6 52+ตติยสมันตปาสาทิกา+อรรถกถาพระวินัย+มหาวรรค+ตอน+๒

ประโยค๖ - ตตยสมนตปาสาทกา อรรถกถาพระวนย มหาวรรค ตอน ๒ - หนาท 227

[๑๕๙] วสสปนายกขนธก วรรณา วนจฉยในเรองวสสปนายกขนธกะ พงทราบดงน :- บทวา อปปตโต ไดแก ยงมไดทรงอนญาต หรอวายง มไดทรงจด. สองบทวา เตธ ภกข ไดแก ภกษทงหลายเหลานน, อธ ศพท เปนเพยงนบาต. สตวทงหลายผอาจไปในอากาศชอวานก. บทวา สงกาสยสสนต ความวา นกทงหลาย กจกขวนขวาย- นอย อยประจาท. สองบทวา สงฆาต อาปาเทนตา ไดแก ใหถงความพนาศ. หลายบทวา วสสาเน วสส อปคนต ความวา เพอเขา จาพรรษา ตลอด ๓ เดอนในฤดฝน. หลายบทวา กต น โข วสสปนายกา ความวา วนเขาพรรษา มเทาไรหนอ ? วนจฉยในคาวา อปรชชคตาย อาสกฬหยา พงทราบดงน :- วนหนง แหงดถเพญเดอนอาสาฬหะนน ซงลวงไปแลว เพราะ เหตนน ดถเพญเดอนอาสาฬหะนน จงชอวา มวนหนงลวงไปแลว. เมอ ดถเพญเดอนอาสาฬหะนนลวงไปแลว คอกาวลวงแลววนหนง.


อธบายวา ในวนแรมคา ๑. แมในนยท ๒ กมความวา เดอนหนงแหงดถเพญเดอนอาสาฬหะ นน ซงลวงไปแลว เพราะเหตนน ดถเพญเดอนอาสาฬหะนน จงชอวา มเดอนหนงลวงไปแลว. เมอดถเพญเดอนอาสาฬนะนนลวงไปแลว คอ กาวลวงแลวเดอนหนง. อธบายวา เมอเดอนหนงเตมบรบรณ. เพราะ เหตนน ในวนแรมคา ๑ ซงถดจากวนกลางเดอน ๘ หรอในวนแรม คา ๑ ซงถดจากวนกลางเดอน ๙ จากเพญเดอน ๘ นนแล อนภกษ ผจะจาพรรษา พงจดแจงวหารแลวตงนาใชไว พงทาสามจกรรมม กราบไหวพระเจดยเปนตนทงปวงใหเสรจแลว พงเปลงวาจาวา อมสม วหาเร อม เตมาส วสส อเปม ดงน ครงหนงหรอสองครงแลว จาพรรษาเถด. วนจฉยในคาวา โย ปกกเมยย น พงทราบดงน :- พงทราบวา ตองอาบต เพราะไมมอาลย หรอเพราะใหอรณ ขนในทอน. วนจฉยในคาวา โย อตกกเมยย น พงทราบดงน :- พงทราบวา เปนอาบตหลายตว ดวยนบวด. [๑๖๐] กถาวา ในวนนน เธอเขาไปยงอปจารวดรอยตาบล แลวเลยไปเสย, พงทราบวา เปนอาบต ๑๐๐ ตว. แตถาวา เลยอปจาระ- วดไปแลว แตยงไมทนเขาอปจารวดอน กลบมาเสย พงทราบวา ตอง อาบตตวเดยวเทานน. ภกษผไมจาพรรษาตน เพราะอนตรายบางอยาง ตองจาพรรษาหลง.


สองบทวา วสส อกกฑฒตกาโม ความวา มพระประสงค จะเลอนเดอนตนฤดฝนออกไป, อธบายวา มพระประสงคจะไมนบ เดอน ๙ จะใหนบเปนเดอน ๘ อก. สองบทวา อาคเม ชณเห มอธบายวา ในเดอนอธกมาส. วนจฉยในขอวา อนชานาม ภกขเว ราชน อนวตตต น พงทราบดงน :- พระผมพระภาคทรงอนญาตเพออนวตรตาม ดวยทรงทาในพระ หฤทยวา "ชอวาความเสอมเสยนดหนอย ยอมไมมแกภกษทงหลาย เพราะเลอนกาลฝนออกไป." เพราะฉะนน ภกษควรอนวตรตาม ใน กรรมทเปนธรรมอยางอนได, แตไมควรอนวตรตามแกใคร ๆ ใน กรรมอนไมเปนธรรม ฉะนแล. [ธระเปนเหตไปดวยสตตาหกรณยะ] วนจฉยในสตตาหกรณยะทงหลาย พงทราบดงตอไปน :- ตงแตคาวา ภกขนสงฆ อททสส เปนตนไป ยอมมความเสอม ตลอดไป ๓ อยาง คอ เวจกฎ ๑ เรอนไป ๑ ศาลาเรอนไฟ ๑. โรงเกบสงของเปนตน ขาพเจาไดกลาวไวแลวทเดยว ใน สกขาบททงหลาย มอทโทสตสกขาบทเปนตน. กโรงครว พระผมพระภาคตรสในวสสปนายกขนธกะนวา รสวต. คาวา วาเรยย ขาพเจาไดกลาวแลว ในสญจรตสกขาบท. หลายบทวา ปราย สตตนโต น ปลชชต ความวา ตราบ


เทาทพระสตตนตะนจะไมสาบสญเสย. ขอวา ปจนน สตตาหกรณเยน ความวา แมเมอสหธรรมก มได สงทตมานมต ภกษกควรไป ดวยเหตทพระผมพระภาคทรงแสดงไว พสดารขางหนา โดยนยเปนตนอยางนวา "เราจกแสวงหาคลานภต หรอคลานปฏฐากภตหรอเภสช แกสธรรมกทง ๕ มภกษเปนตน เหลาบาง จกถามบาง จกพยาบาลบาง." แมในทแหงมารดาบดา อนพระผมพระภาคทรงอนญาตไวแลวขางหนา กนยนเหมอนกน. แตในอนธกอรรถกถาแกวา "ชนทงหลายเหลาใด เปนอปฏฐาก ของมารดาและบดา ซงเปนญาตกด มใชญาตกด, แมเมอชนเหลานน มไดสงทตมานมนต ภกษจะไปกควร." [๑๖๑] คานนทานมได กลาวไวเลย ทงในอรรถกถาและบาล. เพราะฉะนน ไมควรจะถอเอา. บทวา ภกขภตโก ไดแก บรษผอยกบภกษทงหลายในวดเดยวกน. บทวา อทรยต ไดแก ชารด. สองบทวา ภรฑ เฉทาปต ไดแกเครองทพพสมภาระทเขาให ตดไวแลว. บทวา อวหราเปยย คอพงใหขนมา. วนจฉยในคาวา สงฆกรณเยนน พงทราบดงน :- กจการอยางใดอยางหนง อนภกษพงทาในเสนาสนะทงหลาย มโรงอโบสถเปนตนกด ในสถานททรงอนญาต มฉตรและไพทแหง พระเจดยเปนตนกด, โดยทสด แมเปนเสนาสนะเฉพาะตวของภกษ ทกอยางเปนกจอนสงฆพงทาทงนน. เพราะฉะนน เพอใหกจนนสาเรจ


ภกษควรไปเพอขนทพพสมภาระเปนตนมา หรอเพอใหไวยาวจกรให คาจางและรางวลเปนตน แกชนทงหลาย มชางไมเปนตน. วนจฉยในรตตเฉทซงพนจากบาล ในสตตาหกรณยาธการน พง ทราบดงตอไปน :- อนภกษอนเขามไดนมนต เพอประโยชนแกการฟงธรรม ไม สมควรไป. แตถาวาภกษไดกระทาการนดหมายกนไวกอนแลว ใน อาวาสใหญแหงหนงวา "เราทงหลายพงประชมกนในวนชอโนน" ดงน, กชอวาเปนผอนเขานมนตแลวได, จะไปกควร. จะไปดวย คดวา "เราจกซกยอมจวร" ไมควร. แตถาอาจารยและอปชฌาย ใชไปควรอย. วดอยในทไมไกลนก, เธอไปในวดนนดวยตงใจไววา "เราจกกลบมาในวนนทเดยว" แตไมสามารถจะมาไดทนได ควร อย. ยอมไมไดเพอจะไป แมเพอประโยชนแกอเทสและปรปจฉาเปนตน. แตยอมไดเพอจะไปดวยคดวา "เราะจกเยยมอาจารย" ถาวาอาจารย กลาวกะเธอวา "คณจงอยาไปในวนนเลย" ดงน, จะไมกลบกควร. ยอมไมไดเพอจะไปเยยมสกลอปฏฐาก หรอสกลของญาต [อนตรายเปนเหตหลกไป] บทวา ปรปาเตนตป ความวา พาลมฤคทงหลายมาแลวโดย รอบ ยอมใหหนไปบาง ยงความกลวใหเกดขนบาง ปลงเสยจากชวตบาง. บทวา อาวสนต คอปศาจทงหลาย ยอมเขาสงสรระ. [๑๖๒] วนจฉยในขอวา เยน คาโม เตน คนต เปนตน


พงทราบดงน :- ถาวาชาวบานเขาไปตงอยไมไกล, ภกษพงเทยวไปบณฑบาตใน บานนนแลว กลบมายงวด จาพรรษาเถด. ถาชาวบานไปไกล. กพง รบอรณในวดโดยวาระ ๗ วน ถาไมสามารถเพอจะรบอรณในวดโดย วาระ ๗ วนได, กพงอยในทแหงภกษผเปนสภาคกนในบานนนเถด. ถาวามนษยทงหลาย ถวายสลากภตเปนตนตามทเคนมา, พง บอกกะเขาวา "เรามไดอยในวดนน." แตเมอเขาพากนกลาววา "ขาพเจาทงหลาย มไดถวายแกวดหรอแกปราสาท, พระผเปนจาอย ณ ทใดทหนงของพระผเปนเจากนมนตฉนเถด" ดงน, ภกษพงฉน ไดตามสบาย, ภตนนยอมถงพวกเธอแท. กเมอทายกเขากลาววา "พระผเปนเจาทงหลาย จงแจกกนฉนในทอยของพระผเปนเจาเถด" ดงน , ภกษอย ณ ทใด พงนาไป ณ ทนน แลงพงแจกกนตามลาดบ พรรษาฉนเถด. ถาพวกทายกถวายผาจาพรรษา ในเวลาทภกษปวารณาเสรจแลว, ผวาภกษทงหลายรบอรณโดยวาระ ๗ วน, พงรบเถด. แตภกษผ พรรษาขาด พงบอกวา "เราทงหลายมไดจาพรรษาในวดนน เราขาด พรรษา" ถาเขากลาววา "เสนาสนะของพวกขาพเจา ทานใหถงแก พระผเปนเจาเหลาใด พระผเปนเจาเหลานนจงรบเถด" ดงน ภกษ ควรรบ. สวนของควรแจกกนได มจวรเปนตน ทภกษขนยายมาทใน สถานใหมนดวยคดวา "เกบไวในวดจะฉบหายเสย" ควรไปอปโลกน


แจกกนในวดเดมนน. นยแมในของสงฆอนเกดขนในจดนนเปนตนวานาและสวนททายก มอบใหไวแกกปปยการกทงหลายวา "ทานทงหลายจงถวายปจจย ๔ แก พระผเปนเจาทงหลายจากมลคาแหงนาและสวนน." กนยนเหมอนกน. กของสงฆทควรแจกกนได จะอยในภายในวดหรอภายนอกสมาก ตามท, ของทควรแจกกนไดนน ไมควรอปโลกนแจกแกภกษผตงอยภาย นอกสมา. แตของสงฆซงเปนของควรแจกกนได อนตงอยใจเขตทง ๒ สมควรแททควรอปโลกนแจกแกภกษผตงอยในภายในสมา. วนจฉยในขอวา สงโฆ ภนโน น พงทราบดงน :- เมอสงฆแตกกนแลว กจทควรทายอมไมม, [๑๖๓] แต คาวา "แตกกน" พระผมพระภาคตรสหมายเอาสงฆทภกษระแวงวา "จะแตกกน." วนจฉยในขอวา สมพหลาห ภกขนห สงโม ภนโน น พงทราบดงน :- บณฑตไมพงเหนวา "สงฆอนภกษทงหลายทาลายแลว." จรง อย พระผมพระภาคไวตรสคานวา "ดกอนอบาล ภกษณทาลาย สงฆหาไดไม." ความระแวงมอยวา "อนภกษทงหลายพงอาศยภกษณ เหลานน กระทาพวกเธอใหเปนกาลงอดหนนแลว พงทาลายสงฆหม ใด." พระผมพระภาคทรงหมายเอาสงฆหมนน ตรสคานวา "สงฆ อนภกษณเปนอนมากทาลายแลว." สถานทอยของนายโคบาลทงหลาย ชอวาพวกโคตาง.


วนจฉยในขอวา เยน วโช น พงทราบดงน :- เมอภกษไปกบพวกโคตางไมเปนอาบตเพราะพรรษาขาด. บทวา อปกฏาย คอใกลเขามาแลว. วนจฉยในขอวา สตเก วสส อปคนต น พงทราบดงน :- ในวนเขาพรรษา ภกษนนพงบอกพวกอบาสกวา "อาตมาได กระทอมจงจะควร." ถาอบาสกทาถวาย พงเขาไปในกระทอมนน แลวกลาววา อธ วสส อเปม เราเขาพรรษาในทน ดงน ๓ ครง. ถาเขาไมทาถวายไซร พงเขาจาพรรษาในภายใตเกวยน ทตงอย โดยทวงทอยางศาลา. เมอไมไดแมซงทเชนนน พงทาความอาลยเถด. แตจะเขาจาพรรษาในหมเกวยนไมควร. เพยงจตตปบาททคดวา "เรา จกจาพรรษาในทน" กจดวาอาลย. ถาวาหมเกวยนยงเดนทางอย ถงวนปวารณาเขา, พงปวารณา ในหมเกวยนนนนนแล. ถาหมเกวยนถงททภกษปรารถนาแลวในภายในพรรษาแลวเลยไป, ภกษพงอยในททตนปรารถนา แลวปวารณากบภกษทงหลายในทนนเถด. ถาแมหมเกวยนหยดอยในบานแหงหนงกด แยกกนไปกด ใน ระหวางทางภายในพรรษานนเอง, กพงอยกบภกษทงหลายในบานนนแล แลวปวารณาเถด. ยงไมไดปวารณาจะไปจากทนนไมควร. แมเมอจะจาพรรษาในเรอ กควรเขาจาในประทนเหมอนกน เมอ หาประทนไมได พงทาความอาลยเถด.


ถาเรอนอยเฉพาะในทะเลตลอดภายใน ๓ เดอน [๑๖๔] กพง ปวารณาในเรอนนเถด. ลาดบนนถาเรอถงฝงเขา ฝายภกษนเปนผตองการจะไปตอไป จะไปไมควร. พงอยในบานทเรอจอดนนแล แลวปวารณากบภกษ ทงหลายเถด. ถาแมวาเรอจะไปในทอนตามรมฝงเทานน แตภกษอยากจะอย ในบานทเรอถงเขากอนนนแล เรอจงไปเถด, ภกษพงอยในบานนนแล แลวปวารณากบภกษทงหลายเถด. ใน ๓ สถาน คอ ในพวกโคตาง ในหมเกวยน ในเรอ ไมม อาบตเพราะขาดพรรษา, ทงไดเพอปวารณาดวยปวารณาฉะนแล. สวนในเรอทงหลาย มเรองวา "ภกษทงหลายเปนผเดอดรอน ดวยสตวราย" เปนตน มสงฆเภทเปนทสด ซงมมาแลวในหนหลง ไมเปนอาบตอยางเดยว, แตภกษไมไดเพอปวารณา. บทวา ปสาจลลกา คอปศาจนนเอง ชอวาปศาจลลกา. วนจฉยในขอวา น ภกขเว รกขสสเร น พงทราบดงน :- จะจาพรรษาในโพรงไมลวนเทานนไมควร. แตจะทากฎมงบงดวย แผนกระดานตดประตสาหรบเขาออกในภายในโพรงไมใหญแลว จา พรรษาควรอย. แมจะตดตนไม (สบฟากปเรยบไว) ทากระทอมม กระดานมงบงบนตอไมแลวจาพรรษากควรเหมอนกน. วนจฉยแมในขอวา รกขวฏปยา น พงทราบดงนวา :- จะจาพรรษาสกวาบนคาคบไมลวนไมควร. แตวาพงผกเปนราน


บนคาคบไมทใหญ แลวทาใหเปนหองมงบงดวยกระดานบนรานนน แลวจาพรรษาเถด. บทวา อเสนาสนเกน ความวา เสนาสนะทมงแลวดวยเครอง มง ๕ ชนด๑ ชนดใดชนดหนง ตดประตสาหรบเปดปดไดของภกษใด ไมม ภกษนนไมควรจาพรรษา. วนจฉยในขอวา น ภกขเว ฉวกฏกาย น พงทราบดงน :- กระทอมตางชนด มเตยงมแมแครเปนตน ชอกระทอมผ. จะจา พรรษาในกระทอมผนนไมควร. กแตจะทากระทอมชนดอนในปาชา แลวจาพรรษา ควรอย. พงทราบวนจฉยแมในขอวา น ภกขเว ฉตเต น ดงน :- [๑๖๕] จะปกรมไวใน ๔ เสา ทาฝารอบ ตดตะปไวแลว จาพรรษา กควร. กฎนนชอวากฎรม. วนจฉยแมในบทวา จาฏยา น พงทราบดงน :- จะทากฎดวยกระเบองอยางใหญ ตามนยทกลาวแลวในเรองรม จาพรรษากควร. เนอความแมในขอวา เอวรปา กตกา น มดงน :- กตกาแมอนทไมเปนธรรมเชนนอนใด, กตกานนไมควรทา. ลกษณะแหงกตกานน อนพระผมพระภาคตรสไวแลวในมหาวภงค. ขอวา วสสาวาโส ปฏสสโต โหต ปรมกาย มความวา ๑. ฎกาสารตถทปนวา ปจนน ฉทานนต ตณปณณอฏกสลาสธาสงขาตาน ปจนน ฉทนาน.


พระอปนนทศากยบตร ไดทาปฏญญาวา "เราจกจาพรรษาในวนเขา พรรษาตน ณ อาวาสของทานทงหลาย." ขอวา ปรมกา จ น ปายต ความวา การจาพรรษาใน อาวาสซงไดปฏญญาไวหาปรากฏไม. วนจฉยในขอวา ปฏสสเว จ อาปตต ทกกฏสส น พง ทราบดงน :- ยอมเปนอาบตเพราะรบคานวา "ทานทงหลายจงจาพรรษาใน ทนตลอด ๓ เดอนน " ดงน อยางเดยวเทานนหามได, ยอมเปนอาบต ทกกฏ เพราะรบคานน ๆ แมโดยนยเปนตนอยางนวา "ทานทงหลาย จงรบภกษาตลอด ๓ เดอนน, ขาพเจาแมทง ๒ จกอยในทน จกให แสดงรวมกน." กปฏสสวทกกฏนนแล ยอมมเพราะเหตคอแกลงกลาว ใหคลาดในภายหลง ของภกษผมจตบรสทธในชนตน. แตสาหรบ ภกษผมจตไมบรสทธในชนเดม ควรปรบทกกฏกบปาจตตย คอ ทกกฏเพราะรบคา ปาจตตยเพราะแกลงกลาวใหคลาด. วนจฉยในขอทงหลายมขอวา โส ตทเหว อกรณโย เปนตน พงทราบดงน :- ถาวาภกษไมเขาจาพรรษา หลกไปเสยกด, เขาจาพรรษาแลว ยง ๗ วนใหลวงไปภายนอก (อาวาส) กด, วนเขาพรรษาตนอขง เธอไมปรากฏดวย เธอตองอาบตเพราะรบคาดวย. แตวาไมเปนอาบต แกภกษผเขาพรรษาแลว ไมทนใหอรณขน แมหลกไปดวยสตตาห- กรณยะในวนนนทเดยว กลบมาภายใน ๗ วน, กถอยคาทควรกลาว อะไร จะพงมแกภกษผจาพรรษาแลว ๒-๓ วน (สตตาหะไปเสย)


แลวกลบมาภายใน ๗ วน. [๑๖๖] วนจฉยแมในขอวา ทวหตห วสตวา น พงทราบ ดงน :- พงทราบวา ขาดพรรษาเพราะลวงอปจารไป ดวยทอดอาลยไป เสย ไมคดกลบเทานน. ถายงมความอาลยวา "เราจกอย ณ ทน " แตไมเขาพรรษา เพราะระลกไมได, เสนาสนะทเธอถอเอาแลว กเปน อนถอเอาดวยด, เธอไมขาดพรรษา, ยอมไดเพอปวารณาแท. วนจฉยในขอวา สตตาห อนาคตาย ปวารณาย น พงทราบ ดงน :- ยอมควรเพอจะไป จาเดมแตวนขน ๙ คา, จะกลบมากตาม ไมกลบมากตาม ไมเปนอาบต. คาทเหลอเปนคาตนทงนน ฉะนแล. วสสปนายกขนธก วรรณนา จบ.


[๑๖๗] ปวารณาขนธก วรณณนา วนจฉยในปวารณาขนธกะ. วนจฉยในขอวา เนว อาลเปยยาม น สลลเปยยาม น พงทราบดงน :- คาแรกชอวาคาทก, คาหลง ๆ ชอวา คาปราศรย. บทวา หตถวลงฆเกน ไดแกดวยการชวยกนใชมอยก. บทวา ปสสวาส คอการอยรวมกนดงการอยรวมของเหลา ปศสตว. จรงอย แมเหลาปศสตวยอมไมบอกความสขและทกขทเกด ขนแกตนแกกนและกน ไมทาการปฏสนถารฉนใด; แมภกษเหลานน กไดทาฉนนน. เพราะเหตนน ความอยรวมกนของภกษเหลานน พระ ผมพระภาคจงตรสวา "เปนการอยรวมกนดงการอยรวมของเหลา ปศสตว" นยในบททงปวงเหมอนกน. ขอวา น ภกขเว มคตต ตตถยสมาทาน เปนตน ม ความวา ภกษไมพงกระทาการสมาทานวตรเชนนวา "เราทงหลายไมพง พดกนตลอดไตรมาสน." เพราะวา นนเปนกตกาทไมชอบธรรม. ขอทภกษมาผอนผนพดกะกนและกน ชอวา อมานโลมตา จรงอย ภกษยอมเปนผอาจวากลาวอะไร ๆ กะภกษผสงไววา "ขอ ทานผมอยอายจงวากลาวขาพเจาเถด." แตหาอาจวากลาวภกษนอกจากน ไม. ความยงกนและกนใหออกจากอาบตทงหลาย ชออาปตตวฏฐานตา,


ความทภกษมาตงพระวนยไวเปนหลกประพฤต ชอวาวนยปเรกขารตา. จรงอย ภกษผกลาวอยวา "ขอทานผมอายจงวากลาวขาพเจา เถด" ดงน สมเดจพระผมพระภาคตรสวา "เธอจกออกจากอาบต และเธอยอมตงพระวนยไวเปนหลกอย." [ปวารณาวธ] ญตตอนไดนามวา สพพสงคาหกานวา สณาต เม ภนเต สงโฆ, อชช ปวารณา, ยท สงฆสส ปตตกลล, สงโฆ ปวาเรยย แปละวา "ขาแตทานผเจรญ ขอสงฆจงฟงขาพเจา, วนนเปนวนปวารณา, ถาวา ความพรอมพรงของสงฆถงทแลว, สงฆพงปวารณา" ดงน. กเมอสวดประกาศอยางนแลว, สงฆจะปวารณา ๓ ครง ๒ ครง และ ครงเดยวกควร, แตจะปวารณาใหภกษมพรรษาเทากน ปวารณาพรอม กนเทานนไมควร. ๑๖๘ อนง เมอสวดประกาศวา เตวาจก ปวาเรยย แปลวา "สงฆพงปวารณา ๓ ครง ดงน ตองการปวารณา ๓ ครงเทานนจงควร, จะปวารณาอยางอน หาควรไม. เมอสวดประกาศ วา เทววาจก ปวาเรย แปลวา "สงฆพงปวารณา ๒ ครง" ดงน จะปวารณา ๒ ครงหรอ ๓ ครงกควร แตจะปวารณาเพยงครงเดยว และ ปวารณามพรรษาเทากนหาควรไม. กเมอสวดประกาศวา เอกาวาจก ปวาเรยย แปลวา "สงฆพงปวารณาครงเดยว" ดงน จะปวารณาครง เดยว ๒ ครง หรอ ๓ ครงกควร. แตจะปวารณามพรรษาเทากนเทานน หาควรไม. เมอสวดประกาศวา สมานวสสก ปวาเรยย แปลวา


"พงปวารณามพรรษาเทากน" ดงน ยอมควรทกวธ. บทวา อจฉนต คอ เปนผนงอยนนเอง หาลกขนไม. บทวา ตทนนตรา คอตลอดกาลระหวางปวารณานน, อธบายวา ตลอดกาลเทาทตนจะปวารณานน. วนจฉยในขอวา จาตททสกา จ ปณณรสกา จ น พงทราบ ดงน :- ในดถท ๑๔ พงทาบรพกจอยางนวา อชช ปวารณา จาตททสu แปลวา "ปวารณาวนน ๑๔ คา," ในดถท ๑๕ พงทาบรพกจอยางน วา อชช ปวารณา ปณณรส แปลวา "ปวารณาวนน ๑๕ คา." [ปวารณากรรม] วนจฉยในปวารณากรรม พงทราบดงน :- ถาวา เมอภกษ ๕ รปอยในวดเดยวกน, ๔ รปนาปวารณาของ รปหนงมาแลวตงคณญตต ปวารณา; เมอ ๔ รป หรอ ๓ รปอยในวด เดยวกน, ๓ รป หรอ ๒ รปนาปวารณาของรปหนงมา ตงสงฆญตต แลว ปวารณา ; นจดวาปวารณากรรมเปนวรรคโดยอธรรมทงหมด. กถาวา ภกษ ๕ รปประชมพรอมกนแมทงหมด ตงคณญตตแลว ปวารณา; เมออยดวยกน ๔ รป หรอ ๓ รป หรอ ๒ รปประชมพรอมกน ตงสงฆญตตแลว ปวารณา ; นจดวาปวารณากรรมพรอมเพรยงโดย อธรรมทงหมด. ถาวา เมออยดวยกน ๕ รป ๔ รปนาปวารณาของรป หนงมา ตงสงฆญตตแลว ปวารณา; เมออยดวยกน ๔ รป หรอ ๓ รป


๓ รป หรอ ๒ รปนาปวารณาของรปหนงมา ตงคณญตตแลว ปวารณา, นจดวาปวารณากรรมเปนวรรคโดยธรรมทงหมด. แตถาวา ภกษ ๕ รป ประชมพรอมกนแมทงหมด ตงสงฆญตตแลว ปวารณา. [๑๖๙] ๔ รป หรอ ๓ รป ประชมพรอมกนตงคณญญตแลว ปวารณา ๒ รปปวารณา กะกนและกน, อยรปเดยว ทาอธษฐานปวารณา; นจดวาปวารณากรรม พรอมเพรยงโดยธรรมทงหมด. [มอบปวารณา] วนจฉยในขอวา ทนนา โหต ปวารณา น พงทราบดงน :- เมอภกษผอาพาธมอบปวารณาอยางนแลว ภกษผนาปวารณามา พงเขาไปหาสงฆปวารณาอยางนวา ตสโส ภนเต ภกข สงฆ ปวาเรต ทฏเน วา สเตน วา ปรสงกาย วา, วทต ต ภนเต สงโฆ อนกมป อปาทาย, ปสสนโต ปฏกกรสสต. ทตยมป ภนเต ฯ เป ฯ ตตยมป ภนเต ตสโส ภกข สงฆ ปวาเรต ฯ เป ฯ ปสสนโต ปฏกกรสสต. แปลวา "ขาแตทานผเจรญ ภกษชอตสสะ ปวารณาตอสงฆ ดวยไดเหนกด ดวยไดฟงกด ดวยสงสยกด ; ขอสงฆ จงอาศยความกรณาวากลาวเธอ; เธอเหนอยจกทาคนเสย. ขาแตทาน ผเจรญ แมครงท ๒ ฯลฯ ขาแตทานผเจรญ แมครงท ๓ ภกษชอ ตสสะปวารณาตอสงฆ ฯ ล ฯ เธอเหนอยจกทาคนเสย." แตถาภกษผ มอบปวารณา เปนผแกกวา, ภกษผนาพงกลาววา อายสมา ภนเต ตสโส แปลา "ขาแตทานผเจรญทานตสสะ" ดงน. ดวยอาการอยาง


นแล เปนอนภกษผนาปวารณา ไดปวารณาแลว เพอประโยชนแก ภกษผมอบปวารณานน. [มอบฉนทะ] วนจฉยในขอวา ปวารณ เทนเตน ฉนทป ทาต น พง ทราบดงน :- การมอบฉนทะพงทราบตามนยทกลาวไวแลว ในอโบสถขนกะ เถด. และแมในปวารณาขนกะนการมอบฉนทะ ยอมมเพอประโยชน แกสงฆกรรมทเหลอ, เพราะฉะนน ถาวา เมอมอบปวารณา ยอม มอบฉนทะดวย, เมอปวารณาไดนามาแลวบอกแลวตามนยทกลาวแลว นนแล,ทงภกษนน ทงสงฆ ยอมเปนอนไดปวารณาแลวทเดยว. ถาภกษ ผลงไมได มอบแตปวารณาเทานน หาไดมอบฉนทะไม, เมอปวารณา ของเธอไดบอกแลว และสงฆไดปวารณาเสรจแลว ยอมเปนอนภกษทง ปวงปวารณาดแลว; แตกรรมอยางอนยอมกาเรบ. แตถาภกษผลงไม ได มอบแตฉนทะเทานน ไมมอบปวารณา, ปวารณาและกรรมท เหลอของสงฆหากาเรบไม; สวนภกษนนไมจดวาไดปวารณา, กในวน ปวารณา [๑๗๐] แมภกษผอธษฐานปวารณาในภายนอกสมาแลวจง มา กควรใหฉนทะ, ปวารณากรรมของสงฆจงจะไมกาเรบเพราะเธอ. [อธษฐานปวารณา] วนจฉนในขอวา อชช เม ปวารณา น พงทราบดงน :-


ถาวนปวารณาเปน ๑๔ คา, ภกษผอยรปเดยวพงอธษฐานอยางน วา อชช เม ปวารณา จาตททส แปลวา "ปวารณาของเราวน น ๑๔ คา," ถาเปนวน ๑๕ คา, พงอธษฐานอยางนวา อชช เม ปวารณา ปณณรส แปลวา "ปวารณาของเราวนน ๑๕ คา." คาวา ตทหปวารณาย อาปตต เปนตน มนยดงกลาวแลว นนแล. ขอวา ปน ปวารเรตพพ มความวา พงทาบรพกจแลวตงญตต ปวารณาตงแตพระสงฆเถระลงมาอก. คาทเหลอพงทราบตามนยทกลาว ไวแลว ในอโบสถขนธกวรรณนาเถด. [อตเรกานวตตกถา] วนจฉยในขอวา อาคนตเกห อาวาสกาน อนวตตตพพ พง ทราบดงน :- พวกภกษผเจาถน พงทาบรพกจวา อชช ปวารณา จาตททส. นนแล. แมในปวารณาวน ๑๕ คากมนยเชนเดยวกน. ในบททสดแหงพระบาลนนวา อาวสเกห นสสม คนตวา ปวาเรตพพ มวนจฉยนอกบาล ดงน :- ถาวาภกษ ๕ รป จาพรรษาในวสสปนายกาตน, อก ๕ รป จา พรรษาในวสสปนายกาหลง; เมอภกษพวกแรกตงญตตปวารณาแลว ภกษพวกหลงพงทาปารสทธอโบสถในสานกของเธอ, อยาพงตงญตต สองอยางในโรงอโบสถเดยวกน. แมถาวา มภกษ ๔ รป ๓ รป ๒ รป


หรอรปเดยวกตาม จาพรรษาในวสสปนายกาหลง; มนยเชนเดยวกน. หากวาภกษผจาพรรษาตน ๔ รป, แมวนเขาพรรษาหลงจะม ๔ รป ๓ รป หรอรปเดยวกตาม ; มนยเหมอนกน. ถงแมวาในวนเขาพรรษา ตนม ๓ รป แมในวนเขาพรรษาหลง ม ๓ รป ๒ รป หรอรปเดยว กตาม มนยเหมอนกน. กนเปนลกษณะในปวารณาธการน :- ถาวา ภกษผจาพรรษาในวนเขาพรรษาหลง นอยกวาภกษผจา พรรษาในวนเขาพรรษาตน หรอเทากน ๆ กนและใหครบคณะสงฆ- ปวารณาได, พงตงญตตดวยอานาจสงฆปวารณา [๑๗๑] อนง ถาใน วสสปนายกาตน มภกษ ๓ รป. ในวสสปนายกาหลง มเพยงรปเดยว, รวม กนเขาเปน ๔ รป. ภกษ ๔ รปจะตงญตตเปนการสงฆแลวปวราณาหา ควรไม. แตภกษผจาพรรษาหลงนน เปนคณะปรกะของคณะญตตได อย. เพราะฉะนน ภกษจาพรรษาตน ๓ รป พงตงญตตแลวปวารณา เปนการคณะ ; ภกษนอกนนพงทาปารสทธอโบสถในสานกของภกษเหลา นน. ในวสสปนายกาตนม ๒ รป, ในวสสปนายกาหลงม ๒ หรอรป เดยว; กมนยเหมอนกน. ในวสสปนายกาตนมรปเดยว, ในวสสปนายการ หลงกรปเดยว, รปหนงพงปวารณาในสานกของอกรปหนง, ฝายอก รปหนง พงทาปารสทธอโบสถ. ถาวา ภกษผเขาพรรษาหลงมมากกวา ภกษผเขาพรรษาตนแมเพยงรปเดยว, ฝายภกษพวกขางนอยกวา พง สวดปาฏโมกขกอน แลวปวารณาในสานกของภกษฝายขางมากกวาตอ ภายหลง. สวนในวนปวารณาทครบ ๔ เดอนในเดอน ๑๒ ถาวาภกษ


ผเขาพรรษาหลงมากกวาภกษผจาพรรษาตนซงไดปวารณาแลวในวน มหาปวารณา หรอมจานวนเทา ๆ กน, พวกภกษผจาพรรษาหลง พง ตงปวารณาญตตแลวปวารณา. เมอพวกเธอไดปวารณากนเสรจแลว, ฝายพวกภกษผจาพรรษาตน พงทาปารสทธอโบสถในสานกของพวก เธอในภายหลง. ถาภกษผปวารณาแลว ในวนมหาปวารณามมาก, ภกษผจาพรรษาหลงมนอยหรอมรปเดยว, เมอพวกภกษผจาพรรษาตน สวดปาฏโมกขเสรจแลว ภกษผจาพรรษาหลงนน พงปวารณาในสานก ของพวกเธอ. [สามคคปวารณา] วนจฉยในขอวา น จ ภกขเว อปปวารณาย ปวาเรตพพ อตร สงสามคคยา น พงทราบดงน :- ความพรอมเพรยงพงทราบวา เปนเชนกบความพรอมเพรยงของ ภกษชาวเมองโกสมพเถด. กแลพงทาบรพกจ ในกาลแหงสามคค- ปวารณาน อยางนวา อชช ปวารณา สามคค แปลวา "ปวารณา วนน เปนคราวปรองดองกน." ฝายภกษเหลาใด งดปวารณาเสยเพราะ เหตเลกนอย ซงไมสาคญอะไร แลวเปนผพรอมเพรยงกนเขาได, ภกษเหลานน พงทาปวารณา ในวนปวารณาเทานน. [๑๗๒] ฝาย ภกษทงหลายผจะทาสามคคปวารณา พงงดวนปฐมปวารณาเสย พงทา ในระหวางน คอตงแตแรมคาหนง ไปจนถงกลางเดอน ๑๒ ซงเปน


วนครบ ๔ เดอน, จะทาภายหลงหรอกอนกาหนดนนไมควร. [ญตตวธาน] วนจฉยในขอวา เทววาจก ปวาเรต น พงทราบดงน :- เฉพาะภกษผตงญตต พงกลาววา ยท สงฆสส ปตตกลล, สงโฆ เทววาจก ปวาเรยย แปลวา "ถาความพรอมพรงของสงฆ ถงทแลว, สงฆพงปวารณา ๒ หน." ในการปวารณาหนเดยว พงกลาววา เอกวาจก ปวาเรยย แปล วา "พงปวารณาหนเดยว." เฉพาะในการปวารณามพรรษาเทากน พงกลาววา สมานวสสก ปวาเรยย แปลวา "พงปวารณามพรรษาทานกน." กแลในการ ปวารณามพรรษาเทากนน ภกษผมพรรษาเทากนแมมากรป ยอมไดเพอ ปวารณาพรอมกน. [การงดปวารณา] วนจฉยในขอวา ภาสตาย ลปตาย อปรโยสตาย น พงทราบ ดงน :- การงดปวารณา ๒ อยาง คอ งดครอบไปอยางหนง งดเปน สวนบคคลอยางหนง. การงดปวารณาม ๒ อยางนน ในการงดครอบทวไป มวนจฉย วา กรรมวาจาทสวดวาเรอยไปตงแต ส อกษร จนถง เร อกษร วา


สณาต เม ภนเต สงโฆ, ฯ เป ฯ สงโฆ เตวาจก ปวาเร ดงน , ปวารณายงไมจดวาจบกอน. ในระหวางน เมอภกษงดไวแมในบทหนง ปวารณาเปนอนงด. ตอเมอถง ย อกษรแลว ปวารณาเปนอนจบ, เพราะเหตนน เมอ ภกษงดไวตงแต ย อกษรนนไป ปวารณาไมจดวาไดงด. สวนในการงด เปนสวนบคคล มวนจฉยวา คาปวารณาอน ภกษกลาววาเรอยไปตงแต ส อกษร จนถง ฏ อกษร อนเปนตว ทายแหงอกษรทงปวงนวา สงฆ ภนเต ปวาเรม ฯ เป ฯ ทตยมป ฯ เป ฯ ตตยมป ภนเต สงฆ ปวาเรม ทฏเน วา สเตน วา ปรสงกาย วา ฯ เป ฯ ปสสนโต ปฏ ดงน, ปวารณายงไมจดวา จบกอน. ในระหวางน เมอภกษงดไดแมในบทอนหนง ปวารณายอม เปนอนงด. ตอเมอกลาวบทวา กรสสาม แลว ปวารณาเปนอนจบ แลวแท, [๑๗๓] กเพราะเหตใด เมอกลาวบทวา กรสสาม แลว ปวารณาจงชอวาเปนอนจบแลวแท, เพราะเหตนน เมอถงบทอนหนง วา กรสสาม แลว ปวารณาอนภกษไว ไมจดวาเปนอนงดเลย ดวยประการฉะน. ใน เทววาจกา เอกวาจกา และ สมานวสสกา มนยเหมอน กน. จรงอย อกษรม ฏ เปนทสด จาเดมแต ส มาทเดยว ยอมเปน เขตแหงการงดในปวารณาแมเหลาน ฉะนแล. บทวา อนย ชยมาโน มความวา ภกษนน อนภกษทงหลาย ทาการไตสวนถามอย ตายนยทตรสไวขางหนาวา "ทานงดปวารณา


นน เพราะเหตไร ?" บทวา โอมททตวา มความวา สงฆกลาวคาเหลานวา "อยาเลยภกษเธออยาทาความบาดหมางเลย" ดงนเปนอาท หามปราม เสยแลวจงปวารณา. จรงอย การหามปรามดวยถอยคา พระผมพระ ภาคทรงประสงคแลววา โอมททนา ในบทวา โอมททตวา น. สองบทวา อนทธสต ปฏชานาต มความวา ภกษผโจทกนน ปฏญญาอยางนวา "ภกษนขาพเจาตามกาจด (คอโจท) แลว ดวยอาบต ปาราชกไมมมล." บทวา ยถาธมม มความวา สงฆพงใหปรบปาจตตย เพราะตาม กาจดดวยสงฆาทเสส, พงใหปรบทกกฏ เพราะตามกาจดดวยวตกมะนอก จากน. บทวา นาเสตวา มความวา สงฆพงนาสนาภกษผจาเลยเสย ดวยลงคนาเสนา. ภกษผจาเลยนน อนสงฆพงสงเพยงเทานวา "อาบต นน พงเปนโทษอนเธอทาคนตามธรรม" แลวพงกลาววา "ทาน ทงหลายจงปวารณาเถด." แตอยาพงกลาวคานวา "อาบตชอโนน;" เพราะวาคานนยอมเปนทางแหงความทะเลาะ. วนจฉยในขอวา อท วตถ ปายต น ปคคโล น พง ทราบดงน :- ไดยนวา พวกโจรจบปลาทงหลายจากสระโบกขรณ ในวดปา ปงกนแลวไป. ภกษนน เหนประการแปลกนน กาหนดหมายเอาวา "กรรมน พงเปนของภกษ" จงกลาวอยางน.


ในขอวา วตถ เปตวา สงโฆ ปวาเรยย น มเนอความ ดงนวา "เราทงหลายจกรจกตวบคคลนน ในเวลาใด, จกโจทบคคล นน ในเวลานน แตบดนสงฆจงปวารณาเถด." ขอวา อทาเนว น วเทห มความวา หากทานรงเกยจบคคล บางคนดวยวตถน. ทานจะระบตวบคคลนน ในบดนแล. [๑๗๔] หากเธอระบ, สงฆพงไตสวนบคคลนนแลว จงปวารณา; หากเธอ ไมระบ, สงฆพงกลาววา "เราจกพจารณาแลวจกร" ดงน ปวารณา เถด. วนจฉยในขอวา อย ปคคโล ป ายต น วตถ น พง ทราบดงน :- ภกษรปหนง บชาพระเจดยดวยระเบยบของหอมและเครองชะโลม ทากด, ฉนยาดองอรฏฐะกด; กลนตวของเธอเปนของคลายกบสงเหลา นน, ภกษนนหมายเอากลนนน เมอประกาศวตถวา "กลนของภกษ น" จงกลาวอยางนน. ขอวา ปคคล เปตวา สงโฆ ปวาเรยย มความวา สงฆ จงเวนบคคลนนเสย ปวารณาเถด. ขอวา อทาเนว น วเทห มความวา ทานจงเวนบคคลใด, จงกลาวโทษของบคคลนน ในบดนแล. หากภกษนนกลาววา "โทษ ของบคคลนนเปนอยางน." สงฆพงชาระบคคลนนใหเรยบรอยแลว จง ปวารณา; แตถาเธอกลาวา "ขาพเจาไมทราบ," สงฆพงกลาววา "เราจกพจารณาแลวจกร" ดงน ปวารณาเถด.


ขอวา อท วตจ ปคคโล จ ปายต มความวา ภกษ นนไดเหนทซงพวกโจรจบปลาปงกน และสถานทอาบดวยของหอมเปน ตน ตามนยกอนนนเอง เมอสาคญวา "นคงเปนธรรมของบรรพชต" จงกลาวอยางนน. ขอวา อทาเนว น วเทน มความวา ทานจะบอกตวบคคลท ทานรงเกยจดวยวตถนน ในบดนแล. กแลจาเดมแตกาลทไดเหนแลว เพราะเหนวตถและบคคลครบทงสองน สงฆตองวนจฉยกอน จง ปวารณาได. สองบทวา กลล วจนาย มความวา สมควรโจท ดวยคาโจท ทสมควร.๑

ถามวา "เพราะเหตไร ?" ตอบวา "เพราะวตถยงมไดวนจฉยกอนแตปวารณา และเพราะ บคคลซงไดแลว ถกโจทภายหลงแตปวารณา. ขอวา อกโกฏนก ปาจตตย มความวา จรงอย ภกษทง หลายเหนวตถและบคคลครบทงสองนแลว วนจฉยเสรจกอนแตปวารณา แลว จงปวารณา, เพราะฉะนน จงเปนอาบตแกภกษผรอปวารณา นนอก. วนจฉยในขอวา เทว ตโย อโปสเถ จาตททสเก กาต น พงทราบดงน :- ๑. ปาฐะในอรรถกถาเปน กลล โจทนาย โจเทต วฏฏต แตนาจะเปน กลล โจทนาย โจเทต วฏฏต แปลวา สมควรเพอการโจท คอ ควรทจะโจท.


สองอโบสถ คอ ท ๔ กบท ๕ เปนจาตททส. อนง อโบสถ ท ๓ แมตามปกต ยอมเปนจาตททสเหมอนกนฉะนแล. ๑๗๕ เพราะเหตนน สองอโบสถ คอ ท ๓ กบท ๔ หรอสามอโบสถ คอ ท ๓ ท ๔ ท ๕ ควรทาใหเปนจาตททส. หากวาเมอทาอโบสถท ๔ ซงเปนปณณรสอโบสถ ภกษผกอความบาดหมางนน ฟงดวยไซร, พง ทาอโบสถท ๕ ใหเปนจาตททส. สองอโบสถยอมเปนจาตททส แม ดวยประการอยางน. เมอทาอยางนน ภกษเจาถนเหลาน จกปวารณา สาหรบปณณรสปวารณาในวน ๑๓ คา หรอ ๑๔ คา ของภกษผกอ ความบาดหมางกน. กแลเมอจะปวารณาอยางนน พงวางเหลาสามเณร ไวภายนอกสมา ไดฟงวา "ภกษผกอความบาดหมางกนเหลานน พากนมา" พงรบประชมกนปวารณาเสยเรว ๆ. เพอแสดงความขอน พระผมพระภาคเจาตรสวา "ภกษทงหลาย ถาวาภกษทงหลายผกอ ความบาดหมางกน ทาความทะเลาะกน กอการววาทกนทาความ ออฉาว กออธกรณในสงฆ พากนมาสอาวาส, ภกษผเจาถนเหลานน พงประชมปวารณากนเสยเรว ๆ, ครนปวารณาเสรจแลว พงพดกะ พวกเธอวา "ผมอาย พวกเราปวารณาแลวแล พวกทานสาคญ อยางใด, จงกระทาอยางนนเถด." บทวา อสวหตา มความวา ผมไดจดแจง คอมไดทาการ ตระเตรยม เพอตองการ จะใหทราบการมา, อธบายวา เปนผอน พวกเจาถนหาทนรไม. สองบทวา เตส วกขตวา มความวา พวกภกษผเจาถนพงทา


ใหตายใจเสย โดยนยเปนตนวา "พวกทานเปนผเหนดเหนอยมา จง พกเสยสกครเถด." แลวลอบออกไปปวารณาเสยนอกสมา. บทวา โน เจ ลเภถ มความวา หากวา ไมพงไดเพอออก ไปนอกสมาไซร. เปนผถกพวกสามเณรและภกษหนม ของเหลาภกษ ผกอความบาดหมางกน คอยตามตดไปมไดขาดเลย. สองบทวา อาคเม ชณเห มความวา ภกษทงหลายหมายเอา ชณหปกษทจะมาถงใด ตงญตตวา "เราทงหลายพงปวารณาในชณห- ปกษทจะมาถง" ดงน, ในชณหปกษทจะมาถงนน. ขอวา โกมทยา จาตมมาสนยา อกามา ปวาเรตพพ ม ความวา ภกษผเจาถนเหลานน ตองปวารณาแนแท, จะลวงเลย วนเพญทครบ ๔ เดอน ปวารณายอมไมไดเลย. หลายบทวา เตห เจ ภกขเว ภกขห ปวารยมาเน มความ วา เมอสงฆอนภกษเหลานนปวารณาอย ในวนเพญทครบ ๔ เดอน อยางนน. [ปวารณาสงเคราะห] สองบทวา อ ตโร ผาสวหาโร ไดแก สมถะอยางกอน หรอวปสสนาอยางออน. ขอวา ปรพาหรา ภวสสาม มความวา เราทงหลาย เมอ ไมสามารถใหภาวนานโยคพรอมมลได เพราะความแตกแยกกนไป แหงทพกกลางคนและทพกกลางวนเปนตน ซงไมประจาท จกเปนผ


เหนหาง (จากธรรมเครองอยสาราญน). พระผมพระภาคทรงหามการมอบฉนทะ ดวยคานวา "ภกษทง หลาย ตองประชมในทเดยวกนทงหมดทเดยว." [๑๗๖] พระผมพระ ภาคตรสคาวา เตห เจ ภกขเว เปนอาท กเพอแสดงวา "จรง อย การมอบฉนทะยอมไมควรในฐานะเหลาน คอ ในคราวททาความ พรอมเพรยงแหงสงฆผแตกกนหนง ในคราวระงบอธกรณดวยตณ- วตถารกวนยหนง ในปวารณาสงคหะนหนง. กขนชอวาปวารณาสงคหะน ไมควรใหแกภกษผละทงกมมฏฐาน พวกหนง ภกษผมสมถะและวปสสนาแกกลาแลวพวกหนง ภกษผเปน อรยบคคลมโสดาบนเปนตนพวกหนง. กภกษผไดสมถะอยางออนและ วปสสนาอยางออน จะมทงหมดหรอมครงจานวนหรอมบคคลเดยวก ตามท, ปวารณาสงคหะนน ควรใหแทดวยอานาจแหงภกษแมรปเดยว, เมอสงฆใหปวารณาสงคหะแลว มบรหารตลอดภายในกาลฝนทเดยว, ภกษอาคนตกะ ยอมไมไดเพอถอเสนาสนะของภกษเหลานน, ทงภกษ เหลานน ไมพงเปนผขาดพรรษาดวย; กแลครนปวารณาแลว ยอมได เพอหลกไปสทจารกในระหวางดวย." คาทเหลอในททงปวงตนทงนน ฉะนแล.


[๑๗๗] จมมมกขนธก วรรณนา [เรองพระโสณโกลวสเถระ] บทวา อสสราธปจจ ไดแก ประกอบดวยอสรภาพและความ เปนใหญยง. บทวา รชช ไดแก ความเปนพระราชา หรอกจทพระราชา จะพงทรงทา. วนจฉยในขอวา โสโณ นาม โกลวโส น พงทราบดงน :- คาวา "โสณะ" เปนชอของเศรษฐบตรนน, คาวา "โกลวสะ" เปนโคตร. สองบทวา ปาทตเลส โลมาน มความวา ทฝาเทาทงสอง (ของเศรษฐบตรนน) แดง มขนอนละเอยดมสคลายดอกอญชน งดงาม ดงนายชางไดตกแตงแลว. ไดยนวา ในกาลกอน โสณเศรษฐบตรนน ไดเปนหวหนาของ บรษแปดหมนคน พรอมดวยบรษเหลานน ชวยกนสรางบรรณศาลา ในสถานทอยของพระปจเจกพทธเจา แลววางผาปาวารขนสตว อยางงามของตนทาใหเปนผาเชดเทา ในสถานเปนทเหยยบดวยเทา ของพระปจเจกพทธเจา. และทก ๆ คนไดอปฏฐากพระปจเจกพทธเจา ตลอดไตรมาส. นเปนความประกอบบรพกรรมของโสณเศรษฐบตรนน


กบบรษแปดหมนคนเทานน. บทวา คามกสหสสาน ไดแก กลบตรแปดหมน ซงอยใน บานเหลานน. สองบทวา เกนจเทว กรณเยน มความวา คลายกบราชกจ อะไร ๆ ทควรทา. แตราชกจเลกนอยทควรทาของทาวเธอกหามไม นอกจากเพอตองการทอดพระเนตรตวเขา. ไดยนวา พระราชาเมอจะใหกลบตรทงแปดหมนนนประชมกน ไดใหประชมกนแลวดวยทรงเหนอบายวา "ดวยอบายอยางน โสณะ จะไมระแวง จกมา." สองบทวา ทฏธมมเก อตเก มความวา พระเจาพมพสาร ทรงอนศาสนประโยชนซงเกอกลในโลกน โดยนยมอาทอยางนวา "การงานทงหลายมกสกรรมและพาณชยกรรมเปนตน ควรทาตาม ธรรม, มารดาบดาควรเลยงตามธรรม." สามบทวา โส โน ภควา มความวา พระผมพระภาคของ เราทงหลายนน จกทรงพราสอนทานทงหลายในประโยชนซงเปนไป ในสมปรายภพ. [๑๗๘] สองบทวา ภควนต ปฏเวเทม มความวา เรา จะทลพระผมพระภาคใหทรงทราบ. สองบทวา ปาฏกาย นมมชชตวา มความวา ดาลงในศลา คลายอฑฒจนทรในภายใตแหงบนได. หลายบทวา ยสสทาน ภนเต ภควา กาล มต มความวา


ขอพระผมพระภาคทรงทราบอยซงกาลแหงประโยชน เพอทาความ เกอกลไรเลาแกชนชาวบานเหลานน. บทวา วหารปปจฉายาย ไดแก ในรมเงาททายวหาร. บทวา สมนนาหรนต ไดแก ทาในใจบอย ๆ ดวยอานาจ ความเสอมใส. สองบทวา ภยโยโส มตตาย มความวา ทานจงแสดงอทธ- ปาฏหารยวเศษกวาอก โดยประมาณยงเถด. บทวา อนตรธาต ไดแก เปนรปทมองไมเหน. สองบทวา โลหเตน ผฏโ ไดแก เปนทจงกรมซงเปอนเลอด. บทวา ควาฆาตน มความวา เปนเชนกบสถานทฆาโคทงหลาย. บทวา กสโล ไดแก ผฉลาดในการดดพณ. สองบทวา วณาย ตนตสสเร ไดแก เสยงแหงสายพณ. บทวา อจจายกา ไดแก เปนสายทขงตงนก คอกวดเขมงนก. บทวา สรวต ไดแก สมบรณดวยเสยง. บทวา กมม า ไดแก ควรแกการงาน. บทวา อตสถลา ไดแก เปนสายทหยอนนก. สามบทวา สเม คฌร ปตฏ ตา ไดแก ขงกะใหเสยงเปน กลาง ๆ. สองบทวา วรยสมถ อธฏาห มความวา ทานจงอธษฐาน สมถะอนสมปยตดวยความเพยร, อธบายวา จงประกอบดวยความสงบ เนองดวยความเพยร.


สามบทวา อนทรยานจ สมต ปฏวชฌ มความวา จง ทราบขอทอนทรยทงหลายมสทธาเปนตน ตองเปนของเสมอ ๆ กน คอเทา ๆ กน, คอจงเขาใจขอทอนทรยทงหลายทตนประกอบอย บรรดา อนทรยเหลานน สทธากบปญญา และปญญากบสทธา, ความเพยร กบสมาธ และสมาธกบความเพยง ตองพอด ๆ กน. ขอวา ตตถ จ นมตต คณหาห มความวา เมอความสมา เสมอกนนนมอย, นมตใดเปนราวกะเงาในกระจกพงเกดขน; ทานจง ถอเอานมตนน คอ สมถนมต วปสสนานมต มรรคนมต ผลนมต ความวา จงใหนมตนนเถด. สองบทวา อ พยากเรยย มความวา เราพงใหพระผม พระภาคทรงทราบวา "เราเปนอรหนต." บทวา ฉฏานาน ไดแกเหตหกประการ. [๑๗๙] สองบทวา อธมตโต โหต มความวา เปนผตรสร คอทาใหประจกษแลวดารงอย. บททงปวงวา เนกขมมาธมตโต เปนตน พระโสณโกลวสะ กลาวดวยอานาจพระอรหต. จรงอย พระอรหต เรยกวาเนกขมมะ เพราะออกจากกเลสทงปวง. เรยกวาวเวก เพราะสงดจากกเลสเหลานน เอง, เรยกวาความไมเบยดเบยน เพราะไมมความเบยดเบยน, เรยกวา ความสนตณหา เพราะเกดขนในทสดแหงความสนตณหา, เรยกวา ความสนอปาทาน เพราะเกดในทสดแหงความสนอปาทาน, เรยกวา ความไมหลงงมงาย เพราะไมมความหลงงมงาย.


สองบทวา เกวล สทธามตตก มความวา ทานผมอายนอาศย คณมาตรวาศรทธาลวน ๆ ปราศจากปฏเวธ คอไมเจอปนระคนดวย ปญญาเครองตรสร. บทวา ปฏจย ไดแก เจรญดวยทาซาซาก. บทวา วตราคตตา ไดแก เปนผตรสรพระอรหตกลาวคอ เนกขมมะแลวดารงอย เพราะราคะเปนกเลสไปปราศจากแลวดวยตรสร มรรคนนเอง อธบายวา อยดวยธรรมสาหรบอยคอผลสมาบต คอเปนผ มใจนอมไปในผลสมาบตนน. แมในบททเหลอ กมนยเหมอนกน. บทวา อาภสกการสโลก ไดแก ความไดปจจยสหนง ความ ทปจจยสเหลานนแลเขาทาดตอหนง ความกลาวเยนยอหนง. บทวา นกามยมาโน ไดแก ตองการ คอปรารถนา. บทวา ปวเวกาธมตโต มความวา พยากรณอรหตอยางนวา "ขาพเจานอมไปในวเวก." บทวา สลพพตปรามาส ไดแก สกวาความถอทถอองศลและพรต. บทวา สารโต ปจจาคจฉนโต ไดแก ทราบอยโดยความ เปนแกนสาร. บทวา อพยาปชฌาธมตโต มความวา พยากรณอรหตซงหา ความเบยดเบยนมได. เนอความในวารทงปวง พงทราบโดยนยน. บทวา ภสา ไดแก มกาลง. หลายบทวา เนวสส จตต ปรยาทยนต มความวา อารมณ เหลานน ไมสามารถจะยดจตของพระขณาสพนนตงอยได.


บทวา อมสสกต มความวา จตของทานอนอารมณทาใหเจอ ดวยกเลสไมได. (อธบายวา) อารมณทงหลายยอมทาจตใหเปนธรรม- ชาตเจอกบกเลสทงหลาย, เพราะไมมกเลสเหลานน จตของทานจงชอวา อนอารมณทาใหเจอดวยกเลสไมได. [๑๘๐] บทวา ต ไดแก ตงมน. บทวา อเนชปปตต ไดแก ถงความไมหวนไหว. บทวา วยจสสานปสสต ไดแก เหนทงความเกด ทงความ ดบแหงจตนน. สองบทวา เนกขมม อธมตตสส ไดแก ตรสรพระอรหต ตงอย. พระอรหตนนเอง พระโสณโกลวสเถระ กลาวแลวแมดวยบท ทเหลอทงหลาย. บทวา อปาทานกขยสส เปนฉฏฐวภตตใชในอรรถแหงทตยา วภตต. สองบทวา อสมโมหจ เจตโส ไดแก และความไมหลงงมงาย แหงจต. ภกษนนนอมไปแลวดวย. สองบทวา ทสวา อายตนปปาท ไดแก เหนความเกดและ ความดบแหงอายตนะทงหลาย. หลายบทวา สมมา จตต วมจจต มความวา จตยอมหลด พนดวยอานาจผลสมาบต เพราะขอปฏบตเครองเหนแจงน โดยชอบ คอตามเหตตามนย, ไดแก นอมไปในนพพานเปนอารมณ. บทวา สนตจตตสส ไดแก มจตเยอกเยน.


บทวา ตาทโน คอจดวาผคงท เพราะไมหวนไหว ดวยความ ยนดยนราย ในอฏฐารมณและอนฏฐารมณ. สองบทวา อญ พยากโรนต ไดแก พยากรณอรหต. สองบทวา อตโถ จ วตโต มความวา ตนอนผอนจะทราบ วา "เปนอรหนต " ดวยเนอความใด, เนอความนน อนกลบตร ทงหลายกลาวแลว. สวนเนอความแหงสตร พงถอเอาจากวรรณนา แหงสตตนตะเถด. สองบทวา อตตา อนปนโต มความวา ทงไมนอมตนเขา ไปดวยอานาจพยญชนะอยางนวา "ขาพเจาเปนอรหนต." หลายบทวา อถ จ ปนเธกจเจ โมฆปรสา มความวา ฝาย บรษเปลาเหลาอน ทาทเหมอนสนกพยากรณอรหตผลซงไมมเลย ทา ใหมดวยเหตสกวาถอยคา. [วาดวยรองเทา] บทวา เอกปลาสก ไดแก ชนเดยว. วนจฉยในคาวา อสตสกฏวาเห น พงทราบดงน :- สองบรรทกเกวยน พงทราบวาวาหะหนง. วนจฉยในคาวา สตตหตถกจ อนก น พงทราบดงน :- ปรมาณนคอ ชางพงหกเชอก กบชางพลายเชอกหนง เปน อนกะหนง, เจดอนกะเชนน ชอวา สตตหตถกอนกะ. บทวา ทคณา ไดแก สองชน.


บทวา ตคณา ไดแก สามชน รองเทาชนตงแตสชนขนไป พระผมพระภาคตรสวา รองเทาหลายชน. [๑๘๑] บทวา สพพนลกา ไดแก เขยวลวนทเดยว. แมใน สตาง ๆ มเหลองลวนเปนตน กมนยเหมอนกน. กบรรดารองเทาส เหลานน รองเทาเขยวคราม มสคลายสดอกผกตบ, รองเทาเหลองมส คลายดอกกรรณการ, รองเทาแดง มสคลายดอกชบา, รองเทาแดง สาลาน (คอแดงออน) มสคลายฝาง, รองเทาดา มสคลายสลก ประคาดควาย, รองเทาแดงเขม มสคลายหลงตะขาบ, รองเทา แดงกลาย, มสเจอกน คลายสใบไมเหลอง; แตในกรนท แกวา "มสคลายดอกบวหลวง." บรรดารองเทาเหลาน ภกษไดชนดใดชนด หนงแลว เอาผาเชดนายาทาลายสเสยแลวสวม ควรอย. แมทาลายส เสยเพยงเลกนอย กควรเหมอนกน. บทวา นลวทธกา ไดแก รองเทาทมหเทานนเขยว. แมในส ทงปวง มสเหลองเปนตน มนยเหมอนกน. แมรองเทาทมหเขยว เปนตนเหลานน กพงทาลายสเสยแลวจงคอยสวม. บทวา ขลลกพทธา ไดแก รองเทาททาตดแผนหนงทพนขน มาเพอปดสน. รองเทาของชาวโยนกเรยกวา รองเทาหมเปนกระบอก, ไดแก รองเทาทปดเทาทงหมดจนถงแขง. บทวา ปาลคณ มา ไดแก รองเทาทหมหลงเทา ปดแตเพยง บนหลงเทานน, ไมปดแขง. บทวา ตลปณณกา ไดแก รองเทาททายดดวยปยนน.


บทวา ตตตรปตตกา ไดแก รองเทาทมหงดงาม เชากบปก นกกระทา. บทวา เมณฑวสาณวทธกา ไดแก รองเทาททาประกอบหม สณฐานคลายเขาแกะทปลายเชงงอน แมในรองเทาทมหดงเขาแพะ เปนตน กนยแล. บทวา วจฉกาฬกา ไดแก รองเทาททาประกอบหมสณฐาน ดงหางแมลงปอง ทปลายเชงงอนนนเอง. บทวา โมรปชปรสพพตา ไดแก รองเทาทเยบทพนกด ทหกด ดวยขนปกนกยงตางดวย. บทวา จตรา ไดแก รองเทาทงดงามตาง ๆ. แมในรองเทา เหลาน ภกษไดชนดใดชนดหนงแลว, ถาเปนของทอาจเอาสงทไมควร เหลานน เปนตนวา หนงหมสนออกเสยได, พงเอาออกเสยแลวใช เถด. แตเมอสงทไมควรมหนงหมสนเปนตนนน ยงมอย เปนทกกฏ แกภกษผใช [๑๘๒] รองเทาททาประกอบหนงราชสหทรมโดยรอบ เหมอนตดอนวาตในจวร ชอวา รองเทาขลบดวยหนงราชสห. บทวา อลกจมมปรกขตา ไดแก รองเทาทขลบดวยหนงนก เคาแมว. ถงในรอบเทาเหลาน ชนดในชนดหนง พงเอาหนงนนออก แลวสวมเถด. บทวา โอมกก ไดแก สวมแลวถอดออก. บทวา นวา ไดแก ยงมไดใช. บทวา อภชวนกสส มความวา คฤหสถทงหลาย ยอมเปนอย


เฉพาะ คอสาเรจการเลยงชวต ดวยศลปะใด, มความเคาระในอาจารย เพราะเหตแหงศลปะนน. ในคาวา อธ โข ต ภกขเว น. บทวา ต เปนเพยงนบาต, ความวา ดกอนภกษทงหลาย.... พงงามในธรรมวนยนแล. สองบทวา ย ตมเห ไดแก เย ตมเห อกอยางหนง มคา อธบายวา ยท ตมเห จรงอย นบาต คอ ย ใชในอรรถแหง ยท ศพท. วนจฉยในคาวา อาจรเยส เปนอาท เฉพาะอาจารยสพวกน คอ บรรพชาจารย อปสมปทาจารย นสสยาจารย อทเทสาจารย จด เปนอาจารยแทในบทวา อาจรเยส น. ภกษมพรรษาหก พอเปน อาจารยของภกษผไมมพรรษาได. ดวยวา ภกษผไมมพรรษานนจก อาศยเธออยในกาลทตนมพรรษาส; ดวยประการอยางน แมภกษเหลา น จดวาผพอเปนอาจารยไดแท คอ "ภกษผพรรษาเจด พอเปน อาจารยของภกษพรรษาเดยวได, ผมพรรษาแปด พอเปนอาจารยผม พรรษาสองได, ผมพรรษาเกา พอเปนอาจารยของผมพรรษาสามได, ผมพรรษาสบ พอเปนอาจารยของผมพรรษาสได;" ฝายภกษผเปน เพอนเหน เพอนคบของอปชฌายกด, ภกษเหลาใดเหลาหนง ซงเปน ผใหญกวาสบพรรษากด, ภกษเหลานนทงหมด ชอวาผปนอปชฌาย; เมอภกษทงหลายมประมาณเทาน ไมสวมรองเทากาวเกดอย ยอมเปน อาบตแกภกษผสวมรองเทากาวเดน. ทชอวาอาพาธเปนหนอทเทา ไดแกเนอคลายเดอย เปนของยนออกจากพนเทา.


[วาดวยเขยงเทา] บทวา ตณปาทกา ไดแก เขยงเทาททาดวยหญาชนดใดชนด หนง. บทวา หนตาลปาทกา ไดแก เขยงเทาทดวยใบเปง เขยง เทาทแลว แมดวยในเตาราง ไมควรเหมอนกน. [๑๘๓] บทวา กมลปาทกา ไดแก เขยงเทาททาดวยหญา ทชอวา กมลวรรณ; พระอาจารยบางพวกกลาววา "เขยงเทาท ทาดวยแฝก" ดงนกม. บทวา กมพลปาทกา ไดแก เขยงเทาททาดวยขนเจยม. บทวา อสงกมนยาโย ไดแก เขยงเทาทตงไวเปนอนดบนพน ไมคลอน เคลอนทไมได. [วาดวยยาน] สองบทวา องคชาต ฉปนต ไดแก ถกองคชาตดวยองตชาต นนเอง. สองบทวา โอคาเหตวา มาเรนต ไดแก ยดไวแนนใหตาย ภายใน. บทวา อตถยตเตน ไดแก เทยมดวยโคตวเมย. บทวา ปรสนตเรน ไดแก มบรษเปนสารถ. บทวา ปรสยตเตน ไดแก เทยมดวยโคผ. บทวา อตถนเตเรน ไดแก มสตรเปนสารถ.


บทวา คงคามหยาย ไดแก การกฬาในแมนาคงคาและแมนา มห. วนจฉยในขอวา ปรสยตต หตถวฏฏก น พงทราบดงน :- ยานทเทยมดวยโคผ จะมสตรเปนสารถ หรอมบรษเปนสารถ กตาม, ควร. สวนยากทลากไปดวยมอ สตรลาก หรอบรษลากกตาม, ควรเหมอนกน. บทวา ยานคฆาเตน มความวา กายทงปวง ของภกษนน ยอมสงคลอน เพราะความฟดแหงยาน, ความไมสาราญ ยอมเสยด แทงเพราะปจจยนน. บทวา สวก ไดแก คานหามมตงนง. บทวา ปาฏงก ไดแก เปลผาทเขาผกตดกบไมคาน. [วาดวยอจจารสยนะและมหาสนยะ] วนจฉยในขอวา อจจาสยนมหาสยนาน น พงทราบดงน ;- ทนอนสงนน ไดแก เตยงทเกนประมาณ; ทนอนใหญนน ไดแก เครองลาดเปนอกปปยะ. ในอาสนทเปนตน อาสนท นน ไดแก ทนงอนเกนประมาณ บลลงก นน ไดแก ทนงทเขาทารปสตวรายตดไวทเทา. โคณกะ นน ไดแก ผาโกเชาว ผนใหญมขนยาว. ไดยนวา ขนผาแหงโกเชาวนน ยาวเกนสนว. จตตกะ นน ไดแก เครองลาดททาดวยขนแกะซงวจตรดวย รปสตวราย.


ปฏกา นน ไดแก เครองลาดขาว ทาดวยขนแกะ. ปฏลกา นน ไดแก เครองลาดทาดวยขนแกะ มลายดอกไม แนนเนองกน, เรยกวา "ผาชาวโยนก ผาคนทมฬ." ตลกา นน ไดแก ฟกทยดนนตามปกตนงเอง. [๑๘๔] วกตกา นน ไดแก เครองลาดทาดวยขนแกะวจตร ดวยรปราชสหและเสอโครงเปนตน. อทธโลม นน ไดแก เครองลาดทาดวยขนแกะ มขนขนขาง เดยว, ปาฐะวา อทธโลม กม. เอกนตโลม นน ไดแก เครองลาดทาดวยขนแกะ มขนขน ทงสองขาง. กฏสสะ นน ไดแก เครองปนอนททอดวยดายทองแกมไหม ขลบดวยทอง. โกเสยยะ นน ไดแก เครองปทนอนททอดวยเสนไหมขลบดวย ทอง; แตเปนไหมลวนใชได. กตตกะ นน ไดแก เครองปนอนททาดวยขนแกะ ใหญพอ นางฟองสบหกคนยนราได. หตถตถระ และ อสสตถระ ไดแก เครองลาดบนหลงชาง และหลงมานนเอง. และในรถตถระ กมนยเหมอนกน. อชนปเวณ นน ไดแก เครองลาดททาเปนชน ซงเยบซอน กนดวยหนงสอ โดยขนาดเทาตวเตยง.


กทลมคปวรปจจตถรณะ นน ไดแก เครองปนอนอยางดทสด. ไดยนวา ชนทงหลายทาบหนงชะมดบนผาขาวแลวเยบตดกน ทาเปน เครองลาดนน. สอตตรจฉทง นน ไดแก ทนอนทมเพดาน ขางบนพรอม อธบายวา ทนอนทพรอมดวยเพดานแดงซงตดไวขางบน. ถงมเพดาน ขาว เมอมเครองลาดทเปนอกปปยะอยขางใต ยอมไมควร, แตเมอ ไมม ควรอย. อภโตโลหตกปธานะ นน ไดแก ทนอนมหมอนแดงสองขาง แหงเตยง คอ หมอนศรษะหนง หมอนหนนเทาหนง, ทนอนชนดน ไมควร. แตวา หมอนใดลกเดยวเทานน ทหนาสองขางจะแดงกตาม มสดงดอกบวหลวงกตาม วจตรกตาม, ถาประกอบดวยประมาณ, หมอนนน ยอมควร. สวนหมอนใหญทรงหาม. ทปจฉาปะ ไดแก ลกเสอเหลอง. บทวา โอคมผยนต มความวา ชนทงหลายใชเชอกหนงรอย ผกทพรงรองฝาเปนตน. บทวา อภนสทต มความวา (เราอนญาต) เพอภกษนงทบ คอ พงได. วนจฉยในขอวา คลาเนน ภกขนา สอปาหเนน น พงทราบ ดงน :- ภกษใดจดวาผอาพาธไมสวมรองเทา ไมสามาระจะเขาบานได.


[เรองพระโสณกฏกณณะ] [๑๗๕] บทวา กรรฆเร ไดแก ในเมองมชออยางนน, โคจร- คามของพระมหากจจายนะนน พระธรรมสงคาหกาจารย กลาวดวยบทวา กรรฆเร นน. สองบทวา ปปาเต ปพพเต ไดแก ทภเขาปปาต. สถานเปน ทอยของทาน พระธรรมสงคาหกาจารยกลาวดวยสองบทวา ปปาเต ปพพเต นน. คาวา โสณะ เปนชอของอบาสกนน. กแลอบาสกนนทรงเครอง ประดบหมราคาโกฏหนง, เพราะฉะนน จงเรยกวา กฏกณณะ ความ วา โกฏกณณะ. บทวา เอกเสยย ไดแก การนอนของบคคลผเดยว, ความวา พรหมจรรย ประกอบดวยการเปนทประกอบความเพยงเนอง ๆ. บทวา ปาสาทก ไดแก ใหเกดความเสอมใส. บทวา ปสาทนย น เปนคากลาวซาเนอความของบทวา ปาสาทก นนแล. บทวา อตตมทมถสมถ ไดแก "ความฝกและความสงบ คอปญญาและสมาธอนอดม, ความวา "ความสงบกายและสงบจต" ดงนกได. บทวา ทนต มความวา ชอวาผทรมานแลว เพราะกเลสเครอง ดนรนซงเปนขาศกทงปวงเปนของเดดขาดไปแลว, อธบายวา ผสน กเลสแลว.


บทวา คตต ไดแก ผคมครองแลวดวยความปองปก คอความ ระวง. บทวา ยตนทรย ไดแก ทรงชนะอนทรยแลว. บทวา นาค ไดแก ผเวนจากบาป, ความวา ผปราศจากกเลส. หลายบทวา ตณณ เม วสสาน อจจเยน มความวา ตอ ลวงไปสามเดอนจาเดมแตวนบรรพชาของขาพเจา. สองบทวา อปสมปท อลตถ ความวา ขาพเจาจงไดอปสมบท. บทวา กณหตตรา ไดแก มดนดายงนก, ความวา มดนดา เปนกอนนนขน. บทวา โคกณฏกหตา คอ เปนภาคพนทถกทาใหเสยดวยระแหง กลบโคซงตงขนจากพนทถกกลบโคเหยยบ. ไดยนวา รองเทาชนเดยว ไมอาจกนระแหงกลบโคเหลานนได, พนแผนดนเปนของแขงขรขระ ดวยประการดงน. ตณชาตมอยสอยางเหลาน คอ เอรค (หญาตนกา) หนง โมรค (หญาหางนกยง) หนง มชชาร (หญาหนวดแมว) หนง ชนต (หญา หางชาง) หนง, ชนทงหลานยอมทาเสอลาแพนและเสอออนดวยหญา เหลาน. บรรดาตณชาตสชนดนน หญาเอรคนน ไดแกหญาทราย, หญา ทรายนนเปนของหยาบ; หญาโมรมยอดสแดงละเอยดออน มสมผส สบาย; เสอททาดวยหญาโมรคนน เมอนอนแลวพอลกขนเปนของฟ ขนอกได. [๑๘๖] ชนทงหลายยอมทาแมซงผาสาฎกดวยหญามชชาร;


หญาชนตมสคลายแกวมณ. สองบทวา เสนาสน ปาเปส มความวา พระอานนทผม อาย ไดปฟกหรอเสอลาแพน. กแลครนปแลวจงบอกแกพระโสณะวา "ผมอาย พระศาสดามพระประสงคจะอยในทมงทบงอนเดยวกบทาน, เสนาสนะสาหรบทาน เราจดไวแลว ในพระคนธกฎนนเอง." หลายบทวา ปฏภาต ต ภกข ธมโม ภสต มความวา ธรรมจงรบหนาทตอญาณ กลาวคอปฏญาณ เพอสวด. บทวา อฏกวคคกาน ๑ มความวา พระโสณะผมอายไดสวด พระสตรสบหกสตรมการสตรเปนตน ทวาเปนอฏฐกวคคกะ๒ เหลา นน. บทวา วสสฏาย คอ ม อกขระอนสละสลวย. บทวา อเนวคลาย มความวา ความเปนวาจาประกอบดวยโทษ ยอมไมม. สองบาทคาถาวา อรโย น รมต ปาเป, ปาเป น รมต สจ ๓

มความวา พระผมพระภาคตรสวา "คนสะอาดยอมไมยนดในบาป" เพอแสดงเนอความวเศษวา "จรงอย บคคลใด ประกอบดวยคณธรรม เครองเปนผสะอาดทางกายวาจาและใจ, บคคลนน ยอมไมยนดในบาป; เพราะฉะนน เฉพาะพระอรยเจา ชอวาไมยนดในบาป. ๑. อฏกวคคกานต; อฏกวคคภตาน กามสตตาทน โสฬสสตตานต สารตถทปน. ๒. เปนวรรคทสแหงสตตนบาต ขททกนกาย ๓๙๓. ๓. มหาวคค. ทตย. ๓๔.


หลายบทวา อย ขวสส กาโล ความวา เวลานแลพงเปนกาล. บทวา ปรทสส ไดแก สงมาแลว. ในคานวา อย ขวสส กาโล... ปรทสส มคาอธบายดงนวา อปชฌายของเรา ใหเรารบทราบคาสงอนใดมาวา "เธอพงทลเรองน ดวย เรองนดวย, เวลาน พงเปนกาลแหงคาสงนน, เอาเถด เราจะทล คาสงนนเดยวน." บทวา วนยธรปจเมน คอมอาจารยผสวดประกาศเปนท ๕. วนจฉยในขอวา อนชานาม ภกขเว สพพปจจนตเมส ชน- ปเทส คณงคณปาหน น พงทราบดงน :- รองเทาททาดวยหนงชนดใดชนดหนง เวนหนงมนษยเสย ยอม ควร แมในถงรองเทา ฝกมดและฝกกญแจ กนยนแล. [วาดวยหนง] กแลวนจฉยในคาวา จมมาน อตถรณาน น พงทราบดงน:- ภกษจะปหนงแกะและหนงแพะอยางใดอยางหนงแลวนอนหรอนง กควร. วนจฉยในหนงมฤค พงทราบดงน :- หนงแหงมฤคชาต คอเนอทราย เนอสมน เนอฟาน กวาง เนอถก และมงเหลานเทานนควร. [๑๘๗] สวนหนงแหงสตวเหลาอน ไมควร. ลง คาง นางเหน ชะมด, และสตวรายเหลาใดเหลาหนงบรรดา ม, หนงของสตวเหลานนไมควร.


ในสตวเหลานน ทชอวาสตวราย ไดแก ราชสห เสอโครง เสอเหลอง หม เสอดาว. แตจะไมควรเฉพาะสตวเหลานพวกเดยว เทานน หามได; อนหนงของสตวเหลาใด พระผมพระภาคตรสวา ไมควร เวนสตวเหลานนเสย สตวทงหลายทเหลอ ชนทสด แมโค กระบอ กระตาย แมวเปนตน รวมทงหมด พงทราบวา สตวราย เหมอนกนในอรรถน. จรงอย หนงของสตวทก ๆ ชนดไมควร. ขอวา น ต ตาว คณนปตค, ยาว น หตถ คจฉต มความวา จวรซงชนทงหลายนามาแลวแตยงมไดถวายกด, จวรทเขาฝากไปให แตยงมไดบอกวา "จวรเกดขนแกทานแลว" ดงนกด เพยงใด; จวร นนยงไมตองนบ (วน), คอไมควรเพออธษฐาน, อธบายวา ยงไม เขาถงความถอเอาทควรอธษฐานเพยงนน. แตจวรทเขานามาถวาย แลวกด, จวรทเขาฝากไปใหและบอกแลวกด, จวรทภกษไดฟงวา "เกดแลว" กด ในกาลใด; จาเดมแตกาลนนไป ภกษยอมไดบรหาร ๑๐ วนเทานน ฉะนแล. จมมกขนธก วรรณา จบ.


[๑๘๘] เภสชชกขนธก วรรณนา [วาดวยเภสช] วนจฉยในเภสชชกขนธกะ พงทราบดงน :- สองบทวา สารทเกน อาพาเธน ไดแก อาพาธมดเปน สมฏฐานเกดขนในสรทกาล๑ จรงอย ในกาลนน ภกษทงหลาย ยอมเปยกดวยนาฝนบาง, ยอมเหยยบยาโคลนบาง, แดดยอมกลา ในระหวาง ๆ บาง; เพราะเหตนน ดของภกษเหลานนยอมเปนของ ซมเขาไปในลาไส. สองบทวา อาหารตถจ ผเรยย มความวา วตถพงยง ประโยชนดวยอาหารใหสาเรจ. บทวา นจฉาเทนต มความวา ยอมไมยอมไป, คอไมสามารถ จะระงบโรคลมได. บทวา สเนสกาน ไดแก โภชนะทสนท. บทวา ภตตจฉาทเกน คอ ความไมยอยแหงอาหาร. ในคาวา กาเล ปฏคคหต เปนตน มความวา รบประเคน เจยว กรอง ในเรองเวลาทยง ยงไมลวงเลยไป. สองบทวา เตลปรโภเคน ปรภชต มความวา เพอบรโภค ๑. กลาวตามฤด ๖ ในตาราแพทย ไท, สารทฤด ไดแก เดอนสบเอดกบเดอนสบสอง และวา เปนไขเพอลม.


อยางบรโภคนามน ซงเปนสตตาหกาลก. บทวา วจตถ ไดแก วานทเหลอ. สองบทวา นสท นสทโปต ไดแก ตวหนบดและลกหนบด. ปคควะ นน เปนชาตไมเถา (ไดแกบอระเพด). บทวา นตตมาล ไดแก กระถนพมาน. วนจฉยในบทวา อจฉวส เปนอาท พงทราบโดยนยทกลาวใน อรรถกถาแหงนสสคคยภณฑ๑ นนแล. แมวนจฉยในมลเภสชเปนตน กไดกลาวแลวในขททกวรรณนา๒

เหมอนกน, เพราะเหตนน คาใด ๆ ทไมไดกลาวแลวในกอน, ขาพเจาจกพรรณนาเฉพาะคานนๆ ในทน. หงค หงคชาต และหงค- สปาฏกา กคอชาตแหงหงคนนเอง. ตกะ ตกปตต และตกปณณยะ กคอชาตครงนนเอง. เกลอสมทรนน ไดแก เกลอทเกดตามฝงทะเลเหมอนทราย. กาฬโลณะ นน ไดแก เกลอตามปกต. เกลอสนเธาวนน ไดแก เกลอมสขาว เกดตามภเขา. [๑๘๙] อพภทะ นน ไดแก เกลอทเปนหนอขนจากแผนดน. พละ นน ไดแก เกลอทเขาหงกบเครองปรงทกอยาง, เกลอนน แดง. บทวา ฉกน ไดแก โคมย. สองบทวา กาโย วา ทคคนโธ มความวา กลนตวของภกษ ๑. สมนต. ทตย. ๒๕๕. ๒. สมนต. ทตย. ๔๑๓.


บางรป เหมอนกลนตวแหงสตวมมาเปนตน, จณณแหงไมซกและ ดอกคาเปนตน หรอจณณแหงเครองหอมทก ๆ อยาง ควรแกภกษ แมนน. บทวา รชนนปกก ไดแก กากเครองยอม. ภกษจะตาแมซง จณณตามปกตแลวแชนาอาบ กควร. แมจณณตามปาตนน ยอมถง ความนบวา กากเครองยอมเหมอนกน. อมนษยเคยวกนเนอดนและดมเลอดสด เพราะเหตนน ภกษ จงชอวา ไมไดเคยวกนเนอดบและดมเลอดสดนน. อมนษย ครน เคยวกนและดมแลว ไดออกไป; เพราะเหตนน พระธรรม สงคาหกาจารย จงกลาววา "อาพาธเกดแตอมนษยนนของเธอ ยอมระงบ." คาวา อชน น เปนคากลาวครอบยาตาทงหมด. บทวา กาฬชน ไดแก ชาตแหงยาตาชนดหนง หรอยาตาทหง ดวยเครองปรงทกอยาง. บทวา รสชน ไดแก ยาตาททาดวยเครองปรงตาง ๆ. บทวา โสตชน ไดแก ยาตาทเกดในกระแสนาเปนตน. หรดาล กลบทอง ชอเครกะ. กปลละ นน ไดแก เขมาทเอามาจากเปลวประทป. จนทนะ ไดแก จนทรชนดในชนดหนง มจนทนแดงเปนตน. เครองยาตาทงหลายมกฤษณาเปนตน ปรากฏแลว. เครองยาแมเหลาอน มอบลเขยวเปนตน ยอมควรเหมอนกน.


บทวา อชนปปสเนห ไดแก เครองยาทงหลายทจะพงบด ผสมกบยาตา. แตเครองบดยาตาไร ๆ จะไมควรหามได. บทวา อฏ มย มความวา ภาชนะยาตาทแลวดวยกระดกทเหลอ เวนกระดกมนษย. บทวา ทนตมย ไดแก ภาชนะยาตาทแลวดวยงา ทกอยาง มงาชางเปนตน. ขนชอวา ภาชนะทไมควร ยอมไมมในภาชนะททาดวยเขาเลย. ภาชนะยาตาทแลวดวยไมออเปนตน เปนของควรโดยสวนเดยวแท. บทวา สลาโกธานย มความวา ชนทงหลายยอมเกบไม ดามยาตาในทเกบอนใด, เราอนญาตทเกบอนนน เปนกลวกตาม เปนถงกตาม. อสวทธก นน ไดแก หสาหรบสะพายแหงถงยาตา. สองบทวา ยมก นตถกรณ [๑๙๐] ไดแก กลองยานตถ อนเดยวเปนหลอดค มรเทากน. ขอวา อนชานาม ภกขเว เตลปาก มความวา การหงนา- มนทกชนด เปนอนพระผมพระภาคอนญาตใหใสเครองยาอยางใด อยางหนงลงไดแท. บทวา อตปกขตตมชชาน มความวา มนาเมาอนตนใสเกน เปรยบไป, อธบายวา ปรงใสนาเมามากไป. ลมในอวยวะใหญนอย ชอองคาวตะ. บทวา สมภารเสท ไดแก การเขากระโจมดวยใบไมทจะพงหก


ไดตาง ๆ อยาง. บทวา มหาเสท มความวา เราอนญาตใหนงรางกายดวย บรรจถานไฟใหเตมหลม ประมาณเทาตวตนแลว กลบดวยฝนและ ทรายเปนตน ลาดใบไมทแกลมไดตาง ๆ ชนด บนหลมนน แลว นอนพลกไปพลกมาบนไมนน ดวยตวอนทานามนแลว. บทวา ภงโคทก ไดแก นาทตมเดอดดวยใบไมตางๆ ทจะ พงหกได. พงรดตนดวยใบไมเหลานนและนา เขากระโจม. บทวา อทโกฏก ไดแก ซมนา. ความวา เราอนญาตใหใช อางหรอรางทเตมนาอนแลวลงในอางหรอรางนน ทาการนงให เหงอออก. สองบทวา ปพพวาโต โหต ความวา ลมยอมออกตาม ขอ ๆ. สองบทวา โลหต โมเจต มความวา เราอนญาตใหภกษ ปลอยโลหตดวยมด. สองบทวา มชช อภสงขรต มความวา เทาทผาแลว จะ หายเปนปกตไดดวยนาเมาใด, เราอนญาตใหภกษใสยาตาง ๆ ลง ในกะลามะพราวเปนตนปรงนาเมานน, คอ ใหหงยาเปนทสบายแก เทาทงสอง. สองบทวา ตลกกเกน อตโถ มความวา ตองการดวยงา ทงหลายทบดแลว.


บทวา กพฬก มความวา เราอนญาตใหภกษพอกแปงท ปากแผล.๑

บทวา สาสปกฑเฑน มความวา เราอนญาตใหภกษชะลาง ดวยแปงเมลดผกกาด. บทวา วฑฒมส ไดแก เนอทงอกขนดงเดอย. บทวา วกาสก ไดแก ผาเกาสาหรบกนนามน. สองบทวา สพพ วณปฏกมม มความวา ขนชอวาการรกษา แผลทกอยางบรรดาม, เราอนญาตทงหมด. สองบทวา สาม คเหตวา มความวา ยามหาวกตน อนภกษ ผถกงกดอยางเดยวเทานน พงถอเอาฉนเอง หามได, [๑๙๑] แม เมอมพษทสตวกดอยางอน ภกษกพงถอเอาฉนเองได, แตในเหตเหลา อน รบประเคนแลวเทานน จงควร. ขอวา น ปฏคคาหาเปตพโพ มความวา ถาคถถงภาคพน แลว, ตองรบประเคน, แตจะถอเอาเองซงคถทยงไมถงภาคพนควรอย. โรคทเกดขนแตนาซงสตรใหเพอทาใหอยในอานาจ ชอวาอาพาธเกด แตยาอนหญงแมเรอนให. บทวา สตาโลล มความวา เราอนญาตใหภกษเอาดนทตด ผาลของผไถนาดวยไถ ละลายนาดม. บทวา ทฏคหณโก มความวา ผมไฟธาตเผาอาหารเสย, อธบายวา อจจาระออกยาก. ๑. กพฬกาต. อปนาหเภสชชนต วมตวโนทน. ยาสาหรบพอก.


บทวา อามสขาร มความวา เราอนญาตใหภกษเผาขาวสก ทตากแหงใหไหม แลวดมนาดางทไหลออกจากเถานน. บทวา มตตหรฏก ไดแก สมอไทยทดองดวยมตรโค. บทวา อภสนนกาโย ไดแก มกายเปนโทษมาก. บทวา อจฉกขก ไดแก นาขาวใส. บทวา อกฏยส ไดแก นาถวเขยวตม ทไมขน. บทวา กฏากฏ ไดแก นาถงเขยวตมนนเอง แตขนหนอย. บทวา ปฏจฉาทนเยน ไดแก รสแหงเนอ. [วาดวยอนโตวตถะเปนตน] ขอวา สเจ ภกขเว ปกกาป มคคา ชายนต มความวา ถวเขยวทตมแลว ถาแมทเปนขนไดไซร, ถวเขยวเหลานน ภกษพง ฉนไดตามสบาย, ดวยวา ถวเขยวเหลานน จกเปนกบปยะแท เพราะ เปนของตมแลว. บทวา อนโตวตถ ไดแก คางอยในอกปปยกฎ. วนจฉยในคาวา สาม ปกก น พงทราบดงน :- ภกษจะหงตมอามสอยางใดอยางหนงเอาไมควร, เฉพาะอามส ทสกแลว จะอนควรอย. แมชนทงหลายใสใบผกชกด ขงกด เกลอกด ลงในขาวตมท รอนสาหรบภกษนน, ภกษจะคนแมซงขาวตมนน ยอมไมควร, แต จะคนดวยคดวา "จะใหขาวตมเยน" ควรอย แมไดขาวสกทเปน


ทองเลนแลวจะปดไว ยอมไมควร. แตถาชนทงหลายปดแลวถวาย มา, จะปดไว ควรอย, หรอจะปดไวดวยคดวา "ขาวสกจงอยาเยน" ควรอย. อนง ในนมสดและฆเปนตน ทเขาตมเดอดแลวครงหนง ภกษ จะกอไฟ ควรอย เพราะการทาใหสกอก พระผมพระภาคทรง อนญาต. [๑๙๒] สองบทวา อกกปณฑกาป ขาทนต มความวา แมว หน เหย และพงพอน ยอมกนเสย. ทมกา นน ไดแก คนกนเดน. สองบทวา ตโต นหฏ ไดแก โภชนะททายกนาออกจากท ซงภกษรบนมนตฉน. สองบทวา วนฏ โปกขรฏ มความวา เกดในปา และ ในกอปทม. บทวา อพช ไดแก ผลไมทยงออน มเมลดจะไมงอกหนอได. บทวา นพพฏพช ไดแก ผลมะมวงและขนนเปนตน ทจะพง ปลอนเมลดออกแลวฉน. [วาดวยสตถกรรมเปนตน] สองบทวา ทโรปโย วโณ มความวา แผลยอมงอกยาก, คอวา หายเปนปกตไดโดยยาก. สองบทวา ทปปรหาร สตถ มความวา ในทแคบ ระวง มดยาก.


สองบทวา สตถกมม วา วตถกมม วา มความวา ในโอกาส ตามทกาหนดแลวไมควรทาการตด หรอการผา หรอการเจาะ หรอการ กรดดวยของมคมอยางใดอยางหนง เปนมดกตาม เขมกตาม หนาม กตาม หอกกตาม สะเกดหนกตาม เลบกตาม, เพราะกรรมมการตด เปนตนนนทงหมด ยอมเปนสตถกรรมแท. อนง ไมควรทาแมซงการบบหวไสดวยของอยางใดอยางหนง จะเปนหนงกตาม ผากตาม เพราะวา การบบนนทงหมด เปนวตถ- กรรมเหมอนกน. กในพระบาลน คาวา "สองนวโดยรอบแหงทแคบ" น ตรสหมายเอาเฉพาะสตถกรรม. สวนวตถกรรมทรงหามแตในทแคบ เทานน. แตจะหยอดนาดางกด จะรดดวยเชอกชนดใดชนดหนงกด ทหวไสนน ควรอย. ถาหวไสนนขาดออกดวยนาดางหรอเชอกนน, เปนอนขารดวยด. ถงโรคอณฑะโตกไมควรทาสตถกรรม, เพราะเหตนน ไมควร ทาสตถกรรมดวยคดวา "เราจะผาอณฑะคลกเอาเมดออกทาใหหายโต." แตในการยางดวยไฟและทายา ไมมการหาม. ในทวารหนก กรวยใบไมและเกลยวชดททายาแลวกด หลอด ไมไผกด ซงสาหรบหยอดนาดาง และการกรอกนามน ยอมควร. [วาดวยเนอทควรและไมควร] [๑๙๓] บทวา ปวตตมส ไดแก เนอของสตวทตายแลว นนเอง.


บทวา มาฆาโต มความวา วนนน ใคร ๆ ไมไดเพอจะปลง สตวนอยหนงจากชวต. มดสาหรบเชอดเนอเรยกวา โปตถนกะ. บทวา กมปมาย พงตดวา กมป อมาย. คาวา น ภควา อสสหต มความวา ขาแตพระผมพระภาค นางไมสามารถจะมาได. บทวา ยตร ห นาม มความวา ชอเพราะเหตไร บทวา ปฏเวกข ไดแก วมส แปลวา เธอพจารณาแลวหรอ มคาอธบายวา "เธอสอบถามแลวหรอ ?" บทวา อปปฏเวกขตวา ไดแก อปปฏปจฉตวา แปลวา ไมสอบถามแลว. กถา ภกษรอยวา "นเปนเนอชนดนน." กจท จะสอบถาม ยอมไมม, แตเมอไมร ตองถามกอนจงฉน. วนจฉยในคาวา สนจมส น พงทราบดงน :- สนขปายอมเปนเหมอนสนขบาน. เนอสนขปานนควร.๑

ฝายสนขใด เกดดวยแมสนขบานกบพอสนขปาผสมกน หรอ ดวยแมสนขปากบพอสนขบานผสมกน, เนอของสนขนน ไมควร. เพราะวา สนขนนควบไวทงสองฝาย. บทวา อหมส มความวา เนอแหงทฆชาตซงไมมเทาชนดใด ชนดหนง ไมควร. เนอราชสหเปนตนเปนของชดแลวทงนน. ๑. นาจะไมควร.


กบรรดาอกปปยมงสะเหลานน เนอมนษย อนพระผมพระภาค ทรงหาม กเพราะมนษยมชาตเหมอนตน, เนอชางและมา ททรงหาม กเพราะเปนราชพาหนะ, เนอสนขและเนองททรงหาม กเพราะเปน ของสกปรก, เนอ ๕ อยางมเนอราชสหเปนตน ททรงหาม กเพอตอง การความไมมอนตรายแกตน ฉะนแล. เนอกด กระดกกด เลอดกด หนงกด ขนกด แหงสตว ๑๐ ชนดมมนษยเปนตนเหลาน ไมควรทงหมด ดวยประการฉะน. เมอภกษรกตาม ไมรกตาม ฉนอยางในอยางหนง คงเปน อาบตแท. รเมอ, พงแสดงเมอนน. ไมถามกอน รบดวยตงใจวา "เราจกฉน" ตองทกกฏ แมเพราะรบ. รบดวยตงใจวา "จกถามกอน จงฉน" ไมเปนอาบต. อนง เปนอาบตเฉพาะแกภกษผรแลวฉนเนอทเปนอททสมงสะ, เธอรในภายหลง [๑๙๔] ไมควรปรบอาบต. [วาดวยทรงอนญาตยาคเปนตน] บทวา เอกโก มความวา เราไมมเพอนเปนทสอง. ขอวา ปหต ยาคจ มธโคฬก จ ปฏยาทาเปตวา มความ วา ไมยนวา พราหมณนนใหตกแตงยาคเปนตน ใชทรพยหมดไป แสนหนง. ในทสดแหงอนโมทนาคาถา พงทาการเชอมบทวา ปตถยต อจฉต ดวยคาวา อลเมว ทาต น แปลวา "ควรแททจะใหแก


ปฏคาหกทงหลายผปรารถนา ผอยากได." กถา ปาฐะวา ปตตยาตา อจฉตา มอยไซร, ปาฐะนนแล พงถอเอา. บทวา โภชชยาค ไดแก ยาคทยงการหามใหเกด. บทวา ยทคเคน มความวา ทายาคใดใหเปนตน. หลายบทวา สคคา เต อารทธา มความวา บญเปนเหต ใหเกดในสวรรค ทานไดสรางสมแลว. สองบทวา ยถาธมโม กาเรตพโพ มความวา ภกษนนพง ใหทาตามธรรม ดวยปรบปรโภชนสกขาบท, เพราะวา การหาม (โภชนะ) ยอมม เพราะยาคทควรฉน. สองบทวา นาหนต กจจาน มความวา เทวดา ทงหลายเตมโอชะอนละเอยดลงในนาออยงบทเหลอนน, นาออยงบ ทเหลอนน ยอมไมถงความยอยไปได สาหรบชนเหลาอน; เพราะ เหตนน พระผมพระภาคจงตรสอยางนน. บทวา คลานสส คฬ มความวา เราอนญาตนาออยงบ ภายหลงภต แกภกษผอาพาธดวยพยาธเหนปานนน. บทวา สพพสนถร มความวา อาวสถาคาร (เรอนเปนท พกแรม) จะเปนสถานอนปลาดทวถงดวยประการใด, ไดปลาดแลว ดวยประการนน. บทวา สนธวสสการา ไดแก พราหมณสองคน คอ สนธะ


หนง วสสการะหนง เปนมหาอามาตยของพระเจาแผนดนมคธ.๑ สองบทวา วชชน ปฏพาหาย มความวา เพอตองการตด ทางเจรญแหงราชสกลแควนวชชเสย. บทวา วตถน ไดแก ทปลกเรอน. หลายบทวา จตตาน นมนต นเวสนาน มาเปต มความวา ไดยนวา เทวดาเหลานน สงในสรระของชนทงหลาย ผรทานาย ชยภม แลวนอมจตไปอยางนน. ถามวา เพราะเหตไร ? แกวา เพราะเทวดาทงหลายนน จกกระทาสกการะตามสมควร แกเราทงหลาย. บทวา ตาวตเสห มความวา ไดยนวา เสยงทวา "บณฑต ทงหลายชาวดาวดงส" หมายเอาทาวสกกเทวราชและพระวสสกรรม เฟองฟงไปในโลก, [๑๙๕] เพราะเหตนน พระผมพระภาคจงตรส วา ตาวตเสห. อธบายวา สนธอมาตยและวสสการอมาตยนนราวกบ ไดหารอเทพเจาชาวดาวดงสแลวจงไดสราง. บทวา ยาวตา อรยาน อายตน มความวา ชอวาสถานทเปนท ประชมแหงมนษยผเปนอรยะทงหลาย มอยเทาใด. บทวา ยาวตา วณชชปโถ มความวา ชอวา สถานทเปนทซอ และขาย ดวยอานาจแหงกองสนคาทนามาแลวนนเทยว ของพอคา ๑. ดความพสดารในมหาปรนพพานสตร ท. มหา. ๘๕.


ทงหลาย มอยเทาใด. สองบทวา อท อคคนคร มความวา เมองปาฏลบตร ซง เปนแดนแหงพระอรยะ เปนสถานแหงการคาขาย ของมนษยเหลานน น จกเปนเมองยอด. บทวา ปฏเภทน ไดแก เปนสถานทแกหอสนคา. มคาอธบาย วา "จกเปนสถานทแกมดสนคนทงหลาย." วนจฉยบทวา อคคโต วา เปนตน พงทราบดงน :- วา ศพท ใชในสมจจยตถะ, จรงอย บรรดาสวนเหลานน อนตรายจกมแกสวนหนง จากไฟ แกสวนหนง จากนา แกสวนหนง จากภายใน คอ ความแตกแยกแหงกนและกน.การขามฟาก. บทวา อฬมป ไดแก ชลพาหนะทเขาทตอกลมสลก เพอ ประโยชนแกการขามฟาก. บทวา กลล ไดแก ชลพาหนะทเขาทาผกมดดวยเถาวลยเปนตน. คาวา อณณว น เปนชอของอทกสถาน ทงลกทงกวาง ราว โยชนหนง โดยกาหนดอยางตาทสดแหงกาหนดทงปวง. แมนา พระผมพระภาคทรงประสงคในบทวา สร น. มคา อธบายวา "ชนเหลาใดจะขามสระ คอ ตณหา ทงลกทงกวาง, ชน เหลานน ทาสะพาน กลาวคอ อรยมรรค สละ คอ ไมแตะตองเลย ซงสระนอยทงหลาย จงขามสถานอนลมเตมดวยนาได; กชนน แม ปรารถนาจะขามนา มประมาณนอยน ยอมผกแพแล, สวนพระ- พทธเจา และพระพทธสาวกทงหลาย เปนชนผมปญญา เวนแพเสย


ทเดยว กขามได." บทวา อนนโพธา มความวา เพราะไมตรสร. บทวา สนธาวต มความวา แลนไปแลว ดวยอานาจทออก จากภพไปสภพ. บทวา สสรต มความวา ทองเทยวไปแลว ดวยอานาจการไป บอย ๆ. สองบทวา มมเวจ ตมหากจ คอเราดวย ทานทงหลาย ดวย. อกอยางหนง พงเหนความในคาวา สนธาวต สสรต น อยางนวา [๑๙๖] ความแลนไป ความทองเทยวไป ไดมแลวแก เราดวย แกทานทงหลายดวย. บทวา สสต ไดแก ทองเทยว. สองบทวา ภวเนตต สมหตา มความวา เชอกคอตณหาเปน เหตไป คอแลนจากภพ (ไปสภพ) อนเราทงหลายกาจด คอตด ไดแกทาใหเปนไปไมไดดวยดแลว. [เรองเจาลจฉว] คาวา "เขยว" น เปนคารวบรดเอาสวนทงปวงเขาไว. บทวา นลวณณา เปนตน ทานกลาวเพอแสดงวภาคแหงคาวา "เขยว" นนแล. ในบรรดาสเหลานน สเขยวเปนสปกตของเจาลจฉว เหลานนหามได, คาวา "เขยว" นน ทานกลาวดวยอานาจแหงขอท เครองไลทาเขยว เปนของงดงาม.


บทวา ปฏวฏเฏส ไดแก ปหาเรส แปลวา โดน. สองบทวา สาหาร ทชเชยยาถ มความวา พงประทานกรง เวสาล กบทงชนบท. สองบทวา องคล โปเถส มความวา ไดทรงสนพระองคล. บทวา อมพกาย ไดแก อตถกาย แปลวา อนหญง. บทวา โอโลเกถ คอ จงเหน. บทวา อปโลเกถ คอ จงดบอย ๆ. บทวา อปสหรถ ไดแก จงเทยบเคยง, อธบายวา จงเทยบ ลจฉวบรษทน ดวยบรษทแหงเทพเจาชนดาวดงส ดวยจตของทาน ทงหลาย คอวา จงดทาใหสมกนแกเทพเจาชนดาวดงส. [วาดวยอททสสมงสะ] ขอวา ธมมสส จ อนธมม พยากโรนต มความวา ชนเหลา นน ยอมกลาวเหตสมควรแกเหตทพระผมพระภาคตรสแลวและหรอ ? สองบทวา สหธมมโก วาทานวาโท มความวา กวาทะของ พระองค เปนเหตซงชนเหลาอนกลาวแลว บางอยาง คอ แมม ประมาณนอย ไมมาถงเหตทวญชนจะพงตเตยนหรอ ? มคาอธบาย วา "วาทะเปนประธานของพระองค ทเปนเหตนาตเตยนไมม แมโดย เหตทงปวงหรอ ?" บทวา อนพภกขาตกามา มความวา ขาพเจา ไมมประสงค จะกลาวขม.


บทวา อนวจจการ มคาอธบายวา ทานจงทาการทพงรตาม คอ คด พจารณาแลวจงทา. บทวา าตมนสสาน ไดแก (มนษย) ผมชอเสยงในโลก. สองบทวา สาธ โหต มความวา จะเปนความด. สองบทวา ปฏาก ปรหเรยย มความวา อญญดตถยทงหลาย พงยกธงแผนผา เทยวปาวรองในเมอง. ถามวา เพราะเหตไร ? ตอบวา เพราะพวกเขาคดวา "ความเปนใหญจกมแกพวกเรา ดวยอบายอยางน." บทวา โอปานภต มความวา (สกลของทาน) แตงไวแลว คอ เตรยมไวแลวเปนดจบอนา ? [๑๙๗] บทวา กล ไดแก นเวศน. สองบทวา ทาตพพ มเยยาส มความวา พระผมพระภาค ทรงตดเตอนวา "ทานอยาตดไทยธรรมของนครนถเหลานเสยเลย, แต ทานพงสาคญซงไทยธรรม อนตนควรใหแกนครนถเหลานน ผมาถง เขาแลว." บทวา โอกาโร ไดแก ความกระทาตา คอ ความเปน ของทราม. บทวา สามกกสกา ไดแก (ธรรมเทศนา) ทพระองคเอง ทรงยกขน, อธบายวา ไมทวไปแกพระสาวกเหลาอน. บทวา อททสสกต ไดแก มงสะทเขาทาเฉพาะ (ตน).


บทวา ปฏจจกมม มความวา มงสะทเขาเจาะจงตนกระทา อกอยางหนง คาวา "ปฏจจกรรม" น เปนชอของนมตกรรม. แม มงสะ ทานเรยกวา "ปฏจจกรรม" น เปนชอของนมตกรรม. แม มงสะ ทานเรยกวา "ปฏจจกรรม" กเพราะเหตวา ในมงสะนม ปฏจจกรรมนน. จรงอย ผใดบรโภคมงสะเหนปานนน, ผนน ยอม เปนผรบผลแหงกรรมนน. จงอย ผใดบรโภคมงสะเหนปานนน, ผนน ยอม แมแกผนน เหมอนมแกผฆาเอง. บทวา น ชรนต มความวา ทานผมอายเหลานน เมอกลาว ตอย ชอยอมไมสรางไป, อธบายวา ยอมไมมถงทสดแหงการกลาว ต. กถาแสดงมงสะมความบรสทธโดยสวนสาม ไดกลาวไวแลวใน อรรถกถาแหงสงฆเภทสกขาบท.๑

[วาดวยกปปยภม] บทวา ปจจนตม น สกวาตรส แตวา ถงวหารใกลกควร จะสมมตได เพราะพระบาลทตรสไววา ย สงโฆ อากงขต แปล วา "สงฆหวงจะสมมตทใด." แมจะไมสวดกรรมวาจา สมมตดวย อปโลกนแทน กควรเหมอนกน. บทวา สกฏปรวตตก มความวา พกอย ประหนงทาใหหอม ลอมดวยเกวยนทงหลาย. บทวา กาโกรวสทท ไดแก เสยงรองกองแหงกาทงหลาย ซงประชมกน แตเชามดทเดยว เพอตองการจะกนเหยอทเขาทงแลว ๑. สมนต. ทตย ๑๑๕.


ในทนน ๆ. พระเถระชอยโสชะ เปนบรษเลศแหงบรรพชตหารอย ในเวลาจบกปลสตร. วนจฉยในบทวา อสสาวนนตก เปนตน พงทราบดงน :- กปปยภม ชออสสาวนนตกา พงทากอนอยางน ทอยใด เขา ทาเสยบบนเสาหรอในเชงฝา, ศลาทรองเสาภายใตทอยนน มคตอยาง พนดนเหมอนกน. กแล เมอจะใหตงเสาแรก หรอเชงฝาแรก ภกษหลายรปพง ลอมกนเขา เปลาวาจาวา กปปยกฏ กโรม แปลวา "เราทา กปปยกฏ." [๑๙๘] เมอชนทงหลายชวยกนยกขนใหตงลง, พง จบเองหรอยกเองกได ใหตงเสาหรอเชงฝา. สวนในกรนทและมหาปจจร ทานแกวา "ภกษทงหลาย พง ใหตงลงกลาววา "กปปยกฏ กปปยกฏ." ในอนธกอรรถกถา แกวา พงกลาววา สงฆสส กปปยกฏ อธฏาม แปลวา "ขาพเจา อธษฐานกปปยกฏเพอสงฆ." แต ถงแมจะไมกลาวคานน ยอมไมมโทษในเพราะคาทกลาวแลว ตาม นยทกลาวไวในอรรถกถาทงหลายเทานน. แตในอธการวาดวยการ ทากปปยภม ชอ อนสสาวนนตการน มลกษณะททวไปดงน ขณะท เสาตงลง และขณะทจบคา เปนเวลาพรอมกน ใชได. แตถา เมอ คายงไมทนจบ เสาตงลงกอน, หรอเมอเสานนยงไมทนตงลง คาจบ เสยกอน, กปปยกฏ ไมเปนอนไดทา. เพราะเหตนนแล ในมหา- ปจจร ทานจงแกวา "ภกษมากองคดวยกน พงลอมกนเขาแลว


กลาว. ดวยวา ความจบคาและความตงลงแหงเสาของภกษรปหนง ในภกษเหลาน จกมพรอมกนไดเปนแน." กแล ในกฎทงหลายทม ฝากอดวยอฐ ศลาหรอดนขางใตถนจะกอกตามไมกอกตาม ; ภกษ ทงหลายปรารถนาจะใหตงฝาขนตงแตอฐหรอศลา หรอกอนดนอนใด, พงถอเอาอฐหรอศลา หรอกอนดนอนนน กอนอนอนทงหมด ทา กปปยกฏตามนยทกลาวแลวนนแล, แตอฐเปนตน ทกอขนบนพน ภายใตแหงอฐกอนแรกเปนตนแหงฝา ไมควร. สวนเสายอมขนขางบน, เพราะเหตนน เสาจงควร. ในอนธอรรถกถาแกวา "จรงอย เมอใชเสา พงอธษฐานเสา สตนทสมม, เมอใชฝาทกออฐเปนตน พงอธษฐานอฐสองสามแผน ทสมม." แตถงกปปยกฏทไมทาอยางนน กไมมโทษ เพราะวา คาทกลาวไวในอรรถกถาทงหลายเทานน ยอมเปนประมาณ. กปปยกฏ ชอ โคนสาทกา มสองอยาง คอ อารามโคนสาทกา หนง วหารโคนสาทกาหนง. ในสองอยางนน ในวดใด อารามก ไมไดลอม, เสนาสนะทงหลายกไมไดลอม [๑๙๙ ] วดน ชออาราม- โคนสาทกา; ในวดใด เสนาสนะลอมทงหมด หรอลอมบางสวน, อารามไมไดลอม, วดน ชอวหารโคนสาทกา. ขอทอารามไมไดลอม นนแล เปนประมาณในโคนสาทกาทงสองอยาง ดวยประการฉะน. แตในกรนทและมหาปจจรแกวา "อารามทลอมกงหนงกด ลอม มากกวากงกด จดเปนอารามทลอมได." ในอารามทลอมกงหนง เปนตนน ควรจะไดกปปยกฏ.


บทวา คหปต มความวา ชนทงหลายทาอาวาสแลวกลาววา "ขาพเจาถวายกปปยกฏ, ขอทานจงใชสอยเถด." กปปยกฏน ชอคฤหบด. แมเขากลาวา "ขาพเจาถวายเพอทากปปยกฏ" ดงน ยอมควรเหมอนกน. สวนในอนธกอรรถกาแกวา "ของทรบจาก มอของสหธรรมมกทเหลอเวนภกษเสย และของเทวดาและมนษย ทงปวง ของเปนสนนธและของทคางภายใน เปนของ ๆ สหธรรมก ทเหลอ และของเทวดามนษยเหลานน ยอมควรแกภกษ , เพราะเหต นน เรอนแหงสหธรรมกเหลานน หรอกปปยกฏทสหธรรมกเหลานน ถวาย จงเรยกวา "คฤหบด." มใชแตเทานน ทานยงกลาวอกวา "เวนวดของภกษสงฆเสย ทอยพวกนางภกษณ หรอของพวก อารามกบรษ หรอของพวกเดยรถย หรอของเหลาเทวดา หรอของ พวกนาค หรอแมวมานแหงพวกพรหม ยอมเปนกปปยกฏได." คานน ทานกลาวชอบ; เพราะวา เรอนเปนของสงฆเอากด เปนของภกษ กด เปนกฏของคฤหบด ไมได. กปปยกฏ ทภกษสวดประกาศทาดวยกรรมวาจา ชอสมมตกา ฉะนแล. อามสใดคางอยในกปปยภมสเหลาน, อามสนนทงหมด ไมนบ วา อนโตวตถะ เพราะวา กปปยกฏ พระผมพระภาคทรงอนญาต เพอปลดเปลองอนโตวตถะและอนโตปกกะ ของภกษและภกษณทง หลาย, สวนอามสใด เปนของสงฆกด เปนของบคคลกด เปนของ ภกษหรอภกษณกด ซงเกบคางไวในเรอน ซงพอจะเปนอาบตเพราะ


สหไสยได ในอกปปยภม คางอยแมราตรเดยว, [๒๐๐] อามสนน เปนอนโตวตถะ และอามสทใหสกในเรอนนน ยอมจดเปนอนโต- ปกกะ; อามสนนไมควร. แตของทเปนสตตาหกาลกและยาวชวก ควรย. วนจฉยในอนโตวตถะและอนโตปกกะนน พงทราบดงน :- สามเณรนาอามสมขาวสารเปนตน ของภกษมาเกบไวใน กปปยกฏ รงขน หงถวาย, อามสนน ไมเปนอนโตวตถะ. สามเณรเอาของสงใดสงหนงมเนยใสเปนตน ทเกบไวใน อกปปยกฏ ใสลงในอามส มขาวสกเปนตนนนถวาย, อามสนน จดเปนมขสนนธ. แตในมหาปจจรแกวา "อามสนนเปนอนโตวตถะ." ความกระทาตางกนในมขสนนธและอนโตวตถะนน กเพยงแตชอ เทานน. ภกษเอาเนยในทเกบไวในอกปปยกฏ และผกทเปนยาวชวก ทอดเขาดวยกนแลวฉน ผกนนเปนของปราศจากอามส ควรฉนไดเจด วน. ถาภกษฉนปนกบอามส, ผกนนเปนอนโตวตถะดวย เปนสาม- ปกกะดวย. ความระคนกนแหงกาลกทกอยาง พงทราบโดยอบายน. ถามวา กกปปยกฏเหลาน เมอไรจะละวตถเลา ? ตอบวา ควรทราบอสสาวนนตกากอน กปปยกฏในทเขาทา เสยบบนเสา หรอในเชงฝา, กปปยกฏนน จะละวตถ ตอเมอเสา และเชงฝาทงปวงถกรอเสยแลว. แตถาชนทงหลายเปลยนเสาหรอ เชงฝาเสย , เสาหรอเชงฝาใด ยงคงอย, กปปยกฏยอมตงอยบนเสา


หรอเชงฝานน; แตยอมละวตถ ตอเมอเสาหรอเชงฝาถกเปลยนแลว ทงหมด. กปปยกฏทกอดวยอฐเปนตน ยอมละวตถ ในเวลาทวตถ ตาง ๆ เปนตนวาอฐหรอศลาหรอกอนดน ทวางไวเพอรองฝาบนทซง กอขน เปนของพนาศไปแลว. สวนกปปยกฏทอธษฐานดวยอฐเปนตน เหลาใด, เมออฐเปนตนเหลานน แมถกรอเสยแลว แตอฐเปนตนอน จากอฐเดมนน ยงคงทอย กปปยกฏ ยงไมละวตถกอน. กปปยกฏ ชอโคนสาทกา ยอมละวตถ ตอเมอเขาทาการลอมดวยกาแพงเปนตน ภกษควรไดกปปยกฏในอารามนนอก. [๒๐๑] แตถา เครองลอมม กาแพงเปนตนของพงไปทนน ๆ แมอก, โคทงหลาย ยอมเขา ไปทางทพงนน ๆ; กฏนน ยอมกลบเปนกปปยกฏอก. สวนกปปยกฏ สองชนดนอกน จะละวตถ ตอเมอเครองมงทงปวงผพงหมดไป เหลอแตเพยงกลอน. ถาบนกลอนทงหลาย ยงมเครองมงเปนผนตด กนเปนแถบ แมหยอมเดม, ยงรกษาอย. ถามวา "กในวดใด ไมมกปปยภมทงสเหลาน, ในวดนน จะพงทาอยางไร ?" ตอบวา "ภกษพงใหแกอนปสมบน ทาใหเปนของเธอแลวฉน." ในขอนน มเรองสาธก ดงน :- ไดยนวา พระกรวกตสสเถระผหวหนาแหงพระวนยธร ไดไป สสานกของพระมหาสวตเถระ. ทานเหนหมอเนยใสดวยแสงประทป จงถามวา "นนอะไร ขอรบ ?" พระเถระตอบวา "ผมอาย หมอเนยใส เรานามาจากบาน


เพอตองการฉนเนยใส ในวนทมอาหารนอย." ลาดบนน พระตสสเถระจงบอกกบทานวา "ไมควร ขอรบ." ในวนรงขน พระเถระจงใหเกบไวทหนามข. รงขนอกวนหนง พระตสสเถระมาเหนหมอเนยใสนน จงถามอยางนนแล แลวบอกวา "การเกบไวในทซงควรเปนอาบตเพราะสหไสย ไมสมควร ขอรบ." รงขน พระเถระใหยกออกไปเกบไวขางนอก. พวกโจรลก หมอเนยใสนนไป. ทานจงพดกะพระตสสเถระผมาในวนรงขนวา "ผม อาย เมอทานบอกวา "ไมควร" หมอนนเกบไวขางนอก ถกพวก โจรลกไปแลว." ลาดบนน พระตสสเถระ จงแนะทานวา "หมอเนยใสนน พงเปนของอนทานควรใหแกอนปสมบนมใชหรอ ขอรบ ? เพราะวา ครนใหแกอนปสมบนแลว จะทาใหเปนของเธอฉน กยอมควร." [วาดวยปญจโครสและเสบยงทาง] เรองเมณฑกเศรษฐ ชดเจนแลว. กแตวา ในเรองเมณฆกเศรษฐน คาวา อนชานาม ภกขเว ปจ โครเส มความวา "ภกษทงหลาย เราอนญาตใหภกษฉน โครสหา เหลาน ดวยการบรโภคแผนกหนงบาง." [๒๐๒] วนจฉยในคาวา ปาเถยย ปรเยสต น พงทราบ ดงตอไปน :- ถาชนบางจาพวกทราบแลวถวายเองทเดยว, อยางนนนนเปน การด; ถาเขาไมถวาย, พงแสวงหาจากสานกญาตและคนปวารณา


หรอดวยภกขาจารวตร; เมอไมไดดวยอาการอยางนน พงของจาก สานกแหงคนทไมใชญาตไมใชผปวารณากได. ในทางทจะตองไป เพยงวนเดยว พงแสวงหาเสบยงเพอประโยชนแกอาหารวนเดยว. ในทางไกล ตนจะขามกนดารไปไดดวยเสบยงเทาใด พงแสวงหา เทานน. [วาดวยนาอฏฐบาน] สองบทวา กาเชห คาหาเปตวา มความวา ใชคนใหขน หมอนาผลพทรา ซงปรงดแลว พนหมอ ดวยหาบหารอย. คาวา เอตสม นทาเน เอตสม ปกรเณ ธมม กถ กตวา มความวา พระผมพระภาคทรงทาธรรมกถา โดยนยเปนตนวา "ภกษ ทงหลาย ดละ เมอเธอไมดมนาปานะ ชอวาไมยงวาทะใหเกดขน วา "พวกสาวกของพระสมณโคดม เปนผมกมากดวยปจจย," และ ชอวา ไดทาความเคารพในเรา, และชอวา ทานทงหลายไดยงความ เคารพอนดใหเกดแกเรา; เราเสอมใสเปนอยางด ดวยเหตน ของทาน ทงหลาย ดวยประการอยางน ;" แลวตรสคาเปนตนวา "ภกษ ทงหลาย เราอนญาต นาปานะแปดอยาง." บรรดานาปานะแปดอยางนน อมพปานะนน ไดแกนาปานะท ทาดวยนาผลมะมวงดบหรอสก. ในมะมวงดบและมะมวงสกสองอยาง นน เมอจะทาดวยมะมวงดบ พงทบมะมวงออนแชนา ผงแดดใหสก ดวยแสงอาทตย แลวกรอง ปรงดวยนาผง นาตาลกรวดและการบร


เปนตน ทรบประเคนในวนนน. อมพปานะทภกษทาอยางน ยอม ควรในปเรภตเทานน. สวนอมพปานะทพวกอนปสมบนทา ซงภกษ ไดมารบประเคนในปเรภต ยอมควร แมดวยบรโภคเจออามสใน ปเรภต; ทรบประเคนในปจฉาภต ยอมควร โดยบรโภค ปราศจาก อามส จนถงเวลาอรณขน. ในนาปานะทกชนดกนยน. อนง ในนาปานะเหลานน ชมพปานะ นน ไดแก นาปานะ ททาดวยผลหวา. โจจปานะ นน ไดแก นาปานะททาดวยผลกลวยมเมลด. [๒๐๓] โมจปานะ นน ไดแก นาปานะททาดวยผลกลวย ไมมเมลด. มธกปานะ นน ไดแก นาปานะททาดวยรสชาตแหงผลมะซาง. และ มธกปานะ นน เจอนาจงควร, ลวน ๆ ไมควร. มททกปานะ นน ไดแก นาปานะทเขาคนผลจนทนในนาทา เหมอน อมพปานะ. สาลกปานะ นน ไดแก นาปานะทเขาคนเงาอบลแดงและ อบลเขยวเปนตนทา. ผารสกปานะ นน ไดแก นาปานะททาดวยผลมะปราง ยาง อมพปานะ. อฏฐบานเหลาน เยนกด สกดวยแสดงอาทตยกด ยอม ควร. สกดวยไฟไมควร.


[วาดวยรสสอยาง] ธญญผลรส นน ไดแก รสแหงขาวเจดชนด.๑

ฑากรส นน ไดแก รสแหงผกทสด. จรงอย รสแหงผก ทเปนยาวกาลก ยอมควรในปเรภตเทานน. รสแหงผกทเปนยาว- ชวกทสกพรอมกบเนยใสเปนตน ทรบประเคนเกบไว ควรฉนได เจดวน. แตถารสแหงผกนน สกดวยนาลวน, ควรฉนไดจนตลอด ชวต. ภกษจะตมผกทเปนยาวชวกนนใหสกพรอมกบนมสดเปนตนเอง ไมควร, แมทชนเหลาอนใหสกแลว ยอมนบวารสผกเหมอนกน. สวนในกรนท แกวา "รสแมแหงผกซงเปนยาวกาลก ทคนในนาเยน ทากด สกดวยแสงอาทตยกด ยอมควร. วนจฉยในขอวา เปตวา มธกปปผรส น พงทราบดงน :- รสดอกมะซางจะสกดวยไฟ หรอสกดวยแสงอาทตยกตาม ยอมไมควร ในปจฉาภต. ชนทงหลายถอเอารสดอกไมอนใดซง สกแลว ทาใหเปนนาเมา, รสแหงดอกไมนน ยอมไมควรแตตน แม ในปเรภต. สวนดอกมะซาง จะสดหรอแหง หรอควแลว หรอ คลมนาออยแลวกตามท, เขายงไมทาเปนนาเมา จาเดมแตดอก ชนดใด, ดอกชนดนนทงหมด ยอมควรในปเรภต. รสออยท ๑. ๑. สาล [ศาล] ขาวสาล Rice. ๒. วห [วรห ] ขาวเปลอก Rice. Pabby. ๓. กทรส [กทรษ] หญากบแก ขาวชนดหนง A kind of grain" ๔. โคธม [โคธม] ขาวละมาน wheat" ๕. วรก [วรก ] ลกเดอย The bean Phaseolus trilobus" ๖. ยว [ยว] ขาวยวะ Corn, barlys. ๗. กงค หรอ กงค [กงค] ขาวฟาง Pamic seed.


ไมมกาก ควรในปจฉาภต. รสสอยางเหลาน อนพระผมพระภาค เมอทรงอนญาตนาปานะ ไดทรงอนญาตไวดวยประการฉะนแล. [วาดวยผกและแปง] [๒๐๔] เรองแหงมลละชอโรชะ ชดเจนแลวทงนน. บรรดาบทเหลานน สองบทวา สพพจ ฑาก ไดแก ผก ชนดในชนดหนง ซงทอดดวยเนยใสเปนตนกด ไมไดทอดกด. บทวา ปฏขาทนย ไดแก ของควรเคยวทแลวดวยแปง. ไดยนวา เจาโรชะใหตกแตงของทงสองอยางน สนทรพยไปแสนหนง. สองบทวา สงคร อกส มความวา ไดทาขอบงคบ. หลายบทวา อฬาร โข เต อท มความวา การตอนรบ พระผมพระภาคของทานน เปนกจดแล. หลายบทวา นาห ภนเต อานนท พหกโต มความวา เจาโรชะนน แสดงวา "เราจะไดมาทนดวยความเสอมใสและความ นบถอมาก ซงเปนไปในพระพทธเจาเปนตนหามได." [เรองภกษเคยเปนชางโกนผม] บทวา มชชกา ไดแก เปนผมถอยคาไพเราะ. บทวา ปฏภาเณยยกา มความวา เปนผถงพรอมดวยไหว พรบในศลปะของตน. บทวา ทกขา ไดแก เปนผฉลาดหรอเปนผไมเกยจคราน. บทวา ปรโยทาตสปปา ไดแก ผมศลปะหาโทษมได.


บทวา นาฬยาวาปเกน ไดแก ทะนานและถง. มคาอธบาย วา ชนทงหลายยอมกรอก คอ ยอมใสขาวสารทไดแลว ๆ ใน ภาชนะใด ภาชนะนน ชอ อาวาปกะ แปลวา ถง. วนจฉยในคาวา น ภกขเว นหาปตปพเพน ขรภณฑ น พงทราบดงน :- ภกษผเคยเปนชางโกนผม ไมควรเกบรกษามดโกนไวเลย, แต จะปลงผมดวยมดโกนเปนของผอน ควรอย. ถาจะถอเอาคาจางปลง ไมควร. ภกษใดไมเคยเปนชางโกนผม, แมภกษนนจะรกษามดโกนไว ยอมควร; ถงแมจะถอเอามดโกนเลมนนหรอเลมอนปลงผม กควร. สองบทวา ภาค ทตวา มความวา พงใหสวนทสบ. ได ยนวา การใหสวนทสบน เปนธรรมเนยมเกา ในชมพทวป, เพราะ เหตนน พงแบงเปนสบสวนแลว ใหแกพวกเจาของทดนสวนหนง. [มหาปเทสส] เพอประโยชนทภกษทงหลายจะไดถอไวเปนแบบ พระผมพระ- ภาคจงตรสมหาปเทส (คอ หลกสาหรบอางใหญ) สขอเหลาน วา ย ภกขเว มยา อท น กปปต เปนตน. พระธรรมสงคาหกเถระทงหลาย เมอถอเอาสตรสอบสวนด ในมหาปเทสนน ไดเหนความขอนวา:- ดวยพระบาลวา เปตวา ธผลรส น ธญญชาต เจด ชนด เปนอนหามแลววา ไมควรในปจฉาภต. [๒๐๕] มหาผล


เกาอยาง คอ ผลตาล, ผลมะพราว, ผลขนน, ผลสาเก, นาเตา, ฟกเขยว, แตงไท, แตงโม, ฟกทอง, เปนอนทรงหาม และ อปรณณชาตทกชนด มคตอยางธญญชาตเหมอนกน. มหาผลและ อปรณณชาตนน ไมไดทรงหามไวกจรง, ถงกระนน ยอมเขากบสงท เปนอกปปยะ; เพราะเหตนน จงไมควรในปจฉาภต. นาปานะแปดอยาง ทรงอนญาตไว, นาปานะแหงผลไมเลกม หวาย, มะขาม, มะงว, มะขวด, สะครอ, และเลบเหยยว เปนตน มคตอยางอฏบานแท. นาปานะแหงผลไมเหลานน ไมไดทรงอนญาต ไวกจรง. ถงกระนน ยอมเขากบสงทเปนกปปยะ; เฉพาะฉะนน จงควร. ในกรนทแกวา "จรงอย เวนรสแหงเมลดขาวกบทงสงทอนโลม เสยแลว ขนชอวานาผลไมอน ทไมควร ยอมไมม, นาผลไมทกชนด เปนยามกาลกแท." จวรพระผมพระภาคทรงอนญาตไวหกชนด, จวรอนอกหกชนด ทอนโลมจวรเหลานน คอ "ผาทกละ ผาแควนปตตนนะ ผาเมองจย ผาเมองแขก ผาสาเรจดวยฤทธ ผาเทวดาให" พระธรรมสงคาหกเถระ ทงหลายอนญาตแลว. บรรดาผาเหลานน ผาปตตนนะนน ไดแก ผาทเกดดวยไหม ในปตตนประเทศ. ผาสองชนด เรยกตามชอของประเทศนนเอง. ผา สามชนดนน อนโลมผาไหม, ผาทกละ อนโลมผาปาน, นอกจากน สองชนด อนโลมผาฝายหรอผาทกอยาง. บาตรพระผมพระภาคทรงหามสบเอดอยาง อนญาตสองอยาง คอ


บาตรเหลก บาตรดน. ภาชนะสามอยาง คอ ภาชนะเหลก ภาชนะดน ภาชนะทองแดง อนโลมแกบาตรนนแล. กระตกนา พระผมพระภาคทรงอนญาตไวสามอยาง คอ กระตก โลหะ กระตกไม กระตกผลไม. ภาชนะนาสามอยาง คอ คนโทนา ขน ทองหาว หมอตกนา อนโลมกระตกนาสามอยางนนแล. แตในกรนท แกวา "สงขสาหรบใสนาฉน และขนนา อนโลมแกกระตกเหลานน." ประคดเอวทรงอนญาตไวสองชนด คอ ประคดทอเปนแผน, ประคดไสสกร, ประคดเอวททาดวยผนผา [๒๐๖] และดวยเชอก อนโลมประคดสองชนดนน. รมทรงอนญาตไวสามชนด คอ รมขาว รมราแพน รมใบไม, รมใบไมใบเดยว อนโลมตามรมสามชนดนนเอง; แมของอน ๆ ทเขา กบสงทควรและไมควร ผปฏบตพงพจารณาดบาลและอรรถกถาแลว ทราบตามนยนเถด. [วาดวยกาลกระคนกน] คาวา ตทหปฏคคหต กาเล กปปต เปนตน พระผมพระภาค ตรสหมายเอารสทเจอกนทกอยาง. กถานาปานะเปนของทรบประเคน ปนกนมะพราวทงผล ยงไมไดปอกเปลอก, เอามะพราวออกเสยแลว นาปานะนน ควรแมในเวลาวกาล. พวกทายกถวายขาวปายาสเยน วางกอนสปปไวขางบน, เนยใส ใดไมปนกนขาวปายาส, จะเอาเนยใสนนออกไวฉนเจดวนกควร.


แมในสตตาหกาลกทเหลอ มนาผงและนาตาลทเปนแทงเปนตน กนยนแล. พวกทายถวายบณฑบาต ประดบดวยกระวานและลกจนทร เปนตนบาง, กระวานและลกจนทรเปนตนนน พงยกออกลางไวฉนใด ตลอดชวต. ในขงทเขาใสในยาคถวายเปนตนกด ในชะเอมทเขาใส แมในนามนเปนอาท แลวถวายเปนตนกด มนยเหมอนกนแล. กาลกใด ๆ เปนของมรสระคนปนกนไมไดอยางนน, กาลกนน ๆ แมรบประเคนรวมกน; ลางหรอปอกเสยจนบรสทธแลวฉน ดวยอานาจ แหงกาลของกาลกนน ๆ ยอมควร. แตถากาลกใดเปนของมรสแทรก กนได ปนกนได กาลกนน ยอมไมควร. จรงอย ยาวกาลกยอมชกกาลกทงสามมยามกาลกเปนตน ซงม รสเจอกบตน เขาสสภาพของตน, ถงยามกาลก กชกกาลก แมสองม สตตาหกาลกเปนตน เขาสสภาพของตน, สตตาหกาลกเลา ยอมชก ยาวชวกทระคนเขากบตน เขาสสภาพของตนเหมอนกน, ๒๐๗ เพราะฉะนน พงทราบสนนษฐานวา "ยาวชวกทรบประเคนในวนนน กด รบประเคนในวนกอน ๆ กด ปนกบสตตหกาลกนน ซงรบ ประเคนในวนนน ควรเพยงเจดวน, ปนกบสตตาหกาลกทรบประเคน ไวสองวน ควรเพยงเจดวน, ปนกบสตตาหกาลกทรบประเคนไวสามวน ควรเพยงหาวน, ปนกบสตตาหกาลกทรบประเคนไวเจดวน ควรในวน นนเทานน." กเพราะเหตนนแล พระผมพระภาคจงไมตรสวา "ภกษ ทงหลาย ยาวชวกทรบประเคนในวนนน ปนกบสตตาหกาลก (ควร


เจดวน)," ตรสวา ยาวชวกทรบประเคนแลว (ปนกบสตตาหกาลก) ควรเจดวน." กเมอกาลกสามนกาวลวงกาล ยาม และเจดวน พงทราบ อาบตดวยอานาจวกาลโภชนสกขาบท สนนสกขาบท และเภสชช- สกาบท. กแล ในกาลกสน กาลกสอง คอ "ยาวกาลก ๑ ยามกาลก ๑" นเทานน เปนอนโตวตถะดวย เปนสนนธการกะดวย : แตสตตาหกาลก และยาวชวก แมจะเกบไวในอกปปยกฏ กควร. ทงไมใหเกดสนนธ ดวย ดงนแล. คาทเหลอในททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. เภสชชกขนธก วรรณนา จบ.


[๒๐๘] กฐนนกขนธก วรรณนา [เรองภกษชาวเมองปาเฐยยะ] วนจฉยในกฐนกขนธกะ พงทราบดงน :- บทวา ปาเยยกา มความวา เปนชาวจงหวดปาเฐยยะ. มคา อธบายวา "ทางดวยทศตะวนตก ในแควนโกศล มจงหวดชอปาเฐยยะ, ภกษเหลานน มปกตอยในจงหวดนน." คาวา ปาเยยกา นน เปน ชอของพวกพระภททวคคยเถระ ซงเปนพนองรวมพระบดาของพระเจา โกศล. ในพระเถระสามสบรปนน รปทเปนใหญกวาทก ๆ รป เปน พระอนาคาม, รปทดอยกวาทก ๆ รปเปนพระโสดาบน; ทเปนพระ- อรหนต หรอปถชน แมองคเดยวกไมม. บทวา อารกา มความวา มปกตอยปา ดวยอานาจสมาทาน ธดงค, ไมใชสกวาอยปา. ถงในขอทภกษเหลานนเปนผถอบณฑบาต เปนตน กมนยเหมอนกน. อนทจรง คาวา "มปกตอยปา" น ทานกลาวดวยอานาจธดงค ทเปนประธาน แตภกษเหลาน สมาทานธดงคทงสบสามทเดยว. บทวา อทกสงคเห มความวา เมอภมภาคถกนาทวม คอ ขง แชแลว, อธบายวา ทงทดอนทงทลม เปนทมนาเปนอนเดยวกน. บทวา อทกจกขลเล มความวา ในทซงเธอทงหลายเหยยบ


แลวเหยยบแลว นาโคลนยอมกระฉดขนถงตะโพก, ทางลนเชนน. บทวา โอกปณเณห มความวา ชมโชกดวยนา. ไดยนวา จวรของพวกเธอ มเนอแนน, นาซงตกทจวรเหลานน จงไมไหลไป เพราะเปนผาเนอแนน, ยอมตดคางอยเหมอนหอผกไว ; เพราะฉะนน ทานจงกลาววา "มจวรชมโชกดวยนา." ปาฐะวา โอฆปณเณห กม. วนจฉยในคาวา อววทมานา วสส วสมหา น พงทราบ ดงน :- ภกษเหลานน อยไมผาสก เพราะไมมความสาราญดวยเสนาสนะ ในฐานทตนเปนอาคนตกะ และเพราะเปนผกระวนกระวายในใจ ดวย ไมไดเฝาพระผมพระภาค, เพราะฉะนน พวกเธอจงไมทลวา "พวก ขาพระองคไมววาทกน จาพรรษาเปนผาสก." [๒๐๙] ขอวา ธมม กถ กตวา มความวา พระผมพระภาค ตรสสอนอนมตคคยกถาแกภกษเหลานน. เธอทงหมดเทยว ไดบรรล พระอรหตในเวลาจบกถา แลวไดเหาะไปในอากาศ จากทซงตนนง ทเดยว. พระธรรมสงคาหกาจารยทงหลายหมายเอาอนมตคคยกถานน กลาววา ธมม กถ กตวา ภายหลงพระผมพระภาคทรงดารวา "ถาการกรานกฐน จกไดเปนการทเราไดบญญตแลวไซร ภกษ เหลานน จะเกบจวรไวผนหนงแลว มากบอนตรวาสกและอตราสงค จะไมตองลาบากอยางนน ; กธรรมดากรานกฐนน อนพระพทธเจา


ทก ๆ พระองค ทรงบญญตแลว" ดงน. มพระประสงคจะทรง อนญาตการกรานกฐน จงตรสเรยกภกษทงหลายมา, กแล ครนตรส เรยกมาแลว จงตรสคาวา อนชานาม ภกขเว เปนอาท. [วาดวยอานสงสหา] วนจฉยในคานน พงทราบดงน :- ในคาวา อตถตก นาน โว น โว อกษร สกวานบาต, ความวา ผกรานกฐนแลว. จรงอย เมอเปนอยางนน คาวา โส เนส ภวสสต ขางหนา จงจะสมกน. อกอยางหนง บทวา โว น เปนฉฏฐวภตตนนเอง. สวนใน คาวา โส เนส น มความวา จวรทเกดขนนน จกเปนของภกษ ทงหลาย ผกรานกฐนแลวเทยว บรรดาอานสงสหานน ขอวา อนามนตจาโร มความวา กฐน อนสงฆยงไมรอ๑เพยงใด , การเทยวไปไมบอกลา จดควรเพยงนน; คอ จกไมเปนอาบตเพราะจารตตสกขาบท. ขอวา อสมาทานจาโร ไดแก เทยวไปไมตองเอาไตรจวรไป ดวย, ความวา การอยปราศจากจวร จกควร. ขอวา คณโภชน มความวา แมการฉนคณโภชน จกควร. ขอวา ยาวทตถจวร มความวา ตองการดวยจวรเทาใด, จวรเทานน ไมตองอธษฐาน ไมตองวกป จกควร. ๑. อพภต แปลตามพากยเขมรวา "เดาะ".


ขอวา โย จ ตตถ จวรปปาโท มความวา จะเปนจวรของ ภกษสามเณรผมรณภาพในสมาทไดกรานกฐนแลวนน หรอจวรททายก ถวายเฉพาะสงฆ หรอจวรทจายมาดวยคากลปนาของสงฆ ซงเกดขน ในสมานน กตามท, จวรใดเปนของสงฆเกดขนดวยอาการอยางใด อยางหนง, จวรนน จกเปนของพวกเธอ. [วาดวยผไดกรานกฐน] [๒๑๐] วนจฉยในคาวา เอวจ ปน ภกขเว ก น อตถร- ตพพ น พงทราบดงน :- ในมหาปจจรแกวา ถามวา ใครไดกรานกฐน ใครไมได ? ตอบวา วาดวยอานาจแหงจานวนกอน. ภกษหารปเปนอยางตา ยอมไดกราน, อยางสงแมแสนกได. หยอนหารป ไมได. วาดวยอานาจภกษผจาพรรษา. ภกษผจาพรรษาในปรมพรรษา ปวารณาในวนปฐมปวารณาแลว ยอมได, ภกษผมพรรษาขาด หรอ จาพรรษาในปจฉมพรรษา ยอมไมได; แมภกษทจาพรรษาในวดอนก ไมได. และภกษทงปวงผจาพรรษาหลง เปนคณปรกะของภกษผจา พรรษาตนกได, แตพวกเธอ ไมไดอานสงส; อานสงสยอมสาเรจแก พวกภกษนอกนเทานน. ถาภกษผจาพรรษาตน มสรปหรอสามรปหรอ สองรปหรอรปเดยว, พงนมนตภกษผจาพรรษาหลงมาเพมใหครบคณะ แลว กรานกฐนเถด. ถาภกษผจาพรรษาตน มสรป, มสามเณรอาย ครบอยรปหนง, หากสามเณรนนอปสมบทในพรรษาหลง, เธอเปน


คณปรกะได ทงไดอานสงสดวย. แมในขอวา "มภกษสาม สามเณรสอง, มภกษสอง สามเณร สาม, มภกษรปเดยว สามเณรส" น กมนยอยางนแล. ถาภกษผ จาพรรษาตน ไมเขาใจในการกรานกฐน, พงหาพระเถระผกลาวคมภร ขนธกะ ซงเขาใจในการกรานกฐน นมนตมา; ทานสองใหสวดกรรม- วาจา ใหกรานกฐน และรบทานแลวจกไป. สวนอานสงสยอมสาเรจ แกภกษนอกนเทานน. [วาดวยผถวายกฐน] กฐนใครถวาย จงใชได ? บคคลผใดผหนง จะเปนเทวดาหรอมนษยหรอสหธรรมกทง หา๑ คนใดคนหนงถวายกใชได. ธรรมเนยมของผถวายกฐน มอย; ถาเขาไมรธรรมเนยมนน [๒๑๑] จงถามวา "กฐนควรถวายอยางไร เจาขา" ภกษพงบอก เขาอยางนวา "ควรถวายผาพอทาไตรจวรผนใดผนหนงได ในเวลา กลางวน วา "พวกขาพเจาถวายผากฐนจวร," ควรถวายเขมเทานเลม ดายเทาน นายอมเทาน เพอจวรนน และถวายยาคและภตแกพวก ภกษเทานรป ผชวยทา." ฝายภกษผจะกรานกฐน พงกรานกฐนซง เกดขนโดยธรรมโดยชอบ. เมอจะกราน ตองรจกธรรมเนยม. ๑. สหธรรมกหา คอ ภกษ, ภกษณ, สกขมานา, สามเณร, สามเณร.


จรงอย แมผาทเปอนนาขาว โดยสบเนองมาแตเรอนชางหก ทเดยว กใชไมได, แมผาเกากใชไมได; เพราะฉะนน ไดผาสาหรบ กรานกฐนแลว ตองซกใหสะอาด ตระเตรยมเครองมอสาหรบทาจวร มเขมเปนตนไวแลว พรอมดวยภกษทงหลาย ชวยกนเยบยอมจวรท เยบเสรจ ใหกปปพนทแลวกรายกฐนในวนนนทเดยว. ถากฐนนน ยงไมทนไดกราน, ผอนนาผากฐนมา; และถวายผาอานสงสกฐนอน ๆ เปนอนมาก, ผใดถวายอานสงสมาก, พงกรานดวยผากฐนของผนน เถด. แตตองชแจงใหทายกอกฝายหนงยนยอม. [วาดวยผควรกราน] กกฐนใครควรกราน ? สงฆใหจวรกฐนแกภกษใด, ภกษนนควรกราน. กสงฆควรใหใครเลา ? ภกษใดมจวรแก, ควรใหแกภกษนน. ถาภกษมจวรเกาหลายรป พงใหแกผเฒา. ในหมผเฒาเลา ภกษใดเปนมหาบรษสามารถทาจสวร เสรจทนกรานวนนน, ควรใหแกภกษนน ถาผเฒาไมสามารถ; ภกษ ผออนกวาสามารถ; พงใหแกเธอ. แตสงฆควรทาความสงเคราะหแก พระมหาเถระ, เพราะฉะนน สงฆพงเรยนทานวา "ขอทานจงรบเถด, พวกขาพเจาจกชวยทาถวาย." ในไตรจวรผนใดคราครา, [๒๑๒] ควรใหเพอประโยชนแกผนนน. ตามปกตพระมหาเถระครองจวรสอง ชน พงใหเพอพอทาไดสองชน. ถาแมทานครองจวรชนเดยวแตเนอ


แนน, แตผากฐนเนอบาง; พงใหใหพอสองชนทเดยว เพอจะได เหมาะสมทรง. ถงแมทานพดอยวา "เมอไมไดเรากจะครองชนเดยว" กควรใหสองชน, แตถาภกษใดเปนผมปกตโลภ, ไมควรใหแกภกษ นน. ทานผรบนนเลา กไมควรรบดวยคดวา "เรากรานกฐนแลว, ภายหลงจกเลาะออกทาเปนจวรสองผน." [วาดวยกฐนวตร] กแล เพอจะแสดงวธทจะพงใหแกภกษทสงฆจะให พระผมพระ ภาค ทรงปรารภวา "ภกษทงหลาย กแล กฐนอนภกษพงกรานอยาง น " ดงนแลว จงตรสกรรมวาจาสาหรบใหกอน มคาวา สณาต เม ภนเต เปนตน. กเมอกฐนอนสงฆใหอยางนแลว, หากผากฐนนน เปนของมบรกรรมเสรจสรรพแลว, อยางนนเปนการด: หากม บรกรรมยงไมเสรจ แมภกษรปหนง จะไมชวยทาดวยถอตววา "เรา เปนเถระ " หรอวา "เราเปนพหสสตะ" ดงนไมได; การซกเยบ และยอม ภกษทงหมดตองประชมชวยกนใหสาเรจ กขอนชอกฐนวตร ทพระพทธเจาทรงสรรเสรญ. จรงอย พระผมพระภาค ทรงพระนามวาปทมตตระกไดทรงทา กฐนวตรมาแลว ในอดตกาล. ไดยนด พระอครสาวกของพระองค ชอสชาตเถระ ไดรบกฐน. พระศาสดาไดทรงนงทากฐนวตรนน พรอม ดวยภกษหกลานแปดแสนรป.


[วธกราน] อนภกษผกราน พงถอเอาผากฐนททาสาเรจสรรพแลวกรานกฐน ตามวธททานกลาวไวในคมภรบรวาร๑ มคาเปนตนวา "ถาประสงค จะกรายกฐนดวยสงฆาฏ, พงถอนสงฆาฏเกา, อธษฐานสงฆาฏใหม, พงลนวาจาวา ขาพเจากรานกฐน ดวยสงฆาฏน." [๒๑๓] กแล ครน กรานแลว พงใหภกษทงหลายอนโมทนาตามวธททานกลาวไวในคมภร บรวาร๒ มคาเปนอาทอยางนแลวา "ภกษผกรานกฐนนน พงเขาไป หาสงฆกระทาผาอตราสงคเฉวยงบาขางหนง ประฌนมอกลาวอยางน วา "ทานเจาขา กฐนของสงฆกรานแลว, การกรานกฐนเปนธรรม, ขอทานทงหลายอนโมทนาเถด;" ภกษผอนโมทนาเหลาน พงทาผา อตราสงคเฉวยงบาขางหนง ประฌนมอกลาวอยางนวา "ผมอาย กฐนของสงฆกรานแลว, การกรานกฐนเปนธรรม, เราอนโมทนา;" ฝายพวกภกษนอกน พงอนโมทนา. กฐนเปนอนภกษทก ๆ รปกราน แลว ดวยประการอยางน. แทจรง ในคมภรบรวาร๓ ทานกลาววา "กฐนเปนอนบคคล สองฝาย คอ ผกรานหนง ผอนโมทนาหนง กรานแลว." ทงไดกลาว ไวอกวา "สงฆหาไดกรานกฐนไม, คณะหาไดกรานกฐนไม, บคคล กรานกฐน; แตเพราะสงฆอนโมทนา เพราะคณะอนโมทนา เพราะ บคคลกราน กฐนไดชอวา สงฆไดกราน คณะไดกราน บคคลได ๑. ปรวาร. ๔๓๕. ๒. ปรวาร. ๔๓๖. ๓. นย-ปรวาร. ๔๓๘.


กราน." กเมอกฐนกรานแลวอยางนน, ถาแลพวกทายกถวายอานสงส ทนามาพรอมกบกฐนจวรวา "ภกษรปใดไดรบผากฐนของพวกขาพเจา พวกขาพเจาถวายแกภกษรปนน" ดงน, ภกษสงฆไมเปนใหญ. ถา เขาไมทนไดสงเสยไว ถวายแลวกไป, ภกษสงฆเปนใหญ; เพราะเหต นน ถาแมจวรทเหลอทงหลาย ของภกษผกรายเปนของชารด, สงฆ พงอปโลกนใหผาเพอประโยชนแกจวร แมเหลานน. สวนกรรมวาจา คงใชไดครงเดยวเทานน. ผาอานสงสกฐนทยงเหลอ พงแจกกนโดย ลาดบแหงผาจานาพรรษา. เพราะไมมลาดบ พงแจกตงแตเถรอาสน ลงมา. [ ๒๑๔] ครภณฑไมควรแจก. แตถาในสมาเดยวมหลาย วหาร, ตองใหภกษทงปวงประชมกรานกฐนในทเดยวกน ; จะกรานกน เปนแผนก ๆ ไมควร. [อนตถตาการและอตถตาการ] กบดน เพอจะแสดงวธทกฐนจะเปนอนกราน และไมเปนอน กรานโดยพสดาร พระผมพระภาคจงตรสวา "ภกษทงหลาย กแลกฐน เปนอนกรานแลวดวยอยางน, ไมเปนอนกรานแลวดวยอยางน" เมอ จะทรงแสดง อกรณยกจ มหาภมกะ และอนตถตลกษณะกอน จงทรง แสดงอาการยสบส มคาวา "อลลขตมตเตน" เปนตน; ตอจากนน ไป เมอจะทรงแสดงอตถตลกษณะ จงทรงแสดงอาการสบเจด มคา วา อหเตน อตถต เปนอาท. จรงอย แมในคมภรบรวาร ทานก ไดกลาวลกษณะอยางนเหมอนกนวา "กฐนไมเปนอนกรานดวยอาการ


ยสบส, กฐนเปนอนกรานดวยอาการสบเจด." บรรดาบทเหลานน บทวา อลลขตมจตเตน ไดแก ดวยสกวา กะประมาณดานยาวและดานกวาง. จรงอย เมอจะกะประมาณ ยอมใช เลบเปนตนกรด แสดงทกาหนดตดอนนน, หรอทหนาผากเปนตน เพอจาประเทศนน ๆ เพราะเหตนน การกะประมาณนนพระผมพระ ภาคจงตรสวา "สกวายกขนจด." บทวา โธวนมตเตน คอ ดวยสกวาซกผากฐน. บทวา จวรวจารณมตเตน คอ ดวยสกวากะอยางนวา "จงเปน จวรหาขนฑ" หรอวา "จงเปนจวรเจดขณฑ" หรอวา "จงเปน จวรเกาขณฑ" หรอวา "จงเปนจวรสบเอดขณฑ." บทวา เฉทนมตเตน คอ ดวยสกวาตดผาตามทกะไวแลว. บทวา พนธนมตเตน คอ ดวยสกวาเนาดวยดายเนา. บทวา โอวฏฏยกรณมตเตน คอ ดวยสกวาเยบตามยาวตาม แนวดายทเนา. บทวา กณฑสกรณมตเตน คอ ดวยสกวาตดหวงผา. บทวา ทฬหกมมกรณมตเตน คอ ดวยสกวาเยบผาดามสอง ผนตดปะกนเขา. [๒๑๕] อกอยางหนง มความวา "ดวยสกวาเยบกฐน ทา ใหเปนผาดามทองแหงผาดามผนแรกทเชอมตดไวแลว" ดงนบาง. ในมหาปจจร กลาววา "ดวยตดผารองจวรปกต." สวนใน


กรนท กลาววา "ดวยสกวาเชอมผาดามทองเขา เพอทาจวรทเยบไว ชนเดยวตามปกตใหเปนสองชน. บทวา อนวาตกรณมตเตน คอ ดวยสกวาตดอนวาตดานยาว. บทวา ปรกณฆกรณมตเตน คอ ดวยสกวาตดอนวาตดานกวาง. บทวา โอวฏเฏยยกรณมตเตน คอ ดวยสกวาเพมผาดาม เขา. อกอยางหนง ดวยสกวาถอเอาผาจากจวรกฐน ตดเขาทผาจวร กฐนผนอน. บทวา กมพลมททนมตเตน คอ ดวยจวรทใสลงในนายอม เพยงครงเดยว มสดงงาชาง หรอสดงใบไมเหลอง. แตถาแมยอม ครงเดยวหรอสองครง กไดส, ใชได. บทวา นมตตกเตน คอดวยผา ทภกษทานมตอยางนวา "เรา จกกรานกฐนดวยผาน." จรงอย ในคมภรบรวารทานกลาวไวเพยง เทาน แตในอรรถกถาทงหลายกลาววา ดวยผาทภกษทานมตไดมา อยางนวา "ผานด, อาจกรานกฐนดวยผานได." บทวา ปรกถาเตน คอ ดวยผาทภกษใหเกดขนดวยพด เลยบเคยงอยางนวา "การถวายผากฐน สมควรอย, ทายกเจาของ กฐนยอมไดบญมาก" ขนชอวา ผากฐน เปนของบรสทธจรง ๆ จง จะสมควร, แมมารดาของตน กไมควรออกปากขอ, ตองเปนดงผาท


ลอยมาจากอากาศนนแล จงจะเหมาะ. บทวา กกกกเตน คอ ดวยผาทยมมา. ในบทวา สนนธกเตน น สนนธม ๒ อยาง คอกรณสนนธ ๑ นจยสนนธ ๑ ในสนนธ ๒ อยางนน การเกบไวทาไมทาเสยให เสรจในวนนนทเดยว ชอกรณสนนธ. สงฆไดผากฐนในวนน แต ถวายในวนรงขน, นชอนจยสนนธ. [๒๐๖] บทวา นสสคคเยน คอ ดวยผาทขามราตร. แมใน คมภรบรวาร ทานกกลาววา "ผาทภกษกาลงทาอย อรณขนมา ชอผานสสคคย. บทวา อกปปกเตน คอ ดวยผาทไมไดทากปปพนท. ในขอวา อตร สงฆาฏยา เปนตน มความวา กฐนทกราน ดวยผาลาดเปนตน ซงเปนผาอน นอกจากผาสงฆาฏ ผาอตราสงค และผาอนตรวาสก, ไมเปนอนกราน ขอวา อ ตร ปจเกน วา อตเรกปจเกน วา มความ วา กฐนทกรานดวยผาททาเปนหาขนฑ หรอเกนกวาหาขณฑ แสดง มหามณฑลและอฑฒมณฑลเทานน จงใชได. ดวยวา เมอทาอยางนน จวรเปนอนทาไดมณฑล, เวนจวรนนเสย กฐนทกรายดวยผาอนท ไมไดตด หรอดวยผาทมขณฑสอง มขณฑสาม มขณฑสใชไมได. ขอวา อตร ปคคลสส อตถารา มความวา กฐน ไม เปนอนกราน ดวยการกรานของสงฆ หรอของคณะอน เพราะเวน


การกรานของบคคลเสย. ขอวา นสสมฏโฐ อนโมทต มความวา ภกษผอยภายนอก อปจารสมาอนโมทนา. บทวา อหเตน คอ ดวยผาทยงไมไดใช. บทวา อหตกปเปน คอ ดวยผาเทยมใหม คอทซกแลว ครง เดยวหรอสองครง. บทวา ปโลตกาย คอ ดวยผาเกา. บทวา ปสกเลน คอ ดวยผาบงสกลทเกดในเขตยสบสาม. ใน กรนทและมหาปจจร แกวา "ไดแก ดวยจวรทภกษผถอบงสกลทา ดวยผาทตนเทยวขอไดมา." บทวา อาปณเกน มความวา ทายกเกบผาเกาทตกตามประต รานตลาด ถวายเพอประโยชนแกกฐน, กฐนทกรานแลวแมดวยผานน ยอมใชได. บททเหลอพงทราบโดยความแผกจากทกลาวแลว. แตในทนใน อรรถกถามากหลาย ไดกลาวคาเปนตนวา "ธรรมเทาไรยอมเกด พรอมกบการกรานกฐน" คานนทงหดม พระธรรมสงคาหกาจารย ทงหลาย ไดยกขนสบาลในคมภรบรวารไวแลวแล; เพราะฉะนน พง ทราบตามนยทมาแลวในคมภรบรวารนนเถด. เพราะวาขอความไร ๆ แหงการกรายกฐนจะเสยหายไป เพราะไมกลาวคานนไวในทนกหา มได


[๒๑๗ วาดวยการรอกฐน๑] พระผมพระภาค ครนทรงแสดงการกรานกฐนอยางนแลว บดน จะทรงแสดงการรอ จงตรสคาวา กถจ ภกขเว อพภต โหต ก น เปนตน แปลวา "ภกษทงหลาย กกฐนจะเปนอนรออยางไร ?" วนจฉยในคานน พงทราบดงน :- มาตกา นน ไดแก หวขอ อธบายวา แมบท. จรงอย หวขอ ๘ นน ยงการรอกฐนใหเกด. ใน มาตกา เหลานน ทชอวา ปกกมนนตกา เพราะมความ หลกไปเปนทสด. ถงมาตกาทเหลอ กพงทราบอยางน. บทวา น ปจเจสส มความวา เราจกไมมอก. กในการรอกฐนมการหลกไปเปนทสดน จวรปลโพธขาดกอน, อาวาสปลโพธขาดทหลง. จรงอย เมอภกษหลกไปเสยอยางนน จวร ปลโพธยอมขาดในภายในสมาทเดยว, อาวาสปลโพธ ขาดในเมอลวง สมาไป. อนทจรง ถงในคมภรบรวาร ทานกกลาววา "การรอกฐน มการหลกไปเปนทสด พระสคตเจาผ เปนเผาพระอาทตยตรสไวแลว, เมอภกษหลกไปดวย คดวา "เราจกทงอาวาสนเสยละ" ดงน จวรปลโพธ ขาดกอน, อาวาสปลโพธขาดทหลง." สองบทวา จวร อาทาย มความวา ถอเอาจวรทยงไมทา (หลกไป). ๑. ก นทธาร การเดาะกฐน กวา


บทวา พหสมาคตสส มความวา ไปสวดอนทใกลเคยง. สองบทวา เอว โหต มความวา ความราพงอยางนนยอมม เพราะไดเหนเสนาสนะทผาสก หรอสหายสมบตในวดนน. สวนการรอกฐนมความเสรจเปนทสดน อาวาสปลโพธขาดกอน จรงอย อาวาสปลโพธนน ยอมขาด ในเมอสกวาเกดความคดในจต ขนวา "เราจกไมกลบมาละ" เทานน. อนทจรง ถงในคมภรบรวาร ทานกกลาววา "การรอกฐนมความเสรจเปนทสด พระสคตเจาผเปน เผาพระอาทตยไวแลว, เมอภกษหลกไปดวยคดวา "เราจกทงอาวาสนเสยละ" ดงน อาวาสปลโพธขาด กอน จวรปลโพธขาดตอเมอจวรเสรจแลว" แมในการแจกมาตกาทเหลอ พงทราบเนอความโดยนยน แตในมาตกา ทเหลอ มแปลกกนดงน :- [๒๑๘] ในการรอกฐนมความตกลงใจเปนทสด ปลโพธทง สองยอมขาดพรอมกน ในเมอมาตรวาความคดเกดขนวา "เราจกไมให ทาจวรนละ" "เราจกไมกลบละ" ดงนทเดยว. แทจรง (ในคมภร บรวาร) ทานกลาวไววา "การรอกฐนมความตกลงใจเปนทสด พระสคตเจาผ เปนเผาพระอาทตยตรสไวแลว, เมอภกษหลกไปดวย คดวา "เราจกทงอาวาสนเสยละ" ดงน ปลโพธทงสอง ขาดไมกอนไมหลงกน."


ความขาดปลโพธในการรอกฐนทงปวง พงทราบโดยนยอยางน :- กแล ความขาดปลโพธนน บณฑตอาจทราบไดตามนยทกลาวน และตามทมมาใจคมภรบรวาร, เพราะฉะนน ขาพเจาจงไมกลาวโดย พสดาร. สวนความสงเขปในกฐนทธาร ๕ ม นาสนนตกา เปนตน น ดงน :- ในการรอกฐนทมความเสยเปนทสด อาวาสปลโพธขาดกอน เมอ จวรเสย จวรปลโพธจงขาด. ทมการฟงเปนทสด จวรปลโพธขาดกอน อาวาสปลโพธขาด พรอมกบการฟงของภกษนน. ทมความสนหวงเปนทสด อาวาสปลโพธขาดกอน, จวรปลโพธ ขาดตอเมอสนความหวงจะไดดจวรแลว. กการรอกฐนมความสนหวงเปนทสดน มหลายประเภท มการ แสดงคลกคละกนไปกบการรอนอกจากน โดยนยเปนตนวา "ภกษ ยอมไดในทซงไมไดหวง, ไมไดในทซงหวง, เธอมความราพง อยางนวา "เราจกทาจวรนในทนละ, จกไมกลบละ" ดงน, เพราะ ฉะนน พระผมพระภาคจงทรงแยกตรสใหพสดารขอหนา, ไมตรสไว ในลาดบน. แตไดตรสการรอกฐนมความกาวลวงสมาเปนทสด เปน ลาดบแหงการรอกฐนมการฟงเปนทสดในลาดบน ในการรอกฐนทมความกาวลวงสมาเปนทสดนน จวรปลโพธ ขาดกอน, อาวาสปลโพธยอมขาดตอเมอภกษนนอยนอกสมา. ในการรอกฐน ทมการรอพรอมกน ปลโพธสองขาดไมกอนไม


หลงกน. พระผมพระภาคเจา ครนทรงแสดงกฐนทธาร ๗ ในอาทายวาร อยางนแลว, จงทรงแสดงกฐนทธาร ๗ เหลานนแลอกแหงจวรทภกษ ทาคางไว ในสมาทายวารบาง ตามทเหมาะในอาทายสมาทายวารบาง. [๒๑๙] เบองหนาแตนน พระผมพระภาคทรงแสดงกฐนทธาร ทงหลาย ซงสมดวยนยเปนตนวา อนธฏ เตน ซงพาดพงถงวธนวา "เราจกไมกลบ" ดงนเทานน , ไมพาดถงวธนวา "เราจกกลบภายใน สมา เราจกไมกลบ" ดงนเลย. เบองหนาแตนน ครนทรงแสดงกฐนทธารทมควรสนหวงเปนท สด หลายครง โดยนยอนคลกคละกบกฐนทธารนอกน ดวยนยเปนตน วา จวราสาย ปกกมต แลวทรงแสดงกฐนทธารทงหลายทสมควรใน มาตการ ม นฏานนตกา เปนอาท เนองดวยภกษผไปสทศ และเนอง ดวยภกษผมความอยสาราญอก. ครนทรงแสดงกฐนทธารโดยประเภทอยางนแลว, บดน จะทรง แสดงปลโพธซงเปนปฏปกษแกปลโพธทงหลาย ทตรสไววา "ปลโพธทงหลาย ยอมขาดดวยกฐนทธารนน ๆ " ดงน จงตรสคาวา "ภกษทงหลาย ปลโพธแหงกฐนมองค ๒ เหลาน" ดงน เปนอาท. บรรดาบทเหลานน บทวา จตเตน มความวา อาวาสนนเปน สถานอนภกษสละแลว ดวยความสละอนใด, ชอ ความสละอนนน ดวยความสละนน.


แมในความวางและความปลอยกนยนแล คาทเหลอทก ๆ สถาน ตนทงนน ฉะนแล. กฐนกขนธก วรรณนา จบ.


[๒๒๐] จวรกขนธก วรรณนา [เรองหมอชวก] วนจฉยในจวรกขนธกะ พงทราบดงน :- บทวา ปทกขา ไดแก เฉยบแหลม คอ ฉลาด. บทวา อภสฏา ไดแก ไปหา. ถามวา ชนเหลาไรไปหา ? ตอบวา พวกมนษยผมความตองการ. กพระผมพระภาคตรสวา อตถกาน อตถกาน มนสสาน ดงน เพราะทรงใชฉฏฐวภตต ในอรรถแหงตตยาวภตต. หลายบทวา ปาสาย จ รตต คจฉต มความวา นาง อมพปาลคณกาถอเอาทรพยหาสบหกกหาปณะแลวไปคนหนง ๆ. บทวา เนคโม ไดแก หมกฎมพ. ขอวา สาลวต กมาร คณก วฏาเปส มความวา "ทวย นาครใหทรพยสองแสน พระราชาพระราชาทานสามแสน และแดน กาหนดอารามอทยานและพาหนะเปนตนอยางอนแลว ใหนางสาลวด รบรอง" อธบายวา ทรงตงไวในตาแหนงนางนครโสภณ. หลายบทวา ปฏสเตน จ นตต คจฉต มความวา ไปอย รวมกนคอละรอยกหาปณะ. สองบทวา คลาน ปฏเวเทยย มความวา เราพงใหทราบความ ทเราเปนคนเจบ.


บทวา กตตรสปเป ไดแก กระดงเกา. บทวา ทสาปาโมกโข มความวา เปนคนทมชอเสยง คอเปน ใหญ มคนรจกทวทกทศ. เพราะเหตไร ? ชวกจงถามวา "ขาแตสมมตเทพ ใครเปน มารดาของหมอมฉน ?" ไดยนวา เดกหลวงเหลาอน ซงเลนอยดวยกน เมอเกดทะเลาะ กนขน ยอมกลาวกะชวกนนวา "เจาลกไมมแม ไมมพอ." เหมอนอยางวา ในงานมหรสพเปนตน ญาตทงหลายมนาและ ปาเปนตน ยอมสงของขวญบางสงบางอยาง ไปใหแกเดกเหลาอน ฉนใด, ใครจะสงของขวญไร ๆ ไปใหแกชวกนน ฉนนน หามได เพราะเหตนน เขาคานงถงเหตทงปวงนนแลว เพอทราบวา เราเปน ผไมมแมแนหรอหนอ ? จงทลถามวา "ขาแตสมมตเทพ ใครเปน มารดา ? ใครเปนบดาของหมอนฉน ?" สองบทวา ยนนนาห สปป มความวา ชวกคดวา "อยา กระนนเลย เราพงศกษาศลปะทรงแพทยเถด." ไดยนวา เขาไดมความราพงอยางนวา [๒๒๑] หตถศลปะ และอศวศลปะเปนตนเหลานแล เนองดวยเบยดเบยนผอน. ศลปะ ทางแพทยมเมตตาเปนสวนเบองตน เนองดวยประโยชนเกอกลแกสตว ทงหลาย, เพราะฉะนน เขาจงหมายเอาเฉพาะศลปะทางแพทย คดวา "อยางกระนนเลย เราพงศกษาศลปะเถด."


อกอยางหนง นบแตกลปนไปแสนกลป ชวกนไดเหนแพทย ผเปนอปฏฐากของพระผมพระภาค ทรงพระนามวาปทมตตระ ซงม คณแผไปในภายในบรษททงสวา "หมอนเปนพทธอปฏฐาก" จงคด วา "ทาอยางไรหนอ เราจะพงถงฐานนดรเชนนบาง ?" แลวถวาย ทานแกภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมขตลอด ๗ วน ถวายบงคม พระผมพระภาคแลว ไดกระทาความปรารถนาวา "ขาแตพระผมพระ ภาค ในอนาคตกาล ขาพระองคพงเปนพทธอปฏฐากบาง เหมอน อยางหมอคนโนนเปนอปฏฐากของพระองคเถด." ชวกนน ผแมอนความปรารถนาเดมนนเตอนใจอย จงหมายเอา เฉพาะศลปะทางแพทย คดวา "อยากระนนเลย เราพงศกษาศลปะ เถด." กในสมยนน พวกพอคาชาวเมองตกกสลา ไดไปเพอเฝาอภย- ราชกมาร ชวกถามพอคาเหลานวา "พวกทานมาจากไหน ?" เขาไดตอบวา "มาจากเมองตกกสลา," จงถามวา "ในเมองนนมอาจารยผสอนศลปะทางแพทยไหม ?" ไดฟงวา "เออ กมาร แพทยผเปนทศาปาโมกข อาศยอยใน เมองตกกสลา," จงสงวา "ถากระนน เวลาททานจะไป ทานพงบอกเราดวย." พอคาเหลานน ไดกระทาตามสง. เขาไมทลลาพระบดา ไดไป เมองตกกสลากบพอคาเหลานน. ดวยเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารย จงกลาววา "ไมทลลาอภยราชกมาร" เปนอาท.


หลายบทวา อจฉามห อาจรย สปป สกขต มความวา ได ยนวา แพทยนนเหนเขาเขาไปหาอย. จงถามวา "พอ เปนใครกน ?" เขาตอบวา "ผมเปนนดดาของพระเจาพมพสารมหาราช เปน บตรของอภยราชกมาร." แพทยถามวา "กเหตไรเลา พอจงมาทน ?" ลาดบนน เขาจงตอบวา "เพอศกษาศลปะในสานกของทาน." แลวกลาววา "ทานอาจารย ผมอยากศกษาศลปะ." [๒๒๒] ขอวา พหจ คณหาต มความวา ศษยเหลาอนม ขตตยราชกมารเปนตน ใหทรพยแกอาจารยแลว ไมกระทาการงาน ไร ๆ ศกษาแตศลปะเทานนฉนใด, ชวกนนหาไดกระทาฉนนนไม. สวนเขาไมใหทรพยไร ๆ เปนอยางธมมนเตวาสก กระทาการงาน ของอปชฌาย ในเวลาหนง, ศกษาในเวลาหนงเทานน. แมเมอเปน อยางนน, กลบตรผสมบรณดวยอภนหาร เพราะตนเปนผมปญญา ยอมเรยนไดมาก เรยนไดเรว, ยอมจาทรงไวด, ทงศลปะทเขาเรยน แลว ยอมไมหลงลม. วนจฉยในคาวา สตต จ เม วสสาน อธยนตสส นยมสส สปปสส อนโต ปายต น พงทราบดงน :- ไดยนวา เพยง ๗ ป ชวกนเรยนแพทยศลปะจบเทาทอาจารย รทงหมด ซงศษยเหลาอนเรยนถง ๑๖ ป.


ฝายทาวสกกเทวราชไดมพระราพงอยางนวา "ชวกนจกเปน อปฏฐากผความคนเคยอยางยอดของพระพทธเจา, เอาเถด เราจะให เขาศกษาการประกอบยา." จงเขาสงในสรระของอาจารย ใหชวกนน เขาศกษาการประกอบยา โดยวธทแพทยสามารถรกษาโรคไมมสวนเหลอ ยกเวนวบากของกรรมเสย ใหหายดวยการประกอบยาขนานเดยวเทานน. สวนเขาสาคญวา "เราเรยนในสานกอาจารย" เพราะฉะนน พอทาวสกกะปลอยดวยทรงดารวา "บดนชวกสามารถเพอเยยวยาได" เขาจงคดอยางนนแลวถามอาจารย. สวนอาจารยทราบดวา "ชวกนไมไดเรยนศลปะดวยอานภาพ ของเรา เรยนดวยอานภาพของเทวดา" จงกลาวคาเปนตนวา เตนห ภเณ. สามบทวา สมนตา โยชน อาหณฑนโต มความวา ออก ทางประตดานหนง ๆ วนละประต เทยวไปตลอด ๔ วน. สามบทวา ปรตต ปาเถยย อทาส มความวา ไดใหเสบยง มประมาณนอย. [๒๒๓] เพราะเหตไร ? ไดยนวา แพทยาจารยนน ไดมความวตกอยางนวา "ชวกน เปนบตรของมหาสกล พอไปถงเทานน จกไดสกการะใหญ จากสานก บดาและป, เหตนน เขาจกไมรคณของเราหรอของศลปะ, แตเขาสน เสบยงในกลางทางแลวจกตองใชศลปะ แลวจกรคณของเราและของ ศลปะแนแท" เพราะเหตนน จงใหเสบยงแตนอย.


บทวา ปสเทน คอ ฟายมอหนง. บทวา ปจนา คอ ปยฝาย. บทวา ยตร ห นาม คอชอใด ? บทวา กมปมาย ตดบทเปน กมป เม อย. สามบทวา สพพาลงการ ตยห โหต มความวา ไดยนวา พระราชาทรงดารวา "หากวา หมอชวกจกถอเอาเครองประดบทงปวง นไซร, เราจกตงเขาในตาแหนงพอประมาณ; หากวา เขาจกไมรบเอา ไซร, เราจกตงเขาใหเปนคนสนทภายในวง" ดงน จงตรสอยางนน. อภยราชกมารกด พวกนางระบาทงหลายกด บงเกดความคดวา "ไฉนหนอ ชวกจะไมพงถอเอา ?" ถงเขากดเหมอนจะทราบความคด ของชนเหลานน จงกราบทลวา "ขาแตสมมตเทพ นเปนเครองประดบ ของอยยกาหมอนฉน, อนเครองประดบน ไมสมควรทหมอมฉนจะรบ ไว" ดงนแลว กราบทลวา อล เทว เปนอาท. พระราชาทรงเสอมใส พระราชทานเรอนอนพรอมสรรพดวย เครองประดบทงปวง สวนอมพวน บานมสวยแสนหนงประจาป และ สกการะใหญ แลวตรสคาเปนตนวา เตนห ภเณ. หลายบทวา อธการ เม เทโว สรต มความวา ขอจงทรง ระลกถงอปการะแหงกจการทหมอมฉนไดทาไว. สองบทวา สสจฉว เม เทโว สรต มความวา ขอจงทรง สองบทวา สพพน วนาเมตวา ไดแก เปดรอยประสาน. ถามวา เพราะเหตไร หมอชวกจงกลาววา "คฤหบด ทาน


อาจหรอ ?" ตอบวา หมอชวกทราบวา "ไดยนวา สมองศรษะยอมไมอย ทได เพราะการผลดเปลยนอรยาบถ, แตเมอเศรษฐนนนอนนง ไม กระเทอน ๓ สปดาหะ สมองศรษะจกอยทได" ดงน แลวคดวา "อยา กระนนเลย เศรษฐพงปฏญญาขางละ ๗ เดอน ๆ แตพงนอนเพยงขาง ละ ๗ วน ๆ " จงกลาวอยางนน. [๒๒๔] ดวยเหตนนแล หมอชวกจงกลาวขางหนาวา "กแต วา ทานอนเรารแลว โดยทนททเดยว." หลายบทวา นาห อาจรย สกโกม มความวา ไดยนวา ความ เรารอนใหญ บงเกดขนในสรระของเศรษฐนน, เพราะเหตนน เขา จงกลาวอยางนน. สองบทวา ตห สตตาเหน คอ ๓ ขาง ๆ ละสปดาหหนง. สองวา ชน อสสาเรตวา คอ ใหไลคนออกไปเสย. [เรองพระเจาปชโชต] สามบทวา เชคจฉ เม สปป มความวา ไดยนวา พระราชาน มกาเนดแหงแมลงปอง, เนยใสเปนยาและเปนของปฏกลของแมลงปอง ทงหลาย เพราะกาจดพษแมลงปองเสย; เพราะฉะนน ทาวเธอจง รบสงอยางนน. สองบทวา อทเทก ทสสต คอ จกใหอาเจยน. สองบทวา ปาสโยชนกา โหต มความวา ชางพงชอ ภททวตกา เปนพาหนะสามารถเดนทางได ๕๐ โยชน.


แตพระราชานนจะมแตชางพงอยางเดยวเทานนหามได, ถงชาง พลายชอวานาฬาคร ยอมเดนทางได ๑๐๐ โยชน. มา ๒ ตว คอ เวลกณณะตวหนง มญชเกสะตวหนง ยอมเดนทางได ๑๒๐ โยชน. ทาสชอกากะ ยอมเดนทางได ๖๐ โยชน. ไดยนวา เมอพระพทธเจายงไมบงเกดขน วนหนงเมอกลบตร ผหนงนงเพอจะบรโภค พระปจเจกพทธเจายนอยทประตแลวไดไปเสย. บรษคนหนง บอกแกกลบตรนนวา "พระปจเจกพระพทธเจามาแลว ไปเสยแลว." กลบตรนนไดฟงจงบอกวา "ทานจงไป, จงนาบาตรมา โดยเรว" ดงน ใหนาบาตรมาแลว ใหภตทเตรยมไวสาหรบตนทงหมด สงไป. บรษนอกน นาบาตรนนสงไปถงมอของพระปจเจกพทธเจาแลว ไดกระทาความปรารถนาวา "ขาแตทานผเจรญ ดวยประกอบความ ขวนขวายทางกาย ทขาพเจากระทาแกทานน ขาพเจาเกดในทไร ๆ ขอจงเปนผพรอมมลดวยพาหนะเถด." บรษนนเกดเปนพระราชา ทรง พระนามวาปชโชตน ๑ ในบดน, ความสมบรณดวยพาหนะน มดวย ความปรารถนานน. สามบทวา นเขน เภสชช โอลมเปตวา คอ แทรกยาลง ดวยเลบ, อธบายวา ใส. สองบทวา สปป ปาเยตวา [๒๒๕] คอ ใหดมเนยใสดวย บอกวธจดอาหารแกนางบาเรอทงหลายดวย. ๑. ดเรองในสามาวตวตถ อปปมาทวคค ธมมปทฏกถา.


บทวา นจฉาเรส ไดแก ถายแลว. ผาอวมงคลซงเขาทงเสยทปาชาในอตตรกรทวป ชอผาสเวยยกะ. ไดยนวา มนษยทงหลายในทวปนน เอาผานนนนแลหอหมคนตายแลว ทงเสย. นกหสดลงคทงหลาย กาหนดหอคนตายนนวา "ชนเนอ" แลวเฉยวนาไปวางทยอดเขาหมพานต เปลองผาออกแลวกน. ครงนน พวกพรานไพรพบผาเขาแลวนามาถวายพระราชา. ผาสเวยยกะเปนของ ทพระเจาปชโชตทรงไดแลวดวยประการอยางน. อาจารยบางเหลากลาววา "หญงผฉลาดในแคลนสว ฟนดาย ดวยขนสตว ๓ เสน, ผาสเวยยกะนน เปนผาททอดวยดายนน" ดงน. [วาดวยทรงอนญาตผาปาวารเปนตน] บทวา สเนเหถ มความวา กพระกายของพระผมพระภาค เศราหมองหรอไมเศราหมอง. เพราะวา เทวดาทงหลาย ยอมแทรก ทพยโอชาในอาหารของพระผมพระภาคทกเมอ, กแตวา นายางยอม ยงโทษทงหลายใหชมแชอยในพระสรระทงสน. ยอมกระทาเสนเอนทง หลายใหเพลย ; ดวยเหตนน หมอชวกน จงกลาวอยางนน. สองบทวา ตณ อปปลหตถาน มความวา อบลกาหนง เพอ บาบดโทษอยางหยาบ กาหนงเพอบาบดโทษอยางปานกลาง กาหนง เพอบาบดโทษอยางละเอยด. หลายบทวา น จรสเสว ปกตตโต อโหส มความวา ก เมอพระกายเปนปกตแลวอยางนน ชาวเมองทงหลายไดตระเตรยม


ทานไว. หมอชวกมาแลวไดกราบทลความขอนกะพระผมพระภาควา "ขาแตพระผมพระภาค วนน พวกชาวเมองประสงคจะถวายทานแด พระองค, ของพระองคเสดจเขาสละแวกบาน เพอบณฑบาตเถด." พระมหาโมคคลลานเถระคดวา "วนน พระผมพระภาคสมควรได ปฐมบณฑบาตจากทไหนหนอแล ?" ลาดบนน ทานคดวา "โสณ- เศรษฐบตร จาเดมแตทานามา ยอมบรโภคขาวสกแหงขาว สาลหอมซงทานบารงดวยรดนานมสด ไมสาธารณดวยชนเหลาอน เราจกนาบณฑบาตจากโสณเศรษฐบตรนนมาเพอพระผมพระภาค." ทานไปดวยฤทธ แสดงตนบนพนปราสาทของโสณเศรษฐบตรนน. [๒๒๖] เขาไดรบบาตรของพระเถระแลว ถวายบณฑบาตอยาง ประณต, และไดเหนอาการจะของพระเถระ จงกลาววา "นมนต ฉนเถด ขอรบ." พระเถระบอกเนอความนน. เขากลาว "นมนต ฉนเถด ขอรบ." กระผมจกถวายสวนอนแดพระผมพระภาค" ให พระเถระฉนแลว ไดอบบาตรดวยของหอมแลวถวายบณฑบาต. พระ เถระไดนาบาตรนนมาถวายพระผมพระภาค. ถงพระเจาพมพสารก ทรงดารวา "วนนพระผมพระภาคจกเสวยอะไร?" จงเสดจมาวหาร พอเสรจเขาไป กทรงไดกลนบณฑบาต ไดเปนผมพระประสงคจะ เสวย. กเทวดาทงหลาย แทรกโอชาในบณฑบาตของพระผมพระภาค ทยงอยในภาชนะ ๒ ครงเทานน คอ บฯฑบาตทนางสชาดาถวาย ๑, ทนายจนทกมมารบตรไดถวาย ในคราวปรนพพาน ๑, ในบณฑบาต อน ๆ ไดแทรกทละคา; เพราะฉะนน พระผมพระภาคไดทรงทราบ


ความอยากของพระราชา จงรบสงใหถวายบณฑบาตหนอยหนง ซง เทวดายงมไดแทรกโอชาลง แกพระราชา. ทาวเธอเสวยแลวทลถาม วา "โภชนะนามาจากอตตรกรทวปหรอ พระเจาขา ?" พระผมพระ ภาคตรสวา "มหาบพตร ไมไดนามาจากอตตรกรทวป, โดยทแท นเปนโภชนะของคฤหบดบตร ชาวแคลนของพระองคนนเอง" ดงน แลว ทรงบอกสมบตของโสณะ. พระราชาทรงฟงเนอความมานนแลว มพระประสงคจะทอดพระเนตรโสณะ ไดทรงกระทาความมาของโสณะ พรอมดวยกลบตรแปดหมนคน ตามนยทกลาวแลวในจมมกขนธกะ กลบตรเหลานนฟงพระธรรมเทศนาของพระผมพระภาคแลว เปนพระ โสดาบน, ฝายโสณะบวชแลวตงอยในพระอรหต. ฝายพระผมพระ ภาค รบสงใหถวายบณฑบาตแหงพระราชกเพอประโยชนนแล. เมอพระผมพระภาค ทรงทาภตกจเสรจแลวอยางนน, ลาดบ นนแล หมอชวกโกมารภจ ถอคผาสเวยยกะนนแลว ฯลฯ ไดกราบ ทลเนอความนน. วนจฉยในคาวา อตกกนตวรา น พงทราบตามนยทกลาวแลว ในมหาขนธกะนนแล. [๒๒๗] ขอวา ภควา ภนเต ปสกลโก ภกขสงโฆ จ มความวา จรงอย ในระหวางน คอ ตงแตพระผมพระภาคถงความ เปนพระพทธเจา จงถงเรองนเกดขน เปนเวลายสบป, ภกษใด ๆ ไมยนดคฤหบดจวร, ภกษทงปวงไดเปนผถอผาบงสกลเทานน; ดวย เหตนน หมอชวกนน จงกราบทลอยางนน.


บทวา คหปตจวร ไดแก จวรอนคฤหบดทงหลายถวาย. สองบทวา ธมมยา กถาย คอ ถอยคาอนประกอบพรอมดวย อานสงสแหงการถวายผา. บทวา อตรตเรนาป คอ มคานอยกตาม มคามากกตาม, ความวา อยางใดอยางหนง. ผาหมททาดวยฝายชนดทมขน ชอผา ปาวาร. ในคาวา อนชานาม ภกขเว โกชว น มความวา ผาโกเชาว (คอ ผาลาด) ตามปกตเทาน จงควร, ผาโกเชาวผนใหญ ไมควร. ผาโกเชาวนน ทาดวยชนสตวคลายผาปาวาร. [วาดวยทรงอนญาตจวรหกชนด] พระเจากาสนน คอพระราชาแหงชนชาวกาส, ทาวเธอเปนนอง รวมพระบดาเดยวกบพระเจาปเสนท. วนจฉยในบทวา อฑฒกาสย น พงทราบดงน :- หนงพนเรยกวากาสหนง, ผากมพลมราคาพนหนง ชอมคา กาสหนง; แตผากมพลผนน มราคาหารอย, เพราะฉะนน ทานจง กลาววา "มคากงกาส;" ดวยเหตนแล พระอบาลเถระจงกลาววา "ควรแกราคากงกาส." บทวา อจจาวจาน คอ ดและไมด. ผาททาเจอกนดวยดายหา ชนด มดายเปลอกไมเปนตน ชอผาภงคะ. บางอาจารยกลาววา "ผาททาดวยปอเทานน" ดงนบาง." ขอวา เอกเยว ภควตา จวร อนาต น เทว มความวา


ไดยนวา ภกษเหลานน กาหนดเนอความแหงบทอนหนงวา "ดวย จวรตามมตามได" อยางนวา "ดวยจวรเปนของคฤหบดหรอดวยผา บงสกล." บทวา นาคเมส มความวา ภกษเหลานนไมรออย จนกวา พวกเธอจะมาจากปาชา, คอหลกไปเสยกอน. สามบทวา นากามา ภาต มความวา ไมปรารถนาจะ ใหกอยาไห, แตถาปรารถนาจะใหไซร, ควรให. บทวา อาคเมส คอ รออยในทใกล. ดวยเหตนน พระผม- พระภาคจงตรสวา "ภกษทงหลาย เราอนญาตใหภกษผไมอยากให ตองใหสวนแบงแกภกษทงหลายผคอย." [๒๒๘] กถาวา มนษยทงหลาย ถวายวา "ทานผมอายทงหลาย ผมาทนเทานน จงถอเอา," หรอ กระทาเครองหมายไววา "ทานผมอายทงหลาย ผมาถงแลว จงถอเอา" ดงนแลวไปเสย; จวรยอมถงแกภกษแมทกรป ผมาถงแลว. ถาเขา ดงนแลวไปเสย; ภกษผถอเอาเทานนเปนเจาของ. สองบทวา สทสา โอกกมส มความวา เขาไปทกรป, หรอ เขาไปโดยทศเดยวกน. หลายบทวา เต กตก กตวา มความวา (ภกษเหลานน) ทากตกากนไวแตภายนอกวา "เราจกแบงบงสกลทไดแลวถอเอา ทวกน." [วาดวยเจาหนาทรบจวรเปนตน] วนจฉยในขอวา โย น ฉนทาคต คจฉต เปนอาท พงทราบ


ดงน:- ในภกษผเปนเจาหนาทรบจวร ภกษผรบของปยชนทงหลาย มญาตเปนตนของตน แมมาทหลง กอนกวา, หรอรบแสดงความ พอใจในทายกบางคน, หรอนอมมาเพอตน ดวยความเปนผมโลภ เปนปกต, ชอวาถงความลาเอยงเพราะความชอบพอ. ภกษใดรบ ของทายกแมมากอนกวา ทหลงดวยอานาจความโกรธ, หรอรบทา อาการดหมนในคนจน, หรอทาลาภนตรายแกสงฆอยางนวา "ทเกบ ในเรอนของทานไมมหรอ, ทานจงถอเอาของ ๆ ทานไปเถด." ภกษน ชอถงความลาเอยงเพราะความเกลยดชง. ฝายภกษใดหลงลมสต ไมรตว, ภกษน ชอถงความลาเอยงเพราะงมงาย ภกษผรบของอสรชนทงหลาย แมมาทหลง กอนกวา เพราะความกลว, หรอหวาดหวนอยวา "ตาแหนงผรบจวรนหนกนก." ชอถงความลาเอยง เพราะกลว. ภกษผ รอยวา "จวรนดวย นดวย เรารบแลว, และสวนน เราไมไดรบ." ชอรจกจวรทรบแลวและไมไดรบ. เพราะเหตนน ภกษใด ไมลาเอยง ดวยอานาจแหงฉนทาคตเปนตน, รบตามลาดบผมา ไมทาใหแปลกกน ในคนทเปนญาต และมใชญาต คนสงมและคนจน, [๒๒๙] เปนผ ประกอบดวยศลาจารปฏบต มสต มปญญา เปนพหสต, สามารถเพอ กระทาอนโมทนาดวยบทและพยญชนะอนเรยบรอย ดวยวาจาอนสละ สลวย ยงความเสอมใสใหเกดแกทายกทงหลาย; ภกษเหนปานน สงฆควรสมมต. กวนจฉยในขอวา เอวจ ปน ภกขเว สมมนนตพโพ น


พงทราบดงน :- สมควรแททจะสมมตในทามกลางสงฆทงปวง ภายในวดกได ใน ขณฑสมากได ดวยกรรมวาจาตามทตรสนนกได ดวยอปโลกนกได, กอนภกษซงสงฆสมมตแลวอยางนน ไมพงอยในกฎทอยหลงสดทาย หรอในททาความเพยร. กแตวา ชนทงหลายผมาแลว จะพบได งาย ในทใด, พงวางพดไวขางตว นงหมเรยบรอยนงในทแหงกฎอย ใกลเชนนน. สองบทวา ตตเถว อชฌตวา มความวา ภกษเจาหนาทรบจวร กลาววา "การรบเทานน เปนธระของพวกขาพเจา" แลวทงไวในท ซงตนรบนนเองแลวไปเสย. บทวา จวรปฏคคาหก ไดแก ภกษผรบจวรซงคฤหบดทงหลาย ถวายแกสงฆ. บทวา จวรนทาหก ไดแก ภกษผเปนเจาหนาทเกบจวร. ในคาวา โย น ฉนทาคต เปนอาท ในอธการวาดวยสมมต เจาหนาทเกบจวรน และในอธการทงปวงนอกจากน พงทราบวนจฉย ตามนยทกลาวนนนนแล. ถงวนจฉยในการสมมต กพงทราบโดย ทานองดงกลาวแลวเหมอนกน. วนจฉยในคาวา วหาร วา เปนอาท พงทราบดงน :- ทอยอนใดพลกพลานดวยชนทงหลาย มคนวดและสามเณร เปน ตน ในทามกลางวด เปนกฎทอยกตาม เปนเพงกตาม อยในสถาน เปนทประชมของชนทงปวง, ทอยอนนน ไมพงสมมต. อนง


เสนาสนะปลายแดน กไมควรสมมต. อนการทภกษทงหลายไปส ขณฑสมานงในขณฑสมา สมมตภณฑาคารน ยอมไมควร, ตองสมมต ในทามกลางวดเทานน. วนจฉยในขอวา คตตาคตตจ ชาเนยย น พงทราบดงน :- โทษไร ๆ ในสมภาระทงหลายมหลงคาเปนตน แหงเรอนคลงใด ไมมกอน, เรอนคลงนน ชอวาคมได, ฝายเรอนคลงใด มหญาสาหรบ มง หรอกระเบองสาหรบมง พงไปในทแหงใดแหงหนง, [๒๓๐] หรอมชองในทบางแหง มฝาเปนตน ทมฝนรวได หรอมทางเขา แหงสตวทงหลายมหนเปนตน หรอปลวกขนได, เรอนคลงนนทงหมด ชอวาคมไมได, พงตรวจดเรอนคลงนนแลวซอมแซม. ในฤดหนาว พงปดประตและหนาตางใหด, เพราะวา จวรยอมตกหนาว เพราะ ความหนาว. ในฤดรอน ประตและหนาตาง ควรเปดเพอใหลมเขา ในระหวาง ๆ. ดวยวา เมอทาอยางนน ชอรจกเรอนคลงทคมไดและคม ไมได. กเจาหนาททงสามน มเจาหนาทรบจวรเปนตน ตองรจกวตร ของตน. บรรดาเจาหนาททงสามนน ผาทกชนดทชนทงหลายถวายวา "กาลจวร" กด วา "อกาลจวร" กด วา "อจเจกจวร" กด วา "วสสกสาฏกา," กด วา "ผานสทนะ" กด วา "ผาปลาด" กด วา "ผาเชดหนา," กด อนเจาหนาทรบจวรไมควรรบปนรวมเปน กองเดยวกน; พงรบจดไดเปนแผนก ๆ แลวบอกอยางนนแล มอบ


แกเจาหนาทเกบจวร เจาหนาทเกบจวรเลา เมอจะมอบแกเจาหนาทผ รกษาเรอนคลง พงบอกมอบหมายวา "นกาลจวร, ฯลฯ นผาเชดหนา." ฝายเจาหนาทผรกษาเรอนคลง พงทาเครองหมายเกบไวเปนแผนก ๆ อยางนนเหมอนกน. ภายหลงเมอสงฆสงวา "จงนากาลจวรมา," พงถวายเฉพาะกาลจวร; ฯ ล ฯ เมอสงฆสงวา "จงนาผาเชดหนามา," พงถวายเฉพาะผาเชดหนาเทานน. เจาหนาทรบจวร พระผมพระภาค ทรงอนญาตแลว เจาหนาทเกบจวร ทรงอนญาตแลว เจาหนาทผ รกษาเรอนคลง กทรงอนญาตแลว เพอความเปนผมกมากหามได เพอ ความไมสนโดษหามได, โดยทแท ทรงอนญาตแลว เพออนเคราะห สงฆ ดวยประการฉะน. กถาวา ภกษทงหลาย จะพงถอเอาจวรททายกนามาแลว ๆ แบง กนไซร, เธอทงหลาย จะไมทราบจวรททายกนามาแลว ไมพงทราบ จวรททายกยงมไดนามา ไมพงทราบจวรทตนใหแลว ไมพงทราบจวร ทตนยงไมไดให ไมพงทราบจวรทตนใหแลว ไมพงทราบจวรทภกษ ยงไมได; [๒๓๑] จะพงถวายจวรททายกนามาแลว ๆ ในเถรอาสน, หรอจะพงตดเปนทอนนอยทอนใหญถอเอา; เมอเปนเชนน การใชสอย จวรทไมเหมาะ ยอมมได; ทงไมเปนอนไดทาความสงเคราะหทว ถงกน. กแตวา ภกษทงหลายเกบจวรไวในเรอนคลงแลว ในคราวจวร รวย จกใหจวรแกภกษรปละไตรบาง รปละสองผน ๆ บาง รปละ ผน ๆ บาง, เธอทงหลายจกทราบจวรทภกษไดแลวและยงไมได ครน ทราบความทจวรซงภกษยงไมได จกสาคญเพอทาความสงเคราะหกน


ฉะน. [วาดวยบคคลทไมควรใหยาย] วนจฉยในขอวา น ภกขเว ภรฑาคารโภ วฏาเปตพโพ น พงทราบดงน:- พงรจกภกษทไมควรใหยายแมอนอก, จรงอย ไมควรใหยาย ภกษ ๔ พวก คอ ภกษผแกกวา ๑ ภกษเจาหนาทรกษาเรอนคลง ๑ ภกษ ผอาพาธ ๑ ภกษไดเสนาสนะจากสงฆ ๑ ในภกษ ๔ พวกนน ภกษ ผแกกวา อนภกษผออนกวา ไมพงใหยาย เพราะทานเปนผแกกวาตน, ภกษเจาหนาทรกษาเรอนคลง ไมพงใหยาย เพราะเรอนคลงอนสงฆ สมมตมอบให, ภกษผอาพาธไมพงใหยาย เพราะคาทเธอเปนผอาพาธ, แตวา สงฆมอบทอยอนสาราญกระทาใหเปนสถานทไมตองใหยาย แก ภกษผเปนพหสต มอปการะมาก ดวยอทเทสและปรปจฉาเปนตน ผชวยภาระ, เพราะฉะนน ภกษผเปนพหสตนน ไมพงใหยาย เพราะ คาทเธอเปนผมอปการะ และเพราะคาทเสนาสนะเปนของอนเธอได จากสงฆ ฉะนแล. [วาดวยเจาหนาทแจกจวร] สองบทวา อสสนน โหต มความวา จวรมมากตองจดกองไว, คอ เรอนคลงไมจพอ. บทวา สมมขภเตน คอ ยนอยภายในอปจารสมา. บทวา ภาเชต มความวา เพอใหประกาศเวลา แจกกนตาม ลาดบ.


สองบทวา โกลาหล อกาส คอ ไดทาเสยงดงอยางนวา "ทาน จงใหแกอาจารยของเรา, ทานจงใหแกอปชฌายของเรา." วนจฉยในองคของเจาหนาทแจกจวร พงทราบดงน:- เมอใหจวรทมราคามาก แมยงไมถง (ลาดบ) แกภกษทงหลาย ผชอบพอกน ชอถงความลาเอยงเพราะความชอบพอ. ไมใหจวรม ราคามาก แมถงภกษผแกกวาเหลาอน แตกลบเอาจวรมราคานอยให ชอถงความลาเอยง เพราะความเกลยดชง. [๒๓๒] ภกษผงมงาย ดวยความเขลา ไมรจกธรรมเนยมการใหจวร ชอถงความลาเอยง- เพราะงมงาย. เพราะกลวแมตอภกษออนผมปากกลา จงใหจวรมราคา มากทยงไมทนถง (ลาดบ) ชอถงความลาเอยงเพราะกลว. ภกษใด ไมถงความลาเอยงอยางนน คอ เปนผเทยงตรง เปนผพอด วางเปน กลางตอภกษทงปวง, ภกษเหนปานนสงฆควรสมมต. บทวา ภาชตาภาชต มความวา ภกษผทราบอยวา "ผาแจก ไปแลวเทาน, ยงมไดแจกเทาน." พระผมพระภาคตรสวา "ทราบ ผาทแจกแลวและยงมไดแจก." บทวา อจจนตวา มความวา คดเลอกผาทงหลายอยางนวา "นเนอหยาบ นเนอละเอยด นเนอแนน นเนอบาง นใชแลว นยง ไมไดใช นยาวเทาน นกวางเทาน." บทวา ตลยตวา มความวา ทาการกาหนดราคาอยางนวา ไมไดใช นยาวเทาน นกวางเทาน." สองบทวา วณณาวณณ กตวา มความวา ถาเฉพาะเปน


หนง ๆ ซงมราคาผนละสบกหาปณะ ๆ พอทวกน, อยางนน นนเปน การด; ถาไมพอ, ผนใด ตราคาเกาหรอแปดกหาปณะ, ผนนน ควบกบผนอน ซงมราคาหนงกหาปณะ และมราคาสองกหาปณะ จดสวนเทา ๆ กน โดยอบายนแล. ขอวา ภกข คเณตวา วคค พนธตวา มความวา หากวา เมอแจกทละรป ๆ วนไมพอ, เราอนญาตใหนบภกษพวกละสบรป ๆ จดสวนจวรเปนหมวด ๆ หมวดละสบสวน ๆ ทาใหมดอนเดยวกน ตงเปนสวนจวรอนหนง. เมอสวนจวรไดจดตงไวอยางนแลวพงใหจบ สลาก, แมภกษเหลานน กพงจบสลากแจกกนอก. วนจฉยในขอวา สามเณราน อฑฒปฏวส น พงทราบ ดงน:- สามเณรเหลาใด เปนอสระแกตน ไมทาการทควรทาของ ภกษสงฆ, ขวนขวายในอทเทสและปรปจฉา ทาวตตปฏบตแกอาจารย และอปชฌายเทานน. [๒๓๓] ไมทาแกภกษเหลาอน, เฉพาะ สามเณรเหลานน พงใหกงสวน. ฝายสามเณรเหลาใด ทากจทควรทา ของภกษสงฆเทานน ทงปเรภตและปจฉาภต, พงใหสวนเทากน แก สามเณรเหลานน. แตคานกลาวเฉพาะดวยอกาลจวร ซงเกดขนหลง สมย ไดเกบไวในเรอนคลง, สวนกาลจวรตองใหเทา ๆ กนแท. ผาจาพรรษา ซงเกดในทนน ภกษและสามเณรพงทา ผาตกรรมแกสงฆมผกไมกวาดเปนตน แลวถอเอา. จรงอย การทกา หตถกรรมมผกไมกวาดเปนตน เปนวตรของภกษสามเณรทงปวง ใน


การถอเอาผาจานาพรรษาน ทงใน (อกาล) จวรทเกบไวในเรอน คลง (ตามปกต). ถาวา สามเณรทงหลาย มากระทาการรองขนวา "ทานผเจรญ พวกผมตมขาวตม พวกผมหงขาวสวย พวกผมปงของ ควรเคยว พวกผมถางหญา พวกผมหาไมสฟนมา พวกผมทาสะเกด นายอมใหควรถวาย, กอะไรเลา ทชอวาพวกผมไมไดทา." พงใหสวน เทากนแกสามเณรเหลานนเทยว. การใหสวนเทากน เมอพวกสามเณร ทาการรองขน พระผมพระภาคตรสหมายเอาสามเณรผกระทาผด และ สามเณรผมความกระทาไมปรากฏ. แตในกรนทแกวา "หากวา สาม- เณรทงหลายวงวอนวา "ทานผเจรญ พวกผมไมทางานของสงฆ เพราะ เหตอะไร, พวกผมจกทา, พงใหสวนเทากน." บทวา อตตรตกาโม มความวา ผประสงคจะขามแมนาหรอทาง กนดาร คอ ผไดพวกแลวประสงคจะหลกไปสทศ. คาวา สก ภาค ทาต น พระผมพระภาคตรสหมายเอาเนอ ความนวา "เมอขนจวรออกจากเรอนคลงจดกองไวแลว ตระฆงแลว ภกษสงฆประชมกนแลว, ภกษผไดพวกแลวประสงคจะไป อยาตอง พลดพรากจากพวก." เพราะฉะนน เมอจวรยงมไดขนออกกด ระฆง ยงมไดตกด สงฆยงมไดประชมกนกด ไมควรให. แตเมอจวรขน ออกแลว ตระฆงแลว ภกษสงฆประชมกนแลว ภกษผเจาหนาทแจก จวร พงคะเนดวา [๒๓๔] "สวนของภกษนพงมเทาน" แลวให จวรตามความคาดคะเน; เพราะวาไมอาจใหเทา ๆ กน เหมอนชง ดวยตราชงได, เพราะฉะนน จะหยอนไปหรอเกนไปกตามท, จวรท


ใหแลว โดยคาดคะเนโดยนยอยางน เปนอนใหดวยดแท; หยอนให ไมตองแถมใหอก เกนไปกไมตองเอาคน ฉะนแล. ขอวา อตเรกภาเคน มความวา ภกษมสบรป ทงผากมสบผน เหมอนกน, ในผาเหลานน ผนหนงตราคาสบสองกหาปณะ, ผนท เหลอตราคาผนละสบกหาปณะ; เมอไดจบสลากในผาทงปวงดวยอานาจ ตราคาผนละสบกหาปณะเทากน, สลากในผามราคาสบสองกหาปณะ ใหตกแกภกษใด, ภกษนนเปนผประสงคจะไปทงสวนทเกนนน ดวย กลาววา "จวรของเรายอมพอเพยงดวยสวนเทาน," ภกษทงหลาย กลาววา "ผมอาย สวนทเกน ตองเปนของสงฆ;" พระผมพระภาค ทรงสดบคานน จงตรสวา "ภกษทงหลาย เราอนญาต เพอใหสวน ทเกน ในเมอเธอใหสงของสาหรบทดแทนแลว" ดงน เพอแสดงเนอ ความนนวา "ชอวานอยยอมไมมในของสงฆและของคณะ, ภกษพง ทาความสารวมในของสงฆและของคณะทงปวง, ถงภกษผจะถอเอาก พงรงเกยจ." ในบทวา อนกเขป ทนเน นน มความวา ขนชอวาสง ของสาหรบทดแทน ไดแกกปปยภณฑอยางใดอยางหนง ซงจะพง ทดแทน คอพงใชแทนให, ในสวนของภกษนน ทเกนไปเทาใด, เมอกปปยภณฑอยางใดอยางหนง ซงมราคาเทานน อนเธอ ใหแลว. ความบกพรองในคาวา วกลเก โตเสตวา น ม ๒ คอ:- บกพรองจวร ๑ บกพรองบคคล ๑.


ทชอวาความบกพรองจวร พงทราบดงน:- ผาถงแกภกษรปละหาผน ๆ ทวกน, ทงยงมผาเหลอ, แตไมพอ รปละผน ๆ, พงตดให; กแล เมอละตด พงทาใหเปนทอนใหพอ แกจวร มอฑฒมณฑลเปนตน หรอบรขารอนมถงใสรองเทาเปนตน; โดยกาหนดอยางตาทสด สมควรตดทอนใหกวางเพยงสนว ยาวพอแก อนวาต. แตไมพงทาเปนทอนจนใชไมได; [๒๓๕] เพราะฉะนน ขอทจวรไมเพยงพอ ซงวาความบกพรองจวร ในคาวา วกลเก โตเสตวา น ดวยประการฉะน. อนง เมอตดจวรใหแลว จวรนนเปนของแถมใหภกษทงหลาย พอใจ. ลาดบนนพงทาการจบสลาก; ในอนธกอรรถกถาแกวา ถง หากวา ในสวนของภกษรปหนง ผาจะไมพอผนหนงหรอสองผน, พงแถมสมณบรขารอยางอนในสวนนน ภกษใดพอใจดวยสวนนน, พง ใหสวนนนแกภกษนนแลว พงทาการจบฉลากในภายหลง; แมนกชอ วา ความบกพรองจวร." ทชอวา ความบกพรองบคคล พงทราบดงน:- เมอนบภกษจดเปนหมวด ๆ ละสบรป หมวดหนงไมครบ มภกษ อยแปดรปหรอเการป พงใหแกภกษเหลานนแปดสวน หรอเกาสวนวา "ทานทงหลาย จงนบสวนเหลานแบงแจกกนเถด." ขอทบคคลไมเพยง พอน ชอความบกพรองบคคล ดวยประการฉะน. กเมอใหเปนแผนก แลว จวรนนยอมเปนของทใหภกษทงหลายพอใจได, ครนใหพอใจ ไดอยางนนแลว พงทาการจบสลาก.


อกอยางหนง ขอวา วกลเก โตเสตวา มความวา สวนจวร ใดบกพรอง, พงเอาบรขารอนแถมสวนจวรนนใหเทากนแลวพงทา การจบสลาก. [วาดวยนายอม] บทวา ฉกเณน ไดแก โคมย. บทวา ปณฑมตตกาย ไดแก ดนแดง. วนจฉยในนายอมเกดแตหวเปนอาท พงทราบดงน:- เวนขมนเสย นายอมเกดแตหว ควรทกอยาง. เวนฝางกบแกแล เสย นายอมเกดแตลาตน ควรทกอยาง. ตนไมมหนามชนดหนง ชอแกแล, นายอมเกดแตลาตน แหงแกแลนน เปนของมสคลาย หรดาล เวนโลดกบมะพดเสย นายอมเกดแตเปลอก ควรทกอยาง. เวน ใบมะเกลอกบในครามเสย นายอมเกดแตใบไม ควรทกอยาง. แตผา ทคฤหสถใชแลว สมควรยอมดวยใบมะเกลอครงหนง. เวนดอกทอง กวาวกบดอกคาเสย นายอมเกดแตดอก ควรทกอยาง. สวนในนายอม เกดแตผล ผลอะไร ๆ จะไมควรหามได. [๒๓๖] นายอมทไมไดตม เรยกวานาเยน. ตะกรอสาหรบกนลนนน ไดแก เครองสาหรบกนกลม ๆ. ความ วา "เราอนญาตใหใสเครองกนนนตงไวกลางหมอนายอมแลวจงใสนา ยอม." ดวยวา เมอทาอยางนนแลว นายอมยอมไมลน. สองบทวา อทเก วา นขปฏ กาย วา มความวา กถาวา นา ยอมเปนของสกแลว, หยาดนาทใสในถาดนา ยอมไมซานไปเรว.


แมหยดลงบนหลงเลบ ยอมคางอย ไมซานออก. บทวา รชนรงก ไดแก กระบวยตกนายอม. บทวา ทณฑกถาลก ไดแก กระบวยนนเอง พรอมทงดาม. บทวา รชนโกลมพ ไดแก หมอสาหรบยอม. บทวา มททนต ไดแก ขยากดลง. หลายบทวา น จ อจฉนเน เถเว ปกกมต มความวา หยาด นายอมยงไหลไมขาดเพยงใด, ภกษไมควรไปในทอนเพยงนน. บทวา ปตถนน คอจวรเปนของกระดาง เพราะยอมเกนไป, อธบายวา นายอมจบเกนไป. สองบทวา อทเก โอสาเทต มความวา เพอแชไวในนา. กแล เมอนายอมออกแลวพงเทนานนทงแลวพงบบจวร. บทวา อนตกสาวาน ความวา ภกษฉพพคคย ยอมจวรครง เดยวหรอสองครงใชจวรมสดงสงาชาง. [วาดวยจวรตด] บทวา อจจพทธ คอ มกระทงนาเนองกนเปนสเหลยม. บทวา ปาลพทธ คอ พนคนนายาวทงดานยาวและดานกวาง บทวา มรยาทพทธ คอ พนคนนาคนในระหวาง ๆ ดวยคนนา สน ๆ. บทวา สงฆาฏกพทธ คอ พนคนนาเชอมกนดงทาง ๔ แพรง ตามทซงคนนากบคนนาผานตดกนไป, อธบายวา มสณฐานดงทาง ๔ แพรง.


สองบทวา อสสหส ตว อานนท มความวา อานนท เธอ อาจหรอ ? บทวา สวทหต ไดแก เพอทา. สองบทวา อสสหาม ภควา มความวา ทานอานนทแสดงวา "ขาพระองค อาจตามนยทพระองคประทาน." บทวา ยตร ห นาม คอ โย นาม. วนจฉยในคาวา กสมป นาม เปนอาท พงทราบดงน:- คาวา กส น เปนชอแหงผายาว มอนวาตดานยาวและดาน กวางเปนตน. คาวา อฑฒกส เปนชอแหงผาสนในระหวาง ๆ. [๒๓๗] มณฑล นน ไดแก กระทงใหญ ในขณฑอนหนง ๆ แหงจวรม ๕ ขณฑ. อฑฒมณฑล นน ไดแก กระทงเลก. ววฏฏะ นน ไดแก ขณฑตรงกลางทเยบมณฑลกบอฑฒมณฑล ตดกน. อนววฏฏะ นน ไดแก สองขณฑทสองขางแหงววฏฏะนน. คเวยยกะ นน ไดแก ผาดามอนทเยบดวยดาย เพอทาใหทาน ทานในท ๆ พนคอ. ชงเฆยยกะ นน ไดแก ผาทเยบอยางนนเหมอนกน ในท ๆ ปกแขง. อาจารยบางพวกกลาววา คาวา คเวยยกะ และ ชงเฆยยกะ


นน เปนชอแหงผาทอยในทแหงคอและในทแหงแขง. พาหนตะ นน ไดแก ขณฑอนหนง ๆ นอกอนววฏฏะ. คาวา กสมป นาม เปนอาทน พระอาจารยทงหลายวจารณ แลว ดวยจวรม ๕ ขณฑ ดวยประการฉะนแล. อกประการหนง คาวา อนวฏฏะ น เปนชอวาแหง ๒ ขณฑ โดยขางอนหนง แหงววฏฏะ เปนชอแหง ๓ ขณฑบาง ๔ ขณฑบาง โดยขางอนหนงแหงววฏฏะ. คาวา พาหนตะ น เปนชอแหงชายทงสอง (แหงจวร) ท ภกษหมจวรไดขนาดพอด มวนพาดไวบนแขน มดานหนาอยนอก. จรงอย นยนแล ทานกลาวในมหาอรรถกถา. [วาดวยไตรจวร] สองบทวา จวเรห อพภณฑกเต มความวา ผอนจวรทง หลายทาใหเปนผมสงของอนตนตองยกขนแลว คอ ทาใหเปนเหมอน ชนทงหลายผขนของ, อธบายวา ผอนจวรทงหลายใหมาถงความเปน ผมสงของอนตนตองขน. จวรสองสามผนทภกษซอนกนเขาแลว พบโดยทวงทอยางฟก เรยกวาฟก ในบทวา จวรภส น. ไดยนวา ภกษเหลานนทาในใจวา "พระผมพระภาค จกเสดจ กลบจากทกขณาครชนบทเรว" เมอจะไปในชนบทนน จงไดเกบจวร ทไดในเรองหมอชวกไวแลวจงไป. กบดนพวกเธอสาคญวา "พระผมพระภาค จกเสดจมาพรอม


ดวยจวร" จงถอเอา (จวร) หลกไป. บทวา อนตรฏกาส มความวา (ความหนาว) ไดตงอยใน ระหวางเดอน ๓ เดอน ๔. หลายบทวา น ภควนต สต อโหส [๒๓๘] มความวา ความหนาวไมไดมแลวแกพระผมพระภาค. บทวา สตาลกา ไดแก กลบตรผมความหนาวเปนปกต คอ ผลาบากดวยความหนาว โดยปกตเทยว. หลายบทวา เอตทโหส เยป โข เต กลปตตา มความวา พระผมพระภาคไมไดประทบนงในกลางแจง จะไมทรงทราบเนอความ นหามได, แตไดทรงทาอยางนน เพอใหมหาชนยนยอม. สองบทวา ทวคณ สงฆาฏ ไดแก สงฆาฏสองชน. บทวา เอกจจย ไดแก ชนเดยว. เพอตดโอกาสแหงถอยคาทวา "พระผมพระภาค ทรงยงพระ อตภาพใหเปนไป ดวยจวรสผน ดวยพระองคเอง, แตทรงอนญาต ไตรจวรแกเราทงหลาย" ดงน จงทรงอนญาตสงฆาฏสองชน, ทรง อนญาตจวรนอกนชนเดยว, จรงอย เมอเปนเชนน จวรของภกษ เหลานนจกเปนสผน ดวยประการฉะนแล. สองบทวา อคคฬ อจฉเปยย มความวา เราพงดามทอนผา เกาในทซงทะล. บทวา อหตกปปาน ไดแก ซกแลวครงเดยว. บทวา อตทธตาน ไดแก เกบไวโดยฤด คอโดยกาลนาน,


มคาอธบายวา ผาเกาทมสตกแลว. บทวา ปาปณเก ไดแก จวรทเกา ทตกจากรานตลาด. สองบทวา อสสาโห กรณโย ไดแก พงทาการแสวงหา. แต เขตกาหนดไมม, จะแสวงหามาแมตงรอยผนกควร. จวรนทงหมด พระผมพระภาคตรสสาหรบภกษผยนด. วนจฉยในขอวา อคคฬ ตนน น พงทราบดงน:- ทอนผาทภกษยกขนทาบใหตดกน ชอผาปะ, การเยบเชอมดวย ดาย ชอการชน. หวงเปนทรอยกลดไว ชอรงดม, ลกสาหรบกลด เรยกลกดม. ทฬหกมมะ นน ไดแก ทอนผาทประทบลง ไมรอ (ผาเกา) ทาใหเปนชนรอง. เรองนางวสาขา มเนอความตน, เรองอนจากเรองนางวสาขา นน ไดวนจฉยแลวในหนหลงแล. บทวา โสวคคก ไดแก ทาใหเปนเหตแหงสวรรค. ดวย เหตนนแล พระผมพระภาคจงตรสวา เปนไปเพอเกดในสวรรค. ทานใด ยอมกาจดความโศกเสย เหตนน ทานนน ชอโสกนท บรรเทาความโศกเสย. บทวา อนามยา คอ ผไมมโรค. สองบทวา สคคมห กายมห ไดแก ผเกดในสวรรค. [วาดวยถอวสาสะเปนตน] สามบทวา ปถชชนา กาเมส วตราคา ไดแก ปถชนผไดฌาน.


บทวา สนทฏโ ไดแก เพอนทสกวาเคยเหนกน. [๒๓๙] บทวา สมภตโต ไดแก เพอนผรวมสมโภค คอ เพอนสนท. บทวา อาลปโต ไดแก ผอนเพอนสงไวอยางนวา "ทาน ตองการสงใดซงเปนของเรา, ทานพงถอเอาสงนนเถด." วสาสะยอมขนดวยองค ๓ เหลาน คอ ยงเปนอย ๑ เมอของ นนอนตนถอเอาแลว เจาของเปนผพอใจ ๑ กบองคอนใดอนหนงใน ๓ องคเหลานน. บทวา ปสกลกโต คอ ผาอตราสงคททาดวยผาบงสกล. สองบทวา ครโก โหต คอ เปนของหนก เพราะทาบผาปะ ในทซงชารดแลว ๆ. สองบทวา สตตลข กาต มความวา เพอทาการเยบตรงดวย ดายเทานน. บทวา วกณโณ คอ เมอชกดายเยบ มมสงฆาฏขางหนงเปน ของยาวไป. สองบทวา วกณณ อทธรต คอ เพอเจยนมมทยาวเสย. บทวา โอกรยนต คอ ลยออกจากมมทตด. สองบทวา อนวาต ปรภณฑ ไดแก อนวาตและผาหมขอบ. สองบทวา ปตตา ลชชนต คอ ดวยทงหลายทเยบในหนาผา ใหญ ยอมหลดออก คอ ผาลยออกจากผาผนเกานน. สองบทวา อฏปทก กาต คอ เพอเยบหนาผาดวยตะเขบ


อยางรอยในกระดานหมากรก. สองบทวา อนวาธกป อาโรเจต คอ เพอเพมผาดาม. แต ผาดามน ผาเพพมในเมอผาไมพอ, ถาผาพอ ไดควรเพมผาดาม, พง ตดเทานน. [วาดวยทาศรทธาไทยใหตกเปนตน] วนจฉยในคาวา น ภกขเว สทธาเทยย น พงทราบดงน:- เมอใหแกญาตทเหลอทงหลาย ชอยงศรทธาไทยใหตกไปแท, สวนมารดาบดาแมตงอยในความเปนพระราชา ถาปรารถนา พงให. บทวา คลาโน ไดแก ผไมสามารถจะถอเอาไปได เพราะ เปนผอาพาธ. บทวา วสสกสงเกต ไดแก สเดอนในฤดฝน. บทวา นทปาร ไดแก ภตเปนของอนภกษพงฉนทฝงแมนา. บทวา อคคฬคตตวหาโร มความวา กกฎทอยมลมเปนเครอง คมครองเทานน เปนประมาณในความเปนผอาพาธ ความกาหนด หมายความวา เปนเดอนมในฤดฝน ความไปสฝงแมนา และความม กฐนอนกรานแลว เหลานทงหมดทเดยว, จรงอย ภกษเกบไวในกฎท อยทคมครองเทานน จงควรไปในภายนอก, เกบไวในกฎทอยไมได คมครองไมควรไป. แตกฎทอยของภกษผอยปา ยอมไมเปนกฎทอยท คมครองดวยด, [๒๔๐] อนภกษผอยปานน พงเกบไวในหมอสาหรบ เกบของแลวซอนไวในทอนมดชดด มโพรงศลา และโพรงไมเปนตน แลวจงไป.


[วาดวยผาทเกดขนในจวรกาล] ขอวา ตยเหว ภกข ตาน จวราน มความวา จวรเหลานน แมทเธอถอนาไปแลวในทอน ยอมเปนของเธอเทานน, ใคร ๆ อน ไมเปนใหญแหงจวรเหลานน. กแล ครนตรสอยางนนแลว จงตรสคาวา อธ ปน เปนอาท เพอแสดงวา "แมในอนาคต ภกษทงหลายจกเปนผไมมความรงเกยจ ถอเอา." ขอวา ตสเสว ตาน จวราน ยาว ก นสส อพภาราย ม ความวา หากวา ไดภกษครบคณะ กฐนเปนอนกรานแลว, จวร เหลานน เปนของเธอตลอดหาเดอน; ถาไมไดกรายกฐน, ตลอดจวร- มาสเดอนเดยวเทานน. จวรใด ๆ อนพวกทายกถวายวา "ขาพเจา ถวายแกสงฆ" กด, ถวายวา "ขาพเจาถวายเฉพาะสงฆ" กด, ถวาย วา "ขาพเจาถวายแกสงฆผจาพรรษาแลว" กด, ถวายวา "ขาพเจา ถวายผาจานาพรรษา" กด ถงแมวา จวรมรดกยงมไดแจก ภกษ ทงหลายเขาไปสวดนน, จวรทงปวงนน ยอมเปนของภกษผกรานกฐน นนเทานน. ภกษนน ถอเอาผาจานาพรรษาแมใด จากทนทรพยท ไวยาวจกรตงไวประกอบดอกเบย เพอประโยชนแกผาจานาพรรษา หรอจากกลปนาสงฆอนเกดในวดนน, ผาจานาพรรษานนทงหมด เปนอนเธอถอเอาดวยดแท. จรงอย ในคาวา ตสเสว ตาน จวราน ยาว ก นสส


อพภาราย น มลกษณะดงน :- ผาทเกดขนแกสงฆดวยอาการใด ๆ กตาม ยอมถงแกภกษผกราน กฐนแลวตลอดหาเดอน แกภกษไมไดกรานกฐน ตลอดจวรมาสเดอน หนง. สวนผานใดททายกบอกถวายวา "ขาพเจาถวายแกสงฆผจา พรรษาในวดน" หรอวา "ขาพเจาถวายผาจานาพรรษา," ผานน ยอมถงแมแกภกษผมไดกรานกฐนตลอดหาเดอน. ผาจานาพรรษาทเกด ขน นอกจากผาทกลาวแลวนน ภกษพงถามดวา "นเปนจานาพรรษา สาหรบพรรษาทลวงไปแลวหรอ ? หรอวา สาหรบพรรษาทยงไมมา ? เหตไรจงตองถาม ? เพราะผานนเกดขนหลงสมย. [วาดวยผาทเกดขนในฤดกาล] บทวา อตกาล ไดแก กาลอนจากฤดฝน. วนจฉยในคาวา ตาน จวราน อาทาย สาวตถ คนตวา น พงทราบดงน :- [๒๔๑] จวรเหลานน ยอมเปนของสงฆในท ๆ เธอไปถงแลว ๆ เทานน. ผาสกวาอนภกษทงหลายเหนแลวเทานน เปนประมาณในการ ถอเอาจวรน; เพราะเหตนน หากภกษบางพวกเดนสวนทางมา ถาม วา "ไปไหนคณ ?" ไดฟงเนอความนนแลวกลาววา "เราทงหลาย ไมเปนสงฆหรอคณ ?" แลวแบงกนถอเอาในทนนทเดยว เปนอนถอ เอาดวยด. แมถาวา ภกษนนแวะออกจากทาง เขาสวดหรออาสน-


ศาลาบางแหงกด เมอเทยวบณฑบาต เขาสเฉพาะเรอนหลงหนงกด, กแล ภกษทงหลายในทนน เหนเธอแลวถามเนอความนนแลวแบงกน ถอเอา; เปนอนถอเอาดวยดเหมอนกน. วนจฉยในขอวา อธฏาต น พงทราบดงน :- อนภกษผจะอธษฐาน พงรจกวตร, ความพสดารวา ภกษนน พงตระฆงประกาศเวลาแลว คอยหนอยหนง, ถาภกษทงหลายมาตาม สญญาระฆงหรอตามกาหนดเวลา, พงแบงกนภกษเหลานน; ถาไมมา, พงอธษฐานวา "จวรเหลาน ถงแกเรา." เมออธษฐานแลวอยางนน จวรทงปวงเปนของเราเทานน. สวนลาดบไมคงอย. ถายกขนทละ ผน ๆ ถอเอาอยางนวา "นสวนทหนง ถาแกเรา, นสวนทสอง," อนจวรทเธอถอเอาแลว เปนอนถอเอาแลวดวยด; แตลาดบคงตงอย. จวรเปนอนภกษผแมใหถงถอเอาอยอยางนน อธษฐานแลวเหมอนกน, แตถาภกษตระฆงหรอไมตกตาม ประกาศเวลาหรอไมประกาศกตาม ถอเอาดวยทาในใจวา "ทนมแตเราเทานน, จวรเหลานยอมเปน ของเฉพาะเรา," จวรเหลานน เปนอนถอเอาไมชอบ. หากเธอถอ เอาดวยทาในใจวา "ทนไมมใคร ๆ อน, จวรเหลานยอมถงแกเรา." เปนอนถอดวยด. สองบทวา ปาตเต กเส มความวา เมอสลากในสวนอนหนง สกวาใหจบแลว, แมถามภกษตงพนรป, [๒๔๒] จวรชอวาอนภกษ ทงปวงถอเอาแลวแท. ขอวา นากามา ภาโค ทาตพโพ มความวา กถาวา ภกษ


ทงหลายเปนผประสงคจะใหตามชอบใจของตนไซร, จงใหเถด, แม ในอนภาค กมนยอยางนเหมอนกน. บทวา สจวราน มความวา ชนทงหลายพดกนวา "เราทงหลาย จกถวาย แมซงกาลจวรแกสงฆ จากสวนอนจะพงถวายแกพระเถระ นเทยว, เมอกาลจวรนน อนเราทงหลายจดไวแผนกหนง จะชาเกน ไป๑" ดงนแลว ไดทาภตทงหลายพรอมทงจวรโดยทนททเดยว. หลายบทวา เถเร อาคมม อปปนนาน มความวา จวร เหลาน พลนเกดขนเพราะความเสอมใสในทานทงหลาย. ขอวา สงฆสส เทมาต จวราน เทนต มความวา ชน ทงหลายถวายลาชาจนตลอดจวรกาลทงสนทเดยว. สวนในสองเรอง กอน พระธรรมสงคาหกาจารยกลาววา อทส เพราะชนทงหลาย มการถวายอนกาหนดแลว. สองบทวา สมพหลา เถรา ไดแก พระเถระผเปนหวหนาแหง พระวนยธรทงหลาย. กแล เรองนกบเรองพระเถระสองพนองกอน เกดขนเมอพระผมพระภาคปรนพพานแลว, สวนพระเถระเหลานเปน ผเคยเหนพระตถาคต, เพราะเหตนน ในเรองกอน ๆ พระธรรม- สงคาหกาจารยทงหลายไดกลาวแลวตามนยทพระตถาคตทรงบญญตไว นนแล. สองบทวา คมากาวาส อคมาส มความวา พระอปนนท- ศากยบตรนน กาหนดแลวเทยว ซงกาลเปนทแบงจวรวา "แมไฉน ๑. อตจร โหต. ศร ฯ


ภกษทงหลาย เมอแบงจวรกน พงทาความสงเคราะหแกเราบาง ?" ดงน จงไดไป. บทวา สาทยสสส คอ จกถอเอาหรอ ? จรงอย ในเรองน สวนยอมไมถงแกพระอปนนทศากยบตรนน แมโดยแท, กระนน ภกษเหลานน ไดกลาววา "ทานจกรบหรอ ?" ดงน กดวยทาใน ใจวา "พระเถระน เปนชาวกรง เปนธรรมกถก มปากกลา." กวนจฉยในขอวา โย สาทเยยย, อาปตต ทกกฏสส น พงทราบดงน :- เปนลหกาบตกจรงอย, ถงกระนน จวรทถอเอาแลว กควรคอ ใหในทซงตนถอเอา; แมหากวา จวรเหลานนเปนของเสยหายไปกด เกาไปกด, ยอมเปนสนใชแกภกษนนแท. ครนเมอภกษเหลานน กลาววา "ทานจงให." เมอเธอไมให พงใหปรบตามราคาของ ในเมอทอดธระ. บทวา เอกาธปปาย มความวา ทานทงหลาย จงใหสวน เปนทประสงคอนเดยว คอ สวนแหงบคคลผเดยวเทานน บดน พระ ผมพระภาคจะทรงวางแบบ จงตรสคาวา อธ ปน เปนอาท เพอ แสดงอาการสาหรบภกษจะพงใหสวนเฉพาะบคคลผเดยวนน. [๒๔๓] บรรดาบทเหลานน หลายบทวา สเจ อมตร อปฑฒ อมตร อปฑฒ มความวา หากวา ภกษนน อยในวดตาบลละวน หนงบาง เจดวนบาง, บคคลผเดยว ยอมไดสวนใด ในวดตาบล หนง ๆ พงใหวดละกงสวน ๆ, จากสวนนน ๆ สวนเปนทประสงค


อนเดยว ชอเปนอนภกษทงหลายใหแลว ดวยประการฉะน. ขอวา ยตถ วา ปน พหตร มความวา ถาภกษอยในวดหนง รบแตอรณเทานน โดยวาระเจดวนในวดนอกน, ดวยประการอยางน เธอชออยมากกวาในวดกอน; เพราะฉะนน พงใหสวนจากวดทอย มากกวานนแกเธอ; สวนเปนทประสงคอนเดยว เปนอนภกษทงหลาย ใหแลว ดวยประการอยางนบาง. กการใหสวนเปนทประสงคอน เดยวน พระผมพระภาคตรสดวยหลายวดสมาเดยวกน แตตางลาภ ตางอปจารกน. สวนในวดทตางสมากน การถอเสนาสนะยอมระงบ. เพราะเหตนน สวนแหงจวรในวดนน ยอมไมถง (แกเธอ). แตสง ของทเหลอทงหมด มอามสและเภสชเปนตน ยอมถงแกภกษผอยภาย ในสมา ในวดทมสมาเดยวกน และวดทมสมาตาง ๆ กนทงปวง. [วาดวยคลานปฏฐาก] สองบทวา มจเก นาเตส มความวา ครนลางแลวอยาง นน นงผากาสาวะผนอนใหแลว จงใหนอนบนเตยง; กแลพอใหนอน แลว พระอานนทอยมอาย ไดซกผากาสาวะทเปอนมตรและกรสแลว ไดทาการชาระลางทพน. ขอวา โย ภกขเว ม อปฏเหยย, โส คลาน อปฏเหยย มความวา ภกษใด พงอปฏฐากเราดวยทาตามโอวาทานศาสน, ภกษนน พงอปฏฐากภกษผอาพาธเถด. ในขอน มเนอความดงนวา "ภกษผทาตามโอวาทของเรา พง อปฏฐากภกษผอาพาธ." และในขอน ไมควรถอเอาเนอความอยาง


นวา "การอปฏฐากพระผมพระภาค กบอปฏฐากภกษผอาพาธเปน เชนเดยวกน." ขอวา สงเฆน อปฏาเปตพโพ มความวา ภกษเหลานม อปชฌายเปนตน ของภกษใด ไมมในวดนน, ภกษใดเปนอาคนตกะ เทยวไปรปเดยว, [๒๔๔] ภกษนน เปนภาระของภกษสงฆ, เพราะ เหตนน เธออนสงฆพงอปฏฐาก, ถาไมอปฏฐาก, เปนอาบตแกสงฆ ทงสน. กแล ในภกษทงหลายผตงวาระพยาบาล ภกษใด ไมพยาบาล ในวาระของตน, เปนอาบตแกภกษนนเทานน. แมพระสงฆเถระกไม พนจากวาระ. ถาสงฆทงสนไวภาระแกภกษรปหนง, หรอภกษผบรบรณดวย วตรรปหนง รบรองวา "ขาพเจาจกพยาบาลเอง" แลวปฏบตอย, สงฆพนจากอาบต. ในขอวา อภกกนต วา อภกกมต เปนอาท พงเหนใจ ความอยางนวา :- ภกษผอาพาธไมชแจงอาพาธอนกาเรบอยตามจรงวา "เมอขาพเจา บรโภคยาชอน อาพาธกาเรบ, เมอขาพเจาบรโภคยาชอน อาพาธคอย ทเลา, เมอขาพเจาบรโภคยาชอน อาพาธทรงอย." บทวา นาล มความวา ผไมเหมาะ คอไมสมควรเพอพยาบาล. สองบทวา เภสชช สวธาต มความวา เปนผไมสามารถเพอ ประกอบยา.


บทวา อามสนตโร มวเคราะหวา อามสเปนเหตของภกษนน เพราะฉะนน ภกษนน ชอผมอามสเปนเหต. เหตทานเรยกวา อนตร ความวา ภกษผมอามสเปนเหต ปรารถนายาคภตบาตรและจวร จง พยาบาล. บทวา กาลกเต คอ เพราะทากาลกรยา. วนจฉยในขอวา คลานปฏากาน ทาต น พงทราบดงน :- บาตรและจวร ของภกษผทากาลกรยานน อนสงฆใหแกภกษ ผพยาบาล ดวยกรรมวาจาทตรสเปนลาดบไปกด อปโลกนใหกด ยอม เปนอนใหเหมอนกน, ควรทงสองอยาง. ในขอวา ย ตตถ ลหภณฑ ย ตตถ ครภณฑ ขาพเจา จกพรรณนาความกระทาตางกนแหงลหภณฑและครภณฑขางหนา. [วนจฉยในลาภของภกษผพยาบาลไข] สวนในลาภของภกษผพยาบาล มวนจฉยตงแตตน ดงตอ ไปน:- หากภกษสงฆทงสนพยาบาล ภกษไขทากาลกรยา, เปนเจาของ ทงหมด. หากวา บางพวกทาเวร. บางพวกไมทาเวรเลย, ภกษไขทากาล- กรยา, ในกาลกรยาอยางนนของภกษนน อาจารยบางพวกกลาววา "ภกษแมทงปวง พงทาใหวาระทถงตน, [๒๔๕] เพราะฉะนน ภกษแมทงปวงเปนเจาของ." บางพวกกลาว "ภกษไขนน อนภกษเหลาใดพยาบาล, ภกษ


เหลานนเทานน ยอมได, ภกษนอกจากนน ไมได." ถาวา เมอสามเณรแมทากาลกรยา จวรของเธอมอย, พงให แกผพยาบาลไข, ถาจวรไมม, สงใดม พงใหสงนน, เมอบรขาร อนมอย พงทาใหเปนสวนแหงจวรให. ทงภกษและสามเณร ถาวาพยาบาลเทากน. พงใหสวนเทากน. หากวา สามเณรเทานนพยาบาล, กจสกวาชวยจดแจงเทานน เปนของภกษ, พงใหสวนใหญแกสามเณร. ถาวา สามเณรตมยาคดวยนาทภกษนามา ทากจสกวาใหรบ ประเคนเทานน, ภกษพยาบาล, พงใหสวนใหญแกภกษ. ภกษหลายรป เปนผพรอมเพรยงชวยกนพยาบาลทงหมด, พง ใหสวนเทากนแกเธอทวกน. กในภกษเหลาน รปใดพยาบาลโดยพเศษ, พงใหสวนพเศษแก ภกษนน. อนง ผใดหงตมยาคและภตให หรอจดแจงอาบนา โดยเนอง ดวยผพยาบาลไข วนหนง, แมผนน กจดวา ผพยาบาลไขเหมอนกน. ภกษใดไมเขาใกล สงแตยาและขาวสารเปนตนบาง, ภกษนไม จดวาผพยาบาลไข. ฝายภกษใด แสวงหาใหอนปสมบนถอมา, ภกษนจดเปนผ พยาบาลไขแท, พงใหสวนแมแกภกษนน. รปหนงพยาบาลดวยเพงวตรเปนใหญ, รปหนงพยาบาลดวยหวง ลาภ, ในเวลาทภกษไขมรณภาพ เธอทงสองจานง, พงใหแกเธอ


ทงสองรป. รปหนงพยาบาลแลว ไปในทไหน ๆ เสย ดวยธระของภกษ ไข หรอดวยธระของตน คดวา "เราจกมาพยาบาลอก," แมภกษน กควรให. รปหนงพยาบาลอยนานแลว ทอดธระไปเสยวา "บดน เรา ไมสามารถ," [๒๔๖] แมถาวา ภกษไขมรณภาพในวนนนเอง, ไมพงใหสวนแหงผพยาบาล. ขนชอวา ผพยาบาลไข เปนคฤหสถ หรอเปนบรรพชต หรอ โดยทสด แมเปนมาตคามกตามท, ทกคนยอมไดสวน. หากวาของ ภกษนน มแตสกวาบาตรและจวรเทานน, ของอนไมม, บาตรและ จวรทงหมด พงใหแกผพยาบาลไขเทานน, แมหากวา จะตราคา ตงพน. แตผพยาบาลเหลานน ยอมไมไดบรขารแมมากอยางอน, บรขารอยางอน ยอมเปนของสงฆเทานน. สงของทเหลอมากและม ราคามาก, ไตรจวรมราคานอย, บรขารคอไตรจวรพงถอเอาจากสง ของทเหลอนนให, กบาตรไตรจวรนนทงหมดอนผพยาบาลไข ยอม ไดจากของสงฆเทยว. กถาวา ภกษไขนน ยงเปนอยทเดยว ไดปลงบรขารของตนทง หมดใหแกใคร ๆ เสย, หรอวาใคร ๆ ไดถอวสสาสะเอาเสย, ของนน เธอใหแลวแกผใด, และอนผใดถอเอาแลว, ยอมเปนของผนนเทา นน. ผพยาบาลไขยอมไดดวยความชอบใจของผนนเทานน.


ฝายบรขารทงหลายทภกษไขไมไดใหแกบคคลเหลาอน เกบไว ในทไกล ยอมเปนของสงฆในทนน ๆ เทานน. ถาเปนของสองเจาของมไดแบงกน, เมอฝายหนงทากาลกรยา อกฝายหนงยอมเปนเจาของ, ในของแมมากเจาของ กนยนแล. เมอเจาของมรณภาพ ทงหมด ยอมเปนของสงฆ. ถงหากวา ภกษผเจาของเหลานน ไมแบงกน ใหแกนสตทง หลาย มสทธวหารกเปนตน, ไมเปนอนใหเลย, ตอสละใหแลวจงเปน อนใหดวยด, เมอภกษผเจาของเหลานน แมมรณภาพแลวยอมเปน ของนสตทงหลาย มสทธวหารกเปนตน เทานน, ไมเปนของสงฆ. [วาดวยจวรทไมควร] วนจฉยในจวรคากรองเปนอาท พงทราบดงน :- บทวา อกกนาล ไดแก จวรททาดวยกานรก. ผาททาดวยปอ เรยกวาผาเปลอกไม. ผาทเหลอ ไดกลาวไว แลวในอรรถกถาแหงปฐมปาราชก.๑

ในผาเหลานน เฉพาะผาเปลอกไม ปรบทกกฏ ในผาทเหลอ ปรบถลลจจย. สวนผาเปลอกรก ผากาบกลวยและผาเปลอกละหง มคตอยาง ผาเปลอกไมเหมอนกน. จวรมสเขยวลวนเปนตน พงสารอกสเสย ยอมใหมแลวจงใช, ๑. สมนต. ปม. ๒๗๙.


[๒๔๗] ถาเปนของทไมอาจสารอกสได, พงใหกระทาเปนผาปลาด หรอพงแทรกไวในทามกลางจวรสองชน. ความเปนตางๆ กนแหงสของจวรเหลานน มนยดงกลาวแลว ในรองเทานนแล. ผาทงหลายทมชายไมไดตดและมชายยาว พงตดชายเสยแลว จงใช. ภกษไดเสอแลวเลาะออกยอมใช ยอมควร. แมในผาโพกกนย นแล. สวนหมวกเปนของททาดวยเปลอกไม จะทาหมวกนน ใหเปน ของสาหรบเชดเทากควร. [วาดวยผควรรบจวรเปนตน] สองบทวา ปฏรเป คาหเก มความวา ถาภกษบางรปรบเอา ดวยกลาววา "เรารบแทนภกษนน," พงให, ดวยประการอยางนแล บรรดาบคคลยสบสามคนเหลานน ไมไดสบหกคน ไดเจดคน ฉะนแล. สองบทวา สงโฆ ภชชต มความวา ภกษทงหลายแตกกน เปนสองฝาย เหมอนภกษชาวเมองโกสมพ. สองบทวา เอกสม ปกเข มความวา ชนทงหลายถวายนา ทกขโณทก และวตถมของหอมเปนตนในฝายหนง, ถวายจวรใน ฝายหนง. บทวา สงฆสเสวต มความวา จวรนน ยอมเปนของสงฆ


ทงสน คอ ของทงสองฝาย, ทงสองฝายตระฆงแลวแบงดวยกน. บทวา ปกขสเสเวต มความวา เมอชนทงหลายถวายอยางนน นาอนเขาถวายแลวแกฝายใด, นานนแลยอมเปนของฝายนน, จวรอน ถวายแลวแกฝายใด, จวรยอมเปนของฝายนนเทานน. ในมหาอรรถกถาแกวา กในทใด นาทกขโณทกเปนประมาณ, ในทนน ฝายหนงยอมไดจวร เพราะตนไดนาทกขโณทก, ฝายหนง กยอมได เพราะคาทจวรนนแลตนไดแลว, เพราะฉะนน สองฝายพง เปนผพรอมกนแจกกนตามลาดบผแก. ไดยนวา นเปนลกษณะในสมทรอน ๑ (คอชมพทวป) สวนในขอวา ตสมเยว ปกเข น มความวา ฝายนอกน ไมเปนใหญเลยทเดยว. [๒๔๘] เรองสงจวรไปชดเจนแลวแล. [มาตกาแปดแหงความเกดขนแหงจวร] บดน พระผมพระภาคตรสคาเปนตนวา อฏ มา ภกขเว มาตกา เพอแสดงเขตเปนทไดจวรทตรสแลว จาเดมแตตน. คาวา สมาย เทต เปนอาท ตรสโดยนยปคคลาธษฐาน. กบรรดามาตกาเหลาน การถวายแกสมา เปนมาตกาท ๑, การ ถวายตามกตกา เปนมาตกาท ๒, การถวายในทซงตกแตงภกษา เปน มาตกาท ๓, การถวายแกสงฆ เปนมาตกาท ๔, การถวายแกสงฆ ๑ ปรสมทเทต ชมพทเปต สารตถ จ วมต จ.


๒ ฝาย เปนมาตกาท ๕, การถวายแกสงฆผจาพรรษา เปนมาตกาท ๖, การถวายจาเพาะ เปนมาตกาท ๗, การถวายแกบคคลเปนมาตกาท ๘, วนจฉยในมาตกาเหลานน พงทราบดงน :- เมอทายกถวายพาดพงถงสมาอยางนวา "ขาพเจาถวายแกสมา" ชอถวายแกสมา. ในมาตกาทงปวงกนยนแล. [ถวายแกสมา] กในมาตกาท ๑ นวา "ถวายแกสมา" ในมาตกานทเทสตน ทวา "ทายกถวายแกสมา, ภกษมจานวนเทาใดอยภายในสมา ภกษ เหลานนพงแจกกน" ดงน พงทราบสมา ๑๕ ชนดกอน คอ:- ขณฑสมา อปจารสมา สมานสงวาสสมา อวปปวาสสมา ลาภสมา คามสมา นคมสมา นครสมา อพภนตรสมา อทกกเขปสมา ชนปทสมา รฐสมา รชสมา ทปสมา จกกวาฬสมา. บรรดาสมาเหลานน ขณฑสมา ไดกลาวแลวในสมากถา. อป- จารสมา เปนแดนทกาหนดดวยเครองลอมแหงวดทลอม ดวยทควร แกการลอมแหงวดทไมไดลอม. อกอยางหนง จากสถานทภกษประชมกนเปนนตย หรอจาก โรงฉนอนตงอยรมเขตวด หรอจากอาวาสทอยประจา ภายใน ๒ ชว เลฑฑบาต ของบรษผมแรงปานกลางเขามา พงทราบวาเปนอปจารสมา. กอปจารสมานน เมออาวาสขยายกวางออกไป ยอมขยายออก, เมอ อาวาสรนแคบเขา ยอมแคบเขา.


แตในมหาปจจรแกวา "อปจารสมานน เมอภกษเพมขน ยอม กวางออก เนองดวยลาภ," ถาภกษทงหลายนงเตม ๑๐๐ โยชนตดเนอง เปนหมเดยวกบพวกภกษผประชมในวด. แมทตง ๑๐๐ โยชน ยอม เปนอปจารสมาดวย, ลาภยอมถงแกภกษทวกน. [๒๔๙] แมสมาน- สงวาสสมาและอวปปวาสสมาทง ๒ มนยดงกลาวแลวนนแล. ขนชอวา ลาภสมา พระสมมาสมพทธเจาหาไดทรงอนญาตไม, พระธรรมสงคาหกเถระทงหลายกไมไดตงไว, กแตวาพระราชาและ มหาอมาตยของพระราชาใหใหสรางวดแลว กาหนดพนทโดยรอบคาวต หนงบาง กงโยชนบาง โยชนหนงบาง ปกเสาจารกชอวา "นเปน ลาภสมาสาหรบวดของเรา" แลวปกแดนไววา "สงใดเกดขน ภายในเขตน, สงนนทงหมด เราถวายแกวดของเรา" นชอวา ลาภสมา. ถงคามสมา นคมสมา นครสมา อพภนตรสมา และ อทกกเขปสมา กไดกลาวแลวเหมอนกน. ชนปทสมา นน ชนบทเปนอนมาก มภายในแควนกาสและ โกศลเปนตน, ในชนบทเหลานน แดนกาหนดแหงชนบทอนหนง ๆ ชอชนปทสมา. แดนกาหนดแหงแควนกาสและโกศลเปนตน ชอรฐสมา.๑ สถานเปนทไปแหงอาณาของพระเจาแผนดนองคหนง ๆ ๑. สทธมมปปชโตกา ปม ๑๖ วา "รฏนต ชนปเทกเทส ฯ ชนปโทต กาสโกสาลาท ชนปโท ?" ถอเอาความวา "รฐ" เลกกวาชนบท ชนบทคอประเทศ. แตตามทแกในทน กลบตรง กนขาม จงขอฝากนกศกษาไวดวย.


อยางนคอ พหโภค โจลโภค เกรฏโภค ชอรชสมา. เกาะใหญ และเกาะเลก ซงกาหนดดวยสมทรเปนทสด ชอ ทปสมา. แดนทกาหนดดวยภเขาจกรวาลเทานน ชอจกกวาฬสมา ในสมาเหลาน ทกลาวแลวดวยประการอยางน เมอทายกเหน สงฆประชมกนในขณฑสมา ดวยกรรมบางอยาง จงกลาววา "ขาพเจา ถวายแกสงฆในสมานเทานน " ดงน. ภกษมจานวนเทาใดอยภายใน ขณฑสมา ภกษเหลานน พงแบงกน. เพราะวาจวรนนยอมถงแก ภกษเหลานนเทานน, ไมถงแกภกษเหลาอน แมผตงอยทสมนตรก หรอทอปจารสมา. แตยอมถงแกภกษผตงอยบนตนไมหรอบนภเขา ซง ขนอยในขณฑสมา. หรอผอยทามกลางแผนดนภายใตขณฑสมา เปนแท. อนง จวรททายกถวายวา "ถวายแกสงฆในอปจารสมาน" ยอมถงแมแกภกษทงหลายผตงอยในขณฑสมาและสมนตรก. [๒๕๐] สวนจวรททายกถวายวา "ถวายแกสมานสงวาสสมา" ยอมไมถงแกภกษทงหลายผตงอยในขณฑสมาและสมนตรก. จวรททายกถวายในอวปปวาสสมา และลาภสมา ยอมถงแก ภกษทงหลายผอยรวมในสมาเหลานน. สวนจวรททายกถวายในคามสมาเปนตน ยอมถงแมแกภกษผตง อยในพทธสมา ภายในแหงสมาเหลานน. จวรทถวายในอพภนตรสมา และอทกกเขปสมา ยอมถงแก


ภกษผอยภายในสมาเหลานนเทานน. ในชนปทสมา รฐสมา ทปสมา และจกกวาฬสมา ม วนจฉยเชนดงกลาวแลวในคามสมาเปนตนนนแล. กถาวาทายกอยในชมพทวป กลาวา "ขาพเจาถวายสงฆใน ตามพปณณทวป," ภกษแมรปหนง ไปจากตามพปณณทวป ยอม ไดเพอรบแทนภกษทงปวง. แมหากวา ภกษผชอบพอกนรปหนงใน ชมพทวปนนเอง จะรบสวนแทนภกษทงหลายทชอบพอกนไซร, ไม พงหามเธอ. ในการถวายของทายก ผถวายของพาดพงถงสมา พง ทราบวนจฉยอยางนกอน. ฝายทายกใด ไมเขาใจทจะพดวา "ในสมาโนน" รแตเพยง คาวา "สมา" อยางเดยวเทานน มาวดกลาววา "ถวายแกสมา" หรอวา "ถวายสงฆผตงอยในสมา" ดงน. พงถามทายกนนวา "ขนชอวาสมา มหลายอยาง, ทานพดหมาย เอาสมาอยางไหน ?" ถาเขากลาววา "ขาพเจาไมรจกวา "สมาชนดโนน ๆ " สงฆผ ตงอยในสมา จงแบงกนถอเอาเถด" ดงน สงฆในสมาไหน จะพงแบงกน ? ไดยนนน ภกษทงหลายกลาวกะทานวา "ธรรมดาอวปปวาสสมา พงแบงกน." ลาดบนน ภกษทงหลายกลาวกะทานวา "ธรรมดาอวปปวาส- สมา ประมาณตง ๓ โยชน เมอเปนเชนน ภกษผตงอยใน ๓ โยชน


จกรบลาภได. ผตงอยใน ๓ โยชน จกพงบาเพญอาคนตกวตรเขาส อาราม, ผเตรยมจะไปจกเดนทาง ๓ โยชน จงจกบอกมอบเสนาสนะ, สาหรบผปฏบตนสย ๆ จกระงบตอเมอลวง ๓ โยชนไป, [๒๕๑] ผ อยปรวาส จกพงกาวลวง ๓ โยชนแลวรบอรณ, ภกษณตงอยใน ระยะ ๓ โยชน จกพงบอกเลาการทจะเขาสอาราม, กจนทงหมดสมควร ทาดวยอานาจแดนกาหนดแหงอปจารสมาเทานน, เพราะเหตนน สงฆผตงอยในอปจารสมาเทานนพงแบงกน." [ถวายตามกตกา] บทวา กตกาย ไดแก กตกา มลาภเสมอกน. ดวยเหตนนแล พระผมพระภาคตรสวา "อาวาสมากหลายมลาภเสมอกน." ในหลายอาวาสมลาภกนนน พงตงกตการอยางน :- ภกษทงหลายประชมกนในวหารหนง ระบชอวดทตนประสงค จะสงเคราะห ปรารถนาจะทาใหเปนแดนมลาภเสมอกน กลาวเหตอยาง ใดอยางหนงวา "วดโนน เปนวดเกา" หรอวา "วดโนน เปน ทพระพทธเจาเคยอย" หรอวา "วดโนน มลาภนอย" แลวประกาศ ๓ ครงวา "การททาวดนนกบวดแมน ใหเปนแดนมลาภอนเดยวกน พอใจสงฆ" ดงน. ดวยเหตเพยงเทาน ภกษแมนงแลวในวดนน เธอยอมเปน เหมอนนงแลวในวดน, อนสงฆแมในวดนน พงทาอยางนนเหมอนกน. ดวยเหตเพยงเทาน ภกษแมนงแลวในวดน, เธอยอมเปนเหมอนผ


นงแลวในวดนน. เมอแบงลาภกนอยในวดหนง, อนภกษผตงอยใน อกวดหนง สมควรไดรบสวนแบงดวย. วดแมมาก กพงกระทาให เปนทมลาภอนเดยวกนกบวดอนหนง โดยอบายอยางนน. [ถวายในทซงตกแตงภกษา] บทวา ภกขาป ตตยา ไดแก ในสถานเปนทตกแตงทาน- บรจาคของตน. ดวยเหตนนแล พระผมพระภาคจงตรสวา ทานบรจาค ทประจาอนตนทาแกสงฆในวดใด. พงทราบเนอความแหงคานนดงน:- ภตทานสงฆ ซงเปนของทายกผถวายจวรน เปนไปในวด ใดกด, ทายกทาภกษทงหลายในวดใน ใหเปนภาระของตน นมนตให ฉนในเรอนทกเมอกด, ในวดใดเขาสรางทอยไวกด, ในวดใดเขา ถวายสลากภตเปนตนเปนนตยกด, แตวดแมทงสนอนทายกใดสราง, ในวดนน ของทายกนน ไมมคาทจะพงกลาวเลย. ๒๕๒ ภตบรจาค เหลาน จดเปนภตบรจาคประจา, เพราะเหตนน ถาเขากลาววา "ภตบรจาคประจาของขาพเจากระทาอยในวดใด, ขาพเจาถวายในวด นน" หรอวา "ทานจงใหในวดนน" แมหากวา มภตบรจาคประจา ในทหลายแหง, จวรนนเปนอนเขาถวายทวทกแหงทเดยว. กถาวา ในวดหนงมภกษมากกวา, ภกษเหลานน พงบอกวา "ในวดทมภตบรจาคเปนประจาของพวกทาน วดหนงมภกษมาก วด หนงมภกษนอย." ถาหากเขากลาววา "ทานทงหลายจงถอเอาตามจานวน


ภกษเถด" สมควรแบงถอเอาตามนน. กในคาวา "ทานทงหลายจงถอเอาตามจานวนภกษเถด" น ผา และเภสชเปนตน แมนอย ยอมแบงกนไดโดยงาย, แตถาวาเตยง หรอตงมตวเดยวเทานน, พงถามเขาแลว พงใหสาหรบวดหรอเสนาสนะ แมในวดหนงทเขาสง ถาเขากลาววา "ภกษโนนจงถอเอา" ดงน ควรอย. หากวาเขากลาววา "ทานจงใหสาหรบวดทมภตบรจาคเปนประจา ของขาพเจา" ดงนแลว ไมทนไดสงการไปเสย, แมสงฆจะสงการ กควร. กแล สงฆพงสงการอยางน:- พงสงวา "ทานจงใหในสถานเปนทอยของพระสงฆเถระ." ถา ในทนนมเสนาสนะบรบรณ, ในทใดเสนาสนะไมเพยงพอ, พงใหใน ทนน. ถาวา ภกษรปหนงกลาววา "ในทอยของขาพเจา ไมมของใช สาหรบเสนาสนะ" พงใหในทนน. [ถวายแกสงฆ] ขอวา สงฆสส เทต มความวา ทายกเขาไปยงวดกลาววา "ขาพเจาถวายจวรเหลานแกสงฆ" ขอวา สมมขภเตน มความวา สงฆผตงอยในอปจารสมา พงตระฆงใหประกาศเวลาแลวแจกกน. ภกษผจะรบสวนแทนภกษผตง อยในสมาแตมาไมทน ไมควรหาม. วดใหญ, เมอถวายผาตงแต


เถรอาสนลงมา, พระมหาเถระผเฉอยชายอมมาภายหลง, อยาพง กลาวกะทานวา "ทานผเจรญ ขาพเจาถวายถงมพรรษายสบ, ลาดบของทาน เลยไปเสยแลว." [๒๕๓] พงเวนลาดบไวถวายแก พระมหาเถระเหลานน เสรจแลวจงถวายตามลาดบภายหลง. ภกษทง หลายไดฟงขาววา "ไดยนวา ทวดโนน จวรเกดขนมาก" จงพา กนมาจากวดซงตงอยในระยะโยชนหนงบาง, พงใหจาเดมแตทซงเธอ ทงหลายมาทนแลว ๆ เขาลาดบ. เฉพาะทเธอมาไมทนเขาอปจารสมา แลว เมออนเตวาสกเปนตนจะรบแทน กควรใหแท. อนเตวาสก เปนตน กลาววา "ทานจงใหแกภกษผตงอยภายนอกอปจารสมา" ดงน ไมพงให. กถาวา ภกษทงหลายผอยทประตวดของตน หรออยภายในวด ของตนทเดยว เปนผเนองเปนอนเดยวกบภกษทงหลายผเขาอปจารสมา ไซร, สมาชอวาขยายออกดวยอานาจบรษท; เพราะฉะนน ควรให. แมเมอใหจสรแกสงฆนวกะแลว, กควรถวายแกพระเถระทงหลายผมา ภายหลงเหมอนกน. อนง เมอสวนทสองไดยกขนสเถรอาสนแลว สวนทหนง ยอม ไมถงแกภกษทงหลายทมาแลว, พงใหตามลาดบพรรษา ตงแตสวน ทสองไป. ถาในวดหนง มภกษสบรป,ทายกถวายผาสบผนวา "ขาพเจาถวายแกสงฆ;" ผาเหลานน พงแจกกนรปละผน. ถาภกษ เหลานน ถอเอาไปทงหมดทเดยว ดวยคดวา "ผาเหลาน ถงแก พวกเรา" ดงนไซร, เปนอนใหถง (แกตน) ไมด; ทงเปนอน


ถอเอาไมด; ผาเหลานน ยอมเปนของสงฆในทซงเธอไปถงเขาแลว นนแล. อนง จะชกออกผนหนง ถวายแหงสงฆเถระวา "ผนนถงแก ทาน" ดงนแลว ถอเอาผาทเหลอดวยคดวา "ผาเหลาน ถงแก พวกเรา" ดงน ควรอย. ทายกนาผามาผนเดยว ถวายวา "ขาพเจา ถวายแกสงฆ ภกษทงหลายไมแบงกน ถอเอาดวยคดวา "ผานถง แกพวกเรา;" ผานนเปนอนเธอทงหลายถงแกตน ไมชอบ ทงเปนอน ถอเอาไมชอบ. ควรเอามดหรอขมนเปนตน ทาใหเปนรอย ใหสวน หนงแกพระสงฆเถระวา "ตอนน ถงแกทาน" แลวถอเอาสวนทเหลอวา "ตอนนถงแกพวกเรา." [๒๕๔] จะทาการกาหนดปนกน ดวยลาย ดอกไม หรอผลไม หรอเครอวลยแหงผานนเอง ไมควร. ถาชกเสน ดายออกเสนหนง ถวายแกพระเถระวา "ตอนน ถงแกทาน" แลว ถอเอาวา "สวนทเหลอถงแกพวกเรา" ควรอย. ผาทภกษตดเปน ทอนนอยทอนใหญแบงกน ควรแท. เมอจวรทงหลายเกดขนแกสงฆในวด ซงมภกษรปเดยว, หาก ภกษนน ถอเอาวา "จวรทงหมดยอมถงแกเรา" ตามนยดงกลาว แลวในหนหลงนนเอง, เปนอนเธอถอเอาชอบ, สวนลาดบไมตงอย. หากเธอยกขนทละผน ๆ ถอเอาวา "ผานถงแกเรา." ลาดบยอมตง อย. บรรดาลาดบทไมตงอย และตงอยทงสองน เมอลาดบไมตงอย ครนจวรอนเกดขนอก ถาภกษรปหนงมา, เธอทงสองพงตดตรงกลาง ถอเอา. เมอลาดบตงอย ครนจวรอนเกดขนอก ถาภกษออนกวามา,


ลาดบยอมถงภายหลง; ถาภกษผแกกวามา, ลาดบยอมถงกอน. ถา ไมมภกษอน, พงใหถงแกตนถอเอาอก. แตจวรทเขาถวายพาดพงถงสงฆ ดวยอาการอยางใดอยางหนงวา "ขาพเจาถวายแกสงฆ" กด วา "ขาพเจาถวายแกภกษสงฆ" กด ไมควรแกภกษผถอผาบงสกล, เพราะเหตทเธอกลาวคาวา "ขาพเจา งดคฤหบดจวรเสย, สมาทานองคของผถอผาบงสกลเปนวตร" แตไม ควรแกภกษผถอผาบงสกล เพราะเหตทจวรนน เปนอปปยะหามได, แมภกษสงฆอปโลกนใหแลวกไมควรรบ. กและภกษใหจวรใดซงเปน ของตน, จวรนนชอของทภกษให ควรอย; แตวาจวรนนไมเปน ผาบงสกล. แมเมอเปนเชนนน, ธดงคยอมไมเสย. อนง เมอทายกถวายวา "ขาพเจาถวายแกภกษทงหลาย, ขาพเจา ถวายแกพระเถระทงหลาย" ดงน ยอมควรแมแกภกษผถอผาบงสกล. แมจวรททายกถวายวา "ขาพเจาถวายผาน แกสงฆ ทานผมอาย ทงหลาย จงทาถงใสรองเทาถงบาตร ผารดเขาและสายสะพายเปนตน ดวยผาน" ดงน ยอมควร. [๒๕๕] ผาททายกถวายเพอประโยชนแก ถงบาตรเปนตน มมาก, เปนของเพยงพอแมเพอประโยชนแกจวร จะกระทาจวรจากผานนหม กควร. กหากวาสงฆตดผาทเหลอจากแจก กนแลว แจกใหเพอประโยชนแกถงรองเทาเปนตน, จะถอเอาจากผา นนไมควร. แตผานนพวกเจาของจดการเองนนแลควรอย, นอกนน ไมควร. แมเมอทายกกลาววา "ขาพเจาถวายเพอประโยชนแกผาผก


กระบอกกรองเปนตน แกสงฆผถอผาบงสกล" ดงน, สมควรถอเอา. ขนชอวาบรขาร แมภกษผถอผาบงสกล กพงปรารถนา, ในผาทเขา ถวายเพอใหเปนผาผกกระบอกกรองเปนตนเหลานน ผาใดเปนของ เหลอเฟอ, จะนอมผานนเขาในจวรบาง กควร. ทายกถวายดายแก สงฆ, ดายนน แมภกษผถอเอาผาบงสกล กควรรบ. วนจฉยในผาททายกเขาไปสวดแลวถวายวา "ขาพเจาถวายจวร เหลานแกสงฆ" เทานกอน. กถาวา ทายกเหนภกษทงหลายผเดน ทางไปภายนอกอปจารสมาแลว บอกแกพระสงฆเถระ หรอพระสงฆ- นวกะวา "ขาพเจาถวายสงฆ" แมถาบรษทตงแผไปโยชนหนง เนอง เปนอนเดยวกน, ยอมถงแกภกษทวกน; ฝายภกษเหลาใดไมทนบรษท เพยงสบศอก, ไมถงแกภกษเหลานน. [ถวายแกสงฆสองฝาย] วนจฉยในมาตกาวา "ถวายแกสงฆสองฝาย" น พงทราบ ดงน :- เมอเขากลาววา ถวายแกสงฆสองฝาย" กด, "ถวายแกสงฆ โดยสวนสอง" กด." ถวายแกสงฆสองพวก" กด กลาววา "ถวาย แกภกษสงฆดวย แกภกษณสงฆดวย" กด, ผานนเปนอนเขาถวายแก สงฆสองฝายแท. ขอวา อปฑฒ ทาตพพ มความวา พงทาเปนสองสวน เทา ๆ กน ใหสวนหนง. เมอเขากลาววา "ถวายแกสงฆสองฝายดวย


แกทานดวย." ถามภกษสบรป ภกษณสบรป, พงทาใหเปนยสบเอด สวน ใหแกบคคลสวนหนง, ใหแกภกษสงฆสบสวน ใหแกภกษณ สงฆสบสวน; [๒๕๖] สวนเฉพาะบคคลอนภกษใดไดแลว, ภกษ นน ยอมไดเพอถอเอาตามลาดบพรรษาของตนจากสงฆอก. เพราะ เหตไร ? เพราะเหตทเธออนเขารวมเขาดวยศพทวา อภโตสงฆ. แม ในผาทเขาบอกถวายวา "ถวายแกสงฆสองฝายดวย แกเจดยดวย" กมนยเหมอนกน. แตในคาถวายน ไมมสวนทจะถงแกเจดยจากสงฆ, มแตสวนทเทากบสวนทถงแกบคคลผหนงเทานน. อนง เมอเขากลาววา "ถวายแกสงฆสองฝายดวย แกทานดวย แกเจดยดวย," พงทาใหเปนยสบสองสวน ใหภกษสบสวน, ใหแก ภกษณสบสวน. ใหแกบคคลสวนหนง, ใหแกเจดยสวนหนง ; ใน บคคลและเจดยนน บคคลยอมไดเพอถอเอาอกตามลาดบพรรษาของ ตน จากสงฆดวย, สาหรบเจดยพงไดสวนเดยวเทานน. อนง เมอเขากลาววา "ถวายแกภกษสงฆดวย แกภกษณ ทงหลายดวย," อยาแบงกลางให, พงนบภกษและภกษณแลวให. อนง เมอเขากลาววา "ถวายแกภกษสงฆดวย แกภกษณ ทงหลายดวย แกทานดวย." บคคลไมไดสวนอกแผนกหนง; ยอมได เฉพาะสวนเดยว จากลาดบทถงเทานน, เพราะเหตไร ? เพราะเหตท บคคลและเขารวมเขาดวยศพทวาภกษสงฆ. แมเมอเขากลาววา "ถวาย แกภกษสงฆดวย แกภกษณทงหลายดวย แกทานดวย แกเจดยดวย," เจดยไดสวนเทาบคคลผหนง, บคคลไมไดสวนอกแผนกหนง, เพราะ-


ฉะนน พงใหแกเจดยสวนหนง ทเหลอพงนบภกษและภกษณแจกกน. แมเมอเขากลาววา "ถวายแกภกษดวย แกภกษณดวย," อยาแบง กลางให, พงแบงตามจานวนบคคลเทานน เมอเขากลาวอยางนวา "ถวายแกภกษดวย แกภกษดวย แกทานดวย" ดงนกด, กลาว อยางนวา "ถวายแกภกษดวย แกภกษณดวย แกเจดยดวย" ดงนกด, กลาวอยางนวา "ถวายแกภกษดวย แกภกษณดวย แกทานดวย แก เจดยดวย" ดงนกด, เจดยไดสวนเดยว, บคคลไมมสวนอกแผนกหนง, พงนบภกษและภกษณทงหลายเทานน แจกกน. [๒๕๗] เหมอนอยาง วา ขาพเจายกภกษสงฆใหเปนตน อธบายความ ฉนใด, บณฑตพงยก ภกษณสงฆใหเปนตนบาง อธบายความ ฉนนน. เมอกลาววา "ถวายแกภกษสงฆดวย แกทานดวย" บคคลไมไดสวนอกแผนกหนง, พงถอเอาตามลาดบพรรษาเทานน. อนง เมอเขากลาววา "ถวายแกภกษสงฆดวย แกเจดยดวย," เจดยไดสวนอกแผนกหนง. แมเมอเขากลาววา "ถวายแกภกษสงฆดวย แกทานดวย แกเจดยดวย," เจดยเทานน ไดสวนอกแผนกหนง, บคคล ไมได. แมเมอเขากลาววา "ถวายแกภกษทงหลายดวย แกทานดวย." บคคลไมไดสวนอกแผนกหนง. แตเมอเขากลาววา "ถวายแกภกษ ทงหลายดวย, แกเจดยดวย" เจดยยอมไดสวนอกแผนกหนง.แมเมอ เขากลาววา "ถวายแกภกษทงหลายดวย แกทานดวย แกเจดยดวย," เจดยเทานน ยอมไดสวนอกแผนกหนง, บคคลไมได. พงยกภกษณ- สงฆใหเปนตนบาง ประกอบเนอความอยางนเหมอนกน.


ถามวา "เฉพาะในกาลกอน ทายกทงหลายถวายทานแกสงฆ สองฝาย มพระพทธเจาเปนประมข, พระผมพระภาคเจาประทบนง ตรงกลาง, ภกษนงขางขวา ภกษณนงขางซาย, พระผมพระภาคทรง เปนพระสงฆเถระแหงสงฆสองฝาย, ครงนน พระผมพระภาคทรง บรโภคปจจยทพระองคไดดวยพระองคเองบาง, รบสงใหใหแกภกษ ทงหลายบาง. สวนในบดน คนผฉลาดทงหลายตงพระปฏมาหรอพระ- เจดยทบรรจพระธาต แลวถวายทานแกสงฆสองฝาย มพระพทธเจา เปนประมข ตงบาตรบนเชงขางหนาแหงพระปฏมาหรอพระเจดยแลว ถวายทกษโณทกกลาววา "ขอถวายแดพระพทธเจา" ดงนแลว ใสของ ควรเคยว ของควรบรโภคอนใดเปนทหนงในบาตรนน, หรอนามายง วด ถวายบณฑบาตและวตถมระเบยบและของหอมเปนตน กลาววา "นถวายพระเจดย;" จะพงปฏบตอยางไร ในของควรเดยวและของควร บรโภคนน ?" ตอบวา วตถมระเบยบและของหอมเปนตน ควรยกวางไวท พระเจดยกอน, ผาพงใชทาธงแผนผา นามนพงใชตามประทป; สวน บณฑบาตและเภสชมนาผงและนาออยเปนตน [๒๕๘] พงใหแก บรรพชตหรอคฤหสถซงเปนเจาหนาทผรกษาพระเจดยเปนประจา, เมอ ไมมเจาหนาทผรกษาเปนประจา; สมควรจะตงไวดงภตทตนเองนามา กระทาวตรแลวฉน. ในเวลากระชน ฉนเสยแลว จงทาวตรตอภาย หลง กควรเหมอนกน. กเมอเขากลาววา "ขอทานทงหลายจงนาสงน ไปทาการบชาพระเจดย" ดงน บรรดาวตถมระเบยบและของหอม


เปนตนอยางใดอยางหนง แมในทใดไกล กควรนาไปสบชา. แมเมอภเขา กลาววา "ขอจงนาไปเพอภกษสงฆ" ควรนาไป. กหากวาเมอภกษ กลาววา "เราจกเทยวบณฑบาต, ทอาสนศาลามภกษ, เธอทงหลาย จกนาไป" เขากลาววา "ทานผเจรญ ขาพเจาถวายทานนนแล" สมควรฉน. กถาวา เมอภกษกาลงนาไปตงใจวา "จกถวายภกษสงฆ" เวลาจวนเสยในระหวางทางเทยว สมควรใหถงแกตนแลวฉนเถด. [ถวายแกสงฆผจาพรรษา] ขอวา "ถวายแกสงฆผจาพรรษา" มความวา ทายกเขาไปยง วหารแลวถวายวา "ขาพเจาถวายจวรเหลาน แกสงฆผจาพรรษา." ขอวา ยาวตกา ภกข ตสม อาวาเส วสส วตถา มความวา ภกษมจานวนเทาไร จาพรรษาแรก ไมทาใหขาดพรรษา, ภกษ เหลานน พงแจกกน; จวรนนไมถงแกภกษเหลาอน, เมอผรบแทน ม พงใหแมแกภกษผหลกไปสทศจนกวาจะรอกฐน, พระอาจารย ทงหลายผเขาในลกษณะกลาววา "แตเมอไมไดกรานกฐน, กแลจวร ทเขาบอกถวายอยางนน ในภายในเหมนตฤด ยอมถงแมแกภกษ ทงหลาย ผจาพรรษาหลง." สวนในอรรถกถาทงหลาย หาไดสอดสอง ขอนไวไม. กถาวา ทายกตงอยภายนอกอปจารสมากกลาววา "ขาพเจา ถวายแกสงฆผจาพรรษา," จวรนน ยอมถงแกภกษทงปวงผมาถงเขา. ถาเขากลาววา "ถวายแกสงฆผจาพรรษาในวดโนน." ยอมถงแก ภกษทงหลายผจาพรรษาในวดนนเทานน จนกวาจะรอกฐน. กถาวา


เขากลาวอยางนน จาเดมแตวนตนแหงคมหฤดไป, ยอมถงแกภกษ ทงปวงผพรอมหนากนในวดนน. [๒๕๙] เพราะเหตไร ? เพราะ จวรนนเกดขนภายหลงสมย. เมอเขากลาววา "ถวายแกภกษทงหลาย ผจาพรรษา " ดงน ในภายในพรรษาทเดยว, ถวายผขาดพรรษายอม ไมได, เฉพาะภกษผจาพรรษาตลอดจงได. สวนในจวรมาส เมอเขา กลาววา "ถวายแกภกษทงหลายผจาพรรษา." ยอมถงแกภกษทงหลาย ผจาพรรษาในปจฉมพรรษาเทานน, ไมถงแกภกษทงหลายผจาพรรษา ในปรมพรรษาในปจฉมพรรษาเทานน, จาเดมแตจวรมาสไปจนถงวนสดทาย แหงเหมนตฤด, เมอเขากลาววา "ถวายผาจานาพรรษา," กฐนจะได กรานหรอไมไดกรานกตามท, ผานนยอมถงแกภกษทงหลายผจาพรรษา ทลวงไปแลวเทานน. อนง เมอเขากลาวจาเดมแตวนตนแหงคมหฤดไป, พงยกมาตกา ขนวา "สาหรบกาลจาพรรษาทเปนอดต ลวงไปแลวหาเดอน, กาล จาพรรษาทเปนอนาคต ตอลวงไปสเดอน จงจกม, ทานใหสงฆ ผจาพรรษาไหน." ถาเขากลาววา "ถวายแกพระภกษทงหลายผ จาพรรษาทลวงไปแลว." ยอมถงแกภกษทงหลายผอยจาตลอดภายใน พรรษานนเทานน. ภกษผชอบกน ยอมไดเพอรบแทนภกษผหลกไป สทศ. ถาเขากลาววา "ถวายแกภกษผจาพรรษาในพรรษาทจะมาขาง หนา," พงเกบผานนไว ถอเอาในวนเขาพรรษา. หากวาทอยคมครอง ไมได, ทงมโจรภย; เมอภกษกลาววา "ไมอาจเกบไว หรอไมอาจ ถอเทยวไป," เขาบอกวา "ถวายแกภกษทงหลายผอยพรอมแลว;"


พงแจกกนถอเอา. หากวา เขากลาววา "ทานผเจรญ ขาพเจาไมได ถวายผาใด แกภกษทงหลายผจาพรรษาในพรรษาทสาม แตพรรษาน ไป, ขาพเจาถวายผานน," ยอมถงแกภกษทงหลายผจาพรรษาภายใน พรรษานน. ถาภกษเหลานนหลกไปสทศเสยแลว, ภกษอนผคนเคย กน จะรบแทน; พงให. ถาเหลออยรปเดยวเทานน, นอกจากนน มรณภาพหมด, ยอมถงแกภกษรปเดยวนนแลทงหมด. ถาวา แมรป เดยวกไมม, ยอมเปนของสงฆ; ผานนภกษผพรอมหนากน พงแจก กน. [ถวายจาเพาะ] [๒๖๐] ขอวา "ถวายจาเพาะ" มความวา เขาเจาะจง คอ กาหนดหมายถวาย. ในบทวา ยาคยา เปนอาท นเนอความดงน :- เขาเจาะจงถวายในขาวตม หรอขาวสวย หรอของควรเคยว หรอจวร หรอเสนาสนะ หรอเภสช. ในบทเหลานน มโยชนาดงน :- ทายกนมนตภกษดวยขาวตมประจาวนน หรอประจาวนพรง แลว ถวายขางตมแกพวกเธอผเขาสเรอนแลว, ครนถวายเสรจแลว เมอ ภกษทงหลายฉนขาวตมแลวจงถวายวา "ขาพเจาถวายจวรเหลาน แก พระผเปนเจาทงหลายผฉนขาวตมของขาพเจา." จวรขาวตมอนภกษ ผไดรบนมนต ไดฉนขาวตมแลวเทานน. สวนขาวตมอนภกษเหลาใด ผผานไปทางประตเรอน หรอผเจาไปสเรอนดวยภกขาจารวตรจงได,


หรอขาวตมทชนทงหลายนาบาตรของภกษเหลาใดมาจากอาสนศาลาแลว นาไปถวาย, หรอขาวตมอนพระเถระทงหลายสงไป เพอภกษเหลาใด ยอมไมถงแกภกษเหลานน. แตถาวาภกษแมเหลาอน กบภกษทไดรบ นมนตมากนมาก นงเตมกายในเรอนและนอกเรอน, หากทายก กลาวอยางนวา "พระผเปนเจาทงหลาย จะเปนผไดรบนมนต หรอ ไมไดรบนมนตกตาม, ขาวตมขาพเจาไดถวายแลว แกพระผเปน เจาเหลาใด, ผาเหลาน จงเปนของพระผเปนเจาทงปวงเหลานน" ดงน ยอมถงทวกน. ฝายภกษเหลาใด ไดขาวตมจากมอพระเถระ, ยอมไมถงแกภกษเหลานน. ถาเขากลาววา "พระผเปนเจาเหลาใด ฉนขาวตมของขาพเจา, ผาเหลาน จงเปนของพระผเปนเจาเหลานนจน ทวกน" ดงน, ยอมถงทงกน. แมในขาวสวยและควรเคยว ก นยนแล. บทวา จวเร วา มความวา ถาทายกผเคยถวายจวรแกภกษ ทงหลาย ซงตนนมนตใหจาพรรษาแมในกาลกอน ใหภกษฉนแลว กลาววา "ในกาลกอน ขาพเจาไดถวายจวรแกพระผเปนเจาเหลาใด จวรนกด เนยใสนาผงและนาออยเปนตนกด จงเปนของพระผเปนเจา เหลานนแล," ทกอยางยอมถงภกษเหลานนเทานน. บทวา เสนาสเน วา มความวา เมอเขากลาววา "พระผ เปนเจาใด อยในทอยหรอในบรเวณทขาพเจาสราง, [๒๖๑] ผานจง เปนของพระผเปนเจานน," ยอมเปนของภกษนนเทานน. บทวา เภสชเช วา มความวา เมอเขากลาววา "พวกขาพเจา


ถวายเภสชมเนยใสเปนตน แกพระเถระทงหลายทกเวลา, เภสชเหลา นน อนพระเถระเหลาใดไดแลว, ผานจงเปนของพระเถระเหลานน เทานน" ดงน, ยอมเปนของพระเถระเหลานนเทานน. [ถวายแกบคคล] ขอวา "ถวายแกบคคล" มความวา เขาถวายลบหลงอยางนวา "ขาพเจาถวายจวรนแกทานผมชออยางน" หรอวางไวแทบบาทมล ถวายตอหนาอยางนวา "ทานผเจรญ ขาพเจาถวายจวรน แกทาน" ดงนกด. กถาวาเขากลาวอยางนวา "ขาพเจาจวรนแกทานดวย แกอนเตวาสกทงหลายของทานดวย" ดงน. ยอมถงแกพระเถระและ เหลาอนเตวาสก. ภกษผมาเพอเรยนอทเทส และผเรยนแลวจะไปถง อย, ยอมถงแมแกเธอ. เมอเขากลาววา "ขาพเจาถวายแกภกษทงหลาย ผเทยวอยเปนนตยกบทาน" ยอมถงแกอทเทสนเตวาสกทงปวง ผกระทา วตรเรยนอทเทสและปรปจฉาเปนตนเทยวไปอย. นเปนวนจฉยในบทน วา "ถวายแกบคคล." คาทเหลอในบททงปวง ตนทงนน ฉะนนแล. จวรรกขนธก วรรณนา จบ.


[๒๖๒] จมเปยยกขนธก วรรณนา [วนจฉยในจมเปยยกขนธกะ] วนจฉยในจมเปยยกขนธกะ วนจฉยในจมเปยยกขนธกะ พงทราบดงน :- หลายบทวา คคคราย โปกขรณยา ตเร คอทฝงแหงสระ โบกขรณ ซงหญงมชอวาคคราสราง. บทวา ตนตพทโธ มความวา ชอผเนองเฉพาะในความขวน ขวาย เพราะขอทความขวนขวายเปนกจอนเธอพงทาในอาวาสนน. วนจฉยใจขอวา อสสกกมป อกาส ยาคยา เปนอาท พงทราบ ดงน:- สมควรทาความขวนขวายแตในทซงชนทงหลายสงไววา "เมอ ภกษอาคนตกะมา ทานพงบอก," ไมสมควรทาในทซงเขาไมไดสงไว. ขอวา คจฉ ตว ภกข มความวา พระศาสดาไดทรงเหนวา "เสนาสนะในอาวาสนนนนแลของภกษนน เปนทสบาย;" ดวยเหตนน แล จงตรสวา "เธอจงสาเรจการอยในวาสภคามนนแล." ความกระทาตางแหงคาวา อธมเมน วคคกมม กโรนต เปน อาท จกมาในบาลขางหนาเปนแท. ขอวา อตราป ธมมา กมม กโรนต มความวา ภกษ ฉพพคคย ทากรรม เวนจากธรรมบาง; อกอยางหนง ปาฐะนเอง


เปนบาล; กรรมททาดวยวตถเปนจรง จดเปนกรรมททาตามธรรม; ความวา ภกษฉพพคย ไมทาอยางนน. แมในขอวา อตราป วนยา กมม, อตราป สตถ- สาสนา กมม กนยนแล. กในวนยและสตถศาสนาน การโจทและการ ประกาศชอวนย. ญตตสมปทาและอนสาวนาสมปทา ชอสตถศาสนา, ความวา ภกษฉพพคคยทากรรมเวนจากการโจท การประกาศญตต- สมปทา และอนสาวนสมปทาเหลานน. บทวา ปฏกกฏกต ไดแก กรรมทถกคดคานและอนเธอขน ทา. กรรมใด อนภกษขนทาในเมอภกษเหลาอนคดคานอย, กรรมนน จดเปนกรรมทถกคดคานและอนภกษขนทา; ความวา ภกษฉพพคคย ทากรรมเชนนนบาง. [กรรมหก] [๒๖๓] กในคาวา ฉยมาน ภกขเว กมมาน อธมมกมม เปนอาท คาวา "ธรรม" เปนชอแหงบาล. เพราะเหตนน กรรมใด สงฆไมทาโดยบาลตามทพระผพระภาคตรสไว, กรรมนน พงทราบวา "กรรมไมเปนธรรม." ความสงเขปในฉกมมาธการน เทาน. สวน ความพสดารมาแลวในบาลนนแล. กความพสดารนนแล มาแลวดวยอานาจแหงญตตทตยกรรมและ ญตตจตตถกรรมเทานน. อนในญตตกรรมไมมความลดหยอนหรอความ ทาโดยประการอยางอน เหมอนในญตตทตยกรรมและญตตจตตถกกรรม,


สวนอปโลกนกรรม อนภกษยอมทาเพยงสวดประกาศ; เพราะฉะนน ญตตกรรมและอปโลกนกรรมนน พระผมพระภาคจงไมทรงแสดงไว ในบาล. ขาพเจาจกพรรณนาวนจฉยแหงกรรมเหลานนแมทงหมด ขางหนา. บดน พระผมพระภาคตรสคาวา ปจ สงฆา เปนอาท เพอ แสดงประเภทแหงสงฆทงหลาย ผจะพงทากรรมทพรอมเพรยงโดย ธรรม ซงเปนทหก. บทวา กมมปปตโต คอ ผเขากรรม ไดแกผประกอบในกรรม คอ ผควรกรรม, ความวา ไมควรเพอทากรรมใด ๆ หามได. คาวา จตวคคกรณเจ ภกเข กมม ภกขนจตตโถ เปน อาท พระผมพระภาคตรส เพอแสดงวบตแหงกรรมโดยบรษท. ในคานน บคคลผมสงวาสตางกนเพราะกรรม พระผมพระภาค ทรงถอเอา ดวยอกขตตกศพท. บคคลผมสงวาสตางกนเพราะลทธ ทรงถอเอาดวยนานาสงวาสกศพท. สองบทวา นานาสมาย ตจตตโถ มความวา เปนจตวรรค กบทงภกษผตงอยในหตถบาสทสมนตรกหรอภายนอกสมา. คาวา ปารวาสกจตตโก เปนอาท พระผมพระภาคเจาตรส เพอ แสดงวบตโดยบรษทแหงปรวาสกรรมเปนตนเทานน. ขาพเจาจก พรรณนาวนจฉยแหงกรรมเหลานน ขางหนา. เพอแสดงขอทกรรมถกดดคานแลวและขนทา เปนกรรมกาเรบ


และไมกาเรบ พระผมพระภาคตรสคาวา เอกจจสส ภกขเว สงฆสส มชเฌ ปฏกโกสนา รหต เปนตน. บทวา ปกตตตสส ไดแก ผมศลไมวบต คอ ผไมตอง ปาราชก. บทวา อนนตรกสส ไดแก ผนงเปนลาดบแหงตน. ๒๖๔ เพอแสดงขอทกรรมทงหลายเปนของกาเรบและไมกาเรบ โดยวตถ พระผมพระภาคจงตรสคาวา เทว มา ภกขเว นสสารณา เปนตน. บรรดาคาเหลานน คาวา อปปตโต นสสารณ, ตเจ สงโฆ นสสาเรต, สนสสารโต น พระผมพระภาคตรสหมายเอาปพพา- ชนยกรรม. จรงอย สงฆยอมขบออกจากวด ดวยปพพาชนยกรรม, เพราะฉะนน ปพพาชนยกรรมนน ทานจงเรยกวา "นสสารณา." ก เพราะเหตทไมเปนผประทษรายสกล, บคคลนน จงไมถงปพพาชนย- กรรมนน ดวยลกษณะแผนกหนง; แตวา เพราะเหตทพระผมพระ- ภาคตรสไววา "สงฆหวงอยพงลงปพพาชนยกรรมแกบคคลนน" ดงน บคคลนน จงจดวา เปนผอนสงฆขบออกดวยดแลว. [นสสารณา] ขอวา ตเจ สงโฆ นสสาเรต มความวา หากสงฆขบออก ดวยอานาจแหงตชชนยกรรมเปนตนไซร, บคคลนน ชอวา ถกขบออก ดวยด เพราะเหตทในวนยวาดวยตชชนยกรรมเปนตนนน พระผม


พระภาคทรงอนญาตนสสารณาดวยองคแมอนหนงอยางนวา "ภกษ ทงหลาย สงฆจานงอยพงตชชนยกรรมแกภกษสามพวก คอ เปน ผทาความบาดหมาง เปนผทาการทะเลาะ เปนผทาการววาท เปนผ ทาการออฉาว เปนผกออธกรณในสงฆ พวกหนง, เปนพาล ไมฉลาด มอาบตมาก มมรรยาทไมสมควร พวกหนง, อยคลกคลดวยคฤหสถ ดวยการคลกคลอนไมสมควร พวกหนง." [โอสารณา] กรยาทเรยกวาเขาหม ชอโอสารณา. ในเรองโอสารณานน ขอวา ตเจ สงโฆ โอสาเรต ไดแก เรยกเขาหม ดวยอานาจอปสมบทกรรม. บทวา โทสารโต มความวา บคคลนน สงฆใหอปสมบทแลว แมตงพนครง กคงเปนอนปสมบนนนเอง. ฝายอาจารยและอปชฌาย ยอมมโทษ, การกสงฆทเหลอกเหมอนกน, ใคร ๆ ไมพนจากอาบต. อภพพบคคลสบเอดจาพวกเหลาน สงฆเรยกเขาหมใชไมไดเลย ดวย ประการฉะน. สวนบคคลสามสบสองจาพวก มคนมอดวนเปนตน เรยกเขาหมโดยชอบ, สงฆใหอปสมบทแลว ยอมเปนอปสมบนแท, บคคลเหลานน ใคร ๆ จะวากลาวอะไร ๆ ไมได. แตอาจารยกบ อปชฌายและการสงฆยอมมโทษ, [๒๖๕] ใคร ๆ ไมพนจากอาบต. เพอแสดงกรรมไมเปนธรรมดวยอานาจวตถไมเปนจรง และ


กรรมเปนธรรมดวยอานาจวตถเปนจรง พระผมพระภาคจงตรสคาวา อธ ปน ภกขเว ภกขสส น โหต อาปตต ทฏพพา เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา ปฏนสสชเชตา คอ ทฏฐลามา อนจะพงสละเสย. กรรมเปนธรรมและไมเปนธรรม ดวยอานาจวตถ นนแล พระผมพระภาคทรงจาแนกไว ในอบาลปญหากม. ในอบาล ปญหานน มนย ๒ คอ นยมมลอนเดยว ๑ นยมมลสอง ๑ นยมมล อนเดยวชดเจนแลว. ในนยมมลสอง สตวนยกบอมฬหวนย ทานทา ใหเปนคาถามอนเดยวกนฉนใด, แมอมฬหวนยเปนตน กบตสสปา- ปยสกาเปนตน กพงทาใหเปนคาถามอนเดยวกนฉนนน. สวนในขอ สดทาย คาวา อปสมปทรห อปสมปาเทต ยอมเปนบทอนเดยว กนแท. ขางหนา พระผมพระภาคทรงประกอบบททเหลอทงหลาย กบบทอนหนง ๆ ทาสตวนยแมแหงภกษใหเปนตน. เพอแสดงวบตในกรรมเจดอยาง มตชชนยกรรมเปนตน พรอม ทงกรยาทระงบ จดเปนหมวด ดวยอานาจบทเหลาน คอ อธมเมน วคค อธมเมน สมคค ธมเมน วคค ธมมปฏรปเกน วคค ธมมปฏรปเกน สมคค พระผมพระภาคจวตรสวา อธ ปน ภกขเว ภกข ภณฑน การโก เปนอาท. บรรดาบทเหลานน บทวา อนปาทาโน ไดแก ผเวนจาก มารยาท, อาการเปนเครองกาหนด เรยกวามารยาท. ความวา ผเวน จากความกาหนดอาบต. เบองหนาแตนน พระผมพระภาคตรสบาล นนเอง เทยบเคยงกบบทวา อกต กมม เปนตน เพอแสดงประเภท


แหงกรรมทถกคดคานแลวและขนทา. ในบาลนน ใคร ๆ ไมสามารถ จะทราบคาใด ๆ โดยทานองแหงบาลหามได, เพราะเหตนน ขาพเจา จงไมพรรณนาใหพสดาร ฉะนแล. จมเปยยกขนธก วรรณนา จบ.


[๒๖๖] โกสมพกขนธก วรรณนา [วนจฉยในโกสมพกขนธกะ] วนจฉยโกสมพกขนธกะ พงทราบดงน:- ในคาวา ต ภกข อาปตตยา อทสสเน อกขปส น ม อนปพพกถา ดงตอไปน :- ไดยนวา ภกษ ๒ รป คอ พระวนยธร ๑ พระสตตนตกะ ๑ อยในอาวาสเดยวกน. ในภกษ ๒ รปนน วนหนง พระสตตนตกภกษ เขาไปยงเวจกฏ คางนาชาระทเหลอไวในภาชนะแลวออกไป. พระ วนยธรเขาไปทหลง เหนนานน ออกไปแลวจงถามภกษนนวา :- "ผมอาย ทานเหลอนานไวหรอ ?" "ขอรบ ผมอาย." "ทานไมรวาเปนอาบตในเพราะเหลอนาไวนหรอ ?" "ขอรบ ผมไมร." "ผมอาย มอาบตเพราะเหตน." "ถาม, ผมจกแสดง." "ผมอาย แตทานไมแกลง ทาดวยไมมสต, กไมมอาบต." พระสตตนตกะนน ไดเปนผมความเหนอาบตนนวาไมเปนอาบต. ฝายพระวนยธร ไดบอกแกเหลานสตของตนวา "พระสตตนตกะน


แมตองอาบตอย กยงไมร." นสตเหลานน พบพวกนสตของพระ สตตนตกะนนเขา จงกลาววา "อปชฌายของพวกทาน แมตองอาบต แลว กไมรวาเปนอาบต." นสตเหลานนจงมาบอกแกอปชฌาย, เธอ จงกลาวอยางนวา "วนยธรน แตกอนพดวา "ไมเปนอาบต" มาบดน พดวา "เปนอาบต," เธอพดปด." นสตเหลานน จงไปกอการทะเลาะ กะกนและกนอยางนวา "อปชฌายของพวกทานพดปด." ลาดบนน พระวนยธรไดโอกาส [๒๖๗] จงไดลงอกเขปนยกรรม เพราะไมเหน อาบตแกเธอ. ดวยเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารยจงกลาววา "ได ยกวตรภกษนน เพราะไมเหนอาบต." วนจฉยในคาวา ภนโน ภกขสงโฆ ภนโน ภกขสงโฆ น พงทราบดงน:- ภกษสงฆยงไมแตกกนกอน, เชนอยางวา เมอฝนตก ชนทงหลาย ยอมกลาว "บดนขาวกลาสาเรจแลว," จรงอย ขาวกลานนจกสาเรจ เปนแน ขอนฉนใด; ดวยเหตน ตอไป ภกษสงฆจดแตกกนแนแท ขอนกฉนนน. จรงอย ภกษสงฆนนแลจกแตกกนดวยอานาจความ ทะเลาะ, จกแตกกนดวยอานาจสงฆเภทหามได; เพราะเหตนน พระ ผมพระภาคจงตรสวา "แตกกนแลว." สวนคาทตรสซาในขอน พง ทราบดวยอานาจเนอความทปรากฏ," ขอวา เอตมตถ ภาสตวา อฏายาสนา ปกกามมคาถาม วา "เพราะเหตไร พระผมพระภาคครนตรสอยางนนแลว จงเสดจ หลกไปเสย ?"


ตอบวา "กถาวา พระผมพระภาคจะพงตรสกะเหลาภกษผยก วตรวา "ภกษนน อนทานทงหลายยกวตรแลว โดยมใชเหต," หรอ จะพงตรสกะเหลาภกษผประพฤตตามภกษผถกยกวตรวา "ทานทงหลาย ตองอาบต," ภกษเหลานน จะพงกลาววา "พระผมพระภาคเปนฝก ฝายแหงภกษเหลาน, พระผมพระภาคเปนฝกฝายแหงภกษเหลาน," และผกอาฆาต; เพราะเหตนน พระผมพระภาคจะทรงตงเพยงแบบแผน เทานน จงทรงภาษตเนอความนนแลว เสดจลกจากอาสนะหลกไปเสย." ในขอวา อตตนา ว อตตาน น มความวา ภกษใด นงใน ฝายแหงเหลาอธรรมวาท ผมกรรมอนสงฆพงทาแกภกษผควรยกวตร ถามวา "พวกทานกลาวอยางไร ?" ไดฟงลทธของพวกเธอและของ อกฝายหนง ยงจตใหเกดขนวา "ภกษเหลาน เปนอธรรมวาท, ภกษ นอกจากน เปนธรรมวาท;" ภกษนคงนงในทามกลางแหงพวกภกษ อธรรมวาทนน ยอมเปนนานาสงวาสกของพวกเธอ; ยอมยงกรรมให กาเรบ; ชอวายงกรรมของอกฝายหนงใหกาเรบดวย เพราะขอทเธอไม มาเขาหตถบาส. ภกษยอมทาตนใหเปนนานาสงวาสกดวยตนเอง ดวย ประการอยางน. แมในขอวา สมานสวาสก น มความวา ภกษใด นงใน ฝายอธรรมวาททราบวา "พวกนเปนอธรรมวาท พวกนอกจากนเปน ธรรมวาท" แลวเขาไปในทามกลางของพวกนน, [๒๖๘] นงแลว ในฝายใดฝายหนง ถออยวา "พวกนเปนธรรมวาท." ภกษนพงทราบ วา "ทาตนใหเปนสมานสงวาสกดวยตนเอง."


ในคาวา กายกมม วจกมม น มความวา ภกษเหลานน เมอ ประหารกนดวยกาย พงทราบวา ยงกายกรรมใหเปนไป เมอกลาวคา หยาบ พงทราบวา ยงวจกรรมใหเปนไป. สองบทวา หตถปรามส กโรนต มความวา ภกษเหลานน กระทาการตกนและกนดวยมอ ดวยอานาจความโกรธ. บทวา อธมมยมาเน ไดแก ผทาอยซงกจทงหลาย อนไม สมควรแกธรรม. สอบทวา อสมโมทกาย วตตมานาย คอ เมอถอยคาอนชวน ใหบนเทง ไมเปนอย. อกอยางหนง ปาฐะนเองเปนบาล. ความวา เมอถอยคาเปนเครองบนเทงพรอม ไมเปนไปอย. วนจฉยในขอวา เอตตาวตา น อม น พงทราบ ดงน :- พงทาใหเปนสองแถว นงเวนอปจารไว. สวนในฝายผกระทา กรรมสมควรแกธรรม เมอถอยคาอนชวนใหบนเทงเปนไปอย พงนง ในแถงมอาสนะคนในระหวาง คอ พงนงเวนอาสนะอนหนง ๆ ไวใน ระหวาง. ในบทวา มา ภณฑน เปนตน พงถอเอาปาฐะทเหลอวา อกตวา เหนนความอยางนวา "ทานทงหลายอยางไดทาความบาดหมาง กน." บทวา อธมมวาท ไดแก ภกษรปใดหนง ในพวกภกษผ ประพฤตตามภกษผถกยกวตร. อนภกษน เปนผใครประโยชนแดพระ


ผมพระภาค. ไดยนด ความประสงคของภกษนน ดงนวา "ภกษ เหลาน ถกความโกรธครอบงา ยอมไมเชอฟงคาของพระศาสดา, พระ ผมพระภาคอยาตองทรงลาบากตกเตอนภกษเหลานนเลย," เพราะฉะนน เธอจงทลอยางนน. ฝายพระผมพระภาคทรงนาเรองในอดตมาตรส ดวยทรงเอนดแกภกษเหลานน "พวกเธอจกไดความรสกแลวงดเวน ในภายหลงบาง." บรรดาบทเหลานน บทวา อนตถโต ตดบทวา อนตโถ อโต. มคาอธบายวา "ความเสอมเสยจกมแกเราจากบรษนน." อกอยางหนง บทวา อนตถโต ไดแก อนตถโท แปลวา บรษนนจกเปนผใหความฉบหาย. คาทาเหลอชดเจนแลว. กวนจฉยในคาถาวา ปถสทโท เปนอาท พงทราบดงน :- ชนชอวาผมเสยงดง เพราะเขามเสยงมากคอใหญ. [๒๖๙] ชน ผเปนเชนเดยวกน ชอวาชนผสมกน. มคาอธบายวา "จรงอย ชนผทา ความบาดหมางกนนทงหมด เปนผมเสยงดงเพราะปลอยเสยงรอบดาน และเปนเชนกน." บาทคาถาวา น พาโล โกจ มถ มความวา ในชน นกายนน ใคร ๆ แมคนหนง (ไม) สานกตนเลยวา "เราเปนพาล." ทก ๆ คนเปนผมความสาคญวา "เราเปนบณฑตทงนน." บาทคาถาวา นา ภยโย อม ร มความวา ใคร ๆ แม ผหนง ไมสานกตนเลยวา "เราเปนพาล," และยงกวานน เมอสงฆ แตกกนอย ไมสานกถงเหตอนหนงแมอน คอ เหตอนนวา "สงฆ


แตกกนเพราะเราเปนเหต." บทวา ปรมฏา ไดแก ผหลงลมสต. บาทคาถาวา วาจาโคจรภาณโน คอ ทาอาเทศ ร อกษรให เปน รสสะ, ความวา ผมวาจาเปนโคจร หาใชผมสตปฏฐานเปนตน เปนโคจรไม. บทวา ภาณโน ไดแก ผมกกลาวถอยคา. บาทคาถาวา ยาวจฉนต มขายาม มความวา ภกษเหลานน ตนปรารถนาจะตอปากกนเพยงใด, ยอมเปนผมกกลาวยดไปเพยงนน, แมรปหนงกไมทาความสยวหนาดวยความเคารพตอสงฆ. สองบทวา เยน นตา มความวา อนความทะเลาะใดนาไปส ความเปนผไมมละอายน. สองบทวา น ต วท มความวา ภกษเหลานน ไมรซงความ ทะเลาะนนวา "ความทะเลาะน มโทษอยางน." บาทคาถาวา เย จ ต อปนยหนต มความวา ชนเหลาใด เขาไปผกอาการทวา "ผนไดดาเรา," เปนตนนนไว. บทวา สนนตโน คอ เปนของเกา. บทวา ปเร มความวา เวนพวกบณฑตเสย ชนเหลาอนจาก บณฑตนน คอ ผกอความบาดหมางกน ชอวาชนเหลาอน. ชนเหลา อนนน เมอทาการทะเลาะอยทามกลางสงฆน ยอมไมรเสยเลย ทเดยววา "เราทงหลายยบยบ คอปนป ฉบหาย ไปสทใกลความ ตายเนอง ๆ คอ สมาเสมอ."


บาทคาถาวา เย จ ตตถ วชานนต มความวา ฝายชนเหลาใด เปนบณฑตในทามกลางสงฆนน ทราบชดวา "เราทงหลายไปสทใกล แหงความตาย." บาทคาถาวา ตโต สมมนต เมธคา มความวา จรงอย ชน เหลานน เมอทราบอยางนน ยงโยนโสมนสการใหเกดขน ยอมปฏบต เพอความเขาไปสงบแหงความหมายมน คอ ความทะเลาะเสย. [๒๗๐] คาถาวา อฏ จฉทา น พระผมพระภาคตรสหมาย เอาพระเจาพรหมทต และทฆาวกมาร. ความวา ความพรอมเพรยง แมแหงชนเหลานนยงมได, เหตไร ความพรอมเพรยงของทานทงหลาย จะมไมไดเลา ? กระดกของมารดาบดาอนพวกทานเหลาใด กหาได ถกตดเสยไมเลย, ชวตกหาไดถกผลาญเสยไม, โคมาและทรพยทงหลาย กหาไดถกกลกไม. คาถาวา สเจ ลเภถ เปนอาท พระผมพระภาคตรส เพอ แสดงคณแหงสหายผเปนบณฑตและโทษแหงสหายผเปนพาล. บาทคาถาวา อภภยย สพพาน ปรสสยาน มความวา พง ยายอนตรายทปรากฏ และอนตรายทซอนเรนเสย มใจชนชมกนดวย สหายนน มสตเทยวไป. หลายบทวา ราชาว รฏ วชต มความวา พระราชาทรง พระนามวา มหาชนก และพระมหาราชทรงพระนามวา อรนทมะ ทรงละแวนแคลน คอ ดนแดงเปนทยนดของพระองคเสย เทยวไป ตามลาพง ฉนใด, พงเทยวไป ฉนนน.


สองบทวา มาตงครเญว นาโค มความวา เหมอนชางใหญ (ละโขลง) เทยวไปในปา. สตวมงวงเรยกวาชาง. คาวา "นาค" น เปนชอแหงผเปนใหญ. มคาอธบายวา "เหมอนอยางวา ชางใหญผเลยงมารดา เทยวไปในปาแตลาพง, ทง ไมไดทาบาปทงหลาย ฉนใด; อนง ชางปารเลยยกะ เทยวไปในปา ตามลาพง, ทงไมไดทาบาปทงหลาย ฉนใด: บคคลพงเทยวไปตาม ลาพง, ทงไมพงทาบาปทงหลายกฉนนน. หลายบทวา ปารเลยยเก วหรต รกขตวนสณเฑ มความ วา พระผมพระภาคทรงเขาไปอาศยบานชอปารเลยยกะ เสดจอยใน รกขตไพรสณฑ. บทวา หตถนาโค ไดแก ชางใหญ. บทวา หตถกลเภห ไดแก ลกชาง. บทวา หตถจฉาเปห ไดแก ลกชางออน ซงยงดมนม. บทวา ฉนนคคาน มความวา เคยวกนหญา มยอดซงชางเหลา นนไปขางหนา ๆ ตะพวนเสย คอ คลายตอซงเหลอจากทเคยวกนแลว. ขอวา โอภคโคภคค มความวา อนชางใหญนนหกใหตกลง จากทสงแลว. สองบทวา อสส สาขาภงค ความวา ชางเหลานนยอมเคยว กนกงไมทพงหก ซงเปนของชางใหญนน.


บทวา อาวลาน มความวา ชางใหญนน ยอมดมนาเจอตม ซง ชางเหลานน เมอลงดมกอนลยเสยแลว. [๒๗๑] บทวา โอคาหา คอ จากทา. สองบทวา นาคสส นาเคน คอ แหงสตวใหญ คอ ชาง ดวยผเปนใหญ คอ พระพทธเจา. บทวา อสาทนตสส คอ ผมงาเชนกบงอนรถ. บาทคาถาวา ยเทโก รมต วเน มความวา สตวใหญ คอ ชางแมน เปนผเดยว คอเงยบสงด รนรมยในปา เหมอนผประเสรฐ คอ พระพทธเจา, เพราะฉะนน จตของสตวใหญนน ชอวา เสมอดวย ทานผประเสรฐ คอเปนเชนเดยวกน ดวยความยนดในความเปน ผเดยว. พงทราบความในคาวา ยถาภรนต วหรตวา นวา พระผม พระภาคเสดจอยบานปารเลยยกะนน ตลอดไตรมาส. คาทพดกน ได แพรหลายไปในททงปวงวา "ไดยนวา พระผมพระภาค อนภกษชาว เมองโกสมพเบยดเบยนดวยเหตเทาน จงเสดจเขาปาอยตลอดไตรมาส." หลายบทวา อถ โข โกสมพกา อปาสกา มความวา ครง นนแล พวกอบาสกชาวเมองโกสมพ ไดฟงถอยคาทเจรจากนน. ขาพเจาจกพรรณนาเภทกรวตถ ๑๘ มคาวา อธมม ธมโม เปนตน ในสงฆเภทกขนธกะ. บทวา อาทาย ไดแก ฝงแหงลทธ. บทวา ววตต ไดแก วาง.


หลายบทวา ต อกขตตก ภกข โอสาเรตวา มความวา พาภกษผถกยกวตรนนไปนอกสมา ใหแสดงอาบตแลว เรยกเขาหม ดวยกรรมวาจา. สองบทวา ตาวเทว อโปสโถ มความวา พงทาสามคคอโบสถ ตามนยทกลาวแลวในอโปสถกขนธกะในวนนนทเดยว. หลายบทวา อมลา มล คนตวา มความวา ไมออกจากมล ไปหามล อธบายวา ไมวนจฉยวตถนน. ขอวา อย วจจต อปาล สงฆสามคค อตถาเปตา พยชนเปตา มความวา สงฆสามคคน ปราศจากอรรถ แตอาศย เพยงพยญชนะวา "สงฆสามคค" น. [อรรถแหงคาถา] สองบทวา สงฆสส กจเจส มความวา เมอกจทจะพงกระทา เกดขนแกสงฆ. บทวา มนตนาส ไดแก เมอการปรกษาวนย. สองบทวา อตเถส ชาเตส ไดแก เมอเนอความแหงวนย เกดขน. บทวา วนจฉเยส ไดแก ครนวนจฉยอรรถเหลานนแล. บทวา มหตถโก ไดแก ผมอปการะมาก. บทวา ปคคหารโห ไดแก สมควรเพอยกยอง. [๒๗๒] บาทคาถาวา อนานวชโช ปเมน สลโต มความ วา ในชนตนทเดยว ใคร ๆ กตเตยนไมไดโดยศลกอน.


บทวา อเวกขตาจาโร คอ ผมอาจาระอนตนพจารณาแลว ไดแกผมอาจาระอนตนคอยตรวจตราแลว โดยนยเปนตนวา "มปกต ทาความรสกตว ในเมอมองด ในเมอเหลยวแล." สวนในอรรถกถาทงหลายแกวา ผมอาจาระไมปกปด (ผระวง ตวด). บทวา วสยห ไดแก องอาจ. สองบทวา อนยยตต ภณ คอ เมอพด ไมนอกเหตอนควร คอ ไมเขากน. พระผมพระภาคทรงแสดงวา "จรงอย บคคลนน ยอมพดไม นอกเหตอนควร, คอไมพดปราศจากเหตดวยความรษยา หรอดวย อานาจความลาเอยง, เพราะฉะนน จงชอวา ไมยงประโยชนใหเสย. ฝายบคคลผพดดวยความรษยา หรอดวยอานาจความลาเอยง ชอวายอม ยงประโยชนใหเสย, บคคลใดไมกลาวเหต, บคคลนนไปในบรษท ยอมประหมาและสะทกสะทาน, บคคลใด ไมเปนผเชนน, บคคลน สมควรเพอยกยอง. คาถาวา ตเถว ปห พงทราบใหชดเจนอกสกหนอย, เนอความ แหงคาถานน บคคลผพดไมนอกเหตอนสมควร ยอมไมยงประโยชน ใหเสยฉนใดเลา ? เขาเปนผถกถามปญหา ในทามกลางบรษท ยอม ไมนงอน และยอมไมเปนผเกอ กฉนนนนนแล. จรงอย ผใด ไมรอรรถ ผนน ยอมนงอน, ผใด ไมอาจเพอ ตอบ ผนน ยอมเปนผเกอ. ฝายผใด รอรรถดวย อาจเพอตอบดวย


ผนน ยอมไมนงอน ไมเปนผเกอ. บทวา กาลาคต มความวา เหมาะในกาลทสมควรกลาว. บทวา พยากรณารห มความวา ชอวาเปนพยากรณทสมควร เพราะเขากบใจความแหงปญหา. บทวา วโจไดแก เมอพด อธบายวา เมอกลาวถอยคาเหน ปานนน. บทวา รเชต ไดแก ยอมใหพอใจ. บทวา วปรส ความวา ยงบรษทแหงวญชนทงหลาย. สองบทวา อาเจรกมห จ สเก มความวา (เปนผแกลวกลา) ในวาทะแหงอาจารยของตน. สองบทวา อล ปเมตมความวา เปนผสามารถเพอพจารณา คอ เพอชงดเหตนน ๆ ดวยปญญา. บทวา ปคโณ มความวา ผไดทาความสงสมไว คอ ไดความ สองเสพจนคน. บทวา กเถตเว ไดแก ในคาทจะพงกลาว. บทวา วรทธโกวโท ไดแก ผฉลาด (รทน) ในเหตอนพรธ. [๒๗๓] คาถาวา ปจจตถกา เยน วชนต น พระผมพระ ภาคตรส เพอแสดงคาทจะพงกลาว ซงเปนทชานาญ. จรงอย ใน คาถาน มเนอความดงน:- ดวยถอยคาเชนใด อนตนกลาวแลว ขาศกทงหลาย ยอมถง ความถกปราบ, และมหาชนยอมถงความยนยอม, อธบายวา ถงความ


ตกลงตามคาประกาศ. จรงอย บคคลน เมอกลาว ชอวายอมไมลบลางลทธเปนทเชอถอ ของตน คอวาทะแหงอาจารยตน. อธกรณเกดขน เพราะเรองใด, เมอแกปญหา สมควรแกเรอง นน คอไมทาความขดขวาง (แกเรองนน) ชอวาเปนผชานาญในคา ทจะพงกลาวเชนนน. สองบทวา ทเตยยกมเมส อล มความวา ชอวาผสามารถใน กรรมเนองดวยทตของสงฆ เพราะเปนผประกอบดวยองคแหงทต ๘ ประการ. ชอวาผยอมรบ เพราะอรรถวา รบดวยด คอ โดยงาย. มคาอธบายดงนวา ภกษทงหลายยอมรบดวยด ซงสกการะอนเขา พงนามาคานบคอบณฑาหารอนชอวา "ของคานบ" ชอฉนใด, บคคล น ยอมเปนผยอมรบในกจทงหลายของสงฆ ดวยนาใจอนมปตและ โสมนสเปนแท ขอนกฉนนน, ความวา เปนผรบชวยกจนน ในบรรดา กจของสงฆ. สองบทวา กณ วโจ มความวา เมอทาหนาทเจรจา. สองบทวา น เตน มต มความวา ยอมไมประพฤตถอ ตวและเยอหยงวา "เราทา, เราชวยภาระสงฆ" เพราะการทาหนาท เจรจาอนนน. บทวา อาปชชต ยาวตเกส มความวา เมอจะตองอาบต ยอมตองในวตถมประมาณเทาใด. สามบทวา โหต ยถา จ วฏ ต มความวา และความออก


อาบตนน ยอมมดวยประการใด. สองบทวา เอเต วภงคา มความวา ยอมตองในวตถเหลาใด และความออกยอมมดวยประการใด, วภงคทงสองเหลานของภกษนน ซงสองเนอความเหลาน มาดแลว คอมาถกตองแลว. บาทคาถาวา อาปตตวฏานปทสส โกวโท คอ ผฉลาดใน เหตแหงการออกอาบต. สองบทวา ยาน จาจร มความวา อนง เมอประพฤตซงกรรม มความกอความบาดหมางเปนตน เหลาใด จงถงความถกขบออกดวย อานาจตชชนยกรรมเปนอาท. [๒๗๔] บาทคาถาวา โอสารณ ต วสตสส ชนตโน ม ความวา เมอบคคลอยจบพรตนนแลว, การเรยกเขาหมอนใด สงฆพง ทาให, ยอมรการเรยกเขาหมแมนน. คาทเหลอในบททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. โกสมพกขนธก วรรณนา จบ. มหาวรรควรรณนา ในอรรถกถา ชอสมนตปาสาทกา จบบรบรณดวยประการฉะน. เหมอนอยางวา วรรณนาน ไมมอปทวะ จบบรบรณ ฉนใด ปวงชนจงถงความสงบ หาอปทวะมได ฉนนนแล.

Documents

6 52+ตติยสมันตปาสาทิกา+อรรถกถาพระวินัย+มหาวรรค+ตอน+๒