Brenda Njesise SistemKasatKasa e njesise se sistemit eshte njekohesisht framework-u i brendshem i PC dhe mbrojtje e jashtme qe mbron paijet e brendshme nga mjedisi. Kasat jane te formave dhe madhesive te ndryshme. Brenda kases do te gjeni qarqe metalike, lloje te ndryshme kabllosh dhe disa paisje.

CPUCentral Processing Unit (CPU) ose e thene ndryshe PROCESOR/MIKROPROCESOR (Processor/microprocessor) eshte pjesa e kompjuterit qe ekzekuton instruksionet e programeve kompjuterike. Ky term nisi te perdorur ne industrine e kompjuterave rreth viteve 1960.

CPU-te moderne gjenerojne shume nxehtesi dhe rrjedhimisht u nevojiten nje freskuese (cooling fan) dhe grumbullues nxehtesie (heat sink) qe te shmangin mbinxehjen. Nje grumbullues nxehtesie (heat sink) eshte nje pllake e madhe prej bakri ose alumini qe ndihmon largimin e nxehtesise nga procesori. Me pas freskuesja e nxjerr nxehtesine jashte kasave. Paisja ftohese mund te hiqet, vecohet, nga CPU edhe pse disa prodhues CPUsh shesin CPU me freskuese te palevizshme.

CPUte, njelloj si makinat, ka nje marke dhe nje model. Gjate viteve, prodhuesit e CPU-ve kane qene te pakte ne numer. Dy markat me te perhapura te CPUve te perdorura ne PC jane AMD dhe Intel.

Nga e majta ne te djathte: AMD Phenom II, Intel Core i7, Intel Core i5

Leksion nr.2Paisjet e brendshme te PCse1

Msc Marsela ShaniNjohuri Kompjuterike

CPU me freskues

Edhe pse numri i prodhuesve eshte i vogel, modelet e CPUve jane te larmishme. Disa nga modelet me te perhapura gjate viteve te fundit jane: Core 2, Core i7, Celeron, Athlon, dhe Phenom. Se fundi, CPUte kane paketa te ndryshme. Paketa percakton pamjen fizike te nje cpu-je dhe menyren se si vendoset ne kompjuter. Paketat e CPU-ve Intel, zakonisht quhen land grid array (LGA), dhe ato AMD, pin grid array (PGA). Cdo tip pakete ka nje numer te caktuar versionesh dhe cdo tip dizenjohet qe te perputhet me konektorin perkates qe ne kete rast quhet fole (socket).

CPU ne SOCKETin perkates

RAMRandom access memory (RAM) ruan te dhenat dhe programet qe perdor CPUja gjate punes. Sasia maksimale e programve dhe te dhenave qe nje RAM mund te ruaje matet ne bajte (byte). PCte moderne e masin RAMin mbi bazen e magabajteve (MB) dhe gigabajteve (GB).

Informacioni ne RAM humbet ne momentin e nderprerjes se furnizimit te tij me rryme elektrike. Fjala Random (e rastesishem, zgjedhje ne menyre te rastesishme) I referehet vetise se RAMit per te aksesuar te dhena pavaresisht vendodhjes fizike

Cdo RAM quhet nje shkop (stick). Nje tip i perhapur i stick qe gjendet ne PCte e sotme quhetdual inline memory module (DIMM).

Swapping

DIMM

Nqs nje kompjuter nuk ka mjaftueshem RAM gjate puneve intensive, shume sisteme operimi mundesojne kryerjen nje veprimi te quajtur SWAPPING. SWAPPING perdor nje siperfaqe te Hard Disk- ut si vazhdim te memorjes RAM. Kryherja e vazhdueshme e ketij veprimi shkakton ulje te ndjeshme te performances se kompjuterit per arsye se hard disk-u eshte me i ngadalte se RAM.

Motherboard (Pllaka meme)Motherboard-i eshte qarku kryesor elektronik ne PC. Ne nje PC, cdo gje lidhet me motherboard-in qofte ne menyre direkte dhe indirekte. Ne te vendosen pothuajse te gjithe komponentet kryesore te njesise qendrore, gjithashtu gjenden dhe konektore per pajisjet periferike.Motherboard-i eshte nje pllake e holle qarku, zakonisht me ngjyre te gjelber ose te arte dhe me madhesi pakez me te madhe se nje faqe blloku shenimesh.

Motherboard

Nje motherboard permban disa fole te vecanta (sockets) qe pranojne komponente te ndryshem te PCse. CPU-ja dhe RAM vendosen direkt ne motherboard. Paisje te tjera si floppy drives, hard drives, CD dhe DVD drives lidhen me motherboard-in me kabllo te shkurter. Motherboard-i gjithashtu siguron konektore onboard per paisje te tjera te jashtme si mause, printera, joystick dhe tastiera.

Te gjithe motherboard-et perdorin slote multifunksionale zgjerimi ne te cilat mund te shtohen paisje te reja ne forme cartash. Per tipe te ndryshme kartas ekzistojne slote te ndryshme zgjerimi.

Nga e majta ne te djathte: Pamje e sloteve ne motherboard (fig.1), vendosja nje paisjeje ne motherboard (fig.2 dhe fig.3)

MOBO eshte nje shkurtim qe perdoret per tju referuar MOtherBOard-it.

HDDHard Disk drive (HDD) eshte memorje e qendrueshme qe mban te dhena digital-e ne disqe me siperfaqe magnetike. Ne te ruhen te dhena qe nuk po perdoren momentalisht nga CPU. Me fjalen Drive do te kuptojme mekanizmin e motorizuar per levizjen e disqeve magnetike. Nese RAM matet me disa GB, nje hard drive mund te ruaje mijera gigabajte terabajt (terabytes TB).

Nje PC e zakonshme ka nje hard drive edhe pse mund te pranoje me shume nepermjet slote te zgjerimit. PC te vecanta te cilat kane nevoje per shume hapesire mund te perdorin 8-16 hardisqe.

Dy tipet me te hasura sot neper PC jane: versioni pak me i vjeter, ParallelAdvanced Technology Attachment (PATA) dhe versioni me modern Serial Advanced Technology Attachment (SATA). PATA drives perdorin nje kabell fjongo e gjashme me ate qe perdoret ne floppy drives, kurse SATA drives perdorin nje kabell shume te ngushte. Shumica e motherboard-eve kane konketore per te dyja tipet.

Nga e majta ne te djathte: Konektor fjongo PATA, HDD PATA

Nga e majta ne te djathte: Konektor SATA, HDD SATA

Shume pak PC perdorin nje nderfaqje small computer system interface (SCSI). SCSIDrives zakonisht jane me te shpejte dhe me te kushtueshem, prandaj ata zakonisht gjenden neper PC qe kryejne detyra me shume ngarkese si p.sh. servera te rrjetit apo workstation grafike.

HDD u shfaqen per here te pare rreth viteve 1956 si momorje per mbajtjen e te dhenave e krijuar nga IBM. Qellimi kryesor ishte perdorimi i tij ne kompjutera. Me vone ato u perdoren ne forma te tjera organizimi si RAID (Redundant Array of Inexpensive Disks), SAN (Storage area network), network attached storage (NAS) etj. Gjate shekullit XXI, HDD kaluan ne perdorim konsumator duke u inkorporuan ne telefonat celulare, digital audio players, digital video players, kamerat digitale, personal digital assistants dhe video game consoles.

Mediat optike perdorin te njejtet konektore si PATA ose SATA.

Blloku i ushqimit (Power Supply)Blloku i ushiqimit mudeson rrymen e duhur elektrike ne menyre qe PC-ja te funksionoje. Ai merr rrymen standarte dhe e konverton ate ne rryme te perdorshme nga PC. Zakonisht gjendet ne permasat e nje gjysme kutie kupucesh dhe eshte ngjyre gri.

Blloku i Ushqimit

Shume konektore lidhen me bllokun e ushqimit. Cdo bllok ushqimi siguron konektore te vecante per motherboard-in dhe disa konektore general-use qe furnizojne me energji cdo paisje qe lidhet me to.

Mediat Optike (Optical Media Drives)Optical media drives i mundeson kompjuterit qe te lexoje nje ose me shume tipe te disqeve optike si psh, CD, DVD, ose Blu-ray Disc. CDte ruajne rreth 700MB dhe jane tre llojesh CD-ROM (read only memory: te dhenat ne to nuk mund te ndryshohen), CD-R(recordable: te dhenat mund te ndryshohen vetem nje here), and CD-RW (rewriteable: te dhenat mund te ndryshohen sa here te deshirojme).

DVDte ruajne me shume te dhena. Kapaciteti me i vogel i DVDve eshte 4GB. Ato jane shume llojesh: DVD-ROM, DVD+R, DVD-R, DVD+RW, dhe DVD-RW. Disqet Blu-ray jane te pershtatshme per filma high- definition. Ata ruajne te dhena duke nisur nga 25 GB.

Te gjitha keto disqe mediash optike kane nevoje per nje drive optik qe te dije si ti lexoje. Fatmiresisht, shumica e mediave optike njohin shume lloje disqesh.

Optical Drives

Mjetet e siguriseShkarkesat Elekrostatike (ESD)ESD (Electrostatic Discharge) do te thote kalimi i ngarkesave elektrike statike nga nje objekt ne nje tjeter. Ju mund te mos e vini re kur ndodh nje shkakese ESD por duhet te keni kujdes prej tyre. ESDte shkaterrojne pjeset e ndjeshme ne PC-ne tuaj.

Te gjithe PCte jane te mbrojtur nga ESDte per sa kohe jane te mbyllur. Nese ju nuk e hapni nje PC, atehere nuk keni pse te shqetesoheni per ESDte.

Mjetet Anti-statikeESD ndodh atehere kur bien ne kontakt dy objekte te ngarkuara ne sasi te ndryshme, pra qe kane potenciale elektrike te ndryshme. Qe te shmanget ESD duhet qe paisjet e kompjuterit tuaj dhe duart tuaja te keni te njejtin potencial elektrik. Kjo mund te arrihet lehtesisht duke perdorur byzylyket anti- statike (anti-static wrist strap). Kjo paisje lidh nje pllakez metalike te vendosur ne kycin e dores me cilendo pjese metalike te PC-se

Byzylyku anti-statik

Kini kujdes! Elekriciteti statik eshte me i pranishem ne mjedise te thata dhe te fresketa.

Nje nder problemet me te medha eshte kur heqim pjese nga PC dhe i vendosim ato menjane. Kur paisja nxirret nga kompjuteri, ajo mund te elektrizohet nga burime te tjera. Per kete perdoren copat anti- statike (anti-static mat).

Copa (rroba) anti-statike

Si byzylyku ashtu edhe copa anti-statike perdorin rezistore te vegjel, paisje te cilat i rezistojne rrjedhjes se ngarkesave elektrike. Keto rezistore dalin jashte funksionit pas nje fare kohe, prandaj duhet pasur kujdes ne udhezimet e kohezgjatjes se perdorimit.

Cdo komponent elektrik duhet te ruhet ne qeset anti-statike (anti-static bag). Keto qese shkarkojne cdo elekricitet statik qe mund te keni ne momentin qe i prekni.

Qese anti-statike te ndryshme

Perdormi i byzylykut anti-statik do ishte ideal gjate punes me paisjet e brendshme, por mund te ndodheni ne situata kur nuk i keni te disponueshme mjetet anti-statike. Ne keto raste, here pas here gjate punes duhet te prekni bllokun e ushqimit ose kasat e njesise se sistemit ne menyre qe te keni te njejtin potencial si PC-ja.

Electromagnetic Interference (EMI)Nje fushe magnetike qe interferon me ate elektrike eshte nje interference elekromagnetike (EMI). EMI nuk eshte aq shume e rrezikshme sa ESD, por mund te shkaktoje demtime te perhershme ne disa komponente dhe te fshije te dhena ne disa paisje ruajtjeje. EMIt mund te shmangen duke mbajtur larg magnetet nga kompjuteri juaj.

Disa paisje jane shume te ndjeshme nga EMIt: Floppy disks Hard drives Flash drives CRT (tube) monitoretProblemi me i madh me EMIt eshte se ne i perdorim magnetet pa djenine tone. Cdo paisje me nje elekromotor ka nje magnet. Shume telefona celulare kane magnete.

Radio Frequency Interference (RFI)Zhurmat e cuditshme qe dalin nga bokset edhe kur nuk keni muzike ne sfond shkaktohen nga interferancat e frekuencave radio (RFI). Shume paisje emetojne vale radio:

Telefonat celulare Kartat e rrjetit Wireless Telefonat shtepiake pa tela Furrat me mikrovale

Ne pergjithsi keto paisje emetojne vale te dobeta dhe pothuaj te gjitha paisjet elektronike jane te mbrojtura nga RFI. Por ka disa paisje, si p.sh. bokset qe jane te ndjeshme. RFI nuk shkakton kurre

demtime por mund te jete shume acaruese. Zgjidhja me e mire eshte ti mbani paisjet qe emetojne vale radio larg nga paisjet e tjera elekronike.

RFI perben nje problem te madh kur dy paisje ndajne te njejten frekuence. Telefonat shtepiake pa tela dhe rrjetet wireless kane te njejtin rang frekuencash. Ndonjehere nderhyjne tek njera-tjetra duke dobesuar sinjalin deri ne bllokim te plote. Ketyre paisjeve u duhen ndryshuar frekuencat qe te shmangen interferncat.