EK SPRE SIO NIZ A M U SRP SKOJ ARHITEK TURIĐorđe Alfirević

Recenzenti:dr Aleksandar Kadijević

dr Mirjana Roter Blagojevićdr Dijana Milašinović Marić

Izdavač:Orion art, Beograd

Za izdavača:direktorka Nadežda Kovačević, Orion art

Glavni i odgovorni urednik:Dragorad Kovačević

Lektura i korektura:Branimir Putnik

Prevod:Lidija Babović

Dizajn korica i prelom:Đorđe Alfirević

Tiraž: 500 primeraka

Štampa:Cicero, Beograd 2016.

Crtež na koricama:Daniel Libeskind, Micromegas

Štampanje ove knjige finansijski je pomoglo Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije

7 I UVOD

13 II EKSPRESIONIZAM

13 Poreklo pojma i tumačenja

16 Društvene okolnosti u Evropi početkom XX veka

16 Opšte karakteristike ekspresionizma

17 Ekspresionizam u likovnoj umetnosti19 Ekspresionizam u filmskoj umetnosti19 Ekspresionizam u arhitekturi

20 Ekspresionističke tendencije pre početka XX veka21 Ekspresionizam (1910-1928)22 Neoekspresionizam (1950-1980)23 Ekspresionističke tendencije krajem XX i početkom XXI veka

(1980-2015)

24 Ekspresionističke teme - motivi

25 Skulpturalnost forme26 Plastičnost površina26 Perceptivni potencijal materijala27 Potencirani kolorizam

28 Ekspresionistička obeležja i stvaralački principi

29 Preduslovi za pojavu ekspresionizma

30 Potreba stvaraoca za intuitivnim samoizražavanjem32 Potreba stvaraoca za originalnim izražavanjem u odnosu na

druge stvaraoce i okruženje32 Potreba investitora za isticanjem materijalne moći i statusa u

društvu33 Isticanje državne moći i nacionalnog identiteta35 Zasićenje aktuelnim stilom i težnja ka radikalnim promenama

36 III EKSPRESIJA

39 IV EKSPRESIVNOST

S A D R Ž A J

41 V NAGOVEŠTAJI EKSPRESIONIZMA U ARHITEKTURI U SRBIJI I VOJVODINI PRE PRVOG SVETSKOG RATA

41 Društvene okolnosti u Srbiji i Vojvodini pre Prvog svetskog rata46 Secesijski ekspresionizam54 Romantičarski ekspresionizam

60 VI EKSPRESIONISTIČKI ELEMENTI U SRPSKOJ ARHITEKTURI IZMEĐU DVA SVETSKA RATA

60 Društvene okolnosti u Srbiji između dva svetska rata65 Romantičarski ekspresionizam74 Modernistički ekspresionizam

86 VII EKSPRESIONIZAM U SRPSKOJ ARHITEKTURI TOKOM TRAJANJA SOCIJALISTIČKE JUGOSLAVIJE

86 Društvene okolnosti u Srbiji tokom trajanja socijalističke Jugoslavije

90 Modernistički ekspresionizam126 Strukturalni ekspresionizam

137 VIII EKSPRESIONIZAM U SRPSKOJ ARHITEKTURI POSLE SLOMA SOCIJALISTIČKE JUGOSLAVIJE

137 Društvene okolnosti u Srbiji posle sloma socijalističke Jugoslavije

139 Strukturalni ekspresionizam144 Fraktalni ekspresionizam

161 IX ZAKLJUČAK

164 X Izvori i literatura

178 XI Spisak skraćenica

179 XII Rezime / Summary

180 XIII Indeks pojmova i imena

6

Ova knjiga je nastala kao plod višegodišnjeg istraživačkog rada u oblastima metodologije, arhitektonskog i urbanističkog projektovanja i istoriografije, u okviru kojih se pravac mojih interesovanja usmerio ka univerzalnim pitanjima stvaralaštva u arhitekturi i likovnim umetnostima. Veći deo građe u knjizi nastao je sažimanjem i preradom doktorske disertacije pod naslovom Ekspresionizam u arhitekturi XX veka u Srbiji, koju sam odbranio 2015. godine, i gde je, analizom velikog broja primera, potvrđena prisutnost ekspresionizma u arhitektonskoj kulturi Srbije tokom XX veka. Period nakon 2000. godine je u knjizi dopunjen novijim primerima ekspresionističkog stvaralaštva u Srbiji, dok je izostavljen izvestan broj ne toliko značajnih primera iz prethodnih perioda, razmatranih u okviru disertacije. U monografiji je akcenat na hronološkom prikazivanju najzreprezentativnijih primera ekspresionizma, koji su odredili domete inovativnog i radikalnog stvaralaštva u arhitekturi u Srbiji.

Za tok mojih dosadašnjih istraživanja prevashodno je bio zaslužan arhitekta dr Mihailo Čanak, koji me je prijateljski savetovao da istrajem u svojim težnjama i usmeravao me da pronađem svoj put i izraz u životu i radu. Posebno zahvaljujem profesorima dr Aleksandru Ignjatoviću sa Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, koji mi je bio mentor pri izradi doktorske disertacije, i dr Aleksandru Kadijeviću sa Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu na savetima, podršci i razumevanju tokom izrade disertacije; kolegama Nenadu Lajbenšpergeru iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Beogradu, Biljani Mišić iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda i Olgi Šram iz galerije „Likovni susret” u Subotici, na ustupljenoj tehničkoj dokumentaciji za objekte koji su analizirani u disertaciji; profesorima i arhitektima, akademiku Branislavu Mitroviću, Spasoju Kruniću, Miodragu Mirkoviću, Predragu Ristiću, Aleksandru Spajiću, Mariju Jobstu, Vasiliju Milunoviću, Ognjenu Đuroviću, Mirjani Lukić, Stevanu Žutiću i Zoranu Bulajiću, na učešću u intervjuima i ustupljenoj tehničkoj dokumentaciji za objekte koji su prikazani u monografiji. Veliku zahvalnost dugujem članovima svoje porodice i supruzi Sanji, koji su mi pružali podršku u trenucima kada mi je to bilo najpotrebnije.

Autor