4 Performans Ucusa5kala.com

032 PERFORMANS

TRK HAVA KUVVETLER 2 NC ANA JET S KOMUTANLII YAYINLARI 2007

032 PERFORMANS indekiler

032 Performans - I -

JAR Ref. No Sayfa No

BLM 1

MATEMATN TEMELLER

Giri ................................................................................................................... 032 01 02 01........... 1-1 Denklemler............................................................................................................ 032 01 02 01.... 1-1 Dz ve Ters orant .............................................................................................. 032 01 02 01...........1-3 Kare ve Kare kk................................................................................................. 032 01 02 01........... 1-4 Indeksler .............................................................................................................. 032 01 02 01.1-4 Byktr ve kktr............................................................................................ 032 01 02 01.... 1-4 Oran...................................................................................................................... 032 01 02 01.... 1-4 Kk oran deiimlerinin katlanmas ................................................................ 032 01 02 02.... 1-5 Trigonometri............................................................................. ............................ 032 01 02 02.... 1-5 Dik al bir gende kenarlarn isimleri................................................................ 032 01 02 02........... 1-5 Trigonometri denklemleri...................................................................................... 032 01 02 02.... 1-5 Trigonometri ve hesap makinesi .......................................................................... 032 01 02 02.... 1-6 Performans da trigonometri.................................................................................. 032 01 02 01........... 1-7

BLM 2

UUUN TEMEL PRENSPLER

Giri ..................................................................................................................... 032 02 03 00.... 2-1 Basn .................................................................................................................. 032 02 03 00.... 2-1 Statik basn ....................................................................................................... 032 02 03 00.... 2-1 Dinamik basn .................................................................................................... 032 02 03 00.... 2-2 Toplam basn ..................................................................................................... 032 02 03 00.... 2-2 Uak sratleri ....................................................................................................... 032 02 01 00.... 2-3 ari hava srati (IAS)........................................................................................... 032 01 01 00........... 2-3 Kalibre hava srati (CAS)..................................................................................... 032 01 01 00...........2-3 Eitlenmi hava srati (EAS)................................................................................ 032 01 00 00........... 2-4 Gerek hava srati (TAS)..................................................................................... 032 01 01 00........... 2-4 MACH says (M).................................................................................................. 032 01 00 00........... 2-4 Uaa etki eden kuvvetler.................................................................................... 032 03 01 03.... 2-4 Arlk............................. ...................................................................................... 032 02 03 00.... 2-5 Kaldrma .............................................................................................................. 032 02 03 00.... 2-5 Srkleme....................... ..................................................................................... 032 02 03 00....... 2-6 Srkleme Erisi Gerisi ve Hz Stabilitesi ........................................................032 02 03 00............2-10 Uuun farkl safhalarnda etki eden kuvvetler arasndaki iliki............................ 032 02 03 00........... 2-12 Uu yoluna paralel kuvvetler.............................................................................. 032 02 03 00....... 2-12 Stabil alal uuu........ ...................................................................................... 032 02 03 00.... 2-13 Szl ................................................................................................................ 032 02 03 00.... 2-14

BLM 3

TME VE TAKAT

Giri ......................................................................................................................032 01 03 03.... 3-1 Hzn jet itmesiyle deiimi.................................................................................. 032 01 03 03........... 3-1 Hava al momentum srklemesi...................................................................... 032 01 03 03........... 3-1 Ram etkisi ........................................................................................................... 032 01 03 03 ...... 3-1 Yksek ve dk bypass oranl motorlar.............................................................. 001 03 03 03 ... 3-2 Takatin irtifaya gre deiimi............................................................................... 032 01 03 03 ... 3-2 Takatin scakla gre deiimi............................................................................ 032 01 03 03 ... 3-3 Flat-Rated motorlar....... ....................................................................................... 032 01 03 03 ... 3-3 G................................. ..................................................................................... 032 01 03 03 ... 3-5 Jet iin elde edilebilir g .....................................................................................032 01 03 03.3-5


032 Performans - II -

JAR Ref. No Sayfa No Pervaneli uaklar iin elde edilebilr g................................................................ 032 01 03 03 ... 3-6 Gerekli g..................... ..................................................................................... 032 01 03 03.... 3-6

BLM 4

KURALLAR VE MEYDANLAR

Giri...................................................................................................................... 032 02 01 00.... 4-1 Uak performansnn tespit edilmesi................................................................... 032 02 01 00.... 4-1 Brt ve net performansn karlatrlmas........................................................... 032 02 01 00.... 4-2 Uak performans snflar..................................................................................... 032 02 01 00.... 4-3 Performans yasalar.............................................................................................. 032 02 01 00.... 4-4 TORA.................................................................................................................... 032 03 02 00....... 4-4 Clearway............................................................................................................... 032 02 01 00.... 4-4 TODA.................................................................................................................... 032 03 01 06.... 4-5 Stopway................................................................................................................ 032 02 01 00.... 4-5 ASDA.................................................................................................................... 032 02 01 00.... 4-5 Dengeli Alan......................................................................................................... 032 03 02 01.... 4-5 PCN,ACN............................................................................................................. 032 02 02 02.... 4-5 ACN/PCN ve ar yk kullanmlar...................................................................... 032 02 02 02........... 4-6

BLM 5

KALKI

Giri..................................................................................................................... 032 02 02 02.... 5-1 Kalk................................................................................................................... 032 02 02 02.... 5-1 Kalk esnasnda uaa etkiyen kuvvetler........................................................... 032 02 02 02.... 5-1 Kalkta ivmelenme.............................................................................................. 032 02 02 02.... 5-2 vmenin kalk srati ve mesafesine etkileri......................................................... 032 02 03 01....... 5-2 Gerekli kalk mesafesini etkileyen faktrler......................................................... 032 02 02 02.... 5-3 Uak arl......................................................................................................... 032 01 03 02.... 5-3 Meydan basn irtifas...........................................................................................032 02 02 02....... 5-3 Scaklk................................................................................................................. 032 03 01 04.... 5-3 Rzgar.................................................................................................................. 032 03 01 04.... 5-3 Pist eimi.............................................................................................................. 032 01 02 01.... 5-3 Pist yzeyi............................................................................................................. 032 01 02 01.... 5-4 Uak flap ayarlar................................................................................................. 032 03 01 03.... 5-4 Azami kalk arl ve buna bal flap derecesinin

deerlendirilmesi.................................................................................................. 032 03 01 03.... 5-5

BLM 6

TIRMANI

Giri...................................................................................................................... 032 03 04 00.... 6-1 Trman As...................................................................................................... 032 02 03 02........... 6-1 Vx en iyi trman as.......................................................................................... 032 03 04 02....6-3 Turbojet ua iin Vx .......................................................................................... 032 03 04 02........... 6-3 Pervaneli uaklar iin Vx..................................................................................... 032 03 04 02....... 6-4 Vx ve hcum as................................................................................................ 032 03 04 02........... 6-4 Trman as ve Vxi etkileyen faktrler uak arl......................................... 032 03 04 02....... 6-4 Uak konfigrasyonu............................................................................................ 032 03 04 02....... 6-5 rtifa...................................................................................................................... 032 03 04 02....... 6-5 Hzlanma ve dn.............................................................................................. 032 03 04 02.... 6-6 Trman oran...................................................................................................... 032 02 03 02.... 6-7


032 Performans - III -

JAR Ref. No Sayfa No Vy en iyi trman oran......................................................................................... 032 03 04 02....... 6-7 Turbojet ua iin Vy........................................................................................... 032 03 04 02.... 6-7 Pervaneli uaklar iin Vy..................................................................................... 032 03 04 02.... 6-8 Vy ve hcum as................................................................................................ 032 03 04 02.... 6-9 Mutlak tavan......................................................................................................... 032 02 03 03........... 6-9 Servis tavan......................................................................................................... 032 02 03 03.... 6-9 Trman orann ve Vyi etkileyen faktrler .......................................................... 032 03 04 02........... 6-9 Uan arl ..................................................................................................... 032 03 04 02........... 6-9 Uak konfigrasyonu ........................................................................................... 032 03 04 02.... 6-10 rtifa ...................................................................................................................... 032 02 03 03........... 6-10 Hzlanma ve dn .............................................................................................. 032 03 04 02........... 6-11 Trman zeti............................................ .......................................................... 032 03 04 00.... 6-11

BLM 7

ALALI VE SZL

Giri ..................................................................................................................... 032 03 06 00........... 7-1 Alal................................................................................................................... 032 03 06 00... 7-1 Minimum Alalma As Srati ............................................................................. 032 03 06 00....... 7-2 Maksimum Alalma As Srati........................................................................... 032 03 06 00........... 7-3 Minimum Alalma Oran Srati............................................................................. 032 02 03 02 7-3 Maksimum Alalma Oran Srati.......................................................................... 032 03 06 00....... 7-3 Szlme................................................... ............................................................032 03 06 00 7-3 Szlmede etkili olan kuvvetler............................................................................ 032 03 06 00 7-3 Szl asna etki eden faktrler...................................................................... 032 03 06 00.7-4

BLM 8

SEYR

Giri...................................................................................................................... 032 03 05 00.... 8-1 Dz uuta etki eden kuvvetler............................................................................. 032 03 05 00.... 8-1 Arlk merkezinin konumunun srklemeye olan etkisi....................................... 032 03 05 00.... 8-2 En yksek dz uu hz....................................................................................... 032 03 05 00.... 8-2 Maksimum dz uu sratine irtifann etkisi......................................................... 032 03 05 00.... 8-3 Maksimum dz uu sratine takatin etkisi.......................................................... 032 03 05 00.... 8-4 Menzil................................................................................................................... 032 03 05 00.... 8-4 Turbojet uaklar iin belirgin menzil...................................................................... 032 03 05 00.... 8-5 Turbojet uaklarda maksimum menzil srati....................................................... 032 02 03 05.... 8-5 Turbojet uaklarda maksimum menzil iin en uygun irtfa..................................... 032 02 03 03 ... 8-6 Pervaneli uaklar iin belirgin menzil.................................................................... 032 03 05 00.... 8-6 Pervaneli uaklarda maksimum menzil srati...................................................... 032 02 03 05.... 8-6 Menzili etkileyen faktrler..................................................................................... 032 03 05 02.... 8-6 Uzun menzil seyri................................................................................................. 032 03 05 00.... 8-9 Menzil ve uu ynetim sistemi............................................................................ 032 03 05 00.... 8-9 Yk menzili emas.............................................................................................. 032 02 03 04.... 8-10 Havada kal........................................................................................................ 032 03 05 00.... 8-10 Havada kal etkileyen faktrler........................................................................... 032 03 05 00.... 8-11


032 Performans - IV -


BLM 9

N Giri ..................................................................................................................... 032 03 06 00.... 9-1 Srat ve gerekli ini uzunluu............................................................................... 032 03 06 00.... 9-1 ni rulesi esnasndaki kuvvetler ........................................................................ 032 03 06 00.......9-1 Frenleme ............................................................................................................. 032 03 06 00.... 9-2 Ters takat ............................................................................................................ 032 03 06 00.... 9-2 Aerodinamik srkleme....................................................................................... 032 03 06 00.... 9-2 ni mesafesini etkileyen faktrler......................................................................... 032 03 06 00.... 9-2 Uak yk............................................................................................................. 032 03 06 00.... 9-2 Hava younluu.................................................................................................... 032 03 06 00....... 9-3 Rzgar.................................................................................................................. 032 03 06 00.... 9-3 Pist yzeyi............................................................................................................ 032 03 06 00.... 9-3 Pist eimi.............................................................................................................. 032 03 06 00.... 9-3 Ulusal kargo iin emniyet faktrleri....................................................................... 032 03 06 00.... 9-3

BLM 10

KALKI Giri...................................................................................................................... 032 03 00 00 ... 10-1 A snf kalk ....................................................................................................... 032 03 01 00.... 10-1 ASDA ve VSTOP...................................................... .............................................032 03 01 01.....10-1 TODA ve VGO................................................ ............................................................... 032 03 01 01....10-2 Karar srati.......................................................................................................... 032 03 01 01....... 10-2 Devam etme ya da durma karar......................................................................... 032 03 01 01 ... 10-3 Kalk arl ile limitli pist uzunluu.................................................................... 032 03 01 01 ... 10-4 V1 mesafesi.......................................................................................................... 032 03 01 01.... 10-4 V1 snrlamas....................................................................................................... 032 03 01 01........10-5 V1 ve VR................................................................................................................ 032 03 01 01 10-5 V1 ve Vmbe........................................................................................................... 032 03 01 01.... 10-5 V1 ve Vmcg............................................................................................................ 032 03 01 01....... 10-5 V1 iin emniyetli referans...................................................................................... 032 03 01 01.... 10-6 Kalkta V sratleri............................................................................................... 032 01 01 00.... 10-6 VR limitleri............................................................................................................ 032 03 01 01.10-7 Minimum kontrol srati......................................................................................... 032 03 01 05.... 10-7 Minimum kesilme srati...................................................................................... 032 03 01 05.... 10-8 V2 limitleri............................................................................................................. 032 03 01 01....10-9 VR ve hava younluu......................................................................................... 032 03 01 01.... 10-9 V2min.................................................................................................................... 032 03 01 05.... 10-9 V2min .ve hava younluu................................................................................. . 032 03 01 05.... 10-9 Flaplarn ve uak arlnn V2min ve VR zerinde etkisi..................................... 032 03 01 01.... 10-10 Meydan mesafeleri............................................................................................... 032 03 01 01........... 10-11 Kalk mesafesi.................................................................................................... 032 03 01 06.... 10-11 Kalk rulesi.......................................................................................................... 032 03 01 01.... 10-12 Hzlanp durma mesafesi...................................................................................... 032 03 01 01.... 10-13 Pist uzunluu snrl kalk arl....................................................................... 032 03 01 01.... 10-15 Dengelenmi pist.................................................................................................. 032 03 01 01.... 10-15 Kalk arln snrlayan pist uzunluunun belirlenmesi.................................... 032 03 01 01....... 10-15 Grafikleri kullanma kurallar.................................................................................. 032 02 04 00.... 10-15 Trman snrl kalk arl.............................................................................. 032 03 01 01....... 10-17 Lastik hz snrl arlk......................................................................................... 032 03 01 01....10-19 rnek.................................................................................................................... 032 02 04 00....... 10-19 Performans snrl kalk arlnn belirlenmesi.................................................. 032 02 02 01.... 10-19


032 Performans - V -

JAR Ref. No Sayfa No rnekler................................................................................................................ 032 02 04 00...........10-19 Gerek kalk arlnn belirlenmesi................................................................... 032 02 02 01....... 10-20 Maksimum reddedilmi kalk iin V kalk hznn belirlenmesi........................... 032 02 02 01....... 10-21 Pist eimi veya rzgara gre V1 hesaplamas..................................................... 032 02 02 01.... 10-22 Vmcg.iin V1. kontrol.......................................................................................... 032 03 01 01 ....... 10-22 Minimum V1.......................................................................................................... 032 03 01 01.... 10-22 Vmbe. ve kalk arl......................................................................................... 032 03 01 01....... 10-22 Kalk N1. deerinin bulunmas........................................................................... 032 03 02 02 ... 10-23

BLM 11

LAVE KALKI TEKNKLER V2 .arttrma teknii .............................................................................................. 032 02 04 00........... 11-1 V2 .arttrma teknii ile ilgili rnek.......................................................................... 032 02 04 00....... 11-2 Dk takat kalk............................................................................................... 032 02 04 00....... 11-3 Tahmini scakln bulunmas............................................................................... 032 02 04 00.... 11-3 Kirlenmi pistler.................................................................................................... 032 01 02 01.... 11-6 Hidroplaning......................................................................................................... 032 01 02 01.... 11-7

BLM 12

LK KALKI TIRMANII Giri...................................................................................................................... 032 03 03 00........... 12-1 Grlty azaltan kalk....................................................................................... 032 03 03 00.... 12-1 Kalkta grlty azaltma yntemleri-1............................................................... 032 03 03 00 ... 12-1 Kalkta grlty azaltma yntemleri-2............................................................... 032 03 03 00 ... 12-2 Net kalk uu yolu.............................................................................................. 032 03 03 01 ... 12-2 Gardyant gereklilikleri........................................................................................... 032 03 03 00 ...12-4 Mania klerans ve alan......................................................................................... 032 03 03 04 ... 12-4 Alan boyutlar........................................................................................................ 032 03 03 04 ... 12-4 Kalkta grlty azaltmak iin dnler............................................................. 032 03 03 04 ... 12-6 Maksimum alan genilii....................................................................................... 032 03 03 04 ... 12-6 Maniann limitledii arln belirlenmesi............................................................. 032 03 03 04 12-6

BLM 13

ROTA Trman ekli....................................................................................................... 032 03 05 00.... 13-1 Seyir..................................................................................................................... 032 03 05 00....... 13-2 Seyir rtifas........................................................................................................... 032 03 05 00....... 13-2 Buffet balang snr ekli.................................................................................... 032 03 05 00.... 13-2 Seyir srati............................................................................................................ 032 03 05 02 ...... 13-4 Seyirde motor arzas........................................................................................... 032 03 05 00.... 13-4 Rotada mania klerans.......................................................................................... 032 03 05 04 ... 13-5 Rotada tek motor gayri faal.................................................................................. 032 03 05 03 13-5 Rotada veya daha fazla motorlu iki motoru gayri faal uaklar......................... 032 03 05 05 ... 13-6 ki motorlu uaklarn geniletilmi menzilde uular............................................ 032 03 05 00.... 13-7 Yol boyu motor arzas optimum drift down sratini belirleme.............................. 032 03 05 00.... 13-7 Dz uua gei irtifasnda uak arln belirleme............................................ 032 03 05 01....... 13-7 Net uu hatt drift down profilini belirleme........................................................... 032 03 05 00.... 13-8 rnek.................................................................................................................... 032 03 07 02.... 13-8


032 Performans - VI -


BLM 14

N

ni meydan ve yedek meydan iin ini gereksinimleri........................................ 032 03 06 00.... 14-1 Trmanma limitli arlk.......................................................................................... 032 03 06 00.... 14-1 ni konfigrasyonu trman................................................................................ 032 03 06 00.... 14-1 Yaklama konfigrasyonu ile trmanmaya son verme.......................................... 032 03 06 00.... 14-1 Alet yaklamas trmann sonlandrma.............................................................. 032 03 06 00.... 14-1 Trman limitleyen ini arl belirleme............................................................. 032 03 06 02.... 14-2 ni mesafesi gereksinimleri................................................................................. 032 03 06 00.... 14-2 Pist seimi............................................................................................................ 032 03 06 00 ... 14-3 Uygunsuzluk........................................................................................................ 032 03 06 00.... 14-3 Islak pist............................................................................................................... 032 03 06 00.... 14-3 ni mesafesine gre ini arlnn belirlenmesi................................................. 032 03 06 03.... 14-4 rnekler............................................................................................................... 032 03 07 00 ... 14-4

BLM 15

JAR PERFORMANS B SINIFI UAKLAR

Performans B snf............................................................................................... 032 01 00 00 ...15-1 Genel.................................................................................................................... 032 01 00 00 ... 15-1 Kalk sonu trman tm motorlar alyor........................................................ 032 03 03 02.... 15-1 Tek motor arzal................................................................................................... 032 03 03 03.... 15-1 ni sonu trman tm motorlar faal..................................................................... 032 01 00 00.... 15-2 Tek motor arzal................................................................................................... 032 03 03 03.... 15-2 Kalk.................................................................................................................... 032 01 02 00.... 15-2 Maksimum veya net arlk emniyet faktrleri....................................................... 032 01 00 00.... 15-2 Pist yzeyi............................................................................................................. 032 01 02 01.... 15-2 Pist eimi............................................................................................................. 032 01 02 01.... 15-3 Rzgar.................................................................................................................. 032 01 02 01.... 15-3 Kirli pistler............................................................................................................. 032 01 02 01.... 15-3 Kalk mania klerans............................................................................................ 032 03 03 04.... 15-3 Kalk mania klerans ok motorlu uaklar........................................................... 032 03 03 04.... 15-3 Kalk uu yolu grerek seyrsefer.................................................................... 032 03 05 02 15-4 Limitli gr koullarnda emniyetli alma.......................................................... 032 01 00 00.15-4 Mania alan veya blgesi...................................................................................... 032 03 03 04.... 15-5 Rota...................................................................................................................... 032 03 05 00.... 15-5 ok motorlu uaklar............................................................................................. 032 00 00 00.... 15-5 Tek motor uaklar................................................................................................. 032 01 02 00.... 15-6 ni........................................................................................................................ 032 01 03 00.... 15-6 Var ve yedek meydanlar................................................................................... 032 01 00 00.... 15-6 Maksimum veya net arlk emniyet faktr......................................................... 032 01 00 00.15-6 Pist eimi............................................................................................................. 032 01 00 00.... 15-7 Yzey................................................................................................................... 032 01 00 00.... 15-7 Islak ve kirli yzeyler............................................................................................. 032 01 00 00.... 15-7

BLM 16

PSTONLU TEK MOTOR UAKLAR

Giri...................................................................................................................... 032 01 01 00.... 16-1 Gerekli pist mesafesi............................................................................................ 032 01 01 00.... 16-1


032 Performans - VII -

JAR Ref. No Sayfa No rnekler................................................................................................................ 032 03 04 01.... 16-1 Meydan uzunluuna gre kalk arl.............................................................. 032 03 07 01.... 16-2 rnekler............................................................................................................... 032 03 04 01.... 16-2 Trmana gre kalk arl............................................................................... 032 03 07 01.... 16-3 Mania kleransnn hesaplanmas.......................................................................... 032 03 04 01.... 16-3 Gerekli ini mesafesi........................................................................................... 032 03 04 01.... 16-4 TODR ve ASDRnin bulunmas ile ilgili rnekler................................................... 032 03 04 01.... 16-4 Limitli trman arl........................................................................................... 032 03 04 01.... 16-6 Net kalk uu yolu ve mania klerans................................................................. 032 03 04 01.... 16-7 Trman limitli arlk............................................................................................ 032 03 04 01.... 16-8

BLM 17

PSTONLU OK MOTORLU UAKLAR

Giri...................................................................................................................... 032 02 01 01.... 17-1 Gerekli kalk mesafesi......................................................................................... 032 02 01 01.... 17-1 ASDRnin bulunmas............................................................................................ 032 02 01 01.... 17-1 rnekler................................................................................................................ 032 02 01 01.... 17-2 Limitli trman arl........................................................................................... 032 02 01 01.... 17-2 Net kalk uu yolu ve mania klerans................................................................. 032 02 01 01.... 17-3

BLM 18

JAR PERFORMANS C SINIF YNETMEL

Genel.................................................................................................................... 032 03 07 01.... 18-1 Kalk.................................................................................................................... 032 03 07 01.... 18-1 Kalk mania klerans........................................................................................... 032 03 07 01.... 18-2 Rotada bir motor arzal........................................................................................ 032 03 07 01.... 18-2 ki motor arzal..................................................................................................... 032 03 07 01.... 18-3 ni ve yedek meydan seenekleri........................................................................ 032 03 07 01.... 18-3 ni mesafeleri....................................................................................................... 032 03 07 01.... 18-3 ni mesafesi dzeltme faktrleri.......................................................................... 010 13 01 00.... 18-4 ni pisti................................................................................................................ 032 03 07 01.... 18-4 Islak ve kirli pistler................................................................................................ 032 03 07 01.... 18-4

JAA Referans ndeksi

032 Performans - i -

JAR Ref. No RENM GEREKLER 032 01 00 00 JAR/FAR 25 ALTINDA ONAYLANMAYAN TEK MOTORLU UAKLARIN (HAFF UAKLAR)

PERFORMANSI B SINIFI PERFORMANS 032 01 01 00 B SINIFI TEK MOTOR UAKLARDA KULLANILAN TERM VE SRATLERN TANIMLARI

032 01 02 00 B SINIFI TEK MOTOR UAKLARIN KALKI VE N PERFORMANSI

032 01 02 01 Uak Ktlesi, Rzgar, Younluk, rtifa, Pist Eimi, Pist artlarnn Etkisi

032 01 02 02 Uak Uu Verisinin Kullanm

032 01 03 00 B SINIFI TEK MOTOR UAKLARIN TIRMANI, SEYR VE ALALMA PERFORMANSI

032 01 03 01 Uak Uu Verisinin Kullanm

032 01 03 02 Younluk rtifasnn ve Uak Arlnn Etkisi

032 01 03 03 Havada Kal Sresi ve Tavsiye Edilen Farkl Takat Ayarlarnn Etkileri

032 01 03 04 eitli Takat Ayarlaryla Rzgarsz Hava Mesafesi

032 02 00 00 JAR/FAR 25 ALTINDA ONAYLANMAYAN OK MOTORLU UAKLARIN (HAFF FT MOTORLU) PERFORMANSI B SINIFI PERFORMANS

032 02 01 00 B Snf ok Motorlu Uaklarda Kullanlan Terim ve Sratlerin Tanmlar

032 02 01 01 ok Motorlu Uak Performans in Kullanlan Tm Yeni Terimler

032 02 02 00 PERFORMANS HESAPLAMALARININ NEM

032 02 02 01 Normal artlar Altnda Performans Belirlemesi

032 02 02 02 Basn rtifasnn, Scakln, Rzgarn, Uak Arlnn, Pist Eiminin

ve Pist artlarnn Etkisinin nemi

032 02 03 00 PERFORMANS UNSURLARI

032 02 03 01 Kalk ve ni Mesafeleri

032 02 03 02 Trmanma ve Alalma Nispeti

032 02 03 03 Seyir rtifas ve rtifa Tavan

032 02 03 04 Yk/Menzil likisi

032 02 03 05 Srat/Ekonomi likisi

032 02 04 00 Performans Grafiklerinin ve izelge Bilgisinin Kullanm

032 03 00 00 FAR-JAR 25 ALTINDA ONAYLANAN UAKLARIN PERFORMANSI A SINIFI PERFORMANS

032 03 01 00 A SINIFI UAKLARDA KALKI

032 03 01 01 Kullanlan Terimler ve Sratlerin Tanmlar

032 03 01 02 Pist Deikenleri

032 03 01 03 Uak Deikenleri

032 03 01 04 Meteorolojik Deikenler

JAA Referans ndeksi

032 Performans - ii -

JAR Ref. No RENM GEREKLER

032 03 01 05 Kalk Sratleri

032 03 01 06 Kalk Mesafesi

032 03 02 00 KALKITA ABORT MESAFES

032 03 02 01 Dengeli Alan Uzunluu Kavram

032 03 02 02 Uu El Kitab Haritalarnn Kullanm

032 03 03 00 LK TIRMANI

032 03 03 01 Trmanma Ksmlar

032 03 03 02 Tm Motorlar Faal

032 03 03 03 Motorlar Gayri Faal Durumda alma

032 03 03 04 Mania Klerans Gereklilikleri

032 03 04 00 TIRMANI

032 03 04 01 Uu El Kitab Performans artlarnn Kullanm

032 03 04 02 Trman in Gereken nemli Hava Sratleri

032 03 05 00 SEYR

032 03 05 01 Seyir artlarnn Kullanm

032 03 05 02 Seyir Kontrol

032 03 05 03 Rotada Bir Motor Gayri Faal

032 03 05 04 Rotada Mania Klerans

032 03 05 05 veya Daha Fazla Motorlu Olup ki Motoru Gayri Faal Olan Rotadaki Uaklar

032 03 06 00 ALALMA VE N

032 03 06 01 Alalma artlarnn Kullanm

032 03 06 02 Msaade Edilen En Fazla ni Arl

032 03 06 03 Yaklama ve ni Verisinin Hesaplanmas

032 03 07 00 BR PERFORMANS EL KTABININ PRATK UYGULAMASI

032 03 07 01 Tipik Turbojet veya Pervaneli Trbin Motorlu Uaklarn Performans El Kitabnn Kullanm

032 03 07 02 Seyir Hesaplamalar

Matematiin Temelleri

032 Performans 1 - 1

BLM 1 MATEMATN TEMELLER

GR

Uak performans kark matematik bilgilerinden uzak, sadece basit denklem ve trigonometri uygulamalarn ierir.Bu blm ana performans blmlerinde hzl ilerlemeyi salamak iin temel matematiin tekrardr.

DENKLEMLER

Bir Denklemin Prensibi: Bir denklem iki eyin sonucunun ayn yada eit olduunu gstermenin bir metodudur.

rnein:

10 = 5 x 2 ( Eittirin sann ve solunun sonular ayndr.)

Eitlikler deien faktrler arasndaki ilikileri gstermede kullanldklar iin kullanldrlar.

rnein, bir kilogram (kg) 2.2 pounddur (lb). Bu iliki aada gsterilmitir:

lb = kg x 2.2

Kilogram trnden herhangi bir ktle yukardaki denklemde yerine konularak lb cinsinden ktlesi bulunabilir. rnein, 8 kg ktleye sahip bir cismin ka lbdir?

Denklemlerde lemler : Bir denklemde eitliin iki tarafnn deeride ayn olmas gerektiinden, eer eitliin bir tarafna bir ilem yaplrsa ayn ilem eitliin dier tarafna da yaplmaldr.

Toplama ve karma:

Yukardaki eitlik trmanma uu yolunda kuvvetler arasndaki ilikiyi gsteren bir denklemdir. Bununla birlikte, bu rnekte sadece srtnmenin ( D ) bulunmasnda kullanlmtr.

Denklemin sa tarafnda Dnin yalnz braklabilmesi iin p denklemin her iki tarafndan da kartlmaldr.

Kimi kiiler yaplan bu ilemi ne zaman eitliin dier tarafna tarsan iaretini deitirirsin olarak dnrler.

lb = 8 kg x 2.2 = 17.6 lb

T = D + P (tme srtnme ve arln bir blmnn toplamna eittir.)

T p = D + p p ( Sa taraftaki +p ve p sfra eittir ve kaybolurlar.)

T p = D



Yani, +p dier tarafa geince p olur.

arpma ve Blme:

Performansta kullanlan bir denklemdir.

vmeyi(a) bulmak iin, denklemin her iki tarafn da ktle(m) ile blnr.

Sa taraftaki m/m 1 e eittir ve artk etkisizdir.

Yaplan bu ileme, m denklemin solundan sana tanrken paydan paydaya getii iin sklkla apraz arpma ad da verilir.

Ayn ekilde a nn deerini takip eden denklemde bulmak iin:

a x b/c = d/e

apraz arpma olarak adlandrlan ilemde aslnda denklemin her iki taraf da c/b ile arpld.

arpma, Blme, Toplama ve kartmann Birletirilmesi: Beinci blmde geecek olan bir denklem:

Trmanma as = T-D / W (Trmanma as itme eksi srklemenin arla blnmesidir.)

Yukardaki eitlikte Tnin bulunabilmesi iin:

nce W ile arplr:

Trmanma as x W = T-D / W

Sonra denklemin her iki tarafna da D eklenir:

(Trmanma As x W) + D = T D + D

(Trmanma As x W) + D = T

Denklemin Farkl Taraflarndaki Deikenlerin Deiimi: nc blmde ilenecek kaldrma denklemi;

F = m x a ( Kuvvet ktle ve ivmenin arpmna eittir.)

F/m = m/m x a

F/m= m x a

a x b/c = c x d/ b x e

L = TAS2 S CL (TAS Gerek Srati, S kanat alann ve CL imdilik hcum as olarak alglanabilecek kaldrma katsaysn ifade eder.)



Bu denklem bize eer kaldrma katsaysnn artmasnn kaldrmay da artracan syler. Ayrca eer TAS yada kanat alannn artmas durumunda da kaldrma artacaktr.

Denklemin Ayn Tarafndaki Deikenlerin Deiimi : Yeniden kaldrma denklemini kullanarak:

L = TAS2 S CL

Dz uuta kaldrma, uan arlna eit olmakla beraber sabit kalacaktr. Bu nedenle, eer TAS azalrsa denklemin ayn tarafnda bulunan deikenlerden bir veya birka artmaldr. Kanat alan S deitirilemeyeceinden kanadn hcum as kaldrma katsays CLyi artrabilmek iin deitirilmelidir.

Uu tecrbesinden, dz uuta yavaladnzda, uak yunuslamasnn artarak hcum asnn dolaysyla da kaldrma katsaysnn arttn biliyorsunuz.

DZ VE TERS ORANTI

Bazen hi deer hesaplamadan sadece faktrler arasndaki ilikileri anlamak yeterlidir. Bu durumda, orant veya ters orant ifadeleri sklkla kullanlrlar.

Dz Orant : Eer ik faktr arasnda dz orant var ise, faktrlerden bir tanesinin deeri artarsa dier faktrn deeri de artar. Faktrler eer eitliin iki farkl tarafndalar ise ve eer her ikisi de bulunduklarn tarafn pay veya paydalarnda iseler, aralarnda dz orant vardr.

L ve S eitliin farkl tarafnda ve her ikisi de bulunduklar tarafn paynda olduklarndan dz orantldrlar.

Kaldrma kanat alanna dz orantldr.( L S )

Bu eer kanat alan iki katna artar ise kaldrmann da iki katna artaca anlamna gelir.

Kaldrma, kaldrma katsaysna da dz orantldr ( L CL ).

Bu eer kaldrma katsays iki katna karsa kaldrmann da iki kat artaca anlamna gelir.

Bununla birlikte, kaldrma TASn karesi ile dz orantldr.(L TAS2). Dolaysyla eer TAS iki kat artar ise kaldrma 22 kez artar yani kaldrma drt kat artar.

Ters Orant : Eer iki faktr ters orantl ise, bir faktrn deerinin artmas dier faktrn deerinin azalmas anlamna gelir. Denklemin ayn tarafnda birlikte pay ya da payda da yer alan faktrler her zaman ters orantldrlar.

Kaldrma denkleminde, L= TAS2 S CL , TAS2, S ve CL ayn tarafta ( ve hepsi de tarafn paynda ) olduklarndan herhangi ikisi birbirleri ile ters orantldr.

rnein, TAS2 kaldrma katsays CL ile ters orantldr.

KARE VE KAREKK

Kaldrma denklemi TAS2 terimini iermektedir. Bu terim TASn karesi yani TASn TAS ile arpm demektir.

L = TAS2 S CL

Kaldrma denkleminde, L = TAS2 S CL



Bir dier saysal rnek ise 16ya eit olan 42 . Her ne kadar hesap makinesine 4 x 4 yazarak sonucu bulabilirseniz de bir dier geerli yntem 4 yazp kare alma tuuna (x2 genellikle) basmaktr.

rnein, eer TAS kez artrlrsa kaldrma 32 kez yani 9 kez artrlr. Kendi karesi ile artan bir faktrn saysal deerindeki ok kk bir art byk deiimlere neden olur. Eer kaldrma denklemindeki TAS ilk deerine gre 5 kez artrlrsa, kaldrma 52 kez yani 25 kez daha byk olur.

Bir saynn karekk, karekk olan farkl bir saynn kendisi ile arpnda sayy veren rakamdr.

karekk iin semboldr. Dolaysyla 9 = 3 dr. nk, 3 x 3 = 9dur.( veya 32) .

NDEKSLER

Denklemlerde deerler gstermenin bir dier yolu indekslerdir.

Aka TAS2 , TASn karesi anlamna gelirken TAS-2 ne olabilir?

Bir deerin negatif st blm anlamna gelir. Buradan; TAS-2 = 1/ TAS2 dir.

Hzn standart birimi m/s genellikle ms-1 olarak gsterilir. vme birimi de genellikle m/s2 yerine ayn anlama gelen ms-2 ile ifade edilir.

BYKTR VE KKTR

Bazen, iki sonutan hangisinin byk yada kk olduunun bilinmesi yeterlidir. Bu durumda, eit olmadklar iin eittir iareti kullanlmaz. Sol tarafn byk yada sa tarafn kk olduunda iaret olarak > kullanlr. Benzer ekilde sa tarafn byk yada sol tarafn kk olduunda iaret olarak < kullanlr.

Bir saysal rnek 5 + 7 < 15 2 olabilir. Bunun sebebi 12nin 13 den kk olmasdr. Trmanmada T > D (itme srklemeden byktr) ilikisinde olduu gibi, bilinen bir durumda faktrlerin ilikilerini aklamada sklkla kullanlrlar.

ORAN

Oran kyaslanabilir lleri veya ksmlar ifade etmen bir yoludur.

Bir eyin tamam 100%dr. Bir eyin tamamnn 100 eit paraya blnd dnlebilir. Dolaysyla bu eyin tamam 100 parann 100 veya 100%dr. Bu eyin yars 50%si veya 100 parann sadece 50 tanesidir.

Eer bir ey 10% artarsa, asl miktarndan 10 para daha artm yani imdi asl miktarn 110%u veya 110 para olmutur.

Eer ilk sratimiz 90kt ise 10%luk hz art 9kttr. lk sratimizin 110%u olan yeni sratimiz:

110 / 100 x 90 kt = 1.1 x 90 kt = 99 kt

Benzer olarak, bir eyin 20% azalmas onun 20 para klmesidir. Bu nedenle, artk ilk deerin 80% ni veya 100 20 = 80 parasdr. Bunun hz rnei ile aklarsak 100ktn 80%ni:

80 / 100kt = 0.8 x 100kt = 80 kt

Performansta, oranlar bir faktrn mesafe veya gradyan ( rnein slak ve kuru ini mesafeleri) zerindeki etkilerinin aklanmasnda kullanlr. Islak bir piste ini ve durma mesafesi kuru bir pistte olandan daha uzundur. Daha sonra aklanacak olan duru mesafesindeki art oran 15%tir. Bu eer kuru pistte duru mesafesi (100%) 2000 ft ise slak pistte:

115 / 100 x 2000ft = 1.15 x 2000 ft = 2300 ft



KK ORAN DEMLERN KATLANMASI

Hz genellikle kalk mesafesi gibi dier deikenler zerinde karesi ile deiim etkisi yaratr.

Bir dier blmde kalk mesafesinin kalk hznn karesi ile dz orantl olduunu greceiz. Eer kalk hz 10% artar ise yeni kalk hz ilk kalk hznn 1.1i kadardr. Bu ise yeni kalk mesafesinin orijinal kalk mesafesinin 1.1 x 1.1 = 1.12 = 1.21 i kadar artar.

Artk kalk mesafesi 21% yani yaklak 20% daha fazladr. Kk oran deerlerinde deerin karesi ile art hemen hemen iki kat ile art anlamna gelir.( rnein hzda 10% art kalk mesafesinde 20% arttr, veya kalk hznda 5%lik azalma kalk mesafesinde 10% azalmadr)

TRGONOMETR

Trigonometri dik al bir gende bir ann ile komu iki kenar uzunluklar oran arasndaki ilikidir. nemlidir nk a iki kuvvetin boyutlarnn ilikisini gsterebilir.

DK AILI BR GENDE KENARLARIN SMLER

Sins (Sin), Kosins (Cos) ve Tanjant (Tan) a isimlerini aklamadan nce dik al bir genin kenar isimlerini renmek faydal olacaktr.

ekil 1.1

genin en uzun kenarna ( her zaman dik ann kar kenarna) hipotens ( H - Hypotenuse) denir.

asnn karsndaki kenara Kar Kenar denir ve O (Opposite) ile gsterilir.

asnn hipotens dnda kalan komu gen kenarna Komu Kenar denir ve A (Adjacent) ile gsterilir.

TRGONOMETR DENKLEMLER

Bir ann Sin, Cos ve Tan ile uygun kenarlar arasndaki ilikileri hatrlamann kolay yollarnda bir tanesi kurallar anlatan u ksaltmay aklda tutmaktr:



SOHCAHTOA

Bu kelime trigonometrik fonksiyonun a ve ilgili kenarlar arasndaki ilikileri aklar.

ekil 1.2

TRGONOMETR VE HESAP MAKNES

ki Kenar Uzunluu Bilinirken Ann Bulunmas :

Bu gen de kar 2cm, hipotens 4cm uzunluundadr.

Buradan;

Sin = 2 cm / 4 cm ya da 1 / 2 = 0.5

ekil 1.3

Sins 0.5 olan a her zaman 30 derecedir. Hesap makinenize 0.5 yazp sras ile tersini alma dmesine (inv veya -1) ve sin dmesine basarak bulabilirsiniz

Bir Kenar ve A Bilindiinde Dier Kenarn Bulunmas :

Bu gende, a 20 derece hipotens ise 20 cm uzunluundadr. Dier kenarn uzunluu Tanjant yardm ile bulunur.

Sin = Kar Kenar / Hipotens = O / H

Buradan Sin x H = O x H

O = sin 20 x 5 cm

= 0.342 x 5 cm

= 1.71cm (yaklak olarak)

A kenarnn uzunluuda benzer ekilde bulunur.

ekil 1.4



Cos = A / H

A = H Cos

= 5 x Cos20

= 5 x 0.94

= 4.7cm

ekil 1.5

PERFORMANS DA TRGONOMETR

Performans da a genellikle kuvvetler( L, D, T veya W) veya hzlar arasnda iken kenarlar bu kuvvet yada hzlarn lmleridir.

Uuun Temel Prensipleri

032 Performans 2- 1

BLM 2

UUUN TEMEL PRENSPLER

Bu blm ana performans blmlerini desteklemek iin yazlmtr.

GR

Uak performans, uu prensiplerine dayal uygulamal bir konudur. Ana Performans blmlerinde hzl yol alabilmek iin bu blmde iki ana konu gzden geirilmitir: uak srati ve uaa etki eden kuvvetler.

BASIN

Uak sratinin balang noktas basntr. Bunun sebebi, baz uak sratlerinin, srat olarak telaffuz edilmesine ramen aslnda basn olmalardr.

Basn, bir blgeye uygulanan kuvvettir

Basn = Kuvvet/Alan

Standart basn birimleri Nm-2 , Pascal, veya milibar dr.

STATK (DURAAN) BASIN

ekil 2.1 (Statik basn tm ynlerden etki eder)

Atmosfer molekllerden olumaktadr, her bir molekln ktlesi vardr ve bu molekller yerekimi nedeni ile dnya tarafndan ekilirler. Atmosferdeki bir nesne ne kadar alakta olursa zerinde kalan atmosferin ktlesi de o kadar byk olur, bylece o nesnenin zerine binen yk de byk olur. Bununla birlikte, atmosfer ayn zamanda yanndaki havaya da ayn basnc uygulad iin nesneye tm ynlerden eit basn uygulanm olur. Bu basn nesneye daima etki etmektedir. Biz buna statik(Duraan) basn diyoruz.


032 Performans 2- 2

DNAMK (HAREKETL) BASIN

ekil 2.2 (Dinamik Basn)

Bir nesne ile iinde bulunduu hava arasnda greceli bir hareket olduunda o ortamda dinamik basn oluur. Bu basn, hareketin olduu yne bal olarak, sadece tek tarafta oluur. Hzl giden bir arabann penceresinden elinizi uzattnzda elinizi geriye doru iten dinamik basnc hissedersiniz. Bu dinamik basn, araba hzn artrdnda artacaktr. Bunun sebebi, elinize etki eden havann kinetik enerjisinin artmasdr. Bu kinetik enerji, ayn zamanda hava younluunun artmasyla da artacaktr. Greceli hz arttnda dinamik basn artar, ama, ayn zamanda elinizin iinden getii havann younluunun artmas da dinamik basnc artracaktr.

Dinamik basn = V2

Yukardaki denklem, dinamik basncn, hava younluu () ve sratin karesi (V2) ile doru orantl olduunu gstermektedir. Dinamik basn ( V2), tm aerodinamik kuvvetler iin bir ortak deer olup, hareket eden bir uaa etki eden hava yklerini belirler.

TOPLAM BASIN

Bir gvde etrafndaki toplam basn sabit olmak zorundadr. Bu kuraldan yola karsak, eer hava ak srati artarsa dinamik basn artacaktr, bu durumda statik basn azalmak zorundadr.

ekil 2.3 (Ortam Statik Basncndan Dk, srat art)

Toplam basn = Dinamik basn + Statik basn


032 Performans 2- 3

Yukardaki ekil bir kanat zerindeki hava akn gstermektedir. Kanadn st ksmndaki hava ak hzlandna gre dinamik basnc da artacaktr. Bununla birlikte, toplam basn sabit kalaca iin, dinamik basntaki bu art statik basncn dmesine neden olacaktr. Kanadn stnde oluan bu statik basn azalmas, kaldrmann(Tama) ana kaynadr.

UAK SRATLER

AR HAVA SRAT (IAS)

IAS, bizim srat saatinde grdmz srattir. Bu, gerek srat olmayp, aslnda dinamik basn gstergesidir. Bunun sebebi kaldrmann dinamik basnca bal olmasdr. Dinamik basntaki art statik basncn azalmasna ve kaldrmann artmasna neden olur.

ekil 2.4( Dinamik Basn Statik Basn, Toplam Basn)

Yukardaki ekil, st ksmndan tutulmu bir cetvelin bir hava akm ierisindeki halidir. Cetvelin eilme miktar IASn gstergesidir. Hava ak ne kadar fazla olursa, cetvel o kadar fazla eilecektir ve IAS o kadar yksektir. Aslnda cetveli bken dinamik basntr, nk cetvelin n ksmna toplam basn (Dinamik ve statik), arka yzne ise sadece statik basn etki etmektedir.

ekil 2.5 (Statik/Dinamik Basn)

Bu ayn zamanda srat saatinin alma prensibidir. Srat saatinde pito tpnden gelen toplam basn srat kapslnn iine, ortam statik basnc da kapsln dna ynlendirilir. Bylece kapsl dinamik basnla orantl olarak hareket eder.

KALBRE HAVA SRAT (CAS)

CAS, IASn pozisyon ve alet hatalarnn dzeltilmesi sonucunda elde edilen halidir. IASn biraz daha doru halidir. Byk ve modern uaklarda alet ve pozisyon hatasn gideren bilgisayarl (ADC-Air Data


032 Performans 2- 4

Computer) srat saatleri kullanld iin genelde srat gstergeleri srati CAS olarak vermektedir. Performans hesaplarnda kullanlan V sratlerinin (rn:VR, V1) neredeyse hepsi kalibre hava sratidir(CAS). Buna tek istisna, byk uaklarda azami kullanm srati anlamna gelen Vmodur. Bu srat ok yksek bir srat olduu iin havay sktrmaktadr, bu sebeple Vmo eitlenmi hava srati (EAS) cinsinden hesaplanr.

ETLENM HAVA SRAT (EAS)

EAS, CASn hava skmas etkisinden arndrlm halidir, ve iar hava sratleri ailesinin en doru olandr. IAS, CAS ve EAS, hepsi de dinamik basn lleridir. Bununla beraber, aralarnda en doru olan EAS dr.

GEREK HAVA SRAT (TAS)

TAS, uan hava ktlesi ierisindeki gerek sratidir. TAS dinamik basn deil, gerek srattir. Bununla birlikte TAS, EAS, IAS ve dinamik basn hava younluu () ile direkt ilikilidir.

Dinamik basn = V2 = TAS2 EAS2

Tam doru cevap iin yukardaki denklemde EAS kullanlmas gerekir. Ancak performans hesaplarnda ou byk uan srat gstergesinde okunacak olan CAS kullanlmtr.

Dinamik basn = V2 = TAS2 CAS2

Yukardaki denklemde de grld gibi trman esnasnda (Hava younluunun dmesi) CAS sabit tutabilmek iin TAS artrmamz gerekmektedir.

TAS2 CAS2

MACH NUMARASI (M)

Mach numaras bir srat birimi olmayp, TASn yerel ses hzna (LSS-Local Speed of Sound) orandr.

Mach numaras = TAS/LSS

Yerel ses hz hava scakl ile birlikte deiir. rtifa arttka doal olarak ses hz, hava scaklnn d ile azalr. Yani eer bir uak sabit Mach numaras ile trmanrsa, TAS decektir.

Mach numaras = TAS / LSS

Jet performans hesaplarnda rota boyunca ve trman ve alaln st kesimlerinde Mach numaras kullanlr.

UAA ETK EDEN KUVVETLER

Uu esnasnda uaa etki eden kuvvetler kaldrma(Tama), srkleme, arlk, buna ilave olarak takat kullanlan uuta itmedir. tme, bir sonraki blmde daha detayl olarak ele alnacaktr. Bu


032 Performans 2- 5

blmde, arlk, kaldrma, ve srklemeyi inceleyeceiz. Takiben, uuun deiik safhalarnda kaldrma, arlk, itme ve srkleme arasndaki ilikiyi tartacaz.

AIRLIK

ekil 2.6 (Arlk Merkezi, Arlk)

Bir uan ktlesi, yerekimi etkisi ile arlk kuvvetini oluturur. Uan arlk kuvveti daima uan arlk merkezinden dik olarak yeryzne doru etki eder.

Yerekimi ivmesi G bu almalarda sabit olarak ele alnmtr. Kullanlan G deeri 9.81m/s2 dir, ounlukla 10m/sye yuvarlanmtr.

Ktlesi 60 000kg olan bir uan arl 60 000kg x 9.81ms-2 = 588 600 N dir.

KALDIRMA (TAIMA)

ekil 2.6 (Kaldrma/ Srkleme/ Toplam tepki/Greceli hava ak)

Kanat etrafndaki (S blgesindeki) basn dalm, kanat zerinde toplam tepki veya net aerodinamik kuvvet olarak ifade edilir ve basn merkezinden etki eder.

Yukardaki ekilde grld gibi kaldrma, greceli hava akna dik olarak oluur. Greceli hava ak, daima uan uu hattna paralel ve uu istikametinin ztt ynndedir, sadece dz ve sabit irtifa uuunda yatay dzlemdedir.


032 Performans 2- 6

Tama kuvvetinin bykl CASn karesine, kanat alanna, ve kanadn kaldrma yzdesine baldr. Bu aadaki denklemlerde aklanmaktadr:

L CAS2 S CL or L = V2 S CL

Kaldrma denklemi, hem uu, hem de performans prensiplerinin temelini oluturur.

Matematik blmnde, tama formlndeki deikenlerin etkisi tartlmt. Eer CAS iki katna karsa kaldrmann drt katna (22) kaca gz ard edilmemelidir. Ayn ekilde, bir baka temel prensip de eer CAS yarya derse, kaldrma oran drt kat artrlmaldr. (Ya hcum asn artrarak, ya da flap derecesini artrarak)

SRKLEME

Srkleme, greceli hava akna paralel aerodinamik kuvvet bileeni veya toplam tepkidir. Srkleme uak performansnn merkezindeki kuvvettir.

PARAZT SRKLEME

ekil 2.7(Srkleme, Parazit srkleme, Srat)

Parazit srkleme, kaldrmann oluumu sonucunda ortaya kan srkleme deil, uak kanadnn hava iindeki greceli hareketi sonucunda ortaya kan tip srklemedir. Herhangi bir uakta oluan parazit srkleme (Dp) bykl uan CASnn karesi ile orantl olarak deiir. Yukardaki ekil parazit srklemenin CASn karesi ile orantsn gstermektedir.

Parazit srkleme CAS2

Bu, dk kalibre hava sratlerinde(CAS) daha az parazit srkleme, yksek kalibre hava sratlerinde ise daha byk parazit srkleme olduu anlamna gelmektedir.

Since CAS2 V2 (where V is TAS)


032 Performans 2- 7

KALDIRMA SRKLEMES

ekil 2.7(Srkleme, kaldrma srklemesi, srat)

Kaldrma srklemesi kaldrmann retimi sonucunda ortaya kar. Yukardaki ekil kaldrma srklemesinin IASn karesi ile ters orantl olduunu gstermektedir. Bu, kanattaki en byk kaldrma srklemesinin stol sratinde olutuu anlamna gelmektedir.

Kaldrma srklemesi 1/CAS2

TOPLAM SRKLEME

ekil 2.8

(Srkleme, Toplam srkleme, Parazit srkleme, kaldrma

srklemesi, Srat, Vmd (Asgari srkleme srati)

Uu esnasnda uak zerinde oluan toplam srkleme, parazit srkleme ve kaldrma srklemesinin toplamdr. Yukardaki ekil kaldrma srklemesi (sar) ve parazit srklemeyi (yeil) gstermektedir. Herhangi bir kalibre hava sratinde (CAS) oluan toplam srkleme (mavi ile gsterilmitir) kaldrma srklemesinin parazit srkleme ile toplamdr.

ekilde, yksek veya dk sratlerde deil, orta sratlerde toplam srklemenin en az olduu grnmektedir. Toplam srklemenin asgari olduu srat asgari srkleme srati (Vmd) olarak bilinir. Performansta bu srat ok nemlidir. Vmd sratinden yksek veya dk sratle uulursa srkleme artar.


032 Performans 2- 8

UAK AIRLIININ SRKLEMEYE ETKS

ekil 2.9

Srkleme, Ar uakta toplam srkleme, Hafif uakta toplam srkleme, Vmd ar, Vmd hafif, Srat

Yukardaki grafikte, arlklar haricinde birbirinin ayns olan iki uan toplam srklemelerinin srate bal deiimi grlmektedir.

Ar olan uan:

Tm sratlerde daha fazla srklemesi olduuna, Vmdsinin daha yksek bir srat olduuna dikkat ediniz.

Bu durum, srkleme erisinin sa ste doru hareket etmi olmas eklinde zetlenebilir.

ekil 2.9 (Srklemenin srate gre deiimi)

Yukardaki grafik, srkleme erisinin neden sa yukar hareket ettiini aklamaktadr.

Kesik sar izgi orijinal kaldrma srklemesini gstermektedir. Daha ar uan ayn CASda daha fazla kaldrmaya ihtiya duymas nedeniyle hcum as artmak zorunda kalmtr. Ki bu da CLyi (Kaldrma katsays) artrr.


032 Performans 2- 9

CLnin artmas sebebiyle kaldrma srklemesi de artar (CDI = CL2/ Asal Oran). Kesiksiz sar izgi daha ar olan uan, bahsi geen artm kaldrma srklemesini gstermektedir. Bununla beraber, grafikte de grld gibi, uak arlnn parazit srklemeye (yeil renkle gsterilmitir) etkisi ihmal edilebilir derecede azdr.

ekil 2.10 (Sratin srklemeye etkisi)

Yukardaki grafik ayn tipteki iki uaa ait olup uaklardan biri temiz konfigrasyonda olup dieri ise ini takm ve flaplar km durumdadr.

Kirli konfigrasyondaki uak iin

Btn sratlerde daha fazla srtnme ve Vmd daha dk sratte olmaktadr

ekil 2.11 (Sratin srklemeye etkisi)

Yukardaki grafik orijinal parazit srklemesini kesik kesik yeil izgi olarak ve orijinal indklenme srklenmesini sar izgi olarak gstermektedir. Eer kaldrma kuvveti deimez ise, flap ve ini


032 Performans 2- 10

takmlarnn almas parazit srtnmenin artmasna (dz yeil izgi) neden olur. Grafik yeni toplam srklenmenin (srekli mavi izgi) sola ve yukarya kaydn gstermektedir.

Srtnmedeki bu art genel olarak performans kaybna yol aar. Ancak ini esnasnda, srtnmedeki art ve Vmd nin azalmas genel olarak faydaldr. Srtnmedeki art daha yksek takat ayar gerektirmekte ve dk takat ayarlarnn olumsuz etkilerini ortadan kaldrmaktadr.

SRKLEME ERS GERS VE HIZ STABLTES

ekil 2.12 (Stabil ve Stabil olmayan hza gre srkleme olmas)

Yukardaki grafik toplam srkleme yada gerekli itmeyi gsterir.

Vmd den daha dk sratler srtnme erisi gerisi yada gerekli itme erisi gerisi olarak bilinmektedir. Vmd den dk sratlerde umadaki asl problem uan bu sratlerde hz -stabil olmamasdr.

ekil 2.13 (Stabil ve stabil olmayan hza gre srkleme )

Yukardaki diyagramda dz uuta 150 ktda uan bir ua ele alalm.Uak aniden windsheara girmekte ve iari srat 125kt olmaktadr. Bu dk sratte 150ktdan olduundan daha fazla srklenme olmaktadr. Uan dz uabilmesi iin tepki ve srklenme eit olmaldr. Ancak bu durumda



srklenme itmeden daha fazla olaca iin uak daha da yavalayacak ve pilot bu durumu dzeltmedike uak stall olacaktr.

Vmd den daha dk sratlerde umak uan stabil olmad anlamna gelmektedir . Eer uak aniden daha hzl uarsa hzlanmakta eer yavalarsa daha da yavalamaya devam etmektedir. Uak stabil olduu durumlarda;ini iin yaklama gibi, pilot iar sratlerdeki deiimlere hemen reaksiyon gstermek zorundadr. Vmd den hzl sratlerde ise uak stabil konumundadr.

ekil 2.14 (Hz,srkleme takat ilikisi )

Yukardaki diyagramda dz uuta 230K da utuumuzda windshear sonucu sratimizin 210 KTa dtn gryoruz. Toplam srklenme azalmtr.tme srklenme kuvvetinden fazla olduu iin uak pilotun takati arttrmasna gerek kalmadan tekrar 230K a hzlanacaktr.

ekil 2.15 (Hz,srkleme takat ilikisi )

Srat Vmb zerine ktka erinin eimi de artmaktadr.

Uak yksek sratlerde windshear sonucu 20K kaybettiinde srklenmede daha byk oranda azalma olmakta ve uan eski hzna ulamas daha hzl gereklemektedir.

zet olarak uak Vmb zerinde ne kadar fazla hzl uarsa hz stabilitesi de o kadar fazla olmaktadr. Tersine Vmb altnda ne kadar yava uulursa hz stabilitesi de o kadar fazla olmaktadr.



UUUN FARKLI SAFHALARINDA ETK EDEN KUVVETLER ARASINDAK LK

Kaldrma, arlk ve srklenmeyi gzden geirdikten sonra uuun deiik safhalarnda bu kuvvetler arasndaki ilikileri inceleyebiliriz: Dz uu, trman, alal, ve szl.

Bu tartma boyunca uan dengede olduunu dnelim. Bu ters ynde etki eden Kuvvetlerin dengede olduu anlamna gelmekte sonu olarak dn momenti meydana gelmemektedir.

ekil 2.16 (Kaldrma-arlk,takat-srkleme kuvvetlerinin greceli hava akna gre konumu)

Dz uu esnasnda uu yolu ve greceli hava akm yatay konumdadr. Bu kaldrmann dikey srklemenin yatay olaca anlamna gelir.

Dz akselarsyonsuz uuta ua ne eken kuvvet ua geriye eken kuvvete eit olmaldr. Benzer ekilde uan dz umas, trman yada dal yapmamas iin arlk kaldrmann tersine ve eit olmaldr.

Dz uuta

Not: Bu notlar boyunca ve JAA snavlarnda itmenin uu yoluna paralel olduu farz edilmektedir. Ancak dk sratlerde bu gerekten doru deildir.

STABL TIRMANI

Stabil ve ayn sratte trmanta zt ynde etki eden kuvvetler eit olmaldr.Daha basit ve kullanl olduundan uu yoluna paralel ve dik kuvvetler tartlacaktr.

UU YOLUNA PARALEL OLAN KUVVETLER


L = W ve T = D



Yukardaki diyagramda uu yoluna dik olan kuvvetler mavi ile belirtilmitir.Uan stabil trman yolunda kalabilmesi iin uu yoluna dik olan dengede olmaldrlar. Buna gre kaldrma kuvveti arlk vektrnm dikey bileenine eit olmaldr. W cos

Bu sebepten dolay

zet olarak stabil bir uuta

Stabil bir trmanta

Arlk kaldrmadan fazla (W > L) ve tme srklenmeden fazladr (T > D)

Not: Arln kaldrmadan fazla olmas rencileri rahatsz etmesine ramen kuvvetlerin dik olarak etki ettii dnlmelidir.

STABL ALALI UUU


(Kaldrma-arlk,takat-srkleme kuvvetlerinin greceli hava akna gre konumu)

Tekrar uu yoluna etki eden kuvvetlere baktmzda belirli bir ada alalmak iin kaldrma arln Wcos (Mavi ) bileenine eit olmaldr.

Pratik uu tecrbemize dayanarak uamz alala geirip takati azaltmamz gerektiini aksi taktirde uan hzlanacan biliyoruz. Yukardaki diyagrama baktmzda arln yatay bileeninin Wsin itme ile ayn ynde etki ettiini ve buna kar koyan tek kuvvetin srklenme olduunu gryoruz. Bu kuvvetler krmzyla belirtilmitir.

Bu nedenle

L = W cos

L = W cos ve T = D + Wsin

D = T + Wsin ve L= W cos



Buna gre arlk kaldrmadan daha fazladr (W >L) ve srklenme itmeden byktr

(D >T)

Alal veya alal uuundan kastedilen takatli alaltr. Eer motorlar takat retmiyorsa bu szl anlamna gelir.

SZL


Szl esnasnda uak zerine etki eden kuvvetler ; kaldrma arlk ve srklenmedir.

Bu diyagrama gre dengelenen kuvvetler

Bu diyagrama gre arln iki bileeni kaldrma ve srklemeye eit olmaktadr.

Alal as ile kaldrma ve srkleme arasnda zel bir iliki vardr.

Bu formle gre szl asn dik olmas durumunda srkleme kaldrmaya oranla ok fazla olmakta , szl asnn en az olmas durumunda ise szl mesafesi en fazla olmaktadr. Bu mesafenin tek belirleyicisi L/D oran olduundan uan arl ile szl mesafesinin ilgisi yoktur.

Tipik eitim uaklar iin L/D orannn maksimum olduu AOA yaklak 4 derecedir. Bu Vmd sratini yani srklemenin minimum olduu noktay bizlere verir.

D = W sin ve L = Wcos

Tan = D /L




Yukarda ki diyagrama baktmzda AOA (Hcum as) 4 derecede kaldnda ar uan kaldrma ve srklemesini eit oranda deitirdiini ve ayn mesafeye szldn grmekteyiz. Bu konu sk olarak kartrlmakta ve JAA snavlarnda sorulmaktadr.Performans iin gerekli olan temel uu teorisi kapsanmtr.

tme ve Takat


BLM 3

TME VE TAKAT

GR

Bir uan performans uak zerine etki eden iki kuvvet tarafndan belirlenir. Birbirine zt ynlerde etki eden bu kuvvetler itme ve srklemedir. Srkleme son blmde aklanmt. Bu blmde motor itmesi ve takat arasndaki iliki incelenmitir.

Uak tarafndan retilen itme belirli bir ktleye sahip olan byk miktarda havann arkaya doru hzlandrlmasyla meydana gelmektedir. Pervane byk bir hava ktlesinde az miktarda hz kazandrarak itme retir. Tersine turbo jet daha kk bir hava ktlesine daha fazla hz kazandrarak itme yaratmaktadr. Her iki uak motoru bylelikle havann hzn attrarak itme yaratmaktadr.

HIZIN JET TMESYLE DEM

Aadaki diyagramdaki krmz izgi jet itmesinin hzla ok deiime uramadn gstermektedir. nk itme hava aknn hz deiimi ile arplmas ile elde edilir. Hz arttka hava ak da ram etkisi ile artmaktadr. Ancak hz deiimi ayn zamanda hava al momentum srklemesi ile azalmaktadr. Bu iki etki birbirini eitlemekte ve itme hza gre deimemektedir.


HAVA ALII MOMENTUM SRKLEMES

Uan ileri hz arttnda, motor tarafndan yaratlan ek hzlanmada azalmaktadr. nk sabit takat ayarnda motora giren hava hz artarken k hz sabit kalmaktadr. Dolaysyla motor tarafndan yaratlan hz artm azalmakta ve net itmede azalmaktadr. tmede meydana gelen bu azalmaya hava al momentum srklemesi ad verilir. Hava al momentum srklemesi farkl hzlarda yukardaki diyagramdaki yeil blge ile gsterilmitir.

RAM ETKS

Yksek sratlerde, hzlandrlm hava ktlesinde art vardr. Bu, hava younluunu ve ktle akn arttran duraan basncn artmas sayesindedir. Takatin artmasna sebep olan hava ktlesinin akndaki

tme ve Takat


art ram etkisi olarak bilinir. Bir nceki ekilde turuncu renk ile taranm alan, uan sratinin artmas ile ram etkisinden dolay takattaki art gsterir.

Bir nceki ekil, herhangi bir sratte giren havann momentum srklemesi den kaynaklanan takat kaybnn hemen hemen ram etkisi den kaynaklanan takat artna eit olduunu gsterir. Bu nedenle, farkl sratlerde takat hemen hemen sabit kalr.

ekil 3.2 (Ram etkisi)

YKSEK VE DK BYPASS ORANLI MOTORLAR

Farkl sratlerde takatin sabit kalmas ifadesi sadece dk bypass oranl motorlar iin dorudur. Yukardaki grafikte, devaml krmz izgi ile grnen dk bypass oranl bir motor iindir. Bununla beraber, kesik kesik izgi; modern, yksek bypass oranl bir motor iin srat arttka takatin azaldn gstermektedir. Bu, ram etkisinin giren havann momentum srklemesini telafi etmek iin yetersiz olduunun nedenidir.

Bu notlar ve JAR performans snav sadece dk bypass oranl motorlar dikkate alr. Bu nedenle, takatin sratle sabit olduunu farz edin.

TAKATN RTFAYA GRE DEM

ekil 3.3 (Takatin irtifaya gre deiimi)

tme ve Takat


rtifa arttka, eldeki takat hava younluu ve ktle ak azaldndan dolay azalr. Yukardaki grafik, irtifa arttka eldeki takattaki azal gstermektedir.

TAKATN SICAKLIA GRE DEM

Her ne kadar scaklktaki art, hafif olarak hava younluunu ve buna bal olarak hava akn azaltsa da; pratikte eldeki takati kstlayan ya TGT ya da RPM limitidir.

Scak gnlerde ( ISA+15C zerinde ) lk nce TGT limitine ulalr. Eer d hava scakl daha da artarsa TGTye nispeten daha dk bir RPMde ulalr. Dier taraftan harici hava scakl dtke eldeki takat artar. TGTnin limitleyici olduu RPM daha hzldr. Bundan dolay hava ak daha fazla olur. Onun iin scaklk ISA+15C nin zerine ktnda takat azalr. Aadaki ekil bunu gsterir.

ekil 3.4 (Takatin scakla gre deiimi)

Bununla beraber, harici hava scakl ISA+15 Cnin altndaysa, nce RPM limitine ular. takatn RPM limitiyle dzenlenmesi artyla, takat scakla gre deimez. Bu da yukardaki ekilde mavi izgiyle gsterilmitir.

RPM, uu mhendisi tarafndan elle olarak limitlenebilir ancak ISA+15 Cnin altnda gnmzde flat rating motor tarafndan elektronik olarak yaplmaktadr.

FLAT-RATED MOTORLAR

Btn scaklklarda, basn irtifasndaki art eldeki takat azalr. Bunun anlam udur; deniz seviyesindeki bir meydanda bulunan bir uak dalk bir meydanda bulunan bir uaa nazaran daha fazla bir eldeki takat a sahiptir. Bununla beraber, verilen bir basn irtifasnda, eldeki takat scaklk deiimiyle deiebilir de deimeyebilir de.

Motorlar flat-rated olduu iin, ISA+15 Cnin altndaki scaklk deiimlerinde eldeki takat deimez. Dier taraftan, verilmi olan bir basn irtifasnda scaklk ISA+15 C nin zerine karsa takat azalacaktr.

tme ve Takat


ekil 3.5 (Flat-rated motorlar)

Yukardaki diyagram CAP 698deki ekildir. Bu grafik, verilen bir meydan irtifas ve scakla gre trman ile snrl kalk arl n gsteren bir grafiktir. trman ile snrl kalk arl bir uan kalktan sonra minimum trman orann salayaca en ar durumdur.. Eldeki takat ne kadar fazla olursa, ayn trman oran iin o kadar fazla trman arl olur.

Yksek scaklklarda ( ISA+15 C nin zeri ) scaklk arttka trman arl azalr. Bununla beraber, ISA+15 C nin altndaki scaklklarda (taral sar alan); hava scaklnn trman orann etkilemediini gsteren basn irtifas izgileri hemen hemen yataydr. ISA+15 C nin altnda motorun flat-rated olmasnn sebebi budur.

JAR sorularnda deinilen kink krmzyla gsterilmitir ve ISA+15 C dedir. Kink ayrca CAP 698de ekil 4.4 ve 4.29da gsterilmitir. Deiik irtifalardaki farkl scaklklardaki kink e flat-rated motorlar altnda deinilmitir.

tme ve Takat


G

G hakknda sk sk takatle aynym gibi konuulur. Her ikisi birbiriyle alakal olmakla beraber ayn deillerdir. Takat, baka bir kuvvet tarafndan dengelenmediinde ters istikamette hareket eden ua hzlandran veya yavalatan bir kuvvettir. G kuvvetle hzn arpmdr.

G yaplan iin oran olarak tanmlanr. kuvvet ve mesafenin arpm olduundan dolay, aadaki forml doru olur.

G = / Zaman = (Kuvvet x Mesafe) / Zaman = Kuvvet x Hz

Havaclkta eldeki g ve lzumlu g olmak zere iki eit g vardr.

JET N ELDE EDLEBLR G

Eldeki g takat ve TASn arpmdr. ( Eldeki g = takat x Hz)

ekil 3.6 (Elde edilebilir g)

Yukardaki grafikteki krmz izgi bir jet iin TASa kar takati gsterir. takat yksek sratlerde hemen hemen sabit kalr.

Grafikteki mavi izgi bir jet iin TASa kar eldeki gc gsterir. TAS arttka eldeki g artar. Bu sabit olan takatin artan TAS ile arplmasnn nedenidir.

Dikkat edilmesi gereken husus udur; kalk rulesinde fren brakmadan nce TAS sfrdr, bu nedenle kayda deer bir takat olduu halde eldeki g yoktur.

tme ve Takat


PERVANEL UAKLAR N ELDE EDLEBLR G

ekil 3.7 (Elde edilebilir g)

Yukardaki grafikteki mavi izgi pervaneli uaklar iin eldeki gc gsterir. Eldeki g genellikle ileri hz ile artmasna ramen, hzl ve yava ileri hzlarda eldeki g pervanenin etkinliinin azalmasndan dolay der.

GEREKL G

Gerekli g srkleme ile TASn arpmnn kuvvetidir. ( Gerekli g = Srkleme x Hz) Bu nedenle bir uak harekete her ne zaman balarsa balasn takat olmasa dahi g gereklidir. Gerekli g srkleme ile hzn arpm olduu iin g kaynann tipi gerekli g erisi ile alakal deildir.

ekil 3.8 (Gerekli g)

Toplam srkleme erisi yukardaki grafikte mavi ile gsterilmitir. Ayn grafiin zerine bindirilmi olan krmz eri de gerekli g erisidir. Gerekli g erisi srkleme ile TASn arpm olarak tanmlanr. Gerekli g erisi toplam srkleme erisine ok benzer. Eer dikkat edilmezse JAR snavlarnda kartrlabilir.

Srkleme ve gerekli g erileri arasndaki iliki performans asndan ok nemlidir. Dikkate deer iki nemli nokta vardr.

tme ve Takat


Birincisi, srkleme ve g erilerinin alt ksmlar arasndaki iliki incelenmelidir. Srklemenin en az olduu srat, Vmd, mavi srkleme erisinin alt ksmdr. Krmz gerekli g erisinin alt ksm da minimum g srati olan, Vmp olmas nedeniyle nemlidir.

Bir nceki grafie bakldnda, Vmp Vmdden daha dk bir srattir. Vmp aslnda Vmdnin 0.76 katdr; bu da minimum srkleme sratinin nn hemen zerinde bir srattir. Bunun anlam Vmd 100 K.sa, Vmp 76 K. olacak demektir.

kincisi, g erisinin teet olduu noktaya bakldnda, buradaki srate de Vmde denk gelir. Bu teet noktas gerekli g iin en iyi srat orann verdii iin ( TAS / Gerekli g ) ve gerekli g srkleme ile sratin arpm olduu iin gerekli g erisinin teet noktas minimum srklemeyi veren srattir.

Kurallar ve Meydanlar


BLM 4

KURALLAR VE MEYDANLAR

GR

Uak performans istatistiksel olarak uu emniyetini salamay hedefler. Bu blmn ilk ksm, emniyet paylarn salayan kurallar ve gereklilikler inceler. Bu blmn ikinci ksm ise meydan tanmlamalar ve gerekliliklerini kapsar.

UAK PERFORMANSININ TESPT EDLMES

Planlanan performansn amac, uuun btn safhalarnda nceden tanmlanm olan emniyet seviyelerinin karlanarak maksimum kalk arln tanmlamaktr. Bunun iin mmknse, hem ortalama ve uzun mesafelerde kullanlm hem de elde edilmi olan oran kantlam saysal deerleri salamaktr.

Gerekli olan kalk mesafesi gibi performans ekilleri, llm, toplam veya net performans olarak tanmlanr. Performans ekillerinin nasl elde edildiini anlamak iin llm performans bilgisi faydal olsa da JAR snavlar esas olarak toplam ve net performans dikkate alr.

LLEN PERFORMANS

Yeni bir uak tipi hizmete girmeden nce, retici firma retim ncesi uan performansn lmek zorundadr. llen deerler, kalk-ini mesafeleri, flap/slat/ini takmlar gibi farkl konfigrasyonlarda btn motorlar alyorken ve motor(lar) almyorken ki uu yolu oranlarn ierir.

Her bir veri grubunun ortalamalar llen performans olarak bilinir. Yeni uaklar iin bu grafiklerin elde edilmesi iin tecrbeli ve ok yetenekli test pilotlar uurulur. Devaml uan bir filonun ortalamasn ortaya koymak iin llen performansa bir ayarlama yapmak zorunludur.

BRT PERFORMANS

Bir uak filosunun uu el kitabnda bulunan tekniklere uygun olarak tatmin edici bir ekilde uan ve bunun devamlln salamay baarmas beklenen ortalama performansa brt performans denir. Brt performans, performans hesaplamalar iin iyi bir referans olmakla beraber emniyet paylarn salamaz.

Not: JAA snavndaki baz sorularda, brt performanstan gsterilmi mesafe olarak sz edebilir.

NET PERFORMANS

Net performans, brt performansn ilgili otoritelerce paylar drlm halidir.

Uak tipi filosu her zaman ortalama grafikleri salayamayaca iin brt performans tm motorlar alr durumdayken toplu tama iin kullanlamaz. Net performans da ortaya kan yeterli emniyet paylar uygulanmak zorundadr. Uuun bir safhasna ait ne kadar fazla emniyet pay uygulanrsa kaza riski o kadar azalr. ok nadir durumlarda kk veya hi emniyet pay gerekir. Bununla beraber, daha fazla motorun arzal kabul edilerek emniyet paylarn ortaya koymak daha dk kalk arlna neden olur. Bu da iletme gelirlerinden daha az kazan demektir. Performans kurallar emniyet paylarnn lsn tanmlarken hava yollar karll ile emniyetin dengelenmesini salar.Toplu tama iin gerekli olan emniyet paylar 1/1.000.000 (1 milyonda 1) kaza ihtimalini temel alr; bu da uzak bir kaza ihtimali demektir.



BRT VE NET PERFORMANSIN KARILATIRILMASI

ekil 4.1

Yukardaki ekil bir uan iniini gsterir. Yeil hat, bir uan ortalama bir gnde duraca yeri gsterir. Krmz hat ise ayn uan 1/1.000.000 ihtimalli kt bir gnde duraca yeri gsterir. Net ini mesafesinin brt ini mesafesinden daha uzun olduuna dikkat edin. Toplu tamaclkta her zaman iin pist mesafesi ve kullanlabilir pistin en azndan gerekli olan net ini mesafesi kadar olduundan emin olun.

ekil 4.2

nceki ekil bir uan kalktan sonra trmann gstermektedir.Ortalama bir gnde,uak yeil renkte gsterilen trmanma orann yakalar. Fakat milyonda bir olabilecek kt bir gnde, uak krmzyla gsterilen daha dk trmanma oranyla trmanr. Toplu tama amal uularda daima uan trman oranlarnn yeterli olduunun ve mania kleransn salayabildiinin kontrol edilmesi gereklidir.



ekil 4.3 (Alal oranlar)

Alalmalarda, milyonda bir olabilecek kt bir gnde, net alalma oran, brt alalma oranndan daha derin olabilir.

UAK PERFORMANS SINIFLARI

JARa gre uaklar A,B,C olarak 3 snfa ayrlr.

Pervaneli uak

ok motorlu jet ua ok motorlu turboprop

uak Piston motorlu uak

10 veya daha fazla yolcu veya maksimum kalk arl 5700 kg

veya daha fazla A A C

9 veya daha az yolcu veya maksimum kalk arl 5700 kg

veya daha az A B C

A SINIFI UAKLAR

A snf, 10 veya daha fazla yolcu kapasitesi bulunan veya azami kalk arl 5700 kg. zeri tm ok motorlu jet uaklarn ve ok motorlu turboprop uaklarn kapsar.

A snf uaklarn JAR 25te bulunan performans kriterlerine en sk ekilde uymalar gerekmektedir.

B SINIFI UAKLAR

B snf, 9 veya daha az yolcu kapasiteli ve azami kalk arl 5700 kg.dan daha dk tm pervaneli uaklar kapsar. Bu snf tek veya ift motorlu uaklar kapsamakta olup JAR 23te bulunan performans kriterleri A snf uaklarn performans kriterlerinden daha dktr.

C SINIFI UAKLAR

C snf, ok motorlu piston takatli pervaneli uaklar kapsamaktadr. Bu uaklar 10 veya daha fazla yolcu kapasitesine sahip olmal veya azami kalk arl 5700 kg. zerinde olmaldr.



PERFORMANS YASALARI

JAR 23 ve 25te yazl bulunan uu emniyet gereksinimleri uularn tm safhalarnda uyulmas gereken asgari kabul edilebilir performans seviyelerini aklamaktadr. Bununla beraber, performans snflar arasndaki uu emniyet standartlarn garanti altna almak iin harekat dzenlemelerine ihtiya duyulmutur. letme dzenlemeleri JAR-OPS ta bulunmaktadr.

A snf uaklar en yksek uu emniyet gereksinimlerine sahip olup, bu nedenle en dk harekat dzenlemelerine tabi olmaktadrlar. A snf uaklar kt hava artlarnda uabilir ve yzeyleri kullansz (kar, buz, toz vb.) durumdaki pistleri kullanabilirler.

Aksine, B snf uaklarn uu emniyet gereksinimleri dk olup, harekat dzenlemeleri olduka yksektir. nk, IMC veya gece artlarnda toplu tamaclk grevlerini kapsamaktadr.

UU MEYDANLARI

Uaklarn bir meydandan harekat yapabilmesi iin gereken karar; manevra sahalarna, pist uzunluuna ve pistin yzey kuvvetine gre verilir. Bu artlardan ou, rnein meydan referans kodlar, harekat usullerinde kapsanmaktadr. Uak performans kalk ve inii etkileyen meydan karakteristiklerine odaklanmaktadr. Pist uzunluu ve orta hat blgesinin tam olarak anlalmas gereklidir. Bu uzunluklar ve blgeler bu blmn takip eden sayfalarnda ilenecektir.

TAKE OFF RUN AVAILABLE (TORA)

TORA, kalk istikametine doru, uan kalk rulesine balayaca nokta ile normal harekat artlarnda pist zerinde uan arln tayamayaca nokta arasndaki mesafedir.

TORA, normal olarak kaplamal pist yzeyinin fiziksel uzunluuna eittir.

ekil 4.4

CLEARWAY

Clearway, kalk istikametinde TORAnn sonundan balayp, uuta uaa zarar verebilecek manialardan temiz olan yere kadar olan mesafedir.

Yukardaki ekil clearwayin boyutlarn gstermektedir. Clearwayin yan blgeleri pist orta hatt uzantsnn her iki tarafnda olup 75 metredir. Clearwayin uzunluu ilk maniaya kadar olup, en fazla TORAnn %50si kadar bir mesafeye kadar uzayabilir.

Clearway sadece emniyetli bir uu iin kullanlmakta olup normal bir yzey veya su olabilir. Clearway TORAnn bittii noktann yer seviyesinden yzey eiminin pist istikametinden yukar doru %1.25

Documents

4 Performans Ucusa5kala.com