3286-Finansije-Medjunarodne-finansijske-institucije-SRB-31str

SEMINARSKI, DIPLOMSKI I MATURSKI RADOVISEMINARSKI, DIPLOMSKI I MATURSKI RADOVI IZ SVIH OBLASTI, POWERPOINT PREZENTACIJE

I DRUGI EDUKATIVNI MATERIJALI.

WWW.DIPLOMSKI-RAD.COM

AKO VAM TREBA EDUKATIVNI MATERIJAL BILO DA JE TO SEMINARSKI, DIPLOMSKI , MATURSKI RAD, ILI POWERPOINT PREZENTACIJA NA NASIM SAJTOVIMA CE TE NACI SVE NA JEDNOM MESTU . SVI VAM PRUZAJU SAMO IME ZA SEMINARSKI, DIPLOMSKI ILI MATURSKI RAD A MI VAM DAJEMO DA POGLEDATE SVAKI RAD NJEGOV SADRŽAJ I PRVE TRI STRANE U PDF-U TAKO DA MOŽETE TACNO DA ODABERETE PRAVI RAD BEZ PROMASAJA. NASA BAZA SADRZI SVAKI GOTOV SEMINARSKI, DIPLOMSKI I MATURSKI RAD KOJI CE VAM IKADA ZATREBATI, MOŽETE GA SKINUTI I UZ NJEGOVU POMOC NAPRAVITI JEDINISTVEN I UNIKATAN RAD. AKO U BAZI NE NADJETE SEMINARSKI, DIPLOMSKI ILI MATRUSKI RAD KOJI VAM JE POTREBAN, U SVAKOM MOMENTU MOZETE NARUCITI DA SE IZRADI NOVI POTPUNO UNIKATAN SEMINARSKI, DIPLOMSKI ILI MATURSKI RAD NA LINKU NOVI RADOVI. SVA PITANJA I ODGOVORE MOŽETE DOBITI NA NAŠEM FORUMU KAO I BESPLATAN SEMINARSKI, PREPRICANE LEKTIRE, PUSKICE I POMOC. ZA BILO KOJI VID SARADNJE ILI REKLAMIRANJA MOZETE NAS KONTAKTIRATI NA KONTAKT FORMI.

- 1 -

http://WWW.DIPLOMSKI-RAD.COM/



http://www.diplomski-rad.com/index.php?option=com_contact&view=contact&id=1&Itemid=186

http://www.diplomski-rad.com/index.php?option=com_rsform&Itemid=171

http://www.diplomski-rad.com/index.php?option=com_content&view=article&id=79:seminarski-baza-radova&catid=34

http://www.diplomski-rad.com/index.php?option=com_content&view=article&id=81:seminarski-baza-radova&catid=34&Itemid=54



SADRŽAJ

1. UVOD...................................................................................................................................................................12. GLAVNI NOSIOCI STRUKTURA IZVOZA I UVOZA KAPITALA...............................................................23. POJAM MEĐUNARODNOG FINANSIRANJA................................................................................................34. PROBLEM MEĐUNARODNOG TRANSFERA RASPOLOŽIVIH KAPITALA.............................................34.1. Klasično i moderno tumačenje efekata transfera...............................................................................................34.2. Odnos transfera i stabilnosti...............................................................................................................................44.3. Odnos transfera i spoljnotrgovinske intervencije...............................................................................................45. VRSTE MEĐUNARODNOG KRETANJA KAPITALA....................................................................................46. MEĐUNARODNO KRETANJE KRATKOROČNOG KAPITALA..................................................................56.1. Kratkoročni kapital i novac................................................................................................................................56.2. Kratkoročni kapital i novčano tržište.................................................................................................................57. MEĐUNARODNA TRŽIŠTA KAPITALA.........................................................................................................67.1. Bankarsko tržište depozita i kredita...................................................................................................................67.2. Međunarodno tržište obveznica.........................................................................................................................77.3. Međunarodna tržišta vlasničkih hartija (dionica)...............................................................................................88. MEĐUNARODNO KRETANJE DUGOROČNOG KAPITALA.......................................................................88.1. Međunarodni zajmovni kapital..........................................................................................................................88.2. Direktne inostrane investicije.............................................................................................................................98.3. Portfolio investicije............................................................................................................................................99. MEĐUNARODNA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ-IBRD........................................................................109.1. Ciljevi i organizacija........................................................................................................................................119.2. Sredstva Banke.................................................................................................................................................119.3. Zajmovi Banke- uslovi....................................................................................................................................129.4. Finansiranje projekta........................................................................................................................................129.5. Namjena zajmova.............................................................................................................................................139.6. Kofinansiranje..................................................................................................................................................14

9.6.1. Veze Banke sa Srbijom i Crnom Gorom..................................................................................................149.6.2. Veze Banke sa Hrvatskom.......................................................................................................................15

10. MEĐUNARODNO UDRUŽENJE ZA RAZVOJ - IDA..................................................................................1511. MEĐUNARODNA FINANSIJSKA KORPORACIJA-IFC............................................................................1511.1. Veze BiH sa Međunarodnom finansijskom korporacijom (IFC)...................................................................1612. MULTILATERALNA AGENCIJA ZA GARANTOVANJE INVESTICIJA-MIGA.....................................1713. REGIONALNE BANKE ZA RAZVOJ............................................................................................................1713.1. Interamerička banka za razvoj – IADB..........................................................................................................1713.2. Afrička banka za razvoj – AfDB....................................................................................................................1713.3. Azijska banka za razvoj – AsDB...................................................................................................................1814. BANKA ZA MEĐUNARODNE OBRAČUNE-BIS.......................................................................................1815. MEĐUNARODNA BANKA ZA EKONOMSKU SARADNJU MBES.........................................................1816. MEĐUNARODNA INVESTICIONA BANKA-MIB......................................................................................1917. AFRIČKA FINANSIJSKA ZAJEDNICA-CFA...............................................................................................2018. EVROPSKA INVESTICIONA BANKA-EIB.................................................................................................2018.1. Veze BiH sa Evropskom investicionom bankom (EIB)................................................................................2018.2. Veze Srbije i Crne Gore sa Evropskom investicionom Bankom (EIB).........................................................2019. EVROPSKA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ-EBRD...............................................................................2119.1. Učinak na tranziciju u BiH.............................................................................................................................2119.2. Prioriteti Banke..............................................................................................................................................2220. SVJETSKA TRGOVINSKA ORGANIZACIJA..............................................................................................2221. EUROPSKA UNIJA OD SLOBODNE TRGOVINSKE ZONE DO MONETARNE ODNOSNO POLITIČKE UNIJE................................................................................................................................................2321.1. Europska unija................................................................................................................................................2322. MEĐUNARODNI MONETARNI FOND-IMF...............................................................................................2522.1. Veze BiH sa Međunarodnim monetarnim fondom (IMF).............................................................................2523. ZAKLJUČAK...................................................................................................................................................2624. LITERATURA..................................................................................................................................................27

- 2 -

1. UVOD

Postavlja se pitanje koje su to pokretačke snage, autonomni motivi, koji determinišu većinu međunarodnih kretanja kapitala? Subjekte koji donose odluke, njihovu motivaciju, oblike kretanja i međunarodna tržišta kapitala potrebno je poznavati zato što ona danas u velikoj mjeri određuju opšte uslove poslovanja u svjetskoj privredi i u spoljnoekonomskim odnosima pojedinačnih zemalja. Subjekte koji donose odluke o međunarodnim kretanjima kapitala čine sva ona fizička i pravna lica koja je domaći ili međunarodni pravni poredak legitimisao. To su pojedinci, preduzeća, banke, druge finansijske institucije, državni organi i međunarodne organizacije i institucije (ekonomsko-finansijskog karaktera). Svi ovi subjekti, u zavisnosti od svrhe njihovog postojanja, imaju i svoje motive kojima se rukovode pri međunarodnim kretanjima kapitala. U posljednjih sto godina uloga fizičkih lica je drastično opala, a udio transnacionalnih preduzeća i banaka, pa i nekih međunarodnih finansijskih institucija je bitno porastao. Samim tim, došlo je i do povećanja uticaja onih subjekata (TNC i banke) koji su i u međunarodnim kretanjima kapitala motivisani maksimizacijom nekog poslovnog rezultata (profita, vrijednosti kapitala, učešća na tržištu, itd.). To ne znači da organi ekonomske politike država, pa i neke međunarodne finansijske institucije nisu i dalje pokretani motivima finansiranja ili prilagđavanja platnog bilansa ili potrebama dodatnog finansiranja privrednog razvoja (Svjetska Banka), već samo da ovako motivisana međunarodna kretanja kapitala smanjuju svoj udio u ukupnom obimu međunarodnih kretanja kapitala. Međunarodna kretanja kapitala zavise i od drugih, egzogenih faktora, koji su nezavisni od motivacije subjekata: od modela međunarodnih trgovinskih odnosa, sistema međunarodnih plaćanja kao i od mehanizama međunarodnog prenošenja konjukturnih fluktuacija. Iako se motivacija subjekata iz poslovnog sektora može razlikovati, osnovno jeste da je posrijedi uvijek maksimizacija nekog poslovnog rezultata uz data ograničenja (rizik).U svjetlu očekivajuće globalizacije i sve veće liberalizacije svjetske ekonomije, Svjetska Banka je formirala savremeniju organizaciju u cilju uspješnijeg funkcioniranja njenog mehanizma.Grupa Svjetske Banke obuhvata 4 posebnih organizacija: temeljna institucija je sama Banka za obnovu i razvoj (IBRD), slijedi Međunarodno udruženje za razvoj (International Development Organisation – IDA), Međunarodna finansijska organizacija (International Finance Corporation – IFC), Multilateralna agencija za garantiranje investicija ( Multilateral Investment Garantee Agency – MIGA).

- 3 -

2. TOKOVI SREDSTAVA FINANSIJSKIH TRŽIŠTA I INSTITUCIJA

- 4 -

Finansijske institucije

Suficitarni sektor Deficitarni sektorPrivatni plasmani

Finansijska trzista

Sredstva

Depoziti

Sredstva

Krediti

Sredstva

VP

Sredstva

VP

Sredstva

VP

Sredstva

VP

Sredstva VP

3. GLAVNI NOSIOCI STRUKTURA IZVOZA I UVOZA KAPITALA

Izvoz i uvoz kapitala vrši se u različitim oblicima. Kada je riječ o ročnost, kapital se dijeli prema šemi:

Kapital se plasira u inostranstvo na duže vrijeme (dugoročne investicije, dugoročni zajmovi) ili na kraće vrijeme (komercijalni krediti i zajmovi na kraći rok). Kapital može biti uložen u proizvodne ili u neproizvodne svrhe. Kapitali koji se ulažu proizvodnju, saobraćaj ili trgovinu mogu biti u formi direktnih investicija i u formi portfolio investicija. Karakteristična osobina direktnih investicija, prema definiciji MMF, sastoji se u tome što investitor raspolaže s preduzećem u koje je investirao svoj kapital. Kod portfolio investicija investitor nema kontrolu niti raspolaže firmom u koju je uložen kapital. Na njih otpada 10-25 % učešća sopstvenog u ukupnom kapitalu date firme.Glavni nosioci inostranih direktnih investicija su krupni monopoli, odnosno multinacionalne kompanije, a kod portfolio investicija pojavljuje se i širi krug interesenata, a posebno rentijera.

U okviru privatnih kapitalnih ulaganja u inostranstvu, zapaža se brži rast kratkoročnih u odnosu na dugoročna kapitalna ulaganja, a u okviru dugoročnih ulaganja brži porast direktnih nego portfolio investicija. Također je i prihod direktnih investicija veći od prihoda portfolio investicija, iako nastaju po istoj osnovi.Posmatrajući s tog stanovišta, dva najveća izvoznika kapitala pred Veliku ekonomsku krizu, Englesku i SAD, uočljivo je da su SAD imale povoljniju strukturu ¨inostranih investicija¨. Amerikanci su i inače vodili daleko efikasniju politiku izvoza i uvoza kapitala nego ostale razvijene zemlje.Poslije Drugog svjetskog rata država se pojavljuje kao veoma značajan izvoznik kapitala i to u raznolikim oblicima. Javljaju se nove forme izvoza kapitala na nacionalnom i međunarodnom planu sa veoma značajnim novim oblikom izvoza kapitala javlja se i međunarodna ekonomsko-tehnička pomoć i izvoz patenata i licenci.

- 5 -

IZVOZ I UVOZ KAPITALA

KRATKOROČNI KAPITAL DUGOROČNI KAPITAL

BANKARSKI DEPOZITI I SREDSTVA NA RAČUNIMA DRUGIH FINANSIJSKIH USTANOVA

KRATKOROČNI

ZAJMOVI I

KREDITI

DIREKTNE

INVESTICIJE

PORTFOLIO

INVESTICIJE

DUGOROČNI

ZAJMOVI I

KREDITI

4. POJAM MEĐUNARODNOG FINANSIRANJA

Međunarodno finansiranje ne predstavlja samo refleks ili impuls međunarodne razmjene već je jedan od generirajućih faktora postojećih mehanizama savremenih međunarodnih ekonomskih odnosa.Obim međunarodnog finansiranja, kao čin ¨premošćavanja¨ vremenske diferencije između dana realiziranja i plaćanja ugovorenog posla, predstavlja vrijednosnu razliku spoljnotrgovinskih tokova. Veći izvoz od uvoza u istom vremenskom periodu bez primitka vrijednosnog ekvivalenta predstavlja kreditiranje inostranstva. Na isti način, veći uvoz od izvoza u istom vremenskom periodu bez plaćanja vrijednosnog ekvivalenta predstavlja kreditiranje iz inostranstva. Dakle, ovo kreditiraje međunarodnih trgovinskih tokova predstavlja osnovu međunarodnog kretanja kapitala.Budući da kreditiranje inostranstva podrazumijeva odgovarajući višak novčanih nad robnim fondovima, ono istovremeno reproducira i inflatorna dejstva.Uvoz kapitala može imati i deflatorno dejstvo. Ako je zemlja kreditirana iz inostranstva- primajući robu bez promptnog plaćanja, ona je- ne angažirajući nikakva novčana sredstva za taj uvoz, stvorila višak robnih nad novčanim sredstvima.Ukupno reguliranje privrednog razvoja nacionalne ekonomije u sferi međunarodnih finansiranja dvostrano je determinirano: unutrašnjim privrednim odnosima i mogućnostima transfera raspoloživog kapitala. S jedne strane unutrašnji privredni odnosi predstavljaju osnovu iz koje proizilaze određene ekonomske intervencije nacionalne privrede a s druge strane, mogućnosti transfera raspoloživog kapitala.Jedan od osnovnih problema međunarodnih finansiranja susreće se u samom međunarodnom transferu raspoloživih kapitala.

5. PROBLEM MEĐUNARODNOG TRANSFERA RASPOLOŽIVIH KAPITALA

5.1. Klasično i moderno tumačenje efekata transfera

Inostrana sredstva plaćanja se ne mogu trošiti u zemlji uvoznici dok ih ne pretvorimo u domaća sredstva plaćanja, pa tako susrećemo prvi dio transfernog problema koji se odnosi na novčani transfer. Kako je takav transfer odraz povećanog uvoza u materijalnoj, odnosno realnoj formi, što predstavlja osnovu međunarodnog kretanja kapitala, susrećemo i drugi dio transfernog problema koji se sada odnosi na realni transfer.Transferni problem se obično izlaže na dva načina: kao realni ili kao monetarni problem. Prvi način tretiranja polazi od klasičnih pretpostavki da je okosnica funkcionisanja nacionalnog ekonomskog sistema jednakost dohotka i potrošnje uz punu zaposlenost. Drugi način tretiranja transfernog problema polazi od Keysijanskih pretpostavki da je nacionalni ekonomski sistem karakterističan po perfektno elastičnoj ponudi radne snage i robe.Ono što je zajedničko za oba prilaza odnosi se na pitanje u kojoj mjeri finansijski transfer utiče na promjene tražnje uvoznih roba u odnosnim zemljama. U normalnim okolnostima očekivati je da će proces trasfera djelovati u pravcu reduciranja tražnje u zemlji izvoznici kapitala i u pravcu povećanja tražnje u zemlji uvoznici kapitala.Klasično tumačenje efekata transfera. Budući da osnovu klasičnog tumačenja transfernog procesa čine pretpostavke jednakosti dohotka i potrošnje u nacionalnoj ekonomiji, onda se i

- 6 -

efekti transfera mogu tumačiti na osnovama klasičnog poimanja uspostavljanja ravnotežnih platnobilansnih odnosa.

Modernije tumačenje efekata transfera.Ono se bazira na pretpostavci da su ponude domaće i proizvodnje perfektno elastične kod fiksnog nivoa domaćih cijena, tako da su proizvodnja, dohodak i zaposlenost determinirani agregatnom tražnjom.

5.2. Odnos transfera i stabilnosti

Teorija transfera kapitala vezana je i sa problemima platnobilansnog prilagođavanja. Tako, klasično tumačenje transfernog problema pokazuje da u uslovima pune zaposlenosti zemlja sa deficitom platnog bilansa nije izložena pogoršanju odnosa razmjene, kada zbog neravnoteže platnog bilansa dođe do dotoka inostranog kapitala. Moderno tumačenje, međutim, pokazuje da pogoršanje ili poboljšanje platnog bilansa ovisi o promjenama potražnje za uvoznom i domaćom robom.

5.3. Odnos transfera i spoljnotrgovinske intervencije

Ovdje se razmatraju efekti primjene intervencionističkih mjera na transfer kapitala. Dvije su osnovne grupe bile uvijek prisutne. Jedna grupa se odnosi na stimuliranje izvoza, a druga na restringiranje uvoza.

Stimuliranje izvoza podrazumijeva smanjenje izvoznih cijena ispod nivoa određenog troškovima proizvodnje na domaćem tržištu.Prema klasičnom tumačenju, kada je transfer jednak promjenama uvozne potrošnje u objema zemljama, transfer će biti pozitivan ili negativan u ovisnosti o tome da li je suma promjena uvozne potrošnje u objema zemljama veća ili manja od jedinice.Dakle, efekti stimuliranja izvoza na realizaciju transfera odnosno na platnu bilansu, prema modernijem tumačenju, ovise o rangiranju štednje u zemlji uvoznici, s jedne, i o načinu finansiranja u zemlji izvoznici, s druge strane.Restringiranje uvoza podrazumijeva povećanje domaćih cijena uvoznoj robi u odnosu na cijene plaćene inostranstvu. Razlika između tih cijena ide u korist državih prihoda ili u korist pojedinih uvoznika, što ovisi o načinu restringiranja uvoza.

6. VRSTE MEĐUNARODNOG KRETANJA KAPITALA

Međunarodno kretanje kapitala postalo je vrlo složeno i poprimilo je različite forme. Jedna od najprihvatljivijih podjela međunarodnog kretanja kapitala jeste ona koja polazi od vremena. Podjela na krtakoročni i dugoročni kapital, odražava izrazitu međusobnu diferenciranost ne samo po trajanju svog povratnog hoda već i po nizu karakteristika koje proizilaze iz funkcije i namjene tih plasmana.

Također, postoje i druge podjele. Tako, ako se pojmu međunarodnog finansiranja prilazi sa monetarnog aspekta, onda se podjela vrši na špekulativno, stabilizirajuće, kompenzatorno i slično. Dakle, međunarodno kretanje kapitala na neki način poprima osobine čisto bankarskih transakcija. A ako se tom pojmu prilazi sa aspekta materijalne strane onda se podjela uglavnom vrši na izvozno, uvozno, preduzetničko i slično finansiranje. Uglavnom, u ovom slučaju, međunarodno kretanje kapitala poprima osobine čisto poslovnih transakcija.Podjela međunarodnog kretanja kapitala vrši se na one koje imaju autonomni karakter i one koje imaju kompenzatorni karakter.

- 7 -

Autonomni karakter iamju one međunarodne transakcije kapitala koje se preduzimaju radi realiziranja spoljnotrgovinskih poslova. One su neovisne o platnobilansnoj situaciji i preduzimaju ih spoljnotrgovinski akteri potpuno autonomno. Kompenzatorni karakter imaju one međunarodne transakcije kapitala koje se preduzimaju upravo da bi ¨ispravljale¨ neusklađenosti autonomnih transakcija. One su u direktnoj ovisnosti o platnobilansnoj situaciji i preduzimaju ih monetarne vlasti u cilju platnobilansnog kompanziranja. Dakle, kompenzatorno kretanje kapitala izgleda kao posljedica autonomnog kretanja kapitala.Osnovna klasifikacija međunarodnog kretanja kapitala izgleda da je ona koja ukupna kratanja kapitala dijeli na kretanje kratkoročnog i na kretanje dugoročnog kapitala. Svrsishodno je vršiti daljnju podjelu prema funkcijama i namjenama pojedinih vrsta kapitala.

7. MEĐUNARODNO KRETANJE KRATKOROČNOG KAPITALA

Pored naglašenih kompenzatornih transakcija kretanja međunarodnog kratkoročnog kapitala ne mogu se zanemariti ni autonomne kratkoročne transakcije. Tu se prije svega misli na špekulativno kretanje kapitala i kretanje koje je izazvano razlikama kamatnih stopa.

7.1. Kratkoročni kapital i novacZemlja sa suficitom platnog bilansa realizira priliv zlata, što povećava količinu novca u opticaju i zemlja sa deficitom platnog bilansa realizira odliv zlata, što smanjuje količinu novca u opticaju. Zamjenjujući ulogu zlata kratkoročnim kapitalom, nije teško zaključiti da se priliv zlata poistovjećuje sa prilivom kratkoročnog kapitala.Budući da ostvarene devize izvoznici obično prodaju u krajnjoj instanci centralnoj banci, očito je da odliv kratkoročnog kapitala djeluje na povećanje količine novca u opticaju, a važi i obrnuto.

7.2. Kratkoročni kapital i novčano tržište

Ukoliko se kratkoročno kretanje kapitala ne provodi posredstvom centralne banke, ono se obično realizira posredstvom novčanog tržišta. Dva načina finansiranja karakteriziraju vezu kratkoročnog kapitala sa novčanim tržištem. Prvi se odnosi na finansiranje spoljnoekonomskih transakcija špekulativnim kapitalom a drugi na direktno finansiranje od strane samih spoljnotrgovinskih aktera.Prva mogućnost finansiranja ovisi o ocjenama kretanja vrijednosti deviznih kurseva izvozne i uvozne zemlje. U stvari, kretanje kratkoročnog kapitala kojim se finansira izvoz do momenta naplate proteklo je iz špekulativnih transakcija. One su, zapravo, predstavljale prelijevanje raspoloživih fondova špekulanata u fondove izvoznika.Druga mogućnost finansiranja izvoznih poslova ovisi o finansijskoj snazi izvoznika. Ako su oni u stanju da sami finansiraju svoj izvoz, tj. ako su u mogućnosti da kreditiraju inostrane kupce u nekom kratkoročnom vremenskom periodu, onda se odliv kratkoročnog kapitala ne može poistovijetiti sa prilivom zlata i ne može rezultirati povećanjem količine novca na domaćem tržištu.Kretanje kratkoročnog kapitala usko je vezano se promjenama deviznog kursa. Međunarodno kretanje kapitala može imati stabilizirajuće i destabilizirajuće efekte. Deficit platnog bilansa stvara dobru podlogu da špekulativne transakcije djeluju destabilizirajuće.

- 8 -

U suprotnom slučaju, kada bi suficit platnog bilansa rezultirao odlivom krakoročnog kapitala, špekulativne transakcije će imati stabilizirajuće efekte, jer će doći do priliva kratkoročnog kapitala, pa time one će rezultirati jačanjem deviznog kursa.

8. MEĐUNARODNA TRŽIŠTA KAPITALA

Međunarodna tržišta kapitala predstavljaju mehanizme putem kojih se ostvaruju međunarodna kretanja kapitala. Različito motivisanim i raznim oblicima međunarodnih kretanja kapitala, odgovaraju i različiti instrumenti i segmenti međunarodnih tržišta kapitala.Funkcija finansijskih tržišta je izuzetno važna, na njima se formiraju cijene, kao što su kamatne stope, devizni kursevi i kotacije (cijene) hartija od vrijednosti koje vrše jak uticaj na donošenje ekonomskih odluka. Pored obezbjeđenja platnog prometa, finansijska tržišta vrše alokaciju štednje u razne ekonomske sektore i zemlje i pružaju metode i sredstva za evaluaciju rizičnosti prinosa investicionih projekata. Posredovanje se ne vrši samo putem međunarodnih nego i putem domaćih finansijskih tržišta, jer su mnoge domaće finansijske institucije istovremeno i značajni subjekti međunarodnog tržišta kapitala.

Po kriteriju poslova i instrumenata koji se promeću na finansijskim tržištima, oni se dijele na dužničke hartije i vlasničke hartije.Osnovni i najtipičniji vrijednosni papiri kojima se trguje na tržištima kapitala (berzama) jesu obveznice i dionice. Obveznice su vjerovnički papiri kojima izdavač prodajući ih prikuplja finansijska sredstva za pojedine investicione poduhvate. Da bi ih kupac kupio, one imaju fiksan obično nešto veći prinos nego što bi isti kupac ostvario ako bi uložio u banku i ¨zarađivao¨ odgovarajuću kamatu.

S druge strane, dionice su vlasnički papiri. Kupac dionice postaje vlasnikom dijela društva u koje je na taj način uložio svoja finansijska sredstva i stoga ima pravo na dio dobiti (dividendu) u veličini srazmjernoj svom ulogu.

Kupljena dionica od društva se ne može vratiti društvu, ali se može prodavati na berzi vrijednosnih papira. Ako je društvo ostvarilo odgovarajuću akumulaciju, ona će vrijediti iznad nominalne a ako je ostvarilo gubitak, vrijediće ispod nominale.Osim ovih dionica koje se nazivaju običnim dionicama i mogu glasiti na ime ili na donosioca postoje još i povlaštene ili prioritetne dionice. Imaoci takvih dionica uživaju nešto veća prava u odnosu na obične dioničare ali zato nose fiksnu dividendu. One također mogu biti i konvertibilne.

Klasifikacija segmenata međunarodnog finansijskog tržišta koja polazi i od vrste institucija i od vrste poslova koji se na njima pretežno obavljaju je: (1) bankarsko tržište depozita i kredita, uključujući devizno tržište, (2) tržište obveznica, (3) tržište (berza) efekata, odnosno dionica i sličnih hartija od vrijednosti.

8.1. Bankarsko tržište depozita i kredita

Finansijski centri pojedinih zemalja (Tokio, Njujork, London, Frankfurt) istovremeno su i stubovi međunarodnog finansijskog tržišta preko kojih se odvija najveći dio transakcija.Svaki značajan nacionalni finansijski centar zavisi od postojanja velikog broja domaćih investitora i deponenata koji nude sredstva domaćim korisnicima. Investitori direktno snabdjevaju korisnike kapitalom tako što kupuju njihove dužničke hartije, obveznice i komercijalne papire ili vlasničke hartije. Deponenti svoja slobodna sredstva nude finansijskim

- 9 -

posrednicima (bankama, osiguravajućim kompanijama, uzajamnim fondovima) koji objedinjavaju ova sredstva i na osnovu njih daju zajmove ili vrše investicije u vlasničke hartije (dionički kapital).Međunarodni finansijski centar postoji kada se domaća sredstva nude inostranim korisnicima ili kada su inostrana sredstva ponuđena domaćim korisnicima. Svaki značajniji međunarodni finansijski centar će razvijati posao kojim se inostrana sredstva posreduju inostranim korisnicima, postoje i posebni «off shore» finansijski centri koji se bave samo tim poslovima, koji žive samo od pružanja usluga nerezidentima. Glavni off shore centri su Luksemburg, Kajmanska Ostrva, Bahami, Holandski Antili, Bahrein i Kuvajt. Ovi centri privlače klijentelu regulativom koja je fleksibilnija od regulative pod kojom rade nacionalni i međunarodni finansijski centri.Poslovi u finansijskim centrima sa elementom inostranosti podrazumijevaju funkcionisanje deviznih tržišta, čija je funkcija da formiraju devizni kurs po kome se transakcije preračunavaju iz jedne valute u druge, da vrše likvidaciju tih transakcija u međunarodnom platnom prometu i da omoguće poslove kojima se klijenti obezbjeđuju od kursnog rizika. Iz ovih razloga i zbog toga što se na deviznim tržištima zapravo trguje bankarskim depozitima denominiranim u različitim valutama, deizna tržišta su integralni dio međubankarskih tržišta.Pri ocjeni značaja tržišta moraju se posmatrati kako stanja (stock) tako i tokovi (flow). Obim međubankarskog tržišta depozita i kredita se iskazuje stanjem ukupnih potraživanja i obaveza na određeni dan, ali i poslovima kreiranim u pojedinim godinama.

U prva tri segmenta međunarodnog finansijskog tržišta uglavnom se trguje dužničkim hartijama i zajmovima (certifikatima o depozitu, dugoročnim obveznicama i kratkoročnim notama-negarantovanim i garantovanim obveznicama euro-tržišta) u bankarskim kanalima. Dvije su tendencije u ovom poslovanju od posebne važnosti: promjene u relativnom značaju pojedinih segmenata tržišta (relativan pad učešća zajmova u korist emitovanja obveznica i kratkoročnih papira) i izuzetna ekspanzija eurotržišta koje dobija sve veći značaj u okviru tržišta depozita i kredita, deviznog tržišta i tržišta obveznica. (eurovaluta je svaka valuta sa kojom se slobodno trguje i u kojoj se vrše bankarski poslovi izvan zemlje čija je ona nacionalna valuta). Glavni izvori sredstava za euro-tržišta su: (1) depoziti vlada i javnih institucija koje žele da drže dolare izvan SAD, (2) TNC sa viškom likvidnih sredstava, (3) europske banke sa viškom deviza i (4) devizna rezerve zemalja sa platnobilansnim suficitima (Japan, Tajvan, Njemačka). Za eurodepozite ne postoji obavezna rezerva, pa je stvar trezvenosti banaka kolike će rezerve držati. Tržište je u osnovi neregulisano. Depoziti su uglavnom kratkoročni jer je najveći dio depozita iz banaka. Tržište ne posluje sa depozitima po viđenju, već štednim i oročenim depozitima. Značajan proizvod euro-tržišta je plivajuća kamatna stopa LIBOR (London Inter-Bank Offered Rate).

8.2. Međunarodno tržište obveznica

Njegova ekspanzija je korelirana sa usporavanjem odobravanja klasičnih zajmova od strane privatnih banaka zemljama u razvoju. Obveznice su dužnički papiri kojima se u osnovi angažuju dugoročna sredstva kao i u slučaju zajmova, ali je sama obveznica najčešće prenosiva i stoga postaje interesantna za međunarodna finansijska tržišta.Pored domaćih obveznica denominiranih u valuti zemlje subjekata koji ih emituju, postoje i inostrane obveznice i euro-obveznice.Inostrane obveznice emituje domaći subjekt u inostranstvu, ali su one denominirane u valuti zemlje gdje se emituju (njemačka firma koja u Švicarskoj emituje obveznice u švicarskim francima).

- 10 -

Euro-obveznica se plasira i garantuje najčešće za račun korisnika od strane sindikata banaka. Obveznica je denominirana u tuđoj valuti, a plasira se u drugim zemljama, izvan zemlje u čijoj je valuti denominirana (da je njemačka firma obveznice u Švicarskoj denominirala u dolarima, a plasirala izvan SAD, bile bi to euro-obveznice). Neki od razloga za ekspanziju euro-obveznica, tržište je relativno neregulisano, obveznice se lakše plasiraju nego na čisto domaćim tržištima, njihov prinos se uglavnom ne oporezuje. Euro-obveznice emituju TNC, strane države i međunarodne institucije.

8.3. Međunarodna tržišta vlasničkih hartija (dionica)

Neki od osnovnih faktora koji su doprinjeli ekspanziji tržišta dionica su fenomen sekjuritizacije, rast međunarodnog portfolio i direktnog investiranja. Dionice i drugi vlasnički papiri kupuju se i zbog diverzifikacije portfolija u cilju smanjenja rizika, ali su one sve više i sredstvo direktnog investiranja u inostranstvu, uz sticanje vlasničke kontrole nad preduzećem u koje su sredstva uložena.

9. MEĐUNARODNO KRETANJE DUGOROČNOG KAPITALA

Osnovni oblici međunarodnog kretanja kapitala su, uglavnom, zajmovi u najširem smislu riječi s jedne i direktne i portfolio inostrane investicije, s druge strane. Prvi oblik predstavlja prenos kupovne snage iz jedne zemlje u drugu, a drugi predstavlja preduzimački investicioni poduhvat u inostranstvu. Međunarodni zajmovni kapital podrazumijeva određeni finansijski odnos između dviju zemalja u kojem zemlja izvoznica kapitala stavlja na raspolaganje ugovorenu količinu novca a zatim zemlja uvoznica kapitala se obavezuje da primljeni iznos vrati u određenom vremenu uz odgovarajuću cijenu. Direktne i portfolio inostrane investicije podrazumijevaju određeni privredno- kooperacijski odnos između dviju zemalja u kojem inostrani investitor, na temelju uloženog kapitala, obavlja odgovarajuće privredne aktivnosti u zemlji uvoznici kapitala.

9.1. Međunarodni zajmovni kapital

Diferencijacija međunarodnog zajmovnog kapitala se vrši na dvije osnovne grupe. To su zajmovi za finansiranje izvoza i zajmovi u svrhe ekonomske pomoći.

Karakteristike i efekti zajmovnog kapitala. ¨Pravo ime¨ zajmovnog kapitala jeste kamatonosni kapital. Stavljanje na raspolaganje određenog iznosa novca od strane zemlje izvoznice uslovljeno je obavezom zemlje uvoznice kapitala da vrati za iznos kamata uvećenu količinu primljenih novčanih ili robnih sredstava.

Kretanje zajmovnog kapitala vrši se u dvije osnovne forme: novčanoj i robnoj.

Razlika između novčane i robne forme zajma jeste i u tome što se novčani pretvara u realni, posredstvom spoljnotrgovinskog multiplikatora. Kretanje međunarodnog zajmovnog kapitala uglavnom je stimulirano mogućnostima povoljnijih plasmana. Povoljnost plasmana je u direktnoj srazmjeri sa cijenom zajmovnog kapitala, tj. visinom kamatne stope. Ako bi se zanemarili ostali impulsi kretanja zajmovnog kapitala kao što su politički, strateški, konkurentski i ostali, ova vrsta međunarodnog finansiranja mogla bi se okarakterisati kao autonomno kretanje dugoročnog kapitala izazvano razlikama kamatnih stopa.

Postoje i vrste zajmova kod kojih se promjena oblika transfera vrši direktno. Tu spadaju trgovački krediti i krediti vezani za robne isporuke. Dalje, zajam može biti javni ili privatni prema tome da li ga daje država ili javno- pravna institucija.

- 11 -

Priliv zajmovnog kapitala izaziva pozitivne i negativne efekte i poboljšava platnobilansnu poziciju zemlje. Efekti odliva kapitala djeluju suprotno. Multiplicirajuće dejstvo odliva kapitala se izjednačava se efektom povećanja uvoza i djeluje u smjeru smanjenja nacionalnog dohotka. Odliv novčanog kapitala djeluje deflatorno a odliv robnog inflatorno.

Zajmovi za finansiranje izvoza. Osiguranje protiv izvoznih rizika postalo je sastavni dio finansiranja ivoznih poslova u većini zemalja. Troškovi osiguranja (premija osiguranja) su postali sastavni dio troškova izvoznih kredita. Uobičajeni rizici koji se pojavljuju u sferi finansiranja izvoza su uglavnom politički, transferni i komercijalni.

Zajmovi u svrhu ekonomske pomoć. Neusaglašeni ciljevi zajmodavca i zajmoprimca, znatan stepen kontraverznosti u mišljenjima i teoretskim obrazloženjima ideja i karaktera zajmova namjenjeni za ekonomsku pomoć, osnovne su karakteristike ove vrste mađunarodnog finansiranja.

Osnovni interesi plasiranja kapitala u inostranstvo u svrhu ekonomske pomoći mogu se podijeliti u dvije osnovne grupe: to su komercijalni i politički ili strateški interesi.

Ekonomski interes plasiranja kapitala u inostranstvo u svrhu ekonomske pomoći gotovo je uvijek prisutan u takvim plasmanima. Ekonomska pomoć predstavlja jednu od formi obezbjeđenja izvozne ekspanzije.

9.2. Direktne inostrane investicije

Direktnu investiciju u inostranstvu predstavlja svaki oblik ulaganja u određeno preduzeće kojim se stiče vlasnička kontrola nad njim. Smisao je u tome da ako je ulaganje u jednu firmu najrizičniji oblik ulaganja, onda je bolje ostvariti i pravo poslovnog odlučivanja u njemu. Ovdje se postavlja pitanje zašto one doživljavaju izuzetnu ekspanziju ako su najrizičniji oblik međunarodnog kretanja kapitala, na koje je odgovor da uz veći rizik ide i mogućnost mnogo veće zarade. Brz rast direktnih investicija se pripisuje aktivnostima multinacionalnih i transnacionalnih korporacija. Motivi za ivestiranje se grupišu u (1) strateške, (2) bihejvioralne (subjektivne) i (3) ekonomske.Direktne inostrane investicije predstavljaju međunarodno kretanje dugoročnog kapitala koje je podložno uslovima kontrole koje postavlja zemlja koja investira svoj kapital i ograničenjima koje uvodi zemlja u koju se investira. Budući da se direktno investiranje često obavlja ne u materijalnoj već u nematerijalnoj formi, definiciju bi trebalo utoliko dopuniti što pored već rečenog one predstavljaju i formiranje i oplođavanje kapitala u inostranstvo.

Inostrane investicije imaju nekoliko dodirnih tačaka sa portfolio investicijama. Portfolio investicije predstavljaju ulaganje kapitala u obveznice, bonove ili razne efekte koje izdaju države, razne institucije ili trgovačka društva.

Transfer znanja i tehologije danas predstavlja osnovnu formu u kojoj se vrši direktno inostrano investiranje. Dva osnovna problema zauzimaju najistaknutije mjesto u domenu direktnih inostranih investicija. Jedan se odnosi na pravce međunarodnog kretanja kapitala a drugi na transfer znanja i tehnologije.

- 12 -

9.3. Portfolio investicije

Razvojem finansijskih tržišta i odgovarajućih instrumenata, nastale su mogućnosti da investitori koji ne žele mnogo da rizikuju, izvrše diverzifikaciju rizika tako što će u svom portfoliju da drže više hartija od vrijednosti. Portfolio investiranje se definiše i kao davanje zajmova ili kupovina hartija od vrijednosti do nivoa koji investitoru ne daje pravo odlučivanja i kontrole nad subjektima u koje je uložio, jer ukoliko bi se radilo o većinskim ulaganjima, radilo bi se o direktnim investicijama.

Po rizičnosti, portfolio investicije se nalaze između nižeg rizika i nižeg prinosa na bankarske depozite i zajmove, i višeg rizika i višeg prinosa na kapital direktno investiran u vlasnički kontrolisano preduzeće. Manjinskim ulaganjem u veći broj dobro odabranih subjekata vrši se diverzifikacija rizika uz očekivanje da će ukupan prinos na investirani kapital (dividenda i povećanje vrijednosti dionica) ipak premašiti prinos od poslovanja u obliku depozita ili zajmovnog kapitala. Za portfolio investicije odlučuju se i institucionalni investitori (penzioni fondovi, fondovi zdravstvenog i drugog osiguranja, uzajamni fondovi, itd.)Iako je diverzifikacija rizika, u principu, bila moguća i držanjem isključivo domaćih potraživanja, odnosno hartija od vrijednosti, istina je da je mogućnost diverzifikacije rizika veća ako na raspolaganju stoji širi izbor tržišta i hartija od vrijednosti. Mnoga domaća finansijska tržišta nisu dovoljno razvijena i duboka da bi pružila zadovoljavajuće mogućnosti diverzifikacije portfolija, dok s druge strane, mogućnosti investiranja u širok dijapazon inostranih HOV dozvoljava velike mogućnosti diverzifikacije rizika. Danas se često pod portfolio investicijama automatski podrazumijeva međunarodna diverzifikacija portfolija. Međunarodno poslovanje nosi sa sobom i rizik od promjene deviznih kurseva, što može donijeti i gubitke i dobitke, tako da diverzifikacija u papire denominirane u različitim valutama jeste i jedan od načina obezbjeđivanja od ili pokrivanja kursnog rizika. Što je šira diverzifikacija, to je stabilniji prinos i razrjeđeniji rizik. Mogućnosti za uspješnu međunarodnu diverzifikaciju rizika utoliko su veće što su kretanja kotacija (cijena) finansijskih instrumenata manje korelirana na različitim tržištima.Iz međunarodne diverzifikacije ne slijedi automatski da pojedinačni investitor svoj problem može riješiti kupovinom dionica transnacionalnih preduzeća. Istraživanja su pokazala da dionice TNC nisu manje rizične i ne nose sistematski manju varijaciju cijena nego čisto domaće HOV.Pojedinačnim i manjim investitorima ostaje mogućnost posrednog portfolio investiranja, što se postiže ulaganjem kapitala u neki međunarodno diverzifikovani uzajamni investicioni fond, koji mogu biti globalni, međunarodni, regionalni i fondovi za pojedinačne zemlje.

- 13 -

10. MEĐUNARODNA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ-IBRD

Nakon završetka rata sagledavaju se mogućnosti privrednog razvoja i stvaranja uslova za oporavak i jačanje kapitalističkog načina proizvodnje.To je značilo da treba pomoći obnovu zemalja Zapadne Evrope i obezbijediti kapitalistički put razvoja u područjima gdje su se oslobodilački pokreti borili za ostvarenje nacionalne nezavisnosti.O uređenju međunarodnih ekonomskih odnosa po završetku rata počelo se rasptavljati i u SAD još u proljeće 1940. godine. Međunarodni monetarni i finansijski problemi istovremeno se razmatraju i u Velikoj Britaniji. .Između američkog “Vajtovog plana” i britanskog “Kejnzovog plana” prijedloga za uređenje međunarodnih ekonomskih odnosa bilo je dosta sličnosti. U oba je isticana potreba da se obezbijede uslovi za slobodan izvoz kapitala, stabilnost deviznih kurseva i slobodu međunarodne trgovine.Monetarna i finansijska konferencija u Breton-Vudsu održana je jula 1944. godine uz učešće predstavnika 44 zemlje, i trajala je dvije nedjelje. Na njoj je odlučeno da se osnuju MEĐUNARODNI MONETARNI FOND I MEĐUNARODNA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ-IBRD. Ove dvije institucije trebalo je da obezbijede međunarodnu monetarnu i finansijsku saradnju: prva u oblasti međunarodnih plaćanja , deviznih kurseva i pružanja pomoći za otklanjanje kratkoročnih neravnoteža u platnom bilansu, a druga u oblasti srednjoročnog i dugoročnog finansiranja. Na taj način se ove dvije organizacije dopunjuju. Sporazum o osnivanju IMF i IBRD stupio je na snagu 27. decembra 1945. godine kada ga je ratifikovalo 29 zemalja, a Banka je počela sa radom 26. juna 1946. godine.Pod okriljem IBRD formirane su kasnije još tri finansijske institucije afilijacije Banke:

1. Međunarodna finansijska korporacija -IFC (1956.g.)2. Međunarodno udruženje za razvoj-IDA (1960.g.)3. Multilateralna agencija za garantovanje investicija-MIGA (1988.g.)

Za IBRD I IDA koristi se često zajednički naziv Svjetska banka, dok pod Grupom Svjetske banke podrazumijevaju sve četiri institucije: IBRD, IDA, IFC i MIGA.

10.1. Ciljevi i organizacija

Osnovni cilj IBRD je da obezbijedi finansiranje onih projekata koji su značajni za nacionalnu privredu a za koje nije zainteresovan privatni kapital, jer nisu neposredno profitonosni zbog potrebe većih iznosa za ulaganje i prisutnosti većeg rizika. Bitno je naglasiti da Banka ne konkuriše privatnom kapitalu, već stvara povoljne uvjete za njegov plasman. Polovinom 2000. godine Međunarodna banka za obnovu i razvoj ima 183 zemlje članice. Treba istaći da je članstvo u Banci uslovljeno članstvom u IMF.Banka je organizovana u vidu dioničkog društva, odnosno ona je banka njenih vlasnika.Broj glasova koji pripada svakoj zemlji članici određuje se prema visini upisane kvote: svaka zemlja ima 250 glasova i još po jedan glas na svaku akciju upisanog kapitala (jedna akcija sada glasi na 100 000 SDR).U 2000.godini SAD raspolažu sa 16,98 % ukupnog broja glasova, zatim dolazi Japan 6,24 %, SR Njemačka 4,82 %, Velika Britanija 4,62 % i Francuska 4,62 %. Ovih pet zemalja ima 37,28 % ukupnog broja glasova, ako im dodamo još pet razvijenih zemalja kao što su Kanada, Italija, Holandija, Belgija i Švajcarska onda zaključujemo da ovih deset zemalja raspolaže sa 49,35 % ukupnog broja glasova.Najveći uticaj na politiku i poslovanje IBRD ima vlada SAD. Pored toga što imaju najveću kvotu i najveći broj glasova, Amerikanci imaju i svog predstavnika na mjestu predsjednika

- 14 -

Banke, veliki broj kadrova u aparatu Banke i najveći dio sredstava se prikuplja na američkom finansijskom tržištu.Organi Banke su Odbor guvernera, Odbor izvršnih direktora i predsjednik.U Odbor guvernera ulazi po jedan predstavnik svake zemlje; sastaje se po pravilu jednom godišnje, da bi usvojio godišni izvještaj i završni račun, izabrao direktore i donio odluke iz svoje nadležnosti. Odbor izvršnih direktora predstavlja tijelo sačinjeno od 24 direktora od kojih 5 imenuju zemlje sa najvećim iznosom kvota (SAD, Japan, Njemačka, Francuska i V.Britanija), a ostalih 19 biraju “izborna tijela”, koja sačinjavaju grupe zemalja. Mandat im traje 2 godine.Odbor izvršnih direktora, na prijedlog direktora donose odluke o odobravanju zajmova zemljama članicama, iznos, uslove i sl., kao i odliuke o sopstvenom zaduživanju na tržištu kapitala. Odbor izvršnih direktora bira predsjednika banke sa mandatom od 5 godina koji je istovremeno i predsjednik odbora.

10.2. Sredstva Banke

Sredstva Banke potiču iz 4 osnovna izvora: uplaćenog dijela kvota zemalja članica, zaduživanja na međunarodnom finansijskom tržištu, povraćaj ranije datih kredita i ostvarenog dohotka.Drugi, zapravo najvažniji izvor sredstava čini zaduživanje Banke na međunarodnom finansijskom tržištu. Banka se zadužuje kod vlada pojedinih zemalja, njihovih centralnih banaka i agencija i kod poslovnih banaka ugovaranjem kredita i prodajom svojih hartija od vrijednosti. Tržište na kojem Banka prikuplja sredstva je diverzificirano, kako u regionalnom pogledu (obuhvata preko 100 zemalja), tako i u pogledu valutne strukture, što joj omogućuje da se zadužuje pod najpovoljnijim uvjetima. Hartije od vrijednosti (obveznice) koje emituje IBRD veoma su atraktivne na finansijskom tržištu. Dva su osnovna razloga zbog kojih ih investitori rado prihvaćaju: 1. zemlje članice cjelokupnim upisanim kvotama (ne samo uplaćenim dijelom) garantuju za obaveze banke i 2. Banka, koristeći svoj stručan aparat vrši strogu selekciju projekata u čijem će finansiranju učestvovati.

10.3. Zajmovi Banke- uslovi

Međunarodna banka za obnovu i razvoj obobrava zajmove prvenstveno za finansiranje konkretnih projekata, a rjeđe za opšterazvojne potrebe. Ona je i razvojna i finansijska institucija, što znači da pri izboru projekata u čijem će finansiranju učestvovati vodi računa o tome da projekat doprinosi razvoju konkretne zemlje, ali i da obezbjeđuje urednu otplatu pozajmljenih sredstava.Obično se kaže da IBRD daje zajmove po tržišnim uslovima. Riječ je, prvenstveno, o visini kamatne stope. Kamatna stopa koju plaćaju dužnici na zajmove dobijene od IBRD-a je iznad stope koju sama Banaka plaća pri prikupljanju sredstava na finansijskom tržištu. Iz pozitivne razlike između aktivnih i pasivnih kamata Banka pokriva svoje troškove poslovanja ostvaruje određeni dohodak. Zajmovi, znači, nisu subvencionirani pa se u tom smislu može reći da su dati po tržišnim uslovima.Banka odobrava srednjoročne i dugoročne zajmove sa rokom povrata do 20 godina, ali bilo je i zajmova sa dužim rokom. Poček (grace period), odnosno vrijeme do početka otplate obično iznosi 5 godina. Banka odbija mogućnost reprogramiranja svojih zajmova.Kamatna stopa je ista za sve zemlje, a mijenja se u zavisnosti od uslova po kojim sama Banka pozajmljuje sredstva na međunarodnom tržištu. Kamatna stopa se utvrđuje dva puta godišnje (1.januara i 1.jula), dodavanje 0,50 % marže na kamatnu stopu po kojoj se sama Banka zadužuje. Od 1.jula 1998. godine marža je povećana na 0,75 %.

- 15 -

Pošto su zajmovi IBRD namjenjeni prvanstveno onim zemljama koje ne mogu dobiti potrebna sredstva na tržištu kapitala po prihvatljivim uslovima, neophodno je utvrditi koje zemlje ne treba da koriste sredstva Banke. Za isključivanje zemalja koje su već dostigle određeni nivo razvijenosti iz grupe koja ima pravo korištenja zajmova IBRD-a koristi se tzv.PROCES GRADUACIJE. Proces graduacije predviđa da se zemlje koje prekorače utvrđenu granicu postepeno isključuju iz kruga zemalja kojima se dodjeljuju zajmovi. Taj proces treba da traje, po pravilu, oko 5 godina, ali sa uvažavanjem specifičnosti svake zemlje pa se ostavlja mogućnost da taj proces traje i duže.

10.4. Finansiranje projekta

Projekti koje finansira IBRD prolaze kroz nekoliko faza: 1. identifikovanje2. priprema3. ocjena4. pregovori5. usvajanje 6. izvršenje i nadzor7. naknadna ocjena projekta

1.Faza identifikovanja projekta obuhvata utvrđivanje objekta čijem ostvarivanju valja pristupiti zbog njihovog doprinosa razvoju nacionalne privrede i njihovih tehničkih i ekonomskih karakteristika.Projekte mogu pregledati vlade zemalja članica, sama Banka ili konkretno zainteresovani poslovni krugovi- zajamotražioci.2.Faza pripreme projekta započinje tako što zajamotražilac i Banka zajednički sagledavaju i pronalaze, u tehničkom i ekonomskom smislu, najpovoljniju varijantu projekta sa stanovišta ostvarivanja ciljeva razvoja.Ova faza može trajati jednu do dvije godine, što zavisi od vrste projekta i od toga da li je ranije bilo sličnih poduhvata.3.Faza ocjenivanja projekta slijedi nakon završetka studija o projektu. Ocjenu projekta vrše stručnjaci Banke, kojima mogu, ponekad, pomagati i pojedini konsultanti sa strane. Ocjena podrazumijeva sagledavanje tehničkih, institucionalnih, ekonomskih i finansijskih aspekata projekta. Ekonomska ocjena podrazumijeva analizu troškova i koristi za pojedine varijante projekta, značaj i ulogu u grani i doprinos projekta ostvarivanju razvojnih ciljeva. Finanijska ocjena podrazumijeva ispitivanje načina obezbjeđenja potrebnih sredstava za investiciona ulaganja i za tekuće poslovanje, cijene, mogućnosti otplate zajma itd.4.Faza pregovaranja podrazumijeva razgovore uzmeđu Banke i vlade dotične zemlje, utvrđuju se mjere koje treba poduzeti da bi se obezbijedio uspjeh projekta.5.Faza usvajanja slijedi poslije faze pregovora. Naime, poslije završenih pregovora izvještaj se, zajedno sa ostalim dokumentima upućuje Odboru izvršnih direktora na usvajanje.6.Faza izvršenja i nadzora je faza u kojoj stručnjaci Banke često posjećuju zemlju kojoj je zajam odobren da bi se na licu mjesta stekao uvid u to kako se troše sredstva i da li se projekat ostvaruje u skladu sa sporazumom.7.Faza naknadne provjere projekta ima za cilj sagledavanje i analizu pozitivnih i negativnih efekata, te eventualno obezbjeđenje poslovanja Banke u budućnosti.Način korištenja sredstava utvrđen je jednim dokumentom koji je nazvan “Smjernice za nabavke po zajmovima IBRD i IDA”. Smjernice polaze od potrebe da se projekti što ekonomičnije i što efikasnije realizuju i da se pruže podjednake mogućnosti preduzećima iz svih zemalja članica da učestvuju u ostvarivanju projekta prodajom proizvoda i pružanjem usluga, ali se vodi računa i o potrebi da se obezbijedi veće učešće lokalnih preduzeća u

- 16 -

realizaciji projekta. Da bi se ovo ostvarilo najčešće se predviđa raspisivanje međunarodnih licitacija za nabavku potrebne opreme i za izvođenje investicionih radova. Da bi se obezbijedilo veće učešće domaćih preduzeća u realizaciji projekta predviđena je mogućnost da na međunarodnim licitacijama posao dobije lokalna firma iako njena cijena nije najpovoljnija dozvoljeno je da ova cijena bude i do 15% viša.

10.5. Namjena zajmova

Od svog nastanka do početka 2000.godine IBRD je odobrila ukupno 4.346 zajmova, u kumulativnom iznosu od 338 milijarde dolara.U ranijem periodu najveći dio zajmova odobren je za izgradnju infrastrukture (puteva, željezničkih pruga, energetskih objekata itd.). Mada se i dalje dosta ulaže u infrastrukturu, u novije vrijeme porastao je udio zajmova namjenjenih razvoju poljoprivrede i sela, uređenju gradova i unapređenju ishrane stanovništva.Oktobra 1979.godine, na godišnjoj skupštini IBRD u Beogradu prvi put je predloženo da se odobravaju zajmovi i za strukturno prilagođavanje. Ovi zajmovi treba da uspostave ravnotežu u platnom bilansu mijenjanjem privredne strukture u skladu sa promjenama u međunarodnom ekonomskom okruženju. Zajmovi odobreni za strukturno prilagođavaje mogu se relativno brzo koristiti- po pravilu, u periodu od 12-18 mjeseci po potpisivanju ugovora, dok je za projektne zajmove potrebno vrijeme i do 5 godina, što je velika prednost za zemlje korisnice. Ovom vrstom zajmova djelimično se popunjava praznina između aktivnosti IBRD I IMF. Fond, naime, pruža pomoć za otklanjanje kratkoročne neravnoteže u platnom bilansu, a Banka klasičnim zajmovima pomaže razvoj privrede i uspostavljanje eksterne ravnoteže na dugi rok. Zajmovi za strukturno prilagođavanje, može se reći, olakšavaju uravnoteženje platnog bilansa zemlje na srednji rok.Prvi zajam za strukturno prilagođavanje odobren je Turskoj marta 1980. godine u iznosu od 200 miliona dolara. U novije vrijeme zajmovi za strukturno prilagođavanje čine oko 30% ukupno odobrenih zajmova. Od 1991. godine Banka dosta pažnje posvećuje tzv. privredama u tranziciji, odnosno zemljama Istočne Evrope, koje transformišu svoje privrede u cilju izgradnje tržišnog modela.

10.6. Kofinansiranje

Da bi se obezbijedilo finansiranje većeg broja projekata u zemljama u razvoju i bolja koordinacija između različitih izvora finansiranja, Svjetska Banka je 1974. godine počela poslove kofinansiranja- odnosno finansiranja izvjesnih projekata zajedno sa drugim zajamodavcima.Kofinansiranje se obavlja sa tri vrste zajamodavca:

1. javnim agencijama za razvoj- nacionalnim i međunarodnim2. institucijama za kreditiranje izvoza i3. komercijalnim bankama

U ovoj vrsti poslova obje strane nalaze svoj interes: Svjetska banka širi svoje poslovanje uz manje angažovanje sopstvenih sredstava, a drugi učesnici u kofinansiranju obezbjeđuju sigurniji plasman svojih sredstava pošto se zna da Banka vrši strogu selekciju i kvalifikovanu ocjenu projekta u kojima će se angažovati. I treća strana, zajamoprimci, imaju koristi od ovih zajedničkih poslova, posebno kada se radi o nekim novim oblicima kofinansiranja.Obično se primjenjuje postupak tzv. paralelnog finansiranja, kod kojeg se roba i usluge potrebni za ostvarivanje određenog projekta dijele na ¨pakete¨, a svaki paket se može finansirati iz posebnog izvora, uz posebne uslove- što znači da je veza između Banke i

- 17 -

sufinansijera labavija. Druga, manje zastupljena varijanta je tzv. zajedničko finansiranje, kod kojeg Banka i sufinansijeri preciziraju svoje učešće u zajedničkom finansiranju nabavki potrenih za dati projekat; odgovornost Banke je ovdje veća, a veze sa sufinansijerima su čvršće.Da bi se unaprijedili poslovi kofinansiranja, februara 1983. godine ustanovljena je funkcija podpredsjednika Banke za kofinansiranje, čiji je zadatak da razvija odnose sa sufinansijerima, da pomaže u formuslisanju i sprovođenju politike kofinansiranja i da rukovodi poslovima u ovoj oblasti. Pored toga, u svih 6 regionalnih ureda imenovani su koordinatori za kofinansiranje.

10.6.1. Veze Banke sa Srbijom i Crnom Gorom

U maju 2001. godine, Srbija i Crna Gora su naslijedile članstvo u Svjetskoj Banci i trogodišnji program IDA kredita u visini do USD 540 miliona je odobren od strane Odbora izvršnih direktora Svjetske Banke. U okviru ovog programa, 522 miliona dolara je angažovano do kraja juna 2004. godine, a preostali iznos se očekuje da bude za kratko vrijeme angažovan. Dodatnih 30 miliona dolara je obezbjeđeno u vidu bespovratnih sredstava.Oko 65 % operacija Svjetske Banke su bili krediti za strukturno prilagođavanje povezani sa reformama politike. Ostali sektori koje finansira Svjetska Banka uključuju penzioni sistem, čovjekovu okolinu, zdravstvo, privatizaciju i prestrukturiranje banaka, omogućavanje trgovine, elektroenergiju i energetiku uopšte. Svjetska Banka je bila ključno angažovana na pripremi strategije za smanjenje siromaštva za Srbiju i Crnu Goru koja je finalizirana početkom 2004. godine.

10.6.2. Veze Banke sa Hrvatskom

Banka ima vodeću ulogu u pružanju pomoći Hrvatskoj na području provedbe strukturnih i institucionalnih reformi u raznim sektorima. Te se aktivnosti uglavnom odnose na: 1.smanjenje razine javne potrošnje i veličine državnog sektora; 2.restrukturiranje penzionog sektora i sektora zdravstva; 3.unaprijeđenje fleksibilnosti tržišta rada; 4.jačanje tržišnih institucija i konkurentnosti privrede; 5.ublažavanje socijalnih troškova reforme i siromaštva restrukturiranjem programa socijalne pomoći 6.početak proces reforme sudstva.

11. MEĐUNARODNO UDRUŽENJE ZA RAZVOJ - IDA

Za najnerazvijenije među zemljama u razvoju zajmovi Međunarodne banke za obnovu i razvoj su skupi. Da bi se omogućio priliv kapitala i u ove zemlje, 1960. godine je osnovano Međunarodno udruženje za razvoj –IDA ( International Development Association ), kao afirmacija IBRD-a. Kroz pozajmice po veoma povoljnim uslovima i kroz poklone trebalo je obezbijediti finansiranje neprofitonosnih projekata od čije će realizacije imati koristi široki slojevi stanovništva, što bi trebalo da utiče i na smanjenje socijalne napetosti. Prednost imaju projekti koji omogućavaju veće zapošljavanje, a ne oni koji predstavljaju primjenu vrhunske tehnologije. IDA krediti daju se najsiromašnijim od siromašnih zemalja.Članice IDA mogu biti zemlje koje su članice IBRD. Početkom 2000. ima ih 160. Pravno i finansijki IDA je odvojena od IBRD, ali su im službenici i rukovodioci zajednički.Sredstva za svoju aktivnost IDA obezbjeđuje iz uplaćenih kvota zemalja članica, doprinosa na osnovu povremenih ¨popunjavanja¨, poklona, transfera dijela profita koji ostvaruje IBRD i otplata po ranije datim kreditima.Pravo da koriste IDA kredite u 2000. godini imaju zemlje u kojima je vrijednost nacionalnog proizvoda (GNP) po stanovniku ispod 1.506 dolara i neke ostrvske zemlje čija je slaba kreditna sposobnost. U ovoj grupi se nalazi 81 zemlja, sa 3,3 milijarde stanovnika. Najveći

- 18 -

dio kredita daje se, ipak, zemljama sa nacionalnim proizvodom manjim od 895 dolara po stanovniku. Krediti su se davali na rok od 50 godina, ali je od 1987. godine rok skraćen na 40 godina za najmanje razvijene i 35 godina za ostale zemlje u razvoju, sa početkom (grace period) od 10 godina. Kamata na zajmove se ne plaća, ali se do 1989. godine plaćala provizija u iznosu od 0,75 %.Do kraja 2000. IDA je odobrila preko 2.900 kredita u ukupnom iznosu od 109 milijardi dolara. Najviše sredstava dobila je Indija (22% ukupnog iznosa), slijede je Kina, Bangladeš, Pakistan, Gana, Tanzanija, Kenija, Uganda, Etiopija i Egipat.

12. MEĐUNARODNA FINANSIJSKA KORPORACIJA-IFC

Da bi se podstakao privredni razvoj kroz ulaganje u privatni sektor, 1956. godine je osnovana Međunarodna finansijska korporacija - IFC ( International Financial Corporation ), kao afilijacija Međunarodne banke za obnovu i razvoj. Preko Korporacije se sredstva mogu obezbijediti u vidu kredita i u vidu učešća, ali je mnogo značajnija katalizatorska uloga Korporacije u povezivanju privatnih preduzeća kojima je potreban kapital sa zainteresovanim ulagačima. Ona ne konkuriše privatnom kapitalu, već stvara uslove za povećanje njegovog plasmana. Pruža i tehničku pomoć, posebno pri stvaranju finansijskih tržišta i razvoju finansijskih institucija u zemljama u razvoju. Za kredite nije potrebna državna garancija. Rok otplate je od 7 do 15 godina. Sredstva iz kredita mogu se koristiti i za plaćanja u lokalnoj valuti.U radu Korporacije učestvuje 174 zemlje, a članstvo u ovoj organizaciji je uslovljeno članstvom u IBRD. Ima sopstvena sredstva i službenike, ali je rukovodeće osoblje zajedničko sa Bankom, s tim što postoji izvršni podpredsjednik Korporacije.U svom poslovanju Korporacija sarađuje sa Međunarodnom bankom za obnovu i razvoj i sa Multilateralnom agencijom za garantovanje investicija- MIGA. Od 1986. godine pri Korporaciji postoji Savjetodavni servis za strane investicije- FIAS, a od 1988. godine, kada je počela sa radom MIGA, ovo je zajednička služba dvije institucije. Servis pruža savjete zemljama članicama o pitanjima iz domena stranih ulaganja (zakonodavna regulativa, institucije, politika, otkup dugova i sl.) i istražuje probleme međunarodnih investicija.

12.1. Veze BiH sa Međunarodnom finansijskom korporacijom (IFC)

Otkako je BiH postala njena članica 1996. godine, IFC je angažirala više od 137 miliona dolara vlastitih sredstava. Strategija IFC u BiH sastoji se u tome da podržava poslijeratnu obnovu pomažući preduzeća koja mogu ponuditi mogućnost za zapošljavanje. Ključni sektori u centru ovih napora su mala i srednja preduzeća, finansijske institucije i sa njima povezana infrastruktura, te drvoprerađivačka industrija.

U sektoru opšte industrijske proizvodnje, IFC nastavlja pružati tehničku pomoć za rad, finansijski menadžment i zdravstvene i sigurnosne standarde malim i srednjim preduzećima u razvoju. Savjetodavni projekti IFC u BiH uključuju restrukturiranje PBS Banke, finansirano od strane Vlade Švedske (2002-2003. g.) i savjetodavni program za Bosnalijek, finansiran od strane Vlade Italije (2001-2003. g.).

IFC upravlja organizacijom „Razvoj preduzeća zemalja jugoistočne Evrope“ (SEED), sa sjedištem u Sarajevu, multidonatorskim programom pomoći

- 19 -

MSP (25 miliona dolara, finansiran od Austrije, Kanade, Grčke, Nizozemske, Norveške, Slovenije, Švedske, Švajcarske, Velike Britanije i IFC) za jačanje malih i srednjih preduzeća u BiH, Albaniji, Makedoniji i Srbiji i Crnoj Gori.

SEED pruža tri vrste usluga: investicione usluge na nivou preduzeća, izgradnja kapaciteta preduzeća i lokalnih pružilaca usluga kao što su poslovna udruženja, privredne komore, ekonomske institucije/institucije za obuku i konsultanti koji služe potrebama malih i srednjih preduzeća, te poboljšanje poslovnog ambijenta.Tokom 2002. godine, samo u BiH, investicione službe SEED-a pripremile su 12 planova za unutrašnje poboljšanje i 10 investicionih planova. SEED je također završio 20 projekata za izgradnju kapaciteta (pružaocima usluga poslovnog razvoja ili MSP/grupama MSP). Konačno, SEED je preduzeo 11 „inicijativa za poboljšanje poslovnog ambijenta“, koje su uključivale istraživanja/studije, publikacije i doprinos izgradnji donatorskih/vladinih strategija za razvoj MSP i borbu protiv siromaštva. IFC je također pružao savjetodavne usluge (uključujući savjetodavne usluge za strane investicije) i tehničku pomoć za 12 projekata u BiH. Banka je radila sa IFC na projektu Sarajevske Pivare i sudioničar je u ProCredit Banci. Od kako su Srbija i Crna Gora postale članica IFC 2001. godine, dobile su angažovana sredstva od ove organizacije veća od 44 miliona dolarau okviru IFC sredstava za projekte na sektorima hrane i pića, finansija i proizvodnje plastike i gume.

13. MULTILATERALNA AGENCIJA ZA GARANTOVANJE INVESTICIJA-MIGA

Na skupštini Banke u Seulu oktobra 1985. godine usvojena je konvencija o Multilatelarnoj agenciji za garantovanje investicija – MIGA (Multilateral Investment Guarantee Agency). Riječ je o jednoj novoj instituciji čiji je cilj da, davanjem garancija za nakomercijalne rizike, podstiče priliv privatnog kapitala u zemlje u razvoju. Predviđeno je da agencija pruža informacije potencijalnim investitorima o mogućnostima ulaganja u zemlje u razvoju, da obezbjeđuje tehničku pomoć i da bude mjesto na kojem će izvoznici i uvoznici kapitala sarađivati. Agencija se sama izdržava od naplaćenih premija za date garancije. Ona nije zamjena za postojeće nacionalne šeme osiguranja već ih dopunjuje kroz suosiguranje i reosiguranje. Obuhvaćeni su slijedeće vrste rizika : -vladavina ograničavanja konvertovanja i prenosa deviza,-organičenja vlasništva stranaca,-raskid ugovora od strane vlade na štetu investitora,-ratni konflikti i nemiri,-druga vrsta nekomercijalnih rizika koje prihvati Odbor direktora MIGA.Garancije se daju za plasmane u vidu dugoročnih investicija, akcija i kredita, ali ne i za izvozne kredite koji su već osigurani kod nacionalnih agencija.Članice Agencije mogu (ali ne moraju) biti zemlje članice IBRD.Organi upravljanja su Savjet guvernera, Odbor direktora i predsjednik. Predsjednik Svjetske banke, koji je po položaju i predsjednik Odbora direktora, imenuje predsjednika MIGA.Sporazum o osnivanju MIGA stupio je na snagu aprila 1988. godine. Na početku 2000.godine MIGA ima 151 zemlju članicu.

- 20 -

14. REGIONALNE BANKE ZA RAZVOJ

Tokom šezdesetih godina osnovane su tri banke za razvoj: Interamerička, Afrička i Azijska – koje po ciljevima, načinu obezbjeđenja sredstava, organizaciji i karakteru zajmova veoma mnogo podsjećaju na Međunarodnu banku za obnovu i razvoj.

14.1. Interamerička banka za razvoj – IADB

Ideja da se osnuje jedna regionalna banka za područje Latinske Amerike javila se još na prvoj Interameričkoj konferenciji, održanoj u Vašingtonu 1889. – 1890. godine. Međutim tek 1. januara 1960 nastaje Interamerička banka za razvoj – IADB (Inter – American Development Bank), sa sjedištem u Vašingtonu. Početkom 2000.godine ima 46 zemalja članica: 28 sa američkog kontinenta i 18 iz drugih regiona. Poveljom Banke predviđeno je da zemlje u razvoju iz ovog regiona moraju imati više od polovine ukupnog broja glasova. Banka se zadužuje na međunarodnom finansijskom tržištu i to je, zapravo, najznačajniji izvor sredstava za njeno poslovanje. Najveći korisnici su Brazil, Meksiko, Argentina, Kolumbija i Čile. Najviše je uloženo u razvoj energetike, poljoprivrede i ribarstva, transporta i komunikacija, industrije i rudarstva.

14.2. Afrička banka za razvoj – AfDB

Septembra 1964. godine počinje sa radom Afrička banka za razvoj – AfDB (African Development Bank). Sjedište banke je u Abidžanu, Obala Slonovače. Sve do 1983. godine članice Afričke banke mogle su da budu samo zemlje sa ovog kontinenta, a tada je otvorena mogućnost da i druge zemlje budu članice, ali ne mogu imati udio u kapitalu iznad jedne trećine ukupnog iznosa. U 2000.godini Banka ima 53 zemlje članice iz Afrike i 24 iz ostalih dijelova svijeta. Među zemljama sa najvećim udjelom u odobrenim zajmovima nalaze se Maroko, Egipat, Tunis, Nigerija, Obala Slonovače i Zair.Od 1972. godine postoji i Afrički fond za razvoj- AfDF (African Development Fund). Zajmovi koje Fond odobrava su veoma povoljni- slični uslovima za zajmove IDA.

14.3. Azijska banka za razvoj – ASDB

Banka je osnovana 1966. godine sa sjedištem u Manili, Filipini. Članice Banke su 42 zemlje Azije i Pacifika i 16 zemalja iz Evrope i Sjeverne Amerike. Najviše se ulaže u razvoj poljoprivrede, agroindustrije i energetike. Banka pruža i tehničku pomoć.Od 1968. godine pod okriljem Banke radi i Azijski fond za razvoj, koji odobrava veoma povoljne zajmove najmanje razvijenim zemljama ovog regiona. Uslovi za dobijanje zajmova preko Azijskog fonda za razvoj slični su onima koji važe za zajmove IDA: rok 32 godine, početak 8 godina, kamatna stopa za vrijeme početka 1%, a tokom otplate 1,5%.

- 21 -

15. BANKA ZA MEĐUNARODNE OBRAČUNE-BIS

Banka za međunarodne obračune- BIS- BIS banka (Bank for International Settlements) osnovana je na konferenciji u Hagu 1930. godine. Sjedište joj je u Bazelu, Švajcarska. Njeno osnivanje je povezano sa tzv. Jangovim planom (Young Plan), kojim je trebalo olakšati plaćanje reparacije koje je Njemačka dugovala poslije Prvog svjetskog rata. Pri osnivanju, dionice su bile na javnoj prodaji, što je omogućilo da i privatnici budu dioničari. Privatni vlasnici dionica, koji posjeduju 14% dioničkog kapitala, nemaju pravo da prisustvuju sastancima organa Banke, niti imaju pravo glasa.Zadatak Banke je da obezbjedi saradnju između centralnih banaka zemalja članica i da brine o stabilnosti međunarodnog finansijskog sistema. U njenom radu učestvuju centralne banke i međunarodne finansijske institucije, što znači da nema poslovnih banaka i drugih sličnih institucija.Organi Banke su: Opšti sastanak (General Meeting), Odbor direktora (Board of Directors) i Uprava (Management).Mnogi BIS banku tretiraju kao centralnu banku centralnih banaka. U okviru nje nacionalane centralne banke sarađuju u mnogim oblastima, između ostalog i u poslovima zlatom. BIS banka je posebno aktivna u radu grupe razvijenih zemalja G-10. Bila je angažovana u mnogim akcijama čiji je cilj stabilizacija međunarodnog finansijskog sistema.BIS banka predstavlja instituciju u okviru koje se organizuju istraživanja o razvoju međunarodnog monetarnog i finansijskog sistema, prikupljaju, analiziraju i objavljuju analize, obezbjeđuje tehnička pomoć. U izvjesnim slučajevima Banka daje kredite centralnim bankama, po pravilu na osnovu deponovanog zlatnog pokrića.

16. MEĐUNARODNA BANKA ZA EKONOMSKU SARADNJU MBES

Međunarodna banka za ekonomsku saradnju je počela sa radom 1. januara 1964. godine. MBES je imala slijedeće funkcije: da obavlja višestrani obračun u prevodnim rubljama, kreditira spoljnotrgovinske i druge operacije banaka zemalja članica, daje sezonske kredite radi premošćavanja fluktuacija u izvoznim primanjima, kredite za podsticaj međusobne trgovine i za finansiranje deficita u bilansima plaćanja, prikuplja i čuva slobodna sredstva u prevodnim rubljama, zlatu, konvertibilnim i drugim valutama. Ovlaštene nacionalne banke otvarale su kod MBES tri vrste računa: tekući račun, zajmovni račun i račun depozita.Najveći promet se obavljao preko tekućeg računa, preko kojeg su išla sva plaćanja, kako po robnoj (uvoz i izvoz), tako i po nerobnoj osnovi (transport, osiguranje, građevinske usluge, turizam i sl.)Na zajmovnim računima vodili su se obračuni po kratkoročnim i srednjoročnim kreditima. Banka je odobravala dvije vrste kredita: terminske, sa rokom od 3 godine, za razvoj međunarodne specijalizacije kooperacije, širenje robne razmjene, sezonske potrebe i za izravnavanje bilansa plaćanja i obračunske, za pokriće kratkoročnih razlika između primanja i plaćanja zemalja članica.Organi Banke su bili Savjet i Uprava. Savjet je sastavljen od tri predstavnika iz svake zemlje članice, a svaka zemlja ima po jedan glas. Savjet određuje opšte pravce djelatnosti Banke, imenuje članove Uprave i revizione komisije, donosi odluke o raspodjeli prihoda, utvrđuje kamatne stope i brine o organizaciji Uprave. U Upravi su sve zemlje članice zastupljene sa po jednim glasom. Savjet bira i predsjednika Uprave Banke. Mandat Uprave i predsjednika traje 5 godina.

- 22 -

Za funkcionisanje Međunarodne banke za ekonomsku saradnju važna je i upotreba prevodne rublje.Prevodna rublja je specifično sredstvo plaćanja, koristi se samo u međunarodnom prometu, a ne i u transakcijama u okviru zemlje. Prevodna rublja se ne pojavljuje u nekom konkretnom obliku (novčanica, HOV), ali nije ni klasična obračunska valuta. Paritet prevodne rublje utvrđen je u zlatu: 1 prevodna rublja 0,987412 grama čistog zlata, ali to ne znači da je konvertibilna u zlato.

17. MEĐUNARODNA INVESTICIONA BANKA-MIB

Banka je počela sa radom 1. januara 1971. godine, a sjedište joj je u Moskvi.Osnovni zadatak Međunarodne investicione banke je odobravanje srednjoročnih (do 5 godina) i dugoročnih (do 15 godina) kredita za finansiranje poslovnih poduhvata koji će doprinijeti jačanju međunarodne socijalističke podjele rada: specijalizacija proizvodnje, industrijska kooperacija, širenje i jačanje sirovinske i energetske osnove i sl. Banka se pri odobravanju kredita rukovodi uobičajenim pravilima bankarskog poslovanja: uzima se u obzir efikasnost korištenja pozajmljenih sredstava, mogućnost otplate kredita, nadgleda se izvršenje investicija, vrši se uvid u dokumenta o finansiranju objekata, a predviđena je i inspekcija na licu mjesta. Međutim, Banka nema pravo da kontroliše proizvodnju i prodaju u preduzećima u čijem je finansiranju učestvovala. MIB u svom poslovanju koristi sopstvena i pozajmljena sredstva. Zavisno od vrste kredita i roka, kamate iznose 3- 5%, ali za posebno važne objekte od zajedničkog interesa i za kredite manje razvijenim zemljama članicama mogu biti i niže.Najviši organ MIB je Savjet Banke u kojem svaka zemlja ima po jedan glas, nezavisno od visine njenog uloga. Za najznačajnije odluke potrebna je jednoglasnost, dok se o tekućem poslovanju odlučuje dvotrećinskom većinom.U okviru MIB formiran je 1974. godine specijalni kreditni fond u iznosu od 1 milijarde prevodnih rubalja za kreditiranje izgradnje, rekonstrukcije i modernizacije industrijskih, poljoprivrednih i drugih objekata u zemljama u razvoju. Krediti se odobravaju na rok od 15 godina, a njihovi korisnici mogu biti centralne i druge banke, pojedina preduzeća, zadruge, ali u posebnim slučajevima i privatne firme, ukoliko je to u interesu razvoja privrede date zemlje u razvoju. Predviđena je mogućnost da u radu ovog fonda učestvuju i zemlje nečlanice.MIB je, prema statutu, otvorena organizacija, što znači da sve zemlje koje prihvataju njene ciljeve i principe rada mogu postati članice ove banke.

18. AFRIČKA FINANSIJSKA ZAJEDNICA-CFA

Afrička finansijska zajednica (Communaute financiere africaine) osnovana je 1948. godine. Do 1988.godine imala je 13 članica, a tada su se priključila i Komorska Ostrva. U okviru ove zajednice postoje dva aranžmana. Zapadnoafrička monetarna unija i Monetarna unija Centralne Afrike. Ove dvije grupe zemalja imaju zasebne novčane jedinice, ali se obje nazivaju CFA franak.Francuska centralna banka garantuje konvertibilnost CFA franka u francuski franak po fiksnom paritetu, a za uzvrat, zemlje CFA su obavezne da 65% svojih deviznih rezervi deponuju kod centralne banke Francuske u francuskim francima.

- 23 -

19. EVROPSKA INVESTICIONA BANKA-EIB

Evropska investiciona banka osnovana je Rimskim ugovorom iz 1957. godine, istovremeno sa Evropskom ekonomskom zajednicom. Članice Zajednice su i članice Banke. Sjedište EIB je u Luksemburgu. Banka je stvorena s ciljem da na neprofitonosnoj osnovi doprinosi balansiranom razvoju Zajednice kroz finansiranje projekata koji će doprinijeti razvoju nerazvijenih regiona, projekata od zajedničkog interesa za više zemalja članica i projekata koji obezbjeđuju modernizaciju privrede. Od 1963. godine zajmove odobrava i pridruženim zemljama Afrike, Pacifika i Kariba (APC zemlje), zemljama Mediterana, a u novije vrijeme i zemljama Centarlane Evrope.Banka se može zaduživati na finansijskom tržištu, a dobija sredstva i iz budžeta Zajednice. Banka odobrava zajmove i daje garancije, kako privatnom tako i javnom sektoru. Udio zajma EIB u finansiranom projektu ne može biti preko 50%. Zajmovi mogu glasiti na neku pojedinačnu valutu ili na euro, zavisno od želje zajamoprimca. Kamatna stopa se može utvrditi pri zaključenju ugovora ili pri isplati svake tranše zajma. Primjenjuju se prvenstveno fiksne kamatne stope, ali u izvjesnim slučajevima se može predvidjeti i varijabilna kamatna stopa.

19.1. Veze BiH sa Evropskom investicionom bankom (EIB)

EIB je započela sa svojim operacijama u BiH 2000. godine i potpisala je četiri projekta u iznosu od 185 miliona eura. U javnom sektoru, EIB je odobrila 40 miliona eura za projekt urgentne sanacije željeznica, 60 miliona eura za projekt obnove električne energije i 60 miliona eura za sanaciju i izgradnju puteva. EBRD usko sarađuje sa EIB u javnom sektoru. Najnoviji primjer te saradnje je zajednička priprema novog Regionalnog projekta željeznica u BiH.

19.2. Veze Srbije i Crne Gore sa Evropskom investicionom Bankom (EIB)

EIB je nastavila svoje poslovanje u Srbiji i Crnoj Gori u decembru 2001. godine obezbeđivanjem sredstava za projekat hitne saobraćajne obnove koji je uključivao obnovu puteva, modernizaciju Beogradskog aerodroma i sanaciju Luke Bar.Od tog trenutka, EIB je zaključila 11 ugovora o zajmu kojima se stavlja na raspolaganje finansiranje za projekte za modernizaciju aerodroma, sanaciju puteva, sanaciju željeznice, gradsku infrastrukturu, energetiku i zdravstvo.

20. EVROPSKA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ-EBRD

Evropska banka za obnovu i razvoj (Europen Bank for Reconstruction and Development- EBRD) osnovana je maja 1990. godine, a počela je sa radom aprila 1991. godine. Sjedište joj je u Londonu.Cilj njenog osnivanja je da se u zemljama Centralne i Istočne Evrope podstakne prelazak na otvorenu tržišnu privredu i pomogne njihovo uključivanje u međunarodnu ekonomiju, uz ¨posebnu brigu¨ o jačanju demokratskih institucija, poštivanju ljudskih prava i politici očuvanja čovjekove okoline.Banka ima 59 članica, uključujući i dvije institucije: Evropsku uniju i Evropsku investicionu banku. Članice banke su i neke vanevropske zemlje (kao SAD i Japan), ali je uslov da budu članice Međunarodnog monetarnog fonda.

- 24 -

Najviši organ Banke je Odbor guvernera, koji se sastoji od po jednog predstavnika svake članice. Odbor guvernera bira na period od tri godine Odbor direktora, koji se sastoji od 23 člana. Ovo je, zapravo, najvažniji organ pošto odlučuje o strategiji Banke, budžetu i poslovanju. Predsjednika bira Odbor guvernera na period od četiri godine, a podpredsjednika bira Odbor direktora, na prijedlog predsjednika.Evropska banka za obnovu i razvoj odobrava kredite vladama pojedinih zemalja, lokalnim vlastima i privatnim firmama, direktno ili posredstvom domaćih finansijskih organizacija (poslovnih banaka). Krediti se uglavnom daju srednjim i malim preduzećima, za podršku procesu privatizacije i za zajednička ulaganja. Banka, također, osigurava strane investicije, daje garancije i pruža savjete pri ulaganju kapitala. U svom poslovanju Banka sarađuje sa Međunarodnom korporacijom IFC.

20.1. Učinak na tranziciju u BiH

Investicije Banke imale su značajan učinak na tranziciju, posebno u finansijskom sektoru, te sektorima telekomunikacija i električne energije, a u manjem obimu i u sektoru transporta. Skoro svi projekti u BiH bili su ocijenjeni od strane Ureda glavnog ekonomiste Banke kao projekti koji potencijalno mogu imati dobar ili odličan učinak na tranziciju, mada se rizici da ovaj potencijal ne bude realiziran obično ocjenjuju kao rizici srednjeg ili visokog nivoa.Kroz svoje investicije u infrastrukturne projekte, Banka je značajno doprinijela razvoju zakonskog i regulatornog okvira, stvaranju regulatornih agencija za cijelu državu i međuentitetskih institucija.U sektoru telekoma, Banka je igrala ključnu ulogu u davanju podrške razvoju adekvatne regulative sektora (npr. izrada i dodjela licenci za fiksne telefonske linije, sporazumi o ostvarivanju interkonekcije i politika pružanja univerzalnih usluga).U sektoru električne energije, bili su doneseni novi državni zakoni o uspostavi regulatornog tijela na nivou države, jedinstvenoj kompaniji za prenos električne energije i zajedničkom nezavisnom operatoru sistema.U sektoru transporta, projekt obnove željeznica uspio je integrirati dvije željeznice u Federaciji. Implementacija će biti finalizirana početkom 2006. godine pod okriljem Željezničke javne korporacije BiH, gdje EBRD igra ključnu ulogu. U finansijskom sektoru, putem ranog ulaganja u bankarski sektor i tijesnog angažmana na nivou upravnih odbora banaka u koje je investirala, Banka je na djelotvoran način pokrenula razvoj zdravog bankarskog sektora u BiH i poboljšala praksu korporativnog upravljanja.

20.2. Prioriteti Banke

U svojim prioritetima za period obuhvaćen strategijom Banka će se rukovoditi snažnom podrškom na nedavno usvojenoj prvoj srednjoročnoj strategiji razvoja za period 2004.- 2007. godine čiji je cilj stvaranje uslova za stalan i uravnotežen ekonomski razvoj BiH.Banka će se fokusirati na slijedeće tri oblasti:

- 25 -

- Podrška razvoju aktivnosti privatnog sektora, kroz direktno i indirektno finansiranje malih i srednjih privatnih preduzeća, kao i privatizacije velikih preduzeća, te dalje jačanje finansijskih institucija.- Nastavak dijaloga o politikama i pomoć vladama BiH na svim nivoima u odnosu na ključne strukturne i institucionalne reforme u finansijskom, infrastrukturnom i korporativnom sektoru.- Pomoć regionalnoj integraciji BiH i njenom napredovanju u pravcu članstva u EU kroz fizičke investicije u ključne infrastrukturne projekte.

21. EUROPSKA UNIJA OD SLOBODNE TRGOVINSKE ZONE DO MONETARNE ODNOSNO POLITIČKE UNIJE

Prvi dio razmatranja procesa formiranja EU bi trebao obuhvatiti sva zbivanja do Maastrichta tj. vrijeme življenja Europske ekonomske zajednice, a drugi dio zbivanja od Maastrichta pa dalje tj. vrijeme življenja Europske unije.EEZ je osnovana Rimskim ugovorom 1957.g koji je stupio na snagu 1.1.1958.g. ugovor su zaključili SR Njemačka, Francuska, Italija, Belgija, Holandija i Luksemburg, a od 1.1.1973.g. i Velika Britanija, Irska i Danska, a kasnije Španija, Portugal i Grčka.Osnovnu karakteristiku zajednice čini evolucija već postignutog i predviđeni razvoj kompleksnog integracijskog procesa. Evolucija već prevaziđenih faza integracijskog procesa se odnosi na slobodnu trgovinsku zonu, na carinsku uniju i zajedničko tržište. Integracijski procesi koji bi trebali uslijediti se odnose na monetarnu odnosno ekonomsku uniju, a konačna faza kojoj se teži predstavlja političku uniju.Glavne zajedničke institucije Zajednice su: komisija-izvršni organ; savjet ministara; europski parlament-najviše zakonodavno tijelo i sud pravde.Odnosi EEZ prema ostalom svijetu, uglavnom su regulisani zajednčkom carinskom politikom, zatim oštrom zaštitnom politikom agrarnog kompleksa i preferencijalnim aranžmanima. Odnosi Zajednice prema ZUR i ostalom svijetu su dosta diferencirani, s nekim zemljama su dobro razvijeni, s nekima nisu.Europski monetarni sistem-EMS stupio je na snagu 13.03.1979.g. Njegov osnovni cilj je stabilizacija deviznih kurseva valuta zemalja članica Zajednice, i svakako, značajan doprinos na putu uspostavljanja pune Europske integracije. Sve zemlje članice Zajednice istovremeno su i članice EMS-a.Osnovni element sistema predstavlja europska novčana jedinica (European Currency Unit-ECU) čija je vrijednost sastavljena od određenog učešća (razmjerno učešću u trgovini između devet europskih zemalja) valuta devet europskih zemalja.Prema pravilima funkcioniranja mehanizma EMS-a svaka zemlja članica je utvrdila centralni devizni kurs izražen u ECU-u. Oni, u međusobnim odnosima čine tzv. paritetnu mrežu bilateralnih centralnih deviznih kurseva. Centralni kurs ECU-a odnosi se na broj jedinica date nacionalne valute za jednu jedinicu ECU-a, a ne broj jedinica ECU-a za jednu jedinicu nacionalne valute. Dozvoljeno odstupanje između bilo koje dvije valute iznosi +/- 2.25%. Iz tog slijedi da stepen do kog svaka valuta može fluktuirati prije nego što dođe do limita kad se ima primjeniti odgovarajuća intervencija, ovisi o pozicijama svih ostalih, valuta u paritetnoj mreži. Dakle, ECU služi kao indikator odstupanja deviznih kurseva, ona zatim predstavlja osnovu za regulisanje međusobnih potraživanja i dugovanja u sistemu, i ona je sredstvo iskazivanja rezervnih sredstava centralnih banaka zemalja članica.

21.1. Europska unija

- 26 -

Početkom devedesetih godina Zajednica je pristupila realizaciji posljednje faze svog ekonomskog integracijskog procesa tj. pristupila je ustanovljavanju Europske monetarne unije. Ta faza podrazumijeva permanentno održavanje fiksnih deviznih tečajeva među članicama s mogućnošću prelaska na jedinstvenu valutu Unije. Bilo je predviđeno da to bude ECU. Monetarna politika bi se provodila putem federalno ustrojene zajedničke institucije Europskog sistema centralnih banaka (European System of Central Banks – ESCB). Temeljni zadatak te institucije bi bio odražavanje stabilnih cijena u Uniji. U Monetarnoj uniji će se vrlo strogo poštivati pravila monetarne discipline temeljene na premisi jedno tržište-jedna valuta. Tako bi se omogućilo svakoj zemlji članici održavanje stabilnost svoje ekonomije. Ni jedna zemlja ne bi više mogla devalvacijom prilagođavati svoj platni bilans niti putem njega utjecati na konkurentnost. Putem ESCB-a stabilnost cijena bi se ravnomjerno prenosila na sve članice, a rizik od promjene deviznog kursa bi se sveo na minimum. To bi bio dobar temelj za intenziviranje produktivnosti investicija, za ubrzavanje ekonomskog rasta i za povećanje stope zaposlenosti. ECU bi trebala postati glavnom valutom međunarodne trgovine zemalja članica, zatim međunarodnog portfolio investiranja i dakako deviznih rezervi.

Do početka formiranja Monetarne unije sve zemlje članice bi trebale ispuniti slijedeće uslove:

1. stopa inflacije ne bi smjela biti višaod 1,5% iznad prosječne stope za tri najstabilnije zemlje,

2. kamatna stopa na dugoročne državne obveznice ne bi smjela biti viša od 2% iznad istih u trima najstabilnijim zemljama,

3. deficit državnog proračuna ne veći od 3% bruto nacionalnog dohotka,4. javni dug ne veći od 60% BND, i 5. da je nacionalna valuta ostala u granicama fluktuiranja od 2,25% u postojećem EMS

za protekle dvije godine.

Monetarnu uniju trebalo je formirati u tri faze:U prvoj fazi trebalo je kompletirati unutrašnje tržište, uspostaviti koordinaciju ekonomskih politika, otkloniti kontrolu deviznog poslovanja i kretanja kapitala, dovesti sve valute u ERM (Exchange Rate Mechanisam) – mehanizam deviznih kurseva, pripremiti Ugovor o monetarnoj uniji, što je sve sa uspjehom završeno.U drugoj fazi, koja je započela 1.1.1994.g. je bilo predviđeno uspostavljanje Europskog sistema centralnih banaka (ESCB) s federalnom strukturom, zatim prenošenje svih dotadašnjih funkcija Europskih monetarnih institucija na ESCB i maksimalno sužavanje margine fluktuiranja u ERM-u.U trećoj i konačnoj fazi je predviđen prelazak na neopozive fiksne devizne kurseve s mogučnošću zamjene nacionalnih valuta za ECU, predviđeno je potpuno preuzimanje nacionalnih monetarnih politika od strane ESCB-a i uspostavljanje obaveznih pravila ograničavanja deficita državnog proračuna. Pored ESCB-a funkcionirati će i Europska centralna banka (ECB).Treći stepen stvaranja EMU je počeo 1.1.1999.g. kada su zemlje članice zamijenile svoje nacionalne valute za Euro. Pitanje koje je uslijedilo se odnosilo na sam izbor članica koje mogu i koje su voljne da prihvate Euro umjesto svoje nacionalne valute. Uzimajući u obzir i ispunjenje ostalih kriterija, posebno onog koji se odnosi na sposobnost prihvaćanja pravila reguliranja kursa od strane ESCB-a umjesto od strane nacionalnih centralnih banaka, zemlja članica koja nije ispunila kriterije je Grčka, zemlje koje ispunjavaju kriterije ali su izrazile želju da za sada ostanu van Unije su Danska i Velika Britanija, zemlja koja nije željela pristupiti Uniji je Švedska. 11 zemalja ulaze u EMU i prihvaćaju Euro kao zajedničku valutu.

- 27 -

Osnovno što je trebalo učiniti da bi početak rada EMU-a bio uspješan je utvrđivanje «konverzionog kursa» po kojem će svaka valuta biti pretvorena u Euro. Odlučeno je da to bude ECU važeći na dan 1.1.1999.g. formiran prema mehanizmu centralnih tečajeva (ERM) unutar Europskog monetarnog sistema (EMS). Prema tome, usvajajući bilateralne tečajeve, EMU je počeo funkcionirati 1.1.1999.g. sa eurom kao samostalnom i zajedničkom valutom s time da ECU, kao obračunska jedinica u prijelaznom vremenskom periodu, tog dana prestaje postojati.Ono što je bitno a različito u odnosu na ranije međusobno konvertiranje valuta, je da se ovdje neće primjenjivati kupovni i prodajni kursevi već samo i isključivo određena stopa konverzije, sa čime su i troškovi konverzije znatno smanjeni.Glede kreditnih odnosa između članica poštivaće se princip kontinuiteta ugovora, budući da ne postoji razlog za njihovo mijenjanje s tim da se od 1.1.1999.g. na nove ugovore počela primjenjivati umjesto dotadašnje kamatne stope nova stopa zvana EURIBOR (The European Interbank Offer Rate)Europski sistem centralnih banaka (ESCB) predstavlja najznačajniju instituciju u EMU. On je sastavljen od Europske centralne banke (ECB) i centralnih banaka svake zemlje članice Europske unije (EU). Upostavljen je u junu 1998.g. Osnovni cilj ESCB-a je održavanje stabilnosti cijena. Zadaci sistema su prije svega definisati i implementirati monetarnu politiku Zajednice, zatim provoditi devizne transakcije, držati i upravljati deviznim rezervama i unapređivati platni sistem u Zajednici. Centralnu poziciju ESCB-a zauzima ECB. To je zapravo centralna institucija monetarne politike Unije. Ona tu politiku provodi dijelom samostalno a dijelom putem nacionalnih centralnih banaka. Početni kapital ESCB-a iznosio je 5 mlrd.eura, uplatu tog kapitala upisale su nacionalne centralne banke razmjerno populaciji i bruto nacionalnom dohotku njihovih zemalja.

22. MEĐUNARODNI MONETARNI FOND-IMF

22.1. Veze BiH sa Međunarodnim monetarnim fondom (IMF)

BiH je postala članica MMF-a kao nasljednica bivše Jugoslavije u decembru 1992. godine. BiH je imala niz kratkoročnih stand-by aranžmana (SBA) sa MMF-om tokom proteklih godina, pri čemu je posljednji bio uspješno završen, manje-više na vrijeme, prije godinu dana. Započeli su pregovori o novom stand-by aranžmanu i razgovori su u toku. Pod uslovom da se nađu rješenja za niz do sada neriješenih pitanja (unutrašnji dug, zahtjevi za odštetu upućeni općinama u vezi sa ratnim periodom, fiskalni troškovi), planirano je da novi SBA bude potpisan do sredine 2005. godine.

- 28 -

23. ZAKLJUČAK

Sloboda međunarodnog kretanja kapitala daje maksimalno povećanje svjetskog bogatstva. Korist od slobode međunarodnog kretanja kapitala se dijeli na obje zemlje koje učestvuju u međunarodnom kretanju kapitala. Ovo objašnjenje poslovne motivacije međunarodnih kretanja kapitala je generalnog karaktera, odnosi se, u principu, na skoro sve vrste transakcija i subjekata. Međutim, izvjesne razlike u motivaciji moraju postojati (makar i zbog razlike u prihvatanju rizika), kao što i različiti oblici međunarodnog kretanja kapitala imaju svoje specifičnosti.U prošlosti, u međunarodnim kretanjima kapitala djelovala su dva mehanizma motivacije. Po jednom, kapital je odlazio u očekivanju profita od investiranja u resursima bogate zemlje, dok je drugi mehanizam motivacije bio politički obojen (kapital je često više trošen za finansiranje tekućih javnih rashoda nego za stvaranje produktivnog kapitala).Svojim aktivnostima, različitim motivacijama i načinima djelovanja predstavljaju aktere Svojim aktivnostima, različitim motivacijama i načinima djelovanja predstavljaju aktere međunarodnog kretanja kapitala međunarodnog kretanja kapitala Brojne međunarodne institucije, o kojima je bilo riječi u ovom seminarskom radu (IBRD, Brojne međunarodne institucije, o kojima je bilo riječi u ovom seminarskom radu (IBRD, IDA, MIGA, MIB, EIB...), su izuzetno važni učesnici u međunarodnim finansijskim tokovimaIDA, MIGA, MIB, EIB...), su izuzetno važni učesnici u međunarodnim finansijskim tokovima

- 29 -

24. LITERATURA

1. Jovanović- Gavrilović, Kovač, Kovačević, Peterić; «Međunarodni finansijski odnosi»; Beograd 2001.

2. Vuknirica; «Svetska trgovinska politika i tržišta»; Beograd 2000.

3. Vladimir Trlin; «Međunarodna ekonomija»; Sarajevo; Veselin Masleša; 1987

4. Stojanov, Dragoljub ; «Međunarodne finansije u globalnoj ekonomiji»; Sarajevo; Ekonomski fakultet; 2001

5. Ostali izvori 5.1. Internet 5.1.1. www.IMF.org. 5.1.2 www.EBRD.org 5.1.3. www.IDA.org 5.1.4. www.IFC.org

- 30 -

http://www.IFC.org/

http://www.IDA.org/

http://www.EBRD.org/

http://www.WB.org/

- 31 -

Documents

3286-Finansije-Medjunarodne-finansijske-institucije-SRB-31str