугацаатай арилжаалсан. Харин 2013 онд засгийн газраас 1 их наяд 987.2 тэрбум төгрөгийн зээл авсан. засгийн газар энэхүү зээлийг Чингис бондын эх үүсвэрээр санхүүжүүлсэн бөгөөд 2018, 2022 онуудад эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй. ингэснээр банкны зээлжих чадвар огцом нэмэгдэж тайлант хугацааны эцэс гэхэд 2 их наяд 179.6 тэрбум төгрөгийн цэвэр зээл ба урьдчилгаатай байна.

сАнХҮҮгийн ҮзҮҮлЭлтҮҮД

засгийн газрын зүгээс (хувь нийлүүлэгч) Хөгжлийн банкны үйл ажиллагааг өргөжүүлэхээр дүрмийн сангийн хэмжээг тайлант хугацаанд 50 тэрбум төгрөгөөр өсгөснөөр нийт өөрийн хөрөнгө 143.9 тэрбум төгрөгт хүрч өмнөх оноос 2.1 дахин өсөв. тайлант хугацаанд 42 тэрбум төгрөгийн хүүгийн цэвэр орлоготой ажиллаж 6.2 тэрбум төгрөгийн зээлийн үнэ цэнийн бууралтын зардал, 4.6 тэрбум төгрөгийн үйл ажиллагааны зардал, 17.7 тэрбум төгрөгийн орлогын албан татварын зардал тус тус гаргажээ.

Хөгжлийн банкны өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээний харьцаа 2013 оны эцэст 12.8 хувь байгаа нь өмнөх оноос 5.5 пунктээр бага, 2011 оны үзүүлэлттэй харьцуулахад 2 дахин нэмэгдсэн байна. тайлант хугацааны эцэст нийт активын 67.5 хувийг цэвэр зээл ба урьдчилгаа, 20.2 хувийг арилжааны банкуудад байршуулсан хөрөнгө тус тус эзэлж байна. Харин нийт пассивын 64.4 хувийг засгийн газраас авсан зээлээр (Чингис бондын эх үүсвэрээс), 31.5 хувийг өөрийн эх үүсвэрээс, 4.1 хувийг бусад эх үүсвэрээс бүрдүүлжээ.


Өөрийн хөрөнгийн өгөөж (ROE)

201320122011

Хөгжлийн банкаар дамжуулан санхүүжүүлэхээр баталсан засгийн газрын тогтоолын хүрээнд авто зам, төмөр зам, үйлдвэрлэл, уул уурхай, цахилгаан станц, агаарын тээвэр, дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтын салбарууд, орон сууцны санхүүжилт, жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх санд Улсын төсвөөс болон төслийн орлогоос эргэн төлөгдөх нөхцөлтэйгээр зээл олгож ажилласан. Эдгээр санхүүжилт нь экспортыг нэмэгдүүлж, импортыг орлох зэрэг эдийн засгийн хөгжлийн бодлогын хүрээнд хэрэгжиж буй төслүүдэд олгогдсон байна.

37.1%

33.1%

24.5%

5.3%зээлийн багц, бодлогын чиглэлээр

Экспортыг нэмэгдүүлэх импортыг орлох бодлогын хүрээнд

нийслэлийн нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн бодлогын хүрээндХөдөө орон нутгийн нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн бодлогын хүрээнд

бусад

нийт эх үүсвэрийн бүтэц

Чингис бондын эх үүсвэр

Хөгжлийн банкны өөрийн эх үүсвэр

бусад эх үүсвэр

64.4%

31.5%

4.1%нийт хөрөнгийн бүтэц

зээл ба урьдчилгаа

банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө

бусад эх үүсвэр

-1.2%

-8.5%

18.7%

201320122011

-0.8% -0.6%

0.8%

201320122011

3.0%

-0.2%

2.4%

Активын өгөөж (ROA)

Цэвэр хүүгийн зөрүү (NIM)

Өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээ (CAR)

201320122011

8.9%

18.3%

12.8%

Санхүүгийн зарим харьцаа

Хөгжлийн банк эдийн засгийн үр ашигтай төслүүдэд хөрөнгө оруулснаар ашигт ажиллагаа нь сайжирсаар байна. түүнчлэн өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээг зохистой түвшинд хадгалан үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулж байгаа билээ.

67.5%

20.2%

11.7%0.6%

зээлийн багц, салбараар

Авто замУул уурхайтөмөр замХАА, Хөнгөн үйлдвэрбарилгын материалЦахилгаан станцДэд бүтэцорон сууцны санхүүжилторон сууцны барилгабусад

30.7%

16.0%

13.5%

12.4%

5.7%

5.6%

4.4%4.4%

3.1%4.2%



гУрван жилийн санхүүгийн үзүүлэлтүүдБаланс тайлан (тэрБУМ төгрөгөөр)

2013 2012 2011

Хөрөнгө 3,230.9 888.1 76.9

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 379.5 216.5 75.8

банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж 652.3 168.9 0.0

зээл ба урьдчилгаа 2,179.6 493.6 0.0

бусад хөрөнгө 6.0 2.3 0.0

Урьдчилж төлсөн орлогын албан татвар 3.8 0.0 0.0

Үндсэн хөрөнгө 0.6 0.2 0.2

биет бус хөрөнгө 0.8 0.7 0.8

Хойшлогдсон татварын хөрөнгө 8.2 5.9 0.0

Өр төлбөр 3,087.0 821.1 27.8

Харилцах 16.3 0.0 0.0

бусад өр төлбар 0.4 0.5 1.1

орлогын албан татварын өглөг 0.0 3.3 0.0

банкуудын байршуулсан хөрөнгө 111.0 0.0 0.0

Өрийн бичиг 972.1 817.3 26.6

бусдаас авсан зээл 1,987.2 0.0 0.0

Өөрийн хөрөнгө 143.9 67.0 49.1

Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 123.3 73.3 49.7

Хуримтлагдсан ашиг 20.6 (6.3) (0.6)

нийт өр төлбөр ба өөрийн хөрөнгө 3,230.9 888.1 76.9

орлогын тайлан (тэрБУМ төгрөгөөр)

2013 2012 2011

Хүүгийн цэвэр орлого/(зардал) 42.0 (0.8) 0.1

Хүүгийн орлого 131.1 12.9 0.3

Хүүгийн зардал (89.1) (13.7) (0.1)

зээлийн үнэ цэнийн бууралтын зардал (6.2) - -

гадаад валютын арилжааны ашиг 2.0 0.0 -

Ханшийн тэгшитгэлийн ашиг/(алдагдал) 1.9 (5.8) 0.0

Удирдлагын болон бусад үйл ажиллагааны зардал (4.6) (1.7) (0.7)

татварын өмнөх ашиг/(алдагдал) 35.1 (8.3) (0.6)

орлогын албан татварын (зардал)/ буцаалт (8.2) 2.6 -

тайлант үеийн ашиг/(алдагдал) 26.9 (5.7) (0.6)

санхүүгийн зариМ харЬцаа

2013 2012 2011

Өөрийн хөрөнгийн өгөөж (ROE) 18.7% -8.5% -1.2%

Активын өгөөж (ROA) 0.8% -0.6% -0.8%

Цэвэр хүүгийн зөрүү (NIM) 2.4% -0.2% 3.0%

Өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээ (CAR) 12.8% 18.3% 8.9%




зЭЭл сАнХҮҮЖилтийн Үйл АЖиллАгАА

Хөгжлийн банк нь Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжлийн бодлогын хүрээнд авто зам, төмөр зам, үйлдвэрлэл, уул уурхай, цахилгаан станц, агаарын тээвэр, дэд бүтэц, орон сууцны санхүүжилт, жижиг дунд үйлдвэрлэл зэрэг стратегийн ач холбогдол бүхий төслүүдэд зээл олгон ажиллаж байна. тайлант хугацааны эцсийн байдлаар нийт зээл ба урьдчилгаа 2 их наяд 184 тэрбум төгрөгт хүрсэн нь өмнөх оноос 4.4 дахин өссөн үзүүлэлт юм. Үүнээс 62.7 хувь нь улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх, 37.3 хувь нь төслийн компаниудаас эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй. Харин эдийн засгийн салбараар нь ангилбал, зээлийн багцын 30.7 хувийг авто замын салбарт, 16.0 хувийг уул уурхай олборлох үйл ажиллагаанд, 13.5 хувийг төмөр замд, 12.4 хувийг үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмжийн санхүүжилт, 5.7 хувийг барилгын материал, 5.6 хувийг цахилгаан станц, 4.4 хувийг дэд бүтцийн салбарт, 4.4 хувийг орон сууцны зээл, 3.1 хувийг орон сууцны барилга, 4.2 хувийг бусад салбарт олгосон байна.

бизнесийн Үйл АЖиллАгАА


хөгжлийн Банкны нийт зээл Ба УрЬдЧилгаа (2013 оны 12 дУгаар сарын 31-ний Байдлаар) тэрБУМ төгрөгөөр

төслийн нэр Чингис бондын эх үүсвэрээр

хөгжлийн банкны эх үүсвэрээр

нийт санхүүжилт

Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх 754.0 614.6 1,368.6 Авто зам 350.1 319.4 669.5 гудамж төсөл 47.9 - 47.9 Дэд бүтэц 93.8 2.7 96.4 Цахилгаан станц 4.0 119.2 123.2 төмөр зам 258.3 37.2 295.5 орон сууцны санхүүжилт - 96.6 96.6 сайншанд АҮЦ - 3.3 3.3 ЖДҮ хөгжүүлэх сан - 36.2 36.2 төслийн орлогоос эргэн төлөгдөх 358.6 456.7 815.3 Агаарын тээвэр 4.8 - 4.8 Уул уурхай - 348.6 348.6 орон сууцны барилга 60.0 6.7 66.7 ХАА, Хөнгөн үйлдвэр 270.7 - 270.7 барилгын материалын үйлдвэр 23.2 101.3 124.5 нийт дүн 1,112.6 1,071.3 2,184.0

нийт санхүүжилтийг эх үүсвэрийн ангиллаар авч үзвэл Хөгжлийн банкны өөрийн эх үүсвэрээр Эрдэнэс тавантолгой Хк-нд 30.9 хувь, авто замын төслүүдэд 29.8 хувь, цахилгаан станцын төслүүдэд 11.1 хувь, барилгын материалын үйлдвэрлэлд 9.5 хувь, орон сууцны зээлийн санхүүжилтэд 9.0 хувь, төмөр замын төсөлд 3.5 хувийг тус тус санхүүжүүлсэн ба Чингис бондын эх үүсвэрээр авто замын төслүүдэд багцын 31.5 хувь, хөдөө аж ахуй хөнгөн үйлдвэрлэлд 24.3 хувь, төмөр замын төсөлд 23.2 хувь, дэд бүтцийн төслүүдэд 8.4 хувь, орон сууцны барилгын санхүүжилтийн төсөлд 5.4 хувийг тус тус санхүүжүүлжээ.

нийт зээлийн багцын 37.1 хувийг экспортыг дэмжих, импортыг орлох засгийн газрын бодлогын чиглэлээр, 33.1 хувийг нийслэлийн нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн бодлогын хүрээнд, 24.5 хувийг хөдөө, орон нутгийн нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн бодлогын хүрээнд, 5.3 хувийг бусад чиглэлээр олгосон байна.

засгийн газраас авсан зээлийн эх үүсвэрээр санхүүжүүлсэн төслүүд (Чингис бондын эх үүсвэр)

хөгжлийн банкны өөрийн эх үүсвэрээр санхүүжүүлсэн төслүүд

Эрдэнэс тавантолгойАвто замЦахилгаан станцбарилгын материалын үйлдвэророн сууцны зээлийн санхүүжилттөмөр замбусад

Авто замХАА, Хөнгөн үйлдвэртөмөр замДэд бүтэцорон сууцны барилгабусад

30.9%

29.8%

11.1%

9.5%

9.0%3.5%

6.2%

31.5%

24.3%

23.2%

8.4%

5.4%7.2%



Экспортыг дЭмжих, импортыг орлох бодлогын хүрЭЭнд санхүүжүүлсЭн төсөл хөтөлбөрүүд

Тавантолгойн ордоос нүүрсний экспортыг нэмэгдүүлэх

Төмрийн хүдрийн нойтон баяжмалын экспортыг нэмэгдүүлэх

266.6

нийслЭлийн нийгЭм, Эдийн засгийн хөгжилд чиглЭсЭн санхүүжилтүүд

Нийслэлд цахилгаан, дулааны шинэ эх үүсвэр бий болгох

Орон сууцны нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх

437.1

хөдөө орон нутгийн нийгЭм, Эдийн засгийн хөгжилд чиглЭсЭн санхүүжилтүүд

Орон нутагт тогтвортой ажил эрхлэлтийг дэмжих

Орон нутгийг дотоод болон гадаад зах зээлд холбох

385.4

556.4

181.5

43.9

110.7

892.1

258.9

45.3

234.5

846.9 534.0

44.6НийТ

690.6Тэрбум Төгрөг

ЧиНгиС бОНД:



баталсан баталсан



Олгосон

Олгосон Олгосон

Олгосон Олгосон

НийТ


НийТ


сАнХҮҮЖҮҮлсЭн тӨсӨл ХӨтӨлбӨрҮҮД (ҮнДсЭн 3 ЧиглЭлЭЭр)


эрдэс баялгийн бус экспортыг нэмэгдүүлэх

барилгын материалын импортыг орлох

боловсруулсан болон аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний импортыг орлох

424.0

Дундаж орлоготой иргэдийн орон сууц эзэмших чадавхийг сайжруулах

Нийслэлд тогтвортой ажил эрхлэлтийг дэмжих

Замын түгжрэл агаарын бохирдол, утааны асуудлыг шийдвэрлэх

320.4

Орон нутагт хотжилтыг дэмжих

193.0

106.8

263.3

143.9

275.4

33.0

90.0

82.2

26.6

80.0

0.5

56.2

417.8

0.8

122.0

ХөгЖЛийН бАНК:



баталсан баталсан баталсан

баталсан баталсан баталсан

баталсан

Олгосон Олгосон Олгосон

Олгосон Олгосон Олгосон

Олгосон

Монгол улсын хөгжлийн банк нь аливаа төсөл хөтөлбөрийн санхүүжилтийг бодит гүйцэтгэлийн дагуу олгодог.

(2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар)



орон нутгийн авто замын төслүүдийн дэлгэрэнгүй жагсаалт

авто замын чиглэл км зг тогтоол гэрээний дүн (тэрбум төгрөг)

олгосон (тэрбум төгрөг)

олголт % замын гүйцэтгэл

(%)Арвайхээр-баянхонгор 107 45.5 45.5 44.3 97% 100%

замын-Үүд 11 31.7 31.5 26.4 84% 23%Улаангом-Хяргас нуур 100 37.4 37.4 32.9 88% 97%Улаанбаатар-Мандалговь 204 72.4 72.4 56.8 78% 100%Манхан-Дарви 100 21.5 21.5 17.1 80% 95%баянхонгор-Алтай 128 35.7 35.7 30.2 85% 100%Мөрөн-тариалан 165 82.6 82.6 59.3 72% 75%Хужирт-төвхөн хийд-Улаан цутгалан 90 3.2 3.2 3.1 97% 5%Мандалговь-Даланзадгад 296 137.3 137.3 96.7 70% 73%наранбулаг-Улаангом 90 49.5 49.5 33.6 68% 23%тосонцэнгэл-Улиастай 67 38.5 38.3 17.3 45% 50%Өндөрхаан-Чойбалсан 238 133.5 133.5 42.5 32% 61%Өндөрхаан-баруун-Урт 178 87.8 87.8 43.4 49% 89%Цахир-тосонцэнгэл 127 62.9 62.9 17.9 28% 15%Халзанбүргэдэй-солонготын даваа 100 46.4 46.0 13.9 30% 0%нийт 2,001 885.7 885.0 535.4 60% 68%

авто заМ

Монгол Улсын газар зүйн байдал, хүн амын сийрэг суурьшил, далайд гарцгүй зэрэг онцлогоос шалтгаалан Монгол Улсын хөгжлийн хэтийн зорилгыг хангах, бүс нутгийн нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийг дэмжихийн тулд чанартай авто замын сүлжээг өргөтгөх шаардлага зайлшгүй тулгардаг.

УиХ-ын 2010 оны 6 дугаар сарын 25-ны өдрийн 36 дугаар тогтоолоор “Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны хөтөлбөрийг баталсан ба уг хөтөлбөрийн хот төлөвлөлт, эрчим хүч, инженерийн дэд бүтэц, авто замын сүлжээг олон улсын жишигт хүргэх зорилгын хүрээнд 2016 он гэхэд 5,572 км авто замыг шинээр барьж авто замын сүлжээг нэмэгдүүлэх зорилт тавигдсан ба дээрх зорилтыг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд Монгол Улсын засгийн газраас 2013 онд баянхонгор, Хөвсгөл, Дорнод, Өмнөговь, Дундговь, Дорноговь аймгуудын төвийг нийслэлтэй холбох зорилт тавьж, авто замын төслүүдийг хэрэгжүүлж байна. Чингис бондын эх үүсвэрээс нийт 570.0 тэрбум төгрөгийг Хөгжлийн банкаар дамжуулан 5 аймгийн төслийг (Дорноговь аймгаас бусад) санхүүжүүлэхээр баталсан. 2013 онд баянхонгор, Дундговь аймгуудын төвийг нийслэлтэй хатуу хучилттай авто замаар бүрэн холбоод байна. тайлант хугацааны эцэст Хөвсгөл аймгийн авто замын барилгын ажлын гүйцэтгэл 75 хувь, Дорнод аймгийн авто замын барилгын ажил 61 хувь, Дундговь аймгаас Өмнөговь аймгийн чиглэлийн авто замын барилгын ажил 73 хувийн гүйцэтгэлтэй байгаа бөгөөд 2014 оны 3 дугаар улиралд ашиглалтанд оруулах төлөвлөгөөтэй ажиллаж байна.

Хөгжлийн банк нь санхүүжүүлж буй авто замын төсөл тус бүрийн хувьд хяналтын зөвлөх компанийг давхар санхүүжүүлсэн нь хийгдэж буй хөрөнгө оруулалт, санхүүжилтийн үр ашгийг нэмэгдүүлснээс гадна авто замын чанарын хяналтыг сайжруулахад чухал нөлөө үзүүлсэн болно.

засгийн газрын үнэт цаасыг арилжаалж бүрдүүлсэн хөрөнгө буюу Чингис бондын эх үүсвэрээр орон нутгийн авто замын барилгын 27 төслийг Хөгжлийн банкаар дамжуулан санхүүжүүлж байгаа бөгөөд 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар 339.4 тэрбум төгрөг, хяналтын зөвлөх үйлчилгээний 14 төсөлд нийт 10.7 тэрбум төгрөгийг тус тус олгоод байна. орон нутгийн авто замын төслүүдэд нийт 570.0 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт олгохоор баталснаас тайлант хугацааны эцэст 350.1 тэрбум төгрөг буюу нийт санхүүжилтийн дүнгийн 61.0 хувийг олгосон байна. Хэрэгжиж буй төсөл хөтөлбөр тус бүрийн хувьд батлагдсан төсөв, олгосон санхүүжилт, ажлын гүйцэтгэлийг хүснэгтээр харуулбал дараах байдалтай байна. Үүнд:

Хөгжлийн банк нь 2013 онд нийт 1,800 км авто замын барилгын ажлыг санхүүжүүлж ажилласан ба энэ нь барилгын ажлын хэмжээгээр Монгол Улсын хэмжээнд 2005-2012 оны хооронд 8 жилийн хугацаанд хийгдсэн нийт 1,712 км хатуу хучилттай авто замаас 4.8 хувиар өндөр үзүүлэлт юм.

Хөгжлийн банкны өөрийн эх үүсвэрээр орон нутагт авто замын барилгын 4 төслийг санхүүжүүлсэн бөгөөд тайлант хугацаанд 41.3 тэрбум төгрөгийн зээл олгогдсон. Хяналтын зөвлөх, зураг төсөл боловсруулах төслүүдэд нийт 3.2 тэрбум төгрөг олгосон ба энэ нь барилгын ажлын төслүүдэд олгосон зээлийн 8 хувьтай тэнцэж байна.


нийслэлийн авто замын төслүүдийн дэлгэрэнгүй жагсаалт

авто замын чиглэл км зг тогтоол гэрээний дүн (тэрбум

төгрөг)

олгосон (тэрбум төгрөг)

олголт % замын гүйцэтгэл

(%)сүхбаатарын өргөн чөлөө 2 3.3 3.3 3.1 94% 100%Дарь Эхийн авто зам 1.1 1.1 1.1 0.9 82% 100%

төмөр замын вокзалаас төмөр замын Депогийн уулзвар

1 1.7 1.7 1.5 87% 100%

Үндсэн хуулийн гудамжны авто замын өргөтгөл

0.3 1.5 1.5 1.4 94% 100%

сэлбийн голын хос гүүрийн шинэчлэл 116 2.0 2.0 1.9 95% 100%баянзүрхийн товчооноос-Яармагийн гүүр

17.6 26.0 24.4 15.2 62% 60%

зүүн 4 замын уулзвар-Чулуун овоо 4.5 12.5 12.5 11.6 92% 100%зүүн 4 замын уулзварт олон түвшний огтлолцол барих

30.8 30.8 6.2 20% 5%

саппорогийн тойрог-5 шар 3.2 7.2 7.2 6.8 95% 100%Мт-ын Штс-7 буудлын эцэс 1.9 3.5 3.5 3.3 95% 100%олимпийн хорооны урд уулзвар-ХААис-ийн уулзвар

1.3 1.5 1.5 1.4 96% 100%

Хасбаатарын гудамжны авто зам 2.3 3.5 3.5 3.3 95% 100%Үйлдвэрчний эвлэлийн гудамж-баянхошуу

3.4 4.5 4.5 3.7 83% 100%

нарантуул захын урд уулзвар-Чулуун овоот

2 3.4 3.0 2.8 94% 100%

гандигийн гудамж-Ажилчдын гудамж 4 6.6 5.7 7.6 135% 100%Ажилчдын гудамж, Дунд голын доод гүүрийг шинэчлэх

35ó/ì 1.2 1.2 0.5 45% 70%

Ард Аюушийн өргөн чөлөө-толгойт 6 6.7 - - 0% 0%нийт 50.6 117.0 107.6 71.3 66% 90%

орон нутгийн авто зам

орон нутгийн авто замын төслүүдэд 44.6 тэрбум төгрөгийг Хөгжлийн банкны өөрийн хөрөнгө болон Дунд хугацааны евро бондын эх үүсвэрээр санхүүжүүлсэн байна.

Улаанбаатар хотын авто замын төслийн санхүүжилтийн хүрээнд авто зам барилга, шинэчлэлтийн 17 төслийн ажилд 34.9 тэрбум төгрөг, хяналтын зөвлөх үйлчилгээний 4 төсөлд 2.4 тэрбум төгрөг, зураг төсөл боловсруулах төслүүдэд 0.3 тэрбум төгрөгийг тус тус олгосон байна.



20

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÕªÃÆËÈÉÍ ÁÀÍÊ

-

-

Óëààíãîì-Íàðàíáóëàã ÷èãëýëèéí 90 êìÒºñºâò ºðòºã: 49.5

Óëààíãîì-Õÿðãàñ íóóð ÷èãëýëèéí 100 êìÒºñºâò ºðòºã: 45.0

Àëòàé-Áàÿíõîíãîð ÷èãëýëèéí 128 êìÒºñºâò ºðòºã: 54.4

Àðâàéõýýð-Áàÿíõîíãîð ÷èãëýëèéí 107 êì Òºñºâò ºðòºã: 45.4

Ìàíõàí-Äàðâè ÷èãëýëèéí 100 êìÒºñºâò ºðòºã: 42.9

Òîñîíöýíãýë-Óëèàñòàé ÷èãëýëèéí 67êìÒºñºâò ºðòºã: 38.2

2013 ÎÍÄ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÕªÃÆËÈÉÍ ÁÀÍÊÍÛ ÑÀÍÕ¯¯ÆÈËÒÝÝÐ ÕÝÐÝÃÆÈÆ ÁÀÉÃÀÀ ÕªÄªª ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÀÂÒÎ ÇÀÌÛÍ ÒªÑË¯¯Ä

×ÈÍÃÈÑ ÁÎÍÄÛÍ ÝÕ ¯¯ÑÂÝÐÝÝÐ ÑÀÍÕ¯¯Æ¯¯ËÆ ÁÓÉ ÒªÑË¯¯Ä

21

-

---

-

-

-

ªíäºðõààí-×îéáàëñàí ÷èãëýëèéí 238,4 êì Òºñºâò ºðòºã: 111.3

Óëààíáààòàð-Ìàíäàëãîâü ÷èãëýëèéí 104 êìÒºñºâò ºðòºã: 49.1

Ìàíäàëãîâü-Äàëàíçàäãàä ÷èãëýëèéí 296êì Òºñºâò ºðòºã: 137.3

ªíäºðõààí-Ìºíõõààí-Áàðóóí óðò ÷èãëýëèéí 177,9êì Òºñºâò ºðòºã: 87.8

Õàëçàíá¿ðãýäýé-Ñîëîíãîòûí äàâàà ÷èãëýëèéí 100 êìÒºñºâò ºðòºã: 37.2

Öàõèð-Òîñîíöýíãýë ÷èãëýëèéí 127.1 êìÒºñºâò ºðòºã: 62.9

Ìºðºí-Òàðèàëàí ÷èãëýëèéí 165,3 êì Òºñºâò ºðòºã: 82.6

Îí äàìæñàí òºñºë

2013 îíä äóóññàí òºñºë

2013 онд Монгол Улсын хөгжлийн Банкны санхүүжилтээр хэрэгжиж БУй хөдөө орон нУтгийн авто заМын төслүүд, тэрБУМ төгрөгөөр


21

-

---

-

-

-

ªíäºðõààí-×îéáàëñàí ÷èãëýëèéí 238,4 êì Òºñºâò ºðòºã: 111.3

Óëààíáààòàð-Ìàíäàëãîâü ÷èãëýëèéí 104 êìÒºñºâò ºðòºã: 49.1

Ìàíäàëãîâü-Äàëàíçàäãàä ÷èãëýëèéí 296êì Òºñºâò ºðòºã: 137.3

ªíäºðõààí-Ìºíõõààí-Áàðóóí óðò ÷èãëýëèéí 177,9êì Òºñºâò ºðòºã: 87.8

Õàëçàíá¿ðãýäýé-Ñîëîíãîòûí äàâàà ÷èãëýëèéí 100 êìÒºñºâò ºðòºã: 37.2

Öàõèð-Òîñîíöýíãýë ÷èãëýëèéí 127.1 êìÒºñºâò ºðòºã: 62.9

Ìºðºí-Òàðèàëàí ÷èãëýëèéí 165,3 êì Òºñºâò ºðòºã: 82.6

Îí äàìæñàí òºñºë

2013 îíä äóóññàí òºñºë



гУдаМж төсөл

засгийн газрын 2013 оны 3 дугаар сарын 7-ны өдрийн 81 дүгээр тогтоолоор гудамж төслийн хүрээнд авто замын сүлжээний уулзваруудыг шинэчлэн засах, шинэ зам, гудамжийг бий болгож, авто замын сүлжээний нэвтрэх чадварыг нэмэгдүүлэх төслүүдийг хэрэгжүүлэхээр баталсан билээ.

Энэхүү төслийн хүрээнд хэрэгжиж буй авто зам, уулзварын зураг төсөл боловсруулах болон хяналтын зөвлөх үйлчилгээ, барилгын төслүүдийг Чингис бондын эх үүсвэрээр Хөгжлийн банкаар дамжуулан санхүүжүүлж ажилласан ба тайлант хугацаанд нийт 47.9 тэрбум төгрөг олгосон байна.

гудамж төслийн хүрээнд нийт 33 уулзварыг шинэчлэх зорилт тавин ажиллаж байгаагаас 2013 онд 18 уулзвар болон 2 авто замын барилгын ажлыг бүрэн хийж гүйцэтгэсэн. Улаанбаатар хотод баригдах 2 хурдны замын техник эдийн засгийн үндэслэл хийгдэж дууссан бөгөөд туул голын даланг дагуулан барих хурдны замын инженерийн нарийвчилсан зураг төсөл боловсруулах ажлын эхний санхүүжилтийг олгоод байна.

“гудамж” төсөл нь авто замын сүлжээний нэвтрэх чадварыг нэмэгдүүлж, шинээр гудамж-замын сүлжээ бий болгон гэр хорооллын инженерийн дэд бүтцийг цогц байдлаар шийдвэрлэснээр иргэдийн цаг мөнгийг хэмнэх, агаар, хөрсний бохирдлыг бууруулах, газар ашиглалтыг сайжруулах, шинэ ажлын байр бий болгох, нийгмийн үйлчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зэрэг нийгэм эдийн засгийн олон талын ач холбогдолтой бөгөөд төслийн хүрээнд 2013 онд өргөтгөн шинэчлэгдсэн нийт 18 уулзвар, 2 авто замын нийгэм эдийн засгийн шууд бус үр өгөөж нь 20 тэрбум төгрөг байна.

гудамж төслийн хүрээнд шинэчлэгдсэн уулзвар


дэд Бүтэц

“Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөрийн хүрээнд засгийн газрын 2013 оны 118 дугаар тогтоолоор Улаанбаатар хот болон орон нутагт баригдах орон сууцны хотхон, хорооллын инженерийн дэд бүтцийн барилга байгууламж, шугам сүлжээний 92 төслийг хэрэгжүүлэхээр баталсан билээ. нийт 416.8 тэрбум төгрөгийн өртөг бүхий эдгээр төслүүдийн 200.0 тэрбум төгрөг хүртэлх санхүүжилтийг засгийн газрын үнэт цаасыг арилжаалж бүрдүүлсэн хөрөнгөөс санхүүжүүлэн ажиллаж байна.

2013 оны 6 дугаар сард Эдийн засгийн хөгжлийн яам, төслүүдийн захиалагч болох барилга хот байгуулалтын яам болон Эрчим хүчний яамтай 198.7 тэрбум төгрөгийн “засгийн газрын бондын хөрөнгөөр төсөл санхүүжүүлэх, эргэн төлөлтийг зохицуулах тухай гэрээ”-г байгуулж, төслийн удирдах хорооноос сонгон шалгаруулсан гүйцэтгэгч болон тухайн төслийн талаар банк холбогдох судалгааг хийн нийт 224.7 тэрбум төгрөгийн 38 төслийн санхүүжилтийн асуудлыг шийдвэрлэсэн. Үүнээс 210.6 тэрбум төгрөгийн өртөг бүхий 34 төслийн ажил гүйцэтгэх гэрээг байгуулж, 95.0 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг ажлын гүйцэтгэл болон төслийн нэгжийн үйл ажиллагааны зардалд зориулан олгосноос оны эцэст 93.8 тэрбум төгрөгийн зээлийн үлдэгдэлтэй байна.

Ажил гүйцэтгэх гэрээ байгуулсан 38 төслөөс 11 байршилд 31 төсөл хэрэгжиж байгаа бөгөөд төслийн хэрэгжилтийн явц тайлант хугацааны эцэст 67.5 хувьтай байгаа бол 5 төслийн ажил бүрэн хэрэгжин дуусч, улсын комисс хүлээж авахаар ажиллаж байна. 6 төслийн хувьд ажлын гүйцэтгэл 90-ээс дээш хувьтай байгаа билээ.

инженерийн дэд бүтэц, шугам сүлжээний төслүүд хэрэгжсэнээр нийслэлийн 7 байршлын 1,210.4 га талбайд 78,304 айлын орон сууцны хотхон, хороолол, 70,920 хүүхдийн багтаамж бүхий сургууль, 18,225 хүүхдийн багтаамж бүхий цэцэрлэг, 10,480 хүний үзлэг хийх чадамжтай эмнэлэг, 16,450 ажлын байр шинээр бий болох нөхцөл бүрдэх юм. түүнчлэн гэр хорооллын бүсийн дахин төлөвлөлт хийсэн 8 байршлын 459.02 га талбайд 5,142 айлын орон сууц, 2,880 хүүхдийн сургууль, 4,400 хүүхдийн цэцэрлэг зэрэг баригдах суурь нөхцөл бүрдэнэ.

Улаанбаатар хотын дэд бүтэц



шинэ төМөр заМ

Монгол Улсын засгийн газрын 2012 оны 121, 93, 161 дүгээр тогтоол, 2013 оны 28, 82, 55 дугаар тогтоолын дагуу “Шинэ төмөр зам” төслийг санхүүжүүлэхэд эхний ээлжинд шаардлагатай санхүүжилт болох 200.0 сая ам.доллартай тэнцэх төгрөг олгохыг Хөгжлийн банкинд зөвшөөрсний дагуу Ухаа-Худаг гашуунсухайт чиглэлийн 267 км төмөр зам барих төсөлд зориулан 156.1 сая ам.долларыг 2013 онд олгоод байна. Энэхүү төслийг хэрэгжүүлснээр авто замын тээвэртэй харьцуулахад тээврийн зардлыг 2 дахин бууруулж нүүрсний өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, төмөр замыг даган өртөө, тосгонууд хөгжих боломжтой. түүнчлэн төслийн бэлтгэл үйл ажиллагааны зардлын санхүүжилт болох 55.0 сая ам.доллартай тэнцэх төгрөгийг олгохыг Хөгжлийн банкинд даалгасны дагуу Ухаа-Худаг гашуунсухайт чиглэлийн 267 км төмөр зам барих төсөлд зориулан 22.5 сая ам.долларыг 2013 онд олгоод байна.

тавантолгой-гашуун сухайт чиглэлийн төмөр зам 2016 онд ашиглалтанд орсноор тавантолгойн уурхайгаас экспортлох нийт 30.0 сая тонн нүүрсийг хямд өртгөөр тээвэрлэх боломжтой болох юм. Мөн тавантолгойгоос зүүн чиглэлд баригдах төмөр замаар сайншанд, Чойбалсан хотуудтай холбогдохоос гадна, зүүн чиглэлийн хилийн боомтуудтай төмөр замаар холбогдоно.

Энэхүү төслийг хэрэгжүүлснээр Авто замын тээвэртэй харьцуулахад тээврийн зардлыг 2 дахин бууруулж нүүрсний өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, төмөр замыг даган өртөө, тосгонууд хөгжих ба хилийн боомтуудтай төмөр замаар холбогдох боломжтой болно.

Шинэ төмөр зам


“эрдэнэс тавантолгой” хк

Монгол Улсын засгийн газрын 2012 оны 148 болон 161 дүгээр тогтоолуудаар уул уурхайн салбарын стратегийн ач холбогдол бүхий төслийн үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор “Эрдэнэс тавантолгой” Хк-нд 200.0 сая ам.долларын санхүүжилтийг олгохыг зөвшөөрсний дагуу 2012 онд 100.0 сая ам.доллар, 2013 онд 100.0 сая ам.долларыг тус тус олгоод байна.

төслийг хэрэгжүүлснээр уул уурхайн салбарын олборлолтын хүчин чадал нэмэгдэж, бүтээгдэхүүний өртөг буурснаар уурхайн үйл ажиллагаа сайжирч үр ашигтай ажиллах боломжтой болох юм. “Эрдэнэс тавантолгой” Хк-нд Монгол Улсын Хөгжлийн банкнаас санхүүжилт олгосноор тус компанийн төлж байсан зээлийн хүүгийн зардлыг 2 дахин бууруулсан.

“Эрдэнэс тавантолгой” Хк-ийн ил уурхай



тавантолгойн цахилгаан станц

Монгол Улсын засгийн газрын 2013 оны 80, 261 дүгээр тогтоолуудаар тавантолгойн цахилгаан станцын төслийг эхлүүлэхээр бэлтгэл ажиллагааны санхүүжилтэд зориулж засгийн газрын үнэт цаасыг арилжаалж бүрдүүлсэн хөрөнгийн эх үүсвэрээс Хөгжлийн банкаар дамжуулан 50.0 сая ам.долларын санхүүжилтийг олгохыг зөвшөөрсний дагуу төслийн нэгжийн үйл ажиллагааны зардал болон судалгаа шинжилгээний ажил, зөвлөхүүдийн төлбөр болох 1.9 сая ам.долларын санхүүжилтийг 2013 онд олгоод байна.

тавантолгойн цахилгаан станц нь 450 МВт-ын хүчин чадалтай байх бөгөөд станцын гол хэрэглэгч нь оюутолгойн төсөл байна. тавантолгойн цахилгаан станц төслийн нэгж нь 2014 онд төслийн хөрөнгө оруулагч нарыг сонгон шалгаруулж, 2015 онд төслийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай хөрөнгийг босгон барилгын ажлыг эхлүүлж, 2017 онд цахилгаан станцыг ашиглалтанд оруулахаар төлөвлөн ажиллаж байна.

тавантолгойн цахилгаан станц ашиглалтанд орсноор Эрдэнэс тавантолгой, Ухаа худагийн уурхайн эрчим хүчний нүүрсээр нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх бөгөөд өмнөд бүсэд хэрэгжиж байгаа болон хэрэгжихээр төлөвлөсөн бүтээн байгуулалтуудын эрчим хүчний хэрэгцээг дотоод эх үүсвэрээс ханган, оюутолгой төсөлд гаднаас худалдан авч байгаа эрчим хүчийг дотоодоос хангах боломж бүрдэнэ. станцыг төвийн эрчим хүчний сүлжээнд холбосноор улсын хэмжээний эрчим хүчний дутагдлыг нөхөхөд дэмжлэг болох бөгөөд байгаль орчинд ээлтэй шинэ технологи нэвтрүүлэх ба үндэсний боловсон хүчний чадварыг нэмэгдүүлж, шинээр ажлын байр бий болгоно.

эгийн голын Усан цахилгаан станц

засгийн газрын 2013 оны 375 дугаар тогтоолоор Эгийн голын усан цахилгаан станцын төслийг хэрэгжүүлэхэд эхний ээлжинд шаардлагатай санхүүжилтийг тавантолгойн цахилгаан станц төсөлд хуваарилсан санхүүжилтийн үлдэгдлээс олгохыг Хөгжлийн банкинд зөвшөөрсний дагуу төслийн нэгжийн үйл ажиллагааны зардалд 491.7 мянган ам.долларын санхүүжилтийг 2013 онд олгоод байна.

төслийн нэгж нь төслийн бэлтгэл ажлуудыг 2014 онд багтаан хангаж, төслийн барилга, угсралтын ажлыг 2015 онд эхлүүлэн, усан цахилгаан станцыг 2019-2020 онд ашиглалтанд оруулахаар ажиллаж байна.

Эгийн голын усан цахилгаан станц ашиглалтанд орсноор эрчим хүчний эх үүсвэрийн бүтцийг сайжруулах бөгөөд Монгол Улс горим тохируулгын болон аваарын нөөц хүчин чадалтай болох юм. Мөн эрчим хүчний хараат байдлаас гарч, цахилгаан эрчим хүчний импортыг бууруулна. Улмаар жил бүр оХУ-ын эрчим хүчний сүлжээнд төлж буй 10.0 сая ам.долларын мөнгөн урсгалыг дотоодод үлдээх боломжтой болно.


дУлааны III цахилгаан станцын өргөтгөл

Монгол Улсын засгийн газрын 142 дугаар тогтоолоор Дулааны III дугаар цахилгаан станцын хүчин чадлыг 50 МВт-аар өргөтгөх төсөлд 35.0 сая ам.долларын санхүүжилтийг Хөгжлийн банкнаас олгохыг даалгасан бөгөөд төслийн гүйцэтгэлийн дагуу нийт 28.0 сая ам.долларын санхүүжилтийг 2013 онд олгоод байна.

бнХАУ-ын Ху нан аж үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж угсралтын компани төслийн гүйцэтгэгчээр сонгогдсон бөгөөд 50 МВт-ын турбин үйлдвэрлэн, угсрах, хөргөх цамхаг шинээр барих, цахилгаан холболтын ажил, зуухны цахилгаан тоноглол суулгах, ус шахах насос шинэчлэх, ус дамжуулах шугамуудыг солих зэрэг ажлыг гүйцэтгэх юм.

Дулааны III цахилгаан станцын өргөтгөл нь 2014 оны 5 дугаар сард ашиглалтанд орох бөгөөд улмаар станцын цахилгаан үйлдвэрлэл 186 МВт, дулаан үйлдвэрлэл 585 гкал/ц-д тус тус хүрэх ба 1кВтц цахилгаан үйлдвэрлэх өртөг 74.7 төгрөгөөс 36 төгрөг болж буурч, Монгол Улсын эрчим хүчний төвийн систем, Улаанбаатар хотын өсөн нэмэгдэж буй цахилгаан, дулааны хэрэгцээг хангахад хувь нэмэр оруулах ач холбогдолтой юм.

дУлааны IV цахилгаан станцын өргөтгөл

засгийн газрын 2012 оны 99, 119 дүгээр тогтоолуудаар Дулааны IV цахилгаан станцын хүчин чадлыг 100 МВт-аар өргөжүүлэх төсөлд 70.0 сая ам.долларын санхүүжилт олгохыг Хөгжлийн банкинд даалгасны дагуу гүйцэтгэлийн дагуу 1.9 сая ам.долларыг 2012 онд, 42.1 сая ам.долларыг 2013 онд олгоод байна.

Дулааны IV цахилгаан станцын хүчин чадлыг оХУ-ын Уралын турбины заводын т-120/130-130-8Мо загварын 120 МВт-ын хүчин чадал бүхий турбиныг суулган, нэмэгдүүлэх юм.

Дулааны IV цахилгаан станцын өргөтгөлийн төсөл нь 2014 оны 11 дүгээр сард хэрэгжиж дуусах бөгөөд улмаар эрчим хүчний үйлдвэрлэл 500 сая гаруй кВт.цаг, дулааны үйлвэрлэл 400 мянган гкал/цагаар нэмэгдэх ба өнөөгийн хэрэглээний 10 гаруй хувь буюу ойрын 2 жилийн хэрэглээний өсөлтийг хаах хэмжээ юм.

аМгалангийн дУлааны станц

Монгол Улсын засгийн газрын 2013 оны 155 дугаар тогтоолоор Амгаланд 300 гкал/цаг хүчин чадалтай дулааны станц барих төслийг хэрэгжүүлэхэд 75.9 сая ам.долларын төлбөрийн баталгааг Эдийн засгийн хөгжлийн яам, сангийн яамны нэрийн өмнөөс гаргахыг зөвшөөрсний дагуу Хөгжлийн банк нь баталгааг гаргасан. Амгалан дулааны станц нь 348 МВт-ын хүчин чадалтай байх бөгөөд Улаанбаатар хотын зүүн бүсийг дулааны эрчим хүчээр хангах юм.

Амгалангийн дулааны станцын төсөл нь 2014 оны 12 дугаар сард ашиглалтанд орох бөгөөд улмаар Улаанбаатар хотын зүүн бүсийн найдвартай дулааны эх үүсвэрт холбогдож, хотын дулаан хангамжийн системийн үйл ажиллагааг сайжруулах юм. Мөн Улаанбаатар хотын зүүн хэсэг дулааны эх үүсвэрт холбогдсоноор тухайн бүсэд шинээр орон сууц барих боломж нээгдэнэ.

Дулааны III дугаар цахилгаан станцын өргөтгөл



төрийн орон сУУцны корпорацийн “БУянт-Ухаа I” орон сУУцны хороолол

засгийн газрын 2013 оны 263 дугаар тогтоолын хүрээнд иргэдийг хямд үнэтэй орон сууцаар хангах зорилгоор “буянт-Ухаа I” орон сууцны хороолол буюу 1,764 айлын орон сууцыг барьж байгуулах төсөлд зориулан “төрийн орон сууцны корпораци” тӨҮг-т 72.0 тэрбум төгрөгийн зээл олгох асуудлыг Хөгжлийн банкнаас шийдвэрлэж, тайлант хугацаанд 60.0 тэрбум төгрөгийн зээлийг олгоод байна.

барилгын ажлын гүйцэтгэлийг үндэсний томоохон барилгын компаниудын түншлэл гүйцэтгэж байгаа бөгөөд эхний ээлжийн 567 айлын 9 барилга ашиглалтанд орж, борлуулалтын үйл ажиллагаа эхэлсэн.

орон сУУцны санхүүжилтийн корпорацийн (осск) БУянт-Ухаа хорооллын 189 айлын орон сУУцны Барилга

осск-иас 2012 онд байгуулсан зээлийн гэрээний зээл олгохоос өмнөх шаардлагыг биелүүлэн зээл авах хүсэлтээ ирүүлсэн боловч тус гэрээг байгуулахад үндэслэсэн засгийн газрын тогтоол хүчингүй болсон тул төслийн судалгааг шинэчлэн хийж, банк өөрийн хөрөнгөөс зээл олгох боломжтой гэж үзэн 1.5 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт олгосон. төрийн орон сууцны корпораци нь Хөгжлийн банкаас 60.0 тэрбум төгрөгийн зээл аван, буянт-Ухаа орон сууцны цогцолбор хороолол барих ажлыг хэрэгжүүлж, эхний ээлжийн 567 айлын 9 барилгыг ашиглалтанд орууллаа.

газар, инженерийн дэд бүтцийн асуудлуудыг төрөөс шийдвэрлэж өгснөөр гүйцэтгэгч компаниудад хямд өртгөөр барилга барих нөхцөлийг бүрдүүлсэн тул зорилтот бүлгийн иргэд зах зээлийн үнээс 40 хувиар хямд буюу 1 метр квадрат талбайг нь 1,280,000 төгрөгөөр худалдан авах боломжтой болсон юм.


яарМагийн гүүрний хажУУ дахЬ 1152 айлын орон сУУцны хороолол

“Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөрийн хүрээнд “Яармагийн гүүрний хажууд буюу “Viva city” хотхоны урд талын 10 га газарт байрлах 1152 айлын орон сууцны хороолол” төслийн нийт 10 барилгаас эхний ээлжийн 576 айлын орон сууцны 5 барилгад зориулж 6.8 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг олгосон болно.

тус төсөл хэрэгжсэнээр иргэдийг тохилог, тав тухтай орчинд амьдрах нөхцөлийг бий болгож, улмаар Улаанбаатар хотын хөрс, агаарын бохирдлыг бууруулах ач холбогдолтой юм.

“шинэ яарМаг” орон сУУцны хороолол, дэд Бүтэц

“Шинэ бүтээн байгуулалт” хөтөлбөр, “100,000 айлын орон сууц“ хөтөлбөрийн хүрээнд 2011 оны засгийн газрын 246 дугаар тогтоолоор “Шинэ яармаг” 3955 айлын орон сууцны цогцолбор хорооллыг барихад шаардагдах санхүүгийн эх үүсвэрийг бүрдүүлэх зорилгоор бнХАУ-ын Экспорт-импорт банкинд баталгаа гаргахыг Хөгжлийн банкинд зөвшөөрсөн. Уг тогтоолын хүрээнд Хөгжлийн банк нь 2012 онд Экспорт-импортын банкнаас олгох зээлийн нэгдүгээр үе шатанд зориулж 83.9 сая ам. долларын баталгааг гаргасан. төсөл хэрэгжүүлэгч “нью яармаг хаусинг прожект” ХХк нь бнХАУ-ын Экспорт-импортын банкнаас зээл авахаар гэрээ байгуулсан.

Уг төсөл нь “Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөр болон засгийн газрын 2008-2012 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой ба иргэдийг орон сууцжуулах, орон сууцны хөнгөлөлттэй зээл олгох боломж бүрдүүлэх, хотын төвийн хэсгийн хүн амын төвлөрлийг сааруулах зэрэг ач холбогдолтой юм.

Бага дУнд орлоготой иргэдэд олгох жилийн 6 хУвийн хүүтэй орон сУУцны зээл

“Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөр, Улсын их Хурлын 2010 оны 36 дугаар тогтоол, засгийн газрын 2011 оны 138, 341 дүгээр тогтоолуудын хүрээнд бага дунд орлоготой иргэдэд жилийн 6 хувийн хүүтэй орон сууцны зээл олгох хөтөлбөрийн санхүүжилтэд зориулж 2012 онд сангийн яам, төрийн банктай 50.0 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийн гэрээ байгуулсаны үндсэн дээр олгосон ба 2013 онд нэмж 30.0 тэрбум төгрөгийн зээл олгосон болно. тус санхүүжилт нь бага, дунд орлоготой иргэдэд тохилог, тав тухтай орчинд амьдрах нөхцөлийг бий болгож, орон сууц худалдан авах боломжийг бий болгох ач холбогдолтой ба төслийн хүрээнд нийт 1868 өрхийг орон сууцны хөнгөлөлттэй зээлд хамруулсан байна.

“буянт-Ухаа I” орон сууцны хороолол



хөтөлийн цеМент шохойн үйлдвэр

“Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөрийн хүрээнд “Хөтөлийн Цемент-Шохой” тӨХк-ийн цементийн үйлдвэрлэлийн чулуунцар үйлдвэрлэх технологийн 2 дугаар шугамыг хуурай аргад шилжүүлэн, цемент үйлдвэрлэлийн хүчин чадлыг жилд нэг сая тоннд хүргэх үйлдвэрийн өргөтгөлийн төсөлд зориулан “бэйзмент” ХХк-д 2012 онд 61.3 сая ам.долларын зээлийг олгосон болно.

Уг үйлдвэрийн угсралтын ажил болон тоног төхөөрөмжийн суурилуулалтын ажлууд 2013 онд бүрэн дууссан бөгөөд туршилтын үйлдвэрлэлийг амжилттай явуулсан. төлөвлөгөөний дагуу 2014 оны 4-р сард үйлдвэр ашиглалтанд орно. Энэхүү төслийг хэрэгжүүлсний үр дүнд Монгол Улс жилдээ нэг сая тонн цемент үйлдвэрлэн, дотоодын цементийн хэрэгцээний 40 орчим хувийг хангах боломжтой болох тул стратегийн өндөр ач холбогдолтой төсөл юм.

Цаашид Хөгжлийн банкнаас цементийн хэрэгцээг дотооддоо бүрэн хангах боломжийг бүрдүүлэх зорилгоор үндэсний цемент үйлдвэрлэгчдийг дэмжин ажиллах байр суурьтай байна.

“Хөтөлийн Цемент-Шохой” тӨХк-ийн үйлдвэрийн өргөтгөл


“Байшин үйлдвэрлэх коМБинат-1” төсөл

“Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөр, иргэдийг орон сууцжуулах ажлын хүрээнд засгийн газрын 2013 оны 180 дугаар тогтоолоор иргэдийг орон сууцжуулах ажлын хүрээнд “Эрэл” ХХк-д европын стандартад нийцсэн “байшин үйлдвэрлэх комбинат-1” төсөлд 14.0 сая ам.долларын санхүүжилтийг засгийн газрын үнэт цаасыг арилжаалж бүрдүүлсэн хөрөнгөөс олгохоор шийдвэрлэсэн. Хөгжлийн банкнаас төслийн судалгааг хийж, зохих журмын дагуу 14.0 сая ам.долларын зээлийн олголтыг хийсэн.

төслийн нийт өртөг нь 43.2 сая ам.доллар бөгөөд үлдэгдэл санхүүжилтийг экспортын зээлээр авах, төслийг гаднын банк санхүүгийн байгууллагатай хамтран санхүүжүүлэх талаар судалж, “Commerzbank”, “UniCredit”, “Standard Chartered” банкуудтай хамтран санхүүжилтийн схемийг тодорхойлон ажилласны үр дүнд ХбнгУ-ын “Commerzbank”-тай хамтран ажиллах шийдэлд хүрч, тус банкнаас ирүүлсэн “Basic Loan Agreement, Individual Loan Agreement”-ийн төсөлтэй танилцаж, санал бэлтгэн хүргүүлсэн. нийт 13.2 сая еврогийн санхүүжилтийг герман улсын “Commerzbank”-наас экспортын зээлээр авч, “Эрэл” ХХк-д дамжуулан зээлдүүлэхээр ажиллаж байна.

“Эрэл” ХХк нь “барилга үйлдвэрийн комбинат-1” төслийг хэрэгжүүлснээр барилгын өртөгт өндөр хувь эзэлдэг бетон хийцийг хямдаар нийлүүлж, барилгын үнийн тогтворжилтонд нөлөөлөн, улирал харгалзахгүй үйл ажиллагаа явуулах юм. төслөөр жилд 150,000 м3 бетон эдлэл буюу 5,000 айлын орон сууц үүнтэй дүйцэхүйц сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, соёл, олон нийтийн барилга байгууламжуудын хавтанг үйлдвэрлэн нийлүүлэх боломжтой.

байшин үйлдвэрлэх комбинат-1



“БаганУУр” хк-ийн хүЧин Чадлыг өргөтгөх төсөл

Монгол Улсын засгийн газрын 2013 оны 10, 283 дугаар тогтоолуудын дагуу багануурын уурхайн хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх зорилгоор тоног төхөөрөмж худалдан авах болон нүүрс бутлан ачих байгууламжийн өргөтгөлийн төслийг хэрэгжүүлэхэд зориулж нийт 18.6 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт олгохыг зөвшөөрсний дагуу 18.3 тэрбум төгрөгийг 2013 онд олгоод байна.

багануур Хк нь Хөгжлийн банкны зээлийн эх үүсвэрээр нүүрс болон хөрс тээврийн 8 машин, 1 бульдозер худалдан авсан бөгөөд нүүрс бутлан ачих байгууламжийн өргөтгөлийн төслийг 2013 оны 9 дүгээр сараас эхлэн хэрэгжүүлж байна. нүүрс бутлан ачих байгууламжийн өргөтгөлийн төслийг 2014 оны 1 дүгээр сард ашиглалтанд оруулна.

багануурын уурхайн тоног төхөөрөмж хуучирснаас үүдэн бүрэн хүчин чадлаараа ажиллах боломжгүй байгаа бөгөөд нийт 13 сая куб метр хөрс хуулалтын хоцролттой байгаа ба нүүрс, хөрс тээвэрлэх автомашинуудыг худалдан авснаар нүүрс олборлолт 10 хувь, хөрс хуулалт 11 хувиар тус тус өссөн байна.

нүүрс бутлан ачих байгууламж ашиглалтанд орсноор нүүрс бутлах ачих хүчин чадал жилийн 4.5 сая тонн болон өсч, дулааны станцууд болон гэр хорооллын өрхүүдийг нүүрсээр тасралтгүй хангах нөхцөл бүрдэхээс гадна багануурын нүүрсний уурхайг түшиглэн нүүрс шингэрүүлэх үйлдвэр, цахилгаан станц барих төслүүдийг хэрэгжүүлэх боломж бий болно.

сайншанд аж үйлдвэрийн цогцолБор

Монгол Улсын засгийн газрын 2013 оны 76 дугаар тогтоолоор сайншанд аж үйлдвэрийн цогцолборын бүтээн байгуулалтын ажлыг эхлүүлэхэд шаардлагатай бэлтгэл ажлууд болох хуулийн зөвлөх, төслийн ерөнхий зөвлөх үйлчилгээ, байгаль орчин нийгмийн нөлөөллийн үнэлгээ болон шинэ суурьшлын бүсийн хэсэгчилсэн төлөвлөгөө боловсруулах ажлын 2013 онд шаардагдах 14.1 тэрбум төгрөгийг санхүүжүүлэхийг Хөгжлийн банкинд зөвшөөрсний дагуу төслийн үйл ажиллагааны гүйцэтгэлээр 3.3 тэрбум төгрөгийг 2013 онд олгоод байна.

төслийн нийт дэд бүтэц болох авто зам, төмөр зам, ачаа шилжүүлэн ачилт, 450 мвт-ын хүчин чадалтай цахилгаан станц, усан хангамж болон бохир ус цэвэршүүлэх байгууламж, агаар цэвэршүүлэх байгууламж, харилцаа холбоо дулааны шугам гэсэн дэд бүтцүүдийг барьж байгуулна.

төслийн нийт дэд бүтцүүдийг барьж байгуулснаар сайншанд сумын 1-р багт шинэ суурьшлын бүс бий болох, үйлдвэрүүд баригдах үндэс суурь болно. Үйлдвэрүүдийг нэг дор байршуулснаар аж үйлдвэрийн бүс бий болж, орон нутгийн 2,700 иргэд ажил эрхлэх, аж ахуйн нэгжүүд бэлтгэн нийлүүлэгч, туслан гүйцэтгэгчээр ажиллан, хөдөлмөр эрхлэлт болон экспортын бүтээгдэхүүнийг нэмэгдүүлнэ.

багануурын уурхай


“Миат” хк-ийн агаарын хөлөг хУдалдан авах санхүүжилт

засгийн газрын 2013 оны 137, 383 дугаар тогтоолуудын дагуу МиАт Хк-ийн худалдаж авах боинг 737-300ER загварын агаарын хөлгийн худалдан авалтад 115.0 сая ам.доллар хүртэл хэмжээний санхүүжилт олгохыг Хөгжлийн банкинд зөвшөөрсөн.

Энэхүү худалдан авалтын ач холбогдлыг харгалзан агаарын хөлгийн урьдчилгаа төлбөрт 2012 онд 5.3 сая ам.долларын санхүүжилтийг Хөгжлийн банкны өөрийн эх үүсвэрээр санхүүжүүлж, үндсэн төлбөрт 2013 онд засгийн газрын 137 дугаар тогтоолын дагуу Чингис бондын эх үүсвэрээс 84.2 сая ам. долларын гүүрэн зээлийг Хөгжлийн банкнаас олгосон. Уг гүүрэн зээлийг АнУ-ын Эксим банкны урт хугацаатай, хямд санхүүжилтийн эх үүсвэрт шилжүүлсэн ба Чингис бондын эх үүсвэрээс санхүүжүүлсэн дүнгийн үлдэгдэл 2.9 сая ам.доллар байна.

МиАт Хк-ийн агаарын хөлгийн паркийг шинэчилснээр ойрын ирээдүйд бангкок /өвлийн улиралд/, сингапур, Эрээн, Шанхай, Алма-Ата зэрэг улсууд руу шууд нислэг үйлдэх судалгаа хийгдэж байгаа бөгөөд АнУ-ын засгийн газартай гэрээ байгуулсан тохиолдолд АнУ-руу шууд нислэг хийхээр төлөвлөж байна.

Энэхүү худалдан авалт нь МиАт Хк-ийн үйл ажиллагааны үр ашгийг нэмэгдүүлж, үйлчилгээний нөхцөлийг сайжруулж, агаарын хөлгийн паркийг нэмэгдүүлэн шинэчлэх замаар Монгол Улсын агаарын тээврийн салбарын хөгжлийг дэмжих чухал ач холбогдолтой юм.

“боинг-767-300ER” агаарын хөлөг



хөнгөн үйлдвэрлэл, хүлэМжийн аж ахУй

засгийн газрын 2013 оны 126 болон 141 дүгээр тогтоолуудын хүрээнд техник тоног төхөөрөмжийн санхүүжилтийн эх үүсвэрийн гуравны нэгтэй тэнцэх урьдчилгаа төлбөрийг 4.5 жилийн хугацаатайгаар нийт 172.4 сая ам.долларыг зээлээр олгохыг Хөгжлийн банкинд зөвшөөрсөн болно.

Үндэсний үйлдвэрлэлийг дэмжиж, ажлын байрыг нэмэгдүүлж, нэмүү өртөг шингэсэн экспортын бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, Монгол Улсын валютын нөөцийг нэмэгдүүлэх зорилгоор Үйлдвэр хөдөө аж ахуйн яам болон голомт банктай хамтран 5 салбарын дамжуулан санхүүжилтийн гэрээг байгуулж, 269.0 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг голомт банкинд олгосон. тайлант хугацаанд голомт банк нийт 189 компанийн материал хүлээн авч, үүнээс 51 зээлдэгчид 91.6 тэрбум төгрөгийн зээл олгохоор шийдвэрлэсэн байна. батлагдсан 51 зээлээс дэд зээлээр 36 компанид нийт 44.5 тэрбум төгрөгийн дэд зээл олгогдоод байна.

техник тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтийг санхүүжүүлснээр ноос, ноолуур, оёмол бүтээгдэхүүнүүдийг дотооддоо гүн боловсруулалт хийж, эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэн, дотоодын хэрэгцээг ханган улмаар экспортод гаргах, сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн хувьд импортын хуурай сүүний нийлүүлэлтийг бууруулж, үйлдвэрийн аргаар боловсруулан, сүүний хэмжээг өсгөхөд дэмжлэг үзүүлэх бөгөөд хүлэмжийн аж ахуй байгуулах төслийн хувьд хүн амын хүнсний хангамжийг сайжруулж, импортын хүнсний ногоог хязгаарлах ач холбогдолтой болно.

жижиг дУнд үйлдвэрийг хөгжүүлэх төсөл

Хөгжлийн банк нь Хөдөлмөрийн яамны харьяа Жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх сантай хамтран 9 арилжааны банкуудаар дамжуулан мал аж ахуй, газар тариалан, хөнгөн болон хүнсний үйлдвэр, барилга, худалдаа үйлчилгээ зэрэг салбарт үйл ажиллагаа эрхэлж буй 62 жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгч зээлдэгчдэд 36.5 тэрбум төгрөгийн төслийн зээлийг олгосон байна.

Жижиг, дунд үйлдвэрлэгчдэд үйлдвэрээ өргөжүүлэхэд нь зориулан хөнгөлөлттэй зээлийг олгосноор ажлын байрыг нэмэгдүүлэн, хүн амын амжиргааны түвшин баталгаажиж, орлогын эх үүсвэр нэмэгдэн, улс орны эдийн засагт жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийн оруулах хувь нэмрийг нэмэгдүүлэх ач холбогдолтой юм.

геологийн төв лаБоратори

геологийн төв лабораторид үндсэн тоног төхөөрөмжүүд авч, хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх зорилгоор 980.0 сая төгрөгийн зээл олгохоор шийдвэрлэсэн. тоног төхөөрөмж худалдан авах тендер зарлагдсан ба гүйцэтгэгч шалгарсны дараа зээл болон барьцааны гэрээ байгуулан санхүүжилтийг олгоно.

геологийн төв лабораторийн тоног төхөөрөмж шинэчлэгдснээр олон улсад итгэмжлэгдсэн үндэсний мэргэжлийн байгууллагын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх, олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн чанарын өндөр түвшинд дотооддоо шинжилгээ хийх боломжтой болно.

Хүлэмжийн аж ахуй


Хөгжлийн банк нь Монгол Улсын хөгжлийн томоохон төсөл хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлэх хөрөнгийн эх үүсвэрийг тодорхой хэмжээнд бүрдүүлэх үүргийг хүлээдэг. 2013 онд олон улсын нэр хүнд бүхий санхүүгийн байгууллагуудтай хамтран ажилласнаар шаардлагатай байсан эх үүсвэрүүдийг амжилттай татан төвлөрүүлсэн юм.

үйлдвэржилтийн Бонд (саМУрай Бонд):

Монгол Улсын Хөгжлийн банк нь 2013 онд Монгол Улсын засгийн газар болон Японы олон улсын хамтын ажиллагааны банкны (JBIC) баталгаатай 30 тэрбум иенийн бондыг 10 жилийн хугацаатайгаар Япон улсын хөрөнгө оруулагчдад амжилттай арилжаалах эхлэлийг тавьж, 2011 оны ам.долларын дунд хугацааны евро бондын амжилтаа бататгасан билээ. Японы олон улсын хамтын ажиллагааны банк (рейтинг: S&P/Moody’s - AA-/Aa3) нь Монгол Улсын Хөгжлийн банкны Үйлдвэржилтийн бондын үндсэн болон хүүгийн төлбөрийн 95 хувьд баталгаа гаргасан нь Хөгжлийн банкны бондын купон хүүг бусад улс орны бондын хүүгээс харьцангүй бага буюу жилийн 1.52 хувиар тогтоох боломжийг олгосон юм.

бонд гаргагч Монгол Улсын Хөгжлийн банк

бонд гаргасан огноо 2013 оны 12 дугаар сарын 25-ны өдөр

Хөгжлийн банкны 30 тэрбум иенийн Үйлдвэржилтийн бонд

Андеррайтер

баталгаа гаргагч МУзг-ын нэрийн өмнөөс сангийн яамЯпоны олон Улсын хамтын ажиллагааны банк

нийт дүн 30 тэрбум иен

Хугацаа 10 жил

купон хүү Жилийн 1.52% (тогтмол)

бондын зорилго Үйлдвэржилтийг дэмжих

Хөрөнгө оруулалтын банкууд Дайва секьюритийз ко лтд.номура секьюритийз ко лтд.

Хуулийн зөвлөх байгууллага Шимизаки олон улсын хуулийн байгууллага

анУ-ын эксиМ Банкны санхүүжилт:

Хөгжлийн банк нь Монгол Улсын засгийн газраас 2012-2016 онд авч хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөр, төрөөс иргэний агаарын тээврийн салбарт 2020 он хүртэл баримтлах бодлогын хүрээнд “МиАт” тӨХк-ийн АнУ-ын “боинг” компаниас эхний ээлжинд худалдан авах “боинг-767-300ER” загварын агаарын хөлгийн төлбөрт шаардлагатай урьдчилгаа болон гүүрэн санхүүжилт болох нийт 83.9 сая ам.долларыг олгосон. Мөн АнУ-ын “Эксим” банкны баталгаатай урт хугацааны эх үүсвэрээр дахин санхүүжилт хийх үйл ажиллагааг хамтран зохион байгуулсан юм.

коММерц Банкны санхүүжилт:

“Шинэ бүтээн байгуулалт” дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөр, иргэдийг орон сууцжуулах ажлын хүрээнд 2013 онд “байшин үйлдвэрлэх комбинат-1” төслийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай 13.1 сая хүртэлх евротой тэнцэх санхүүжилтийг “Эрэл” ХХк-д олгосон. “Эрэл” ХХк нь герман улсын “Ebawe” компаниас 17,350,000 еврогийн байшин үйлдвэрлэх комбинатын тоног төхөөрөмж худалдан авах гэрээ байгуулсан. тоног төхөөрөмжийн 30

хувийн санхүүжилтийг Хөгжлийн банкнаас олгосон ба үлдсэн 70 хувийн санхүүжилтийг “Euler Hermes”-ийн экспортын зээлийн баталгаатайгаар герман улсын “коммерц” банкнаас 5 жилийн хугацаатайгаар авч “Эрэл” ХХк-д Хөгжлийн банкаар дамжуулан олгохоор шийдсэн.

санхүүжилтийн хэмжээ 13,115,000 евро

санхүүжилтийн хугацаа 60 сар

зээлийн хүү 6 сарын EURIBOR +1.90%

ЭХ ҮҮсВЭр тАтАн тӨВлӨрҮҮлЭХ Үйл АЖиллАгАА



бизнесийн ХАМтЫн АЖиллАгАА

олон Улсын хаМтын ажиллагаа

Монгол Улсын Хөгжлийн банк нь өөрийн чиг үүргийн дагуу олон улсын санхүүгийн болон хөгжлийн санхүүжилтийн байгууллагуудтай нягт холбоотой ажиллаж, түншийн харилцаа тогтоох, хамтран ажиллах санамж бичиг байгуулах, холбоонд элсэх зэргээр идэвхтэй үйл ажиллагааг явуулж байна.

Хөгжлийн банк нь 2011 онд үүсэн байгуулагдсанаас хойш Америк, европ, Африк болон Ази тивүүдийн хэд хэдэн байгууллагуудтай харилцаа тогтоож, хамтран ажиллах санамж бичиг байгуулаад байна. түүнчлэн нэг төрлийн үйл ажиллагаа явуулдаг гурван холбоонд гишүүнээр элссэн. Хөгжлийн банк нь цаашид эдгээр харилцаа холбоогоо бататган, өргөжүүлэхээр ажиллаж байна.

БлүүМБерг телевиз

Монгол Улсын нэр хүндийг өсгөх, хөрөнгө оруулалтын орчинг таниулах, хөрөнгө оруулагчдын хандлагыг эерэг болгоход чиглэсэн “Inside Mongolia” зар сурталчилгааны компанит ажлыг сингапур дахь блүүмберг телевизтэй хамтран 2013 оны 11 дүгээр сарын18-ны өдрөөс эхлэн 6 долоо хоногийн хугацаанд зохион байгуулсан билээ.

Энэ ажлын хүрээнд европ, Ази, Хойд Америк болон Австрали тивүүдийн блүүмбергийн телевизийн сувгуудаар хөрөнгө оруулагч нарт зориулсан дараах 5 сэдвээр баримтат киног мэргэжлийн түвшинд бэлтгэж 4900 гаруй цацалт хийгдсэн. Үүнд:• МонголУлсынэдийнзасгийнөсөлт• МонголУлсынулстөрийнтогтвортойбайдал• МонголУлсынхөрөнгөоруулалтынорчин• МонголУлсынолонулсынхарилцаа• МонголУлсынэрдэсбаялгийнталаарбаримтлахбодлого

Энэхүү үйл ажиллагааны үр дүнд 2,887,500 гаруй сэтгэгдлийг www.bloomberg.com цахим хуудсаар дамжуулан хүлээн авсан. түүнчлэн олон улсад нэр хүнд бүхий www.bloomberg.com, www.businessweek.com зэрэг цахим хуудсуудаар сурталчилгааны ажил зохион байгуулж, Монгол Улсын хөрөнгө оруулалтын орчныг олон улсад богино хугацаанд таниулах, гадаадын хөрөнгө оруулагч нарын хандлагыг эерэг болгоход чиглэсэн хөрөнгө оруулалтын шинэ боломжуудын талаар сурталчилсан.


ХАрилЦАн ойлголЦлЫн сАнАМЖ биЧгҮҮД

2011 оны 8 дУгаар сарын 24-ний өдөр:

БнхаУ-ын эксиМ БанкМонгол Улсын Хөгжлийн банк, бнХАУ-ын “Эксим” банктай (Export Import Bank of China) хоёр орны дипломат харилцааг өргөжүүлэх, Монгол Улсын эдийн засагт хүчтэй эерэг нөлөө үзүүлж байгаа томоохон төслүүдийг санхүүжүүлэх чиглэлд тохиролцож санамж бичиг байгуулав.

хБнгУ-ын “гаУфф инженеринг” коМпани

Монгол Улсын Хөгжлийн банк, ХбнгУ-ын “гауфф инженеринг” компанитай (GAUFF En- gineering) “Авто замын төслийн техникийн асуудлууд”, “Дэд бүтцийн санхүүжилт”-ийн талаар сургалт, семинар хамтран зохион байгуулах чиглэлээр тохиролцож санамж бичиг байгууллаа.

2011 оны 12 дУгаар сарын 6-ны өдөр:

кУвейт Улсын хөрөнгө орУУлалтын газар

Монгол Улсын Хөгжлийн банк, кувейт Улсын Хөрөнгө оруулалтын газартай (Kuwait Investment Authority) Монгол Улсад ашигт малтмал, банк санхүүгийн үйлчилгээ, төмөр зам зэрэг стратегийн ач холбогдол бүхий төслүүдэд хөрөнгө оруулахад хамтран ажиллахаар тохиролцож хамтын ажиллагааны санамж бичигт гарын үсэг зурав.

араБын эдийн засгийн хөгжлийн кУвейтын санМонгол Улсын Хөгжлийн банк, Арабын эдийн засгийн хөгжлийн кувейтын сантай (Kuwait Fund for Arab Economic Development) Монгол Улсын хөгжилд тэргүүлэх үүрэгтэй, техник эдийн засгийн судалгаа хийгдсэн төслүүдэд хөнгөлөлттэй зээл олгох чиглэлд тохиролцож санамж бичиг байгуулсан.

2012 оны 3 дУгаар сарын 12-ны өдөр:

япон Улсын сУМитоМо МицУй Банкны корпораци (SMBC)

Монгол Улсын Хөгжлийн банк болон Япон Улсын “сумитомо Мицуй банкны корпораци”-ийн (SMBC) хооронд Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжлийг хурдасгах, дэд бүтэц, уул уурхай, бүтээн байгуулалтын томоохон төслүүдийг санхүүжүүлэх чиглэлд хамтран ажиллахаар тохиролцож харилцан ойлголцлын санамж бичиг байгуулав.

2012 оны 3 дУгаар сарын 21-ний өдөр:

БнхаУ-ын хөгжлийн Банк (ChIna DeVelopMent Bank)

Монгол Улсын Хөгжлийн банк, бнХАУ-ын Хөгжлийн банкны (China Development Bank) хооронд Монгол Улсын орон нутаг, нийслэлд хэрэгжих авто зам, барилга болон орон сууцны төслүүдэд хамтран зээл олгох, хоёр талын зөвшилцсөн бусад төслүүдийг хэрэгжүүлэхээр тохиролцож хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулсан.



2012 оны 5 дүгээр сарын 1-ний өдөр:

анУ-ын эксиМ Банк

Монгол Улсын Хөгжлийн банк, АнУ-ын Эксим банкны (EXIM Bank of the United States of America) хооронд харилцан ойлголцлын санамж бичиг байгуулсан. Энэхүү санамж бичгийг байгуулснаар АнУ-ын дэвшилтэт техник, технологийг бага хүүтэй, урт хугацааны санхүүжилтээр авч, стратегийн ач холбогдол бүхий томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлэх боломж нээгдэв. АнУ-ын Эксим банк нь Монгол Улсын эдийн засгийн хурдацтай хөгжлийн суурь болсон уул уурхай, дэд бүтцийн салбар тэр дундаа төмөр болон авто зам, агаарын тээвэр, эрчим хүч, орон сууц, боловсруулах үйлдвэрлэлийг дэмжих чиглэлээр хамтран ажиллах сонирхолтой байгаагаа илэрхийлсэн.

2012 оны 10 дүгээр сарын 10-ны өдөр:

их түМэн санааЧилгаМонгол Улсын Хөгжлийн банк зүүн хойд Азийн “Эксим банкуудын холбоо”-той (Greater Tumen Initiative) зүүн хойд Азийн эдийн засгийн бодлогыг идэвхжүүлэх, эдийн засгийн бааз суурийг сайжруулах, техникийн хамтын ажиллагааг өргөтгөх чиглэлд хамтран ажиллах санамж бичгийг байгуулсан.


японы олон Улсын хаМтын ажиллагааны Банк (JBIC)

Монгол Улсын Хөгжлийн банк, Японы олон улсын хамтын ажиллагааны банктай санамж бичиг байгуулж, энэхүү санамж бичгийн хүрээнд Монгол, Япон хоорондын гадаад худалдаа, бизнесийг өргөжүүлэхэд жинтэй хувь нэмэр оруулах боломжтой төслүүдийн талаарх мэдээлэл болон Үйлдвэржилтийн бонд, гадаад зээллэг, олон улсын зах зээлд бонд гаргах зэрэг Хөгжлийн банкны гадаад санхүүжилтийн үйл ажиллагаанд Монгол, Японы засгийн газруудын харилцан ойлголцол дээр үндэслэж санал солилцохоор тогтсон.


БнхаУ-ын хөгжлийн Банк (ChIna DeVelopMent Bank)

Монгол Улсын Хөгжлийн банк нь бнХАУ-ын Хөгжлийн банктай Дулааны III цахилгаан станцын өргөтгөл, “замын-Үүд” хилийн боомтын авто зам болон рентген хяналтын талбайн өргөтгөл, Амгалангийн дулааны станц болон хоёр талын зөвшилцсөн бусад төслүүдийг санхүүжүүлэх үүднээс энэхүү хамтын ажиллагааны санамж бичгийг байгуулсан.

үйлдвэржилтийн саМУрай Бонд гаргахад хаМтран ажилласан Банк, үнэт цаасны коМпаниУд:

Хөгжлийн банк нь Монгол Улсын засгийн газар болон Японы олон улсын хамтын ажиллагааны банкны баталгаатайгаар Японы хөрөнгийн зах зээлд бонд арилжаалж, 30 тэрбум иенийн эх үүсвэр бүрдүүлэхэд андеррайтер байгууллагуудаар “Дайва секьюритийз”, “номура секьюритийз”, олон улсын хуулийн зөвлөх байгууллагаар “Шимазаки олон улсын хуулийн байгууллага”, үнэт цаасны мэргэжлийн ажил үйлчилгээ явуулах компани, бонд гаргагч, төлбөрийн болон зохицуулагч агентаар “Мизухо банк”-тай хамтран ажилласан.

GTI


гишүүнээр элссэн БайгУУллагУУдын товЧ танилцУУлга

2013 онд Хөгжлийн банк нь ижил төстэй үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагуудтай харилцаа тогтоож хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх, мэдээ, мэдээлэл болон санал солилцох, өөрийн чадавхийг нэмэгдүүлэх үүднээс дараах байгууллагуудад гишүүнээр элссэн ба тэдгээрийн арга хэмжээг зохион байгуулахад хамтран ажиллаж, идэвхитэй оролцсон билээ.

“их түМэн санааЧилга” хөтөлБөр (GtI)

засгийн газар хоорондын хамтын ажиллагааны “их түмэн санаачилга” хөтөлбөртэй 2012 онд хамтын ажиллагааны санамж бичиг байгуулсан билээ. тус хөтөлбөр нь дэлхийн худалдаа, санхүүгийн зах зээлд гишүүн орнууд нь идэвхтэй оролцоход дэмжлэг үзүүлэх зорилготой юм. Хөтөлбөрийн хүрээнд бнХАУ, Монгол Улс, бнсУ, оХУ нэгдэж нэгдсэн Үндэсний байгууллагын Хөгжлийн Хөтөлбөрийн (UNDP) ивээл дор жил бүр уулзалт зохион байгуулдаг.

“их түмэн санаачилга” хөтөлбөрийн 14 дүгээр чуулга уулзалтыг Хөгжлийн банк нь 2013 оны 10 дугаар сарын 29-нөөс 31-ний өдрүүдэд Улаанбаатар хотноо зохион байгуулж гишүүн орнуудаас гадна нҮб, Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банк зэрэг олон улсын байгууллагын 100 гаруй төлөөлөгчдийг урьж оролцуулсан. тус зөвлөлдөх уулзалтаар “их түмэн санаачилга” хөтөлбөрийн эрх зүйн статусыг тохиролцож, төслийн хэрэгжилтэд үнэлэлт өгч, 2014 оны төсөв төлөвлөгөө болон цаашид хэрэгжих төсөл, хөтөлбөрүүдийг хэлэлцэж баталсан юм.

ази, ноМхон далайн Бүс нУтгийн санхүүгийн БайгУУллагУУдын холБоо (aDFIap)

олон улсын нэр хүнд бүхий “Ази, номхон далайн бүс нутгийн санхүүгийн байгууллагуудын холбоо” (ADFIAP) нь Ази, номхон Далайн орнуудын хөгжлийн банкууд болон бусад санхүүгийн институцийн хамтарсан холбоо бөгөөд өдгөө нийт 45 орны 121 гишүүн байгууллагатайгаар үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Хөгжлийн банкны хувьд байгуулагдаад удаагүй ч “ADFIAP”-д элсэн орж Холбооны 36 дугаар уулзалтыг зохион байгуулахад оролцлоо. тус уулзалт 2013 онд Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотод “Хөгжлийн байгууллага ба Худалдаа аж үйлдвэрийн танхим” нэртэйгээр амжилттай зохион

байгуулагдаж, жижиг дунд бизнес эрхлэгчдийг дэмжих, тэдгээрийн хөгжлийн түвшин, санхүүжилт, засаглал, дэд бүтэц, эрчим хүчний салбар дахь ногоон хөрөнгө оруулалт гэсэн чиглэлүүдээр хуралд оролцогчид илтгэл, хэлэлцүүлгийг явуулсан юм.

Монголын Банкны холБоо

Хөгжлийн банк нь банк, санхүүгийн салбарт үйл ажиллагаа явуулж, ихээхэн хувь нэмрээ оруулж буй байгууллагын хувьд “Монголын банкны холбоо”-нд гишүүнээр элсэж, дотоодын арилжааны банкууд болон Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж буй олон улсын банкуудын төлөөлөгчийн газруудтай хамтын ажиллагаагаа хэрхэн өргөжүүлэх талаар санал солилцож, холбогдох үйл

ажиллагаанд идэвхитэй оролцлоо.

GTI



ЭрсДЭлийн УДирДлАгА

Хөгжлийн банк нь “Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай” хууль, банкны эрсдэлийн удирдлагын бодлого болон бусад журам, тогтоосон шалгуур үзүүлэлтийн дагуу 2013 онд эрсдэлийн удирдлагын оновчтой тогтолцоог бүрдүүлэн ажиллалаа. гүйцэтгэх удирдлагын хороо, зээлийн хороо, Актив пассивын удирдлагын хороо, Эрсдэлийн удирдлагын хороо, Эрсдэлийн удирдлагын газраас төлөөлөн удирдах зөвлөлтэй (тУз) нягт хамтран ажиллаж, дотоод гадаад орчинтой уялдсан эрсдэлийн удирдлагын оновчтой стратегийг хэрэгжүүлж байна.

Хөгжлийн банкны тУз нь банкны эрсдэлийн удирдлагын бодлого, стратегийг тодорхойлогч болохын хувьд банкны эрсдэлийн зөвшөөрөгдсөн хэм хэмжээний хүрээнд үйл ажиллагаа явуулж байгааг хянан шалгадаг бол гүйцэтгэх удирдлага, холбогдох хороод банкны хэмжээнд зээлийн эрсдэлийн удирдлага, дотоод гадаад хүчин зүйлсийн нөлөөлөл, зээл төлөгдөхөд учирч болзошгүй алдагдлаас хамгаалах сангийн хүрэлцээ болон холбогдох бодлого, журмын хэрэгжилтэд хяналт тавьж ажилладаг.

Эрсдэлийн удирдлагын газар нь 2013 онд банкны бусад нэгжүүд болон харилцагчидтайгаа нягт хамтран ажиллаж банкны үйл ажиллагааны тасралтгүй, тогтвортой, найдвартай байдлыг хангах зорилгоор эрсдэлийн удирдлагын тогтолцоог бүрдүүлэхэд шаардлагатай журам, заавар, тайлан мэдээллийг олон улсын эрсдэлийн удирдлагын жишигт нийцүүлэн шинэчлэн боловсруулсан. Мөн эрсдэлийн дүгнэлт гаргах, тайлан мэдээлэл бэлтгэх, хяналт тавих зэргийг өдөр тутмын үйл ажиллагаанд нэвтрүүлэх замаар эрсдэлийн удирдлагын соёлыг банкиндаа бий болгосон. түүнчлэн харилцагчиддаа нийгэм, эдийн засгийн тодорхой бус орчинд ажиллах, саад бэрхшээл, хүндрэлийг даван туулж давуу талыг олох, санхүүгийн сахилга батыг мөрдөх, учирч болох эрсдэлээс хамгаалах талаар мэргэжлийн зөвлөгөө, чиглэл өгч ажилласан.

Хөгжлийн банк нь өөрийн үйл ажиллагаанд учирч болзошгүй голлох эрсдэлүүд болох зээл, зах зээл, хөрвөх чадвар болон үйл ажиллагааны эрсдэлийг тодорхойлох, үнэлэх, удирдах замаар эрсдэлийн удирдлагын оновчтой тогтолцоог бүрдүүлэн ажиллаж байна.

зээлийн эрсдэл

Хөгжлийн банкны нийт зээл ба урьдчилгаа 2013 оны эцэст 2 их наяд 185.8 тэрбум төгрөгт хүрч өмнөх оноос 4.4 дахин өссөн байна. нийт зээл ба урьдчилгааны 60.4 хувь нь улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй учраас эрсдэлгүй зээл гэж үзнэ. 2013 оны эцсийн байдлаар нийт зээл ба урьдчилгааны 94 хувийг хэвийн зээл, 0.2 хувийг хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй зээл, 5.8 хувийг хугацаа хэтрээгүй боловч үнэ цэнийн бууралтад орсон зээл тус тус эзэлж байна. тайлант хугацаанд 6 тэрбум 224.8 сая төгрөгийн зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сан байгуулжээ. 2013 оны эцсийн байдлаар банкны 5 том зээлдэгчид олгосон зээлийн нийт дүн 1 их наяд 78.7 тэрбум төгрөг байгаа нь нийт зээл ба урьдчилгааны 49 хувийг эзэлж байна.

2013 онд банкны зээлийн үйл ажиллагааны гүйцэтгэл өндөр байж, ашигт ажиллагаа нэмэгдэн, зээлийн багцын чанар сайн гарсан нь зээлийн нөхцөл харилцагчдад эерэгээр нөлөөлсөн, үүргийн гүйцэтгэлийг зохистой түвшинд хангуулсан, банкны гүйцэтгэх удирдлага зээлийн эрсдэлийн удирдлагын стратегийг оновчтой, зохистой хэрэгжүүлж ажилласантай шууд холбоотой юм.

зээлийн хороо нь банкны тУз-өөс баталсан зээлийн бодлогод заасны дагуу 5 тэрбум төгрөг хүртэлх дүн бүхий зээл, баталгаа, батлан даалтын хүсэлтийг бие даан шийдвэрлэх эрхтэй бөгөөд түүнээс дээш дүнтэй зээл, баталгаа, батлан даалтын хүсэлтийг тУз-өөр хэлэлцүүлэн шийдвэрлэдэг. зээлийн хороогоор хэлэлцүүлэх зээлийн санал тус бүрийн хувьд “Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай” хуульд заасны дагуу зээлийн эрсдэлийн дүгнэлтийг Эрсдэлийн удирдлагын газраас бэлтгэн зээлийн хороонд хүргүүлдэг.

“Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай” хуульд зээл, зээлтэй адилтгах актив хөрөнгө, баталгаа, батлан даалт, үнэт цаасны нийт дүн нь банкны өөрийн хөрөнгийг 50 дахин нэмэгдүүлснээс хэтрэхгүй, банкны зээлийн бодлогод цэвэршүүлээгүй зээлийн багц нь банкны нийт актив хөрөнгийн 80 хувиас хэтрэхгүй гэж заасан. Хөгжлийн банк 2013 онд эдгээр шаардлагыг бүрэн хангаж ажилласан. Мөн санхүүгийн тайлагналын олон улсын стандартын (стоУс) дагуу 2013 оны эцэст зээлийн үнэ цэнийн бууралтын санг зохих журмын дагуу байгуулсан.


зах зээлийн эрсдэл

Хөгжлийн банк макро эдийн засгийн төлөв байдал, төсөөлөл дээр тулгуурлан хүү болон ханшийн эрсдэлийг удирдахын тулд зохистой харьцаануудыг тодорхойлж, түүнийг мөрдлөг болгон ажилладаг.тайлант онд эдийн засагт валютын орох урсгал татарч, төлбөрийн тэнцлийн дарамт нэмэгдсэн нь төгрөгийн ам.доллартай харьцах ханшийг сулруулах нөхцөлийг бүрдүүлсэн ба банк нь гадаад валютын ханшийн эрсдэлээс сэргийлэх үүднээс санхүүжилтийг төгрөгөөр олгох тохиолдолд гадаад валютын ханшийн өөрчлөлтөөс үүсэх алдагдлыг Монгол Улсын засгийн газраас төлүүлэхээр тусгай гэрээгээр зохицуулсан.

хөрвөх Чадварын эрсдэл

Хөгжлийн банкны арилжааны банкнаас ялгагдах онцлог нь хөгжлийн банкууд хадгаламж татдаггүй, төв банкнаас яаралтай аливаа төрлийн эх үүсвэр татдаггүй тул хөрвөх чадварын шаардлагыг өндрөөр тогтоодог. Актив, пассивын удирдлагын хороо нь хөрвөх чадварын эрсдэлийг хянан зохицуулдаг ба хамгийн багадаа дүрмийн сантай тэнцэх хэмжээний дүн бүхий активыг түргэн борлогдох активт байршуулах чиглэлийг өгдөг. тус хорооны зүгээс дээрх шаардлагыг хангуулахаар ажилласны үр дүнд банк 2013 онд өөрийн санхүүгийн үүргээ цаг хугацаанд нь саадгүй гүйцэтгэсэн.

Мөн банк нь хөрвөх чадвар болон ашигт ажиллагааг оновчтой түвшинд барих үүднээс эх үүсвэрийн төвлөрөл болон хөрвөх чадварын зохистой харьцааны шаардлагыг тогтмол тавьж ажиллав.

үйл ажиллагааны эрсдэл

2011 онд банк байгуулагдсанаас хойш үйл ажиллагааны цар хүрээ тасралтгүй нэмэгдэж, тэр хэрээр банкны үйл ажиллагааг тасралтгүй, хэвийн явуулахыг хангах үүднээс Эрсдэлийн удирдлагын газар нь 2013 онд үйл ажиллагааны эрсдэлийг тодорхойлох, нөхцөл байдлыг шинжлэх, эрсдэлийн удирдлагын мэдээллийн болон тайлагналын тогтолцоог оновчтой зохион байгуулах, эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх, хянан удирдах зорилгоор холбогдох бодлого, журам, стандарт аргачлал, дүрэм журмыг боловсруулж, үйл ажиллагаандаа мөрдлөг болгон ажиллалаа.

Хөгжлийн банк 2013 онд эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагааг сайжруулахад онцгой анхаарч, банкны үйл ажиллагааны онцлог, бүтэц, цар хүрээнд үндэслэн үйл ажиллагааны эрсдэлийг удирдах ажлын хүрээнд дараах чиглэлд түлхүү анхаарч ажилласан билээ. Үүнд:

• “Монгол УлсынХөгжлийнбанкны тухай” хууль болонбусад эрх зүйн актуудтай банкны үйл ажиллагааг хянаннийцүүлэх, эрсдэлийн үнэлгээ хийх,

• Хүнийнөөцийнэрсдэлийнүнэлгээ,үйлажиллагааныэрсдэлийнерөнхийүнэлгээ,боловсонхүчнийанханшатныболон давтан сургалт,

• Худалданавалтынүйлажиллагаа,нийлүүлэгчдийнэрсдэлийгтодорхойлохгэрээконтрактынэрхзүйнэрсдэлийнүнэлгээ,

• Газар, нэгжүүдийн дотоод хяналтын тогтолцоог сайжруулах, банкны үндсэн систем дэх хяналтыг сайжруулахзорилгоор программын эрхийн матриц,

• Мэдээллийнтехнологийнболонтайлагналынтогтолцооныоновчтойзохионбайгуулалт,зохицуулалт,• Мэдээллийннууцлал,ажлынбайрныаюулгүйбайдал, зэрэгчиглэлүүдээржурам,эрсдэлийнүнэлгээ, зөвлөмж

боловсруулан үйл ажиллагаандаа мөрдлөг болгон ажилласан.




53


сАнХҮҮгийн тАйлАгнАлЫн олон УлсЫн стАнДАртЫн ДАгУУ бЭлтгЭгДсЭн сАнХҮҮгийн тАйлАн болон ХАрААт бУс АУДиторЫн ДҮгнЭлт

55

гарЧиг

хараат БУс аУдиторын дүгнэлт

санхүүгийн тайлангУУд

санхүүгийн байдлын тайланорлогын дэлгэрэнгүй тайланӨмчийн өөрчлөлтийн тайланМөнгөн гүйлгээний тайлан

санхүүгийн тайлангийн тодрУУлга

1. компанийн тухай мэдээлэл болон үйл ажиллагааны орчин2. санхүүгийн тайлагналын хүрээ ба санхүүгийн тайлан бэлтгэх болон тайлагнах үндэслэл3. нягтлан бодох бүртгэлийн үндсэн бодлогууд4. нягтлан бодох бүртгэлийн үнэлэмж ба тодорхой бус байдлын таамаглал тооцооллын үндсэн эх сурвалж5. Шинэ буюу өөрчлөгдсөн стандарт, тайлбаруудын хэрэгжилт6. Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө7. банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж8. зээл ба урьдчилгаа9. бусад хөрөнгө10. Үндсэн хөрөнгө11. биет бус хөрөнгө12. Харилцагчдын харилцах болон бусад өр төлбөр13. банкуудын байршуулсан хөрөнгө14. Өрийн бичиг15. бусдаас авсан зээл16. Холбоотой талуудын ажил гүйлгээ17. Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө18. Хүүгийн орлого19. Хүүгийн зардал20. гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн ашиг, алдагдал21. Удирдлагын болон үйл ажиллагааны бусад зардал22. орлогын албан татвар23. санхүүгийн эрсдэлийн удирдлага24. Хэмжилтийн зорилгоор санхүүгийн хэрэгслүүдийг толилуух нь25. санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөрийн бодит үнэ цэнэ26. Хүлээж болзошгүй үүрэг ба болзошгүй өр төлбөр27. сегментийн тайлагнал28. тайлант хугацааны дараах үйл явдлууд

56

прайсуотерхаускуперс Аудит ХХк, сентрал тауэр, 6 давхар, 601их Эзэн Чингис хааны нэрэмжит талбай 2, сбД-8, Улаанбаатар 14200, Монгол улсУ: +976 70009089, Ф: +976(11)322068, www.pwc.com/mn

57

Хавсаргасан тодруулгууд нь энэхүү санхүүгийн тайлангуудын салшгүй хэсэг болно.

58

орлогын дэлгэрэнгүй тайлан2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болсон тайлант жил

Мянган төгрөгөөр тодруулга 2013 он 2012 он(дахин тайлагнасан)

Хүүгийн орлого 18 131,059,558 12,878,274

Хүүгийн зардал 19 (89,057,610) (13,695,488)

хүүгийн цэвэр орлого/(зардал) 42,001,948 (817,214)

зээлийн үнэ цэнийн бууралтын зардал 8 (6,224,792) -

зээлийн үнэ цэнийн бууралтын дараах хүүгийн цэвэр орлого/(зардал)

35,777,156 (817,214)

гадаад валютын арилжааны ашиг 2,000,002 4,060

гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн ашиг/(алдагдал) 20 1,913,578 (5,771,355)

Удирдлагын болон бусад үйл ажиллагааны зардал 21 (4,593,890) (1,703,320)

татварын өмнөх ашиг/(алдагдал) 35,096,846 (8,287,829)

орлогын албан татварын (зардал)/ буцаалт 22 (8,209,258) 2,581,867

тайлант үеийн ашиг/(алдагдал) 26,887,588 (5,705,962)

тайлант үеийн нийт дэлгэрэнгүй орлого/(алдагдал) 26,887,588 (5,705,962)

өмчийн өөрчлөлтийн тайлан2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болсон тайлант жил

Мянган төгрөгөөр тодруулга хувь нийлүүлсэн

хөрөнгө

хуримтлагдсан ашиг

нийт өөрийн хөрөнгө

2012 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрийн үлдэгдэл

17 49,700,000 (602,190) 49,097,810

тайлант үеийн алдагдал - (5,705,962) (5,705,962)

тайлант үеийн нийт алдагдал - (5,705,962) (5,705,962)

Хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн өсөлт 17 23,600,000 - 23,600,000

2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн үлдэгдэл

17 73,300,000 (6,308,152) 66,991,848

тайлант үеийн ашиг - 26,887,588 26,887,588

тайлант үеийн нийт орлого - 26,887,588 26,887,588

Хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн өсөлт 17 50,000,000 - 50,000,000

2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн үлдэгдэл

17 123,300,000 20,579,436 143,879,436


59

Мөнгөн гүйлгээний тайлан2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болсон тайлант жил

Мянган төгрөгөөр 2013 он 2012 он (дахин тайлагнасан)

үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ


тохируулгууд:

Элэгдэл ба хорогдолын зардал 203,988 149,868

зээлийн үнэ цэнийн бууралтын зардал 6,224,792 -

гадаад валютын ханшийн тэгшигтгэлийн хэрэгжээгүй гарз 372,892 34,913,681

Данснаас хассан үндсэн хөрөнгө 2,087 -

Хүүгийн орлого (131,059,558) (12,878,274)

Хүүгийн зардал 89,057,610 13,695,488

гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн хэрэгжсэн гарз-санхүүгийн үйл ажиллагаанаас

23,325,423

үйл ажиллагааны хөрөнгө болон өр төлбөрийн өөрчлөлтийн өмнөх үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

23,244,078 27,592,934

банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламжийн цэвэр өсөлт (475,005,213) (160,282,560)

зээл ба урьдчилгааны цэвэр өсөлт (1,496,584,570) (492,228,742)

бусад хөрөнгийн цэвэр өсөлт (821,833) (2,281,848)

Харилцагчдын харилцахын цэвэр өсөлт 16,270,435 7,013

банкуудын байршуулсан хөрөнгийн цэвэр өсөлт 113,686,530 -

бусад өр төлбөрийн цэвэр бууралт (131,848) (633,905)

хүү болон татварын өмнөх үйл ажиллагаанд зарцуулсан цэвэр мөнгөн гүйлгээ (1,819,362,422) (627,827,108)

төлсөн орлогын албан татвар (17,665,438) -

Хүлээж авсан хүү 95,391,193 28,062,104

төлсөн хүү (85,571,417) (24,846,075)

үйл ажиллагаанд зарцуулсан цэвэр мөнгөн гүйлгээ (1,827,208,084) (624,611,079)


Монгол Улсын хөгжлийн Банксанхүүгийн тайлангуудын тодруулгууд - 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр(Өөрөөр заагаагүй тохиолдолд мянган төгрөгөөр илэрхийлэв)

60

Мөнгөн гүйлгээний тайлан2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болсон тайлант жил

Мянган төгрөгөөр 2013 он 2012 он (дахин тайлагнасан)

үйл ажиллагаанд зарцуулсан цэвэр мөнгөн гүйлгээ (1,827,208,084) (624,611,079)

хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

Үндсэн хөрөнгийн худалдан авалт (457,310) (117,265)

биет бус хөрөнгийн худалдан авалт (148,038) -

хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаанд зарцуулсан цэвэр мөнгөн гүйлгээ (605,348) (117,265)

санхүүгийн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

Хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн өсөлт 50,000,000 23,600,000

зээлийн эх үүсвэрээс орж ирсэн мөнгө 1,964,069,754 -

Өрийн бичгийн эх үүсвэрээс орж ирсэн мөнгө 112,613,993 769,717,076

Өрийн бичгийн эргэн төлөлт (135,939,416) (28,019,600)

санхүүгийн үйл ажиллагаанаас орсон цэвэр мөнгөн гүйлгээ 1,990,744,332 765,297,476

Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгөнд гадаад валютын ханшийн өөрчлөлтийн үзүүлсэн нөлөө

62,127 81,328

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн цэвэр өсөлт 162,993,027 140,650,461

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эхний үлдэгдэл 216,468,206 75,817,745

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эцсийн үлдэгдэл 379,461,233 216,468,206



61

1. коМпАнийн тУХАй МЭДЭЭлЭл болон Үйл АЖиллАгААнЫ орЧин

Монгол Улсын Хөгжлийн банк (цаашид “банк” гэх) нь, засгийн газрын 2010 оны 7 дугаар сарын 20-ны өдрийн 195 дугаар тогтоол болон Монгол Улсын их Хурлаас 2011 оны 2 дугаар сарын 10-ны өдөр батлан гаргасан Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай хуулийн дагуу 2011 оны 3 дугаар сарын 25-ны өдөр байгуулагдаж, Улсын бүртгэлийн ерөнхий газарт бүртгүүлэн, үйл ажиллагаагаа 2011 оны 5 дугаар сард эхлүүлсэн. Монгол Улсын Хөгжлийн банк нь Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай хуульд заасан эрх хэмжээний хүрээнд засгийн газрын шууд удирдлаган дор үйл ажиллагаагаа явуулж, Улсын их Хуралд танилцуулна.

Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай хуульд банк нь Монгол Улсын хөгжлийн томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлэх зорилго бүхий, хуулиар заасан үйл ажиллагааг эрхлэх тусгайлсан чиг үүрэгтэй ашгийн төлөө төрийн өмчит хуулийн этгээд болохыг тодорхойлсон. Мөн банкийг байгуулах, өөрчлөх, татан буулгах шийдвэрийг засгийн газар гаргаж, Улсын их Хуралд танилцуулахаар хуульчилсан байдаг.

Монгол Улсын засгийн газар нь банкны цорын ганц хувь нийлүүлэгч юм. банкны эрх барих дээд байгууллага Хувь нийлүүлэгчдийн хурал бөгөөд хувь нийлүүлэгч нь засгийн газар байна. банк 2011 оны 5 дугаар сард засгийн газраас мөнгөн хэлбэрээр нийлүүлсэн 16.7 тэрбум төгрөгийн дүрмийн сантайгаар үйл ажиллагаагаа эхлүүлсэн. засгийн газраас 2011 оны 12 дугаар сард 33 тэрбум төгрөг, 2012 оны 12 дугаар сард 23.6 тэрбум төгрөгөөр тус бүр мөнгөн хэлбэрээр банкны өөрийн хөрөнгөнд нэмж оруулснаар 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 73.3 тэрбум төгрөг байсан. засгийн газраас 2013 оны 7, 8, 9 дүгээр саруудад 10.0 тэрбум, 5.0 тэрбум болон 35.0 тэрбум төгрөгөөр тус бүр нэмэгдүүлснээр банкны нийт хувь нийлүүлсэн хөрөнгө тайлант хугацааны эцэст 123.3 тэрбум төгрөгт хүрсэн.

Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай хуулийн 21.1-р зүйлд Улсын их Хурал нь банкны өөрийн хөрөнгөнд оруулах засгийн газрын хувь хөрөнгийн эх үүсвэрийг тогтоох, батлах болон засгийн газраас гаргах зээлийн баталгааны дээд хэмжээг тогтоох бүрэн эрхтэй гэж заасан.

Арилжааны банкуудын даган мөрдөж буй банкны тухай хууль болон Монголбанкнаас баталж гаргасан дүрэм, журам нь банкинд хамаарахгүй. банкны бодлого нь хөрөнгө оруулалт, зээлийн болон зах зээлийн найдвартай байдлыг хангах мөн бизнесийн ирээдүйн тогтвортой хөгжлийг дэмжихэд чиглэнэ.

банкны гүйцэтгэх удирдлагыг анх байгуулагдсанаас хойш банк болон солонгосын Хөгжлийн банкны хамтарсан баг удирдан ажилласан бөгөөд 2013 оны 7 дугаар сард солонгосын Хөгжлийн банктай байгуулсан Менежментийн гэрээ дуусгавар болж зөвлөх үйлчилгээний гэрээг байгуулснаар төлөөлөн Удирдах зөвлөлөөс томилогдсон Монгол Улсын иргэд банкийг удирдах болсон. банк нь тайлант хугацааны туршид дунджаар 74 ажилтантайгаар үйл ажиллагаагаа явуулсан байна (2012 онд 43 ажилтан). банк нь Монгол Улс, Улаанбаатар Хот 15170, Жуулчны гудамж 4/4, Макс тауэр цамхаг, 2-3 давхар гэсэн албан ёсны хаягтай.

банкны санхүүгийн тайлан нь өөрөөр заагаагүй тохиолдолд Монгол Улсын мөнгөн тэмдэгт “төгрөг”-өөр илэрхийлэгдсэн.

Жилийн эцсийн санхүүгийн тайланг 2014 оны 3 дугаар сарын 14-ний өдөр банкны гүйцэтгэх удирдлага баталсан болно.

бАнкнЫ Үйл АЖиллАгААнЫ орЧин

Монгол Улсад мөнгөний инфляци болон хүүгийн түвшин харьцангуй өндөр байгаа нь хөгжиж буй орнуудын зах зээлийн хөгжлийн үндсэн шинж тэмдгүүдийн илрэл юм. 2010 болон 2011 онд хурдацтай хөгжиж байсан Монгол Улсын эдийн засаг дэлхийн түүхий эдийн зах зээл дээрх үнийн уналт, бнХАУ-ын эдийн засгийн удаашрал болон Монгол Улсын гадаадын хөрөнгө оруулалтын хуульд орсон өөрчлөлтийн нөлөөгөөр 2012, 2013 онуудад удааширч гадаадын хөрөнгө оруулалтын хэмжээ буурах төлөв ажиглагдсаар байна.

Улсын их Хурлаас 2013 оны 10 дугаар сарын 3-ны өдөр Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг баталсан бөгөөд уг хуулийг 2013 оны 11 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс хэрэгжүүлж эхэлсэн. Уг хууль хэрэгжсэнээр өмнөх гадаадын


62

хөрөнгө оруулалтын тухай хууль, стратегийн ач холбогдол бүхий салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгжид гадаадын хөрөнгө оруулалтыг зохицуулах тухай хуулийг тус тус хүчингүй болгосон. Шинэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт хөрөнгө оруулагчийн хууль ёсны эрх, ашиг сонирхлыг хамгаалах, хөрөнгө оруулалтын эрх зүйн нийтлэг баталгааг тогтоох, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих, татварын орчныг тогтворжуулах, хөрөнгө оруулалтын талаар төрийн байгууллагын эрх хэмжээ, хөрөнгө оруулагчийн эрх, үүргийг тодорхойлох болон хөрөнгө оруулалттай холбоотой бусад харилцааг зохицуулахад оршино.

Монгол Улсын татварын болон гаалийн тухай хууль тогтоомжууд нь байнга өөрчлөгдөж байгаагаас гадна хуулийн олон талт тайлбар гаргалгаа гаргах боломжтой хэвээр байна (тодруулга 26-д заасны дагуу). Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжил нь дэлхийн зах зээл дээрх түүхий эдийн үнийн болон бнХАУ-ын эрэлт хэрэгцээний өсөлт, мөн засгийн газраас эдийн засаг, санхүү, мөнгөний бодлогын чиглэлээр хэрэгжүүлэх үр өгөөжтэй арга хэмжээнүүд, татвар, эрх зүй, улс төрийн орчны өөрчлөлт шинэчлэлтээс бүрэн хамааралтай байна.

Дэлхийн эдийн засагт нүүрлэж буй хямрал, хөрөнгийн зах зээлийн тогтворгүй байдал болон бусад эрсдэлүүд нь Монгол Улсын зах зээлд сөргөөр нөлөөлөх магадлалтай.

банк нь өнөөгийн эдийн засгийн нөхцөл байдал болон хэвийн төлвийг тодорхойлон зээлийн үнэ цэнийн бууралтыг тооцоолон холбогдох эрсдэлийн санг байгуулсан. нягтлан бодох бүртгэлийн холбогдох стандартын дагуу зээлийн эрсдэлийн санг “учирсан хохирол” загварыг ашиглан тодорхойлдог ба уг стандартууд нь өнгөрсөн үйл явдлаас үүссэн авлагын үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг хүлээн зөвшөөрөх болон ирээдүйд үүсч болзошгүй үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг хүлээн зөвшөөрөхгүй байхыг шаарддаг.

Хэдийгээр Монгол Улсын эдийн засгийн цаашдын хөгжил болон холбогдох үр дагаврууд нь банкны ирээдүйн санхүүгийн байдалд хэрхэн нөлөөлж болохыг бүрэн таамаглан тодорхойлох бололцоогүй ч банкны бизнесийн тогтвортой хөгжлийг дэмжихэд шаардагдах бүхий л арга хэмжээг удирдлагын зүгээс авч хэрэгжүүлж байна.

2. сАнХҮҮгийн тАйлАгнАлЫн ХҮрЭЭ бА сАнХҮҮгийн тАйлАн бЭлтгЭХ болон тАйлАгнАХ ҮнДЭслЭл

тАйлАнг бЭлтгЭХЭД МӨрДсӨн стАнДАрт

банкны жилийн эцсийн санхүүгийн тайлангууд нь санхүүгийн тайлагналын олон Улсын стандарт (стоУс) болон санхүүгийн хэрэгслүүдийг анхны бодит үнэ цэнээр хүлээн зөвшөөрөх, мөн түүхэн өртгөөр бүртгэх тогтсон зарчмыг баримтлан бэлтгэгдсэн. Эдгээр санхүүгийн тайлангуудыг бэлтгэхэд хэрэглэсэн нягтлан бодох бүртгэлийн үндсэн бодлогуудыг дор толилуулав. Өөрөөр зааснаас бусад тохиолдолд тус бодлогуудыг бүх тайлант үеүдэд тууштай хэрэгжүүлсэн болно.

тАйлАнгийн МӨнгӨн тЭМДЭгт

Эдгээр санхүүгийн тайлангуудыг банкны үйл ажиллагаагаа явуулдаг эдийн засгийн анхдагч орчны мөнгөн тэмдэгт буюу үндсэний мөнгөн тэмдэгт болох Монгол төгрөгөөр илэрхийлсэн.

сАнХҮҮгийн тАйлАнг гАргАснЫ ДАрАА зАсВАр орУУлАХ

банкны удирдлага нь бэлтгэн гаргасан санхүүгийн тайланд засвар, залруулга хийх бүрэн эрхтэй болно.


63

ДАХин тАйлАгнАл

Эдгээр санхүүгийн тайлангуудад дараах залруулгууд хийгдсэн.

• Хуримтлагдсан хүүгийн авлага болон хуримтлагдсан хүүгийн өглөг. банкны нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогын дагуу “Хуримтлагдсан хүүгийн авлага” болон “Хуримтлагдсан хүүгийн өглөг”-ийн үлдэгдлийг хорогдуулсан өртгийн зарчмын дагуу холбогдох хөрөнгө болон өр төлбөрүүдийн салшгүй нэг бүрэлдэхүүн хэсэг болгон тайлагнах ёстой. 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн санхүүгийн байдлын тайланд эдгээрийн үлдэгдлийг тус тусад нь толилуулсан байсан тул тайлант хугацааны эхний хуримтлагдсан хуримтлагдсан хүүгийн авлага, хуримтлагдсан хүүгийн өглөгийг “зээл ба урьдчилгаа”, “банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж”, “Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө” болон “Өрийн бичиг” хэсэгт дахин ангилж тайлагнасан болно.

2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар “Хуримтлагдсан хүүгийн авлага” дансанд тайлагнасан 2,350 сая төгрөгийг “банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж” дансанд 1,872 сая төгрөгөөр, “Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө” дансанд 478 сая төгрөгөөр болон зээлийн “Хуримтлуулсан хүүгийн авлага” дансан дахь 6,771 сая төгрөгийг “зээл ба урьдчилгаа” дансанд дахин тайлагнав. 2012 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрийн байдлаар “Хуримтлагдсан хүүгийн авлага” дансанд тайлагнасан 108 сая төгрөгийг “Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө” дансанд тайлагнасан.

2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар өрийн бичгийн “Хуримтлагдсан хүүгийн өглөг” дансанд тайлагнасан 12,896 сая төгрөгийг “Өрийн бичиг” дансанд, 2012 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрийн байдлаарх 102 сая төгрөгийн өрийн бичгийн “Хуримтлагдсан хүүгийн өглөг”-ийг “Өрийн бичиг” дансанд тус бүр дахин тайлагнасан болно. Эдгээр залруулгууд нь 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр тасалбар болгосон орлогын дэлгэрэнгүй тайланд нөлөө үзүүлэхгүй боловч санхүүгийн байдлын тайланд хамаарах нөлөөллийг дор 12-с 13-р хуудсанд толилуулав.

• Урьдчилж орсон орлого ба Хүүгийн бус орлого. зээлийн үйлчилгээний шимтгэлийн “Урьдчилж орсон орлого”-ыг өмнө нь “бусад өр төлбөр” болон “Хүүгийн бус орлого”-ын дансанд бүртгэж 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр санхүүгийн байдлын тайлан болон орлогын дэлгэрэнгүй тайланд тус тусад нь тайлагнасан байсныг залруулан “зээл ба урьдчилгаа” болон “Хүүгийн орлого”-ын дансуудад тус бүр тайлагнаж, “бусад өр төлбөр” болон “зээл ба урьдчилгаа” дансуудын үлдэгдлийг 590 сая төгрөгөөр бууруулсан. 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх орлогын дэлгэрэнгүй тайлан болон санхүүгийн байдлын тайланд эдгээр залруулгуудын үзүүлэх нөлөөллийг дор 12-с 13-р хуудсанд харуулав.

• зээлдэгчдийн харилцах, хадгаламж. 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн санхүүгийн байдлын тайланд “Дансны болон бусад өр төлбөр” дансанд бүртгэж байсан нөхцөлт зээлийн үүргийг “зээлдэгчдийн харилцах, хадгаламж”-д тайлагнасан байсныг банкны удирдлага эргэн нягтлан үзээд харилцах, хадгаламжийн мөн чанараас хамааруулан 2,330 сая төгрөгийн хадгаламжийг “зээл ба урьдчилгаа” данснаас хасч, цэвэр дүнгээр залруулан тайлагнасан болно. Энэхүү дахин тайлагнал нь орлогын дэлгэрэнгүй тайланд нөлөөлөхгүй ба харин 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх санхүүгийн байдлын тайланд үзүүлэх нөлөөллийг дор 12-с 13-р хуудсанд харуулав.

• Өмнө бүртгэсэн Хүүгийн орлого: 2013 онд банкны удирдлага засгийн газартай хийсэн зарим гүйлгээний мөн чанар болон стоУс-ын дагуу бүртгэх тухай асуудлыг авч хэлэлцсэний үр дүнд евро Дунд Хугацааны Өрийн бичиг хөтөлбөрийн хүрээнд банкны гаргасан өрийн бичгийн эргэн төлөлт, сангийн яамнаас гаргасан баталгаатай холбоотойгоор 2012 онд засгийн газраас хүлээн авсан 23,957 сая төгрөгийн (эхний хагас жилд 13 тэрбум төгрөг) буцалтгүй тусламжийг нббоУс 20-ийн дагуу засгийн газрын буцалтгүй тусламжийн тодорхойлолтонд хамруулж тооцсон. иймд 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болгосон орлогын дэлгэрэнгүй тайланд “Хүүгийн орлого”-оор тайлагнагдсан байсныг өөрчлөн “Хүүгийн зардал” данстай холбоотой хасалдуулга болгон цэвэр дүнгээр тайлагнасан. Энэхүү дахин тайлагнал нь санхүүгийн байдлын тайланд нөлөөлөхгүй, харин 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх орлогын дэлгэрэнгүй тайланд үзүүлэх нөлөөллийг дор 12-с 13-р хуудсанд харуулав.

• Хойшлогдсон татварын хувь хэмжээний өөрчлөлт: Удирдлага 2013 онд хойшлогдсон татварын тооцоолол болон ирээдүйн татварын хувь хэмжээний дэлгэрэнгүй шинжилгээг хийсэн. Энэхүү шинжилгээ болон удирдлагын гаргасан таамаглалд үндэслэн банк нь 25 хувийн татвар төлөх ёстой гэж үзсэн. Өмнө нь хойшлогдсон татварын хувь хэмжээг 10 хувиар тооцоолсон байсан. Эдгээр санхүүгийн тайлангуудад холбогдох хойшлогдсон татварын


64

хөрөнгө болон орлогын албан татварын зардлыг 2,475 сая төгрөгөөр санхүүгийн байдлын тайлангийн “Хойшлогдсон татварын хөрөнгө” болон орлогын дэлгэрэнгүй тайлангийн “орлогын албан татварын зардал” дансанд хүлээн зөвшөөрч тайлагнасан. Энэхүү залруулгын нөлөөллийг дор 12-с 13-р хуудсанд харуулав.

• орлогын албан татварын зардлын хүлээн зөвшөөрөлт: 2013 онд Удирдлага 2012 оны орлогын албан татварын тайлангийн нарийвчилсан дүн шинжилгээ хийсний үр дүнд 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр 3,314 сая төгрөгийн татварын зардлыг хүлээн зөвшөөрнө гэж тооцоолсон. Уг дүнг “орлогын албан татварын өглөг” болон “орлогын албан татварын зардал” дансанд хүлээн зөвшөөрч тайлагнасан. Энэхүү залруулгын 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болгосон орлогын дэлгэрэнгүй тайлан болон санхүүгийн байдлын тайланд үзүүлэх нөлөөллийг дор 12-с 13-р хуудсанд харуулав.

• банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж: 2012 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөр “банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж” дансанд 9,000 сая төгрөгийг тайлагнасан байсныг Удирдлага дахин хянаж, тус дүнг “Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө”-нд дахин тайлагнаж, залруулахаар тогтсон. Холбогдох өөрчлөлтийг 2012 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөр дуусгавар болгосон санхүүгийн байдлын тайланд харьцуулах баганаар 3 дугаар хуудсанд толилуулсан болно.

ДАХин АнгилАл

• Үйл ажиллагааны зардал. 2013 онд Удирдлага үйл ажиллагааны зардлын толилуулгыг дахин нягталж үзсэний үр дүнд орлогын дэлгэрэнгүй тайлан дахь “гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн ашиг/(алдагдал)” болон “гадаад валютын арилжааны ашиг/(алдагдал)-ыг “Үйл ажиллагааны зардал” данснаас тусад нь тайлагнаж байхаар тогтсон. иймд “Үйл ажиллагааны зардал”-аас 5,767 сая төгрөгийг “гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн ашиг/(алдагдал)” дансанд, 4 сая төгрөгийг “гадаад валютын арилжааны ашиг/(алдагдал)” дансанд тус бүр дахин ангилж бүртгэсэн болно. Эдгээр дахин ангиллууд нь 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болгосон санхүүгийн байдлын тайланд нөлөө үзүүлэхгүй, харин орлогын дэлгэрэнгүй тайланд үзүүлэх нөлөөг дор 12-с 13-р хуудсанд харуулав.

• бусад хөрөнгө болон “гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн ашиг/(алдагдал)”. 2013 онд Удирдлага засгийн газартай хийсэн зарим гүйлгээний мөн чанар болон стоУс-ын дагуу бүртгэх тухай асуудлыг дахин нягталсны дагуу “бусад хөрөнгө”-д тайлагнасан сангийн Яамнаас авах авлагын дүн болох 2,168 сая төгрөгийг стоУс 20-ийн дагуу засгийн газрын буцалтгүй тусламжийн тодорхойлолтонд хамаарах болохыг тогтоосон. иймд эдгээр санхүүгийн тайлангуудад энэхүү буцалтгүй тусламжийг гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн ашиг/(алдагдал) дансанд холбогдох зардлаар бүртгэсэн байсныг 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн санхүүгийн тайланд нуугдмал санхүүгийн хэрэгсэл гэж тооцож “Үйл ажиллагааны зардал” дансанд бүртгэсэн болно. Энэхүү дахин ангилал нь 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болгосон санхүүгийн байдлын тайлан болон орлогын дэлгэрэнгүй тайланд нөлөө үзүүлээгүй болно.

• Хугацаат хадгаламж дахь цэвэр хөрөнгө оруулалт: 2013 онд удирдлагын зүгээс тодорхой хэдэн гүйлгээнүүд дээр тэдгээрийн мөн чанар болон стоУс-ын дагуух нягтлан бодох бүртгэлийн тайлагнал дээр нарийвчилсан судалгаа хийж гүйцэтгэсэн. Энэхүү судалгааны үр дүнд 158,410 сая төгрөгийн хугацаат хадгаламж дахь цэвэр хөрөнгө оруулалт болон түүний хүү болох 3,275 сая төгрөгийг Мөнгөн гүйлгээний тайлангийн хөрөнгө оруулалтын мөнгөн гүйлгээнээс үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээний хэсэгт тайлагнах нь зүйтэй гэж удирдлага дүгнэсэн. Энэхүү дахин ангилал нь санхүүгийн байдлын тайлан болон орлогын дэлгэрэнгүй тайланд нөлөө үзүүлээгүй болно.


65

Дээрх дахин ангиллуудын 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болгосон санхүүгийн байдлын тайланд үзүүлэх нөлөөллийг дор харна уу.

Мянган төгрөгөөр 2012 оны 12 дугаар сарын 31

(өмнө тайлагнасан)

дахин тайлагнал

тодруулга 2012 оны 12 дугаар сарын 31

(дахин тайлагнасан)

хөрөнгө

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө

215,990,270 477,936 6 216,468,206

банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж

167,052,000 1,872,490 7 168,924,490

зээл ба урьдчилгаа 489,704,568 3,851,399 8 493,555,967

Хуримтлагдсан хүүгийн авлага 9,121,272 (9,121,272) 8 -

бусад хөрөнгө 2,285,515 - 9 2,285,515

Үндсэн хөрөнгө 234,558 - 10 234,558

биет бус хөрөнгө 726,688 - 11 726,688

Хойшлогдсон татварын хөрөнгө 3,465,282 2,475,078 22 5,940,360

нийт хөрөнгө 888,580,153 (444,369) 888,135,784

өр төлбөр

Харилцах 6,960 - 12 6,960

бусад өр төлбөр 3,425,136 (2,919,447) 12 505,689

орлогын албан татварын өглөг - 3,313,560 22 3,313,560

Хуримтлагдсан хүүгийн өглөг 12,896,260 (12,896,260) 14 -

Өрийн бичиг 804,421,467 12,896,260 14 817,317,727

нийт өр төлбөр 820,749,823 394,113 821,143,936

өөрийн хөрөнгө

Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 73,300,000 - 17 73,300,000

Хуримтлагдсан алдагдал (5,469,670) (838,482) (6,308,152)

нийт өөрийн хөрөнгө 67,830,330 (838,482) 66,991,848

нийт өр төлбөр ба өөрийн хөрөнгө

888,580,153 (444,369) 888,135,784


66

Дээрх дахин тайлагнал болон дахин ангиллуудын 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болгосон орлогын дэлгэрэнгүй тайланд үзүүлэх нөлөөг эндээс харна уу.

Мянган төгрөгөөр 2012 он (өмнө тайлагнасан)


дахин ангилал

тодгуулга 2012 он(дахин тайлагнасан)

Хүүгийн орлого 36,787,338 (23,909,064) - 18 12,878,274

Хүүгийн зардал (37,652,609) 23,957,121 - 19 (13,695,488)

хүүгийн цэвэр орлого/(зардал) (865,271) 48,057 - (817,214)

Хүүгийн бус орлого 48,057 (48,057) - -

гадаад валютын арилжааны ашиг - - 4,060 4,060

гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн алдагдал

- - (5,771,355) 20 (5,771,355)

Үйл ажиллагааны зардал (7,470,614) - 5,767,295 21 (1,703,320)

татварын өмнөх алдагдал (8,287,829) - - (8,287,829)

орлогын албан татварын буцаалт 3,420,349 (838,482) - 22 2,581,867

тайлант үеийн алдагдал (4,867,480) (838,482) - (5,705,962)

тайлант үеийн нийт дэлгэрэнгүй алдагдал

(4,867,480) (838,482) - (5,705,962)


67

Дээрх дахин тайлагнал болон дахин ангиллуудын 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр дуусгавар болгосон Мөнгөн гүйлгээний тайланд үзүүлэх нөлөөг эндээс харна уу.




тодруулга 2012 он(дахин тайлагнасан)

үйл ажиллагаанд зарцуулсан цэвэр мөнгөн гүйлгээ

татварын өмнөх ашиг/(алдагдал) (4,867,480) - (3,420,349) (8,287,829)

тохируулгууд: -

орлогын албан татварын зардал (3,420,349) - 3,420,349 -

Элэгдэл хорогдолын зардал 149,868 - - 149,868

гадаад вальютын ханшийн тэгшитгэлийн хэрэгжээгүй гарз

34,913,681 - - 20 34,913,681

Хүүгийн орлого (36,787,338) 23,909,064 - 18 (12,878,274)

Хүүгийн зардал 37,652,609 (23,957,121) - 19 13,695,488

үйл ажиллагааны хөрөнгө ба өр төлбөрийн өөрчлөлтийн өмнөх үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

27,640,991 (48,057) - 27,592,934

банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламжийн цэвэр өсөлт

- - (160,282,560) 6 (160,282,560)

зээл ба урьдчилгааны цэвэр өсөлт (488,377,343) (3,851,399) - 8 (492,228,742)

бусад хөрөнгийн цэвэр өсөлт (2,281,848) - - 9 (2,281,848)

Харилцагчдын харилцахын цэвэр өсөлт - - 7,013 12 7,013

бусад өр төлбөрийн цэвэр бууралт 2,292,555 (2,919,447) (7,013) 12 (633,905)

хүү болон татварын өмнөх үйл ажиллагаанд зарцуулсан цэвэр мөнгнөн гүйлгээ

(460,725,645) (6,818,903) (160,282,560) (627,827,108)

Хүлээж авсан хүү төлсөн хүү

24,786,520(24,846,075)

--

3,275,584-

28,062,104(24,846,075)


(460,785,200) (6,818,903) (157,006,976) (624,611,079)


68




тодруулга 2012 он(дахин тайлагнасан)


(460,785,200) (6,818,903) (157,006,976) (624,611,079)

хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

Үндсэн хөрөнгийн худалдан авалт (117,265) - - 10 (117,265)

банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламжийн цэвэр хөрөнгө оруулалт

(158,410,070) (1,872,490) 160,282,560 7 -

Хүлээж авсан хүү 3,275,584 - (3,275,584) 18 -

хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаанд зарцуулсан цэвэр мөнгөн гүйлгээ

(155,251,751) (1,872,490) 157,006,976 (117,265)

санхүүгийн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

Хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн өсөлт 23,600,000 - - 17 23,600,000

Өрийн бичгийн эх үүсвэрээс орж ирсэн мөнгө

769,717,076 - - 14 769,717,076

Өрийн бичгийн эргэн төлөлт (28,019,600) - - 14 (28,019,600)

санхүүгийн үйл ажиллагаанаас орсон цэвэр мөнгөн гүйлгээ

765,297,476 - - 765,297,476

Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгөнд гадаад валютын ханшийн өөрчлөлтийн үзүүлсэн нөлөө

20,232 61,096 - 81,328

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн цэвэр өсөлт

149,280,758 (8,630,297) - 140,650,461

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эхний үлдэгдэл

66,709,512 9,108,233 - 6 75,817,745

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эцсийн үлдэгдэл

215,990,270 477,936 - 6 216,468,206


69

3. нЯгтлАн боДоХ бҮртгЭлийн ҮнДсЭн боДлогУУД

санхүүгийн хэрэгслүүд – үндсэн нэр томъёо. санхүүгийн хэрэгслүүдийн ангиллаас шалтгаалан тэдгээрийг бодит үнэ цэнэ эсвэл хорогдуулсан өртгөөр дор тайлбарласны дагуу бүртгэлд тусгана.

Бодит үнэ цэнэ - бодит үнэ цэнэ гэдэг нь зах зээлд оролцогч талуудын хооронд хөрөнгийг худалдсанаас хүлээн авсан эсхүл хэлцлийн дагуу өр төлбөрийн шилжүүлэг хийсэн өдрөөрх үнийг хэлнэ. идэвхтэй зах зээлд бодит үнийг тухайн зах зээлийн үнээр илэрхийлнэ. идэвхтэй зах зээл гэдэг нь тодорхой давтамж, тоо хэмжээтэйгээр хөрөнгө, өр төлбөрийн хэлцэл тогтмол хийгдэн үнийн мэдээллийг тасралтгүй өгч байх зах зээл юм. идэвхтэй зах зээлд арилжаалагдаж буй санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийг тухайн хөрөнгө, өр төлбөрийн зах зээл дэх үнийг тухайн этгээдийн эзэмшиж буй санхүүгийн хэрэгслүүдийн тоо ширхэгээр үржүүлж тооцно.

Хэрэв зах зээлийн өдөр тутмын арилжааны хэмжээ тухайн этгээдийн эзэмшиж буй санхүүгийн хэрэгслүүдийн тоо хэмжээнээс бага болон тухайн эзэмшиж буй позицийг нэг хэлцлээр худалдах захиалга өгөх нь зах зээлийн үнэд нөлөөлөх байсан ч идэвхтэй зах зээлд арилжаалагдаж буй санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийг тооцохдоо дээр дурдсан аргачлалыг ашиглана.

идэвхтэй зах зээл дээр арилжаалагддаггүй санхүүгийн деривативууд эсвэл өөр бусад санхүүгийн хөрөнгө, өр төлбөрийн багцын бодит үнэ цэнийг тооцохдоо хөрөнгийн хувьд тодорхой эрсдлийг тооцон худалдах боломжит үнэ, өр төлбөрийн хувьд тодорхой эрсдлийг тооцон худалдан авах боломжит үнийг суурь болгон зах зээлд оролцогчдын хооронд хэлцэл хийгдэх өдрийн санхүүгийн хөрөнгө ба санхүүгийн өр төлбөрийн бүлгийн бодит үнэ цэнээр тооцно. Хэрэв банк (а) тухайн этгээдийн эрсдэлийн удирдлагын болон хөрөнгө оруулалтын стратегид заасны дагуу тухайн этгээдийн зах зээлийн тодорхой эрсдэлд өртөх хязгаар эсхүл тодорхой зээлдэгчийн зээлийн эрсдэл даах хязгаарыг үндэслэн санхүүгийн хөрөнгө ба санхүүгийн өр төлбөрийг удирддаг бол; (б) дээр дурьдсанчилан санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөрийн тухай мэдээллийг тухайн этгээдийн гол удирдлагуудад хүргэдэг бол; (в) санхүүгийн хөрөнгө ба санхүүгийн өр төлбөрийн зах зээлийн тодорхой эрсдэлд өртөх хугацаа зэргийг агуулсан зах зээлийн эрсдлүүд нь бараг адил байх тохиолдлуудад бодит үнэ цэнээр илэрхийлэх тодорхой давтамж бүхий хөрөнгийн хувьд өмнөх аргаар хэмжинэ.

зах зээлийн үнийн талаар хөндлөнгийн мэдээлэлгүй зарим санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийг дискоунтчлагдсан мөнгөн урсгалын загвар зэрэг үнэлгээний техникүүд эсхүл холбоогүй талуудын хоорондох хэлцэл дээр суурилсан загварууд эсхүл санхүүжигч талын санхүүгийн мэдээлэл дээр үндэслэн ашиглан тооцно. бодит үнэ цэнийн хэмжүүрийг бодит үнэ цэнийн дарааллын дагуу дараах байдлаар шинжилнэ: (i) 1 дүгээр зэргийн хэмжүүрүүд нь идэвхтэй зах зээл дэх ижил төрлийн хөрөнгө, өр төлбөрийн ханш (залруулаагүй) (ii) 2 дугаар зэргийн хэмжүүрүүд нь хөрөнгө, өр төлбөрийн хувьд шууд (үнээр) болон шууд бусаар (үнтэй холбоотойажиглагдаж буй бодит өгөгдөл бүхий үнэлгээний аргачлалууд (iii) 3 дугаар зэргийн хэмжүүрүүд нь ажиглагдаж буй зах зээлийн мэдээлэл дээр суурилаагүй үнэлгээний аргачлал (энэхүү хэмжүүр нь томоохон хэмжээний ажиглагдаагүй өгөгдлүүдийг шаардана). бодит үнэ цэнийн хэмжүүрүүдийн зэрэг хоорондын шилжилт нь тайлант хугацааны эцэс бүрт хийгдэнэ.

гүйлгээний зардлууд. гүйлгээний зардлууд нь санхүүгийн хэрэгслүүдийг худалдан авах, шинээр гаргах эсвэл борлуулахтай шууд холбоотой нэмэлт зардлууд юм. нэмэлт зардал нь хэлцэл хийгээгүй тохиолдолд үүсэхгүй байх зардал юм. гүйлгээний зардалд агент (борлуулагч агентийн үүрэг гүйцэтгэж буй ажиллагсад үүнд хамаарна), зөвлөх, брокер, дилерүүдэд төлсөн хураамж, шимтгэл, зохицуулагч байгууллага болон хөрөнгийн биржид төлөх төлбөрүүд, мөн татвар ба бусад төлбөрийн үүргийн шилжүүлгүүд хамаарна. гүйлгээний зардалд өрийн хямдруулалт буюу нэмэгдэл, санхүүжилтийн зардлууд, дотоод удирдлагын буюу хадгалалтын зардлууд орохгүй.

хорогдуулсан өртөг. Хорогдуулсан өртөг нь санхүүгийн хэрэгслүүдийг анх хүлээн зөвшөөрсөн дүнгээс үндсэн төлбөрийн аливаа эргэн төлөлтийг хасч, хуримтлагдсан хүүг нэмж гарсан дүнг хэлэх бол санхүүгийн хөрөнгийн хувьд үнэ цэнийн бууралттай холбоотой аливаа хасагдуулгыг хассан дүн юм. Хуримтлагдсан хүүнд анх хүлээн зөвшөөрөх үед хойшлогдсон гүйлгээний зардлын хорогдуулалт ба эргэн төлөх хугацаанд төлөх үндсэн төлбөрийн бодит хүүгийн аргаар тооцсон урамшуулал болон хямдруулалт багтана.


70

Хуримтлагдсан хүү болон хорогдуулсан урамшуулал эсвэл хямдруулалт (хэрвээ хэлцэл үүсэх үед бий болсон хойшлогдсон хураамж, шимтгэл байдаг бол)-ыг багтаасан хуримтлагдсан хүүгийн орлого, хуримтлагдсан хүүгийн зардлыг тусад нь бүртгэхгүй бөгөөд тэдгээрийг санхүүгийн байдлын тайлангийн холбогдох хэсэгт бүртгэлийн үнээр тусгана.

Бодит хүүгийн арга. бодит хүүгийн арга нь бүртгэл дэх дүнг тогтмол үечилсэн хүү (бодит хүү)-тэй байлгахын тулд хүүгийн орлого эсвэл хүүгийн зардлыг хамаарах хугацаанд (үр ашигт хүүгийн хувь) хуваарилах арга юм. бодит хүүгийн хувь нь ирээдүйд хүлээгдэж буй орох, гарах мөнгөн урсгал (ирээдүйд учирч болох зээлийн алдагдал үүнд хамаарахгүй)-ыг санхүүгийн хэрэгслийг эргэн төлбөр хийх хугацаа ба түүнээс богино хугацааны туршид хямдруулан санхүүгийн хэрэгслийн бүртгэлийн цэвэр дүнг бодитойгоор тооцох хүү юм.

бодит хүүгийн хувь нь тухайн хэрэгсэлд тусгайлан тогтоосон хөвөгч хүү дээр нэмэгдэх зээлийн хүүгийн зөрүүний нэмэгдэл ба хөнгөлөлт болон зах зээлийн хүүтэй уялдан дахин тогтоогдоогүй хувьсах хүүнээс бусад хувьсах хүүтэй хэрэгслийн дараагийн дахин үнэ тогтоох хугацаа хүртэлх мөнгөн урсгалыг бодит хүүгээр хямдруулна. Энд дурдсан нэмэгдэл ба хөнгөлөлтийг тухайн хэрэгслийн эргэн төлбөр хийгдэх хугацаа хүртэл хорогдуулж тооцно. Өнөөгийн үнэ цэнийн тооцоололд гэрээний талууд төлөх ба хүлээн авах бүх хураамжийг оруулах бөгөөд эдгээр нь бодит хүүгийн бүрэлдэхүүн хэсэг болно.

санхүүгийн хэрэгслүүдийг анх хүлээн зөвшөөрөх. Арилжааны үнэт цаас, үүсмэл санхүүгийн хэрэгсэл болон ашиг, алдагдлаар бодит үнэ цэнэ нь хэмжигдэх бусад санхүүгийн хэрэгслүүд нь бодит үнэ цэнээр анх бүртгэгдэнэ. бусад бүх санхүүгийн хэрэгслүүд нь бодит үнэ цэнэ дээр хэлцлийн зардал нэмсэн дүнгээр анх бүртгэдэг. Анх бүртгэх бодит үнэ цэнийн хувьд хэлцэл хийгдсэн үнэ хамгийн баталгаатай үнэ болно. Хэрвээ бодит үнэ цэнэ ба хэлцлийн үнийн хоорондох зөрүү нь ижил төрлийн хэрэгслийн зах зээл дээрх ажиглаж болохуйц бусад хэлцэл эсхүл ажиглаж болохуйц зах зээлийн мэдээллийн өгөгдлүүдийг багтаасан үнэлгээний аргачлалын дагуу тооцооллоор нотлогдсон тохиолдолд зөвхөн анх бүртгэх үед үүсэх олз эсвэл гарзыг бүртгэдэг.

Дүрэм, журамд заасан эсвэл зах зээлийн практик (“хэвийн” худалдаа болон худалдан авалт)-ийн дагуу тодорхой хугацаанд хүргэх шаардлагатай санхүүгийн хөрөнгийг худалдах болон худалдан авах тохиолдолд энэ нь арилжаа хийсэн өдөр буюу банк тухайн санхүүгийн хөрөнгийг хүргэх үүрэг хүлээсэн өдрөөр бүртгэнэ. бусад бүх худалдан авалтыг банк санхүүгийн хэрэгслийн гэрээний нэг тал болсон тохиолдолд хүлээн зөвшөөрнө.

санхүүгийн хөрөнгийг бүртгэлээс хасах. банк санхүүгийн хөрөнгийг дараах тохиолдолд бүртгэлээс хасна: (а) хөрөнгийн төлбөр хийгдсэн эсвэл хөрөнгийн мөнгөн урсгалыг хүлээн авах эрх дуусгавар болсон, (б) санхүүгийн хөрөнгийн мөнгөн урсгалыг хүлээн авах эрхээ банк бусдад шилжүүлсэн эсвэл (1) хөрөнгийг эзэмшихтэй холбоотой бүх эрсдэл болон өгөөжийг үндсэнд нь шилжүүлсэн, (2) хөрөнгийг эзэмшихтэй холбоотой бүх эрсдэл болон өгөөжийг шилжүүлээгүй ба хадгалаагүй боловч хяналт тавих эрхээ хадгалж үлдэхгүйгээр албан ёсоор дамжуулах зохион байгуулалтад орсон. Хяналтын эрхийг хадгалж үлдэнэ гэдэг нь харилцагч тал нь хамааралгүй гуравдагч этгээдэд хөрөнгийг худалдахад хязгаарлалт хийх шаардлагагүйгээр уг хөрөнгийг бүхэлд нь худалдах боломжгүй тохиолдлыг хэлнэ.

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө. Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгөд түргэн хөрвөх боломжтой, үнэ цэнээ алдах эрсдэл багатай хэрэгсэл хамаарна. Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгөд 90-с доош хоногийн анхны хугацаатайгаар бусад банкуудад байршуулсан мөнгөн хөрөнгө хамаарна. 90-ээс дээш хоногоор ашиглалтанд нь хязгаарлалт хийсэн хөрөнгийг мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгөд оруулахгүй. Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэнэ.

Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж. банкны мөнгөн хадгаламжийг банк бусад банкуудад арилжааны бус зорилгоор мөнгө шилжүүлснээр зах зээлд бүртгэлгүй деривативын бус тодорхой буюу тодорхойлох боломжтой хугацаанд эргүүлэн төлөгдөх авлага үүсэх үед бүртгэнэ. банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламжийг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэнэ.

харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа. Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгааг банк харилцагчдаасаа зах зээл дээр бүртгэгдээгүй, дериватив бус, тодорхой буюу тодорхойлох боломжтой хугацаанд эргүүлэн төлөгдөх авлагыг харилцагчаас худалдан авах буюу үүсгэхээр мөнгө шилжүүлсэн тохиолдолд бүртгэх ба уг авлагыг арилжих зорилгогүй байна. Харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгааг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэнэ.


71

хорогдуулсан өртгөөр хүлээн зөвшөөрөх санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт. санхүүгийн хөрөнгийг анх бүртгэснээс хойш тохиосон санхүүгийн хөрөнгө болон санхүүгийн бүлэг хөрөнгөөс ирээдүйд хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалын хэмжээ болон цаг хугацаанд нөлөөлөх нэг буюу олон үйл явдал (“гарз учруулсан үйл явдлууд”)-ын үр дүнд үүссэн үнэ цэнийн алдагдлыг тухайн тайлант жилийн орлого, зарлагаар хүлээн зөвшөөрнө.

Үнэ цэнийн алдагдал үүссэн талаарх бодитой нотолгоо байгаа эсэхийг тодорхойлоход дараах зарчмын шалгууруудыг авч үзнэ:

• Хуваарьт төлбөрүүдийн аль нэг нь хугацаа хэтэрсэн бөгөөд хугацаа хэтрэлт нь төлбөр тооцооны системээс үүссэн сааталтай хамааралгүй;

• банкны олж авсан санхүүгийн мэдээллээр зээлдэгч санхүүгийн хүндрэлд орсон нь нотлогдсон;

• зээлдэгч дампуурлаа зарлах буюу санхүүгийн бүтцийн өөрчлөлт хийхээр төлөвлөж байгаа;

• Улсын буюу орон нутгийн эдийн засгийн нөхцөл, байдлын өөрчлөлт зээлдэгчид нөлөөлсний үр дүнд түүний төлбөр төлөлтийн байдалд сөрөг өөрчлөлт гарсан;

• зах зээлийн нөхцөл байдал муудсанаас барьцаа хөрөнгийн үнэ цэнэ мэдэгдэхүйц хэмжээгээр буурсан.

санхүүгийн бүлэг хөрөнгийг хамтатган үнэ цэнийн бууралтыг үнэлж буй тохиолдолд ирээдүйн мөнгөн урсгалыг тэдгээрийн гэрээний дагуу хөрөнгийн мөнгөн урсгал дээр суурилан өмнөх алдагдлын үр дүнд хэдий хэмжээний хугацаа хэтрэхээр байгаа болон хугацаа хэтэрсэнээс хэдий хэмжээнийх нь амжилттай эргэн төлөгдсөнтэй холбоотой удирдлагын туршлага дээр үндэслэн тооцоолдог. Өмнөх үед нөлөөлж байгаагүй өнөөгийн нөхцөл байдалд нөлөөлөх одоо үеийн ажиглагдаж буй мэдээлэл дээр суурилагдан өнгөрсөн үеийн туршлагад тохируулга хийгдэх бөгөөд өнөө үед тохиолдоогүй өнгөрсөн үеийн нөхцөл байдлын нөлөөллийг авч үзэхгүй.

Хэрэв хорогдуулсан өртгөөр бүртгэсэн санхүүгийн хөрөнгийн үнэ цэнэ буурсан бөгөөд түүний нөхцөлийг өөрчлөхөөр дахин тохиролцсон эсвэл нөхцөлүүдийг зээлдэгч эсвэл үнэт цаас гаргагчийн санхүүгийн байдал муудсанаас өөрчилсөн тохиолдолд үнэ цэнийн бууралтыг нөхцөл өөрчлөгдөхийн өмнөх бодит хүүг ашиглан тооцно.

зөвхөн хөрөнгийн эрсдэл, өгөөж их хэмжээгээр өөрчлөгдсөн тохиолдолд л дахин тохиролцож нөхцөл өөрчилсөн хөрөнгийг данснаас хасч, шинэ хөрөнгийг бодит үнэ цэнээр хүлээн зөвшөөрнө. Энэ нь анхны мөнгөн гүйлгээний өнөөгийн үнэ цэнэ болон шинээр хүлээгдэж буй мөнгөн гүйлгээний өнөөгийн үнэ цэнийн хоорондох их хэмжээний зөрүүгээр нотлогдоно.

Үнэ цэнийн алдагдлыг үргэлж нөөцийн сангийн дансанд бүртгэн хүлээн зөвшөөрөх ба хөрөнгийн бүртгэлийн үнийг өнөөгийн үнэ цэнэ рүү бууруулахдаа хүлээгдэж буй мөнгөн урсгал (зээлийн хэрэгжээгүй ирээдүйн алдагдлыг үүнд оруулахгүй)-ыг анхны бодит хүүгээр хямдруулан тооцно. барьцаат хөрөнгөөр баталгаажсан санхүүгийн хөрөнгийн ирээдүйд хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалын өнөөгийн өртгийг тооцохдоо эргэн төлөлтийг хугацаанаас нь өмнө төлөх магадлалтай эсэхээс үл хамааран хугацаанаас нь өмнө эргэн төлөх мөнгөн урсгал болон барьцаа хөрөнгийг олж авах болон худалдах зардлын зөрүүн дээр үндэслэн тооцно.

Монгол Улсын Хөгжлийн банкны гүйцэтгэх захирлын тушаалаар олон Улсын санхүүгийн тайлагналын стандартад нийцүүлэн баталсан Активыг ангилах, активын эрсдэлийн сан байгуулах, зарцуулах журмын дагуу үнэ цэнийн бууралтад орж болох зээл болон урьдчилгаанд тогтмол хяналт тавьж, тэдгээрийг ангилсны дагуу сан байгуулах замаар нөхөгдөх өртөг хүртэл нь бууруулна.

Хэрэв үнэ цэнийн алдагдал дараах үеүүдэд буурсан бөгөөд уг бууралт нь үнэ цэнийн бууралтыг хүлээн зөвшөөрснөөс хойш тохиосон бодит үйл явдал (зээлдэгчийн төлбөрийн чадвар сайжирсан)-тай холбоотой бол өмнө нь хүлээн зөвшөөрсөн үнэ цэнийн алдагдлыг тухайн жилийн ашиг, алдагдалд тооцон эрсдэлийн сангийн дансанд залруулан бичих замаар бүртгэнэ.

Үнэ цэнийн бууралтын алдагдлын эрсдэлийн сантай холбоотой эргэн төлөгдөх боломжгүй болсон хөрөнгийг хасагдуулахдаа хөрөнгийг нөхөн төлүүлэхэд шаардлагатай бүхий л арга хэмжээг авч дууссан байх бөгөөд алдагдлын хэмжээ тодорхой болсон үед алдагдлын сангийн данснаас хасагдуулалт хийнэ. Өмнө нь хасагдуулсан хөрөнгийн дүн дараа нь нөхөн төлөгдсөн тохиолдолд нөхөн төлөгдсөн дүнг тухайн жилийн ашиг, алдагдалд тооцон үнэ цэнийн алдагдлын сангийн дансыг бууруулна.


72

Урьдчилж төлсөн төлбөрүүд. Урьдчилж төлсөн төлбөр нь урьдчилж бэлэн мөнгө төлсөн боловч бодитоор гараагүй байгаа зардлуудыг хэлнэ. Урьдчилж төлсөн төлбөрүүд нь эхлээд хөрөнгө хэсэгт бүртгэгдэх ба төлсөн бэлэн мөнгөний дүнгээр хэмжигдэнэ. Үүний дараа үйл ажиллагаанд хэрэглэгдсэн буюу хугацаа нь дуусахад орлогын тайланд тусгагддаг.

Байшин барилга ба үндсэн хөрөнгө. байшин барилга ба үндсэн хөрөнгийг анхны өртгөөр нь бүртгэнэ. тайлант хугацаа бүрийн эцэст байшин барилга ба үндсэн хөрөнгийг өртгөөс хуримтлагдсан элэгдэл, хорогдол болон үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг хассан дүнгээр тусгадаг. Хөрөнгийг олж эзэмшихтэй холбоотой гарсан зардлыг өртөгт шингээнэ.

Худалдан авсан тоног төхөөрөмжийн ажиллагааны салшгүй хэсэг болох программ хангамжийг холбогдох тоног төхөөрөмжийн хамт капиталжуулна.

байшин барилга ба үндсэн хөрөнгийг Мөнгөн бус хөрөнгө эсхүл мөнгөн ба мөнгөн бус хөрөнгийг хослуулан солилцох замаар олж авсан бол түүний өртгийг дараахаас бусад тохиолдолд бодит үнэ цэнээр хэмжинэ:

- солилцооны гүйлгээ нь арилжааны бус шинж чанар бүхий; эсвэл

- хүлээн авсан болон өгсөн хөрөнгийн бодит үнэ цэнийг бодитойгоор хэмжих боломжгүй.

бага хэмжээний засвар, ашиглалтын өртгийг гарсан даруйд нь зарлагадана. барилга ба тоног төхөөрөмжийн томоохон хэсэг эсвэл бүрэлдэхүүн хэсгийг шинэчлэхтэй холбоотой гарсан зардлыг капиталжуулж, сольсон хэсгийг ашиглалтаас хасна.

Хөрөнгийн өртгийг доорх хүлээгдэж буй ашиглах хугацааны туршид шулуун шугамын аргыг ашиглан элэгдүүлнэ:

• компьютер ба техник тоног төхөөрөмж - 3 жил

• тавилга, оффисын тоног төхөөрөмж - 10 жил

• тээврийн хэрэгсэл - 10 жил

үндсэн хөрөнгийг бүртгэлээс хасах. Үндсэн хөрөнгийг зарж борлуулсан эсвэл ирээдүйд тухайн хөрөнгийг үргэлжлүүлэн ашиглахад эдийн засгийн өгөөж хүртэхгүй гэж үзсэн тохиолдолд данснаас хасдаг. Үндсэн хөрөнгийг данснаас хассан эсвэл борлуулсанаас үүссэн олз, гарзыг тухайн хөрөнгийн дансны үнэ ба борлуулалтын үнийн зөрүүгээр тооцож, ашиг алдагдлаар хүлээн зөвшөөрнө.

Биет бус хөрөнгө. банкны худалдан авсан ашиглагдах хугацаа нь тодорхой биет бус хөрөнгийг анхны өртгөөр нь бүртгэнэ. тайлант хугацаа бүрийн эцэст анхны өртгөөс хуримтлагдсан хорогдуулалт ба хуримтлагдсан үнэ цэнийн бууралтыг хассан дүнгээр биет бус хөрөнгийг хэмждэг. биет бус хөрөнгийн өртөгт худалдан авалтын үнэ, гаалийн татвар хураамж, бусад нөхөн олгогдохгүй татвараас худалдааны хөнгөлөлт, хямдралыг хассан цэвэр дүн ба биет бус хөрөнгийг зориулалтаар нь ашиглахад бэлтгэлийг хангахтай холбоотой шууд гарах аливаа зардлаас бүрддэг. Хэрвээ дараагийн зардлууд нь тухайн хөрөнгийн ирээдүйн өгөөжийг нэмэгдүүлэхээр бол анхны өртөг дээр нэмж капиталжуулна. Харин дотооддоо бий болгосон гүүдвил, брэндтэй холбоотой зардлууд нь бусад бүх зардлуудыг гарсан үед нь ашиг алдагдлаар тусгана.

Ашиглагдах хугацаа нь тодорхой биет бус хөрөнгийг хорогдуулахдаа хөрөнгийн өртөг эсвэл өртгийг орлох дүнгээс үлдэгдэл өртгийг хассан дүнгээр тооцно. биет бус хөрөнгийг ашиглаж эхэлсэн өдрөөс эхлэн нийт хүлээгдэж буй ашиглагдах жилд үндэслэн шулуун шугамын аргаар хорогдуулах ба хорогдуулгыг ашиг алдагдалд тусгадаг. Энэ нь уг хөрөнгийн ирээдүйд авчрах өгөөжийг зарцуулах төлөв байдлыг хамгийн дөхөмтэй байдлаар тусгаж байна.

биет бус хөрөнгийн ашиглагдах жил дараах байдалтай байна:

• программ хангамж - 10 жил

• лиценз, зөвшөөрөл - 1 жил

Биет бус хөрөнгийг бүртгэлээс хасах. биет бус хөрөнгийг зарж борлуулах эсвэл ирээдүйд орж ирэх эдийн засгийн өгөөж нь байхгүй болсон үед бүртгэлээс хасна. бүртгэлээс хасахтай холбоотой бий болох олз, гарыг тодорхойлохдоо бүртгэлээс хассан эсвэл борлуулснаас орж ирэх мөнгө болон хөрөнгийн дансны үнийн зөрүүгээр тооцох ба түүнийг тайлант жилийн орлогын дэлгэрэнгүй тайланд тусгана.


73

Биет болон биет бус хөрөнгийн үнэ цэнийн бууралт. банкны удирдлага тайлант хугацаа бүрийн эцэст үл хөдлөх хөрөнгө, биет хөрөнгө ба биет бус хөрөнгөнд үнэ цэнийн бууралт үүссэн шинж тэмдэг байгаа эсэхийг үнэлнэ. Хэрвээ үнэ цэнийн бууралтын шинж тэмдэг илэрвэл, банкны удирдлага үнэ цэнийн бууралтын нөхөн төлөгдөх боломжит хэмжээг тодорхойлохын тулд тухайн хөрөнгийн хөрөнгийн бодит үнэ цэнийн аль өндөр дүнгээс худалдан борлуулахтай холбоотой зардал болон ашиглалтын зардлыг хассан дүнгээр тооцно. Дансны үнийг нөхөн төлөгдөх дүн хүртэл бууруулах ба үнэ цэнэ бууралтын зардлыг тухайн жилийн ашиг, алдагдалд тусгана.. Хөрөнгийн ашиглалтын үнэ цэнэ болон бодит үнээс худалдах зардлыг хассан дүнг тодорхойлоход ашигласан тооцоололд өөрчлөлт орсон тохиолдолд, өмнөх жилүүдэд хүлээн зөвшөөрсөн байсан хөрөнгийн үнэ цэнэ бууралтын зардлыг буцаана.

харилцагчдын харилцах данс. Харилцагчдын харилцах данс нь улсын ба хувийн эзэмшлийн аж ахуйн нэгж, байгууллагад төлөх дериватив бус өр төлбөр бөгөөд хорогдуулсан өртгөөр бүртгэгддэг.

өрийн бичиг болон бусдаас авсан зээл. банкнаас гаргасан өрийн бичиг, зээллэг зэрэг өрийн хэрэгслүүдийг хорогдуулсан өртгөөр бүртгэнэ. Хэрэв банк өөрийн гаргасан өрийн бичгийг эргүүлэн худалдаж авбал тэдгээрийг санхүүгийн тайлангаас хасч, төлсөн дүн болон өр төлбөрийн дансны үнэ хоёрын зөрүүгээр өрийн хэрэгслийг данснаас хасахад үүссэн олзоор хүлээн зөвшөөрч бүртгэнэ.

энгийн хувьцаа. 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар Монгол Улсын засгийн газар банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг мөнгөөр төлсөн боловч хувьцаа эзэмших эрхийн гэрчилгээг олгоогүй байна.

орлогын албан татвар. тайлант хугацааны эцэст орлогын албан татварыг хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй хууль тогтоомжийн дагуу тооцон санхүүгийн тайланд тусгана. орлогын албан татварын хураамж нь өнөөгийн болон хойшлуулсан татвараас бүрдэх ба зарим тохиолдолд орлогын албан татвар нь тухайн үеийн болон өөр үеийн бусад орлого ба шууд өөрийн хөрөнгийн гүйлгээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн байдаг тул энэ тохиолдлоос бусад тохиолдолд орлогын албан татварыг тухайн жилийн ашиг, алдагдлаар хүлээн зөвшөөрнө. Өнөөгийн татвар гэж тухайн үеийн ба өнгөрсөн хугацааны татвар ногдуулах ашиг, алдагдалтай холбоотой татварын албанд төлөгдөхөөр хүлээгдэж буй дүн эсхүл буцаан хүлээн авах дүнг хэлнэ. Хэрвээ санхүүгийн тайланг татварын буцаалтыг хийхээс өмнө баталгаажуулбал татвар ногдуулах ашиг, алдагдлыг төсөөлөл дээр суурилж тооцно. орлогын татвараас бусад татварыг захиргааны ба бусад үйл ажиллагаааны зардалд бүртгэнэ.

хойшлогдсон орлогын албан татвар. Хойшлогдсон орлогын татварыг татварын алдагдлыг дараа үеүдэд шилжүүлэх балансын өглөгийн арга болон хөрөнгө, өр төлбөрийн татварын суурь ба тэдгээрийн санхүүгийн тайлагналын зорилгоор тооцсон бүртгэлийн үнийн түр хугацааны зөрүүг ашиглан тооцно. Анх хүлээн зөвшөөрснийг тооцохгүй байх зарчмын дагуу бизнесийн нэгдлээс бусад хөрөнгө эсхүл өр төлбөрийн нягтлан бодох бүртгэл болон татвар ногдуулах ашигт нөлөөлөхгүй анх хүлээн зөвшөөрсөн гүйлгээний түр хугацааны зөрүүнд хойшлогдсон татварыг тооцож бүртгэхгүй.

Хойшлогдсон татварын хөрөнгө, өглөгийг тайлант хугацааны эцэст хүчин төгөлдөр мөрдөж буй татварын хувь хэмжээгээр тооцох ба энэ нь түр хугацааны зөрүүг буцаах эхсүл татварын алдагдлыг дараа үеүүдэд шилжүүлэхэд мөн хэрэглэгдэнэ.

түр хугацааны зөрүүгийн хасагдуулга ба дараа үеүүдэд шилжүүлэх татварын алдагдал зэрэг хойшлогдсон татварын хөрөнгийг зөвхөн ирээдүйд татвар ногдох ашиг бий болж хасагдуулгыг барагдуулах бүрэн боломжтой гэж үзэн бүртгэнэ.

нӨӨЦийн сАн, болзоШгҮй Өр тӨлбӨр бА болзоШгҮй ХӨрӨнгӨ

нөөцийн сан. банк нь өнгөрсөн үйл явдлын улмаас хуулиар үүрэг хүлээсэн эсвэл засч сайжруулахаар үүрэг хүлээсэн бөгөөд энэхүү үүргийг барагдуулахад эдийн засгийн өгөөж бүхий хөрөнгийг зарцуулах өндөр магадлалтай бол нөөцийн санг хүлээн зөвшөөрч бүртгэнэ.

Хүлээн зөвшөөрсөн нөөцийн сангийн хэмжээ, дүнг тухайн үүрэгтэй холбоотой бүх эрсдэл ба тодорхойгүй байдлыг харгалзаж бий болсон үүргийн гүйцэтгэлийг тайлант хугацааны эцэст хангуулахаар төсөөлж тооцоолно. нөөцийн санг хэмжихдээ одоо бий болсон үүргийг хангуулахаар төсөөлсөн бэлэн мөнгөний урсгалыг ашиглах ба түүний бүртгэлийн үнэ нь энэхүү бэлэн мөнгөний урсгалын өнөөгийн үнэ байна.


74

нөөцийн санг барагдуулахад шаардлагатай эдийн засгийн өгөөжийг бүгдийг нь эсвэл заримыг нь гуравдагч тал нөхөн төлөх магадлалтай ба хэрэв нөхөн төлөх нь тодорхой болсон бөгөөд нөхөн төлбөрийн хэмжээг найдвартай хэмжих боломжтой үед уг авлагыг хөрөнгө хэмээн хүлээн зөвшөөрнө.

нөөцийн санг тайлант хугацаа бүрийн эцэст хянах ба ингэхдээ хамгийн сайн төсөөллийг тусгаж залруулдаг.

Эдийн засгийн өгөөжийг шилжүүлж өр төлбөрийг барагдуулах шаардлагагүй болсон үед нөөцийн санг буцаана.

Болзошгүй өр төлбөр ба хөрөнгө. Аж ахуйн нэгжийн бүрэн хяналтаас гадуурх нэг болон түүнээс дээш ирээдүйн үйл явдал тохиолдох, эс тохиолдохоос хамаарч үүсэх эсэх нь тодорхойлогддог тул болзошгүй өр ба болзошгүй хөрөнгийг хүлээн зөвшөөрч бүртгэхгүй.

Эдийн засгийн өгөөж бүхий нөөцийн урсгалыг гадагшлуулах магадлал өндөр бол болзошгүй өр төлбөрийн мэдээллийг нээлттэй болгоно.

Эдийн засгийн өгөөж орж ирэх өндөр магадлалтай үед болзошгүй хөрөнгийн талаарх мэдээллийг нээлттэй болгоно.

зээлтэй холбоотой үүрэг хүлээх. банк нь аккеридитив болон санхүүгийн батлан даалт гаргах зэргээр зээлтэй холбоотой үүрэг хүлээсэн хэлцэл хийдэг. санхүүгийн батлан даалт нь харилцагч гуравдагч талд төлөх төлбөрийн үүргээ биелүүлээгүй тохиолдолд банк харилцагчийн өмнөөс төлбөр төлөхөөр эргэж буцалтгүй баталгаа гаргах бөгөөд зээлтэй адил эрсдэлийг бий болгодог.

санхүүгийн батлан даалт болон зээл олгохтой холбоотой үүргийг анх бүртгэлд тусгахдаа бодит үнэ цэнээр нь хүлээн зөвшөөрөх ба энэ нь хүлээн авсан үйлчилгээний хөлсөөр нотлогдоно. Энэхүү дүн нь зээл олгохтой холбоотой үүрэгт хугацааны турш шулуун шугамын аргаар хорогдуулагдах ба энэ нь банк тусгайлан зээл олгох үүрэг хүлээсэн болон уг зээлийн гэрээг богино хугацааны дараа худалдах зорилгогүй тохиолдолд шулуун шугамын аргаар хорогдуулагдахгүй бөгөөд энэ тохиолдолд ийм төрлийн зээл гаргах үүргийн төлөө авсан төлбөрийг хойшлуулж, зээлийн анх хүлээн зөвшөөрсөн дүнд оруулж бүртгэдэг.

тайлант хугацаа бүрийн эцэст зээлийн үүргийг (i) анх хүлээн зөвшөөрсөн дүнгийн хорогдуулаагүй үлдэгдэл дүн (ii) тайлант хугацаа бүрийн эцсийн байдлаарх тухайн үүргийг барагдуулахад шаардагдах хөрөнгийн төсөөлж тооцсон дүнгийн аль ихээр хэмжинэ. Хэрэгжиж буй зээлийн үүргийн үйлчилгээний төлбөрийг зохих хугацаанд хүлээн авч байгаа бол холбогдох хугацаанд хуваарилан орлогоор хүлээн зөвшөөрч үүрэг хүлээсэн нийт хугацааны турш бүртгэнэ.

АЖилтнУУДЫн ЦАлин ХӨлс, тЭтгЭМЖ, УрАМШУУлАл

Богино хугацаат цалин хөлс, тэтгэмж, урамшуулал. банк нь тайлант хугацаанд ажилтнуудад төлсөн цэвэр дүн ба тэдгээрийн үйлчилгээний зардлыг өр төлбөрөөр хүлээн зөвшөөрч бүртгэдэг. Хэрвээ банк нь ажилтнуудынхаа өнгөрсөн үеийн үйлчилгээний үр дүнд ийнхүү төлөхөөр хуулиар хүлээсэн эсвэл сайн дураар үүрэг хүлээсэн бол үүнийг зохих ёсоор тооцоолох боломжтой бол ойрын хугацаанд мөнгөн шагнал олгох, ашиг хуваах хөтөлбөрийн хүрээнд олгохоор хүлээгдэж буй дүнг өр төлбөрөөр хүлээн зөвшөөрч бүртгэдэг.

Ажилтнуудын богино хугацаат цалин хөлс, тэтгэмж, урамшууллын өр төлбөрийг хорогдуулаагүй өртгөөр бүртгэх бөгөөд холбогдох үйлчилгээ үзүүлсний дараа зарлагадана.

Урт хугацаат тэтгэвэр, тэтгэмж. банк нь өөрсдийн ажилтнууддаа хямд өртөгтэй цалингийн болон орон сууцны зээл олгох зорилгоор гуравдагч банкинд эх үүсвэр байршуулсан. Энэхүү хөтөлбөрийн өртгийг анх урьдчилж төлсөн зардлаар тусгасан бөгөөд зээлийн хугацааны турш орлогын дэлгэрэнгүй тайланд тусган зарлагадана.

ажлаас гарсны дараах тэтгэвэр, тэтгэмж. банк нь улсын нийгмийн даатгалын системийн хүрээнд ажилтнуудын цалин болон тэтгэмжийн нийт дүнгээс тодорхой хувиар нийгмийн даатгалын шимтгэл тооцон ногдуулдаг. тухайн жилийн нийгмийн даатгалын шимтгэлийн төлбөрөөс өөр тэтгэвэр тэтгэмжийн гэрээ хэлцэлгүй болно. Уг шимтгэлийн төлбөрийг холбогдох цалинг төлсөн жилийн орлогын тайланд зардалд оруулан тайлагнадаг.

хөрөнгө ба өр төлбөрийг хооронд нь хаах. зөвхөн хүлээн зөвшөөрсөн дүнг хооронд нь хаах хууль ёсны эрх үүссэн, цэвэр дүнгээр төлбөр хийх эсхүл хөрөнгийг бодитой хэрэгжсэн гэж үзэн өр төлбөрийг шууд барагдуулах зорилготой


75

бол санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөрийг хааж санхүүгийн байдлын тайланд цэвэр дүнгээр нь тайлагнана.

орлого болон зардлыг хүлээн зөвшөөрөх. бүх өрийн хэрэгслийн хувьд хүүгийн орлого ба хүүгийн зардлыг бодит хүүгийн хувийг ашиглан тооцож аккруэл сууриар бүртгэнэ. Энэ аргачлал нь хүүгийн орлого ба зарлагын бүрэлдхүүн болох гэрээний талуудын хүлээн авсан ба төлсөн шимтгэл, хураамжийг хамруулан тооцох ба энэ шимтгэл хураамж нь бодит хүү, гүйлгээний зардал ба бусад нэмэгдэл, хямдруулалтын салшгүй хэсэг байна.

санхүүгийн хөрөнгийг бий болгох эсхүл олж авах эсхүл санхүүгийн өр төлбөр гаргахтай холбоотойгоор банкны хүлээн авсан болон төлсөн шимтгэл зэрэг шимтгэл хураамжууд нь бодит хуугийн хувийн салшгүй хэсэг байна. Жишээлбэл: зээлжих чадварыг үнэлэх, баталгаа, барьцааг үнэлэх, бүртгэх, санхүүгийн хэрэгслийн нөхцөлийг хэлэлцэн тохирох болон хэлцэлийн бичиг баримтыг боловсруулахтай холбоотой бүх шимтгэл хураамжууд.

Хэрэв банк тусгайлан зээл олгох үүрэг хүлээсэн бөгөөд уг зээлийн гэрээг богино хугацааны дараа худалдах зорилгогүй тохиолдолд банкны зах зээлийн хүүгээр олгосон зээлээс хүлээн авсан шимтгэл, хувь нь бодит хүүгийн хувийн салшгүй хэсэг болно. банк зээлтэй холбоотой үүргийг ашиг, алдагдлаар дамжуулах бодит үнэ бүхий санхүүгийн өр төлбөр хэмээн үзэхгүй.

зээл болон өрийн бусад хэрэгслүүд эргэн төлөгдөх нь эргэлзээтэй болоход тэдгээрээс хүлээгдэж буй орох мөнгөн урсгалыг өнөөгийн үнэ цэнэ хүртэл нь бууруулж, харин хүүгийн орлогыг үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг хэмжихэд ашигласан хөрөнгийн бодит хүүгийн хувиар тооцсон хямдруулалтын өнөөгийн үнэ цэнээр салган бүртгэнэ.

бусад бүх шимтгэл хураамж болон бусад орлого, зардлын зүйлийг ерөнхийдөө тодорхой гүйлгээний нийт үзүүлэх ёстой үйлчилгээнд, гүйцэтгэсэн ажил үйлчилгээний эзлэх хувиар аккруэл сууриар бүртгэнэ. бусад шимтгэл, хураамж ба орлого, зарлагыг эдгээртэй холбоотой үзүүлсэн нийт үйлчилгээнд эзлэх бодит хувийг үндэслэн тусгайлсан гүйлгээг гүйцэтгэлд тулгуурлан аккруэл сууриар бүртгэнэ.

зээл, хувьцаа эсхүл бусад үнэт цаасыг авах эсхүл бизнес худалдах, худалдан авах зэрэг гуравдагч этгээдийн хийх хэлцэлтэй холбоотой хэлэлцээр хийх ба оролцсоны шимтгэл, хураамжийг уг ажил бүрэн дууссаны дараа бүртгэнэ.

засгийн газрын тусламж. засгийн газрын тусламжийг хүлээж авах нь тодорхой бөгөөд банк холбогдох бүхий л шаардлагуудыг хангасан тохиолдолд засгийн газрын тусламжийг бодит үнэ цэнээр хүлээн зөвшөөрч бүртгэнэ. Өртөгт хамаарах засгийн газрын буцалтгүй тусламжийг тэдгээрийн нөхөгдөхөөр тооцоолсон өртгийн хугацааны турш орлогын дэлгэрэнгүй тайланд хойшлуулан хүлээн зөвшөөрнө.

банк нь засгийн газрын тусламжийг холбогдох зардлын бууралтаар хүлээн зөвшөөрөхөөр шийдвэрлэсэн. Хэрэв засгийн газрын тусламжийг бүхэлд нь эсвэл хэсэгчлэн засгийн газарт эргүүлэн төлөхөөр болвол энэхүү тусламжийг аливаа үлдсэн хойшлогдсон орлоготой тааруулна. Хангалтгүй тохиолдолд үлдэгдлийг нэн даруй зарлагадна.

гАДААД ВАлют

гадаад валютаарх ажил гүйлгээг. төгрөгөөс бусад валютаар гарсан ажил гүйлгээг тухайн ажил гүйлгээ хийсэн өдрийн ханшаар төгрөг рүү хөрвүүлэн бүртгэдэг. тайлант хугацаа бүрийн эцэст гадаад валютаар илэрхийлсэн хөрөнгө ба өр төлбөрийг тухайн тайлант хугацааны эцэс дэх ханшаар хөрвүүлж ханшийн тэгшитгэлийг тооцно. бодит үнэ цэнээр бүртгэдэг гадаад валютаар илэрхийлэгдсэн мөнгөн бус хөрөнгө ба өр төлбөрийг бодит үнэ цэнийг тодорхойлсон өдрийн ханшаар хөрвүүлэн бүртгэнэ. Ханшийн тэгшитгэлийн хөрвүүлгээс үүссэн олз, гарзыг тухайн жилийн ашиг, алдагдалд тусгана. түүхэн өртгөөр хэмжигддэг гадаад валютаарх мөнгөн бус хөрөнгө ба өр төлбөрийг хөрвүүлж ханшийн тэгшитгэл хийхгүй.


76

Холбоотой тАлУУДтАй ХийсЭн АЖил гҮйлгЭЭ

банк, түүний холбоотой этгээдийн хооронд хөрөнгө, ажил үйлчилгээ эсвэл үүргийг нөхөн төлбөртэй, төлбөргүй нөхцөлөөр шилжүүлэг хийхийг холбоотой талуудтай хийсэн ажил гүйлгээ гэнэ.

Дараах нөхцөлийг хангасан этгээд эсхүл түүний гэр бүлийн ойрын гишүүн нь банкны хувьд холбоотой тал болно:

• банкийг шууд эсвэл хамтран хянадаг,

• банкны үйл ажиллагаанд их хэмжээний нөлөө үзүүлдэг,

• банк, түүний толгой компанийн удирдах гол албан тушаалтнууд.

Дараах нөхцөлийг хангасан аж ахуйн нэгж, байгууллага нь банкны холбоотой талууд болно:

• тухайн аж ахуйн нэгж болон банк нь нэг группын гишүүн байх ба энэ тохиолдолд толгой компани, охин компаниуд нь хоорондоо холбоотой талууд болно;

• тухайн аж ахуйн нэгж нь нөгөө аж ахуйн нэгжийнхээ хараат компани эсвэл хамтарсан хөрөнгө оруулалттай байх эсвэл нөгөө аж ахуйн нэгжийнхээ харъяалагддаг группын гишүүн компанийн хамтарсан хөрөнгө оруулалттай эсвэл хараат компани байх;

• Хоёр компани хоёулаа нэг гуравдагч этгээдийн хамтарсан хөрөнгө оруулалттай компани байх;

• нэг компани нь гуравдагч этгээдийн хамтарсан хөрөнгө оруулалттай компани бөгөөд нөгөө компани нь тухайн гуравдагч этгээдийн хараат компани байх;

• тухайн аж ахуйн нэгж нь банк, түүний холбоотой талын ажиллагсдын тэтгэврийн санг хариуцдаг байх;

• тухайн аж ахуйн нэгж нь дээр дурдсан холбоотой этгээдийн шууд эсвэл хамтарсан хяналтан дор байх;

• банкийг шууд эсвэл хамтран хянадаг этгээд нь тухайн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагаанд их хэмжээний нөлөөтэй байх, тухайн аж ахуйн нэгжийн, эсвэл түүний толгой компанийн удирдах гол албан тушаалтан байх.

банкны мөн чанараас хамаараад мөн бодлогыг хэрэгжүүлэгч банкны хувьд, түүний бараг бүх зээл болон бусад гүйлгээ нь холбоотой талуудтай хийгдсэн байна. иймээс нббоУс-ын 24.25-д заасны дагуу банкны засгийн газрын холбоотой этгээдтэй хийсэн чухал биш хэлцэл нь мэдээллийг нээлттэй болгох үүргээс чөлөөлөгдөнө.


77

4. нЯгтлАн боДоХ бҮртгЭлийн ҮнЭлЭМЖ бА тоДорХой бУс бАйДлЫн тААМАглАл тооЦооллЫн ҮнДсЭн ЭХ сУрВАлЖ

банкны бүртгэлийн бодлогыг хэрэгжүүлэх явцад банкны удирдлага нь эх сурвалж шууд харагдахгүй хөрөнгө ба өр төлбөрийн бүртгэлийн үнийг тодорхойлохдоо удирдлага нь үнэлэмж болон таамаглал, тооцооллыг хэрэглэдэг бөгөөд өмнөх жилүүдийн туршлага ба бусад холбогдох бусад хүчин зүйлсэд үндэслэн тооцдог. Үүнд бодит үр дүн нь зөрүүтэй байж болох тул таамаглал, тооцооллыг байнга хянадаг. таамаглал тооцоололд гарсан өөрчлөлт нь зөвхөн тайлант жилд нөлөөлөх бол өөрчлөлтийг тухайн тайлант үед, хэрэв өөрчлөлтийн нөлөө тайлант жил болон ирээдүйн тайлант жилүүдэд гарвал тухайн тайлант хугацаа болон өөрчлөлт гарах ирээдүйн тайлант жилүүдэд бүртгэлд тусгана.

тодорхой бус байдлыг бий болгож буй гол хүчин зүйлс. Дараагийн санхүүгийн жилийн тайлант үе бүрийн эцэст хөрөнгө ба өр төлбөрийн бүртгэлийн үнэд материаллаг залруулга хийлгэх эрсдэлтэй дор дурдсан тодорхой бус байдлууд байна.

ажилтнуудад урьдчилж төлсөн зардлын дансны үнийг тодорхойлох. Удирдлагын үзэж байгаагаар төрийн банкинд байршуулсан 850 сая төгрөг ба голомт банкинд байршуулсан 150 сая төгрөгийн хадгаламжийн хүү нь зах зээлийн хүүнээс доогуур байна. Адил төстэй гүйлгээний талаарх нийтэд нээлттэй мэдээлэл дээр үндэслэн Монголбанкны жилийн 10.5 хувийн бодлогын хүүгийн хувийг төгрөгийн эх үүсвэрийн зах зээлийн бодит ханшаар авч болно хэмээн удирдлага үнэлсэн. иймээс холбогдох урьдчилж гарсан төлбөрийг анх 776,352 мянган төгрөгийн бодит үнэ цэнээр хүлээн зөвшөөрсөн. стоУс-ын дагуу анх хүлээн зөвшөөрөхөд гарсан алдагдал нь (ө.х. хадгаламжийн дансны үнэ болон бодит үнэ цэнийн хоорондох зөрүү) урьдчилж төлсөн цалин болно. Энэхүү хөтөлбөрийн өртгийг төрийн банк ба голомт банкинд байршуулсан хөрөнгийн хугацааны турш хүлээн зөвшөөрөх нь зохистой хэмээн удирдлага үзсэн (дэлгэрэнгүйг тодруулга 9-с үзнэ үү).

зээлийн эрсдэлийн сангийн хэмжээг тодорхойлох. банкны зорилго нь Монгол Улсын хөгжлийн томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдэд санхүүжилт олгох явдал юм. иймээс ихэнхи төслүүд нь нийгмийн дэд бүтцийн шинж чанартай тул хөгжлийн зээлийг төлөхөд хангалттай хэмжээний ашиг олоход чиглэгдсэн мөнгөн урсгалыг дангаараа бий болгож чадахгүй. гэсэн хэдий ч эдгээр зээлүүд дээр засгийн газраас баталгаа гаргаж өгсөн бөгөөд аливаа зээлийн эрсдэлийг үнэлэхдээ эдгээр баталгааг авч үзсэн. засгийн газраас баталгаа гаргасан зээлүүд дээр үнэ цэнийн бууралтын үнэлгээ хийх шаардлагагүй хэмээн удирдлага үзсэн. зээлийн багцын бүтэц болон засгийн газрын баталгаанаас хамааран зээл төлөгдөхгүй байх түүхэн хувь “тэг” учир банк зээлийн багцын үнэ цэнийн бууралтын сан байгуулаагүй болно. засгийн газрын оролцоо их байгаагаас хамааран банкны санхүүжүүлсэн төслүүд дээр банк тайлагнаагүй алдагдал хүлээгээгүй хэмээн удирдлага үзэж байна. тодруулга 8-д засгийн газрын баталгаа болон бусад барьцаа хөрөнгийн баталгааг тодруулсан. баталгааны төлөгдөх чадварын үнэлгээнд гарсан аливаа өөрчлөлт банкны ашиг алдагдалд нөлөөлнө.

банк зээлийн багцын үнэ цэнийн бууралтыг тогтмол хянана. банк үнэ цэнийн бууралтын алдагдлыг тухайн жилийн ашиг алдагдлаар бүртгэх эсэхийг тодорхойлохдоо зээлийн багцын хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалд хэмжигдэхүйц үнэ цэнийн бууралт ажиглагдаж байгаа эсэхийг тогтоохын өмнө уг бууралт тухайн багцад багтаж буй нэг зээлд ажиглагдаж байгаа эсэхийг тодорхойлно. Энэ нь банкны зээлдэгчдийн төлбөрийн чадваргүй байдал, банкны өөрийн төлбөрийн чадвартай холбоотой үндэсний болон бүс нутгийн эдийн засгийн нөхцөл байдлын сөрөг өөрчлөлт зэрэг ажиглагдахүйц мэдээлэлд суурилна. Удирдлагууд зээлийн эрсдэлийн төлөв болон ирээдүйн мөнгөн урсгалын тооцоолол болон багцад багтах үнэ цэнийн бууралтын обьектив нотолгоон үндэслэн тооцоолол хийдэг. Энэ аргачлал ба таамаглал нь ирээдүйн мөнгөн урсгалын хэмжээ ба хугацааг төсөөлөхөд ашиглагдах ба төсөөлсөн алдагдал ба бодит алдагдлын зөрүүг багасгах зорилгоор байнга хяналт тавина.

10 хувийн өсөлт, бууралтын бодитоор хэрэгжих алдагдлыг алдагдлын тооцоололтой харьцуулсны үр дүнд зээлийн үнэ цэнийн бууралтын санд 663 сая төгрөгийн өсөлт, бууралт гарна (2012 онд 0 мянган төгрөг).

Данснаас эргэн төлөгдөх болон барьцаагаар баталгаажсан зээлийн үнэ цэнийн бууралтын алдагдал нь ирээдүйд орж ирэх мөнгөн урсгалын хямдруулсан дүнд үндэслэгдэнэ.


78

засгийн газрын буцалтгүй тусламжийн бүртгэлийг тодорхойлох. тодруулга 19, 20-д дурдагдсан 24 тэрбум болон 4 тэрбум төгрөгийн буцалтгүй тусламжийг 2012 оны 12 сарын 31 болон 2013 оны 12 сарын 31-ний өдрийн байдлаар тус тус хүлээн авсан болохыг удирдлага дүгнэсэн. Энэхүү гүйлгээ нббоУс 20-ийн хүрээнд хамрагдах эсэхэд үнэлгээ хийх шаардлагатай. засгийн газрын буцалтгүй тусламжийн тодорхойлолтод дурдсанаар зарим нөхцөл шаардлагын дагуу байгууллагын үйл ажиллагаанд зориулсан шилжүүлэг багтахаар заасан боловч үүнд “засгийн газрын өмчийн оролцоотой байгууллагын” өмчийн оролцооны болон хэвийн үйл ажиллагааны гүйлгээг ялгах боломжгүй засгийн газрын тусламжийг оруулахгүй. Удирдлага эдгээр 2 хөтөлбөр нь нббоУс 20-ийн дагуу буцалтгүй тусламжид багтах ба тайлант хугацаа тус бүрээр засгийн газрын авлагыг барагдуулж чадах эсэхээ хангалттай нотолсон гэж үзэж байна.

төгрөгийг ам.долларын зээл болгон хөрвүүлэх яамны бүртгэлийг тодорхойлох. 2013 оны 12 сарын 27-нд банк сангийн яам, бусад яамуудад олгосон төгрөгийн зээлийг 2013 оны 12 сарын 30-ны өдрөөр ам.долларын зээл болгон өөрчлөх зээлийн нэмэлт гэрээнүүдийг баталгаажуулсан. Өмнө нь эдгээр зээлүүд нь Монгол төгрөгөөр илэрхийлэгдэж байсан ба тодруулга 20-т тусгасны дагуу ам.доллараар авсан зээлтэй холбоотойгоор төгрөгийн ханшийн хөдөлгөөнтэй холбоо бүхий аливаа алдагдлыг сангийн яам хариуцахаар үндсэн гэрээнд заасан. зээл бүрийн олгосон өдрийн валютын ханшаар нийт 356 тэрбум төгрөгийн зээлийг 252 сая ам.долларын зээл болгон хөрвүүлсэн ба энэ нь хуримтлагдсан ашиг болон сангийн яамнаас авахаар “Өр төлбөр ба авлага”-д тусгасан 61 тэрбум төгрөгийн авлагад нөлөөлөхгүй. Данснаас хасагдах гүйлгээ дүгнэлт шаардах эсэхийг нббоУс-39–д заасан шаардлагын дагуу тодорхойлно. төгрөгийн зээлийн хөрвүүлэлт болон сангийн яамнаас авах авлага нь тухайн жилд материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй бөгөөд зээлийн гэрээний нөхцөлд томоохон өөрчлөлт оруулахгүй боловч зээлийн гэрээний үндсэн зохилгод тодруулга хийгдэх ба нббоУс 39-ийн дагуу дансны хасалт хийгдэхгүй хэмээн удирдлагууд дүгнэсэн.

Банкны зах зээлийн хүүнээс доогуур хүүтэй зээллэг болон бусдад олгосон зээлийг анхны хүлээн зөвшөөрөлт. засгийн газраас банкинд 2013 оны турш, зах зээлийн хүүгээс доогуур буюу жилийн 4,7917 хувийн хүүтэйгээр төгрөгөөр нэрлэсэн шууд санхүүжилтыг олгосон. зах зээлийн адил төстэй гүйлгээнээс авсан мэдээлэл дээр үндэслэн төгрөгийн эх үүсвэрийн зах зээлийн ханшийг Монголбанкны 10.5 хувийн бодлогын хүүгээр төлөөлүүлж болно хэмээн удирдлага үзсэн. Энэхүү санхүүжилтээр банк нь засгийн газраас тогтоосон зорилтот харилцагчдад ойролцоогоор жилийн 8 хувийн бага хүүтэй зээлийг олгох боломжтой болно. засгийн газраас авсан эх үүсвэрээс цаашид зээл олгохдоо хүүгийн хувийг тогтоох тал дээрх банкны эрх мэдэл тун бага юм.

Эдгээр хэрэгслүүдийг анх хүлээн зөвшөөрөхөд олз, гарз үүсэх эсэхийг удирдлага үнэлээд энэхүү санхүүжилт ба олгосон зээлүүдтэй холбоотой анхны хүлээн зөвшөөрөлтөөр аливаа олз, гарз үүсэхгүй болохыг тодорхойлсон. банкны удирдлага энэхүү дүгнэлтийг гаргахдаа эдгээр санхүүгийн хэрэгслүүд нь зах зээлийн тусдаа сегмент (банк өөрөө онцлог бүхий тусдаа зах зээлд үйл ажиллагаа эрхэлдэг) гэж үзсэн бөгөөд бөгөөд иймээс эдгээр нь бодит үнэ цэнийг хэмжих 2-р түвшинд хамаарна гэж тодорхойлсон.

хойшлогдсон орлогын татварын хөрөнгийн хүлээн зөвшөөрөлт. Хүлээн зөвшөөрсөн хойшлогдсон татварын хөрөнгө нь ирээдүйн татвар ногдох ашгаас хасагдах журмаар нөхөгдөх орлогын татвар бөгөөд санхүүгийн байдлын тайланд бүртгэгдэнэ. Холбогдох татварын буцаалтыг эдлэх боломжтой хэмжээгээр хойшлогдсон татварын хөрөнгийг бүртгэнэ. ирээдүйн болзошгүй татвар ногдох орлого болон татварын буцаалтыг удирдлагын бэлтгэсэн дунд хугацааны бизнес төлөвлөгөө болон ирээдүйн тооцолол дээр үндэслэн гаргана. бизнес төлөвлөгөөг банкны 2013 оны бодит ашиг болон бусад нөхцөл байдлын хүрээнд үндэслэлтэй хэмээн үзсэн удирдлагын хүлээлт дээр суурилан хийсэн. банк нь татварын алдагдлыг оролцуулан хойшлогдсон татварын хөрөнгөө нөхөх чадвартай бөгөөд орлогын албан татварын 25 хувийн зардал хүлээнэ хэмээн удирдлага үзэж байна.


79

5. ШинЭ бУюУ ӨӨрЧлӨгДсӨн стАнДАрт, тАйлбАрУУДЫн ХЭрЭгЖилт

Дараах шинээр батлагдсан стандартууд ба хэрэглээний тайлбарууд нь банкны хувьд 2013 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс эхлэн хүчин төгөлдөр үйлчилж байна:

стоУс 10, нэгтгэсэн санхүүгийн тайлангууд (2011 оны 05 дугаар сард гаргасан, 2013 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойш эхлэх тайлант жилүүдэд мөрдөгдөнө) нббоУс 27 “нэгтгэсэн ба тусдаа санхүүгийн тайлан” болон стХ-12 “нэгтгэл–тусгай зориулалттай аж ахуйн нэгж” стандартад заасан нэгтгэл болон хяналтын заавруудыг өөрчилсөн. стоУс 10 хяналтын тодорхойлолтыг өөрчилснөөр бүх аж ахуйн нэгжүүд хяналтыг тодорхойлоход нэгэн ижил тодорхойлолтыг хэрэглэх болсон. тодорхойлолт нь дэлгэрэнгүй заавраар хангагдсан болно. Энэхүү өөрчлөлт нь банкны санхүүгийн тайлангуудад материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй хэмээн үзэж байна.

стоУс 11, хамтарсан хэлцэл, (2011 оны 05 дугаар сард гаргасан, 2013 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойш эхлэх тайлант жилүүдэд мөрдөгдөнө), нббоУс 31 “Хамтарсан үйлдвэр дэх хувь оролцоо” болон стХ-13 “Хувь нийлүүлэгчдээс мөнгөн бус хөрөнгө нийлсэн хамтын хяналттай аж ахуйн нэгжүүд” стандартуудыг сольсон. тодорхойлолтод өөрчлөлт оруулснаар хамтарсан хэлцлийг Хамтарсан үйл ажиллагаа болон Хамтарсан үйлдвэр гэсэн хоёр төрөл болгон бууруулсан.. Хамтран хянадаг байгууллагын тэнцүү хувиар нэгтгэх журмыг халсан. Хамтарсан хэлцэлд оролцогчид бүртгэлийг заавал өмчийн аргаар хөтөлнө. Эдгээр өөрчлөлтүүд нь банкны санхүүгийн тайлангуудад материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй.

стоУс 12, Бусад аж ахуйн нэгжүүд дэх хувь оролцооны тодруулга, (2011 оны 05 дугаар сард гаргасан, 2013 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойш эхлэх тайлант жилүүдэд мөрдөгдөнө), охин компани, хамтын болон, хараат компани , хараат бус байгууллагад хувь оролцоо бүхий компаниудад хамаарна. Энэ стандарт нь нббоУс 28 “Хараат компани дахь Хөрөнгө оруулалт”–д заасан тодруулгын шаардлагыг өөрчилсөн. стоУс 12 аж ахуйн нэгжүүдийг охин, хараат компани, хамтарсан болон хараат бус бүтцийн байгууллагад оруулсан хувь эзэмшилтэй холбоотой гарах эрсдэл болон санхүүгийн нөлөөг үнэлэхэд тус болох мэдээллээр санхүүгийн тайлан хэрэглэгчдийг хангахаар заасан.

Эдгээр зорилтыг хангахын тулд шинэ стандарт нь аж ахуйн нэгжийн хяналт, хамтарсан хяналт аль эсхүл бусад аж ахуйн нэгж нь өөрийн ашиг сонирхолд нөлөөлдөг эсэхийг тодорхойлоход чухал ач холбогдолтой шүүхийн шийдвэр болон таамаглал, хяналтын бус ашиг сонирхлын дэлгэрэнгүй тодруулга, бүлгийн үйл ажиллагаа, мөнгөн урсгалын материаллаг хяналтын бус ашиг сонирхол болон нэгтгэгдээгүй бүтцийн аж ахуйн нэгжийн ашиг сонирхлын талаарх дэлгэрэнгүй мэдээлэл, охин компаниудын санхүүгийн мэдээллийн тодруулгыг шаарддаг. Энэхүү өөрчлөлт нь банкны санхүүгийн тайлангуудад материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй.

стоУс 13, Бодит үнэ цэнийн хэмжилт, (2011 оны 05 дугаар сард гаргасан, 2013 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойш эхлэх тайлант жилүүдэд мөрдөгдөнө), бүх стоУс-уудад ашиглах боломжтой болгон бодит үнэ цэнийн тодорхойлолтыг өөрчилснөөр, бодит үнэ цэнийн хэмжилт болон тодруулгын шаардлагуудын хүндрэлтэй байдлыг бууруулах зорилготой. Энэхүү өөрчлөлт нь банкны хянагдахуйц орлогоос бусад санхүүгийн тайлангуудад материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй.

нББоУс 27, нэгтгэсэн ба тусдаа санхүүгийн тайлан, (2011 оны 05 дугаар сард гаргасан, 2013 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойш эхлэх тайлант жилүүдэд мөрдөгдөнө), хараат компани, хамтарсан компани болон охин компани дангаараа санхүүгийн тайлан бэлтгэж байхад, тэдгээрт оруулсан хөрөнгө оруулалтын бүртгэлийн болон тодруулгын шаардлагуудыг тодорхойлох зорилготой. нэгтгэсэн санхүүгийн тайлан болон хяналтын талаарх зааврыг стоУс 10, нэгтгэсэн санхүүгийн тайлан стандартаар орлуулсан. Энэхүү өөрчлөлт нь банкны санхүүгийн тайлангуудад материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй.

нББоУс 28, хараат компани болон хамтарсан үйлдвэрт оруулсан хөрөнгө оруулалт, (2011 оны 05 дугаар сард гаргасан, 2013 оны0 1 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойш эхлэх тайлант жилүүдэд мөрдөгдөнө). зөвлөл энэ төслийг хэлэлцэж байхдаа хамтарсан үйлдвэрийг өмчийн аргаар бүртгэхийг нббоУс 28-д оруулахаар шийдсэн. Учир нь өмчийн арга хамтарсан хэлэлцээр болон хараат компанийн аль алинд хамаарна. зааварт үүнээс өөр өөрчлөлт ороогүй. Энэхүү өөрчлөлт нь банкны санхүүгийн тайлангуудад материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй.


80

нББоУс 1-ийн өөрчлөлт, санхүүгийн тайлангуудын толилуулга (2011 оны 06 дугаар сард батлагдсан, 2013 оны 07 дугаар сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойш эхлэх тайлант жилүүдэд мөрдөгдөнө) нь бусад дэлгэрэнгүй орлого хэсэгт толилуулдаг тодруулгад аж ахуйн нэгжүүд бусад дэлгэрэнгүй орлогыг ашиг алдагдал руу дахин ангилах эсэхээс хамааран хоёр ангилахыг шаардсан юм. нббоУс 1-ээр “орлого зарлагын нэгдсэн данс болон бусад дэлгэрэнгүй орлого” гэсэн нэрийг санал болгосон. Энэхүү өөрчлөлт нь банкны санхүүгийн тайлангуудад материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй.

шинэчилсэн нББоУс 19, ажилтнуудын тэтгэвэр тэтгэмж (2011 оны 6 дугаар сард батлагдсан, 2013 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойш эхлэх тайлант жилүүдэд мөрдөгдөнө), тэтгэврийн сангийн зардал, ажлаас халагдсаны тэтгэмж болон ажилтнуудын нийт тэтгэвэр, тэтгэмжийн хүлээн зөвшөөрөлт болон хэмжилтэд өөрчлөлт оруулсан. Цэвэр тэтгэвэр, тэтгэмжийн өр төлбөрт (хөрөнгөд) гарсан өөрчлөлтүүдийг тухай бүр бүртгэхийг шаардсан: (i) үйлчилгээний өртөг болон цэвэр хүүг орлого зарлагын дансанд; мөн (ii) бусад дэлгэрэнгүй орлогын дахин хэмжилт. Энэхүү өөрчлөлт нь банкны санхүүгийн тайлангуудад материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй.

стоУс 7-ийн өөрчлөлт, санхүүгийн хөрөнгө өр төлбөрүүдийг хооронд нь хаах тодруулга (2011 оны 12 дугаар сард батлагдсан, 2013 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойш эхлэх тайлант жилүүдэд мөрдөгдөнө). Өөрчлөлтийн дагуу санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийг хооронд нь хааснаас үүдэн гарах үр дүнг тооцоолох боломжтой мэдээллийг санхүүгийн тайлан хэрэглэгчдэд толилуулахыг шаардсан. Энэхүү өөрчлөлт нь банкны санхүүгийн тайлангуудад материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй.

санхүүгийн тайлагналын олон Улсын стандартад оруулсан сайжруулалтууд (2012 оны 05 дугаар сард батлагдсан, 2013 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойш эхлэх тайлант жилүүдэд мөрдөгдөнө). Энэхүү сайжруулалтаар нийт таван өөрчлөлт оруулсан болно. стоУс 1-д дараах өөрчлөлтүүд орсон: (i) Өмнө нь стоУс-ын дагуу санхүүгийн тайлангаа гаргадаг байсан аж ахуй нэгж дахин стоУс-ын дагуу санхүүгийн тайлангаа гаргах болсон тохиолдолд стоУс-ыг анхлан авч хэрэгжүүлж буй мэт стоУс 1-ийг дахин ашиглах эсвэл байнга ашиглаж байсан мэт стоУс-уудыг өнгөрсөн үедээ буцаан ашиглах; (ii) өнгөрсөн үедээ анхлан хэрэгжүүлэгч нарт стоУс 23 “зээлийн зардал”-ыг ашиглахаас чөлөөлөх нөхцөлийг нэмсэн.

нббоУс 1-д орсон өөрчлөлтүүд нь өнгөрсөн үеэ дахин тайлагнах, нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогод өөрчлөлт орсон эсвэл толилуулгын зорилгоор дахин ангилсан зэргээс материаллаг нөлөөлөл үүсэх тул өмнөх хугацааны эхэнд өгсөн гурав дахь тайлан буюу харьцуулалттай жилийн эхний балансад тайлбар тодруулга ирүүлэх шаардлагагүй, харин сайн дураараа харьцуулсан тайлан хүргүүлэх сонирхолтой аж ахуйн нэгжүүд тайлбар тодруулгыг ирүүлэх зайлшгүй шаардлагатай гэдгийг тодотгосон. нббоУс 16-д орсон өөрчлөлт нь нэгээс дээш тайлангийн хугацаанд ашигласан үйлчилгээний тоног төхөөрөмжийг бараа материал бус үндсэн хөрөнгөөр бүртгэхийг тодотгожээ. нббоУс 32-т орсон өөрчлөлт нь нббоУс 12-т шаарддаг байсны адил эзэмшигчдэд хуваарилсан хөрөнгийн татварын нөлөөллийг орлогын тайланд тусгаж байхыг тодотгосон байна. нббоУс 34-ийн шаардлагуудыг стоУс 8-ынхтай адилтгахаар өөрчилжээ. нббоУс 34 нь үйл ажиллагаа эрхэлсэн удирдах ажилтанд тогтмол мэдээлдэг бөгөөд өмнөх жилийн санхүүгийн тайлан дахь тооцооллоос материаллаг өөрчлөлт гарсан бол нийт хөрөнгө болон өр төлбөр тооцдог аргачлалыг үйл ажиллагааны хэсэгт нээлттэй болгохыг шаарддаг болсон. Энэхүү өөрчлөлт нь банкны санхүүгийн тайлангуудад материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй.

стоУс 10, стоУс 11 болон стоУс 12-т орсон шилжих зааварчилгааны өөрчлөлтүүд (2012 оны 6 дугаар сард гаргасан бөгөөд 2013 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс хойшхи тайлант жилүүдэд мөрдлөг болгоно). Эдгээр өөрчлөлтүүд нь стоУс 10 “нэгдсэн санхүүгийн тайлангууд” дахь шилжих зааварчилгааг тодотгосон. стоУс 10-ыг хэрэгжүүлж буй аж ахуйн нэгжүүд стоУс 10-ыг хэрэгжүүлж эхэлсэн тайлант жилийнхээ эхний өдөр хяналтыг үнэлэх шаардлагатай бөгөөд хэрэв стоУс 10-ын дагуу гаргасан нэгдсэн дүгнэлт нь нббоУс 27 болон ҮсА 12-ынхоос ялгаатай байвал огт биелэшгүй биш бол харьцуулалт хийх өмнөх тайлангийн жилийг дахин тайлагнана (стоУс 10-ыг 2013 онд хэрэгжүүлж эхэлсэн аж ахуйн нэгжийн хувьд энэ нь 2012 он байх болно).

Эдгээр өөрчлөлтүүд нь мөн харьцуулалт хийх мэдээллийг зөвхөн өмнөх тайлант жилд гаргаж өгөхөөр шаардлагыг хязгаарлах замаар стоУс 10, стоУс 11 “Хамтарсан хэлцэл” болон стоУс 12 “бусад Аж Ахуйн нэгжүүд дэх хувь оролцооны тодруулга”-уудад шилжилтийн нэмэлт хөнгөлөлтийг гаргаж өгч байгаа. Үүнээс гадна, эдгээр өөрчлөлтүүд нь стоУс 12-ыг хэрэгжүүлж эхэлснээс өмнөх тайлант жилүүдэд нэгдсэн бус аж ахуйн нэгжүүдийн харьцуулалт хийх мэдээллийг гаргаж өгөх шаардлагыг хэрэгсэхгүй болгосон. Энэхүү өөрчлөлт нь банкны санхүүгийн тайлангуудад материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй.


81

Бусад өөрчлөлт орсон стандартууд болон тайлбарууд: стоУстХ 20, “гадаргуун уурхайн үйлдвэрлэлийн явцад гарсан хөрс хуулалтын зардал”. Энэ нь уурхайн салбар дахь хөрс хуулалтын үйл ажиллагаанаас үүссэн өгөөжийг хэзээ, хэрхэн дансжуулахыг тодорхойлох бөгөөд энэ нь банкны санхүүгийн тайланд ямар нэгэн нөлөө үзүүлэхгүй. стоУс 1-ийн өөрчлөлт (2013 оны 03 дугаар сард батлагдсан, 2013 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойш эхлэх тайлант жилүүдэд мөрдөгдөнө). Анхлан хэрэгжүүлэгч нь стоУс-д шилжихэд зах зээлийн түвшингээс доогуур хүүтэй засгийн газрын зээлийг дараа дараагийн үеүдэд бүрэн бүртгэхээс чөлөөлсөн. Энэхүү өөрчлөлт нь банкинд хамааралгүй.

нЯгтлАн боДоХ бҮртгЭлийн ШинЭ МЭДЭгДлҮҮД

2014 оны 01 дүгээр сарын 01-нээс хойшхи тайлант үеүдэд хэрэглэж эхлэх зарим шинэ стандарт болон мэдэгдлүүд гарсан бөгөөд банк эдгээрийг урьдчилан хэрэгжүүлж эхлээгүй болно.

стоУс 9, санхүүгийн хэрэгслүүд 1-р хэсэг: ангилал ба хэмжилт. 2009 оны 11 дүгээр сард гарсан стоУс 9 нь нббоУс 39 дэх санхүүгийн хөрөнгийн ангилал ба хэмжилттэй холбоотой хэсгүүдийг орлох болсон. Мөн 2010 оны 10 дугаар сард стоУс 9-д нэмэлт өөрчлөлт оруулж, санхүүгийн өр төлбөрийн ангилал, хэмжилтийн асуудлыг багтаасан. Харин 2011 оны 12 дугаар сард орсон нэмэлт өөрчлөлтөөр (i) уг хэсгийг 2015 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн мөрдөх (ii) өөрчлөлтийг мэдээлэх тухай заалт оруулжээ. Уг стандартын гол агуулгаас дурьдвал:

• санхүүгийн хөрөнгийг бодит үнэ цэнээр хэмжих, хорогдуулсан өртгөөр хэмжих 2 төрлөөр ангилах шийдвэрийг анх хүлээн зөвшөөрөхөд гаргана. Энэхүү ангилал нь байгууллага өөрийн санхүүгийн хэрэгслүүдийг удирдах бизнес загвар болон хэрэгслүүдийн мөнгөн урсгалын гэрээт нөхцөлүүдээс хамаарна.

• Дараах хоёр нөхцөлийг хангасан өрийн хэрэгслүүдийг дараагийн тайлант үе бүрт хорогдуулсан өртгөөр хэмжинэ: (i) байгууллагын бизнес загварын зорилго нь гэрээгээр үүсэх мөнгөн урсгалыг цуглуулахын тулд хөрөнгийг эзэмшихэд оршино, (ii) гэрээний дүнд хөрөнгийн бий болгох мөнгөн урсгал нь зөвхөн зээлийн үндсэн төлбөр ба хүүгийн төлбөрөөс бүрдэнэ (өөрөөр хэлбэл зөвхөн энгийн зээлд байх шинжүүдийг агуулсан). бусад бүх өрийн хэрэгслүүдийг бодит үнэ цэнээр нь хэмжиж, бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг орлого, зарлагын дансанд бүртгэнэ.

• бүх өмчийн хэрэгслүүдийг дараагийн тайлант үеүдэд бодит үнэ цэнээр хэмжинэ. Арилжаалах зорилгоор эзэмшиж буй өмчийн хэрэгслүүдийг бодит үнэ цэнээр нь хэмжиж, бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг орлого, зарлагын дансанд бүртгэнэ. бусад бүх өмчийн хэрэгслүүдийн хувьд тэдгээрийг анх хүлээн зөвшөөрөхдөө бодит үнэ цэнийн хэрэгжээгүй болон хэрэгжсэн олз, гарзыг орлого, зарлагын дансанд бүртгэх бус бусад дэлгэрэнгүй орлого байдлаар хүлээн зөвшөөрөх буцалтгүй сонголтыг хийж болно. бодит үнэ цэнийн олз, гарзыг дахин ангилж орлого, зарлагын дансанд бүртгэхгүй. Хэрэгсэл тус бүрээр энэ сонголтыг хийнэ. Харин хөрөнгө оруулалтын өгөөжийг төлөөлж байгаа тохиолдолд ногдол ашгийг орлогын тайланд толилуулна.

• нббоУс 39-ийн санхүүгийн өр төлбөрийн ангилал, хэмжилттэй холбоотой ихэнхи шаардлагууд ямар нэг өөрчлөлтгүйгээр стоУс 9-д орж ирсэн. гол өөрчлөлт нь хэрэгслүүдийг бодит үнэ цэнээр нь хэмжиж, бодит үнэ цэнийн өөрчлөлтийг орлого, зарлагын дансанд бүртгэдэг санхүүгийн өр төлбөрүүдийн зээлийн эрсдэлд гарсан өөрчлөлтийг бусад дэлгэрэнгүй орлогын хэсэгт толилуулах шаардлага тавигдсан.

стоУс 9-ийг 2015 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн заавал мөрдөнө, энэ хугацаанаас өмнө хэрэгжүүлж эхлэхийг мөн зөвшөөрсөн. банк нь энэхүү стандартын утга агуулга, банкинд үзүүлэх нөлөө болон стандартыг хэрэгжүүлж эхлэх хугацааг судалж байгаа.

нББоУс 32-ийн өөрчлөлтүүд, санхүүгийн хөрөнгө өр төлбөрүүдийг хооронд нь хаах (2011 оны 12 дугаар сард батлагдсан, 2014 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдөр болон түүнээс хойш эхлэх тайлант жилүүдэд мөрдөгдөнө). нббоУс 32-ийн хэрэглээнийн зааврыг оруулж, хооронд нь хаахтай холбоотой зарим нийцэшгүй зүйлүүдийг тодруулсан. Үүнд: “одоогийн байдлаар хуулийн дагуу хооронд нь хаах эрхтэй”, мөн зарим нийт дүнгээр төлөх системийг цэвэр дүнгээр төлөх системтэй адилтган үзсэн. банк нь энэхүү стандартын банкинд үзүүлэх нөлөө болон стандартыг хэрэгжүүлж эхлэх хугацааг судалж байгаа.


82

стоУс 10, стоУс 12 болон нББоУс 27-д орсон нэмэлт өөрчлөлтүүд – хөрөнгө оруулалтын аж ахуйн нэгжүүд (2012 оны 10 дугаар сарын 31-ний өдөр гарсан бөгөөд 2014 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс хойшхи тайлант жилүүдэд мөрдлөг болгоно). Өөрчлөлт нь хөрөнгө оруулалтын аж ахуйн нэгжийг дараах байдлаар тодорхойлсон: (i) хөрөнгө оруулалтын удирдлагын үйлчилгээ үзүүлэх зорилгоор хөрөнгө оруулагчдаас хөрөнгө татсан, (ii) үйл ажиллагааны зорилго нь зөвхөн хөрөнгийг өсгөх болон хөрөнгө оруулалтын ашиг олох зорилгоор хөрөнгийг зарцуулахад оршдог гэсэн хариуцлагыг хөрөнгө оруулагчдын өмнө хүлээсэн (iii) хөрөнгө оруулалтаа бодит үнэ цэнээр тооцож, үнэлдэг. Хөрөнгө оруулалтын аж ахуйн нэгжнь ашиг, алдагдалдаа өөрийн охин компаниудыг бодит үнэ цэнээр бүртгэхээс гадна аж ахуйн нэгжийн хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаатай хамааралтай үйлчилгээг үзүүлдэг охин компаниудынхаа тайланг зөвхөн нэгтгэхийг шаарддаг. Эдгээр өөрчлөлтүүд банкны санхүүгийн тайлангуудад нөлөө үзүүлэхгүй хэмээн банкны Удирдлага үзэж байна.

оУсттх 21 – шимтгэл хураамж (2013 оны 5 дугаар сарын 20-ны өдөр гарсан бөгөөд 2014 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс хойшхи тайлант жилүүдэд мөрдлөг болгоно). тайлбар нь орлогын албан татвараас бусад шимтгэл хураамж төлөх үүргийн нягтлан бодох бүртгэлийг тодруулсан. Өр төлбөрийг үүсгэсэн үйл явдал нь хуулийн дагуу шимтгэл хураамж төлөх үүргийг бий болгосон үйл явдал болно. Эдийн засгийн хүрээнд аж ажуйн нэгж нь ирээдүйд үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлэхээс өөр аргагүй эсхүл санхүүгийн тайлангаа тасралтгүй байх зарчмаар бэлдсэнээс үүдэн өглөг үүсэх албагүй. завсар үеийн болон жилийн эцсийн санхүүгийн тайлангуудад ижил хүлээн зөвшөөрөх зарчмуудыг мөрдлөг болгоно. Арилжааны төсөл гаргаснаар үүсэх өр төлбөрт энэхүү тайлбарыг мөн хэрэглэж болно. Эдгээр өөрчлөлтүүд банкны санхүүгийн тайлангуудад нөлөө үзүүлэхгүй хэмээн банкны удирдлага үзэж байна.

нББоУс 36-д орсон өөрчлөлтүүд – санхүүгийн бус хөрөнгийн нөхөгдөх дүнгийн тухай тайлбарууд (2013 оны 05 дугаар сард гарсан бөгөөд 2014 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс хойшхи тайлант жилүүдэд мөрдлөг болгоно; нББоУс 13-аар мөн харьцуулагдах үеийн бүртгэл болон санхүүгийн тайланг бэлтгэсэн бол тайлбарын эрт хэрэглээг зөвшөөрнө). Эдгээр өөрчлөлтүүд мөнгөн урсгал бий болгодог нэгж нь гүүдвил аль эсвэл хязгааргүй хугацаат биет бус хөрөнгөтэй ба үнэ цэнийн бууралтгүй үед нөхөгдөх дүнгийн тодруулга хийх шаардлагыг халсан. одоогоор банк өөрчлөлтүүдийн санхүүгийн тайлангийн тодруулгуудад үзүүлэх нөлөөллийг судалж байна.

нББоУс 39-д орсон өөрчлөлтүүд – үүсмэл санхүүгийн хэрэгслүүдийн шинэчлэл болон хеджийн нягтлан бодох бүртгэлийн үргэлжлэл (2013 оны 6 дугаар сард гарсан ба 2014 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс хойшхи тайлант жилүүдэд мөрдлөг болгоно). тусгай нөхцөл биелсэн тохиолдолд хеджийн хэрэгсэл болох дериватив санхүүгийн хэрэгслүүдээр гол этгээдтэй хийх гүйлгээг хууль журамд нийцүүлэн тусгах үүднээс шинэчилсэн тохиолдолд хеджийн нягтлан бодох бүртгэл хийхийг эдгээр өөрчлөлтүүдээр тусгасан.

Эдгээр өөрчлөлтүүд банкны санхүүгийн тайлангуудад нөлөө үзүүлэхгүй хэмээн банкны удирдлага үзэж байна.

Дээр дурьдсанаас бусад тохиолдолд шинэ стандарт болон тайлбарууд нь банкны санхүүгийн тайлангуудад материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй.

нББоУс 19-д “ хангамжийн тодорхой төлөвлөгөө: ажилтнуудын оролцоо” (2013 оны 11 дүгээр сард батлагдсан ба 2014 оны 07 сарын 01-ний өдрөөс эхлэн хүчин төгөлдөр байна) Энэхүү нэмэлт өөрчлөлт нь байгууллагад үзүүлсэн үйлчилгээний хугацаанаас хамаарал байхгүй тохиолдолд холбогдох ажилтнуудаас үзүүлэх үйлчилгээний зардлыг бууруулахад ажилтнуудын оролцох оролцоог тооцоолон мэдэх бололцоог олгодог. Дээр дурьдсан өөрчлөлт нь банкны санхүүгийн тайлангуудад материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй.

стоУс 2012-т оруулах жил бүрийн нэмэлт өөрчлөлт (2013 оны 12 сард гаргасан ба 2014 оны 07 сарын 01-нийг хүртэл доор дурдсанаас өөрөөр биш бол хүчин төгөлбөр байна) Энэхүү нэмэлт өөрчлөлт нь үндсэндээ 7 стандартын өөрчлөлтөөс тогтоно.

стоУс 2 нь “баталгаажих нөхцөл” гэсэн ойлголтыг тодорхой болгож, “гүйцэтгэлийн нөхцөл” болон “үйлчилгээний нөхцөл”-ийг тус тусад нь тодорхойлох зорилготой юм. Энэхүү нэмэлт өөрчлөлт нь 2014 оны 07 дугаар сарын 01-ний өдөр буюу түүнээс хойш хувьцаагаар суурилсан төлбөрийн гуйвуулгад хүчин төгөлдөр байх болно.

стоУс 3 нь дараах нэмэлт өөрчлөлтүүдийг тодорхойлох зорилготой. Үүнд: (1) нббоУс 32 тодорхойлсон дээр үндэслэн санхүүгийн өр төлбөр болон хөрөнгөөр ангиллагдсан санхүүгийн хэрэгслийн тодорхойлолтод заасан тогтсон хэмжээгээр төлөх үүрэг хариуцлага (2) бүх хөрөнгийн бус тогтоосон хэмжээ, санхүүгийн болон санхүүгийн бус хоёул тухайн цаг хугацаанд алдагдал болон ашгийн үнэлгээн дэх өөрчлөлтийн хамтаар хэмжигдэнэ. стоУс 3-ын


83

нэмэлт өөрчлөлт нь эхлүүлэх хугацаа нь 2014 оны 07 сарын 01-ний өдөр буюу түүнээс хойш байх тохиолдолд хүчин төгөлдөр байна.

стоУс 8 нь нэмэлт өөрчлөлт оруулахдаа дараах зүйлийг шаардсан. Үүнд: (1) үйл ажиллагааны нэгдсэн сегментүүдийн удирдлагын гаргасан шийдвэрүүдийн тодруулга, үүнээс гадна нэгтгэсэн сегментүүд нь эдийн засгийн ижил хэв шинжтэй болохыг тодорхойлсон нэгтгэсэн болон эдийн засгийн үзүүлэлтүүд дэх сегментийн тодорхойлолт (2) сегментийн хөрөнгийн мэдээллийн тайлагналын үе дэх сегментийн болон байгууллагын хөрөнгийн зохицуулалт.

стоУс 13-ын дүгнэлтүүдийн үндэслэл нь стоУс 13-ыг хэвлүүлэхтэй холбоотойгоор нббоУс-ын 39 дэх тодорхой өгүүлэмжүүдийг устгах, хямдруулалтын үр нөлөө нь бодит бус үеийн нэхэмжлэх дээрх богино хугацааны авлага өглөгийг хэмжих боломжийг үл урсгахад чиглэгдсэн. нббоУс 16 болон нббоУс 38 нь байгууллагыг ханшийн өсөлтийн загварыг ашиглан хөрөнгийн нийт жинхэнэ зардал болон хуримтлагдсан элэгдэл хоёрыг хэрхэн зохицуулдаг болохыг тодорхойлох зорилготой.

нббоУс 24 нь тайлагнаж буй байгууллага болон түүний толгой байгууллагад (удирдах байгууллага) голлох удирдлагын боловсон хүчний үйлчилгээг үзүүлдэг холбогдох тал болон байгууллагыг тодотгох, удирдах байгууллагаас тайлагнах байгууллагад үзүүлсэн үйлчилгээний хөлсний хэмжээг тодруулахыг шаардах тухай багтаасан.

банк нь одоогоор санхүүгийн тайланд үзүүлэх нэмэлт өөрчлөлтүүдийн нөлөөг үнэлж байна.

стоУс 2013-ын жил тутмын сайжруулалт (2013 оны 12 сард гаргасан ба 2014 оны 07 дугаар сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойш хүчин төгөлдөр). сайжруулалт нь нийт 4 стандартаас бүрдэнэ.

стоУс 1 дүгнэлтүүдийн үндэслэл нь стандартын шинэ хувилбар хэдийгээр зайлшгүй биш боловч эхэн үед ашиглагдах боломжтой, эхний удаад хуучин болон шинэ хувилбарын алинийг нь ч толилуулах хугацаанд ижил стандарт ашиглах тухай тодруулах зорилготой.

стоУс 3 нь стоУс 11-д заасны дагуу аливаа нэгдмэл байгууллагын нягтлан бодох бүртгэлд ашиглагдахгүй тухай тодотгох зорилготой. Мөн хувь нийлүүлсэн байгууллагын зөвхөн санхүүгийн тайланд хөнгөлөлтийн хамрах хүрээг тодруулдаг.

стоУс 13-ын нэмэлт өөрчлөлт нь багцын хасалдуулгыг тодорхойлж, нббоУс болон стоУс 9-ын хүрээнд бүх гэрээ, хэлцэлд (санхүүгийн бус хэрэгслийг зарах, худалдан авах гэрээ багтана) ашиглагдах цэвэр дүнд суурилах санхүүгийн хөрөнгө болон санхүүгийн өр төлбөрийн бүлгийн зах зээлийн үнийг хэмжих боломжийг байгууллагад олгодог.

нббоУс 40 нь нббоУс болон стоУс 3 хоорондоо үл зохицлыг тодруулж, шинэчлэгдсэн. нббоУс 40-ын заавар нь тайлагнагчдад хөрөнгө оруулалтын өмч хөрөнгө болон эзэмшигчийн ашиглаж буй өмч хөрөнгө хоорондын ялгааг ойлгоход тусладаг.

банк нь одоогоор санхүүгийн тайланд үзүүлэх нэмэлт өөрчлөлтүүдийн нөлөөг үнэлж байна.

стоУс 14 буюу захиргааны хойшлуулсан данс тооцоо (2014 оны 01 сард гаргасан ба 2016 оны 01 сарын 01-ний өдөр болон түүнээс хойш хүчин төгөлдөр байна). стоУс 14 нь анх удаа стандартыг үйл ажиллагаандаа ашиглаж буй байгууллагуудад нбб-ийн хүлээн зөвшөөрөгдсөн ерөнхий зарчмуудын шаардлагуудын дагуу ханшийн тохируулалттай холбоотой хэм хэмжээг тогтвортой тооцоолон мэдэх боломжийг олгодог. гэвч стоУс-ыг ашигладаг, ханшийн тохируулалттай холбоотой хэм хэмжээг тооцоолж мэддэггүй байгууллагад стандарт нь тусдаа тооцоолж байхыг шаарддаг. стоУс-ын дагуу санхүүгийн тайлангаа толилуулдаг байгууллага нь энэхүү стандартыг ашиглах боломжгүй. Энэхүү нэмэлт өөрчлөлт нь банкны санхүүгийн тайланд ямар ч материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй.

Дээр дурьдсанаас бусад тохиолдолд шинэ стандарт болон тайлбарууд нь банкны санхүүгийн тайлангуудад материаллаг нөлөө үзүүлэхгүй.


84

6. МӨнгӨ бА тҮҮнтЭй АДилтгАХ ХӨрӨнгӨ

Мянган төгрөгөөр 2013 оны 12 дугаар сарын 31 2012 оны 12 дугаар сарын 31 (дахин тайлагнасан)

касс дахь бэлэн мөнгө 6,589 6,132

Монголбанкинд байршуулсан хөрөнгө 418,732 31,672,320

бусад банкинд байршуулсан хөрөнгө 21,293,060 31,358,100

Дотоодын банкуудад байршуулсан богино хугацаат мөнгөн хадгаламж

357,742,852 153,431,654

нийт мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 379,461,233 216,468,206

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө нь богино хугацаатай, өндөр хөрвөх чадвар бүхий хөрөнгө бөгөөд бэлэн мөнгө рүү түргэн хөрвөх чадвартай, үнэ цэнээ алдах эрсдэл багатай байдгаараа онцлог юм.

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийг барьцаагаар хангах шаардлагагүй бөгөөд дээрх дүнгүүд нь хугацааны болон үнэ цэнийн бууралт тооцох үзүүлэлтээр ангилах шаардлагагүй хөрөнгийн ангилалд багтсан байдаг. 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар богино хугацаат мөнгөн хадгаламжийн хүү төгрөгийн хувьд жилийн 8.0-10.5 хувь, харин ам.долларын хувьд жилийн 3.0 хувь (2012 онд: төгрөгийн хувьд жилийн 8.0-11.5 хувь, ам.долларын хувьд 4.5-6.5 хувь) байсан.

банкнаас Монголбанк, бусад банкуудын харилцах дансанд хугацаагүй байршуулсан бэлэн мөнгө болон анх 3 сараас бага хугацаатайгаар бусад банкуудад хадгалуулсан богино хугацаат мөнгөн хадгаламжийг Монголбанк болон бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгө гэнэ.

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн зээлийн чанарыг стандарт энд пүүрс, Мүүдийз болон Фитчийн зэрэглэлээр үнэлсэн. 2012 оны 12 дугаар сарын 31 болон 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн зээлжих зэрэглэл дараах байдалтай байна.


хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнэ буураагүй

Монгол банк-В1 зэрэглэлтэй 418,732 31,672,320

В1 зэрэглэлтэй 208,905,738 80,940,815

зэрэглэлгүй 170,130,174 103,848,939

нийт мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө (касс дахь бэлэн мөнгө ороогүй)

379,454,644 216,462,074

зэрэглэлгүй хөрөнгөнд аливаа үнэлгээний агентлагаас зэрэглэл тогтоогоогүй Монголын арилжааны банкуудад байршуулсан хөрөнгө хамаарна. Эдгээр арилжааны банкуудын санхүүгийн нөхцөл байдлыг банкны зүгээс тогтмол хянаж ажилладаг бөгөөд арилжааны банкуудын Монголын зах зээл дээрх нэр хүнд болон бусад боломжтой мэдээлэл (мөн санхүүгийн мэдээлэл) дээр үндэслэн тэдгээрийн бизнесийн эрсдэл бага, холбогдох байршуулсан хөрөнгүүд бүрэн эргэн төлөгдөх боломжтой хэмээн банкны удирдлага үзэж байна.


85

7. бАнкУУДАД бАйрШУУлсАн МӨнгӨн ХАДгАлАМЖ

банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж нь дотоодын банкуудад тодорхой хугацаагаар байршуулсан (3 сараас дээш, нэг жилээс ихгүй), төгрөгийн жилийн 8.5-12.0 хувийн хүүтэй, ам.долларын жилийн 5.0-5.4 хувийн хүүтэй мөнгөн хадгаламжуудаас бүрдэнэ.

Хугацаат мөнгөн хадгаламжуудын зээлийн чанарыг 2012 оны 12 дугаар сарын 31 болон 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар стандарт энд пүүрс, Мүүдийз болон Фитчийн зэрэглэлээр үнэлэхэд дараах байдалтай байна.


В1 зэрэглэлтэй 534,141,815 140,712,501

зэрэглэлгүй 118,196,212 28,211,989

Банкуудад байршуулсан нийт мөнгөн хадгаламж

652,338,027 168,924,490

зэрэглэлгүй хөрөнгөнд аливаа үнэлгээний агентлагаас зэрэглэл тогтоогоогүй Монголын арилжааны банкуудад байршуулсан хөрөнгө хамаарна. Эдгээр арилжааны банкуудын санхүүгийн нөхцөл байдлыг банкны зүгээс тогтмол хянаж ажилладаг бөгөөд арилжааны банкуудын Монголын зах зээл дээрх нэр хүнд болон бусад боломжтой мэдээлэл (мөн санхүүгийн мэдээлэл) дээр үндэслэн тэдгээрийн бизнесийн эрсдэл бага, холбогдох байршуулсан хөрөнгүүд бүрэн эргэн төлөгдөх боломжтой хэмээн банкны удирдлага үзэж байна.

8. зЭЭл бА УрьДЧилгАА

зээл ба урьдчилгаа 2012 оны 12 дугаар сарын 31 болон 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар дараах бүтэцтэй байна. Үүнд:


Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээл ба урьдчилгаа 1,321,250,545 256,215,623

байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээл ба урьдчилгаа 864,564,549 237,340,344

нийт олгосон зээл ба урьдчилгаа 2,185,815,094 493,555,967

Хасах нь: зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сан (6,224,792) -

нийт зээл ба урьдчилгааны цэвэр дүн 2,179,590,302 493,555,967

2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 1,937,970 сая төгрөгийн зээл ба урьдчилгаа нь тайлангийн өдрөөс хойш 12 сараас дээш хугацааны дараа төлөгдөхөөр хүлээгдэж байна (2012: 418,202 сая төгрөг).

Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх нөхцөлтэйгээр олгосон зээл ба урьдчилгаа төлбөр нь нийгмийн үр ашгийг нэмэгдүүлэх зорилготой, төслийн өөрийн мөнгөн урсгалаар зээлийг эргүүлэн төлөх боломжгүй төслүүд багтана.


86

Эдгээр төслүүдэд орон нутаг болон нийслэлийн зам, дулааны цахилгаан станцын өргөтгөл болон сайжруулалт, шинэ төмөр зам барих болон арилжааны банкуудаар дамжин санхүүжигдэж байгаа бага дунд орлоготой өрхийг орон сууцжуулах ипотекийн санхүүжилт зэрэг орно.

Эдгээр зээлүүдийн үндсэн төлбөр, хүү болон эдгээрээс үүсэх гадаад валютын ханшийн алдагдалд Монгол Улсын засгийн газар баталгаа гаргасан ба жил бүр улсын төсөвт тусгагдан эргэн төлөгдөж байгаа болно.

2013 оны 9 дүгээр сарын 10-ны Монгол Улсын засгийн газрын №319 дугаар тогтоолоор гаргасан төрийн өмчит байгууллагуудын үйл ажиллагааг сайжруулах шийдвэрийн дагуу банкнаас Эрдэнэс таван толгой Хк-нд олгосон зээлийн хөрөнгийг зээлдэгчийн дүрмийн сангийн хөрөнгө оруулалтад шилжүүлэхтэй холбоотой ажлууд хийгдэж байна.

2013 оны 12 дугаар сарын 27-ны өдөр банк сангийн яам болон бусад яамдуудтай байгуулсан зээлийн гэрээнд өөрчлөлт оруулж, 12 дугаар сарын 30-ны өдөр төгрөгөөр олгосон зээлийг ам.долларт хөрвүүлсэн. Өмнө эдгээр зээлүүдийг балансд төгрөгөөр илэрхийлсэн байсан ба сангийн яамтай байгуулсан зээлийн үндсэн гэрээнд төгрөгийн зээлийг олгосон өдрийн ам.долларын албан ханштай харьцуулсан ханшийн аливаа өөрчлөлтийн алдагдлыг сангийн яам нөхөн төлөхөөр заасан байсан. сангийн яамнаас авах ханшийн зөрүүний авлага нь өмнө засгийн газрын буцалтгүй тусламж хэлбэрээр бүртгэгдсэн (тодруулга 9-с харна уу) болно. тухайн зээлийг анх олгох өдрийн төгрөгийн ам.доллартай харьцах албан ханшинд үндэслэн нийт 356 тэрбум төгрөгийн яамдуудад олгосон зээлийг нийт 252 сая ам.долларын зээлд хөрвүүлэн бүртгэсэн. Энэхүү хөрвүүлэлт нь орлогын дэлгэрэнгүй тайланд нөлөө үзүүлэхгүй ба харин санхүүгийн байдлын тайланд 61.3 тэрбум төгрөгөөр “сангийн яамнаас авах гадаад валютын ханшийн зөрүүний авлага” дансны үлдэгдэл буурч, “зээл болон урьдчилгаа” дансны үлдэгдэл өсөхөд нөлөөлсөн болно. Дэлгэрэнгүйг тодруулга 20-с үзнэ үү.

2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх зээлийн багцын чанарын шинжилгээг дараах байдлаар харуулав.

Мянган төгрөгөөр Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээл

ба урьдчилгаа

Байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээл


нийт дүн

Хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнийн бууралтад ороогүй:

- Хэвийн зээл 1,321,250,545 733,423,880 2,054,674,425

Хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнийн бууралтад ороогүй зээлийн нийт дүн

1,321,250,545 733,423,880 2,054,674,425

хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй:

- 30 хүртэлх хоногоор хугацаа хэтэрсэн: - 4,778,921 4,778,921

хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй зээлийн нийт дүн

- 4,778,921 4,778,921

Хугацаа хэтрээгүй боловч үнэ цэнийн бууралтад орсон:

- 126,361,748 126,361,748

хугацаа хэтрээгүй боловч үнэ цэнийн бууралтад орсон зээлийн нийт дүн

- 126,361,748 126,361,748

хасах нь: зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сан - (6,224,792) (6,224,792)

нийт зээл ба урьдчилгааны цэвэр дүн 1,321,250,545 858,339,757 2,179,590,302

Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх бүх зээлүүд Монгол Улсын засгийн газрын зээлжих зэрэглэлтэй нэгэн адил B1 зэрэглэлтэй. Харин аж ахуйн нэгжүүдэд олгосон бүх зээлүүд нь тогтоосон зээлжих зэрэглэлгүй бөгөөд Удирдлагын зүгээс гэрээний хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнийн бууралтад ороогүй бүх зээлүүдийг хэвийн зээл хэмээн үзэж байна.

2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар 5 том зээлдэгчид олгосон зээлийн нийт дүн 1,078,746 сая төгрөг (2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар 394,898 сая төгрөг) буюу нийт зээл ба урьдчилгааны 49 хувь (2012 оны 12 дугаар 31-ний өдрийн байдлаар 80 хувь)-ийг эзэлж байна.


87

2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөрх зээлийн багцын чанарын шинжилгээг дараах байдлаар харуулав.



Байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээл ба

урьдчилгаа

нийт дүн


- Хэвийн зээл 256,215,623 237,340,344 493,555,967

нийт зээл ба урьдчилгааны цэвэр дүн 256,215,623 237,340,344 493,555,967

банк аливаа зээлийн үнэ цэнэ буурсан эсэхийг тодорхойлохдоо авч зээлийн эргэн төлөгдөх хугацааны хэтрэлт, холбогдох барьцаа хөрөнгийн түргэн борлогдох чадвар байх бөгөөд төслийн ирээдүйн мөнгөн урсгал болон үнэ цэнийн бууралтын эхлэлийн шинж тэмдэг зэрэг хүчин зүйлсийг харгалзан үздэг. зээлийн үнэ цэнийн бууралтын тооцооллын үр дүнг дээрх хүснэгтээр харуулсан байна.

Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй зээлд барьцаа хөрөнгийн бодит үнэ цэнэ нь тухайн хугацаа хэтэрсэн зээлийн үндсэн төлбөр болон хүүгийн төлбөрийн нийт дүнг бүрэн нөхөх боломж бүхий барьцаа хөрөнгөөр баталгаажсан зээлүүд багтсан байна.

2013 оны туршид зээлийн үнэ цэнийн бууралтын санд хийгдсэн хөдөлгөөнийг (2012 онд зээлийн үнэ цэнийн бууралт хийгдээгүй) дор харуулав.





нийт

2013 оны 12 дугаар сарын 01-ний өдрийн байдлаар байгуулсан зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сан

- - -

тайлант үед ноогдох сангийн өсөлт - 6,224,792 6,224,792

2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар байгуулсан зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сан

- 6,224,792 6,224,792

барьцаа хөрөнгийн санхүүгийн нөлөөг дараах байдлаар тусад нь толилуулсан (i) барьцаа хөрөнгө болон зээлийн сайжруулалт нь хөрөнгийн дансны үнээс илүү буюу тэнцүү байх санхүүгийн хөрөнгүүд (“барьцаа хөрөнгийн шаардлагыг давуулан биелүүлсэн”) мөн (ii) барьцаа хөрөнгө болон зээлийн сайжруулалт нь хөрөнгийн дансны үнээс бага байх санхүүгийн хөрөнгүүд (“барьцаа хөрөнгийн шаардлагыг дутуу биелүүлсэн”) байна.

2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх барьцаа хөрөнгийг дор үзүүлэв.





нийт дүн

зээлийн барьцааны төрөл:

- засгийн газрын баталгаа 1,321,250,545 339,160,662 1,660,411,207

- Арилжааны банкны баталгаа - 308,836,172 308,836,172

- Үндсэн хөрөнгийн барьцаа - 216,567,715 216,567,715

нийт зээл ба урьдчилгаа (үнэ цэнийн бууралтын өмнөх дүн)

1,321,250,545 864,564,549 2,185,815,094


88

Дээр харуулсан баталгааны үнэ цэнийг зээлийн нэрлэсэн үнэ болон авсан баталгааны үнийн аль багаар үнэлсэн.

2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх барьцаа хөрөнгийг дор үзүүлэв.





нийт дүн

зээлийн барьцааны төрөл:

- засгийн газрын баталгаа 256,215,623 141,512,394 397,728,017

- Арилжааны банкны баталгаа - 1,923,000 1,923,000

- Үндсэн хөрөнгийн барьцаа - 93,904,950 93,904,950

нийт зээл ба урьдчилгаа 256,215,623 493,555,967

2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх барьцаа хөрөнгийн санхүүгийн нөлөө:

Мянган төгрөгөөр илүү барьцаа бүхий хөрөнгө 2013 оны 12 дугаар сарын 31

илүү барьцаа бүхий хөрөнгө 2012 оны 12 дугаар сарын 31

хөрөнгийн дансны үнэ

Барьцаа хөрөнгийн бодит үнэ

хөрөнгийн дансны үнэ

Барьцаа хөрөнгийн бодит үнэ

зээл ба урьдчилгааны барьцааны төрлөөр:

- засгийн газрын баталгаа 1,660,411,207 1,660,411,207 397,728,017 397,728,017

- Арилжааны банкны баталгаа 308,836,172 308,836,172 1,923,000 1,923,000

- Үндсэн хөрөнгийн барьцаа 210,342,923 217,677,467 93,904,950 132,485,968

нийт дүн 2,179,590,302 2,186,924,846 493,555,967 532,136,985

Дээр харуулсан баталгааны үнэ цэнийг зээлийн нэрлэсэн үнэ болон авсан барьцааны үнийн аль багаар үнэлсэн. зээлийн багц дахь эдийн засгийн салбарын эрсдэлийн төвлөрөл дараах байдалтай байна:

Мянган төгрөгөөр 2013 оны 12 дугаар сарын 31 2012 оны 12 дугаар сарын 31(дахин тайлагнасан)

дүн % дүн %

- Цахилгаан станц 127,700,433 6% 2,774,321 1%

- Үйлдвэрлэл 440,446,405 20% 88,440,238 18%

- төмөр зам 301,953,037 14% - -

- Авто зам 690,416,375 32% 202,183,795 41%

- Дэд бүтэц 94,614,203 4% 427,860 0%

- орон сууцны барилга 67,364,832 3% - -

- орон сууцны санхүүжилт 101,318,012 5% 50,773,958 10%

- Уул уурхай 357,222,876 16% 141,512,394 29%

- тээвэр 4,778,921 0% 7,443,401 2%

нийт зээл ба урьдчилгаа (үнэ цэнийн бууралтын өмнөх дүн)

2,185,815,094 100% 493,555,967 100%


89

9. бУсАД ХӨрӨнгӨ

Мянган төгрөгөөр 2013 оны 12 дугаар сарын 31 2012 оны 12 дугаар сарын 31

сангийн яамнаас авах авлага 5,097,610 2,168,468

бусад авлага 530 251

Урьдчилж төлсөн ажилтнуудын тэтгэмж 746,160 -

бусад урьдчилж төлсөн зардлууд 182,832 114,283

Хангамжийн материал 9,358 2,513

нийт бусад хөрөнгө 6,036,490 2,285,515

сангийн яамнаас авах авлага нь сангийн яам, Хүнс хөдөө аж ахуйн яам болон банкны хооронд байгуулсан жижиг дунд үйлдвэрлэлийн төслийг санхүүжүүлэх гэрээтэй холбоотойгоор үүссэн засгийн газрын буцалтгүй тусламж юм. 2012 оны 8 дугаар сард жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх сангийн төгрөгийн зээлийн гэрээг Хүнс хөдөө аж ахуйн яам, сангийн яам болон банкны хооронд байгуулагдсан. тус гэрээний холбогдох заалтад тусгаснаар төгрөгөөр олгосон зээлийг тухайн олгосон өдрийн албан ханштай харьцуулан ам.долларт хөрвүүлж тооцон, төлөлт хийх өдрийн албан ханшний өөрчлөлтөөс үүсэх ханшийн зөрүүний алдагдлыг сангийн яам нөхөн төлөх үүрэг хүлээсэн байна. Үүний үр дүнд үүсэх ханшийн зөрүүний алдагдал нь сангийн яамнаас засгийн газрын буцалтгүй тусламж хэлбэрээр нөхөн төлөгдөнө.

2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар авлагын дүн 5,098 сая төгрөг байсан. 2013 оны 12 дугаар сарын 27 хүртэл засгийн газрын баталгаатай бусад зээлүүдэд ногдох ханшийн зөрүүний авлага мөн багтаж байсан ба холбогдох төгрөгийн зээлүүдийг ам.долларт хөрвүүлснээр цаашид ханшийн зөрүүний авлагад тайлагнагдахгүй болсон. Дэлгэрэнгүйг тодруулга 4-өөс үзнэ үү.

Дээрх зээлүүдэд ногдох сангийн яамнаас авах авлага нь төгрөгийн ам.доллартай харьцах албан ханшаас хамааран өөрчлөгдөнө. төгрөгийн ханш ам.долларын эсрэг харьцангуйгаар чангарахад сангийн яамнаас авах авлага буурч, зөрүүг “ханшийн тэгшитгэлийн зардал” дансанд хаана. нийт 5,098 сая төгрөгийн 4,740 сая төгрөгийн авлага нь эргэлтийн бус хөрөнгө хэсэгт хамаарна. Дэлгэрэнгүйг тодруулга 8-аас үзнэ үү.

Монголын бусад банкуудын нэгэн адил банк нь өөрийн ажилтнууддаа хямдруулсан хүүтэй орон сууцны зээл санал болгодог. банк өөрийн ажилтнууддаа энэхүү тэтгэмжийг олгохын тулд төрийн банкинд “0” хувийн хүүтэй 15 жилийн хугацаатай нийт 850 сая төгрөгийг, голомт банкинд 20 жилийн хугацаатай жилийн 2 хувийн хүү бүхий нөхцөлөөр нийт 150 сая төгрөгийг харилцах дансны хэлбэрээр тус тус байршуулсан. Ажилтнуудын орон сууцны санхүүжилтийн хөтөлбөрийг 2013 оны 6 дугаар сараас 1 тэрбум төгрөгийг төрийн банкинд байршуулснаар эхэлсэн бөгөөд 2013 оны 12 дугаар сард холбогдох өөрчлөлт орсноор төрийн болон голомт банкуудтай хамтран энэхүү хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх болсон байна.

Энэхүү ажилтнуудад үзүүлж буй тэтгэмжийн хөрөнгийн анхны өртөг болох 776 сая төгрөгийг хөтөлбөрийн хугацааны туршид хорогдуулах ба 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх 746 сая төгрөгийн тэтгэмжийн 694 сая төгрөг нь эргэлтийн бус хөрөнгийн ангилалд хамаарна.

Эргэлтийн хөрөнгөнд мөн “бусад авлага”, “Урьдчилж төлсөн зардал” болон “Хангамжийн материал” зэрэг багтана.


90

10. ҮнДсЭн ХӨрӨнгӨ

банкны үндсэн хөрөнгийн дансны үнийн хөдөлгөөн дараах байдалтай байна:

Мянган төгрөгөөр тодруулга тоног төхөөрөмж

тавилга, эд хогшил

тээврийн хэрэгсэл

нийт үндсэн хөрөнгө

2012 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрийн байдлаарх өртөг

140,609 71,970 - 212,579

Хуримтлагдсан элэгдэл (25,607) (4,409) - (30,016)

2012 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрийн байдлаарх дансны үнэ

115,002 67,561 182,563

нэмэгдсэн 7,240 - 110,025 117,265

Элэгдлийн зардал 21 (47,070) (7,197) (11,003) (65,270)

2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх дансны үнэ

75,172 60,364 99,022 234,558

2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх өртөг

147,849 71,970 110,025 329,844

Хуримтлагдсан элэгдэл (72,677) (11,606) (11,003) (95,286)


75,172 60,364 99,022 234,558

нэмэгдсэн 149,131 71,679 236,500 457,310

Элэгдлийн зардал 21 (74,931) 10,881) 20,932) (106,744)

Данснаас хассан хөрөнгийн өртөг (5,964) - - (5,964)

Данснаас хассан хөрөнгийн хуримтлагдсан элэгдэл

3,877 - - 3,877


147,285 121,162 314,590 583,037

2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх өртөг

291,016 143,649 346,525 781,190

Хуримтлагдсан элэгдэл (143,731) 22,487) 31,935) (198,153)


147,285 121,162 314,590 583,037


91

11. биет бУс ХӨрӨнгӨ

биет бус хөрөнгө нь банкны бүртгэлийн программ хангамж болон түүнтэй холбоотой лизенцүүд юм. биет бус хөрөнгийн дансны үнийг доорхи хүснэгтэд харуулав:

Мянган төгрөгөөр тодруулга программ хангамж

лиценз нийт

2012 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрийн байдлаарх өртөг 838,487 2,246 840,733

Хуримтлагдсан хорогдол (27,950) (1,497) (29,447)

2012 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрийн байдлаарх дансны үнэ

810,537 749 811,286

нэмэгдсэн - - -

Хорогдлын зардал 21 (83,849) (749) (84,598)


726,688 - 726,688

2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх өртөг 838,487 2,246 840,733



726,688 - 726,688

нэмэгдсэн 23,191 124,847 148,038

Хорогдлын зардал 21 (85,270) (11,972) (97,242)

Данснаас хассан хөрөнгийн өртөг - (2,246) (2,246)

Данснаас хассан хөрөнгийн хуримтлагдсан хорогдол - 2,246 2,246


664,610 112,875 777,485

2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх өртөг 861,678 124,847 986,525



664,610 112,875 777,485

банк нь биет бус хөрөнгөө (программ хангамж) татварын тайланд 3 жилээр хорогдуулдаг. 2013 онд 2.25 сая төгрөгийн биет бус хөрөнгө болох 1 жилийн хугацаатай лицензийг данснаас хассан бөгөөд уг хөрөнгийн хувьд өртөгөө бүрэн хорогдуулсан болно. бусад биет бус хөрөнгөнд үнэ цэнийн бууралтын шинж тэмдэг байхгүй гэдэгт Удирдлага итгэлтэй байна.


92

12. ХАрилЦАгЧДЫн ХАрилЦАХ болон бУсАД Өр тӨлбӨр


2012 оны 12 дугаар сарын 31 (дахин тайлагнасан)

Харилцах данс 16,278,742 6,960

нийт харилцах дансны үлдэгдэл 16,278,742 6,960

засгийн газарт өгөх өглөг - 344,012

бусад өр төлбөр 373,841 161,677

нийт бусад өр төлбөр 373,841 505,689

нийт харилцах данс болон бусад өр төлбөр 16,652,583 512,649

банк нь зээлдэгчдийн зээлийг тэдний харилцах дансаар дамжуулан олгодог тул эдгээр дансны үлдэгдэл нь аваагүй үлдсэн зээлийн дүн бөгөөд тэдгээрт хүү төлдөггүй. 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар 11 харилцагчдын харилцах данс болж нэмэгдсэн (2012 онд 1 харилцах данс).

Харилцагчдын харилцах дансуудыг эдийн засгийн салбараар нь харуулбал:



- Цахилгаан станц 99,732 -

- Үйлдвэрлэл 2,062,996 -

- төмөр зам 11,665,299 -

- орон сууцны барилга 428,950 -

- Уул уурхай 2,021,765 -

- тээвэр - 6,960

нийт харилцах дансны үлдэгдэл 16,278,742 6,960

13. бАнкУУДЫн бАйрШУУлсАн ХӨрӨнгӨ

банк нь дотоодын арилжааны банкуудын төгрөгийн мөнгөн хадгаламжийг жилийн 8.5 хувийн хүүтэйгээр, ам.долларын мөнгөн хадгаламжийг жилийн 6.0 хувийн хүүтэйгээр, 3 сар хүртэлхи хугацаатайгаар тус тус байршуулсан байна.


93

14. Өрийн биЧиг

Өрийн бичиг нь дараах байдалтай байна:



олон улсын зах зээлд гаргасан өрийн бичиг 972,107,029 817,317,727

гаргасан нийт өрийн бичиг 972,107,029 817,317,727

банк нь 600 сая ам долларын Дунд хугацааны евро өрийн бичиг хөтөлбөрийг 2011 оны 11 дүгээр сард батлуулсан ба энэ хөтөлбөрийн хүрээнд дилер компанитай зөвшилцөн ямар ч валютаар өрийн бичиг гаргах боломжтой болсон юм.

сангийн яам уг өрийн бичгийн үндсэн болон хүүгийн төлбөрийн нийт дүнгээр ямар нэгэн нөхцөлгүйгээр, буцаан үл дуудах баталгааг гаргасан.

банк нь 2011 оны 12 дугаар сарын 9-нд жилийн 6.0 хувийн тогтмол хүүтэй, 1 жилийн хугацаатай 20 сая ам. долларын анхны цуврал өрийн бичгүүдийг гаргасан. 2012 оны 12 дугаар сард тэдгээр өрийн бичгийг бүрэн төлж дуусгасан.

банк нь дараагийн 580 сая ам. долларын цуврал өрийн бичгийг 2012 оны 3 дугаар сард 5.75 хувийн хүүтэй, 5 жилийн хугацаатайгаар гаргасан. Мөн 2013 оны 5 сард дотоодын арилжааны банкуудад 78.55 сая ам.долларын өрийн бичгийг тогтмол 7.5 хувийн хүүтэй, 232 хоногийн хугацаатай гарган 2013 оны 12 дугаар сард уг өрийн бичгийг бүрэн төлж барагдуулсан.

Өрийн бичиг гаргалтын зардлыг өрийн бичгийн хугацааны турш хорогдуулдаг. тодруулга 23 дахь хөрвөх чадварын тодруулгаас өрийн бичгийн эргэлтийн болон эргэлтийн бус өр төлбөрийн задаргааг харна уу.

15. бУсДААс АВсАн зЭЭл

банк төсөл хөтөлбөрүүдээ цаашид санхүүжүүлэхийн тулд засгийн газраас зээл авсан. засгийн газар энэхүү зээлийг Чингис бондын эх үүсвэрээр санхүүжүүлсэн бөгөөд тус зээлийн нөхцөл нь жилийн 4.7917 хувийн хүүтэй, нийт зээлийн гуравны нэг хэсэг нь 2018 оны 1 дүгээр сард буцаан төлөгдөх нөхцөлтэй, 5 жилийн хугацаатай бол үлдсэн гуравны хоёр хэсэг нь 2022 оны 12 дугаар сард эргэн төлөгдөх, 10 жилийн хугацаатай болно.

16. Холбоотой тАлУУДЫн АЖил гҮйлгЭЭ

Холбоотой талууд болон холбоотой талуудтай хийсэн ажил гүйлгээг нббоУс 24-ийн “Холбоотой талуудын тодруулга” стандартад заасны дагуу үнэлдэг. тодруулга 1-д Монгол Улсын засгийн газар нь банкийг 100% эзэмшдэг бөгөөд Монгол Улсад засгийн газрын байгууллагуудын хэрэгжүүлж буй төслүүдийг санхүүжүүлэх үндсэн үйл ажиллагаа явуулдаг тухай тэмдэглэсэн. тиймээс засгийн газрын эзэмшлийн банкны хувьд холбоотой талуудтай олон тооны ажил гүйлгээнүүдийг хийдэг.

нббоУс 24-ийн “Холбоотой талуудын тодруулга” стандартад заасны дагуу банкны бусад холбоотой талуудад Монгол Улсын засгийн газар, засгийн газрын хяналтан дахь төрийн өмчийн компаниуд болон бусад байгууллагууд багтдаг.


94

Холбоотой тАлУУДАД ХАМААрАХ ХӨрӨнгӨ болон АЖил гҮйлгЭЭ

Холбоотой талуудад хамаарах банкны хөрөнгө (зээлээс бусад) болон тэгдгээртэй хийсэн ажил гүйлгээг дор толилуулав.


санхүүгийн байдлын

тайлан

орлогын дэлгэрэнгүй

тайлан


тайлан


тайлан

сангийн яамнаас авах авлага 5,097,610 68,330,733 2,168,468 2,168,468

Монгол банкин дахь харилцах 418,732 - 31,672,320 -

төрийн банкин дахь харилцах 12,862,872 11,234 - -

төрийн банкин дахь богино хугацаат мөнгөн хадгаламж

110,000,000 2,059,027 - -

Хадгаламж банкин дахь харилцах - 4,935 21,761,643 50,637

Хадгаламж банкин дахь богино хугацаат мөнгөн хадгаламж

- 2,439,236 34,853,753 61,957

Ажилтнуудын тэтгэмжид зориулсан төрийн банкин дахь харилцах данс

850,000 - - -

- Урьдчилж төлсөн зардал (634,236) (25,663) - -

засгийн газраас авсан зээл 1,987,189,199 (31,168,154) - -

холбоотой талуудтай хийсэн гүйлгээний нийт дүн (зээлээс бусад)

2,115,784,177 41,651,348 90,456,184 2,281,062

Монголбанк болон төрийн банкны харилцах дансан дахь хөрөнгийг банк нь бусад харилцах болон хадгаламжтай нэгэн адил нөхцөлөөр байршуулсан. Монголбанкны харилцах данс “0” хувийн хүүтэй бол төрийн банкинд байршуулсан харилцах дансыг жилийн 5.6 хувийн хүүтэй байршуулсан.

төрийн банкны богино (3 сар хүртэлх) хугацаат мөнгөн хадгаламжийн хүү төгрөгийн хувьд жилийн 9.2-10.4 хувь, харин ам.долларын хувьд жилийн 3.0 хувь байна. 3 сараас 1 жил хүртэлх хугацаатай төгрөгийн хадгаламжийн хувьд жилийн 9.7-9.9 хувийн хүүтэй байна.

тодруулга 9-д дурьдсанчлан сангийн яамнаас авах авлага нь сангийн яам, засгийн газрын төслийн хэрэгжүүлэгч агентлагууд (зам тээвэр, барилга хот байгуулалтын яам ба засаг даргын тамгын газар, Үйлдвэр, Хөдөө аж ахуйн яам) ба банкны хооронд байгуулсан төслийг санхүүжүүлэх гэрээтэй холбоотойгоор үүссэн засгийн газрын буцалтгүй тусламж юм.

Мөн тодруулга 9-д банк Монголын бусад банкуудын нэгэн адил өөрийн ажилтнууддаа хямдруулсан хүүтэй орон сууцны зээл олгодог тухай тодруулсан. банк өөрийн ажилтнууддаа энэхүү тэтгэмжийг олгохын тулд төрийн банкинд 850 сая төгрөгийг жилийн “0” хувийн хүүтэй 15 жилийн хугацаатай байршуулж, харин төрийн банк эргүүлэн хямдруулсан хүүтэй орон сууцны зээлийг банкны ажилтнуудад олгоно. Энэхүү ажилтнуудад зориулсан тэтгэмжийн анхны өртөг нь 660 сая төгрөг байсан бөгөөд үүнээс 634 сая төгрөгийг санхүүгийн байдлын тайланд “урьдчилж төлсөн зардал” дансанд бүртгэгдсэн. иймээс холбогдох эх үүсвэрийг хөтөлбөрийн эхэнд 10.5 хувиар хямдруулан санхүүгийн байдлын тайланд 202 сая төгрөгөөр бүртгэсэн. Дэлгэрэнгүйг тодруулга 4-өөс үзнэ үү.

засгийн газрын санхүүжилтийг тодруулга 15-аас дэлгэрүүлж үзнэ үү.


95

банкны холбоотой талуудад олгосон зээлийн задаргааг дараах байдлаар толилуулав.



тайлан


тайлан


тайлан


тайлан

Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх: 1,321,250,545 46,793,594 256,215,623 1,257,554

- Яамдууд 831,822,771 28,804,927 202,611,655 -

- төрийн банк 101,318,012 4,730,430 50,773,958 1,198,125

- 4-р цахилгаан станц тӨХк 76,187,348 3,138,873 2,774,321 3,740

- таван толгойн цахилгаан станц 3,268,982 121,182 - -

- Эгийн голын усан цахилгаан станц 3,177,633 18,145 - -

- Монголын төмөр зөм тӨХк 301,953,037 8,458,556 - -

- Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх сан 156,337 1,493,230 55,689 55,689

- сайншанд аж үйлдвэрийн цогцолбор Хк 3,366,426 28,251 - -

Байгууллагаас эргэн төлөгдөх: 458,752,906 32,712,609 150,878,795 2,799,924

- МиАт Хк 4,778,921 8,269,672 7,443,401 297,523

- Эрдэнэс таван толгой Хк 339,160,662 22,461,325 141,512,394 2,502,401

- багануур тӨХк 18,062,214 1,128,390 - -

- төрийн орон сууцны корпораци тӨҮг 60,660,257 853,222 - -

- Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх сан 36,090,853 - 1,923,000 -

холбоотой талуудад олгосон нийт зээл ба урьдчилгаа

1,780,003,452 79,506,204 407,094,418 4,057,478

Дээрх холбоотой талуудад олгосон зээл ба урьдчилгаа нь холбоогүй талуудад олгосон зээлтэй адил нөхцөлтэй ба 1-ээс 5 жилийн дотор эргэн төлөгдөх хугацаатай, төгрөгийн хувьд жилийн 6.75 - 9.6 хувийн хүүтэй, харин ам.долларын хувьд жилийн 5.125 - 9.5 хувийн хүүтэй болно.

2013 оны 12 дугаар сарын 31 болон 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар тУз-ийн гишүүд, захирлууд, гүйцэтгэх удирдлагуудад олгосон цалин хөлс ба урамшуулал нь 468 сая төгрөг ба 231 сая төгрөг тус бүр гарсан байна.

ХҮлЭЭн АВсАн бАтАлгАА

Монгол Улсын засгийн газраас банкинд тодорхой хэмжээний баталгааг гаргасан ба банкны зээлийн багцын зонхилох хэсэг сангийн яамны баталгаатайгаар олгогдсон байна. Эдгээрийг тодруулга 8-с дэлгэрэнгүйг үзнэ үү.

сингапурын хөрөнгийн бирж дээр гаргасан банкны өрийн бичигтэй холбоотой бүхий л төлбөр, хүү болон үндсэн өрийн эргэн төлөлтөнд сангийн яамнаас ямар нэгэн нөхцөл заагаагүй, буцаан үл дуудагдах баталгааг гаргасан. Дэлгэрэнгүйг тодруулга 14-с үзнэ үү.

гУрАВДАгЧ тАлД гАргАсАн бАтАлгАА

2012 оны 9 дүгээр сарын 13-нд “Шинэ яармаг орон сууцны төсөл ХХк”-ийн нэрийн өмнөөс 84 сая ам.долларын (138.7 тэрбум төгрөгтэй тэнцэх) баталгааг Хятадын Экспорт-импортын банкинд гаргасан. Шинэ яармаг төслийн санхүүжилт хийгдсэнээр банк 2 хувийн шимтгэл авах эрхтэй боловч өнөөгийн байдлаар Хятадын Экспорт-импортын банкны зүгээс уг төсөлд тодорхой санхүүжилт хийгдээгүй байна.


96

17. ХУВь нийлҮҮлсЭн ХӨрӨнгӨ

Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай хуулийн дагуу банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгө нь улсын төсвөөс засгийн газрын хувь нийлүүлсэн хөрөнгө ба хуульд заасан бусад эх үүсвэрээс бүрдэнэ. банк нь бодитоор хувьцаа гаргаагүй болно.

2011 оны 5 ба 12 дугаар сард засгийн газар тус бүр 16.7 тэрбум ба 33.0 тэрбум төгрөгийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг мөнгөн хэлбэрээр нийлүүлсэн. Мөн 2012 оны 12 дугаар сард 23.6 тэрбум төгрөгийг нэмж оруулсан. засгийн газраас 2013 оны 7, 8 ,9 дүгээр саруудад тус бүр 10.0 тэрбум, 5.0 тэрбум, 35.0 тэрбум төгрөгөөр банкны дүрмийн санг өсгөсөн. тодруулга 27-с дэлгэрэнгүйг харна уу.

банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгө дараах байдалтай байна:


2012 оны 12 дугаар сарын 31

батлагдсан:

Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 123,300,000 73,300,000

төлөгдсөн:

01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөр 73,300,000 49,700,000

тайлант хугацаанд нэмэгдсэн 50,000,000 23,600,000

нийт хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 123,300,000 73,300,000

18. ХҮҮгийн орлого



банкуудад байршуулсан харилцах, хадгаламж 37,036,192 5,335,614

зээл ба урьдчилгаа 94,023,366 7,542,660

нийт хүүгийн орлого 131,059,558 12,878,274

Үнэ цэнийн бууралтад орсон боловч хугацаа хэтэрээгүй зээлийн хүүгийн орлого 138,479 мянган төгрөг болно (2012 онд тэг).


97

19. ХҮҮгийн зАрДАл



банкуудын байршуулсан хөрөнгө 569,775 -

олон улсын зах зээлд гаргасан өрийн бичиг 51,823,121 13,695,488

Дотоодын банкинд гаргасан өрийн бичиг 5,496,561 -

бусдаас авсан зээл 31,168,154 -

нийт хүүгийн зардал 89,057,610 13,695,488

засгийн газрын буцалтгүй тусламжийн хүрээнд сангийн яам нь Дунд хугацааны евро өрийн бичиг хөтөлбөрийн хүүгийн төлбөрийг санхүүжүүлэхээр зөвшөөрсөн бөгөөд энэ санхүүжилт нь банк өрийн бичгийн хүүгийн төлбөрөө өөрийн эх үүсвэрээс төлөх чадамжтай болтол үргэлжилнэ. 2012 онд хүүгийн төлбөрт 23,957 сая төгрөг хүлээн авсан ба нббоУс 20-ийн дагуу (олон улсын зах зээлд гаргасан) өрийн бичгийн хүүгийн зардлаар хооронд нь цэвэршүүлж хаасан.

2012 оны 10 дугаар сараас банк өөрийн үйл ажиллагаагаар өрийн бичгийн хүүг өөрөө төлөх чадвартай болсон хэмээн үзсэн тул засгийн газраас холбогдох төлбөр хийгдэхгүй болсон байна.

20. гАДААД ВАлютЫн ХАнШийн тЭгШитгЭлийн АШиг, АлДАгДАл

банкны гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн нийт ашиг, алдагдалд тодруулга 9-д дурьдсаны дагуу засгийн газрын буцалтгүй тусламжийн хүрээнд Жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих хөтөлбөрт олгосон зээлд ногдох сангийн яамнаас авахаар тооцож бүртгэсэн 5,098 сая төгрөгийн ханшийн тэгшитгэлийн ашиг (2012 онд 2,168 сая төгрөг) багтсан.

2013 оны 12 дугаар сарын 27-ны өдөр банк нь сангийн яам болон бусад яамдуудтай байгуулсан зээлийн гэрээнд нэмэлт өөрчлөлт оруулж 2013 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдөр төгрөгийн зээлийг ам.долларт хөрвүүлэн бүртгэсэн. төгрөгөөр олгогдсон зээлүүдийн ам.долларын албан ханшийн өөрчлөлтөөс үүсэх алдагдлыг сангийн яам нөхөн төлөхөөр холбогдох гэрээнд заасан байсан.

Энэхүү хөрвүүлгийн үр дүнд “сангийн яамнаас авах ханшийн зөрүүний авлага” 61.3 тэрбум төгрөгөөр буурч, “зээл болон урьдчилгаа” данс тус дүнгээр өссөн. “гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн ашиг, алдагдал” дансанд бүртгэгдсэн ханшийн зөрүүний хэрэгжээгүй алдагдал болон засгийн газрын буцалтгүй тусламжаарх ханшийн зөрүүний авлага нь тодруулга 9-д тусгагдсан. Дээрх хөрвүүлэг нь “гадаад валютын ханшийн тэгшитгэлийн ашиг, алдагдал” дансанд ямар нэг нөлөө үзүүлэхгүй.


98

21. УДирДлАгЫн болон Үйл АЖиллАгААнЫ бУсАД зАрДАл

2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар нийт ажилтнуудын цалин хөлс, тэтгэмжийн зардлын дүнд нийт 151.4 сая төгрөгийн нийгмийн даатгалын шимтгэлийн зардал багтсан (2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр 57.5 сая төгрөг).

Мянган төгрөгөөр тодруулга 2013 оны 12 дугаар сарын 31


Цалин хөлс, тэтгэмж 2,383,736 1,010,328

зар сурталчилгаа 793,073 7,889

түрээс 251,744 217

Аудит болон бусад мэргэжлийн үйлчилгээ 231,958 243,522

Элэгдэл, хорогдол 10, 11 203,986 149,868

Автоматжуулалт 169,093 39,702

Албан томилолт 158,894 48,769

Харилцаа холбоо, бичиг хэрэг 122,050 69,771

сургалт 102,230 29,518

бусад 100,573 42,858

засвар үйлчилгээ, харуул хамгаалалт 35,814 45,042

Шатахуун болон тээврийн зардал 34,983 13,701

Даатгалын зардал 3,669 2,135

Хөрөнгө данснаас хассаны гарз 2,087 -

үйл ажиллагааны нийт зардал 4,593,890 1,703,320

22. орлогЫн АлбАн тАтВАр

орлогын дэлгэрэнгүй тайланд тусгагдсан орлогын албан татварын зардлыг дор үзүүлэв.




тайлант үеийн орлогын албан татварын зардал Хойшлогдлсон татвар (буцаалт)

10,505,432(2,296,174)

3,313,560(5,895,427)

тайлант үеийн орлогын албан татварын зардал /(буцаалт) 8,209,258 (2,581,867)

банк орлогын албан татварын зардлыг санхүүгийн тайлангийн зорилгоор тайлагнасан нийт орлого, зарлагад орлогын албан татварын тайлагналын дагуу татвар ногдохгүй орлого болон татвар ногдох орлогоос хасагдахгүй зардлаар тохируулга хийх замаар тооцон бүртгэдэг. банк нь Монгол Улсын татварын хууль тогтоомжийн дагуу 3


99

тэрбум (2012: 3 тэрбум) төгрөг хүртэлх татвар ногдох орлогоос 10 хувийн, 3 тэрбумаас (2012: 3 тэрбум) илүү гарсан дүнгээс 25 хувь (2012: 25 хувь)-ийн орлогын албан татвар төлнө.

тооцоолсон болон бодит татварын зардлын тохируулгыг дорх хүснэгтэнд харуулав:





Хуулинд заасан хувиар тооцсон татварын зардал (2013:25 хувь, 2012:25 хувь)

8,774,212 (2,071,957)

татвар ногдохгүй орлого, татвар ногдох орлогоос хасагдахгүй зардлын татварын нөлөө

- бага хувиар татвар ногдох орлогын нөлөө (450,000) (450,000)

- татварын зорилгоор хасагдахгүй зардал 42,775 7,490

Хойшлогдсон татварын тооцооллын зөрүү - (67,400)

Хүлээн зөвшөөрөгдсөн татварын алдагдлыг ирээдүйд шилжүүлэн тооцох

(157,729) -

тайлант үеийн орлогын албан татварын зардал/(буцаалт) 8,209,258 (2,581,867)

стоУс болон Монгол Улсын татварын хууль, тогтоомжуудын хоорондох зөрүүний улмаас санхүүгийн тайлангийн хөрөнгө, өр төлбөрийн дансны үнэ болон тэдгээрийн татварын суурийн хооронд түр зөрүү үүсдэг. Хүлээн зөвшөөрөгдөөгүй татварын алдагдал байхгүй болно.

Монгол Улсын хуулийн дагуу татварын алдагдлыг алдагдал гарсан татварын жилийн дараах дараалсан 2 жилийн хугацаанд татвар ногдох орлогын 50 хувиас хэтрүүлэхгүйгээр хасч тооцож болно гэж заасан. татварын алдагдлыг шилжүүлэхийн тулд банк өөрийн хүсэлтээр татварын хяналтанд орсон байх ёстой. тодруулга 26-г харна уу.

Хойшлогдсон татварын хөрөнгө (өр төлбөр)-ийг гадаад валютаар илэрхийлэгдсэн хөрөнгө, өр төлбөрийн ханшийн үнэлгээний зөрүүнээс үүссэн хасагдах болон татвар ногдох түр зөрүү мөн биет бус хөрөнгийн хувьд татварын алба болон банкны хорогдуулалтын хувийн ялгаатай байдлаас үүдэн хүлээн зөвшөөрдөг.

2013 оны 1 дүгээр сарын 1-нээс 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэл:

Мянган төгрөгөөр эхний үлдэгдэл ашиг, эсвэл алдагдалд хүлээн зөвшөөрсөн дүн

эцсийн үлдэгдэл

Хойшлогдсон татварын (өр төлбөр)/ хөрөнгөнд хамаарах:

банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж (2,091,211) 1,320,091 (771,120)

зээл ба урьдчилгаа (408,815) (42,457,514) (42,866,329)

бусад хөрөнгө (542,117) 542,117 -

биет бус хөрөнгө (65,215) (48,912) (114,127)

Харилцах (13) 350 337

банкуудын байршуулсан хөрөнгө - (745,383) (745,383)

Өрийн бичиг 9,047,731 37,905,564 46,953,295

бусдаас авсан зээл - 5,779,861 5,779,861

хойшлогдсон татварын хөрөнгө 5,940,360 2,296,174 8,236,534


100

2012 оны 1 дүгээр сарын 1-нээс 12 дугаар сарын 31-ны өдрийг хүртэл:

Мянган төгрөгөөр эхний үлдэгдэл ашиг, эсвэл алдагдалд хүлээн зөвшөөрсөн дүн

эцсийн үлдэгдэл

Хойшлогдсон татварын (өр төлбөр)/ хөрөнгөнд хамаарах:

банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж - (2,091,211) (2,091,211)

зээл ба урьдчилгаа - (408,815) (408,815)

бусад хөрөнгө - (542,117) (542,117)

биет бус хөрөнгө (6,522) (58,693) (65,215)

Харилцах - (13) (13)

Өрийн бичиг 51,455 8,996,276 9,047,731

хойшлогдсон татварын хөрөнгө 44,933 5,895,427 5,940,360

23. сАнХҮҮгийн ЭрсДЭлийн УДирДлАгА

тАнилЦУУлгА

банкны үйл ажиллагаанд учирч болзошгүй эрсдэлүүдээс дараах эрсдэлүүд голлох байр суурийг эзлэж байна. Үүнд:

• зээлийн эрсдэл

• зах зээлийн эрсдэл

• Хөрвөх чадварын эрсдэл

Энэхүү тодруулга нь банк дээрх эрсдэлүүдийг удирдах, хэмжих бодлого болон банкны эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагааны талаарх ерөнхий мэдээллийг агуулсан болно.

ЭрсДЭлийн УДирДлАгЫн боДлого

банкны эрсдэлийн удирдлагын бодлого нь банкны үйл ажиллагаанд учирч болзошгүй эрсдэлүүдийг тодорхойлж, үнэлэх, зохистой удирдах, урьдчилан сэргийлэх, бууруулах, хянах замаар банкны хүлээж болзошгүй алдагдлыг бууруулах эрсдэлийн удирдлагын үр ашигтай системийг бий болгож хэрэгжүүлэхэд чиглэнэ. Эрсдэлийн удирдлагын бодлого нь зах зээлийн төлөв байдал, банкны бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний онцлог болон шинээр гарсан шилдэг туршлагыг тусгах байдлаар тогтмол шинэчлэгддэг.

банкны төлөөлөн Удирдах зөвлөл нь банкны эрсдэлийн удирдлагын бодлого стратегийг тодорхойлох, эрсдэлийн хязгаарлалтуудыг тогтоох, банкны эрсдэлийн удирдлагын тогтолцоог бүрдүүлэх замаар банкны эрсдэлийн удирдлагын тогтолцоог бүхэлд нь хянах үүрэгтэй. Мөн түүнчлэн эрсдэлээс зайлсхийх арга хэрэгслийг нэвтрүүлэх боломжийг бүрдүүлэх, тэдгээрийн хэрэгжилт болон банк нь эрсдэлийн зөвшөөрөгдсөн түвшний хүрээнд үйл ажиллагаа явуулж байгаа эсэхэд хяналт тавих үүрэгтэй.

банкны Эрсдэлийн удирдлагын газрын захирал нь эрсдэлийн удирдлагын болон эрх зүйн хэрэгжилтийн функцийг бүхэлд нь зохион байгуулахаас гадна санхүүгийн болоод санхүүгийн бус эрсдэлийг илрүүлэх, үнэлэх, удирдах, тайлагналын нийтлэг зарчим, түүний хэрэгжилтэд хяналт тавих үүрэгтэй.


101

зээлийн хороо, Актив пассивын удирдлагын хороо, Эрсдэлийн удирдлагын хороод нь зээлийн, зах зээлийн, хөрвөх чадварын эрсдэлийг багцын болон хэлцэл тус бүрийн хувьд удирдаж, хяналт тавин ажилладаг.

бАнкнЫ тӨлӨӨлӨн УДирДАХ зӨВлӨл

банкны төлөөлөн Удирдах зөвлөл (тУз) нь эрсдэлийн удирдлагын ерөнхий чиг хандлага, аргачлал, зорилго зорилтыг тодорхойлох, банкны эрсдэлийн удирдлагын үйл ажиллагаанд хууль эрх зүйн зохицуулалтын актуудын дагуу эрсдэлийн хязгаарлалтын хэм хэмжээг батлах, тэдгээрийн хэрэгжилтийг хянах үүргийг тус тус хүлээдэг. Эрсдэлийн стратеги болон эрсдэлийн бодлого нь тогтмол тУз-өөр хянагдан батлагдаж, шаардлагатай тохиолдолд шинэчлэгдэн өөрчлөгдөж байдаг.

гҮйЦЭтгЭХ УДирДлАгЫн Хороо

гүйцэтгэх Удирдлагын Хороо нь банкны өдөр тутмын үйл ажиллагааг Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай хууль, компанийн тухай хууль болон бусад холбогдох хууль журмын дагуу удирдан явуулах үүрэгтэй. гүйцэтгэх удирдлагын хороо нь банкны эрсдэлийн удирдлагын системийг байнгын, үр ашигтай, найдвартай ажиллах үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулах үндсэн эрх бүхий нэгж юм.

АктиВ пАссиВЫн УДирДлАгЫн Хороо (АпУХ)

Актив пассивын удирдлагын хороо нь эх үүсвэр татан төвлөрүүлэх, хөрвөх чадвар, гадаад валютын ханшийн болон хугацаа, хүүгийн эрсдэлийг удирдах төвлөрсөн актив пассивын удирдлагаар хангах үүрэг бүхий нэгж юм. АпУХ-ны зорилго нь гадаад валютын эрсдэл, хүүгийн эрсдэл болон зах зээлийн бусад эрсдэлийг удирдах, хяналт тавих болон актив пассивын иж бүрэн удирдлагаар дамжуулан банкны хөрвөх чадвар ба ашигт ажиллагааны тогтвортой өсөлтөнд тохирсон банкны балансын актив пассивын бүтцийг бий болгох явдал юм. АпУХ-ыг гүйцэтгэх захирал даргалдаг.

зЭЭлийн Хороо

зээлийн Хороо нь банкны зээлийн үйл ажиллаггааг удирдан зохион байгуулах мөн өөрийн эрх үүргийн хүрээнд зээл олгох, төлүүлэх, зээлийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээг нэвтрүүлэх шийдвэр гаргах үндсэн нэгж бөгөөд тУз-ийн баталсан тодорхой хэмжээ, хязгаарлалтын хүрээнд үйл ажиллагаагаа явуулдаг. зээлийн хороо нь дараах үндсэн үүрэгтэй. Үүнд:

• зээлийн бодлогыг хэрэгжүүлэх,

• зээлийн үйл ажиллагааны журмыг батлах, түүнд нэмэлт өөрчлөлт оруулах, шинэчлэх,

• зээлийн эрсдэлийг тодорхойлох, зээлийн үнэлгээг хийж, эрсдэлийн сан байгуулах,

• нийт зээлийн багцын чанар болон бүтцэд тогтмол хяналт тавих, газар зүйн болон эдийн засгийн салбарын боломжит зээлийн хязгаарлалтыг батлах,


102

ЭрсДЭлийн УДирДлАгЫн Хороо

Эрсдэлийн Удирдлагын Хороо нь 2013 оны 10 дугаар сард байгуулагдсан ба гүйцэтгэх удирдлагын түвшиний хороо тул тУз-ийн гишүүд уг хороонд хамаарагддаггүй. Эрсдэлийн удирдлагын хороо дараах үүрэгтэй. Үүнд:

• банкны эрсдэлүүдийг үнэлэх,

• гүйцэтгэх удирдлагад эрсдэлийн үнэлгээ болон холбогдох арга хэмжээг хэрхэн авах эрсдэлийн үнэлгээний болон зэрэглэл тогтоох аргачлалыг тодорхойлох тухай саналуудыг танилцуулах,

• банкны эрсдэлийн удирдлагын болон тайлагналын дотоод үйл явцыг шинжлэх,

• Эрсдэлийн үнэлгээ судалгааг хийж, тайланг тУз-д хүргүүлэх,

• Эрсдэлийн удирдлагын болон дотоод хяналтын тогтолцоог нэвтрүүлэх, хэрэгжүүлэх,

зЭЭлийн ЭрсДЭл

зээлийн эрсдэл гэдэг нь харилцагчид, санхүүгийн хэрэгслийн гэрээнд оролцогч талууд гэрээний үүргээ биелүүлж чадахгүйн улмаас банкинд учрах санхүүгийн алдагдлын эрсдэлийг хэлэх ба үндсэндээ банкны зээл ба урьдчилгаа, бусад арилжааны банкуудад байршуулсан хадгаламжаас голдуу хэрэгждэг.

банк нь зээлийн багцын төвлөрлийн хязгаарлалт, зээлийн эрсдэлийг тогтмол хянах үүрэг бүхий зээлийн хорооны үйл ажиллагааг зохицуулах журам зэрэг зээлийн эрсдэлийн удирдлагын баримт бичгийг боловсруулан мөрдөн ажилладаг. банкны зээлийн бодлогыг тУз баталдаг. банкны зээлийн бодлогод доорх зүйлсийг багтаасан. Үүнд:

• зээлийн хүсэлтийг хянах, батлах заавар

• зээлдэгчийн зээлжих чадварын шинжилгээний аргачлал

• барьцаа хөрөнгийн үнэлгээний аргачлал

• зээлийн хувийн хэргийн бүрдэл

• зээлийн явцын хяналт хийх заавар

• бусад хязгаарлалт, болон зээлийн тасралтгүй мониторингийн журам

зээлийн бодлогод зааснаар зээлийн хороо нь 5 тэрбум төгрөг хүртэлх үнийн дүн бүхий гүйлгээг шийдвэрлэх эрхтэй ба түүнээс дээш үнийн бүхий гүйлгээ нь тУз-өөр хянагдаж, батлагддаг.

зээлийн мэргэжилтэн нь зээл хүсэгчийн санхүүгийн болон бизнесийн чадварт тулгуурлан зээлийн хүсэлтийг судалж, холбогдох материалуудыг боловсруулдаг. Эрсдэлийн удирдлагын газар нь зээлийн хүсэлт, холбогдох материалуудыг хараат бусаар хянасан тайлангаа зээлийн бодлогод заасан шаардлагуудыг хангасан эсэх саналын хамтаар зээлийн хороонд хүргүүлдэг. зээлийн хороо нь зээлийн газар болон Эрсдэлийн удирдлагын газрын саналыг харгалзан үзсэний үндсэн дээр шийдвэрийг гаргадаг. зарим тохиолдолд банкны Хуулийн хэлтсийн дүгнэлтийг авдаг.

банкны үйл ажиллагааны нэг онцлог нь засгийн газрын баталгаатай эсхүл Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх нөхцөл бүхий төслүүдэд ихэвчлэн санхүүжилт хийдгээс шалтгаалан харьцангуй бага хэмжээний зээлийн эрсдэлийг хүлээдэг.

банкны зээлийн эрсдэлийн нөлөөллийг дор үзүүлэв. Хөрөнгө, өр төлбөрийн дүнг хооронд хааснаас зээлийн эрсдэлийн хэмжээг бууруулах боломжтой нөлөө нь материаллаг бус байв.


103

2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх зээл болон урьдчилгааны үлдэгдлийг салбарын хувьд ангилж, эрсдэлийг шинжилгээг дор харуулав.





нийт дүн


- Цахилгаан станц 127,700,434 - 127,700,434

- Үйлдвэрлэл 5,248,484 308,836,172 314,084,656

- төмөр зам 301,953,037 - 301,953,037

- Авто зам 690,416,375 - 690,416,375

- Дэд бүтэц 94,614,203 - 94,614,203

- орон сууцны барилга - 67,364,832 67,364,832

- орон сууцны санхүүжилт 101,318,012 - 101,318,012

- Уул уурхай - 357,222,876 357,222,876

хугацаа хэтрээгүй, үнэ цэнийн бууралтад ороогүй зээлийн нийт дүн

1,321,250,545 733,423,880 2,054,674,425

Хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй:

- 30 хүртэлх хоногоор хугацаа хэтэрсэн: -

- тээвэр - 4,778,921 4,778,921

хугацаа хэтэрсэн боловч үнэ цэнийн бууралтад ороогүй зээлийн нийт дүн

- 4,778,921 4,778,921

Хугацаа хэтрээгүй боловч үнэ цэнийн бууралтад орсон:

-

- Үйлдвэрлэл - 126,361,748 126,361,748

хугацаа хэтрээгүй боловч үнэ цэнийн бууралтад орсон зээлийн нийт дүн

- 126,361,748 126,361,748

хасах нь: зээлийн үнэ цэнийн бууралтын сан - (6,224,792) (6,224,792)

нийт зээл ба урьдчилгааны цэвэр дүн 1,321,250,545 858,339,757 2,179,590,302





нийт дүн


- Цахилгаан станц 2,774,321 - 2,774,321

- Авто зам 202,183,795 - 202,183,795

- Дэд бүтэц 427,860 - 427,860

- орон сууцны санхүүжилт 50,773,958 - 50,773,958

- Уул уурхай - 141,512,394 141,512,394

- тээвэр - 7,443,401 7,443,401

- Үйлдвэрлэл 55,689 88,384,549 88,440,238

нийт зээл ба урьдчилгааны цэвэр дүн 256,215,623 237,340,344 493,555,967


104

2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх зээл болон урьдчилгааны үлдэгдлийг салбарын хувьд ангилж, эрсдэлийн шинжилгээг дор үзүүлэв.

банк зээлийн эрсдэлийн төвлөрлийг салбараар нь хянадаг. тайлант өдрийн байдлаарх зээлийн эрсдэлийн төвлөрийн шинжилгээг 37-р хуудсанд толилуулав.

зЭЭлтЭй Холбоотой ҮҮргЭЭс ҮҮсЭХ ЭрсДЭл

банк нь харилцагчиддаа үл маргах зарчмаар зээлийн баталгаа, батлан даалтыг санал болгодог ба үүний улмаас банк харилцагчийнхаа өмнөөс гуравдагч этгээдэд төлбөр төлөхөд хүрч болох юм. Харилцагчийн өмнөөс төлсөн төлбөрийг банк нь батлан даалтын гэрээний тодорхой нөхцөлийн дагуу харилцагчаар эргэн төлүүлдэг. Энэ нь зээлтэй адил төрлийн эрсдэлийг учруулах бөгөөд эдгээр эрсдэлүүдийг зээлтэй ижил төрлийн бодлого журмаар зохицуулан хянадаг. Өөрөөр хэлбэл баталгаа, батлан даалтыг гаргахдаа зээл олгохтой ижил төрлийн шинжилгээ, барьцаа хөрөнгийн шинжилгээ, хяналт, шийдвэр гаргах процессийг баримталдаг.

Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай хуульд зааснаар зээл, зээлтэй адилтган тооцох хөрөнгийн нийт дүн нь банкны өөрийн хөрөнгийг 50 дахин нэмэгдүүлсэн дүнгээс хэтэрч болохгүй. баталгаа, батлан даалт ба үнэт цаасны нийт үнийн дүн мөн өөрийн хөрөнгийг 50 дахин нэмэгдүүлсэн дүнгээс хэтэрч болохгүй. 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх шалгуур үзүүлэлтийг харуулав.

Мянган төгрөгөөр зохистой харьцаа

2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар

2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар


хязгаарлалт Бодит дүн хязгаарлалт Бодит дүн

зээл ба түүнтэй адилтгах хөрөнгийн нийт дүн

< ӨХ 50 удаа 7,193,971,780 2,831,928,329 3,349,592,380 662,480,457

зээлийн баталгааны нийт дүн < өх 50 удаа 7,193,971,780 264,294,013 3,349,592,380 116,771,542

бАрьЦАА ХӨрӨнгӨ бА зЭЭл тӨлӨХ ЧАДВАрЫг бАтАлгААЖУУлАХ ХҮЧин зҮйлс

оролцогч талуудын зээлийн эрсдэлийн үнэлгээнээс хамаарч барьцаа хөрөнгийн хэмжээ, төрөл тодорхойлогддог. банк нь зөвшөөрөгдөх барьцаа хөрөнгө ба тэдгээрийн үнэлгээний үзүүлэлтийг тодорхойлох журмыг үйл ажиллагаандаа мөрддөг. Дараах үндсэн төрлийн барьцаа хөрөнгийг зөвшөөрдөг:

• Үндсэн хөрөнгө: газар, барилга, үйлдвэр,

• Хөдлөх хөрөнгө: тээврийн хэрэгсэл ба тоног төхөөрөмж,

• тусгай өмчийн эрх: Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл, төсөл гүйцэтгэх эрх,

• Хугацаат хадгаламж, үнэт цаас/бонд ба хувьцаа,

• засгийн газар, нэр хүндтэй даатгалын компани, Хөгжлийн банкууд, Хөрөнгө оруулалтын банкууд, “тогтвортой” буюу түүнээс дээш ерөнхий үнэлгээ бүхий арилжааны банкуудаас гаргасан баталгаа,

• зээлдэгч ба төслийн гүйцэтгэгч талуудын үйл ажиллагааны үр дүнд бий болсон хөрөнгө ба орлого,

• бусад,

банкны удирдлага нь барьцаа хөрөнгийн зах зээлийн үнэ цэнэ, үндсэн гэрээний дагуу нэмэлт барьцаа хөрөнгө шаардах, үнэ цэнийн бууралтын алдагдлын сангийн хүрэлцэхүйц байдлыг хянах явцдаа олж авсан барьцаа хөрөнгийн зах зээлийн үнэ цэнийг тус тус хянах үүрэгтэй.

зээлдэгч зээлээ эргэн төлөх чадваргүй болсноо мэдэгдсэн эсхүл мэдэгдэл хүргүүлснээс хойш эргэн төлөлт хийгдээгүй эсхүл зээлээ эргэн төлөх талаар ямар ч санаачлага гаргаагүй бол банкны зүгээс барьцаа хөрөнгийг


105

борлуулах замаар зээлийг эргэн төлүүлнэ. ийнхүү зарж борлуулсаны орлогыг банк төлөгдөөгүй үлдэгдлийг бууруулах, хаахад хэрэглэнэ. банк барьцаанд авсан хөрөнгийг бизнесийнхээ үйл ажиллагаанд ашигладаггүй бөгөөд 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар ийм төрлийн хөрөнгө банкинд байхгүй.

ҮнЭ ЦЭнийн бУУрАлтЫн ҮнЭлгЭЭ

зээлийн үнэ цэнийн бууралтыг тооцоохдоо үндсэн зээл болон хүүгийн төлбөр 30 ба түүнээс дээш хоногоор хугацаа хэтэрсэн эсвэл оролцогч талын мөнгөн гүйлгээнд мэдэгдэхүйц хүндрэл учирсан, зээлжих чадварын үнэлгээ буурсан, гэрээний үндсэн нөхцөлийг зөрчсөн эсэхийг голлон анхаардаг.

банк нь гүйцэтгэх захирлын баталсан Активыг ангилах, эрсдэлийн сан байгуулах журмын дагуу зээлийг ангилж зээлийн чанарыг хянадаг. Энэхүү журмаар зээлийн чанарын болон хугацааны үзүүлэлтүүдэд тулгуурлан зээлийн чанарыг тодорхойлох ёстой. зээлийг хэвийн, хугацаа хэтэрсэн, хэвийн бус, эргэлзээтэй болон муу гэсэн таван бүлэгт ангилдаг.

балансын гадуурх санхүүгийн хэрэгслүүдийн хувьд банк нь балансын санхүүгийн хэрэгсэлтэй адилхан зээлийн бодлогыг мөрддөг буюу шийдвэр гаргах, эрсдэлийн хяналт хязгаарлалтыг хэрэгжүүлдэг.

ХӨрВӨХ ЧАДВАрЫн ЭрсДЭл

Хөрвөх чадварын эрсдэл гэдэг нь банк өөрийн санхүүгийн өр төлбөрийг барагдуулах үүргээ хугацаандаа биелүүлэхэд хүндрэлтэй болох эрсдэл юм. банк нь хэвийн болон онцгой нөхцөлд зөвшөөрөгдсөн хэмжээнээс их хэмжээний алдагдалд хүлээхгүйгээр банкны нэр хүндэд хохирол учруулах эрсдэлийг бий болгохгүйгээр өр төлбөрөө гэрээний хугацаанд төлж барагдуулахад хүрэлцэхүйц хөрвөх хөрөнгийг байнга барьж байх ёстой гэдэг зарчмаар хөрвөх чадварын эрсдэлийг удирдан зохицуулдаг.

банк нь валют тус бүрийн хувьд болон нэгдсэн байдлаар хөрвөх чадварын эрсдэлийг хянан зохицуулдаг.

Учирч болзошгүй хөрвөх чадварын эрсдэлийн шинжилгээний тайланг АпУХ-д тогтмол тайлагнадаг ба АпУХ нь хөрвөх чадварын эрсдэлийг хянаж шийдвэрлэдэг.

банк урьдчилан тооцоолоогүй аливаа хөрвөх чадварын шаардлагуудад шуурхай бөгөөд үр дүнтэй хариу арга хэмжээ авахын тулд эх үүсвэрээ түргэн хөрвөх чадвартай актив бүхий багцад хөрөнгө оруулж байршуулна. банк нь иргэдээс хадгаламж татан төвлөрүүлдэггүй тул төв банкинд заавал байлгах нөөцийг байршуулах үүргийг хуулиар хүлээдэггүй.

банк хөрвөх чадварын позицийг зах зээлийн ерөнхий байдал болон банкны онцлогт тохирсон стресс хүчин зүйлсүүдийг харгалзан олон янзын сценариудын үнэлж, удирддаг.

банк нь голлох гадаад валют (1 сая ам доллараас дээш хэмжээтэй тэнцэхүйц) бүрээр хөрвөх чадварын төлөвлөгөө, хугацааны зөрүүгийн шинжилгээг хийдэг ба мөн мөнгөн урсгалын аргачлалыг ашиглан хуримтлагдсан дүнгээр тооцоолдог.

хөрвөх чадварын эрсдэлд өртөлтийг тогтоох

банкны хөрвөх чадварын эрсдэлийн удирдах гол хэмжүүр нь түргэн борлогдох цэвэр хөрөнгийг харилцагчид/бусад банкнаас татан төвлөрүүлсэн хадгаламжийн дүнд харьцуулсан харьцаа юм. түргэн борлогдох хөрөнгөд бэлэн мөнгө ба түүнтэй адилтгах зүйлс, төв банкны үнэт цаас, Монгол банк болон гадаад дотоодын бусад банкинд байршуулсан харилцах, хадгаламжаас клирингийн саатлын дүнг хасч тооцно. Энэ харьцаа нь тайлант жилийн эцсээр дараах байдалтай байна.

2013 оны 12 дугаар сарын 31 2012 оны 12 дугаар сарын 31(дахин тайлагнасан)

Цэвэр түргэн борлогдох хөрөнгө 8 101


106

Доорх хүснэгтэд 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийг гэрээний үлдэх хугацаагаар нь ангилан харуулав. Эргэн төлбөр хийх хугацааны хүснэгтэд үзүүллэсэн хөрөнгө ба өр төлбөр нь гэрээ хийгдсэн хямдруулаагүй (дискаунтчлаагүй) мөнгөн урсгал, нийт зээлийн үүрэг болон санхүүгийн баталгаа, батлан даалтыг оруулсан. Энэхүү хямдруулагүй мөнгөн урсгал нь санхүүгийн байдлын тайлан дах дүнгээс зөрүүтэй байдаг нь санхүүгийн байдлын тайлан дах дүн нь хямдруулсан мөнгөн урсгал дээр суурилсан байдагтай холбоотой.

банк арилжааны банкуудад богино хугацаат хадгаламж хэлбэрээр хөрөнгө байршуулдаг ба энэхүү хадгаламж эргэн дуудахад хялбар бөгөөд харьцангуй бага хөрвөх чадварын эрсдэлтэй байдаг.

зах зээлийн эрсдэлийг удирдахдаа хөрвөх чадварын эрсдэл болон хүүгийн түвшний хэлбэлзэлд голчлон анхаарал хандуулдаг. Хөрвөх чадварын стресс тестийг тогтмол хийж, АпУХ-нд танилцуулдаг. АпУХ-ны хурлаар хүүгийн түвшний өөрчлөлтийг хэлэлцэж, шинжилдэг. Эдгээр шинжилгээг бүх нэгжүүд ба бүх зээл, хадгаламжийн бүтээгдэхүүнүүдийн хувьд хийгддэг.


107

Мян

ган

төгр

өгөө

р20

13 о

ны 1

2 ду

гаар

сар

ын

31-н

ий ө

дрий

н ба

йдла

ар

3 са

р х

үртэ

лхху

гаца

атай

3-6

сар

ын

хуга

цаат

ай6

сар

аас

1 ж

илий

нху

гаца

атай

1-5

жил

ийн

хуга

цаат

ай5-

с дэ

эш ж

илий

нху

гаца

атай

ний

т

санх

үүги

йн х

өрөн

гө

Мөн

гө б

а тү

үнтэ

й ад

илтг

ах х

өрөн

гө 3

83,8

73,4

13

- -

- -

383

,873

,413

банк

ууда

д ба

йрш

уулс

ан

мөн

гөн

хадг

алам

ж

304

,560

,321

4

45,4

42,5

60

- -

- 7

50,0

02,8

81

зээл

ба

урьд

чилг

аа 1

04,5

29,8

08

37,

390,

772

95,

445,

385

1,8

29,3

34,3

51

971

,009

,513

3

,037

,709

,829

ний

т са

нхүү

гийн

хөр

өнгө

792

,963

,542

4

82,8

33,3

32

95,

445,

385

1,8

29,3

34,3

51

971

,009

,513

4

,171

,586

,123

санх

үүги

йн ө

р тө

лбөр

-

буса

д өр

төл

бөр

(373

,841

) -

- -

- (3

73,8

41)

Хари

лцах

(16,

278,

742)

- -

- -

(16,

278,

742)

Аж

аху

йн н

эгж

ид

гарг

асан

бат

алга

а (1

38,7

47,8

23)

- -

- -

(138

,747

,823

)

төлө

гдөө

гүй

зээл

ийн

үүрэ

г (2

49,9

22,9

73)

(451

,254

,924

) (5

22,7

61,9

41)

- -

(1,2

23,9

39,8

38)

банк

ууды

н ба

йрш

уулс

ан

хөрө

нгө

(111

,171

,976

) -

- -

- (1

11,1

71,9

76)

бусд

аас

авса

н зэ

эл

- (4

0,73

3,06

2) (4

7,61

0,07

2) (1

,169

,104

,575

) (1

,378

,693

,198

) (2

,636

,140

,907

)

Өри

йн б

ичиг

(27,

582,

118)

- (2

7,58

2,11

8) (1

,097

,288

,588

) -

(1,1

52,4

52,8

23)

ний

т са

нхүү

гийн

өр

төл

бөр

(544

,077

,473

) (4

91,9

87,9

86)

(597

,954

,131

) (2

,266

,393

,162

) (1

,378

,693

,198

) (5

,279

,105

,950

)

Цэв

эр с

анхү

үгий

н хө

рөнг

ө/(ө

р тө

лбөр

) 2

48,8

86,0

70

(9,1

54,6

54)

(502

,508

,746

) (4

37,0

58,8

11)

(407

,683

,685

) (1

,107

,519

,826

)

ний

т ху

рим

тлаг

дсан

дүн

248

,886

,070

2

39,7

31,4

16

(262

,777

,330

) (6

99,8

36,1

42)

(1,1

07,5

19,8

26)

(1,1

07,5

19,8

26)

банк

нь

Эдий

н за

саг,

Хөгж

лийн

яам

, сан

гийн

яам

тай

гурв

ан т

алт

сан

хүүг

ийн

зууч

лалы

н гэ

рээг

201

3 он

ы 4

дүг

ээр

сары

н 30

-ны

өдө

р ба

йгуу

лсан

. Энэ

хүү

гэрэ

эний

даг

уу б

анк

Эдий

н за

саг,

Хөгж

лийн

яам

наас

бат

алса

н тө

сөл,

хөт

өлбө

рүүд

ийг

санх

үүж

үүлэ

х яв

цад

үүсэ

х ал

иваа

сан

хүүж

илти

йн э

х үү

свэр

ийг

Чин

гис

бонд

ын

хөрө

нгөө

с ба

нкин

д ш

илж

үүлэ

хээр

тох

ирсо

н.


108

Дар

аах

хүсн

эгтэ

нд б

анкн

ы с

анхү

үгий

н хө

рөнг

ө бо

лон

өр т

өлбө

рийг

эрг

эн т

өлөг

дөх

хуга

цаан

д үн

дэсл

эн а

нгил

ан х

аруу

ллаа

:

Мян

ган

төгр

өгөө

р20

12 о

ны 1

2 ду

гаар

сар

ын

31-н

ий ө

дрий

н ба

йдла

ар (д

ахин

тай

лагн

асан

)

3 са

р х

үртэ

лхху

гаца

атай

3-6

сар

ын

хуга

цаат

ай6

сар

аас

1 ж

илий

нху

гаца

атай

1-5

жил

ийн

хуга

цаат

ай5-

с дэ

эш ж

илий

нху

гаца

атай

ний

т

санх

үүги

йн х

өрөн

гө

Мөн

гө б

а тү

үнтэ

й ад

илтг

ах х

өрөн

гө 2

18,6

12,8

76

- -

- -

218

,612

,876

банк

ууда

д ба

йрш

уулс

ан

мөн

гөн

хадг

алам

ж

141

,697

,025

2

8,57

3,93

5 -

- -

170

,270

,960

зээл

ба

урьд

чилг

аа 9

,089

,157

9

,117

,466

2

5,94

4,12

5 5

87,0

69,6

83

- 6

31,2

20,4

31

ний

т са

нхүү

гийн

хөр

өнгө

369

,399

,058

3

7,69

1,40

1 2

5,94

4,12

5 5

87,0

69,6

83

- 1

,020

,104

,267

санх

үүги

йн ө

р тө

лбөр

-

буса

д өр

төл

бөр

(161

,676

) -

- -

- (1

61,6

76)

Хари

лцах

(6,9

60)

- -

- -

(6,9

60)

Аж

аху

йн н

эгж

ид

гарг

асан

бат

алга

а (1

16,7

70,9

60)

- -

- -

(116

,770

,960

)

төлө

гдөө

гүй

зээл

ийн

үүрэ

г (6

6,10

2,68

9) (3

3,68

4,71

1) (9

7,89

5,69

3) (1

16,7

80,5

37)

(314

,463

,630

)

Өри

йн б

ичиг

- (2

3,21

3,26

8) (2

3,21

3,26

8) (9

69,9

10,8

73)

- (1

,016

,337

,408

)

ний

т са

нхүү

гийн

өр

төл

бөр

(183

,042

,284

) (5

6,89

7,97

9) (1

21,1

08,9

61)

(1,0

86,6

91,4

10)

- (1

,447

,740

,633

)

Цэв

эр с

анхү

үгий

н хө

рөнг

ө/(ө

р тө

лбөр

) 1

86,3

56,7

74

(19,

206,

578)

(95,

164,

836)

(499

,621

,727

) -

(427

,636

,366

)

ний

т ху

рим

тлаг

дсан

дүн

186

,356

,774

1

67,1

50,1

96

71,

985,

361

(427

,636

,366

) (4

27,6

36,3

66)

(427

,636

,366

)


109

зАХ

зЭЭл

ий

н Э

рсД

Эл

зах

зээл

ийн

эрсд

эл гэ

дэг н

ь хү

үгий

н тү

вшин

, гад

аады

н ва

люты

н ха

нш з

эрэг

зах

зээ

лийн

үнэ

өөр

члөг

дөхө

д ба

нкны

орл

ого

эсвэ

л эз

эмш

иж б

уй с

анхү

үгий

н хэ

рэгс

лийн

үнэ

цэн

эд н

өлөө

лөх

эрсд

эл ю

м. з

ах з

ээли

йн э

рсдэ

лийн

уди

рдла

гын

зори

лго

нь з

ах з

ээли

йн э

рсдэ

лийг

хүл

ээн

зөвш

өөрө

гдсө

н хэ

мж

ээнд

уд

ирда

ж, х

янах

ын

зэрэ

гцээ

эрс

дэлд

суу

рилс

ан о

новч

той

өгөө

жий

г би

й бо

лгох

явд

ал ю

м.

зах

зээл

ийн

эрсд

элий

н уд

ирдл

ага:

зах

зээ

лийн

хүү

гийн

өөр

члөл

т нь

цэв

эр х

үүги

йн о

рлог

о ба

цэв

эр а

шиг

т хэ

р зэ

рэг

нөлө

өлж

буй

гаар

нь

хүүг

ийн

эрсд

элий

г хэ

мж

инэ.

Хүү

гийн

орл

ого

авчи

рдаг

акт

ивы

н гэ

рээн

ий н

өхцө

л нь

пас

сивы

нхаа

с ял

гаат

ай б

айхы

н хэ

рээр

хүү

гийн

цэв

эр о

рлог

о хү

үгий

н ху

вь

хэм

жээ

ний

хөдө

лгөө

нөөс

хам

аарч

өсч

буу

рдаг

. бан

к хү

үгий

н тү

вшни

й эр

сдэл

ийг

хүүг

ийн

түвш

ний

зөрү

үг х

янах

зам

аар

удир

ддаг

. бан

кны

хөр

өнгө

ба

өр

төлб

өрий

н хү

үгий

н тү

вшни

й зө

рүүг

дор

х хү

снэг

тэнд

хар

уула

в:

Мян

ган

төгр

өгөө

р20

13 о

ны 1

2 ду

гаар

сар

ын

31-н

ий ө

дрий

н ба

йдла

ар

хүү

нд

мэд

рэм

жгү

й3

сар

хүр

тэлх

ху

гаца

атай

3-6

сар

ын

хуга

цаат

ай6

сар

аас

1 ж

илий

н ху

гаца

атай

1-5

жил

ийн

хуга

цаат

ай5-

с дэ

эш

жил

ийн

хуга

цаат

ай

ний

т

санх

үүги

йн х

өрөн

гө

Мөн

гө б

а тү

үнтэ

й ад

илтг

ах х

өрөн

гө 3

,533

,902

3

75,9

27,3

31

- -

- -

379

,461

,233

банк

ууда

д ба

йрш

уулс

ан

мөн

гөн

хадг

алам

ж

7,1

95,2

27

- 6

45,1

42,8

00

- -

- 6

52,3

38,0

27

зээл

ба

урьд

чилг

аа 3

7,11

6,47

5 2

31,1

02,4

07

- 1

,692

,850

1

,101

,656

,133

8

08,0

22,4

37

2,1

79,5

90,3

02

ний

т са

нхүү

гийн

хөр

өнгө

47,

845,

604

607

,029

,738

6

45,1

42,8

00

1,6

92,8

50

1,1

01,6

56,1

33

808

,022

,437

3

,211

,389

,562

санх

үүги

йн ө

р тө

лбөр

-

буса

д өр

төл

бөр

(373

,841

) -

- -

- -

(373

,841

)

Хари

лцах

(16,

278,

742)

- -

- -

- (1

6,27

8,74

2)

Аж

аху

йн н

эгж

ид г

арга

сан

бата

лгаа

- (1

38,7

47,8

23)

- -

- -

(138

,747

,823

)

төлө

гдөө

гүй

зээл

ийн

үүрэ

г -

(249

,922

,973

) (4

51,2

54,9

24)

(522

,761

,941

) -

- (1

,223

,939

,838

)

банк

ууды

н ба

йрш

уулс

ан х

өрөн

гө (3

36,3

07)

(110

,705

,000

) -

- -

- (1

11,0

41,3

07)

бусд

аас

авса

н зэ

эл

- -

- -

(827

,050

,000

) (1

,160

,139

,199

) (1

,987

,189

,199

)

Өри

йн б

ичиг

(15,

323,

399)

- -

- (9

56,7

83,6

30)

- (9

72,1

07,0

29)

ний

т са

нхүү

гийн

өр

төл

бөр

(32,

312,

289)

(499

,375

,796

) (4

51,2

54,9

24)

(522

,761

,941

) (1

,783

,833

,630

) (1

,160

,139

,199

) (4

,449

,677

,779

)

Цэв

эр с

анхү

үгий

н хө

рөнг

ө/(ө

р тө

лбөр

) 1

5,53

3,31

5 1

07,6

53,9

42

193

,887

,876

(5

21,0

69,0

91)

(682

,177

,497

) (3

52,1

16,7

62)

(1,2

38,2

88,2

17)

ний

т ху

рим

тлаг

дсан

дүн

15,

533,

315

123

,187

,257

3

17,0

75,1

33

(203

,993

,958

) (8

86,1

71,4

55)

(1,2

38,2

88,2

17)

(1,2

38,2

88,2

17)


110

Мян

ган

төгр

өгөө

р20

12 о

ны 1

2 ду

гаар

сар

ын

31-н

ий ө

дрий

н ба

йдла

ар (д

ахин

тай

лагн

асан

)

хүү

нд

мэд

рэм

жгү

й3

сар

хүр

тэлх

ху

гаца

атай

3-6

сар

ын

хуга

цаат

ай6

сар

аас

1 ж

илий

н ху

гаца

атай

1-5

жил

ийн

хуга

цаат

ай5-

с дэ

эш

жил

ийн

хуга

цаат

ай

ний

т

санх

үүги

йн х

өрөн

гө

Мөн

гө б

а тү

үнтэ

й ад

илтг

ах х

өрөн

гө 6

3,51

4,48

8 1

52,9

53,7

19

- -

- -

216

,468

,206

банк

ууда

д ба

йрш

уулс

ан

мөн

гөн

хадг

алам

ж

1,8

72,4

90

139

,210

,000

2

7,84

2,00

0 -

- -

168

,924

,490

зээл

ба

урьд

чилг

аа 6

,770

,844

5

0,00

0,00

0 1

5,79

4,96

4 8

,502

,053

4

12,4

88,1

06

- 4

93,5

55,9

67

ний

т са

нхүү

гийн

хөр

өнгө

72,

157,

822

342

,163

,719

4

3,63

6,96

4 8

,502

,053

4

12,4

88,1

06

- 8

78,9

48,6

63

санх

үүги

йн ө

р тө

лбөр

-

буса

д өр

төл

бөр

(161

,676

) -

- -

- -

(161

,676

)

Хари

лцах

(6,9

60)

- -

- -

- (6

,960

)

Аж

аху

йн н

эгж

ид г

арга

сан

бата

лгаа

- (1

16,7

70,9

60)

- -

- -

(116

,770

,960

)

төлө

гдөө

гүй

зээл

ийн

үүрэ

г -

(66,

102,

689)

(33,

684,

711)

(97,

895,

693)

(116

,780

,537

) -

(314

,463

,630

)

Өри

йн б

ичиг

(9,8

99,7

27)

- -

- (8

07,4

18,0

00)

- (8

17,3

17,7

27)

ний

т са

нхүү

гийн

өр

төл

бөр

(10,

068,

363)

(182

,873

,649

) (3

3,68

4,71

1) (9

7,89

5,69

3) (9

24,1

98,5

37)

- (1

,248

,720

,952

)

Цэв

эр с

анхү

үгий

н хө

рөнг

ө/(ө

р тө

лбөр

) 6

2,08

9,46

0 1

59,2

90,0

70

9,9

52,2

53

(89,

393,

640)

(511

,710

,431

) -

(369

,772

,289

)

ний

т ху

рим

тлаг

дсан

дүн

62,

089,

460

221

,379

,530

2

31,3

31,7

83

141

,938

,143

(3

69,7

72,2

88)

(369

,772

,288

) (3

69,7

72,2

88)


111

Хүүгийн зөрүүнд хязгаар тогтоохоос гадна хэвийн болон хэвийн бус байдлаар хүүгийн хувь хэмжээ өөрчлөгдөхөд банкны актив пассив хэр мэдрэг байгааг шинжлэх зэргээр хүүгийн эрсдэлийг удирддаг. 100 суурь нэгжээр (сн) зах зээлийн хүү өсч буурахад (орлогын муруй эерэг пропорциональ хөдөлгөөнтэй ба балансын позици тогтмол байсан гэж үзье) банкны мэдрэмжийн шинжилгээ дараах байдалтай байна:

100 сн паралель 100 сн паралель

2013 оны цэвэр хүүгийн орлогын мэдрэмж өсөлт Бууралт

2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр (12,538,215) 12,538,215

2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөр (4,318,617) 4,318,617

банкны санхүүгийн позици болон мөнгөн гүйлгээнд гадаад валютын ханшийн хэлбэлзэл нөлөө үзүүлнэ. АпУХ нь банкны ханшийн хэлбэлзлийн эрсдэлийг хянах болон нөлөөллийг боломжит хамгийн бага түвшинд байлгах үүрэгтэй. АпУХ нь үүнийг байнга хийгддэг гадаад валют бүрийн нийт эрсдэлд хязгаар тогтоох замаар хэрэгжүүлдэг. банк ерөнхийдөө гадаад валютын ханшийн хэлбэлзлийн эрсдэлийг Монголбанкны тогтоосон заавал байлгах гадаад валютын нээлттэй позицийг хангаснаар болон гадаад валютын ханшийн хэлбэлзлийн банкны хөрвөх чадвар болон ашигт ажиллагаанд үзүүлэх нөлөөллийг үнэлж удирддаг.

Дараах хүснэгтэд гадаад валютын ханшийн эрсдэлийг 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар банк хэрхэн удирдаж буйг нэгтгэн харууллаа.

Мянган төгрөгөөр 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар

төгрөгдавамгайлсан

ам.доллар евро нийт

санхүүгийн хөрөнгө

Мөнгө түүнтэй адилтгах хөрөнгө 374,591,094 4,850,309 19,830 379,461,233

банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж 473,572,082 178,765,945 - 652,338,027

зээл ба урьдчилгаа 857,930,377 1,321,659,925 - 2,179,590,302

санхүүгийн хөрөнгө 1,706,093,553 1,505,276,179 19,830 3,211,389,562

санхүүгийн өр төлбөр

бусад өр төлбөр 373,841 - - 373,841

Харилцах 10,818,483 5,460,259 - 16,278,742

банкуудын байршуулсан хөрөнгө 28,033,056 83,008,251 - 111,041,307

бусдаас авсан эээл 1,540,765,736 446,423,463 - 1,987,189,199

Өрийн бичиг - 972,107,209 - 972,107,029

нийт санхүүгийн өр төлбөр 1,579,991,116 1,506,999,002 - 3,086,990,118

цэвэр санхүүгийн хөрөнгө/(өр төлбөр) 126,102,437 (1,722,823) 19,830 124,399,444


112

банкны гадаад валютын ханшийн эрсдлийг 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар нэгтгэн харуулав.

Мянган төгрөгөөр 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар

төгрөг давамгайлсан

ам.доллар нийт

санхүүгийн хөрөнгө

Мөнгө түүнтэй адилтгах хөрөнгө 196,470,142 19,998,064 216,468,206

банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж - 168,924,490 168,924,490

зээл ба урьдчилгаа 255,364,302 238,191,665 493,555,967

санхүүгийн хөрөнгө 451,834,444 427,114,219 878,948,663

санхүүгийн өр төлбөр

бусад өр төлбөр 161,677 - 161,677

Харилцах - 6,960 6,960

Өрийн бичиг - 817,317,727 817,317,727

нийт санхүүгийн өр төлбөр 161,677 817,324,687 817,486,364

цэвэр санхүүгийн хөрөнгө/(өр төлбөр) 451,672,767 (390,210,468) 61,462,299

тайлант хугацааны эцэст бусад бүх хувьсагчдыг тогтмол гэж үзэн банкны үйл ажиллагаанд зонхилж буй гадаад валютын ханшийн өөрчлөлтөд банкны ашиг, алдагдлын мэдрэмжийг дараах хүснэгтэд үзүүлэв.

Мянган төгрөгөөр 2013 оны 12 дугаар сарын 31 2012 оны 12 дугаар сарын 31

Ам.долларын ханш 10 хувиар өсөхөд (172,282) (39,021,047)

Ам.долларын ханш 10 хувиар буурахад 172,282 39,021,047

еврогийн ханш 10 хувиар өсөхөд 1,983 -

еврогийн ханш 10 хувиар буурахад (1,983) -

нийт - -

ХӨрӨнгийн УДирДлАгА

банк нь шаардлагатай өөрийн хөрөнгийн хэмжээг тогтоож, удирдан зохицуулдаг.

банк нь базел II -с санал болгосон өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээг хангах журмын дагуу эрсдлийг хэмжих стандарт аргачлалыг үйл ажиллагаандаа хэрэглэдэг.

зээлийн эрсдэлийн нөлөөллийг тооцохдоо холбогдох олон төрлийн зээлийн эрсдэлийн дагуу зээлийн эрсдэлд нөлөөлөх балансын болон балансын гадуурх зүйлсийг жигнэнэ.

нэг гадаад валютын ханшийн хэлбэлзлийн эрсдэлийн нөлөөллийг тодорхойлохдоо тухайн гадаад валютаарх бүх санхүүгийн өр төлбөрөөс хөрөнгийг хасна.

Хөрөнгө оруулагчид, зээлдэгчид ба зах зээлийн итгэлцлийг хадгалах, улмаар бизнесийн ирээдүйн хөгжлийг дэмжих зорилгын хүрээнд банк нь өөрийн хөрөнгийг зохистой хэмжээнд байлгах бодлогыг баримталдаг. Мөн өөрийн хөрөнгийн хэмжээ нь хувьцаа эзэмшигчдийн хүртэх өгөөжид нөлөөлдөг ба өр төлбөрийн хөшүүргийг ихэсгэх замаар ашгаа нэмэгдүүлэх, нөгөө талаас өөрийн хөрөнгийн найдвартай үзүүлэлтийг хадгалах хоёрын тэнцвэрийг хадгалан ажиллахыг банк чухалчлан үздэг.


113

Монгол Улсын засгийн газраас банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг 2013 оны 7, 8, 9-р саруудад тус бүр 10.0 тэрбум, 5.0 тэрбум, 35.0 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлсэн ба 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар банкны хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн нийт хэмжээ 123.3 тэрбум төгрөг байна.

2012, 2013 онуудын 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар банкны өөрийн хөрөнгийн хүрэлцээний үзүүлэлтийг дараах хүснэгтээр үзүүлэв.


1-р зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгө

Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 123,300,000 73,300,000

Хуримтлагдсан ашиг/(алдагдал) 20,579,436 (6,308,152)

нийт 1-р зэрэглэлийн өөрийн хөрөнгийн дүн 143,879,436 66,991,848

нийт өөрийн хөрөнгө/капитал сууриар 143,879,436 66,991,848

эрсдэлээр жигнэгдсэн активын харьцаа 12.78% 18.31%

банк эрсдэлээр жигнэгдсэн активыг тооцохдоо Улсын төсвөөс (засгийн газар) эргэн төлөгдөх нөхцөлтэй бүх хөрөнгийг “тэг” эрсдэлтэй гэж тооцон, жигнэсэн. банкинд бусад байгууллагаас тогтоосон заавал байлгах өөрийн хөрөнгийн шалгуур байхгүй.

24. ХЭМЖилтийн зорилгоор сАнХҮҮгийн ХЭрЭгслҮҮДийг толилУУлАХ нь

Доорх хүснэгтэнд хэмжилтийн төрлөөр санхүүгийн хөрөнгүүдийн тохируулгыг 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар харуулав.

Мянган төгрөгөөр зээл ба урьдчилгаа нийт

Хөрөнгө

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 379,461,233 379,461,233

банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж: 652,338,027 652,338,027

- бусад банкинд анх 3 ба түүнээс дээш сарын үндсэн хугацаатай байршуулсан хөрөнгө

652,338,027 652,338,027

харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа 2,179,590,302 2,179,590,302

- Яамдуудад олгосон зээл 1,321,250,545 1,321,250,545

- байгууллагуудад олгосон зээл 858,339,757 858,339,757

нийт санхүүгийн хөрөнгө 3,211,389,562 3,211,389,562


114

Доорх хүснэгтэнд хэмжилтийн төрлөөр санхүүгийн хөрөнгүүдийн тохиргоог 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар харуулав (дахин тайлагнагдсан):

Мянган төгрөгөөр зээл ба урьдчилгаа нийт

Хөрөнгө

Мөнгө түүнтэй адилтгах хөрөнгө 216,468,206 216,468,206

Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж: 168,924,490 168,924,490

- бусад банкинд анх 3 ба түүнээс дээш сарын үндсэн хугацаатай байршуулсан хөрөнгө

168,924,490 168,924,490

харилцагчдад олгосон зээл ба урьдчилгаа 493,555,967 493,555,967

- Яамдуудад олгосон зээл 256,215,623 256,215,623

- байгууллагуудад олгосон зээл 237,340,344 237,340,344

нийт санхүүгийн хөрөнгө 878,948,663 878,948,663

2013 оны 12 дугаар сарын 31 болон 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаарх банкны бүх санхүүгийн өр төлбөрийг хорогдуулсан өртгөөр тооцов.

25. сАнХҮҮгийн ХӨрӨнгӨ бА Өр тӨлбӨрийн боДит ҮнЭ ЦЭнЭ

бодит үнэ цэнийг тодорхойлолт ба хэмжилтийн зэрэглэл

бодит үнэ цэнийн хэмжилтийг бодит үнэ цэнийн зэрэглэлийн дагуу дараах байдлаар ангилна:

(i) нэгдүгээр зэрэглэлийн хэмжилт нь адил төстэй хөрөнгө эсхүл өр төлбөрийн хувьд идэвхтэй зах зээлийн үнэ ханш (тохируулга хийгдээгүй)-аар бодит үнэ цэнийг тодорхойлох,

(ii) Хоёрдугаар зэрэглэлийн хэмжилт нь хөрөнгө ба өр төлбөрийн хувьд шууд (жишээ нь үнэ) ба шууд бусаар (жишээ нь үнээс уламжлагдан тодорхойлогдох) олох боломжтой материаллаг мэдээлэл дээр үндэслэсэн үнэлгээний аргачлалууд,

(iii) гуравдугаар зэрэглэлийн хэмжилт нь ажиглагдаж болох зах зээлийн мэдээлэл дээр үндэслээгүй үнэлгээний аргачлалууд юм.

Удирдлага санхүүгийн хэрэгслүүдийг ангилахдаа бодит үнэ цэнийн хэмжилтийн зэрэглэлийг ашиглан үнэлгээ хийдэг. Хэрэв бодит үнэ цэнийг зах зээл дээр ажиглагддаг мэдээлэл ашиглан хэмжихдээ ихээхэн тохируулга хийх шаардлагатай тохиолдолд түүнийг хэмжилтийн гуравдугаар зэрэглэлд ангилна. Үнэлгээ хийхэд ашиглаж буй мэдээлэл нь үнэ цэнийн хэмжилтэд бүхэлдээ ач холбогдолтой.

банкны үндсэн санхүүгийн хэрэгслүүд нь бэлэн мөнгө, бусад банкуудад байршуулсан харилцах, хадгаламж, зээл ба урьдчилгаа, бусад эргэлтийн хөрөнгө болон өглөгүүд ба зээллэгээс бүрдэнэ.. Удирдлага санхүүгийн тайланд банкны гаргасан өрийн бичгээс бусад хүлээн зөвшөөрсөн санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөрийн дансны үнэ нь бодит үнэ цэнэтэйгээ ойролцоо гэж үзэж байна.


115

сАнХҮҮгийн ХӨрӨнгӨ бА Өр тӨлбӨрийн боДит ҮнЭ ЦЭнЭ

банкны бүх санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөр хорогдуулсан өртгөөр дансанд тусгагддаг тул бодит үнэ цэнээр дансанд тусгагдсан санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөр байхгүй. банк дараах байдлаар тэдгээр санхүүгийн хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийг тодорхойлдог:

(i) Дансны үнэ нь бодит үнэ цэнэтэйгээ ойролцоо санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөр

Хөрвөх чадвар сайтай эсвэл нэг жилээс бага хугацаатай санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөрийн дансны үнэ нь тэдгээрийн бодит үнэ цэнэтэй ойролцоо байна.

(ii) тогтмол үнэ цэнэтэй санхүүгийн хэрэгслүүд

нийтэд арилжаалагддаггүй тогтмол хүүтэй хэрэгслүүдийн бодит үнэ цэнийг ирээдүйд орж ирэхээр хүлээгдэж буй мөнгөн урсгалыг зээлийн эрсдэл ба дуусгавар болох хугацаа нь ижил өөр хэрэгслүүдийн өнөөгийн хүүгийн түвшингээр хямдруулж тооцоолдог. тиймээс, санхүүгийн хэрэгслийг анх хүлээн зөвшөөрөх үеийн зах зээлийн хүүгийн түвшинг тухайн үеийн Монгол Улсад бэлэн байгаа ижил төрлийн санхүүгийн хэрэгсэлд санал болгож буй хүүгийн түвшинтэй харьцуулна. зах зээлийн хүүгийн түвшинд томоохон өөрчлөлт гараагүй тохиолдолд уг хэрэгслийн дансны үнэ нь бодит үнэ цэнэтэйгээ ойролцоо байна.

банк ердийн бус зах зээлийн орчинд үйл ажиллагаа явуулдаг тул хөрөнгийн тал дахь зээлүүд нь нийгэм, эдийн засгийн хувьд чухал ач холбогдолтой байгууллагууд, салбаруудад зах зээлийн хүүгийн түвшнээс бага хүүгээр олгогддог. банкны олгосон зээлийн хүүгийн түвшин анх олгосон үеэс их хэмжээгээр өөрчлөгдөөгүй тул зээлийн дансны үнэ нь бодит үнэ цэнэтэйгээ ойролцоо байна.

банк нь 2012 оны 3 дугаар сард 5.75 хувийн хүүтэй, Монгол Улсын засгийн газрын баталгаа бүхий урт хугацаат тогтмол хүүгийн түвшин бүхий үнэт цаасыг олон улсын зах зээл дээр арилжаалсан. Энэхүү өрийн бичиг нь сингапурын Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлтэй бөгөөд бодит үнэ цэнийг нь 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ны өдрийн байдлаарх зах зээлийн ханшийг ашиглан тооцсон.

Дор ашигласан хямдруулалтын хувь нь валютын төрөл, санхүүгийн хэрэгслүүдийн дуусах хугацаа болон харилцагчийн зээлийн эрсдлээс хамаарна. 2013 оны хүүгийн түвшний өсөлт нь зөвхөн тусгайлсан нэг зээлийн хүүгийн түвшнээс шалтгаалж байгаа ба энэ нь банкны энэхүү онцлог бүхий зах зээл дэхь хүүгийн түвшинг ерөнхийд нь өсгөхөд нөлөөлсөн.


116

Хямдруулсан хүүгийн түвшинг доорх хүснэгтэд үзүүлсэн ба эдгээр нь бодит үнэ цэнийг тодорхойлоход ашиглагдсан.


2012 оны 12дугаар сарын 31

Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж:

бусад банкинд анх 3 ба түүнээс дээш сарын үндсэн хугацаатай байршуулсан хөрөнгө

MNT жилийн 8.50% - 12.00% -

USD жилийн 5.00% - 5.40% жилийн 3.80% - 5.50%

олгосон зээл ба урьдчилгаа /эх үүсвэрийн төрлөөр/:

- Банкны өөрийн хөрөнгө болон өрийн бичгийн эх үүсвэр:

- Яамдуудад олгосон зээл MNT жилийн 7.38% жилийн 7.34%

USD жилийн 6.75% - 7.38% -

- байгууллагуудад олгосон зээл MNT жилийн 7.38% - 12.00% жилийн 6.75% - 7.38%

USD жилийн 7.35% - 8.10% жилийн 7.35% - 8.10%

- засгийн газрын санхүүжилтийн эх үүсвэр:

- Яамдуудад олгосон зээл MNT жилийн 6.00% - 6.125% -

USD жилийн 5.125% - 6.125% -

- байгууллагуудад олгосон зээл MNT жилийн 5.70% - 7.00% -

USD жилийн 8.00% - 9.50% -

харилцагчдын харилцах данс - -

Банкуудын байршуулсан хөрөнгө Mnt жилийн 8.50% -

USD жилийн 6.00% -

өрийн бичиг USD жилийн 7.64% жилийн 4.66%

Бусдаас авсан зээл Mnt USD

жилийн 4.7917% -

жилийн 4.7917%


117

2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх санхүүгийн хэрэгслүүдийн хорогдуулсан өртгөөр тооцсон бодит үнэ цэнэ дараах байдалтай байна:


дансны үнэ түвшин 1 түвшин 2 түвшин 3

Хөрөнгө

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 379,461,233 6,589 379,454,644 -

касс дахь бэлэн мөнгө 6,589 6,589 - -

Монгол банкинд байршуулсан хөрөнгө 418,732 - 418,732 -

бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгө 21,293,060 - 21,293,060 -


357,742,852 - 357,742,852 -

Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж 652,338,027 - 652,338,027 -

зээл ба урьдчилгаа 2,179,590,302 - - 2,179,590,302

Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээл ба урьдчилгаа 1,321,250,545 - - 1,321,250,545

байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээл ба урьдчилгаа 858,339,757 - - 858,339,757

нийт санхүүгийн хөрөнгө (хорогдуулсан өртгөөр) 3,211,389,562 6,589 1,031,792,671 2,179,590,302

өр төлбөр

Бусад өр төлбөр 373,841 - 373,841 -

харилцах 16,278,742 - 16,278,742 -

Банкуудын байршуулсан хөрөнгө 111,041,307 - 111,041,307 -

Бусдаас авсан зээл 1,987,189,199 - 1,987,189,199 -

өрийн бичиг 972,107,029 920,565,915 -

олон улсын зах зээлд гаргасан өрийн бичиг 972,107,029 920,565,915 - -

нийт санхүүгийн өр төлбөр (хорогдуулсан өртгөөр) 3,086,990,118 920,565,915 2,114,883,089 -


118

2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх санхүүгийн хэрэгслүүдийн хорогдуулсан өртгөөр тооцсон бодит үнэ цэнэ дараах байдалтай байна:

Мянган төгрөгөөр 2012 оны 12 дугаар сарын 31 (дахин тайлагнасан)

дансы үнэ түвшин 1 түвшин 2 түвшин 3

Хөрөнгө

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө 216,468,206 6,132 216,462,074 -

касс дахь бэлэн мөнгө 6,132 6,132 - -

Монгол банкинд байршуулсан хөрөнгө 31,672,320 - 31,672,320 -

бусад банкуудад байршуулсан хөрөнгө 31,358,100 - 31,358,100 -


153,431,654 - 153,431,654 -

Банкуудад байршуулсан мөнгөн хадгаламж 168,924,490 - 168,924,490 -

зээл ба урьдчилгаа 493,555,967 - - 493,555,967

Улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх зээл ба урьдчилгаа 256,215,623 - - 256,215,623

байгууллагаас эргэн төлөгдөх зээл ба урьдчилгаа 237,340,344 - - 237,340,344

нийт санхүүгийн хөрөнгө (хорогдуулсан өртгөөр) 878,948,663 6,132 385,386,564 493,555,967

Өр төлбөр

Бусад өр төлбөр 161,677 - 161,677 -

харилцах 6,960 - 6,960 -

Банкуудын байршуулсан хөрөнгө - - - -

Бусдаас авсан зээл - - - -

өрийн бичиг 817,317,727 807,101,255 - -

олон улсын зах зээлд гаргасан өрийн бичиг 817,317,727 807,101,255 -

нийт санхүүгийн өр төлбөр (хорогдуулсан өртгөөр) 817,486,364 807,101,255 168,637 -

26. ХҮлЭЭЖ болзоШгҮй ҮҮрЭг бА болзоШгҮй Өр тӨлбӨр

гаргасан баталгаа 2013 оны 12 дугаар сарын 31 2012 оны 12 дугаар сарын 31

1 жилийн дотор 138,747,823 116,770,960

банк “Шинэ яармаг орон сууцны төсөл” ХХк-ын нэрийн өмнөөс Хятадын Экспорт-импортын банкинд 2012 оны 9 дүгээр сарын 13-ны өдөр 84.0 сая ам долларын баталгаа гаргасан. Өнөөг хүртэл Хятадын Экспорт-импортын банкнаас “Шинэ яармаг орон сууцны төсөл” ХХк-д ямар нэгэн санхүүжилт олгоогүй байна.

Мөн банк 1,223,940 сая төгрөгийн зээлийн үүрэг хүлээсэн байна (2012 онд 314,464 сая төгрөг).

татварын хууль тогтоомж. Монгол Улсын татвар, валют болон гаалийн зохицуулалттай холбоотой хууль тогтоомжууд нь өөр хоорондоо зөрүүтэйгээр тайлбарлагдах, мөн үе үе өөрчлөгдөх магадлалтай. Эдгээр хууль тогтоомжуудыг банкны ажил гүйлгээ болон үйл ажиллагаанд хэрэгжүүлсэн байдалд банкны удирдлагын гаргасан тайлбар нь холбогдох эрх бүхий байгууллагынхаас зөрөх магадлалтай.


119

Монгол Улсын татварын байгууллагууд хууль тогтоомжийг тайлбарлан үнэлэхдээ илүү хатуу байр суурь баримтлаж болох бөгөөд өмнө нь маргалдаж байгаагүй үйл ажиллагаа, ажил гүйлгээг татварын байгууллага үгүйсгэх боломжтой билээ. Үүний үр дүнд, мэдэгдэхүйц хэмжээний нэмэлт татвар, торгууль болон алданги ногдуулах магадлалтай. татварын байгууллагууд шалгагдаж буй жилийн өмнөх таван жилийн татварыг эргэн сөхөж шалгах эрхтэй байдаг. зарим тодорхой нөхцөл байдалд түүнээс өмнөх хугацааг хамран шалгах боломжтой.

Монгол Улсын татварын хууль тогтоомжуудын, ялангуяа нэмэгдсэн өртгийн албан татвар, суутгагчийн албан татвар, аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар, хувь хүний орлогын албан татвар, шилжүүлэх үнэ болон бусад татварын хуулиудын зарим нэгэн заалтууд нь тодорхой тайлбар зааварчилгаагүй байдаг. ийм зарим нэг тохиолдолд удирдлага нь эдгээр тайлбар нь тодорхой бус байх боломжтой хууль тогтоомжуудыг банкинд ногдох татварын хувь хэмжээг бууруулах байдлаар тайлбарлан үнэлдэг. Дээр дурдсаны дагуу сүүлийн үед бий болсон захиргааны болон шүүхийн практикийн шинэчлэлийн үр дүнд дээрх тодорхой бус байдлын талаарх байр суурь улам хатуу хяналт шалгалтанд өртөж болно. Хэдийгээр байгууллагын санхүүгийн байдал хийгээд нийт үйл ажиллагаанд томоохон нөлөө үзүүлэх боломжтой боловч татварын байгууллагын байр суурийг урьдчилан баттайгаар таамаглах боломжгүй болно.

банкны удирдлага нь холбогдох хууль тогтоомжийг тайлбарлан хэрэгжүүлсэн байдлаа зохистой бөгөөд банкны татварын болон бусад хууль тогтоомжийн талаарх байр суурь тогтвортой гэж үзэж байгаа. Удирдлага нь татвар болон бусад хууль тогтоомжоос үүсэх эрсдэл бага гэж үзэж байна. Удирдлага татвараас үүсэх эрсдэлүүдээ тогтмол эргэн хянаж байдаг ба өнөө үед баттайгаар урьдчилан харах боломжгүй нөхцөл байдлын өөрчлөлтийн улмаас ирээдүйд банкны байр суурь өөрчлөгдөж болно. 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаар татварын тодорхой бус байдал хүлээн зөвшөөрөх шаардлагагүй гэж үзэж байна.

27. сегМентийн тАйлАгнАл

Үйл ажиллагааны сегмент нь орлого авчирч, зардал гаргах замаар бизнесийн үр өгөөжийг нэмэгдүүлж байдаг үйл ажиллагааны нэгдэл бөгөөд эдгээр үйл ажиллагааны үр дүнг гүйцэтгэх удирдлага тогтмол хянаж байдаг.

гүйцэтгэх удирдлага нь байгууллагын тогтсон хууль журмын хүрээнд нөөцийг хуваарилж үйл ажиллагааны үр дүнг үнэлдэг дан ганц хүн эсвэл бүлэг хүмүүс байж болно. гүйцэтгэх удирдлагын үйл ажиллагааг банкны Удирдлагын баг хэрэгжүүлнэ.

банк нь Монгол Улсын эдийн засгийн болон нийгмийн хөгжил дэвшлийг дэмжихэд зориулсан хөгжлийн санхүүгийн байгууллага юм. банкны санхүүгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ хоорондоо ижил бөгөөд зээлдэгчдэд ялгаваргүй жигд байдлаар хуваарилагддаг.

Удирдлага банкны үйл ажиллагааг үнэлээд, банк зээлээс олсон орлого цэвэр орлогод хэрхэн нөлөөлж байгаад үндэслэн нөөцөө хуваарилах замаар үйл ажиллагаагаа явуулдаггүй тул банк зөвхөн нэг тайлагнах сегменттэй гэж тодорхойлж байна. Удирдлага санхүүгийн мэдээллийг стоУс-ын хэлбэрээр хүлээн авч хянадаг.

банк зөвхөн Монгол Улсад үйл ажиллагаагаа явуулдаг аж ахуйн нэгжүүдээс орлогоо хүлээн авдаг. банкны бүх эргэлтийн бус хөрөнгө Монгол Улсад байршдаг.

Монгол Улсын Хөгжлийн БанкСанхүүгийн тайлангуудын тодруулгууд - 2013 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдөр(Өөрөөр заагаагүй тохиолдолд мянган төгрөгөөр илэрхийлэв)

120


банкны орлого олдог эх үүсвэрийг орлогын төрлөөр дор харуулав.


зээлийн хүүгийн орлого: 94,023,422 7,542,660

- засгийн газраас хүлээн авсан 45,984,927 3,255,895

- байгууллагаас хүлээн авсан 48,038,495 4,286,765

арилжааны банкуудаас хүлээн авсан хүүний орлого:

37,036,136 5,335,613

- Хадгаламж 35,814,458 5,225,708

- Харилцах 1,221,678 109,905

гадаад валютын арилжааны ашиг: 2,000,002 4,060

- засгийн газартай хийсэн 121 -

- байгууллагуудтай хийсэн 1,999,881 4,060

нийт хүүгийн орлого 133,059,560 12,882,333

28. тАйлАнт ХУгАЦААнЫ ДАрААХ Үйл ЯВДлУУД

2014 оны 1 дүгээр сард Япон Улсын олон Улсын Хамтын Ажиллагааны банк (ЯоУХАб) болон сангийн яам хооронд Япон Улсын хөрөнгийн зах зээл (самурай өрийн бичиг)-д Монгол Улсын Хөгжлийн банкны гаргасан “иен”-ий гадаад өрийн бичигт баталгаа гаргах талаар гэрээ хэлэлцээрүүдэд гарын үсэг зурсан. нийт 30 тэрбум иений өрийн бичгийг хөрөнгө оруулагч компаниудад шууд борлуулахаар гаргасан бөгөөд ЯоУХАб-ын баталгаа нь өрийн бичгийн үндсэн хэмжээ болон хүүгийн төлбөрийн тодорхой хэсгийг хамарч байна. номура секьюритис ХХк, Дайва секьюритис ХХк нь хамтран зохицуулагчдаар, харин Мизухо банк нь өрийн бичгийн удирдан зохион байгуулагчаар оролцсон. Энэ нь Монголын санхүүгийн байгууллагаас гаргаж байгаа самурай өрийн бичигт гаргасан анхны баталгаа болж байна.

2013 оны 8 дугаар сарын 16-ны өдөр засгийн газар “нүүрсний экспортыг дэмжих талаар авах зарим арга хэмжээний тухай” 299 дугаар тогтоолыг гаргасан. 299 дугаар тогтоолд “говийн зам” ХХк-ийн барьсан тавантолгой-гашуунсухайт чиглэлийн авто зам, гашуунсухайтын боомтын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх зорилгоор “Энержи ресурс” ХХк-ийн барьсан дэд бүтцийг төрийн өмчид худалдан авч, “Эрдэнэс Мгл” ХХк-ийн мэдэлд шилжүүлэх арга хэмжээ авахыг заасан. Энэхүү тогтоолын дагуу 2014 оны 2 дугаар сард банк нь тус авто зам болон дэд бүтцийн худалдан авалтад зориулж 170.6 тэрбум төгрөгийг “Эрдэнэс Мгл” ХХк-д олгосон.

банк 2014 оны 1 дүгээр сард “Эрдэнэс таван толгой” ХХк-ны нэрийн өмнөөс дотоодын арилжааны банкинд 2 жилийн хугацаатай, 35 сая ам.долларын баталгааг гаргасан.

120

121

Documents

2013 Annual Report