20

Η «πράσινη» ανάπτυξη των φω-τοβολταϊκών, των ψηφιακών υπηρεσιών, των καινοτόμων

οικολογικών τεχνολογιών και της πα-γκοσμιοποίησης, θεωρεί τη «μεταλλεία» αναχρονιστική και a priori μη βιώσιμη. Εντούτοις, ο πυρετός για τον πράσινο «χρυσό», οι πράσινες τεχνολογίες και οι εναλλακτικές δυνατότητες των ΑΠΕ βα-σίζονται στη χρήση ορυκτών πόρων, των σπάνιων γαιών. Κι ο ψηφιακός μας κό-σμος, στηρίζει τα πόδια του στo «coltan» (ταντάλιο) των μαύρων του Κονγκό και φυσικά στο πυρίτιο.

Οι ηλιακές κυψέλες και τα Φ/Β στοι-χεία, οι ανεμογεννήτριες, η «πράσινη» αυτοκίνηση (τα υβριδικά αυτοκίνητα, τα αμιγώς ηλεκτροκίνητα αλλά και εκείνα του υδρογόνου) καθώς και οι περισσό-τερες οικολογικές τεχνολογίες οφείλουν την ύπαρξη ή λειτουργικότητά τους σε ένα σύνολο από μέταλλα «υψηλής τε-χνολογίας», στο πυρίτιο (Si) καθώς και τις γνωστές πλέον στην ανθρωπότητα ορυκτές «σπάνιες γαίες». Πρόκειται για μέταλλα όπως κοβάλτιο (Co), λευκόχρυ-σος (Pt), τιτάνιο (Ti), ταντάλιο (Ta), ίνδιο (In), νεοδύμιο (Nd), δυσπρόσιο (Dy), δη-μήτριο (Ce), ευρώπιο (Eu), τέρβιο (Tb), λανθάνιο (La), Λίθιο (Li), γάλλιο (Ga), έρβιο (Er) κλπ από τα οποία, έστω και σε μικρές ποσότητες, εξαρτάται άμεσα η μετάβαση στη βιώσιμη παραγωγή και στα φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα. Τα μέταλλα αυτά διαδραματίζουν σημα-ντικό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών για την αύξηση της ενερ-γειακής απόδοσης και τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Επίσης ορισμένα από αυτά είναι απαραίτητα για την μαζική παραγωγή ηλεκτρικών/

ηλεκτρονικών προϊόντων (κινητά τηλέ-φωνα, επίπεδες οθόνες τηλεόρασης και κομπιούτερ, λάμπες εξοικονόμησης CFL, καταλύτες αυτοκινήτων, συστήμα-τα ABS κλπ) καθώς και στην τεχνολογία των ΑΠΕ. Για παράδειγμα, το ευρώπιο (Eu) είναι απαραίτητο στις οθόνες υγρών κρυστάλλων, τα δυσπρόσιο (Dy) στα CD και DVD (Compact disks), το έρβιο (Er) στην κατασκευή οπτικών ινών.

Το Νεοδύμιο (Nd) και το δισπρόσιο (Dy) έχουν τέτοιες μαγνητικές ιδιότητες που

Δρ. Πέτρος ΤζεφέρηςΜηχανικός Μεταλλείων-Μεταλλουργός ΕΜΠ,

tzeferisp@ypan.grhttp://elladitsamas.blogspot.com/

Άρθρο

Οι Σπάνιες Γαίες είναι πράσινες ή καφέ;

Goodbye Fossil Fuel Dependence, Hello Rare Earth Dependence!Το οικολογικό μας μέλλον δεν γράφεται μόνο με άνεμο και ήλιο αλλά και με νεοδύμιο, δυσπρόσιο και φυσικά πυρίτιο. Όλες οι οικολογικές και ενεργειακά αποδοτικές τεχνολογίες βασίζονται στην αυξανόμενη κατανάλωση ορυκτών σπάνιων γαιών. Η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής, αλλά και ο μεγαλύτερος καταναλωτής σπάνιων γαιών στον κόσμο, μονοπωλώντας το παρόν και το μέλλον της πράσινης ανάπτυξης. Οι ορυκτές ύλες ζωτικής σημασίας και η ασφαλής πρόσβαση σε αυτές μπορούν να αποτελέσουν ισχυρό διαπραγματευτικό εργαλείο ή ακόμα και όπλο στα πλαίσια της ανταγωνιστικότητας και της οικονομικής αρένας. Η Ελλάδα διαθέτει σημαντικές ορυκτές πρώτες ύλες, με εξίσου σημαντικές περιβαλλοντικές εφαρμο-γές. Ποιος νοιάζεται αλλά και ποιος τολμά, σήμερα που οι ορυκτοί μας πόροι και η εξορυκτική δραστηριότητα απουσιάζουν από τις πολιτικές ατζέντες και βρίσκονται στον προθάλαμο λίγο πριν από την έξοδο;

21

τα κατέστησαν απαραίτητα για την κατα-σκευή ανεμογεννητριών. Το Nd αποτελεί το «στοιχείο-κλειδί» για την παρασκευή ενός κράματος (NdFeB) με το οποίο κα-τασκευάζονται ισχυροί μαγνήτες που έχουν ελάχιστο βάρος και αντέχουν στις υψηλές θερμοκρασίες που αναπτύσσο-νται στους ηλεκτροκινητήρες. Για την κα-τασκευή μιας ανεμογεννήτριας απαιτείται 1 τον. Nd περίπου και η τρέχουσα παρα-γωγή είναι μόλις 20000 τον. ετησίως (εντούτοις είναι ιστορικά η μέγιστη που έχει επιτευχθεί). Επίσης, τα περιζήτητα πλέον υβριδικά αυτοκίνητα (αλλά και τα ηλεκτροκίνητα που έπονται) οδήγησαν σε ραγδαία αύξηση της ζήτησης για τα παραπάνω μέταλλα που είναι απαραίτη-τα για την κατασκευή ηλεκτροκινητήρων των υβριδικών μοντέλων, όπως είναι το Τoyota Ρrius και Ηonda Ιnsight. Σημει-ωτέον ότι για την κατασκευή κάθε ηλε-κτροκινητήρα Ρrius απαιτείται 1 Kg Nd κι ακόμα τουλάχιστον 100g Dy ενώ για την μπαταρία του απαιτούνται 10-15 kg La. Αυτή τη στιγμή το Prius, το Insight και το Lexus, που οδηγούν πολλοί έλληνες βουλευτές και υπουργοί, είναι οι μεγαλύ-τεροι καταναλωτές σπάνιων γαιών στον κόσμο. Και φυσικά δεν είναι mining free ...όπως σχεδόν τίποτε στον κόσμο!

Η σπανιότητα (metal scarcity) για περί-που 15 χημικά στοιχεία σπάνιων γαιών, όπως είναι πλέον ευρέως παραδεκτό, αποτελεί το νέο μείζον πολιτικό ζήτημα από το οποίο εξαρτάται σε μεγάλο βαθ-

μό η «διατηρησιμότητα» του οικολογικού μας μέλλοντος. Με την αλματώδη αύ-ξηση της ζήτησης για τα στοιχεία αυτά, σε λίγα χρόνια -και εφόσον βέβαια δεν αυξηθεί σημαντικά η παραγωγή τους- θα παρουσιαστεί σημαντική έλλειψη στους τομείς της ηλεκτροκίνησης, ΑΠΕ κλπ. Δυστυχώς, τα υλικά αυτά, εκτός από την μεγάλη οικονομική σημασία τους, χαρα-κτηρίζονται από το γεγονός ότι τα πε-ρισσότερα κοιτάσματά τους, δεν είναι διεσπαρμένα επαρκώς ανά την υφήλιο, αλλά εντοπίζονται σε μεγάλο βαθμό σε ορισμένες χώρες (κυρίως Κίνα, Β. Αμε-ρική, Αυστραλία), επηρεάζοντας αρνητικά την πρόσβαση αλλά και την ασφάλεια του εφοδιασμού. Επιπλέον χαρακτηρίζονται από μεγάλη έλλειψη υποκατάστατων.

Σήμερα, παρά την 20ετή βασική έρευ-να στον τομέα, δεν έχει βρεθεί υποκα-τάστατο που να έχει τις μαγνητικές και γενικότερα τις ιδιότητες του Νd.

Ήδη, η Κίνα ελέγχει το 95-97% της παγκόσμιας παραγωγής στα ορυκτά των σπάνιων γαιών (138 χιλ.τον. για το 2008), ειδικότερα παράγει το 99% του Dy και Tb

και 95% του Nd.

Μάλιστα προβλέποντας έγκαιρα την κα-τακόρυφη αύξηση της ζήτησης, εφαρ-μόζει όλο και περισσότερο στρατηγικές και περιοριστικά μέτρα που αποσκοπούν στην προστασία των ίδιων πόρων της, ώστε να εξασφαλίσουν ειδικά πλεονε-κτήματα για τις βιομηχανίες τους στα επόμενα στάδια της μεταποίησης. Τα μέτρα όμως αυτά, πχ. εξαγωγικοί φόροι

και ποσοστώσεις, επιχορηγήσεις, συστή-ματα διπλής τιμολόγησης κ.α., ουσιαστι-κά στρεβλώνουν το παγκόσμιο εμπόριο πρώτων υλών.

Οι βιομηχανικές χώρες, όπως η Ια-πωνία, οι ΗΠΑ αλλά και η ΕΕ, έχοντας ήδη πληγεί από μια κρίση εφοδιασμού το 2000 όταν η θεαματική αύξηση της κινητής τηλεφωνίας οδήγησε σε αιφνί-δια αύξηση της ζήτησης τανταλίου (Ta), 80% του οποίου εντοπίζεται μόνο στο Κονγκό, αναγνώρισαν το πρόβλημα εξάρ-τησης από τις πρώτες ύλες και εφαρ-μόζουν ήδη ειδικές πολιτικές. Οι ΗΠΑ, για παράδειγμα, καθόρισαν τις πρώτες ύλες στρατηγικής σημασίας και επίσης διατηρούν απόθεμα ασφαλείας πρώτων υλών για την αμυντική βιομηχανία. Μάλι-στα πρόσφατα αποφάσισαν να επαναλει-τουργήσουν το παλαιό ορυχείο σπανίων γαιών του Mountain Pass (Καλιφόρνια), με αρχικό στόχο τους 20000 τον/έτος.

Η ΕΕ με την πρόσφατη πρωτοβουλία για τις πρώτες ύλες (πρωτοβουλία G. Verheugen) προσπαθεί να αντιδράσει θε-σπίζοντας το τρίπτυχο: βιώσιμη παραγω-γή από εγχώριες πρώτες ύλες, βιώσιμη κατανάλωση, ανακύκλωση ενώ παράλλη-λα -μη διαθέτοντας σπάνιες γαίες- προ-ωθεί πολιτικές άρσης των εμποδίων πρόσβασης σε αυτές: κανονιστικό πλαί-σιο εμπορικών συναλλαγών, φορολογικό σύστημα, υποδομές μεταφορών, δράσεις του ΠΟΕ κλπ.

Το πυρίτιο (Si, μονο-, πολύ-κρυσταλλικό ή άμορφο) των Φ/Β στοιχείων, προέρχεται από την εξόρυξη και τον καθαρισμό του ορυκτού οξειδίου του πυριτίου και του χα-λαζίτη που ευτυχώς βρίσκονται σε αφθο-νία στον στερεό φλοιό της γης (πάνω από 28%). Το 2007 ήταν η πρώτη χρονιά που η βιομηχανία των Φ/Β στοιχείων χρησι-μοποίησε περισσότερο πυρίτιο από τη βι-ομηχανία της πληροφορικής.

Όλη η αμερικανική βιομηχανία εκτός των πολυκρυσταλλικών κυψελών (p-Si) έχει στρέψει την προσοχή της στην ανάπτυ-ξη των τεχνολογιών λεπτής μεμβράνης/thin-film και στα φωτοβολταϊκά συγκε-ντρωτικού τύπου (concentrating solar-thermal technology). Επιπλέον, γίνονται προσπάθειες για τη χρησιμοποίηση και άλλων στοιχείων όπως αρσενικούχο γάλ-

Άρθρο

22

λιο (GaAs), θειούχο κάδμιο (CdS), τελου-ριούχο καδμιο (CdTe), φωσφορούχο ίνδιο (InP), που έχουν μεγαλύτερη απόδοση (8-13%) από αυτή του άμορφου πυριτί-ου (a-Si). Ακόμη και μεταλλιζέ μπαλόνια (σαν αυτά από Αl των παιδικών πάρτυ) έχουν δοκιμαστεί στους ηλιακούς συλλέ-κτες, επιβεβαιώνοντας ότι τα ορυκτά και ειδικότερα τα μεταλλικά παράγωγά τους αποτελούν την κινητήρια δύναμη σε κάθε νέα τεχνολογία.

Η αποθήκευση του υδρογόνου, που θε-ωρείται από ορισμένους ως μεγάλη ελ-πίδα για την επίλυση του ενεργειακού προβλήματος, μπορεί να επιτευχθεί με τη χρήση δεξαμενών Μεταλλικών Υδρι-δίων (βορίου, λιθίου, νατρίου κλπ) που μπορούν να αντιδράσουν βιαίως με το νερό. Τα προηγμένα απαιτούμενα υλικά (Sodium Borohydride, Lithium Aluminum Hydride, Ammonia Borane κλπ) παράγο-νται από ορυκτά. Οι ενώσεις του βορίου παράγονται από το ορυκτό βόρακα και προσφέρουν καλή ενεργειακή πυκνότητα αλλά και ελεγχόμενο κόστος.

Ακόμη και στη Σελήνη και τον Άρη έχουν επεκταθεί οι έρευνές μας για ορυκτά πετρώματα και μέταλλα, καθώς εκτιμάται

ότι εκεί υπάρχουν σε αφθονία σπάνια ή λιγότερο σπάνια ορυκτά. Ειδικά στη Σε-λήνη, ήδη σχεδιάζονται ορυχεία από τις υπερδυνάμεις, όχι για κοιτάσματα πολύτι-μων μετάλλων, αλλά για την εξόρυξη με-γάλων ποσοτήτων του σπάνιου (στη Γη) ισοτόπου του στοιχείου ηλίου 3 (3He), ως ασφαλούς και φιλικού προς το περιβάλ-λον υποψήφιου καυσίμου για τους θερ-μοπυρηνικούς αντιδραστήρες σύντηξης, οι οποίοι αποτελούν την άλλη απώτερη αλλά μεγάλη ελπίδα της ανθρωπότητας για οριστική λύση του ενεργειακού μας.

Είναι λοιπόν προφανές ότι η εξόρυξη των σπανίων αυτών ορυκτών, ακόμη κι αν δεν παράγονται στην Ελλάδα, πρέπει να μας ενδιαφέρει αφού θέλουμε να χρησιμο-ποιούμε και μάλιστα ευρέως τα «πράσι-να» παράγωγά τους, στα οποία (πρέπει να) ενσωματώνονται τόσο το βασικό όσο και το «σκιώδες» κόστος τους. Δυστυ-χώς ή ευτυχώς η εξορυκτική δραστη-ριότητα δεν μπορεί να αποκλειστεί από την ατζέντα της πράσινης ανάπτυξης. Θα είναι πάντα εκεί για να μας θυμίζει ότι η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ένα κλειστό κουτί που μόλις το ανοίξουμε βγαίνουν από μέσα πράσινα καλούδια. Η πράσινη ανάπτυξη δεν είναι ούτε κλειστό κουτί,

ούτε χρωματισμένο. Είναι ένας διαρκής και υπεύθυνος αναπτυξιακός αγώνας για την μετάβαση στη βιώσιμη κοινωνία. Με βασικούς μοχλούς την βιομηχανική οικολογία, την οικο-αποδοτικότητα, την στοχευμένη έρευνα, την περιβαλλοντι-κή καινοτομία. Και μέσα του χωράει σε ισοδύναμα ποσοστά, τόσο την πρωτογενή παραγωγή, όσο και την μεταποίηση, τον οικιακό τομέα και τις υπηρεσίες.

Ακόμη και στη Σελήνη και τον Άρη

έχουν επεκταθεί οι έρευνές μας,

για ορυκτά πετρώματα και μέταλλα..

23

H Ελλάδα δεν διαθέτει σπάνιες γαίες, αλλά ένα πλήθος από κυριολεκτικά πράσινα ορυκτά.

Eγκαταστάσεις επεξεργασίας περλίτη-μπεντονίτη, Βούδια, Μήλος

photo by Tzeferis Peter ©

Πράσινα Ορυκτά... εν Ελλάδι!

H Ελλάδα δεν διαθέτει σπάνιες γαίες, άλλωστε δεν έχει γίνει έρευνα στην κατεύθυνση αυτή. Διαθέτει όμως ένα πλήθος από κυριολεκτικά πράσινα ορυ-κτά, με επάρκεια σε αποθέματα αλλά και πολλές περγαμηνές σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Ας δούμε σύντομα, ορισμένα από αυτά:

ΜπεντονίτηςΟ ελληνικός μπεντονίτης, ορυκτό με πολ-λές περιβαλλοντικές εφαρμογές, κατέχει

την 1η θέση στην Ευρώπη και την 2η παγκοσμίως. Ο μπεντονίτης, λόγω των εξαιρετικών ιδιοτήτων του, δηλ. την υδα-τοστεγανότητα και την διογκωσιμότητά του, χρησιμοποιείται για τη στεγανοποί-ηση των χώρων υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ). Επίσης χρησιμο-ποιείται με επιτυχία στην ταφή ραδιε-νεργών αποβλήτων. Ο μπεντονίτης, λόγω της πλαστικότητάς του αλλά και της χα-μηλής διαπερατότητάς του, δημιουργεί ένα προστατευτικό περίβλημα γύρω από τα χαλύβδινα δοχεία ταφής, ελαχιστο-ποιώντας τη διάχυση των ραδιενεργών στοιχείων στο περιβάλλον. Τέλος, λόγω της προσροφητικής ικανότητάς του, χρη-σιμοποιείται στην κατεργασία υδάτων

και βιομηχανικών αποβλήτων από επιμε-ταλλωτήρια, χαρτοβιομηχανίες, φαρμα-κοβιομηχανίες, χρωματοβιομηχανίες και κλωστοϋφαντουργεία, για απορρόφηση βαρέων μετάλλων και οργανικών ρυπα-ντών.

ΠερλίτηςΟ ελληνικός περλίτης που εξορύσσε-ται από τα ορυχεία της Μήλου και του Γυαλιού Νισύρου κατέχει την 1η θέση παγκοσμίως. Ο διογκωμένος περλίτης, πέραν των χρήσεων του ως αβλαβές μονωτικό υλικό, χρησιμοποιείται ως υπό-στρωμα στις υδροπονικές καλλιέργειες. Επίσης, ο διογκωμένος περλίτης είναι

24

Άρθρο

Περλίτης & υδροπονικές καλλιέργειεςΜεταλλευτικό μουσείο Μήλου

photo by Tzeferis Peter ©

Παραγωγή Ελαφρόπετρας, Γυαλί Νισύρουphoto by Tzeferis Peter ©

ένα αποτελεσματικό και φτηνό μέσο διήθη-σης υγρών, παρέχοντας ταυτόχρονα υψηλή παραγωγικότητα και επαρκή καθαρότητα τελικού προϊόντος. Ο περλίτης χρησιμοποι-είται κυρίως για τη διήθηση κρασιών, ζάχα-ρης και αμύλου, μπίρας, εδώδιμων ελαίων, ρυπασμένου ύδατος, κλπ.

Κίσσηρις (ελαφρόπετρα)Η ελαφρόπετρα, που εξορύσσεται στο σύνολό της από το ορυ-χείο στο νησί Γυαλί, είναι ελαφροβαρές αδρανές υλικό που πέραν των κατεξοχήν οικοδομικών χρήσεων με καθαρά οικο-λογικό χαρακτήρα (κισσηρόλιθοι, παραγωγή ελαφροβαρών προ-κατασκευασμένων στοιχείων, μονωτικών επιχρισμάτων κλπ), χρησιμοποιείται σε πλείστες γεωργικές (βελτιωτικό εδαφών, υδροπονικές καλλιέργειες, Roof greening), γεωτεχνικές και βιο-μηχανικές χρήσεις (πετροπλύσιμο υφασμάτων κ.α).

ΑτταπουλγίτηςΠρόκειται για ένα σπάνιο είδος ελαφροβαρούς αργίλου, που εξορύσσεται στη Δυτική Μακεδονία (Κνίδη Γρεβενών). Τα προϊ-όντα ατταπουλγίτη καλύπτουν πολλές περιβαλλοντικές χρήσεις. Επεξεργασμένα προϊόντα ατταπουλγίτη χρησιμοποιούνται ως συνεκτικό υλικό για χρήση σε μοριακά φίλτρα, βοηθητικό ροής/anti-caking agents, ως αποχρωστικά σπορέλαιων, παραφινών και λιπαντικών, σε βιομηχανικά απορροφητικά υλικά, σε προϊόντα gel και thickeners, όπως βοηθητικά αιωρημάτων και προϊόντα ελέγχου θιξοτροπίας κλπ.

ΖεόλιθοςΟ ζεόλιθος, με σημαντικά κοιτάσματα σε αρκετές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, είναι ένα πορώδες ορυκτό με τεράστια ιοντο-ανταλλακτική ικανότητα και λόγω αυτής, μπορεί να φιλτράρει το νερό δεσμεύοντας μέταλλα και οργανικές ενώσεις. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο φιλτράρισμα των υγρών βιομηχανικών απο-βλήτων, δεσμεύοντας διάφορα τοξικά και ραδιενεργά ιόντα και στην ανακύκλωση των νερών που προέρχονται από την βιομη-χανική δραστηριότητα.. Δυστυχώς, η χρήση του στον τόπο μας, παρά την ύπαρξη σημαντικών κοιτασμάτων, είναι περιορισμένη.

Ανθρακικό ασβέστιο, Διατομίτης, Ολιβινίτης/ολιβίνηςΤο ανθρακικό ασβέστιο (CaCO

3) εξορύσσεται κυρίως στην Κεφα-

λονιά και χρησιμοποιείται ως υλικό πλήρωσης για την παραγωγή συγκολλητικών και στεγανοποιητικών υλικών, υλικών αμμοβολής, βιομηχανία κεραμικών, παραγωγή λιπασμάτων κλπ.Ο διατομίτης (γη διατόμων), ορυκτό φυτικής προέλευσης με ση-μαντικά κοιτάσματα στην Λέσβο αλλά και τη Λήμνο, έχει απο-δειχθεί εξαιρετικό διηθητικό λόγω της ελαφρότητάς του, του πορώδους και της κυψελοειδούς δομής του. Χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό στη διύλιση και διαύγαση κρασιών αλλά και την επεξεργασία υγρών αποβλήτων. Ο ολιβινίτης Σκούμτσας Γρεβενών βρίσκει πλείστες εφαρμογές ως πυρίμαχο, υλικό αμμοβολής, πληρωτικό, εδαφοβελτιωτικό κλπ. Eχει διερευνηθεί ως ορυκτό που μπορεί να επιτύχει την ορυκτολογική δέσμευση του CO

2 (mineral sequestration).Συσκευασία Άμμου Υγιεινής,

Ατταπουλγίτης, Κνίδη Γρεβενών ΓΕΩΕΛΛΑΣphoto by Tzeferis Peter ©

25

Τα χελιδονάκια μετέτρεψαν την Γκριζούπουλη σε ...παραδεισού-πολη, μια πόλη με σπιτάκια από

γύψο, γυψοσανίδες, πετροβάμβακα και τσιμεντοσανίδες, ώστε να είναι πιο ασφαλή πιο ανθεκτικά στο σεισμό και την υγρασία, πιο ζεστά το χειμώνα, πιο δροσερά το καλοκαίρι, πιο φιλικά στο περιβάλλον.

Έχουμε ορυκτή γύψο στην Ελλάδα; Φυ-σικά. Στην Αιτωλοακαρνανία (Κατούνα, Κονοπίνα, περιοχή Αμφιλοχίας κλπ), στην Θεσπρωτία, στην Κρήτη (Αλτσί Λασιθίου, περιοχή Ιναχωρίου Χανίων κλπ), υπάρ-χουν κοιτάσματα αλλά και ορυχεία γύψου που χρησιμοποιείται είτε για παραγωγή γυψοσανίδων είτε ως πρόσθετο στην τσιμεντοβιομηχανία.

Και στην Ζάκυνθο εξορύσσεται η μονα-δικής καθαρότητας λευκή γύψος καλλιτε-χνίας και εκμαγείων. Είναι η ίδια γύψος που στη διάφανη μορφή της (σεληνίτης) χρησιμοποιήθηκε στην αρχαία Ελλάδα για την κατασκευή εκμαγείων σε αντίγραφα ελληνικών αγαλμάτων. Και είναι η ίδια περιοχή (στη Ζάκυνθο) που η εξόρυξη καταφέρνει να επιβιώσει για πολλά χρό-νια μαζί με τις χελώνες καρέτα-καρέτα στον κόλπο του Λαγανά και τα Σεκάνια.

Η γύψος και η εξόρυξη πάνω στο βουνό, αυτές από κάτω στους ορμίσκους και στα νησάκια...

Και συμπληρωματικά υπάρχουν εγκατα-στάσεις βιομηχανικής επεξεργασίας της γύψου για την παραγωγή γυψοσανίδων στην Αμφιλοχία και στο Αιτωλικό.

Και ακόμη υπάρχουν μοναδικά κοιτάσματα αμφιβολίτη (πετροβάμβακα) στη Μακεδο-νία (Σέρρες), ο οποίος είναι μεταμορφω-μένο πέτρωμα που μετά από επεξεργασία τοποθετείται ανάμεσα στις γυψοσανίδες (και όχι μόνο) ως θερμο- και ηχο-μονωτικό υλικό. Πρόκειται για μια ακόμη εξαγωγική δραστηριότητα της εξορυκτικής βιομηχα-νίας που προσφέρει στην ελληνική περι-φέρεια δουλειά και αξιοπρέπεια... Λ

Η γύψος, ο πετροβάμβακας και η γκριζούπολη!