RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:28 E diel, 15 korrik 2012E diel, 15 korrik 2012E diel, 15 korrik 2012E diel, 15 korrik 2012E diel, 15 korrik 2012

ROLI I MISIONEVE USHTROLI I MISIONEVE USHTROLI I MISIONEVE USHTROLI I MISIONEVE USHTROLI I MISIONEVE USHTARAKE BRITARAKE BRITARAKE BRITARAKE BRITARAKE BRITANIKE GJAANIKE GJAANIKE GJAANIKE GJAANIKE GJATE LUFTES NE SHQIPERINE E POSHTMETE LUFTES NE SHQIPERINE E POSHTMETE LUFTES NE SHQIPERINE E POSHTMETE LUFTES NE SHQIPERINE E POSHTMETE LUFTES NE SHQIPERINE E POSHTME

WOODHOUSE DHE ÇAMETJa e vërteta e rolit të britanikëve në genocidin çamJa e vërteta e rolit të britanikëve në genocidin çamJa e vërteta e rolit të britanikëve në genocidin çamJa e vërteta e rolit të britanikëve në genocidin çamJa e vërteta e rolit të britanikëve në genocidin çam

Shqiptarët eShqiptarët eShqiptarët eShqiptarët eShqiptarët eFollorinës çfarë fshehinFollorinës çfarë fshehinFollorinës çfarë fshehinFollorinës çfarë fshehinFollorinës çfarë fshehinregjistrimet e popullsisëregjistrimet e popullsisëregjistrimet e popullsisëregjistrimet e popullsisëregjistrimet e popullsisë

Ndër vite qeveritë greke bënë spastrimNdër vite qeveritë greke bënë spastrimNdër vite qeveritë greke bënë spastrimNdër vite qeveritë greke bënë spastrimNdër vite qeveritë greke bënë spastrimetnik në Follorinë dhe fshatrat e saj dukeetnik në Follorinë dhe fshatrat e saj dukeetnik në Follorinë dhe fshatrat e saj dukeetnik në Follorinë dhe fshatrat e saj dukeetnik në Follorinë dhe fshatrat e saj dukepërzënë në faza të ndryshme banorët qëpërzënë në faza të ndryshme banorët qëpërzënë në faza të ndryshme banorët qëpërzënë në faza të ndryshme banorët qëpërzënë në faza të ndryshme banorët që

ishin me kombësi bullgare, turq, shqiptare,ishin me kombësi bullgare, turq, shqiptare,ishin me kombësi bullgare, turq, shqiptare,ishin me kombësi bullgare, turq, shqiptare,ishin me kombësi bullgare, turq, shqiptare,hebrenj dhe sllavo-maqedonasvehebrenj dhe sllavo-maqedonasvehebrenj dhe sllavo-maqedonasvehebrenj dhe sllavo-maqedonasvehebrenj dhe sllavo-maqedonasve

VVVVVeshjet arbëreshe tëeshjet arbëreshe tëeshjet arbëreshe tëeshjet arbëreshe tëeshjet arbëreshe tëShën Palit dhe njëShën Palit dhe njëShën Palit dhe njëShën Palit dhe njëShën Palit dhe një

ritual i lashtëritual i lashtëritual i lashtëritual i lashtëritual i lashtëDy rrëfime të rejaDy rrëfime të rejaDy rrëfime të rejaDy rrëfime të rejaDy rrëfime të reja

nga jeta, traditat, folklori dhenga jeta, traditat, folklori dhenga jeta, traditat, folklori dhenga jeta, traditat, folklori dhenga jeta, traditat, folklori dheritet e arbëresheve të Bazilikatësritet e arbëresheve të Bazilikatësritet e arbëresheve të Bazilikatësritet e arbëresheve të Bazilikatësritet e arbëresheve të Bazilikatës

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

○ ○ ○ ○

faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17faqe 17○ ○ ○ ○

faqe 16faqe 16faqe 16faqe 16faqe 16

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Pjesët që u identifikuan i përkasinPjesët që u identifikuan i përkasinPjesët që u identifikuan i përkasinPjesët që u identifikuan i përkasinPjesët që u identifikuan i përkasinnjë uniforme ceremoniale. një uniforme ceremoniale. një uniforme ceremoniale. një uniforme ceremoniale. një uniforme ceremoniale. Ato janëAto janëAto janëAto janëAto janë

dy: fraku (xhaketë) dhe brezi idy: fraku (xhaketë) dhe brezi idy: fraku (xhaketë) dhe brezi idy: fraku (xhaketë) dhe brezi idy: fraku (xhaketë) dhe brezi imesit. Fraku është prej stofi tëmesit. Fraku është prej stofi tëmesit. Fraku është prej stofi tëmesit. Fraku është prej stofi tëmesit. Fraku është prej stofi të

zi, me qëndisma arizi, me qëndisma arizi, me qëndisma arizi, me qëndisma arizi, me qëndisma ari

○ ○ ○ ○

faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20

Identifikohen dy pjesëIdentifikohen dy pjesëIdentifikohen dy pjesëIdentifikohen dy pjesëIdentifikohen dy pjesënga uniformanga uniformanga uniformanga uniformanga uniforma

ceremoniale e Zogutceremoniale e Zogutceremoniale e Zogutceremoniale e Zogutceremoniale e Zogut

Të gjithë atyreve qëkanë vizituar Ek-

spozitën fotografike tëMbretërisë, të organi-zuar në katin e tretë tëMuzeut Historik Ko-mbëtar, do tu ketë rënënë sy veshja thuajsegjithmonë ushtarake eMbretit Zog. Në ato ko-hëra rrëmuje, kur rendii shtetit kërkonte diktat,uniforma me spaleta im-pononte forcën dhe forcaka aleat besnik impre-sionin.

Pjesët që u identi-fikuan i përkasin njëuniforme ceremoniale.Ato janë dy: fraku (xha-ketë) dhe brezi i mesit.

Fraku është prej stofitë zi, me qëndisma ari në

jakë dhe në mëngë dhe mekopsa të arta në të cilatështë stampuar gërma Z,që nënkupton emrin “Zog”.Kjo xhaketë është nga ataqë përdoren për të paraqi-tur madhështinë nëpërm-jet meritave. Në një daljeceremoniale meritatshprehen me anë të deko-ratave, urdhërave dhemedaljeve, që për njëmbret janë vetëm të arta.Madhështia harmonizohetme vlerë. Në frakun e zi,të mbushur me filiqe kuvareshin dekoratat, ari sh-këlqente më tepër dhe njëmbret e ka të domos-doshëm shkëlqimin.

Duke i u kthyer frakut,kushdo e merr me mënd qëcopa të jetë e një cilësie tëlartë. Të tetëdhjetë vjetëte kaluara që nga koha eprodhimit nuk...

Debatet e kohëve të funditpër rolin e misioneve ushtarake britanike në Sh-

qipëri gjatë Luftës II Botëroresjellin në vëmendje nevojën evlerësimit objektiv të veprim-tarisë së tyre.Nga largesia mëse70 vjeçare kjo punë ndihmohet jovetëm me hapjen e pashembullttë arkivave, por edhe për faktintejet pozitiv që sot Britania e Mad-he dhe Shqipëria janë vende mikedhe aleate të ngushta në NATO.

Dihet se pjestarët e misioneveushtarake britanike në Shqipëriluajtën rol të rëndësishëm në mo-bilizimin dhe asistencën ndajluftëtarëve shqiptarë të an-gazhuar kundër pushtuesevenazi-fashistë. Në këtë drejtim nukmund të mohohet ndihma e rëndë-sishme materiale dhe monetare qëiu përcoll atyre.

Nga ana tjetër, misionet usht-

arake britanike u gjendën edhe nëpozitë të vështirë në Shqipëri përarësyet e mëposhtme, disa prej tëcilave janë shtjelluar në librin egazetarit shqiptaro-amerikan Pe-ter Lucas [OSS në Shqipërinë e LIIBotërore, Tiranë, 2010].

-rreth viteve 1943-1944 roli idyshimtë i qeverisë së Çërçillit përkënaqjen e orekseve shovinistegreke në jug ngjalli dyshim dheshqetësim në mbarë opinioninpublik shqiptar, pavarësisht ngaanësia ideologjike. Kjo e dëmtoi sëtepërmi rolin dhe prestigjin e ush-tarakëve britanikë të atashuarpranë luftëtarëve shqiptarë;

- me ardhjen në malet e Sh-qipërisë të Misionit UshtarakAmerikan jo rrallë u vërejtënfërkime midis dy misioneve, që lid-heshin kryesisht me prirjet domin-uese britanike ndaj kolegëve tëtyre amerikanë, por edhe me për-dorimin e asistencës kryesishtamerikane në ndihma financiaredhe ushtarake...

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15

Follorina është njëqytet kufitar në Gre-

qinë e Veriut dhe i për-ket Prefekturës me tënjëjtin emër. Ajo kufizo-het me qytetin e Bilish-tit të Republikës së Sh-qipërisë dhe Prespën,pjesën e Republikës sëMaqedonisë. Ky qytetndodhet në një lartësi680 metra mbi nivelindetar dhe në regjistrimine vitit 2011, kishte22.000 banorë. Qyteti qu-het në gjuhën turke-Flo-rina, hebreje-Plurina,shqip-Follorina, bullgar-isht dhe sllavo-maqedo-nase-Leri, pra emrin esotëm qytetit-Florina eka nga turqishtja.

Në kohën e lashtë qu-hej Lykea dhe i përkiste

mbretërisë së nënës së Fil-ipit II, fisit të ilirëveLynkestëve të cilët e shtri-nin mbretërinë e tyre për-reth liqenit të Ohrit dhekryeqendrën e kishin nëqytetin e sotëm të Manas-tirit.

Follorina (Florina-Leri)në shek.XV, ka pasur 200familje të krishtera dhe 50myslimane. Sipas tëdhënave të vitit 1881, kish-te 2.800 mysliman dhe1.690 të krishterë.

Francezi A.Synvet, pro-fesor i gjeografisë në Lice-un e Stambollit, më 1878shkruan se qyteti i Fol-lorinës kishte 1.800 ban-orë. Ndërsa si Kaza Follori-na, Synvet e quan me em-rin Moglena dhe kishte38.640 banorë.

Në një studim të vitit1878, thuhet...

Agron Agron Agron Agron Agron AlibaliAlibaliAlibaliAlibaliAlibali

Arben Lalla*Arben Lalla*Arben Lalla*Arben Lalla*Arben Lalla* Nga Frederik StamatiNga Frederik StamatiNga Frederik StamatiNga Frederik StamatiNga Frederik StamatiAriola PriftiAriola PriftiAriola PriftiAriola PriftiAriola Prifti

Në foto: (Lart) Christopher MontagueWoodhouse në malet greke viti 1944 (djathtas)Imazhe që dëshmojne genocidin grek në Çamëri

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 15 korrik 201214

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom HISTORIDDDDDOKUMENTOKUMENTOKUMENTOKUMENTOKUMENTAAAAATTTTT ÇÇÇÇÇAMERIAAMERIAAMERIAAMERIAAMERIA

WOODHOUSE DHE ÇAMET ...pa u dhënë kredia e duhur -

për avancimin e agjendës britan-ike në Shqipëri;

-për më tepër, krerët e rezisten-ca shqiptare filluan të vëreninedhe njëfarë sjelljeje nënçmuesetë britanikëve ndaj vendasve nëShqipëri, çka cënoi së tepërmifrymën e besimit midis dy forcavealeate;

-së fundi, aksionet ushtarakeangleze në Shqipëri, qoftënëpërmjet ajrit dhe qoftë të nxit-ura në terren, jo gjithmonë morënparasysh apo shmangën efektetekolaterale ose mundësinë e ra-prezaljeve gjermane ndaj popull-sisë civile.

Mirëpo edhe më problematikdel sot roli i Misionit UshtarakBritanik gjatë Luftës II Botërorenë Epir ose Çamëri.

Misioni Britanik Ushtarak nëGreqi u lëshua në vjeshtën e vitit1942 për ndërmarrjen e akteve tësabotimit në prapavijat greke meqëllim dëmtimin e rrugëve të ko-munikimit dhe furnizimit të tru-pave gjermane në Afrikën Veriore.Aksioni më i rëndësishëm ishte padyshim shkatërrimi i urës në Gor-gopotamo me 25 nëntor 1942.

Mirëpo mandej ky Mision, filli-misht i përkohshëm, u kthye nëmision të përhershëm dhe qëndroinë malet e Greqisë Veriore deri nëfund të Luftës.

Në krye të tij në fund të vitit1943 u vendos koloneli Christo-pher Montague Woodhouse. Zëv-endës i tij ishte Nicholas Ham-mond. Në mbarim të luftës që tëdy këta u rrethuan nga një brer-ore gati mitike respekti dhelavdie. Të shquar kahershëm përfilo-helenizmin dhe anti-ma-jtizmin e tyre të theksuar, që tëdy u shquan më tej në qarqet ak-ademike dhe politike britanike,madje duke arritur në nivelet nëmajat më të larta. Hammondimadje mbahet sot ndër autorite-tet botërore për studimet e lash-tësisë sa i takon Epirit dhe Maqe-donisë.

Debati profesional asokohe udominua nga librat me kujtime tëtyre, dhe u ndikua jashtë masenga ngjarjet e Luftës Civile Grekedhe nga Lufta e ftohtë. Filli irrëfimit apo narrativës së induk-tuar historike ishte se MisioniUshtarak Britanik kishte luajturrol themelor në shpëtimin e Gre-qisë nga pushtimi gjerman dhenga rreziku komunist dhe kjo ish-te arritur nëpërmjet mbështetjesthelbësore të dhënë shefit tëEDES-it, Napolon Zervës, nëluftën e tij ndaj gjermanëve.

Mirëpo gradualisht, me kal-imin e kohës, dhe me hapjen earkivave, u shfaqën krisjet e parandaj këtyre “të vërtetave”. U paqartë se roli i Woodhouse-it dhe iHammond-it kishte qenë shumë

më kompleks se sa dihej dhe semiti i krijuar për rolin e tyre nëmalet e Greqisë ishte tejet larg re-alitetit.

Gërvishtja e parë që filloi t’inxjerrë kallajin historive të Wood-house-it dhe Hammond-it erdhifill pas lufte, kur edhe pjestarë të

Parlamentit britanik ngritën py-etje shqetësuese lidhur me roline vërtetë të Zervës në rezistencënanti-gjermane, çka implikonte in-direkt edhe misionarët britanikë.

Këtyre zërave koloneli Wood-house iu përgjigj me kundërargu-mente shpotitëse, duke hedhur

poshtë çdo insinuate për lidhjet eZervës me gjeneralin gjermanHubert Lanz në Janinë [Shih lib-rin e C. Woodhouse “Molla e Sher-rit”, Londër, 1946].

Mirëpo paqësimi i Greqisë dhefryma rishikuese e ngjarjeve tëLuftës Civile, sidomos në vitet

1960-1970, si dhe dalja në skenëe historianëve objektive gjer-manë, që kishin qasje të plotë nëarkivat e Wermachtit, e pasuroidebatin me të dhëna të tjera qëvërtetonin në mënyrë të padisku-tueshme bashkëpunimin e Zervësme gjermanët nga shtatori 1943e deri në gusht 1944, madje derinë evakuimin e Janinës në tetor1944.

Debati shkencor – deri atëherëi kufizuar brenda literaturës gjer-mane dhe greke - u përcoll për-fundimisht edhe në gjuhën an-gleze me një studim me vlerë tëjashtëzakonshme të historianitgjerman Heinz Richter në një re-vistë shkencore në fillim të viteve1990.

Historiani gjerman atje vërte-toi me fakte të pakundërsh-tueshme se Zerva dhe gjeneraliLanz kishin lidhur një mar-rëveshje xhentëlmenash për mos-sulmim ndaj njëri tjetrit dhe përshkëmbim informacioni. Kjo mar-rëveshje, sipas historianit gjer-man – arrinte madje në kufinjtëe tradhëtisë ndaj kauzës aleate.

Të mos harrojmë se Zerva dheEDES-i ishin krijim i britanikëvedhe mbaheshin prej tyre me armë,ushqime dhe parà.

Pra, tash vonë doli se Zervanga një anë mbante një “armë-pushim të heshtur” me gjermanëtdhe nga ana tjetër vilte milionastërlina ari ndihma nga anglezët.Dhe kjo ndodhte nën hundën eushtarakëve britanikë.

I ndodhur para faktesh të pa-kundërshtueshme, Woodhousegjeti një rrugëdalje aspak fatlumenë përgjigjen e tij ndaj historian-it gjerman: njëlloj si Hrushovi, qëpër mospajtimet me udhëheqjenkomuniste shqiptare në Moskë nëvitin 1961 ua hodhi fajin përk-thyesve, edhe Monty Woodhousebëri të njëjtën gjë: ai u përpoq tëshpjegoië me vështirësi se TomBarnes, ushtaraku neozelandez iatashuar direkt me shtabin eZervës, nuk dinte greqisht; rrje-dhimisht ai duhet të ishte keqk-uptuar në komunikimet e veta meZervën, etj.

Por cili ishte roli i Woodhouse-it në ngjarjet dhe masakrat nëÇamëri? A ishin ai dhe kolegët etij thjesht dëshmitarë asnjanës,që e pane veten krejt të pafu-

Ja e vërteta e rolit tëbritanikëve në genocidin çam

Cili ishte roli i WCili ishte roli i WCili ishte roli i WCili ishte roli i WCili ishte roli i Woodhouse-it në ngjarjet dhe masakrat në Çamëri? oodhouse-it në ngjarjet dhe masakrat në Çamëri? oodhouse-it në ngjarjet dhe masakrat në Çamëri? oodhouse-it në ngjarjet dhe masakrat në Çamëri? oodhouse-it në ngjarjet dhe masakrat në Çamëri? AAAAA ishin ai dhe kolegët e tij thjesht dëshmitarë ishin ai dhe kolegët e tij thjesht dëshmitarë ishin ai dhe kolegët e tij thjesht dëshmitarë ishin ai dhe kolegët e tij thjesht dëshmitarë ishin ai dhe kolegët e tij thjesht dëshmitarëasnjanës, që e pane veten krejt të pafuqishëm për të penguar valën e terrorit të Zervës?asnjanës, që e pane veten krejt të pafuqishëm për të penguar valën e terrorit të Zervës?asnjanës, që e pane veten krejt të pafuqishëm për të penguar valën e terrorit të Zervës?asnjanës, që e pane veten krejt të pafuqishëm për të penguar valën e terrorit të Zervës?asnjanës, që e pane veten krejt të pafuqishëm për të penguar valën e terrorit të Zervës?

Misioni BritanikMisioni BritanikMisioni BritanikMisioni BritanikMisioni BritanikUshtarak nëUshtarak nëUshtarak nëUshtarak nëUshtarak nëGreqi u lëshua nëGreqi u lëshua nëGreqi u lëshua nëGreqi u lëshua nëGreqi u lëshua nëvjeshtën e vititvjeshtën e vititvjeshtën e vititvjeshtën e vititvjeshtën e vitit1942 për ndërmar1942 për ndërmar1942 për ndërmar1942 për ndërmar1942 për ndërmar-----rjen e akteve tërjen e akteve tërjen e akteve tërjen e akteve tërjen e akteve tësabotimit nësabotimit nësabotimit nësabotimit nësabotimit nëprapavijat grekeprapavijat grekeprapavijat grekeprapavijat grekeprapavijat grekeme qëllimme qëllimme qëllimme qëllimme qëllimdëmtimin edëmtimin edëmtimin edëmtimin edëmtimin errugëve të komu-rrugëve të komu-rrugëve të komu-rrugëve të komu-rrugëve të komu-nikimit dhe furni-nikimit dhe furni-nikimit dhe furni-nikimit dhe furni-nikimit dhe furni-zimit të trupavezimit të trupavezimit të trupavezimit të trupavezimit të trupavegjermane në gjermane në gjermane në gjermane në gjermane në Af-Af-Af-Af-Af-rikën Vrikën Vrikën Vrikën Vrikën Veriore.eriore.eriore.eriore.eriore.Aksioni më iAksioni më iAksioni më iAksioni më iAksioni më irëndësishëm ishterëndësishëm ishterëndësishëm ishterëndësishëm ishterëndësishëm ishtepa dyshim sh-pa dyshim sh-pa dyshim sh-pa dyshim sh-pa dyshim sh-katërrimi i urëskatërrimi i urëskatërrimi i urëskatërrimi i urëskatërrimi i urësnë Gorgopotamonë Gorgopotamonë Gorgopotamonë Gorgopotamonë Gorgopotamome 25 nëntor 1942me 25 nëntor 1942me 25 nëntor 1942me 25 nëntor 1942me 25 nëntor 1942

Agron Agron Agron Agron Agron AlibaliAlibaliAlibaliAlibaliAlibali

vijon nga faqja 13

Në foto: ChristopherMontague Woodhouse

në malet greke viti 1944

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 15www.shqiptarja.comE diel, 15 korrik 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI HISTORI

qishëm për të penguar valën e ter-rorit të Zervës?

Eshtë e vështirë të pranohet seajo çka ndodhi ndaj popullsisë sëpafajshme civile në Çamëri në pe-riudhën qershor 1944 – mars 1945nuk përbënte kurrfarë shkeljeje tësë drejtës ndërkombëtare nëpërgjithësi, dhe të asaj ndërko-mbëtare humanitare në veçanti.

Mirëpo pjesëtarët e MisionitUshtarak Britanik në malet eGreqisë ishin të detyruar të zba-tonin të gjitha konventat ndërko-mbëtare në fuqi në atë kohë qërregullonin trajtimin e popullsisëcivile gjatë konfliktit të armato-sur.

Duhet thënë se sot ka një prir-je edhe në qarqet studimore brit-anike për ta çmitizuar rolin eWoodhouse-it në ngjarjet e asajkohe. James Pettifer është njërindër studiuesit britanikë që nd-jek këtë hulli. Ky madje përmendse në librat e tij Woodhouse nukshquhet për ndonjë simpati përpopullsinë çame, që ai e quanteme përçmim “turko-shqiptare”.

Disponimi i Woodhouse-ndajkomunitetit çam përcillet gjerë-sisht në dy librat e tij me kujtime[“Molla e sherrit” dhe “Diçka esprovuar” – Something Ventured],ku ai i akuzon në tërësi çamet përbashkëpunëtore të gjermanëve,ndërkohë që anashkalon lidhjet evërtetuara të Zervës me push-tuesit.

Mirëpo në raportet sekrete dër-guara qendrës në Londër Wood-house është edhe më eksplicit

Vlerë të veçantë ka një doku-ment i datës 16 tetor 1945 me tit-ull “Një shënim për Çamët” [ANote on the Chams] me të dhënatarkivale F.O. 371/48094/18138. Aiështë zbuluar e shfrytëzuar thua-jse njëkohësisht për herë të parëprej historianit amerikan MarkMazower [After the War WasOver, Princeton University Press,2000] dhe atij grek me prejardhjeshqiptare Vasil Kondi [Basil Kon-dis) tek “Epirus, 4000 Years ofGreek Civiliation, Botzaris, Ath-ens 1997. Këtu Woodhouse jep sime thënë një justifikimi operacio-nal për shpërnguljen e dhunshmetë popullsisë çame nga shtëpitëtyre.

Më konkretisht Woodhouse-iraporton se: “…Zerva, i nxitur ngaMisioni Aleat nën drejtimin tim,i ndoqi ata [Çamët] prej shtëpivetë tyre në vitin 1944 për të lehtë-suar operacionet kundërarmikut…” [në origjinalin në an-glisht: …Zervas encouraged bythe Allied Mission under myself,chased them [Chams] out of theirhomes in 1944 in order to facili-tate operations against the ene-my…”.] Edhe historian shqiptarBeqir Meta e ka shfrytëzuar këtëdokument.

Ky pohim i pashembullt, iWoodhouse për shefat e tij nëLondër, flet vetë. Këtu del farepastër dhe qartë përgjegjësia tëpaktën e tërthortë e Woodhouse-it dhe e kolegëve të vet të Mision-it Ushtarak Britanik në masakratndaj popullsisë së pafajshme dhetë pambrojtur çame.

Ka rëndësi të theksohet se datae “Shënimit” të Woodhouse-it,përkon me përpjekjet e para përndërkombëtarizimin e çështjesçame nga ana e OKB-së dhe e

qeverisë shqiptare, dhe me siguriduhet të ketë ndikuar në formë-simin apo ngurtësimin e qeverisëbritanike ndaj kësaj krize të pa-shembullt humanitare në rajoninballkanik.

Në fund nuk mund të mos vëre-jmë evoluimin në qëndrim dhe in-tepretim që i bëjnë ngjarjeve stu-diuesit dhe historianët grekë.Pozita e Vasil Kondi-it, për shem-bull, nënkuptohet qartë: ai iahedh britanikëve përgjegjësinë easaj çka i ndodhi popullsisë çamepasi, sipas tij, Zerva thjesht pozbatonte urdhërat e Misionit Ush-tarak Britanik.

Studiuesja greko-amerikaneElaine Thomopoulos shkon edhe

më tej: Ajo pranon se “edhe pseWoodhouse besonte se ata bash-këpunonin me pushtuesin,burime të tjera përmendin se njëgrup çamësh u bashkuan me or-ganizatën e rezistences ELAS”.Thomopoulos madje përmend meguxim akademik krimet e kryeranga Zerva, duke theksuar se “tru-pat e Zervës masakruan edhe…një numër të papërcaktuarcivilësh të pafajshëm, përfshirëgra dhe fëmijë”. Në fund ajo thek-son se çështja mbetet e hapur

edhe në vitin 2011 “duke vazhdu-ar t’i ndërlikojë marrëdhëniet sh-qiptaro-greke”. [Elaine Tho-mopoulos, History of Greece,Greenwood, ABC-CLIO, LLC,Santa Barbara, California f. 123,].

Thomopoulos nuk është e vet-me. Ka edhe studiues të tjerë nëGreqi që po marrin qëndrim kri-tik ndaj asaj çka ka ndodhur, sip.sh. Sevasti Trumbeta.GeorgiaKretsi, etj.

Nuk besojmë se aksioni tragjiki nxitur dhe i miratuar nga Wood-house në Çamëri u bë me mira-timin e qeverisë angleze të asajkohe. Woodhouse-i jo rrallë ve-pronte thjesht me kokën e vet dhedilte jashtë kuadrit të porosive dhe

urdhërave të mara nga qendra.Gjithsesi, roli i tij dhe i kolegëvetë tij në shkeljet e pashembulltatë së drejtës ndërkombëtare nëÇamëri gjatë periudhës në fjalëduhet hulumtuar më tej.

Agron Agron Agron Agron Agron AlibaliAlibaliAlibaliAlibaliAlibaliAutori është studiues në Uni-Autori është studiues në Uni-Autori është studiues në Uni-Autori është studiues në Uni-Autori është studiues në Uni-

versitetin e Masaçusetsit. versitetin e Masaçusetsit. versitetin e Masaçusetsit. versitetin e Masaçusetsit. versitetin e Masaçusetsit. Ai poAi poAi poAi poAi poshkruan një liber për çështjenshkruan një liber për çështjenshkruan një liber për çështjenshkruan një liber për çështjenshkruan një liber për çështjençame dhe aspekte të së drejtës hu-çame dhe aspekte të së drejtës hu-çame dhe aspekte të së drejtës hu-çame dhe aspekte të së drejtës hu-çame dhe aspekte të së drejtës hu-manitare ndërkombëtare tëmanitare ndërkombëtare tëmanitare ndërkombëtare tëmanitare ndërkombëtare tëmanitare ndërkombëtare tëlidhura me të.lidhura me të.lidhura me të.lidhura me të.lidhura me të.

Ka rëndësi të theksohet se data e “Shënimit” tëKa rëndësi të theksohet se data e “Shënimit” tëKa rëndësi të theksohet se data e “Shënimit” tëKa rëndësi të theksohet se data e “Shënimit” tëKa rëndësi të theksohet se data e “Shënimit” tëWWWWWoodhouse-it, përkon me përpjekjet e para përoodhouse-it, përkon me përpjekjet e para përoodhouse-it, përkon me përpjekjet e para përoodhouse-it, përkon me përpjekjet e para përoodhouse-it, përkon me përpjekjet e para përndërkombëtarizimin e çështjes çame nga ana endërkombëtarizimin e çështjes çame nga ana endërkombëtarizimin e çështjes çame nga ana endërkombëtarizimin e çështjes çame nga ana endërkombëtarizimin e çështjes çame nga ana eOKB-së dhe e qeverisë shqiptareOKB-së dhe e qeverisë shqiptareOKB-së dhe e qeverisë shqiptareOKB-së dhe e qeverisë shqiptareOKB-së dhe e qeverisë shqiptare

Në foto:Imazhe qëdëshmojnegenocidingrek neÇamëri

www.shqiptarja.com E diel, 15 korrik 201216

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom SPECIALETTTTTRADITRADITRADITRADITRADITAAAAA V V V V VLERALERALERALERALERA

Veshjet arbëreshe dhenjë ritual i lashtë

Maji në Shën Kostandin ështëMaji në Shën Kostandin ështëMaji në Shën Kostandin ështëMaji në Shën Kostandin ështëMaji në Shën Kostandin ështëmuaji i Shën Mërisë së yjevemuaji i Shën Mërisë së yjevemuaji i Shën Mërisë së yjevemuaji i Shën Mërisë së yjevemuaji i Shën Mërisë së yjeve

Kostumet e Shën Palit shqiptarKostumet e Shën Palit shqiptarKostumet e Shën Palit shqiptarKostumet e Shën Palit shqiptarKostumet e Shën Palit shqiptar

Një ndër festat më të pritura,Sh’kostantin, është patjetër ajo e Shër

Mërisë “della Stella” në muajin e majit: pasçelebracjunat të mëdha, nxiret Shër Mëriapërjashta kljishës e përpara asaj shkrehën“Nusazit”.

Kljisha e madhe meikonat e saj bixantine të sh-këljqyera, gljuha e ljasht qëtë rrëmben, folklori, të ve-shurat të bukura e sidomosnusazit (dordolecet) janëpetk e rrëkicë e Shkosn-jotvet e duanë të ruajtur etë valorizuar. Një ndër ele-mentet më të shkiljqyerë i trdhitës së Sh-kostantinit është, patjetër, ai i nusazëvet:këto nusazë,bambulla( me përmasa tëvërteta)të bukura, me kullure të shkëljqy-erë, janë të pljota me pljëhur e pëljsiten tuerrutulluar(si një rrotë me fishekzjarre): së

Sh’Kostantin. Festa “nusazëvet”: mojSh’Kostantin. Festa “nusazëvet”: mojSh’Kostantin. Festa “nusazëvet”: mojSh’Kostantin. Festa “nusazëvet”: mojSh’Kostantin. Festa “nusazëvet”: mojmajit është muaji i Shër Mërisë “della Stella”:majit është muaji i Shër Mërisë “della Stella”:majit është muaji i Shër Mërisë “della Stella”:majit është muaji i Shër Mërisë “della Stella”:majit është muaji i Shër Mërisë “della Stella”:

pari, dy furxharë që shërbenjën (punojnë),së dyti një grua e një burrë që janë tëvishurë aljbërisht(veshje aljbëreshe ceremo-nie) me dy gjiza më dorë e, së treti, njëDjallëth me dy faqe, katër bërri(brirë) të

ngatarrierë, me këmbet sithundra kalji e në dorë njëfurkë e katenën e kusisë. Tëparet që shkrehen e bëhen copajanë dy furxharët që i bien memartjeljin ngudhëmës(kudhëres) e pëstaj gjithë tëtjerat figura alegorike, d.m.th,se Shër Mëria është sipërgjithëve më e ljartë se burri,

se gruaja, se shërbesi(puna) e, sidomos, se iLjigu. Ljurtmu(në fund) bëhet pircjuna:statua(statuja) e Shër Mërisë qellet tekkljishëza e saj. Tradhjita e “nusazëvet”s’bëhet fare gjikun në ‘Taljet (Itali) e pran-daj heljq shumë turistra .

Një nga takimet më të shumëprituranë Shën Kostandin është me siguri

festa e Shën mërisë së yjeve në muajinmaj. Pas festimeve solemne, statuja eShën Mërisë nxirret ngakisha dhe përballë sajkryhet riti i pranimit të“ nusazit”. Kisha e mad-he me ikonat e mrekul-lueshme bizantine, gju-ha arbëreshe, e lashtëdhe mbreslënëse, folkloridhe kostumet e çmuaratradicionale dhe natyr-isht kukullat ceremoni-ale, përbëjnë një pasurihistorike e kulturore, njëpasuri të madhe të ShënKostandinit shqiptar, që duhet ruajtur,vlerësuar dhe transmetuar brez pas brezi.

Një nga elementët me befasues për të

cilën është e njohur tradita kulturore eShën Kostandinit, është mbase pikërishtajo e nusazit: janë kukullat karakteristike,me ngjyrat e tyre të shkëlqyera, mbushur

me pluhur, që plasen nëajër duke u rrotulluar de-risa digjen përfundimisht:dy kovaçë ndërsa punojnë,një grua e veshur me kos-tumin festiv arbëresh, njëburrë me kostumin tradi-cional arbëresh dhe djallii cili prezantohet sipasikonografisë lokale me dyfytyra, katër brirë qëngatërrohen, këmbët sithundrat e kalit, dhe du-art që mbajnë një furkë

dhe kusinë. Të parët që digjen janë dykovaçët që punojnë. Pastaj është radha eburrit arbëresh me veglat e punës.

Me sytë e tu të zez, të gjallë e mebisht, shkrin zemrën e të dashu-

rit tënd...”. Këto vargje shoqëroninimazhin e gruas me kostumin e bukurfestiv teksa hyn në kishë.

Për komunitetin e Shën Palit,veshjet femërore janë një ndër pa-suritë më të çmueshme, më auten-tike e njëkohësisht më të përdorurat.Gruaja shqiptare ka qenë gjithmonëelegante me veshjen e saj gjithë lukse madhështore.

Në garderobën e saj dallohen katërlloj veshjesh: Veshja e vajzave, veshjamartesore, veshja festive dhe veshja epërditshme prej gruaje të martuar.

Me përjashtim të veshjes sëpërditshme veshjet e tjera janë luk-soze e madhështore, të pasura me de-

korime. Përbëhen nga shumë pjesëorigjinale si këmisha “linja”, prejpambuku ose gjineshtre,të punuara me dorë, medy ose tre konture qëndis-mash rreth jakës katrore,mënga prej mëndafshi ,brezi “pitera”, me qëndis-je të përpunuar, jelekudhe “xhipuni”, që vishetmbi këmishë, i kadifenjte,prej damasku të përpunu-ar, i pasuruar me shiritaose qëndisma të cilat imi-tojnë kokrrat e grurit osevilet e rrushit punuar mefije ari ose argjendi.

Në veshjen e përditshme fundi“kamizolla” është prej pambuku të

kuq. Në veshjen ceremoniale që sotështë prej leshi dikur ka qenë prej

gjineshtre, mëngët janë mëtë gjata. Elementët dekora-tivë të fundeve, në veshjene vajzave, ndërthuren meshirita sateni, “kljiçet”, tëcilat tregojnë statusin civiltë gruas së lirë.

I veçnatë është modeli iflokëve, një kapje me njëgjalm për të formuar “kësh-etë”, ndërsa tek gratë e mar-tuar, janë “keza” të mbulu-ara plotësisht me fije ari eargjendi, “cofa”, një erash-

kë e varur tek “kesa” ose “spingullat”dhe karfica argjendi që vendosen në“këshetë”.

Të veshurat aljbërishtTë veshurat aljbërishtTë veshurat aljbërishtTë veshurat aljbërishtTë veshurat aljbërishte Shën Paljite Shën Paljite Shën Paljite Shën Paljite Shën Paljit

Sytë e tu të zezë me bisht,kur mi ljuanë ti ndëpër

kljish(t), kur mi ljuan tindëpër kljisht, djaljthit tëndi ljoset misht”: këtë vjesh iakëndoin burrat gravet kur, tëdielën, ato vejin më kljishë,të veshura me ljiveret të buku-ra e festave.

Shën Palji, ka, në zakonine tij, katër costume:janë tëkatër të veshura grash.

I pari është ai i gruasë sëvirgjërë, i cili ka këshetë pakezë, pse gruaja nëk ështëadhe e martuarë e kërkonburrë; këtij kostumi iathonë”Kamizollë me Kljiçe” ee vënë vajzat vetëm ndër di-tat e festave.

I dyti është ai i ditës kurajo martohet e ia thonë“cohë”: shumë i ngarkuar megjthë stuljitë ,sa më të buku-ra, e nuses . Këto të veshurauzarën më rallë.

I treti e i katërti janë atamë interesant pse uzarënadhe sod: janë ai i ngaditë eai për çerimonjet .

Këta të dy kanë një vljerëshumë e madhe. gruaja al-jbrëreshe klje çdoherë ele-gante: stuljitë e saj janë tëbukura të shërbiera me file arie rrëgjëndi.

Pjesat e ljiverëvet vallje(çerimonje) janë të bukura etë holla(veçante).

Si ljinja”që mënd të jetëspartje, mumbaku ose ljiri, medy ose tre riçe rrorro xerkut .

Si “pitera”,tek gjiri, e shër-bierë bukur me pundine errikame:janë te dya të shërbi-era me dorë e me amur (devo-cion), ka gruja kur është adhee virgjër,tue pritur burrin qëka të martonj.

Si “xhipuni”,që vishet mbiljinës : ai është i velluti e i

shërbier me ar e mesetë(mëndafsh) e megallone(shirit) , kallinj eveshe rrushi sipër, të bërë mepundin.

Ljiverët e ngaditë janë mëpratik: një gonë e kuqe meshumë qika e një linje e zezënë fund, më parë, spartje enani mumbaku.

Çdo gonë, ose kamizollë sithuhet, do të ketë vithet të pl-jota si sinj i bukurie e i shumëbiljësh(djem).

Shumë intersant janë“këshetë”: ljeshtë(flokët)ljidhën si treçe menapazë(rripa liri) për tëmbanë” kezën”, “çofën”e “sp-ingullatë”, që kllitën të ljesh-të,

Këshetë, pa kezë, duanëtë thenë se gruaja është e vir-gjër.

Këshetë, me kezë, duanë tëthenë se gruaja është e mar-tuar, do me thënë, ndën burr-in. Çofa shërben për të mbul-juar xerkun që u zbuljua meKëshetë

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 15 korrik 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI STUDIMIPPPPPOPULLSIAOPULLSIAOPULLSIAOPULLSIAOPULLSIA FFFFFOTOTOTOTOTOTOTOTOTOT

FSHATRAT SHQIPTARETE FOLLORINES

Çfarë të dhënash fshehin regjistrimet e popullsisëÇfarë të dhënash fshehin regjistrimet e popullsisëÇfarë të dhënash fshehin regjistrimet e popullsisëÇfarë të dhënash fshehin regjistrimet e popullsisëÇfarë të dhënash fshehin regjistrimet e popullsisë

Arben Llalla*Arben Llalla*Arben Llalla*Arben Llalla*Arben Llalla*

Follorina është një qytet kufitar nëGreqinë e Veriut dhe i përketPrefekturës me të njëjtin emër.

Ajo kufizohet me qytetin e Bilishtit tëRepublikës së Shqipërisë dhe Prespën,pjesën e Republikës së Maqedonisë. Kyqytet ndodhet në një lartësi 680 metrambi nivelin detar dhe në regjistrimin evitit 2011, kishte 22.000 banorë. Qytetiquhet në gjuhën turke-Florina, hebre-je-Plurina, shqip-Follorina, bullgarishtdhe sllavo-maqedonase-Leri, pra emrine sotëm qytetit-Florina e ka nga turqish-tja.

Në kohën e lashtë quhej Lykea dhe ipërkiste mbretërisë së nënës së FilipitII, fisit të ilirëve Lynkestëve të cilët eshtrinin mbretërinë e tyre përreth liq-enit të Ohrit dhe kryeqendrën e kishinnë qytetin e sotëm të Manastirit.

Follorina (Florina-Leri) në shek.XV,ka pasur 200 familje të krishtera dhe50 myslimane. Sipas të dhënave të vitit1881, kishte 2.800 mysliman dhe 1.690të krishterë.

Francezi A.Synvet, profesor igjeografisë në Liceun e Stambollit, më1878 shkruan se qyteti i Follorinës kish-te 1.800 banorë. Ndërsa si Kaza Follori-na, Synvet e quan me emrin Moglenadhe kishte 38.640 banorë.

Në një studim të vitit 1878, thuhetse Follorina ka pasur 1.500 shtëpi ju je-tonin 2.800 mysliman (shqiptar, turq,pomak, ciganë, tartarë) dhe 1.800 bull-garë. Ndërsa Kazaja e Follorinës kish-te 8.542 shtëpi ku jetonin 5.706 mysli-man (shqiptar, turq, tartar, pomak),16.667 bullgarë, 1.300 vlleh dhe 790ciganë.

Në vitin 1893, udhërrëfyesi francezViktor Berard shkruan se, M. Goptchev-itch, në librin e tij: “Macédonien und AltSerbien”, (Vienne, 1889), qyteti i Fol-lorinës ka pasur 3.000 osman, 9.500sllavë, 3.500 shqiptar dhe 400 ciganë.Qyteti i Follorinës kishte 1500 shtëpi kubanoni shqiptar, sllavë të konvertuar nëmysliman dhe vetëm 100 familje turkenë një qytet kryesisht mysliman. Njëlagje me 500 shtëpi të krishtera që nakujtojnë shtëpitë prej druri dhe rrugi-cat e Ohrit dhe Strugës. Ndërsa përprefekturën e Follorinës thotë se jeto-nin 48.000 serb, 4.000 shqiptar, 3.000turq, 3.300 vlleh dhe 1.800 ciganë.

Sipas shifrave individuale, duke de-tajuar çdo fshat, para fillimit tëluftërave ballkanike, prefektura e Fol-lorinës kishte 74.940 banorë. Nga këta,50.450 ose 67,3% e popullsisë flisninmaqedonisht dhe ishin të krishterë.Grupi i dytë më i madh ishin myslimanëturq, numri i tyre arrinte në 11,770njerëz ose 15.7% të popullatës. Sh-qiptarët ishin të tretë në madhësi me6.770 njerëz, ose 9% e popullsisë. Ngakëta 3.520 ishin myslimanë dhe 3.250të krishterë. Kishte 3.400 vlleh, 2.090romë (1.800 mysliman dhe 290 të krish-terë), 300 hebrenj dhe 150 pomak mys-liman.

Në vitet e luftërave Ballkanike er-dhën më Follorinë rreth 300 familje vlle-he dhe sllavo-maqedonase nga Magare-vo, Nizhepole, Trnovo-Manastiri. Nëvitin 1912, popullsia e saj ishte 10 mijëbanorë, nga këta 5 mijë mysliman turq,1.600 romë mysliman, 100 shqiptarmysliman, 50 shqiptar ortodoks, 2.800sllavo-maqedonas ortodoks, 150 vllehortodoks, dhe 300 hebrenj. Deri më 1924

shumica e popullsisë të besimit islam udetyrua të largohet dhe në vend të tyreqeveria greke vendosi 3.600 refugjatëortodoks vlleh dhe maqedonas nga Ma-nastiri dhe grek nga Turqia.

Pas vitit 1922, në bazë të Mar-rëveshjes së Lozanës (30 Janar1923) përshkëmbimin e popullsisë midis Greqisëdhe Turqisë edhe qyteti i Follorinës sishumë qytete dhe fshatra të Greqisëpësoj ndryshime të mëdha për nga numrii banorëve, të kombësive dhe besi-meve fetare. Në këtë qytet dhe fs-hatrat e saj erdhën grek nga Azia evogël dhe Kaukazi. Ata u vendosënnëpër shtëpitë e turqve dhe të sh-qiptarëve.

Ndër vite qeveritë greke bënëspastrim etnik në Follorinë dhe fs-hatrat e saj duke përzënë në fazatë ndryshme banorët që ishin mekombësi bullgare, turq, shqiptare,hebrenj dhe sllavo-maqedonasvegjatë luftës së Dytë Botërore dheluftës qytetare greke 1946-1949.

Në vitit 1924, në bazë të mar-rëveshjes së shkëmbimit të popull-sisë gjeografia e fshatrave për nga etniae banorëve dhe e qytetit të Follorinësndryshojë pothuajse tërësisht. Rreth 18mijë mysliman turq dhe shqiptar udëbuan për në Turqi, disa familje sh-qiptare preferuan të shkonin fshehurazinë Shqipëri. Një pjesë e shqiptarëveortodoks paguan të holla zyrtarëve ven-dor grekë dhe ju mundësua të jetonin në

shtëpitë e tyre. Ndërsa në shtëpitë eturqve dhe shqiptarëve që u larguan uvendosën rreth 11 mijë refugjatëortodoks të ardhur nga Azia si grek, ar-men, rusë. U dëbuan në atë periudhë dhembi 1.600 sllavo-maqedonas për në ish-Jugosllavi.

Por, Selman Sheme shkruan në njëpunimin e tij se në vitet 1920-1926, udërguan me forcë për në Turqi 35.000 sh-qiptar, banorë të 24 fshatrave të Kostu-

rit dhe 14 fshatrave të Follorinës. Këtofshatra, me largimin e popullsisë sh-qiptare myslimane për në Anadoll, fillu-an të asimilohen.

Në regjistrimin e vitit 1928, që bëriqeveria greke në prefekturën e Follorinësu deklaruan 38.917 banorë grek, 28.884sllavo-maqedonas, 1.369 vlleh, 379 he-brenj, 75 turq, 70 shqiptar mysliman, një

shqiptar ortodoks, 19 ciganë. Ndërsa nëqytetin e Follorinës më 1928 u regjis-truan 10.585 banorë nga të cilët 3.612janë refugjatë të ardhur para vitit 1922dhe 1.999 refugjatë të ardhur pas vitit1922. Nga 10.585 banor të regjistruar,7.777 ishin grek ortodoks, 1.638 sllavo-maqedonas, 513 turq ortodoks, 284 izra-elit, 255 vlleh, 48 shqiptar mysliman, 15turq mysliman dhe 55 të tjerë.

Sipas shumë studiuesve që janë mar-rë me çështjen e popullsisë të Fol-lorinës pretendojë se regjistriminuk ishte saktë sepse qeveriagreke fshehu numrin e vërtetë tëbanorëve jogrek.

Përfaqësuesit e KomisionitEvropian Riki Van Boechoten dheHelleen va nder Minne, në rapor-tin e tyre të botuar më 2001, shk-ruanin se në prefekturën e Fol-lorinës 15.228 banorë flasin gju-hën sllave në familje, 2.114 gju-hën shqipe, 789 gjuhën vllehe,5.554 gjuhën pondiaka(një diale-kt i gjuhës greke të refugjatëvenga Deti i Zi) dhe 12.527 gjuhë të

përzier-Mixed. Termi refugjat është për-dorur për të përcaktuar grekët e ardhurnga Thraka turke, Azia e Vogël, Kauka-zi të cilët u vendosën në Greqia në bazëtë marrëveshjes midis Greqisë dhe Tur-qisë më 1922-1923. Nga kjo marrëveshjemë shumë nga të gjithë u dëmtuan sh-

Në foto:(Lart)Follorina1918(poshtë)Bellkameni1918

vijon në faqen 18

www.shqiptarja.com E diel, 15 korrik 201218

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom STUDIMI

qiptarët mysliman të cilët i braktisënfshatrat e tyre nga dhuna që ushtroi sh-teti grek duke i futur në kategorinë tëbanorëve me kombësi turke.

Fshatrat shqiptar të

prefekturës së FollorinësStudiuesi arbëresh prof.dr.Antonio

Bellushi shkruan në librin e tij:“RICERCHE E STUDI TRA GLI AR-BERORI DELL’ ELLADE”, se në Fol-lorinë janë 8 fshatra që flitet gjuha sh-qipe ende nga banorë si: Bell-Kamen(Dhrosopigji), Negovan (Flamburon),(Idhrusa), Kotori Ano (Ano Ydhrusa),Lehovo(Lehovo), Negoçan (Niki), (Tri-potamos), Mahalla (Tropaiohos).

Shkrimtari dhe publicisti grek Dhim-itri Lithoksus shkruan për 18 fshatra tëFollorinës që banoheshin nga shqiptarëtmysliman dhe ortodoks para se të vininrefugjatët në vitin 1924.

Gjeografi shqiptar prof.dr.SelmanSheme në një studimin e tij shkruan semë 1912, në Kazanë e Follorinës kishte22 fshatra me shqiptar të krishterë. Pornë shkrimin e tij prof.Sheme nuk na jepemrat e fshatrave apo të dhëna të tjeratë mjaftueshme, megjithatë ai është mëafër si numër për fshatrat shqiptar papërcaktimin e besimit fetar.

Nga kërkimet që kam bërë në disabiblioteka dhe arkiva të huaja na dalinmbi 20 fshatra të prefekturës së Fol-lorinës që kanë qenë banuar nga sh-qiptarët ortodoks dhe mysliman të cilëtpas viteve 1912 dal ngadalë i kanë brak-tisur këto vendbanime ose janë asimi-luar nga presionet e shtetit grek dhe nëvend të tyre qeveritë greke kanë vendo-sur refugjat të ardhur nga Azia e Vogëldhe vlleh.

Në vitin 1993, Komisioni Evropian fi-nancoj një studim për prefekturën e Fol-lorinës në lidhje për përdorimin e gju-hëve të pakicave në këtë pjesë të Gre-qisë së Veriut. Studimi u krye në terrennë shator 1993, dhe u vërejt se në prefek-turën e Follorinës dhe Aridea përveç gju-hës shtetërore, greqishtes ende fliteshinnga banorët maqedonishtja, vllahishtja,shqipja, turqishtja, rome dhe dialekti igjuhës greke e folura nga refugjatët tëardhur nga Deti i Zi. Ky studim përfsh-iu 72 fshatra nga 139 që janë në këtërajon dhe u krye nga Riki Van Boecho-ten, profesoreshë e Historisë, Arke-ologjisë dhe Antropologjisë në Univer-sitetin e Thesalisë në Greqi. Autore edisa punimeve shkencore dhe libraverreth historisë dhe antropologjisë. Gjith-ashtu në këtë studim mori pjesë Helleenva nder Minne. Studimi në fjalë ju para-qit Komisionit Evropian me titull: “Gju-hët e pakicave në Greqinë Veriore, viz-itë studimore më Florina dhe Aridea,shator, 1993”. Nga ky studim doli seende në 3 fshatra të prefekturës së Fol-lorinës banojnë shumicë shqiptar, dhenë 3 të tjerë janë pakicë.

Më poshtë po sjellim shënime të bërëndër vite nga studiues të huaj rrethnumrit të banorëve, përkatësisë ko-mbëtare dhe fetare. Këta studiuesshpeshherë i paraqitnin banorët në bazëtë interesave politike të shteteve që i fi-nanconin rreth kërkime për regjistrimine popullsisë në prefekturën e Follorinë.

Fshatrave u janë ndërruar emratpas vitit 1924 e deri më 1928 ku përfun-dojë ky proces. Sëbashku me ndryshimettë emrave të fshatrave filloj procesi edhetë ndryshimi të mbiemrave të familjevejogreke.

Shumë fshatra nga luftërat ballkan-ike, botërore dhe dhuna që ushtronte sh-teti grek janë zhdukur nga harta, pranuk ekzistojnë më. Banorët e tyre për timbijetuan këtyre ngjarjeve kanë emi-gruar në Evropë, Sh.B.A ose në vendetfqinje me Greqinë si në Shqipëri, FYRO-

Maqedoni dhe Turqi. Këto fshatra mundti gjejmë sot vetëm nëpër kujtesën e his-torisë, atëherë kur popujt e etnive dhebesimeve fetare të ndryshme jetoninsëbashku në paqe.

1-VARTOLONEmri ju ndërrua në Vartholomaios

dhe më 1928 në Agjios Vartholomaios.Vartolon ishte një fshat i vogël, më 1889,kishte 125 të shtëpi krishterë dhe 80mysliman. Para luftërave Ballkanike,ky fshat banohej vetëm nga shqiptarët.Në vitin 1912, banonin 460 shqiptarmysliman. Mbretëria e Greqisë me anëtë ushtrisë së saj bëri regjistrimin e pop-ullsisë në shtator 1913 dhe në Vartolonu regjistrua 343 njerëz. Nga fundi i vitit1924, shqiptarët mysliman detyrohen tabraktisin fshatin dhe në vend të tyre uvendosën refugjat nga Deti i Zi dheKaukazi. Në regjistrimin e vitit 1928 uregjistruan 370 banorë grek

  2-VINENI

Sot quhet Pili dhe i përket bashkisësë Prespës të prefekturës së Follorinës.Në vitin 1912 në këtë fshat banoninvetëm 230 shqiptar mysliman. Nëregjistrimin e vitit 1913, u regjistruan224 banorë. Disa vite më vonë pasi sh-qiptarët e braktisën fshatin në vend tëtyre qeveria greke solli 200 refugjat ngaAzia e Vogël dhe në vitet 1950 solli edhedisa vlleh nga Epiri.

Në këtë fshat ka qenë selia e Qever-isë Demokratike ose Qeveria e Malit siçe quanin gatë luftës qytetare greke të

1946-1949. Ky fshat ishte vendi i qën-drimit të sekretarit të përgjithshëm tëpartisë komuniste greke Nikos Zahari-adhit.

3-VRAPÇINI

Më 1926 fshati mori emrin Himadhin.Më 1912 ishte një fshat i vogël me 40banorë mysliman turq të cilët u larguanpër në Turqi më 1914. Në vitin 1928 er-dhën për të banuar në këtë fshat 50 sh-qiptar ortodoks.

Fshati gjendet buzë liqenit Himadhit-idhas, më 1928 disa shqiptar nga Leho-va erdhën dhe blenë shtëpitë dhe tokatnga turqit që u larguan. Banorët sh-qiptar nga Lehova që erdhën kanë mbi-emrin Taçi dhe i pari i tyre quhej Anas-tasios Taçi dhe fëmijët e tij Nikola dheEvangjel Taçi. Pas disa vitesh një turkhodhi në gjyq familjen Taçi dhe Stefani-dhi se nuk ia kishin blerë shtëpinë dhe

tokat, por passhumë gjyqeshdhe me rreth 40dëshmitar familjaTaçi dhe Stefani-dhi e fitojnë gjyqinpër pronat në fsha-tin Himadhin.Banorë të tjeranga Lehova qëmërguan në këtëfshat janë PetroStefanidhi dheDhimo Petros. Pasluftës qytetare1946-1949, njëpjesë e familjesTaçi dhe Stefani-dhi emigruan nëSh.B.A dhe Aus-trali. Ndërsa ban-

orët e tjera u shpërngulën përgjithmonënë fshatra të tjerë si në Lehovë, Amid-io, Kostur, Follorinë, Ptolemaidha,Nausa dhe në Selanik. Nga viti 1951 ederi më 1971, Himadhi ishte një fshat ibraktisur.

4-BELL-KAMEN

Pas vitit 1928 quajt Dhrosopigi. Ngaky fshat është, njëri nga luftëtarët eçështjes shqiptare, Spiro Bellkameni(1885-1912). Ai luftoj me çetën e tijkundër ushtrisë osmane, kundër kishësgreke dhe Fanarit. Përjashtoi forcatushtarake greke nga Ballkameni e Ne-

govani. Më 18 Maj 1901, duke luftuarme forca të dërguara nga kisha grekenë Follorinë, u plagosë rënd.

Spiro Bellkameni u priu çetave qëhynë në Korçën e çliruar, të cilët nëkokë mbanin kësula të bardha ku shk-ruheshin fjalët: Liri a Vdekje!

U vra në pabesi në tetor 1912, vetëmpak ditë para se të shpallej Pavarësia eShqipërisë. Spiro Bellkameni ka thënë“Gjer sot punova për botën, paskëtaj dopunoj për kombin tim.

Revista “Ylli i Mëngjesit” i vitit 1918shkruan për Spiro Bellkamenin:” Tradh-tia dinake dhe e poshtër rrëmbeu një ngatrimat të shquar. Veprat e tij janë të gjal-la, Jeta, veprat atdhetare të SpiroBallkamenit janë të ditura prej çdo sh-qiptari”

Bellkameni (Dhrosopigi) dhe Nego-van (Flamburo) ende ruajnë traditat sh-qiptare sidomos në dasmat e tyre. Njëstudim rreth martesave tradicionale sh-qiptare në këto dy fshatra ka botuar vitemë parë në revistën BESA që e botonteLidhja e Arvanitasve të Greqisë shkrim-tari Harallambu Stiliadhi.

5-ELEOVÁ

Është një fshat që rreth vitit 1878 ipërkiste Kazasë së Kosturit dhe në fundtë shek.XIX i takojë Kazasë së Fol-lorinës. Qeveritë greke duke parërëndësinë antike të Eleovës ja ndërru-an emrin në Lakkia dhe më vonë Leva-ja (Ëåâáéá). Sot i përket bashkisë Filo-ta dhe ka rreth 826 banorë. Është vendme interesa arkeologjike. Një studim tëLena Jankovski dhe Alex Bakratcheffpër ndryshimin e emrave sllavë të 804fshatrave në Greqinë e Veriut në emragrek, shkruajnë se Eleova i përkisteKosturit dhe me emrin Lakia. Pra, Lakiaose Lakkia që tej mori emrin Levaia kemitë bëjmë me Eleovën dhe jo me Elevis siçshkruan studiuesi grek Dhimitri Lithok-su. Ne e kundërshtojmë këtë në bazë tëburimeve shkencore që Eleovo është qua-jtur Lakkia dhe më vonë Levaia.

Herodoti shkruan: Tani pasardhësi ishatë i këtij Aleksandrit ishte Perdiças icili së pari u bë despot i maqedonasve,dhe që këtu vijon:- Nga Argos kanë ikurpër te ilirët tre vëllezërit pasardhësit eTemenos, Gauanes, Aeropos dhe Perdi-kas, duke kaluar nga ilirët në pjesët esipërme të Maqedonisë, ata erdhën nëqytetin e Lebaia.

Fakte historike mbi shqiptarët e FollorinësFakte historike mbi shqiptarët e FollorinësFakte historike mbi shqiptarët e FollorinësFakte historike mbi shqiptarët e FollorinësFakte historike mbi shqiptarët e Follorinës

Ndër vite qeveritëNdër vite qeveritëNdër vite qeveritëNdër vite qeveritëNdër vite qeveritëgreke bënë spastrimgreke bënë spastrimgreke bënë spastrimgreke bënë spastrimgreke bënë spastrimetnik në Follorinë dheetnik në Follorinë dheetnik në Follorinë dheetnik në Follorinë dheetnik në Follorinë dhefshatrat e saj dukefshatrat e saj dukefshatrat e saj dukefshatrat e saj dukefshatrat e saj dukepërzënë në faza tëpërzënë në faza tëpërzënë në faza tëpërzënë në faza tëpërzënë në faza tëndryshme banorët qëndryshme banorët qëndryshme banorët qëndryshme banorët qëndryshme banorët qëishin me kombësi bull-ishin me kombësi bull-ishin me kombësi bull-ishin me kombësi bull-ishin me kombësi bull-gare, turq, shqiptare,gare, turq, shqiptare,gare, turq, shqiptare,gare, turq, shqiptare,gare, turq, shqiptare,hebrenj dhe sllavo-hebrenj dhe sllavo-hebrenj dhe sllavo-hebrenj dhe sllavo-hebrenj dhe sllavo-maqedonasve gjatëmaqedonasve gjatëmaqedonasve gjatëmaqedonasve gjatëmaqedonasve gjatëluftës së Dytë Botëroreluftës së Dytë Botëroreluftës së Dytë Botëroreluftës së Dytë Botëroreluftës së Dytë Botëroredhe luftës qytetaredhe luftës qytetaredhe luftës qytetaredhe luftës qytetaredhe luftës qytetaregreke 1946-1949greke 1946-1949greke 1946-1949greke 1946-1949greke 1946-1949

Në foto:Follorinaushtarshqiptar

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 19www.shqiptarja.comE diel, 15 korrik 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI STUDIMI

6-ELOVOMë 1928, u emërtua në Ellatia.Rreth vitit 1878 i përkiste Kazasë së

Kosturit, por pas disa vitesh u regjistruasi fshat që i takoj Kazasë së Follorinës.

Ndodhet në perëndim të Bellkamenitdhe ka qenë i banuar që në kohët e lash-ta ku në kishën e dëmtuar e Shën Gjergjitgjendet varre të vjetra. Në hartat e vje-tra të kohës së Bizantit fshati emërohetElovo. Në vitin 1937, mbi rrënojat ekishës dhe me gurët e varreve u ndërtuanjë shkollë për fëmijët e fshatit.

Ky fshat ka qenë i vogël ku jetoninvetëm shqiptar ortodoks të cilët e brak-tisën atë. Në këtë fshat të vogël ka pasurnjë kishë dhe një shkollë fetare. Pas vitit1950 nuk ekziston në hartën e fshatravenë Greqi.

7-GERMAN

Më 1926, ju ndërrua emri në AgjiosGermanos. Agjios Germanos (Shën Gjer-manos) është një fshat malor që dikur ipërkiste prefekturës së Prespës, ndërsasot i takon asaj të Follorinë. Gjendet nëkufirin midis Greqisë dhe Maqedonisë.Ky fshat ndodhet 48 km nga Follorinadhe 54 km nga Kosturi.

Më 1912 jetonin 1.450 sllavo-maqedo-nas të krishterë dhe 130 shqiptar mysli-man të cilët më 1924 i braktisën shtëpitëe tyre. Ndërsa maqedonasit e braktisënpërfundimisht fshatin në përfundim tëluftës qytetare më 1949. Ata emigruannë ish-Jugosllavinë dhe në vendet e Eu-ropës Lindore. Në vend të tyre qeveriagreke vendosi refugjatë nga Azia e Vogëldhe vlleh nga Epiri.

Para luftës qytetare greke fshatinumëronte 3.500 banorë dhe u shkatër-rua tërësisht. Sot banojnë rreth 250njerëz të cilët merren kryesisht me punëbujqësore, blegtori dhe turizëm.

8-KLESHTINO GORNO

(Kleshtino e Epërme) më 1926, u emër-tua Ano Klines. Më 1912 jetonin 850 sh-qiptar mysliman të cilët e braktisën fs-hatin pas vitit 1924. Në vend të tyre uvendosën grek nga Thraka, Azia e Vogëldhe 100 maqedonas.

Shqiptarët mysliman ju ndalua tuashisnin shtëpitë dhe tokat grekëve tëardhur nga Thraka Lindore kështu atamorën me vete pak gjëra në ikjen menxitim nga frika e vrasjeve nga ana egrekëve. Më 1926 refugjatët e ardhur fil-luan punimet për ndërtimin e kishës sëparë e cila përfundoj më 1927. Ky fshatndodhet vetëm 8 km larg qytetit të Fol-lorinës.

9-KLESHTINO DOLNO

(Kleshtino e Poshtme) më 1926 u quajtKato Klines. Në vitin 1912 jetonin afër-

sisht 450 maqedonas të krishterë dhe 350shqiptar mysliman. Më 1924 shqiptarëtmysliman e braktisën fshatin dhe në vendtë tyre u vendosën nga qeveria greke ref-ugjatë nga Kaukazi. Më 1928 në këtë fs-hat jetonin 500 maqedonas dhe 300 ref-ugjatë. Maqedonasit pas disa vitesh ebraktisën fshatin duke u vendosur në ish-Jugosllavi dhe në vendet e Europës Lin-dore.

10-KLABUÇISTA

Më 1926 ju ndërrua emri në Polipla-tano. Në vitin 1912 banonin, 550 maqe-donas të krishterë dhe 150 shqiptar mys-liman.

Shqiptarët mysliman e braktisën fs-hatin në vitin 1924, dhe në vend të tyreqeveria greke vendosi refugjatë nga Aziae Vogël që njihen me emrin Pondio.

11-KOTORI GORNO

(Kotori i Epërm), më 1928 u quajtë AnoYdhrusa.

Më 1912 jeton në këtë fshat 220 maqe-donas të krishterë dhe 40 shqiptarortodoks.

Disa familje shqiptare quheshin PetroKaçura, Stravro Kaçura, Ilia Kristo përtë cilët Stefos Grigoriu thotë se janë famil-je shqipfolëse me ndërgjegje greke.

12-KOTORI DOLNO

Më 1927 ju ndërrua emri në KatoYdhrusa (Idhrusa e Poshtme). Është njëfshat i vogël ku jetojnë shqiptar të krish-terë dhe maqedonas të krishterë. Më 1912jetonin në këtë fshat rreth 650 maqedo-nas të krishterë dhe 200 shqiptar tëkrishterë. Në fund të luftës qytetare

greke (1946-1949) 35 familje maqedonaseshkuan në ish-Jugosllavi dhe 68 njerëznë vendet e Europës Lindore.

Në vitin 1981, në Idhrusën e Poshtmebanorët janë deklaruar shqiptar dhemaqedonas.

13-. PLESHEVICA

Më 1928 u quajt Kolhiqi. Ishte një fs-hat i madh ku jetonin rreth 1.924 sh-qiptar myslimanë të cilët e braktisën më1924, dhe në vend të tyre qeveria grekesolli në vitin 1928, 350 refugjatë ngaKaukazi.

14-POPLI

Më 1926 ju ndryshua emrin në Lefko-nas. Ishte një fshat i vogël ku banoni sh-qiptar mysliman dhe maqedonas të krish-terë. Më 1912 jetonin rreth 300 shqiptardhe 200 maqedonas. Në vitin 1924 mys-limanët e braktisën fshatin dhe në vendtë tyre qeveria greke vendosi refugjatënga Azia e Vogël. Pas luftë qytetare greke(1946-1949) shumica e maqedonasve ikënnë ish-Jugosllavi dhe në vendet e EuropësLindore.

Fshati sot i përket bashkisë së Prespësdhe është 42 km nga Follorina. Thuhetse fshati është ndërtuar në vitin 880.

15-MAHALLA

Më 1929 u ndërruar emri në Tropaiu-hos. Ky fshat përbëhej nga popullsi mys-limane në vitin 1912, prej tyre 400 ishinturq dhe 100 shqiptar. Në vitin 1913 fs-hati u dogj i tëri dhe disa vite më vonëqeveria greke solli refugjatë nga Kauka-zi, Azia e Vogël dhe Thraqi. Më 1928, nëMahalla jetonin rreth 240 refugjatë dhe

200 maqedonas.Gjatë luftës për Maqedoninë (1903-)

midis grekëve dhe bullgarëve në Mahal-la ka qëndruar heroi i Greqisë, arvani-tasi Pavlo Mela i cili kishte miqësi meshqiptarët e Mahallës.

16-NEGOVANI

Më 1928 ju ndërruar emri në Flam-buro. Në këtë fshat banojnë ende sh-qiptar ortodoks dhe pak vlleh. Nga viti1912 e deri 1928, në Negovan banoninrreth 1.100 njerëz.

Fshati Negovan është i njohur për at-dhetarizmin e banorëve të tij për hapjene shkollës shqipe dhe mbajtjen meshënnë gjuhën shqipe që në fillim të shek.XX.Në këtë fshat kanë lindur shumë figurakombëtare, ndër ta përmendim papaKristo dhe Theodos Harallambi Nego-vani, të cilët i vranë grekët më 1905,sepse u mësonin fëmijëve të fshatit gju-hën shqipe. Papa Vasil Gjergji është nipii Negovanëve i cili më 1910, bëri përpjekjeqë në kishën e fshatit të mbante meshënnë gjuhën shqipe dhe e goditën me thikagjatë meshës, vdiq më 16 janar 1910 nëspitalin e burgut të Manastirit.

Nga Negovani është dhe ish-ministrii brendshëm i Republikës së ShqipërisëKoçi Xoxe (1911-1949), njëri nga figuratqendrore të Partisë Komuniste. Gjatëkohës së diktaturës komuniste është sh-kruar se Koçi Xoxe ishte sllavofon, pornë Negovan nuk ka pasur asnjë familjesllavofone nga të dhënat e regjistrimevetë popullsisë. Në regjistrimin e vitit 1932fshati kishte 210 familje të huaja që flis-nin gjuhën shqipe dhe pak prej tyre gju-hën sllave dhe rumanishten, dhe 44familje deklaruar hapët se janë shqiptar.

17-NEGOÇANI

Më 1926 ju ndërruar emri në Niki. Më1912 banonin 500 maqedonas të krish-terë dhe 100 shqiptar mysliman të cilët ebraktisën fshatin më 1924. Në vitin 1928,fshati kishte 580 maqedonas dhe 70 ban-orë refugjatë.

18-RAMBI

Në vitin 1926 ju ndërruar emri në Lam-os. Më 1912 banonin rreth 350 maqedonastë krishterë dhe 150 shqiptar mysliman.

Në vitin 1903 shumica e shtëpive tëfshatit u dogjën gjatë luftës së Ilidenit.

Më 1924 shqiptarët e braktisën fsha-tin dhe në vend të tyre erdhën refugjatnga Turqia dhe maqedonas nga Prespa emadhe e Shqipërisë. Gjatë luftës qyteta-re greke (1946-1949) maqedonasit u lar-guan nga fshati për në ish-Jugosllavi dhenë vendet e Europës Lindore, dhe në vendtë tyre qeveria greke solli 100 vlleh ngaEpiri.

*)Autori është historian*)Autori është historian*)Autori është historian*)Autori është historian*)Autori është historian

Në foto:Karvanshqiptar,rrugesper neFollorinë,1914

Në foto: (Majtas) Familje shqiptarebellkameni (Lart) Florina

www.shqiptarja.com E diel, 15 korrik 201220

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom MUZEOLOGJIFFFFFOTOTOTOTOTOTOTOTOTOT AAAAANALIZANALIZANALIZANALIZANALIZA

Identifikohen dy pjesë nga uniformaIdentifikohen dy pjesë nga uniformaIdentifikohen dy pjesë nga uniformaIdentifikohen dy pjesë nga uniformaIdentifikohen dy pjesë nga uniformaceremoniale e mbretit Zogceremoniale e mbretit Zogceremoniale e mbretit Zogceremoniale e mbretit Zogceremoniale e mbretit Zog

Nga Frederik StamatiNga Frederik StamatiNga Frederik StamatiNga Frederik StamatiNga Frederik StamatiAriola PriftiAriola PriftiAriola PriftiAriola PriftiAriola Prifti

Dimë se në vitin 1946apo 1947, objektet eMuzeut Kombëtar dheobjekte të tjera të sekues-truara me urdhër, i kaluanfondit etnografik pranëInstitutit të Shkencave

Të gjithë atyreve që kanë vizituar Ekspozitën fotografike tëMbretërisë, të organizuar në ka-

tin e tretë të Muzeut Historik Ko-mbëtar, do tu ketë rënë në sy veshjathuajse gjithmonë ushtarake e MbretitZog. Në ato kohëra rrëmuje, kur ren-di i shtetit kërkonte diktat, uniformame spaleta impononte forcën dhe forcaka aleat besnik impresionin.

Pjesët që u identifikuan i përkasinnjë uniforme ceremoniale. Ato janë dy:fraku (xhaketë) dhe brezi i mesit.

Fraku është prej stofi të zi, meqëndisma ari në jakë dhe në mëngëdhe me kopsa të arta në të cilat ështëstampuar gërma Z, që nënkupton em-rin “Zog”. Kjo xhaketë është nga ataqë përdoren për të paraqitur madhësh-tinë nëpërmjet meritave. Në një daljeceremoniale meritat shprehen me anëtë dekoratave, urdhërave dhe medal-jeve, që për një mbret janë vetëm tëarta. Madhështia harmonizohet mevlerë. Në frakun e zi, të mbushur mefiliqe ku vareshin dekoratat, ari sh-këlqente më tepër dhe një mbret e katë domosdoshëm shkëlqimin.

Duke i u kthyer frakut, kushdo emerr me mënd që copa të jetë e njëcilësie të lartë. Të tetëdhjetë vjetët ekaluara që nga koha e prodhimit nukkanë arritur të lënë gjurmët e shka-tarrimit, vetëm se filli i artë i qëndis-mave ka filluar të errësohet. Në has-tarin e mëndafshtë të frakut ka tëqepur etiketën e firmës prodhuese:

PARISTSCHOTT11, RUE DU HAVREKjo adresë tregon një rrugë jo

shumë larg Luvrit. Në këtë adresë kaqenë një rrobaqepsi artizanale kustiloheshin dhe qepeshin veshje tëndryshme të kohës, edhe per person-alitete. Sot aty ndodhet nje butik dhepranë tij dyqane të shumta për veshjetë ndryshme.

Brezi i mesit është prej lëkure të

zezë i veshur me një thurje argjenditë larë me ar. Në mes ka një paftevezake me shqiponjën me dy krerë nërelief. Ky brez është përdorur me uni-forma të ndryshme, siç edhe vërteto-het nga fotografitë e arkivit mbretëror.Në një vështrim kalimthi identifikimi,apo zbulimi i dy pjesëve të njërës prejuniformave ceremoniale të MbretitZog, duket një lajm pa rëndësi. Mirë-po muzeologjia jonë e kohërave mod-

erne, tepër e varfër me objekte,kërkon ekzemplarë dhe nga ky kënd-vështrim, identifikimi është i rëndë-sishëm. Përdorëm edhe fjalën zbulim.Pse? Herë-herë nëpër shkrime tëndryshme kemi përdorur për të tillaraste edhe këtë fjalë. Ne nuk e dimëakoma se si janë bërë pjesë emuzeologjisë shqiptare këta dy ob-jekte.

Por dimë se në vitin 1946 apo 1947,objektet e Muzeut Kombëtar dhe ob-jekte të tjera të sekuestruara me ur-dhër, i kaluan fondit etnografik pranëInstitutit të Shkencave. Nuk kemi gje-tur akoma ndonjë inventar aporregjistër, që do të na tregonteorigjinën. Rreth dyqint objektembetën pa u rregjistruar dhe pa his-tori. Dhe të kesh në dorë një objektpër të cilin nuk di asgjë dhe ta identi-fikosh, është pa dyshim një zbulim ivërtetë.

Në foto:Mbreti Zogme kostumceremonialdhe pjesë tëuniformësqë uindetifikuanse fundmi

Në foto: Fraku prej stofi te zi