1

α) Η συνενοχή«Φυσικά, μπορούν να τεκμηριωθούν με σχετική ακρίβεια βαθμοί ποινικής ευθύνης που επιτρέ-πουν να καταδικαστούν μερικοί, και οι υπόλοιποι να αφεθούν αντιμέτωποι με τη συνείδησή τους, αν και εφόσον έχουν. Θα ήταν πολύ πιο εύκολο από το να θεσπίζονται νόμοι εκ των υστέρων όπως συ-νέβη στη Νυρεμβέργη. Αλλά και σε αυτήν την περί-πτωση το έκαμαν χωρίς κανένα κριτήριο. Για ποιο λόγο απαγχόνισαν τον Στράιχερ, αυτόν τον άξεστο χωριάτη που δεν είχε καμία ουσιαστική εξουσία, αλλά όχι τον μοχθηρό Έριχ φον ντεμ Μπαχ-Ζελέφ-σκι; Για ποιο λόγο απαγχόνισαν τον προϊστάμενό μου Ρούντολφ Μπραντ και όχι τον δικό του, τον Βολφ; Για ποιο λόγο απαγχόνισαν τον υπουρ-γό Φρικ και όχι τον υφιστάμενό του Στούκαρτ, που έκανε όλη τη δουλειά για λογαριασμό του; Ο Στούκαρτ ήταν ένας ευτυχισμένος άνθρωπος, που λέρωνε τα χέρια του μόνο με μελάνι, ποτέ με αίμα. Ας το ξεκαθαρίσω για μια ακόμη φορά: δεν προσπαθώ να ισχυριστώ ότι δεν είμαι ένοχος για εκείνο ή το άλλο γεγονός. Εγώ είμαι ένοχος, εσείς δεν είστε, δεν υπάρ-χει καμία αμφιβολία. Αλλά πρέπει να σας πω ότι θα μπορούσατε να είχατε κάνει όσα έκανα. Ίσως με λιγότερο ζήλο και ίσως με λιγότερη απόγνωση, εν πάση περιπτώσει, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Πιστεύω ότι δικαιούμαι να καταλήξω στο συ-μπέρασμα πως η νεότερη ιστορία έχει αποδείξει ότι σε ένα σύνολο δεδομένων συνθηκών όλοι οι άν-θρωποι, ή σχεδόν όλοι, κάνουν ό,τι τους λένε. Και συγχωρέστε με, αλλά είναι ελάχιστες οι πιθανότητες να αποτελούσατε την εξαίρεση, όπως δεν την αποτέλεσα κι εγώ. Αν γεννηθήκατε σε μια χώρα ή μια εποχή όπου όχι μόνο κανείς δεν έρχεται να σκοτώσει τη γυναίκα και τα παιδιά σας, αλλά και κανείς δεν σας ζητάει να σκοτώσετε τις γυναίκες και τα παιδιά άλλων, τότε να μακαρίζετε το Θεό και να πορεύεστε εν ειρήνη. Όμως να έχετε πάντα ετούτο στο νου σας: είστε πιο τυχεροί από εμένα, όχι καλύτεροί μου. Επειδή, αν

πιστεύετε αλαζονικά ότι είστε καλύτεροι από εμέ-να, εδώ καραδοκεί ο κίνδυνος. Πολλοί αρέσκονται να αντιπαραθέτουν το κράτος, ολοκληρωτικό ή όχι, στον συνηθισμένο άνθρωπο, τον κοριό, ή το καλά-μι. Ξεχνούν, όμως, ότι το κράτος αποτελείται από ανθρώπους, περισσότερο ή λιγότερο συνηθισμέ-νους, που ο καθένας έχει τη ζωή του, την ιστορία του, τη μοίρα του, η οποία κάποια ημέρα τον βά-ζει από τη «σωστή μεριά» ενός τουφεκιού ή μιας σελίδας χαρτιού, ενώ άλλοι άνθρωποι βρίσκονται από τη «λάθος μεριά». Η πορεία της ζωής ενός ανθρώπου οφείλεται πολύ σπάνια στην επιλογή ή σε μια προδιάθεση. Στις περισσότερες περιπτώ-

σεις, τα θύματα δεν βασανίστηκαν και δεν εκτελέστηκαν επειδή ήταν καλοί άνθρωποι και οι δήμιοι που τα βασάνισαν κακοί. Θα ήταν λίγο αφελές να το πιστεύουμε και αρκεί να γνωρίζει κανείς πώς λειτουργεί η γραφειοκρατία, ακόμη και αυτή του Ερυθρού Σταυρού, για να πει-στεί. Εξάλλου, ο Στάλιν απέδειξε με εύγλωττο τρόπο τον ισχυρισμό μου μετατρέποντας κάθε γενιά δημίων σε θύματα της επόμενης γενιάς, χω-ρίς να λείψουν ποτέ οι δήμιοι. Ο μη-χανισμός του κράτους είναι σαθρός όπως η άμμος. Υπάρχει επειδή όλοι συμφωνούν να υπάρχει, ακόμη και τα θύματά του, πολύ συχνά μάλιστα, μέχρι την τελευταία στιγμή. Χωρίς τον Ες, τον Άιχμαν, τον Γκογκλίτσε, τον Βισίνσκι, αλλά επίσης χωρίς τους σιδηροδρομικούς που χειρί-ζονταν τα κλειδιά των σιδηροτροχι-ών, τους κατασκευαστές μπετόν και τους λογιστές των υπουργείων, ένας Στάλιν ή ένας Χίτλερ δεν θα

ήταν παρά φουσκωμένοι ασκοί και αδύναμα φόβη-τρα. Ο ισχυρισμός ότι η πλειονότητα όσων διαχει-ρίστηκαν τις διαδικασίες της εξόντωσης δεν ήταν παρά σαδιστές και ανώμαλοι είναι πλέον κοινός τόπος. Φυσικά, σαδιστές και διεστραμμένοι υπάρ-χουν σε όλους τους πολέμους και είναι αλήθεια ότι έχουν διαπράξει ακατονόμαστες ωμότητες. [...] Αν αμφιβάλετε, ρωτήστε τους Γάλλους στρατηγούς πόσα προβλήματα αντιμετώπισαν και αυτοί στην Αλγερία με στρατιώτες που ήταν αλκοολικοί, βια-

4. Για τη συμμόρφωση και την υπακοή

Αν γεννηθήκατε σε μια χώρα

ή μια εποχή όπου όχι μόνο κανείς δεν έρχεται

να σκοτώσει τη γυναίκα και τα παιδιά σας,

αλλά και κανείς δεν σας ζητάει να

σκοτώσετε τις γυναίκες και τα

παιδιά άλλων, τότε να μακαρίζετε

το Θεό και να πορεύεστε εν ειρήνη.

συνέχεια

2

συνέχεια

στές και δολοφόνοι των αξιωματικών τους. Αλλά δεν είναι αυτό το ζήτημα. Διεστραμμένοι υπάρχουν παντού και πάντα. Τα ήσυχα πρόσωπα των πόλε-ών μας βρίθουν από παιδόφιλους και ψυχοπαθείς, τα άσυλά μας είναι γεμάτα με μανιακούς μεγαλο-μανείς· μερικοί αποτελούν, πραγματικά, πρόβλημα: σκοτώνουν δύο, τρεις, δέκα, ακόμη και πενήντα ανθρώπους- έπειτα το ίδιο το κράτος που θα τους χρησιμοποιούσε χωρίς τον παραμικρό ενδοιασμό σε έναν πόλεμο τους συνθλίβει σαν τα κουνούπια που έχουν ρουφήξει πολύ αίμα. Αυτοί οι άρρωστοι άνθρωποι δεν είναι τίποτα. Αντίθετα, οι συνηθι-σμένοι άνθρωποι από τους οποίους αποτελείται το κράτος – ιδίως σε χαλεπούς καιρούς- αποτελούν τον πραγματικό κίνδυνο. Ο πραγματικός κίνδυνος για την ανθρωπότητα είμαι εγώ, είστε εσείς».

(Littell Jonathan (2008). Ευμενίδες, μτφ. Α. Φιλιππάτος. Αθή-

να: Λιβάνης)

β) Η κοινοτοπία του κακού«H πτώση των προστατευτικών τειχών που απο-τελούν οι τάξεις μεταμόρφωνε τις πλειοψηφίες, που ως τότε μισοκοιμόντουσαν κάτω από την αιγί-δα όλων των κομμάτων, σε μια μοναδική άμορφη μάζα έξαλλων ατόμων. Δεν είχαν τίποτα το κοινό εκτός από μια αόριστη συνείδηση ότι οι ελπίδες των κομματικών μελών ήταν μάταιες και ότι επομέ-νως τα πιο σεβαστά, τα πιο καλλιεργημένα, τα πιο αντιπροσωπευτικά μέλη της κοινότητας ήταν ηλί-θιοι, ότι όλες οι κατεστημένες δυνάμεις δεν ήταν μόνο ηθικά ύποπτες, αλλά και ανόητες και απατη-λές. Λίγη σημασία είχε για τη γέννηση της τρομα-κτικής αυτής αρνητικής αλληλεγγύης ποια μορφή είχε το μίσος εναντίον του κατεστημένου και των πολιτικών δυνάμεων. Για τον άνεργο έφταιγε το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα, για τον απογυμνωμένο μικροϊδιοκτήτη κάποιο κόμμα του κέντρου ή της δε-ξιάς και για τις παλιές μεσαίες και ανώτερες τάξεις η παραδοσιακή αριστερά. Ο αριθμός των γενικά απογοητευμένων και απελευθερωμένων αυτών ανθρώπων αυξήθηκε ραγδαία στη Γερμανία και την Αυστρία μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ο πληθωρισμός και η ανεργία χειροτέρεψαν την αποδιάρθρωση που ακολούθησε τη στρατιωτική ήττα. Βρέθηκαν πολλοί τέτοιοι σε όλα τα κράτη που δημιουργήθηκαν τότε και υποστήριξαν τα εξτρεμι-στικά κινήματα στη Γαλλία και την Ιταλία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο[…].

»Ο ιδανικός πολίτης της ολοκληρωτικής εξουσίας δεν είναι ο φανατικός οπαδός, αλλά ο άνθρωπος που δεν μπορεί να κάνει τον διαχωρισμό μεταξύ γε-γονότος και μύθου (δηλαδή αγνοεί την πραγματικό-τητα της εμπειρίας) και μεταξύ αλήθειας και ψεύδους (αγνοεί τους κανόνες της σκέψης). Πώς έγινε εφι-κτός ένας τέτοιος συνδυασμός; Ποια εμπειρία τον επέτρεψε; Μα ακριβώς, η αποσύνθεση του ανθρώ-που ως προς την πολιτική σφαίρα και η αποξένωση από τους συνανθρώπους του, η απόλυτη στέρηση συμμετοχής στον κόσμο. Μια από τις ριζικότερες και πιο απελπιστικές εμπειρίες του ανθρώπου που είχε ως αιτία την οικονομική κατάρρευση και την κοινω-νική αποσάθρωση των μαζικών κοινωνιών».

(Arendt Hanna (2009). Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ – Μια έκ-θεση για την κοινοτοπία του κακού, μτφ. Β. Τομανάς. Αθήνα: Νησίδες).

Οι θέσεις της Άρεντ δέχθηκαν κριτική από αρκε-τούς επιζώντες του ολοκαυτώματος όπως ο σημα-ντικός συγγραφέας της «στρατοπεδικής λογοτεχνί-ας» Ζαν Αμερί (Jean Αmery, γαλλικό ψευδώνυμο του Ηans Μaier), ο οποίος θα σχολιάσει ότι «όταν η εμπειρία αποκτάται κάτω από ακραίες συνθήκες, καλό είναι να μη γίνεται λόγος για κοινοτοπία».

Ίσως πρέπει να διευκρινίσουμε ότι το κακό είναι κοινότοπο, όταν οι συνθήκες είναι κοινότοπες, όπως π.χ. σήμερα, ή όταν έγινε η δίκη του Άιχμαν, το 1961. Ο ίδιος ο Άιχμαν στο στρατόπεδο συγκέ-ντρωσης κάθε άλλο παρά κοινότοπος θα φαινόταν στους έγκλειστους Εβραίους.

γ) Το πείραμα του ΜίλγκραμΈνα από τα πιο διάσημα πειράματα μελέτης της υπακοής στην ψυχολογία διεξήχθη από τον Στάνλεϊ Μίλγκραμ (1963) . Ο Στάνλεϊ Μίλγκραμ, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Γέηλ, επικεντρώθηκε με το πείραμά του στη σύγκρουση μεταξύ υπακοής στην εξουσία και επιταγών προσωπικής συνείδησης. Ο ερευνητής ήθελε να διερευνήσει τις αιτιολογήσεις που προέβαλαν στη δίκη της Νυρεμβέργης οι δε-σμοφύλακες των στρατοπέδων συγκέντρωσης της ναζιστικής Γερμανίας κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλε-μο, ότι η υπακοή τους βασιζόταν αποκλειστικά στην εφαρμογή των διαταγών των ανωτέρων τους.

Τα πειράματα ξεκίνησαν τον Ιούλιο του 1961, ένα χρόνο μετά τη δίκη του Άντολφ Άιχμαν (Adolf

3

συνέχεια

Eichmann) στην Ιερουσαλήμ. Ο Μίλγκραμ επινόησε το πείραμα για να απαντήσει στο ερώτημα: Θα μπο-ρούσε να συμβαίνει ότι ο Άιχμαν και οι συνεργοί του στο Ολοκαύτωμα «απλώς εκτελούσαν διατα-γές»; (Mίλγκραμ, 1974).

Ο Mίλγκραμ επέλεξε τους συμμετέχοντες στο πεί-ραμα από άρρενες που παρουσιάστηκαν ως εθε-λοντές σε μια μελέτη στο Πανεπιστήμιο του Γέηλ. Η διαδικασία προέβλεπε ότι οι συμμετέχοντες χω-ρίζονταν σε ζεύγη και μετά από κλήρωση ο ένας θα έπαιζε τον ρόλο του «μαθητή» και ο άλλος του «δασκάλου». Η κλήρωση βέβαια ήταν ψευδεπίγρα-φη, ώστε ο εθελοντής έπαιζε πάντα τον ρόλο του «δασκάλου» και ο «μαθητής» ήταν συνεργάτης του Μίλγκραμ (που προσποιείτο ότι ήταν και αυτός εθε-λοντής).

Ο «μαθητής», μέλος της ομάδας που ονομάζε-ται Mr. Wallace κλεινόταν σε ένα δωμάτιο και του εφάρμοζαν ηλεκτρόδια που συνδέονταν με τα χέ-ρια του. Ο «δάσκαλος» και ο ερευνητής βρίσκονταν σε ένα διπλανό δωμάτιο που υπήρχε μια ηλεκτρική γεννήτρια και μια σειρά από διακόπτες από 15 Volt (ελαφρύ σοκ) σε 375 Volt (κίνδυνος: σοβαρό σοκ) ως 450 Volt (ΘΑΝΑΤΟΣ).

Στόχος: Ο Mίλγκραμ (1963) στην έρευνά του εστίασε στο πόσο μακριά θα μπορούσαν να φθά-σουν οι άνθρωποι που υπακούν σε διαταγές εάν οι ενέργειές τους βλάπτουν κάποιον άλλον άνθρωπο. Ο Στάνλεϊ Μίλγκραμ ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για το πόσο εύκολα οι απλοί άνθρωποι θα μπορούσαν να επηρεαστούν ώστε να διαπράττουν φρικαλεότητες όπως, για παράδειγμα, οι Γερμανοί στον Β ‘Παγκό-σμιο Πόλεμο.

Διαδικασία: Οι συμμετέχοντες «δάσκαλοι» ήταν 40 άνδρες μεταξύ 20 και 50 χρόνων από ποικί-λους εργασιακούς χώρους και επίπεδα (μπορεί να ήταν από ανειδίκευτοι εργάτες ως κάτοχοι υψηλών επαγγελματικών θέσεων). Υπήρχε επίσης ένας «πειραματιστής» ντυμένος με μια λευκή φόρμα, ρόλο που υποδυόταν κάποιος ηθοποιός (όχι ο ίδιος ο Mίλγκραμ).

Ο «μαθητής» (Mr. Wallace) ήταν δεμένος σε μια καρέκλα σε άλλο δωμάτιο και είχε επάνω του ηλε-κτρόδια. Από τον «μαθητή» ζητήθηκε να μάθει κά-ποια ζεύγη λέξεων και ο «δάσκαλος» ονομάτιζε την πρώτη λέξη του ζεύγους ζητώντας την αντιστοιχία από μια λίστα με τέσσερις πιθανές επιλογές.

Ο «δάσκαλος» είχε την υποχρέωση να εφαρμόσει ένα ηλεκτρικό σοκ κάθε φορά που ο «μαθητής»

έκανε ένα λάθος αυξάνοντας το επίπεδο του σοκ κάθε φορά. Υπήρχαν 30 διακόπτες στη γεννήτρια από 15 V. (ελαφρύ σοκ) έως 450 V. (ΘΑΝΑΤΟΣ).

Ο «μαθητής» έδινε κυρίως λανθασμένες απαντή-σεις και για καθεμία από αυτές ο «δάσκαλος» του εφάρμοζε ένα ηλεκτρικό σοκ. Όταν ο «δάσκαλος» δίσταζε να συνεχίσει και στρεφόταν προς τον πει-ραματιστή για καθοδήγηση, του δινόταν κάποια εντολή από ένα πρότυπο εντολών:

Εντολή 1: παρακαλώ να συνεχίσετε.

Εντολή 2: το πείραμα απαιτεί να συνεχίσετε.

Εντολή 3: είναι απολύτως απαραίτητο να συνεχίσετε.

Εντολή 4: δεν έχετε καμία άλλη επιλογή από το να συνεχίσετε.

Αποτελέσματα: Το 65% (τα δύο τρίτα) των συμ-μετεχόντων, έφθασε στο υψηλότερο επίπεδο των 450 V. Όλοι οι συμμετέχοντες συνέχισαν ως τα 300 V.

Ο Mίλγκραμ έκανε περισσότερα από ένα πειράματα - συνολικά 18 παραλλαγές της μελέτης του. Η μόνη αλλαγή ήταν να μεταβάλει την κατάσταση / συνθή-κες για να δει πώς αυτό θα επηρέαζε την υπακοή.

Συμπέρασμα: Οι απλοί άνθρωποι είναι πιθανό να ακολουθήσουν τις διαταγές που έδωσε μια μορφή εξουσίας και να φθάσουν ακόμη και στη δολοφο-νία ενός αθώου ανθρώπου. Η υπακοή στην εξου-σία είναι ριζωμένη σε όλους μας από τον τρόπο με τον οποίο έχουμε μεγαλώσει: «Να τηρείτε ό,τι σας υποδεικνύουν οι γονείς, οι δάσκαλοι, οι έχοντες εξουσία, κύρος κ.λπ.».

http://www.youtube.com/watch?v=ALg7DIrpwVs Το Πεί-

ραμα Υπακοής (Μίλγκραμ) 1/2 και 2/2 - Greek Subs

δ) Το πείραμα του AςΑπό το 1950 και έπειτα ο κοινωνικός ψυχολόγος Σόλομον Ας ξεκίνησε μια σειρά από πειράματα σχετικά με τη συμπεριφορά των ανθρώπων υπό κοινωνική πίεση, γνωστά και ως Asch Conformity Experiments.

Αυτό το πείραμα πραγματοποιήθηκε με 123 άν-δρες. Καθένας από αυτούς που συμμετείχαν τοπο-θετήθηκε σε μια ομάδα με 5 ως 7 «συνεργάτες» (ανθρώπους που γνώριζαν τον πραγματικό σκοπό του πειράματος, αλλά παρουσιάστηκαν ως απλοί συμμετέχοντες στον έχοντα άγνοια «πραγματικό»

4

συμμετέχοντα). Στους συμμετέχοντες παρουσιά-στηκε μια κάρτα με μια γραμμή, ακολουθούμενη από μια άλλη κάρτα με 3 γραμμές: a, b και c. Ζη-τήθηκε τότε από τους συμμετέχοντες να πουν ποια γραμμή ταίριαζε σε μήκος με τη γραμμή στην πρώ-τη κάρτα. Κάθε ερώτηση με γραμμή αποκαλέστηκε «δοκιμή». Ο «πραγματικός» συμμετέχων απαντού-σε κατά σειρά τελευταίος ή προτελευταίος. Στις πρώτες δύο «δοκιμές» το «υποκείμενο» θα ένιωθε άνετα στο πείραμα, διότι αυτός μαζί με τους υπόλοι-πους συμμετέχοντες έδιναν την προφανή, σωστή απάντηση. Στην τρίτη «δοκιμή» οι «συνεργάτες» άρχιζαν να δίνουν όλοι την ίδια λανθασμένη απά-ντηση. Υπήρξαν 18 «δοκιμές» στο σύνολο και οι «συνεργάτες» απάντησαν λανθασμένα στις 12 από αυτές. Αυτές ήταν γνωστές ως «κριτικές δοκιμές». Ο σκοπός ήταν να ερευνηθεί εάν ο «πραγματικός» συμμετέχων θα άλλαζε την απάντησή του και θα αποκρινόταν με τον ίδιο τρόπο όπως οι «συνεργά-τες», παρόλο που ήταν η λανθασμένη απάντηση.

Ο Solomon Asch θεώρησε αρχικά ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων δεν θα συμφωνούσαν με κάτι φα-νερά λανθασμένο, αλλά τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι συμμετέχοντες συμμορφώθηκαν με την πλει-οψηφία στο 37% των κριτικών δοκιμών. Ωστόσο, 25% των συμμετεχόντων δεν συμμορφώθηκαν σε καμία δοκιμή, 75% συμμορφώθηκαν τουλάχιστον μία φορά, και 5% όλες τις φορές.

http://www.youtube.com/watch?v=P7tVy88FTJE Το Πείραμα Συμμόρφωσης / The Asch Conformity Experiment

- Greek Subs

ε) Η εκπαίδευση των SS«Χρησιμοποιώντας τη γλώσσα του Παυλώφ πρέπει να προσδιορίσουμε την εκπαίδευση των SS ως δη-μιουργία ενός ορισμένου δυναμικού στερεότυπου, ενός τέτοιου μηχανισμού εξαρτημένων ανακλαστι-κών που σε ορισμένες καταστάσεις της ζωής δεν θα αποτύγχανε στην πράξη ποτέ.

Στόχος της εκπαίδευσης ήταν η μετατροπή των SS σε ρομπότ με τη μέθοδο της δημιουργίας σε αυτούς ορισμένων τύπων στερεότυπης συμπεριφοράς , η πρόκληση αντίδρασης σε ορισμένα ερεθίσματα με τρόπο δεδομένο και μη μεταβαλλόμενο, με τον απο-κλεισμό της δυνατότητας κριτικής στάσης, τόσο σε ό,τι αφορά τα κίνητρα όσο και σε ό,τι αφορά τις αντι-δράσεις τους. Ορισμένες λέξεις και ορισμένα σύμ-βολα έπρεπε να θέτουν σε κίνηση συγκεκριμένες

στερεότυπες πρωτόγονες ψυχικές διαδικασίες και στερεότυπο τρόπο δράσης. Λέξεις όπως «κομουνι-στής»,«εβραίος», «εγκληματίας» κλπ. έπρεπε ακα-ριαία να δημιουργούν επιθετική στάση. Κάθε διατα-γή έπρεπε να προκαλεί ανακλαστικό τρόπο δράσης ως αντίδραση σε δεδομένο ηχητικό ερέθισμα.

Η κατανόηση του ψυχισμού των SS είναι δυνατή μάλλον στη βάση των νόμων της φυσιολογίας των ανώτερων λειτουργιών του νευρικού συστήματος παρά στη βάση καθαρά ψυχολογικών όρων. Για-τί από τους ανθρώπους αυτούς εξουδετέρωναν σκόπιμα και συστηματικά, στο πλαίσιο των καθη-κόντων που τους ανέθεταν, τους ψυχικούς εκεί-νους μηχανισμούς που ελέγχουν τις παρορμητικές δράσεις, αδυνάτιζαν με σύστημα και συνέπεια την αυτόνομη κριτική σκέψη, τα υψηλότερα αισθήματα, την ικανότητα συγκράτησης των επιθετικών τά-σεων μέσω των ηθικών αισθημάτων. Οι μέθοδοι αυτές, που στόχευαν στην απανθρωποποίηση του ατόμου και τη μετατροπή του σε ρομπότ με στερεό-τυπες, κατεξοχήν πρωτόγονες και μη επιδεχόμενες συγκράτησης, ανακλαστικές αντιδράσεις, έπρεπε να διαμορφώσουν έναν ορισμένο, ιδιόμορφο τύπο ακρωτηριασμένου ανθρώπινου ψυχισμού, χαρα-κτηριστικό για τους SS, στους οποίους ο χιτλερι-σμός βρήκε, γι αυτό ακριβώς, τους ιδανικότερους εκτελεστές των σχεδιαζόμενων εγκλημάτων.

Ήδη, και μόνον η φασιστική ιδεολογία ευνοούσε ουσιαστικά την υποβάθμιση της νόησης και του υπέρμετρου ρόλου της στις λογικές διαδικασίες. Η ιδεολογία αυτή ήταν στο έπακρο αντιρασιοναλιστι-κή, λειτουργούσε με μύθους και προλήψεις, αντιπα-ρέβαλλε το ένστικτο στη λογική. Οι αντιπνευματικές και αντιρασιοναλιστικές θεωρίες της στηρίζονταν σε εννοιολογικές μυθοποιήσεις: ο νορντικός μύ-θος (Nordic legend), η μυθολογία της πράξης, η μυστικιστική προσέγγιση του αίματος, του έθνους, του φύρερ, μαζί με το δόγμα της αρχηγίας, ανήκαν στον κύκλο των σχεδόν μαγικών δοξασιών που ακύρωναν την αντίληψη του ανθρώπου ως homo rationalis. Η αδιάκοπα ασκούμενη μυθοποίηση της ιστορίας, η υποκλοπή σοσιαλιστικών συνθημάτων για σκοπούς αντεπαναστατικούς κατέστρεφαν συ-στηματικά την κριτική στάση του πολίτη του Γ΄ Ράιχ απέναντι στα δημαγωγικά χιτλερικά συνθήματα.

Η παράλυση στους SS κάθε διάθεσης για κριτική σκέψη έπρεπε να συνοδεύεται επίσης από την κα-ταστροφή των από παλιά δημιουργημένων τρό-πων συναισθηματικής αντίδρασης στον τομέα των ανώτερων συναισθημάτων. Η υποβάθμιση στον τομέα της νόησης έπρεπε να συμπορεύεται με τη

συνέχεια

5

συναισθηματική υποβάθμιση. Υποδειγματικός SS δεν μπορούσε να είναι παρά μόνο ένα τέτοιο άτο-μο που στον ίδιο βαθμό έπαψε να σκέπτεται κριτι-κά και στερήθηκε των αντίστοιχων συναισθηματι-κών αντιδράσεων, προπαντός δε της συγκίνησης μπροστά σε γεγονότα που στον μέσο άνθρωπο προκαλούν ζωηρή συναισθηματική αντίδραση και ορισμένο τρόπο δράσης.

Ο Ρούντολφ Ες στη διάρκεια της εξέτασης περιέ-γραψε πώς γινόταν η εκπαίδευση των SS από την άποψη αυτή, πώς τους επεξεργάζονταν και τους παραμόρφωναν ψυχικά, προετοιμάζοντάς τους για τον κατοπινό τους ρόλο ως αυτόματων εκτελεστών των διαταγών. Ο Φύρερ έχει πάντα δίκιο και η θέ-λησή του είναι υπόθεση ιερή για τον SS. Κάθε δι-αταγή από τον ανώτερο, που είναι πάντοτε έκφρα-ση απόφασης παρμένης στο ανώτατο κλιμάκιο της εξουσίας και αποτελεί πραγμάτωση της βούλησης του αλάθητου Φύρερ, πρέπει να εκτελείται χωρίς καμία σκέψη. Όταν ακούς διαταγή δεν μπορείς να την υποβάλεις σε οποιαδήποτε σκέψη, δεν επιτρέ-πεται οποιαδήποτε ανάλυση του περιεχομένου της, πρέπει να εκτελείται αμέσως. Ο SS δεν έχει δικαί-ωμα κριτικής των εντολών που παίρνει. Είναι ανε-πίτρεπτη όχι μόνο οποιαδήποτε κριτική των αποφά-

σεων της ηγεσίας, αλλά οποιαδήποτε άλλη σκέψη πέρα από την ακριβή εκτέλεσή τους. Καθετί που είναι ατομικό πρέπει να το καταπνίξεις μέσα σου, πρέπει να χάσεις το εγώ σου. Πρέπει να πιστεύεις φανατικά στον Φύρερ και την εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία όπως ακριβώς ο φανατικός πιστεύει στη θρησκεία του.

Ο Χίτλερ δίδασκε στους πιο στενούς του συνεργά-τες ότι «η συνείδηση είναι επινόηση εβραϊκή και ακρωτηριασμός του ανθρώπου. Είμαστε και θέ-λουμε να είμαστε βάρβαροι, γιατί αυτό είναι τίτλος τιμής. Πρέπει να είμαστε άγριοι- η αγριότητα και η βάναυση δύναμη επιβάλλονται στη μάζα - πρέπει να κατανικήσουμε μέσα μας τον άνθρωπο».

Αναφορά του Πολωνού ψυχιάτρου, ψυχολόγου και κοινωνιο-λόγου Στανισλάβ Μπατάβια, ο οποίος είχε διενεργήσει μια δι-εξοδική ψυχιατρική και ψυχολογική εξέταση του Ρούντολφ Ες το 1947, προκειμένου να αναλύσει τα ψυχολογικά σύνδρομα

των χιτλερικών εγκληματιών πολέμου.

(Λ. Μαυροειδή, «Πρόλογος», στο Ρούντολφ Ες, Αυτοβιογρα-φία. Η ζωή και η δράση του, μτφ. Λ. Μαυροειδής, Νεφέλη, Αθήνα 1996, σ.σ. 38-40. Παραπέμπει στο H. Rushing, Gespräche mit Hitler, Europa Verlang 1940, p. 32, 81, 210, 231).