Ορισμοί λογοτεχνικών ρευμάτων - Έννοιες κλειδιά

1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ και ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ- Πρόκειται για τα δύο πιο ισχυρά

και αντιτιθέμενα αισθητικά ρεύματα του 19ου αιώνα.

ΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ: (17ος-18ος αι.) είχε ως κύριο αίτημα τη σύνδεση της νεότερης

ευρωπαϊκής λογοτεχνίας με τα πρότυπα και τις αξίες της κλασικής λογοτεχνίας. Έτσι,

το κέντρο βάρους της καλλιτεχνικής δημιουργίας έπεφτε στα ανυπέρβλητα πρότυπα

του παρελθόντος και στη νηφάλια αντικειμενική θεώρηση του κόσμου.

ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ : η επικρατούσα στα Επτάνησα ποιητική θεωρία μέχρι το

1830, σε συνδυασμό με την ιδεολογία του Διαφωτισμού και του φιλελευθερισμού. Ο

ιταλικός νεοκλασικισμός των τελευταίων δεκαετιών του 18ου αι., που διαμόρφωσε

πνευματικά τη γενιά του Σολωμού και του Κάλβου κατά την παραμονή της στην

Ιταλία, απέκλινε από το αμιγές κλασικιστικό ιδεώδες του 17ου αι. και διαμορφώθηκε

μέσα από τη διαπλοκή του με τον προρομαντισμό.

Ο επτανησιακός νεοκλασικισμός προήλθε από τον ιταλικό και

συνδυάζει την υιοθέτηση σταθερών κλασικών κανόνων (ισορροπία,

αρμονία, τελειότητα) με προρομαντικές τάσεις συναισθηματισμού. Έχει τα

εξής χαρακτηριστικά:

1. Ακολουθούνται σταθεροί ποιητικοί κανόνες

2. Δημιουργεί ένα συναισθηματικό και ταυτόχρονα ιδεολογικό κόσμο.

3. Η θεματολογία αντλείται από το λαμπρό ελληνικό παρελθόν και το

σύγχρονο Αγώνα του 1821

4. Επηρεάζεται από το γερμανικό ρομαντισμό και τον ιδεαλισμό του Hegel.

1

ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ: χρησιμοποιείται κατά παράδοση για να ονομαστεί η

λογοτεχνική παραγωγή στα Ιόνια Νησιά από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου μέχρι

περίπου το τέλος του 19ου αιώνα.

ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ: αισθητική τάση (α’ μισό 19ου αι.) που χαρακτηρίζεται από

ποικιλομορφία και αντιφατικότητα:

1. Ρήξη με το κλασικιστικό αισθητικό ιδεώδες,

2. Προβολή της ανάγκης για απελευθέρωση της φαντασίας και του συναισθήματος

3. Αισθητική του αρχή η αναζήτηση της πρωτοτυπίας και της δημιουργικότητας

του καλλιτέχνη.

4. Μετάθεση του κέντρου βάρους της καλλιτεχνικής δημιουργίας από τα

ανυπέρβλητα πρότυπα του παρελθόντος και από τη νηφάλια αντικειμενική

θεώρηση του κόσμου στην καθαρά υποκειμενική θέαση της πραγματικότητας,

μέσα από το «εγώ» του δημιουργού.

5. Μετά το 1830, στα Επτάνησα, ο νεοκλασικισμός υποχωρεί ενώ ο ρομαντισμός,

και ιδίως ο γερμανικός, ασκεί ολοένα και πιο αισθητή επίδραση.

6. Ο ευρωπαϊκός ρομαντισμός επηρέασε τόσο την Επτανησιακή όσο και την Α’

Αθηναϊκή Σχολή.

Ο επτανησιακός ρομαντισμός προήλθε από τον γερμανικό και

προσδιορίστηκε από τον ιδεαλισμό, που έδινε προτεραιότητα στο πνεύμα

και τη συνείδηση, χωρίς ιδεολογικές δεσμεύσεις για τον άνθρωπο ή την

τέχνη.

ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ : τα στοιχεία που συνδέουν τον επτανησιακό με τον ευρωπαϊκό

και διαφοροποιούν τον επτανησιακό από τον αθηναϊκό ρομαντισμό είναι:

1. Ο άκρατος ιδεαλισμός και η εξιδανίκευση της τέχνης

2. Ο σχηματισμός λογοτεχνικών ομάδων, σχολών ή κύκλων ( π.χ ο κύκλος του

Σολωμού ή του Πολυλά).

3. Η στροφή προς τη συλλογή, μελέτη και αξιοποίηση των προϊόντων του

λαϊκού πολιτισμού, όπως η δημοτική γλώσσα και ο 15σύλλαβος.

4. Η στροφή προς τη δημοτική γλώσσα

2

5. Η προσφυγή στη φύση και η έκφραση υποκειμενικών αισθημάτων, ψυχικών

καταστάσεων και προβλημάτων.

6. Η σύζευξη της ποίησης με τη μουσική και τη φιλοσοφία (π.χ. με τον

ιδεαλισμό)

7. Η αποσπασματικότητα, με παραδειγματική την περίπτωση της ύστερης

ποίησης του Σολωμού

8. Η πρώιμη καλλιέργεια της λογοτεχνικής κριτικής και του δοκιμίου. Στην

Αθήνα αυτά θα καλλιεργηθούν αρκετά αργότερα, από τη Γενιά του 1880.

9. Η κύρια διαφορά μεταξύ του επτανησιακού και του αθηναϊκού ρομαντισμού

εντοπίζεται κυρίως στο γεγονός:

ότι μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους ο ελλαδικός

ρομαντισμός τάχθηκε στην υπηρεσία του νεοσύστατου βασιλείου,

προκειμένου να συμβάλει στη συγκρότηση και επιβολή της εθνικής

ιδεολογίας.

Αντιθέτως, ο επτανησιακός ρομαντισμός δεν ήταν δέσμιος μιας τέτοιας

ιδεολογικής βλέψης.

3

2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – ΣΟΛΩΜΟΣ

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ : το γεγονός ότι τα συνθετικά και σημαντικότερα

ποιήματα μάς παραδόθηκαν ανολοκλήρωτα σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Η

αποσπασματική μορφή στην οποία βρίσκονται αποτελούν πρόβλημα για τους

μελετητές και τους σχολιαστές του έργου του, που προτείνουν ερμηνείες

βιογραφικές-ψυχολογικές, ανυπέρβλητων εξωτερικών δυσκολιών, τεχνοτροπίας και

ποιητικής. Για τους νεώτερους αναγνώστες η αποσπασματικότητα έπαψε να αποτελεί

«πρόβλημα», από τη στιγμή που αναγνωρίστηκε η αισθητική ακεραιότητα και η

ποιητική αυτάρκεια των διαφόρων αποσπασμάτων.

«ΛΥΡΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ» Η «ΛΥΡΙΚΑ ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ»: έτσι χαρακτήρισε τα

αποσπάσματα ο Λίνος Πολίτης, καθιερώνοντας την άποψη ότι ο Σολωμός εστίασε

στην καθαρή λυρική έκφραση και αδιαφόρησε για τη μη λυρική συνδετική ουσία, τη

σύνδεση δηλ. των λυρικών κομματιών σε ένα ενιαίο αφηγηματικό ή «επικολυρικό»

σύνολο.

« ΑΥΤΟΓΡΑΦΑ ΕΡΓΑ »: Η μνημειώδης δίτομη έκδοση του Λ. Πολίτη (1964)

στην οποία δίνονται σε φωτοτυπική μορφή (α’ τόμος) και τυπογραφική μεταγραφή

(β’ τόμος) τα αυτόγραφα τετράδια του Σολωμού, όπου περιλαμβάνονται συνθέματα

ανολοκλήρωτα και ανέκδοτα.

« ΤΡΟΠΟΣ ΜΕΙΚΤΟΣ ΓΝΗΣΙΟΣ »: Πρόκειται για την (απραγματοποίητη)

πρόθεση του Σολωμού να συνδυάσει τους δύο διαφορετικούς εκφραστικούς τρόπους,

τον «κλασικό» της νεανικής νεοκλασικιστικής συγγραφικής του περιόδου και τον

«ρομαντικό» της ύστερης τεχνοτροπικής του περιόδου. Αυτή καθ’ αυτή η έννοια του

«μικτού τρόπου» αποτελεί μια από τις κεντρικότερες αισθητικές προσεγγίσεις του

αισθητικού ρομαντισμού. Ο ίδιος ο ποιητής σ’ έναν Στοχασμό του πάνω στο Β΄

Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων εκφράζει τη φιλοδοξία του να

δημιουργήσει ένα νέο, άγνωστο έως τότε, ποιητικό «τρόπο», που να ενώνει τους δύο

ποιητικούς ‘τρόπους της εποχής του: τον «κλασικό» και το «ρομαντικό», σε έναν

τρόπο «μεικτό γνήσιο».

4

4 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – Α’ ΑΘΗΝΑΪΚΉ ΣΧΟΛΗ

ΚΛΑΣΙΚΟΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ: Ενώ η αθηναϊκή λογοτεχνία εμφανίζεται αρχικά

(1830) με τη ρηξικέλευθη ορμή του ρομαντικού πνεύματος, σύντομα μετατρέπεται σε

μια γλωσσικά και ιδεολογικά συντηρητική λογοτεχνία κλασικιστικής αντίληψης,

καθώς ευθυγραμμίζεται με τη συντηρητική ιδεολογία του εθνικού κράτους. Το

αποτέλεσμα είναι η αθηναϊκή ποίηση της περιόδου 1830-1880 να κρίνεται όχι ως

αμιγώς ρομαντική αλλά ως κλασικορομαντική. Ωστόσο, έστω και από αδράνεια

συνεχίζει να διατηρεί ρομαντικά θέματα

ΠΑΛΑΙΑ Η ΠΡΩΤΗ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ (1830-1880) : η ποίηση,

ρομαντικής κυρίως τεχνοτροπίας και καθαρεύουσας γλώσσας, η οποία γράφετε την

περίοδο 1830-1880 στην Αθήνα και στα άλλα κέντρα του ελλαδικού και του

"αλύτρωτου" ελληνισμού (Κων/λη, Σμύρνη, Πάτρα, Ερμούπολη κ.ά.).

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ "ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ": Πεζογραφία που

αξιοποιώντας ρομαντικά μοτίβα, προβάλλει πρότυπα κοινωνικής οργάνωσης και

ηθικής συμπεριφοράς με στόχο την υπόταξη των ατομικών συμφερόντων στο

συλλογικό-εθνικό συμφέρον και την εξέλιξη του νεαρού κράτους σε αρμονικά

ιεραρχημένη και λειτουργική κοινωνία.

ΒΥΡΩΝΙΣΜΟΣ: η μίμηση της ζωής και του λογοτεχνικού ύφους του λόρδου

Βύρωνα, ο ρομαντισμός που χαρακτηρίζεται απ` την απογοήτευση και την

απαισιοδοξία, τις ριψοκίνδυνες πράξεις και την ανυποταξία στους κοινωνικούς

θεσμούς. Τα κύρια στοιχεία του ποιητικού έργου του λόρδου Βύρωνα είναι η

μεγαλοστομία, η ρητορεία, ο ενθουσιασμός και ο σαρκασμός, η ελευθεριότητα και ο

κυνισμός, το φλογερό πάθος για τη ζωή και τον έρωτα, η αχαλίνωτη φαντασία, ο

ρομαντισμός και ο εγωκεντρισμός. Τη βυρωνική ποίηση ακολούθησαν ιδιαίτερα όσοι

ήθελαν να απαλλαγούν από τους κανόνες του νεοκλασικισμού ή όσοι φλέγονταν από

τα ιδανικά της κοινωνικής και εθνικής ελευθερίας. Ο βυρωνισμός άσκησε για

δεκαετίες σημαντική επίδραση στους Ευρωπαίους ποιητές (βλ. Σολωμός).

5

6 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – Β’ ΑΘΗΝΑΪΚΉ ΣΧΟΛΗ

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ: η επισταμένη παρατήρηση της εξωτερικής πραγματικότητας και η

πιστή και λεπτομερής αναπαραγωγή της στο κειμενικό επίπεδο. Οι όροι

«αναπαραγωγή» και «απεικόνιση», εκφράσεις του μιμητικού μοντέλου, συνδέθηκαν

με το μοτίβο του καθρέφτη που έγινε σύμβολο της ρεαλιστικής γραφής της περιόδου.

Το ρεαλιστικό μυθιστόρημα είναι μια «ανθρωπολογία των λαών». Μέσα από την

ανάλυση και την ψυχολογική διερεύνηση των χαρακτήρων του εξετάζεται η

σύγχρονη κοινωνία και δημιουργείται η σύγχρονη ιστορία των ηθών. Στην ελληνική

ιστορική, κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα της εποχής συνδέθηκε στην

πράξη με την ηθογραφία. Κλασικά στοιχεία του ύφους του ρεαλισμού είναι:

1. Η αντικειμενικότητα στην αφήγηση

2. Η εστίαση στο τετριμμένο και το καθημερινό

3. Η πιστή αναπαραγωγή του περιβάλλοντος

4. Μια γενική απαισιοδοξία για την ικανότητα του ατόμου να επιβάλλει την

ύπαρξή του σε έναν κόσμο αδιάφορο και χωρίς κατανόηση.

ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ: Αποτελεί την προσπάθεια συγκερασμού της επιστήμης με

την λογοτεχνία και θεωρείται η ακραία μορφή του ρεαλισμού. Ο συγγραφέας ως

ανατόμος ανατέμνει την ανθρώπινη συμπεριφορά και τις διακυμάνσεις της και

προσπαθεί να ανακαλύψει τους "νόμους" και τα αίτια που βρίσκονται πίσω από αυτή.

Ο Νατουραλισμός επεκτείνει το ρεαλιστικό μοντέλο ιδιαιτέρως σε ό,τι αφορά την

απαισιόδοξη αντίληψη για την πορεία του ανθρώπου, υποστηρίζοντας ότι παράγοντες

μέσα και έξω από αυτόν επηρεάζουν τον τρόπο που λειτουργεί συμπιέζοντας τα

περιθώρια της ελεύθερης βούλησής του. Ο άνθρωπος κληρονομεί ισχυρά ένστικτα,

όπως την πείνα, την παρόρμηση να συγκεντρώνει υλικά αγαθά, και τη

σεξουαλικότητα, ενώ συγχρόνως υπόκειται στις κοινωνικές και οικονομικές δυνάμεις

του περιβάλλοντός του.

1. Στο κείμενο προβάλλεται όχι μόνο το τετριμμένο και το καθημερινό, αλλά

κυρίως το νοσηρό, το παθογόνο, το θλιβερό.

2. Ήρωες - έρμαια των παθών τους: αλκοολισμός, εγκληματικά ή σεξουαλικά

ένστικτα, άλλες νοσηρές ιδιαιτερότητες.

6

3. Κοινωνικές συνθήκες: τάξη ευημερούντων αστών # πολυπληθή τάξη

εργατών που ζουν στην αθλιότητα, τρέφοντας με τον κόπο τους τη

βιομηχανική μηχανή

4. Οι Νατουραλιστές παρουσιάζουν στα έργα τους και τις δύο όψεις της

προόδου:

1. Τον αγώνα για υλικές απολαβές και ισχύ / πίστη στην πρόοδο μέσω των

επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων

2. Τον απεγνωσμένο αγώνα των εργατών για βελτίωση της κατάστασης

τους / πεσιμιστική διάθεση για το μέλλον του ανθρώπου

5. Οι αντιφάσεις αυτές διαβρώνουν τελικά εκ των έσω την αποτελεσματικότητα

του κινήματος.

6. Στην Ελλάδα ο νατουραλισμός προήλθε μέσα από τη σύζευξη του ρεαλισμού

και της ηθογραφίας.

7. Ήταν η απάντηση στο ρομαντικό και εξωραϊστικό μεγαλοϊδεατισμό του

παρελθόντος, και συχνά λειτούργησε ως κοινωνική κατακραυγή και

διαμαρτυρία.

ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ: Πεζογραφικό είδος που αναπτύχθηκε κυρίως την περίοδο 1880-

1910 και απεικονίζει τα ήθη, τα έθιμα, την ιδεολογία, την ψυχοσύνθεση και εν γένει

το χαρακτήρα του ελληνικού λαού και κυρίως της ελληνικής υπαίθρου. Πρόκειται

λοιπόν για πιστή μεταγραφή της πραγματικότητας και γι’ αυτό συμπίπτει με τη γενική

έννοια του ρεαλισμού. Ειδικά ως λογοτεχνικός όρος δηλώνει την τάση της

πεζογραφίας να αντλεί τα θέματά της από τις κοινωνίες της υπαίθρου και τις αστικές

γειτονιές. Με την ηθογραφία συνδέεται την εποχή αυτή η φόρμα του διηγήματος,

διευκολύνοντας έτσι την ανάπτυξη της.

ΔΙΗΓΗΜΑ : ένα σύντομο μυθοπλαστικό κείμενο με πλαίσιο δράσης κυρίως τον

παραδοσιακό αγροτικό τόπο. Συνδέεται σταδιακά με τη σύγχρονη ρεαλιστική

προοπτική (ζωγραφική εκ του αληθούς - Ξενόπουλος). Η ανάπτυξη του ξεκινάει με

τον Λουκή Λάρα του Βικέλα (Ξενόπουλος-Παλαμάς), ωστόσο αποκτά υπολογίσιμη

υπόσταση με το Αμάρτημα της μητρός μου (Εστία, 1893) του Βιζυηνού. Μεγάλη

ποικιλία θεμάτων ενώ συχνά το ρεαλιστικό στοιχείο συνδέεται με ρομαντικά,

ιστορικά ή αισθητιστικά στοιχεία.

7

ΠΟΙΗΣΗ

ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΜΟΣ : ξεκινάει από τη Γαλλία το 1866 (Τεοφίλ Γκωτιέ, Σαρλ

Μπωντλέρ, Λεκόντ ντε Λιλ), ως αντίδραση στις συναισθηματικές υπερβολές του

ρομαντισμού και κηρύττει την αξία του δόγματος της αυτοδυναμίας της τέχνης («η

Τέχνη για την Τέχνη»). Χαρακτηριστικά Παρνασσισμού: οι Γάλλοι Παρνασσιστές

ενδιαφέρονται για:

1. Τη φόρμα του ποιήματος, που είχε παραμεληθεί

2. Τη ρυθμική και μελωδική στιχουργία,

3. Την καλλιέργεια έντεχνων στροφικών συμπλεγμάτων

4. Προκρίνουν τη φόρμα του σονέτου (14άστιχα: 2 4άστιχες και 2 3στιχες στροφές)

5. Στρέφονται προς το αρχαιοελληνικό παρελθόν και τα καλλιτεχνικά

δημιουργήματα του

«ΈΛΛΗΝΕΣ ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΤΕΣ»:

1. Εμπνέονται από τους Γάλλους αλλά εμφανίζονται αρκετά αργότερα

2. Αντιδρούν στις γλυκερότητες των ρομαντικών, όπως ο Παράσχος και η ομάδα

του

3. Επιδιώκουν να αφήσουν το στίγμα τους δημιουργώντας κάτι καινούργιο

4. Δίνουν έμφαση στο απλό και το καθημερινό (ο έρωτας ως παιχνίδι και χαρά, ο

οικείος χώρος του σπιτιού, σκέψεις της στιγμής και απλά πράγματα κτλ.).

ΠΕΔΙΑ ΠΑΛΑΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ (οι τρεις τάσεις που εκδηλώνονται στην

ποίηση του κατά τον Beaton):

1. «Λυρισμός του εγώ» : αφορά μια τάση απομόνωσης, μελαγχολίας και

απαισιοδοξίας. Περιλαμβάνεται και ο ερωτικός τόνος της ποίησης του

2. «Λυρισμός του εμείς» : εκφράζεται σε μεγάλες συνθέσεις επικού τόνου, μέσω

των οποίων προβάλλει τα εθνικά ιδεώδη

3. «Λυρισμός του όλοι» : περιλαμβάνει τα ποιήματα μέσω των οποίων εκφράζει

παγκόσμια μηνύματα. Ο ποιητής εμβαθύνει στη λειτουργία της ποίησης για να

εκφράσει την ουσία της ύπαρξής του και του κόσμου (ο Ποιητής Μύστης)

8

ΠΟΙΗΤΗΣ-ΜΥΣΤΗΣ: μπορεί να συλλάβει έννοιες και οράματα που μένουν

ασύλληπτα για τον υπόλοιπο κόσμο.

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ: Βασίζεται στην έννοια του μυστηρίου, το οποίο κυριαρχεί σε

φύση και άνθρωπο και είναι η ουσία της πραγματικότητας. Τα συμβολιστικά

ποιήματα επιδιώκουν να προκαλέσουν συναισθήματα και σκέψεις, παρά να τα

περιγράψουν. Η συμβολιστική εικόνα υποδηλώνει την ψυχική κατάσταση του

ποιητικού υποκειμένου και συχνά να δημιουργήσει αντιστοιχίες μεταξύ διαφορετικών

αισθήσεων. Η ποίηση για τους συμβολιστές δεν μπορεί να είναι περιγραφική. Για να

φωτίσει την ψυχή των πραγμάτων θα χρησιμοποιήσει το σύμβολο, θα γίνει

υπαινικτική, υποβλητική, ρευστή, μουσική: θα γίνει τραγούδι. "Λόγος που πάει να

γίνει τραγούδι".

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ:

1. Υποβολή

2. Πρόκληση συναισθημάτων

3. Χρήση συμβόλου

4. Υπαινικτική ποίηση

5. Υποδήλωση της ψυχικής κατάστασης του ποιητικού υποκειμένου.

ΘΕΜΑΤΑ:

1. Η τέχνη ως καταφύγιο από τις δοκιμασίες της ζωής,

2. Ο μυστικισμός και η πνευματική αντιμετώπιση της ύπαρξης του ανθρώπου,

3. Μια οξυμμένη συναίσθηση της θνητότητας,

4. Η δύναμη του ερωτισμού.

9

7 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – ΚΑΒΑΦΗΣ

ΠΟΙΗΜΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ: τα ποιήματα που πραγματεύονται θέματα της ποιητικής

τέχνης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αναφορά, σχολιασμός στη λειτουργία της

ποίησης

ΠΟΙΗΤΙΚΗ: οι κανόνες μέσα από τους οποίους ο λογοτέχνης δημιουργεί το

λογοτεχνικό κείμενο: Τροπικότητα, Τεχνικές, Ειδολογικά χαρακτηριστικά

ΕΙΡΩΝΕΙΑ : Δομικό στοιχείο της ποιητικής του Καβάφη και βασική πηγή

συγκίνησης. Το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της είναι η αντίφαση ανάμεσα σε αυτό

που φαίνεται και σε αυτό που πραγματικά είναι (Βαγενάς). Η ειρωνεία στο καβαφικό

έργο συμποσούνται στην χρήση της δραματικής/τραγικής και της λεκτικής ειρωνείας.

ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ Η ΤΡΑΓΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ: Η κατάσταση όπου ο άνθρωπος

έρχεται αντιμέτωπος με την αδυσώπητη (προσωπική αλλά και κοινή) μοίρα, με το

δόλο των θεών, με τη νομοτελειακά προαποφασισμένη πορεία προς το τέλος. Η

δραματική/τραγική ειρωνεία αποτελεί σταθερό στοιχείο της θεματικής της

καβαφικής ποίησης και μαζί με την σωκρατική ειρωνεία θεωρούνται οι πρώτες

χρονολογικά μορφές ειρωνείας, τις οποίες προσοικειώθηκαν η λογοτεχνία και η

κριτική. Πρόκειται εξάλλου για μια εκδοχή της Ειρωνείας των καταστάσεων.

ΛΕΚΤΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ: Στην καβαφική ποίηση πραγματώνεται με μια

συγκεκριμένη και ιδιαίτερα μελετημένη ρητορική. Κυρίως χρησιμοποιεί τεχνάσματα

που στηρίζονται στη:

1. Μέτρο

2. Ρίμα

3. Στίξη

4. Γλώσσα (συγκερασμός γλωσσικών επιπέδων)

5. Γραμματική

6. Σύνταξη και Δομή του λόγου

7. Σχήματα λόγου: υπερβολή, υποκριτική άγνοια, χρήση προσωπείου

10

ΕΙΡΩΝΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ: ο ήρωας είναι θύμα μιας κατάστασης που

ο ίδιος, σε αντίθεση με τον ποιητή και τους αναγνώστες, την αγνοεί, ζώντας σε μια

αυταπάτη. Έτσι, αυτό που φαίνεται είναι διαφορετικό από αυτό που είναι και η

τραγικότητα αναδεικνύεται την στιγμή που αποκαλύπτεται στον ήρωα η απόσταση

μεταξύ είναι και φαίνεσθαι.

11

8 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ

ΟΜΑΔΑ ΤΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ ΤΟΥ 1910: Πρόκειται για ένα σύνολο ποιητών που

εμφανίστηκαν την ίδια περίοδο (1η δεκαετία του 20ου αι.) και θεωρούνται ομάδα

μόνο από γραμματολογικής απόψεως, καθώς το έργο τους δεν παρουσιάζει κανένα

σημείο ομοιογένειας, εκτός του ότι επηρεάζονται από φιλοσοφικά ρεύματα του

εξωτερικού και εκφράζουν τα εθνικά οράματα της εποχής. Στην ομάδα αυτή ανήκει ο

Α. Σικελιανός, ο Ν. Καζαντζάκης, κ.ά.

ΝΙΤΣΕΪΚΟΣ ΥΠΕΡΑΝΘΡΩΠΟΣ: Πρότυπο ανθρώπου που προέρχεται από τις

ιδέες του Γερμανού φιλοσόφου και ποιητή Friedrich Nietzche (1844-1900).

Απεικονίζει τον άνθρωπο που υπερβαίνει τα όρια της παγιωμένης αντίληψης περί

ηθικής και δημιουργεί με την ισχυρή θέληση και δύναμή του μια ανώτερη τάξη

πραγμάτων. Σύμφωνα με τον Nietzche κάθε άνθρωπος μπορεί και πρέπει να τείνει

προς αυτό το πρότυπο. Το πρότυπο του νιτσεϊκού υπερανθρώπου βρήκε πρόσφορο

έδαφος στην ελληνική κοινωνία, που μετά την ήττα του 1897 προσπαθούσε να

ανασυγκροτηθεί.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΤΙΧΟΣ: Είναι ο στίχος που δεν υποτάσσεται στους κανόνες της

παραδοσιακής ποίησης, όπως το μέτρο, η ισοσυλλαβία και η ομοιοκαταληξία

ΛΥΡΙΚΗ/ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: Σικελιανός # Καβάφης

ΑΝΤΙΛΟΓΟΚΡΑΤΙΑ (ΙΡΑΣΙΟΝΑΛΙΣΜΟΣ): Φιλοσοφικό ρεύμα.

Αναπτύχθηκε στην Ευρώπη από τα μέσα του 19ου αι., μέσα από το έργο διανοητών

(Nietzche, Bergson). Αναπτύχθηκε στον αντίποδα των ορθολογιστικών αρχών του

Διαφωτισμού και υποστήριζε ότι για την επίτευξη της ευτυχίας δεν αρκεί μόνο η

χρήση του ορθού λόγου, αλλά απαιτείται η καλλιέργεια εσωτερικών δυνάμεων,

υπερβατικών ιδιοτήτων και αξιών, όπως το συναίσθημα, η θέληση, το ένστικτο, η

ενόραση, κλπ.

12

ΜΥΣΤΙΚΙΣΜΟΣ : Είναι η πίστη σε μια αλήθεια υπερβατική και η βίωση μιας

ενορατικής ένωσης με το θείο. Για παράδειγμα, ο Ορφισμός, τα Ελευσίνια Μυστήρια,

οι Δελφικές και οι Διονυσιακές Εορτές περιελάμβαναν μυστικιστικές λατρευτικές

εκδηλώσεις.

ΕΛΛΗΝΟΚΕΝΤΡΙΣΜΟΣ : Η σκέψη του Σικελιανού, ειδικά στα πρώτα έργα του

ποιητή, είναι έντονα επηρεασμένη από τα μανιφέστα του διανοητή Π. Γιαννόπουλου,

σχετικά με την ανωτερότητα του ελληνικού πολιτισμού, της ελληνικής φύσης και της

ελληνικής φυλής. Από τον ελληνοκεντρισμό του Σικελιανού γεννήθηκε σε

μεταγενέστερη φάση η Δελφική Ιδέα, που έχει διεθνική διάσταση.

ΔΕΛΦΙΚΗ ΙΔΕΑ: Το όραμα συνεργασίας και συναδέλφωσης των λαών κατά τα

πρότυπα των Δελφικών Αμφικτιονιών. Το όραμα αυτό θα πραγματοποιείτο μέσω

ενός διεθνούς ρυθμιστικού οργανισμού που θα είχε κέντρο τους Δελφούς, θα

αποτελούνταν από εκλεκτούς εκπροσώπους κρατών και θα διοργάνωνε πνευματικές

και καλλιτεχνικές δραστηριότητες σε τακτά χρονικά διαστήματα. Στη βάση της

Δελφικής Ιδέας διοργανώθηκαν Δελφικές Εορτές (1927-1930), με τη συνεργασία της

πρώτης συζύγου του Σικελιανού, Eva Palmer.

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΣΥΓΚΡΗΤΙΣΜΟΣ: Η προσπάθεια ένωσης όλων των

θρησκειών, θρησκευτικών δογμάτων και μορφών στην υπηρεσία ενός σκοπού

(συγκρητισμός: η τακτική των Κρητών να ενώνονται ενόψει ενός κοινού κινδύνου ή

αγώνα). Βασική πεποίθηση του Σικελιανού ήταν ότι «εν το πάν». Βάσει αυτής

επιδόθηκε στη μελέτη των προσωκρατικών φιλοσόφων και των μυστικιστικών

παραδόσεων του ελληνισμού προσπαθώντας να τις συγκεράσει με τις χριστιανικές

και τις νεότερες λαϊκές παραδόσεις, με σκοπό την ενεργοποίηση της συλλογικής

πολιτισμικής μνήμης του λαού, την εθνική του αυτοσυνειδησία και τη δυναμική

αναγέννησή του. Στα πλαίσια αυτά χρησιμοποιεί σύμβολα, όπως αυτό του Διονύσου-

Ιησού και μορφές όπως αυτή της μάνας-φύσης-Παναγίας.

13

«ΚΑΘΑΡΗ ΠΟΙΗΣΗ»: καθαρή ποίηση υπήρξε η ακραία μορφή συμβολισμού και

είναι η ποίηση που δεν απευθύνεται στη διάνοια του αναγνώστη, αλλά στόχο έχει να

του προξενήσει αισθητική απόλαυση με τον ήχο και το ρυθμό, με μέσα δηλαδή

καθαρά ενδοποιητικά. Πρόκειται ουσιαστικά για το ανέφικτο ιδεώδες μιας ποίησης

απόλυτα καθαρισμένης από οποιοδήποτε μη ποιητικό στοιχείο, που λειτουργεί

κυρίως με την υποβλητική μαγεία της γλώσσας.

14

9 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΒΑΡΝΑΛΗΣ

ΑΝΤΙ/ΠΟΙΗΣΗ: Στην περίοδο της ωριμότητας του Βάρναλη αναπτύσσεται ένας

διάλογος ανάμεσα στο έργο του και στο λογοτεχνικό έργο άλλων δημιουργών ή και

προγενέστερο δικό του, η αντι-ποίηση, όπως την ονόμασε ο Δάλλας. Αυτός ο

διάλογος προϋποθέσει την ιδιοποίηση της πηγής του και την αναίρεσή της. Η

ιδεολογική αντιπαράθεση και η ποιητική συνομιλία συνδέει τον Βάρναλη με τον

Παλαμά, τον «Πατέρα της σύγχρονης νεοελληνικής ποίησης». Αρκετές φορές πάντως

ο Βάρναλης αντιπαρατέθηκε στον Παλαμά και μέσω της αντι/ποίησης και

σαρκαστικά – για τις οποίες φαίνεται ότι μετάνιωσε, γιατί αρκετές φορές υποβάλλει

τα κείμενα σε νέες επεξεργασίες, όπου αυτές οι επιθετικές αναφορές είτε είναι

ηπιότερες, είτε εκλείπουν.

ΜΥΘΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ: Στο πλαίσιο της αντι/ποίησης εντάσσεται και η μυθική

μέθοδος, η αξιοποίηση δηλαδή ως συμβόλων, χαρακτήρων και μορφών από την

αρχαία ελληνική και τη χριστιανική θρησκεία, τις οποίες απομυθοποιεί. Σε ορισμένες

περιπτώσεις η προσωπικότητα και οι επιλογές των μορφών αυτών ερμηνεύονται έτσι,

ώστε αναιρείται η θρησκευτική παράδοση, από την οποία αντλείται η καταγωγή τους.

Σε άλλες περιπτώσεις οικειοποιείται την επίσημη εκδοχή τους, αλλά αντιπαραθέτει

στα σύμβολα αυτά μορφές, που υπονομεύουν την ιδεολογία τους.

15

10 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ

ΚΑΤΑΡΑΜΕΝΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ: αναπτύχθηκε στα πλαίσια του γαλλικού

συμβολισμού. Πρόκειται για τον ποιητή ο οποίος βρίσκεται σε διαρκή δυσαρμονία με

την περιβάλλουσα πραγματικότητα, κυριαρχείται από ολέθρια πάθη και συνθέτει το

έργο του αναλώνοντας τον εαυτό του, επειδή η ζωή και η τέχνη του είναι αδιαίρετες.

ΚΑΡΥΩΤΑΚΙΣΜΟΣ: (1828-1935) η στάσιμη και αρνητική μίμηση του έργου του

ποιητή που έγινε βραχύβια μόδα μετά την αυτοκτονία του. Με τον καιρό απέκτησε

διπλή σημασία:

1. Την πεισιθάνατη αντιμετώπιση της ζωής, διαπιστωμένη στο έργο νεώτερων

ποιητών, της Γενιάς του ’30 (Σεφέρης, νεανικός Ρίτσος) και της πρώτης (π.χ.

Αναγνωστάκης) και δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς.

2. Τη μυθοποίηση του προσώπου του Καρυωτάκη και της πράξης του από

νεώτερους ποιητές και κριτικούς.

16

11 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – ΓΕΝΙΑ ’30 - ΠΟΙΗΣΗ

ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ:

1. ο όρος χρησιμοποιείται ευρέως για να προσδιορίσει τα καινοφανή και

χαρακτηριστικά γνωρίσματα που παρουσιάζουν τα θέματα, οι μορφές, οι ιδέες

και το ύφος της λογοτεχνίας και των άλλων τεχνών τις πρώτες δεκαετίες του

20ου αιώνα και ιδίως μετά τον Α` Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918).

2. Σκόπιμη και κάθετη ρήξη με ορισμένα παραδοσιακά θεμέλια όχι μόνο της

δυτικής τέχνης, αλλά και του δυτικού πολιτισμού εν γένει.

3. Αμφισβήτηση των βεβαιοτήτων στις οποίες κατά παράδοση στηριζόταν η

κοινωνική οργάνωση, η θρησκεία και η ηθική (έργα Karl Marx, Sigmund

Freud, Friedrich Nietzsche και James G. Frazer).

4. Χρονικά όρια: 1890 έως 1940.

5. Υποκειμενική και εσωτερικευμένη πρόσληψη της πραγματικότητας

(υποσυνείδητο-υπερρεαλισμός, άλογο στοιχείο, χρήση τεχνικής του

“εσωτερικού μονολόγου”).

ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟ/ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜΟΣ: Γεννήθηκε το 1924 στη Γαλλία ως

«καθολική επανάσταση, κοινωνική και ατομική. Για την κοινωνική απελευθέρωση οι

σουρεαλιστές στηρίχτηκαν στον Μάρξ, ενώ για την ατομική στον Φρόυντ και την

ψυχανάλυση» (Vitti).

1. Βασική πεποίθησή των υπερρεαλιστών είναι ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να μένει

εγκλωβισμένος στην καθημερινότητα, αλλά να επιδιώκει να ξεφύγει από τον

ρεαλισμό, την αληθοφάνεια και την ευλογοφάνεια με τη χρήση της φαντασίας,

της τύχη, του ονείρου ώστε να προσεγγιστεί μια «υπερ-πραγματικότητα».

2. Συνίσταται:

1. Στην άρνηση κάθε περιορισμού και κανόνα

2. Στην απόλυτη ελευθερία στο λεξιλόγιο και τη στιχουργική

3. Στους απρόσμενους συνδυασμούς λέξεων

4. Στις εντυπωσιακές εικόνες

5. Κεντρική θέση έχουν το όνειρο, το παράλογο, ο έρωτας, το χιούμορ.

17

3. Έλληνες υπερρεαλιστές είναι ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο

Νίκος Γκάτσος και εν μέρει ο Οδυσσέας Ελύτης.

ΑΥΤΟΜΑΤΗ ΓΡΑΦΗ: Η αποφυγή παρέμβασης της λογικής, που είναι το

ζητούμενο των υπερρεαλιστών, επιχειρείται με την υιοθέτηση της «αυτόματης

γραφής», μιας «τεχνικής, που έδινε στο ασυνείδητο την ευκαιρία να εκφραστεί με τον

πηγαίο αυθορμητισμό τω ονείρων» (Beaton).

1. Ο δημιουργός θεωρείται ότι καταγράφει ό,τι του υπαγορεύει το υποσυνείδητό

του, χωρίς καμία παρέμβαση της λογικής.

2. Στην πραγματικότητα η αυτόματη γραφή είναι περισσότερο ένα πειραματικό

εγχείρημα, παρά μια μέθοδος καλλιτεχνικής παραγωγής, γιατί ο σκοπός της δεν

είναι η δημιουργία «τέχνης», αλλά η ριζική αλλαγή των όρων παραγωγής της

τέχνης, η οποία με τη σειρά της προϋποθέτει την ακύρωση εννοιών όπως η

καλλιτεχνική αυθεντία, το ταλέντο, η έμπνευση, κοκ.

ΜΥΘΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ: όρος του Έλιοτ που πρωτοεμφανίζεται στην ελληνική

ποίηση με το Μυθιστόρημα του Σεφέρη (1935).

1. Ο Έλιοτ ονόμασε έτσι την ποιητική, που συνίσταται σε μια ειδική χρήση του

μύθου, κατά την οποία επιχειρείται «ένας αδιάκοπος παραλληλισμός του

σύγχρονου κόσμου και της αρχαιότητας και προσβλέπει στην οργάνωση της

σύγχρονης ιστορίας, που είναι ένα «απέραντο πανόραμα ματαιότητας και

αναρχίας».

2. Έτσι ο μύθος λειτουργεί ταυτόχρονα και ως πλαίσιο οργάνωσης και ως

αντίστιξη προς το ιστορικό παρόν, που για από τους μοντερνιστές θεωρείται

«ένας κόσμος διαλυμένος, άρρωστος και ναρκωμένος» (Έλιοτ).

3. Στο μοντέρνο ποίημα η μυθική μέθοδος επιτελεί επιπρόσθετες λειτουργίες:

1. αφενός συνδυάζει μυθολογικά και ιστορικά πρόσωπα και περιστατικά,

ώστε να δημιουργεί ένα ενιαίο «μυθο-ιστορικό» παρελθόν,

2. αφετέρου καταργεί τη διάκριση μεταξύ του παρόντος και του ενιαίου

«μυθο-ιστορικού» παρελθόντος στα πλαίσια του «χρονικού

συνταυτισμού» (Σεφέρης).

18

ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΠΝΕΥΜΑ : το δοκίμιο του Γ. Θεοτοκά (1929).

1. Πρόκειται για το μανιφέστο της Γενιάς του '30.

2. Αποκρυσταλλώνει τη διάθεση για ανανέωση

3. Υποδεικνύει την ανάγκη αφύπνισης

4. Επισημοποιεί τη ρήξη με το παρελθόν.

5. Φανερώνει ότι οι νέοι συγγραφείς επιθυμούσαν όχι τόσο τη ρήξη με το

παρελθόν, όσο με το λογοτεχνικό παρόν (δηλαδή με καβαφισμό και

καρυωτακισμό που πρεσβεύουν την άρνηση).

6. Απέναντι στην «άρνηση» προβάλλουν τη δική τους ισχυρή κατάφαση, την

πίστη τους:

στο μέλλον

στην ταχύτητα του κόσμου

στη ρώμη της νιότης,

στην ατομικότητα,

στην ελεύθερη βούληση,

στη δημιουργική φιλοδοξία,

στη δύσκολη τέχνη.

7. Παρόλο που οι απόψεις δεν υιοθετήθηκαν από το σύνολο, προϊδεάζουν

για τις αλλαγές που θα σημειωθούν τη δεκαετία του ‘30:

8. Ρήξη με την παράδοση = ΑΠΟΡΡΙΨΗ της ρεαλιστικής ηθογραφίας

19

1 2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – ΓΕΝΙΑ ’30 - ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ: Η καταγραφή της εμπειρίας της πραγματικότητας, όπως μπορεί να

την προσδιορίσει ένας αντικειμενικός αναγνώστης (Beaton).

ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Πεζογραφικό είδος που αναπτύχθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και απεικονίζει

τα ήθη, τα έθιμα, την ιδεολογία, την ψυχοσύνθεση και εν γένει το χαρακτήρα

του ελληνικού λαού και κυρίως της ελληνικής υπαίθρου.

2. Ειδικά ως λογοτεχνικός όρος δηλώνει την τάση της πεζογραφίας να αντλεί τα

θέματά της από τις κοινωνίες της υπαίθρου και τις αστικές γειτονιές.

3. Δημιουργήθηκε από τη γέννηση της λαογραφίας στην Ελλάδα και την επίδραση

του κινήματος του νατουραλισμού στην Ευρώπη (κίνημα που στόχευε στη

ρεαλιστικότερη απόδοση της πραγματικότητας μέσα από τη λογοτεχνία. με

εισηγητή τον Zola) και σε αυτή εξετάζονται η ζωή και τα ήθη των Ελλήνων.

4. Στοιχεία της ηθογραφίας που προέρχονται από το νατουραλισμό είναι :

1. κριτική κατά των υποκριτικών κοινωνικών προσχημάτων,

2. παρουσίαση της παντοδυναμίας των ενστίκτων και της ψυχικής διαφθοράς,

3. επισήμανση του ρόλου της κληρονομικότητας στη διαμόρφωση των

χαρακτήρων.

ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ:

1. Ο όρος εμφανίστηκε στη λογοτεχνία από την επίδραση των εικαστικών τεχνών

και με εισηγητή τον Emile Zola (Νανά).

2. Συνιστά ακραία έκφανση του ρεαλισμού

3. Το κίνημα του νατουραλισμού υποστήριζε τη ρεαλιστικότερη απόδοση της

πραγματικότητας μέσα από την τέχνη και ειδικά την πεζογραφία.

4. Σύμφωνα με τους νατουραλιστές ο άνθρωπος βασικά διαμορφώνεται από την

κληρονομικότητα, την επίδραση του περιβάλλοντος και τις περιστάσεις. Ο

άνθρωπος ιδωμένος από τη νατουραλιστική οπτική είναι δέσμιος εξωτερικών

(φυσικών και κοινωνικών) δυνάμεων και εσωτερικών παρορμήσεων

(γενετήσιο ένστικτο, πείνα, σκληρότητα, μοχθηρία, κλπ).

20

5. Ο καλλιτέχνης, επομένως, πρέπει να επιδιώκει μια φωτογραφική απεικόνιση

της πραγματικότητας, όποια και αν είναι αυτή, επιμένοντας και στις πιο

επουσιώδεις λεπτομέρειες.

6. Πεζογραφήματα με νατουραλιστικά στοιχεία είναι ο Ζητιάνος του

Καρκαβίτσα και η Φόνισσα του Παπαδιαμάντη. Ο νατουραλισμός στην

Ελλάδα έφτασε «στα ακραία του όρια» από τον Καραγάτση.

ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ: είναι η σκοπιά από την οποία γίνεται η αφήγηση.

ΡΟΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ: η εσωτερική περιπέτεια που λαμβάνει χώρα μέσα στον

εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου.

ΠΑΝΤΟΓΝΩΣΤΗΣ ΑΦΗΓΗΤΗΣ:

1. Είναι ο δυτικών προδιαγραφών μυθιστοριογράφος, που «γνωρίζει τις σκέψεις

όλων των προσώπων του, όλα τους τα μυστικά» (Vitti).

2. Συνήθως απαντάται σε έργα σύνθετης δομής, όπου του παρέχεται η

δυνατότητα να «μετακινεί τον αναγνώστη από τον ένα χώρο στον άλλον, από

το ένα πρόσωπο στο άλλο, εισχωρώντας στα αισθήματα και στις σκέψεις του

ενός προσώπου, που είναι άγνωστο στο άλλο, παρακολουθώντας γεγονότα που

συμβαίνουν την ίδια στιγμή σε δύο διαφορετικούς χώρους».

3. Πολλά από τα μέλη της γενιάς του '30 επιχείρησαν να καλλιεργήσουν αυτόν

τον τύπο αφηγητή.

ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΜΟΝΟΛΟΓΟΣ:

1. Φαινόμενο «απελευθέρωσης από τα λογικά δεσμευτικά σχήματα και την

αντικειμενική αναπαράσταση του έξω κόσμου», ενδιαφέροντος για τον

εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, μέσα στον οποίο διαδραματίζεται μια

εσωτερική περιπέτεια, η ροή της συνείδησης.

2. Στην περίπτωση της ποίησης είναι ο λόγος που δεν απαγγέλλεται και δεν έχει

ακροατή, καθώς αποδίδει τις πιο ενδόμυχες σκέψεις του, αυτές που είναι

πλησιέστερα προς το ασυνείδητο, και επομένως αποδίδεται μέσα από λέξεις

και φράσεις χωρίς σύνταξη.

3. Ο εσωτερικός μονόλογος μπορεί να αποδοθεί με ευθύ λόγο (α’ πρόσωπο) ή με

ελεύθερο/ανεξάρτητο πλάγιο λόγο (γ’ πρόσωπο)21

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ: είδος λόγου μεταξύ ευθύ και πλάγιου, που

συναιρεί το λόγο του αφηγητή με αυτόν του ήρωα. Ο συγγραφέας μιλά σε α’

πρόσωπο προκειμένου να αποδώσει τις σκέψεις και τους λόγους του ήρωα και

χρησιμοποιώντας τον τρόπο ομιλίας και έκφρασης που ταιριάζει στον ήρωα αυτό.

ΕΙΡΩΝΙΚΗ ΑΠΟΣΤΑΣΙΟΠΟΙΗΣΗ: Η απόσταση ανάμεσα στον αφηγητή και

τα πρόσωπα του έργου, που δημιουργείται από την εναλλαγή της οπτικής γωνίας των

ηρώων.

22

13 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ:

Στη μεταπολεμική λογοτεχνική παραγωγή εντάσσεται το σύνολο του

λογοτεχνικού έργου που παρήχθη κατά τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου.

Η μεταπολεμική λογοτεχνία περιλαμβάνει τόσο έργα λογοτεχνών του

Μεσοπολέμου αλλά και της γενιάς του ’30, τα οποία εκδόθηκαν μεταπολεμικά

(π.χ. Κίχλη, Σεφέρη), όσο τα έργα των μεταπολεμικών λογοτεχνών που

εμφανίστηκαν για πρώτη φορά, μεταπολεμικά, δηλ. μετά το 1944.

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΕΣ:

Οι λογοτέχνες που συγκροτούν την μεταπολεμική λογοτεχνική γενιά γεννήθηκαν

ανάμεσα 1917-1940 και εξέδωσαν για πρώτη δουλειά τους μεταπολεμικά.

Σύμφωνα µε την αμφισβητήσιμη από άλλους μελετητές κατηγοριοποίηση του

Αργυρίου διαιρούνται µε κριτήρια ηλικιακά:

1. στην 1η μεταπολεμική γενιά: στους παλιότερους λογοτέχνες, όσους

δηλαδή γεννήθηκαν στην περίοδο 1917-1928

2. στη 2η μεταπολεμική γενιά: στους νέους λογοτέχνες που γεννήθηκαν στο

διάστημα 1929 – 1940.

Οι λογοτέχνες των δύο γενιών διαφοροποιούνται ως ένα βαθμό και όσον αφορά

τη σχέση τους µε τα σημαντικά γεγονότα και την επίδραση που δέχτηκαν από

αυτά.

Έτσι, ενώ οι πρώτοι μεταπολεµικοί λογοτέχνες συμμετείχαν ενεργά στον Αγώνα

της Αντίστασης και έζησαν τις διώξεις του Εμφυλίου, οι νεώτεροι έζησαν τον

απόηχο αυτών των γεγονότων και γεύτηκαν τη διάψευση των οραμάτων και την

αίσθηση της ήττας.

23

ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΤΗΤΑ (Λεοντάρης):

το κοινό στίγμα που έφεραν οι μεταπολεμικοί λογοτέχνες που στην κρίσιμη

ηλικία της νεότητας έζησαν τα οδυνηρά βιώματα του πολέμου και αποκόμισαν

μια αίσθηση της «ήττας» του ανθρώπου και της καθολικής παρακμής των ηθικών

αξιών.

Το ενοποιητικό αυτό σχήμα του Λεοντάρη έχει εκτοπίσει και καταδείξει την

αδυναμία υποστήριξης των θέσεων του Αργυρίου.

ΟΙ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ:

1. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ:

1. Δηλώνει τη μαχητική στράτευση του ποιητή στη μαρξιστική ιδεολογία

2. Απαραίτητη διευκρίνιση, καθώς ο πολιτικός προβληματισμός είναι διάχυτος

και κοινός σε όλους τους μεταπολεμικούς ποιητές.

3. Απαραίτητη προϋπόθεση τα ποιήματα να μην είναι απλώς προπαγανδιστικά

αλλά να έχουν και λογοτεχνική αξία.

4. Η ποίηση στρέφεται σε θέματα κοινωνικοπολιτικού προβληματισμού, τον

οποίο οι ποιητές προβάλλουν µε αμεσότητα.

5. Ωστόσο τα ποιήματα τους δεν είναι μονοδιάστατα και εκφράζουν ευρύτερα

ανθρώπινα συναισθήματα.

6. Εκφραστές της είναι οι: Κατσαρός, Αναγνωστάκης., Πατρίκιος., Κατσαρός,

Λειβαδίτης, Αλεξάνδρου, Θασίτης, Δούκαρης κ.ά.

2. ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΙΑΚΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ:

1. Αναφέρεται στην ανάγκη πολλών μεταπολεμικών ποιητών να εκφράσουν τη

σύγχρονη υπαρξιακή αγωνία: άγχος, φόβος, αβεβαιότητα και αίσθηση

αδιεξόδου.

2. Κεντρική θέση στο έργο τους έχουν οι τραυματικές εμπειρίες από τον

πόλεμο, το βίωμα του θανάτου, η διάψευση των οραμάτων, ο κλονισμός των

ανθρωπιστικών αξιών, η (φυσική και ηθική) φθορά που συνεπάγεται το

πέρασμα του χρόνου, η κοινωνική λειτουργία της ποίησης.

3. Οι μεταπολεμικοί αυτοί ποιητές δεν υπηρετούν κοινούς ποιητικούς στόχους.

24

4. Προσπάθεια να συνδυαστεί η υπαρξιακή εμπειρία της μεταπολεμικής εποχής

με την εσωτερική ανάγκη της ποιητικής έκφρασης.

1. Σινόπουλος, Καρούζος: το έργο τους αναδεικνύει την έντονη σύνδεση τους

με την εποχή, μέσα από την υπαρξιακή αγωνία τους για την τύχη του

μεταπολεμικού ανθρώπου

2. Δηµουλά, Ασλάνογλου (νεώτεροι): εσωτερικεύουν τα συμβάντα της εποχής

και δίνουν έμφαση στα ανθρώπινα συναισθήματα του εσωτερικού βίου

3. Εκφραστές της είναι ακόμη οι: Σαχτούρης, Παπαδίτσας, Μέσκος.

4. Λειβαδίτης, Δούκαρης: στράφηκαν σε υπαρξιακές και μεταφυσικές

αναζητήσεις διαψεύσθηκε η ιδεολογική τους πίστη.

5. Αναγνωστάκης: αν και πολιτικά ενταγμένος, έγραψε κυρίως υπαρξιακά και

ερωτικά ποιήματα.

3. ΜΕΤΑ-ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ:

1. Εκφράζει τις υπερρεαλιστικές και άλλες μοντερνιστικές τάσεις.

2. Εκφραστές της είναι οι: Κακναβάτος, Χατζηλαζάρου κ.α.

25

ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ:

1. Κύριο χαρακτηριστικό της μεταπολεμικής ποίησης είναι η ρεαλιστική έκφραση,

η πρόθεση δηλ. για πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας,

2. Έρχεται ως απόρροια του έντονου κοινωνικού προβληματισμού της εποχής και

της σύνδεσης μεταξύ της ιστορικής και ποιητικής πραγματικότητας.

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ:

1. Ως προς τις ποιητικές φόρμες η μεταπολεμική ποίηση που ακολουθεί τα

πρότυπα της σύγχρονης, μοντέρνας ποίησης:

Ελεύθερος στίχος και συνειρμική γραφή της Γενιάς του ’30.

Ένας νεωτερικός τρόπος έκφρασης, ικανός να συμβάλλει στην ανανέωση της

ποίησης.

2. Διατηρεί ωστόσο και τους δεσμούς τους και µε την ελληνική ποιητική

παράδοση, ενσωματώνοντας αρκετά συχνά παραδοσιακά μορφολογικά στοιχεία

(κυρίως οι νεώτεροι), π.χ. τον δεκαπεντασύλλαβο.

ΎΦΟΣ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ:

1. Οι μεταπολεμικοί ποιητές είναι κοινωνικά και πολιτικά προβληματισμένοι

και ακολουθούν το πρότυπο σοβιετικών επαναστατών ποιητών (π.χ.

Μαγιακόβσκι)

2. Γράφουν σε ύφος απλό και κατανοητό, ικανό να εξασφαλίσει την απήχηση

του έργου τους στον ευρύ αναγνωστικό κοινό.

3. Το ύφος αυτό, του προφορικού λόγου, αποσκοπεί να εκφράσει τα καθημερινά

γεγονότα της ζωής και τις ανθρώπινες σχέσεις.

26

ΓΛΩΣΣΑ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ:

1. Γλώσσα απλή, προφορική, λαϊκή, σε ύφος καθημερινής συνομιλίας με πρόθεση

να περάσουν μηνύματα στο λαό, να αναδείξουν την ποίηση σε επαναστατικό

μέσο, να αναδείξουν καθημερινά γεγονότα, να επιτείνουν τη δραματικότητα και

να έρθουν σε επαφή µε τον απλό λαό.

2. Την απογυμνώνουν από εκφραστικά στολίδια του κατά παράδοση «ποιητικού

λεξιλογίου» (σπάνιες λέξεις, μουσικότητα, κοσμητικά επίθετα)

3. Εμπλουτίζουν τη γλώσσα µε τολμηρούς γλωσσικούς, συντακτικούς και

εκφραστικούς πειραματισμούς. Νέες λέξεις και φράσεις, χρήση ξενικών λέξεων.

4. Η καθαρεύουσα χρησιμοποιείται ειρωνικά, όταν θέλουν να θίξουν το ρητορικό

ύφος και την επισημότητα της γραφειοκρατίας, καθώς υπενθυμίζει την αντίθεση

της άρχουσας και της λαϊκής τάξης.

ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ:

1. Αρχικά μια σειρά πατριωτικών ποιημάτων, που εμπνεύστηκαν επώνυμοι

ποιητές (π.χ. Σικελιανός) από τον αγώνα εναντίον των κατακτητών, με σκοπό

να ανυψώσουν το ηθικό των αγωνιστών και να υμνήσουν τα ιδανικά της

ελευθερίας.

2. Παρόμοια ποιήματα με ιδεολογικό περιεχόμενο γράφτηκαν και ύστερα από

τη απελευθέρωση με σκοπό να ενισχύσουν την πίστη στα οράματα της

αριστερής ιδεολογίας (Άρης Αλεξάνδρου, Ακόμη τούτη η Άνοιξη). Τα

ποιήματα αυτά σηματοδοτούν την είσοδο των μεταπολεμικών ποιητών στην

αγωνιστική δράση και στην ποίηση.

3. Εκτός από τα αγωνιστικά ποιήματα συμπεριλαμβάνονται κι αυτά που μιλούν

για την καθημερινή αγωνία του ανθρώπου στην Κατοχή και στον Εμφύλιο

και την παθητική αντίσταση του λαού τα κρίσιμα εκείνα χρόνια (Μάρκος

Μέσκος: Επαρχιακό γήπεδο).

27

ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑΣ:

1. Έργα µε θέμα την ήττα της αριστερής παράταξης, σε πολιτικό και σε

ενδοπαραταξιακό επίπεδο.

2. Τα ποιήματα αυτά γράφτηκαν στη διάρκεια της δεκαετίας του ’50 από

ποιητές που βίωσαν τις συνέπειες της διπλής ήττας και αναθεώρησαν τις

απόψεις τους για την πολιτική και την ποιητική.

ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ:

1. Ο όρος διατυπώθηκε αρχικά από τον Λεοντάρη (Επιθεώρηση της Τέχνης,

1963), και αναφερόταν στη διάψευση που διακατέχει τη σύγχρονη ποίηση: ο

σημερινός άνθρωπος βγαίνει καθημαγμένος από μια ήττα, που δε σημαδεύει

ανεξίτηλα µόνο τον ελληνικό χώρο αλλά αποτελεί γενικότερα ήττα της

ανθρωπότητας, του πολιτισμού.

2. Η χρήση του παρερμηνεύτηκε, καθώς συσχετίστηκε με τη στρατιωτική ήττας

της αριστερής παράταξης, και παρανοήθηκε ως συνώνυμη της ηττοπάθειας.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑ-ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ:

1. Μικρής έκτασης, συνήθως πεζόμορφα, ποιήματα

2. Καθημερινό λεξιλόγιο

3. Αφηγηματικός χαρακτήρας σε συνδυασμό με τις μοντερνιστικές τεχνοτροπικές

τάσεις

4. Αφομοίωση πολλών στοιχείων από τη γλώσσα και την εικονοποιΐα του

υπερρεαλισμού

5. Διαφοροποίηση από τις αισθητικές αρχές του υπερρεαλισμού της γενιάς του ’30.

6. Τη γενιά του υπερρεαλισμού την αξιοποίησε γόνιμα ο Κακναβάτος.

7. Διαφοροποίηση με υπερρεαλισμό της Γενιάς του 1930 ως προς στόμφο,

ρητορεία και ρομαντική διάθεση.

28

14 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ – ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ - ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ:

1. Δημοσίευση μετά την Κατοχή και τον Εμφύλιο

2. Ρεαλιστική καταγραφή της αλήθειας των ιστορικών γεγονότων της εποχής

3. Αξιώσεις αυθεντικότητας της μαρτυρίας.

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Δυναμική παρουσία των γυναικών και ως συγγραφέων και ως λογοτεχνικών

ηρωίδων

2. Θέμα : η διαμόρφωση της γυναικείας ταυτότητας και η ανάδυση της γυναίκας ως

υποκειμένου στη νέα κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα της εποχής.

3. Έργα με αξιόλογες λογοτεχνικές αξιώσεις που αξιοποιούν, άλλα περισσότερο

άλλα λιγότερο, νεωτερικούς αφηγηματικούς τρόπους.

Αντιλογοτεχνικότητα"

Στρατευμένος συγγραφέας

Μυθιστόρημα διαμόρφωσης/ αντι-διαμόρφωσης

Αντιμυθιστόρημα

Μεταμοντερισμός: ο όρος συχνά χρησιμοποιείται για τη λογοτεχνία και την τέχνη

μετά τον Β` Παγκόσμιο Πόλεμο (1939-1945). Ο μεταμοντερνισμός δεν επιδίωξε

απλώς να συνεχίσει –ενίοτε σε ακραίο βαθμό- τους πειραματισμούς του

μοντερνισμού εναντίον της παράδοσης, αλλά και να αποκηρύξει με διάφορους

τρόπους μορφές του μοντερνισμού (που αναπόφευκτα είχαν καταστεί με τη σειρά

τους συμβατικές), καθώς και να ανατρέψει τον ελιτισμό της μοντερνιστικής “υψηλής

τέχνης”, υιοθετώντας πρότυπα της “μαζικής κουλτούρας” από τον κινηματογράφο,

29

την τηλεόραση, τα κόμικς και της λαϊκή μουσική. Ανάμειξη σοβαρού με παιγνιώδες,

αποκάλυψη ανοησίας της ύπαρξης, υποκείμενη “άβυσσος”, ή “κενό”, ή “τίποτα”.

Λογοτεχνία του παραλόγου, αντι-ήρωας, αντι-μυθιστόρημα κτλ…

30