หลักสูตรแหล่งเรียนรู้บ้านปู่ทวดครูสิงห์ จังหวัดมหาสารคาม ปศท.๒

หลกสตรการจดการศกษาน ารองสมมาอาชพดวยบรบทจรงในชมชน เพอสขภาวะของเดกและเยาวชนไทย

จดท าโดย โครงการแหลงเรยนรของชมชนจดการศกษานารองสมมาอาชพดวยบรบทจรงในชมชน

เพอสขภาวะของเดกและเยาวชนไทย

หลกสตรในชดโครงการน ารองการจดการศกษาแบบมสวนรวมขององคกรในชมชน เพอสขภาวะของเดกและเยาวชนไทย สนบสนนโดยส านกงานกองทนสนบสนนสรางเสรม

สขภาพ(สสส.) และมหาวทยาลยธรกจบณฑตยรวมกบแหลงเรยนรชมชนปทวดครสงห ฤทธเดช

วนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2554

ค าน า

การจดทาหลกสตรการจดการศกษานารองสมมาอาชพดวยบรบทจรงในชมชน เพอสขภาวะของเดกและเยาวชนไทย คณะผวจยไดจดทาหลกสตรตามสภาพจรง ตามความตองการของคนในชมชนเปนตวตง มกจกรรมการเรยนร 5 กจกรรม คอ ไก-ปลา เศรษฐกจชมชน ถานชวภาพลดภาวะโลกรอน สมนไพรอาหารเพอสขภาพ ดนตรพนบานโปงลางประยกต๑ และประวตศาสตร๑ทองถนสายใยรกชมชน ซงกจกรรมการเรยนรไดชดความรทเกดขนตามความสนใจของเดกและเยาวชนไดศกษา เขยนบนทกเปนรายบคคลและกลม เพอเปนชนงานประกอบไดนาหลกสตรไปใชจดการศกษาโดยการวจยชมชนเปนฐาน เกดความรวมมอระหวางคนภายในชมชนและคนภายนอกชมชนเขามาหนนเสรมใหเดก เยาวชน ผปกครอง ประชาชนในหมบานกดแคนทเปนสมาชกในโครงการไดรบความรทกษะอาชพสามารถนาไปใชในการดารงชวตในปจจบนไดอยางเปนสข และคณะผวจยขอบพระคณผประสานงานโครงการ ปศท.2 ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ อาจารย๑ ดร.พณสดา สรนธรงศร รองศาสตราจารย๑ ดร.อทย บญประเสรฐ และอาจารย๑บญจนทร๑ บวหง ทไดใหขอเสนอแนะ เอใจใสประเมนผลโครงการอยางสมาเสมอ หวงวาเอกสารหลกสตรใสชดโครงการ ปศท.2 จะเปนประโยชน๑ตอการจดการศกษาในระบบเปดตามแบบอธยาศย เกดการขยายผลแหลงเรยนรของชมชนตอไปในสงคมไทย คณะทมวจย

ประสพสข ฤทธเดช

นภทสร แกนแกว

ธนาพฒน๑ เทยงภกด

สารบญ

เนอหา หนา 1 หลกสตรการจดการศกษานารองสมมาอาชพดวยบรบทจรงในชมชน เพอสขภาวะของเดกและเยาวชนไทย 1 2 องค๑ประกอบของหลกสตร 2 - ไก – ปลา เศรษฐกจชมชน 17 - สมนไพรอาหารเพอสขภาพ 36 - ถานชวภาพลดภาวะโลกรอน 68 - ดนตรพนบานโปงลางประยกต๑ 94 - ประวตศาสตร๑ทองถนสายใยรกชมชน 114

หลกสตรการจดการศกษาน ารองสมมาอาชพ ดวยบรบทจรงในชมชน เพอสขภาวะของเดกและเยาวชนไทย

ค าชแจง หลกสตรการศกษานารองสมมาอาชพดวยบรบทจรงในชมชน เพอสขภาวะของเดกและเยาวชนไทย การดาเนนงานของโครงการเพอใหบรรลวตถประสงค๑ของโครงการ จงไดจดทาหลกสตรการจดการศกษานารองสมมาอาชพดวยบรบทจรงในชมชน เพอสขภาวะของเดกและเยาวชนไทย ไดใชวธการแบบมสวนรวมขององค๑กรในชมชนและองค๑กรภายนอกชมชนพดคยกนกบ ผปกครองของกลมเดกและเยาวชนแบบไมเปนทางการ และรวมมอกนจดประชม เพอขอใหทกคน ทเขารวมโครงการแสดงความคดเหนจดทาคมอหลกสตรของแหลงเรยนรชมชน เมอวนท 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2554 ทผานมา ผลปรากฏวา การจดทาโครงรางคมอหลกสตรทง 5 กจกรรม มลาดบขนตอนดงน 1. ความเปนมาของโครงการการจดการศกษานารองในแหลงเรยนรชมชนปททวดครสงห๑ ฤทธเดช 2. วตถประสงค๑ของโครงการ 3. การมอบภาระงานจดกจกรรมเรยนร 5 กจกรรม 4. ระยะเวลาการเรยนร 5. การออกแบบหนวยกจกรรมการเรยนร 6. การสรางสรรค๑ชนงานจาก 5 กจกรรม 7. การตดตามประเมนผล 5 กจกรรม 8. การถอดบทเรยนดวยเวทชาวบาน 9. การสรปบทเรยนไดหลกสตรทเปนฉบบสมบรณ๑ และรายงานฉบบสมบรณ๑ ดงนน การดาเนนงานรางคมอหลกสตรสมมาอาชพและประวตศาสตร๑ทองถน มองค๑ประกอบดงกลาวมา ตงแตวนท 2 กรกฎาคม พ.ศ.2554 ไดปรบแกไขการจดกจกรรมใหเหมาะสมกบชวงวยของเดกและเยาวชน ในการเรยนรมระดบผลงานแตกตางกน อยางไรกตามไดใชกระบวนการเรยนรแบบรวมมอระหวางเพอนสอนเพอน พสอนนอง ครพอ – แม ครภมปญญา ถายทอดความรตามกจกรรมระบได 5 กจกรรมไดบรรลผลตามโครงการ และมชดความรเฉพาะทองถนของชาวบานกดแคนเปนหลกสตรประวตศาสตร๑ชมชนการจดการศกษาแบบทางเลอกในดานสมมาอาชพและประวตศาสตร๑ทองถน องคประกอบของหลกสตร

1. ความเปนมาของโครงการ สบเนองจากโครงการนารองการจดการศกษาการมสวนรวมขององค๑กรในชมชน เพอสขภาวะคนไทย ทไดรบทนสนบสนนการวจยจากสานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) รวมกบศนย๑วจยและฝกอบรมทางการศกษาวทยาลยครศาสตร๑ มหาวทยาลยธรกจบณฑตย๑ ไดใหโอกาสเครอขายโดยเฉพาะแหลงเรยนรของชมชนไดนาเสนอโครงการ ใหองค๑กรหนวยงานในชมชน และภายนอกชมชนไดรวมมอกนจดการศกษาใหชมชนเปนชมชนแหงการเรยนรตลอดชวต ทาใหแหลงเรยนรของชมชน “บานหลงเรยนปททวดครสงห๑ ฤทธเดช” ตงอยบานเลขท 1 บานกดแคน หมท 6 ตาบลหนองโน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ไดจดกจกรรมการเรยนรตามความตองการของชมชน 5 กจกรรม คอ (1) ดนตรพนบานโปงลางประยกต๑ปททวดครสงห๑ ฤทธเดช (2) ถานชวภาพลดภาวะโลกรอน (3) สมนไพรเพอสขภาพ (4) ไกและปลาเศรษฐกจชมชน และ (5) ประวตศาสตร๑ทองถน สอสายใยรกในชมชน ซงกจกรรมการเรยนรทง 5 กจกรรม จะเรมดาเนนการตงแตเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2554 ถงเดอนมถนายน พ.ศ. 2555 2. วตถประสงคของโครงการ 1) เพอนารองการจดการศกษาของแหลงเรยนรชมชนปททวดครสงห๑ ฤทธเดช เรองสมมาอาชพ ไดแก โปงลางประยกต๑ฯ ถานชวภาพลดภาวะโลกรอน สมนไพรเพอสขภาพ ไกและปลาเศรษฐกจชมชน และประวตศาสตร๑ทองถนบานกดแคน 2) เพอศกษาความเปนไปได และถอดบทเรยนของการจดการศกษานารองสมมาอาชพ และประวตศาสตร๑ทองถนจากแหลงเรยนรของชมชนปททวดครสงห๑ ฤทธเดช ตามความหลากหลายในบรบทจรงชมชน 3) เพอเสนอแนวทางจดการศกษาทเหมาะสมในสขภาวะของเดกและเยาวชน และสนบสนนใหเปนการขยายผลในโอกาสตอไป 3. การมอบภาระงานจดกจกรรมการเรยนร การมอบภาระงานการจดกจกรรมการเรยนร ทง 5 กจกรรม โดยมผรบผดชอบรวมมอกน คอ

3.1 เจาภาพหลกตระกลฤทธเดช

3.2 เจาภาพรวมองคกรภายในชมชน

ตระกลฤทธเดช

ดร.ประสพสข ฤทธเดช ผอานวยการและประสานงาน

รศ.ดร.สมพนธ๑- ผศ.อรวรรณ ฤทธเดช

สารสนเทศและการคลง

ดร.สมบต - คณละมย ฤทธเดช กองทนการศกษา

คณลงสมชาย- ปาลดดา ฤทธเดช

ฝทายสถานท, ประชาสมพนธ๑

คณลงเสนาะ- คณปาวราภรณ๑ ฤทธเดช

สงเสรมสขภาพ

นางสาเนยง และนายไพโรจน๑ ดอนสามารถ

ศาสนาและจตอาสา

เดกและเยาวชน

ทเขารวมโครงการ

กลมสตรแมบาน และ

ครจตอาสา

3.3 เจาภาพรวมองคกรภายนอกชมชน 4. ระยะเวลาการเรยนร การจดกจกรรมการเรยนรในวนเสาร๑ – วนอาทตย๑ตลอดโครงการ โดยไมมมตเวลากากบเปนการเรยนรตามอธยาศย เพราะเนอหาเปนการบอกเลาขอมลจากคนในชมชน แลวเชอมโยงกบความรจากแหลง

ผปกครองเดกและเยาวชน

ปราชญ๑ชมชน

เรองดนตรและอาชพ

ผนาชมชน

พระสงฆ๑ ผนาพธกรรม

เจาภาพรวม

ภายในชมชน

สถานอนามย

ตาบลหนองโน

(อสม.ประจาหมบาน)

องค๑การบรหารสวนตาบล

หนองโน

(อบต.ประจาหมบาน)

สถานประมงนาจด

จงหวดมหาสารคาม

ปปส ภาค 4

จงหวดขอนแกน

และครจตอาสา

สถาบนการศกษา

(โรงเรยน, เขตพนทการศกษา, มหาวทยาลย, หองสมดประชาชน)

สานกงานเกษตร จงหวดมหาสารคาม

เจาภาพรวม

ภายนอกชมชน

เรยนรภายนอก บรณาการรวมกนเขาสระบบการศกษาในสถานศกษาตามความสนใจของเดกและเยาวชนจะปรบไปใชในการดารงชวต 5. การออกแบบหนวยกจกรรมการเรยนร

กจกรรมการเรยนร ขนตอนการท ากจกรรม แหลงเรยนรหรอวธการ

สบคนขอมล ผลลพธ

1. ดนตรพนบานโปงลางประยกต๑ปททวดครสงห๑ ฤทธเดช

2. ถานชวภาพลดภาวะโลกรอน 3. สมนไพรเพอสขภาพ 4. ไกและปลาเศรษฐกจชมชน และ 5. ประวตศาสตร๑ทองถน สอสายใยรกในชมชน

1. ของใจ หมายถง กจกรรมทใหเดกและเยาวชนตงคาถามทตนเองตองการอยากรเกยวกบดนตรพนบานอสาน ถานชวภาพ สมนไพร ไกและปลาเศรษฐกจชมชน และคาถามเกยวกบประวตศาสตร๑ทองถนบานกดแคน 2. หมายคาตอบ หมายถง กลมเดกและเยาวชนสบคนหาคาตอบจากภายในและภายนอกชมชน 3. สอบสวน หมายถง กลมเดกและเยาวชนเกบขอมลตามแหลงขอมล ทระบในขอ 2. 4. ครวญใคร หมายถง กลมเดกและเยาวชนได มการวเคราะห๑ตความ หาคาอธบายในเรองทตนอยากร 5. ไขความจรง หมายถง เดกและเยาวชนาเสนอสงทไดเรยนร ดวยการเขยนเปนเรองหรอเลาเรองได

พอ-แม เพอน ครปราชญ๑ชมชน วทยากรครดนตร, ถานชวภาพ, สมนไพร ไกและปลาเศรษฐกจชมชน และวทยากรครประวตศาสตร๑ทองถน หองสมดแหลงเรยนรของชมชน หองสมดโรงเรยน สานกวทยบรการ มหาวทยาลยมหาสารคาม มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม วเคราะห๑ขอมลจดกลมตามหนวยกจกรรมการเรยนร 5 กจกรรม

กระบวนการเรยนร 5 ขนตอน จาก 5 กจกรรม เกดการพฒนาทกษะทางภาษา ไดแก การฟง การด การพด การอานและการเขยนเกดขนกบเดกและเยาวชน

6. การสรางสรรคชนงาน

กจกรรมการเรยนร ขนตอนการท ากจกรรม แหลงเรยนรหรอวธการ

สบคนขอมล ผลลพธ

1. ดนตรพนบานโปงลางประยกต๑ปททวดครสงห๑ ฤทธเดช


- การสาธตการแสดงโปงลางประยกต๑ - สมดเลมเลก 5 เรอง คอ ดนตร ถานชวภาพ สมนไพรเพอสขภาพ ไกและปลาเศรษฐกจชมชนและประวตศาสตร๑ทองถนสอสายใยรกชมชน - โครงงานสมนไพร ถานชวภาพ - ไกและปลาเศรษฐกจชมชนและโครงงานประวตศาสตร๑ทองถนบานกดแคน - สารคด 1 เรอง

พอ-แม เพอน ๆ ครปราชญ๑ชมชน วทยากร หองสมดแหลงเรยนรของชมชน หองสมดโรงเรยน อนเตอร๑เนต สานกวทยบรการ มหาวทยาลยมหาสารคาม สานกวทยบรการมหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม หองสมดประชาชนในแหลงเรยนรของชมชน

สมดเลมเลก/เอกสาร จาก 5 กจกรรม โครงงาน 1-2 เรอง สารคด จานวน 1 เรอง

7. การตดตามประเมนผล

กจกรรมการเรยนร วธการวดและประเมนผล เกณฑการประเมน 1. ดนตรพนบานโปงลางประยกต๑ปททวดครสงห๑ ฤทธเดช


ประเมนผลตามสภาพจรง มการสงเกตพฤตกรรม การตรวจผลงาน - ผลงานการฝกทกษะ การเขยน - ผลงานโครงงาน - ผลงานสมดเลมเลก - ผลงานการเขยนเรองเลา ครปราชญ๑ชมชน วทยากร เดกและเยาวชนผลผลตทเกดขนจรงมการใชการบรโภค - การเกดมแปลงสาธต พชผกสมนไพร - การแสดงดนตร - การจาหนายผลผลตในกจกรรมของโรงการ - การนาเสนอผลงานขององค๑กรดวยเอกสารและการพดสอสารในการประชมขององค๑กรกลางและองค๑กรอนๆ

เชงปรมาณ - ครวเรอนขารวมโครงการประมาณ 40-50 ครวเรอน - สมาชกโครงการประมาณ 50-60 คน/สปดาห๑ - มสมดเลมเลกการเรยนร - มโครงงานเกดทกษะ 5 อยาง การฟง การด การพด การเขยนและการอาน - ผลสมฤทธทางการเรยนดขน - ครอบครวกนด สขภาวะแขงแรง มความสข - เดกและเยาวชนมการประหยดออมเงน

8. การถอดบทเรยนดวยเวทชาวบาน หลงจากจดกจกรรมการเรยนรประมาณ 4-5 เดอน จะจดกจกรรมถอดบทเรยนดวยเวทของชาวบาน โดยบคคลผมสวนเกยวของมาประชมเชงปฏบตการ จากตวแทนบคคลแกนนาของแตละกจกรรม พดคยสนทนา มผรบผดชอบ เจาภาพหลกตระกลฤทธเดช เจาภาพรวมคนภายในชมชนและคนภายนอกชมชนในแตละภาคทองค๑กรกลางเปนทมประสานปรกษา ไดขอเสนอแนะปรบปรงแกไขใหโครงการบรรลวตถประสงค๑ตามเปาหมาย 9. การสรปบทเรยน

จดทาคมอหลกสตรฉบบสมบรณ๑ และจดทารายงานฉบบโครงราง และรายงานฉบบสมบรณ๑สงองค๑กรกลางมหาวทยาลยธรกจบณฑตย๑

ภาคผนวก

1. ทะเบยนกลมดนตรโปงลางประยกตปทวดครสงห ฤทธเดช

1 นายธนกต อนทร๑งาม 2 นายสมชย ธรรมวชย 3 นายบญมา คามทาหลง 4 นายธนวฒ เศษภกด 5 เดกชายลขตชย ธรรมวชย 6 เดกชายฉตรมงคล สารพมพ๑ 7 เดกชายอครเดช ขร 8 เดกชายทรงวฒ แสงนา 9 เดกชายพธพฒน๑ ปานาต

10 เดกชายอเนก บตรราช 11 เดกชายณฐพงษ๑ ธงศร 12 เดกหญงอรทย ธงไธสง 13 เดกหญงรสสคนธ๑ เหมอนมาตร 14 เดกหญงแพรวพโยม ธงไธสง 15 เดกหญงสรนทรา คารนทร๑ 16 เดกหญงธญญลกษณ๑ กองรตน๑ 17 เดกชายวรพนธ๑ ศรจนทร๑นนท๑ 18 เดกหญงรชนวรรณ กลนอกโข 19 เดกหญงสวนนท๑ บญจง

วทยากรครปราชญชมชน นายธนกต อนทร๑งาม นายธนวฒ เศษภกด นายบญมา คามทาหลง วทยากรครผเชยวชาญดนตรจากมหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม อาจารย๑ทรงศกด สจนทร๑ วทยากรพสอนนอง เดกชายลขตชย ธรรมวชย เดกชายทรงวฒ แสงนา 2. ทะเบยนกลมเลยงปลา และไก ผปกครองรวมกบเดกและเยาวชนกบครจตอาสา

1 นายสวรรณ ปานโหนง 2 นายเฉลยว กนกรตน๑ 3 นางนอย สาวงด 4 นายสมพงษ๑ จายก 5 นางสนนทา รงวดสา 6 นางหนจนทร๑ ศรจนทร๑นนท๑ 7 นางรงรอง ขส 8 นางกล เศษภกด 9 นายถวลย๑ ผวผอง

10 นายสมพงษ๑ จายก

กลมเลยงไก 1 นางเพง ชมแสง 2 นายสมพร สโยวย 3 นายถนอม เศษภกด 4 นางสาววนดา กาบสวรรณ 5 นายสพจน๑ คายา 6 นายสรอย บร 7 นายทอง สกพวงแกว 8 นายธนกต อนทร๑งาม 9 นายคาปน ปานโหนง

10 11

นางคลาย นางสาวจตนา

ทนบาล พทธด

จ านวน 21 ครวเรอน

เดกและเยาวชนครจตอาสา 1 เดกหญงออนจนทร๑ ปานโหนง 2 เดกหญงกนกพร หมอรตน๑

3 เดกหญงสรกญญา หงส๑เจรญ 4 เดกหญงกนกวรรณ คาจนทร๑ 5 เดกหญงรชนวรรณ กลนอกโข 6 เดกหญงตวงทอง อนนเออ 7 เดกชายใหม ศรจนทร๑นนท๑

ครจตอาสาจากมหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม นายธนาพฒน๑ เทยงภกด วทยากร นางละมย ฤทธเดช ดร.สมบต ฤทธเดช

3. ทะเบยนกลมสมนไพรเพอสขภาพ

ผปกครอง เดกและเยาวชน ครจตอาสาในชมชน 1 นางคลาย ทนบาล 2 นางจฑามาตย๑ คารนทร๑ 3 นางหย จายก 4 นางไหม ศรแกว 5 นางบงอร อนนเออ 6 นางจนดา หงส๑เจรญ 7 นางคาจนทร๑ สกพวงแกว 8 นางแสงจนทร๑ งามใส 9 นางดวงพร ชมแสง

10 นางนาง สอนชา

เดกและเยาวชน 1 นางสาวนภสสร แกนแกว 2 นางสาวรสสคนธ๑ เหมอนมาตย๑ 3 เดกหญงปารชาต กองรตน๑ 4 เดกหญงจรวด ศรอานวย 5 เดกหญงเมขลา จายก 6 เดกหญงแกวมณ ลออานาจ 7 เดกหญงเนตรนล สนทลน

วทยากรฐานการเรยนร นางสนนทา รงวดสา นางปน เรองจนทา ครจตอาสา จากส านกงานเกษตรจงหดมหาสารคาม นางละมย ฤทธเดช 4. ทะเบยนกลมถานชวภาพลดภาวะโลกรอน

.

1 นางละมย ฤทธเดช 2 นายณฐวฒ ฤทธเดช 3 นางสาวชอกลป ฤทธเดช 4 นายถวลย๑ ผวผอง 5 นายสมพงษ๑ สโยวย 6 นายสมพงษ๑ จายก 7 เดกชายอภรกษ๑ เจรญนนต๑ 8 เดกชายวทยา ปองสงคราม 9 เดกหญงจรวด สกพวงแกว

10 นางสาวนภสสร แกนแกว

วทยากร จากมหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม นายสมบต ฤทธเดช ครปราชญชมชน นายถวลย๑ ผวผอง

5. ทะเบยนกลมประวตศาสตรทองถน

1 คณยายอานวยพร สดาพล 2 คณตาสมบรณ๑ ศรเฮอง 3 นายถนอม เศษภกด 4 นางลน พานหาญ 5 นายทองใบ ววฒนากร

กลมเดกและเยาวชนในโครงการแหลงเรยนรของชมชนปททวดครสงห๑ ฤทธเดช จานวน 52 คน

วทยากร จากมหาวทยาลยมหาสารคาม ผศ.ดร.ทวศลป สบวฒนะ ครปราชญชมชน คณยายอานวยพร สดาพล คณตาสมบรณ๑ ศรเฮอง นายถนอม เศษภกด นางลน พานหาร

ตวอยางกจกรรมการเรยนร

แหลงเรยนรของชมชนจดการศกษาน ารองสมมาอาชพดวยบรบทจรงในชมชน เพอสขภาวะของเดก และเยาวชนไทย ไกและปลาเศรษฐกจชมชน

จดท าโดย เดกและเยาวชนแหลงเรยนรชมชน “ปททวดครสงห๑ ฤทธเดช”

ครทปรกษาปราชญชาวบาน นางจนทร๑ ศรจนทร๑นล นางคาปน ปานโหนง นายถนอม เศษภกด นางดวงพร ชมแสง

สนบสนนโดยส านกงานกองทนสนบสนนสรางเสรมสขภาพ(สสส.) และ มหาวทยาลยธรกจบณฑตยรวมกบแหลงเรยนรชมชนปทวดครสงห ฤทธเดช


ครทปรกษาพเศษ ดร.ประสพสข ฤทธเดช นางสาวนภทสร แกนแกว นายธนาพฒน๑ เทยงภกด

ค าน า การจดกจกรรมการเรยนรเรองไกและปลา เศรษฐกจชมชน เปนกจกรรมในโครงการแหลงเรยนรของชมชนจดการศกษานารองสมมาอาชพดวยบรบทจรงในชมชน เพอสขภาวะเดกและเยาวชนไทย ขอบพระคณทมประสานงานภาคตะวนออกเฉยงเหนออาจารย๑ ดร.พณสดา สรนธรงศร รองศาสตราจารย๑ ดร.อทย บญประเสรฐ และอาจารย๑บญจนทร๑ บวหง ทใหขอเสนอแนะใหการดาเนนกจกรรมของโครงการบรรลตามวตถประสงค๑ของโครงการ หวงวาการเรยนรเรองไกและปลา เปนชดความรทนาไปปรบใชในการประกอบอาชพในครวเรอน และในชมชนเปนอาชพเสรมสาหรบผสนใจและกจกรรมการเรยนรเรองนสามารถสอดแทรกเขาไปสกลมสาระการเรยนรในระบบสถาบนการศกษาไดทกสาระการเรยนรตามหลกสตรแกนกลางพทธศกราช 2551

คณะทมวจย ประสพสข ฤทธเดช



สารบญ

เนอหา หนา 1 วธการจดกจกรรมการเรยนร ไก-ปลา เศรษฐกจชมชน 20 2 ไก-ปลา เศรษฐกจชมชน 22 3 สมดเลมเลก 24 4 ภาพประกอบกจกรรม 34 5 รายชอผใหขอมล 35

1 วธการจดกจกรรมการเรยนร ไก-ปลา เศรษฐกจชมชน สบเนองจากโครงการนเปนโครงการตอเนองทไดเขารวมโครงการกบ ปศท.2 มหาวทยาลยธรกจบณฑตย๑ ทาใหการทางานตอยอดชดกจกรรมททาตามปกตในแหลงเรยนรชมชนไดขยายผลไปสครวเรอนโดยจดกจกรรมสงเสรมทกษะอาชพใหสมาชกโครงการไดมอาชพเสรมหลงจากการทานาปลกกขาวเปนอาชพหลก ไดทาอาชพเลยงไก เลยงปลา ปลกพชผกสมนไพร ฝกซอมดนตรพนบานโปงลาง ทาเตาถานชวภาพและแลกเปลยนเรยนรประวตศาสตร๑ทองถนกบผเฒาผแกในชมชน โดยมกตการวมกน ตองไดฝกปฏบตจรงระหวางพอ-แม กบลกของตนเอง ผลทเกดขนไดชดความรบทเรยนของชาวบานโดยใช วธการดาเนนการจดกจกรรมการเรยนร หลากหลายแบบยดหยนโดยผเรยนเปนตวตง มครจตอาสาเปนผดาเนนกจกรรมรวมกบผปกครอง ใชวธสอนแบบเพอนสอนเพอน พสอนนอง ครพอ – แมสอนลก และครภมปญญาในชมชน ครวทยากรจากภายนอก เรยนรแตละฐานกจกรรมจะมผลงานรวมกน ใชชวงอายเปนตวกาหนดชนงานตามกระบวนการเรยนร 5 ขนตอนไดแก 1. ของใจ กาหนดหวขอ 2. หมายคาตอบ ตงสมมตฐาน 3. สอบสวน เกบรวบรวมขอมล 4. ครวญใคร วเคราะห๑ขอมล 5. ไขความจรง สรปผลการเรยนรในแตละฐานการเรยนรและการปฏบตกจกรรมการเรยนร

สรางความจดเจนในการเกบขอมลใหเดกและเยาวชน

ใหเดกและเยาวชน รจกวางแผนการเกบขอมลอยางจรงจง ใชตารางคอนขางมาก ในการใหจดระบบคดตนเองวาจะเกบขอมลอะไรจากใครในรป “ผงการเกบ

ขอมล” ตามคาถามและการมบนทกปฏทนการทางาน ใหเดกและเยาวชน มการบนทกและจดระเบยบขอมลอยางด อาจใชเทคนคงายๆ บางอยางชวย เชน การเขยนแผนท แบบบนทกการสงเกต แบบบนทกการ

สมภาษณ๑ แบบสอบถามงายๆ ใชกระบวนการกลมชวยกนตรวจสอบกนและกนดงตาราง

เดกและ เยาวชนได

วเคราะห ใหเดกและเยาวชน มกระบวนการวเคราะห๑ขอมลอยางจรงจงเพอสรางขอสรป เดกและเยาวชนตองดงขอมลออกมาวเคราะห๑อยางเปนระบบ มการใชเทคนคบางอยางชวย เชน

“ตารางสรางขอสรป” เพอนาขอมลเชงคณภาพมาวเคราะห๑เปรยบเทยบ ใหเดกๆ สรางขอสรปจากความรทได เนนการเชอมโยง “ความเปนเหตเปนผล” ของขอมล เพอนชวยตรวจสอบความหลากหลายและนาเชอถอของขอมล อาจ “โตแยงอยางสรางสรรค” ตอ

ขอมลทมานาเชอถอได แนวทางการออกแบบการเรยนรไกและปลาเศรษฐกจชมชน (เฉพาะประเดนทเดกและเยาวชนมความสนใจ)

ออกแบบการเรยนร 5 ขนตอน (ของใจ หมายคาตอบ สอบสวน ครวญใคร ไขความจรง) แตมความยดหยนปรบลดหรอเพมเตมได

การตงคาถามดๆ และไตหาความรไปเรอยๆ ตความ หรอชแนะในประเดนตางๆ เนนการเขาถงผใหญ พอแกแมเฒาหรอผรในทองถน การตงคาถามดๆ พากลมใหสนใจไปสบคน หาความร และไตหาความรไปเรอยๆ ตความ หรอพยายามตงขอสงสยในประเดนตางๆ ทสบคน เชอมมตดานเวลา พนท กบเรองทองถน และเรองชวตเดกเยาวชนตามสภาพจรง

สรปกระบวนการเรยนรแนวคดไกและปลาเศรษฐกจชมชน

ค าถาม ผใหสมภาษณ เลาเรอง สรปเรองทเลา

1)

2)

3)

ของใจ ก าหนดปญหาการวจย : กจกรรม/กระบวนการเดกไดคดคาถามทอยากร (เมอไร ทไหน อยางไร ใคร/ใครบาง ทาไม )

หมายคาตอบ ตงสมมตฐาน : กระบวนการททาใหเดกไดมการวางแผนวาจะไปหาความรอยางไร จากใครบาง

สอบสวน เกบขอมล : กระบวนการ/กจกรรมททาใหเดกไดลงเกบรวบรวมขอมล ตรวจสอบขอมล เนนประสบการณ๑ตรง ไดสมผสคนเฒาคนแก พนทและชมชน

ครวญใคร วเคราะห : มกระบวนการสงเสรมใหมการวเคราะห๑ขอมล : ตความ หาคาอธบาย ในเรองนนๆ (ครรวมในกจกรรมดวยเปนระยะๆ)

ไขความจรง สรปและเสนอ กจกรรมทสงเสรมการสรปและเสนอผลการศกษา เขยนเรอง/เลา/หรอการแสดงละคร/วาดภาพ/ประเมนผลตามชนงาน

2 ไก-ปลา เศรษฐกจชมชน

ความรทไดรบจากการเรยนรเรองไก-ปลา พบวา กลมแกนนาของผปกครองทเขารวมโครงการดวยความสมครใจไดเขยนเลาเรองและพดคยถอดบทเรยนรวมกนในวนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2554 และวนท 18 มกราคม พ.ศ.2555 ไดเคลดลบการเลยงไกประสบผลสาเรจ คอ

1) เลยงไกแบบธรรมชาต ใหอาหารไกแบบไมตองซอหวอาหารสาเรจรปโดยใหขาวเปลอก ขาวสารพชผกสเขยว เลยงแบบปลอยตามธรรมชาตไมใสกรง ไกจะออกไขเปนระยะ ครอบครวไดมไขกนตลอดไมไดซอขาย

2) เลยงไกแบบวชาการโดยเลยงขงกรงตาขาย เปดไฟฟาทาความสะอาดรางนา เปดวทยใหเสยงเพลงเบา ๆ ไกกนอาหารสาเรจรปผสมราขาว ปลายขาว ขาวเปลอก มนาใหไกกนไดตลอดเวลา ใหไกกนแตงกวา แตงลาน พชผกสเขยว การเลยงไกแบบนไกไขทกวนเลยงไก 10 ตว จะออกไขประมาณ 7-9 ฟอง ครวเรอนมไขไดกนในครอบครวและไดขาย

3) เลยงไกแบบบรณาการคอ เลยงแบบวธธรรมชาต ผสมผสานกบวธวชาการใหกนอาหารสตร 324 สาหรบไกพนธ๑ไข ผสมขาวเปลอก ขาวสาร ราขาวหรอปลายขาว ไกกนพชผกสเขยวกนเศษอาหาร ไมขงกรงตาขาย ทาเลาไกใหและขยายพนธ๑กกบรเวณทาตาขายเปนทเลยงไกโดยเฉพาะ ไกพนธ๑ไข ผสมพ นธ๑กบไกตวผพนธ๑พนเมอง เปนไกพนธ๑ไขแบบลกผสม ลกไกประเภทนจะแขงแรงไมไดเลยงเพอกนไข แตเลยงไกเพอขายและเปนอาหารในครวเรอน มเกษตรกรขยายพนธ๑ไขไกไดในลกษณะนหลายคน เชน นายถนอน เศษภกด นางคาปน ปานโหนง และนายธนกต อนทร๑งาม ทครงแรกเลยง 10 ตว แตขยายพนธ๑ไดเกดลกไกจานวน 20 - 30 ตว กจกรรมการเลยงไกไดผลลพธ๑มความรเรองการเลยงไก ไดกนไขและไดขายมเงนใชหมนเวยนในครอบครวอยางสมาเสมอ มความเปนอยทดขน ไมตองจายเงนซอไขไก ทาใหครวเรอนมเงนออม และเกษตรกรทสนใจเลยงไกไดซอพนธ๑ไขไกมาเลยงเปนการขยายผลเกดขนในชมชนบานกดแคน และ

บานใกลเคยง หลายครวเรอน เชน ครวเรอนของนายธนาพฒน๑ เทยงภกด นายสพจน๑ คายา และนางเพง ชมแสง

การเลยงปลา การเลยงปลามเกษตรกรเขารวมโครงการจานวนนอย เนองจากบางคนไมมสระนาเลยงปลา และพนทในครอบครวมจากดไมสามารถทาบอซเมนต๑เลยงปลา อยางไรกตามมเกษตรกรแกนนา นางจนทร๑ ศรจนทร๑นล อธบายวธเลยงปลาโดยใชบอซเมนต๑เลยงปลาดกไดผล คอ วธใหอาหารปลาสาเรจรปตามขนาดอายของปลามอาหารสาเรจรปปลาดกขนาดเลก กลางและปลาดกขนาดใหญ วธการใหอาหารจะใหเวลาเชาและเวลาเยน ปรมาณของอาหารปลาดก ทเลยงใหแตละครงตองใหอาหารสาเรจรปจานวนนองเพราะถาใหอาหารสาเรจรปในแตละวนจานวนมากปลาดกจะตายและตวปลาดกจะมผวหนงถลอก เรยกวา “ปลาปทวย” แตวธการเลยงปลาดกในสระทงนา สมาชกทเขารวมโครงการไมไดซออาหารสาเรจจากตลาดใชวธเลยงปลาแบบธรรมชาต ใหปลาดกหากนอาหารจากพชและใหปยจากมลวว – ควาย ใสลงในสระนาเพอใหเกดลกนา ปลาดกจะไดกนลกนาเปนอาหาร ผลผลตทเกดขนจากการเลยงปลาไมประสบสาเรจสาหรบเกษตรกรทเลยงปลาดกในสระนาทงนา เพราะ เดอนกนยายน พ.ศ.2554 ฝนตกหนกมาก ทาใหนาทวมนา และนาคลองชลประทานไหลเขาสระนาในทงนา เรยกวา เกดนาทวมในหมบาน ในทงนาปลาทในสระหายไปกบสายนา มปลาเหลอจานวนนอยแตมไวรบประทานไมไดซอขาย ทาใหคนในชมชนไดเรยนรวธเลยงปลารวมกนและขยายผลการเลยงปลาโดยทาบอซเมนต๑ในชมชนบานกดแคน หลายครวเรอนโดยใชงบประมาณของตนเอง ขอคนของฐานกจกรรมการเรยนรเรอง ไก – ปลา เศรษฐกจชมชนไดขยายเครอขายเกดเกษตรกรแกนนาเปนตวอยางครภมปญญาเลยงไก มนางดวงพร ชมแสง นายถนอม เศษภกด นางคาปน ปานโหนง และเกษตรกรตวอยางการเลยงปลาไดแก นางจนทร๑ ศรจนทร๑นล

3 สมดเลมเลก

4 ภาพประกอบกจกรรม

เดก เยาวชนและผปกครอง เรยนรเรองไกพนธไขรวมกน

สระเลยงปลาในแหลงเรยนรฯ

6 รายชอผใหขอมล 1. นางจนทร๑ ศรจนทร๑นล อาย 45 ป บานเลขท 28 บานกดแคน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชน วนท 7 กรกฎาคม พ.ศ.2554 2. นายถนอม เศษภกด อาย 55 ป บานเลขท 30 บานกดแคน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชน วนท 7 กรกฎาคม พ.ศ.2554 3. นางดวงพร ชมแสง อาย 35 ป บานเลขท 80 บานกดแคน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชน วนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2554 4. นางคาปน ปานโหนง อาย 50 ป บานเลขท 98 บานกดแคน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชน วนท 7 กรกฎาคม พ.ศ.2554

ครทปรกษาพเศษ ดร.สมบต ฤทธเดช วทยากรพเศษเรองไกและปลา เศรษฐกจชมชน ดร.ประสพสข ฤทธเดช หวหนาโครงการแหลงเรยนร ฯ นางสาวนภทสร แกนแกว ผอานวยการแหลงเรยนร นายธนาพฒน๑ เทยงภกด ครจตอาสาในโครงการ

แหลงเรยนรของชมชนจดการศกษาน ารองสมมาอาชพดวยบรบทจรงในชมชน เพอสขภาวะของเดก และเยาวชนไทย สมนไพรอาหารเพอสขภาพ


ครทปรกษาปราชญชาวบาน นางพรรณ แกวศรจนทร๑ นางนนทา รงวดสา นางสาวจตนา พทธค นางกล เศษภกด




ค าน า การจดกจกรรมการเรยนรเรองสมนไพรอาหารเพอสขภาพ เปนกจกรรมในโครงการแหลงเรยนรของชมชนจดการศกษานารองสมมาอาชพดวยบรบทจรงในชมชน เพอสขภาวะเดกและเยาวชนไทย ขอบพระคณทมประสานงานภาคตะวนออกเฉยงเหนออาจารย๑ ดร.พณสดา สรนธรงศร รองศาสตราจารย๑ ดร.อทย บญประเสรฐ และอาจารย๑บญจนทร๑ บวหง ทใหขอเสนอแนะใหการดาเนนกจกรรมของโครงการบรรลตามวตถประสงค๑ของโครงการ หวงวาการเรยนรเรองสมนไพรอาหารเพอสขภาพ เปนชดความรทนาไปปรบใชในการประกอบอาชพในครวเรอน และในชมชนเปนอาชพเสรมสาหรบผสนใจและกจกรรมการเรยนรเรองนสามารถสอดแทรกเขาไปสกลมสาระการเรยนรในระบบสถาบนการศกษาไดทกสาระการเรยนรตามหลกสตรแกนกลางพทธศกราช 2551

คณะทมวจย

ประสพสข ฤทธเดช



สารบญ

เนอหา หนา 1 วธการจดกจกรรมการเรยนร สมนไพรอาหารเพอสขภาพ 39 2 สมนไพรอาหารเพอสขภาพ 41 3 สมดเลมเลก และวธการทาผงนว 42 4 ความประทบใจในโครงการ 60 5 ภาพประกอบกจกรรมและเกยรตบตรในโครงการ 65 6 รายชอผใหขอมล 67

1 วธการจดกจกรรมการเรยนร สมนไพรอาหารเพอสขภาพ สบเนองจากโครงการนเปนโครงการตอเนองทไดเขารวมโครงการกบ ปศท.2 มหาวทยาลยธรกจบณฑตย๑ ทาใหการทางานตอยอดชดกจกรรมททาตามปกตในแหลงเรยนรชมชนไดขยายผลไปสครวเรอนโดยจดกจกรรมสงเสรมทกษะอาชพใหสมาชกโครงการไดมอาชพเสรมหลงจากการทานาปลกกขาวเปนอาชพหลก ไดทาอาชพเลยงไก เลยงปลา ปลกพชผกสมนไพร ฝกซอมดนตรพนบานโปงลาง ทาเตาถานชวภาพและแลกเปลยนเรยนรประวตศาสตร๑ทองถนกบผเฒาผแกในชมชน โดยมกตการวมกน ตองไดฝกปฏบตจรงระหวางพอ-แม กบลกของตนเอง ผลทเกดขนไดชดความรบทเรยนของชาวบานโดยใช วธการดาเนนการจดกจกรรมการเรยนร หลากหลายแบบยดหยนโดยผเรยนเปนตวตง มครจตอาสาเปนผดาเนนกจกรรมรวมกบผปกครอง ใชวธสอนแบบเพอนสอนเพอน พสอนนอง ครพอ – แมสอนลก และครภมปญญาในชมชน ครวทยากรจากภายนอก เรยนรแตละฐานกจกรรมจะมผลงานรวมกน ใชชวงอายเปนตวกาหนดชนงานตามกระบวนการเรยนร 5 ขนตอนไดแก 1. ของใจ กาหนดหวขอ 2. หมายคาตอบ ตงสมมตฐาน 3. สอบสวน เกบรวบรวมขอมล 4. ครวญใคร วเคราะห๑ขอมล 5. ไขความจรง สรปผลการเรยนรในแตละฐานการเรยนรและการปฏบตกจกรรมการเรยนร








ขอมลทมานาเชอถอได แนวทางการออกแบบการเรยนรสมนไพรอาหารเพอสขภาพ (เฉพาะประเดนทเดกและเยาวชนมความสนใจ)



สรปกระบวนการเรยนรแนวคดสมนไพรอาหารเพอสขภาพ


1)

2)

3)

ของใจ ก าหนดปญหาการวจย : กจกรรม/กระบวนการเดกไดคดคาถามทอยากร (เมอไร ทไหน อยางไร ใคร/ใครบาง ทาไม )

หมายคาตอบ ตงสมมตฐาน : กระบวนการททาใหเดกไดมการวางแผนวาจะไปหาความรอยางไร จากใครบาง

สอบสวน เกบขอมล : กระบวนการ/กจกรรมททาใหเดกไดลงเกบรวบรวมขอมล ตรวจสอบขอมล เนนประสบการณ๑ตรง ไดสมผสคนเฒาคนแก พนทและชมชน



2 สมนไพรอาหารเพอสขภาพ การจดกจกรรมการเรยนรสมนไพรเพอสขภาพ สมาชกในโครงการมกลมเดก เยาวชน ผปกครอง ผทสนใจไดรวมมอกนทาแปลงสาธตการปลกพชผกสวนครว สมนไพรหลายชนดไดแก ผกกาด ผกช หอม กระเทยม มะเขอเทศ ขาวโพด ฟกทอง คะนา ฯลฯ ผกแตละชนดมวธการดแลโดยไมใชยาฆาแมลง ใชสารอเอมนาหมกชวภาพบารงผกมสเขยวสดกรอบ ปลอดภย เพราะเปนผกปลกโดยวธธรรมชาต จากการสงเกตแปลงทดลอง ปลกพชผกในบานหลงเรยนรวมกบผปกครองและเดก เยาวชน พบวาการปลกถวฝกยาวจะไมไดผลผลตเพราะมเพลยระบาดกดกนตนถวฝกยาวแตไมใชสารเคมฉดพน จงเปลยนพชทปลกเปนการปลกขาวโพด จะไดผลผลตดไมมเพลยทาลายตนขาวโพด นอกจากการฝกปฏบตจรงใหปลกในสวนบานหลงเรยนแลว เดกและเยาวชน ผปกครอง ประชาชนทสนใจจะนาเมลดพนธ๑ผกทแบงปนใหไปปลกในครวเรอนตนเอง เพอปลกไวรบประทานและเหลอจากใชบรโภคในครวเรอนจะไดขาย หรอนามาแปรรปเปนผงนว เครองเทศปรงอาหาร โดยเอาพชททกนได มาผสมกนกบขาวเหนยวทแชนาแลวนาไปบดใหละเอยดใชพชสมนไพร 18 ชนด ผสมกน ไดแก ผกตาลง ผกหวานบาน ใบนอยนา ใบยานาง ผกแปน กระเทยม หวหอม สะเดาดน ผกตว ผกขจร ใบสมโฮง ใบชะพล ออมแซบ ซงผกแตละชนดในครวเรอนของชาวบานกดแคนไดปลกไวใชปรงอาหาร และนามาแปรรปเปนผงนวแทนผงชรส เปนการลดรายจายและรกษาสขภาพใหแขงแรงปราศจากโรคเหนบชา กระดกเสอม เพราะรบประทานพชสมนไพรแทนเครองเทศผงอาหารแบบผงชรส และไดขยายผลการปลกพชผกสวนครวไปปลกในครวเรอนตนเอง ครวเรอนทมปญหาทดนจากดในครวเรอน ใหขยายการปลกพชผกสวนครวไปตามทงนาตนเอง ทาใหชาวบานกดแคนมตลาดพชผกสเขยวทกวนพธและวนเสาร๑ไดซอขายใหชาวบานอน ๆ เขามาซอผกไปขายทตลาดในจงหวดมหาสารคาม และมพอคาแมคาคนกลางในหมบานรบซอผกไปขายทกวน เปนการขยายผลของกจกรรมโครงการทเกดขนจากทไดปฏบตรวมกบลก ๆ ตนเอง ไดนาความรไปปรบใชในชวตโดยไมพงตลาดภายนอก และนอกจากนแหลงเรยนรชมชนไดมการคดเลอกพนธ๑ผกสวนครว ผลตเมลดพนธ๑ไวใชเอง ในฤดกาลผลตในปตอไป สะทอนถงการเรยนรในกจกรรม

ฐานสมนไพรเพอสขภาพไดเสนทางการพฒนาตนใหพงตนเองไดครบวงจร คอ มพนธ๑ผกปลก และไวขาย และผกบางชนดแปรรปเปนนาดมสมนไพรแกโรคภยตาง ๆ ได เชนนาสมนไพรรางจด ตะไครหอม ใบเตย กระเจยบ ซงการทานาสมนไพรเดกและเยาวชนไดเรยนร โดยนาใบสมนไพรมาตากแหง แลวบรรจเปนของฝากใหกบคณะบคคลทเขามาศกษาดงาน เกดประโยชน๑โดยออม แหลงเรยนรชมชนมสวสดการทนการศกษาใหเดกและเยาวชนโดยคณะบคคลไดใหทนการศกษาจากทไดรบของฝาก ชดสมนไพรบรณาการกบไขไกและปลาแหง ทาใหผปกครองเขาใจในแนวนโยบายการจดการศกษาโดยใชสมนไพร สามารถสรางอาชพเสรมฝกทกษะอาชพใหลก ๆ ของตนเองได และมการเพมมลคาทาสนคาพนบานของทองถนในชมชน และมสวนสงเสรมใหเดกและเยาวชนพด เขยน เรองนาเสนอผลงานในระดบชนมธยมศกษา รายวชาวทยาศาสตร๑ โดยรวมกลมกบเพอน ๆ ในระดบชนเรยนทเรยนอยในสถานศกษาเดยวกนแลกเปลยนเรยนรรวมกน 3 สมดเลมเลก และวธการท าผงนว

การทาผงนว มวธการดงน เนองจากในชมชนมพช ผกสวนครวเปนจานวนมากเราจงไดนามาแปรรปมาทาเปนผงนวเพอสขภาพและสามารถประหยดคาใชจายไดอกดวย หรอสามารถนาไปจาหนายไดเพอเปนการเสรมรายไดอกสวนหนง และการทาผงนวเพอสขภาพกเปนการทาทไมยงยากถาเราเขาใจในสวนประกอบ สวนผสมตาง ๆ กจะสามารถทาไดโดยงาย พชผกสวนครวทนามากอยาง เชน ใบมะขาม ใบมะรม หวหอม กระเทยม สะเดาดน ใบผกหวาน ใบผกกาด ตนหอม ผกช ผกชลาว ผกกาด ตาลง เปนตน ดงภาพประกอบวธการทาผงนว พชผกทใชในการทาผงนว

ผกกระเฉดและดอกผกขก

ดอกลนฟา

สะเดาดน

ใบมะกอก

กระเทยม

หวหอม

อปกรณใชท าผงนว

อปกรณ๑การทาผงนว

วธการท าผงนว

การหนผก

การตาผกตางๆ

การปนขาว

ขาวทปนละเอยดแลว

การใสสวนผสมเตรยมปน

ผงนวทปนละเอยดแลว

ทาใหเปนแผน

การทาใหเปนแผนบาง ๆ

การตากผงนว (ตองตากในทแจง)

ผงนวทแหงแลว

4 ความประทบใจในโครงการ

5 ภาพประกอบกจกรรมและเกยรตบตรในโครงการ

เดกและเยาวชน ครทปรกษาพเศษ เกบขอมลเรองสมนไพรใบเตย

เดกและเยาวชนแปรรปสมนไพรโดยวธตากแหง

เดก เยาวชน และผปกครอง เขารบการอบรมทาพานบายศรจากตนกลวยรวมกบมหาวทยาลยมาหาสารคาม

6 รายชอผใหขอมล

1. นางกล เศษภกด อาย 70 ป บานเลขท 36 บานกดแคน หมท 6 ตาบลหนองโน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชน วนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2554 2. นางสาวจตนา พทธค อาย 37 ป บานเลขท 36 บานกดแคน หมท 6 ตาบลหนองโน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชน วนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2554

3. นางพรรณ แกวศรจนทร๑ อาย 57 ป บานเลขท 9 บานกดแคน หมท 6 ตาบลหนองโน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชน วนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2554 4. นางนนทา รงวดสา อาย 50 ป บานเลขท 8 บานกดแคน หมท 6 ตาบลหนองโน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม หวหนากลมสตรแมบาน ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชน วนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2554 5. คณะครทปรกษาพเศษ ดร.ประสพสข ฤทธเดช หวหนาโครงการแหลงเรยนรของชมชนฯ นางสาวนภทสร แกนแกว ผอานวยการแหลงเรยนร นายธนาพฒน๑ เทยงภกด ครจตอาสาในโครงการ

แหลงเรยนรของชมชนจดการศกษาน ารองสมมาอาชพดวยบรบทจรงในชมชน เพอสขภาวะของเดก และเยาวชนไทย ถานชวภาพลดภาวะโลกรอน


ครทปรกษาปราชญชาวบาน ครทปรกษาพเศษ นายถวลย๑ ผวผอง ดร.ประสพสข ฤทธเดช นางสาวจตนา พทธค นางสาวนภทสร แกนแกว นายธนกต อนทร๑งาม นายธนาพฒน๑ เทยงภกด



ค าน า การจดกจกรรมการเรยนรเรองถานชวภาพลดภาวะโลกรอน เปนกจกรรมในโครงการแหลงเรยนรของชมชนจดการศกษานารองสมมาอาชพดวยบรบทจรงในชมชน เพอสขภาวะเดกและเยาวชนไทย ขอบพระคณทมประสานงานภาคตะวนออกเฉยงเหนออาจารย๑ ดร.พณสดา สรนธรงศร รองศาสตราจารย๑ ดร.อทย บญประเสรฐ และอาจารย๑บญจนทร๑ บวหง ทใหขอเสนอแนะใหการดาเนนกจกรรมของโครงการบรรลตามวตถประสงค๑ของโครงการ หวงวาการเรยนรเรองถานชวภาพลดภาวะโลกรอน เปนช ดความรทนาไปปรบใชในการประกอบอาชพในครวเรอน และในชมชนเปนอาชพเสรมสาหรบผสนใจและกจกรรมการเรยนรเรองนสามารถสอดแทรกเขาไปสกลมสาระการเรยนรในระบบสถาบนการศกษาไดทกสาระการเรยนรตามหลกสตรแกนกลางพทธศกราช 2551




สารบญ

เนอหา หนา 1 วธการจดกจกรรมการเรยนร ถานชวภาพลดภาวะโลกรอน 71 2 ถานชวภาพลดภาวะโลกรอน 74 3 สมดเลมเลก และโครงงานวทยาศาสตร๑ 74 4 ความประทบใจในโครงการ 86 5 ภาพประกอบกจกรรมและเกยรตบตรในโครงการ 90 6 รายชอผใหขอมล 93

1 วธการจดกจกรรมการเรยนร ถานชวภาพลดภาวะโลกรอน สบเนองจากโครงการนเปนโครงการตอเนองทไดเขารวมโครงการกบ ปศท.2 มหาวทยาลยธรกจบณฑตย๑ ทาใหการทางานตอยอดชดกจกรรมททาตามปกตในแหลงเรยนรชมชนไดขยายผลไปสครวเรอนโดยจดกจกรรมสงเสรมทกษะอาชพใหสมาชกโครงการไดมอาชพเสรมหลงจากการทานาปลกกขาวเปนอาชพหลก ไดทาอาชพเลยงไก เลยงปลา ปลกพชผกสมนไพร ฝกซอมดนตรพนบานโปงลาง ทาเตาถานชวภาพและแลกเปลยนเรยนรประวตศาสตร๑ทองถนกบผเฒาผแกในชมชน โดยมกตการวมกน ตองไดฝกปฏบตจรงระหวางพอ-แม กบลกของตนเอง ผลทเกดขนไดชดความรบทเรยนของชาวบานโดยใช วธการดาเนนการจดกจกรรมการเรยนร หลากหลายแบบยดหยนโดยผเรยนเปนตวตง มครจตอาสาเปนผดาเนนกจกรรมรวมกบผปกครอง ใชวธสอนแบบเพอนสอนเพอน พสอนนอง ครพอ – แมสอนลก และครภมปญญาในชมชน ครวทยากรจากภายนอก เรยนรแตละฐานกจกรรมจะมผลงานรวมกน ใชชวงอายเปนตวกาหนดชนงานตามกระบวนการเรยนร 5 ขนตอนไดแก 1. ของใจ กาหนดหวขอ 2. หมายคาตอบ ตงสมมตฐาน 3. สอบสวน เกบรวบรวมขอมล 4. ครวญใคร วเคราะห๑ขอมล 5. ไขความจรง สรปผลการเรยนรในแตละฐานการเรยนรและการปฏบตกจกรรมการเรยนร


ใหเดกและเยาวชน รจกวางแผนการเกบขอมลอยางจรงจง

ใชตารางคอนขางมาก ในการใหจดระบบคดตนเองวาจะเกบขอมลอะไรจากใครในรป “ผงการเกบ

ขอมล” ตามคาถามและการมบนทกปฏทนการทางาน

ใหเดกและเยาวชน มการบนทกและจดระเบยบขอมลอยางด

อาจใชเทคนคงายๆ บางอยางชวย เชน การเขยนแผนท แบบบนทกการสงเกต แบบบนทกการ

สมภาษณ๑ แบบสอบถามงายๆ

ใชกระบวนการกลมชวยกนตรวจสอบกนและกนดงตาราง


วเคราะห ใหเดกและเยาวชน มกระบวนการวเคราะห๑ขอมลอยางจรงจงเพอสรางขอสรป

เดกและเยาวชนตองดงขอมลออกมาวเคราะห๑อยางเปนระบบ มการใชเทคนคบางอยางชวย เชน

“ตารางสรางขอสรป” เพอนาขอมลเชงคณภาพมาวเคราะห๑เปรยบเทยบ

ใหเดกๆ สรางขอสรปจากความรทได เนนการเชอมโยง “ความเปนเหตเปนผล” ของขอมล

เพอนชวยตรวจสอบความหลากหลายและนาเชอถอของขอมล อาจ “โตแยงอยางสรางสรรค” ตอ

ขอมลทมานาเชอถอได

แนวทางการออกแบบการเรยนรถานชวภาพลดภาวะโลกรอน (เฉพาะประเดนทเดกและเยาวชนมความสนใจ) ออกแบบการเรยนร 5 ขนตอน (ของใจ หมายคาตอบ สอบสวน ครวญใคร ไขความจรง) แตม

ความยดหยนปรบลดหรอเพมเตมได

การตงคาถามดๆ และไตหาความรไปเรอยๆ

ตความ หรอชแนะในประเดนตางๆ

เนนการเขาถงผใหญ พอแกแมเฒาหรอผรในทองถน


1)

2)

3)

การตงคาถามดๆ พากลมใหสนใจไปสบคน หาความร และไตหาความรไปเรอยๆ

ตความ หรอพยายามตงขอสงสยในประเดนตางๆ ทสบคน

เชอมมตดานเวลา พนท กบเรองทองถน และเรองชวตเดกเยาวชนตามสภาพจรง

สรปกระบวนการเรยนรแนวคดถานชวภาพลดภาวะโลกรอน

ของใจ ก าหนดปญหาการวจย : กจกรรม/กระบวนการเดกไดคดคาถามทอยากร (เมอไร ทไหน

อยางไร ใคร/ใครบาง ทาไม )

หมายคาตอบ ตงสมมตฐาน : กระบวนการททาใหเดกไดมการวางแผนวาจะไปหาความรอยางไร

จากใครบาง

สอบสวน เกบขอมล : กระบวนการ/กจกรรมททาใหเดกไดลงเกบรวบรวมขอมล ตรวจสอบ

ขอมล เนนประสบการณ๑ตรง ไดสมผสคนเฒาคนแก พนทและชมชน

ครวญใคร วเคราะห : มกระบวนการสงเสรมใหมการวเคราะห๑ขอมล : ตความ หาคาอธบาย ใน

เรองนนๆ (ครรวมในกจกรรมดวยเปนระยะๆ)

ไขความจรง สรปและเสนอ กจกรรมทสงเสรมการสรปและเสนอผลการศกษา เขยนเรอง/เลา/

หรอการแสดงละคร/วาดภาพ/ประเมนผลตามชนงาน

2 ถานชวภาพลดภาวะโลกรอน การทาถานชวภาพลดภาวะโลกรอนเปนกจกรรมทใหเดกเยาวชนและผปกครองไดศกษาดงานจากแหลงเรยนรภายนอกชมชนจดกจกรรมใหวทยากรไดบรรยายความรเรองถานชวภาพลดภาวะโลกรอนโดย ดร.สมบต ฤทธเดช เปนผบรรยายพเศษ ทาใหเดก-เยาวชนใชความรมาทาเตาถานชวภาพภายใน แหลงเรยนรปททวดครสงห๑ ฤทธเดช โดยผานกจกรรมการเกบขยะในชมชนมารไซค๑เคล นาถานชวภาพแปรรปเปนสนคา

ของใชดดกลนในทอบชน เชน ใชถานชวภาพดดกลนในตเยน ในรถยนต๑ และหองครว ทาใหเดกและเยาวชนไดฝกสมาธการประดษฐ๑ผลตภณฑ๑ถานชวภาพจาหนายไดรปทรงหลาย ๆ แบบ มเงนรายได และทสาคญยงเดก เยาวชน ผปกครอง ไดรวมมอกนทางานอยใกลชดกนมความอบอน และสามารถนาเตาถานชวภาพไปทาเปนเตาถาน ไวใชในครวเรอนตนเองมจานวนเพมมากขนจากทไดเรยนรวธเผาถานจากวทยากรและเดก เยาวชน สาธตการเผาถานใหพอแม ไดศกษาเรยนรรวมกบลกตนเอง ทาใหเดกและเยาวชนบางคนใชองค๑ความรเรองถานชวภาพลดภาวะโลกรอน จดทาโครงงานวทยาศาสตร๑ระดบชนมธยมศกษาปท 2 ไดรบรางวลท 1 ในงานสปดาห๑วทยาศาสตร๑ของโรงเรยนผดงนารมหาสารคาม สะทอนภาพการจดการศกษา แบบมสวนรวมขององค๑กรในชมชนไดทาใหผลสมฤทธทางการเรยนของเยาวชนสงขน 3 สมดเลมเลก และโครงงานวทยาศาสตร

4 ความประทบใจในโครงการ

5 ภาพประกอบกจกรรมและเกยรตบตรในโครงการ

วทยากร ดร.สมบต ฤทธเดช อธบายวธเผาถานจากเตาชวภาพ

คณปาละมย ฤทธเดช อธบายวธบรรจผลตณฑถานชวภาพ

เดกและเยาวชนรวมมอกนออกแบบผลตภณฑถานชวภาพ

ถานชวภาพเพอการจดจ าหนาย

เยาวชนบานหลงเรยนไดรบเกยรตบตร อนดบท 1 ในงานนทรรศการวทยาศาสตร โรงเรยนผดงนาร เรอง ถานชวภาพและน าสมควนไมก าจดศตรพช

6 รายชอผใหขอมล 1. นางสาวจตนา พทธค อาย 37 ป บานเลขท 36 บานกดแคน หมท 6 ตาบลหนองโน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชน วนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2554 2. นายถวลย๑ ผวผอง อาย 55 ป บานเลขท 40 บานกดแคน หมท 6 ตาบลหนองโน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชน วนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2554 3. นายธนกต อนทร๑งาม อาย 52 ป บานเลขท 20 บานกดแคน หมท 6 ตาบลหนองโน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชน วนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2554

ครทปรกษาพเศษ ดร.สมบต ฤทธเดช วทยากรพเศษเรองถานชวภาพ ดร.ประสพสข ฤทธเดช หวหนาโครงการแหลงเรยนร ฯ นางสาวนภทสร แกนแกว ผอานวยการแหลงเรยนร นายธนาพฒน๑ เทยงภกด ครจตอาสาในโครงการ

แหลงเรยนรของชมชนจดการศกษาน ารองสมมาอาชพดวยบรบทจรงในชมชน เพอสขภาวะของเดก และเยาวชนไทย

ดนตรพนบานโปงลางประยกตปทวดครสงห ฤทธเดช


ครทปรกษาปราชญชาวบาน นายธนกต อนทร๑งาม เดกชายทรงวฒ แสงนา เดกชายลขตชย ธรรมวชย นายศตวรรษ เศษภกด




ค าน า

การจดกจกรรมการเรยนรเรองดนตรพนบานโปงลางประยกต๑ปททวดครสงห๑ ฤทธเดช เปนกจกรรมในโครงการแหลงเรยนรของชมชนจดการศกษานารองสมมาอาชพดวยบรบทจรงในชมชน เพอสขภาวะเดกและเยาวชนไทย ขอบพระคณทมประสานงานภาคตะวนออกเฉยงเหนอ อาจารย๑ ดร.พณสดา สรนธรงศร รองศาสตราจารย๑ ดร.อทย บญประเสรฐ และอาจารย๑บญจนทร๑ บวหง ทใหขอเสนอแนะใหการดาเนนกจกรรมของโครงการบรรลตามวตถประสงค๑ของโครงการ หวงวาการเรยนรเรอง ดนตรพนบานโปงลางประยกต๑ปททวดครสงห๑ ฤทธเดช เปนชดความรทนาไปปรบใชในการประกอบอาชพในครวเรอน และในชมชนเปนอาชพเสรมสาหรบผสนใจและกจกรรมการเรยนรเรองนสามารถสอดแทรกเขาไปสกลมสาระการเรยนรในระบบสถาบนการศกษาไดทกสาระการเรยนรตามหลกสตรแกนกลางพทธศกราช 2551




สารบญ

เนอหา หนา 1 วธการจดกจกรรมการเรยนร ดนตรพนบานโปงลางประยกต๑ปททวดครสงห๑ ฤทธเดช 97 2 ดนตรพนบานโปงลางประยกต๑ปททวดครสงห๑ ฤทธเดช 99 3 เพลงทเดกและเยาวชนชอบ 103 4 เพลงของบานหลงเรยน 105 5 ภาพประกอบกจกรรมและความประทบใจ 108 6 รายชอผใหขอมล 113

1 วธการจดกจกรรมการเรยนร ดนตรพนบานโปงลางประยกตปทวดครสงห ฤทธเดช สบเนองจากโครงการนเปนโครงการตอเนองทไดเขารวมโครงการกบ ปศท.2 มหาวทยาลยธรกจบณฑตย๑ ทาใหการทางานตอยอดชดกจกรรมททาตามปกตในแหลงเรยนรชมชนไดขยายผลไปสครวเรอนโดยจดกจกรรมสงเสรมทกษะอาชพใหสมาชกโครงการไดมอาชพเสรมหลงจากการทานาปลกกขาวเปนอาชพหลก ไดทาอาชพเลยงไก เลยงปลา ปลกพชผกสมนไพร ฝกซอมดนตรพนบานโปงลาง ทาเตาถานชวภาพและแลกเปลยนเรยนรประวตศาสตร๑ทองถนกบผเฒาผแกในชมชน โดยมกตการวมกน ตองไดฝกปฏบตจรงระหวางพอ-แม กบลกของตนเอง ผลทเกดขนไดชดความรบทเรยนของชาวบานโดยใช วธการดาเนนการจดกจกรรมการเรยนร หลากหลายแบบยดหยนโดยผเรยนเปนตวตง มครจตอาสาเปนผดาเนนกจกรรมรวมกบผปกครอง ใชวธสอนแบบเพอนสอนเพอน พสอนนอง ครพอ – แมสอนลก และครภมปญญาในชมชน ครวทยากรจากภายนอก เรยนรแตละฐานกจกรรมจะมผลงานรวมกน ใชชวงอายเปนตวกาหนดชนงานตามกระบวนการเรยนร 5 ขนตอนไดแก 1. ของใจ กาหนดหวขอ 2. หมายคาตอบ ตงสมมตฐาน 3. สอบสวน เกบรวบรวมขอมล 4. ครวญใคร วเคราะห๑ขอมล 5. ไขความจรง สรปผลการเรยนรในแตละฐานการเรยนรและการปฏบตกจกรรมการเรยนร สรางความจดเจนในการเกบขอมลใหเดกและเยาวชน

ใหเดกและเยาวชน รจกวางแผนการเกบขอมลอยางจรงจง

ใชตารางคอนขางมาก ในการใหจดระบบคดตนเองวาจะเกบขอมลอะไรจากใครในรป “ผงการ

เกบขอมล” ตามค าถามและการมบนทกปฏทนการท างาน

ใหเดกและเยาวชน มการบนทกและจดระเบยบขอมลอยางด

อาจใชเทคนคงายๆ บางอยางชวย เชน การเขยนแผนท แบบบนทกการสงเกต แบบบนทกการ

สมภาษณ แบบสอบถามงายๆ

ใชกระบวนการกลมชวยกนตรวจสอบกนและกนดงตาราง

เดกและ

เยาวชนไดวเคราะห

ใหเดกและเยาวชน มกระบวนการวเคราะหขอมลอยางจรงจงเพอสรางขอสรป

เดกและเยาวชนตองดงขอมลออกมาวเคราะหอยางเปนระบบ มการใชเทคนคบางอยางชวย เชน

“ตารางสรางขอสรป” เพอน าขอมลเชงคณภาพมาวเคราะหเปรยบเทยบ

ใหเดกๆ สรางขอสรปจากความรทได เนนการเชอมโยง “ความเปนเหตเปนผล” ของขอมล

เพอนชวยตรวจสอบความหลากหลายและนาเชอถอของขอมล อาจ “โตแยงอยางสรางสรรค”

ตอขอมลทมานาเชอถอได

แนวทางการออกแบบการเรยนรดนตรพนบานโปงลางประยกต (เฉพาะประเดนทเดกและเยาวชนม

ความสนใจ)

ออกแบบการเรยนร 5 ขนตอน (ของใจ หมายค าตอบ สอบสวน ครวญใคร ไขความจรง) แตม

ความยดหยนปรบลดหรอเพมเตมได

การตงค าถามดๆ และไตหาความรไปเรอยๆ

ตความ หรอชแนะในประเดนตางๆ


1)

2)

3)

เนนการเขาถงผใหญ พอแกแมเฒาหรอผรในทองถน

การตงค าถามดๆ พากลมใหสนใจไปสบคน หาความร และไตหาความรไปเรอยๆ

ตความ หรอพยายามตงขอสงสยในประเดนตางๆ ทสบคน

เชอมมตดานเวลา พนท กบเรองทองถน และเรองชวตเดกเยาวชนตามสภาพจรง

สรปกระบวนการเรยนรแนวคดดนตรพนบานโปงลางประยกต

ของใจ ก าหนดปญหาการวจย : กจกรรม/กระบวนการเดกไดคดค าถามทอยากร (เมอไร ทไหน

อยางไร ใคร/ใครบาง ท าไม )

หมายค าตอบ ตงสมมตฐาน : กระบวนการทท าใหเดกไดมการวางแผนวาจะไปหาความร

อยางไร จากใครบาง

สอบสวน เกบขอมล : กระบวนการ/กจกรรมทท าใหเดกไดลงเกบรวบรวมขอมล ตรวจสอบ

ขอมล เนนประสบการณตรง ไดสมผสคนเฒาคนแก พนทและชมชน

ครวญใคร วเคราะห : มกระบวนการสงเสรมใหมการวเคราะหขอมล : ตความ หาค าอธบาย ใน

เรองนนๆ (ครรวมในกจกรรมดวยเปนระยะๆ)

ไขความจรง สรปและเสนอ กจกรรมทสงเสรมการสรปและเสนอผลการศกษา เขยนเรอง/เลา/

หรอการแสดงละคร/วาดภาพ/ประเมนผลตามชนงาน

2 ดนตรพนบานโปงลางประยกตปทวดครสงห ฤทธเดช การทากจกรรมฐานการเรยนรน มวธการถายทอดความรโดยครภมปญญาไดแก นายธนกต อนทร๑งาม นายศตวรรษ เศษภกด เดกชายลขตชย ธรรมวชย และเดกชายทรงวฒ แสงนาเปนครผ สอนเดกและเยาวชนทงเพศหญงและเพศชายโดยความสมครใจจะเรยนรมวธการสอนแบบตวตอตว ใหจาโน๏ตแตละเพลงมเพลงลายบายศรสขวญไทยดาราพน ลายโปงลางแตละเพลงเดกและเยาวชนใชเวลาฝกซอมในเวลากลางคน เนองจากครภมปญญาตองใชเวลากลางวนไปโรงเรยนและไปทานา ผลทเกดขนการเรยนรเรองดนตรทาใหเดกและเยาวชนมกจกรรมตอยอดโครงการโดยเขยนเพลงทเกยวกบสภาพแวดลอมในแหลงเรยนร

ของชมชนไดหลายเพลงเชนเพลงบานหลงเรยน เพลงลมเยนมาแลว เพลงรอนและหนาว เพลงเจาปลานลปลาดก และเดกเยาวชนไดรวมตวกนกอตงเปนวงดนตรโปงลางประยกต๑ปททวดครสงห๑ ฤทธเดช ดนตรพนบานโปงลางประยกต๑ปททวดครสงห๑ ฤทธเดช ไดทากจกรรมรวมกบชมชนโดยแสดงดนตร

พนบานตามบญงานประเพณชาวอสาน เชนงานบญกฐน งานบญเดอนส เดอนสาม ฯลฯ ชาวบานใชดนตร

โปงลางแหลงเรยนรชมชนปททวดครสงห๑ ฤทธเดช ไปแหขบวน ตกลอง ดดพณ เปทาแคน มความ

สนกสนานรนเรงรวมกน เปนกจกรรมทสรางสขรวมกน เดกและเยาวชนทเปนผหญงไดฟอนรารวมขบวน

แห เปนการฝกทกษะอาชพวงดนตรโปงลางประยกต๑ปททวดครสงห๑ ฤทธเดช รบงานแสดงไดเปน เงน

ทนการศกษา สงผลใหผปกครองมความภมใจทบตรหลานของตนเองกลาแสดงออกและอนรกษ๑ดนตร

พนบานของชมชนใหคงอย และเผยแพรชอเสยงใหกบบานกดแคน ทาใหชมชนบานกดแคนเปนชมชน

พอเพยงและเปนสข เพราะไมจางมหรสพจากหมบานอน ๆ มาแสดงในงามประเพณแตใหบตรหลานของ

ตนเอง ทากจกรรมงานบญประเพณ นอกจากนครภมปญญาทองถนดรตรโปงลางนายธนกต อนทร๑งาม ไดรบ

เชญเปนวทยากรขยายองค๑ความรเรองดนตรพนบานใหกบสถานศกษา 3 แหง คอ โรงเรยนบานกดแคน

บานนานกเขยน และโรงเรยนบานโคกส ใหไปสอนนกเรยนไดเรยนรเรองดนตรจดตงวงดนตรโปงลาง

เกดขนในโรงเรยนทงสามแหง โดยใชองค๑ความรจากแหลงเรยนรชมชนปททวดครสงห๑ ฤทธเดช เชอมโยงกบ

การจดการศกษาในระบบ กลมสาระการเรยนรศลปะ ดนตรแสดงถงการใชทนทางสงคม ครภมปญญาทองถน

รวมกนทงในระบบการศกษาและนอกระบบการศกษาและประโยชน๑ทเกดขนโดยออมเดกและเยาวชนเขยน

บทเพลงทแตงขนดวยตนเองได

วธการจดการเรยนรโปงลางประยกต โดยครภมปญญาทองถน สอนเรอง การอานตวโนต

3 เพลงทเดกและเยาวชนชอบ

4 เพลงของบานหลงเรยน

5 ภาพประกอบกจกรรมและความประทบใจ

เดกและเยาวชนเรยนรดนตรพนบานโปงลางประยกตรวมกนอยางมความสข

เดกและเยาวชนฝกการฟองรารวมกน

ความประทบใจในโครงการ

6 รายชอผใหขอมล 1. นายธนกต อนทร๑งาม อาย 52 ป บานเลขท 20 บานกดแคน หมท 6 ตาบลหนองโน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชน วนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2554 2. เดกชายทรงวฒ แสงนา ครจตอาสาดนตรพนบานพณ อาย 14 ป ทาหนาทสอนพณใหเดกและเยาวชนทสนใจในแหลงเรยนรชมชนปททวดครสงห๑ ฤทธเดช เฉพาะเวลากลางคน 3. เดกชายลขตชย ธรรมวชย ครจตอาสาดนตรพนบานโปงลาง อาย 14 ป ทาหนาทสอนโปงลางใหเดกและเยาวชนทสนใจในแหลงเรยนรชมชนปททวดครสงห๑ ฤทธเดช เฉพาะเวลากลางคน 4. นายศตวรรษ เศษภกด ครจตอาสาดนตรพนบานโหวต อาย 16 ป ทาหนาทสอนโหวตใหเดกและเยาวชนทสนใจในแหลงเรยนรชมชนปททวดครสงห๑ ฤทธเดช เฉพาะเวลากลางคน

ครทปรกษาพเศษ ดร.ประสพสข ฤทธเดช หวหนาโครงการแหลงเรยนร ฯ นางสาวนภทสร แกนแกว ผอานวยการแหลงเรยนร นายธนาพฒน๑ เทยงภกด ครจตอาสาในโครงการ

แหลงเรยนรของชมชนจดการศกษาน ารองสมมาอาชพดวยบรบทจรงในชมชน เพอสขภาวะของเดก และเยาวชนไทย ประวตศาสตรทองถนสายใยรกชมชน


ครทปรกษาปราชญชาวบาน นายสมบรณ๑ ศรเฮอง นางอานวยพร สดาพล นายหนจ จาคาม นางแสงจนทร๑ งามใส



ครทปรกษาพเศษ

ดร.ประสพสข ฤทธเดช นางสาวนภทสร แกนแกว

นายธนาพฒน๑ เทยงภกด

ค าน า

โครงการ ปศท.2 มหาวทยาลยธรกจบณฑตย๑และสานกงานกองทนสนบสนนสรางเสรมสขภาพ(สสส.) ไดใหโอกาสแหลงเรยนรชมชนปททวดครสงห๑ ฤทธเดช เปนเครอขายเขารวมโครงการในกจกรรมของโครงการแหลงเรยนรของชมชนจดการศกษานารองสมมาอาชพดวยบรบทจรงในชมชนเพอสขภาวะของเดกและเยาวชนไทย ไดจดกจกรรมการเรยนรประวตศาสตร๑ทองถนสายใยรกชมชน ใชวธการเรยนรโดยใชแหลงเรยนรในชมชน ประกอบดวยปราชญ๑ชาวบานและสถานทในหมบานไดแก ลาหวยคาพ รอยพระพทธบาทจาลอง วด โรงเรยนและประเพณทสาคญยงคงปฏบตรวมกน อยางไรกตามการเรยนรในกจกรรมประวตศาสตร๑ทองถนมเดกและเยาวชนในระดบอายทแตกตางกน ทาใหไดชนงานจดบนทกคาบอกเลาไดชดเจน และจดบนทกคาบอกเลาไดขาดขอความไมเชอมโยงเรองราว แตคณะทมงานไมไดปรบแกไขในชนงานทเดกและเยาวชนไดศกษาดวยกระบวนการสรางความรดวยตนเองจากความสนใจประสบการณ๑จรงคอ มผเฒาผแกมาบอกเลาเรองราว เดกและเยาวชนไดทาเอกสารเปนผลงานของชาวบานกดแคนไดใหคนหลายชวงวย เรยนรตอไป คณะทมงานขอขอบพระคณ อาจารย๑พณสดา สรนธรงศร อาจารย๑บญจนทร๑ บวหงและอาจารย๑รองศาสตราจารย๑ ดร.อทย บญประเสรฐ ทใหคาปรกษาแนะนาการทางานของโครงการไดบรรลผลตามวตถประสงค๑ของโครงการ และความรเรองทองถนของชาวบานคงเกดประโยชน๑กบการจดการเรยนรแบบรวมมอ โดยใชแหลงเรยนรในทองถนเขาไปสสถานศกษาในโอกาสตอไป ประสพสข ฤทธเดช เดกและเยาวชนแหลงเรยนรชมชนปททวดครสงห๑ ฤทธเดช และคณะครจตอาสา

สารบญ

เรอง หนา 1 แนวคดการเรยนรประวตศาสตร๑ทองถนชาวบานกดแคน 118 2 ประวตชมชนและหวยคาพสถานทสาคญในบานกดแคน 122 3 ประเพณชาวบานกดแคน 137 4 ภาพประกอบกจกรรมการเรยนรประวตศาสตร๑ทองถน 142 5 ความประทบใจของเดกและเยาวชน 144 6 รายชอผใหขอมล 148

1 แนวคดประวตศาสตรทองถนชาวบานกดแคน แนวคดนไดจากการสงเคราะห๑เอกสารและคาบอกเลาชาวบานกดแคนไดใหขอคดเหนคณะทมงาน

สรปกรอบแนวคดดงน

ประวตศาสตรทองถนมองในมตใดไดบาง

ขอมล เรองราว เรองเลาในอดตทอยในทองถน สมพนธ๑ชวตและสงรอบตวมคาถาม สาคญในหลกคด ไดแก

มนเกดอะไรขนเมอ...นานมาแลว เรองนเกดขนเมอไร เพราะอะไร ทาไมมนถงเกด หรอเปนอยางนน มนเกดการเปลยนแปลงอยางไร ผลกระทบตอเราและสงทแวดลอมเราเปนอยางไร อะไรคอจดพลกผน มนมความหมายหรอสงผลอยางไร ทาไมเรามาอย ณ ทตรงนไดอยางไร เพราะอะไร ทาไม แลวเราจะไปตออยางไร

ผลลพธการเรยนรประวตศาสตรทองถน

ประวตอาชพ

ประวตสงคม/ เครอญาต

ประวตการใชชวต รวมกนของชมชน

ประวตเหตการณ๑/ประเพณสาคญ

ประวตบคคล

ประวตศาสตรทองถน

ประวตสถานท/ โบราณสถาน

ประวตชาตพนธ๑

1) เมอเดกและเยาวชนเรยนรประวตศาสตร๑ทองถนไดผลลพธ๑อะไรบาง

เดกและเยาวชนสามารถเลาเรองไดวา เกดอะไร เปนอยางไร ทไหน เมอไร ใครกบใครทเกยวของ แลวมความหมายอะไร ทาไมจงเปนเชนนน มนทาใหเรารสกอยางไรในวนน (ความภาคภมใจ ความรกความเอออาทร เหนคณคา)

2) สรปความสาคญของประวตศาสตร๑ทองถน

มมากกวาขอมลความรในอดต แตมความหมายสมพนธ๑กบพอแมปทยาตายาย ตวของเรา ชมชนและทองถนของเราจนมาถงปจจบน

ทาใหเรารจกอดต และเขาใจคนรนกอนหนา/ชมชนของเราไดดขน ทาใหเราเขาใจตวเราเองในปจจบน ทาใหเราตงหลกและตดสนใจในวนขางหนาอยางรตวเอง กระบวนการเรยนรดวยการวจยและแบบประสบการณ๑ตรงจะเปนเครองสรางความรความเขาใจ

ในประวตศาสตร๑ทองถน นาไปสความรจกตวเอง ทองถน และเปนการสรางภม คมกนทางวฒนธรรม

วธการเรยนรประวตศาสตรทองถน ค าส าคญสามค า

วถชวต ความสมพนธ๑ ความเปลยนแปลง

ขนตอนกจกรรมการเรยนร 1) ของใจ กาหนดหวขอทสนใจตองการเรยนร 2) หมายคาตอบ ตงสมมตฐาน 3) สอบสวน เกบรวบรวมขอมล 4) ครวญใคร วเคราะห๑ขอมล 5) ไขความจรง สรปผลการเรยนร

เทคนคการบอกเลาเรองราว

จงใจและจบใจจากเรองราวของผเฒาผแกเลาใหเดกและเยาวชนฟง ใหเดกและเยาวชนไดออกแบบการสบสาว คนหา เรองราว “เลาเรอง” เกยวกบความรจากโจทย๑ท

เลอกและทาได เนนวธการประวตศาสตร๑บอกเลา (Oral history)

ใชการสมภาษณ๑เรองราวจากตวบคคลเปนหลก ใชรปแบบกระบวนการกลมในการเรยนร และแลกเปลยนเรยนรรวมกนอยางสมาเสมอ เนนการ

ตงขอสงสย ขอสงเกต เพอใหเกดคาถามทเกยวของเพอ “ยอนรอย” ไปหาคาตอบนนๆ ครจตอาสาคอยจดระบบความร ตความ และทบทวนความรอยตลอด การวเคราะห๑และสรปองค๑ความรดวยตนเอง / ดวยกนทงกลม เนนการเสนองานอยางมความสข และการประเมนทชนงานตามศกยภาพของบคคล ครจตอาสาหรอครพเลยง/ทปรกษา และผรวมกระบวนการเรยนรใหคาแนะนาหนนเสรมการ

เรยนร สรางความจดเจนในการเกบขอมลใหเดกและเยาวชน





1)




ขอมลทมานาเชอถอได แนวทางการออกแบบการเรยนรประวตศาสตรทองถน (เฉพาะประเดนทเดกและเยาวชนมความสนใจ)



สรปกระบวนการเรยนรแนวคดประวตศาสตรทองถน ของใจ ก าหนดปญหาการวจย : กจกรรม/กระบวนการเดกไดคดคาถามทอยากร (เมอไร ทไหน

อยางไร ใคร/ใครบาง ทาไม ) หมายคาตอบ ตงสมมตฐาน : กระบวนการททาใหเดกไดมการวางแผนวาจะไปหาความรอยางไร

จากใครบาง สอบสวน เกบขอมล : กระบวนการ/กจกรรมททาใหเดกไดลงเกบรวบรวมขอมล ตรวจสอบ

ขอมล เนนประสบการณ๑ตรง ไดสมผสคนเฒาคนแก พนทและชมชน

2)

3)



การใชแนวคดประวตศาสตร๑ทองถนการเรยนรของเดกและเยาวชนในแหลงเรยนรชมชนปททวดครสงห๑ ฤทธเดช ไดเรยนรในกจกรรมทสนใจ 3 เรองไดแก ประวตศาสตร๑การกอตงถนฐาน สถานทสาคญ และและประเพณของชาวบานกดแคน โดยคณะทมงานไดจดลาดบเนอหาของกลมเดกและเยาวชนทสามารถเขยนบรรยายนาเสนอไดดวยเรองเลาถอดบทเรยนจากการสมภาษณ๑คนเฒาคนแก ปรากฏรายละเอยดนาเสนอประเดนทศกษาดงน

2 ประวตชมชนบานกดแคนและล าหวยค าพ

ประวตความเปนมาของบานกดแคน คณยายอานวยพร สดาพลเลาเรองประวตความเปนมาของบานกดแคนดงน หมบานกดแคนมอายประมาณ 200 ปผานมา กอนจะมาตงบานเรอนขนมนายพรานมาลาสตว๑ 5 คนมาจากหมบานเหลาสงห๑หรอบานเกาสงห๑ใคร จงหวดรอยเอด เจดหวเมองและกพบวาทตรงนอดมสมบรณ๑มากและตามหบเขาลาเนาไพรตามหวย หนองนา บง คลอง กด มสตว๑นานาชนด และทบรเวณนนมวงนาทาปทาแซงและไปพบแหลงนาอกแหงหนงหางจากทาปทาแซงประมาณ 6 เสน มลกษณะเปนกดนาวนหรอวงนาวนในกดมนาขงตลอดป มสตว๑บก สตว๑นา ตนไมเลกใหญพชพนธ๑นานาชนดในถนนน นายพรานจงยงสตว๑ไดพอสมควรจงพากนกลบบาน นายพรานทง 5 กลบไปไมนาน กเลยเลาใหญาตฟงวาพบเหนสถานทหนงสมบรณ๑เหมาะแกการตงหมบาน และหลงจากนนมครอบครวทอพยพจากบานเกาสงห๑ใครมาตงบานเรอนอยทวงทาปทาแซงมครวเรอนมาตงอยกอนดงน คอ (นายกอง นางลด) (นายทองมา นางแกว) (นายสนท นางลน) (นายช นางหอม) (นายดา นางสน) (นายอทย นางแสน) อกสามครอบครวหลกฐานไมชด และหลงจากนน ในปตอมากอพยพตามกนมาจงพากนตงชอหมบานขนเรยกวา “บานทาปทาแซง” (ทา หมายถงทานา ปทาแซง หมายถง ตนแซง) คนในอดตเรยกตามธรรมชาตเพราะตนแซงขนตามรมลาหวยหนองนา กด บง ทกวนนตนแซงยงหลงเหลออย บานทาปทาแซงทมาตงใหมนถกภยธรรมชาต บอยครง คอในฤดฝน ฝนตกนาทวมเกอบทกปบานทาปทาแซงขนอยกบ “ตาแสง ตากวนบาน” จงชวยกนยายจากบานทาปทาแซงทราบลมทตดลาหวยทศตะวนออกของลาหวยชาวบานกชวยกนรอบานเรอนขนขามลาหวยขนสเนนสงเพอทาการปลกสรางบานเรอนตอไปคอหนนาทวมทกวนนบานทาปทาแซงจงมชาวบานนยมเรยกกนวา “ทาบานเกา” มาเทาทกวนน พอยายมาแลวจงตกลงกนวาจะตงชอหมบานใหมทชอวาบานกดแคนน คาวากด คานไมใชดวน หรอ ขาด เปนธรรมชาตท

เกดขน กดนกวาง 3 เสน 4 เสนลกมาก มนาตลอดป และมตนไมนานาชนด ขนตามรมฝงและมตนแคนเลกแคนใหญลอมรอบกดนาแหงนน จงเรยกวาหมบาน “กดแคน” หม 4 ตาบลโคกกอ ตอมาใน พ.ศ. 2535 จงไดแยกหมบานออกจากตาบลโคกกอขนสตาบลหนองโนตงใหมเพราะมพลเมองมากขน จงไดเรยกบานกดแคน หม 6-2 มาจนถงปจจบนน (อานวยพร สดาพล. 2554 : สมภาษณ๑)

คนบานกดแคนกบการเรยกชอหวยค าพ ในยคของความอดมสมบรณ๑ของตนไมตามฝงหวยคาพ คณตาสมบรณ๑ ศรเฮองได กลาววา “พอ-แมเลาใหฟงวาสมยคนบหลายบานกดแคนบอดบยากไปหวยไดปลาไปทงนาไดกบไดเขยด บไดซอ บไดขาย เพราะหาอยหากนตามธรรมชาตในลาหวยคาพ หวยนไดชอวาหวยคาพมนาผดขนมาจากหวยนเปนเหมอนออกมาจากนาใตดน และในหวยแหงนในสมยอดตฤดแลงนาจะงวดลงเปนแหง ๆ ชาวบานจะไปจบปลาทานาหลาย ๆ ทา เรยกทาหวางแซวคนมาหาปลามาสงเสยงเรยกคยกนแซว ๆ (เสยงดงจากคนจานวนมาก) ทาโสกบกตเพราะมควายตายในลาหวยเปนควายตวผโตมากเรยกทานาวาโสกบกต เพราะทานามความลกของนามากเปนวงเปนบวกนา และมคนพดไมชดชอบกกกไปเลนนาในลาหวยตายนาเรยกชอทานาวา ทาบกกก ทมเดกและเยาวชนสอบถามวา “ทานา” คอสถานททเปนชอเรยกตามเหตการณ๑ตาง ๆ ทคนไปใชลานาทาประโยชน๑ในลกษณะแตกตางกน ผใหขอมลใหคาตอบเชนเดยวกบทมเดกและเยาวชนใหขอคดเหนดงนนหวยคาพจงมพนทเปนพนทเปนแหลงนาตนเขนเวลาฤดแลงมทางเดนลงไปสลาหวยเปนทาใหคนไดไปพกหาอาหารธรรมชาตตามลาหวยสะดวกขน (สมบรณ๑ ศรเฮอง. 2554 : สมภาษณ๑)

จากประวตศาสตร๑ความเปนมาหวยคาพ ทาใหทมเดกและเยาวชนใชปรากฏการณ๑แบงยคเกยวกบคนกบหวยคาพดงน

ยคท 1 ชวตคนบานกดแคนกบการพงพาล าหวยค าพ ชวงกอนป พ.ศ. 2490 หวยคาพมชอเรยกหลาย ๆ ชอในลาหวยเพราะคนมความสมพนธ๑กบลาหวยไปจบปลา เกบผก ไปอาบนาในลาหวยในฤดฝน แสดงถงลานาแหงนไดหลอเลยงชมชนคนบานกดแคนและคนบานอน ๆ เดนทางมาจบปลาสงเสยงเรยกกนแซว ๆ นอกจากใชลานาหาปลา หาหอย ใสเบดกบ เบดปลา คนบานกดแคนใชนาทาเกษตรกรรม ในฤดแลงและในฤดฝนทคนมทนาตดลาหวยจะปลกผก ปลกยาสบ ตามพนทนาตนเองใกลลาหวย ทาแปลงปลกผกไวกนในครวเรอนใหญาต ๆ เวลามงานบญเกดขน เวลานาพชผกมากนบไดคดมากกลวจะปทวยเปนโรค เพราะการปลกพชผก ใชนาสะอาดในลาหวยคนสมยอดตบใชยาฆาแมลงฉดพชผกทปลก เชน ปจจบนน คนอายยนกบอาหารปลอดสารพษ เปนการอาศยลานาหวยคาพ ใชนาบมสารยาฆาแมลงไหลลงสแมนา (อานวยพร สดาพล. 2554 : สมภาษณ๑)

หวยค าพกบคนหลายหมบาน คนหลายหมบานทหวยคาพไหลผานเวลาหนาแลงมนายงคงอยในวงนา บวกนาลก ๆ ในลาหวยคาพทาใหคนหลายหมบานเดนทางมาจบปลาใชแหหลายผนมาหาปลารวมกนในฤดฝนและฤดแลงสวนมากเปนกลมคนทเปนญาตพนองกนระหวางหมบาน เชน บานหนองโนเปนหมบานขยายจากบานกดแคนจะเดนทางมารวมกลมกบพนองบานกดแคน เรยกวา “หาปลากนขาวปทา” เมอจบปลาในลาหวยคาพไดมากมปลาขาวนา

ปลาชอน ปลาเขก ปลาดก ปลาหลด นาปลาทาเปนอาหารและแบงปนใหคนในกลมหาปลามาดวยกน (คา นรตน๑. 2554 : สมภาษณ๑) ชวตคนใกลเคยงลาหวยคาพไดพงพานาจากลาหวยผชายหาปลาแลวผหญงไปเกบผกหาหนอไมปทาตามลาหวย คณยายอานวยพร สดาพล เลาวา “หนอไมปทาตามหวยคาพมากหลายในฤดฝนเอามาเผามาทาหนอไมดองไวเปนอาหารยามทานา อาหารจากหนอไมบมผชอบอยากหา เพราะหาไดงายลงไปหวยคาพ ตองไดอาหารมาอยมากน แตปจจบนนคนไมไปหาปลาคนไปโรงงานมชยทงคนหนมคนสาว (อานวยพร สดาพล. 2554 : สมภาษณ๑) จากการเกบขอมลของยคชวตคนบานกดแคนกบการพงพาลาหวยคาพ หวยคาพยงอดมสมบรณ๑ดวยตนไมตามฝงลาหวยมพชผกหนอไม ปลา กบ เขยด เปนแหลงอาหารธรรมชาตทปลอดภยของหลายหมบานมบานกดแคน บานหนองโน นานกเขยนได พงพาลานาน แสดงความสมพนธ๑ของคนกบธรรมชาต เวลากอตงชมชนตองมหนองนามปทา มทลม ทราบทเนนเพอคนปรบตวไดอยรอดโดยอาศยประโยชน๑และรกษานาใหสะอาดเพอไดอปโภค บรโภค ยคฝายทดนาในหวยคาพ พ.ศ. 2490 – พ.ศ. 2512 ลาหวยคาพในชวงนประสบกบภยแลงฝนทงชวงปรมาณนาในลาหวยนอย คนในหมบานจานวนมากเรมขยายพนททากนจบจองทดนทตดผนนาตนเองเปนสวนตามลาหวย กอไผถกถางเผาไฟเรมลดลงเหลอจานวนไมมาก ใชเสาไมบอกเขตทดนจบจองไวเปนเจาของตามทนาของทนคนทเรยกวามนาหวยคาพ เรมปลกยาสบพนบาน ปลกขาวโพด พรก ผกจานวนมากเขาสการขายในชมชน และคนไดรบการศกษาเรยนร เมอนาในลาหวยมนอยทนาใครอยใกลเคยงกบเพอนบานหลาย ๆ คนรวมกลมกนฟนฟนาในลาหว ย เรยกวา ทาฝายทดนาไวใชรดผกใหววควายไดนอนนา ลาหวยจงถกแบงเปนชวง ๆ นาเรมเปนสดสวนเฉพาะการใชประโยชน๑ของเจาของนาหวย ชาวบานมนาโนน (นาทสง) ไมกลาไปใชนาในลาหวยกลวการทะเลาะววาท ยคนคนในชมนเรมเหนแกตวปรบตวเอาตวรอดโดยประกาศวานาในลาหวยมเจาของใชเปนสวน ๆ กลม ๆ การหาปลา หาหนอไม เรมหาอยหากนเฉพาะเขตพนทนาตรงกบพนทหวยคาพ (ทองใบ ววฒนากร. 2554 : สมภาษณ๑) ยคขดลอกหวยคาพ พ.ศ. 2512 – พ.ศ. 2535 หาอยหากนในตลาด หลงจากหวยคาพมปรมาณนาไมมากเฉพาะฝนแลงไดมนโยบายรฐพฒนาภาคอสานเรองการสรางอางเกบนา ชลประทานตามหมบานตาง ๆ บานกดแคนเปนพนทสวนหนงทอยในเขตปกครอง ตาบลโคกกอในชวงน บานโนนมบานโคกกอ เปนบานตนนาหวยคาพ รฐไดใหงบประมาณมาสรางอางเกบนาโคกกอเพอกกเกบนาฝนไวใหมากแลวสงนามาตามลาหวยคาพใหมนาใชตลอดป ทาใหชาวบานกดแคนบานหวชาง นานกเขยน โคกส เดนทางมาประชมรวมกบชาวบานโคกกอไดมการขดลอกหวยมเจาหนาทชลประทานดแลไมใหกนคนาเปนฝายทดนาเลก ๆ เอาไวเฉพาะใชกบทนาหวย จากขอยตของกลมชาวบานหลายหมบาน ชาวบานกดแคนไดปฏบตตามนโยบายรฐเปนแรงงานรบจางขดลอกหวยตามการสรางงานในชมชนโครงการเงนผนของพอใหญคกฤทธ ปราโมช เรมตงแต พ.ศ. 2516 – พ.ศ. 2517 ลาหวยคาพไมตนเขน แตรมฝง

หวยมกองดนเหนยว ดนทรายเปนเขตแดนของทางเดนตามลานาเกดขนผกพนบาน ผกแวน ผกตานน หายไปกลบเปนทางเดน ตนไผหายไป เพราะถางโคนไดเปนทางเดนของคนตามลาหวย และมปายประกาศบอกไววาการขดลอกคคลองนาดวยงบประมาณของรฐ ทาใหชาวบานมองวาหวยคาพมเจาหน าทเขามาดแลไมใชคนในหมบานเปนเจาของ เวลานาไมมในลาหวยเดนทางไปขอนาใชทชลประทานอางเกบนาโคกกอ คนหลายหมบานเรมปลกมะเขอเทศ แตงโมใชยาปราบศตรพช ใชปยเคม สงพชผกขายในระบบตลาดมแมคาคนกลางรบซอผกมารบซอถงในหมบานชาวบานปรบทนาหลงฤดทานา ทาอาชพเสรมปลกขาวโพดหลายรอยไร แขงขนกนปลกกนขาย ไมมเวลาหาอาหารธรรมชาต ขายผกนาเงนซออาหารมรถเรขายเสอผา ขายปลา ขายเหดมาใหซอถงในหมบาน เจาของรถยนต๑ นายพนธ๑ กลาววา “รถยนต๑ของผมไมเคยไปตลาดเชาตองไปตลาดเชาเพราะมคนบานเราเอาสนคาเกษตรไปขายตลาดสารคาม บานกดแคนผชายผหญงขายสนคาเกงหมด” (พนธ๑ พมประเสรฐ. 2554 : สมภาษณ๑) ผชายทหาปลาในฤดแลงไมหาปลามาทาสวนมะเขอเทศ สวนขาวโพด สบนาเขาแปลงสวนอยกบนากบสวนดแลพชผก เรงฉดสารเคมไดเกบผลผลตไดทนตามแมคาตองการ ฝนตกหนานาจะทวมนาระบายนาลงหวยคาพนาเคยใสสะอาดอาบดมกนไดกลายเปนสเขยวเดนลงลยนาบอยครงเทาเปอย เปนคน เปนตม ผคนหลายหมบานหางเหนจากลาหวยคาพ เขาสชวตซออาหารในระบบตลาดไมจบปลา หาหนอไม ในยคนการพฒนาจากรฐทาใหคนกบหวยคาพหางเหนกบในการหาอาหารธรรมชาต แตพงนาจากหวยคาพทาอาชพ เกษตรกรรม หลงการทานาอยางเปนรปธรรมซอขายในระบบตลาดเกดแมคาในทองถนเปนคนกลางมาชอสนคา ความสมพนธ๑ทางสงคมแบบเครอญาตเปลยนเปนชว ยกนทาสวน ไมชวยกนรวมกลมตกแห (ทอดแห) เพราะพฒนาหวยคาพตามนโยบายรฐหวยคกฤทธและหวยคาพอสานเขยวของพอใหญจว (พลเอกชวลต ยงใจยทธ) ยคลาหวยคาพพฒนา พ.ศ. 2535 – ถงปจจบน (พ.ศ. 2555.) รฐมบทบาทโดยสรางฝายเปดปดนาในลาหวยทบานกดแคนเพอกกเกบนาไวไมใหลงสหวยคะคางทบานทาแรอยางรวดเรว ทาใหชาวบานกดแคนมฝายทดนาขนาดกลางมประโยชน๑ในลกษณะนาในลาหวยคาพมปรมาณนอยชาวบานจะเปดนาทกกเกบไวจากฝายทดนาลงสลาหวยแลวปรมาณนาจะมตลอดปและมคคลองนาระบบชลประทานเกดขนตามโครงการอสานเขยวมารองรบใหชาวบานเอานาจากฝายทดนาไปตามคลองนาเขานาไดตลอดป ทานาป นาปรง เลยงปลาในนา เลยงกบ ปลกสวนพรกเตมพนทนาตลอดฤด ไมตองทานา สาหรบผมทนามาก ชาวบานกดแคนมอาชพทานาคการทาสวนพรกในยคนาหวยคาพไมขาดแคลน แตไมมชาวบานคนใดจะรกษานาใหสะอาดในลาหวยไดแตรวมกลมกนทาพธกรรมลอยกระทงในลานาหวยคาพ มทงโฟมและใบตองลอยตามลาหวย ทมเดกและเยาวชนสอบถามความคดเหนของชาวบานวา “ไมคดจะทาใหนาใสสะอาดแลวทาเปนทปลกดอกไมสวยงามเดนเลนยามเยน ๆ หรอ พนทบานของเราเหมาะสม” ชาวบานมองวา หวยคาพเปนแหลงระบายนาไปสหวยคะคางสารพษตกคางกไหลไปตามนาแลว ” (พนธ๑ พมประเสรฐ. 2554 : สมภาษณ๑)

ชาวบานมองหวยค าพ หวยคาพสายนาคชวตของคนหลายหมบาน จากทมเดกและเยาวชนไดศกษาพบวา หวยคาพคอหวยนาธรรมชาตทเกดขนเองตามธรรมชาตมตนนาจากบานโนนมไหลผานหลายหมบาน โดยเฉพาะคนจากหลายหมบานจากบานนานกเขยน บานโคกกอ บานหนองโนบานกดแคน ชาวบานกดแคนมองวาหวยคาพสาคญในเรองการใชประโยชน๑นานามาใชทาอาชพเกษตรกรรมแตไมไดมองวาหวยคาพมชวตตองดแลรกษา เพราะทกพนททาเกษตรกรรมปลอยนาสารพษลงลาหวยคาพ ไมมปญหาในหมบานแตมปญหาทอางเกบนาแกงเลงจานจะบรรจนาสารพษตาง ๆ จากสารเคมปราบศตรพช สตว๑ทหมบานเอาไวในอางแกงเลงจาน เปนปญหาทตองมกลไกควบคมใหชาวบานาเหนวาหวยคาพเปนสงมจตวญญาณคกบชวตของชาวบาน (พนธ๑ พมประเสรฐ. 2554 : สมภาษณ๑) สรปผลการศกษาของเรองน ชาวบานกดแคนไดใชหวยคาพพงพาการสรางอาหารตามธรรมชาตและการสรางอาหารแบบเคมเกดขนเพราะชาวบานกดแคนทาใหนาในหวยคาพไมสะอาด ปลาไมอาศยอยกบเขยดหนหายไป วว ควายไม ลงอาบนาในหวยเพราะทนาของชาวบานมสระนาในนาตนเอง ในยคตงหมบาน ยคมฝายทดนา หวยคาพมนาสะอาด ปลา อดมสมบรณ๑ อาหารปลอดภย แตนาหวยคาพในยคพฒนามนาใชตอลดป เพราะรฐกกเกบนาไวทอางเกบนาโคกกอ ฝายทดนาในหมบานสารองนาไวใชตลอดป หวยคาพในมมมองชาวบานเปนหวยของรฐเขามาพฒนาแตไมรกษานามคณภาพ เปนปญหาทชาวบานกดแคนไมใหความสนใจ จะหาแนวทางรวมกน จะใชประโยชน๑จากนาแตไมทาใหสงแวดลอมในพนทลาหวยใชประโยชน๑เปนทพกผอน ชวตคนบานกดแคนมอาชพทานาสองครง แตไมทาประมงเพราะขายสนคาพชผกเปนผใชประโยชน๑จากนาไมพงพานาเปนแหลงอาหาร คนจบปลาแทบไมมเพราะมปลาในสระนาของตนเอง ปลอยใหนาหวยคาพเปนเพยงหวยทนาจากอางโคกกอระบายนา ลงส อางเกบนาแกงเลงจาน และใชไปทาเกษตรกรรมแบบสารเคม

แนวทางการแกไขล าหวยค าพใหปลอดมลพษ แนวทางการพฒนาและอนรกษ๑ลาหวยลาพจะจดแสดงละครจากเยาวชนในเครอขายของเดกและเยาวชนจากโรงเรยนบานกดแคนได ฝกซอมละครหรรษา เรอง “ลาหวยคาพกบวถชวตของคนบานกดแคน ทจดแสดงละครเพราะเปนสอบคคลทเกดจากความรวมมอระหวางคนในชมชนและผใชลาหวยคาพ หลายหมบานไดมาชมกจกรรมรวมกน จะปลกจตสานกใหเกดความตระหนกเรอง ปองกนนาไมใหมสารเคมในแหลงนาแหงน โดยเยาวชนทแสดงเปนบตรหลานของพอ-แม จากบานกดแคน เมอไดดการแสดงละครของเยาวชนในวนปใหม วนแม วนเดก จะทาใหผปกครอง กลบไปถามตนเองใหคดถงความสมพนธ๑ของธรรมชาตทเคยพงพากาลงจะกลายเปนลาหวยมลพษ ถาดละครหรรษาซาบอย ๆ สงเหลานคงเตอนสตชาวบานกดแคน บานหนองโน บานนานกเขยน ในโอกาสตอไป นอกจากนการแกไขปญหาลาหวยคาพ มนาสกปรกเปนมลพษตองมกฎหมายหมบานควบคม เปนกตกาปายประกาศบอกไวไมใหระบายนาลงในหวยคาพ โดยเปนขอตกลงระหวางหมบานใหเกดขนตอไป ในอนาคต (คา นรตน๑. 2554 : สมภาษณ๑)

มสอละครหรรษาและกฎหมายชาวบานแลวตองชใหเหนวาแตละคงนามผนาคมครองเชนกรณ โสกบกกก คนทตายไปตองดแลแหลงนา ตองใชสออานาจผควบคมรวมกบกฎหมายชาวบานดวยจะทาใหคนเกรงกลวไมทงของสกปรกและระบายนาสารเคมไปสหวยคาพ ดวยการฟนฟความเช ออานาจผ ใหมพลงอานาจจะเปนสอใหคนหลายหมบานไมละเมดกฎกตกาของการใชนาในลาหวยคาพ (อานวยพร สดาพล. 2554 : สมภาษณ๑) 3 สถานทส าคญในบานกดแคน : รอยพระพทธบาทจ าลอง จากขอมลคาบอกเลาของคณยายอานวยพร สดาพล คณตาสมบรณ๑ ศรเฮอง และคณตาทองใบ ววฒนา กลาวถงการกอสรางรอยพระพทธบาทจาลองดงน ในป พ.ศ. 2487 เปนปทเกดภยภบตในหมบานถกลมพดบานเรอนพงไปหลายหลงคาเรอน เนองจากฝนตกหนกกอนฤดการทานา ดวยความเชอวาอานาจผปทตาในหมบานทอญเชญไปอยทศาลดอนยาคมผปทตาพรอมกบการสรางชมชนแลวชาวบานไดบชา ออนวอนขอใหคมครองคน สตว๑ สงของในหมบานใหปลอดภย ไมมโรคระบาด ไมมโจรผราย ไดทานาขาวกลาอดมสมบรณ๑และไมใหเกดมภยจากไฟไหม ฟาผา นาทวม ลมพดบานเรอน ภยรายเหลานไมเขามาในหมบาน (อานวยพร สดาพล , สมบรณ๑ ศรเฮอง และทองใบ ววฒนาการ : 2554 : สมภาษณ๑) ผลจากการบ๐าและรองขอไมบรรลผลตามความปรารถนารวมกนของชาวบาน ทาใหพระครหนไดประชมชาวบานอธบายเรองความเชอของตนเองมผลเปนจรงตามขอหรอไมแตชาวบานไดรบภยพบต ความเชออานาจผมทงใหคณและใหโทษแตจากสงทชาวบานไดรบจากการมศาลผปทตาบนดาลใหชาวบานพบแตความทกข๑เกดเหตลมพด โรคระบาดในบานกดแคน พระครหนไดเกดขอคดวา ถามานบถอคณพระหรอพระพทธเจา ทเปนศาสดาของศาสนาพทธ มสญลกษณ๑แทนพระองค๑หลายอยางเชน เอกสารคาสอน พระพทธรป ภาพถาย รอยเทาของพระองค๑ทาน ชาวบานควรนาไปคดพจารณา การนบถอสงศกดสทธควรนบถอผทมองเหนตวตนหรอผทมแตวญญาณ ไมใหคณกบชาวบานเรองคารองขอนาน ๆ จะเกดความสขสกครง (สมบรณ๑ ศรเฮอง. 2554 : สมภาษณ๑)

ผลจากการเปลยนแปลงของหมบานและผลจากการประชาคมใหชาวบานนบถอ พระพทธเจา ทาใหผใหญบานกดแคนในสมยป พ.ศ. 2487 คอ ใหชาวบานเลกนบถอผดอนปทตา ทดอนยาคแลวใหชาวบานขยายครอบครวสรางบานในทดนสาธารณะได ถาชาวบานคนใดไปสรางทอยอาศยหรอเขาไปถางทปทาดอนยาคใหเปนทพกกนได จากประวตเหตการณ๑สรางรอยพระพทธบาทจาลอง และการทาพธ ทมเดกและเยาวชนไดสรปมตเวลา หลงการศกษาตามเหตการณ๑ทชาวบานไดบอกเลาและการเปลยนแปลงของการทาพธกรรมบชารอยพระพทธบาทจาลองตามการปรบตวของคนในชมชนดงน 1. ยครอยพระพทธบาทจาลองหาชางฝมอมากอสราง พ.ศ.2487 – พ.ศ.2490 2. ยคการบชารอยพระพทธบาทจาลองแทนการบชาผปทตา พ.ศ. 2490 – พ.ศ. 2507

3. ยคการเปลยนแปลงพธกรรมบชารอยพระพทธบาทจาลอง พ.ศ. 2507 – พ.ศ. 2535 4. ยคการสรางเครอขายการบชารอยพระพทธบาทจาลอง พ.ศ. 2535 – ปจจบน จากการแบงยคการศกษารอยพระพทธบาทจาลองบานกดแคนมรายละเอยดแตละยคดงน 1. ยครอยพระพทธบาทจ าลองหาชางฝมอกอสราง พ.ศ. 2487 – พ.ศ. 2490 หนจ จาคาม อาย 58 ป รองประธานองค๑การบรหารสวนตาบลหนองโนไดเลาถงอดตทไดเหนชาวบานกอสรางรอยพระพทธบาทจาลองวา “ การเรมกอสรางรอยพระพทธบาทจาลองพระครหนหรอหลวงปทหนใหชาวบานมาประชมกนทงชายและหญงภายในหมบานหลายหลงคาเรอนในชวงป พ.ศ. 2487 มชาวบานจานวนยงไมมากแลวสอบถามหาชางฝมอในหมบานและชางฝมอจากหมบานใกลเคยงมารบจางกอสราง ปรากฏไมมชางฝมอตอบตกลงจะรบจางสรางรอยพระพทธบาทจาลอง วธตอมา พระครหนไดใหชาวบานทกคนเปนชางกอสราง ใหตวแทนครอบครวทเปนผชายเดนทางไปดรอยพระพทธบาทจาลองทสระบร ใชเวลาเด นทางหลายวน ทาอยางนหลาย ๆ ครงแลวมาประชมกนวาสงททกคนไดเหนทเรยกวารอยพระพทธบาทจาลองมลกษณะอยางไร ถอเปนกลอบายทพระครหนใหความรสาขาชางกบชาวบานดวยการใหไปเทยวดความรจากทมรอยพระพทธบาทของพระพทธเจาจากจงหวดสระบร (หนจ จาคาม. 2554 : สมภาษณ๑)

ความรกสามคคของคนในชมชนในการสรางรอยพระพทธบาทจ าลอง สมบรณ๑ ศรเฮอง ผนาพธกรรมของหมบานกดแคนอธบายวา “ ชาวบานกดแคนไมไดแบงงานกนในการสรางรอยพระพทธบาทจาลองทาวาผชายหรอผหญงเพราะทกคนตองเดนทางไปขนดนเหนยวทหมบานใกลเขตเมองมหาสารคาม เรยกวาบานหมอ ทมดนเหนยวใชปนหมอได เพอนาดนมาทาอฐมอญ (อฐแดงดวยการทาดวยตนเอง เพอกอสรางตวเจดย๑) การใชแรงงานเพอใหไดอฐมอญกอนเลกจากดนเหนยวใชเวลาตงแตป พ.ศ. 2487 – พ.ศ. 2490 ไดสาเรจเปนสถปเจดย๑ตงไวทดอนหนองสม ทเรยกดอนหนองสม เพราะทตงบรเวณรอยพระพทธบาทจาลองมหนองนาขนาดใหญอยใกล ๆ พนทดนปทาไมสาธารณะของหมบาน ชาวบานเรยกหนองสม หนองสมมนาใชตลอดป ซงในเวลาจดงานประเพณบชารอยพระพทธบาทจาลอง ชาวบานกดแคนจะมาพฒนาหนองสมไมใหมจอก แหน ในหนองสมเพอผมาชมงานไดเดนดสงแวดลอมรอบ ๆ ทตงรอยพระพทธบาทจาลอง เดนดคนาหนองสม ชมปลา ในหนองสมดวย หลงจากสรางสถปเจดย๑ททาดวยอฐมอญแลว พระครหนไดใหชาวบานบรจาคเงนรวมกนเกบไวเพอซอโลหะเหลกมาจาลองภายในรอยพระพทธบาทจาลอง เปนลกษณะแผนสเหลยมผนผา กวาง 1 เมตร ยาว 1 เมตร ยกไปครอบฐานทกอใหเปนแทนทตงรอยพระพทธบาทจาลองไวการจานเหลกเปนรปรางสวยงาม อาศยชางฝมอจากบานเหลาสงห๑ใครในอาเภอสวรรณภมมาชวยทาลวดลายใหสวย งามแลวปดดวยยางรกสดา (สมบรณ๑ ศรเฮอง. 2554 : สมภาณณ๑)

การสรางรอยพระพทธบาทจาลองไดชใหเหนความรวมมอของชาวบานกดแคนทงชายและหญงทาอฐมอญชวยกนเปนวสดกอสรางใชเวลาหลายปและชาวบานเหลาสงห๑ใครเปนชางฝมอทาลวดลายเหลกทเปน

รอยพระพทธบาทจาลอง ซงเปนบานเดมของคนบานกดแคนไดมาชวยเหลอไปการสรางแสดงใหเหนวา การสรางรอยพระพทธบาทจาลองไดมการกลาวถงความสมพนธ๑ของคนกบคนหลายแหงเกดขนตงแตการเดนทางไปเอาดนเหนยวของคนบานกดแคน บานหมอมาทาอฐมอญ การขอความชวยเหลอใหชางมาชวยทาลวดลายรอยพระพทธบาทจาลองใหงดงาม ถอวาโบราณสถานทสาคญของชาวบานกดแคนไดสรางความเชอศรทธาใหเกดขนจากคนในชมชนและคนภายนอกชมชน มความสามคค รวมมอชวยเหลอกนไมใชคนในตระกลเดยวกน 2. ยคการบชารอยพระพทธบาทจ าลองแทนการบชาผปตา พ.ศ. 2490 – พ.ศ. 2507 เดกและเยาวชนไดสมภาษณ๑ชาวบานหลายคนมแสง งามใสและหนไพร งามใสกลาวถงพธกรรมทบชารอยพระพทธบาทจาลอง เกดความเชอจากทหลวงพอหน หรอพระครหนไดใหขอคดเหนวาควรนบถอสงทมองเหน พระพทธรปเปนตวแทนพระพทธเจาสอนใหทาความดละเวนความชว โดยชาวบานกดแคนไมมดอนปทตาและผปทตาไดถกขบไลออกจากหมบานกอนสรางรอยพระพทธบาทจาลอง การนบถอบชาความเชอเกดจากการอบรมสงสอนในเรองพทธศาสนาเปนความเชอนบถอสบตอกนมาถงปจจบนของชาวบาน พธบชามการนาพธเดอนสามของทกป วนทาพธใหถอเอาวนธงชย จะไมทาพธในวนองคาร ถอวาวนองคารเปนวนไมเปนมงคล ถาทาวนองคารจะเกดการทะเลาะววาทไมสงบสข ในพธกรรมมคนคอยทาราย เชอกนวาเปนวนแขง ครงแรกไมมการประกาศวทยกระจายเสยงทาพธ 1 วน ชวงเชาทาบญตกบาตรแลว ผนาพธกรรนาชาวบานไปทสถปเจดย๑รอยพระพทธบาทจาลอง โดยชาวบานมเครองบชา ขนธ๑ 5 คอ ดอกไม 5 ค เทยน 5 ค ปจจยเงนถวายทานขนกบความศรทธาของแตละบคคลจะบรจาคทานสวนมาก คนละ 1 – 10 บาท ผนาพธกรรมกลาวคาบชาอญเชญเทวดาและกลาวรองขอออนวอนให พระพทธเจามาปกปองชมชน ชาวบานทกคนปลอดภยไมมโจรผราย ใหฝนตกตามฤดกาลไดขาวกลาอดมสมบรณ๑ สวนพธบชาสวนบคคลแลวแตใครจะอธษฐานอะไร เมอไดผลสมฤทธ จากคาขอจะทาบญดวยการบรจาคเงนใสตบรจาค ไมมมหรสพงน มเฉพาะการทาบญตกบาตร เครองบชา ดอกไม ธปเทยน การบชารอยพระพทธบาทในยคนทากนในชมชน โดยไมมการประกาศเชญชวนหมบานใกลเคยงมารวมทาบญ ความเชอศรทธายงไมแพรกระจายไปสหมบานในพนทของจงหวดมหาสารคาม (แสงจนทร๑ งามใส. 2554 : สมภาษณ๑) 3. ยดการเปลยนแปลงพธกรรมบชารอยพระพทธบาทจ าลอง พ.ศ. 2507 – พ.ศ. 2535 การทาพธกรรมบชารอยพระพทธบาทจาลองไดขยายวงกวางจากคาบอกเลาของชาวบานกดแคนทไปแตงงานกบคนหมบานใกลเคยงและชายหนมหมบานอนมาแตงงานกบสาวชาวบานกดแคน ไดอธบายถงความศกดสทธของอานาจพระพทธเจาดลบนดาล ตามคาขอออนวอนตามคาขอทกเรอง หรอเจบปทวยเปนโรคปวดหวขางเดยว (ทองใบ ววฒนาการ.2554 : สมภาษณ๑) อานาจความเชอจงถกกลาวไปหมบานหนองโน บานหนองอดา บานโคกศร และบานหนลาด ทาใหพธบชารอยพระพทธบาทจาลอง เปลยนจากกการทาเฉพาะคนในหมบาน มคนหมบานอน ๆ เขามาบนบานรองขอจากการบชารอยพระพทธบาทจาลอง ทดอนหนองสม มขนตลอดปไมไดรวมพธในเดอนสามทเปนพธสวนรวมของชาวบานทารวมกน แตมคนมาบชากลาวขอบ๐า

บนดวยเรองตาง ๆ เกดขน เชน เรอง การยายถน ทางานตามหวเมองใหญ ๆ ไปสอบแขงขนเขาเรยน สอบบรรจทางาน เขาคดเลอกเปนทหารไมถกคดเลอกเปนทหารจากคาบอกกลาว แสงจนทร๑ งามใสวา “ลกชายชอเบน อาย 21 ป ไปคดเลอกทหารเกณฑ๑ไมถกใบแดง เพราะไปบ๐ารอยพระพทธบาทจาลองไว” ซงหลงจากไมไดเปนทหารเกณฑ๑ขอบคณพระดวยการปดองคาเปลวในเดอนสาม (แสงจนทร๑ งามใส. 2552 : สมภาษณ๑) ผนาชมชนในชวงป พ.ศ. 2535 มผใหญบานนายอม คารนทร๑ เปนผนานกพฒนาไดรวมพลงปญญาและรวมเงนศรทธาจากการนาของบชารอยพระพทธบาททก นาเงนทสะสมไวสรางพระพทธรปองค๑เลก ๆ เปนพระพทธรปประจาวนเรยกวาพระพทธรปเสยงทาย คกบรอยพระพทธบาทจาลอง โดยการประชมชาวบานเปลยนแปลงพธกรรมพธบชารอยพระพทธบาทจาลอง มการออกใบปลวโฆษณาไปปดประกาศไวตามหมบานใกลเคยงจากทบชาดวยดอกไมธปเทยน ทาบญและตกบาตร ไดวาจางมหรสพมางน มหมอลาหม ตมวย หมอลากลอน ภาพยนต๑มาแสดงในงานบชารอยพระพทธบาทจาลองจากการบชา 1 วน ปรบเปลยนทาพธกรรม 2 วน พธกรรมมการเอาบญกมขาวใหญขาวเปลอกมารวมกนถวายทานบชาพระพทธเจาและเสยงทายพระพทธรป จดดอกไมธปเทยน ทองคาเปลวไวขายใหคนทมาเทยวงาน เรยกวาขายทอง งานทจดขนไดสอพทธศาสนาและความเชอเปนเครองเชอมโยงใหผคนในตาบลโคกกอมาชมงานการจดมหรสพและการทาพธถง 2 วน ถอเปนงานใหญโตมากในทศนคตของชาวบาน ทาใหชาวบานกดแคนไดขอคดวา งานทบชารอยพระพทธบาทจาลอง เปนงานยงใหญมาก มการลงทนสงเอาแตหมอลาคณะทมชอเสยงมาแสดงใหคนมาเทยวงานไดดชมและไดเงนจากการจดงานเอามาสรางถนน สรางทพกคนเดนทางพฒนาชมชนเจรญขนมาก (หนไพร งานใส. 2554 : สมภาษณ๑) 4. ยคการสรางเครอขายการบชาพระพทธบาทจ าลอง พ.ศ. 2535 – ถงปจจบน (พ.ศ.2555)

จากคาบอกเลาของชาวบานกดแคนและคณตาสมบรณ๑ ศรเฮอง ผนาพธกรรมไดมพธบชารอยพระพทธบาทจาลองดวยการรวมบญเดอนส เขาไปดวยในบญเดอนสามน ปกตวนทาพธบชาครงแรกม 1 วน มพธเฉพาะคนในชมชน ตอมามการบนรองขออานาจพระพทธเจาใหชวยเหลอหลาย ๆ ประการ ความศกดสทธของอานาจความเชอพทธศาสนาและไดมพธบชา 2 วน ผนวกเอาวนพธบญเดอนส จขาวถวายทานตามตาราความเชอวา “ ในกาลครงหนง นางปณณตาสไดทาขาวจถวายสมเดจพระสมมาสมพทธเจา และถวายพระอานนท๑ แตนางปณณทาสคดวาพระองค๑คงไมเสวยอาจเอาทงเอาใหสนขกน เพราะแปงขาวจของนางไมสวยงามประณต เมอพระพทธเจาทรงทราบจตใจของนาง จงรบสงใหพระอานนท๑ประทบนงฉนขาวจของนางปณณทาส เปนผลใหนางไดยนดเปนทสด และเมอนางไดฟงพระธรรมเทศนาทพระพทธเจาแสดง กบรรลโสตาผลดวยถวายขาวจ ชาวอสานไดทราบตานานขาวจถวายพระพทธเจาจงพากนทาขาวจถวายทานแดพระสงฆ๑สบมา” (สมบรณ๑ ศรเฮอง. 2554 : สมภาษณ๑) ในปจจบนการทาพธบชารอยพระพทธบาทจาลองจงมพธสาคญ 3 พธรวมกนใน 2 วน คอวนท 1 เอาบญเดอนสามจขาวถวายพระสงฆ๑ บชารอยพระพทธบาทจาลอง และเสยงทายพระ มมหรสพงนหลาย ๆ อยางมการออกรานเหมอนงานบญเบกฟา ในจงหวดมหาสารคาม การทาพธบชารอยพระพทธบาทจาลอง

ตอนกลางคน เวยนเทยนถอเปนวนมาฆบชาดวย สวนการเสยงทายพระปจจบนจะเสยงทายไดเฉพาะในพธ วนงานบชารอยพระพทธบาทจาลอง เนองจากความศกดสทธของพระเสยงทายมความราลอวาศกดสทธมากทาใหผนาชมชนและชาวบานไดเกบรกษาพระพทธรปองค๑เสยงทายไวอยางดในวดบานก ดแคน จะนาพระพทธรปเสยงทายใหเหนเฉพาะงานพธบชารอยพระพทธบาทจาลอง ทมงานพธรวมทาบญเดอนสจขาวมารวมดวย การทาพธบชารอยพระพทธบาทจาลองถอเปนประเพณประจาหมบานกดแคนในยคปจจบนได เผยแพรผานสอวทยชมชน สอสารคดของเคเบลทวสกายไลน๑จงหวดมหาสารคาม และสอการพดสนทนาของผคนทเคยเขารวมพธบญผาปทาประกอบขนมาในพธบชารอยพระพทธบาทจาลอง ทาใหมเงนหมนเวยนในเทศกาลบชารอยพระพทธบาทจาลอง เปลยนแปลงไปจากไมมการลงทนจางมหรสพมาแสดงในงานและเตรยมอาหารไวเลยงคนทนาผาปทามาจากกรงเทพฯ นครราชสมา และคณะผาปทาของชาวบานทจดทาขน เพอบชาพระพทธเจาตามความเชอของชาวบานวาไมมผปทตา แตมพระพทธรปแทนพระพทธเจา

การสรางเครอขายบชารอยพระพทธบาทจาลองของชาวบานกดแคน จากคาบอกเลาขอมลความรภาคสนามททมเดกและเยาวชนไดนาเสนอวา พธกรรมของทองถนไดเชอมโยงใหผคนทศรทธาพทธศาสนามารวมกนทาพธบชารอยพระพทธบาทจาลองในเดอนสามรวมกน ซงเปนการปรบเปลยนพธกรรมหลาย ๆ พธของชาวอสานทศรทธาพระพทธศาสนา มารวมกนเปนพธบชาพระพทธเจา เกดขนเพราะนโยบายผนาชมชนตองการหาเงนเขามาในหมบาน เพอเปนเงนทนการพฒนาหมบาน โดยการขายทองคาเปลว ดอกไมธปเทยน บชารอยพระพทธบาทจาลองสรางความสนกสนานใหผมาเทยวงานไดชมหมอลา ชมดนตร ดการตมวยแขงขน และมการทาพธสวนตนรองขอปดทองคาเปลวรอยพระพทธบาทจาลอง และเสยงทายพระพทธรปองค๑ศกดสทธ พธกรรมเหลานมผคนจากทกหมบานในตาบลหนองโน และตาบลโคกกอไดรวมกบคนตางจงหวดมารวมในพธเปนประเพณประจาทองถน ทคนมารวมพธดวยความเชอในพทธศาสนายงคงอยในสงคมไทยและสงคมอสาน นอกจากนการสรางเครอขายของประเพณทองถนเกดขนจากการใชพฒนาการของสอ เรมจากสอบคคลกลาวขานพดจาในวงเพอนญาต หมบานใกลเคยง พฒนาสสอวทยชมชน ออกแผนปลวโฆษณาและสอโทรทศน๑แสดงถงการเคลอนไหวการสรางแหลงเรยนรทางวฒนธรรมดานความเชอเขาไปสพนทสาธารณะได สงคมไดรบรวาบานกดแคนมประเพณทสบทอดมาจากบรรพบรษทไมนบถอผปทตาเหมอนชาวอสานหลาย ๆ ท แตเปนความเชออานาจสงศกดสทธตามตานานการเกดพทธศาสนา ทาใหเกดผนาพฒนาชมชนเปนพระสงฆ๑และชาวบานตาแหนงผใหญบาน เปนคนนาชมชนใหพงตนเองและพงพากนเองเพอพฒนาชมชน โดยนาวฒนธรรมใหมพนทสาธารณะเกดขนผานสอหลากหลายรปแบบ เผยแพรยงคงดารงอยหมบานกดแคน

สรปผลการเกบขอมลประวตศาสตร๑ทองถนรอยพระพทธบาทจาลอง ชาวบานกดแคนไดขอคนพบเรองการอนรกษ๑ประเพณบชารอยพระพทธบาทจาลอง ดวยแนวทางการรวมพธกรรมหลาย ๆ พธเกยวกบความเชอพระพทธเจามาไวในพธรอยพระพทธบาทจาลอง แลว

ขยายวนทาพธเพมมากขน มปจจยเสรมการวาจางมหรสพหลายชนดมาเสพงนมเงนทนเขามาเกยวของ แตมเงนทนมาดวยการระดมทนทาผาปทามาสมทบการลงทนทาพธ มประโยชน๑โดยตรงไดบชาพระพทธรป พธรอยพระพทธบาทจาลอง (รอยพระพทธเจา) และหนมสาวไดปลดปลอยพบปะกน มปฏสมพนธ๑กนบางคนอาจไดเปนครกกนแตงงานกน และประโยชน๑โดยออมเปนกองทนสวสดการพฒนาหมบาน ไดสรางวด สรางถนน สรางทพกคนเดนทาง และเกบเงนทนไวทาบญพธบชารอยพระพทธบาทจาลองในปตอไป โดยไมพงรฐบาล ตงแตเรมกอสรางมาถงการมวตถในชมชน เพราะเงนของพธกรรมมาเสรมสรางชมชนใหเขมแขง ชาวบานรกสามคค ชาวบานมเครอขายการทางานจากหมบานใกลเคยง บานหนองโน บานหนองอดา บานนานกเขยน บานโคกกอ จงหวดมหาสารคามและกรงเทพมหานคร แสดงวาพธบชารอยพระพทธบาทจาลองมความเปนทองถนเดยวกน (ประสพสข ฤทธเดชและผนาชมชนการพดคยถอดบทเรยน เมอวนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2554)

ตอนท 4 ประเพณ

4 ภาพประกอบกจกรรมการเรยนรประวตศาสตรทองถน

เดกและเยาวชนสอบถามขอมลจากผเฒาผแก

แหลงน าล าหวยค าพ

เดกและเยาวชนเกบขอมล ณ รอยพระพทธบาทจ าลอง

เดกและเยาวชนสรปบทเรยนประวตศาสตรทองถนรวมกน

5 ความประทบใจของเดกและเยาวชน

6 รายชอผใหขอมล 1. นายสมบรณ๑ ศรเฮอง อาย 72 ป บานเลขท 90 หม 6 บานกดแคน ตาบลนองโน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชน วนท 10 ธนวาคม พ.ศ.2554 2. นายทองใบ ววฒนาการ อาย 80 ป บานเลขท 18 หม 2 บานกดแคน ตาบลนองโน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชนวนท 10 ธนวาคม พ.ศ.2554 3. นายหนจ จาคาม อาย 65 ป บานเลขท 85 หม 6 บานกดแคน ตาบลนองโน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชนวนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2554 4. นายหนไพร งามใส อาย 61 ป บานเลขท 25 หม 6 บานกดแคน ตาบลนองโน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชนวนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2554 5. นางหม ใบบง อาย 40 ป บานเลขท 26 หม 6 บานกดแคน ตาบลหนองโน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชนวนท 25 ธนวาคม พ.ศ. 2554 6. นางแสงจนทร๑ งามใส อาย 58 ป บานเลขท 25 หม 6 บานกดแคน ตาบลนองโน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชนวนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2554 7. นางอานวยพร สดาพล อาย 80 ป บานเลขท 10 หม 6 บานกดแคน ตาบลนองโน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ใหสมภาษณ๑ทมเดกและเยาวชนวนท 25 ธนวาคม พ.ศ. 2554

Documents

หลักสูตรแหล่งเรียนรู้บ้านปู่ทวดครูสิงห์ จังหวัดมหาสารคาม ปศท.๒