1အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ

ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

အခြငအေရးမား ၊ တာဝနယမႈမား

ႏင ကယစားျပျခငး

ျမနမာႏငငအတြက ဘ၀သကတာ ကၽြမးကငမႈမားက

အေထာကကေပးျခငး

Fundamental Principles and Rights at Work Branch International Labour Organization

သငရး ၂ ဘ၀တြငရေသာ အခြငအေရးမား

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ

FUNDAMENTALS

အခြငအေရး၊ တာ၀နယမႈ၊ ကယစားျပျခငး၊ ကေလးမား၊ လငယမားႏင မသားစမားက လပပငခြငေပးအပျခငး၊ ျမနမာႏငငအတြက ဘ၀သကတာကၽြမးကငမႈမားက အေထာကကေပးျခငး/International Labour Office, Fundamental Principles and Rights at Work Branch (FUNDAMENTALS) - Yangon: ILO, 2017.

ISBN: 978-92-2-830850-1(Print); 978-92-2-830851-8(Web PDF)

International Labour Office; Fundamental Principles and Rights at Work Branch

အဂၤလပဘာသာျဖငလညးဖတရႏငသည။Empowerment for children, youth and families: 3-R trainers’ kit on rights, respon-sibilities and representation - Supporting Life Skills in Myanmar(ISBN 978-92-2-130249-0 (print); 978-92-2-130250-6(Web PDF)),Yangon, 2017

အငအယလအ ပႏပထတေ၀ျခငးအခကအလကစာရငးျပစျခငး

ILO ပႏပထတေ၀ျခငးသည ကလသမဂၢ၏လပထးလပနညးႏငအည ထတေ၀ၿပး တငျပမႈမားတြင ပါ၀ငေသာအေၾကာငးအရာမား သညလညး ILO က မညသညႏငင၊ ေဒသ (သ႔) နယေျမမား၏အေျခအေနေပၚမ မတညျခငးမရပ တငျပထားျခငးျဖစပါသည။ အမညႏငတကြ ေရးသားေဖာျပထားသည ေဆာငးပါးမား၏ေတြးေခၚထငျမငခက၊ ေလလာခကႏင အျခားသတငးေဆာငးပါးမား သည စာေရးသႏငသာ သကဆငၿပးပႏပထတေ၀ရာတြငလညး ILO၏ေရးသြငးခက ထငျမငယဆခကမားလး၀မရပါ။ILO အေနျဖငလပငနးမား၊ စးပြားျဖစထတကနမားႏင ျဖစစဥမား၏ အမညနာမမားအားထတေ၀သည စာအပတြငေဖာျပရညညႊနး ခေသာသြယ၀က၍ ေထာကချခငးမဟတသလ မေဖာျပပါကလညး သေဘာမကမႏစသက၍ မေဖာျပျခငးမဟတပါ။ILO ပႏပထတေ၀ျခငးႏင လပစစပငးဆငရာ ထတကနမားက အဓကစာအပေရာငးသထမတစဆငႏင လပစစပငးဆငရာျဖန႔ေ၀ သမားထမရရႏငမည။ (သ႔) ilo@turpin-distribution.com မတစဆငမာယႏငသည။ ပမသရလပါက ကၽြႏပတ႔၏ ၀ကဘဆဒျဖစတ www.ilo.org/publns or contact ilopubs@ilo.org သ႔၀ငေရာကၾကညရႏငပါသည။

ျမနမာႏငငတြင ထတေ၀သည။K Creative House မ စာအပဒဇငးဆြသည။

ကၽြႏပတ႔၏ ၀ကဘဆဒ: www.ilo.org/ipec

အသအမတျပမႈဤပႏပထတေ၀ျခငးအားILO အတြက Busakorn Suriyasarn, Nelien Haspels and Rosalinda Terhorst မ အေသးစတစစဥျပငဆငၿပး ျမနမာႏငငကေလးသငယအလပသမားပေပာကေရးအစအစဥ (My-PEC)၊ILO ရနကနရးမ Selim Be-naissa မညႏႈငးေဆာငရြကသည။ ဤ ILO ပႏပထတေ၀ျခငးအတြက ရနပေငြအား အေမရကနျပညေထာငစ အလပသမားဌာနမ ေထာကပေပးသည။ (Project MMR/13/10/USA).ဤပႏပထတေ၀ျခငးသည အေမရကနျပညေထာငစ အလပသမားဌာန၏ အျမင(သ႔) မ၀ါဒမားႏင သကဆငမႈမရပါ။ (သ႔) လပငနးအမည၊ စးပြားေရးထတကနမား (သ႔) အေမရကနျပညေထာငစအစးရမ အတညျပေထာကခထားေသာအဖြ႔အစညး မား အျဖစေဖာျပထားျခငးမရပါ။

မပငခြင © အျပညျပညဆငရာအလပသမားေရးရာအဖြ႔ ၂၀၁၇ပထမအႀကမထတေ၀သည။ ၂၀၁၇

ကမၻာတစလႊားမပငခြငသေဘာတညခကကင၀တ ၂ အရ အငအယလအ၊ အျပညျပညဆငရာအလပသမားရးမမပငခြငအေနျဖင ပႏပထတေ၀ျခငးျဖစသည။ မညသညမလရငးျမစမကးယေၾကာငးေဖာျပပါက ခြငျပခကရယမႈမရေသာလညး အစတအပငးတေလးမား ကထတႏတကးကားေဖာျပခြငရပါသည။ ျပနလညဆငပြားျခငး (သ႔) ဘာသာျပနမႈမားအတြက အငအယလအ ပႏပထတ ေ၀ျခငး (လပပငခြငႏငခြငျပခက)၊ အျပညျပညဆငရာအျပညျပညဆငအလပသမားရး၊ CH-1211 ဂနဗာ ၂၂၊ ဆြဇလန (သ႔) အးေမးလ - rights@ilo.org သ႔ေလာကထားေတာငးခရပါမည။အျပညျပညဆငရာအလပသမားရးမ ထကသ႔ ေလာကထားမႈမားက လကကမး ႀကဆပါသည။စာၾကညတကမား၊ အဖြ႔အစညးမားႏင အျခားမတပတငထားသည ျပနလညဆငပြားအဖြ႔အသညးမားကသတ႔ အားခမတေပးထား သညလငစငႏငအညျပနလညကးယႏငပါသည။သငႏငငအတြငးတြငရေသာ ျပနလညဆငပြားခြငwww.ifrro.org သ႔၀ငေရာက ၾကညရႏငသည။

ခ

အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

မာတကာ

သင႐းအကဥးခပ ၁

အခနး ၂.၁ လတငးတြင အခြငအေရးမားရသည။ ၅ ေလကငခနး ၂.၁.၁ လတငးတြင အခြငအေရးမားရသည။ ၆ သငေထာကက ၂.၁.၁ က : “ကြႏပ၏အခြငအေရးေတြက ၁၃ ဘာေတြလ” အတြက လပေဆာငခကမား သငေထာကက ၂.၁.၁ ခ : “လ႕အခြငအေရးဆတာဘာလ” ၁၅ အတြက အေျဖလႊာ အကဥးခပမတစ : လ႔အခြငအေရးမား ၁၈

အခနး ၂.၂ ကေလးသငယအခြငအေရးမား ၂၅ေလကငခနး ၂.၂.၁ ကြႏပတြငလညး အခြငအေရးမားရသည - ကလားထငအက ၂၆ သငေထာကက ၂.၂.၁ က : ကေလးသငယအခြငအေရးမား ၂၉ ရပပကတျပားမား အကဥးခပမတစ : ကေလးသငယအခြငအေရးမား ၃၀ေလကငခနး ၂.၂.၂ ကြႏပ၏အခြငအေရးမားက ကြႏပသသည။ ၃၂ေလကငခနး ၂.၂.၃ ကေလးမားတြငလညး အခြငအေရးမားရသည - ၃၆ ပစတာလႈ႕ေဆာပြ

အခနး ၂.၃ ကြႏပတြငရေသာအခြငအေရးမားႏင တာ၀န၀တရားမား ၄၁ေလကငခနး ၂.၃.၁ ကြႏပဘာလပသငသလ။ ၄၂ သငေထာကက ၂.၃.၁ က : အဖြ႕လကေလကငခနးမား ၄၆ အတြကေမးခြနးမား - အခြင အေရးမားႏင တာ၀န၀တရားမား အကဥးခပမတစ : အခြငအေရးမားႏင တာ၀န ၄၉ ၀တရားမား ေလကငခနး ၂.၃.၂ ကြႏပေျဖရငးႏငသည။ ၅၀

ဂ

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ

သငေထာကက ၂.၃.၂ က : ကာတြနးမား ၅၃အခနး ၂.၄ ကြႏပ၏အခြငအေရး၊ ကြႏပတ႔၏အခြငအေရးမား ၅၇ စညးရးစ႔။ေလကငခနး ၂.၄.၁ ဥးေခါငးအမားႀကးသည ဥးေခါငးတစလးထကသာသည။ - ၅၈ ကားဆကပေဟဠ သငေထာကက ၂.၄.၁ : ကားဆကကစားရန အပငး ၆၂ အစမား သငေထာကက ၂.၄.၁ ခ : ေလလာသမားအတြက ၆၃ ေစာငၾကညရနစာရငးမား အကဥးခပမတစ : စညးရးခြငႏင ကားဆက ၆၄ ကစားနညးေလကငခနး ၂.၄.၂ စညးရးစ႔။ ၆၆ သငေထာကက ၂.၄.၂ က : ေျခရာမား ၆၉

ဃ

3-R

သငရး (၂)

သငရးအကဥးခပ

1အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြင ေပးအပျခငး

အခနး ၂.၁ လတငးတြင အခြငအေရးမားရသည။ ရညမနးခကမား ၾကာခန

ေလကငခနး ၂.၁.၁ လ႔အခြငအေရးဆတာ ဘာေတြလ။

• လ႔အခြငအေရး၏ အဓပၸါယဖြငဆခကက နားလညသေဘာေပါကရန။ ၇၅ မနစ

အခနး ၂.၂ ကေလးသငယမား၏

အခြငအေရးမား ရညမနးခကမား ၾကာခန

ေလကငခနး ၂.၂ ၁ ကြႏပမာလညး အခြငအေရးမားရသည - ကလားထငအက။

• ကေလးတစေယာက၏ အေျခခ လ႔အခြငအေရးမားက သျမင နားလညေစရန။

မနစ ၆၀

သငရး ၂ ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

ဤအပငးတြင ကေလး၊ လငယႏင လႀကးမားႏငပတသကေသာ အေျခခလ႔အခြငအေရးမား၊ လ႔အခြငအေရးမားႏင စပလဥးသည တာ၀န၀တရားမားက မတဆကေပးထားျခငးျဖစသည။ ထသ႔မတဆကရာတြင လ႔အခြငအေရးမား၏ အဓပၸါယဖြငဆခကက လြယကစြာနားလညရန ရငးျပထားၿပး ၄ငးအခြငအေရးမားက မညသ႔ေလးစားမႈေပးရမညႏင သငတနးသားမား၏ ေန႔စဥဘ၀တြင မညသ႔အသးခရမညက ရညရြယရငးျပထားသည။ သငတနးသားမားသည ထအခြငအေရးမားႏင စပလဥးသည မမတ႔၏ တာ၀န၀တရားမားက စဥးစားေဖာထတရမည။ ၄ငးအခြငအေရးမားရရရနႏင လ႔အခြငအေရးေဖာကဖကမႈမားက တြနးလနရန စညးရးေဆာငရြက ႏငမႈ၏ အေရးႀကးပကလညး အေလးေပးထားပါသည။

ဤသငရးတြင အခနး ၄ ခနးပါ၀ငသည။

အခနး ၂.၁ လတငးတြင အခြငအေရးမားရသည။အခနး ၂.၂ ကေလးသငယမား၏ အခြငအေရးမား အခနး ၂.၃ ကြႏပ၏ အခြငအေရးမားႏင တာ၀န၀တရားမား အခနး ၂.၄ ကြႏပ၏အခြငအေရး၊ ကြႏပတ႔၏ အခြငအေရးမား စညးရးရန။

သငရးအကဥးခပ

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ2

သငရး ၂

ေလကငခနး ၂.၂.၂ ကယအခြငအေရး ကယသသည။

• ကေလးတစေယာက၏ အေျခခလ႔အခြင အေရးမားက သျမငနားလညေစရန။ မနစ ၆၀

ေလကငခနး ၂.၂.၃ ကေလးသငယမားတြငလညး အခြငအေရးမားရသည - ပစတာလႈ႕ေဆာပြ

• ကေလးတစေယာက၏ အေျခခလ႔အခြင အေရးမားက သျမငနားလညေစရန။ • ကေလးသငယအခြငအေရးဆငရာကလ သမဂၢသေဘာတစာခပ၏ အေရးႀကးမႈက သရေစရန။

မနစ ၆၀

အခနး ၂.၃ ကြႏပ၏ အခြငအေရးမားႏင တာ၀န၀တရားမား

ရညမနးခကမား ၾကာခန

ေလကငခနး ၂.၃.၁ ကြႏပဘာလပသငသလ။

• အခြငအေရးဆသညမာတာ၀နႏငတြလက ရေၾကာငး သရနားလညေစရန။ • ႏငငသားႏင ရပရြာသရပရြာသားေကာငး တစေယာက၏တာ၀နမားက သရနားလည ေစရန။

မနစ ၉၀

ေလကငခနး ၂.၃.၂ ကြႏပေျဖရငးႏငသည။

• အခြငအေရးဆသညမာ တာ၀နႏငတြလက ရေၾကာငး သရနားလညေစရန။ • မတညေသာလသားမား၏ အခြငအေရး မားသည ကြလြဆန႔ကငမႈမား ရႏငသည က သရနားလညေစရန။ • ကြလြဆန႔ကငမႈမားအတြက ျဖစႏငေျခရ ေသာ အေျဖမားက စဥးစားတတေစရန။

မနစ ၆၀

3-R

သငရး (၂)

သငရးအကဥးခပ

3အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

အခနး ၂.၄ ကြႏပ၏အခြငအေရး၊

ကြႏပတ႔၏ အခြငအေရးမား

စညးရးရန

ရညမနးခကမား ၾကာခန

ေလကငခနး ၂.၄.၁ ဥးေခါငးတစလးထက ဥးေခါငးအမားႀကးက ပသာတယ။

• အတတကြလပေဆာငရန အားထတမႈ၏ အေရးႀကးမႈက သျမငနားလညေစရန။ • ပးေပါငးလပေဆာငမႈ၏ အကးေကးဇး မားက ေတြ႔ၾကခစားတတလာ ေစရန။ မနစ ၆၀

ေလကငခနး ၂.၄.၂ စညးရးၾကစ႔

• အတတကြလပေဆာငရန အားထတမႈ၏ အေရးႀကးမႈက သျမငနားလညေစရန။ • ဘတညေသာပနးတငတစခသ႔ အတတကြ ေရာကရေစရန။ မနစ ၆၀

သငရး (၂) အတြကစစေပါငးၾကာခန - ၈ နာရ ၄၅ မနစ

3-R

သငရး (၂)

သငရးအကဥးခပ

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ4

သငရး ၂

5အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

အေၾကာငးအရာဤအခနးတြင လအားလးအတြက အေျခခကေသာ လ႕အခြငအေရးမားက မတဆကေပးထားသည။ သငတနးသားမားသည လ႔အခြငအေရးမားက ေလးစားမႈရရနလအပေၾကာငး သရနားလညမည ျဖစပါသည။ ထ႔အျပင ဓနဥစၥာမညမမႈမားက မညသ႔အသအမတျပလကခရမညႏင အခြငအေရး မားက မညသ႔ခစားရမညက သနားလညေစရနလညး ရညရြယပါသည။

အဓကအသေပးလသည အေၾကာငးအရာ• လတငးတြင အေျခခလ႔အခြငအေရးမား ရသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ထသတ႔သည လသားမားျဖစေသာေၾကာင ျဖစသည။ • ႏငငတစႏငငစတငး၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ႏင/(သ႔) ႏငငေတာဥပေဒႏင စညးမဥး စညးကမးမားတြင အေျခခလ႔အခြငအေရးမားက ျပဌာနးထားၾကသည။ • မညသညႏငငမလာသညျဖစေစ၊ ဆငးရသညျဖစေစ ခမးသာသညျဖစေစ၊ ကားျဖစေစ မျဖစေစ၊ မညသညလမးပငျဖစပါေစ၊ မညသညဘာသာက ကးကြယသညျဖစေစ၊ မည သညေနရာတြငေမြးဖြားသညျဖစေစ၊ မညသပငျဖစပါေစ ေယာကၤားေလးမားႏင မနးကေလး မားအားလးတြင တညေသာ အခြငအေရးမားရၾကသည။ • အေျခခလ႔အခြငအေရးမားက ေလးစားမႈႏင လကေတြ႕ကငၾကလကနာမႈ အတငးအတာ သည ႏငငတစႏငငႏငတစႏငင၊ ရပရြာတစခႏငတစခ၊ မသားစတစစႏငတစစအၾကား တြငမားစြာကြျပားမႈရသည။ • အစးရသည မမႏငငသားမားအားလး၏ လ႔အခြငအေရးမားက အကာအကြယေပးရန တာ၀နရသည။

ေလကငခနးမား၂.၁.၁ လ႔အခြငအေရးဆတာ ဘာေတြလ။

သကဆငရာအခနးမား၂.၂ ကေလးသငယအခြငအေရးမား ၂.၃ ကြႏပ၏ အခြငအေရးမားႏင တာ၀န၀တရားမား ၁၁.၂ အလပတြငရေသာ အခြငအေရးမား

အခနး ၂.၁ လတငးတြင အခြငအေရးမားရသည။3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ6

သငရး ၂

၁ Adapted from: Human Rights Here and Now: Celebrating the Universal Declaration of Human Rights by Nancy Flowers, ed. (Human Rights Resource Center, University of Minnesota), Activity 1: Human Beings/Human Rights, http://hrlibrary.umn.edu/edumat/hreduseries/hereandnow/Part-3/Activity1.htm.

ရညရြယခကလ႔အခြငအေရး၏ အဓပၸါယဖြငဆခကက နားလညသေဘာေပါကေစရန။

ဥးတညအပစကေလးမား၊ လငယမားႏင လႀကးမား

ၾကာျမငခန၇၅ မနစ

ထငခေနရာခထားမႈမားကလားထငမားက စက၀ငးႀကးပစခထားၿပး စက၀ငးအတြငးပငးတြင ေနရာကယကယထားရျခငး။

သငတနးသးပစၥညးမား• အတနးအေရ႕တြင စာေရးရနအတြက သငပနး (သ႔) နရ• နပါတ ၁ မ ၁၀ တပထားေသာ Flipchart စာရြက ၁၀ ရြက • အတ (သ႔) ခရား • မာကာ ၆ ေခာငးႏင အထက

သငတနးအေထာကအကျပပစၥညး၂.၁.၁ က - “လ႔အခြငအေရးဆတာ ဘာေတြလ” အတြက လပေဆာငခကမား ၂.၁.၁ ခ - “လ႔အခြငအေရးဆတာ ဘာေတြလ” အတြက အေျဖလႊာစာရြက အကဥးခပမတစ - လ႔အခြငအေရးမား

သငတနးအစအစဥအဆငမား၁ ၁။ ဥာဏဖြငေဆြးေႏြးျခငး - လသားတစေယာကျဖစျခငးဆတာ ဘာကဆလတာလ။ - ၁၅ မနစ ၂။ လ႔အခြငအေရးဆတာ ဘာကဆလတာလ။ - ၁၅ မနစ ၃။ အေျခခလ႔အခြငအေရးမား - ၃၅ မနစ ၄။ အႏစခပ - ၁၀ မနစ

ေလကငခနး ၂.၁.၁ ကြႏပ၏အခြငအေရးေတြက ဘာေတြလ။ 3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

7အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

“လသား” ဟေသာ စာလးက သငပနးအေပၚတြင (သ႔) နရ (သ႔) ေထာကစငအေပၚတြငရေသာ Flipchart အေပၚတြင ေရးပါ။ စာလး၏ေအာကတြင လပသ႑ာနတစခ ဆြပါ။ ၿပးေနာက သငတနးသားမားက ေအာကပါတ႔က ေမးျမနးပါ။ • လသားတစေယာကဆတာက ဖြငဆသတမတတ အရညအေသြးေတြက ဘာေတြလ။ • လသားႏင တရစာၦန ကြျပားေစတအရာကဘာလ။ သငတနးသားမားမ လသားတ႔သည ေျခႏစေခာငးျဖင မတတတရပလမး ေလာကႏငသည (သ႔) စကားေျပာႏငသည၊ အမမား၊ အေဆာကအဥမား၊ အႏပညာ၊ ဗသကာလကရာမား၊ နညးပညာမား စသညက ဖနတးႏငသည စသညျဖင ေျဖၾကားၾကလမမည။ သငတနးသားမား ေျဖၾကားၾကသညမားက လသားပသ႑ာန၏ ဘယဘကတြင စာျဖငေသာလညးေကာငး၊ ပျဖငေသာ လညးေကာငး ေရးထားပါ။ (သ႔မဟတ သငတနးသားမားက ေရးသားခငးပါ။) အခ႕သငတနးသားမားမ အသဥာဏရျခငး၊ ကရဏာတရားႏင ၾကငနာမႈရျခငး စသည ျဒပမနာမမားက ေျပာလမမည။ သငတနးသားမား၏ ေတြးျမငမႈမားက မားမားရယပါ။ ၿပးလင သငတနးသားမားက ေအာကပါတ႔ကေမးပါ။ • ဘယအရာက လသားေတြက ေပာရႊငေစသလ။ သငက ေပာရႊငေစတာ ဘာလ။ ကယမသားစအတြငးမာရတ အေဖ၊ အေမ၊ အဘး၊ အဖြား၊ ကေလး၊ ေမာငႏမမား၊ သငယခငးမား အတြကပါ စဥးစားေပးပါ။ ၄ငး တ႔က ေပာရႊငေစတာ ဘာလ။ • အကာအကြယေပးျခငး ခထားရသညဟ ခစားမေစရန ၊ ေပာရႊငေသာ ဘ၀ရေစရန ၊ အနာဂတရညမနးခကမား ျပညမေအာင အျပညအ၀ ေဆာငရြကႏငေစရန လသားတ႔အတြက ဘာလအပသနညး။ သငတနးသားအမားစမာ အေျခခလအပခကမားျဖစေသာ အမ ၊ ေငြေၾကး ၊ေကာငးမြနေသာ၊ ခစခငေသာမသားစ၊ ပညာေရး၊ အလပ စသညတ႔က ေျပာၾကားလမမည။ အခ႕မ အခစ၊ ကယစတခမးသာျခငး၊ သငယခငးေကာငး မား၊ ရပရြာ စသညျဖင ေျပာလမမည။ ထအေျဖမားက လပသ႑ာန၏ ညာဘက အျခမးတြင သးျခားေရးမတျပစထားပါ။ ေအာကပါေမးခြနးမားျဖင သငတနးသားမား၏ ဥးေႏာကက ထပမအလပေပးၿပး ေဆြးေႏြးခငးပါ။ • လသားတစေယာကရ႕ ျဖစတညမႈဆတာ “အသကရငျခငး” “ရငသန ေနျခငး” ကပ ဆလတာလား။ (မဟတပါ။ လသားဆတာ ကယရညမနး ခကေတြ ျပညမဖ႔ ကယကက ဖြ႔ၿဖးတးတကေအာင လပဖ႔လတယ။) • လသားတငးက ဂဏသကၡာရခငၾကသလား။ (ရခငပါတယ။ လတငးက

အဆင ၁ ဥာဏဖြငေဆြးေႏြးျခငး - လသားတစေယာကျဖစျခငးဆတာ ဘာကဆလ တာလ။ - ၁၅ မနစ

ျပငဆငျခငး အဆင ၃ အတြက သငေထာကက ၂.၁.၁ က တြင ရငးျပထားသကသ႔ စာရြက ၁၀ ရြက ႏင ခရား (သ႔) အတ တစခက ျပငဆငထားပါ။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ8

သငရး ၂

ေလးစားစြာ ဆကဆခခငၾကပါတယ။) • လသားတငးက ကယမသားစ၊ ရပရြာန႔ ႏငငအတြငးမာ မတစြာဆကဆခ ရခြငရသလား။ (ရပါတယ။ လတငးမာ မမတတ ဆကဆခရခြငရပါတယ။ ဒါေပမယ အဒလဆကဆမခရတာေတြလညးရေနတယ။) • လသားေတြက ဘာသာစကားက အသးျပၿပး ကယဘယလထငတယ၊ ဘယလခစားရတယ၊ဘာလခငတယဆတာေတြက တပါးသက ေျပာခြင ရတယ။ တခါတရမာ တစစတစေယာကဟာ အဒလြတလပစြာ စကား ေျပာခြင၊ မမကယကေဖာျပခြငေတြက ကယဆက ယသြားတတသလား။ အဒလ ယသြားတာမးက သေဘာကသလား။ (မကပါ။)• အေျခခလအပခကေတြအျပင ကယလခငတ အေရးႀကးေသာအရာေတြ ကဘာေတြလ။ (ကနးမာေရး၊ ေဘးကငးလျခမႈ၊ ဆငးရမႈ/အၾကမးဖကမႈ မားမ ကာကြယခထားရမႈ၊ ခမးသာၿပး တနခးၾသဇာႀကးမႈ စသည) လသားပသ႑ာန၏ ညာဘကအျခမးတြင တျခားအေျဖမားလညး ထပမျဖည စြကပါ။ “ဂဏသကၡာ”၊ “လျခမႈ”၊ “သာတညမမႈ”၊ “ေလးစားမႈ”၊ “လြတလပမႈ”၊ “တးတကရနအခြငအလမး” စသည။

လပသ႑ာန၏ ေဘးဘကတြငေရးမတထားေသာ အေျဖမား၏ထပတြင “အခြင အေရးမား” ဆသည စာလးကေရးၿပး ေမးပါ။ • အခြငအေရးဆတာဘာကဆလတာလ။ အခြငအေရးဆတာဘာေတြလ။ အေျဖအနညးငယရယၿပးေနာက လ႔ အခြငအေရး၏သေဘာတရားက လြယ ကစြာမတဆကရန “လ႔အခြငအေရး ဆတာဘာလ” ဟေသာ ဗြဒယျပကြက အတတစခက ျပသပါ။ ထဗြဒယက ကမၻာကလသမဂၢ လသားခငးစာနာ ေထာကထားမႈဆငရာညႇႏႈငးေရးမးရး (UNOCHER) မ ထတလပထားျခငးျဖစၿပး ၁.၄၄ မနစ ရညသည။ https://www.youtube.com/watch?v=JpY9s1Agbsw.ဤဗြဒယသည အသကအရြယအမးမးႏင စာတတေျမာကမႈအဆငအမးမးအတြက သငေလာသည။

ဗြဒယျပၿပးေနာက ေအာကပါတ႔က ရငးျပပါ။

အဆင ၂ လ႔အခြငအေရးဆတာ ဘာကဆလတာလ။ - ၁၅ မနစ

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

9အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

• တစစတစခက “အခြငအေရး” တစခအျဖစေခၚဆၿပဆလင တစစတစ ေယာကသည ထအတြက ေတာငးဆခြင (သ႔) ဥပေဒအရခစားပငခြငတစ ခရမညျဖစၿပး တစဘကလသညလညး ထအရာကကာကြယရန တာ၀န ၀တရား (သ႔) ဥပေဒအရ တာ၀နတစခ ရမညျဖစသည။ ေယာကား၊ မနးမႏင ကေလးစသည လသားတငးသည “လ႔အခြငအေရးမား” ရၿပး ၄ငးတ႔၏ အစးရသည ထအခြငအေရးမားက ထနးသမးရနႏင ကာကြယ ရနတာ၀နရသည။• ၄ငးလ႔အခြငအေရးမားက အေျခခစႏႈနးမားအျဖစ ႏငငတကာ အသငး အ၀ငး အတြငးတြငရေသာ အစးရအသးသးမ မတတမးတင၊ ေဆြးေႏြး၊ သေဘာတညခကမားယခၾကသည။ ၄ငးတ႔သည ႏငငတကာဥပေဒမား ျဖစလာၿပးတးတကေသာ အစးရမားအားလးနးနးမ လကခထားၾကသည။ • လ႔အခြငအေရးသညလသားအားလးႏင သကဆငသည။ လ႔အခြငအေရး သည ေယာကားေလး၊ မနးကေလး၊ အမးသမး၊ အမးသား မေရြး၊ ႏငင မေရြး၊ဘာသာစကားမေရြး၊ဆငးရခမးသာမေရြး၊ ကးကြယမႈမေရြးလကခ ကငသးရမည အရာျဖစသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ၄ငးတ႔အားလး သည လသားမားျဖစျခငးေၾကာငျဖစသည။ • ႏငငအားလးတြငရေသာ အစးရမားသ႔ လ႔အခြငအေရးပနၾကားခကမာ o ေလးစားမႈရပါ (လတစေယာကလပႏငသညမားက ကန႔သတ ျခငးမ ေရာငၾကဥပါ။) o ကာကြယပါ (လတစေယာကက မတရားလပျခငးမခရေအာင ကာကြယေစာငေရာကပါ။) o ျဖညဆညးပါ (လတစေယာက၏ဘ၀အတြက ရညမနးခကပနး တငမား ရရေအာငျမငေစမည အေျခအေနမားက ေထာကပပါ။) • ႏငငတစႏငငခငးတြင အေျခခလ႔အခြငအေရး၏ အနမဆးစႏႈနးမားက ျပဌာနးထားေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒရသည။ ဥပမာ - ျမနမာႏငငတြင ႏငငသားတ႔၏ လ႕အခြငအေရးက ကာကြယၿပး ျပစမႈကးလြနသမားက အျပစေပးထားသည ဥပေဒမားဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြငပါရသည။ အခ႕ႏငငတကာႏငျပညတြငးဥပေဒမားတြငကေလးသငယမား၊လငယ မားႏင အမးသမးမားက အထးကာကြယထားေသာ ဥပေဒမား ပါရၾက သည။ အဘယေၾကာငဆေသာထသတ႔သည မတရားအႏငထကစးနငး ျပကငျခငးခရခနမားတြင ထခကလြယသမား ျဖစျခငးေၾကာငျဖစသည။ (အေသးစတက အကဥးခပမတစ နပါတ ၁ တြင ၾကညပါ။)

သငတနးပ႕ခသမားအတြက အႀကျပခကမား

အြနလငးေပၚတြင လ႔အခြငအေရး၏ သေဘာတရားအေၾကာငးရငးျပထားေသာ ဗြဒယမားစြာက အခမရႏငပါသည။ (အခ႕မာ ကေလးမားအတြကရညရြယၿပး အခ႕မာ လငယႏင လႀကးမားအတြက ပမသငေတာသည။) သငတနး နညးျပအေနျဖင ယခဗြဒယကေသာလညးေကာငး၊ မမႏငငဘာသာစကားျဖင ျပလပထားေသာ အျခားဗြဒယမား (ဥပမာ - ျမနမာႏငင လ႔အခြငအေရးေကာမရငမ ထတလပထားေသာ UDHR ဗြဒယ - ၂.၅၄ မနစ https://www.youtube.com/watch?v=sHeEUd-H6k8) ကေသာလညးေကာငး အသးျပႏငသည။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ10

သငရး ၂

သငတနးပ႕ခသမားအတြက အႀကျပခကမား

သငတနးသားကေလးမားအတြက အခ႕ေသာ လ႔အခြငအေရးမားသည နားလညရနခကခမည။ ၄ငးတ႔သည လ႔အခြင အေရးအားလးက ျပလပရနမလပါ။ သငတနးနညးျပမ ကေလးမားအတြက လြယကေသာ လ႔အခြငအေရးမားက ေရြးခယေပးရမည။ ဥပမာ - သငေထာကက ၂.၁.၁ က တြငပါရေသာ လ႔အခြငအေရး နပါတ ၂၊ ၃၊ ၄၊ ၅၊ ၆၊ ၈ ႏင ၁၀။ Flipchart စာရြကမားအားလးျဖင အလပလပၿပးေသာ သငတနးသားအားလးက အဖြ႔တစဖြ႔ခငးစ၏ရလဒမားက မကႏာ စညေလလာခငးပါ။ အဖြ႔တစဖြ႔ခငးစမ Flipchart စာရြကတစရြကစက ရငးျပေစလက ေအာကပါေမးခြနးမားကေမးပါ။ • လ႔အခြငအေရးဆတာဘာလ။ • ဒလ႔အခြငအေရးမာ သငကဘာလပခငးသလ။ • ဒလ႔အခြငအေရးအတြက အေျဖ (အေတြးအေခၚ) ထတရတာ ခကခသလား။ အျခားအဖြ႔မားက လ႔အခြငအေရးတစခစအတြက အေျဖ/ဥပမာမား/အေတြးအေခၚမား/ပမား အေပၚ သေဘာတညပါ သလားဟ ေမးျမနးပါ။ လအပလင လ႔အခြငအေရးတစခစအတြက လေနေသးေသာ အေျဖမားက ထပမျဖညစြကပါ။ (သငေထာကက ၂.၁.၁ ခ အေျဖလမးညႊနတြငၾကညပါ။)

သငတနးသားမားက အေျခခလ႔အခြငအေရး ၁၀ ခကက သငယရမညဟ ေျပာပါ။ ကစားနညးက ႏစႀကမကစားရမည။ ပထမဥးစြာ Flipchart စာရြက ၁၀ ရြကက ေအာကတြငေဖာျပထားေသာပတြင ကသ႔ စက၀ငး၏ အလညတြင ေထာငမနစတဂပသ႑ာန ေနရာခပါ။ အလား တြင Flipchart စာရြက ၄ ရြကစႏင အနတြက Flipchart စာရြက ၃ ရြကစ ထားပါ။ စာရြကမားက ၁ မ ၁၀ အထ နပါတတပပါ။ စာရြကတစရြကႏင တစရြက အၾကားတြင သငတနးသားမား လမးေလာကသြားႏငေစရန ေနရာခနထားပါ။

သငတနးသားမားက အဖြ႕ ၅ ဖြ႔ခြပါ။ အဖြ႕တစဖြ႔မ သငတနးသားတစဥးစက အသငျပငထားေသာ အတ (သ႔) ကရားအတြငးမ စာရြကတစရြကစက ဆြယရနေျပာပါ။ ထစာရြကတစရြကစအေပၚတြင သငတနးသားမား လပေဆာငရမညလပငနးစဥမားႏင နပါတတစခစက ေတြ႔မည။ ထအဆငက ၅ မနစအတြငး အျမနၿပးေအာငလပရနေျပာပါ။ အဖြ႔အားလးမ ထအလပက ပထမအၾကမၿပးဆးေအာင လပၿပးခနတြင ကနရေနေသးေသာ စာရြက ၅ ရြကအတြက ဒတယအခ ထပမျပလပပါ။

အဆင ၃ အေျခခလ႔အခြငအေရးမား - ၃၅ မနစ3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

11အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

အဆင ၄ အႏစခပ - ၁၀ မနစ

လ႔အခြငအေရးမားတြင အသကရငရပတညရန အေျခခလအပခကသာမကဘ ေပာရႊငေသာ၊ ျပညစေသာ ဘ၀တစခ ရရပငဆငရန လအပခကမားလညး ပါ၀င သည။ ကြႏပတ႔၏ဘ၀တြင ေအာကပါအရာ ၃ ခက လအပခကအျဖစႏငအတ လအငဆႏၵအျဖစပါ လအပသည။ ၁) လသားတငးသညအသကရငရပတညရနလအပခကအျဖစ အစားအစာ၊ အ၀တအထည၊ ဥးေခါငးအေပၚရေခါငမး၊ ကနးမာေရးအတြက ေဆး၀ါး၊ ေဘးအႏရာယမားမ လျခမႈႏင အကာအကြယခထားရမႈ စသညတ႔က လအပသည။ ၂) အနာဂတရညမနးခကမားျပညမေစရနအတြက လသားအားလးသည မမေျခေထာကေပၚမမရပတညႏငရနပညာေရးႏငအလပအကငကသ႔ ေသာ အရာမားလအပသည။ ကြႏပတ႔သည လမႈ႔ရပရြာတစခအတြငး တညရေနရနလအပၿပး ေလးစားခရမႈ၊ သာတညမဆကဆခရမႈႏင လြတလပခြငတ႔က ရရရနလညး လအပသည။ ထအရာမားအားလးသည ကြႏပ တ႔က လ႔ဂဏသကၡာဟေသာအနကက ေပးစြမးသည။ ၃) တတႏငသညဆပါက ကြႏပတ႔သည မသားစအတြက အမအႀကးႀကး (သ႔) ကားတစစး၊ ကေလးအတြကကစားစရာအရပလလ၊ ေခတမအ၀တ အစားမား၊ ဖနး၊ ပြမားသြားျခငး၊ ဗြဒယဂမးမားကစားျခငးစေသာေဖာေျဖ ေရးဆငရာအသးအေဆာငမားျဖစသည ကြႏပတ႔က ကယစတခမးသာ ျခငးက ရရေစရနလပေဆာငေပးသညမာ အမနပငျဖစသည။ ထအရာ မားသည မရမျဖစလအပေသာအရာမား မဟတဘ စညးစမခစားမႈမား ျဖစေသာလညး ကြႏပတ႔ကေပာရႊငေစသညမာ အမနပင။

သငတနးပ႕ခသမားအတြက အႀကျပခကမား

ပညာတတၿပး အဂၤလပလနားလညေသာ လငယမားႏင လႀကးမားအတြက လ႔အခြငအေရး လႈပရားေဆာငရြကမႈစငတာ Human Rights Action Center (၂၀၀၈)၂ မ ထတလပထားေသာ ပၿပးစတ၀ငစားဖြယရာေကာငးသည ဗြဒယ (၄.၃၀ မနစ) က ျပသႏငသည။ အပစလကေဆြးေႏြးမႈ (သ႔) ဗြဒယ ၿပးဆးသြားေသာအခါ လ႔အခြငအေရးဥပေဒမားႏင သေဘာတညခကမား (အကဥးခပမတစနပါတ ၂ တြင ၾကညပါ) အေၾကာငး အကဥးခပရငးျပပါ။ အပစလကေလကငခနးမ လ႔အခြငအေရး မားက အကဥးခပရငးျပၿပး အျခားလ႔အခြငအေရးမား ျဖစေသာ လတနးေစေနႏငခြင၊ လကထပခြငႏင မသားစဘ၀ထေထာငခြင၊ ယဥေကးမႈရေသာ ဘ၀ႏင လ႔ပတ၀နးကငမားတြင ပါ၀ငခြင၊ ဥပေဒေအာကတြင သာတညမ အကာအကြယရပငခြင စသညတ႔ကလညး ထပမျဖညစြကပါ။ အခနရပါက ျမနမာႏငငမ သေဘာတစ ာခပခပဆထားေသာ အျခားလ႔အခြငအေရးမား (အေသးစတက အကဥးခပမတစနပါတ ၃ တြငၾကညပါ) ကလညး ေျပာျပပါ။

၂ The video titled The Universal Declaration of Human Rightscreated by Seth Brau (producer: Amy Poncher) is available on YouTube https://www.youtube.com/watch?v=hTlrSYbCbHE (Human Rights Action Center, 2008), and on Vimeo: https://vimeo.com/1823335.

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ12

သငရး ၂

အေျခခလ႔အခြငအေရးမားတြင ဤအရာမားအားလးပါ၀ငပါသလားဟ ေမးပါ။ လအခြငအေရးတြင ကယစတခမးသာျခငးႏင စညးစမခစားမႈမားပါ၀ငပါသလား။ (မဟတပါ။ လ႔အခြငအေရးမားသည လသားတ႔အသကရငရပတညရန အေျခခ လအပခကမားႏင လ႔ဂဏသကၡာကသာ အကာအကြယေပးထားသည။)

သငတနးသားေတြက ထလ႔အခြငအေရးေတြထမဘယအရာမားက မမတ႔ ရပရြာ/ႏငငမာ မရဘးလ/မေတြ႔ရဘးလလ႔ ေမးၿပး ေဖာထတခငးပါ။ အကဥးခပ ေဆြးေႏြးၿပး ေအာကပါအခကမားႏင အႏစခပပါ။ • လတငးတြင အေျခခလ႔အခြငအေရးမား ရပါသည။ အဘယေၾကာငဆ ေသာ အသကအရြယ၊ လမး (သ႔) တငးရငးသား၊ ကား (သ႔) မ၊ လမႈ စးပြားအေျခအေန၊ ႏငငသား၊ ေရႊ႕ေျပာငးေနထငမႈအေနအထား၊ ကး ကြယမႈ (သ႔) ႏငငေရးအယအဆ မညသ ပငျဖစေေေစကာမ ထသတ႔ သည လသားမားျဖစေသာေၾကာင ျဖစသည။ • ႏငငတစႏငငတငး၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ႏင/(သ႔) ႏငငေတာဥပေဒ ႏင စညးမဥးစညးကမးမားတြင အေျခခလ႔အခြငအေရးမားက ျပဌာနး ထားၾကသည။ • အေျခခလ႔အခြငအေရးမားက ေလးစားမႈႏင လကေတြ႕ကငၾကလကနာ မႈ အတငးအတာ သည ႏငငတစႏငငႏငတစႏငင၊ ရပရြာတစခႏငတစခ၊ မသားစတစစႏငတစစအၾကား မားစြာကြျပားမႈရသည။ • အစးရသည မမႏငငသားမားအားလး၏ လ႔အခြငအေရးမားက အကာ အကြယေပးရန တာ၀နရသည။ သ႔ေသာ လ႔အခြငအေရးမားက အစးရ မားမ အခနျပညကာကြယထားျခငး မရေပ။ ထ႔အတြကေၾကာင လသား တ႔သည မမတ႔၏ လ႔အခြငအေရးမားက သရထားသငပါသည။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

13အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

သငေထာကက ၂.၁.၁ က “ကြႏပ၏အခြငအေရးေတြက ဘာေတြလ” အတြကလပေဆာငခကမား

လမးညႊနမႈမား - ဤစာရြကက အစကအစကျပထားေသာ လငးမားတေလာက ပငးျဖတပါ။ ထ ေနာကလပေဆာငခကပါေသာ စာရြကပငး ၁၀ ရြကရမည။ စာရြကပငးတစရြကစက ႏစေခါကေခါက ၿပး ခရား (သ႔) အတ တစလးအတြငးသ႔ထညပါ။ လပေဆာငခကမားက ေျပာငးလႏငပါသည။ သ႔ေသာ လ႔အခြငအေရး ၁၀ ခက မေျပာငးလရ။

၁။ Flipchart အေပၚတြငေရးပါ။လတငးတြငမလရရငးစြျဖစေသာ အသကရင ခြင ရၿပးကငပငလြတလပမႈႏင လျခမႈရခြင ရသည။

ဒလ႔အခြငအေရးက ခးေဖာကတ အေျခအေန ေတြအတြက ဥပမာေတြေပးပါ။

၂။ Flipchart အေပၚတြငေရးပါ။လတငးသည ႏငငတစႏငင၏ ႏငငသားအျဖစ ခယခြငရသည။

ႏငငသားျဖစခြငက ဘာေၾကာငအေရးႀကးတာလ။

၃။ Flipchart အေပၚတြငေရးပါ။လတငးသည ျပညသ႔၀နေဆာငမႈေတြက သာ တညမ ရယသးစြခြငရသည။

ျပညသ႔၀နေဆာငမႈေတြကဘာေတြလ။စာရငးျပစပါ။

၄။ Flipchart အေပၚတြငေရးပါ။လတငးသည ပညာသငယခြငရသည။

ဒလ႔အခြငအေရးန႔ ပတသကၿပး ဆႏၵတစခက ထတေဖာပါ။ ဒဆႏၵကကယအတြကျဖစျဖစ၊ အျခားလေတြအတြကျဖစျဖစ၊ ေယဘယသေဘာျဖစျဖစရတယ။ အဒဆႏၵက Flipchart အေပၚမာေရးပါ။

၅။ Flipchart အေပၚတြငေရးပါ။လတငးသည အလပလပခြငရၿပး တရားမတ ၍ ေကာငးမြနအဆငေျပမႈရေသာ လပငနးခြင အေျခအေနမားက ရပငခြငရသည။

ဒလ႔အခြငအေရး (သ႔) ဒလ႔အခြငအေရးက ခးေဖာကတာကျပတ ပတစပ (သ႔) ပေတြ ဆြပါ။

၆။ Flipchart အေပၚတြငေရးပါ။လတငးသည အေစအပါး (သ႔) ေကးကြနအျဖစ ခငးေစခရျခငးမ လြတလပခြငရရမည။

လတငးလြတေျမာကသငတ ေကးကြန (သ႔) အေစအပါး အမးအစားေတြက ဥပမာေပးပါ။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ14

သငရး ၂

၇။ Flipchart အေပၚတြငေရးပါ။

လသားတငးသည သာတညမဆကဆခရခြင ႏင ေကာသားရငသား မခြျခားဘ ဆကဆ ခရခြငရရမည။

ဒလ႔အခြငအေရးက ေလးစားမႈမရတ အေျခ အေနေတြက ဥပမာေပးပါ။

၈။ Flipchart အေပၚတြငေရးပါ။

လတငးသညႏငင၏နယနမတအတြငး၌လြတလပစြာသြားလာေရႊ႕ေျပာငးခြငႏင ေနထငခြငရ သည။

ဒအခြငအေရးက ပတပငထားတ (သ႔) ခး ေဖာကထားတ အေျခအေနေတြက ဥပမာေပးပါ။

၉။ Flipchart အေပၚတြငေရးပါ။လတငးသည လြတလပစြာထငျမငယဆခြငႏင လြတလပစြာထတေဖာခြငရသည။

ဒအခြငအေရးက ပတပငထားတ ဥပမာေတြ ကေရးပါ။ ႏငငေရး၊ ယဥေကးမႈန႔ ဘာသာေရး ကစ ၥေတြကထညစဥးစားပါ ။တခ ႕တကယ ေရ ခစားခကေတြကလညး ထညစဥးစားႏင ပါတယ။

၁၀။ Flipchart အေပၚတြငေရးပါ။လတငးသည လြတလပစြာ အဖြ႕အစညးဖြ႕စညး ခြင (သ႔) အဖြ႕အစညးသ႔၀ငေရာကခြင ရသည။

ဖြ႕စညးခြငျပသငတ (သ႔) အဖြ႕၀ငခြငျပသငတ အဖြ ႕အစညးအမးအစားေတြ ကF l i p cha r t အေပၚမာ ေရးပါ။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

15အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

သငေထာကက ၂.၁.၁ ခ “လ႕အခြငအေရးဆတာဘာလ”အတြက အေျဖလႊာ

မလရရငးစြျဖစေသာ အသကရငခြငရရေရးသည အေျခခအကဆးေသာ လ႔အခြငအေရး တစရပ ျဖစသည။ ဆလသညမာ လတငးသည အသကရငခြငရရမည။ အထးသျဖင တျခားသမားမ အႏရာယျပျခငး (သ႔) သတျဖတျခငး (ဥပမာ - စစျဖစျခငး (သ႔) လကနကကငပဋပကၡမား၊ ရာဇ၀တမႈမား (သ႔) ဥပေဒစးမးမႈမရျခငး) မ ကငးေ၀းေစရမည။ အစးရသည ႏငငသားတငး၏ အသကရငသနခြငက သတျဖတခရျခငးမားျဖငသာမက လမႈစးပြားခ႕တျခငး (သ႔) ခြျခားဆကဆခရျခငးမားအားျဖင လအခြငအေရးခးေဖာကခရျခငးမ အျပညအ၀ကာကြယေပးရန တာ၀နရသည။ လမႈစးပြားခ႕ငျခငး (သ႔) ခြျခား ဆကဆခရျခငးမားမာ အမယာမမား၊ အသကရငခြငက ၿခမးေျခာကေနသည လကလမး မမႏငသည အေျခခကနးမာေရးေစာငေရာကမႈမားက စသညတ႔က ဆလျခငး ျဖစသည။

လသားတငးသည ဥပေဒျပဌာနးခကႏငအည ႏငငတစႏငင၏ ႏငငသားအျဖစခယခြင ရသည။ မမ၏ ႏငငသားျဖစမႈက မညသမ မတရားရတသမးျခငးမခရ။ မမ၏ ထႏငင သားျဖစမႈက ေျပာငးလႏငသည အခြငအေရးကလညး ျငငးပယျခငးမခရေစရ။ ႏငငသား ျဖစမႈမရလင ထသသည မညသညႏငငႏငမ သကဆငေနျခငးမရဘ ႏငငတစခက တရား၀ငသတမတထားေသာ ႏငငသားမားသာခစားခြငရသည အခြငအေရးမားက ခစားခြငရမညမဟတေပ။ ထသမားသည လသားတစဥးအျဖစေအာငျမငတးတကရန အခြငအလမးမားျဖစသည လ႔အဖြ႔အစညးအတြငးပါ၀ငခြင၊ ေကာငးတကခြင၊ အလပေကာငးတစခကရရခြင၊ မေပးခြင၊ ပစၥညးဥစၥာပငဆငခြငႏင ကနးမာေရးႏင ျပညသ႔၀နေဆာငမႈမားက လကလမးမခြင အစရသညတ႔က ရရခစားခြငမ ျငငးပယခရမညျဖစသည။ ထသတ႔သည တရားမ၀င၀ငေရာကမႈအတြက ဖမးဆးျခငးႏင အာဏာပငမားႏင တျခားသမား၏ မတရားေႏာငယကမႈကလညး အလြယတက ခရမညျဖစသည။

ပညာေရးႏငကနးမာေရး ၀နေဆာငမႈမားသည အမားဆးေတြ႔ျမငႏငသည ဥပမာမား ျဖစသည။ အျခားဥပမာမားတြင လမးမား၊ လပစစႏငေရ ကသ႔ေသာ ျပညသ႔ အေျခခ အေဆာကအအမား သးစြမႈမားပါ၀ငသည။ အခ႕အဖြ႕မားမ သာတညမ သးစြခြငမရဟ ဆလာလင ထအရာအတြက အေၾကာငးအရငးက အကဥးခပ ေဆြးေႏြးပါ။

၁။ လတငးတြင မလရရငးစြျဖစေသာ အသကရငခြငရၿပး ကယပငလြတလပမႈႏင လျခမႈ ရပငခြငရသည။

မညသညဆႏၵျပခကကမဆရပါသည။ ေယာကားေလးႏင မနးကေလးမား ပညာေရးက သာတညမ လကလမးမေရးဟေသာအခက မပါရပါက ထအခကက မညသ႔ထငျမင ေၾကာငး တငျပေမးျမနးပါ။

၂။ လတငးသည ႏငငတစႏငင၏ ႏငငသားအျဖစ ခယခြငရသည။

၃။ လတငးသည ျပညသ႔၀နေဆာငမႈမားက သာတညမ ရယသးစြခြငရသည။

၄။ လတငးသည ပညာသငယခြငရသည။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ16

သငရး ၂

တရားမတမႈရေသာ လပခ/လစာ ႏင အလပခန၊ အလပတစခရရန သာတညမအခြငအေရး၊ အလပတြင တးတကခြင၊ လပငနးတစခက စတငျခငး၊ ကေလးလပသား မရျခငး၊ သာတညမမႈႏင ခြျခားဆကဆမႈမရျခငး၊ ေဘးကငးလျခမႈရေသာ အလပခြငအေျခအေန စသညတ႔ကေဖာျပသည မညသညပမဆ အေျဖမနသည။

၅။ လတငးသည အလပလပခြငရၿပး တရားမတ၍ ေကာငးမြနအဆငေျပမႈရေသာ လပငနးခြင အေျခအေနမားက ရပငခြငရသည။

အေစအပါး (သ႔) ေကးကြနအျဖစ ခငးေစျခငး (သ႔) ထကသ႔ အေျခအေနမားအတြက ေပးစရာဥပမာ အမားအျပားရသည။ အဓမၼခငးေစျခငး (သ႔) အေၾကြးျဖငဖႏမကာ ခငးေစျခငး၊ လတစေယာက၏ ဆႏၵမပါဘ အဓမၼအလပလပေစျခငး၊ အကဥးခထားျခငး (ဥပမာ - သေဌးအမ၏ အမအျပငက ထြကခြငမရေသာ အမအကမား)၊ လငမႈေကးကြနအျဖစ သြတသြငးျခငး၊ အဓမၼအလပေစခငးခရေသာ ကေလးမား (ဥပမာ - ကေလးစစသားမား (သ႔) ေပၚတာမား) စသညတ႔ပါ၀ငသည။ ဤအေၾကာငးအရာမားက မညသညေနရာ (ကယေတြ႕၊ ေကာငးမ၊ မဒယာမားမ) မ သရသနညးဟ ေမးပါ။

အေျဖမားမာ အမးမးကြျပားႏငသည။ ဥပမာ - ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလး မား၏ သာတညမ ပညာသငယခြင၊ အမးသားမားႏင အမးသမးမား၏ အလပတြင တနးတအခြငအေရးရရခြင၊ လတငးက ဥပေဒေရ႕ေမာကတြင သာတညမ အခြငအေရးေပးျခငးႏင ဆကဆျခငးစသညတ ျဖစပါသည။ အဓကအခကမာ လတငးက လမး (သ႔) တငးရငးသား၊ အသားအေရာင၊ ကား/မ၊ အသကအရြယ၊ ကးကြယမႈ၊ ႏငငေရးယဆခက၊ လမႈစးပြားအေျခအေန (သ႔) လမႈအဆငအတနးႏငဆငေသာ ဇစျမစ စသညတ႔အေပၚတြငမတညလက ခြျခားဆကဆျခင၊ေရာငဖယျခငး(သ႔) မကႏာ သာေပးျခငးမား မျပလပရ။

၆။ လတငးသည အေစအပါး (သ႔) ေကးကြနအျဖစ ခငးေစခရျခငးမ ကငးလြတခြငရရမည။

၇။ လသားတငးသည သာတညမဆကဆခရခြငႏင ေကာသားရငသား မခြျခားဘ ဆကဆ ခရခြငရရမည။

ဤအေၾကာငးအရာအတြက အေျဖမားက မညသညေနရာ (ကယေတြ႕၊ ေကာလဟလ၊ မဒယာမားမ) မ သရႏငသနညးဟ ေမးပါ။ လတငးတြင လြတလပစြာခရးသြားလာခြငရသည။ သ႔ေသာ ထအခြငအေရးက အခ႕ႏငငအတြငးရ အခ႕ေသာလမားအေပၚ အခ႕အခနမား၌ ပတပငထားျခငးမားရသည။ ဥပမာ - ေဒၚေအာငဆနးစၾကညသည သမဘ၀အခနအေတာမားမားတြင ခရးသြားလာခြငက ပတပငခထားခရသည။ အျခား ႏငငမားတြငရေသာ ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမားတြငလညး လြတလပစြာသြားလာခြငက တခါ တရ ပတပငခထားရသညမားရသည။

၈။ လတငးသည ႏငင၏နယနမတအတြငး၌ လြတလပစြာသြားလာေရႊ႕ေျပာငးခြငႏင ေနထင ခြငရသည။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

17အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

အခ႕ေသာႏငငမားတြင အစးရ (သ႔) အလပရငမားအေပၚ ေ၀ဖနမႈက ပတပငထား ျခငးမားရသည။ ယဥေကးမႈအေတာမားမားတြင ကေလးမားသည အမေထာငဖက ကေရြးခယျခငး၊ AIDS ရျခငး (သ႔) လငတခငးႏစသကျခငး ကသ႔ေသာ ကစၥရပမားက ၄ငးတ႔မဘမားႏင လြတလပစြာေဆြးေႏြးခြငႏင သေဘာထားကြလြမႈက ထတေဖာ ခြငမား မရၾကပါ။ လြတလပစြာကးကြယယၾကညခြငသညလညး ဤလ႔အခြငအေရး၏ ေအာကတြငပငရသည။

မညသည လမႈေရး (သ႔) ႏငငေရး လႈပရားမႈမား/အဖြ႕အစညးမားကမဆ ေဖာျပႏငသည။ ဥပမာ - အလပသမားအသငးအဖြ႕မား၊ NGOs၊ လငယအဖြ႔မား၊ ရပရြာအဖြ႕မား၊ ကယအားကယကးအဖြ႔မား၊ (ေကာငးမားအတြက) မဘအဖြ႕မား၊ ႏငငေရးပါတမား၊ ေငြစေငြေခးအဖြ႔မား၊ သမ၀ါယမအဖြ႔မား။

၉။ လတငးသည လြတလပစြာထငျမငယဆခြငႏင လြတလပစြာထတေဖာခြငရသည။

၁၀။ လတငးသည လြတလပစြာ အဖြ႕အစညးဖြ႕စညးခြင (သ႔) အဖြ႕အစညးသ႔ ၀ငေရာကခြင ရသည။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ18

သငရး ၂

၃ Adapted from: WWRGE Manual – Cambodia by Rosalinda Terhorst et al. (ILO: Bangkok, 2004), Briefing Note 6: Rights, Laws and Rules; Inspiring Practice: Resources, Tools and Activities for Human Rights Education by Northern Ireland Human Rights Commission (NIHRC, 2008), http://www.nihrc.org/uploads/publications/Inspiring_Practices.pdf.

အကဥးခပမတစ လ႔အခြငအေရးမား ၃

၁။ လ႔အခြငအေရးဆတာဘာလ။လ႔အခြငအေရးဆသညမာ လသားတစေယာကျဖစျခငးေၾကာင လသားတငးအေျခခအား ျဖင အလးစရပငခြငရေသာ အခြငအေရးမားကဆလသည။ လ႔အခြငအေရးသည ေလာက သားအားလးႏင သကဆငသည။ လ႔အခြငအေရးသည အသကအရြယ၊ ကား/မ၊ လမး၊ အသားအေရာင၊ ႏငငသား၊ တငးရငးသား၊ အဆငအတနး၊ ကးကြယမႈ (သ႔) ႏငငေရးယဆမႈ စသညျဖင ခြျခားမႈမရေစဘ တေျပးည တသားတညး ခစားခြငရသညအရာျဖစသည။ လ႔အခြငအေရးမားသည လတစဥးတစေယာကခငးစ ႏင အပစမားက ၄ငးတ႔၏အေျခခ လြတလပခြငမားႏင လသား ဂဏသကၡာအား ေႏာငယကသည အျပအမမာက ဥပေဒ အားျဖင အကာအကြယေပးထားသည အရာမားျဖစသည။

တစစတစခက “အခြငအေရး” တစခအျဖစေခၚဆၿပဆလင တစစတစေယာကသည ထ အရာအတြက ေတာငးဆခြင (သ႔) ဥပေဒအရ ခစားပငခြငတစခရမညျဖစၿပး တဘကလသည ထအရာက ကာကြယရန တာ၀န၀တရား (သ႔) ဥပေဒအရ တာ၀နတစခ ရမညျဖစသည။ လ႔အခြငအေရးဥပေဒမားတြင အစးရသည ႏငငသားမား၏ အခြငအေရးမားက ကာကြယ ရနႏင ႏငငသားႏင ႏငငအတြငးအေျခစကေနထငသမားက လ႔အခြငအေရးခးေဖာကခရျခငးမ တားဆးကာကြယရန တာ၀နရသည။ လ႔အခြငအေရးမားသည ျပညသ႔ေရးရာ၊ ႏငငေရး၊ စးပြားေရး၊ လမႈ႕ေရး ႏင ယဥေကးမႈျဖစစဥ အသးသးတြငရေသာ လသားတ႔၏ ထခကလြယမႈက အသအမတျပထားၿပး ကာကြယမႈမားေပးထားသည။ လသားတငးတြငထအခြငအေရးမားရသည။ သ႔ေသာ ထအခြငအေရးမားက မညမအထရပငခြငရသညဆသည အတငးအတာမာ တစႏငငႏငတစႏငင ကြျပားမႈရသည။

ေအာကပါတ႔သည လ႔အခြငအေရး၏ အေရးပါေသာ ၀ေသသလကၡဏာရပအခ႕ျဖစသည။ • ၄ငးတ႔က ႏငငတကာမ ကတက၀တျပထားသည။ • ၄ငးတ႔က ဥပေဒအားျဖင ကာကြယေပးထားသည။ • ၄ငးတ႔သည လသား၏ ဂဏသကၡာက အေလးထားဥးတညထားသည။• ၄ငးတ႔သည လတစဥးတစေယာကခငးႏင အပစမားက ကာကြယေပးထားသည။• ၄ငးတ႔သည ႏငငေတာႏင ႏငငတာ၀နထမးေနသမားက တာ၀နေပးအပထား သည။ • ၄ငးတ႔က သကညႇာခြင၊ ဖယရားခြင မရပါ။ • ၄ငးတ႔သည သာတညမျဖစၿပး သးျခားလြတလပသည။ • ၄ငးတ႔သည ေလာကသားအားလးႏင သကဆငသည။

၂။ ဘယအရာေတြက လ႔အခြငအေရးေတြလ။

၁၉၃၀ ႏင ၁၉၄၀ ျပညႏစမား၏ ေႏာငးပငးကာလမားတြင ကမၻာႀကးက ဆးရြားေသာ အျဖစအပကမားစြာမ ကငလႈပခသည။ ထဆးရြားေသာ အျဖစအပကမားတြင

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

19အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

ဖကဆစ၀ါဒေပၚထြနးလာျခငး၊ စစအကဥးစခနးမားရ ၾကမးၾကတရကစကမႈမား၊ ဒတယကမၻာစစအတြငး လသနးေပါငးမားစြာ တြယရာမျဖစျခငးႏင ဟရရးမား ႏငနာဂါ စာကၿမ႕မားအေပၚသ႔ အဏျမဗးထမနျခငး တ႔ပါ၀ငသည။ ကလသမဂၢေပၚထြနးလာျခငး သည ထအျဖစအပကမား ေနာငဘယေတာမ ေပၚထြနးမလာေစရနျဖစသည။ ၁၉၄၈ ခႏစတြငကငးပေသာ ကလသမဂၢစညးေ၀းပြတြင အျပညျပညဆငရာလ႔အခြငအေရးေၾက ျငာစာတမး (Universal Declaration of Human Right – UDHR) က ခမတခသည။

UDHR သည “လသားတငးသည လြတလပစြာေျပာဆခြင၊ ယၾကညခြငႏင အေၾကာက တရားႏင အလအႏၵမားမ ကငးလြတခြငရရမည” ဟေသာ အေျခခစႏႈနးတစခက ခမတ ခသည။ လသားတ႔၏ အေျခခအခြငအေရးမားက ဥပေဒအားျဖင ကာကြယေပးထားရမည။ ေအာကပါတ႔သည လ႔အခြငအေရးမားျဖစသည။ သ႔ေသာ UDHR ထတြင အေျခခလ႔အခြငအေရးမားအားလးက အာမခထားျခငးမရေပ။ • လတငးတြင မလရရငးစြျဖစေသာ အသကရငခြငရၿပး ကငပငလြတလပမႈႏင လျခမႈရခြငရသည။• လသားတငးသည သာတညမဆကဆခရခြငႏင ေကာသားရငသား မခြျခားဘ ဆကဆခရခြငရရမည။• လတငးသည ႏငငတစႏငင၏ ႏငငသားအျဖစ ခယခြငရသည။ မမ၏ထႏငငသား ျဖစမႈက ေျပာငးလႏငသညအခြငအေရးလညးရသည။ • လတငးသည ဥစၥာပစၥညးပငဆငခြငရသည။ • လတငးသည လတနးေစေနထငခြငက ရရခြငရသည။ • လတငးသည ပညာသငယခြငရသည။• လတငးသည လကထပထမးျ မားခြငႏင မသားစထေထာငခြငရသည။ • လတငးသည ယဥေကးမႈဘ၀ႏင ရပရြာတ႔တြင ပါ၀ငခြငရရမည။ • လတငးသည ႏငငအတြငးရ ျပညသ႔၀နေဆာငမႈမားက သာတညမ လကလမး မခြငရရမည။ • လတငးသည အလပလပခြငရၿပး တရားမတ၍ ေကာငးမြနအဆငေျပမႈရေသာ လပငနးခြငအေျခအေနမားက ရပငခြငရသည။• လတငးသည အေစအပါး (သ႔) ေကးကြနႏင အဓမၼလပသားအျဖစ ခငးေစခရျခငးမ ကငးလြတခြငရရမည။• လတငးသည မတရားဖမးဆးျခငးႏင ႏပစကျခငးမ ကငးလြတခြငရရမည။ • လတငးသည လြတလပစြာ လႈပရားသြားလာခြငရရမည။ • လတငးသည လြတလပစြာေတြးေခၚခြင၊ ထငျမငယဆခြငႏင ထတေဖာေျပာၾကား ခြင ရရမည။ • လတငးသည လြတလပစြာစေ၀းခြငႏင အဖြ႔ဖြ႔စညးခြငရရမည။ • လတငးသည လြတလပစြာယၾကညခြငႏင ကးကြယခြငရရမည။ • လတငးသည ဥပေဒေအာကတြင သာတညမ ကာကြယခထားရမည။

လ႕အခြငအေရးဥပေဒတြင လတစဥးခငးစတငးႏင အပစမားက ကာကြယထားၿပး ႏငငေတာမားႏင ႏငငအမႈထမးမား၏ ကငထးမားက ျပဌာနးထားသည။ ႏငငတကာ၊ ေဒသတြငး၊ အမးသားအဆငႏင ျပညတြငးအဆငမားတြင လ႔အခြငအေရးမားက ေစာငၾကညေနေသာ အဖြ႕အစညးမားရသည။ ၄ငးအဖြ႕အစညးမားတြင သးျခားလြတလပ ေသာ လ႔အခြငအေရးေကာမရငမား၊ တရားရးမား၊ လႊတေတာမား၊ မဒယာ၊ အလပသမား

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ20

သငရး ၂

အသငးအဖြ႔မား၊ အစးရမဟတေသာ ရပရြာအေျချပ (သ႔) အရပဘက အဖြ႕အစညးမား၊ ဘာသာေရးအဖြ႕အစညးမားႏင ပညာေရးနယပယအတြငးရ အဖြ႔အစညးမား စသညတ႔ ပါ၀ငသည။

၃။ ျမနမာႏငငရ အျပညျပညဆငရာလ႔အခြငအေရးဆငရာ သေဘာတညခကမား

လ႔အခြငအေရးစႏႈနးမားက ႏငငတကာ၏ သေဘာတညခကမားစြာျဖင ခမတထား သည။ ၄ငးသေဘာတညခကမားက ကမၻာကလသမဂၢ၏ အဖြ႔၀ငႏငင မားစြာမ ေဖာထတသတမတၿပး အတညျပလကမတေရးထးထားၾကျခငး ျဖစသည။ ႏငငတစႏငင သည ႏငငတကာ သေဘာတညခကတစခက အတညျပလကမတေရးထးလင ထသေဘာတညခကအတြက “အဖြ႔၀ငႏငငတစခ” ျဖစသြားၿပး ၄ငးအတြက ခမတထား ေသာ စညးမဥးမားက လကနာရသည။ ကလသမဂၢ၏ အဖြ႔၀င ႏငငတစခအေနျဖင ျမနမာႏငငသည ေအာကပါတ႔အပါအ၀င သေဘာတညခကမားစြာက အတညျပလကမတ ေရးထးထားသည။ • ကေလးသငယအခြငအေရးမားဆငရာ သေဘာတစာခပ (CRC) • ကေလးသငယ အခြငအေရးမားဆငရာ ေနာကဆကတြစာခပျဖစေသာ လကနက ကင ပဋပကၡမားအတြငး ကေလးသငယမား ပါဝငမႈဆငရာ သေဘာတစာခပ (CRC-OP-AC)• ကေလးသငယ အခြငအေရးမားဆငရာ ေနာကဆကတြစာခပျဖစေသာ ကေလး ေရာငးစားျခငး၊ ကေလးျပညတနဆာျပျခငးႏင ကာမရာဂစတျဖစေစရန ေဖာေျဖမႈ မားတြငကေလးမားအားအသးျပမႈတ႔အတြက သေဘာတစာခပ (CRC-OP-SC) • အမးသမးမားအေပၚခြျခားဆကဆသည ပစအားလးက ရငးလငးရပစေရး သေဘာတညခက (CEDAW) • လမးေရး ခြျခားဖႏပဆကဆမႈပစအားလး ဖကသမးျခငးဆငရာ ႏငငတကာ သေဘာတစာခပ (CERD) • ညႇငးပနးႏပစကမႈႏင အျခားေသာရကစကမႈပစမားျဖစသည လမဆနေသာ သ႔မဟတ နမကေသာျပမမႈ သ႔မဟတ အျပစေပးမႈဆငရာ သေဘာတစာခပ (CAT) • ညႇငးပနးႏပစကမႈမားဆငရာ ေနာကဆကတြသေဘာတစာခပ (CAT-OP)• ႏငငသားႏင ႏငငေရးဆငရာအခြငအေရးမားဆငရာ ပဋညာဥစာခပ (CCPR) • ေသဒဏပယဖကျခငးကရညရြယေသာ ႏငငသားႏင ႏငငေရးဆငရာအခြငအေရး မားဆငရာ ပဋညာဥ၏ ဒတယေနာကဆကတြစာခပ (CCPR-OP2-DP)• အတငးအၾကပ ဖမးဆးထနးသမးခရသမားအား ကာကြယမႈဆငရာ သေဘာတ စာခပ (CED) • ေရႊ႕ေျပာငးလပသားမားႏင၄ငးတ႔၏မသားစ၀ငမား၏အခြငအေရးမားကကာကြယ မႈဆငရာ သေဘာတစာခပ (MW) • မသနစြမးသမား၏အခြငအေရးမားက ကာကြယမႈဆငရာ သေဘာတစာခပ (CRPD)၄

၄ As of 1 February 2017. Source: UN Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR), http://tbinternet.ohchr.org/_layouts/TreatyBodyExternal/Treaty.aspx?CountryID=119&Lang=EN.

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

21အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

၄။ ႏငငတစႏငငရ တရား၀ငအခြငအေရးမား (အမးသားတရား၀ငအခြငအေရးမား)

ႏငငတစႏငငရ တရား၀ငအခြငအေရးမားဆသညမာ ႏငငတစႏငငခငးစတြင ဥပေဒအားျဖင ျပဌာနးထားေသာ အခြငအေရးမားကဆလသည။ ၄ငးတ႔တြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအေရးမား၊ ျပစမႈဆငရာဥပေဒ၊ အလပသမားဥပေဒႏင တရားမကငထးဥပေဒမားႏင စညးမဥးစညးကမးမားစသည ႏငင၏ဥပေဒႏငအညခမတထားေသာ အကဥပေဒမားႏင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အခြငအေရးမား ပါ၀ငသည။ ၄.၁ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

ႏငငတငးတြင ႏငငသားတငး၏ အခြငအေရးမားက အာမခထားေသာ ႏငငစညးမဥး စညးကမးမား၏ လမးညႊနမႈတစရပျဖစသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတစရပစ ရၾကသည။ ထအခြငအေရးမားက လင၊ လမး၊ တငးရငးသား၊ ဇာတအနမအျမင၊ ကးကြယမႈ၊ ဆငးရ ခမးသာႏင အျခားအေျခခမားဟ၍ ခြျခားမႈမရေစဘ အာမခေပးထားသည။ ေအာကေဖာျပပါအခြငအေရးမားက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင အမားအားျဖင ေဖာျပထား ၾကသည။ • လြတလပစြာဆကဆခရခြင• မလရရငးစြျဖစေသာ အသကရငခြင၊ ကငပငလြတလပမႈႏင လျခမႈရခြင• ဆႏၵမေပးခြင• အဖြ႕အစညးမားဖြ႔စညးခြင (သ႔) အဖြ႔၀ငအျဖစ၀ငေရာကခြင • လြတလပစြာထတေဖာေျပာဆခြင • ဆပအၾကမးဖကမႈမားႏင တရားမတမႈမရ ဆကဆခရမႈမားမ ကာကြယခထားခြင • လြတလပစြာသြားလာခြင • လြတလပစြာကးကြယခြင• ဥစၥာပစၥညးပငဆငခြင• ကေလးသငယအခြငအေရးမားက ကာကြယထားျခငး

၄.၂ ႏငငတစႏငင၏ နညးဥပေဒမား (အမးသားနညးဥပေဒမား)

ျပညသ႔အခြငအေရးမားသည အစးရ (သ႔) လ႔အဖြ႔အစညး၏ တရားလကလြတစြကဖကမႈ မားက ကာကြယေပးထားေသာ တကယေရလြတလပမႈဆငရာ အခြငအေရးမားျဖစသည။ အမားစေသာ ျပညသ႔အခြငအေရးမားမာ မသားစဘ၀ရခြင၊ ဘာသာစကားေရြးခယခြင၊ လြယလပစြာ ထတေဖာေျပာဆခြငႏင လြတလပစြာအဖြ႔အစညးဖြ႔စညးခြငတ႔ ျဖစၾကသည။ ျပညသ႔အခြငအေရးမားက ႏငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒတြင ေဖာျပထားၿပး တရားမကငထးဥပေဒမားတြင ျပဌာနးထားသည။ တရားမကငထးဥပေဒဆသညမာ ႏငငသားအခငးခငးထားရရမည အခြငအေရးမားႏင တာ၀နမားက စစညးထားျခငးျဖစသည။ တရားမကငထးဥပေဒမားသည လကထပထမးျမားျခငး၊ အေမြဆကခခြငဥပေဒ (သ႔) သားစဥေျမးဆက စသညတ႔အေပၚ စညးမဥးမား ခမတေပးျခငးျဖစသည။ တရားမကငထးဥပေဒသည လ႔အခြငအေရးမားက တကရကကာကြယထားျခငးမရေပ။ ဥပမာ - တရားမကငထးဥပေဒအမားအျပားတြင လကထပထမးျမားျခငးက ဥပေဒအရ တရား၀ငခစခငစမကျခငးႏင အတတကြေနထငျခငးဟ ျပဌာနးထားသည။ ၄ငးသည လ႔အခြငအေရးတစရပမဟတပါ။ ႏငငသား (လကထပသေမာငႏ) အခငးခငးအၾကား ျပမေဆာငရြကမႈကသာ ဆလသည။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ22

သငရး ၂

ယဥေကးမႈႏင လမႈေရးစသတမတခကမားသည လ႔အခြငအေရးအဆငဆငက အဓက အေျခခထားၿပး ၄ငးေနာကမ တရားဥပေဒအရ ထနးခပသငသည မထနးခပသငသညက ဆးျဖတသည။ အခြငအေရးမားက အေလးေပးရာ၌ တစခါတစရတြင အကးစးပြားကဖလာဆန႔ကငမႈမား ရေနတတသည။ ဥပမာ - အားလးေသာႏငငသားမား၏ ဖြြ႔ၿဖးတးတကခြင “အခြငအေရး” က အစးရအေတာမားမားမ ျဖညဆညးမေပးႏငပါ။ အဘယေၾကာငဆေသာ အစးရ အတြငးတြငရေနေသာ ႏငငေရးအရႏးႏြယပတသကေနသအမးမးႏင ထသမား၏ ျပညနယတငးႏင တငးရငးသားအသးသးအၾကား ဖြ႔ၿဖးမႈအကးအျမတမားက မမတတ ေ၀မလေသာ စတဆႏၵမား ေၾကာငျဖစသည။ တငးရငးသား (သ႔) လမးတစမးစတြင မတညေသာ အေတြးအျမငမားရၾကသည။ ဥပမာ - လသားတစဥး၏ ဘ၀ရငသနခြငသည တရစာၦနထကသာသညဟ လအမားစမ ရႈျမငၾကသည။ သ႔ေသာ ထအရာသည ေလာကသားအားလးလကခထားေသာ အေတြး အျမငတစခေတာမဟတေပ။

၅။ ယဥေကးမႈ၊ လမႈေရးစသတမတခကမားႏင တနဖးမား

၄.၃ စညးမဥးစညးကမးမား

ျပစမႈဆငရာဥပေဒ၊ တရားမကငထးဥပေဒႏင အလပသမားဥပေဒမားအျပင အစးရစညး မဥးစညးကမးမားရေသးသည။ ၄ငးတ႔သည ႏငင၏နညးဥပေဒမားတြငရေသာ အခ႕ အခြငအေရးမားက အေသးစတေဖာျပထားသည။ ဥပမာ - လပငနးခြငတြင ေဘးကငး လၿခမႈႏင ကနးမာေရးကစၥရပမားအတြက စညးမဥးစညးကမးမားသညလပငနးခြငမားတြငအနမဆးထားရရမည ေဘးကငးလျခမႈစညးမဥးမားက ေဖာျပထားသည။

၆။ အခြငအေရးအဆငဆင

“အခြငအေရး”အဆငဆငျပ ပရမစတစခက ေအာကပါအတငး တညေဆာကႏငသည။

၁။ႏငငတကာလ႔အခြငအေရးမား

၃။ ယဥေကးမႈႏငလမႈေရးစသတ မတခကမားႏင တနဖးမား

၂။ ႏငငတစႏငငတြငရေသာ တရား၀ငအခြငအေရးမား ၂.၁ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

၂.၂ တရားမကငထးဥပေဒ၊ ျပစမႈဆငရာဥပေဒ ႏင အလပသမားဥပေဒစသညႏငငနညးဥပေဒမား

၂.၃စညးမဥးစညးကမးမား

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

23အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

ဤအခြငအေရးအဆငဆငျပပရမစသည ဥေရာပအကဥပေဒစနစမားက အေျခခထားျခငး ျဖစၿပး ႏငငအမားစ (ႏငငအားလးမဟတ) လကခကငသးၾကသည။ ဥပမာ - အခ႕ အစၥလာမႏငငမားတြင ဘာသာေရးဥပေဒမားျဖင ပရမစ၏ ထပဆးအပငးက ဖြ႔စညး ထားသည။ အခ႕ႏငငမားတြင မရးဖလာအစဥအလာမားအေပၚ အေျခတညလက ျဖတထး (ေရးထးတမးဥပေဒ) မား တညရၾကသည။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၁

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ24

သငရး ၂

25အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

အခနး ၂.၂ ကေလးသငယမား၏ အခြငအေရးမား

အေၾကာငးအရာဤအခနးတြင ကေလးသငယအခြငအေရးဆငရာ ကလသမဂၢ သေဘာတစာခပႏင သကဆငသည အေျခခကေလးသငယအခြငအေရးမားက ရငးျပထားသည။ ရပရြာမားအတြငးတြင အေလးေပးသငေသာ အခြငအေရးမားက ေဖာထတေစၿပး အေသးစတေဆြးေႏြးမညျဖစသည။

အဓကအသေပးလသည အေၾကာငးအရာ• အေျခခကေလးသငယအခြငအေရးမားသည လသားမားအားလး လကခထားေသာအရာ တစချဖစသည။ • မနးကေလးမားႏင ေယာကားေလးမားအားလးသည ေအာကပါတ႔ကရရရန အခြငအေရး မားရရမည။ - အမညရခြငႏင ႏငငသားျဖစခြင - မသားစ၊ အခစႏင ၾကငနာဂရစကမႈခရခြင - ကနးမာေရးႏငညညြတၿပး ဖလေသာ စားနပရကၡာ - ပညာေရး - ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈ - မတေဆြအေပါငးအသငးေရြးခယခြင - အနားယခြငႏင ကစားခြင - အႏငကငမႈမား၊ အျမတထတမႈမားႏင ခြျခားဆကဆမႈမားမ ကာကြယခထားရခြင - ထငျမငယဆခကမားက ထတေဖာေျပာၾကားခြင - (ႏငငေရးခလႈသည ကေလးမား၊ မသနစြမးေသာ ကေလးမားအတြက) လအပပါက အထးျပစေစာငေရာကမႈႏင အကအညမားက ရရခြင

ေလကငခနးမား၂.၂.၁ ကြႏပတြင အခြငအေရးမားရသည - ကလားထငအက၂.၂.၂ ကြႏပ၏အခြငအေရးမားက ကြႏပသသည။ ၂.၂.၃ ကေလးမားတြငလညး အခြငအေရးမားရသည - ပစတာလႈ႔ေဆာပြ

သကဆငရာအခနးမား၂.၁ လတငးတြင အခြငအေရးမားရသည။ ၂.၃ ကြႏပ၏ အခြငအေရးႏင တာ၀န၀တရားမား ၄.၂ ကေလးလပသားဆတာ ဘာလ။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၂

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ26

သငရး ၂

ရညရြယခကအေျခခကေလးသငယအခြငအေရးမားက သျမငရငးႏးမႈရေစရန။

ဥးတညအပစကေလးမား

ၾကာျမငခနမနစ ၆၀

ထငခေနရာခထားမႈမားဂတျဖင ကလားထငအကကမည အေနအထားတစရပက ျပငဆငပါ။ သငတနးသားတစဥးလင ကလားထငတစလးစျဖင ကလားထငမားက စက၀ငးပ၀ငးထားပါ။ ကလားထငမားက အျပငဘကလညထားပါ။ သငတနးသားမား ကလားထငမားတေလာက လြတလပစြာ ေရြ႕လားသြားလာႏငရ နႏင အတြငးစက၀ငးဆသ႔ သြားလာႏငရန ေနရာအလအေလာကထားပါ။

သငတနးသးပစၥညးမား• ေပာစရာေကာငးေသာ သခငးတခ႕ႏင အသခ႕စကပါေသာ သခငးဖြငစက (ကေလးမားအၾကား ေခတစားေသာ သးခငးမားကေရြးပါ။) • ရပပကတ ၁၀ ခ (သငေထာကက ၂.၂.၁ က) • အမတအသားေပးတပေခြ• ျဖစႏငပါက ျမနမာျပညရကေလးမားအတြက (သ႔) ေဒသဘာသာစကားျဖငျပလပထား ေသာ ကေလးသငယအခြငအေရးကျပသသည (၅ (သ႔) ၁၀ မနစထကမပေသာ) ဗြဒယ ျပကြကအတ

သငတနးအေထာကအကျပပစၥညး၂.၂.၁ က - ကေလးသငယအခြငအေရးမား ရပပကတျပားမား အကဥးခပမတစ - ကေလးသငယအခြငအေရးမား

သငတနးအစအစဥအဆငမား၁။ ဂတကလားထငလမးေလာကအကက စတငျခငး - ၁၀ မနစ ၂။ ဂတကလားထငလမးေလာကအကက ဆကလပျပလပျခငး - ၂၅ မနစ ၃။ ကေလးသငယအခြငအေရးမားက ေဆြးေႏြးျခငး - ၂၅ မနစ ၄။ အႏစခပျခငး - ၅ မနစ

ေလကငခနး ၂.၂.၁ ကြႏပတြငလညး အခြငအေရးမားရသည - ကလားထငအက3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၂

27အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

ကေလးသငယ အခြငအေရးမားက ဂတကလားထငလမးေလာကအကျဖင စတငၿပး ရငးျပရမညဟ ေျပာပါ။ ကလားထငမားက ေနရာခၿပး အားလးကထငခငး လက ဂတကလားထငလမးေလာကအကက စတငပါ။ ၿပးလင ကေလးသငယအခြငအေရးရပပကတျပား (သငေထာကက ၂.၂.၁ က) ၁၀ ခက စက၀ငး၏ အလယၾကမးျပငအေပၚတြငေမာကထားပါ။ ကစားနညးစညးမဥးမားက ေအာက ပါ အတငးရငးျပပါ။ • သငတနးသားမားအားလးက မတတတရပခငးၿပး စက၀ငးမ ကလား ထငႏစလးက ဖယခငးလကပါ။ • သခငးဖြငလကခနတြင သငတနးသားမားသည စက၀ငးကလညပတ ေလာကေနရမည။ • သခငးပတလကခနတြင ေနရာတြငျပနထငရမည။ • လႏစေယာကအတြကထငခရမညမဟတေပ။ လတငးအတြက ထငခ မလေလာကပါ။ • ထသႏစေယာကသည ၾကမးျပငအေပၚရ ရပပကတတစကတက ဆြယ ရမည။ ကတျပားကလနၾကညၿပးလင ထကတျပားအေပၚရအေၾကာငး အရာက ရငးျပရမညျဖစသည။ ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလးမား အတြက မမတ႔မသားစ (သ႔) ရပရြာအတြငးတြင ထအခြငအေရးက ကငသးရန ျပနာရ/မရ ေျဖၾကားရမည။ • ထသမားမ အေျဖကမသလင အဖြ႔မကညရမည။ ရပပကတက အကဥးခပ ရငးျပၿပးလင နရအေပၚတြင ျပနထားရမည။

ကစားနညးက ျပနစၿပး ေနာကတစပတပတခငးပါ။ လအပလင စညးမဥးမား ကျပနေျပာပါ။

ကလားထငႏစလးကဖယပါ။ သခငးကျပနဖြငပါ။ စက၀ငးကပတေလာကခငးပါ။ ရပပကတျပားအားလး ေဆြးေႏြး၍ကနသညအထ ကစားနညးက ထပေကာ ျပလပပါ။

အဆင ၁ ဂတကလားထငလမးေလာကအကက စတငျခငး- ၁၀ မနစ

အဆင ၂ ဂတကလားထငလမးေလာကအကက ဆကလကျပလပျခငး - ၂၅ မနစ

နရအေပၚတြငရေသာ ရပပကတ ၁၀ ကတက အားလးျမငရေအာင အားလးက ထငခငးပါ (သ႔) မတတတရပခငးပါ။ ေအာကပါေမးခြနးမားက ေမးပါ။ • ဒရပပေတြက ဘာအေၾကာငးေျပာတာလ။ • ရပပကတျပားေတြအၾကားမာ ဆကစပမႈရတယလ႔ ထငသလား။ ရတယ ဆရင ဘယလဆကစပမႈမးလ။

အဆင ၃ ကေလးသငယအခြငအေရးမားက ေဆြးေႏြးပါ။ - မနစ ၂၀

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၂

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ28

သငရး ၂

သငတနးပ႕ခသမားအတြက အႀကျပခကမား

ကေလးသငယအခြငအေရးအေၾကာငးရကထားေသာ ျမနမာ (သ႔) ေဒသဘာသာစကားျဖင ဗြဒယက သငၾကားေရးအတြက အေထာကအကျပေစရနျပသပါ။ ဥပမာ - UNICEF ၏ ျမနမာစာတနးထးထားေသာ “ကေလးမား၏အသ (Voic-es of Children)” ဗြဒယက ျပႏငသည။ ၄ငးဗြဒယတြင ယေန႔ျမနမာႏငငရကေလးမားက သကေရာကေနေသာ အခြငအေရးမားက မးေမာငးထးျပထားသည။ https://www.youtube.com/watch?v=D7jRdZRF3nc (UNICEF တြင ကေလးမားအတြက ရညရြယဖနတးထားေသာ စတ၀ငစားစရာေကာငးသည ဗြဒယျပကြကအတမားစြာရသည။ You-Tube တြငရာေဖြေတြ႔ႏငသည။)

ကေလးသငယအခြငအေရး ၁၀ ခက အကဥးခပရငးျပပါ။ အဆင ၃ တြင ပါရေသာ ယခအခနတြင ကေလးမားအလရေနသည အခြငအေရးမားက ေဖာထတေျပာၾကားပါ။ ရပရြာမားအတြငးတြငရေသာ ကား/မ၊ ေရႊ႕ေျပာငးေန ထငမႈအေနအထား၊ တငးရငးသားလမး၊ ကးကြယမႈ၊ လမႈစးပြား အေနအထားမား အလက အထးအေလးေပးရနလအပေသာ ကေလးအပစမားကလညး အေလး ေပးေျပာၾကားပါ။

အဆင ၄ အႏစခပျခငး - ၅ မနစ

• ဒထက အခ ႕အေျခအေနေတြက သငၾကဖးသလား။ ၾကဖးတယဆ ဘယအေျခအေနေတြလ။ • ဘယလအေျခအေနမးေတြက သငမၾကရဘးလ။ ဘာေၾကာငမၾကရ တာလ။• ကေလးသငယအခြငအေရးန႔ပတသကၿပး ဘာေတြကသလ။ ကလသမဂၢ၏ ကေလးသငယအခြငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပပါ အခြင အေရးမားအေၾကာငး ရငးျပပါ။ ကေလးသငယအခြငအေရးအေသးစတက အကဥးခပမတစတြငၾကညပါ။ ေအာကပါေမးခြနးက သငတနးသားမားကေမးပါ။ • အခအခနမာ ဘယအခြငအေရးက လခငသလ။ ဘာေၾကာငလ။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၂

29အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

၁။ အမညရခြငႏင ႏငငသားျဖစခြင ၂။ မသားစခစျခငးေမတာရခြငႏင ဂရစကခခြင

၃။ ကနးမာေရးႏင ညညြတၿပး ဖလေသာစားနပရကၡာရခြင ၄။ ပညာသငၾကားခြင

၅။ ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈရရခြင ၆။ မတေဆြသငယခငး ေရြးခယပငခြင

၇။ အနားယခြငႏငကစားခြင၈။ အႏငကငမႈမား၊ အျမတထတမႈမားႏင ခြျခားဆကဆမႈမားမ ကာကြယခထားရခြင

၉။ ထငျမငယဆခကမားကထတေဖာေျပာၾကားခြင၁၀။ လအပပါက အထးျပစေစာငေရာကမႈႏင

အကအညမားက ရရခြင

သငေထာကက ၂.၂.၁ က ကေလးသငယအခြငအေရးမား ရပပကတျပားမား

လမးညႊနမႈမား - ေလကငခနးတြငအသးျပရနအတြက ေအာကပါရပပကတျပား ၁၀ ကတက A-4 သ႔ A-3 ျဖင မတကးပါ။ ဤစာအပေနာကဆးႏင ILO ရနကန Website တြင ဤရပပကတျပားမားက A-4 စာရြကျဖင သးျခားေဖာျပထားသည။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၂

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ30

သငရး ၂

အကဥးခပမတစ ကေလးသငယအခြငအေရးမား၅

ကေလး၊ လႀကးအပါအ၀င လသားအားလးသည လ႔အခြငအေရးက ခစားခြငရသည။ သ႔ေသာ ကေလးမားမာ အထးဂရစကရနလျခငးႏင ထခကလြယျခငးမားေၾကာင ကေလးသငယ အခြငအေရးမားက အထးဂရျပသငသည။ ကေလးသငယအခြငအေရးမားက ကာကြယရန ႏငငတကာစာခပအမးမးက ျပဌာနးခၾကသည။ အဓကတစခအေနျဖင ကမၻာကလသမဂၢ ကေလးသငယအခြငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ (CRC) က ၁၉၈၉ ခႏစ ႏ၀ငဘာလတြင ျပဌာနးခၿပး ၄ငးသည ေနရာအားလးတြငရေသာ ကေလးသငယမားႏင သကဆငသည အခြငအေရးမားက ထညသြငးထားသည။ CRC သည သမငးတြင အတညျပလကမတထးမႈအမားဆးေသာ လ႔အခြငအေရးသေဘာတစာခပျဖစသည။ ဆလသညမာ CRC တြငပါ၀ငေသာမမားမာ ႏငငတကာအသငးအ၀ငးတစခလးမ လကခႏငေသာမမားျဖစၿပး ျမနမာႏငငသညလညး ၁၉၉၁ခႏစ ဇလငလတြင လကမတေရးထးခသည။ ထသေဘာတစာခပက ႏငငေပါငး ၁၉၆ ႏငငမ လကမတေရးထးထားသည။၆

သေဘာတစာခပအရ ကေလးဆသညမာ “…..အသက ၁၈ ႏစေအာက (အကယ၍ ႏငငဥပေဒအရ အရြယေရာကသညအသကက ၁၈ ႏစထကေစာၿပး သတမတမထားလင)” အျဖစ သတမတသည။ ကေလးသငယအခြငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပတြင ကေလးမားအားလးသည ေအာကပါတ႔ ကရရရမညဟ ေဖာျပထားသည။ • သာတညမ• မသားစ၊ အခစႏင ၾကငနာဂရစကမႈခရခြင• ကနးမာေရးႏငညညြတၿပး ဖလေသာ စားနပရကၡာ• ေကာငးတကခြင• ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈ • ကစားခြင • မတေဆြအေပါငးအသငးေရြးခယခြင • လငပငးဆငရာ အျမတထတ မခရသင • အလပမလပသင ကေလးသငယအခြငအေရးဆငရာ ကလသမဂၢသေဘာတစာခပတြင အပဒခြ ၅၄ ခပါ၀ငသည။ အပဒတစခစတြင အခြငအေရးတစခစက ေဖာျပထားသည။ ၄ငးတ႔အားလးက အဓကအပစ ၄ စအျဖစ ပငးျခားႏငသည။ • အေျခခအသကရငရပတညမႈဆငရာ အခြငအေရးမား - ၄ငးတြင ကေလးမား၏ မလရရငး စြျဖစေသာ အသကရငရပတညခြငႏင အေျခခအကဆးေသာ ျဖစတညမႈဆငရာအခြင အ ေရးမားက ကာမေအာင ေဖာျပထားသည။ ၄ငးတ႔တြင လတနးေစေနႏငမႈ၊ အမ၊ အာဟာ ရႏင ကနးမာေရး ေစာငေရာကမႈမားက လကလမးမမႈ စသညတ႔ပါ၀ငသည။ • ဖြ႕ၿဖးတးတကမႈဆငရာ အခြငအေရးမား - ၄ငးတြင ကေလးမား၏ အနာဂတရညမနးခကမား ျပညမေစရနအတြက လအပေသာအရာမားက ထညသြငးထားသည။ ဥပမာ - ပညာသင ၾကားခြင၊ ကစားခြငႏင အနားယခြင၊ ယဥေကးမႈလပေဆာငခကမား၊ သတငးအခကအ လကမားက လကလမးမခြင၊ လြတလပစြာေတြးေခၚခြငႏင ကးကြယခြငမား။

၅ UNICEF. See more at: https://www.unicef.org/crc/index_30177.html.

၆ https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=IND&mtdsg_no=IV-11&chapter=4&clang=_en (accessed 3 Feb. 2017).

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၂

31အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

• ကာကြယေစာငေရာကမႈဆငရာ အခြငအေရးမား - ကေလးမားက မညသညပစမးႏငမဆ ညႇငးပနးႏပစကျခငး၊ လစလရႈျခငးႏင အျမတထတျခငးမ အကာအကြယေပးထားေသာ အခြငအေရးမားျဖစသည။ ၄ငးတ႔တြင ႏငငေရးခလႈထားေသာ ကေလးမားအတြက အထး ေစာငေရာကမႈမား၊ ညႇငးပနးႏပစကမႈႏင အႏငကငမႈမား (သ႔) လကနကကင ပဋပကၡ မားအတြငး ကေလးမားပါ၀ငေနမႈ၊ ကေလးလပသား၊ မးယစေဆးႏင လငပငးဆငရာအျမတ ထတမႈမားမ ကငးေ၀းခြင စသညတ႔ပါ၀ငသည။ • ပါ၀ငခြငဆငရာ အခြငအေရးမား - ကေလးမားက ၄ငးတ႔၏ရပရြာႏင ႏငငမားအတြငးတြင တတၾကြသညအခနးက႑တြင ထားရေပးျခငးျဖစသည။ ၄ငးအခြငအေရးမားတြင ကေလး မား၏ ထငျမငယဆခကမားက ထတေဖာေျပာၾကားခြင၊ ၄ငးတ႔ဘ၀က သကေရာကေန ေသာ အရာမားအေပၚတြင ေျပာေရးဆခြင၊ အဖြ႔အစညးမားႏင ၿငမးခမးစြာစေ၀းခြငမား တြငပါ၀ငခြငတ႔ပါ၀ငသည။ ၄ငးတ႔၏ အရညအေသြးမား တးတကလာသညႏငအမ ကေလး မားသည ၄ငးတ႔ရပရြာမားအတြငးတြငရေသာ လႈပရားေဆာငရြကမႈမားတြငပါ၀ငရနအခြင အေရးပမားလာမညျဖစသည။ ထသ႔အခြငအေရး မားလာျခငးသည တာ၀နသတတေသာ လႀကးတစေယာကျဖစေရးက ျပငဆငသညသေဘာလညးျဖစသည။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၂

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ32

သငရး ၂

ရညရြယခကအေျခခကေလးသငယအခြငအေရးမားက သျမငရငးႏးမႈရေစရန။

ဥးတညအပစကေလးမားႏင လႀကးမား (လအပလင သးျခားစခြထားပါ)

ၾကာျမငခနမနစ ၆၀

ထငခေနရာခထားမႈမားမကႏာစညေဆြးေႏြးရန U ပသ႑ာန (သ႔) စက၀ငးပသ႑ာန ေနရာထငခငးႏင လမးေလာက သြားလာႏငရန ေနရာကယကယ

သငတနးသးပစၥညးမား• သငတနးသားတစဥးစအတြက အျဖေရာငစာရြကအလြတ အနညးဆး ၂ ရြက• ေရာငစခတမား၊ မာကာမား၊ အမတအသားေပးတပေခြမား • Flipchart စာရြက ၁၀ ရြက• ကေလးသငယအခြငအေရးမား ရပပကတျပား ၁၀ ခ (သငေထာကက ၂.၂.၁ က)

သငတနးအေထာကအကျပပစၥညး၂.၂.၁ က - ကေလးသငယအခြငအေရးမား ရပပကတျပား ၁၀ ခ (ေလကငခနး ၂.၂.၁) အကဥးခပမတစ - ကေလးသငယအခြငအေရးမား (ေလကငခနး ၂.၂.၁)

သငတနးအစအစဥအဆငမား၁။ ကယႀကကေသာ၊ ကယမႀကကေသာ ရပပမားကဆြျခငး - ၁၅ မနစ၂။ ကေလးတစေယာကရ႕ အခြငအေရးဆတာဘာလ။ - ၁၀ မနစ၃။ ကေလးသငယအခြငအေရးရပပမားႏင ကကညေသာပမားက တြစပျခငး - ၁၀ မနစ၄။ ကေလးသငယအခြငအေရးမားက ေဆြးေႏြးျခငး - မနစ ၂၀ ၅။ မတဥာဏစစေဆးျခငး - ၅ မနစ

ေလကငခနး ၂.၂.၂ ကြႏပ၏အခြငအေရးမားက ကြႏပသသည။3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၂

33အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

သငတနးသားမားက ၄ငးတ႔အလြနႏစၿခကေသာ၊ အျမစတကးယဥေသာ ႏင ၄ငးတ႔အလြနမနးေသာ၊ ဘယေတာမမလပခငေသာအရာမားအေၾကာငး ေျပာ မညဟ ေျပာပါ။ တစေယာကစက A-4 စာရြကလြတ ၂ ရြကစေပးၿပး ပ ၂ ပစဆြခငးပါ။ • တစပသည ၄ငးတ႔ႏစၿခကေသာအရာျဖစသည။ ထအရာသည ၄ငးတ႔ အမနတကယလပခြငရသည အရာျဖစစရာမလပါ။ ဆႏၵရေသာ၊ စတကး ယဥထားေသာ အရာဆလငလညး ရသည။ • ေနာကတစပသည ၄ငးတ႔မလပခငေသာအရာျဖစသည။ ဆြထားေသာပမားသည အလြနလပေနရနမလပါ။ ရငးရငးလငးလငး ျဖစလင ရသည။ ပတစပစအတြက ၅ မနစအခနရသည။ အခနကေစာငၾကည ပါ။ ပတစပတညးမာပင အခနကနသြားျခငးမး မျဖစေစရန ေနာကတစပ စရမည အခနက သတေပးပါ။

သငတနးသားမားက ကေလးသငယအခြငအေရးမားအေၾကာငး (အေသးစတ က အကဥးခပမတစ - ကေလးသငယအခြငအေရးမား (ေလကငခနး ၂.၂.၁) တြငၾကညပါ။) ၾကားဖးသလားဟ ေမးပါ။ ကမၻာကလသမဂၢ ကေလးသငယအခြငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပပါ ကေလးသငယ အေျခခအခြငအေရးမားက အကဥးခပရငးျပပါ။ အခြငအေရးတစခစက အေသးစတမရငးျပေသးပါႏင။ သေဘာတညခကတြငပါရေသာ မညသည အခြငအေရးက သရသနညးဟေမးပါ။ (အကယ၍ ေလကငခနး ၂.၂.၁ က လပၿပးၿပဆလင ထေလကငခနးပါ မညသညအခြငအေရးမားက မတမသနညးဟ ေမးပါ။) ကေလးသငယအခြငအေရး ရပပကတျပား ၁၀ ခပ (သငေထာကက ၂.၂.၁ က) တြငပါရေသာ အခြငအေရးတစခခက တငျပလာပါက ၄ငးရပပကတက နရအေပၚတြငရေသာ Flipchart စာရြက တစရြကရြကတြင ကပလကပါ။ Flip-chart စာရြကတစရြကလင ပတစပသာကပပါ။ ေနာကထပအခြငအေရးမားက မသေတာဘ လကထတြင ကတျပားမားကနေနေသးလင ထကတျပားမားက တစကတခငးျပၿပး ရငးျပပါ။ ထ႔ေနာက ကနေနေသးေသာ Flipchart စာရြကမားအေပၚတြင ကပလကပါ။

အဆင ၁ ကယႀကကေသာ၊ ကယမႀကကေသာ ရပပမားကဆြျခငး - ၁၅ မနစ

အဆင ၂ ကေလးတစေယာကရ႕ အခြငအေရးဆတာဘာလ။ - ၁၀ မနစ

ျပငဆငျခငး သငတနးသားအားလးအလြယတကျမငႏငၿပး လမး၍မေသာနရတစခအေပၚတြင Flipchart စာရြက ၁၀ ရြကက ကပထားပါ။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၂

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ34

သငရး ၂

သငတနးသားမားက ေလကငခနးရလဒအေျဖမားက ေလလာခငးၿပး ေလကငခနးတြင မပါရေသာ အခြငအေရးမားက သရေသးသလားဟ ေမးပါ။ သရေသးသညဆပါက ထအခြငအေရးမား အေၾကာငးက ရငးျပခငးပါ။ နရအေပၚတြင မကပရေသးေသာ ရပပမား ကနေသးသလားဟ ေမးပါ။ တျခားသငတနးသားမားက ကညစဥးစားခငးၿပး ကေလးသငယအခြငအေရးတစခခေအာကတြင သြားကပခငးပါ။ သငတနးသားမားမ မစဥးစားႏငလင သငတနးနညးျပမ လမးညႊနေပးပါ။ ဥပမာ - တစေယာကေယာကက ေလယာဥေမာငးသ (သ႔) ရပရငမငးသား (သ႔) အျခားအလပတစခခက ဆြထားသညဆပါက ထပက ပညာသငယခြငေအာကတြင သြားကပရမည ျဖစသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ထအလပမားကလပကငႏငရနအတြက ပညာေရး (သ႔) သငတနးမား လအပျခငးေၾကာငျဖစသည။ တခ႕ပမားသည အခြငအေရးဟ ေခၚဆ၍ မရေသာေၾကာင မညသညအခြငအေရးေအာကတြငမ ကပမရသညလညး ရႏငသည။ ဥပမာ - တစေနကနတဗြၾကညျခငး၊ မသားစအလပမားကကျခငး (သ႔) ခမးသာခငျခငး ႏင ေစးႀကးသညအရာမားက ၀ယယျခငး။ ကပထားေသာပနးခပမားက ေအာကပါေမးခြနးမားကအသးျပၿပး ေဆြးေႏြးပါ။ • ဘယပနးခမမကပရေသးတ အခြငအေရးရေသးလား။ ရတယဆ အဒ အခြငအေရးေတြအေၾကာငး သသလား။ • အချပထားတအခြငအေရး ၁၀ ခက သေဘာကလား။ သေဘာမကဘးဆ ဘယတစခက သေဘာမကတာလ။ ဘာေၾကာငသေဘာမကတာလ။ • ေယာကားေလးန႔ မနးကေလး (ဒါမမဟတ) တငးရငးသားလမးကြက ေလးေတြအၾကား (ဒါမမဟတ) ဘာသာကြကေလးေတြအၾကားအခြငအ ေရးေတြက ခစားရတာ ကြာျခားသလား။ ခမးသာတ၊ ဆငးရတ ကေလး ေတြအၾကားေရာ အခြငအေရးခစားရတာ ကြာျခားသလား။ ကြာျခားတယ ဆ ဘယလထငသလ။ ဒါတရားမတတယလ႔ထငသလား။ မဟတရငဒါ ကဘယလလပလ႔ရသလ။ ေအာကပါအဓကအသေပးခငတ အေၾကာငးအရာေတြန႔ အႏစခပပါ။ • မညသညႏငငမလာသညျဖစေစ၊ ဆငးရသညျဖစေစ ခမးသာသညျဖစ ေစ၊ ကားျဖစေစ မ ျဖစေစ၊ မညသညလမးပငျဖစပါေစ၊ မညသည ဘာသာက ကးကြယသညျဖစေစ၊ မညသညေနရာတြင ေမြးဖြားသည

အဆင ၄ ကေလးသငယအခြငအေရးမားက ေဆြးေႏြးျခငး - မနစ ၂၀

အကကညဆးျဖစမည Flipchart စာရြကတြင သြားကပရနေျပာပါ။ ဥပမာ - ႀကကႏစသက၍ေသာလညးေကာငး၊ ေကာငးမသြားခင၍ေသာလညးေကာငး ေကာငးပတစပက ဆြထားလင ထပက ပညာသငယခြငရပပကတျပား ကပထားေသာ Flipchart စာရြကအေပၚတြင သြားကပရမညျဖစသည။ အကယ၍ တခ႕ပမားက မညသညေနရာတြငထားရမညမနးမသလင ခဏ သမးထားခငးပါ။ ဆြထားေသာ ပနးခပမားကပရနအတြက ၅ မနစအခနေပးပါ။

အဆင ၃ ကေလးသငယအခြငအေရးရပပမားႏင ကကညေသာပမားက တြစပျခငး - ၁၀ မနစ3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၂

35အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

သငတနးသားမားက Flipchart စာရြကမားကပထားေသာ နရဘကသ႔ ေကာခငးလညရနေျပာပါ။ ၄ငးတ႔က မတဥာဏစစေဆးမညဟ အသ ေပးပါ။ ကေလးအခြငအေရးတစခကေအာၿပး အတနးေရ႕ရ Flipchart စာရြကအလြတအေပၚတြင အျမနလာခေရးရနေျပာပါ။ အခြငအေရး ၁၀ခ စလးေရးၿပးသညအထေစာငပါ။ ေရးေနစဥတြင ကညျဖညစြကေပးပါ။ အေရး ႀကးေသာ အခြငအေရး ၁၀ ခစလးက အားလးမတမေစရန ျပလပပါ။

ျဖစေစ၊ မညသပငျဖစပါေစ ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလးမား အားလးတြင တညေသာ အခြငအေရးမားရၾကသည။ • ဆငးရေသာႏငငမား(သ႔)မသားစမားသည ခမးသာေသာႏငငမား(သ႔) မသားစမားႏငယဥလငအခ႕ေသာအခြငအေရးမားက လကလမး မမႈ ပနညးပါးသည။ ထသ႔ျဖစျခငးမာ ဆငးရေသာႏငင (သ႔) မသားစမား တြင အခြငအေရးနညးနညးသာရၿပး ခမးသာေသာႏငင (သ႔) မသားစ မားတြင အခြငအေရးမားမားရသညဟ ဆလျခငးမဟတပါ။ • ကေလးသငယမားအားလး အဆပါအေျခခအခြငအေရးမားက ရရခစား ခြငရေစရန အစးရတြငတာ၀နရသည။ မသားစႏငရပရြာမားသညလညး ကေလးသငယအခြငအေရးမားႏင ကေလးမား၏ဘ၀ သာယာ၀ေျပာမႈ က ပပးေပးရန တာ၀နရသည။

အဆင ၅ မတဥာဏစစေဆးျခငး - ၅ မနစ

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၂

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ36

သငရး ၂

ရညရြယခက• အေျခခကေလးသငယအခြငေရးမားက သျမငရငးႏးမႈရေစရန • ကမၻာကလသမဂၢ ကေလးသငယအခြငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ၏ အေရးႀကးမႈက သရနားလညေစရန

ဥးတညအပစအႀကးပငးလငယမားႏင လႀကးမား

ၾကာျမငခနမနစ ၆၀

ထငခေနရာခထားမႈမားမကႏာစညေဆြးေႏြးရန U ပသ႑ာန (သ႔) စက၀ငးပသ႑ာန ေနရာထငခငးႏင လမးေလာက သြားလာႏငရန ေနရာကယကယ

သငတနးသးပစၥညးမား• Flipchart စာရြက ၁၀ ရြက• ေကာေတာင ၁၀ ေတာင • မဂၢဇငးအေဟာငး ႏင သတငးစာအေဟာငးမား (သ႔) လႈပရားမႈအမးမးကျပလပေနေသာ နာမညႀကးကာတြနးဇာတေကာငပမား • မာကာမားႏင အမတအသားေပးတပေခြ• မသးရန ကတေၾကး ၆ လက • (ရႏငလင) ေလကငခနး ၂.၂.၂ မ ပနးခပမား၊ အခြငအေရးတစခက တစပစ

သငတနးအေထာကအကျပပစၥညးအကဥးခပမတစ - ကေလးသငယအခြငအေရးမား (ေလကငခနး ၂.၂.၁)

သငတနးအစအစဥအဆငမား၁။ ကယကေလးက ရရပငဆငေစခငတအရာ - ၁၀ မနစ၂။ ပစတာမားျပလပျခငး - မနစ ၂၀ ၃။ ကေလးသငယအခြငအေရးမားက ေဆြးေႏြးျခငး - မနစ ၂၀ ၄။ အႏစခပ - ၁၀ မနစ

ေလကငခနး ၂.၂.၃ ကေလးမားတြငလညး အခြငအေရးမားရသည - ပစတာလႈ႕ေဆာပြ3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၂

37အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

ျပငဆငျခငး Flipchart စာရြကတစရြကစအေပၚတြင ေအာကပါအခြငအေရး တစခစကေရးပါ။ Flipchart စာရြကမားက နရမားအားလးအေပၚတြင ကပထားပါ။ • အမညရခြငႏင ႏငငသားျဖစခြင • မသားစ၊ အခစႏင ၾကငနာဂရစကမႈခရခြင• ကနးမာေရးႏငညညြတၿပး ဖလေသာ စားနပရကၡာရရခြင• ပညာသငၾကားခြင• ကနးမာေရးေစာငေရာကမႈခယခြင • မတေဆြအေပါငးအသငးေရြးခယခြင • အနားယခြငႏင ကစားခြင • အႏငကငမႈမား၊ အျမတထတမႈမားႏင ခြျခားဆကဆမႈမားမ ကာကြယမႈခရခြင • ထငျမငယဆခကမားက ထတေဖာေျပာၾကားခြင • (ႏငငေရးခလႈသည ကေလးမား၊ မသနးစြမးေသာ ကေလးမားအတြက) လအပပါက အထးျပစေစာငေရာကမႈႏင အကအညမားက ရရခြင

ေလကငခနး၏ ရညရြယခကက အကဥးခပရငးျပပါ။ မဘ၊ အစက (သ႔) အစမ၊ ဥးေလး (သ႔) အေဒၚ တစေယာကအေနျဖင ကေလးေတြက သတ႔ဘ၀မာ မညသညအရာေတြ ရရပငဆငေစခငသလဟ ေမးပါ။ ကေလးသငယအခြငအေရးမား အကဥးခပမတစ (ေလကငခနး ၂.၂.၁) တြငေဖာျပထားေသာ ကမၻာကလသမဂၢ ကေလးသငယအခြငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပက ေျပာျပၿပး Flipchart မားအေပၚတြင ေရးထားေသာ အဓကအခြငအေရး ၁၀ ခက မတဆကေျပာျပပါ။

သငတနးပ႕ခသမားအတြက အႀကျပခကမား

အကယ၍ ေလကငခနး ၂.၂.၂ - “ကြႏပ၏ အခြငအေရးမားက ကြႏပသသည။” က ျပလပၿပးပါက ဤေလကငခနးအတြငး ေလကငခနး ၂.၂.၂ မ ပနးခပမားက ျပနသးႏငလငပေကာငးသည။ ပနးခပမားက တစပခငးစျပၿပး မညသညအခြင အေရးမားႏငသကဆငသညက ေမးျမနးပါ။ ထ႔ေနာက ပနးခပမားက သကဆငရာ Flipchart နေဘးတြငထားရပါ။ ထနညးသည အခြငအေရး ၁၀ ခက စတ၀ငစားဖြယ မတဆကေသာနညးျဖစသည။

အဆင ၁ မတဥာဏစစေဆးျခငး - ၅ မနစ

ကေလးသငယအခြငအေရးႏငသကဆငသည ပစတာ ၁၀ ခက ျပလပမညဟ ရငးျပပါ။ သငတနးသားမားက ႏစေယာကတစတြ အဖြ႔ဖြ႔ပါ။ တစတြလင ပစတာတစခစျပလပရမညဟ ေျပာပါ။ ေဆာငပဒတစခ၊ ပတစပ (သ႔) ရပပမား၊ မဂၢဇငးႏင သတငးစာမားမ စာသားမားက ျဖတညႇပကပလပျခငး (သ႔) နာမညႀကးကာတြနးသရပေဆာငမား၏ ေန႔စဥလႈပရားေဆာငရြကမႈ

အဆင ၂ ပစတာမားျပလပျခငး - မနစ ၂၀

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၂

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ38

သငရး ၂

အဆင ၃ ကေလးသငယအခြငအေရးမားက ေဆြးေႏြးျခငး - မနစ ၂၀

ပစတာမားကၾကညရႈၿပး ရလဒအေျဖမားက ေအာကပါေမးခြနးမားကအသးျပ ၿပး ေဆြးေႏြးပါ။ • ဘယအခြငအေရးေတြက ကယအတြက ဖနတးေပးဖ႔/ေတြ႔ရဖ႕ ခယဥး သလ။ ဘာေၾကာငလ။ • ကယရပရြာမာရတကေလးေတြက ဒမာပါတအခြငအေရးေတြက ခစား ရတယလ႔ထငသလား။ မထငရင ဘယအခြငအေရးေတြက မခစားရတာလ။ • ဒအခြငအေရးေတြက ခစားရာမာ ေယာကားေလးန႔ မနးကေလးအၾကား မတညမႈေတြ ရသလား။ ရတယဆရင ဘာေၾကာငမတညတာလ (သ႔) တနးတညမမျဖစတာလ။ အဒမတညမႈ (သ႔) မညမမႈေတြက သငအေန န႔ သေဘာတသလား (သ႔) မတဘးလား။ • ကေလးအခြငအေရးေတြက ခစားရာတြင (ဥပမာ) တငးရငးသားလမး (သ႔) ကးကြယမႈ မတတ ကေလးအခငးခငးအၾကား မတညမႈေတြရ သလား။ အဒ မတညမႈ (သ႔) မညမမႈေတြက သေဘာတပါသလား (သ႔) သေဘာမတဘးလား။ • “ကေလးမားအားလး တနးတပငျဖစသည” ဆတအဆက ဘယလျမင သလ။ သငရပရြာမာရတကေလးေတြက အခြငအေရးေတြက ညညမမ ရေနတယလ႔ ထငသလား။ ထငရငဘာေၾကာငလ။ မထငရငဘာေၾကာင လ။ ဒအတြကဘာလပလ႔ရမလ။ • ဘယအခြငအေရးကအျမငဆးဥးစားေပးသငတအခြငအေရးအျဖစထား ခငသလ။ ဘာေၾကာငလ။ ေအာကပါ အဓကအသေပးလသည အေၾကာငးအရာမားျဖင အႏစခပပါ။ • မညသညႏငငမလာသညျဖစေစ၊ ဆငးရသညျဖစေစ ခမးသာသည ျဖစေစ၊ ကားျဖစေစ မျဖစေစ၊ မညသညလမးပငျဖစပါေစ၊ မညသည ဘာသာက ကးကြယသညျဖစေစ၊ မညသညေနရာတြင ေမြးဖြားသည ျဖစေစ၊ မညသပငျဖစပါေစ ေယာကားေလးမားႏင မနးကေလးမား အားလးတြင တညေသာ အခြငအေရးမားရၾကသည။ • ဆငးရေသာႏငငမား (သ႔) မသားစမားသည ခမးသာေသာႏငငမား(သ႔) မသားစမားႏငယဥလင အခ႕ေသာအခြငအေရးမားက လကလမးမမႈ ပမနညးပါးသည။ ထသ႔ျဖစျခငးမာ ဆငးရေသာႏငင (သ႔) မသားစ

ပမား စသညျဖင အမးမးျပလပႏငသည။ Flipchart တစခစအေပၚတြင အျခားအတြမားျပလပထားေသာ အရာမားႏင ႀကးစားခတဆကခငးပါ။ 3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၂

39အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

• ကေလးမား၏ အထးေစာငေရာကမႈမားလအပမႈႏင ထခကလြယမႈမား ေၾကာင ၄ငးတ႔ကနးမာသနစြမးစြာ ဖြ႔ၿဖးတးတကေစရန အထးအေလး ေပး ကာကြယေစာငေရာကမႈမား လအပသည။ • အေျခခကေလးသငယအခြငအေရးမားအားလးသည လသားမားအား လးလကခေသာ အခြငအေရးမားျဖစသည။ • ကမၻာကလသမဂၢ ကေလးသငယအခြငအေရးဆငရာ သေဘာတစာခပ သည ထအခြငအေရးမားက ကာကြယရနႏင စညးၾကပရန ခပဆ ထားေသာ စာခပျဖစၿပး ျမနမာႏငငအပါအ၀င ႏငငေပါငး ၁၉၆ ႏငငမ လကမတေရးထးထားသည။ ထသ႔လကမတေရးထးျခငးသည ကေလး မားကထအခြငအေရးမားခစားရေစရနႏငအခြငအေရးမားက ကာကြယ ရန ကတက၀တျပထားျခငးျဖစသည။

မားတြငအခြငအေရးနညးနညးသာရႏငၿပး ခမးသာေသာႏငင (သ႔) မသားစ မားတြင အခြငအေရးမားမားရသညဟ ဆလျခငးမဟတပါ။ • ကေလးသငယမားအားလးအဆပါအေျခခအခြငအေရးမားက ရရခစား ခြငရေစရန အစးရတြင တာ၀နရသည။ မသားစႏင ရပရြာမားသည လညး ကေလးသငယအခြငအေရးမားႏင ကေလးမား၏ဘ၀ သာယာ ၀ေျပာမႈက ပပးေပးရန တာ၀နရသည။

အဆင ၄ အႏစခပျခငး - ၁၀ မနစ

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၂

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ40

သငရး ၂

41အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

အခနး ၂.၃ ကြႏပတြငရေသာ အခြငအေရးမားႏင တာ၀န၀တရားမား

အေၾကာငးအရာအခြငအေရးဆသညမာ တာ၀န၀တရားႏင တြေနသည။ ဤအခနးတြငပါရေသာေလကငခနးတြင သငတနးသားမားက ႏငငသားေကာငးႏင ရပရြာသရပရြာသားေကာငးတစေယာက၏ တာ၀န၀တရားမားက သရေစရန အေလးေပးထားသည။ လတစဥး၏အခြငအေရးႏင အျခားလတစဥး၏ အခြငအေရးမားသည ပဋပကၡျဖစတတၿပး ၄ငးကေျဖရငးရန ျဖစႏငေျခရေသာ အေျဖက ရာေဖြရမည။

အဓကအသေပးလသည အေၾကာငးအရာ• အခြငအေရးဆသညမာ တာ၀န၀တရားႏငတြေနေၾကာငး သျမငေစရန• တျခားသမားက ထခကမညဆပါက မမတြငအခြငအေရးရသညဆၿပး မညသညအရာက မဆ ေျပာဆျခငး (သ႔) လပကငျခငးမး မျပလပရပါ။ • သငတြင သငကယပငအခြငအေရးက ကာကြယႏငသည တာ၀နရသကသ႔ တစပါးသမား ၏ အခြငအေရးမားကလညး ကာကြယရမည တာ၀နရသည။

ေလကငခနးမား၂.၃.၁ ကြႏပဘာလပသငသလ။ ၂.၃.၂ ကြႏပေျဖရငးႏငသည။

သကဆငရာအခနးမား၂.၁ လတငးတြင အခြငအေရးမားရသည။ ၂.၂ ကေလးသငယအခြငအေရးမား ၂.၄ ကြႏပ၏အခြငအေရး၊ ကြႏပတ႔၏အခြငအေရး စညးရးရန ၁၁.၂ အလပတြငရေသာ အခြငအေရးမား

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၃

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ42

သငရး ၂

ေလကငခနး ၂.၃.၁ ကြႏပဘာလပသငသလ။

ရညရြယခက• အခြငအေရးဆသညမာ တာ၀နႏငတြေနေၾကာငး သရနားလညေစရန • ႏငငသားေကာငးႏငရပရြာသရပရြာသားေကာငးတစေယာက၏တာ၀န၀တရားမားက သရနားလညေစရန

ဥးတညအပစကေလးမားႏင လငယမား (နညးလမး က)၊ လႀကးမား (နညးလမး ခ)

ၾကာျမငခနမနစ ၉၀

ထငခေနရာခထားမႈမားစားပြ ၅ လးျဖငအပစဖြ႕ထငသညပစ (သ႔) ထငရနေနရာ ၅ ေနရာ

သငတနးသးပစၥညးမား• ကေလးသငယအခြငအေရး ရပပကတျပား ၁၀ ခပ (ေလကငခနး ၂.၂.၁ တြငရေသာ သငေထာကက ၂.၂.၁ က)• အနညးဆး မာကာ ၁၀ ေခာငးႏင Flipchart စာရြက ၁၀ ရြက • အမတအသားေပးတပေခြ ၁ -၂ လပ

သငတနးအေထာကအကျပပစၥညး၂.၂.၁ က - ကေလးသငယအခြငအေရး ရပပကတျပား ၁၀ ခပ (နညးလမး က) ၂.၃.၁ က - အဖြ႕လကေလကငခနးမားအတြက ေမးခြနးမား - အခြငအေရးမားႏင တာ၀န၀တရားမား (နညးလမး ခ) အကဥးခပမတစ - အခြငအေရးမားႏင တာ၀န၀တရားမား

သငတနးအစအစဥအဆငမား၁။ သငအမဓားျပတကခရလင - ၁၀ မနစ နညးလမး က - ကေလးမားႏင လငယမား ၂။ ကေလးသငယအခြငအေရး ရပပကတျပားမားက ျဖန႔ေ၀ျခငး - ၁၀ မနစ

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၃

43အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

သငတနးသားမားက ေအာကပါေမးခြနးမားက ေမးပါ။ သငအမနးနားခငးအမ က ဓားျပတကေနတာျမငလင သငဘာလပမလ။ အေျဖအခ႕ကနားေထာငၿပး ေနာက မမရပရြာအတြငး ၿငမးခမးမႈႏင ေဘးကငးလျခမႈကလခငပါက လတငး သည တစဥးႏငတစဥး ကညရမညဟရငးျပပါ။ ရပရြာသရပရြာသားတငး သည တကယေရေဘးကငးလျခခြငရရမညျဖစသည။ ေဘးကငးလၿခမႈသည လတစဥးစ ထနးသမးထားရရမည တာ၀န၀တရားလညးျဖစသည။ သငေၾကာင တပါးသမား မထခကပါေစႏင။ သငသည အမားက ၾကညရႈေစာငေရာကပါ။

သငတနးသားမားအားလးက အဖြ႕ ၁၀ ဖြြ႕ခြပါ။ အဖြ႕ ၂ ဖြ႕က စားပြတစလးစတြင (သ႔) ထငစရာေနရာ တစခစတြင ေနရာခပါ။ အဖြ႕တစဖြ႕စက ကေလးသငယ အခြငအေရး ရပပကတျပား (သငေထာကက ၂.၂.၁ က) ၁ ကတစ၊ မာကာ ၁ ေခာငးႏင Flipchart စာရြက ၁ ရြကစေပးပါ။ ယခငသငခနးစာမားတြင ရပပကတျပားမားက အသးျပၿပးၿပဆပါက ရပပမားက မတမသလားဟ ေမးျမနးပါ။ အကယ၍ မမတမပါက (သ႔) ရငးႏးမႈမရေသးပါက ကေလးသငယ အခြငအေရး ကတျပား ၁၀ ကတစလးက တစကတခငးရငးျပပါ။ အားလး ေသခာစြာနားလညၿပးေနာက ၄ငးတ႔၏ကတျပားမားက Flipchart စာရြကမား အေပၚတြင ကပခငးပါ။

ရပပေအာကတြင၁) ထရပပပါအခြငအေရးႏငပတသကသည ၄ငးတ႔ထားရရမည တာ၀န ၀တရားမား ႏင၂) ထရပပပါအခြငအေရးႏငပတသကသညအျခားသမားထားရရမည တာ၀န၀တရားမား စာရငး ၂ ခကျပစခငးပါ။ ထစာရငးသည အရမးအရညႀကးျဖစရနမလပါ။ အနညးဆး မမထားရရမည တာ၀န၀တရား ၂ ခႏင တျခားသမားထားရရမည တာ၀န၀တရား ၂ခ ရရလင အဆငေျပသည။ သငတနးနညးျပမ အတနးတြငးလညလညၾကညရႈလက အၾကဥာဏမားေပးပါ။ ၁၅ မနစၾကာၿပးေနာက အဖြ႕တစဖြ႕စက ၄ငးတ႔၏

အဆင ၁ သငအမဓားျပတကခရလင - ၁၀ မနစ

အဆင ၂ ကေလးသငယအခြငအေရး ရပပကတျပားမားက ျဖန႔ေ၀ျခငး - ၁၀ မနစ

အဆင ၃ အဖြ႕လကေလကငခနး - ကေလးအခြငအေရး တစခစအတြက တာ၀န၀တရား ၂ ရပစ - မနစ ၄၀

နညးလမး က - ကေလးမားႏင လငယမား

၃။ အဖြ႕လကေလကငခနး - ကေလးအခြငအေရး တစခစအတြက တာ၀န၀တရား ၂ ရပစ - မနစ ၄၀ ၄။ အခြငအေရးမားႏင တာ၀န၀တရားမားက ေဆြးေႏြးျခငး - ၂၅ မနစ ၅။ အႏစခပျခငး - ၅ မနစ

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၃

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ44

သငရး ၂

သငတနးပ႕ခသမားအတြက အႀကျပခကမား

အဆင ၃ တြင ျပလပေသာ တငျပမႈမားသည အေျဖမနေပးရနအတြကမဟတပါ။ အေၾကာငးအရာက ေဆြးေႏြးရနသာ တကတြနးလျခငးျဖစသည။ အမနတကယတြင အေျဖမားအားလးသည အနညးႏင အမား အတတပငျဖစသည။ လတငးတြင အျခားသမားက နားေထာငေပးရန၊ အျခားသမား၏ ယၾကညမႈမားက ေလးစားေပးရနႏင မမတတျပမရန တာ၀နမားရသည။ အကယ၍ ၄ငးတ႔၏အခြငအေရးမား (သ႔) အျခားသမား၏ အခြငအေရးမားအား ခးေဖာကခရပါက ထခးေဖာကမႈမားက တြနးလနရန တာ၀နရသည။ အေသးစတက အကဥးခပမတစ - အခြငအေရးမားႏင တာ၀န၀တရားမားတြင ၾကညပါ။

သငတနးသားမားအားလးက ၅ ဖြ႕ခြပါ။ အဖြ႕တစဖြ႕စက ေမးခြနးမားပါေသာ စာရြက (သငေထာကက ၂.၃.၁ က) တစရြက၊ မာကာမားႏင Flipchart စာရြက ၁ ရြကစ ေပးပါ။ အေျဖမားက Flipchart စာရြကအေပၚတြင စဥးစား ေရးသားရနအတြက ၁၅ မနစအခနေပးပါ။ အဖြ႕ထတြငရေသာ လငယႏင လႀကးတငးသည ေမးခြနးမားက ေသခာစြာနားလညပါေစ။ အကယ၍ သငတနးသားမားသည စာေကာငးေကာငးမတတပါက သငတနးနညးျပမ ေမးခြနးမားက ဖတျပရငးျပရမည။

အဖြ႕တစဖြ႕စသည ၄ငးတ႔အေျဖမားက မကႏာစညတငျပရန ၅ မနစအခန ရသည။

နညးလမး ၂ ခစလးအတြက ဆကလကျပလပပါ။

နညးလမး ခ - လငယမားႏင လႀကးမား

အဆင ၂ အဖြ႕လကေလကငခနး - မနစ ၂၀

အဆင ၃ လ႕အခြငအေရးမားႏင တာ၀န၀တရားမားအား အပစလကတငျပမႈ - မနစ ၃၀

တငျပခကမားၿပးဆးပါက မကႏာစညေဆြးေႏြးမႈက ေအာကပါေမးခြနးမားျဖငျပ လပပါ။ • ဘယအခြငအေရးေတြမာ သတ႔န႔အတရရမည တာ၀န၀တရားက ရငးလငးေနသလ။ • ဘယအခြငအေရးေတြမာ သန႔အတရရမည တာ၀န၀တရားေတြက ရငးရငးလငးလငး မရဘးလ။ • အခ႕တာ၀န၀တရားေတြသည ထားရျခငးမာ လြယကသလား (သ႔) ခယဥးသလား။ ဘာေၾကာငလ။

အဆင ၄ အခြငအေရးမားႏင တာ၀န၀တရားမားက ေဆြးေႏြးျခငး - ၂၅ မနစ

စာရငးမားကတငျပခငးၿပး စာရြကမားက နရအေပၚတြင ကပထားၾကရနေျပာပါ။ (အကယ၍ ကေလးမား (သ႔) လငယမားသည စာသပမတတပါက စာျဖင ေရးသားျခငးအစား ပျဖငဆြျပျခငးမးကလညး ျပလပႏငသည။)

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၃

45အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

ေအာကပါတ႔ကရငးျပၿပး အႏစခပပါ။ • အခြငအေရးမားႏငအတ တာ၀န၀တရားမား တြပါေနသည။ • ကြႏပတ႔တြင သတငးအခကအလကမားက ရာေဖြရနႏင ကြႏပတ႔၏ အခြငအေရးမားက ရာေဖြရန တာ၀နရသည။ • တျခားသမားက ထခကမညဆပါက ကယမာအခြငအေရးရသညဆ ၿပး မညသညအရာကမဆ ေျပာဆျခငး (သ႔) လပကငျခငးမး မျပလပရ ပါ။ • ကြႏပတ႔တြင မမတ႔၏အခြငအေရးမားကသာမက တစပါးသမား၏ အခြငအေရးမားကပါ ကာကြယရန တာ၀နရသည။

အဆင ၅ အႏစခပ - ၅ မနစ3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၃

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ46

သငရး ၂

သငေထာကက ၂.၃.၁ က အဖြ႕လကေလကငခနးမားအတြကေမးခြနးမား - အခြငအေရးမားႏင တာ၀န၀တရားမား၇

လမးညႊနမႈမား - အပစလကေလကငခနးအတြငး အခြငအေရးမားႏင သကဆငေသာ တာ၀န၀တရားမားက အသးျပႏငရန ေအာကပါစာမကႏာမားတြင ေပးထားေသာ အခြငအေရး ၅ ခက ေရြးခယပါ။ သငတနးသားမား၏ ဘ၀ကထငဟပေသာ အေျခအေနမားက ေျပာငးလအသးျပႏငသည။

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

လြတလပစြာ ထတေဖာေျပာၾကားခြငရြာတြငရေသာ ေကးရြာပငပစၥညးမားက ဘ႑ာေငြနညးနညးျဖင မညသ႔ေကာငးမြနေအာင ျပလပၾကမညက ေဆြးေႏြးရန ေကးရြာအစညးအေ၀းပြတစချပလပသညဆပါစ႔။ သငတြင စကားေျပာဆခြငႏင အၾကဥာဏေပးခြင ရသည။ • သငစကားေျပာဆတအခါမာန႔ သငေျပာတစကားေတြမာ ဘာတာ၀နေတြရပါသလ။ • သငရ႕စကားေျပာဆခြငန႔ပတသကၿပး အျခားသေတြမာ ဘာတာ၀နေတြရပါသလ။ • အျခားလေတြရ႕ စကားေျပာဆခြငန႕ပတသကၿပး သငမာ ဘာတာ၀နရပါသလ။

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

ႏငငသားျဖစခြင အကယ၍ သငသည ေလာေလာလတလတ ဖခင (သ႔) မခငတစဥး ျဖစသြားသညဆပါစ႔• ႏငငသားျဖစခြငန႕ပတသကၿပး သငရ႕ေမြးကာစကေလးအေပၚမာ မဘတစေယာကအေန န႕ ဘာတာ၀နရတယ ထငပါသလ။ • ေမြးကာစကေလးန႔ပတသကၿပး သငမာ အျခားဘာတာ၀နေတြရေသးတယလ႔ ထငသလ။ -------------------------------------------------------------------------------------------------------

အေစအပါး (သ႔) ကြနျပခရျခငးႏင အဓမၼခငးေစမႈမ ကငးေ၀းခြင ရြာတြငရေသာ ေကာငမေလးတစေယာကက လစမးတစေယာကမ မသကၤာဖြယရာ စကားေျပာ ေနသညက ျမငသညဆပါစ႔။ မနးကေလးသည ပထမေတာ သသယရပရၿပး ေနာကေတာ စကား လာေျပာသည သစမးႏင လကသြားသည။ • ဒမနးကေလးန႕ပတသကၿပး သငမာဘာတာ၀နေတြရပါသလ။ သငဘာလပမလ။ သင၏ အမအနားတြငေနေသာ လတစေယာကတြငအမအကေကာငမေလးတစေယာကရသည။ ထမနးကေလးအမအျပငထြကသညကျမငရခသည။တစႀကမတြင ထမနးကေလးက အလြနမေပာရႊငေသာ မကႏာျဖင ေတြ႕လကရသည။ သမလကတြငလညး ပြနးပဒဏရာ မားက ေတြ႕လကသည။ • ထမနးကေလးန႔ပတသကၿပး သငမာ ဘာတာ၀နရသလ။

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

၇ Adapted from We the people by Centre of Civic Education, Exercise: What responsibilities accompany our rights?, http://www.civiced.org.

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၃

47အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

ဆႏၵမေပးပငခြင ေရြးေကာကပြတစခက မေပးမညဆပါစ႔။ သငတြင မေပးရနလ ၅ ေယာကရသည။ • လြတလပစြာဆႏၵမေပးခြငန႔ပတသကၿပး သငတြင ဘာတာ၀နေတြရပါသလ။ သင၏ သငယခငးတခ႕မ သငမေပးမညပစအေပၚ သေဘာထားမတညပါက သင၏မေပး ခြငႏငပတသကၿပး ထသငယခငးမားတြင ဘာတာ၀နေတြရပါသလ။ • သင၏ သငယခငးမား၊ အမနးခငးမား (သ႔) ရပရြာအတြငးမ အျခားသမား၏ မဆႏၵေပး ျခငးအေပၚ သေဘာထားမတညပါက ၄ငးတ႔၏ ဆႏၵမေပးခြငႏငပတသကၿပး သငတြင ဘာတာ၀နေတြရပါသလ။

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

တရားမတစြာဆကဆခရခြင တစစတစေယာကမ သင၏လြမားေသာ အျပအမတစစတရာ (သမားပစၥညးခးယျခငး (သ႔) လကမခႏငဖြယရာတစခခက ျပလပျခငး (သ႔) ဥပေဒႏင မညညြတသညအရာတစခခက ျပလပ ျခငး) အေပၚ စြခကတငသညဆပါစ႔။• သငန႔ပတသကၿပး ထသတြင ဘာတာ၀နရသလ။

သငက တစစတစေယာကရ႕ လြမားေသာ အျပအမတစစတရာအတြက စြခကတငသညဆပါစ႔။ • ထသမားႏငပတသကၿပး သငတြင ဘာတာ၀နရသလ။

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

လြတလပစြာကးကြယခြင အကယ၍ သငသည ဘာသာတရားတစခခက ယၾကညသညဆပါစ႔။ သငသည သငရပရြာ အတြငးတြငရေသာ ဘနးႀကးေကာငး၊ ဗလ (သ႔) ဘရားေကာငး တစခခက တကသည။ • သငရ႕ ကးကြယယၾကညမႈန႔ ပတသကၿပး သငတြင ဘာတာ၀နေတြရပါသလ။

သင၏ရပရြာအတြငးတြင သငႏငကးကြယမႈမတညေသာ (သ႔) ဘာမမကးကြယေသာ သမားရသည ဆပါစ႔။ • မမယၾကညရာက ကးကြယခြငန႔ပတသကၿပး တျခားသေတြမာ ဘာတာ၀နေတြရပါသလ။• အျခားသေတြရ႕ ယၾကညရာ ကးကြယမႈ (သ႔) မညသညကမမကးကြယမႈစတ တစပါးသ မား၏ အခြငအေရးေတြက ကာကြယျခငးႏငပတသကၿပး သငမာ ဘာတာ၀နေတြရပါသလ။

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၃

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ48

သငရး ၂

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

ခြျခားဆကဆခရမႈမားမ ကငးေ၀းခြင သငတ႔ရပရြာတြငရေသာ လတစခ႕သည ရပရြာသရပရြာသားမားအတြက လႈပရားေဆာငရြကမႈ တစခ ျပလပရန စစဥေနၾကသည။ • သငက အသက၊ လင၊ လမး စသညျဖင ခြျခားမႈမရေစဘ သငအေပၚတြင မတမႈရေစဖ႔ ထသေတြမာ ဘာတာ၀နေတြရသလ။

သငသည ထလႈပရားေဆာငရြကမႈက ကညေနသညဆပါစ႔။ • ရပရြာအတြငးမာရတ တျခားလေတြန႔ပတသကၿပး သငမာဘာတာ၀နေတြရသလ။

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

လကထပရန အသကျပညခနတြင မမၾကငယာက လြတလပစြာေရြးခယခြင သင၏ မဘမားမ သငက လတစေယာကႏင အမေထာငခေပးရန စစဥေနၾကသည။ ထသက သငမလခငပါ။ • သငရ႕မဘေတြန႔ပတသကၿပး သငမာဘာတာ၀နေတြရသလ။ • သငန႔ပတသကၿပး သငရ႕ မဘေတြမာ ဘာတာ၀နေတြရသလ။

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

ဥေပေဒေအာကတြင သာတညမ အကာအကြယခထားရခြင အစးရသည အေျခခအေဆာကအဥစမကနးတစခက ေဆာကလပမညျဖစေသာေၾကာင သငတ႔ တစရြာလး ေရႊ႕ေျပာငးေပးရမညျဖစသည။ • သငတ႔န႔ပတသကၿပး အစးရမာ ဘာတာ၀နေတြရပါသလ။

သင၏ အမနးခငးသည ၾသဇာအာဏာရသျဖစၿပး ထသသည အျခားရြာသားမားထကပၿပး ေလာေၾကးပရသညက သရသည။ • အျခားရြာသားေတြန႔ပတသကၿပး သငမာ ဘာတာ၀နေတြရပါသလ။

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၃

49အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

ကြႏပတ႔အားလးသည အေျခခအခြငအေရးမားက ရရခစားခြငရသငသညဟ အားလး သေဘာတထားၾကသည။ ဥပမာ - လသားတငးသည လတနးေစေနႏငခြင၊ ပညာသငခြငႏင လြတလပစြာေျပာဆခြငဟေသာ အခြငအေရးမားက လခငၾကသည။ ကြႏပတ႔သည လြတလပစြာ ယၾကညခြငရၿပး ထယၾကညမႈအတြက တရားစြမခလၾကေပ။ ထ႔အျပင ညႇငးပနးႏပစကခရျခငးမ ကငးေ၀းခြင၊ ဥစၥာပစၥညးပငဆငခြငႏင မမသြားလရာက သြားလာႏငခြငမားကလညး လခငၾကသည။ မဆႏၵေပးႏငသည အသကအရြယတြငရေသာ ႏငငသားမားသညလညး ဆႏၵမ ေပးလၾကသည။ လသားတငးသည အဆပါအခြငအေရးမားက သာတညမ ခစားခြငရသညဟဆလျခငးမာ တစစ တရာသည မမအတြက အခြငအေရးတစချဖစပါက တျခားသမားအတြကလညး အခြငအေရး တစချဖစမညဟ ဆလျခငးျဖစသည။ လသားတငး၏ အကးစးပြားအလ႔ငာ လ႔အခြငအေရးမားႏင ကေလးသငယအခြငအေရးမားက ကာကြယထားျခငးျဖစသည။ ထအခြငအေရးမားသည တာ၀န၀တရားမားႏင ပးတြလာျခငးေၾကာင အခြငအေရးမားက လခငသညဆပါက ၄ငးႏင ပးတြပါလာေသာ တာ၀န၀တရားမားကပါ တြယရမညျဖစသည။ အယခညးပလပ၍ မရပါ။ လတ႔သည တစဥးႏငတစဥး တာ၀နရသငၿပး တစဥး၏အခြငအေရးက တစဥးမ ေလးစားသငသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ အခြငအေရးမားသည အားလးႏင သကဆငေသာေၾကာငျဖစသည။ ႏငငသားတစဥးအေနျဖင တာ၀န၀တရားမားရသည။ ဥပမာ - • သတငးအခကအလကမားရာေဖြရနႏင မမ၏အခြငအေရးမားက သေအာငႀကးစားရန • တစဥးႏငတစဥး နားေထာငရန • တစဥး၏ အယအဆက တစဥးမ ေလးစားရန• တစဥး၏ ယၾကညမႈ ႏင/သ႔ အျပအမက တစဥးမ ေလးစားရန • ဆႏၵမေပးခြငက ကငသးရန • ေ၀ဖနမႈမျပလပမတြင အမနတရားကရာေဖြရန • မမ (သ႔) အျခားသမားမ အခြငအေရးေဖာကဖကမႈတစခကးလြနပါက အေရးယ ေဆာငရြကရန • အခြငအေရးေဖာကဖကမႈမားက တြနးလနရန အျခားသမားအား စညးရးလႈ႕ေဆာရန

အကဥးခပမတစ - အခြငအေရးမားႏင တာ၀န၀တရားမား3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၃

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ50

သငရး ၂

ေလကငခနး ၂.၃.၂ ကြႏပေျဖရငးႏငသည။

ရညရြယခက• အခြငအေရးဆသညမာ တာ၀နႏငတြေနေၾကာငး သရနားလညေစရန • မတညေသာလအသးသး၏ အခြငအေရးမားသည ပဋပကၡျဖစႏငသညက သရထားရန• ထပဋပကၡမားကေျဖရငးရန ျဖစႏငေျခရသည အေျဖမားက စဥးစားရန

ဥးတညအပစကေလးမားႏင လငယမား

ၾကာျမငခနမနစ ၆၀

ထငခေနရာခထားမႈမားစားပြမားျဖင အပစလကထငသညပစ

သငတနးသးပစၥညးမား• ကာတြနးစာမကႏာမား (သငေထာကက ၂.၃.၂ က) မတ၊ တစဖြ႕လင ကာတြနးတစခစ • ေရာငစခတမား • အမတအသားေပးတပေခြ

သငတနးအေထာကအကျပပစၥညး၂.၃.၂ က - ကာတြနးမား

သငတနးအစအစဥအဆငမား၈ ၁။ အခြငအေရးမားက ကငသးရာတြင ျဖစႏငေျခရေသာ ပဋပကၡမား၏ သေဘာတရားက မတဆကေပးျခငး - ၅ မနစ ၂။ အပစလကေလကငခနး - ၁၅ မနစ ၃။ တစဖြ႔စမ ျပနလညတငျပမႈမားႏင ေဆြးေႏြးမႈ - မနစ ၃၀ ၄။ အကဥးခပ - ၅ မနစ

၈Adapted from: It’s Only Right! A Practical Guide to Learn More about the Convention on the Rights of the Child by Susan Fountain (UNICEF: New York, 1993), Activity 6: Rights in Conflict Cartoons, p.39 - 42.

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၃

51အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

တခါတရတြင တစစတစေယာက၏ အခြငအေရးသည တျခားတစေယာက ၏အခြငအေရးႏင ကြလြဆန႔ကငမႈျဖစတတသည။ ဥပမာ - လတစေယာက သည လြတလပစြာ ထတေဖာေျပာၾကားခြငက အသးခလက တစျခားသ တစေယာက၏ ကား/မေရးရာကစၥ၊ လမး၊ မးႏြယ၊ ကးကြယမႈ၊ လမႈ႕ အေနအထား စသညတ႔အေပၚတြင ခြျခားဆကဆကာ ေစာကားေျပာဆျခငး မား ျပသညဆပါစ႔။ အေျပာခရေသာသမာ စတဆး ေဒါသထြက မညျဖစသည။ သသညလညး ခြျခားဆကဆခရျခငးမ ကငးေ၀းခြင ရရမညျဖစသည။ ရလဒ အားျဖင ပဋပကၡျဖစလာသည။ တခါတရတြင အခြငအေရးတစခကပင ယဆခကမား ကြလြေနသညလညး ရသည။ ဥပမာ - ကေလးသငယမားသည အႏငကငႏပစကခရျခငးမ ကာကြယခထားရမညဟသေသာလညး တခါတရတြင သားသမးက ဆးမ သညအေနျဖင ရကေကာငးရကႏငသညဟ မဘမားမ ေတြးတတသည။ ကေလးဘကမစဥးစားလင မညသညရကႏကမႈမးမဆသည ရပပငးဆငရာ အႏငကငႏပစကမႈဟ ယဆသည။ ဤသငခနးစာတြင သငတနးသားမား သည အလားတပဋပကၡျဖစတတသည အေျခအေနအခ႕က ေတြးေတာရ မညျဖစသည။

သငတနးသားမားအားလးက အဖြ႕၀င ၄ - ၅ ေယာကပါ၀ငေသာ အဖြ႔ငယမားခြပါ။ အဖြ႕တစဖြ႕စက ကာတြနးစာရြက (သငေထာကက ၂.၃.၂ က) မတ တစရြကစေပးပါ။ အဖြ႕မားက ကာတြနးတြငပါေသာ ရပပႏစပကၾကညေစၿပး ပဋပကၡက ေျဖရငးရန နညးလမးမားက စဥးစားခငးပါ။ အဖြ႕တစဖြ႕စသည ကနရေနေသာ ကာတြနးအကြက ၄ ကြကက ျဖညစြကျခငးျဖင ကာတြနးက ၿပးျပညစေအာင ျဖညဆြရမည။ (ကာတြနးပမားသည လရနမလပါ။ ဇာတေၾကာငးႏင ပဋပကၡအတြက အေျဖမားေပၚလင ရသည။)

အဆင ၁ အခြငအေရးမားက ကငသးရာတြင ျဖစႏငေျခရေသာ ပဋပကၡမား၏ သေဘာတရားက မတဆကေပးျခငး - ၅ မနစ

အဆင ၂ အပစလကေလကငခနး - ၁၅ မနစ

အဖြ႕မားအားလးသည ၄ငးတ႔ဆြထားေသာ ပျပငဇာတေၾကာငးမားက တငျပၾကရမညျဖစၿပး ေအာကပါေမးခြနးမားျဖင မကႏာစညေဆြးေႏြးမႈက ျပလပပါ။ • ပဋပကၡအတြက အေျဖရာရတာ ခကသလား။ ဘာေၾကာငခကသလ။ ဘာေၾကာငမခကဘးလ။ • အေျဖအတတရၾကတ အဖြ႕ေတြရသလား။ • ဘယလအေျဖမးက ျဖစဖ႔အမားဆးျဖစမလ။ ဘာေၾကာငလ။

အဆင ၃ တစဖြ႔စမ ျပနလညတငျပမႈမားႏင ေဆြးေႏြးမႈ - မနစ ၃၀

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၃

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ52

သငရး ၂

ေအာကပါအခကမားျဖင သငခနးစာက အႏစခပပါ။ • အခြငအေရးမားႏငအတ တာ၀န၀တရားမား တြပါေနသည။ • တျခားသမားက ထခကမညဆပါက ကယမာအခြငအေရးရသညဆၿပး မညသညအရာကမဆ ေျပာဆျခငး (သ႔) လပကငျခငးမး မျပလပရပါ။ • ကြႏပတ႔တြင မမတ႔၏အခြငအေရးမားက ကာကြယလက အခြငအေရး ခစားေနခနတြင အျခားသမား၏ အခြငအေရးမားကလညး မေဖာက ဖကမေအာင ႀကးစားရမညျဖစသည။ • အျခားသမား၏အခြငအေရးမားက ေလးစားနားလညျခငးျဖင ပဋပကၡ မားက ကာကြယႏငသည။

အဆင ၄ အကဥးခပ - ၅ မနစ

• ဘယလအေျခအေနမးမာ ႏစဥးႏစဖကစလး လတာရသြားၾကသလ။ • ဒလပဋပကၡျဖစတ အေျခအေနမး သငမာရဖးလား။ ရတယဆ သငဘယလလပသလ။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၃

53အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

လမးညႊနမႈမား - ေလကငခနးအတြငး ကာတြနးမတမားက အဖြ႕တစဖြ႕လင တစရြကစေပးပါ။ အခ႕အဖြ႕မားသည တညေသာကာတြနးမားက ရရမည။

ကာတြနး ၁ ခြျခားဆကဆခရျခငးမ ကငးေ၀းခြငႏင လြတလပစြာထတေဖာေျပာဆခြငတ႔ အၾကားရ ပဋပကၡ

ေကာငးမာ ေကာငမေလးတစေယာကက သ႔သငယခငး ေကာငမေလးကေျပာတယ။

“မကမနထထ၀တတသေတြကမႀကကဘး။ သတ႔ ပက ငတးန႔တၿပး ဒတေအာကတယ ထငတယ။”

မကမနန႔ေကာငမေလးက သ႔ကဒါမးေ၀ဖနတာေတာ မတရားဘးလ႔

ေျပာတယ။

သငေထာကက ၂.၃.၂ က ကာတြနးမား3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၃

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ54

သငရး ၂

ေကာငေလးတစေယာကက ေနာကေန႔ေကာငးမာ စာေမးပြေျဖဖ႔အတြက စာကကေနတယ။ ဒါေပမယ သဗကဆာေနတယ။ သ႕မာ ညစာအတြက စားစရာ

ထမငးနညးနညးန႔ ငါးပရညပရတယ။

ေကာငေလးရ႕မဘေတြက သတ႔အလပမရာႏငလ႔ မသားစထက လကနအတြက စားစရာမ၀ယႏငဘး လ႔ ေျပာတယ။ အလပရငအမားစက ကေလးေတြ

ကပ ငားတယ။ လႀကးေတြက မငားၾကဘး။

ကာတြနး ၂ ပညာသငၾကားခြငႏင ကနးမာေရးႏငညညြတၿပး လေလာကေသာ စားနပရကၡာရရခြငတ႔အၾကားရ ပဋပကၡ3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၃

55အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

ကာတြနး ၃ မသားစ၏ ခစခငးေမတာရရခြငႏင အႏငကငႏပစကခရမႈမား၊ အျမတထတခရမႈမားႏင လစလရႈခရမႈမားမ ကငးေ၀းခြငတ႔အၾကားရ ပဋပကၡ

အေဖက အရကမးၿပး ျပနလာျပနတယ။ အေမန႔ရနျဖစတယ။ ဒါမးက မၾကာခဏ

ျဖစေနတာပ။

သတ႔အေမက သတ႔အေဖကရကတအခါမာ ကေလးေတြက ၀မးနညးတယ၊ ေၾကာကတယ၊

စတဆးတယ။ သတ႔ဘယလလပရမယမနးလညး မသဘး။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၃

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ56

သငရး ၂

57အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

အခနး ၂.၄ ကြႏပ၏အခြငအေရး၊ ကြႏပတ႔၏အခြငအေရးမား စညးရးစ႔။

အေၾကာငးအရာဤသငခနးစာတြင အတေပါငးစညးလပေဆာငျခငး၏ အေရးႀကးမႈက အဓကရငးျပထားသည။ သငတနးသားမားသည ဘတညသညပနးတငတစခသ႔ ေရာကရရန မညသ႔ပးေပါငး လပေဆာင ရမညႏင အစအစဥဆြရမညက သငယရမညျဖစသည။

အဓကအသေပးလသည အေၾကာငးအရာ• လတငးတြင ေပါငးစညးလပေဆာငရန အခြငအေရးရသည။ • သငသည အဖြ႕ႏငလပေဆာငလင ပအစြမးထကသည။ • ဘတညေသာ ပနးတငတစခသ႔ေရာကရရန ပးေပါငးလပေဆာငျခငးသည မသားစ၊ ရပရြာ၊ ျပညနယ/တငး၊ ႏငငေတာႏင အျပညျပညဆငရာ အဆငအသးသးအတြက လအပသည။ • အပစအတြငးတြငရေသာ မတကြျပားမႈမားက ေလးစားပါ။ လတငးလတငးတြင အရည အေသြးတစမးစရၿပး ဘတညေသာ ပနးတငတစခသ႔ေရာကရရန လတငးလတငးသည သ႕နညးသ႕ဟနျဖင ကညေဆာငရြကႏငသည။ • လြတလပစြာ စညးရးခြငသည လသားအားလး၏ အေျခခအခြငအေရးတစရပျဖစသည။ ၄ငးတြင ေအာကပါတ႔ပါ၀ငသည။ လြတလပစြာစေ၀းခြင လြတလပစြာအဖြ႕အစညးဖြ႕စညးခြင အဖြ႕အစညးအတြငးသ႔ လြတလပစြာ၀ငေရာကခြင (သ႔) မ၀ငေရာကခြင အလပသမားအစညးအရးမားႏင သကဆငခြင

ေလကငခနးမား၂.၄.၁ ဥးေခါငးအမားႀကးသည ဥးေခါငးတစလးထကသာသည။ - ကားဆကပေဟဠ၂.၄.၂ စညးရးၾကစ႔

သကဆငရာအခနးမား၅.၂ သငသည အဖြ႕ႏငလပေဆာငလင ပအစြမးထကသည။ ၁၁.၂ အလပတြငရေသာ အခြငအေရးမား

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၄

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ58

သငရး ၂

ရညရြယခက• အတတကြစေပါငးလပေဆာငျခငး၏ အေရးႀကးမႈက သရနားလညေစရန • ပးေပါငးေဆာငရြကျခငး၏ အကးေကးဇးမားက သရေစရန

ဥးတညအပစကေလးမား၊ လငယမားႏင လႀကးမား

ၾကာျမငခနမနစ ၆၀

ထငခေနရာခထားမႈမားစားပြမားျဖင အပစလကထငသညပစ

သငတနးသးပစၥညးမား• အဖြ႕တစဖြ႕စအတြက ကားဆကပေဟဠ အပငးအစမား (သငေထာကက ၂.၄.၁ က) တစစစ • ေလလာသမားအတြက ေစာငၾကညရနစာရငးမား (သငေထာကက ၂.၄.၁ ခ) မတမား

သငတနးအေထာကအကျပပစၥညး၂.၄.၁ က ကားဆကပေဟဠစာအပငးအစမား ၂.၄.၁ ခ ေလလာသမားအတြက ေစာငၾကညရနစာရငးမားအကဥးခပမတစ - စညးရးခြငႏင ကားဆကကစားနညး

သငတနးအစအစဥအဆငမား၉ ၁။ အပစလကေလကငခနးတစခစစဥၿပး ကစားနညး၏ စညးမဥးမားက ရငးျပျခငး - ၁၀ မနစ ၂။ စတရနးမား တတတဆတျပလပျခငး - ၁၀ မနစ ၃။ ေဆြးေႏြးမႈ - ၃၀ မနစ ၄။ အဓကအသေပးလသည အေၾကာငးအရာမားျဖင အႏစခပျခငး - ၁၀ မနစ

ေလကငခနး ၂.၄.၁ ဥးေခါငးအမားႀကးသည ဥးေခါငးတစလးထကသာသည။ ကားဆကပေဟဠ

၉ Adapted from: Health Care Together: Training Exercises for Health Workers in Community Based Programmes by Mary P. Johnston & Susan B. Rifkin (Macmillan Publishers Ltd.: London, 1987), Exercise: Broken Squares, p. 57-60.

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၄

59အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

သငတနးသားမားက အမားဆး ၆ ဥးပါ၀ငေသာ အဖြ႕ငယမားဖြ႕ပါ။ တစဖြ႕တြင ၅ ေယာကသည ေနရာတြငထငရမညျဖစၿပး ကနတစေယာက (ကနသမား) သည ေလလာသ (မား) ျဖစမည။ ေလလာသ (မား) သည စားပြပတလညတြင လညလညႏငသည။ အဖြ႕တစဖြ႕ခငးစက ကစားနညး၏ စညးမဥးမားက ရငးျပပါ။ • လတစဥးခငးစသည ကားဆကအပငးအစ ၃ ခစရရမည။ • အပငးအစ ၃ ခလင စတရနးတစခႏႈနးျဖင တစဖြ႕လင စတရနး ၅ ခ ျပလပရမည။ • မညသမ စကားေျပာခြင (သ႔) အခကျပခြငမရ။ • အပငးအစမားက ေပးပစႏငသည။ သ႔ေသာ အဖြ႕အတြငးတြငရေသာ အျခားေသာ ကစားသမားမား၏ အပငးအစမားက မညသညနညးႏငမ ေတာငးခခြငမရ။ ကစားနညးစညးမဥးမားက ရငးလငးစြာသသလားဟ ေမးျမနးပါ။ ေလလာသမားအားလးက ေစာငၾကညရနစာရငး (သငေထာကက ၂.၄.၁ ခ) ကေပးပါ။ ထစာရငးျဖင ကစားသမားမား၏ အျပအမက ေစာငၾကညရမညျဖစ သည။ (အကယ၍ ေလလာသမားသည စာသပမတတသမားျဖစပါက ေစာင ၾကညရနစာရငးက ႏႈတျဖငရငးျပပါ။) အဖြ႕အတြငးရ ကစားသမားမားက ေစာင ၾကညရနစာရငးက မျပရပါ။ ေစာငၾကညရမညသမားသည ကစားသမားမား၏ အျပအမက ညႊနၾကားခကမားအတငး ေစာငၾကညမတသားထားရသာျဖစ သည။

ျပငဆငျခငး

သငေထာကက ၂.၄.၁ က တြငေဖာျပထားသကသ႔ ကားဆကပေဟဠစာအပငးအစ တစစက ျပငဆငထားပါ။

အဆင ၁ အပစလကေလကငခနးတစခစစဥၿပး ကစားနညး၏ စညးမဥးမားက ရငးျပျခငး - ၁၀ မနစ

စတရနး ၅ ခ ျပလပရနအတြက အမားဆး အခန ၁၀ မနစသာေပးပါ။ စကားမေျပာရ။

အဆင ၂ စတရနးမား တတတဆတျပလပျခငး - ၁၀ မနစ

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၄

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ60

သငရး ၂

အဖြ႕အတြငးရကစၥရပမားက ေလလာသမားက အတခပေျပာခငးပါ။ မကႏာ စညေဆြးေႏြးမႈက ေအာကပါေမးခြနးမားျဖင စတငပါ။ • စတရနး ၅ ခစလးရေအာငလပႏငတ အဖြ႔ရသလား။ • စညးမဥးခးေဖာကတသရသလား။ • စညးမဥးေတြခးေဖာကၿပးတအခါမာ ကယကကယ ပအစြမးထကလာ တယလ႔ ထငသလား။ ထငတယဆ ဘာေၾကာငလ။ • အဖြ႕အတြငးမာ ကစားသမားအားလး ပစအတတပ ျပမၾကသလား။ မျပမဘးဆရင ဘာေတြကြာျခားသလ။ အမးသားေတြန႔ အမးသမးေတြ (မနးကေလးေတြန႔ ေယာကားေလးေတြ) အၾကား ကြာျခားမႈရသလား။ • အဒါေကာငးတ (သ႔) မေကာငးတ ရလဒလား။ • စကားမေျပာဘ (သ႔) သမားဆက မေတာငးယရဘ စတရနးေတြလပရ တာ ခကသလား။ • ဘယသက ကယအပငးအစေတြက ေပးပစသလ။ ဘာေၾကာငေပးပစ တာလ။ • ေပးဖ႔လသလား။ ရညမနးခကေအာငျမငဖ႔ စညးရးဖ႔လသလား။ • စညးရးတယဆတာ အျမတေစေကာငးသလား။ ဘာေၾကာငေကာငးသ လ။ ဘာေၾကာင မေကာငးဘးလ။ • ကယကကယ ဘယလစညးရးလ႔ရတယလ႔ထငသလ။ • သငကယတငၾကဖးတ ဥပမာေတြက ေပးႏငမလား။ • လြယသလား။ ဘာေတြက မားႏငၿပး ဘာေတြက မနႏငလ။ • စညးရးခြငဆတ အခြငအေရးအေၾကာငး သပါသလား။

အဆင ၃ ေဆြးေႏြးမႈ - ၃၀ မနစ

အဆင ၄ အဓကအသေပးလသည အေၾကာငးအရာမားျဖင အႏစခပျခငး - ၁၀ မနစ

လြတလပစြာစညးရးခြငဟေသာ အခြငအေရးအေၾကာငးကရငးျပပါ။ လအမား၏ စြမေဆာငမႈသည လတစဥးတညး၏ စြမးေဆာငမႈထက ပမႀကးမားသည။ အဖြ႕အတြငးတြင လတစေယာကသည ပမလပေဆာငႏငသည။ လတစဥးတစေယာကတညး၏ စြမးပကားျဖင မေအာငျမငႏငသည ရညမနးခကတစခသည အစအဖြ႕ ပးေပါငးေဆာငရြကျခငးျဖင ေအာငျမငႏင သည။ အစအဖြ႕ျဖငအလပလပျခငးတြင ပးေပါငးေဆာငရြကမႈႏင အဖြ႕၏ စထားသတမတမႈမားက ေလးစားမႈမား လအပသည။ အေပးအယ၊ သညးခမႈႏငဆးျဖတခကခမတမႈမားလညး လအပသည။ သ႔ရာတြင အစအဖြ႕ဖြ႕ လပေဆာငျခငးသည တစဥးတညးလပေဆာငျခငးထက ပအစြမး ထက ေသာေၾကာင အစအဖြ႕ျဖငလပေဆာငရန လအပသည။ (အေသး စတရငး လငးမႈမားက ေလကငခနးအဆးတြငရေသာ အကဥးခပ မတစတြင ၾကညပါ။)

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၄

61အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

ေအာကပါအခကမားျဖင သငခနးစာက အႏစခပပါ။ • လတငးတြင လြတလပစြာစညးရးခြငဟေသာ အခြငအေရးရသည။ • သငသည အဖြ႕ႏငလပေဆာငပါက ပအစြမးထကသည။ • ဘတညေသာ ရညမနးခကတစခအတြက အတပးေပါငးလပေဆာငျခငးက မသားစ၊ ရပရြာ၊ ျပညနယ/တငး၊ ႏငငေတာႏင ႏငငတကာအဆင အသးသးတြင လအပသည။ • အဖြ႕အတြငးတြငရေသာ မတကြျပားမႈမားက ေလးစားပါ။ လတငးတြင စြမးရညကယစရၿပး ရညမနးခကေအာငျမငရန သ႕နညးသ႕ဟနျဖငစြမးေဆာငႏငသည။ အခ ႕လမားတြငၾသဇာ တကမႏင ျပညစျခငး၊ အသဥာဏျမငမားျခငး၊ ဗဟာကျခငး (သ႔) စညးရးလပေဆာငမႈ ေကာငးျခငးစသည ပငကယေခါငးေဆာငအရညအေသြးမားရၾကသည။ အခ႕လမားတြင ဘတညေသာ ပနးတငတစခသ႔ ေရာကရေအာငျမငေစရန အေထာကအကျပသညထးျခား ေသာ အရညအေသြးမား၊ ကြမးကငမႈမား (သ႔) အျခားပငဆငမႈမား ရၾကသည။

သငတနးပ႕ခသမားအတြက အႀကျပခကမား

တစဥးတညး၏စြမးေဆာငမႈက အပစ၏စြမးေဆာငမႈႏင ႏႈငးယဥျပသပါ။ ဥပမာ - အသျမညေအာင လကတစေခာငးတညး၊ ၂ ေခာငး၊ ၃ ေခာငး၊ ေလး ေခာငး၊ လကတစခလးျဖင ေခါကျပျခငး (သ႔) လတစဥးတညးမ လကခပတးျခငး၊ ၂ ဥး၊ ၃ ဥး၊ ၄ ဥးမ လကခပတးျခငး စသည။ (သ႔မဟတ) ထငးတစေခာငး (သ႔) ႏစေခာငးက ခးရလြယၿပးထငးစညးတစစညးလးဆလင ခးရခကျခငး။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၄

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ62

သငရး ၂

သငေထာကက ၂.၄.၁ က ကားဆကကစားရန အပငးအစမား

လမးညႊနမႈမား - အဖြ႕တစဖြ႕စက ဤစာရြက တစရြကစက မတကးေပးပါ။ အကြက ၅ ကြကက အပငးပငးျဖတလက ျဖတစမားက ေရာပစလကပါ။ ထအပငးအစမားအားလးက အဖြ႕တစဖြ႕စ တြငရေသာ အတ ၁ လးစထတြင ထညပါ။ ကစားသမားတစေယာကစက အစ ၃ စစေပးပါ။ (စတရနးလပ၍ မရသည အစ ၃ စျဖစပါေစ။)

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၄

63အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

သငေထာကက ၂.၄.၁ ခ ေလလာသမားအတြက ေစာငၾကညရနစာရငးမား

လမးညႊနမႈမား- ဤစာရြက မတ ၁ စစက ေလလာသ ၁ ဥးစကေပးပါ။ အဖြ႕အတြငးတြငရေသာ ကစားသမားမား၏ အျပအမမားက ေလလာပါ။ ေအာကပါအခကမားျဖင ၾကညပါ။ • ဘယသက စညးမဥးေတြက ခးေဖာကသလ။• ဘယလပစန႔ ခးေဖာကခရတာလ။ • အျခားသေတြဘာလလဆတာက ဘယသကလကၾကညလ။• ဘယသက ျပနာကေျဖရငးဖ႔ စလပသလ။ • ဘယသကေခါငးေဆာငေနရာယထားသလ။• ဘယသက အဖကအေမာငလပသလ။

မတခကမားက ေအာကတြငေရးသားပါ။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၄

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ64

သငရး ၂

အကဥးခပမတစ - စညးရးခြငႏင ကားဆကကစားနညး

လြတလပစြာစညးရးခြင

အမားႏငသကဆငေသာ ကစၥရပတစခအတြက အဖြ႕မားဖြ႕စညးခြင၊ စညးရးခြင၊ ပးေပါငးေဆာငရြကခြငႏင ၿငမးခမးစြာစရးခြငတ႔သည လ႔အခြငအေရးတစရပျဖစသည။ စညးရးႏငမႈအရညအေသြးသည ႏငငသားမားမ ၄ငးတ႔၏ အစးရမားႏင ေခါငးေဆာငမားသ႔ လႊမးမးႏငေသာ နညးလမးျဖစသည။ သာမာနျပညသတစဥး၏ စြမးရညသည ျပညသေပါငး ၅၊ ၁၀၊ ၂၀၊ ၅၀ (သ႔) ၁၀၀ ၏ စြမးရညေလာက အားေကာငးမညမဟတပါ။ အလပသမားမားမ ၄ငးတ႔အလပရငမားက လႊမးမးရနလအပေသာ လပငနးခြငမားတြငလညး စညးရးမႈစြမးရညက လအပသည။ ဥပမာ - လပငနးခြငေဘးကငးမႈ၊ လပခလစာႏင အလပခနမား တရားမတမႈ စသညတ႔ရရေစရနအတြက လပေဆာငရာတြင အလပသမားမား၏ စညးရးမႈလအပသည။ လြတလပစြာ အဖြ႕အစညးမားဖြ႕စညးခြငႏင စေ၀းခြငမားသည အျပညျပညဆငရာႏင ေဒသဆငရာ လ႔အခြငအေရး သေဘာတညခကမားႏင အျပညျပညဆငရာ အလပသမားစခနစညႊနးမားအားျဖင အကာအကြယေပးထားေသာ လ႔အခြငအေရးမားျဖစသည။ ထအခြငအေရးမားက မညသညေနရာတြငမဆ အသးခ၍ ရႏငသည။ လထလႈ႕ေဆာမႈမားသည ဤအခြငအေရးက ကငသးမႈ၏ သေကၤတမားျဖစသည။ အျပညျပညဆငရာႏင ေဒသဆငရာ လ႔အခြငအေရး သေဘာတညခကမားႏင အျပညျပညဆငရာ အလပသမားစခနစညႊနးမားအားျဖင ကာကြယထားေသာ လြတလပစြာအဖြ႕အစညးဖြ႕စညးခြငႏင စေ၀းခြငမားႏင ပတသကသည အဓကအခြငအေရးမားမာ • ၿငမးခမးစြာစေ၀းခြင • လြတလပစြာအဖြ႕အစညးဖြ႕စညးခြင• အဖြ႕အစညးအတြငးသ႔ လြတလပစြာ၀ငေရာကခြင (သ႔) မ၀ငေရာကခြင• အလပသမားအစညးအရးမားႏင သကဆငခြင

ကားဆကကစားနညး

အဖြ႔တစဖြ႕ဖြ႕စညးၿပး ဘတညသည ပနးတငတစခသ႔ ေရာကရေအာင အတတကြလပေဆာငျခငး သည အျမတေစလြယကေသာ ကစၥရပတစခမဟတေပ။ ကားဆကပေဟဠကစားနညးျဖင မညမရႈပေထြးသညက ျပသသည။ ၾကညလကလင စတရနးပ ၅ ခရေအာင ကားဆကျခငးသည လြယကသညဟ ထငရသည။ သ႔ေသာ သငတနးသားမားသည အမားအားျဖင စတရနး ၃ ခ (သ႔) ၄ ခ သာရေအာငျပလပႏငသည။ တစဥးတစေယာကခငးစမ စတရနး ၁ ခစရဖ႔ထက အဖြ႕တစဖြ႕လးအားျဖင စတရနး ၅ ခ ထြကပ႔က ပအေရးႀကးေၾကာငး သျမငလာေစသည။ တစကယေရေအာငျမငမႈသည အဖြ႕၏ ေအာငျမငမႈမျဖစႏငပါ။ တခါတရတြင အဖြ႕၏ ရညမနး ခကကပင အေႏာငအယကေပးႏငပါေသးသည။ လတစေယာကအတြက ေကာငးမြန ေသာ အေျခအေနတစရပသည အဖြ႕တစဖြ႕လး၏ ေကာငးမြနမႈက ဖကဆးသည အေျခအေန တစရပ လညး ျဖစႏငပါသည။ ကစားနညးစညးမဥးအတြငးတြင အဖြ႕တစဖြ႕စသည ကယပငစညးမဥးမားက ျပလပႏငသည။ မကႏာစညေဆြးေႏြးမႈတြင အေၾကာငးအရာမားစြာ တကလာပါလမမည။ ျဖစႏငေခရသညမားမာ -

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၄

65အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

ျဖစစဥ သငတနးသားတစေယာကက သ႕အပငးအစအားလးက တျခားတစေယာကက ေပးလကတယ။ သးသပခက တစစတစေယာကက သ႕တာ၀နေတြက တျခားသတစဥးအေပၚ ပခလကတယ ဆရင အဖြ႕န႕လပေဆာငမႈ ပကဆးတယ။

ျဖစစဥ တစေယာကက သ႕စတရနးသလပၿပးၿပဆၿပး တျခားသမားက စတမ၀ငစားေတာ။ သးသပခက တစစတစေယာကက သ႔အလပသၿပးတာန႔ တျခားသေတြရ႕ အလပက စတမ၀ငစားေတာျခငးဟာ အဖြ႕န႔လပေဆာငမႈက အဟန႔အတားျဖစေစတယ။ ျဖစစဥ သလခငတအပငးက တျခားသတစဥးက ကငထားတယ။ ဒါေပမယ အဒလက သလခငတအပငးက မေပးဘး။ အဒေတာ စတပကရတယ။ သးသပခက တစစတစေယာကက တျခားသေတြရ႕ လအပခကအေပၚမာ စာနာစတမရဘး ဆရငအဖြ႔န႔လပေဆာငမႈက အဟန႔အတားျဖစေစတယ။

ျဖစစဥ သလခငတအပငးက သ႔မတေဆြဆကရလ႔ ေပာသြားတယ။သးသပခက တျခားသရ႕လအပခကေတြအေပၚမာ စာနာစတရတာေၾကာင အဖြ႔န႔လပေဆာငမႈ က တးျမငေစတယ။

ျဖစစဥ သငတနးသားတစေယာကက သ႔မတေဆြတစေယာကက ကညခငတာန႔ ကစားနညးစညးမဥးက (စကားန႔ (သ႔) အရပအေျခန႔) ခးေဖာကတယ။သးသပခက အဖြ႔န႔လပေဆာငမႈမာ အဖြ႕၀ငမားအားလးအၾကား အျပနအလနျပနၾကား ဆကသြယမႈ ရရမယ။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၄

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ66

သငရး ၂

ေလကငခနး ၂.၄.၂ စညးရးစ႔။

ရညရြယခက• အတတကြေပါငးစညးလပေဆာငျခငး၏ အေရးႀကးမႈက သရနားလညေစရန။ • ဘတညေသာ ရညမနးခကတစခသ႔ ေရာကရေစရန

ဥးတညအပစကေလးမား၊ လငယမားႏင လႀကးမား

ၾကာျမငခနမနစ ၆၀

ထငခေနရာခထားမႈမားလႈပရားသြားလာႏငရန ေနရာကယကယ

သငတနးသးပစၥညးမား• ရတနာေသတာ၊ ေသတာအစစတစလး (သ႔) Filpchart စာရြကတစရြကအေပၚတြင ဆြထားေသာ ေသတာတစလးပ • ေျခရာ (သငေထာကက ၂.၄.၂ က) မတမား၊ သငတနးသားႏစဥးလင ေျခရာတစစစ (သငတနးသားတစဥးက ဘယဘကေျခရာကရရမည၊ ကနတစေယာကမ ညာဘကေျခရာ က ရရမည။)

သငတနးအေထာကအကျပပစၥညး၂.၄.၂ က ေျခရာမား

သငတနးအစအစဥအဆငမား ၁။ ေျခရာတစခစျဖင ကစားနညးကစတငျခငး - ၅ မနစ၂။ ေျခရာတစချဖင ရတနာေသတာဆသ႔ ေရာကေအာငသြားျခငး - ၁၀ မနစ ၃။ အဖြ႕ငယမားအတြငး ျပနလညျပလပျခငး - ၁၀ မနစ ၄။ ရတနာေသတာဆသ႔ေရာကရေအာင စညးရးလပေဆာငျခငး - ၁၀ မနစ ၅။ ေဆြးေႏြးမႈ - ၂၀ မနစ ၆။ အႏစခပ - ၅ မနစ

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၄

67အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

သငတနးသားတစဥးစက ေျခရာတစခစေပးပါ။ သငတနးသားမားအားလးက မဥး၏အေနာကတြင ရပရနေျပာပါ။ ရတနာေသတာဆသ႔ေရာကရန ၾကမးျပင က ေျခေထာကႏငမထေစဘ သြားရမညဟ ရငးျပပါ။ ၾကမးျပငအေပၚေျခခႏငသညေနရာသည မဥးအေနာကတြငသာရသည။ မဥးကေကာသညႏင ရတနာေသတာဆသ႔ ေျခရာမားျဖငသာ သြားရမည။ သငတနးသားတစဥးစက ေျခရာတစခတညးျဖင ရတနာေသတာဆသ႔ ေရာကေအာငသြားႏငသလားဟ ေမးပါ။ (မရပါ။)

သငတနးသားမားက ရတနာေသတာဆသ႔ေရာကရန ဘာလသလဟေမးပါ။ သငတနးသားမားမ ၄ငးတ႔ ေျခရာမား ပလအပသညဟေျပာလာလင ကြႏပတြင ေပးစရာေျခရာအပမားမရပါဟ ေျဖပါ။ သငတနးသားမားမ အဖြ႕ဖြ႕မညဟဆလာလင ႏစေယာကတစတြ အဖြ႕ဖြ႕ခြငျပပါ။ အကယ၍ အဖြ႕ဖြ႕ရနေျပာမလာလင သငတနးနညးျပမ ႏစေယာကတစတြအဖြ႕ဖြ႕ပါဟ ညႊနၾကားခကေပးပါ။ ရတနာေသတာဆသ႔ ျပနသြားခငးပါ။ သ႔ရာတြင ရတနာ ေသတာဆသ႔ ႏစေယာကစလးေရာကရမညဟ ေျပာပါ။ ျဖစႏငပါသလား။ မျဖစႏငပါ။

ရတနာေသတာဆသ႔ေရာကရန ဘာလသလဟ ထပေမးပါ။ ၃ ေယာကတစဖြ႔ ဖြ႔ခငးၿပး သြားခငးပါ။ ဒါလညး မျဖစႏငေသးပါ။

ျပငဆငျခငး ေျခရာမား (သငေထာကက ၂.၄.၂ က) က မတကးထားပါ။ (သ႔မဟတ) တကယေျခရာအရြယ ေျခရာပမားက A-4 (သ႔) Flipchart စာရြကမားအေပၚတြင ဆြထားပါ။ သငတနးသားတစဥးက ေျခရာတစခစရရေစရန မတအလအေလာကကးပါ။ ရတနာေသတာက အခနးတစဘကစြနးတြင ထားပါ။ အခနး၏ အျခားဘကတြင မဥးတစေၾကာငးဆြထားပါ။ ထမဥးက ရတနာေသတာႏင လႀကးေျခလမး ၆ လမးအကြာတြငဆြပါ။ မဥးအေနာကတြင သငတနးသားမားအားလးရပရန ေနရာအလအေလာကရပါေစ။

အဆင ၁ ေျခရာတစခစျဖင ကစားနညးကစတငျခငး - ၅ မနစ

အဆင ၂ ေျခရာတစချဖင ရတနာေသတာဆသ႔ ေရာကေအာငသြားျခငး - ၁၀ မနစ

အဆင ၃ အဖြ႕ငယမားအတြငး ျပနလညျပလပျခငး - ၁၀ မနစ

သငတနးသားမားက ၄ငးတ႔ဆႏၵရသညအတငး အဖြ႕ဖြ႕ခငးပါ။ ေယဘယ အားျဖင အသကအရြယႏင သငတနးသားအေရအတြကအေပၚတြင မတည လက အနညးဆး ၆ - ၈ ေယာကပါေသာ အဖြ႕ဖြ႔မသာ လႀကးေျခလမး ၆

အဆင ၄ ရတနာေသတာဆသ႔ေရာကရေအာင စညးရးလပေဆာငျခငး - ၁၀ မနစ

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၄

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ68

သငရး ၂

သငတနးသားမားအားလး ရတနာေသတာဆသ႔ ေရာကရၿပးခနတြင ထငရန ေျပာပါ။ လပေဆာငခကက ေအာကပါေမးခြနးမားျဖင မကႏာစညေ ဆြးေႏြးပါ။ • အေျဖရာဖ႔ ခကသလား။ • အဖြ႕ငယေတြမာ အဓကဘာျပနာရသလ။ • တစေယာက (ဒါမမဟတ) တစေယာကတစပမယ ဆတ အေျဖက ဘယသသခသလ။ • အေျဖတစခထကပတာေရာရသလား။ • ေစစပညႇႏႈငးေရးမးတစေယာကေရာ လခေသးလား။ • တစဥးန႔တစဥး အျပနအလနလအပမႈရခသလား။ • ဘာသငယခရလ။• သငတ႔ရပရြာ (သ႔) လပငနးခြငမာရတ အပစလကစြမးအားေတြန႔ ပတသကတ သာဓကေတြ ေပးႏငလား။ • သငတ႔ရပရြာ (သ႔) လပငနးခြငမာရတအပစတစစစမာ သငက အဖြ႕၀င လား။ ဟတတယဆ ဘာေၾကာငလ။ မဟတဘးဆ ဘာေၾကာငလ။

သငခနးစာအတြငး ေဆာငရြကခသညမားက အႏစခပေဆြးေႏြးၿပး ပနးတင တစခကေရာကရရန အဖြ႕ျဖငလပေဆာငျခငးသည အေရးႀကးေၾကာငးေျပာပါ။ စညးရးမႈသည သငက ၾသဇာအာဏာႏင စြမးအားက ေပးႏငသည။ ေအာကပါ အခြငအေရးမားသည လတငးအတြကျဖစသည။ • ၿငမးခမးစြာစေ၀းခြင • လြတလပစြာအဖြ႕အစညးဖြ႕စညးခြင• အဖြ႕အစညးအတြငးသ႔ လြတလပစြာ၀ငေရာကခြင (သ႔) မ၀ငေရာကခြင• အလပသမားအစညးအရးမားႏင သကဆငခြင

အဆင ၅ ေဆြးေႏြးမႈ - ၂၀ မနစ

အဆင ၆ အႏစခပ - ၅ မနစ

လမးအကြာအေ၀းတြငရေသာ ရတနာေသတာဆသ႔ ေရာကရမညျဖစသည။ အဖြ႕၏ေျခရာမားအားအသးျပလက အဖြ႕သားတစဥးခငးစသည ရတနာ ေသတာဆသ႔ ေရာကရသငသည။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၄

69အခြငအေရးမား၊ တာဝနယမႈမား ကယစားျပျခငး – ကေလးသငယမား၊ လငယမားႏင မသားစမားကလပပငခြငေပးအပျခငး

ဘ၀တြငရေသာအခြငအေရးမား

သငေထာကက ၂.၄.၂ က ေျခရာမား

လမးညႊနမႈမား - ဤစာရြကက မတကးၿပး သငတနးသား ၂ ဥးလင တစရြကစေပးပါ။ သ႔မဟတ ေျခရာမားက A-4 သ႔ Flipchart စာရြကမားအေပၚတြငဆြၿပး ေျခရာတစခခငးစရေအာင ျဖတထတပါ။ ေျခရာတစခက သငတနးသားတစဥးစက ေပးပါ။

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၄

3-R သငတနးဆရာမားလကစြ70

သငရး ၂

အျခားဖတရႈေလလာစရာ စာအပအရငးအျမစမား

Carl, Greg & Chaiphech, Nonthathorn, Friends Tell Friends on the Street, Thai Red Cross Aids Research Centre: Bangkok, 2000.

Fountain, Susan, It’s Only Right! A Practical Guide to Learn More about the Convention on the Rights of the Child, UNICEF: New York, 1993.

Haspels, Nelien & Suriyasarn, Busakorn, Promotion of Gender Equality in Action against Child Labour and Trafficking: A Practical Guide for Organizations (GECL-Guide), ILO: Bangkok, 2003.

ILO, Child Labour – An Information Kit for Teachers, Educators and Their Organizations, IPEC: Geneva, 1998.

ILO, Supporting Children’s Rights through Education, Arts and the Media (SCREAM) – Stop Child Labour Education Pack, IPEC: Geneva, 2002.

Johnston M.P. & Rifkin, S.B., Health Care Together: Training Exercises for Health Workers in Community Based Programmes, London, 1987.

Northern Ireland Human Rights Commission (NIHRC), Inspiring Practice: Resources, Tools and Activities for Human Rights Education by Northern Ireland Human Rights Commission (2008), URL: http://www.nihrc.org/uploads/publications/Inspiring_Practices.pdf.

Pretty, Jules N., Guijt, Irene, Scoones, Ian & Thompson, John, A Trainer’s Guide for Participatory Learning and Action, IIED Participatory Methodology Series: London, 1995.

Terhorst, Rosalinda, Haspels, Nelien, Gender and Development for Cambodia (GAD/C) & Expansion of Employment Opportunities for Women (EEOW), Women Workers’ Rights and Gender Equality: Easy Steps for Workers in Cambodia (WWRGE Manual – Cambodia), ILO: Bangkok, 2004.

Useful Websites

BBC, In Depth, Child Rights,URL: http://www.bbc.co.uk/worldservice/people/features/childrensrights

Centre for Civic Education, Teachers Resources, URL: http://www.civiced.org

Human Rights Education Associates, Electronic Resource Centre for Human Rights Education, URL: http://www.hrea.org

Human Rights Resource Center, University of Minnesota, Human Rights Here and Now,URL: http://hrlibrary.umn.edu/edumat/hreduseries/hereandnow/Part-3/Activity1.htm

International Programme on the Elimination of Child Labour (IPEC), URL: http://www.ilo.org/ipec/lang--en/index.htm

UNICEF, Resource Guide for Students and Teachers,URL: https://www.unicef.org/siteguide/resources.html andURL: https://www.unicef.org/magic/

3-R

သငရး (၂)

အခနး ၂.၄

Fundamental Principles and Rights at Work Branch (FUNDAMENTALS)

International Labour Organization4 route des MorillonsCH-1211 Geneva 22 – SwitzerlandTel.: +41 (0) 22 799 61 11Fax: +41 (0) 22 798 86 95

fundamentals@ilo.org - www.ilo.org/childlabour

ILO Yangon Office

No. 1 Kanbae (Thitsar) RoadYankin Township

Yangon – MyanmarTel: +(951) 233 65 39

Fax: +(951) 233 65 82

yangon@ilo.org - www.ilo.org/yangon

@ILO_Childlabour