Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
MÁSTER OFICIAL
ESTUDOS MEDIEVAIS EUROPEOS.
IMAXES, TEXTOS E CONTEXTOS
A ESCRITURA E O ESCRITO NA
IDADE MEDIA
(LIBROS, DOCUMENTOS,
INSCRICIÓNS)
Gonzalo Francisco Fernández Suárez
Maria Mercè López Casas
Ana Suárez González (coordinadora)
GUÍA DOCENTE
2014/2015
FACULTADE DE FILOLOXÍA
FACULTADE DE XEOGRAFÍA E HISTORIA
2
FACULTADE DE FILOLOXÍA. FACULTADE DE XEOGRAFÍA E HISTORIA
AUTORES: Gonzalo Francisco Fernández Suárez, Maria Mercè López Casas e Ana Suárez
González (coordinadora)
Edición electrónica. 2014
ADVERTENCIA LEGAL: Reservados todos os dereitos. Queda prohibida a duplicación total ou parcial desta obra, en calquera forma ou por calquera medio (electrónico, mecánico, gravación, fotocopia ou outros) sen consentimento expreso por escrito dos autores.
3
1. DATOS DESCRITIVOS DA MATERIA
NOME E CÓDIGO:
A escritura e o escrito na Idade Media (libros, documentos, inscricións).
P5091201
TIPO:
Optativa.
CRÉDITOS ECTS:
6
PERIODO DE DOCENCIA:
Segundo semestre.
12 de xaneiro ao 3 de marzo de 2015.
LUGAR:
Facultade de Xeografía e Historia.
LINGUAS EN QUE SE IMPARTE:
Galego e castelán.
Utilizarase material de traballo en castelán, galego, francés e latín.
PRERREQUISITOS RECOMENDADOS:
Coñecementos básicos de Paleografía latina medieval e latín.
PROFESORES:
Gonzalo Francisco Fernández Suárez.
Área de Ciencias e Técnicas Historiográficas.
Departamento de Historia I. Facultade de Humanidades (Lugo). USC.
4
Maria Mercè López Casas
Área de Filoloxía catalana.
Departamento de Filoloxía Galega. Facultade de Filoloxía. USC.
Ana Suárez González (Coordinadora)
Área de Ciencias e Técnicas Historiográficas.
Departamento de Historia I. Facultade de Xeografía e Historia. USC.
TITORÍAS:
O horario de titorías figurará na web da USC coa suficiente antelación.
As titorías terán lugar en:
Despachos 4-5 Facultade de Xeografía e Historia (Profs. Fernández Suárez e
Suárez González).
Despacho 240 na Facultade de Filoloxía (Profª López Casas).
PÁXINAS WEB RECOMENDADAS:
Comité international de Paléographie Latine
http://www.palaeographia.org/cipl/cipl.htm
Biblioteca Digital Hispánica:
http://www.bne.es/es/Catalogos/BibliotecaDigitalHispanica/Inicio/
Biblioteca virtual del Patrimonio Bibliográfico:
http://bvpb.mcu.es/es/estaticos/contenido.cmd?pagina=estaticos/presentacion
Institut de Recherche et d'Histoire des Textes (CNRS):
www.irht.cnrs.fr
Portal de Archivos Españoles (PARES):
http://pares.mcu.es/
Vocabulaire Codicologique:
http://vocabulaire.irht.cnrs.fr/vocab.htm
Sociedad Española de Ciencias y Técnicas Historiográficas
http://www.cartulario.es
5
2. SENTIDO DA MATERIA NO PROCESO FORMATIVO DO MÁSTER
A materia posibilita o acceso aos monumentos gráficos medievais (libros, documentos
e inscricións) facilitando o seu aproveitamiento heurístico. Así mesmo, familiariza co método
das ciencias específicas (Codicoloxía, Incunabulística, Diplomática, Epigrafía) pouco presentes
actualmente nos planes de estudo das licenciaturas en Historia, Historia da Arte e Filoloxía.
3. OBXECTIVOS ESPECÍFICOS DA MATERIA
1- Familiarizar aos alumnos coa escritura e cos obxectos escritos latinos medievais, inserindo o
fenómeno gráfico nas restantes manifestacións da actividade humana.
2- Captar e valorar a utilidade da Historia da cultura escrita, a Epigrafía, a Diplomática, a
Codicoloxía e a Incunabulística para os estudos medievais.
3.- Coñecer o desenvolvemento histórico-evolutivo dos obxectos escritos medievais (libros,
documentos e inscricións).
4. CONTIDOS
I. Os obxectos escritos na Idade Media e as ciencias da cultura escrita.
1. Os obxectos escritos na Idade Media: concepto e clasificación (A. Suárez
González).
2. As ciencias da cultura escrita aplicadas aos monumentos gráficos medievais.
2.1. A Paleografía: Concepto e método (A. Suárez González).
2.2. A Codicoloxía: Concepto, método e fontes (A. Suárez González).
2.3. A Epigrafía: Concepto e método (A. Suárez González).
2.4. A Diplomática: Concepto e método (G. Fernández Suárez).
6
II. A escritura latina na Idade Media: técnicas, evolución, tipología, categorías e usos (G.
Fernández Suárez e A. Suárez González).
III. O documento medieval: xénese, forma e edición (G. F. Fernández Suárez)
1. Clasificación do documento medieval.
2. Xénese do documento público e privado.
.- Fases da xénese.
.- Artífices e lugares de xénese.
3. Forma I: caracteres externos.
4. Forma II: caracteres internos.
.- Estilo.
.- Fórmulas.
5. A data: cronoloxía técnica.
6. A validación.
7. Tradición documental.
8. Edición e crítica diplomática.
IV. O libro: xénese e forma.
1. O libro manuscrito na Idade Media (A. Suárez González).
.- Xénese (actores, tarefas, obradoiros).
Os “actores” do libro.
Obradoiros.
Proceso de realización do manuscrito.
.- Caracteres externos.
Morfoloxías e formatos.
Composición / fasciculación.
Mise en page e mise en texte.
Escritura.
7
Iluminación.
Corrección.
Ordenación e encadernación.
2. O libro impreso na Idade Media (os incunables) (M. M. López Casas).
A imprenta. A tipografía
Identificación do producto tipográfico
- Soporte e formato
- Signaturas tipográficas e reclamos
- Tipo e identificación do taller de imprenta
- Variantes y estados
Estructura formal do libro impreso antigo
- A portada (autor, título, pé de imprenta)
- Privilexio
- Colofón
- Rexistro de pliegos
- Táboas e índices
- Ilustraciones
O impreso antigo como produto textual. A imprenta como
transmisora da literatura medieval.
Bibliografía e catálogos fundamentais para a localización e
identificación de incunables e post-incunables
8
5. BIBLIOGRAFÍA
BATTELLI, G., Lezioni di Paleografia, Città del Vaticano (reimp. )1999. CARTER, H., Orígenes de la tipografía. Punzones, matrices y tipos de imprenta (siglos
XV y XVI), ed. de J. MARTÍN ABAD, Madrid 1999.
COMMISSSION INTERNATIONALE DE DIPLOMATIQUE (CÁRCEL ORTÌ, M.M. (ed.),
Vocabulaire internationale de la Diplomatique, València 1994.
FAVREAU, R., Les inscriptions médiévales, Turnhout 1979.
ID., Épigraphie médiévale, Turnhout 1997.
GARCÍA LOBO, V., Los medios de comunicación social en la Edad Media. La
comunicación publicitaria (Lección inaugural, curso académico 1991-1992, Universidad de
León), León 1991.
ID., La epigrafía medieval. Cuestiones de método: Centemario de la Cátedra de
Epigrafía y Numismática. Universidad Complutense de Madrid 1900/1-2000/01, Madrid 2001,
pp.77-119.
GASNAULT, P., Les supports et les instruments de l'écriture à l'époque médiéval:
Vocabulaire du livre et de l'écriture au Moyen Âge. Actes de la Table ronde, Paris 24-26
septembre 1987, Turnhout 1989, pp.20-33.
GELDNER, F., Manual de incunables. Introducción al mundo de la imprenta primitiva,
Madrid 1998.
GILISSEN, L., Prolégomènes à la Codicologie, Gand 1977.
GIRY, A., Manuel de Diplomatique, Paris 1894 (ed. facsímil Hildesheim-New York 1972).
LEMAIRE, J., Introduction à la Codicologie, Louvain-la- Neuve 1989.
HAEBLER, K., Introducción al estudio de los incunables (ed. de J. MARTÍN ABAD),
Madrid 1995
MARTÍN ABAD, J., Los primeros tiempos de la imprenta en España, Madrid 2003. ID., Los libros impresos antiguos, Valladolid 2004. MOLL, J., Problemas bibliográficos del libro del Siglo de Oro: Boletín de la Real Academia Española 59(1979)49-107. MUZERELLE, D., Vocabulaire codicologique. Répertoire méthodique des termes français relatifs aux manuscrits, Paris 1985 (http://vocabulaire.irht.cnrs.fr/vocab.htm) NAVASCUÉS Y DE JUAN, J.M. de, El concepto de Epigrafía. Consideraciones sobre la
necesidad de su ampliación: Discursos leídos ante la Real Academia de la Historia por los
señores D. Joaquín María de Navascués y de Juan y D. Manuel Gómez Moreno y Martínez,
Madrid 1953.
NOORDZIJ, G., El trazo: teoría de la escritura, Valencia 2009. NORTON, F. J., La imprenta en España 1501-1520 (edición anotada con nuevo índice de libros impresos en España (1501-1520) por J. Martín Abad), Madrid 1997. NÚÑEZ CONTRERAS, L., Manual de Paleografía. Fundamentos e historia de la escritura latina hasta el siglo VIII, Madrid 1994. OSTOS, P., PARDO, M. L., RODRÍGUEZ DÍAZ, E. E., Vocabulario de Codicología, Madrid
1997.
PAOLI, C., Diplomatica, Firenze 1898-1899, ed. aggiornata da G.C.BASCAPÈ, Firenze
1942 (ed. anast. Firenze 1969).
9
PETRUCCI, A., Scrittura come invenzione, scrittura come espressione: Estudis
Castellonencs 6(1994-1995)1093-1100.
ID., Funzione della scrittura e terminologia paleografica: Palaeographica, Diplomatica
et Archivistica. Studi in onore di Giulio Battelli, Roma 1979, pp.3-30.
ID., Prima Lezioni di Paleografia, Roma 2007. RICO, F. (dir.), Imprenta y crítica textual en el Siglo de Oro, Valladolid 2000. RIESCO TERRERO, A. y otros, Introducción a la Paleografía y la Diplomática general, Madrid 1999. SANTIAGO FERNÁNDEZ, J. DE, La Epigrafía: evolución conceptual y metodológica: Documenta & Instrumenta 1(2004)203-220.
STIENNON, J., Paléographie du Moyen Âge, Paris 1973.
VEZIN, J., La réalisation matérielle des manuscrits latins pendant l'haut Moyen Âge:
Codicologica 2(1978)15-51.
VINDEL, F., El arte tipográfico en España en el siglo XV, Madrid 1945-51
VVAA, Vocabulaire du livre et de l'écriture au Moyen Âge, Paris 1989.
VVAA, Conceptos. Actas del III Congreso de Historia de la Cultura Escrita, Alcalá de
Henares 1998.
VVAA., Paleografía y Diplomática, Madrid (reimp.) 2002. VVAA, Tagung des Comité International de Paléographie Latine: Archiv für Diplomatik
50(2004)417-465.
VVAA., Lire le manuscrit médiéval. Observer et décrire, Paris 2005. VVAA, Diplomática antigua, Diplomática moderna (III Jornadas de la Sociedad Española
de Ciencias y Técnicas Historiográficas), [Murcia 2006].
6. COMPETENCIAS QUE SE DEBEN ACADAR
- Capacitación para a identificación, localización xeográfica e cronolóxica coa maior precisión
posible dun determinado obxecto escrito medieval en alfabeto latino.
- Capacitación para a descrición formal do libro medieval manuscrito e impreso.
- Capacitación para o estudo crítico e a interpretación do documento medieval.
- Capacitación para a realización dunha correcta edición de documentos medievais que
posibilite a súa difusión e o seu aproveitamento como fonte para diversas ciencias.
10
7. METODOLOXÍA E RECURSOS
A maior parte das sesións presenciais serán teórico-prácticas, con apoio en textos e
imaxes.
Desenvolveranse ansí mesmo prácticas propiamente ditas na aula e fóra da aula -sobre
reproducións fotográficas, facsímiles e textos- adaptadas ao correspondente apartado do
programa (descrición de aspectos formais externos de libros medievais, análise de caracteres
internos en documentos, etc.).
Co obxectivo de ampliar e afianzar contidos e verificar se se comprenderon os
conceptos e as técnicas expostas nas clases, facilitaranse aos alumnos lecturas
complementarias e proporanse exercicios prácticos que serán avaliados.
8. SISTEMA DE AVALIACIÓN
A asistencia as clases presenciais é obrigatoria. Os alumnos/as que superen as oito
horas de ausencia non xustificada -por enfermidade ou similar- non serán avaliados.
Valorarase a asistencia e participación activa e satisfactoria nas clases e cualificaranse,
ansí mesmo, os exercicios prácticos propostos (40% da nota final).
Realizarase un exame teórico-práctico (60% da nota final).
9. OUTRAS INFORMACIÓNS DE UTILIDADE
Aconséllase o estudo "diario" dos conceptos teóricos expostos na clase e a realización dos
exercicios prácticos que se vaian propoñendo para a súa corrección posterior.
11
10. ORGANIGRAMA DO DESENVOLVEMENTO DA MATERIA
Día Horario Contidos Profesor
Xaneiro, 12, luns 16:00-18:00 Os obxectos escritos e as ciencias da cultura escrita
Ana Suárez
13, martes 16:00-18:00 Os obxectos escritos e as ciencias da cultura escrita. A escritura latina na Idade Media. A escritura “libraria”.
Ana Suárez
14, mércores 16:00-18:00 A escritura latina na Idade Media. A escritura “libraria”.
Ana Suárez
19, luns 16:00-18:00 Codicoloxía aplicada ao libro medieval. O libro manuscrito: xénese e forma
Ana Suárez
20, martes 16:00-18:00 O libro manuscrito: xénese e forma Ana Suárez
21, mércores 16:00-18:00 O libro manuscrito: xénese e forma Ana Suárez
27, martes 16:00-18:00 O libro manuscrito: xénese e forma Ana Suárez
28, mércores 16:00-18:00 O libro manuscrito: xénese e forma Ana Suárez
Febreiro, 2, luns 16:00-18:00 A escritura latina na Idade Media. II. A escritura “documental”
Gonzalo Fernández
3, martes 16:00-18:00 O documento medieval Gonzalo Fernández
4, mércores 16:00-18:00 O libro manuscrito: xénese e forma Ana Suárez
9, luns 16:00-18:00 O documento medieval Gonzalo Fernández
10, martes 16:00-18:00 O documento medieval Gonzalo Fernández
11, mércores 16:00-17:00 17:00-18:00
O libro manuscrito: xénese e forma O libro impreso na Idade Media
Ana Suárez M. Mercè López
18, mércores 16:00-18:00 O documento medieval Gonzalo Fernández
23, luns 16:00-18:00 O documento medieval Gonzalo Fernández
24, martes 16:00-18:00
O libro impreso na Idade Media
M. Mercè López
25, mércores 16:00-18:00
Epigrafía medieval Ana Suárez
Marzo, 2, luns 16:00-18:00 18:00-20:00
O documento medieval O libro impreso na Idade Media
Gonzalo Fernández M. Mercè López
3, martes 16:00-18:00
O libro impreso na Idade Media M. Mercè López
Finais de marzo (data por determinar)
Exame escrito teórico-práctico Gonzalo Fernández Maria Mercè López Ana Suárez
12