Embed Size (px)
Citation preview
1
2011
/201
2
2
Dok prirodni elementi mogu pogodovati razvoju saobraćaja ili u krajnjem slučaju onemogućiti odvijanje saobraćaja o određenom dijelu svijeta, društveni elementi javljaju se kao osnovni nosilac saobraćajne djelatnosti.
Društveni elementi direktno utječu na pojavu i razvoj saobraćaja, dok niz drugih elemenata djeluje najčešće na saobraćaj posrednim putem.
3
Društveni faktori su vrlo brojni.
U njihovoj biti stoji uvijek čovjek, misaono biće, koje je tom svojom sposobnosti glavni pokretač preobrazbe zemljine sadašnjice.
4
Značajniji društveni faktori su:
- ekonomski, - povijesni, - društveno-politički, - znanstveni-tehnološko-tehnički, - vojni, - demografski i - naseobeni faktori.
5
Po svojoj značajnosti svakako se ekonomski elementi izdvajaju od ostalih. Privreda i saobraćaj uzajamno su čvrsto povezani do te mjere da se i saobraćaj smatra jednom privrednom granom.
Postoji opći kauzalni* odnos između privrede i saobraćaja koji govori: što je privreda razvijenija to će biti razvijeniji i saobraćaj.
6
* Kauzalni odnos – koji pokazuje vezu između uzroka i posljedice, uzročno povezan (kauzalna veza); uzročan
7
Stepen privredne i saobraćajne razvijenosti u svijetu je upravo proporcionalan.
Konkretno, zemlje u razvoju koje u usporedbi s industrijskim zemljama Zapada imaju daleko slabije razvijeniju privredu, imaju daleko slabije razvijen i saobraćaj.
8
Saobraćaj je ukomponiran jednim svojim dijelom u proizvodni proces, pa je i normalno da proizvodnja vrlo značajno utječe na razvoj saobraćaja.
Svoju “punu” privrednu zaposlenost dobiva u industriji kao savremenom i vladajućem obliku proizvodnje savremenog svijeta.
9
Saobraćaj djeluje u svim fazama industrijskog načina proizvodnje.
U pripremnoj fazi glavni su mu zadaci doprema sirovina i radne snage do prerađivačkih kapaciteta.
10
U fazi industrijske prerade sirovina u finalne proizvode saobraćaj ima nezamjenjivu ulogu unutrašnjeg transporta, prostorno povezujući međufaze prerade.
U fazi otpreme glavni su zadaci saobraćaja su prijevoz zaposlenih kućama i transport gotovih proizvoda u potrošačke prostore.
11
Poljoprivredna proizvodnja vršila je veoma slab utjecaj na saobraćaj.
Moderna poljoprivredna proizvodnja ne može se i nazvati poljoprivrednom proizvodnjom, već industrijskim načinom proizvodnje na zemljištu, pa se ponaša prema saobraćaju uvelike kao industrijska djelatnost.
12
Rudarski lokaliteti utječu na organizaciju određenog vida saobraćaja zbog otpreme rude prema središtima prerade. Zbog ležišta rudače izgrađeni je niz drumskih i željezničkih komunikacija, a organizirani su i pomorski pravci za prijevoz ugljena.
Danas je najznačajniji vid transporta prijevoz nafte.
13
I samu industriju je teško analizirati kao jednoznačni faktor koji djeluje na saobraćaj jer je i ona vrlo složena.
Neke industrijske djelatnosti imaju poseban značaj za razvoj saobraćaja. Npr. uzmimo strojogradnju čija podgrana, industrija vozila, proizvodi saobraćajna sredstva.
14
Kako se sve više grana društvena podjela rada, tako i saobraćaj dolazi sve više u zavisnost od većeg broja industrijskih djelatnosti.
Praktički, nema industrije koja bar jednim svoji dijelom ne utječe ne razvoj saobraćaja.
15
Građevinarstvo je vrlo značajna grana djelatnosti o kojoj ovisi osobito saobraćaj na kopnu, a zatim na vodi i u vazduhu.
Gradnja kvalitetnih drumskih komunikacija je jedan od brojnih preduslova za razvoj modernog drumskog saobraćaja.
16
Građevinska djelatnost svoj utjecaj na saobraćaj ostvaruje preko gradnje saobraćajne infrastrukture, odnosno saobraćajno-infrastrukturnih objekata.
Zanatska djelatnost brine o sposobnosti svakodnevnog djelovanja ili odvijanja saobraćaja.
17
Trgovačka djelatnost stoji u najužoj vezi s saobraćajem od vremena njenog postanka.
Odnos uslužnih ugostiteljsko-turističkih djelatnosti i saobraćaja je mnogostruk i uzajaman. Bez ugostiteljske djelatnosti praktično je nezamislivo odvijanje saobraćaja. Ugostiteljski objekti su locirani na saobraćajnim punktovima, raskrsnicama ili uz saobraćajnice.
18
Turizam direktno utječe na razvoj putničkog saobraćaja. Saobraćaj za potrebe turizma vrši prijevoz turista, za dopremanje turističkih potrošnih dobara, za izgradnju turističkih objekata, za kompletno opremanje turističkih mjesta, itd.
Bez razvijenog saobraćaja nema razvijenog turizma.
19
20
Bez razvijenog saobraćaja nema razvijenog turizma.
Izuzetno je bio specifičan odnos turizma i PT saobraćaja. Turizam je pokret okupljanja ljudi s turističkim destinacijama s vrlo velikim brojem jedinki u kratkom vremenu u turističkoj sezoni.
Zbog toga se u turističkim mjestima u turističkoj sezoni javljao enorman broj zahtjeva za korištenjem usluga PT saobraćaja.
21
Saobraćaj u cjelini, kao i njegove grane u različitim dobima istorije, bio je na različitom stepenu razvoja. Utvrđeno je da je saobraćaj u cjelini i pojedinačno po granama bio različitog oblika.
S obzirom na istorijsku dimenziju, saobraćaj je bio sve razvijeniji od istorijskih vremena prema sadašnjici.
22
U pojedinim istorijskim vremenima preferirani su pojedini oblici saobraćaja.
Tako je npr. u starom vijeku prevladavao karavanski kopneni saobraćaj, zatim pomorska obalska plovidba i lokalni riječni saobraćaj.
23
Čitav saobraćaj je imao lokalan karakter.
U kasnom srednjem vijeku razvija se značajnije pomorski saobraćaj, koji se postepeno i udaljava od obale, da bi negdje na kraju prerastao u globalni svjetski saobraćaj.
24
U novom vijeku saobraćaj neobično brzo buja. Razvijaju se nove saobraćajne grane: željeznica, vazdušni saobraćaj i telekomunikacije.
Saobraćajni uslovi su upravo u novom vijeku neobično pogodovali razvoju masovnog saobraćaja.
25
Država kao jedan od najznačajnijih elemenata u
društveno-političkom ustrojstvu svijeta ima vrlo izrazit utjecaj.
Ona je organizator izgradnje saobraćajnica, a određenim zakonskim normativima regulira direktno razvoj saobraćaja, kako u globalu tako i pojedinačno po granama.
26
Država je najčešći i najveći financijer u izgradnji saobraćajne infrastrukture.
Vrlo je karakterističan odnos dva različita tipa državnog uređenja prema saobraćaju:- centralističkog i - decentralističkog.
27
Centralistička država teži da organizira u biti saobraćaj koji se podređuje vodećem društveno-vojno-političkom centru.
Decentralističko uređenje ima decentraliziranu mrežu saobraćajnica.
28
Društveno-politički sistemi, također utječu na razvoj saobraćaja; počevši od rodovske zajednice, preko robovlasničkog, feudalističkog i kapitalističkog do socijalističkog društvenog uređenja.
Osobito se negativno odražava društveno-politički element u onom slučaju kad postoji dominacija određene države nad tuđim teritorijem.
29
Naučni i tehnički progres je jedan od bitnih elemenata koji omogućuju razvoj saobraćaja u cjelini.
Nedvojbeni je dokazana korelacija između stepena razvijenosti saobraćaja i naučno-tehničko-tehnološkog spoznajnog nivoa. Određenom vremenu i prostoru pogoduje određena vrsta saobraćaja.
30
U vremenu razvoja društva-horde i rodovskog uređenja naučno-tehnički spoznajni nivo bio je nizak. Adekvatno tome bili su razvijeniji i skromniji oblici saobraćaja.
Prijenos tereta se odvijao preko leđa čovjeka. U kasnijoj fazi dolaze u saobraćaj domaće životinje. Razvojem proizvodnih odnosa u robovlasničkom sistemu razvija se naučno-tehnološka spoznaja.
31
U robovlasničkom sistemu razvijao se naučno-tehnički stupanj i pojavila su se prva vozila, brodovi i kola (zaprege).
U srednjem vijeku prvo dolazi do zastoja u razvoju naučno-tehničke misli pa i u saobraćaju. Tek u drugom dijelu dolazi od oslobađanja naučno-tehničke misli i novih tehničkih naprava koji omogućuju brzi razvoj saobraćaja (kompas, kormilo, isl.).
32
U novom vijeku javlja se industrijski način proizvodnje s nizom tehničko –tehnološkihnoviteta što izaziva pravu revoluciju u razvoju saobraćaja (lokomotiva, prvi parni brod, automobil, avion, helikopter).
33
Znanstevni i tehnički progres uzima sve većeg maha i upravo je on jedan od bitnih elemenata koji omogućuju brži razvoj saobraćaja u cjelini, a u određenom vremenu i prostoru naročito pogoduje određenim vrstama saobraćaja (npr. danas avionskom i drumskom saobraćaju) te sistemu masovnog komuniciranja.
34
Vojne potrebe određenog teritorija jedne države igraju vrlo značajnu ulogu nekada i presudnu prilikom općeg usmjeravanja saobraćaja i određivanja pravaca izgradnje infrastrukture.
Još su putevi u Rimu građeni zbog vojnih potreba. Svaka zemlja nastoji izgraditi za vojne potrebe kvalitetnu infrastrukturu, a da osigura pokretljivost svoje vojske.
35
Vojska mnoge dionice radi sama, pa tako i u izgradnji saobraćajnih sredstava i sistema ulaže velika sredstva.
Vojska mora nužno pratiti i čak unaprjeđivati saobraćaj zbog svog osnovnog zadatka, da se nađe u svakom trenutku na pravom i najpotrebnijem mjestu.
36
Ona mora da određenim tehničkim saobraćajnim napravama bude spremna adekvatno odgovoriti svakoj agresiji.
Za vojne potrebe svaka zemlja nastoji izgraditi kvalitetne komunikacije. Dobro razvijen saobraćaj osigurava veliku pokretljivost vojnih efektiva.
37
Vojska je zainteresirana za sve vidove saobraćaja, a naročito za one koji su od vitalne važnosti za život zemlje.
Lokacija vojnih efektiva, ljudi i sredstava redovito je na ili uz saobraćajne raskrsnice ili u blizini glavnih komunikacija.
38
Čovjek je jedini putnik u saobraćaju, a sve ostalo je teret.
Čovjek ( stanovništvo) javlja se kao faktor razvoja saobraćaa i to:- kao subjekt - nosilac saobraćaja kao djelatnosti- kao objekt - kao putnik u saobraćaju
39
Stanovništvo se javlja kao objekt u saobraćajnoj djelatnosti, prije svega preko ukupnog broja i prostornog rasporeda populacije, a zatim i preko migracije.
Stanovništvo kao objekt saobraćaja treba promotriti s obzirom na njegovu strukturu: spol, dob, socijalno-ekonomska obilježja, pismenost, kvalifikacijska struktura i niz drugih karakteristika.
40
Što je veći broj stanovnika, to stanovništvo postaje značajniji objekt saobraćajne djelatnosti.
Ono nije pravilno raspoređeno, pa se saobraćaj razvija jače u prostorima veće koncentracije stanovništva.
Primjer su zapadna obala Europe, istočna obala Azije i istočna obala Sjeverne Amerike.
41
Posebnu ulogu u razvoju saobraćaja igra migriranje stanovništva, kretanje iz stalnog mjesta boravka.
Migriranje stanovništva javlja se u većem obimu tek u industrijskom društvu, gdje se mjesto rada redovito ne poklapa s mjestom stanovanja.
42
Industrijski čovjek je prisiljen da se kreće s obzirom na društvenu podjelu rada i veliku gustoću stanovništva.
.
43
Migriranje stanovništva je jače u prostorima većih koncentracija stanovništva, a izraženo je osobito preko dnevnog kretanja radne snage, pa je i saobraćaj, osobito putnički, više razvijen u tim prostorima.
44
Stanovništvo kao subjekt saobraćaja treba promatrati prema njegovoj strukturi:
- spol - personalni nositelji saobraćajne djelatnosti uglavnom su muškarci
- dob - postoji zakonom propisana dob kada neka osoba može biti nosioc saobraćajne djelatnosti, a isto tako postoji i dobna granica za starije osobe.
45
- socijalna struktura - ekonomski status, pismenost i kvalifikacija utječe na sposobnost personalnih nosioca saobraćajne djelatnosti, kao i na sam saobraćaj
- obrazovna struktura - niža u odnosu na druge djelatnosti
46
Način života stanovništva je jedan od faktora koji utječe na razvoj saobraćaja.
Primitivne sredine sa sesilnim* načinom života, sigurno da nisu mogle jače utjecati na razvoj saobraćaja. Razvijene društvene zajednice utječu jače na razvoj saobraćaja.
47
*sesilni način života – koji se čvrsto drži na jednom mjestu, priljubljen, vezan
48
Naselje je vrlo stara ljudska tvorevina koja služi za boravak i rad čovjeka i najizrazitiji je oblik vezivanja čovjeka za prostor.
Saobraćaj se kao organizirani vid premošćivanja
prostora javlja tek s naseljem kad je čovjek odustao od stalnog pokretanja u prostoru i stabilizirao se na jednom mjestu. Upravo se saobraćaj zato i javlja kao nužan oblik povezivanja dva ili više odvojenih naselja.
49
Naselja se međusobno razlikuju po veličini po izgledu i po funkciji.
Obimniji je saobraćaj u većim naseljima i u njima se vrši i veći utjecaj na razvoj saobraćaja. Povezivanje dvaju velikih naselja je rentabilnije, jer postoje veće količine robe i veći broj putnika.
50
Po stupnju i pravcu djelovanja na saobraćaj razlikujemo dvije vrste naselja:
- gradove i- sela
51
Gradovi su veća naselja s pretežno nepoljoprivrednim djelatnostima u kojima je razvijeniji i koncentriraniji saobraćaj.
Gradska naselja razlikuju se po veličini, izgledu i funkciji (zvjezdasti tip, izduženi tip, radijalni, lučki i u znaku T, isl.
52
53
54
55
Litoralizacija - proces ekonomskog aktiviranja priobalja (ob. uz selidbu stanovništva iz zaleđa na obalu)
56
