ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (19ος & 20ος ΑΙΩ.)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο

Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ

ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΛΕΙΔΙΑ

Ομάδα των ποιητών του 1910: Πρόκειται για ένα σύνολο ποιητών που

εμφανίστηκαν την ίδια περίοδο (1η δεκαετία του 20ου αι.) και θεωρούνται ομάδα

μόνο από γραμματολογικής απόψεως, καθώς το έργο τους δεν παρουσιάζει

κανένα σημείο ομοιογένειας, εκτός του ότι επηρεάζονται από φιλοσοφικά

ρεύματα του εξωτερικού και εκφράζουν τα εθνικά οράματα της εποχής. Στην

ομάδα αυτή ανήκει ο Α. Σικελιανός, ο Ν. Καζαντζάκης, κ.ά.

Νιτσεϊκός υπεράνθρωπος: Πρότυπο ανθρώπου που προέρχεται από τις ιδέες του

Γερμανού φιλοσόφου και ποιητή Friedrich Nietzche (1844-1900). Απεικονίζει τον

άνθρωπο που υπερβαίνει τα όρια της παγιωμένης αντίληψης περί ηθικής και

δημιουργεί με την ισχυρή θέληση και δύναμή του μια ανώτερη τάξη πραγμάτων.

Σύμφωνα με τον Nietzche κάθε άνθρωπος μπορεί και πρέπει να τείνει προς αυτό

το πρότυπο. Το πρότυπο του νιτσεϊκού υπερανθρώπου βρήκε πρόσφορο έδαφος

στην ελληνική κοινωνία, που μετά την ήττα του 1897 προσπαθούσε να

ανασυγκροτηθεί.

Ελεύθερος στίχος: Είναι ο στίχος που δεν υποτάσσεται στους κανόνες της

παραδοσιακής ποίησης, όπως το μέτρο, η ισοσυλλαβία και η ομοιοκαταληξία

Λυρική/δραματική ποίηση: Καβάφης # Σικελιανός

Αντιλογοκρατία (ιρασιοναλισμός): Φιλοσοφικό ρεύμα. Αναπτύχθηκε στην

Ευρώπη από τα μέσα του 19ου αι., μέσα από το έργο διανοητών (Nietzche,

Bergson). Αναπτύχθηκε στον αντίποδα των ορθολογιστικών αρχών του

Διαφωτισμού και υποστήριζε ότι για την επίτευξη της ευτυχίας δεν αρκεί μόνο η

χρήση του ορθού λόγου, αλλά απαιτείται η καλλιέργεια εσωτερικών δυνάμεων,

υπερβατικών ιδιοτήτων και αξιών, όπως το συναίσθημα, η θέληση, το ένστικτο, η

ενόραση, κλπ.

Μυστικισμός: Είναι η πίστη σε μια αλήθεια υπερβατική και η βίωση μιας

ενορατικής ένωσης με το θείο. Για παράδειγμα, ο Ορφισμός, τα Ελευσίνια

Μυστήρια, οι Δελφικές και οι Διονυσιακές Εορτές περιελάμβαναν μυστικιστικές

λατρευτικές εκδηλώσεις.

1

Ελληνοκεντρισμός: Η σκέψη του Σικελιανού, ειδικά στα πρώτα έργα του ποιητή,

είναι έντονα επηρεασμένη από τα μανιφέστα του διανοητή Π. Γιαννόπουλου,

σχετικά με την ανωτερότητα του ελληνικού πολιτισμού, της ελληνικής φύσης και

της ελληνικής φυλής. Από τον ελληνοκεντρισμό του Σικελιανού γεννήθηκε σε

μεταγενέστερη φάση η Δελφική Ιδέα, που έχει διεθνική διάσταση.

Δελφική Ιδέα: Το όραμα συνεργασίας και συναδέλφωσης των λαών κατά τα

πρότυπα των Δελφικών Αμφικτιονιών. Το όραμα αυτό θα πραγματοποιείτο μέσω

ενός διεθνούς ρυθμιστικού οργανισμού που θα είχε κέντρο τους Δελφούς, θα

αποτελούνταν από εκλεκτούς εκπροσώπους κρατών και θα διοργάνωνε

πνευματικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες σε τακτά χρονικά διαστήματα.

Στη βάση της Δελφικής Ιδέας διοργανώθηκαν Δελφικές Εορτές (1927-1930), με

τη συνεργασία της πρώτης συζύγου του Σικελιανού, Eva Palmer.

Θρησκευτικός συγκρητισμός: Η προσπάθεια ένωσης όλων των θρησκειών,

θρησκευτικών δογμάτων και μορφών στην υπηρεσία ενός σκοπού

(συγκρητισμός: η τακτική των Κρητών να ενώνονται ενόψει ενός κοινού

κινδύνου ή αγώνα). Βασική πεποίθηση του Σικελιανού ήταν ότι «εν το πάν».

Βάσει αυτής επιδόθηκε στη μελέτη των προσωκρατικών φιλοσόφων και των

μυστικιστικών παραδόσεων του ελληνισμού προσπαθώντας να τις συγκεράσει με

τις χριστιανικές και τις νεότερες λαϊκές παραδόσεις, με σκοπό την ενεργοποίηση

της συλλογικής πολιτισμικής μνήμης του λαού, την εθνική του αυτοσυνειδησία

και τη δυναμική αναγέννησή του. Στα πλαίσια αυτά χρησιμοποιεί σύμβολα, όπως

αυτό του Διονύσου-Ιησού και μορφές όπως αυτή της μάνας-φύσης-Παναγίας.

ΔΙΑΜΕΤΡΙΚΑ ΑΝΤΙΘΕΤΑ ΕΙΔΗ ΠΟΙΗΣΗΣ

ΚΑΒΑΦΗΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ

Δραματική ποίηση Λυρική ποίηση

Βαθύτατα συγκρουσιακός ποιητικός

κόσμος

Κυριαρχεί απόλυτη αρμονία στο ποιητικό

του σύμπαν & πρυτανεύει το στοιχείο της

ενότητας

Ειρωνεία: θεμελιώδης τεχνική Ειρωνεία: απούσα

Προσγειωμένο, πεζολογικό ύφος Μόνιμη έξαρση και λυρική μεταρσίωση

Εκφραστική λιτότητα Πληθωρική και συντακτικά περίπλοκη

ποίηση

Πνευματώδη, ειρωνική πεζολογία Υψιπετής λυρισμός

2

8.1. ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ο Άγγελος Σικελιανός γεννήθηκε στη Λευκάδα στις 15/03/1884.

Ο πατέρας του, Ιωάννης Σικελιανός ήταν καθηγητής ξένων γλωσσών στο

Γυμνάσιο της Λευκάδας και συγκαταλεγόταν στους διανοούμενους της εποχής

του.

Το 1901 ο Σικελιανός εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και γράφτηκε στη Νομική

Σχολή, απ’ όπου, όμως δεν αποφοίτησε ποτέ.

Συνεργάστηκε με τη Νέα Σκηνή του Κων/νου Χρηστομάνου και δημοσίευσε τα

πρώτα του ποιήματα σε περιοδικά της εποχής.

Το 1907 παντρεύτηκε τη φιλέλληνα διανοούμενη Eva Palmer με την οποία

απέκτησε ένα γιο, το Γλαύκο.

Μαζί εργάστηκαν για την υλοποίηση της Δελφικής Ιδέας, διοργανώνοντας

Δελφικές Εορτές (1927-1930), που όμως δεν βρήκαν την κατάλληλη ανταπόκριση

και οδηγήθηκαν σε αποτυχία. Η Eva καταστράφηκε οικονομικά και επιστρέφει

στην Αμερική.

Το 1940 ο ποιητής παντρεύτηκε για δεύτερη φορά, την Άννα Καραμάνη.

Το 1946-1947 εξέδωσε σε 3 τόμους το σύνολο των ποιημάτων του με τον τίτλο

Λυρικός Βίος.

Πέθανε στην Αθήνα το 1951.

Μετά το θάνατό του ο Σαββίδης συγκέντρωσε σε 3 τόμους όλα τα λυρικά

δράματα των τελευταίων ετών του ποιητή (Θυμέλη Α΄, Β΄, Γ΄) και σε 5 τόμους τα

δοκίμια και τις διαλέξεις του (Πεζός Λόγος Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄, Ε΄).

3

8.2. Ο ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΠΟΙΗΣΗΣ

1. Η επτανησιακή καταγωγή του ποιητή τον εντάσσει στην ομώνυμη σχολή, ως

μακρινό απόγονο και τελευταίο εκπρόσωπό της.

2. Τα χαρακτηριστικά που του προσδίδουν αυτή την ιδιότητα -πέραν της

καταγωγής- είναι:

η αίσθηση και η γνώση της γνήσια λαϊκής γλώσσας,

η επαφή του με τις λογοτεχνίες της Δύσης και ειδικά της Ιταλίας,

οι έντονες επιδράσεις της ποίησης του Σολωμού (ο Αλαφροίσκιωτος), του

Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και του επίγονου Λορέντζου Μαβίλη.

3. Από συγχρονικής απόψεως ο Σικελιανός ανήκει στη γενιά «των ποιητών του

1910». Οι ποιητές που συγκαταλέγονται στην ομάδα αυτή, όπως ο Σικελιανός και

ο Καζαντζάκης δεν παρουσιάζουν καμία θεματολογική, μορφολογική ή άλλη

ομοιογένεια.

4. Το μόνο κοινό τους στοιχείο είναι η παράλληλη εξέλιξη του ποιητικού τους έργου

και το γεγονός ότι, επηρεασμένοι από φιλοσοφικές θεωρήσεις, όπως της θεωρίας

του Nietzsche (με τον Υπεράνθρωπό του - ο άνθρωπος πρέπει να υπερβαίνει τα

όρια της παγιωμένης αντίληψης της ηθικής και να δημιουργεί με τη θέληση και τη

δύναμή του μια ανώτερη τάξη πραγμάτων) δημιουργούν μια ποίηση φιλοσοφικών

αναζητήσεων και επικής έκτασης.

5. Το έργο του Σικελιανού άσκησε σημαντική επίδραση στην ποίηση της Γενιάς του

’30, και ιδιαίτερα στο έργο των Σεφέρη, Ελύτη και Εμπειρίκου. Το διασημότερο

ίσως έργο της γενιάς αυτής, το Άξιον Εστί του Ελύτη εκπορεύεται σε μεγάλο

βαθμό από το συνθετικό έργο του Σικελιανού Πρόλογος στη ζωή (8.3.1.).

4

8.3. ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΤΗΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

8.3.1. Α’ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 1909-1917 ΠΑΓΑΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Παγανιστική φάση: καθώς σε αυτή υμνείται κυρίως ο φυσικός κόσμος, που

εμφανίζεται εμψυχωμένος από τις αιώνια παρούσες πανάρχαιες αρχαιοελληνικές

θεότητες.

Περιλαμβάνονται :

Τα πιο φιλόδοξα εγχειρήματα του

Οι πιο έντονα αυτοαναφορικές, κι όχι σπάνια αυτοεγκωμιαστικές, συνθέσεις

του,

Καθώς και οι πιο τολμηροί μορφικοί πειραματισμοί του.

1. Αλαφροΐσκιωτος (1909): ένα εκτενέστατο (2.293 στίχοι) ποίημα

1. Υμνεί σε πρώτο ενικό πρόσωπο τη γενέθλια γη του, τις λαϊκές παραδόσεις

της και τον ίδιο το χαρισματικό ποιητικό εαυτό του.

2. Το έργο οφείλει αρκετά στον Ιταλό ποιητή Gabriele d’ Annunzio, με τον

οποίο μοιράζεται την πίστη στη δύναμη της νεότητας, την έμφαση στη

σωματική ρώμη, την οξυμένη αισθαντικότητα και τη λατρεία της αρχαίας

Ελλάδας.

3. Αλαφροΐσκιωτος : αυτός που βλέπει τα αόρατα, δηλ. τα μαγικά πνεύματα. Ο

ποιητής λοιπόν μας αποκαλύπτει τόσο το φυσικό όσο και τον υπερφυσικό

κόσμο.

4. Ο τίτλος παραπέμπει στη σολωμική ποίηση, και ιδιαίτερα στο τρίτο

σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων. Κατά συνέπεια ο Σικελιανός

αυτοανακηρύσσεται έμμεσα συνεχιστής της ποιητικής παράδοσης του

Σολωμού, αξίωση που δικαιώνεται τόσο από τη μυστικιστικά θαυματουργική

ατμόσφαιρα του έργου (που παραπέμπει στην ώριμη ποίηση του Σολωμού),

όσο και από τον γλωσσικό αισθησιασμό και την εκφραστική ενάργεια των

στίχων.

5

5. Εκτός από τη συνομιλία με τη σολωμική ποίηση αναπτύσσει κι έναν αντίλογο

προς την παλαμική ποίηση και ειδικά προς το Δωδεκάλογο του Γύφτου

(1907).

6. Στον ανέστιο, εικονοκλαστικό ποιητή-γύφτο, ο οποίος διακηρύσσει το

θάνατο των θεών και των αρχαίων, ο Σικελιανός αντιτάσσει ένα αφηγητή

βαθιά ριζωμένο στα χώματα της Λευκάδας, του νησιού όπου παραμένει

ζωντανή η ομηρική παράδοση. Σε μια ενότητα «Όμηρος» εμφανίζεται να

περπατά ο ίδιο ο ραψωδός. Το ποίημα σαφώς παραπέμπει στο ποίημα του

Σολωμού «Η σκιά του Ομήρου».

2. Ραψωδίες του Ιονίου (1909): είναι μια ολιγάριθμη ομάδα ποιημάτων,

1. Με αισθησιασμό και αίσθημα γαλήνης περιγράφονται οι ειδυλλιακές στιγμές

που περνούν ο αφηγητής μαζί με μια συντροφιά γυναικών στις Ιονίου.

2. Τα ποιήματα είναι γραμμένα σε ανομοιοκατάληκτο 15σύλλαβο και

συνδυάζουν στοιχεία του δημοτικού τραγουδιού, της ποίησης του

Βαλαωρίτη, καθώς και των ομηρικών επών, κυρίως της μετάφρασης της

Οδύσσειας από τον Πολυλά.

3. Πρόλογος στη ζωή (1915 - 1917, 1947) : είναι ένα εκτενές ποιητικό έργο, που

αποτελείται από 5 μέρη:

1. τη Συνείδηση της γης μου (1915),

2. τη Συνείδηση της φυλής μου (1915),

3. τη Συνείδηση της γυναίκας (1916),

4. τη Συνείδηση της πίστης (1917) και

5. την πολύ πιο κατοπινή Συνείδηση της προσωπικής δημιουργίας (1947).

1. Τόσο οι συνειδήσεις όσο και ο Αλαφροΐσκιωτος φέρουν ίχνη από την

έντονα αυτοαναφορική και δοξαστική ποίηση του Γουόλτ Γουίτμαν.

2. Ωστόσο εδώ ο Αλαφροΐσκιωτος δίνει τη θέση του σε έναν πιο ώριμο

αφηγητή, ο οποίος αφηγείται όχι πλέον την ευφορική ένωση του με τη

λευκαδίτικη φύση, άλλα τους αναβαθμούς της μύησης του στα μυστικά του

ελληνικού φυσικού κόσμου, του έθνους του, της γυναίκας, της θρησκείας

και της ποιητικής δημιουργίας.

6

3. Ο Λευκαδίτης ποιητής έχει πλέον μετατραπεί σε δημιουργό εθνικών

προδιαγραφών.

4. Η αισθητηριακή, σωματική βίωση των πραγμάτων που επικρατεί στον

Αλαφροΐσκιωτο εδώ δίνει τη θέση της σε διεργασίες πνευματικότερες, για

την έκφραση των οποίων αξιοποιούνται ένα πλήθος από αρχαιοελληνικές,

βυζαντινές και νεοελληνικές παραδόσεις.

5. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα των Συνειδήσεων :

Έχουμε το πρώτο δείγμα ελευθέρου στόχου στην ελληνική ποίηση, που

σημαίνει χωρίς μέτρο και ομοιοκαταληξία

Περιπλοκή συντακτική ανάπτυξη

Τεράστιες παρομοιώσεις

Νοηματική σκοτεινότητα

Μυστικιστικό υπόβαθρο (μυστικισμός: η πίστη σε μια υπερβατική

αλήθεια και βίωση μιας ενορατικής ένωσης με το θειο. Μυστικιστικές

υπήρξαν οι αποκρυφιστικές λατρείες των αρχαίων Ελλήνων, π.χ.

Ελευσίνια Μυστήρια, όπου συχνά παραπέμπουν οι Συνειδήσεις.

4. Λυρικά Α΄ : είναι μια ομάδα μικρών ποιημάτων, που γράφτηκαν παράλληλα με τις

Συνειδήσεις, και αρχικά δημοσιεύτηκαν στον περιοδικό τύπο της εποχής.

1. Σε αντίθεση με τις ελευθερόστιχες και πληθωρικές Συνειδήσεις,

χαρακτηριστικά των Λυρικών Α΄ είναι:

η κομψότητα,

η εκφραστική λιτότητα,

η χρήση των παραδοσιακών μετρικών σχημάτων.

Μια σειρά από διαυγή, ρεαλιστικής οξύτητας δοξαστικά στιγμιότυπα της

ζωής, γεμάτα σφρίγος, ψυχική ευφορία και, όχι σπάνια, έκδηλο

αισθησιασμό.

2. Περιλαμβάνονται ορισμένα από τα καλύτερα και περισσότερο δημοφιλή

ποιήματα του Σικελιανού.

7

8.3.2. Β’ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 1917-1934 ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ-ΔΕΛΦΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Κύρια χαρακτηριστικά της:

1. Στροφή από τους τολμηρούς μετρικούς πειραματισμούς των πρώτων έργων

στον παραδοσιακό 15συλλαβο, τον οποίο καλλιεργεί ποικιλοτρόπως και στις

τρεις εκτενείς συνθέσεις της περιόδου.

2. Εντατική ενασχόληση του με τη Δελφική Ιδέα, ιδίως το διάστημα 1926-1932,

οπότε και γράφει πολλές διαλέξεις, η οποία επιβραδύνει αισθητά τους

δημιουργικούς του ρυθμούς.

1. Μήτηρ Θεού (1917-1919): είναι ένα πενταμερές ποίημα:

1. Αποτελεί έναν ύμνο τόσο στην Παναγία, όσο και στη γυναίκα ως Μάνα-φύση

και μήτρα της ζωής.

2. Συγχρόνως αποτελεί μια λυρική μελέτη θανάτου, στην οποία ο θάνατος

αναδεικνύεται σε πηγή ζωής μέσα στον αέναο κύκλο της δημιουργίας.

3. Η σύνθεση:

Από αισθητικής απόψεως: αφομοιώνει διδάγματα του γαλλικού

συμβολισμού και μας δίνει ένα από τα σημαντικότερα δείγματα καθαρής

ποίησης (= ακραία μορφή συμβολισμού, που δεν απευθύνεται στη διάνοια

του αναγνώστη, αλλά στόχο έχει να του προξενήσει αισθητική απόλαυση

με τον ήχο και το ρυθμό, με μέσα δηλ. καθαρά ενδοποιητικά).

Από γλωσσικής πλευράς: αγγίζει την τελειότητα, εκμεταλλευόμενη με

επιτυχία τις καταβολές του νεότερου ποιητικού λόγου.

Από άποψη μορφολογίας χρησιμοποιεί το ζευγαρωτό 15σύλλαβο του

Ερωτόκριτου και των σολωμικών ποιητικών συνθεμάτων της ώριμης

περιόδου.

8

2. Πάσχα των Ελλήνων (1918-1935): εκτενές σύνθεμα που έμεινε ανολοκλήρωτο

1. Επιχειρείται μια εκ νέου αφήγηση της ζωής του Χριστού, εμπλουτισμένη με

υλικό αντλημένο από τα Απόκρυφα Ευαγγέλια.

2. Παρ’ όλα αυτά τα πρώτα ποιήματα της σύνθεσης είναι αρχαιοελληνικής

θεματικής, αναδεικνύοντας έτσι το θρησκευτικό συγκρητισμό του

Σικελιανού, που είχε ήδη εκδηλωθεί από τη Συνείδηση της πίστης και το

Μήτηρ Θεού, όπου χριστιανικά σύμβολα και εικόνες συνδυάζονται με μια

παγανιστική αποθέωση της φύσης.

3. Τόσο ο διαφορετικός τρόπος αφήγησης όσο και η στιχουργική μορφή

(μορφολογία) του έργου φανερώνουν μια αισθητή υποχώρηση της

καλλιτεχνικής τόλμης που είχε επιδείξει ο Σικελιανός:

Συνδυασμός 15σύλλαβου με 14σύλλαβους στίχους σε τετράστιχες

στροφές.

4. Ο Σικελιανός απευθύνεται πλέον σε ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό,

φιλοδοξώντας να λειτουργήσει ως δυναμικός παράγοντας εθνικής

αναμόρφωσης, ιδίως στα κρίσιμα χρόνια που ακολούθησαν τη Μικρασιατική

Καταστροφή.

3. Δελφικός Λόγος. Η αφιέρωση (1927): σε ζευγαρωτό 15σύλλαβο, αποτελεί

ουσιαστικά ένα ιδεολογικό μανιφέστο της Δελφικής Ιδέας, γραμμένο σε στίχους

και δημοσιευμένο λίγο πριν από τις πρώτες Δελφικές Εορτές. Διακρίνεται για την

αισθαντικότητα της γλώσσας και των εικόνων του.

9

8.3.3. Γ’ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 1935-1947 ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Μετά την αποτυχία της Δελφικής Ιδέας ο ποιητής, ωριμασμένος τόσο από το χρόνο

όσο και από τη διάψευση των δελφικών οραμάτων του, φτάνει στην κορύφωση της

τέχνης του γράφοντας μια σειρά από ποιήματα, που στα Άπαντά του συγκροτούν τα

Λυρικά Β΄.

1. Στα ποιήματα αυτά είναι αισθητή η μετατόπιση του κέντρου βάρους στη

μεταφυσική διάσταση της ζωής,

2. Μολονότι ο λόγος γίνεται πιο αφηρημένος, δεν καταλήγει ούτε στην ψυχρή

αφαίρεση ούτε στην αοριστία, καθώς τροφοδοτείται από μια νευρώδη, γεμάτη

ειλικρίνεια και πάθος, πρωτοπρόσωπη αφηγηματική φωνή.

3. Η φωνή αυτή ηχεί περισσότερο ταπεινή και χαμηλότονη απ’ ότι εκείνη του

Αλαφροΐσκιωτου και των Συνειδήσεων.

4. Ο υψηλός ιερατικός τόνος της σικελιανικής ποίησης της α’ και β’ περιόδου (με

την εξαίρεση των πιο προσγειωμένων και ανάλαφρων Λυρικών Α’) παίρνει

πλέον τρυφερές αποχρώσεις και ο λόγος μετατρέπεται από περήφανη εξαγγελία

σε φιλική εκμυστήρευση.

5. Την ίδια περίοδο αρχίζει να εκδίδει τις τραγωδίες του, με αρχαιοελληνική

θεματική, αλλά ιδεολογικά και εκφραστικά υπερφορτωμένες και μάλλον

ακατάλληλες να διδαχτούν, έχουν περισσότερο το χαρακτήρα του λυρικού

δράματος.

6. Σ’ αυτή την περίοδο εντάσσονται και οι περισσότερες τραγωδίες του, ενώ

ξεκίνησε να πειραματίζεται ήδη από τη 2η δεκαετία του 20ου, ενώ δημοσίευσε

την πρώτη το 1932. Χαρακτηριστικά των τραγωδιών:

1. Οι περισσότερες έχουν αρχαιοελληνική θεματική

2. Δε συνιστούν γνήσια θεατρικά έργα

3. Αλλά μάλλον λυρικά δράματα (ποίηση γραμμένη για να απαγγελθεί από

σκηνής)

4. Αν και περιέχουν αρκετές στιγμές υψηλής λυρικής εμπνοής, σε γενικές

γραμμές χαρακτηρίζονται από ιδεολογική υπερφόρτωση, που τους στερεί

τη λυρική αμεσότητα και ένταση που διακρίνουν τον ποιητικό λόγο.

10

8.4. ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΟΡΙΖΟΥΣΕΣ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ

8.4.1. ΘΕΜΑΤΙΚΗ

Τα θεματικά κέντρα γύρω από τα οποία στρέφεται η ποιητική έμπνευση και

έκφραση του Σικελιανού είναι:

1. η φύση: παρά τη συχνή αναφορά του στο χριστιανισμό ο Σικελιανός είναι στην

ουσία παγανιστής ποιητής. Το έργο του είναι διαποτισμένο από τη λατρεία του

ελληνικού φυσικού κόσμου και την αποθέωση των αισθήσεων.

2. ο μύθος: τον αρχαίο μύθο τον αντιλαμβάνεται όπως οι Γερμανοί Ρομαντικοί, δηλ.

ως μια ζωντανή, πάντοτε παρούσα δύναμη, αποκαλυπτική πανανθρώπινων

αληθειών. Γι’ αυτόν οι μύθοι δεν είναι απλά σύμβολα αλλά υπάρξεις που δίνουν

ζωή και νόημα στο φυσικό κόσμο και τις οποίες ο ποιητής με τις ασκημένες

κεραίες του μπορεί να αντιληφθεί και να αποκαλύψει στους ανθρώπους.

3. η γυναίκα: και γενικότερα ο έρωτας, ως ενέργεια που κινεί τη δημιουργία.

Ποιητής βαθύτατα ερωτικός και αισθησιακός, ύμνησε τη γυναίκα ως ιερό

σύμβολο γονιμότητας αλλά και ως Μούσα του ποιητή, καθώς ο έρωτας είναι για

το Σικελιανό συστατικό στοιχείο της ποιητικής δημιουργίας.

4. η ίδια η ποιητική τέχνη, καθώς και ο εαυτός του ως χαρισματικό λυρικό

υποκείμενο:

11

8.4.2. ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ

1. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ποιητής ρομαντικός.

2. Ρομαντική η τεχνοτροπία του Αλαφροΐσκιωτου και των Συνειδήσεων, συνθέσεων

έντονα αυτοαναφορικών, ορμητικών, μορφικά επαναστατικών και εκφραστικά

πληθωρικών.

3. Ωστόσο δεν είναι όλα ρομαντικής τεχνοτροπίας, καθώς τα περισσότερα

φανερώνουν έναν ποιητή «εργαστηριακό», που επεξεργάζεται με επιμονή τους

καρπούς της έμπνευσης του δημιουργώντας «κλασικές», αρμονικές ποιητικές

μορφές.

4. Αισθητές οι επιρροές από:

Γαλλικό συμβολισμό

Καθαρή ποίηση, όπου δίνεται έμφαση περισσότερο στη μελωδική

ενορχήστρωση του λόγου, στον ήχο παρά στο νόημα.

Σταθερά χαρακτηριστικά της σικελιανικής τεχνοτροπίας είναι:

1. η περίπλοκη και μακροπερίοδη σύνταξη,

2. οι μεγάλες παρομοιώσεις,

3. οι πλούσιοι επιθετικοί προσδιορισμοί,

4. η δεξιοτεχνική αφηγηματική οργάνωση ορισμένων ποιημάτων, όπου η έντεχνη

επανάληψη λέξεων ή φράσεων-κλειδιών δημιουργεί υπόγειες συνομιλίες ανάμεσα

στα μέρη του ποιήματος, κάποτε ανάμεσα και σε σειρά ποιημάτων.

12

8.4.3. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

Κύριο χαρακτηριστικό της ποίησης του Σικελιανού είναι η μορφική της

πρωτεϊκότητα:

1. Η δημιουργική του ανησυχία τον οδηγεί συνεχώς σε νέους μορφικούς

πειραματισμούς με αποτέλεσμα κάθε έργο του να διαφέρει αισθητά ως προς

τη μορφή, τόσο από τα προηγούμενα όσο και από τα επόμενα.

2. Π.χ. Λυρικός Βίος περιέχει: Ένα ευρύ φάσμα 15σύλλαβων, δείγματα

ελεύθερου στίχου, μια σειρά δεξιοτεχνικά σονέτα, καθώς και μία

εντυπωσιακή γκάμα από παραδοσιακής μετρικής ποιήματα σε ποικίλους

συνδυασμούς στροφών, στίχων και ομοιοκαταληκτικών σχημάτων (ποιήματα

Λυρικών Α’ και Β’),

3. Ο Σικελιανός ο μόνος ίσως νεοέλληνας ποιητής που πειραματίστηκε σε τόσο

ακραία αντίθετες ποιητικές μορφές:

από την αυστηρότατων τεχνικών προδιαγραφών φόρμα του σονέτου έως τον

ελεύθερο από στροφές, ομοιοκαταληξία, ισοσυλλαβία και αυστηρή τήρηση του

μέτρου στίχο του Προλόγου στη ζωή.

8.4.4. ΓΛΩΣΣΑ

1. Χρησιμοποιεί στοιχεία απ’ όλες τις περιόδους της νεοελληνικής γλώσσας: από τα

ομηρικά και κλασικά έως τα μεσαιωνικά (πατερική γραμματεία) και τα νεώτερα.

2. Πέρα από τα εκτεταμένα διαβάσματα του ενδιαφερόταν άμεσα για τη γλώσσα των

απλών ανθρώπων. Τους ρωτούσε για τη σημασία λέξεων που αποσπούσαν την

προσοχή του.

3. Η σύνθετη γλωσσική διαστρωμάτωση του έργου του αποτυπώνει τον ενιαίο

χαρακτήρα της ιστορικής και πολιτισμικής παράδοσης του ελληνικού έθνους, που

οραματιζόταν να εκφράσει με την ποίηση του.

4. Πρόβλημα σικελιανικής γλώσσας (βλ. Παλαμάς, Καζαντζάκης, Βάρναλης): τα

πολλά παλαιοδημοτικά στοιχεία, δηλ. ακραίοι τύποι της δημοτικής που δεν

χρησιμοποιούνται πια, και οι οποίοι κάνουν την ποίηση του ορισμένες φορές να

ηχεί πεπαλαιωμένη.

5. Ένθερμος δημοτικιστής υπήρξε θύμα του γλωσσικού ζητήματος, που ταλάνισε επί

δεκαετίες τη νεότερη ελληνική λογοτεχνία.

13

8.4.5. ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑ

Η ιδεολογία και η κοσμοθεωρία του Σικελιανού απασχόλησαν τόσο τους μελετητές,

πιθανότατα λόγω της Δελφικής Ιδέας, ώστε παραμελήθηκε το ποιητικό του έργο.

1. Η σκέψη του καθορίζεται από το φιλοσοφικό ρεύμα της αντιλογοκρατίας

(ιρρασιοναλισμός): Αναπτύχθηκε στην Ευρώπη από τα μέσα του 19ου αι., μέσα

από το έργο διανοητών (Nietzche, Bergson). Αναπτύχθηκε στον αντίποδα των

ορθολογιστικών αρχών του Διαφωτισμού και υποστήριζε ότι για την επίτευξη της

ευτυχίας δεν αρκεί μόνο η χρήση του ορθού λόγου, αλλά απαιτείται η καλλιέργεια

εσωτερικών δυνάμεων, υπερβατικών ιδιοτήτων και αξιών, όπως το συναίσθημα, η

θέληση, το ένστικτο, η ενόραση, κλπ.

2. Με αυτή την έννοια τα προσφιλή στο Σικελιανό λογοτεχνικά κινήματα του

ρομαντισμού και του υπερρεαλισμού υπήρξαν ιρρασιοναλιστικά.

3. Η λογοκρατία είναι για το Σικελιανό φοβερή ασθένεια και ευθύνεται για την

εξάρθρωση της Δύσης.

4. Κύριο μέλημα του η καταπολέμηση της πολυδιάσπασης της σύγχρονης ζωής

(διάσπασης ανθρώπου-φύσης, σάρκας-πνεύματος, μύθου-ιστορίας, κλπ) και η

συνακόλουθη κατάκτηση της ενότητας και της ολότητας.

5. Η εντατική μελέτη των προσωκρατικών φιλοσόφων και των μυστικιστικών

παραδόσεων του ελληνισμού (Ορφισμός, Ελευσίνια Μυστήρια, Διονυσιακές

τελετές) σε αυτό ακριβώς αποσκοπούσε: στην πληρέστερη προβολή της

πεποίθησης του Σικελιανού ότι «έν το παν».

6. Αυτό το όραμα βρίσκεται πίσω από το ποιητικό του εγχείρημα να συγκεράσει τις

παραδόσεις του ελληνισμού (αρχαιοελληνικές-χριστιανικές-νεότερες λαϊκές) σε

ένα σώμα, ενεργοποιώντας έτσι τη συλλογική πολιτισμική μνήμη του λαού και

οδηγώντας το λαό του σε μια δυναμική αναγέννηση (παλιγγενεσία και ανάσταση

αγαπημένες του λέξεις).

7. Στο ίδιο πλαίσιο και ο θρησκευτικός συγκρητισμός του, η προσπάθεια να ενώσει

την αρχαιοελληνική θρησκεία με τη χριστιανική, τόσο μέσα από το δυναμικό

σύμβολο του Διονύσου-Ιησού, όσο και μέσα από τη μορφή της μάνας-φύσης-

Παναγίας.

8. Ελληνοκεντρική η σκέψη του στα πρώτα ποιήματα, στη συνέχεια αποκτά διεθνική

διάσταση και οδηγείται στη Δελφική Ιδέα: όραμα συνεργασίας και συναδέλφωσης

των λαών στα πρότυπα των δελφικών αμφικτιονιών, με κέντρο τους Δελφούς.

14

8.4.6. ΠΟΙΗΤΙΚΗ

1. Χαρακτηριστικός ο τίτλος των ποιητικών απάντων Λυρικός Βίος.

2. Η προφορικότητα του ποιητικού λόγου, που παραπέμπει στην αρχαιοελληνική

παράδοση (ομηρικά έπη, πινδαρική ποίηση) είναι για το Σικελιανό η ουσία του

λυρισμού, τον οποίο αντιλαμβάνεται ως δημιουργική ενέργεια χειμαρρώδη,

πηγαία και αχαλίνωτη

3. Ωστόσο η ποίησή του υπήρξε ελάχιστα προφορική και πηγαία, καθώς η

περίπλοκη σύνταξη καθιστά απαραίτητη την προσεκτική σιωπηλή ανάγνωση για

να γίνει κατανοητή.

4. Ο τίτλος πέρα από την έμφαση στην ποίηση ως ζωή και όχι στη γραφή,

υποδηλώνει την αυτοβιογραφική διάσταση της σικελιανικής ποίησης. Στα

περισσότερα ποιήματα υπάρχει ένας πρωτοπρόσωπος αφηγητής, που ταυτίζεται

με τον ποιητή σε ένα λόγο γεμάτο επιβλητική αυτοπεποίθηση.

5. Η κεντρική θέση που κατέχει ο εκλεκτός, εμπνευσμένος δημιουργός στο έργο του

Σικελιανού απηχεί τις αρχές του ευρωπαϊκού ρομαντισμού αλλά και εκείνες και

της αρχαϊκής περιόδου του ελληνισμού με κύριο πρότυπο τον Πίνδαρο.

6. Πρόκειται για μια βαθιά αριστοκρατική αντίληψη για την ποίηση και τον ποιητή,

ο οποίος συνδυάζει τις ιδιότητες του οραματιστή, του προφήτη, του ιερέα και του

μύστη και ο οποίος παίζει με το έργο του ζωτικό ρόλο στην κοινωνία όπου

ανήκει.

7. Αυτή η εκλεκτική αντίληψη για την ποιητική δημιουργία που κυριαρχεί στα

πρώτα έργα του Σικελιανού -και που απωθεί αρκετούς σύγχρονους αναγνώστες

ως ουτοπική και εκτός εποχής- υποχωρεί με τις δοκιμασίες της Κατοχής, όταν η

φωνή του αποκτά περισσότερη ταπεινοφροσύνη και τραγικότητα.

15

ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ – ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΑ 8 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

1. Ο Σικελιανός είναι απόγονος της επτανησιακής ποίησης, διαθέτει αίσθηση και

γνώση της γνήσιας λαϊκής γλώσσας, αλλά και οικείωση με τις δυτικές λογοτεχνίες

(ιταλική).

2. Χρωστά πολλές οφειλές στην ποίηση του Σολωμού

3. Χαρακτηρίζεται :

1. για τις φιλοσοφικές του αναζητήσεις,

2. τα μεγάλα οράματα,

3. την επική έκταση των έργων του.

4. Ο ίδιος δέχθηκε επιρροές από τον Νίτσε και άσκησε επίδραση στη Γενιά του ’30

(Σεφέρη, Ελύτη, Εμπειρίκο).

ΠΕΡΙΟΔΟΛΟΓΗΣΗ ΕΡΓΟΥ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ

Α’ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1909-1917

1. Πρόκειται για την παγανιστική περίοδο όπου ο φυσικός κόσμος εμφανίζεται

εμψυχωμένος από αρχαίες θεότητες.

2. Πραγματοποιεί φιλόδοξες συνθέσεις,

3. Έχει αυτοαναφορικότητα και

4. επιχειρεί μορφικούς πειραματισμούς.

5. Έργα: Αλαφροΐσκιωτος (1909), Πρόλογος στη ζωή Α’ (1915), Β’ (1915), Γ’

(1916), Δ’ (19170 κ.ά.

6. Είναι μια ποίηση δοξαστική, σε ελεύθερο στίχο, με περίπλοκη σύνταξη και

τεράστιες παρομοιώσεις.

7. Τα ποιήματα αυτά έχουν νοηματική σκοτεινότητα και μυστικιστικό υπόβαθρο.

16

Β’ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1917-1934

1. Είναι η χριστιανική και δελφική περίοδος

2. Κάνει στροφή στον παραδοσιακό 15σύλλαβο και καλλιεργεί τη δελφική ιδέα.

3. Έργα: Μήτηρ Θεού (1917-19), Πάσχα Ελλήνων (1918-35), Δελφικό λόγος

(1927)

Γ’ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1935-1947-

1. Έχει προηγηθεί η διάψευση των οραμάτων του.

2. Παρουσιάζει μια μεταφυσική διάσταση της ζωής με χρήση

1. πρωτοπρόσωπης αφηγηματικής φωνής,

2. χαμηλούς ποιητικούς τόνους και

3. τρυφερές αποχρώσεις (η ποίηση του εμφανίζεται στους αναγνώστες ως μια

φιλική εκμυστήρευση).

3. Την ίδια περίοδο γράφει τραγωδίες (λυρικά δράματα με έντονη ιδεολογική

υπερφόρτωση)

ΘΕΜΑΤΙΚΗ – ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ- ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ - ΓΛΩΣΣΑ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ: τέσσερα είναι τα βασικά θέματα της ποιητικής του:

1. Φύση (παγανισμός)

2. Μύθος (ζωντανή δύναμη πανανθρώπινων αληθειών)

3. Γυναίκα (έρωτας – δημιουργία)

4. Ποιητική τέχνη (ο εαυτός του, χαρισματικό λυρικό υποκείμενο)

ΤΕΧΝΟΤΟΠΙΑ:

1. Επηρεάζεται από τον Ρομαντισμό

1. οραματισμοί,

17

2. αυτοαναφορικότητα,

3. εκφραστική πολυπλοκότητα

2. και κυρίως από το Γαλλικό Συμβολισμό

1. μελωδική ενορχήστρωση,

2. έμφαση στον ήχο, όχι στο νόημα

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

1. Εμφανίζει μορφική πρωτεϊκότητα, δηλ. γράφει:

1. Και σε 15σύλλαβο στίχο

2. Και σε αυστηρά σονέτα

3. Αλλά και σε ελεύθερο στίχο, με ή χωρίς ομοιοκαταληξία

ΓΛΩΣΣΑ

1. Αντλεί απ’ όλες τις περιόδους της νεοελληνικής γλώσσας

2. Γνωρίζει καλά τη γλώσσα του λαού και εντάσσει στο έργο του πολλά

παλαιοδημοτικά στοιχεία.

ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑ

1. Η ιδεολογία του επισκίασε το ποιητικό του έργο

2. Υπήρξε Ιρασιοναλιστής, πίστευε δηλ. στην αντιλογοκρατία ως αντίδραση στον

Διαφωτισμό και τον ορθολογισμό της Δύσης

3. Επηρεάστηκε από τους Μπέρξον και Νίτσε, αφού χρησιμοποιεί την ενόραση και

την καλλιέργεια εσωτερικών δυνάμεων του ανθρώπου

4. Στράφηκε στη μελέτη των μυστικιστικών παραδόσεων του λαού (π.χ. Ελευσίνια

Μυστήρια – λατρεία Διονύσου) και επιχείρησε συγκερασμό των θρησκειών (π.χ.

Ιησούς και Διόνυσος / Μάνα Φύση και Παναγία).

5. Αρχικά ήταν ελληνοκεντριστής, στη συνέχεια όμως οραματιζόταν τη

συναδέλφωση των λαών (διεθνιστής)

18

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1 η :

Αφού μελετήσετε τα ποιήματα Γιατί βαθιά μου δόξασα και Μελαγχολία Ιάσωνος

Κλεάνδρου του Καβάφη, να επισημάνετε θεματικές, εκφραστικές και υφολογικές

αντιθέσεις. Τι λέει ο Σικελιανός για την ιδεολογία και την τέχνη του δημιουργού του;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

1. Αντίθεση ήδη από τους τίτλους: «δοξολογία» στο Σικελιανό, «μελαγχολία» στον

Καβάφη,

2. αισιοδοξία # απαισιοδοξία συνθέτουν το κλίμα των δύο ποιημάτων αντίστοιχα

3. Μία κεντρική θεματική ομοιότητα συνδέει τα ποιήματα, πάνω στην οποία

προβάλλονται οι ποικίλες διαφορές τους: και τα δύο αναφέρονται στα κίνητρα της

ποιητικής δημιουργίας (τα «γιατί» στο Σικελιανό δεν είναι ερωτηματικά αλλά

αιτιολογικά, και απαντούν στο γιατί ο ποιητής γράφει ποίηση).

4. Ο Σικελιανός φαίνεται να θεωρεί την ποίηση ως πιεστική ανάγκη έκφρασης ενός

ευδαιμονικού βιώματος αρμονικής συνύπαρξής του με το σύμπαν (στο Σικελιανό

δεν νοείται η έννοια της καταστροφής στον φυσικό κόσμο).

5. Ο Καβάφη μέσω του προσωπείου του Ιάσωνος αντιμετωπίζει την ποίηση ως

πρόσκαιρο αντίδοτο στη γήρανση (την κυριότερη ίσως πηγή δυστυχίας για τον

ωραιολάτρη Καβάφη).

6. Ο χρόνος στον Καβάφη αδυσώπητος, στον Σικελιανό ευδαιμονική αιωνιότητα,

ζωή και θάνατος συναιρούνται σε μια απόλυτη ενότητα.

7. Καβάφης: εκφραστικά το ποίημα είναι λιτό και πεζολογικό. Ύφος κοφτό και

χαμηλότονο.

8. Σικελιανός: χρησιμοποιεί παρομοιώσεις, επιθετικούς προσδιορισμούς, περίπλοκη

σύνταξη. Οι πλούσιες ομοιοκαταληξίες επιτείνουν την προβολή της αίσθησης της

αρμονίας. Ύφος δοξαστικό και υψηλόφωνο, γεμάτο θαυμαστικά και

αποσιωπητικά..

19

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2 η :

Διαβάστε το ποίημα «Παν». Απαντήστε:

1. Σε ποια ομάδα ποιημάτων ή σε ποια ποιητική σύνθεση ανήκει;

2. Τι ομοιότητες διακρίνει ο Keeley μεταξύ του «Παν» και του σονέτο «Στον

Ακροκόρινθο».

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

1. Ανήκει στην Α' Περίοδο Λυρικά.

1. Έκδηλα παγανιστικό.

2. Τράγος: πανάρχαιο σύμβολο γονιμότητας και σεξουαλικής ορμής,

σύμβολο του θεού Πανός.

3. Σύνδεση φύσης - μύθου.

4. Μεσημέρι: ιερή ώρα για τον Σικελιανό (η ενέργεια της φύσης βρίσκεται

στην απώτερη έντασή της και αγγίζει το θείο).

5. Εκφραστική λιτότητα,

6. ρεαλιστική ακρίβεια,

7. ανάλαφρος δοξαστικός τόνος,

8. ευδαιμονική διάθεση.

2. Και τα δύο ποιήματα:

1. παγανιστικά.

2. Και στα δύο μια γεμάτη ευδαιμονία περιγραφή ενός παραθαλάσσιου

τοπίου.

3. Και τα δύο εμψυχώνονται από μια αρχαιοελληνική θεότητα (Πάνας,

Πήγασος).

4. Και οι δύο θεότητες με μορφή απλού ζώου πλήρως ενσωματωμένου

στο τοπίο.

5. Φύση και μύθος συμπλέκονται με τρόπο εντυπωσιακά παρόμοιο.

20

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3 η :

Ποιοι θεματικοί κύκλοι εμφανίζονται στο ποίημα «Παν» και πως συμπλέκονται

μεταξύ τους;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

Εμφανίζονται και οι 4 θεματικοί κύκλοι:

1. Άμεσα η λατρεία της φύσης

2. Έμμεσα: Ο αρχαίος μύθος, άμεση αναφορά του υπάρχει μόνο στον τίτλο του

ποιήματος

3. Έμμεσα: Ο έρωτας, καθώς ο τράγος είναι, μεταξύ άλλων, σύμβολο

σεξουαλικής ενέργειας και γονιμότητας

4. Έμμεσα: Η διάσταση ποιητικής, δεδομένου ότι ο τράγος παραπέμπει στον

τρόπο με τον οποίο ο Σικελιανός αντιλαμβανόταν τον εαυτό του ως

δημιουργό. Εμφανίζεται δηλ. ως υπέρτατο σύμβολο ανδρισμού και βιολογικής

ενέργειας, καθώς και ως «άρχως και ταγός» του κοπαδιού του. Με διάθεση

για εκλεκτική απομόνωση από το κοπάδι του επιδίδεται σ’ ένα στοχαστικό

αγνάντεμα του τοπίου, ενώ γενικότερα ταυτίζεται ηδονικά με τη φύση. Ο

τράγος δηλ. εδώ θα μπορούσε να θεωρηθεί σύμβολο του ίδιου του Σικελιανού

ως ποιητή.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4 η :

Αφού διαβάσετε το ποίημα «Ιερά Οδός»: 1) προσπαθήστε να εντοπίσετε ίχνη του

θρησκευτικού συγκρητισμού και 2) αναφέρετε τα στοιχεία εκείνα που μας επιτρέπουν

να εντοπίσουμε την ωρίμανση και έναν νέο τόνο φωνής στη σικελιανική ποίηση.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

1. Έκδηλος ο θρησκευτικός συγκρητισμός στους στ. 44-50, όπου το μαρτυρικό,

πανανθρώπινο σύμβολο της Μάνας εμφανίζεται τόσο στην αρχαιοελληνική

εκδοχή (Δήμητρα, Αλκμήνη που απέκτησαν από το Δία Περσεφόνη και Ηρακλή

αντίστοιχα), όσο και στη χριστιανική του εκδοχή με την αναφορά στην Παναγία.

21

2. Πολλά τα στοιχεία, θα θίξουμε ένα από τα πιο εντυπωσιακά:

1. Οι πρώτοι στίχοι του ποιήματος εισάγουν στο ευφορικό σύμπαν του Λυρικού

Βίου του ποιητή τις λέξεις: «πληγή», «ραγισματιά», «ναυάγιο». Ακόμα και ο

ήλιος εμφανίζεται απειλητικός.

2. Μετά τη μύηση του ποιητή, η οποία συντελείται στο πέρασμα του από την

Ιερά Οδό τα πράγματα αντιστρέφονται: το σκότος ευπρόσδεκτο καθώς τον

βυθίζει σε ένα απόλυτο λυτρωτικό σκοτάδι θείας αποκάλυψης, στέλνοντας

του ένα μήνυμα αισιόδοξο: ότι θα έρθει μια στιγμή που σκλάβος και

δυνάστης θα συμφιλιωθούν και τότε θα επέλθει η παγκόσμια αδελφοσύνη και

αρμονία, για τα οποία ο Σικελιανός αγωνίστηκε.

3. Η θεμελιώδης διαφορά από τα ποιήματα της Α’ Περιόδου: εδώ η αισιοδοξία

δεν εμφανίζεται ως μια δεδομένη εξαρχής ψυχική κατάσταση, αλλά ως

αποτέλεσμα μιας επίπονης διαδικασίας μύησης, ως ένα είδος κάθαρσης μετά

το πάθος του ποιητή. Χαρακτηριστικό ότι η τελική αισιόδοξη επιβεβαίωση

του ποιήματος έρχεται σαν «ένα μούρμουρο».

4. Ο υψηλότονος λυρισμός της Α’ Περιόδου έχει δώσει τη θέση του σε έναν

τόνο ταπεινόφρονα, ο οποίος ωστόσο δεν στερείται μεγαλοπρέπειας.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 5 η :

Με ποιον τρόπο αντιλαμβάνεται ο Σικελιανός την ποίηση και τον ρόλο του ως ποιητή

στην ενότητα «Όμηρος»;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

1. Προβάλλει τον εαυτό ως άξιο συνεχιστή της ομηρικής ποιητικής παράδοσης

2. Δεδομένου ότι και ο Σολωμός έγραψε ένα ομόθεμο ποίημα, αποτίνει έμμεσα φόρο

τιμής και στη σολωμική ποίηση, της οποίας προβάλλεται ως συνεχιστής

3. Ο αλαφροΐσκιωτος Σικελιανός οδηγεί τον τυφλό Όμηρο προς το απάνω: συνδέει

την ποιητική έμπνευση με τα βουνά, όπως ο πρόγονός του Αριστοτέλη

Βαλαωρίτη

4. Εμφανιζόμενος ως οδηγός το τυφλού Ομήρου δεν επιδεικνύει ποιητική έπαρση,

αλλά ταπεινότητα, σεβασμό και πίστη προς τον αρχαίο ποιητή, τον οποίο

αντιλαμβάνεται ως ζωντανή παρουσία και όχι ως νεκρή, παρωχημένη παράδοση

όπως φαίνεται να θεωρεί την αρχαιοελληνική κληρονομιά ο Παλαμάς.

22

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 6 η :

Ποια αντίληψη για την ποιητική τέχνη εκφράζει με το ποίημα «Στον Ακροκόρινθο»

(ως ποίημα ποιητικής):

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

1. Το ποίημα αποτελεί σονέτο, μια από τις δυσκολότερες μορφές της παραδοσιακής

ποίησης.

2. Η περήφανη διαβεβαίωση του, στην τελευταία στροφή, ότι ο καβαλάρης-

αφηγητής μπορεί να τιθασεύσει το άλογό-Πήγασο του φανερώνει την

καλλιτεχνική αυτοπεποίθηση του Σικελιανού, ο οποίος αισθάνεται απόλυτα

ικανός να χειριστεί την ορμητική έμπνευσή του, υποτάσσοντας την στην

περιορισμένη μορφή του σονέτου.

«Μήτηρ Θεού» (1917-1919): πενταμερές ποίημα-ύμνος τόσο στην Παναγία όσο και

στη γυναίκα ως μάνα-φύση και μήτρα της ζωής. Συγχρόνως και λυρική μελέτη

θανάτου όπου ο θάνατος αναδεικνύεται σε πηγή ζωής μέσα στον αέναο κύκλο της

δημιουργίας. Αφομοιώνει διδάγματα του γαλλικού συμβολισμού, ένα από τα

σημαντικότερα δείγματα καθαρής ποίησης της νεότερης ελληνικής ποίησης (ακραία

μορφή του συμβολισμού, δεν απευθύνεται στο μυαλό του αναγνώστη, έχει στόχο να

του προξενήσει αισθητική απόλαυση με το μέτρο και τον ρυθμό που είναι καθαρά

ενδοποιητικά μέσα). Ζευγαρωτός 15συλλαβος (Ερωτόκριτος + όψιμος Σολωμός).

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΥ

23