1

ZUID AFRIKA: GESCHIEDENIS, DE BOEREN EN DE TAAL

Harry Crebolder

Probus 1 Maastricht – 8 juni 2016

GESCHIEDENIS

Zuid Afrika heeft een ingewikkeld verleden. Het land dat zoveel bijdroeg aan het ontstaan van de mensheid is de voorbije eeuwen het toneel geweest van een zee aan oorlogen, opstanden en bezetters. Vanaf de komst van de eerste zeevaarders tot de afschaffing van de apartheid in de jaren '90 was rust nooit een garantie. Het land werd keer op keer verdeeld, de meningen waren steeds verdeeld en de mensen werden verdeeld. Zwart, bruin en wit, boer of niet-boer, Afrikaners tegenover het inheemse volk. Met de komst van Nelson Mandela en de afschaffing van de Apartheid keerde

enige rust terug. De verkiezingen in 1994 en de machtsoverdracht van de Klerk naar Mandela hebben we meegemaakt door het toeval dat onze dochter Hendrikje via een uitwisselingsprogramma van de universiteit van Leiden met Kaapstad daar in Kaapstad studeerde.

2

Ruim 20 jaar later maakten we in oktober-november 2015 met een bevriend echtpaar, waarvan de vrouw een Afrikaanse dichteres is, een tocht van drie weken door het land: van Kaapstad in het Zuiden naar Pretoria in het Noorden, door de Karoo met een uitstapje naar Lesotho.

De route nog in de kaart zetten Kimberley en Witwatersrand markeren

Een van de doelen was om Afrikaanse dichters, merendeels afstammelingen van de Boeren, te ontmoeten en te horen. De impressies van die tocht bracht mij ertoe me te verdiepen in de geschiedenis, de rol van de Boeren met name in relatie tot de Apartheid en in de taal, het Afrikaans. Dit betoog is dan ook verweven met de reiservaringen. De tekst gaat met plaatjes gepaard. OPBOUW

Oorsprong van de mens en Prehistorie 1647 Jan van Riebeeck, eerste Hollanders, eerste slaven Vervloeking van Kanaän 1806 Britse overname Afschaffing slavernij 1830 Grote Trek Boerenrepublieken Goldrush en Vredefort 1880 Boerenoorlogen Paul Krüger 1910 Unie van Zuid Afrika

3

Jan Smuts Afrikaans 1994 Einde Apartheid Apartheid Museum

Oorsprong van de mens

De oorsprong van de mens ligt in Afrika. Twee tot drie miljoen jaar terug wandelde de Australopithecus africanus door Zuid Afrika. Een belangrijke vondst was het zogenaamde Taung Child door Raymond Dart van de universiteit Witwatersrand in Johannesburg. De oudste voetsporen van de homo sapiens zijn zo'n 117.000 jaar oud.

Prehistorie De prehistorie begint ongeveer 40.000 jaar BC met de toen oorspronkelijke bewoners: de San, Khoikhoi en Hottentotten, samenvattend de Khoisan. Beroemd zijn de tienduizend jaren oude rotstekeningen, die we in Lesotho konden zien.

4

Ongeveer 500 jaar BC arriveerden de Bantu's uit West Afrika, waarvan de Zulu's en Xhosa's de grootste stammen zijn. Het land was dus wel degelijk bewoond, zij het door kleinere en grotere groepen in een uitgestrekt gebied. Ik maak nu een sprong in de tijd.

5

Jan van Riebeeck, eerste Hollanders, eerste slaven Terwijl Portugese zeevaarders de Kaap al gebruikten om voedsel en drinken op te slaan op hun doorreis, waren het in 1652 de Hollanders die onder leiding van Jan van Riebeeck die de eerste nederzetting op de Kaap stichtte.

Deze breidde zich langzaam uit met Duitsers, Franse Hugonoten en Schotten. En niet lang daarna kwamen de eerste slaven uit West-Afrika en Indonesië. Het daar al eeuwen wonende Khoisan volk werd langzaam verdreven, vermoord of stierf aan besmettelijke ziekten. In 1707 woonden in de handelsvestiging ongeveer 1800 inwoners die bij elkaar 1100 slaven in dienst hadden. Vanuit die mengeling ontstond het 'Afrikaner volk'. De kolonisten breidden de kolonie verder uit waardoor oorlogen ontstonden met de eerder genoemde Bantu's, met name de Xhosa's en Zulu's. Britse overname In 1806 kwam Groot-Brittannië naar de punt van Afrika om te voorkomen dat het land in de handen van de Fransen zou vallen. De nederlaag van Napoleon in 1815 leidde tot een internationaal overwicht van de Engelsen, met name op zee. Met de komst van de Engelsen ontstond een fundamenteel verschil van inzicht tussen hen en de Hollanders c.q. de Boeren met betrekking tot de verhouding wit-zwart, het rassenvraagstuk, dat nog bijna twee eeuwen zal doorwerken. Voor de Boeren waren de inboorlingen, de natives, een inferieur soort homo sapiens. Die opvatting ontleenden ze aan de Bijbel, in het bijzonder aan Genesis

6

9:18-29. Ik heb de teksten nog eens opgezocht. De Bijbelvasten onder u zullen die wellicht herkennen. De Vervloeking In die verzen van Genesis 9 lezen we over de stamvaders van de huidige wereldbevolking: Sem, Cham en Jafeth, de zonen van Noach (van de zondvloed en de Ark). Daarbij staat meteen vermeld dat Cham de vader is van Kanaän. En dat is niet zonder reden. Ik citeer: 'Noach werd een landman en plantte een wijngaard. Toen hij de wijn gedronken had werd hij dronken en hij ontblootte zich in zijn tent. Toen zag Cham, de vader van Kanaän, zijns vaders naaktheid en hij vertelde het aan zijn beide broers buiten. Daarop namen Sem en Jafeth een mantel, legden dien op hun beider schouders, liepen achterwaarts en bedekten huns vaders naaktheid, terwijl hun aangezicht afgewend was, zodat zij huns vaders naaktheid niet zagen. Toen Noach uit zijn roes ontwaakte en vernam, wat zijn jongste zoon hem aangedaan had, zeide hij: Vervloekt zij Kanaän, een knecht der knechten zij hij voor zijn broeders. Voorts zeide hij: Geprezen zij de Here, de God van Sem, maar Kanaän zij hem tot knecht. God breide Jafeth uit, en hij wone in de tenten van Sem, en Kanaän zij hem tot knecht'. Einde citaat. Dus niet Cham maar zijn zoon Kanaän werd vervloekt. Tot zijn nageslacht zouden ook de inwoners van het Afrikaanse continent behoren. Slavenhandelaars meenden op grond van de Bijbel het recht te hebben hen als dienaren/slaven te verhandelen. Terwijl de slaven in het ruim onder erbarmelijke omstandigheden waren opgesloten, las de kapitein op het dek uit de Bijbel. Kortom, die opvattingen resulteerden in een diepgeworteld blank racisme. Nog aardig om te vermelden dat volgens de Bijbel Noach 950 jaar oud is geworden. Een tweede belangrijk gegeven om de vroege geschiedenis van Zuid Afrika te begrijpen is de opvatting dat het zogenaamde lege land hen door God is gegeven, om het te bewerken en ontwikkelen. Een opvatting die overeenkomt met het nederzettingenbeleid in Israël. Het land was overigens niet leeg. Verspreid woonden plukjes mensen en stammen in een overigens uitgestrekt gebied.

7

De afschaffing van de slavernij door de Engelsen In 1835 schaften de Engelsen de slavernij in Zuid Afrika af. Dat was de uitkomst van een lange geschiedenis van bijna twee eeuwen. Al in 1655 schreef Jan van Riebeeck naar huis: 'De Nederlanders zijn zeer onwillig om het vuile werk te doen'. De groetentuin aan de Kaap veranderden immers niet vanzelf in krachtvoer en de kosten van het verversingsstation waren behoorlijk opgelopen. Het vuile werk moest dus voor lage kosten door anderen worden opgeknapt. Tot ergernis van van Riebeeck waren de Khoisan niet te porren voor dit werk. Het antwoord op het arbeidsprobleem was slavernij. In 1658 arriveerde de eerste groep afkomstig van een gekaapt Portugees schip, later gevolgd door import-slaven uit Guinee, Madagascar en India. Over de morele bezwaren werd zowel door de dominees als de handelaren heengestapt. Het bovengenoemde bijbelverhaal diende als rechtvaardiging. Maar er is nog een ander argument om het geweten te sussen en optimaal te profiteren van de slavernij. Invloedrijke Nederlandse predikanten legden uit dat slavernij ook een kans was voor de slaven zelf. Op die manier wordt hen immers het ware geloof - het christendom - bijgebracht. Met de bekering veranderden de slaven in christelijke broeders en zusters! Doch daarmee sneden onze voorvaders zich in de vingers. Wanneer een slaaf zich bekeerd had tot het ware geloof, moest hij immers worden vrijgelaten. En dus meldden zich vele Afrikanen collectief aan voor bekering. Maar…er moest wel gewerkt worden. En daartoe werden afremmende maatregelen getroffen. Huwelijken tussen Nederlanders en vrijgelaten slaven werden verboden. Ook leefde het idee dat zwarten gelukkig zijn onder de omstandigheden, waaronder de blanken erg ongelukkig zouden zijn. Het onderscheid tussen christen-heiden verschoof langzamerhand naar blank-zwart. Zoals eerder betoogd beschouwden de blanken de zwarte als een mens van inferieure aard. Het racisme schiet wortel. Gods goedkeuring voor de brute slavernij werd zichtbaar in de profijtelijke handel, aangezien men bad om 'den zeegen van Godt-Almaghtigh over de Traffique Zeevaert en Commercie'. De winsten waren een duidelijk teken van een 'gezegende zaak'. Nederland hoorde bij de laatsten die de slavernij afschafte. Uiteindelijk dwong de afgebrokkelde machtspositie ons land er toe. Engeland was alleen bereid de

8

Nederlandse koloniën, die ze tijdens de Franse overheersing beheerde, terug te geven onder de voorwaarde accoord te gaan met de afschaffing van de slavernij. Dat gebeurde voor Zuid Afrika in 1835, een jaar na het Verenigd Koninkrijk. In Nederlands Indië in 1860 en in de Nederlandse Antillen en Suriname 1863, bijna 30 jaar later dan de Britten. Zoals zo vaak in de geschiedenis was het een combinatie van morele en economisch overwegingen. Bij dat eerste hebben missie en zending een cruciale rol gespeeld. Ik licht er één persoon uit wiens naam u vast kent, David Livingstone. Hij is een schijnend en schrijnend voorbeeld van die moraal en is vooral beroemd geworden door de ontmoeting met de Amerikaanse reporter Stanley. Dat was in Ujiji aan het Tanganyika meer.

Livingstone I presume Tijdens zijn jarenlange verblijf in Afrika en zijn zoektocht naar de bronnen van de Nijl, die hij overigens niet ontdekte, kwam Livingstone in aanraking met de slavenhandel die hem met afschuw vervulde. Zijn rapportages daarover en ook die van anderen hebben grote invloed gehad op de publieke opinie in het Verenigd Koninkrijk.

9

Zijn laatste woorden in 1873: All I can add in my solitude, is, may Heaven's rich Blessing come down on every one, American, English, or Turk who will help heal this open sore of the world. Minstens even belangrijk waren economische overwegingen. De transactiekosten van de overtochten waren hoog, kapingsrisico's en de dalende prijzen van suiker, peper en tabak speelden een rol van betekenis. De dominee en de zakenman. En ook voor de Engelsen gold om het ongeschoolde werk te laten opknappen door de zwarten. Deze segregatie politiek hield ook in dat het onderwijs en de betere banen voor de blanken werden gereserveerd. Door hun overtuigende campagne voor de afschaffing van de slavernij worden de Engelsen als moraalridders beschouwd. Maar eigenbelang is hen, evenals de overige naties, in het geheel niet vreemd. De Grote Trek Dat de boeren vonden dat ze te weinig compensatie bij de afschaffing van de slavernij krijgen is een belangrijke reden voor de Grote Trek. De bedreiging van de Nederlandse taal door het Engels, de grootschalig immigratie van Engelsen, de bemoeienis van Britse zendelingen en de constante grensoorlogen met de Xhosa's waren eveneens redenen. De Boeren wilden het beleid van hun Nederlandse voorvaderen ten aanzien van de zwarten elders voortzetten. Het zwarte proletariaat kan kiezen tussen creperen of blijven als goedkope arbeidskracht. Ze laten hun farms in de Kaap in de steek en trekken de Oranjerivier over met de mythe is dat het land leeg, onbewoond is.

10

routes van Potgieter, Tregardt, Piet Retief e.a.

Op deze kaart kunt u zien hoe de diverse routes zijn verlopen en de veldslagen waarmee de Trek gepaard is gegaan. Zo werden de Voortrekkers weggejaagd door een leger van Zulu's. De boerenleider Piet Retief bezocht Dingaan, zoon van de legendarisch koning Shaka en werd prompt vermoord.

11

In 1838 werden ze tenslotte verslagen tijdens de bekende slag bij De Bloedrivier waarbij 3000 Zulu's omkwamen. Voor de Voortrekkers een teken van God dat het land hen toebehoorde. Terwijl hun overwinning te danken was aan hun superieure bewapening. Uiteindelijk werd het hele Zulu-rijk overwonnen door de Britten inclusief Natal. De verdere in beslagname en pacificering van wat nu Zuid Afrika heet is inderdaad met oorlogen en bloedvergieten verlopen. Zowel de Boeren als de Engelsen hebben strijd geleverd met de Afrikaanse stammen in het bijzonder met de Zulu's en Xhosa's. De Boerenrepublieken Een uitkomst van de Grote Trek was het ontstaan van de zogenaamde Boeren republieken, Oranje Vrijstaat en Transvaal ofwel de Zuid-Afrikaanse Republiek.

12

En juist toen er enige stabiliteit in die Boerenrepublieken was gerealiseerd, werden in 1869 in Kimberley diamanten gevonden, in de Noord-Kaap op of bij de grens van Oranje Vrijstaat. De ontdekking van goud in het gebied rondom Johannesburg in Transvaal leidde tot een goldrush en instroom van duizenden uitlanders, zowel zwart als wit. Dat goud was aanvankelijk tamelijk oppervlakkig en daardoor gemakkelijk te delven. Een bijvangst van onze reis was het bordje Vredefort Dome/Krater vlakbij het toeristenplaatsje Parys aan de Vaal rivier. Daar vonden we een verklaring voor het gegeven aanvankelijk het goud vrijwel aan de oppervlakte lag.

Daar is het restant te zien van een krater als gevolg van een meteorietinslag ongeveer 2 miljard jaar geleden. Het object dat daar is neergestort was zo'n 10 kilometer groot en is daarmee een van de grootste objecten die de aarde heeft geraakt. De krater heeft een doorsnede van ongeveer 300 kilometer.

13

Het is redelijk om te veronderstellen dat die inslag en en daarmee gepaard gaande schokgolf geleid heeft tot het naar boven drukken van delfbare lagen met diamanten en goud.

Boerenoorlogen De vondst van diamanten in Kimberley in het Noorden van de Kaap en goud in het Oosten (zie kaart republieken) was van grote betekenis voor de economie van de Boerenrepublieken en zorgde voor een massale volksverhuizing ook van buiten de republieken. De Britten wilden de exploitatie naar zich toetrekken omdat ze van mening waren dat het heel Zuid Afrika eigenlijk en uiteindelijk deel uitmaakte van het Britse imperium. De Boeren wilden die Britse aanspraak voorkomen en kwamen in opstand. Dat leidde tot twee oorlogen, de eerste van 1880-1881 en de tweede 1899-1902. Bossenbroek heeft daar een schitterend boek over geschreven aan de hand van een drietal sleutelfiguren: de Nederlandse jurist Willem Leyds, de Engelse journalist en militair Winston Churchill, en de Boerenvechter Deneys Reitz. Winston Churchill werd na een moedig gevecht om een trein gevangen

14

genomen door de Boeren en opgesloten in een krijgsgevangenen kamp. Hij wist op een wonderlijke manier te ontsnappen en keerde al een held terug in Engeland. De basis voor zijn politieke carrière was gelegd. Tijdens de eerste oorlog gaf Paul Krüger de leiding aan de Boeren. Op hem kom ik nog terug wegens zijn bijzondere connectie met de jonge koningin Wilhelmina en het Nederlandse volk. De Britten werden verslagen door een stelletje Boeren en Paul Krüger werd president van Transvaal.(kaart) De Britten hadden zich deerlijk verkeken op de omvang en heftigheid van het verzet. De Boeren kenden het land, gebruikten guerrillatactieken en de Britten in hun helderrode uniformen maakten geen schijn van kans. Het was ook de eerste moderne oorlog. Beschoten worden vanuit loopgraven, beslopen worden door als guerrillastrijders uitgedoste Boeren - nieuw voor Engeland en de wereld waar men nog gewend was aan Napoleontisch veldslagen. Churchill schreef aan zijn moeder: We have greatly underestimated the military strength and spirit of the Boers. Maar ze kwamen in 1899 terug met een veel grotere en beter getrainde troepenmacht. Nog in dat jaar is onderhandeld tussen Krüger en de Britse gouverneur Alfred Milner over het stemrecht van de uitlanders. Milner liet de onderhandelingen met opzet mislukken. De 2e Boerenoorlog was een feit. Wat de Boeren uiteindelijk de das omdeed waren de zogenaamde concentratiekampen, waarin de Afrikaanse blanke vrouwen, kinderen en grijsaards, maar ook hun personeel werden ondergebracht. De boerderijen en oogsten werden systematisch in brand gestoken. De Boeren strijders raakten verstoken van voedsel en de vrouwen en kinderen, meer dan 20.000, vielen ten prooi aan ondervoeding en ziekten. Na nog een jaar te hebben doorgevochten accepteerden de 'bittereinders' uiteindelijk dat hun Boerennatie volledig vernietigd zou worden als ze bleven doorvechten. In 1902 werd in Pretoria het verdrag van Vereeniging (genoemd naar het gebouw) getekend. Het regelde de volledige Britse soevereiniteit over de Boeren republieken en de Britse regering nam de oorlogsschuld van drie miljoen pond over. Het Nederlands kreeg een bijzondere wettelijke status. Het Afrikaans wordt pas in 1925 als afzonderlijke taal erkend. Maar de belangrijkste consequentie naar de toekomst is wel dat de zwarten geen stemrecht kregen. De Britten wilden dat wel maar de Boerendelegatie heeft de

15

oorspronkelijke tekst van het verdrag gewijzigd in die zin dat dit vraagstuk, namelijk het stemrecht, op een later tijdstip opnieuw zou worden bekeken. Van uitstel kwam afstel. Pas 92 jaar later in 1994 werd het algemeen stemrecht ingevoerd, toen na veel geweld en duizenden slachtoffers Mandela aan de macht kwam! Vooral de zwarten die aan de kant van de Britten hadden meegevochten voelden zich bedrogen. Tijdens de oorlog was hen het stemrecht voorgehouden maar op het moment suprême werd hen dat om politieke redenen onthouden. Een voorbeeld van de dubieuze moraliteit van de Britten en onverzoenlijkheid van de Boeren. Samenvattend: Engeland won de oorlog, de zwarten verloren de vrede. De kiem van het apartheidssysteem werd hier gelegd. De zwarten werden uitgeleverd aan de nukken van de rasbewuste Boeren en hun identificatie met het oude volk van Israël. Het stereotype beeld van de onverschrokken godvrezende pioniers die het opnamen tegen de verraderlijke 'Rooineks' is te lezen in talloze jongensboeken kent dus ook een keerzijde.

In het Voortrekker monument in Pretoria is die geschiedenis 'vereeuwigd'. Wie kent niet de vele liederen uit die tijd. Sarie Marijs etc. Paul Krüger

16

Gezien de eeuwenoude banden met de bewoners van de Boerenrepublieken, Oranje Vrijstaat en Transvaal reageerde Nederland verontwaardigd op de Engelse agressie. De net aangetreden 19 jarige koningin Wilhelmina bleek geen doetje te zijn. Samen met haar moeder Emma schreef zij een brief aan haar 'tante' koningin Victoria. Zij nam aan dat de dreigende oorlog ook Victoria met grote zorg vervulde. Maar Victoria liet weten dat Krüger maar moest inbinden. Ook de Duitse keizer werd zonder succes door Wilhelmina benaderd. Voor Krüger was na de 2e Boerenoorlog de situatie zo netelig dat hij besloot zelf naar Europa te reizen om hulp te zoeken. Wilhelmina was enthousiast en werkte mee aan het voorstel van de regering om de Hr Ms kruiser Gelderland, die op weg was naar Nederlands Indië van koers te laten veranderen om president Krüger in Mozambique op te pikken en naar Marseille te brengen.

Hr ms Gelderland Krüger geboren in 1825 in de Kaapkolonie, is voornamelijk van Pruisische afkomst met Nederlandse en Hugonootse wortels Het enige boek dat hij ooit las was de Bijbel. Met zijn ouders nam hij deel aan de Grote Trek en vocht mee in de gevechten met de inheemse stammen.

17

Door zijn hardnekkige en aanvankelijk succesvolle strijd tegen de Britten was hij zeer populair in eigen land maar ook in Europa. Vanaf Marseille tot in Den Haag werd hij door enthousiaste menigten begroet. Krüger werd door de nu 20 jarige koningin ontvangen met een staatsdiner. Het verhaal gaat dat de eenvoudige en onontwikkelde Boerenpresident een zilveren vingerkommetje voor een drinkbeker aanzag en zette het aan zijn mond. De hoge gasten toonden zich geschokt over dit vergrijp tegen de etiquette. De lakeien wierpen elkaar veelbetekenende blikken toe en onder de hovelingen klonk gelach. Met een vorstelijk gebaar redde Wilhelmina haar bejaarde gast uit de verlegenheid en beschaamde ze de gniffelaars: ze hief eveneens haar vingerkommetje op en dronk Paul Krüger toe. Het werd doodstil en de andere gasten volgden het voorbeeld van de koningin. Ondanks zijn zegetocht waaraan veel straten en pleinen herinneren kon hij niks bereiken. Hij stierf in Zwitserland in 1904 in een kuuroord. Gebore onder die Engelse vlag, wens e knie daaronder te sterf nie schrijft hij in Paul Krüger se laatste boodskap. Unie van Zuid Afrika in 1910 Staatkundig gezien is de totstandkoming van de Unie van Zuid Afrika, als onderdeel van de Commonwealth was een prestatie van formaat. Nog maar 20

18

jaar tevoren stonden de Boerenlegers en Engelsen als vijanden tegenover elkaar. Het is vooral de verdienste van Jan Smuts, Boer van origine en generaal in het Boerenleger dat het zover is gekomen. Smuts was na de twee oorlogen tot het inzicht gekomen dat Zuid Afrika onderdeel moest worden van een groter geheel om levensvatbaar en van mondiale betekenis te zijn. En dat groter geheel was de Commonwealth, de groep van Engelssprekende landen die in het verleden bij het Britse imperium hoorde. Een paradoxale uitkomst van de oorlog.

ca. 1900 Smuts als Boerenleider in het midden

19

1947 Smuts als veldmaarschalk in het Britse leger Afrikaans Laat ons beginnen met een paar teksten die we samen doorlezen.

Een bericht uit Die Burger in 1994

20

Vanaf de 17e eeuw, toen Jan van Riebeeck zich vestigde in de Kaap, is er een zogenaamde 'gecreoliseerd' Hollands ook wel Kaap-Hollands genoemd ontstaan. Van meet af aan werd er immers handel gedreven met de lokale bevolking, de Khoisan, de Duitse, Vlaamse en Franse immigranten, en de Maleis-en Portugeestalige slaven. Ook de Bantu-talen laten sporen achter. De woordenschat is voor 90-95 procent van Nederlandse origine. Zoals gezegd is pas in 1925 het Afrikaans als officiële taal naast het Nederlands erkend. In 1983 is het Nederlands uit de grondwet geschrapt. Het Afrikaans is thans een van de 11 officiële talen, met het imago van de taal van de onderdrukkers. Voor ongeveer 13-14 procent, 7 miljoen mensen, is Afrikaans de eerste taal. Die groep bestaat voor 40 procent uit blanken (2.7 miljoen), 53 procent (3.4 miljoen) uit kleurlingen, nog een paar honderdduizenden zwarte Afrikanen en een paar duizend Indiërs. Vooral de eerste generaties immigranten zijn relaties aangegaan met vrouwen van de lokale bevolking. En dat leidde tot kleurlingen die vooral in en rond Kaapstad zijn te vinden. De twee belangrijkste eerste talen zijn Zulu voor 24 procent en Xhosa voor 18 procent van de bevolking. Sinds 1996 is het aantal blanke sprekers vrijwel constant, maar de andere groepen groeien.

Geographical distribution of Afrikaans in South Africa: proportion of the population that speaks Afrikaans Enige kenmerken Het Afrikaans heft nogal wat woorden die in het Nederlands verouderd zijn, zoals:

21

Afrikaans Nederlands plaas boerderij, hofstede, hoeve navorsing onderzoek bloeisel bloesem partij enige, menige bees rund kuier ('n besoek aflê) kuieren (op je gemak wandelen) soos zoals lughawe luchthaven sleg slecht braai braden Persoonlijke voornaamwoorden ek-my jy-jou hy-hom sy-haar ons (wij/ons) julle hulle (zij/hen/hun) Werkwoorden worden nauwelijks vervoegd en ook niet vervoegd naar de persoon ons is julle is hulle is

22

Zelf vind ik de dubbele ontkenning het meest fascinerende kenmerk, afkomstig uit de Nederlandse en Vlaamse dialecten, en wellicht uit het Khoisan. We zagen ze al in de besproken teksten. Ik heb dat nie gedaan nie Dat heb ik niet gezien nie Het Afrikaans staat onder grote druk. Engels wint snel terrein bij de overheid en het openbare leven. Je ziet het aan het afnemend aantal kranten en TV-uitzendingen. Winst is wel dat iedereen naast zijn eigen taal ook een authentieke andere taal moet leren. Een literair hoogtepunt van de reis was een bezoek aan Bloemfontein, de hoofdstad van Oranje Vrijstaat en tevens de zetel van het Hooggerechtshof. (kaart) In die stad is het Instituut voor Letterkunde gevestigd, gebouw in een neoklassieke stijl. Daar staat een grote verzameling Afrikaanse literatuur waar we hartelijk door wat oudere, blanke dames werden ontvangen. Wonderlijk genoeg waren kort tevoren een aantal attributen van de gelauwerde dichter Elisabeth Eybers gearriveerd, zoals haar typemachine, kapstok met overjas en leunstoel.

23

Elisabeth Eybers is in 1915 in Zuid Afrika geboren en in 2007 in Amsterdam overleden. Emma en ik hebben haar in 1984 nog opgezocht in haar bovenwoning in Amsterdam. Ze heeft talloze literaire prijzen ontvangen, waaronder de P.C. Hooft-prijs in 1991. Haar werk wordt gekenmerkt door humor, ironie en zelfspot. Een voorbeeld is haar doodsbericht dat ze zelf opstelde. Godsdienstigheid beweer Die siel bly voortbestaan Terwiyl ek self begeer Om grondig te vergaan

Hier ziet u hoe wij met haar vereeuwigd zijn. Apartheid Museum in Johannesburg Ter afronding wil ik u tot slot meenemen naar het Apartheid Museum in Johannesburg geopend in 2001. Het laat de opkomst en ondergang zien van de segregatie en onderdrukking aan de hand van foto's en films. Een absolute must.

24

Ingang - keuze voor blank of niet-blank

Mandela

25

Interessant is de rol van Hans van der Broeck (sic), die de Europese commissie zal vragen om de sancties op te heffen, in 1990.

26

De collectie stroppen voor de ter dood veroordeelden

Meer dan 1000 mensen veranderden van kleur in 1995. Doch van de zwarten werd niemand blank en van de blanken werd niemand zwart! Wat een circus.

27

Laten we vaststellen dat de beëindiging van het apartheidsregime weliswaar veel slachtoffers heeft gekend, maar niet geleid heeft tot een bloedige burgeroorlog waar iedereen bang voor was. De Waarheid- en Verzoeningscommissie voorgezeten door bisschop Desmond Tutu is voor de mensheid een indrukwekkend voorbeeld van het vermogen om te verzoenen en soms te vergeven. Tutu is ook degene die de term Regenboog natie heeft gelanceerd. Het is een aangenaam land om te verblijven en te reizen. De mensen, zwart, gekleurd en blank zijn hartelijk. De democratie lijkt te functioneren. Het integratieproces is gaande. Of de groei van de economie spoort met de groei van de bevolking is de grote uitdaging. Tot slot, het Afrikaans volkslied dat mij steeds weer ontroert. De Afrikaan is diepgelovig. Nkosi Sikelele Africa