5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85630/mod_resource/content/2/Class4... · Η μελέτη της ... φωνολογικών μονάδων μιας

$Page 1: 5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85630/mod_resource/content/2/Class4... · Η μελέτη της ... φωνολογικών μονάδων μιας$
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Εισαγωγή στη Γλωσσολογία ΙΦωνολογία

Διδάσκοντες: Επίκ. Καθ. Μαρία Λεκάκου, Λέκτορας Μαρία Μαστροπαύλου

Άδειες Χρήσης

• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. • Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

1

Χειμερινό εξάμηνο

Υποχρεωτικό Α’ Εξαμήνου

Τµήµα Φιλολογίας - Τοµέας Γλωσσολογίας1

Εισαγωγή στη ΓλωσσολογίαΜάθημα 4ο

Διδασκαλία: Μαρία Μαστροπαύλου

Φωνολογία


� Η μελέτη της λειτουργίας των φθόγγων σε ένα συγκεκριμένο γλωσσικό σύστημα.

� Ποια η διαφορά ανάμεσα σε Φωνητική και Φωνολογία;�Η Φωνητική μελετά:

� Τις φυσικές ιδιότητες των γλωσσικών ήχων,� Την εξωτερική τους υπόσταση.

�Η Φωνολογία μελετά : � Τη λειτουργία των γλωσσικών ήχων σε μια

συγκεκριμένη γλώσσα, όπως αυτή διαμορφώνεται από κανόνες,

� Την εσωτερική αναπαράστασή τους στη γνώση των ομιλητών.

2

Φωνολογία


� Σχέση αντίθεσης, ελάχιστα ζεύγη και φωνήματα

�Σχέση αντίθεσης ανάμεσα σε 2 φθόγγους:

� όταν στο ίδιο περιβάλλον μπορούμε να

αντικαταστήσουμε τον ένα με τον άλλο

αλλάζοντας τη σημασία.

[píno] – [tíno]

Φωνολογία



� [p] – [t]: σε σχέση αντίθεσης, έχουν

διαφοροποιητική αξία (διαφοροποιούν 2 λέξεις:

πίνω-τείνω)

� [p], [t] = φωνήματα: /p/, /t/

3

Φωνολογία



� [píno] – [tíno]: διαφέρουν κατά ένα μόνο τεμάχιο

� οι δύο αυτές λέξεις αποτελούν ελάχιστο ζεύγος αντίθεσης

� [páno] – [χáno]:

� Είναι ελάχιστο ζεύγος;

� [p], [χ] = φωνήματα; /p/, /χ/

Φωνολογία



�Τα φωνήματα θεωρούνται φθόγγοι

διαφοροποιητικοί ή αντιθετικοί:� Αντιδιαστέλλουν σημασίες.

� Η αντικατάσταση του ενός από τον άλλον δημιουργεί

ελάχιστο ζεύγος.

�Φωνήματα:

� Αφηρημένες νοητικές αναπαραστάσεις των

φωνολογικών μονάδων μιας γλώσσας.

4

Φωνολογία



� δείτε τα παρακάτω: πρόκειται για ελάχιστα

ζεύγη;

� τι λέτε για τα επόμενα;

beat [bit] [i] - boot [but] [u]

bit [bɪt] [ɪ] - but [bʌt] [ʌ]

bet [bɛt] [ɛ] - bought [bɔt] [ɔ]

seed [sid] - soup [sup]

bar [bar] - rob [rab]

Φωνολογία


� Σχέση συμπληρωματικής κατανομής� [γála] – [ʝéla]: ελάχιστο ζεύγος;

� [ʝ], [γ] = φωνήματα;;

� [ʝ]: αλλόφωνο του φωνήματος /γ/όταν ακολουθούν εμπρόσθια φωνήεντα

� [j]: διάκοσμος /ðjákosmos/

αλλόφωνο του φωνήματος /i/ όταν είναι άτονο και ακολουθεί φωνήεν.

5

Φωνολογία


� Αλλόφωνα� [kórna] – [cérna]

� [k] – [c]

� [córna] – [kérna] ???

�Φωνητικά συγγενικοί φθόγγοι, οι οποίοι δεν

μπορούν να αντικαταστήσουν ο ένας τον άλλο

στο ίδιο περιβάλλον:

� Σχέση συμπληρωματικής κατανομής:�Αλλόφωνα: επιφανειακές ποικιλίες του ίδιου

φωνήματος (/k/).

Φωνολογία


� Φώνημα�Μονάδα που χρησιμοποιούμε για να

αναπαραστήσουμε τον ήχο των λέξεων στο

νοητικό μας λεξικό.

� Π.χ. σκεφτείτε τις παρακάτω λέξεις: αρχίζουν με τον ίδιο

φθόγγο;

� Ποιος είναι αυτός;

κάνω - και

6

Φωνολογία


�Αλλόφωνο�Διαφορετικές πραγματώσεις (τρόποι

προφοράς ή άρθρωσης) ενός φωνήματος.

�Επομένως:

�Φώνημα:

�Αλλόφωνα:

/k/

[k] [c]

[a], [o],[u] [e],[i]

φώνοι

Φωνολογία


� Φώνος�Η φωνητική (αρθρωτική) πραγμάτωση ενός

φωνήματος.

� Αλλόφωνα�Φώνοι που αποτελούν πραγματώσεις του ίδιου

φωνήματος.

� Κάποιο φώνημα μπορεί να:� έχει έναν φώνο (να πραγματώνεται με έναν

τρόπο) �ή να έχει περισσότερους φώνους (να

πραγματώνεται με διαφορετικούς τρόπους), να έχει δηλαδή αλλόφωνα.

7

Φωνολογία


� Φώνος και αλλόφωνα�

φωνήματα φώνοι περιβάλλον

/p/ [p] παντού

/t/ [t] παντού

/k/ [c] i, e

[k] o, a, u

/f/ [f] παντού

/θ/ [θ] παντού

/χ/ [ç] i, e

[χ] o, a, u

αλλόφωνα

Φωνολογία


� Συμπληρωματική κατανομή �Αγγλική: στοματικά και ρινικοποιημένα

φωνήεντα.

�Τάση ρινικοποίησης φωνηέντων σε

συγκεκριμένες θέσεις:

ΚΑΝΟΝΑΣΚΑΝΟΝΑΣΈνα φωνήεν ή μια δίφθογγος τρέπονται σε ρινικά

πριν από ένα ρινικό τεμάχιο (μέσα στην ίδια

συλλαβή).

8

Φωνολογία


� Συμπληρωματική κατανομή �Επομένως:

�Τα ρινικά και στοματικά φωνήεντα βρίσκονται σε

συμπληρωματική κατανομή:

Φωνήεντα Τελική θέση Πριν από ρινικά σύμφωνα

Πριν από στοματικά σύμφωνα

Στοματικά

Ρινικά

Ναι Όχι

Ναι

Ναι

Όχι Όχι

Φωνολογία


�Σχέσεις που έχουμε δει ως τώρα:

�Αντίθεση:

�φωνήματα σε ελάχιστα ζεύγη

�Συμπληρωματική κατανομή:

�αλλόφωνα

9

Φωνολογία


� Σχέσεις ελεύθερης εναλλαγής

�Δυο φθόγγοι βρίσκονται σε ελεύθερη εναλλαγή όταν μπορούν να

αντικαταστήσουν ο ένας τον άλλο χωρίς να

αλλάξει το νόημα της λέξης.

Φωνολογία


�Σχέσεις ελεύθερης εναλλαγής�Ανάμεσα σε φωνήματα:

�economics /e/ [ekonomiks]

/i/ [ikonomiks]

10

Φωνολογία


� Διαφοροποιητικά Χαρακτηριστικά�Διαφοροποιητική λειτουργία φώνων: η ικανότητά

τους να αντιδιαστείλουν σημασίες.

�Για να μπορούν δύο φώνοι να αντιδιαστείλουν

σημασίες, πρέπει να υπάρχει κάποια φωνητική διαφορά μεταξύ τους.

Φωνολογία


�Διαφοροποιητικά Χαρακτηριστικά�Ποια φωνητική διαφορά εντοπίζετε μεταξύ των

διαφοροποιητικών φώνων στο παρακάτω

ελάχιστο ζεύγος;

�Ηχηρότητα: διαφοροποιεί τις δύο λέξεις.

�Διαφοροποιητικό χαρακτηριστικό:

� Ένα φωνητικό χαρακτηριστικό που διαχωρίζει ένα φώνημα από ένα άλλο.

[sita] – [zita]

11

Φωνολογία


�Διαφοροποιητικά Χαρακτηριστικά�Μπορούν να χαρακτηριστούν με παρουσία

(+) ή απουσία (-) τους από κάποιο τεμάχιο

(φώνο).

�Κάθε χαρακτηριστικό μπορεί να έχει δύο

τιμές:

� (+) � παρουσία

� (-) � απουσία

Φωνολογία


�Διαφοροποιητικά Χαρακτηριστικά�Ηχηρότητα:

�Ηχηροί φθόγγοι � [+ηχηροί]

�Άηχοι φθόγγοι � [-ηχηροί]

[p]

[b]

[-ηχηρό]

[+ηχηρό]

[f]

[v]

[l]

[ɟ]

[-ηχηρό]

[+ηχηρό]

[+ηχηρό]

[+ηχηρό]

12

Φωνολογία


�Διαφοροποιητικά Χαρακτηριστικά�Ρινικότητα:

�Ρινικοί � [+ρινικοί]

�Στοματικοί � [-ρινικοί][p]

[b]

[-ρινικό]

[-ρινικό]

[ŋ]

[v]

[m]

[ɟ]

[+ρινικό]

[-ρινικό]

[+ρινικό]

[-ρινικό]

Φωνολογία


�Διαφοροποιητικά Χαρακτηριστικά�Τα χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν

φωνήματα (φώνους που διαφοροποιούν

ελάχιστα ζεύγη) είναι και διαφοροποιητικά.

�Π.χ. Ποια φωνητικά χαρακτηριστικά διαφοροποιούν τα φωνήματα /b/, /d/ και /g/;

� /b/: χειλικό

� /d/: φατνιακό

� /g/: υπερωικό

13

Φωνολογία


� Διαφοροποιητικά Χαρακτηριστικά�Φώνοι + φωνήματα: συνθέσεις φωνητικών

(διακριτικών χαρακτηριστικών):

Χαρακτηριστικά p b m

Κλειστό

Χειλικό

Ηχηρό

Ρινικό

Φατνιακό

Υπερωικό

+

+

-

-

+

+

+

-

+

+

+

+

- - -

- - -

Φωνολογία


�Φωνολογικοί κανόνες�Αφομοίωση

�Ανομοίωση

�Προσθήκη χαρακτηριστικών

�Απαλοιφή τεμαχίων και κανόνες εισαγωγής

14

Φωνολογία


� Φωνολογικοί κανόνες�Αφομοίωση

� Ένα τεμάχιο αλλάζει κάποια χαρακτηριστικά του για να

προσομοιωθεί με κάποιο άλλο φωνητικό τεμάχιο που

βρίσκεται στο περιβάλλον του.

�� Προκαταβολική αφομοίωσηΠροκαταβολική αφομοίωση

� Το φώνημα που προηγείται αφομοιώνεται με το

φώνημα που ακολουθεί ως προς κάποιο

χαρακτηριστικό.

�� Εμμένουσα αφομοίωσηΕμμένουσα αφομοίωση

� Το φώνημα που ακολουθεί παρατείνει ή αφομοιώνεται

στην άρθρωση του φωνήματος που προηγείται.

Φωνολογία


� Φωνολογικοί κανόνες�Προκαταβολική ή εμμένουσα αφομοίωση;

� /sγuros/ � [zγuros] σγουρός

� /svura/ � [zvura] σβούρα

� /sinkrino/ � [siŋgrino] συγκρίνω [συν+κρίνω]

� [sireo] συρρέω [συν+ρέω]

� /dɔgs/ � [dɔgz] dogs

� /simpaθo/ � [simbaθo] συμπαθώ [συν+παθώ]

15

Φωνολογία


�Φωνολογικοί κανόνες�Ανομοίωση�Ένα φώνημα αλλάζει κάποια χαρακτηριστικά

του για να διαφοροποιηθεί από κάποιο άλλο φωνητικό τεμάχιο στο περιβάλλον του.

aγapiθo

γrafθo � γrafto

ðioχθo � ðioχto

Φωνολογία


� Φωνολογικοί κανόνες�Προσθήκη χαρακτηριστικών

� Φωνολογικοί κανόνες που δεν είναι ούτε αφομοίωσης,

ούτε ανομοίωσης.

� Προσθέτουν ένα μη διαφοροποιητικό χαρακτηριστικό.

� Κανόνας δάσυνσης των άηχων κλειστών της αγγλικής

στην αρχή της συλλαβής.

pit

repeat[ph]

[p]inspect

compass

16

Φωνολογία


� Φωνολογικοί κανόνες�Απαλοιφή τεμαχίων και κανόνες εισαγωγής

� Αποβάλλεται ένα φωνητικό τεμάχιο

απαρνούμαι: [apo+arnume] � [aparnume]

μετέπειτα: [meta+epita] � [metepita]

bomb: [bãmb] � [bãm]

mystery: [misteri] � [mistri]

Φωνολογία


� Φωνολογικοί κανόνες�Απαλοιφή τεμαχίων και κανόνες εισαγωγής

� Εισαγωγή τεμαχίου – επένθεση, η οποία συνήθως

συμβαίνει για να «διορθώσει» μη επιτρεπόμενες

ακολουθίες.

Squeezes � [skwiziz] και όχι [skwizz]

Freezes � [friziz] και όχι [frizz]

17

Ασκήσεις


�

Ασκήσεις


�

18


� ΥΛΗ:

� Fromkin, Rodman & Hyams, Εισαγωγή στη Μελέτη της

Γλώσσας. Πατάκης.

� Κεφάλαιο 7.


� ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

� http://ecourse.uoi.gr

� ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ

�Προπτυχιακά� Εισαγωγή στη Γλωσσολογία

� ΚΛΕΙΔΙ ΕΓΓΡΑΦΗΣ:

� ling_i

Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του

εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα.• Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο

Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού.

• Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημειώματα

Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου

Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις:• Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ.http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1089.

Σημείωμα Αναφοράς

Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκοντες: Επίκ. Καθ. Μαρία Λεκάκου, Λέκτορας Μαρία Μαστροπαύλου. «Εισαγωγή στη Γλωσσολογία Ι. Φωνολογία». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1089.

Σημείωμα Αδειοδότησης• Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού -Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη.

• [1] https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/.

Documents

5 r v v | { 3 v r - ecourse.uoi.grecourse.uoi.gr/pluginfile.php/85630/mod_resource/content/2/Class4... · Η μελέτη της ... φωνολογικών μονάδων μιας