KISIM 350.- YEN AVUSTURYA TNEL AMA YNTEM (NATM) LE YAPILAN TNEL LER 350.01 Genel. 350.01.01 Giri. 1. Bu Ksm; Yeni Avusturya Tnel Ama Yntemi (NATM - New Austrian Tunneling Method) ile yaplan tnel ilerini kapsar. 2. Bu Ksm, her tr kaya ve zemin ortamlar ierisinde tnel yapmna ait artlar tanmlamaktadr. 3. Blm 200 kapsamnda yer alan yzeysel kaz, ak yarmalar ve dier toprak ileri bu Ksmn kapsam dndadr. 4. Bu ksm, NATM ile ilgili tnel ileri ana maddelerini tanmlamaktadr. 5. Bu Ksmda ve artname kapsamnda bulunmayan tnel ii veya malzeme ile ilgili olarak dare, Mhendis ve Mteahhit arasnda mutabakat salanacak ulusal veya uluslararas geerli olan bir standart uygulanacaktr. 350.1.2 Tanmlar.

Bu Ksmda kullanlan terimler, aada aklanan anlamlar ifade eder : Tnel: Yeraltnda yaplacak kaz ile istenilen kesitte boluk oluturulmas ve desteklenmesi ile ina edilen yer alt yapsdr. Geici evler oluturarak yapnn ina edilmesi, zerinin ve yanlarnn doldurulmas eklinde yaplan yaplar a kapa tneli olarak tanmlanr. Mhendis: ile ilgili olarak dare tarafndan kendilerine verilen grev ve sorumluluk snrlar dahilinde hareket eden firma veya istihdam edilen yetkili Mhendis ve/veya Mhendislerdir. Mhendisin bulunmamas durumunda grevleri, Kontrol Mhendisi ve/veya dare tarafndan grevlendirilmi Mhendis tarafndan yrtlecektir. Tnel Projecisi: Tnellerin Proje ve Mhendislik Hizmetlerini yerine getirmek zere dare tarafndan onaylanm proje firmasdr. Tnel Projecisinin Temsilcisi: Tnel Projecisi tarafndan temsilci olarak tayin edilmi, Mhendis ve darenin onaylad yeterlilik artnamesinde belirtilen Tnel Mhendisi niteliklerine sahip Mhendistir. Tnel Projecisinin Temsilcisinin bulunmamas durumunda grevleri, Tnel Kontrol Mhendislii ve Aratrma Bamhendislii tarafndan yrtlecektir. 350.1.3 in Kapsam.

1. Bu ksm kapsamndaki iler; tnel yapm ilerinin artnamelere uygun olarak yaplmas ve tamamlanabilmesi iin gereken tm tesis, igc, malzeme, ekipman ve dier tm tketim malzemeleriyle ara ve gerecin temin ve hizmete sokulmas dahil tm yeralt yaplarnn (tneller, niler vb) yapmn kapsamaktadr.

50

2. Bu ksm kapsamnda bulunmayan iler aada belirtilmektedir; - Yol kaplamas, yaya yolu kaplamas, tnel-boyama veya tnel duvar kaplamalarnn yaplmas. - Tnel ileriyle ilgili inaat ileri olarak belirtilenler dnda kalan elektrik ve mekanik tesisatn yapm ve montajna ait iler. - Tnel ileriyle ilgili inaat ileri olarak belirtilenler dnda kalan sinyalizasyon, haberleme, evre kontrol ve izleme sistemleri vb ye ait iler. - Su depolar, basnl boru hatlar, kontrol ve bakm merkezleri vb yerst yaplarna ait tm iler. 3. Mteahhit; tm yeralt kazs ve yapsal ileri, karlalan her tr kaya ve zemin ortamnda artnamede belirtildii ekilde yerine getirecektir. Aksi takdirde doabilecek her trl olumsuzluklar, uygunsuzluklar btn masraflar kendisine ait olmak zere Mteahhit tarafndan giderilecektir. 4. Kaz srasnda karlalan kaya ve kaya ktlesi artlarna ait bir belgeleme salamak zere Mteahhit in nitelikli Jeoloji Mhendisi tarafndan jeolojik haritalama yaplacaktr. (350.11.04 Ekler blmne baknz) 5. Aln evi ve yan evlerin desteklenmesi ile iin ak yarma kesimi ierisine uzayabilecek herhangi koruyucu gvenlik nlemleri dahil olmak zere tnel girilerindeki tm iler, onayl projesine gre yaplacaktr. 350.1.4 Jeolojik ve Jeoteknik Bilgiler.

1. lgili paftalarda sunulan ve raporlarda aklanan Jeolojik-Jeoteknik bilgiler, tnel gzergah boyunca Tnel Projecisi tarafndan yaplm jeolojik haritalama, jeofizik aratrmalar, sondaj ve laboratuvar almalarn ieren aratrmaya dayanan mevcut Jeolojik-Jeoteknik bilgi dzeyini temsil etmelidir. 2. Jeolojik-jeoteknik raporlarda sunulan bilgiler aada belirtilen almalarn sonularnn birlikte deerlendirilmesine dayanmaktadr; Yzey jeolojisi almalar (jeolojik harita alm, sreksizlik lm, problemli kesimlerin ayklanmas, yzey ve yeralt suyu koullarnn belirlenmesi vb), Aratrma gzlem ukurlar, Jeofizik aratrmalar, Sondaj, basnl su testi, pressiyometre, inklinometre vb ile laboratuvar deneyleri. Yaplm haritalama ve dier arazi deneyleri bu bilgileri tamamlamaktadr. Yapm srasnda ihtiya duyulabilecek ilave aratrma almalar, Mhendis ve dare tarafndan onaylanmas artyla Mteahhit tarafndan yaplacaktr. 3. Bu Ksm, tnel kazs srasnda karlalan kayann sreksizlik, ayrma, bozuma, dayanm koullar ile su durumunu ieren ve kayann stabilitesi asndan bir kaya snflandrma sistemini tanmlamaktadr. Bu amaca ynelik olarak tnel kaz aynasndaki kaya koullar Kaya Ktle Kalitesi (Q) ve Kaya Ktle Snflamas (RMR) sistemine gre kaya snflarnn belirlenmesi amacyla, Mteahhit tarafndan tnellerin ierisinde her ilerleme admnda kullanlacaktr. Bu kaya snflar, yaplacak deformasyon lmleri ile birlikte deerlendirilerek kaz (her trl kaya kazs, zemin kazs, yapay malzeme vb) ve destek sisteminin tespit edilmesinde kullanlacaktr. 51

350.1.5

Yapm Metodu.

1. Tnel ileri, NATM uygulamas ile ilgili tm prensiplere dayanlarak yaplacaktr. 2. Bu Ksmda yer alan artlar, bu zel tnel ama metoduna ait tm ana yapm detaylarn kapsamaktadr. Ancak genel yapm kavramndan ve iin yrtlmesiyle ilgili doacak doacak sonulardan Mteahhit sorumludur. 3. Yapmn tm safhalarnda tnel projecisinin temsilcisi ile Mhendis arasnda yakn bir koordinasyon olmas gerekmektedir. Tnel kaz ve/veya destek sisteminde yaplacak deiiklik teklifi veya tnel yapmyla ilgili herhangi baka konu hakkndaki herhangi bir deiiklik teklifi Mhendis tarafndan onaylanacaktr. Bu onaylama Mteahhitin proje ve tnellerin yapmyla ilgili sorumluluunu ortadan kaldrmaz. 4. Yapm; Mteahhitin tecrbeli personeli ve kalifiye denetleyici kadrosu tarafndan yrtlecektir. Aynada grevlendirilmelerinden nce anahtar personele yazl yetki verilmesi, yeralt ilerinde tecrbesiz personele yeterli eitimin verilmesi gerekmektedir. Ancak bunlardan, genel yapm kavramndan ve iin yrtlmesiyle ilgili doacak sonulardan Mteahhit sorumludur. 5. Tnel ilerinin yapm srasnda, devaml olarak havalandrma, aydnlatma ve drenaj salanacaktr. Havalandrma; uluslararas emniyet standartlarnda belirtilen ve gerekli klnan minimum artlar karlayacaktr. 350.1.6 Kontrol lm ve Aplikasyon.

1. Mteahhit, tnellerde herhangi bir ie balamadan nce, tm lm kontrol istasyonlarnn yerleim ve pozisyonlar zerinde Mhendis ile mutabakat salayacaktr. dare ve/veya Mhendisle mutabakat saland zere Mteahhit; her bir istasyon, tnel girii- k vb ile ilgili koordinat ve istasyonlar vererek lm kontrol istasyonlarn 1:1000 lekli bir plan zerine kaydedecektir. 2. Nirengi noktalar ve referans noktalar vb nin yerleimi, projesi ve imalat Mhendis onayna tabidir. 3. Kontrol lmlerinin doruluundan, izimlerinden ve daha sonra periyodik olarak kontrolnden tamamen Mteahhit sorumlu olacaktr. 4. Mteahhit gerekli tm yer st lm istasyonlar ve referans noktalarn, Mhendise n kontrol lmlerinin kontrol ve daha sonra her bir tnele ait gzergah ve kot aplikasyonu iin yeterli zaman tanmak zere, kaz ilerinin balamasndan ok nce monte edecektir. 5. Tm kaz ileri gereken hat, kurp ve evlere uygun olarak aplike edilecektir. lm istasyonlar, eksenler, nirengi noktalar ve eim hatlar, tnel duvarlar zerinde boya ile aka iaret edilecektir. stasyonlarda, her 10 metre veya Mhendis ile mutabakata varlm aralkla boya ile aka iaretlenecektir. 6. Gereken lm ve aplikasyonun yrtlmesi iin Mteahhit ihtiya duyulan kalifiye ve tecrbeli personeli grevlendirecektir. lm ve aplikasyon iin gereken tm alet, ekipman, kayt defteri, nivelman defteri, lm aletleri vb temin edecektir. lm ii ve aplikasyonun kontrol iin gereken herhangi bir lm ekipman, szleme sresi boyunca Mhendis tarafndan 52

kullanlabilecektir. Mhendisin talebi halinde kontrol amacyla enr ve tama imkan Mteahhit tarafndan salanacaktr. 7. hmal veya yanl aplikasyon nedeniyle ortaya kan tm ilave iler, masraf Mteahhite ait olmak zere, Mhendis talimatyla Mteahhit tarafndan derhal yaplacaktr. 350.1.7. Jeolojik Haritalama.

1. Tnel yapm srasnda jeolojik haritalama temel bir art olup Mteahhit tarafndan yerine getirilecektir. Mteahhit, belirtilen ileri yapmak zere dare ve Mhendisin onaylad kalifiye bir Jeoloji Mhendisini grevlendirecektir. 2. Tnel aynasndan itibaren srekli olarak en az 30 metrelik kesimin jeolojik yapsnn bilinmesi, kaz ve destek sistemlerinin belirlenmesi ve yapm aamasnda projede ngrlen kaya koullarndan farkl kaya ortamlarnn olup olmadnn aratrlmas iin yatay sondajlar yaplacaktr. Yaplacak yatay sondajlarn karot verimi % 70 den az olmayacak ve son 10 m si bindirmeli olacak ekilde planlanacaktr. Bu sondajlar Mteahhit tarafndan yaplacak, deerlendirilmesi Mhendis ve Aratrma Bamhendisliince yaplacaktr. 3. Her 50 metrelik kaz tamamlandnda, tnel kazs srasnda elde edilen jeolojik bilgilere ait kapsaml kaytlar, kaz aamasnda gzlenen ve llen tm veriler nda yaplan kaz ve destek sistemleri, proje aamasnda ngrlen kaz ve destek sistemleri ile imal edilen destek ve karlalan kaya/zemin koullaryla ilgili tm verileri ierecek ekilde jeolojik plan ve boyuna profil Mhendise sunulmak zere Mteahhit tarafndan hazrlanacak ve muhafaza edilecektir. lerleme hznn ayda 50 metreden az olmas halinde her ay bir rapor hazrlanacaktr. Blm 35011.04 Ekler de belirtilen bu kaytlar, kaya formasyonlarna ait tm aklamalar, sreksizliklerin ynelimlerini (dorultu ve eim), atlaklarn durumu, istozite, bozuma ve bulunduklar yerler bakmndan karakteristiklerini, faylarn boyut ve yapsn, yeralt suyu durumunu ve tnel yapm ile ilgili olabilecek dier tm bilgileri ierecektir. Ayrca ayna kaz admlarnn her aamas fotoraflanarak Mhendis, Tnel Projecisi (veya Temsilcisi) ile dareye verilecektir. 4. Jeolojik kesitler, tnel kazs srasnda, tnel st yar kazs aynasnda gnlk olarak veya Mhendis talebine gre istenen sklkta kaydedilecektir. Elde edilen kesitlerin kopyalar, Mhendiste her zaman bulundurulacaktr. 5. Jeolojik artlarda ani ve beklenmedik bir deiiklik olmas halinde Mteahhit, Mhendisi ve tnel projecisinin temsilcisini derhal haberdar edecektir. 6. Aratrma sondajlar Mteahhitin dare tarafndan onayl Jeoloji Mhendisinin huzurunda yaplacaktr. Mhendis veya Tnel Projecisinin Temsilcisi de hazr bulunacaktr. Mteahhit, yapaca her bir aratrma iini uygun bir sre nceden bildirecektir. 7. Komple kapsaml kaytlar Mhendis tarafndan kabul edilinceye kadar Tnellere ait tamamlama belgeleri verilmeyecektir. 350.01.08 Tnel Projecisinin Temsilcisi. 1. dare tarafndan onaylanan tnel projecisi, 350.01.02de tanmlanan Mhendisi temsilcisi olarak tnel antiyesinde grevlendirecektir. Tnel Projecisinin Temsilcisi tnel almalarnn devam sresince srekli olarak iyerinde bulunacaktr. Tnel Projecisinin Temsilcisi, herhangi bir kaz aynasnda kaya snflandrmasnn ve uygulanacak desteklemenin, paftalarda gsterilen ve bu 53

ksmda tanmlanan onayl kaz ve destek sistemlerine gre uygulamasndan sorumlu olacaktr. Tnel Projecisinin Temsilcisi projenin doru olarak uygulanmasn salayacak, tnel ilerinin yapm srasnda tm faaliyetleri izleyecek, tavsiyelerde bulunacak ve yardmc olacaktr. artnameye uygun olmayan imalatlar ve yapm metotlarn Tnel Projecisinin Temsilcisi derhal Mteahhit ve Mhendise rapor edecektir. 2. Tnel Projecisinin Temsilcisi hem geici hem de daimi tm yeralt inaat ileri ile ilgilenecektir. Gerektiinde portal daimi ileri ierisine katlacak, tnel portallerini oluturmak iin gereken tm geici ilerle de ilgilenecektir. 3. lmleri ve okumalar yapmak, izim ve diyagramlar Tnel Projecisinin Temsilcisi veya Mhendisin talimatna uygun olarak hazrlamak iin Mteahhit, darece onaylanm nitelikli personel grevlendirecektir. Tnel Projecisinin Temsilcisi; lm sonularnn doru yorumlanmasndan sorumlu olacak, lm ve ayna jeolojik haritalama sonularna gre kaz snflarnn ve destek sistemlerinin deimesi gerektiinde Mhendisin ve Aratrma Bamhendisliinin onay alnarak, destek ve yapm uygulamas deiiklikleri hakknda gereken kararlar alacaktr. 4. Tm okuma, izim, diyagram, grafik vs.nin kopyalar Mhendise verilecektir. Mteahhit, jeoteknik lmlerin ve lm gerektiren tm dier ilere ait lmlerin kaydedilmesi iin Mhendis tarafndan onaylanacak formlar kullanacaktr. 5. Tnel projecisinin temsilcisi, herbir lm istasyonundan elde edilen jeoteknik lmlerin yorumlanmas ve kararlar ieren aylk rapor hazrlayacaktr. Rapor, allan her bir aynada yaplan veya yaplmas teklif edilen her tr deiiklii ierecektir. Rapor Mteahhit tarafndan ay sonundan itibaren 10 gn ierisinde Mhendise sunulacaktr. 350.02 Kaya Snflandrma. 350.02.01 Genel. 1. Bu blm, karlalan kayann jeoteknik zellikleri ve tnel yapmnn etkisi altndaki davranna gre yer alt kazs ile ilgili olarak Kaya Snflarnn tanmlanmasn kapsamaktadr. 2. Tnel kaz aynasndaki kaya ktle ortam, aada belirtilen mhendislik zellikleri dikkate alnarak Kaya Ktle Kalitesi(Q) ve Kaya Ktle Snflamas (RMR) gibi sistemlere gre snflandrlacaktr : Jeolojik birimlerin litolojisi, rengi, dokusu, imentolanmas ve dayanmlarnn niteliksel olarak aklanmas, Ana sreksizliklerin konumu (eim/eim yn), Eklem takm says, Eklem aralklar, Eklem aklklar, Eklem devamll, Eklem przll, Eklem dolgu malzemesinin cinsi ve zellikleri, Ana sreksizlik sistemlerinin tr; fay (aktif, l, normal, yanal atml, ters), Eklem, atlak, uyumsuzluk, tektonik makaslama nitelii, Aynadaki sondaj verisi ile elde edilen RQD, tek eksenli basn dayanm, ayrma, bozuma, dayanm koullar vb mhendislik zelliklerinin niteliksel olarak belirlenmesi, Su durumu. 54

Bu snflandrma kaya ktle davrann yanstmakta olup, kaya stabilitesini etkileyebilecek rt yk, kaz kesitinin bykl, ilerleme adm, kaz sras, yeralt suyu, sreksizlik durumu ile jeoteknik lm sonular vb gibi baz d faktrler de dikkate alnaraka destek sistemi belirlenecektir. 350.2.2 Uygulama ve Yntemler.

1. Kaya Snflar, ilgili tnel kazsnn balamasndan nce tnel kaz yzeyindeki kayann grn esas alnarak tespit edilir. 2. Tnel kazsna balanrken, daha nceki almalarda edinilen deneyimlerin de yardmyla benzer kaya artlarndaki jeoteknik lm sonular, deformasyonlarn tahmin edilmesinde, destek sistemlerinin ayrt edilmesinde dikkate alnacaktr. 3. Tm kaz boyutu ve zemin artlarna bal olarak, kaznn blmler halinde yaplmas gerekebilir. Bu durum snflandrmay ve bunun deerlendirmesini etkileyebilir. Normal kaznn, st yar alt yar taban kazs olarak blnmesi halinde st yar kazs kaya koullar snflandrmay belirleyecektir. Yan galeriler eklindeki bir kaz dzeni halinde her bir kaz ayr olarak dikkate alnp snflandrlacaktr. Alt yar kazsnda daha zayf kaya artlar olmas halinde Mhendis ve dare onay ile ilave destek konulabilecektir. 4. Tnel kaz aynasndaki kayann davran zamana baldr. Yani makul bir zaman ierisinde destek yaplmamas halinde, serbest aklk ierisindeki kaya ktlesi kalitesinde bir azalma olacaktr. Buna gre, kazs yaplp zamannda desteklenebilen maksimum ilerleme adm uzunluu, kayann desteksiz durma sresi olarak da ifade edilebilen bir kaya kalitesi ltdr. Bu lt destek sisteminin belirlenmesinde dikkate alnr. 5. st yar kazsna ait her bir ilerleme adm, aynadaki kaya snflandrmas tnel projecisinin temsilcisi tarafndan tesbit edilecektir. Mhendis, tespit edilen kaya snf ve gerekli destek sisteminden haberdar edilecektir. Kaya snf ve ilgili destek sistemi Mhendis tarafndan onaylanacaktr. Tnel aynasndaki destek snflarnn tesbiti, bu proje iin tesis edilen ve bu blmde tarif edilen Kaya Snflandrma Sistemine gre olacaktr. 6. Snflandrma, mterek olarak kararlatrlan formlara yazl olarak yaplacaktr. Snflandrma Kaytlar, tnel kazsnn devam boyunca, danma ve uyarlama amacyla kullanma ak tutulacak tm snflandrma formlarnn bir btndr. 7. Kaya snflandrmasnn tespitinde tnel projecisinin temsilcisi sorumlu olmasna karn, genel uygulamada herhangi bir deiikliin yaplmasndan nce allan ayna ortaklaa muayene edilmelidir. Tnel projecisinin temsilcisinden baka Mteahhit ve Mhendisin yetkili temsilcileri muayene ekibine dahil edilmelidir. 8. Herhangi bir alma vardiyasnn balamasndan nce Mteahhitin vardiya efi kaya snflandrma kaytlarna bakacak ve iin son girdilere uygun olarak yrtlmesini salayacaktr. 9. Tnel projecisinin temsilcisinin ve Mhendisin onaylarna baklmakszn Mteahhit, yaplmakta olan ilerin emniyetinden tek sorumludur.

55

350.2.3

Sistem Tanm.

350.02.03.01 Genel. Uygulanan kaya snflandrma sistemi, genel olarak Avusturyada ve yaygn olarak Avrupada kullanlan snflandrma sistemini takip etmektedir. Deien zemin artlar, tnel kaz ileri srasnda, tecrbe kazanldka, tnel desteklemesinin deitirilmesini gerektirmektedir. Belli bir kaya snf iin paftalarda gsterilen destek, o snflandrma iin standart olarak kabul edilmektedir. Kaya bulon tipleri ve adetleri, pozisyon ve eimleri, pskrtme betonu kalnl ve hasr elik tabakalar, elik iksa ve kafes kiri aralklar deitirilebilir. Deien zemin artlarna uymak zere standart destek sisteminde tnel projecisinin temsilcisi tarafndan verilecek talimatla yaplacak herhangi bir deiiklik iin Mhendis onaynn alnmas mecburiyeti vardr. 350.2.3.2 Snflandrma Sistemi.

Destek sistemlerinin tespitine esas oluturmak zere hazrlanan Kaya Snflandrma Sistemi aada Tablo-350-1 de verilmektedir. Tablo-350-1 Kaya Snflandrma Sistemi KAYA SINIFI A1 A A2 B1 B B2 B3 C1 C2 C C3 C4 C5 Sonradan Az Sklen Gevrek ok Gevrek B2 Taneli Da Atma C1 Baskl ok Baskl Akc ien C2 L2 L1 ok Baskl Gevek Zemin Dk Kohezyon Gevek Zemin Yksek Kohezyon Baskl ok Gevrek A2 B1 Hafif Ar Sklen Gevrek NORM B2203 Ekim 1994 ve Sonras Stabil A1 NORM B2203 Ekim 1994 ncesi Stabil

56

Kaya Snflar ve zellikleri aada Tablo-350-2 de verilmektedir. Tablo- 350-2 Kaya Snflar ve zellikleri KAYA SINIFIA

TANIMISTABL-HAFF AIRI SKLEN KAYA KTLELER

ZELLKLERA olarak gsterilen kaya ktleleri genellikle stabil olup elastik davran gsterirler. Yerel destek uygulanmamas halinde, yerekimi nedeniyle, yer yer s gkler meydana gelebilir. Gkler genellikle izole olmu, nemsiz eklem yaplar nedeniyle oluur. Elastik deformasyonlar hzla azalr. B olarak gsterilen kaya ktlelerinin davran, yapsal kenetlenme ve/veya ekme mukavemeti azlndan tr hzl geveme ve ayrmaya meyillidir. Hemen hemen tm evrede, boluk civarndaki ikincil gerilmeler, kaya ktlesinin mukavemetini biraz amakta, bununla beraber bu zafiyet mekanizmas ierilere ulamamaktadr. Destek yapmnn gecikmesi halinde artan kmeler meydana gelir. C olarak gsterilen kaya ktlelerinin davran genellikle, kaya basncnn yeniden dalm sreci ve/veya deplasman snrlamalar sonunda oluan gerilmelerin kaya dayanmndan daha byk olduunu gstermektedir. Kaya ktlesinin ar gerilmelere maruz kalmas ile kabuk atma, burkulma, kesme ve bolua doru plastik hareket gibi zafiyet mekanizmalar oluur. Kaya ktlesinin plastisite ve viskozitesi, zamana bal belirgin deformasyon davran gstermesine ve sonuta byk deformasyonlara yol aar. Kaya zati arlk yklerinin aktif hale gemesi ve nemli miktarda geveme basnc, sadece byk deformasyonlara izin verildiinde meydana gelir. Bu durum kaya ktlesine zarar verecek derecedeki geveme ve ayrma, kaya dayanmnda byk miktarda azalmaya yol aar. Alan boluktaki byk deformasyonlar ve uzun dnemde zamana bal deplasman davran, zeminin elastik olmayan, plastik ve viskoz davranna baldr. atlamaya veya dklmeye eilimli kaya ktleleri ve ime zellii gsteren bileenleri olan kaya ktleleri bu gruba girer. Bu grup, ayn zamanda ayrm veya bozumu kayalar, gevek zemin ve organik zeminler gibi kaya ktlelerini kapsamaktadr. Kaya ktlesinin dk zellikleri nedeniyle kohezyon miktarna ve/veya geveme basncn takiben ar gerilmelere bal olarak, elastik veya plastik ar gerilme oluur.

B

GEVREK KAYA KTLELER

C

BASKILI KAYA KTLELER

57

Kaya Ktlesinin Davran, su etkisi, kaz ile destekleme ve desteklemenin zamanlamas aada Tablo-350-3 Destek Snflarnda verilmitir Tablo-350-3 Destek SnflarDESTEK SINIFI : A1 (Onayl paftalarda gsterildii gibi) Kaya Ktlesinin Davran Su Etkisi Kaz Stabil kaya ktlesi olarak adlandrlr. Kaya ktlesi elastik davran gsterir. Deformasyonlar kktr ve ok hzl azalrlar.Serbest kaya paralar temizlendikten sonra sklme eilimi yoktur. Yoktur Kaz teorik olarak tam ayna olarak yaplabilir. Byk kaz profili hallerinde,kaz genellikle styar ve altyar kazs eklinde srdrlr. Delme-patlatma kaz iin gerekecektir. lerleme adm uzunluu yumuak patlatma artlar ve yapm tekniine bal olarak seilir. DESTEK SINIFI : A2 (Onayl paftalarda gsterildii gibi) Kaya Ktlesinin Davran Su Etkisi Kaz Sonradan Az Sklen kaya ktlesi olarak adlandrlr. Deformasyonlar kktr ve ok hzl azalrlar. Kaya ktlesi elastik davran gsterir. Tnel tavannda ve yan duvarlarn st ksmnda sreksizlikler ve kaya ktlesi zati arlndan dolay s sklmelerin olma eilimi vardr. nemsizdir. Teorik olarak kaz tam ayna olarak yaplabilir. Gerekte, byk kaz profili hallerinde kaz, genellikle styar ve altyar kazs eklinde srdrlr. Delme-patlatma kaz iin gerekecektir. lerleme adm uzunluu yumuak patlatma artlar ve yapm tekniine bal olarak seilir. styar kazsnda 2.5-3.5 m, altyarda 4 m ile snrlanmaktadr. Bulonlama; sadece blgesel olarak tnel tavannda/yan duvarlarda yersel bloklarn stabil hale getirilmesi amacyla kullanlabilir. Bu durumda kullanlacak kaya bulonlar, aynadan itibaren en ok bir ilerleme adm geriden uygulanacaktr. Kaya bulonlama yn sreksizliklerin ynelimlerine gre seilecektir. DESTEK SINIFI : B1 (Onayl paftalarda gsterildii gibi) Kaya Ktlesinin Davran Su Etkisi Kaz Destekleme ve Zamanlamas Gevrek kaya ktlesi olarak adlandrlr. Deformasyonlar kktr ve ok hzl azalrlar. Patlatmadan kaynaklanan kayadaki gevemeler ve kaya ktlesinin dk dayanm tnel tavannda ve yan duvarlarn st ksmnda sklmelere neden olur. Genellikle nemsizdir. Kaz enkesiti styar kazs ve altyar kazs olarak blnecektir. lerleme adm uzunluu styar kazsnda 2.0-3.0 m arasnda, alt yarda ise 4.0 m olacaktr. lerleme adm uzunluu zeminin desteksiz durma sresine, desteksiz akla, destekleme eleman yerletirme sresine bal olarak ayarlanmaldr. Kaz iin delme patlatma gereklidir. Snrl blgelerde sistematik destekleme gereklidir. Lokal olarak n destekleme gerekebilir. Destekleme aynadan en fazla bir ilerleme adm geriden monte edilecektir. Tehlikeli alanlar derhal desteklenecektir. DESTEK SINIFI : B2 (Onayl paftalarda gsterildii gibi) Kaya Ktlesinin Davran Su Etkisi Kaz Destekleme ve Zamanlamas ok gevrek kaya ktlesi olarak adlandrlr. Tnel desteklemesinin zamannda yaplmas halinde deformasyonlar hzla azalrlar. Zamannda destekleme yaplmamas veya destekleme elemanlarnn yetersiz olmas halinde derinlere ulaan gevemeler ve buna bal olarak kopmalar meydana gelir. Bozumu veya ayrm kaya ktlesi ierisine fazla su aknn kaya ktlesinin mukavemeti zerinde etkisi bulunmaktadr. Kaz tnel kesitine bal olarak blnr. lerleme adm uzunluu, desteksiz durma sresi ve desteksiz aklna bal olarak belirlenir. lerleme adm styar kazsnda 1.5-2.0 m altyarda ise 3.0- 3.5 mden fazla olmayacaktr. Kaz genellikle yumuak patlatma ile yaplr. Tnel tavan ve yan duvarlarda sistematik destekleme gereklidir. Gerektiinde tavanda sren kullanlacaktr. Sren iin delme ve benzeri ilemlerin aynadaki veya tavandaki kaya ktlesi zerindeki olumsuz etkileri nlenecektir.

Destekleme ve Zamanlamas

58

Tablo-350-3 Destek Snflar (Devam)DESTEK SINIFI : B3 (Onayl paftalarda gsterildii gibi) Kaya Ktlesinin Davran Su Etkisi Taneli kaya ktlesi olarak adlandrlr. Blnm kazda bile kaya ktlesinde dklmeler meydana gelir. Kohezyonun az olmas ve az imentolama kaznn stabilitesinde yetersizlie neden olur. Bozumu veya ayrm kaya ktlesi ierisine fazla su aknn kaya ktlesinin dayanm zerinde etkisi bulunmaktadr. Blnm kaz ile ilerleyebilmek iin kaya ktlesini iyiletirici, desteksiz durma sresini artrc nlemler alnmaldr. lerleme adm uzunluu styar kazsnda 1.25-1.50 m, altyarda ise 3 mden fazla olmayacaktr. Kaz genellikle yumuak patlatma ile yaplr, titreime hassas kaya ktlelerinde mekanik kaz metotlar kullanlacaktr. Taban kazs ve bir taban beton kemeri yaplmas gerekli olabilir. Tnel tavan ve yan duvarlarda, aynada ve aynann ilerletilmesinden nce monte edilecek sistematik destekleme gerekmektedir. Sren kullanm yerel olarak gerekebilir. Sistematik elik iksa kullanlacaktr. Jeolojik artlara gre, styar aynasndan 100-150 mden daha geride olmamak zere, yerinde dkme bir taban kemer betonu yaplmas gerekebilir. DESTEK SINIFI : C1 (Onayl paftalarda gsterildii gibi) Kaya Ktlesinin Davran Su Etkisi Kaz Destekleme ve Zamanlamas Yksek rt kalnl altnda masif kayada yksek n gerilmeler krlgan kaya ktlesinde elastik enerji depolanmasna neden olur. Bu enerjinin aniden yer deitirmesiyle kayada kesme ve kaya yapsnn ezilmesi ile birlikte krlmalar olur. Desteksiz braklan ksmlarda frlayan kayalar paralanmaya msaittir. Kaya ktlesindeki krlmalar derinlere ular. Bozumu veya ayrm kaya ktlesi ierisine fazla su aknn kaya ktlesinin dayanm zerinde nemli etkisi bulunmaktadr. Blnm kaz ile ilerlemelidir. Taban kazs gereklidir. lerleme adm uzunluu styarda 1.5-2.0 m altyarda 3 mden fazla olmayacaktr. Kaz dzgn patlatma veya mekanik kaz metotlar ile yaplabilir. Destekleme elemanlar olarak ksa ama sk yerletirilmi kaya bulonlar, elik hasr gereklidir. Ek tedbir olarak kaya ktlesindeki basnc azaltc delikler alabilir. Bu yntemle da atmalar da nlenebilir. Jeolojik artlara gre styar aynasndan 100-150 mden daha geride olmamak zere yerinde dkme bir taban kemeri betonu yapmak gerekebilir. DESTEK SINIFI : C2 (Onayl paftalarda gsterildii gibi) Baskl kaya ktlesi olarak adlandrlr. C2, evreleyen kaya ktlesi ierisinde derine uzanan plastik zonlar ve basn veren davran ile karakterize edilir. Bu kaya ktlesinde orta derecede fakat belirgin olarak uzun sren ve yava son bulan deformasyonlar gzlenir. Kaz evresindeki deformasyonlarn mertebe ve hzlar orta derecededir. Plastik davranl yksek kohezyonlu kaya ktlelerinde gerilme gzlenir. Su szntlar ve konsantre su aknn kaya ktlesi zerinde nemli etkisi bulunmaktadr. Tnel kazsnn, styar, altyar ve taban kazs olarak blnmesi zorunludur. Portal blgelerindeki zel durumlar hari, styar kazs kendi ierisinde blmlere ayrlacaktr. styar kazs aynasnda bir destekleme gvdesi gerekecektir. lerleme adm uzunluu styarda 0.75-1.25 m, altyarda 2 mden fazla olmayacaktr. Kaz dzgn patlatma ve mekanik kaz metotlaryla yaplabilir. Tralamadan hemen sonra pskrtme beton kaplamas gerekmektedir. Genellikle tnel aynas stabildir. Tm kesit evresinde sistematik destekleme gereklidir. Her ilerleme admnda destekleme sistemi tamamlandktan sonra bir sonraki ilerleme admna geilecektir. Tnel tavannda sren uygulamas gerekecektir. Sren uygulamas iin delgi sras ve sonrasnda imalatn ayna ve tavandaki kaya ktlesinin olumsuz etkilenmesi nlenmelidir. Destekleme elemanlarnn grevi derin plastik krlmalar snrlamaktr. Jeolojik artlara uygun olarak styar aynasndan 50-100 mden daha geride olmamak zere taban kemeri gereklidir.

Kaz

Destekleme ve Zamanlamas

Kaya Ktlesinin Davran Su Etkisi

Kaz

Destekleme ve Zamanlamas

59

Tablo-350-3 Destek Snflar (Devam)DESTEK SINIFI : C3 (Onayl paftalarda gsterildii gibi) Kaya Ktlesinin Davran Su Etkisi ok baskl kaya ktlesi olarak adlandrlr. C3, derin zayflk zonlarnn olumas, balangta yksek ve hzl deformasyonlar ile karakterize edilir. Deformasyonlar uzun srer ve yava son bulur. Derine inen krlma ve plastik blgeler gzlenir. Su szntlar ve konsantre su aknn kaya ktlesinin davran zerinde nemli etkisi olmaktadr. Tnel kazsnn st yar kazs, alt yar ve taban kazs olarak blnmesi zorunludur. Genellikle st yar kazs aynasnda bir destekleme gvdesi gerekecektir. Aynada sistematik destekleme gerekebilecektir. lerleme adm uzunluu, st yar kazsnda 1.2 metreden, alt yarda ise 2.0 metreden fazla olmayacaktr. Kaz genellikle yumuak patlatma veya mekanik kaz metotlaryla yaplacaktr. Tralamadan hemen sonra pskrtme beton kaplamas gerekmektedir. Youn bir destekleme paterni tm kaz aynalarnda gerekecektir. Deformasyon mertebeleri, deformasyon boluklar ve/veya byk deformasyonlara cevap verebilecek destek elemanlarnn kullanm gibi zel bir tertibat gerektirecektir. Destekleme elemanlar, kaya ktlesinin eksenli gerilme durumunu idame ettireceklerdir. lerleme adm uzunluunun ksaltlmas, sren boyunun uzatlmas ve styar kazs aynasnda byk bir merkez destekleme gvdesinin braklmasnn yeterli olmamas halinde ayna kazsnn ayrca alt ksmlara blnmesi gerekebilir. Muhtemel zmler, styar kazsnn yar taraf kazlar veya yan galeriler halinde yaplmas olabilir. Komple kaz blmnn ar dey hareketleri olmas halinde, kaplama temelinin geniletilmesi, pskrtme beton kabuunun temel blgesinin bulonlanmas ve enjeksiyonlanmas veya geici taban kemerleri gerekli olabilir. Tm tnel desteklemesi sistematik olarak, st yar ve alt yar kaz aynasnn daha fazla ilerletilmesinden nce tatbik edilir. Tm tavan kesimi zerinde sren boru kullanm gerekecektir. Sren iin delme veya benzeri ilemlerin aynadaki veya tavandaki kaya ktlesi zerindeki olumsuz etkileri nlenecektir. st yar kazsnda alt blmlere ayrlm enkesit ve geici ring yaplar gerekli olabilir. st yar kazs aynasndan 25-50 metre geride taban kemerinin ring kapamas gerekebilecektir. DESTEK SINIFI : C4 (Onayl paftalarda gsterildii gibi) Kaya Ktlesinin Davran Akc kaya ktlesi olarak adlandrlr. ok az kohezyon ve srtnme, kaya ktlesinin az plastik davran ksa sre desteksiz braklan blnm kazda bile tnel iine malzeme akna sebep olur. Dk kohezyon kazda birok alt blnmeyi gerektirmektedir. nceden sren montaj yaplmadan veya sren ve kaz ile birlikte pskrtme betonu kaplamas yaplmadan zeminin kendini tutma sresi yoktur. Su szntlar ve konsantre su aklarnn aa kan zeminin davran ve zelliklerinde nemli etkisi olabilecektir. Bu nedenle kayann ortamnn dayanmn iyiletirici nlemlerin alnmas dnlebilir. Aynada stabilite problemlerini nlemek iin yan galeriler eklinde bir alt blnme gerekecektir. laveten styar kazs aynalar destekleme gvdeleri gereklidir. nden yaplan desteklemeler veya zel destekleme nlemleri ile tnel aynasnn destek etkisi sayesinde snrl kaz yaplmasna olanak verilmesi mmkndr. lerleme adm uzunluu styar kazsnda 1.5 m altyarda ise 2.0 mden fazla olmayacaktr. Kaz tnel ekskavatr ile yaplacaktr. Kaz ile birlikte pskrtme beton kaplamas gerekmektedir. Tnel desteklemesi, styarda ve altyarda her bir ilerleme admnda tamamlanmaldr. Sren boru veya elik levha sren tabiki, tavan kesiminin byk ksmnda gerekecektir. Kaz aynasnda, pskrtme beton, hasr elik, kaya bulonu, drenaj elemanlarndan oluan destekleme sisteminin, kaz srasnda veya hemen sonrasnda kullanlmas gerekebilecektir. Alt blmlere ayrlm kesitin kazs ile birlikte pskrtme beton kaplamas yaplmas gerekli olacaktr. Sren uygulanmas zorunludur. st yar kazsnn alt blmlere ayrlm kesimlerinde geici ring kapama gerekebilir. Taban kemerinde ring kapamas, styar kaz aynas gerisinde 25 ile 50 metre arasndaki ksa mesafelerde gerekli olabilir.

Kaz

Destekleme ve Zamanlamas

Su Etkisi

Kaz

Destekleme ve Zamanlamas

60

Tablo-350-3 Destek Snflar (Devam)DESTEK SINIFI : C5 (Onayl paftalarda gsterildii gibi) Kaya Ktlesinin Davran Su Etkisi ok kohezyonlu, ksa sreli stabil kaya ktlesi olarak adlandrlr. ime potansiyelli kil minerali, tuz, anhidrit ieren kaya ktlelerinde su almyla meydana gelen hacim art sebebiyle gevemeler olur. Kemer ve aynada serbest aklklarn snrlanmasyla kaya ktlesi snrl bir srede stabil kalabilir. Sznt ve konsantre su aknn, kazlan zeminin davran ve zelliklerinde byk etkisi vardr. ime balatlm olabilir. st yar, alt yar ve taban kazs olarak blnmesi zorunludur. Pek ok halde st yar kazs aynas iin bir destekleme gvdesi gerekecektir. lerleme adm uzunluklar st yar kazsnda 1.5 metreyi, alt yar kazsnda 3.0 metreyi gemeyecektir. Kaz tnel ekskavatr ile yaplabilir. Byk kayalarn veya mevzii olarak sert kaya ksmlarnn kazsnda patlatma gerekebilir. Tnel desteklemesi, styarda ve altyarda her ilerleme admnda tamamlanmaldr. Sren boru veya elik levha sren uygulamas, tavan kesiminin byk ksmnda gerekecektir. Alt blmlere ayrlm kesitin kazs ile birlikte pskrtme beton kaplamas yaplmas gerekli olacaktr. Geoteknik ihtiyalara uygun olarak styar aynasndan 100-150 metreden daha geride olmamak zere taban kemeri gereklidir.

Kaz

Destekleme ve Zamanlamas

350.03 Yeralt Kazs. 350.03.01 Genel. 350.03.01.01 Tanm. Bu blm her tr kayada tm yeralt kazlar iin geerlidir. Bu blmde, kaya snflandrmas ile ilgili zel konular ele alnmamtr. Kaya Snflandrmas 350.02de aklanmtr. Yeralt Kazs, n atlatma yntemi kullanlarak delme ve patlatma veya yumuak patlatma teknikleriyle veya yol veya tnel ekskavatr ile yaplacaktr. Mteahhit, paftalarda detayl olarak gsterilen ve aada 350.03.01.02de Sunularda istenilen ve tanmlanan tm prosedrlere ve Tnel Projecisinin Temsilcisi ile mutabakata varlp Mhendisin onaylad dier prosedrlere bal kalacaktr. Mteahhit; kaz ve desteleme ilerini, belirtilen destekleme snf artlarn salayacak, kazy evreleyen kayann bozulma ve gevemesini asgariye indirecek, ar sklmeyi snrlandracak ve nceden yaplm n kaplama zerindeki hasar nleyecek ekilde yrtecektir. 350.03.01.02 Sunular. 1. Herhangi bir yer alt kazsnn balamasndan nce Mteahhit; gerekli saha drenaj, emniyet nlemleri ve yaplm test programlar neticeleri dahil olmak zere, teklif kaz metotlar ve sralarna ait detayl plan ve/veya aklamalar onaylanmak zere Mhendise sunacaktr. 2. Tnellerin eitli yer alt ilerine ait kaz sralar, tm tnel yapm ilerine ait bir genel program halinde Mhendise sunulacaktr.

61

3. Mteahhit, 350.02de tanmlanan kaya snflandrmasna dayanarak her bir kaya snfnda ve her tip kaz profili iin detayl bir kaz ve destekleme ile ilerleme admnn detayl programn onaylanmak zere Mhendise sunacaktr. 4. Her tr zemin veya kayadaki kaz metodu; delme, temizleme ve nakletme ve ekipman ile ilgili aklama, artname ve ilgili imalatnn literatr dahil olmak zere Mhendise sunulacaktr. 5. Teklif edilen patlatma dizaynnn zellikleri, aadaki bilgileri ierecek ekilde, kazlan herbir profil ksm iin ayr ayr sunulacaktr. - Delme paterni, delik aplar, aralk, derinlik ve eiklik, - Her bir delik, tavik ve patlatmann tamamnda kullanlacak patlayclarn tipi, gc ve lokum olarak miktarlar, - Patlayclarn deliklere dalm ve herbir deliin doldurulmas, - Tavik tipi, sras, gecikme adedi ve gecikme paterni; patlatmaya ait kablo diyagram; balant ve ana hatlarn ebat ve tipleri; ateleme kaynaklarnn tip ve kapasiteleri; kondensatrl patlatma makinesinin tipi, - Deliklerin sklanmas ve patlatma alannn rtlmesi, - lerleme admnn doldurma ve atelenmesinde denetimden dorudan sorumlu personelin yeterliliini gsteren yazl belgeler. 6. Herhangi bir malzemenin atlmas veya depo edilmesinden nce Mteahhit, depo ve atk sahalarna ait vaziyet planlarn onay iin Mhendise sunacaktr. Vaziyet planlar; alma metotlar, stabilite, emniyet tedbirleri, alanlarn geici ve daimi drenaj ve nihai peyzaj dzenlemelerine ait tm bilgileri gsterecektir. 7. Tnelden kan ve yol dolgusunda kullanmak iin uygun bulunan kaz malzemesi Mhendis tarafndan aksi belirtilmedike daimi olarak yol dolgusunda kullanlacaktr. 8. Mteahhit patlayc maddeleri, ruhsatl ve kapsl iin zel bir blm bulunan bir depo veya ambar iinde muhafaza edecektir. Patlayc maddeler yalnzca geerli ruhsat sahibi, ehil ateleyiciler tarafndan kullanlacaktr. Mteahhit inaat alanna sokulan patlayc maddelerin herhangi bir tescil edilmemi durumunun bulunmamasn ve gereken ekilde kullanmn salayacaktr. 9. Patlayc maddeler, reticisinin nerdii miktarlarda ve ekillerde kullanlacaktr. Mteahhit uygulanacak olan hazrlama ve patlatma ilemlerinin biimleri ile ilgili nerilerini Mhendise yazl olarak bildirecektir. Hazrlanma ve patlatma ilerinde kullanlacak yntem ile ilgili Mhendisin onay, ie balamadan nce ve kaya yapsnn deitii veya uygulanan yntemin deiiklie urad durumlarda alnacaktr. Bu tr bir onay, Mteahhiti bal bulunduu Szlemenin Genel artlarnn ykmllklerinden hibir bir ekilde kurtarmayacaktr. 10. Patlatma uyguland zamanlarda Mteahhit gerekli gvenlik mesafelerini gzeterek ve gerektii yerlerde ar patlama hasrlar kullanarak malzemelerin etrafa salmasn nlemek suretiyle inaat alan iinde ve dnda herhangi bir kimseye veya nesneye zarar gelmemesini salayacaktr. Islak arazide yaplan atmlarda, herhangi bir bina veya yapnn hasar grmemesi iin patlamalarn tehlikeli olmayan dzeylerde tutulmasna zel bir dikkat gsterilecektir. 62

11. Kaya boyutlarn ufaltmak iin mnferit yzeyde patlamalar veya nokta nokta delik delerek patlatma biimleri gibi ikincil patlamalarn yaplmasn, ancak ehil atmclar yapabilir. S eimli u deliklerin ve ateleme deliklerinin kullanm ancak Mhendisin izni ile mmkndr. 12. Frtnal havalarda patlayclarn kullanmn, yerletirilmesini ve atelemelerini ieren herhangi bir ilem yaplmayacaktr. 13. stenmeden oluan kazaen patlamalar ve yanl uygulamalarn tehlikelerini ortadan kaldrmak amacyla, Mteahhit reticinin nerilerine ve elektrikli ateleyicilerin kullanm ile ilgili BS 4992in gereklerine uygun olarak inaat alannn 3 km evresindeki her trl telsiz tesisatna (alana giren aralarn telsizleri, cep telefonlar, yksek ve orta gte radyo veya televizyon iletme istasyonlar, anten ve g kablolar vb) gerekli dikkati gsterecektir.Bu tr neriler iin Mhendisin onay elektrikli ateleyicilerin kullanlmaya balamasndan nce alnacaktr. 14. Beton, dkmn bitiinden itibaren 4 - 24 saat sonrasna kadar patlamadan dolay oluan titreimlere maruz braklmayacaktr. 15. Kullanlan alarm sinyal sistemlerini ve patlama zamanlarn ayrntl olarak aklayan uyar levhalar inaat alannn iine ve inaat alannn yaknndaki yol ve geitlere Mteahhit tarafndan yerletirilecektir. Her patlamadan nce Mhendisin kabul edecei konumlarda bayrakl uyarclar grevlendirilecektir. 16. Yapm devam eden veya mevcut olan yap stunlar yada binalara bitiik yaplmas dnlen patlamalarda ngrlen her patlama konumu iin Mhendisin yazl izni alnacaktr. Mteahhit alan iinde n denemeler gerekletirerek Mhendise gvenli titreim amplittleri ve tanecik hzlarnn elde edilebilecei konusunda gvence verecektir. Mhendis tarafndan baka trl istenmedike amplitt deeri 0.20 mm, pik tanecik hz deeri de 25 mm/snden fazla olmayacaktr. Patlamalar sresince veya Mhendisin istedii sre boyunca titreim deerleri (Vibrometre yardmyla) okunup kayt edilecektir. 17. Titreimlerin llmesi vibrometre cihaz ile yaplacaktr. Mteahhit ayn tipten bir arac Mhendisin kiisel kullanm iin tedarik edecektir. Her patlama ilemi srasnda oluan titreimleri lmek amacyla lme aleti reticisinin tarif ettii yaklak yntemler yardmyla Mhendisin belirleyecei bir konuma yerletirilecektir. Patlamalar sresince lmler, aralar zerinde kayt edilecektir. Mteahhit, haftalk olarak bir nceki haftada yaplan lmlerin kaytlarn sunacaktr. Bunlarda titreimlerin kaytlar, kullanlan her bir ykn deeri, varsa gecikmeler ve okunmalarn yapld yerlerin patlamadan olan uzaklklar belirtilecektir. Kayt gerelerinin patlama ile ayn zamanda iletilmesinden Mteahhit sorumlu olacaktr. 18. Titreim derecesi; aletin mm/sn cinsinden maksimum titreim derecesini gsterdii yer ve alanda pik tanecik hznn (pth) direk lm ile veya salnmlardaki saniyeye den frekans (f) ile ve milimetre cinsinden yer deitirmeleri (d) ile ifade ederek pth=2fd bants kullanlmak suretiyle hesaplanlabilir. Gerelerin, yer deitirme yerine amplittleri ltkleri durumlarda bu deer yukardaki bantda bulunan 2ye eit alnabilir. 19. Oturma mahallerine yakn yerlerde yaplan patlamalarda oluan grlt durumuna Mteahhit zel bir dikkat gsterecektir. Bu tr konumlarda, daha nce belirtilen pik tanecik hz deerleri grlty nleyecek deerlere drlmelidir. 20. Bu maddenin herhangi bir gerekliliini gzetmeksizin, oturma mahallerinin 100 m civarlarnda, Mhendisin zel onay olmadan, (bu onay ortadan kaldrlacak malzemenin herhangi 63

bir baka yoldan kaldrlmas mmknse verilmeyecektir.) patlamaya hibir ekilde izin verilmeyecektir. 21. Mteahhit elde bulunan ve kullanlm olan patlayc ateleyicilerin miktarn ayrntl ve tam olarak kontrol etmekle sorumludur. 22. Mhendisin yazl izni olmakszn Mteahhit tarafndan hibir patlayc madde kullanlmayacaktr. 23. Patlatma ilemlerinin yaplaca tm zamanlarda Mhendis haberdar edilecek ve malzemeler ve bunlarn durumlaryla ilgili gerekli tm detaylar verilecektir. Mhendis can ve mal emniyeti, grltnn azaltlmas ve iin emniyeti iin gerekli grdnde patlatma gcn kontrol etmek, snrlamak ya da durdurmak yetkisine sahiptir. 24. Kullanlan patlayc malzemenin artlar veya Mhendisten veya ekibinden gelecek herhangi bir onay Mteahhitin sorumluluklarn, mecburiyetlerini ve ykmllklerini hafifletmez. Patlayc maddelerin tanmas ve kullanlmas sebebiyle can, mal ya da ie gelebilecek her trl zarar ve ziyan szleme gereince Mteahhitin ykmllndedir. 25. Mhendise yaplacak tm sunular yapm ilerinden yeterli bir sre nce veya karlkl mutabakata varlan tarihlerde yaplacaktr. 350.3.2 Yapm.

350.03.02.01 Ekipman. 1. Yeralt kaz ileri ve nakliye ile ilgili herhangi bir mekanik ekipman, yrrlkteki i Sal ve Gvenlii Tz ne, performans olarak belirtilen ilere, ayn zamanda i program gereklerine ve Mhendisin onayna uygun olacaktr. 2. Yeralt mekanik plenti ve ekipman, elektrik, basnl hava veya dizel motor ile alacaktr. Dizel motorlar, egzoz dumanlarnn artlmas iin filtrelere sahip olacaktr. Petrol veya parafinli cihazlar yeraltnda kullanlmayacaktr. 3. Mhendis onay alnarak, zemin artlar bakmndan gerekmedike, yeralt kazlarnda haval kaya delme ilemi yaplmayacaktr. 4.Tnel kazsnn dorultu ve eiminin tespiti iin gerekli ett lm ve yn ekipmanlar bulundurulacaktr. 350.03.02.02 Yapm Srasnda Aydnlatma ve Enerji. 1. Mteahhit, ikmal noktalarnn tmnde iyi alma dzenini muhafaza etmek ve salamaktan sorumlu olacak ve ona balantl olarak antiyedeki her kiinin emniyetini salamak iin gerekli btn nlemleri alacaktr. Mhendis tehlikeli olabileceini grd her parann deimesini veya sklmesini isteyebilir. 2. Mteahhit, alan her sahada, tm aydnlatma sistemini altracak kendi yedek jeneratrn ve herhangi bir zamanda tneli su basmamas iin altrlabilecek pompalar hazr bulunduracaktr.

64

3. Aydnlatma sistemi, 100 Voltla veya Mhendis tarafndan belirtilecek daha az bir voltajla altrlacak ve tehizat tamamyla baka bir santraln yksek gl tehizatndan ayr tutulacaktr. 4. Emniyetli alma artlarn salamak iin tnelin veya kuyunun her blgesinde en az 100 Wattlk bir aydnlatma, Mteahhit tarafndan temin edilecek ve yerletirilecektir. 5. 20 Watt lk bir gce sahip pil ile altrlan iki adet el feneri alma alannda salanacak ve acil durumlar iin her zaman bakml olarak bulundurulacaktr. 6. Tnellerde ve kuyularda ak bobin veya ak elemanlar barndran elektrikli stclar veya radyatrlerin bulundurulmasna izin verilmeyecektir. 350.03.02.03 Yapm Srasnda Havalandrma. 1. Mteahhit, yeralt almalarnda btn gerekli soutma tesisatn ve uygun havalandrmay salayacaktr. iler ve yetkili personel tarafndan solunan atmosfer %20den az oksijen iermeyecek ve iinde gazlar, buharlar ve tozlar gibi kirleticiler, birok kirleticinin birlemi etkileri gznne alnarak salk iin zararl olacak bir ekilde toplanm olmayacaktr. Alev alabilir maddelerin konsantrasyonu, patlayc limitin %10unu gemeyecektir. Mteahhit, gnde en az bir defa ve snr aldnda daha sk, onaylanm ekipman kullanarak minimum patlayc konsantrasyonu ve atmosfer deneylerini gerekletirecektir. Bu hususta i Sal ve Gvenlii Tz hkmlerine uyulacaktr. 2. Havalandrma iin salanan hava temiz olacak ve tnelde kii bana saatte en az 500 m3 temiz hava salanacaktr. 3. Havalandrma ve duman artma metodu, Mhendisin isteine gre gerekli deneylere tabi tutulacak ve elde edilecek deney sonularna gre gerekirse havalandrma ve duman artma metodu iyiletirilecek veya deitirilecektir. 4. Basnl hava ile gerekletirilen ilerin havalandrlmas iin yaplan neriler Mhendisin onayna sunulacaktr. 350.03.02.04 Kaz Profilinin Tanm. 1. Paftalarda gsterilen kaz profili (normal tnel enkesiti), teorik profili (T-Hatt) belirtmektedir. Aada ekil-350-1de kaz profili ve teorik profil (T-Hatt) gsterilmektedir. 2. Kaya kalitesine bal olarak, radyal deformasyonlar ve yapm toleranslar iin yeterli boluk temini amacyla, teorik kaz profili uygun miktarda geniletilecektir. 3. eitli kaya snflar iin radyal deformasyonlar karlamak zere D-Hatt (ekil-350-1) olarak tanmlanan kaz hatt, deformasyon toleranslarn (a) dikkate almaktadr. lgili paftalarda verilen bu deerler, kaz srasnda deneyim kazanldka, gerek deformasyonlara uymak zere ayarlanabilir. Ayarlamalar Mteahhit tarafndan yaplacak ve Mhendis tarafndan onaylanacaktr. 4. D-Hatt kazlacak minimum profili temsil etmektedir. Genel olarak kaz srasnda kaya (pskrtme betonu nominal kalnlnn te ikisi kadar bir toleransn knt yapan kenarlar ve salam kaya keleri iin yerel olarak msaade edilebilecei haller dnda) bu hattn ierisine girmeyecektir. 65

5. Mteahhit, delme ileminde dikkatli bir kontrol yaparak ve yumuak patlatma veya n atlatma eitli elemanlarn deitirmek suretiyle D-Hatt ile tanmlanan kaz profilini salamak zere her tr gayreti sarfedecektir. 6. D-Hattyla tanmlanan kaz profilini idame ettirmek zere Mteahhit, kaz ve destekleme (delme, elik iksa, hasr elik montaj, pskrtme betonu, tesviye pskrtme betonu vb) iin bir yapm tolerans dikkate almak zorundadr. Yapm tolerans iin belirlenen deer, ilgili paftalarda gsterilecektir. (ekil-350-1)

ekil-350-1 Kaz Profili, Deformasyon ve Yapm Tolerans 350.03.02.05 Ar Sklme. 1. Ar sklme, zeminin eitli kaya snflarnda gereken destek elemanlar iin hesaplanan profil dnda paralanmasndan veya krlmasndan oluan boluktur. Meydana gelen ar sklme, uygun olmayan iilik ve dikkatsiz kaz teknikleri nedeniyle oluabilir (nlenebilir ar sklme) ve/veya Mteahhit in neden olmad durumlardan (nlenemeyen ar sklme) oluabilir. 2. nlenemeyen Ar Sklme ki nedenden meydana gelir: -Dikkatli i ve uygun iilikle nlenemeyecek tabii ar sklme, -Jeolojik koullardan kaynaklanan ar sklme. 3. Aada ekil-350-2 de gsterilen ar sklme; ngrlmeyen jeolojik ve tektonik artlar nedeni ile oluabilir. nlenemeyen ar sklme, Mteahhit tarafndan azami dikkat ve en iyi iilik rnei gsterilmi olmasna ramen, jeolojik ve tektonik artlar nedeniyle ar sklmeyi nleyemedii anlamna gelmektedir. 4. Ar sklme olmas halinde, ortam stabil hale getirmek iin gereken destekleme derhal uygulanacaktr. Tnel projecisinin temsilcisi ve Mhendis haberdar edilecektir. Onarm ileri, Kontrol Mhendisi, Mhendis, Tnel Projecisinin Temsilcisi ve Mteahhit arasnda mzakere 66

edilecek ve mutabakat salanacaktr. Onarm ilerine ait detay proje Mteahhit tarafndan hazrlanacak, Mhendis ve dare tarafndan onaylanacaktr. Mhendis tarafndan aksi onaylanmadka veya aksine bir talimat verilmedike onarm ileri, aynann daha fazla ilerletilmesinden nce yaplacaktr. 5. Ar sklmenin; Mteahhitin kontrol dndaki fiziksel sebeplerden meydana geldii ve yanl alma metodu ve dikkatsizlikten olumad kararna varlan yerlerde, ar sklme nedeniyle meydana gelen boluk lokal olarak yerinde llecektir. Projesine gre yaplan onarmn tamamlanmas iin gereken malzemeler iin rleve alnacak, Mhendis tarafndan onaylanacak ve ilgili poza gre deme yaplacaktr.

ekil-350-2 Ar Sklme 350.03.02.06 Kaz artlar. 1. Delme ve patlatma, kayann arzu edilen hatlar boyunca krlmasn salayacak bir tarzda yaplacaktr. 2. Patlatma deliklerinin ap ve aralklar, sahadaki gerek kaya artlarna gre ayarlanacaktr. Patlatmadan sonra mmkn en iyi kaz yzeyi elde etmek iin Mteahhit, patlatma teknikleri oluturacak ve srekli gelitirecektir. 3. Kaya kazs modern patlatma metotlar kullanlarak yaplacaktr. Ar sklmeyi snrlamak ve kaya yzeylerinin atlamasn nlemek zere yumuak patlatma gibi kontrollu patlatma metotlar kullanlacaktr. 4. Tnel yan duvarlarndaki niler ve enine gei galerilerinin kazs, ana tnelde desteklemenin konulmasndan sonra yaplacaktr. Tnel yan duvarlarndaki pskrtme betonu, elik iksa vb ni veya enine gei galerisi profili boyunca dikkatlice kesilecek; kaz, geriye kalan tnel desteklemesinin zarar grmeyecei bir tarzda yaplacaktr. 67

350.03.02.07 Emniyet nlemleri. 1. Her bir patlatma sonunda dikkatli ve uygun biimde kavlak alnmas zorunludur. Destekleme elemanlarnn tnelin genel stabilitesi iin yeterli saylmasna karn Mteahhit, hemen ndeki kaya bloklarnn gevemesini nlemek zere yerel kaya bulonlar monte edecektir. Tnel desteklemesinde stabilite bozukluklarna dair iaretler veya muhtemel atlaklar tesbit etmek zere Mteahhit, tnel yan duvarlarn ve tavann peryodik olarak muayene edecektir. atlaklarn deerlendirilmesi, jeolojik lm neticeleriyle birlikte, tnel projecisinin temsilcisi ile ibirlii ierisinde yaplacaktr. 2. Patlatmaya ancak tm personelin, i ve ekipmann korunmas iin uygun nlemlerin alnmasndan sonra izin verilecektir. 3. Delme, patlatma, kaz ve pskrtme betonu tatbikat; toz, duman, buhar, gaz, elyaf, sis, pus veya baka atmosfer artlarn 350.03.02.03 Yapm Srasnda Havalandrma blmne uygun olarak kesinlikle kontrol altnda tutabilecek metot ve ekipman ile yaplacaktr. Herbir ilerleme admn mteakip, krk kaya ve pasa yn, temizleme ilemleri srasnda ar tozlanmay nlemek zere yeteri kadar slatlacaktr. 350.03.02.08 Srekli alma. 1. lerin emniyet ve gvenliini salamak zere, Mhendis tarafndan aksine bir talimat verilmedike tnel kazs gndz ve gece srekli olacaktr. durumunun msait olmas halinde, ilerin emniyete alnm olmas artyla hafta sonlarnda ve genel tatil sresince ilere ara verilebilir. 2. Belirli yerlerdeki destekleme sistemine ait destekleme elemanlarnn tamamlanmasndan nce ilere ara verilmesine msaade edilmeyecektir. 3. laveten, herhangi bir kaz aynas, bu artname 350.02de belirtilen stabil kaya hari, pskrtme beton rts (minimum kalnlk 3-5 cm) ile kaplanacaktr. 4. Mteahhit ayrca tnel projecisinin temsilcisinin talep edecei ve Mhendisin onaylayaca tm ilave destekleme nlemlerini alacaktr. 350.03.02.09 Yapm Srasnda Drenaj. 350.03.02.09.01 Kapsam. 1. Mteahhit, yer alt ilerinin herhangi bir aamasnda suyu kontrol altna almak ve uzaklatrmak iin yeterli pompa ve boru hattn temin ve monte edecek, iletecek ve bakmn yapacaktr. Su birikimine izin verilmeyecektir. 2. Herbir alma aynasnda tesis edilecek pompa kapasitesi, her zaman ieriye akan suyun normal hacminin en az birbuuk katna delme ekipmannn kulland su miktarnn eklenmesiyle elde edilecek miktar kadar olacaktr. 3. Mteahhit, tnelde tesis edilmi pompalarla ayn kapasitedeki yedek pompalar alr durumda depo edecek veya derhal temin edebilir durumda olacaktr.

68

4. Mteahhit, suyun tahliye edilmesinden nce keltme tanklar veya Mhendisin talebine uygun baka artma imkanlar salayacaktr. 5. Mteahhit, tm birikmi amur, silt veya dier dkntleri Mhendisin talebine uygun olarak yer alt ilerinden uzaklatracaktr. 350.03.02.09.02 Malzeme ve Yapm. 1. Boyuna Drenaj: Tnel drenaj, ilgili kaz tabannda yerletirilen akl doldurulmu hendeklerle yaplacaktr. Byk miktarda su girii olan sahalarda, derive edilecek suyun miktarna bal olarak 150-250 mm apnda st ksm delikli sert PVC borularnn monte edilmesi gerekli olabilir. ni ynnde yaplan tnel kazlarnda, belirli aralklarda, suyun tnel dna pompalanaca toplama ukurlar alacaktr. 2. Radyal Drenler: Youn su aklar iin, kaya ierisinde tahliye delikleri alacaktr. Deliklerin ierisine, 1 in apnda tavan ve omuz blgesinde delikli;yan duvarlar ve omuz alt seviyelerinde, alt kesimi kapal, st kesimi delikli elik veya sert PVC borular yerletirilecektir. Boru ile delik az arasndaki boluk abuk priz alan har ile kapatlacaktr. abuk priz alan har, geici onarm veya kaplamalarda kullanlan ve birka dakikada priz ve sertleme salayan bir malzemedir. Belirli baka bir zellik gerekmemektedir. Boru az, ilgili tnel kazs tabanndaki geici boyuna drenaja, toplama ukurlarna veya boyuna hendeklere balanacaktr. 3. evre Drenleri: Kaya yzeyindeki slak sahalarda su, kayaya abuk priz alan har veya pskrtme betonu ile tesbit edilmi ve ilgili kaz tabanndaki kuyular veya boyuna hendeklere balanm yarm kabuklar (tercihan oluklu, yumuak PVC boru) vastasyla toplanacaktr. 4. Pskrtme beton kaplamada sonradan grlen slak sahalar, delinip alacak ve (2) veya (3)de olduu zere ileme tabi tutulacaktr. 5. Geirimli zemin veya ok atlakl kayada yaplan tnellerde, tnel projecisinin temsilcisi tarafndan talep edilmesi ve Mhendis tarafndan onaylanmas halinde, pskrtme beton kaplamas arkasnda su basncnn artmasn nlemek zere, minimum 4 santimetre apnda evre drenleri sistematik olarak tesis edileceklerdir. 6. Yapm ii sresince tm suyun yeterli ekilde kontrol edilebilmesi iin Mteahhit, yaplan toplama ukurlarnn temiz tutulmasn ve drenaj sisteminin bakml olmasn salayacaktr. 350.03.02.10 Aratrma Sondajlar. Yapm srasnda llen kaytlar, ayna kaz haritalamas dikkate alnarak, tnel aynasnda yatay ve/veya eik sondaj yaplarak kaz ve destek planlamas yaplacaktr. Karlalan jeolojik koul, probleme gre alacak sondajn eimi, yeri, says ve uzunluu belirlenecektir. Yaplacak sondaj almas Mteahhit, Mhendis ve Tnel Projecisinin temsilcisinin denetiminde yaplacaktr. Sondajlardan hangi verilerin elde edilecei, karotlar zerinde yaplacak deneyler vb. ieren aratrma program Mteahhit ve Tnel Projecisinin temsilcisi tarafndan hazrlanarak Mhendis onayyla dareye sunulacaktr.

69

350.03.02.11 Nihai Kaz Kotlarnda Saha Trafii. 1. Kaplama yapm iin nihai kaz kotlarnn (formasyon kotu), saha trafii nedeniyle herhangi bir anmaya veya kaya zelliklerinin bozulmasna kar korunmas iin tnel kaz kaya malzemesi veya benzeri ile dolgu yaplacaktr. 2. Su birikintilerine ve biriken su ierisinden trafik akna izin verilmeyecektir. Yapm srasnda tnel iindeki su 350.03.02.09 da belirtilen esaslara uygun olarak drene edilecektir. 3.Herhangi bir bozulmu malzeme, kaplama ilerinden nce Mhendis talimat uyarnca kaldrlp yenilecektir. 4. Koruma amacyla kullanlan dolgu malzemesi, kaplama yapm ilerinin balamasndan nce kaldrlmayacaktr. 350.03.02.12 Taban Kemerli Kesit zerinde Saha Trafii. Geici veya nihai, beton veya pskrtme betonundan olsun, korunmam taban yaplar zerinde herhangi bir saha trafiine izin verilmeyecektir. Bu tip yaplar, minimum 0.5 metre kalnlkta, tnelden km uygun bir kaz veya benzeri malzemeyle dolgu yaplarak tahribata kar korunacaktr. Dolgu malzemesi, ap 150 mmden byk kaya bloklar iermeyecektir. 350.04 Tnel Desteklemesi. 350.04.01 Genel artlar. Bu blm kazlan tnelin daimi stabilitesini salamak iin gerekli olan tnel kaplamas elemanlarn oluturan tnel n desteklemenin, malzeme ve uygulamasna ait artlar aklamaktadr. 350.04.01.01 Yapm Metodu. Mteahhit, NATM'nin teknik ve proje kavramlarn anlam ve tanm olacak, tnel desteklemesinin her bir elemannn fonksiyon ve grevlerini bilecektir. 350.04.01.02 Sunular. 1. Bu Ksm kapsamndaki herhangi bir yapm iinin balamasndan nce Mteahhit, tnel desteklemesine ait tm elemanlarn kapsayan kapsaml bir malzeme deney ve kalite kontrol programn onaylanmak zere Mhendis'e sunacaktr. 2. Kullanlan malzemelerin artnamelere uygunluunu belgeleyen imalat uygunluk belgeleri sunulacaktr. 3. Delme, kaya bulonlama, ankrajlama vb iin aklama, artname ve ilgili imalat literatr dahil olmak zere her bir tip destek elemannn montaj metodu Mhendis'e sunulacaktr. 4. Tm sunular Mhendis'e yapm ilerinden yeterli bir sre nceden veya karlkl mutabakata varlan tarihlerde yaplacaktr.

70

350.04.01.03 Tnel Destekleme lerinin Yapm. 1. Kazdan hemen sonra monte edilecek tnel desteklemesinin tipi ve miktar, tespit edilen kaya snflandrmasna dorudan baldr. Tespit edilen kaya snflandrma sistemine bal olarak standart n destekleme paftalarda gsterilmitir. Bununla beraber, bekleyen kaya artlarndaki deiimlerin bir sonucu olarak, herbir destekleme sistemi iin paftalarda gsterilen standart n destekleme sistemlerinde, Tnel Projecisinin Temsilcisi'nin nerisi, dare ve Mhendis'in onay ile, bu artname Ksm 350.02.03.01.'e uygun olarak, yapm srasnda tadilat ve ayarlamalar gerekebilir. 2. Mteahhit destekleme elemanlarnn, kazlan tneli evreleyen kaya ktlesinin ayrma ve gevemesini nleyecek tarzda ve srada monte veya tatbik edilmelerini salayacaktr. 350.04.01.04 Gabari Profili. 1. Gabari Profili iin 350.05'e baknz. 350.04.01.05 Kaytlar. 1. Fiilen monte edilen tnel desteklemesinin tm zelliklerini ve ilerin devam boyunca performansn ihtiva eden kapsaml kaytlar Mteahhit tarafndan hazrlanacak, muhafaza edilecek ve Mhendis'e gnlk olarak sunulacaktr. Bu kaytlar; monte edilen destekleme elemanlarnn tip, miktar ve yerini; desteklemenin montajndan sonraki gabari profilini; standart destekleme sistemine gre farkllklar; ar deformasyonlara dair gzlemleri; pskrtme betonu atlaklarn vs ierecektir. Ar deformasyon, pskrtme betonunda atlak gzlenmesi halinde tnel projecisinin temsilcisi ile Mhendis derhal haberdar edilecektir. 2. Mteahhit herbir ayna pozisyonu enajn ieren bir kayt tutacak ve ayna ilerledike bu kayt yenilecektir. Bu kayt, ilgili aynaya yakn ve uygun bir yerde danma maksadyla bulundurulacaktr. 3. Yukardaki tm kaytlar onay iin Mhendis'e gnlk olarak sunulacaktr. 350.04.01.06 Ekipman ve Malzeme Temini. 1. Yeralt desteklemesinin montajna ait herhangi bir mekanik plent veya ekipman belirtilen ilere performans bakmndan ve yrrlkteki i Sal ve Gvenlii Tz bakmndan uygun, ayrca i programnn retim artlarn salayacak yeterli kapasitede olacaktr. 2. Yeralt kaz ilerinin devam srasnda destek montaj iin gereken ekipmann derhal almasn temin iin ekipmann uygun bakm ve yeterli yedek paralarnn temini salanacaktr. 3. allan tm aynalarda destekleme yapm iin gereken malzemelerin kesintisiz ikmali her zaman salanm olacaktr. Zayf zeminlerdeki kazlar iin bu n artn, tnel yapm emniyet hususlaryla kuvvetli balantl olduu bilinmelidir. 4. Tnel desteklemesinin montaj normal yntemler ile nlenemeyecek, beklenmedik stabil olmayan kaya artlar, fazla miktarda su ak gibi acil durumlarda derhal ve etkin bir nlem alnmas iin gereken malzeme ve ekipman Mteahhit, her bir tnel kazsnda bulunduracaktr.

71

5. Mteahhit, paftalarda gsterilen Kaya Snflandrmasna uygun ve i programna gre gereken her bir destekleme elemann, en az iki hafta sreyle yetecek ekilde antiyede bulunduracak veya derhal temin edebilecek durumda olacaktr. 350.04.02 Pskrtme Betonu. Pskrtme Betonu; Karayollar Teknik artnamesinin Ksm 351 Pskrtme Betonu blmnde belirtilen esaslara uygun olarak yaplacaktr. 350.04.03 Donat elii. 1. Fabrikasyon elik donatlar BS 4483de belirtilen artlara uygun olacak ve antiyeye dz hasrlar halinde gnderilecektir. 2. Scak haddelenmi yumuak elik ubuklar ve scak haddelenmi yksek akma deerli ubuklar BS 4449da belirtilen artlara uygun olacaklar. Fakat hibir ubukta ark kayna dikii bulunmayacaktr. 3. Souk ilenmi elik ubuklar BS 4461e uygun olacak, fakat hibir ubukta ark kaynak dikii bulunmayacaktr. 4. Sert ekilmi yumuak elik teller BS 4482de belirtilen artlara uygun olacaktr. 5. BS 4449 ve BS 4461de tanmlanan deforme ubuklarn ba mukavemeti ngiliz Standart uygulama kodu CP114 Blm 2, 603. maddeye uygun ekilde test yapldnda, dz ubuk demirlerin ba mukavemetinden en az % 40 yksek olacaktr. 6. Mteahhit BS 4449 ve BS 4461 standartlarna uygun ubuklar iin i yerine gnderilen ubuklardan alnm rneklerin yeniden bkme testine tabi tutulduu ve bu test sonularnn uygun olduunu gsteren belge sunmaldr. rnek alma zamanlamas ve kalite kontrol metodu ngiliz Standartlar Tablo 5 madde 22de belirtilen esaslara uygun olmaldr. 350.04.03.01 Hasr elik (Kaynakl Hasr elik). 350.04.03.01.01 Malzeme elik hasrlar 350.04.03de belirtilen esaslara uygun olacaktr. 5 mm apnda 100 x 100 mm veya 6.5 mm apnda 150 x 150 mm aralkl hasr elik kullanlacaktr. Hasr elik, minimum akma mukavemeti 500 N/mm2 olan yap eliinden imal edilmi olacaktr. 350.04.03.01.02 Montaj. Kaynakl hasr elik, kaz yzeylerinin veya daha nceden uygulanm pskrtme betonu yzeylerinin dzensizliklerini mmkn mertebe yakndan izleyecek tarzda yerletirilecektir. Pskrtme betonunun tatbiki srasnda titremesinin ve pozisyonunu deitirmesini nlenmesi iin skca tespit edilecektir. Kaynakl hasr elik, pratik olarak mmkn en byk boyda yerletirilecektir. Pskrtme beton kaplamasnda kullanlan hasr elik bindirme boyu, evresel istikamette minimum iki aralk mesafesi boyuna istikamette bir aralk mesafesi olacaktr.

72

350.04.03.02 Tavan Asklar. Hasr elii kaz yzeyine sabitlemek amacyla kullanlan tavan asklarnn detaylar onayl uygulama paftalarnda gsterilecektir. 350.04.03.02.01 Malzeme. 1. Tavan asklar olarak 350.04.03 de belirtilen esaslara uygun donat ubuklar kullanlacaktr. 2. Tavan asklar uygulama paftalarnda gsterildii gibi imal edilecektir. 350.04.03.02.02 Montaj. Tavan asklar, daha nceden yerletirilen hasr elik nnde, kayaya salam olarak tespit edilecektir. Tavan asklarnn pozisyonlar, monte edilecek kaya bulonlar hattna tekabl edecek, kaya bulonlar tavan asks kesiti ierisinden geecektir. 350.04.03.03 elik Donat ubuklar. Yerel zemin artlarna bal olarak ve proje paftalarnda gsterildii zere, portal sahalar, tnellerin birleim yerleri ve enine gei pasajlar gibi youn gerilme altndaki yerlerde, ilave donat olarak elik donat ubuklar da gerekebilir. 350.04.03.03.01 Malzeme. elik donat ubuklar 350.04.03de belirtilen esaslara uygun olacaktr. 350.04.03.03.02 Montaj. 1. elik donat ubuklar, daha nceden konulmu pskrtme betonu veya hasr elik tabakasna emniyetli bir ekilde balanacaktr. 2. Bindirmeler ilgili paftalarda gsterildii zere dzenlenecektir. 350.04.04 elik ksa. 1. Yap elii BS 153 Blm 1 ve BS 4360da belirtilen artlara uygun olacaktr. Ayrca scak ekilmi elik yap profilleri ve scak ekilmi elik yap oyuk profilleri BS 4449 ve BS 4848de belirtilen esaslara uygun olacaktr. 2. Kesme kuvvetlerine kar konulan balkl bulon tipi balantlarda kullanlacak eliin minimum 400N/mm2 akma mukavemetine ve minimum 500 N/mm2 ekme mukavemetine sahip olmas gereklidir. Aksi szlemede belirtilmedike kesme kuvvetine kar konulan dier tip elik balantlarda kullanlacak malzeme BS 4360da belirtilen esaslara uygun olacaktr. 350.04.04.01 Genel. 1. Bu ksm, yeralt kazlarnda destek olarak gereken ve kullanlan elik iksann temin ve montajn kapsamaktadr. Bunlar kazdan hemen sonra n destekleme olarak etkili olacak, ayrca pskrtme betonu kaplamasnn donats ve yk datan eleman olarak alacaklardr.

73

2. elik iksalar, her bir kaya snfna ait kaz geometrisi artlarn 350.04.04.04.01' de belirtilen ilgili toleranslar da dahil olmak zere karlayacak ekilde imal edileceklerdir. 350.04.04.01.01 Sunular. 1. 350.04.01.02 de belirtilen hususlar bu ksm iin de geerlidir. 2. malat Paftalar 'in balamasndan nce aadakiler sunulacaktr. elik iksann komple imalat detaylar, Montaj metodu ve yerleim, Derz, iksa balantlar, iksa aralayclar, geometri vs. Detaylar, Malzemelere ait uygunluk belgeleri.

350.04.04.02 elik ksa Tipleri. elik ksa olarak; aada belirtilen elik iksa tiplerinden biri veya daha fazlas kullanlabilir. 350.04.04.02.01 I-Profil Kemerler. I-Profili kemerler, tnel destek paftalarnda gsterilen boyutlarda olacaktr. lgili detay paftalar, kemerdeki kesit adedi ve kesitler arasndaki balant detaylarn gsterecektir. Detay Mhendis tarafndan onaylanacaktr 350.04.04.02.02 H-Profil Kemerler. H-Profili kemerler, tnel destek paftalarnda gsterilen boyutlarda, scak ekilmi HEB ve GI profillerinden ibaret olacaktr. lgili detay paftalar, kemerdeki kesit adedi ve kesitler arasndaki balant detaylarn gsterecektir. Detay Mhendis tarafndan onaylanacaktr. 350.04.04.02.03 TH ve E-Profil Kemerler. 1. TH ve E-profilleri madencilikten domu olup enkesit olarak an eklindedirler. Bu profillerin balantlar, birbiri ierisine giren her iki parann bindirilmesi ve kelepe ile tespit edilmesiyle yaplmaktadr. Bu tip balantlar, kelepe balantlardaki srtnme nedeniyle byk deformasyonlara imkan tanmaktadr. 2. Byk deformasyonlarn beklendii zemin artlarnda TH-Profilleri ve E-Profilleri kullanlacaktr. lgili detay paftalar, kemerdeki kesit adedini ve kelepelere uygulanacak kuvveti gsterecektir. Detay Mhendis tarafndan onaylanacaktr. 350.04.04.02.04 Kafes Kiriler. 1. Kafes kiriler, tnel kaz geometrisi gereklerine uygun olarak yuvarlak elik ubuklardan imal edilmi boyutlu hafif elik erevelerdir. 2. antiyede imal edilmeleri halinde Mteahhit, detayl bir imalat metodu bildirimini onaylanmak zere Mhendise sunacaktr.

74

3. lgili detay paftalar, erevedeki kesit adedini ve kesitler arasndaki balant detayn gsterecektir. Detaylar Mhendis tarafndan onaylanacaktr. 350.04.04.03 Malzemeler. 1. Scak ekilmi profiller (I, H, TH ve E profilleri) minimum akma mukavemeti 240 N/mm2 olan yap eliinden imal edilecektir. 2. Kafes kiriler, 350.04.03e uygun donat ubuklarndan imal edilecektir. 350.04.04.04 elik ksann mal Edilmesi. 350.04.04.04.01 Kaynak ve Oksijenle Kesme lemlerine Ait Denemeler. 1. malata balamadan nce, Mhendis tarafndan istendiinde, ite kullanlacak malzeme rnekleri zerinde kaynak ve oksijenle kesme deneyleri yaplacaktr. 2. Malzeme rnekleri Mhendis tarafndan seilecek ve iaretlenecektir. 3. Kaynak elii dkm ve oksijen kesme ileminde, deneyler iin 20 mm kalnlnda malzeme kullanlacak ve bu deneyler malzeme kalnl 20 mmye kadar olan, fakat 20 mm.yi amayan btn malzeme, iin geerli olacaktr. 38 mm. kalnlktaki malzemelerle yaplan deneyler, 20 mm. den fazla 38 mm.' den az kalnla sahip malzemeler iin geerli olacaktr. 38 mm. den kaln malzemeler iin deneyler her 6 mm.lik kalnlk artsnda yaplacaktr. 4. Denetlemeler iin fabrikasyon srasnda takip edilecek aada belirtilen ilemler hususunda, Mhendisi tatmin edecek nitelikte olacaktr. i-) Kaynak ileminin BS 5135 ve BS 4570 artlarna uygun olmas ii-) Is kontrol tekniklerinin, eliin oksijen ile kesilen yzeyindeki i iin zararl olabilecek atlaklar, lokal sertlikleri ve dier kusurlar nleyici nitelikte olmas 5. Primer uygulamasnn yapld yerlerde imalat almalarndan ve deneme yaplmadan nce rnek malzemeye primer uygulamas yaplacaktr. Kaynak ileminden sonra btn birleme paralar 10oC den az olmayan bir scaklkta en az 72 saat sreyle bekletilecek, daha sonra blnerek atlaklar ve dier arzalar incelenecektir. 6. BS 4870'de Tablo-2'de liste halinde verilen uygulanacak testlerden 1. Blmdeki deneyler uygulanacaktr. Buna ek olarak, BS 4360 da belirtilen 43A ve 50B snf elikler hari arpma deneyleri yaplacaktr. 350.04.04.04.02 Kaynaklama lemi. 1. Szlemede aksi belirtilmedike, metal elektrik kaynaklar BS 135'e veya BS 4570'de belirtilen esaslara uygun olacaktr. 2. Elektrotlar ve. kaynak tozlar, imalatnn tavsiyelerine uygun olarak kullanlacaktr. BS 5135 veya BS 4570 kapsamnn haricindeki kaynaklama ilemleri Mhendis'in onayna bal olarak yrtlebilecektir. 3. Kaynak azlarnn hazrlanmasn ait detaylar ieren imalathane ve antiyede yaplan kaynaklar iin genel kaynak program imalatn balamasndan nce BS 5135 Madde 13 artlarna uygun bir 75

ekilde yazl olarak Mhendisin onayna sunulacaktr. Mhendis'in onay alnmadan kaynak programnda veya Szlemede belirtilen detaylarda herhangi bir deiiklik yaplmayacaktr. 4. Kaynak ve oksijenle kesme ilemleri 350.04.04.04.01de belirtilen deneyler ile tespit edilen yntemlere kesinlikle uyacaktr. 5. Szlemede aksi belirtilmedike, btn kt kaynaklar, hazrlanm kaynak azlar arasnda yaplan tam nfuz etmi kaynaklar olacaktr. 6. Kaynakla doldurulmu eski haline getirilmi takmlarn fabrikasyonunda her paradaki btn kt kaynaklar mmkn olduu zaman son montajdan nce tamamlanacaktr. 7. Nokta kaynaklarn ve geici tutturulmu kaynaklarn pozisyonuna ie balamadan nce Mhendis tarafndan karar verilecektir. Geici olarak tutturuImu kaynaklar eki darbesiyle karlmayp, kesilerek ya da yontularak dikkatli bir ekilde karlacak ve daima kalnlk kayb olmakszn talanarak przsz hale getirilecektir. 8. Otomatik yada yar otomatik ilemlerle kaynak yapldnda, kk pasonun kusursuz olduuna Mhendis tarafndan karar verilirse yaplan dolgunun yeniden temizlenmesine gerek olmayacaktr. 9. Ayn seviyeler zerinde kt kaynak yaplmas durumunda ana metalde kayp olmayacaktr. Son talama ilemi szlemede belirtilen dorultuda olacaktr. 10. Balksz kesme kuvvetine kars koyan, balayclar imalatnn tavsiyelerine uygun biimde kaynaklanacaktr. 11. Kt kaynaklarda ke kenarlar veya ke yzleri, 12 mm kalnl kadar olan malzemenin kalnlnn 0.125 katndan yada kaln malzeme iin 2 mm. den daha fazla yanak hatt dna tamayacaktr. 12. Kaynak ynne bal olarak balang ve biti noktalarndaki sreksizliin nlenmesi iin konulan levhalar aada belirtilen artlar salayacaktr: i-) Bir ift balang ve bir ift de biti levhalar ayn kalnlkta ve ana metalle ayn profilde hazrlanacak ve btn kt kaynaklar da balang ve biti yerlerine kelepeyle tutturulacaktr. Mhendis tarafndan aksi istenmedike, gerilme flanlarndaki kt kaynaklar iin yaklak 5 ift levhada 1 ift levha ve dier kt kaynaklar iin 10 ift levhada 1 ift levha imalat deney levhas olacaktr. Szlemede aksi belirtilmedike, imalat deney levhalarnn her iftinin boyutu 225 mm, 300 mm, ya da 375 mm genilik x 200 mm uzunluunda Tablo-350-4de gsterildii gibi olacak ve bu uzunluk metalin yaylma ynnde llen uzunluk olup, kaynakla dik a yapacak ekilde bulunacaktr.

76

Tablo-350-4 malat Deney Levhalarnn Boyutlar Bir ift Ek Deney Levhasnn Boyutu Malzeme BS4360a gre 43Adan50B snfna kadar elik BS 4360a gre 40C, 40D ve 40E, 43C, 43D ve 43E ve 50C snfnda elik 30 mm kalnla kadar levhalar 225 x 200 mm 30 75 mm kalnla kadar levhalar 300 x 200 mm Boyutlara Mhendisle birlikte karar verilecektir. 75 mmden kaln levhalar

300 x 200 mm

375 x 200 mm

ii-) Kt kaynak balantnn btn uzunluu boyunca yaplacak ve btn kaynak profilinde ek levhann ierisinde en az 25 mm kadar uzatlacak ve 225 mm x 200 mm, 300 mm x 200 mm, 375 mm x 200 mm imalat ek deney levhalarnda, srasyla en az 200 mm, 275 mm, 350 mm kadar uzatlacaktr. iii-) Kaynak ileminin bitiminde imalat ilave deney levhalar balantlarnn yapld eklerin tanmlanmas iin Mhendis tarafndan kabul edilen bir tarzda iaretleninceye kadar kaldrlmayacaktr. iv-) Kaynak ileminin yapld yzeylerin balangcnda ve bitiinde konulan levhalar ana metal kenarna 5 mm. den daha yakn olmayacak ekilde oksijenli kesme ilemine tabi tutulacak, kalan metal paras ta ile tesviye edilerek veya Mhendis tarafndan kabul edilen bir metot ile temizlenecektir. v-) Ksm 350.04.04.04.03e uygun olarak srdrlecek aadaki deneyler iin numuneler, Mhendis tarafndan imalat iin ayrlan ilave deney levhalarndan seilecektir. a-) Enine ekme deneyleri. (Deney yaplan paralarn saylar levhann tm kalnl kaplayacak ekilde olacaktr.) b-) Enine eilme deneyi. c-) charpy V-notch deneyi, BS 4360 daki 43A ve 50B kalitelerindeki elikler hari. 350.04.04.04.03 Kaynak Deneyi. 350.04.04.04.01 ve 350.04.04.04.02de ayrntlar verilen deneyler BS 709 'da tanmlanan metotlar kullanlarak gerekletirilecektir. Kaynak deneyleri srasnda aada belirtilen hususlarda yerine getirilmelidir. i) Genel. Kaynakl balantlarn deney sonular, ngiliz Standartlarnda ana metal iin gerekenlerden hi bir zaman aa olmayacaktr. 77

ii) Yntem Deneyleri. a. ekme ve Bkme Deneyleri: Enine ve uzunlamasna bkme ve enine ekme deneyleri iin seilen kaynakl deney paralarndan herhangi biri deneye tabi tutulan balantnn ana metalinin gereksinimlerine uymuyorsa, test edilecek balant malzemesinden iki ayr rnek daha alnacaktr. Kalitenin,kabul edilebilir olmas iin her iki rnek de deney artlarna uymaldr. b. Charpy V-entik Deneyi: Charpy V-Centik rneklerinden herhangi bir 3l takmn ortalama darbe deeri deney gerekliliklerine uymazsa, ayn rnekten alnan 3 ek deney paras daha denenmelidir. Kabul edilebilir nitelikte olmas iin 6 denemenin sonularnn ortalamas, test gerekliliklerine uymaldr. c. Revize Yntemler: Deney gereksinimlerinin karlanmamas durumunda, Mteahhit, Mhendis'in kabul edecei, revize yntemleri kullanarak ilave denemeler ve ilave deneyleri gerekletirecektir. iii) retim Deneyleri. a. retim Deney levhalar: Belirlenmi retim ak deneyi levha boyutlar, ekil 350-03de belirtildii gibi ve 2 takm deney rnei elde edilmesine imkan verecek ekilde, Mhendis'in talimatna gre kesilecektir. b. ekme ve Bkme Deneyleri: Enine ve uzunlamasna bkme ve enine ekme deneyleri iin seilen kaynakl balant deney paralarndan herhangi biri deneye tabi tutulan balantnn ana metalinin gereksinimlerine uymuyorsa, ayn retim deney levhalarndan ilave rnekler kesilecek ve deney tekrarlanacaktr, ilave deneylerden herhangi biride gereksinimlere uymazsa balant reddedilecektir. c. Charpy V - entik Deneyi Charpy V - entik rneklerinden herhangi bir 3'l grubun ortalama darbe deeri deney gerekliliklerine uymazsa ayn retimdeki deney plakalarndan alnan 3 ek deney paras daha denenmelidir. Geerli kabul edilebilmesi iin 6 denemenin sonularnn ortalamas test gereklerine uymaldr. d. Tekrar Kaynak Yapma ve Tekrar Deneme Deney gereksinimlerinin karlanmamas durumunda ilgili kaynakl balant tamamyla kesilecektir. Balant tekrardan kaynatlacak ve deney tekrar edilecektir. iv) Tahrip Etmeden Deneme. Mhendis tarafndan onaylanan tahrip etmeden deneme metodu, gerilme elemanlarnn aln kaynaklarnn muayenesinde ve gerekli grlen dier durumlarda kullanlacaktr. 350.04.04.04.01 Geometri. elik iksalar, dizayn paftalarnda gsterildii zere kullanlmalarn gerektiren destekleme snflarnn her birine ait geometrik artlar karlayacak bir ekilde imal edileceklerdir. 350.04.04.04.02 Kaynak. Malzeme ve iilik testleri 350.04.04.04.03e uygun olarak yaplacaktr. Test yapmnn dk kalitede olmas halinde onayl bir test ajans bu ii yapacaktr.

78

1. Elle yaplan metal-ark kaynak ilemi uygulanacaktr. malat, kaynak plenti kapasitesinin ve yedek ekipmann kullanlacak kaynak ilemi iin yeterli olmasndan ve tm kaynak plenti ile yedek ekipmann iyi alr durumda bakml olmasndan sorumlu olacaktr. 2. Alman Standard DIN 1913'e uygun kaplam elektrot kullanlacaktr. Elektrotlar, zel uygulamaya gre (kaynak pozisyonu, derz dizayn) seileceklerdir. Elektrotlar orijinal kutular ierisinde kuru olarak, hava etkilerine kar yeterli derecede korunmu, tercihen stlm yerlerde ve imalatsnn artnamesine uygun olarak depo edilecektir. 3. Kaynaklanacak yzeyler kuru olacaktr. Birletirme yzeyleri ve evreleyen yzeyler, kaynan kalitesini etkileyebilecek ar apak, nem, ya, boya veya baka bir maddeden arndrlm olacaktr. Cruf, herbir kaynak ileminden sonra, zerine tatbik edilecek ilave bir ilemden nce temizlenmi olacaktr. Her bir hal iin en uygun kaynak pozisyonu seilecektir. 4. elik profillerin kesilmesinde elle yaplan alevle kesme ilemi uygulanabilir. Testere ile kesime de izin verilebilir. 5. Ek ve birletirme yzeylerin hazrlanmas bilahare talamayla yaplacaktr.

79

ekil-350-3 retim Ak Deneyi Levhalarnn Boyutlar 80

6. Kaynaklanacak ksmlar, operatrn kolayca eriebilecei ve grebilecei bir ekilde birletirilecektir. 7. Gzle muayene yaplabilmesi iin tm kaynaklar, cruftan temizlenecektir. 8. Kaynak ilemleri, zel imalat tecrbesine sahip, uygun eitim grm bir nezareti tarafndan denetlenecektir. Kaynak nezaretisi aada listelenen grevlerden sorumlu olacaktr. (a) Kaynaklarn veya kalifiye operatrlerin grevlendirilmesi ve yaptklar ilerin denetlenmesi, (b) Uygun kaynak dolgu metalleri ve yardmc malzemelerin seilmesi, kullanlmas ve depo edilmesi, (c) Uygun kaynak makinas, plenti ve kaynak mtemilatnn seilmesi, kullanlmas, (d) Kaynak dikilerinin gzle ve boyutsal kontrolnn (12)'ye gre yaplmas, 9. Herbir kaynakl balant tipinin balamasndan nce, herbir kaynak tarafndan adet kaynakl balant, normal imalat ilemlerine gre, muayene amacyla yaplacaktr. Bu balantlar Mhendis tarafndan muayene edileceklerdir. alacak tm kaynaklar yukarda belirtilen tecrbe muayenesinden geirilecektir. 10. Kaynakl balantlarn rutin kontrol, kaynakl balantlarn % 10'undan az olmamak zere, Mhendis tarafndan (12)'ye uygun olarak, spot kontrol eklinde yaplacaktr. 11. Teslim Alma Deneyleri ve Rutin Muayene, aada verilen tabloda aklanan kriterlere gre yaplacaktr. Tabloda verilen limitleri aan gzle grlr bozukluklar kaldrlacak ve uygun bir tarzda islah edilecektir. Boyutlar kk-kaynaklar Alttan Kesme Gzle grlr boluk Grlr cruf bulunmas Ak u krateri Fzyon azl atlaklar Ar asimetrik kaynak 350.04.04.04.05 Montaj. 1. elik iksalar paftalarda gsterilen hat ve kotlarda monte edilecektir. Gerek kaz kotlar, ekipman ve yapm metoduna en iyi uyacak bir ekilde, Mhendis onay alnarak Mteahhit tarafndan tespit edilecektir. elik iksay gereken yer ve kotuna getirmek zere sert ahap taban plakalar ve kamalar kullanlacaktr. elik iksay bir ncekine balamak ve yerinde emniyetli olarak tespit etmek iin balant ubuklar kullanlacaktr. 2. Balant ubuklar, ilgili onayl paftalarda gsterildii zere, 16 mm apnda elik ubuklardan yaplm, bklm ve iksaya balanm olacaktr. 81 0.1a' ya kadar msaade edilir (% 10) Snrl miktara kadar izin verilir. Biraz, alann % 10'u Snrl olarak izin verilebilir, srekli olmayacak Hafif kmelere izin verilebilir zin verilebilir ancak byk ve srekli sahada olmayacaktr. Yerel kk atlaklara izin verilebilir Kenar oran < 1.0 : 0.6

3. Kaya ile elik iksa arasnda minimum paspay 20 mm olan bir pskrtme beton dolgusu vastasyla temas salamak zere, elik iksalar pskrtme betonu ierisine gmlecektir. 4. elik iksalar tnel eksesine dik olarak monte edilecektir. 5. ksa balantlar, enkesitin statik etkinlii salanacak ekilde yaplacaktr. 6. TH-profillerinin kullanlmas halinde, yk transferini salamak ve elik profilin arkasnda boluklarn olumasn nlemek iin profil oluklar tnel i tarafna bakacaktr. Zemin ile elik arasndaki temas yukarda 3. maddede belirtilen esaslara gre salanacaktr. 350.04.05 Sren. Sren, tnel kaz ilerinde gereken bir kaz ncesi destek elemandr. Sren, kazdan sonra ar sklme, kme veya malzeme akmasna meyilli kaya ve zemin artlarnda uygulanacaktr. lerin emniyetini salamak ve ar sklmeyi nlemek zere elik iksa montajyla her zaman balantl olan sren, artlarn gerektirdii tarzda yerel veya sistematik olarak uygulanabilir. 350.04.05.01 Malzemeler. 1. ap 30 ile 35 milimetre olan elik borular kullanlacaktr. i) elik borularn et kalnlklar 3 mm' den az olmayacaktr. ii) elik borularn uzunluklar, raunt boyundan en az 1.00 metre daha uzun olacaktr. iii) Enjeksiyon harc, 350.04.07.04.01'de belirtilen esaslara uygun olacaktr. 2. elik borular yerine, minimum 26 milimetre apnda yksek mukavemetli nervrl elik ubuklardan ibaret donat demiri de kullanlabilecektir. 350.04.05.02 Montaj. 1. Sren, paftalarda gsterildii zere veya tnel projecisinin temsilcisi ve Mhendis talimatna gre uygulanacaktr. 2. Kaz yzeyinde, kazlmam zemine doru nceden alm 30 ile 40 cm aralkl delikler ierisine elik boru veya donat demirleri konulacaktr. 3. Sren, elik iksa gerektirmektedir. 4. Sren borularn, konulmasndan nce veya sonra har enjeksiyonu ihtiyac, tnel projecisi temsilcisi ve Mhendis tarafndan tespit edilecektir. 5. Sren, elik iksa ve elik iksa zerindeki pskrtme betonu tarafndan uygun bir ekilde mesnetlenecektir. Bu bakmdan, sren civarndaki ksmlarda kaya ile iksa arasndaki bolua pskrtme betonu tatbik edilmesi, sren montajndan sonra tamamlanacaktr. 6. Kaz profili tavanndaki sren borular veya donat demirleri arasndaki mesafe paftalarda belirtilen mesafeye uygun olmal ancak tnel aynasndaki hakim jeolojik koullara gre uyarlanmaldr.

82

350.04.06 elik Levha Sren. elik levha sren (palplan) esas itibariyle dk kohezyonlu zayf zeminlerde, malzemenin kaz srasnda veya kazy mteakiben kmesini nlemek amacyla kullanlacaktr. Sren kullanm daima elik iksa montajn gerektirmektedir. 350.04.06.01 Malzemeler. 1. Kalnl 4-6 mm olan sren levhalar kullanlacaktr. 2. Boylar, kaz ilerleme boyu ve ayna gerisindeki destekleme artlarna gre seilecektir. 350.4.6 .02 Montaj.

1. Levha srenler paftalarda gsterilen aralklarla srlecektir. Bunlar, aynay en az 0.50 metre geecek ekilde, ilgili ilerleme adm kazsnn yaplmasndan nce zemin ierisine srlecektir. 2. elik levha sren gerisindeki boluklar ve aklklar ya pskrtme betonuyla veya uygun bir imento harc kontak enjeksiyonuyla doldurulacaktr. 350.4.7 Kaya Bulonlar.

350.04.07.01 Genel. 1. Bu blm kapsamndaki artlar, tnellerin tavan, yan duvar ve tabanlarnda yerel olarak veya sistematik olarak monte edilecek tm kaya bulonlar iin uygulanr. Kaya bulonlar ana iksann bir paras olup, pskrtme betonu ile evreleyen kaya arasndaki mterek davran harekete geirmek amacyla tnel ana kaplamasnn yk tama kapasitesine katkda bulunmaktadr. Tnel kazs srasnda aynann stabilitesi iin arada srada gereken kaya bulonlar da ayn ekilde bu artname kapsam ierisindedirler. 2. Kaya bulonlar, Mhendis onay alnarak tnel projecisinin temsilcisi tarafndan baka ekilde tespit edilmemise, herbir ilgili standart destek sistemine ait paftalarda gsterilen boy ve paterninde monte edilecektir. Ancak stabiliteyi etkileyen sreksizlik ynleri dikkate alnarak bulon ynleri deitirilebilir. 350.04.07.01.01 Tanmlamalar. 1. SN-bulonlar belirtilen zelliklerdeki nervrl elik ubuklardan yaplacak, evre kaya ile imento harc vastasyla tamamen balanacaktr. Delik, bulonun yerletirilmesinden nce enjeksiyon ile doldurulacaktr. SN ksaltmas, ilk kullanld "Stone Norfors" ukurundan gelmektedir. 2. PG-bulonlar (sonradan enjeksiyonlanan veya enjeksiyon bulonlar) bir hortum balanm olarak nervrl elik ubuklardan yaplmtr. Enjeksiyon, bulonun yerletirilmesinden sonra hortum ierisinden yaplr. 3. IBO-ankrajlar (delik-enjeksiyonlu ankrajlar) kaya bulonu ve delme ubuundan ibaret bir kombine sistemdir. Delme srasnda bulon, ucunda delme paras bulunan bir delme ubuu olarak kullanlr. erisindeki boluktan enjeksiyonlanan ubuk ve delme paras delikte bir kaya bulonu 83

olarak kalmaktadr. Bulon deliinde kme meydana gelebilecek zeminlerde bu sistem kaya bulonu montajna olanak salamaktadr. 4. Swellex Kaya Bulonlar (srtnme ankrajl kaya bulonlar), mekanik olarak katlanm elik tplerdir. Yksek su basnc, tpn genileyerek eklini delie uydurmasn salamaktadr. 5. Mhendis ve darenin onaylad herhangi baka tip bir bulon. 350.04.07.02 Malzemeler. 350.04.07.02.01 SN-Bulonlar ve PG-Bulonlar. 1. Aksi onaylanmadka bulonlarn minimum ap ST 42 iin 28 mm, ST 52 iin 25 mm olacaktr. 2. Kopma yk di, somun, ankraj plakas ve varsa manon iin geerlidir. 3. Kaya bulonlar oluklu bir yzeye sahip nervrl donat ubuundan yaplacaktr. Bir ucuna ankraj plakas ve tespit somunu balants yapmaya uygun di alacaktr. 4. Mhendis onay ile mesnet gereklerine bal olarak tnel projecisinin temsilcisi tarafndan aksi belirtilmedike tm bulon tiplerinde en az 8 mm kalnlk ve 150 x 150 mm ebadnda ankraj plakalar kullanlacaktr. Alttaki yzeye tam dik olarak monte edilmemi olmalar halinde dahi ekli niform bir mesnet olumasn salayacaktr. 5. Rondela ve somunlar, ankraj kuvvetinin ankraj plakasna emniyetli transferini salayacaktr. 350.4.7.2 .02 IBO-Ankrajlar.

1. IBO-ankrajlarnn minimum kopma yk 250 kN olacaktr. 2. Kopma yk di, somun ve ankraj plakas iin de geerlidir. 3. elik ubuklar nervrl yzeye sahip olacaktr. 350.4.7.2.3 Swellex Kaya Bulonlar ve Sper Swellex.

1. Sper Sewellex Kaya Bulonlar, sistematik kaya bulonu paterni iin minimum 200 kN'luk bir kopma ykn tayacaktr.. 2. Yerel bulonlama ve yapm safhalarndaki kaya bulonlamalar iin 110 kN'luk bir kopma ykne sahip bulonlar ("Standart" Swellex) kullanlabilir. 3. Bulon plakalar, kaya bulonu balndaki ankraj kuvvetini pskrtme betonuna, elik iksaya veya kaya yzeyine aktarabilecek nitelikte olacaktr. 4. Bulonlarnn geniletilmelerinde bulon imalatsnn tavsiye ettii ekipman kullanlacaktr. 350.4.7.2.4 NORM B2270 1. imentolu enjeksiyon harc; kum, imento ve su veya sadece imento ve sudan ibaret olacaktr. 84 imentolu Enjeksiyon Harc.

2. Normal Portland imentosu kullanlacaktr. 3. Enjeksiyonda kullanlacak kum, niform kalitede temiz mineral kum olacak ve onaylanm bir kaynaktan alnacaktr. Bu malzeme Mhendis tarafndan onaylanacaktr. 4. Su; ya, asit, alkalin, organik ve dier zararl maddelerden arnm ve temiz olacaktr. 5. lenebilirlii arttrmak zere katk maddeleri kullanlabilir. 6. imentolu enjeksiyon harc, niform bir kvam elde etmek zere mekanik olarak kartrlacaktr. 350.04.07.03 Yapm. imentolu harcn enjeksiyonu pompa ile veya basnl haval deplasman tankyla yaplabilir. 350.4.7.3.1 SN-Bulonlar.

1. Tm kaya bulonu delikleri, belirtilen ilgili kaya snf kaya bulonlar iin gereken derinlikte, yerletirme, ekleme ve enjeksiyon iin en iyi ilenebilirlik salayacak apta alacaktr. Bulon deliinin minimum ap, yerletirilecek kaya bulonu/manonu apndan en az 10 mm daha byk olacaktr. 2. Bulon delikleri, tm delme artklar, amur ve dkntden temizlenecektir. Kaya bulonlar, deliklerin delinme ve hazrlanmasn mteakiben 3 saat ierisinde yerletirilecektir. 3. Kaya bulonlarnn yerletirilmesinden nce, enjeksiyon borusu delik tabanna kadar sokularak ve enjeksiyon ile birlikte geriye ekilerek, tm delik imento harcyla doldurulacaktr. Bulon deliinin enjeksiyonu srasnda geriye ekilirken borunun ucu, havann srklenmesi iin, har ierisinde gml tutulacaktr. Bulon daha sonra delie itilecektir. 4. erbet enjeksiyonlu bulonlarn somunlar, ankraj plakasnda yaklak 20 kN'luk bir kuvvet elde etmek iin, kaz yzeyi gerisinde 2 raunt'tan daha ge olmamak zere veya kaya bulonunun yerletirilmesinden itibaren 12 saat ierisinde sktrlacaktr. Bu kuvvet kalibrasyonlu bir tork anahtar ile uygulanacaktr. 5. Snrl alma alan veya kaya bulonu boylarnn byk olmas halinde manon kullanmna msaade edilecektir. Ekli paralarn adedi minimumda tutulacaktr. Bununla beraber ekli kaya bulonlarnn yk tama kapasitesi, standart entegre kaya bulonunun sahip olduu yk tama kapasitesinden daha az olmayacaktr. Bulonun enjeksiyonla tam temasn temin etmek zere enjeksiyon ilemine zel itina gsterilecektir. 350.04.07.03.02 PG-Bulonlar. 1. Kaya bulonlarnn ekli olmas veya bulon deliklerinde ksmi kme olmas halinde enjeksiyon, bulonun monte edilmesinden sonra yaplabilir. Bu durumda enjeksiyon, harcn ieriye pompalanmas srasnda deliin azn kapatan zel bir eklentiye yaplr. Bulon deliindeki hava, montaj srasnda bulona tm uzunluu boyunca eklenen bir boru vastasyla darya atlr. Enjeksiyon harc daha sonra ieriye pompalanr. Deliin har ile dolu olduu; tpn ucundan harcn kmasyla anlalr. 85

2. Uygulamada (3) nolu paragraf hari 350.04.07.03.01 maddesinde belirtilen hususlar geerlidir. 350.04.07.03.03 IBO-Bulonlar. 1. IBO-bulonlar dier kaya bulonu tiplerinin etkin olarak kullanlamad zemin artlarnda kullanlacaktr. 2. IBO-Bulonlar, ubuklarn zemin ierisine srlmesiyle, geriye alnmadan yerletirilir. 3. IBO-bulonlar delme ileminin tamamlanmasndan hemen sonra enjeksiyon delii ierisinden enjeksiyonlanr. 4. Enjeksiyon karm, enjeksiyon basnc ve miktar, karlalan zemin artlarna gre tnel projecisinin temsilcisi tarafndan belirlenecek ve Mhendis tarafndan onaylanacaktr. 350.4.7.3.4 Swellex Kaya Bulonlar.

1. Kaya bulonu delikleri, gereken derinlikte delinecektir. Bulon delikleri, tm delme artklar, amur ve dkntden temizlenecektir. 2. Kaya bulonlar, deliin delinme ve hazrlanmasndan sonra iki saatten daha ge olmamak zere yerletirilecektir. 3. Bulonlarn montaj/geniletilmesi, imalatsnn tavsiyelerine gre yaplacaktr. zel geniletme plenti kullanlacaktr. Kaya bulonunun geniletilmesinden sonra su dar atlacaktr. 350.04.07.04 Deneyler. 350.04.07.04.01 Enjeksiyon Harc. 1. Kaya bulonlar teslim alma deneylerinden nce, belirtilen dayanm salamak ve kullanlacak enjeksiyon aleti bakmndan uygun ilenirlilik elde etmek zere uygun bir karm dizaynnn tesbiti iin mevcut imento ve kum ile deneyler yaplacaktr. 2. lenebilirlilii arttrmak iin katk maddeleri kullanlabilir. Katk maddesinin dayanm gelimesi zerindeki etkileri bu maddede akland zere deneylerle takip edilecektir. 3. Enjeksiyon harc, 5 x 5 x 5 cm' lik kplerle deneye tabi tutulacaktr. Kpler su ierisinde kr edilecektir. 4. Herbir basn deneyi iin be adet kp numunesi hazrlanacaktr. Netice mukavemet, en dk ve en yksek deerlerin elenmesinden sonra geriye kalan adet deerin ortalamas alnarak bulunan ortalama mukavemettir. 5. Yapm srasnda her be bulonda bir haftalk kp numunesi enjeksiyon hortumunun memesinden alnacaktr. Hazrlama ve deerendirme, yukarda aklanan prosedre gre yaplacaktr. 350.04.07.04.02 Kaya Bulonlarnda ekme Deneyleri. ekme deneyleri ISRM Doc.2, Ksm 1 "Kaya Bulonu Deneyleri in Tavsiye Edilen Metotlar" esaslarna gre yaplacaktr. 86

350.04.07.04.02.01 Dorulama Deneyleri. 1. Yukarda bahsedilen dokman esaslarna gre hazrlanan detayl bir deney program,tm deney ilerinden nce Mhendis tarafndan onaylanacaktr. 2. ISRM tavsiyesi metotlardan sapmalar Mhendis tarafndan onaylanacaktr. 3. Deneylerin tamamlanmasndan hemen sonra bir deney raporu hazrlanarak onaylanmak zere Mhendis'e sunulacaktr. 4. Herbir tip kaya bulonu iin sunulacak bilgiler: i) Bulon tipi, ii) Deney ekipman, iii) Mahal ve montaj kaytlar, iv) Uygulanan deney ykleri ve deformasyon kaytlar, v) Aksi halde deney neticelerinin ISRM dokmanna gre deerlendirilmesi, vi) Olumsuz kan ekme deneyleri iin yorumlama ve tavsiyeler. 5. Arazideki bulonlarn etkinlik ve hizmet kapasitelerinin gsterilmesi amacyla, bu projede kullanlacak tm bulon tipleri iin tnel yapmna balanmadan nce dorulama deneyleri yaplacaktr. 6. Deneyler, tnel kazs srasnda karlalmas beklenen benzer jeolojik zemin artlarnda yaplacaktr. Deneye tabi tutulacak bulonlarn yerleri Mhendis tarafndan seilecektir. 7. Her tipten en az be adet bulon deneye tabi tutulacaktr. Deney metodu ve neticelerine gre Mhendis ilave bulonlarn deneye tabi tutulmasn isteyebilir. 8. Bulondaki uzamay, bulonun hareketini ve ekme kuvvetlerini kaydetmek zere, yukarda bahsedilen ISRM dokmannda belirtilen yeterli deney ekipman temin edilecektir. 9. Aksine onaylanmadka uygulanacak maksimum yk 250 kN'dur. 350.04.07.04.02.02 Tnel Kazs Srasnda Deney. 1. Mhendis, retim bulonlarnn deneyi iin kaya bulonlarn seecektir. Herbir tip bulon iin, tnel ierisine monte edilmi ilk 100 bulondan be adet bulon seilecektir. Geriye kalan bulonlardan her 200 bulondan be tanesi deney maksadyla seilecektir. Uygulanacak deney kuvveti, deneye tabi tutulacak kaya bulonu kopma yknn en az % 80'i kadar olacaktr. 2. Deneylerde yenilen veya yerinden kan bulonlar yenilenecektir. 3. Herbir olumsuz sonu iin Mhendis, civarda ilave 3 adet bulonun deneye tabi tutulmasn isteyebilir. 4. Aksi halde 350.04.07.04.02.1de, (1)-(9) maddeleri gereince hareket edilecektir. 350.04.07.04.03 Montaj Kaytlar. 87

Tnel kazs srasnda, enjeksiyon kvam, delme derinlii, kaya bulonu tip ve boylar, teorik pozisyondan sapmalar, enjeksiyon tip ve zaman, sktrma zaman, zel gzlemler gibi kaya bulonu montaj ile ilgili detaylar ihtiva eden kapsaml kaytlar Mteahhit tarafndan her bir ilerleme adm iin tutulacak ve Mhendis'in kontrol personeli tarafndan da imzalanacaktr. Bu kaytlarn kopyalar, Mhendis'e sunulacaktr. 350.04.08 Kablo Ankrajlar. Zemin artlarnn, kablo ankrajlarn kullanmn gerektirmesi halinde tnel projecisinin temsilcisi, Mhendis tarafndan onaylanmak zere bir ema ve metot tanm hazrlayacaktr. 350.04.08.01 Genel. NORM B2273 KAYA ANKRAJI Tanmlar: 1. "Kaya-ankraj" terimi bu i iin gerekli ara ve gerelerin tm anlamna gelir. 2. "Ucundan irtibatlandrlm ankraj", ankrajn ucu yerletirildikten sonra ba taraftan ekilmek suretiyle ankraj yaplmasn tanmlamaktadr. 3. "ekme kuvveti verilmeden yaplan ankraj", tm uzunluu boyunca ankraj ubuu ile kaya arasndaki aderans ile alan ankraj anlamna gelmektedir. 4. "ekme kuvveti verilerek yaplan ankraj", Ankraj ubuu ile kaya arasndaki aderansn ekme kuvveti verilerek temin edildii bir ankraj anlamna gelmektedir. 5. "Serbest uzunluk", ankraj bal nihai plakas ile ankraj dibi arasndaki uzakl anlatmaktadr. Genel: Kaya ankrajlar, Mhendis'in istedii ekil ve yerlerde ucundan irtibatlandrlm, ekme kuvveti verilmeden veya ekme kuvveti verilerek y