Upload
tongsamut-vorasan
View
304
Download
1
Embed Size (px)
Citation preview
คำ�นำ� ก�รศกษ�พระปรยตธรรม ทจะอำ�นวยประโยชนแกผศกษ�เตมท จำ�ตองมหนงสอเครองประกอบหลกสตรครบบรบรณ เพร�ะหนงสอเครองประกอบเท�กบดวงประทปสำ�หรบสองมรรค� ใหผศกษ�มองเหนแนวท�งไดสะดวกชดเจน เพร�ะฉะนน กองตำ�ร�แหงมห�มกฏร�ชวทย�ลย ในพระบรมร�ชปถมภ ซงมหน�ทจดพมพหนงสอ ทเกยวแกก�รศกษ�พระปรยตธรรมทกประเภท จงไดคดจดพมพหนงสอเครองอปกรณทงฝ�ยนกธรรมทงฝ�ยบ�ลขน เพอใหผศกษ�ไดรบคว�มสะดวกในก�รศกษ� และไดจดพมพเสรจไปแลวหล�ยเรอง เฉพ�ะหนงสอธมมปทฏฐกถ� กนบว�เปนหนงสอสำ�คญเรองหนง เพร�ะใชเปนหลกสตรเปรยญธรรมประโยค ๓ ผศกษ�บ�ลเมอเรยนบ�ลไวย�กรณจบแลว กเรมเรยนหนงสอนเปนลำ�ดบไป เหนควรแปลเปนภ�ษ�ไทยใหตลอดเรอง และไดมอบใหพระมห�อ นสสโภ ป. ธ. ๗ วด
บวรนเวศ-วห�ร เปนผรบไปดำ�เนนก�ร. ท�นไดคนคว�รวบรวมจ�กหนงสอต�ง ๆซงพระเถร�นเถระไดแปลไวบ�ง ขอใหท�นทเปนกรรมก�รกองตำ�ร�ชวยแปลบ�ง ขอใหท�นทเปนเปรยญในสำ�นกเดยวและต�งสำ�นกชวยแปลบ�ง. แตก�รแปลนน ไดขอใหแปลต�มวธก�รทกองตำ�ร�ไดว�งไวเพอใหหนงสอเปนระเบยบเดยวกน ไมลกลน โดยถอหลกว� แปลใหไดคว�มชด สำ�นวนเรยบรอย ไมโลดโผนจนเสยหลกของภ�ษ�และแปลเท�ศพทอย�งพระกรรมก�รแปลเปนตวอย�งในสน�มหลวงและแปลเท�ศพท อย�งพระกรรมก�รแปลเปนตวอย�งในสน�มหลวงถ�ทไหนไมมศพท เพมเข�ใหม กทำ�เครองหม�ยวงเลบ [ ] ไว ถ�ทไหนบงถงขอธรรมกด เกยวกบลทธธรรมเนยมกด ท�นชกคว�มม�จ�กบ�ลหรอคมภรอน ๆ กด กไดทำ�เชงอรรถบอกไวใหทร�บ
เพอสะดวกแกผศกษ�ซงสนใจในก�รคนคว�. กองตำ�ร� ฯ ขอแสดงคว�มขอบใจท�นผชวยแปลและผมสวนชวยใหหนงสอนสำ�เรจทก ๆ ท�น และขออทศสวนกศลซงเกดจ�กหนงสอน แตท�นบรพปธย�จ�รยผบรห�รพระศ�สน�สบ ๆ กนม�. กองตำ�ร�มห�กฏร�ชวทย�ลย๕ เมษ�ยน ๒๔๘๑
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 1 ๑๒. อตตวรรค วรรณน� ๑. เรองโพธร�ชกม�ร* [ ๑๒๗ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในเภสกฬ�วน ทรงปร�รภโพธ-ร�ชกม�ร ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อตต�นเจ " เปนตน. [ โพธร�ชกม�รสร�งปร�ส�ทแลวคดฆ�น�ยช�ง ] ดงไดสดบม� โพธร�ชกม�รนน รบสงใหสร�งปร�ส�ท ชอโกนนท๑ มรปท�งไมเหมอนปร�ส�ทอน ๆ บนพนแผนดน ป�นดงลอยอยในอ�ก�ศแลว ตรสถ�มน�ยช�งว� " ปร�ส�ททมรปทรงอย�งนเธอเคยสร�งในทอนบ�งแลวหรอ ?, หรอว�นเปนศลปะครงแรกของเธอทเดยว. " เมอเข�ทลว� " ข�แตสมมตเทพ นเปนศลปะครงแรกทเดยว. " ท�วเธอทรงดำ�รว� " ถ�น�ยช�งผนจกสร�งปร�ส�ทมรปทรงอย�งนแมแกคนอนไซร, ปร�ส�ทนกจกไมน�อศ-จรรย; ก�รทเร�ฆ�น�ยช�งนเสย หรอตดมอและเท�ของเข� หรอควก
นยนต�ทง ๒ เสย ควร; เมอเปนเชนนน เข�จกสร�งปร�ส�ทแกคนอนไมได " ท�วเธอตรสบอกคว�มนน แกม�ณพนอยบตรของสญชวก ผเปนสห�ยทรกของตน.
* พระมห�อ ป.ธ. ๗ วดบวรนเวศวห�ร แปล. ๑. บวแดง.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 2 [ น�ยช�งทำ�นกครฑขหนภย ] ม�ณพนอยนน คดว� " พระร�ชกม�รพระองคน จกผล�ญน�ยช�งใหฉบห�ยอย�งไมตองสงสย, คนผมศลปะเปนผห�ค�มได,เมอเร�ยงมอย เข�จงอย�ฉบห�ย, เร�จกใหสญญ�แกเข�. " ม�ณพนอยนนเข�ไปห�เข�แลว ถ�มว� " ก�รง�นของท�นทปร�ส�ทสำ�เรจแลวหรอยง ? " เมอเข�บอกว� " สำ�เรจแลว, " จงกล�วว� " พระร�ชกม�รมพระประสงคจะผล�ญท�นใหฉบห�ย, เพร�ะฉะนน ท�นพงรกษ�ตน ( ใหด ). " น�ยช�งพดว� " น�ย ท�นบอก ( คว�มนน ) แกข�พเจ�ทำ�กรรมอนง�มแลว, ข�พเจ�จกทร�บกจทควรทำ�ในเรองน " ดงนแลวอนพระร�ชกม�รตรสถ�มว� " สห�ย ก�รง�นของท�นทปร�ส�ทของเร�สำ�เรจแลวหรอ ? " จงทลว� " ข�แตสมมตเทพ ก�รง�น
( ทปร�ส�ท ) ยงไมสำ�เรจกอน, ยงเหลออกม�ก. " ร�ชกม�ร. ชอว�ก�รง�นอะไร ? ยงเหลอ. น�ยช�ง. ข�แตสมมตเทพ ข�พระองคจกทล ( ใหทรงทร�บ )ภ�ยหลง, ขอพระองคจงตรสสงใหใคร ๆ ขนไมม�กอนเถด. ร�ชกม�ร. จะใหขนไมชนดไหนเล� ? น�ยช�ง. ไมแหงห�แกนมได พระเจ�ข�. ท�วเธอ ไดรบสงใหขนม�ใหแลว. ลำ�ดบนน น�ยช�งทลพระร�ชกม�รนนว� " ข�แตสมมตเทพ จำ�เดมแตน พระองคไมพงเสดจม�ยงสำ�นกของข�พระองค เพร�ะเมอข�พระองค ทำ�ก�รง�นท
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 3ละเอยดอย เมอมก�รสนทน�กบคนอน คว�มฟงซ�นกจะม, อนงเวล�รบประท�นอ�ห�ร ภรรย�ของข�พระองคเท�นน จกนำ�อ�ห�รม�. " พระร�ชกม�รทรงรบว� " ดแลว. " ฝ�ยน�ยช�งนงถ�กไมเหล�นนอยในหอง ๆ หนง ทำ�เปนนกครฑ ควรทบตรภรรย�ของตนนงภ�ยในได ในเวล�รบประท�นอ�ห�ร สงภรรย�ว� " หลอนจงข�ยของทกสงอนมอยในเรอนแลว รบเอ�เงนและทองไว. [ น�ยช�งพ�ครอบครวหน ] ฝ�ยพระร�ชกม�ร รบสงใหลอมเรอนไว ทรงจดตงก�รรกษ�เพอประโยชนจะไมใหน�ยช�งออกไปได. แมน�ยช�ง ในเวล�ทนกสำ�เรจแลว สงภรรย�ว� " วนน หลอนพงพ�เดก แมทงหมดม�รบประท�นอ�ห�รเช�เสรจแลว ใหบตรและภรรย�นงในทองนกออกท�งหน�ต�งหลบหนไปแลว. น�ยช�งนน เมอพวกอ�รกข�เหล�นน ทลพไรรำ�ว� " ขอเดชะสมมตเทพ น�ยช�งหลบหนไป
ได " ดงนอยนนแหละ กไปลงทหมวนตประเทศ สร�งนครขนนครหนง ไดเปนพระร�ช� ทรงพระน�มว� กฏฐ�หนะ๑ ในนครนน. [ พระศ�สด�ไมทรงเหยยบผ�ทล�ดไว ] ฝ�ยพระร�ชกม�ร ทรงดำ�รว� " เร�จกทำ�ก�รฉลองปร�ส�ท "จงนมนตพระศ�สด� ทรงทำ�ก�รประพรมในปร�ส�ทดวยของหอมทผสมกน ๔ อย�ง ทรงล�ดแผนผ�นอย ตงแตธรณแรก. ไดยน
๑. ผมทอนไมเปนพ�หนะ หรอผมพ�หนะอนทำ�ดวยทอนไม.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 4ว� ท�วเธอไมมพระโอรส. เพร�ะฉะนน จงทรงดำ�รว� " ถ�เร�จกไดบตรหรอธด�ไซร, พระศ�สด�จกทรงเหยยบแผนผ�นอยนแลวจง ทรงล�ด. ท�วเธอ เมอพระศ�สด�เสดจม� ถว�ยบงคมพระศ�สด�ดวยเบญจ�งคประดษฐแลว รบบ�ตร กร�บทลว� " ขอเชญพระองคเสดจเข�ไปเถด พระเจ�ข�. " พระศ�สด�ไมเสดจเข�ไป. ท�วเธอทรงออนวอนถง ๒-๓ ครง. พระศ�สด�กยงไมเสดจเข�ไปทรงแลดพระอ�นนทเถระ. พระเถระทร�บคว�มทไมทรงเหยยบผ�ทงหล�ย ดวยสญญ�ทพระองคทรงแลดนนเอง จงทลใหพระร�ชกม�รเกบผ�ทงหล�ยเสยดวยคำ�ว� " พระร�ชกม�ร ขอพระองคจงทรงเกบผ�ทงหล�ยเสยเถด, พระผมพระภ�คจกไมทรงเหยยบแผนผ�, ( เพร�ะ ) พระตถ�คตทรงเลงดหมชนผเกดภ�ยหลง. "
[ พระศ�สด�ตรสเหตทไมทรงเหยยบผ� ] ท�วเธอทรงเกบผ�ทงหล�ยแลว ทลอ�ร�ธน�พระศ�สด�ใหเสดจเข�ไปภ�ยใน ทรงองค�สใหอมหนำ�ดวยย�คและของเคยวแลวประทบนงอย ณ สวนข�งหนง ถว�ยบงคมแลว ทลว� " ข�แตพระองคผเจรญหมอมฉนเปนอปฏฐ�กของพระองค ถง ( พระองค ) ว�เปนทพง ๓ ครงแลว ( คอ ) นยว� ข�พระองคอยในทอง ถง ( พระองค ) ว�เปนทพงครงท ๑ แมครงท ๒ ในเวล�ทหมอมฉนเปนเดกรนหนม, แมครง
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 5ท ๓ ในก�ลทหมอมฉน ถงคว�มเปนผรดรชว; พระองคไมทรงเหยยบแผนผ�นอยของหมอมฉนนน เพร�ะเหตอะไร ? " พระศ�สด�. ร�ชกม�ร กพระองคทรงดำ�รอย�งไร ? จงทรงล�ดแผน ผ�นอย. ร�ชกม�ร. ข�แตพระองคผเจรญ หมอมฉนคดดงนว� " ถ�เร�จกไดบตรหรอธด�ไซร, พระศ�สด�จกทรงเหยยบแผนผ�นอยของเร�,แลวจงล�ดแผนผ�นอย. พระศ�สด�. ร�ชกก�ร เพร�ะเหตนน อ�ตมภ�พจงไมเหยยบ. ร�ชกม�ร. ข�แตพระองคผเจรญ กหมอมฉนจกไมไดบตรหรอธด�เลยเทยวหรอ ? พระศ�สด�. อย�งนน ร�ชกม�ร. ร�ชกม�ร. เพร�ะเหตไร ? พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เพร�ะคว�มทพระองคกบพระช�ย� เปนผถงคว�มประม�ทแลวในอตภ�พกอน. ร�ชกม�ร. ในก�ลไหน ? พระเจ�ข�.
[ บรพกรรมของโพธร�ชกม�ร ] ลำ�ดบนน พระศ�สด�ทรงนำ�อดตนท�น ม�แสดงแดพระร�ช-กม�รนน :- ดงไดสดบม� ในอดตก�ล มนษยหล�ยรอยคน แลนเรอลำ�ใหญไปสสมทร. เรออปป�งในกล�งสมทร สองภรรย�ส�ม คว�ไดแผน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 6กระด�นแผนหนง ( อ�ศย ) ว�ยเข�ไปสเก�ะนอยอนมในระหว�ง.มนษยทเหลอทงหมดต�ยในสมทรนนนนแล. กหมนกเปนอนม�กอยท เก�ะนนแล เข�ทง ๒ ไมเหนสงอนทควรกนได ถกคว�มหวครอบงำ�แลว จงเผ�ฟองนกทงหล�ย ทถ�นเพลงแลวเคยวกน, เมอฟองนกเหล�นน ไมเพยงพอ, กจบลกนกทงหล�ยป งกน, เมอลกนกเหล�นนไมเพยงพอ, กจบนกทงหล�ย ( ป ง ) กน, ในปฐมวยกด มชฌมวยกดปจฉมวยกด กไดเคยวกนอย�งนแหละ, แมในวยหนง กมไดถงคว�มไมประม�ท. อนง บรรด�ชน ๒ คนนน แมคนหนงไมไดถงคว�มไมประม�ท. [ พงรกษ�ตนไวใหดในวยทง ๓ ] พระศ�สด� ครงทรงแสดงบรพกรรมน ของโพธร�ชกม�รนนแลว ตรสว� " ร�ชกม�ร กในก�ลนน ถ�พระองคกบภรรย� จกถง
คว�มไมประม�ท แมในวย ๑ ไซร, บตรหรอธด� พงเกดขนแมในวย ๑; กถ�บรรด�ท�นทง ๒ แมคนหนง จกไดเปนผไมประม�ทแลวไซร. บตรหรอธด� จกอ�ศยผไมประม�ทนนเกดขน, ร�ชกม�รกบคคลเมอสำ�คญตนว� เปนทรกอย พงไมประม�ท รกษ�ตนแมในวนทง ๓: เมอไมอ�จ ( รกษ� ) ไดอย�งนน พงรกษ�ใหไดแมในวย ๑ " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " ถ�บคคลทร�บตนว� เปนทรก พงรกษ�ตนนน ใหเปนอนรกษ�ดวยด, บณฑตพงประคบประคอง ( ตน ) ตลอดย�มทง ๓ ย�มใดย�มหนง. "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 7 [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน ในบทว� ย�ม น พระศ�สด�ทรงแสดงทำ�วยทง ๓ วยใดวยหนงใหชอว� ย�ม เพร�ะคว�มทพระองคทรงเปนใหญในธรรม และเพร�ะคว�มทพระองคทรงฉล�ดในเทศน�วธ.เพร�ะเหตนน ในพระค�ถ�น บณฑตพงทร�บเนอคว�มอย�งนว�" ถ�บคคลทร�บตนว� เปนทรก, พงรกษ�ตนนน ใหเปนอนรกษ�ดแลว; คอพงรกษ�ตนนน โดยประก�รทตนเปนอนรกษ�ดแลว. " บรรด�ชนผรกษ�ตนเหล�นน ถ�ผเปนคฤหสถคดว� ' จกรกษ�ตน, ' ดงนแลว เข�ไปสหองทเข�ปดไวใหเรยบรอย เปนผมอ�รกข�สมบรณ อยบนพนปร�ส�ทชนบนกด, ผเปนบรรพชต อยในถำ�อนปดเรยบรอย มประตและหน�ต�งอนปดแลวกด ยงไมชอว� รกษ�ตนเลย. แตผเปนคฤหสถ ทำ�บญทงหล�ยมท�นศลเปนตนต�มกำ�ลง
อย, หรอผเปนบรรพชต ถงคว�มขวนขว�ยในวตร ปฏวตร ปรยตและก�รทำ�ไวในใจอย ชอว�ยอมรกษ�ตน. บรษผเปนบณฑต เมอไมอ�จ ( ทำ� ) อย�งนนไดใน ๓ วย( ตอง ) ประคบประคองตนไว แมในวยใดวยหนงกไดเหมอนกน. ก ถ�ผเปนคฤหสถ ไมอ�จทำ�กศลไดในปฐมวย เพร�ะคว�มเปนผหมกมนอยในก�รเลนไซร, ในมชฌมวย พงเปนผไมประม�ทบำ�เพญกศล.ถ�ในมชฌมวย ยงตองเลยงบตรและภรรย� ไมอ�จบำ�เพญกศลไดไซร,ในปจฉมวย พงบำ�เพญกศลใหได. ดวยอ�ก�รแมอย�งน ตนตองเปนอนเข�ประคบประคองแลวทเดยว. แตเมอเข�ไมทำ�อย�งนน ตน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 8ยอมชอว� ไมเปนทรก. ผนน ( เท�กบ ) ทำ�ตนนน ใหมอบ�ยเปนทไปในเบองหน�ทเดยว. กถ�ว� บรรพชต ในปฐมวย ทำ�ก�รส�ธย�ยอย ทรงจำ� บอกทำ�วตรและปฏวตรอย ชอว�ถง คว�มประม�ท, ในมชฌมวยพงเปนผไมประม�ท บำ�เพญสมณธรรม. อนง ถ�ยงสอบถ�มอรรถกถ�และวนจฉย และเหตแหงพระปรยตอนตนเรยนแลวในปฐมวยอย ชอว� ถงคว�มประม�ท ในมชฌมวย.ในปจฉมวย พงเปนผไมประม�ทบำ�เพญสมณธรรม. ดวยอ�ก�รแมอย�งน ตนยอมเปนอนบรรพชตนน ประคบประคองแลวทเดยว.แตเมอไมทำ�อย�งนน ตนยอมชอว� ไมเปนทรก, บรรพชตนน ( เท�กบ ) ทำ�ตนนนใหเดอดรอน ดวยก�รต�มเดอดรอนในภ�ยหลงแท. ในก�ลจบเทศน� โพธร�ชกม�ร ตงอยในโสด�ปตตผลแลว.
พระธรรมเทศน�ไดสำ�เรจประโยชน แมแกบรษททประชมกนแลวดงนแล. เรองโพธร�ชกม�ร จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 9 ๒. เรองพระอปนนทศ�กยบตร * [ ๑๒๘ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพระอป-นนทศ�กยบตร ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อตต�นเมว ปม "เปนตน. [ พระเถระออกอบ�ยห�ล�ภ ] ดงไดสดบม� พระเถระนน ฉล�ดกล�วธรรมกถ�. ภกษเปนอนม�ก ฟงธรรมกถ�อนปฏสงยตดวยคว�มเปนผมคว�มปร�รถน�นอยเปนตนของท�นแลว จงบช�ท�นดวยจวรทงหล�ย สม�ท�นธดงค. พระอปนนทะนนรปเดยว รบเอ�บรข�รทภกษเหล�นนสละแลว. เมอภ�ยในก�ลฝนหนงใกลเข�ม� พระอปนนทะนน ไดไปสชนบทแลว. ลำ�ดบนน ภกษหนมและส�มเณรในวห�รแหงหนงกล�วกะท�น ดวยคว�มรกในธรรมกถงกว� " ท�นผเจรญ ขอท�นจงเข�พรรษ�ในทนเถด. " พระอปนนทะ ถ�มว� " ในวห�รน
ไดผ�จำ�นำ�พรรษ�กผน ? " เมอภกษเหล�นน ตอบว� " ไดผ�ส�ฎกองคละผน " จงว�งรองเท�ไวในวห�รนน ไดไปวห�รอน, ถงวห�รท ๒แลว ถ�มว� " ในวห�รน ภกษทงหล�ยไดอะไร ? " เมอพวกภกษตอบว� " ไดผ�ส�ฎก ๒ ผน, " จงว�งไมเท�ไว : ถงวห�รท ๓ ถ�ม
* พระมห�อน ป. ธ. ๖. วดพชยญ�ตก�ร�ม แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 10ว� " ในวห�รน ภกษทงหล�ยไดอะไร ? " เมอพวกภกษ ตอบว�" ไดผ�ส�ฎก ๓ ผน, " จงว�งลกกะจนนำ�ไว; ถงวห�รท ๔ ถ�มว�' ในวห�รน ภกษทงหล�ยไดอะไร ? " เมอพวกภกษตอบว� " ได ผ�ส�ฎก ๔ ผน, " จงกล�วว� " ดละ เร�จกอยในทน " ดงนแลวเข�พรรษ�ในวห�รนน กล�วธรรมกถ�แกคฤหสถและภกษทงหล�ยนนแล. คฤหสถและภกษทงหล�ยเหล�นน บช�พระอปนนทะนนดวยผ�และจวรเปนอนม�ทเดยว. พระอปนนทะนน ออกพรรษ�แลว สงข�วไปในวห�รแมนอกนว� " เร�ควรจะไดผ�จำ�นำ�พรรษ�เพร�ะเร�ว�งบรข�รไว, ภกษทงหล�ยจงสงผ�จำ�นำ�พรรษ�นนใหเร� "ใหนำ�ผ�จำ�นำ�พรรษ�ทงหมดม�แลว บรรทกย�นนอยขบไป. [ พระอปนนทะตดสนขอพพ�ท ] ครงนนภกษหนม ๒ รปในวห�รแหงหนง ไดผ�ส�ฎก ๒ ผน
และผ�กมพลผนหนง ไมอ�จจะแบงกนไดว� " ผ�ส�ฎกจงเปนของท�น, ผ�กมพลเปนของเร� " นงทะเล�ะกนอยใกลหนท�ง. ภกษหนม ๒ รปนน เหนพระเถระนนเดนม� จงกล�วว� " ขอท�นจงชวยแบงใหแกพวกผมเถด ขอรบ. " เถระ. พวกคณจงแบงกนเองเถด. ภกษ. พวกผมไมส�ม�รถ ขอรบ, ขอท�นจงแบงใหพวกผมเถด. เถระ. พวกคณจกตงอยในคำ�ของเร�หรอ ? ภกษ. ขอรบ พวกผมจกตงอย. พระเถระนน กล�วว� " ถ�กระนน ดละ " ใหผ�ส�ฎก ๒ ผน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 11แกภกษหนม ๒ รปนนแลว กล�วว� " ผ�กมพลผนน จงเปนผ�หมของเร�ผกล�วธรรมกถ� " ดงนแลว กถอเอ�ผ�กมพลมค�ม�กหลกไป. พวกภกษหนมเปนผเดอดรอน ไปสสำ�นกพระศ�สด�กร�บทลเนอคว�มนนแลว. [ บรพกรรมของพระอปนนทะ ] พระศ�สด� ตรสว� " ภกษทงหล�ย อปนนทะน ถอเอ�ของ ๆ พวกเธอ กระทำ�ใหพวกเธอเดอดรอนในบดนเท�นนกห�มได,แมในก�ลกอน กไดทำ�แลวเหมอนกน " ดงนแลว ทรงนำ�อดตนท�นม�( ตรส ) ว� :- " กในอดตก�ล น�ก ๒ ตว คอ น�กเทยวห�กนต�มรมฝง ๑น�กเทยวห�กนท�งนำ�ลก ๑ ไดปล�ตะเพยนตวใหญ ถงคว�มทะเล�ะกนว� " ศรษะจงเปนของเร�, ห�งจงเปนของท�น. " ไมอ�จจะแบงกนได เหนสนขจงจอกตวหนง จงกล�วว� " ลง ขอท�นจงชวยแบง
ปล�นใหแกข�พเจ�. " สนขจงจอก. เร�อนพระร�ช�ตงไวในตำ�แหนงผพพ�กษ�, เร�นงในทวนจฉยนนน�นแลว จงม�เสยเพอตองก�รเดนเทยวเลน,๑ เดยวน โอก�สของเร�ไมม. น�ก. ลง ท�นอย�ทำ�อย�งนเลย, โปรดชวยแบงใหพวกข�พเจ�เถด. สนขจงจอก. พวกเจ�จกตงอยในคำ�ของเร�หรอ ?
๑. ชงฆวห�ร ศพทน แปลว� เดนเทยวเลนหรอพกแขง.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 12 น�ก. พวกข�พเจ�จกตงอย ลง. สนขจงจอกนน กล�วว� " ถ�เชนนน ดละ " จงไดตดทำ�หวไวข�งหนง. ห�งไวข�งหนง; กแลครนทำ�แลว จงกล�วว� " พอทง ๒บรรด�พวกเจ�ทง ๒ ตวใด เทยวไปรมฝง, ตวนนจงถอเอ�ห�ง;ตวใด เทยวไปในนำ�ลก, ศรษะจงเปนของตวนน; สวนทอนกล�งนจกเปนของเร� ผตงอยในวนจฉยธรรม " เมอจะใหน�กเหล�นนยนยอม จงกล�วค�ถ�๑นว� :- " ห�งเปนของน�ก ตวเทยวห�กนต�มรมฝ ง , ศรษะเปนของน�ก ตวเทยวห�กนในนำ�ลก, สวนทอนกล�งน จกเปนของเร� ผตงอย ในธรรม "ดงนแลว ค�บเอ�ทอนกล�งหลกไป. แมน�กทง ๒ นน เดอดรอนไดยนแลดสนขจงจอกนนแลว. พระศ�สด� ครงทรงแสดงเรองอดตนแลว ตรสว� " แมในอดตก�ล อปนนทะน ไดกระทำ�พวกเธอใหเดอดรอนอย�งน
เหมอนกน " ใหภกษเหล�นนยนยอมแลว เมอจะทรงตเตยนพระอปนนทะจงตรสว� " ภกษทงหล�ย ธรรมด�ผจะสงสอนผอน พงใหตนตงอยในคณอนสมควรเสยกอนทเดยว " ดงนแลว ไดตรสพระค�ถ�นว� :- " บณฑตพงตงตนนนแล ในคณอนสมควร กอน, พงสงสอนผอนในภ�ยหลง จะไมพง
๑. ข. ช�. สตตก. ๒๗/๒๖๑. ตทฏกถ�. ๕/๑๓๗.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 13 เศร�หมอง. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บ�ทพระค�ถ�ว� ปฏรเป นเวสเย ไดแกพงยงตนใหตงอยในคณอนสมควร. พระศ�สด�ตรสคำ�นว� " บคคลใดประสงคจะสงสอนผอน ดวยคณมคว�มปร�รถน�นอยเปนตน หรอ ดวยปฏปท�ของอรยวงศเปนตน, บคคลนน พงยงตนนนแลใหตงอยในคณนนกอน; ครนตงตนไวอย�งนนแลว พงสงสอนผอน ดวยคณนนในภ�ยหลง. ดวยว�บคคล เมอไมยงตนใหตงอยในคณนนสอนผอนอย�งเดยวเท�นน ไดคว�มนนท�จ�กผอนแลว ชอว�ยอมเศร�หมอง. บคคลเมอยงตนใหตงอยในคณนนแลว สงสอนผอนอย ยอมไดรบคว�มสรรเสรญจ�กผอน; เพร�ะฉะนน ชอว�ยอมไมเศร�หมอง. บณฑตเมอทำ�อยอย�งน ชอว�ไมพงเศร�หมอง. ในก�ลจบเทศน� ภกษ ๒ รปนน ดำ�รงอยแลวใน
โสด�ปตตผล.เทศน�ไดเปนไปกบดวยประโยชนแมแกมห�ชน ดงนแล. เรองพระอปนนทศ�กยบตร จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 14 ๓. เรองพระปธ�นกตสสเถระ * [ ๑๒๙ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพระปธ�นกตสสเถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อตต�นเจ " เปนตน. [ พระปธ�นกตสสเถระดแตสอนคนอน ตนไมทำ� ] ดงไดสดบม� พระเถระนน เรยนพระกมมฏฐ�น ในสำ�นกของพระศ�สด�แลว พ�ภกษประม�ร ๕๐๐ รป ไปจำ�พรรษ�ในป�กล�วสอนว� " ผมอ�ยทงหล�ย พวกท�นเรยนพระกมมฏฐ�นในสำ�นก ของพระพทธเจ�ผทรงพระชนมอย, จงเปนผไมประม�ททำ�สมณธรรมเถด " ดงนแลว ตนเองกไปนอนหลบ. ภกษเหล�นนจงกรมในปฐมย�มแลว เข�ไปสวห�รในมชฌมย�ม. พระเถระนนไปสสำ�นกของภกษเหล�นน ในเวล�ตนนอนหลบแลวตนขน กล�วว�" พวกท�นม� ดวยหวงว� ' จกนอนหลบ ' ดงนหรอ ? จงรบออกไปทำ�สมณธรรมเถด " ดงนแลว ตนเองกไปนอนเหมอนอย�ง
นนนนแล. พวกภกษนอกน จงกรมในภ�ยนอกในมชฌมย�มแลว เข�ไปสวห�รในปจฉมย�ม. พระเถระนน ตนขนแมอกแลว ไปสสำ�นกของภกษเหล�นน นำ�ภกษเหล�นน ออกจ�กวห�รแลว ตนเองกไปนอนหลบเสยอก. เมอพระเถรนนกระทำ�อยอย�งนน ตลอดก�ลเปนนตย,ภกษเหล�นน ไมส�ม�รถจะทำ�ก�รส�ธย�ย หรอพระกมมฏฐ�นไว
* พระมห�สอน ป. ธ. ๕ วดบวรนเวศวห�ร แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 15ในใจได. จตไดถงคว�มฟงซ�นแลว. ภกษเหล�นน ปรกษ�กนว�" อ�จ�รยของพวกเร� ปร�รภคว�มเพยรเหลอเกน, พวกเร�จกคอยจบท�น " เมอคอยจบอย เหนกรย�ของพระเถระนนแลว จงกล�ว ว� " ผมอ�ยทงหล�ย พวกเร�ฉบห�ยแลว, อ�จ�รยของพวกเร�ยอมรองเปล� ๆ " บรรด�ภกษเหล�นน ลำ�บ�กอยเหลอเกน ภกษแมรปหนง ไมส�ม�รถจะยงคณวเศษใหบงเกดได. ภกษเหล�นน ออกพรรษ�แลว ไปสสำ�นกของพระศ�สด� มปฏสนถ�รอนพระศ�สด�ทรงทำ�แลว ตรสถ�มว� " ภกษทงหล�ย พวกเธอเปนผไมประม�ททำ�สมณธรรมหรอ ? " จงกร�บทลคว�มนน. [ เรองไกขนไมเปนเวล� ] พระศ�สด� ตรสว� " ภกษทงหล�ย ภกษนไดทำ�อนตร�ยแกพวกเธอ ไมใชแตในบดนเท�นน, แมในก�ลกอน ภกษนนกไดทำ�
อนตร�ยแกพวกเธอเหมอนกน " อนภกษเหล�นน ทลออนวอนแลวจงทรงยงอก�ลรวกกกฏช�ดก๑ใหพสด�ร ( คว�มยอ ) ว� :- " ไกตวน เตบโตแลวในสำ�นกของผมใชม�รด�และ บด� อยในสกลแหงผมใชอ�จ�รย จงไมรจกก�ล หรอมใชก�ล "ดงนแลว ตรสว� " ภกษทงหล�ย อนธรรมด�ภกษ เมอกล�วสอนคนอน พงทำ�ตนใหเปนอนทรม�นดแลว, เพร�ะบคคล เมอกล�วสอนอย�งนน เปนผฝกดแลว ชอว�ยอมฝกได " แลวตรส
๑. ข. ช�. เอก. ๒๗/๓๘. ตทฏกกถ�. ๒/๓๐๒.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 16พระค�ถ�นว� :- " พงบคคลพรำ�สอนผอนอยฉนใด, พงทำ�ตน ฉนนน, บคคลผมตนฝกดแลวหนอ ( จง ) ควรฝก ( ผอน ), เพร�ะว�ไดยนว� ตนฝกฝนไดโดยย�ก. " [ แกอรรถ ] พงทร�บคว�มแหงพระค�ถ�นนว� :- " ภกษกล�วแลวว� ' พงจงกรมในปฐมย�มเปนตน ' ชอว�ยอมกล�วสอนผอนฉนใด. ตนเองกฉนนน อธษฐ�นกจมจงกรมเปนตนชอว�พงกระทำ�ตนเหมอนอย�งสอนผอน. เมอเปนเชนน ภกษนนเปนผมตนฝกดแลวหนอ ควรฝก ( บคคลอน๑ ) " บ�ทพระค�ถ�ว� สทนโต วต ทเมถ คว�มว� ภกษยอมพรำ�สอนผอน ดวยคณอนใด. เปนผฝกฝนดแลวดวยตน ดวยคณอนนนควรฝก ( ผอน ). บ�ทพระค�ถ�ว� อตต� ห กร ทททโม คว�มว� เพร�ะว�
ชอว�ตนน เปนสภ�พอนบคคลฝกฝนไดย�ก. เพร�ะเหตนน ตนนนยอมเปนสภ�พอนบคคลฝกฝนดแลว ดวยประก�รใด, ควรฝกตนดวยประก�รนน. ในก�ลจบเทศน� ภกษแมประม�ณ ๕๐๐ รปนน บรรลพระ-อรหตผลแลว ดงนแล. เรองพระปธ�นกตสสเถระ จบ.
๑. ใชเปนบทตงอกครงหนง.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 17 ๔. เรองม�รด�ของพระกม�รกสสปเถระ * [ ๑๓๐ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภม�รด�ของพระกม�รกสสปเถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อตต� หอตตโน น�โถ " เปนตน. [ ม�รด�ของพระกม�รกสสปบวช ] ดงไดสดบม� ม�รด�ของพรเถระนน เปนธด�ของเศรษฐในกรงร�ชคฤห ของบรรพช�แลวจำ�เดมแตเวล�ตนถงคว�มเปนผร เดยงส�, แมออนวอนอยบอย ๆ กไมไดบรรพช� แตสำ�นกของม�รด�และบด� เจรญวยแลว ไปสตระกลผว เปนผมผวดงเทวด�อยครองเรอนแลว. ครนตอม�ไมน�นนก สตวเกดในครรภ ตงขนแลวในทองของน�ง. แตน�งไมทร�บคว�มทครรภนนตงขนเลย ยงส�มใหยนดแลว จงขอบรรพช�. ครงนน ส�มนนนำ�น�งไปสสำ�นกของ
น�งภกษณ ดวยสกก�ระใหญ ไมทร�บอย ใหบวชในสำ�นกของน�งภกษณ ทเปนฝกฝ�ยแหงพระเทวทตแลว. โดยสมยอน น�งถกน�งภกษณเหล�นน ทร�บคว�มทน�งมครรภแลว ถ�มว� "นอะไรกน ? " จงตอบว� " แมเจ� ดฉนไมทร�บว� ' นเปนอย�งไร ? ' แตศลของดฉน ไมด�งพรอยเลย. " พวกน�งภกษณ นำ�น�งไปสสำ�นกของพระเทวทตแลว ถ�มว� " น�งภกษณน บวชดวยศรทธ�, พวกดฉนไมทร�บก�ลแหงครรภของ
* พระมห�สอน ป. ธ. ๕ วดบวรนเวศวห�ร แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 18น�งนตงขน ; บดน พวกดฉนจะทำ�อย�งไร ? " พระเทวทต คดเหตเพยงเท�นว� " คว�มเสยชอเสยง จงอย�เกดขนแกพวกน�งภกษณ ผทำ�ต�มโอว�ทของเร� " จงกล�วว� " พวกเธอ จงใหน�งนนสกเสย " น�งภกษณส�วนน ฟงคำ�นนแลว กล�วว� " แมเจ� ขอแมเจ�ทงหล�ย อย�ใหดฉนฉบห�ยเสยเลย, ดฉนมไดบวชเจ�ะจงพระเทวทต, แมเจ�ทงหล�ย จงม�เถด จงนำ�ดฉนไปสพระเชตวนซงเปนสำ�นกของพระศ�สด�. " น�งภกษณเหล�นน พ�น�งไปสพระเชตวน กร�บทลแดพระศ�สด�แลว. [ พระกม�รกสสปเกด ] พระศ�สด� แมทรงทร�บอยว� " ครรภตงขนแลว ในเวล�น�งเปนคฤหสถ " เพอจะเปลองเสยซงถอยคำ�ของชนอน จงรบสงใหเชญพระเจ�ปเสนทโกศล ท�นมห�อน�ถบณฑกะ ท�นจลอน�ถ-บณฑกะ น�งวส�ข�อบ�สก� และสกลใหญอน ๆ ม�แลว ทรง
บงคบพระอบ�ลเถระว� " เธอจงไป, จงชำ�ระกรรมของภกษณส�วนใหหมดจด ในท�มกล�งบรษท ๔. " พระเถระใหเชญน�งวส�ข�ม�ตรงพระพกตรพระร�ช�แลว ใหสอบสวนอธก�รณนน. น�งวส�ข�นนใหคนลอมเครองลอมคอม�น ตรวจดมอ เท� สะดอ และทสดแหงทองของน�งภกษณนนภ�ยในม�นแลว นบเดอนและวนด ทร�บว�" น�งไดครรภในเวล�เปนคฤหสถ " จงบอกคว�มนนแกพระเถระ. ครงนน พระเถระยงคว�มทน�งเปนผบรสทธ ใหกลบตงขนในท�มกล�งบรษทแลว. โดยสมยอน น�งคลอดบตรมอ�นภ�พม�ก ซงม
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 19คว�มปร�รถน�ตงไว แทบบ�ทมลของพระพทธเข� ทรงพระน�ว�ปทมตตระ [ มกม�รนำ�หน�เพร�ะพระร�ช�ทรงชบเลยง ] ภ�ยหลงวนหนง พระร�ช�เสดจไป ณ ทใกลสำ�นกของน�งภกษณ ทรงสดบเสยงท�รก จงตรสถ�มว� " นเสยงอะไร ? " เมอ อำ�ม�ตยกร�บทลว� " พระเจ�ข� บตรของน�งภกษณนนเกดแลว,นนเปนเสยงของบตรน�งภกษณนน, " ทรงนำ�กม�รนน ไปสพระร�ช-มนเทยรของพระองค ไดประท�นใหแกแมนมทงหล�ย. กในวนตงชอ ชนทงหล�ย ตงชอของกม�รนนว� " กสสป " เพร�ะคว�มทกม�รนน เปนผอนพระร�ช�ทรงใหเจรญแลวดวยเครองบรห�รของพระกม�ร จงรกนว� " กม�รกสสป. " กม�รนน ทบตเดกในสน�มกฬ�แลว, เมอพวกเดก กล�วว� " พวกเร� ถกคนไมมแมไมมพอ
ทบตแลว, " จงเข�ไปเฝ�พระร�ช� ทลถ�มว� " ข�แตพระองคผเปนสมมตเทพ พวกเดกยอมว�หมอมฉนว� ' ไมมม�รด�และบด� ' ขอพระองคทรงตรสบอกม�รด�แกหมอมฉน. " เมอพระร�ช� ทรงแสดงหญงแมนมทงหล�ย ตรสว� " หญงเหล�น เปนม�รด�ของเจ�, "จงกร�บทลว� " ม�รด�ของหมอมฉน ไมมเท�น, อนม�รด�ของหมอมฉนพงมคนเดยว, ขอพระองคตรสบอกม�รด�นน แกหมอมฉนเถด. " พระร�ช� ทรงดำ�รว� " เร�ไมอ�จลวงกม�รนได " จงตรสว� " พอ ม�รด�ของเจ�เปนภกษณ, เจ� อนเร�นำ�ม�แตสำ�นกน�งภกษณ. "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 20 [ กม�รกสสปออกบวชบรรลพระอรหนต ] กม�รนน มคว�มสงเวชเกดขนพรอมแลว ดวยเหตเพยงเท�นนนนแหละ กร�บทลว� " เข�แตพระบด� ขอพระองคจงใหหมอมฉนบวชเถด " พระร�ช� ทรงรบว� " ดละ พอ " แลว ยงกม�รนนให บวชในสำ�นกของพระศ�สด� ดวยสกก�ระเปนอนม�ก. กม�รกสสปนน ไดอปสมบทแลว ปร�กฏว� " พระกม�รกสสปเถระ. " ท�นเรยนกมมฏฐ�นในสำ�นกพระศ�สด� เข�ไปสป�พย�ย�มแลว ไมส�ม�รถจะใหคณวเศษบงเกดได จงคดว� " เร�จกเรยนกมมฏฐ�นใหวเศษอก " ม�สสำ�นกของพระศ�สด� อยในอนธวนแลว. ครงนน ภกษผทำ�สมณธรรมรวมกน ในก�ลแหงพระกสสปพทธเจ� บรรลอน�ค�มผลแลว บงเกดในพรหมโลก ม�จ�กพรหมโลก ถ�มปญห� ๑๕ ขอ กะพระกม�รกสสปนนแลว สงไปดวยคำ�ว� " คนอนยกพระศ�สด�เสย ทส�ม�รถเพอจะ
พย�กรณปญห�เหล�นไมม, ท�นจงไป; จงเรยนเนอคว�มของปญห�เหล�นในสำ�นกของพระศ�สด�เถด. " ท�นทำ�เหมอนอย�งนน บรรลพระอรหตผล ในเวล�ททรงแกปญห�จบ. [ ม�รด�พระกม�รกสสปบรรลพระอรหนต ] กตงแตวนทพระเถระนนออกไปแลว นำ�ต�ไหลออกจ�กนยนต�ทง ๒ ของน�งภกษณผเปนม�รด�ตลอด ๑๒ ป. น�งมทกขเพร�ะพลดพร�กจ�กบตร มหน�ชมไปดวยนำ�ต�ทเดยว เทยวไปเพอภกษ� พอเหนพระเถระในระหว�งแหงถนน จงรองว� " ลก ลก "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 21วงเข�ไปเพอจะจบพระเถระ ชวนลมแลว. น�งมถนหลงนำ�นมอยลกขน มจวรเปยกไปจบพระเถระแลว. พระเถระ คดว� " ถ�ม�รด�นจกไดถอยคำ�อนไพเร�ะจ�กสำ�นกของเร�ไซร น�งจกฉบห�ยเสย; เร� จกเจรจ�กบม�รด�น ทำ�ใหกระด�งเทยว. " ทนน พระเถระกล�วกะน�งภกษณผเปนม�รด�นนว� " ท�นเทยวทำ�อะไรอย ? จงไมอ�จตดแมม�ตรว�คว�มรกได. " น�งคดว� " โอ ถอยคำ�ของพระเถระหย�บค�ย, " จงกล�วว� " พอ พอพดอะไร ? " ถกพระเถระว�เหมอนอย�งนนนนแหละอก จงคดว� " เร�ไมอ�จกลนนำ�ไวไดสน ๑๒ ป เพร�ะเหตแหงบตรน, แตบตรของเร�น มหวใจกระด�ง, ประโยชนอะไรของเร�ดวยบตรน " ตดคว�มเสนห�ในบตรพระอรหตผลในวนนนนนเอง [ พวกภกษพ�กนสรรเสรญพระพทธคณ ] โดยสมยอน ภกษทงหล�ยสนทน�กนในโรงธรรมว� " ผม
อ�ยทงหล�ย พระกม�รกสสปและพระเถร ผสมบรณดวยอปนสยอย�งน ถกพระเทวทตใหฉบห�ยแลว, สวนพระศ�สด� เกดเปนทพงของท�นทง ๒ นน; แมน�อศจรรย ธรรมด�พระพทธเจ�ทงหล�ย ยอมเปนผอนเคร�ะหโลก. พระศ�สด� เสดจม� ตรสถ�มว� " ภกษทงหล�ย บดนพวกเธอนงสนทน�กน ดวยเรองอะไรหนอ ? ", เมอภกษเหล�นนกร�บทลว� " ดวยเรองชอน, " จงตรสว� " ภกษทงหล�ย เร�เปนปจจยและเปนทพำ�นกของคนทง ๒ น ในบดนเท�นนกห�ไม, แมใน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 22ก�ลกอน เร�กไดเปนทพำ�นกของคนทง ๒ นนเหมอนกน " ดงนแลวจงตรสนโรธช�ดก๑นโดยพสด�รว� :- " เจ�หรอคนอนพงคบเนอชอว�นโครธผเดยว อย�เข�ไปคบเนอชอว�ส�ขะ; คว�มต�ยใน สำ�นกเนอชอว�นโครธประเสรฐกว�, คว�มเปน อยในสำ�นกของเนอชอว�ส�ขะนนจะประเสรฐ อะไร. " ทรงประชมช�ดกว� " เนอชอว�ส�ขะในครงนน ไดเปนเทวทต( ในบดน ), แมบรษทของเนอชอว�ส�ขะนน ( ก ) เปนบรษทของพระเทวทตนนแหละ, แมเนอน�มว�นโครธ ผไปสละชวตแกแมเนอตวมครรภ คอเร�เอง, " เมอจะทรงประก�ศคว�มทพระเถรตดคว�มรกในบตรแลว ทำ�ทพงแกตนดวยตนเองแล จงตรสว�" ภกษทงหล�ย เพร�ะบคคลอ�ศยคนอน ไมส�ม�รถเพอจะมสวรรคหรอมรรคเปนทไปในเบองหน�ได, ฉะนน ตนนนแหละเปนทพงของตน, คนอนจกทำ�อะไรได " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :-
" ตนแลเปนทพงของตน, บคคลอนใครเล� ? พงเปนทพงได; เพร�ะบคคล มตนฝกฝนด แลว ยอมไดทพง ทบคคลไดโดยย�ก. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� น�โถ คอเปนทพำ�นก. พระผม
๑. ข. ช�. เอก. ๒๗/๕. ตทฏกถ�. ๑/๒๓๒.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 23พระภ�ค ตรสคำ�นไวว� " บคคลตงอยในตน คอสมบรณแลวดวยตน ส�ม�รถจะทำ�กศลแลวถงสวรรค หรอเพอยงมรรคใหเจรญหรอเพอทำ�ใหแจงซงผลได, เพร�ะเหตนนแหละ ตนแลพงเปนทพงของตน. คนอนใครเล� ? พงเปนทพงของใครได, เพร�ะบคคล มตนฝกดแลว คอมคว�มเสพผดออกแลว ยอมไดทพงซงบคคลไดโดยย�ก กล�วคอพระอรหตผล. กคำ�ว� " น�ถ ลภต ทลลภ " นพระผมพระภ�คตรสหม�ยเอ�พระอรหนต. ในเวล�จบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองม�รด�ของพระกม�รกสสปเถระ จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 24 ๕. เรองอบ�สกชอมห�ก�ล * [ ๑๓๑ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภอบ�สกผโสด�บนคนหนงชอมห�ก�ล ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อตตน�ห กต ป�ป " เปนตน. [ มห�ก�ลถกห�ว�เปนโจรเลยถกทบต�ย ] ไดยนว� มห�ก�ลนน เปนผรกษ�อโบสถ ๘ วนตอเดอน( เดอนละ ๘ วน ) ฟงธรรมกถ� ตลอดคนยงรงในวห�ร. ครงนนพวกโจร ตดทตอในเรอนหลงหนง ในเวล�กล�งคน ถอเอ�หอภณฑะไป ถกพวกเจ�ของตนขน เพร�ะเสยงภ�ชนะโลหะ ( กระทบกน )ตดต�มแลว ทงสงของทตนถอไวแลวกหลบหนไป. ฝ�ยพวกเจ�ของ ตดต�มโจรเหล�นนเรอยไป. พวกโจรเหล�นน กระจดกระจ�ยหนกนไปทวทศ. สวนโจรคนหนง ถอเอ�ท�งทไปยงวห�ร ทงหอภณฑะไวข�งหน�มห�ก�ล ผฟงธรรมกถ�ตลอด
คนยงรง ล�งหน�อยรมสระโลกขรณแตเข�ตรแลว หลบหนไป. พวกมนษยตดต�มหมโจรม� พบหอภณฑะแลว จงจบมห�-ก�ลนนไว ดวยกล�วว� " เองตดทตอในเรอนของพวกข� ลกหอภณฑะไปแลว เทยวเดนเหมอนฟงธรรมอย, ไดทบใหต�ยแลวกทงไวเลยไป.
* พระมห�อ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวห�ร แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 25 [ มห�ก�ลต�ยสมแกบรพกรรม ] ครงนน ภกษหนมและส�มเณรทงหล�ย ถอหมอนำ�ดมไปแตเช�ตร พบมห�ก�ลนน กล�วว� " อบ�สกฟงธรรมกถ�อยในวห�ร ไดมรณะไมสมควร " ดงนแลว จงไดกร�บทลแดพระศ�สด�. พระศ�สด� ตรสว� " อย�งนน ภกษทงหล�ย น�ย๑ก�ลไดมรณะไมสมควรในอตภ�พน, แตเข�ไดมรณะส�ควรแกกรรมททำ�ไวแลวในก�ลกอนนนแล " อนภกษหนมและส�มเณรเหล�นนทลอ�ร�ธน� จงตรสบรพกรรมของมห�ก�ลนนว� :- [ บรพกรรมของมห�ก�ล ] " ดงไดสดบม� ในอดตก�ล พวกโจรซมอยทป�กดงแหงปจจนตค�ม๒แหงหนง ในแควนของพระเจ�พ�ร�ณส. พระร�ช�ทรงตงร�ชภฏ๓คนหนงไวทป�กดง. ร�ชภฏนน รบค�จ�งแลว กนำ�คนไปจ�กฟ�กข�งน สฟ�กข�งโนน, นำ�คนจ�กฟ�กข�งโนน ม�สฟ�ก
ข�งน. ตอม� มนษยคนหนง พ�ภรย�รปสวยของตนขนสย�นนอยแลว ไดไปถงทนน. ร�ชภฏ พอเหนหญงนน กเกดสเนห�, เมอมนษยนน แมกล�วว� " น�ย ขอท�นจงชวยกระผมทง ๒ ใหผ�นพนดงเถด, " กตอบว� " บดน คำ�มดเสยแลว, เช�ตรเถอะ เร�
๑. น�มมห�ดวย ๒. บ�นอยรมเขตแดน ๓. คนอนพระร�ช�ทรงชบเลยง ไดแกข�ร�ชก�ร.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 26จกชวยใหผ�นพนไป. " มนษย. น�ย ยงมเวล�, ขอโปรดนำ�กระผมทง ๒ ไปเดยวนเถอะ. ร�ชภฏ. กลบเถด ท�นผเจรญ, อ�ห�รและทพกอ�ศย จกมในเรอนของเร�ทเดยว. มนษยนนไมปร�รถน�กลบเลย. ฝ�ยร�ชภฏนอกน ใหสญญ�แกพวกบรษ ยงย�นนอยใหกลบแลว ในทพกอ�ศยทซมประต ใหตระเตรยมอ�ห�รแกเข�ผไมปร�รถน�เลย. กในเรอนร�ชภฏนนมแกวมณดวงหนง. เข�ใหเอ�แกวมณนน ซอนไวในซอกแหงย�นนนของมนษยผนนแลว ในเวล�จวนรง ใหทำ�เสยงเปนพวกโจรเข�ไป ( บ�น ). ลำ�ดบนน พวกบรษ แจงแกเข�ว� " น�ย แกวมณถกพวกโจรลกเอ�ไปแลว. " เข�สงว� " พวกเจ�จงตงกองรกษ�ไวทประตบ�นทงหล�ย ตรวจคนคนผออกไปจ�กภ�ยในบ�น. " ฝ�ยมนษย
นอกน จดย�นนอยเสรจแลวกขบไปแตเช�ตร. ทนน พวกคนใชของร�ชภฏ จงคนย�นนอยของมนษยนน พบแกวมณทตนซอนไวจงขพดว� " เจ�ลกเอ�แกวมณหนไป " ดงนแลว กโบย แสดงแกน�ยบ�น๑ว� " น�ย พวกผมจบโจรไดแลว. " เข�พดว� " ตวเร�เปนถงน�ยร�ชภฏ ใหพกอ�ศยในเรอน ใหภตแลว, มนยงลกแกวมณไปได, พวกเจ�จงจบอ�ยบรษชวช�นน " ดงนแลว ใหชวยกนทบต�ย
๑. ศพทน เคยแปลว� น�ยอำ�เภอ แตในทนบงคว�มถงน�ยร�ชภฏ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 27แลว ใหทงเสย. นเปนบรพกรรมของมห�ก�ลนน. ร�ชภฏนนเคลอนจ�กอตภ�พนนแลวเกดในอเวจ ไหมอยในอเวจนนสนก�ลน�น ถกทบถงคว�มต�ยนนแล ใน ๑๐๐ อตภ�พ เพร�ะวบ�กทยงเหลออย. [ บ�ปยอมยำ�ยผทำ� ] พระศ�สด� ครงทรงแสดงบรพกรรม ของมห�ก�ลอย�งนนแลว ตรสว� " ภกษทงหล�ย บ�ปกรรมอนตนทำ�ไวนนแล ยอมยำ�ยสตวเหล�น ในอบ�ย ๔ อย�งน " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " บ�ป อนตนทำ�ไวเอง เกดในตน มตนเปน แดนเกด ยอมยำ�ยบคคลผมปญญ�ทร�ม ดจ เพชรยำ�ยแกวมณ อนเกดแตหนฉะนน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บ�ทพระค�ถ�ว� วชร วมหย มณ คว�มว� เปรยบดงเพชร ( ยำ�ย ) แกวมณ ทเกดแตหน. ท�นอธบ�ยคำ�น
ไวว� " เพชรอนสำ�เรจจ�กหน มหนเปนแดนเกด กดแกวมณ ทเกดแตหน คอแกวมณอนสำ�เรจแตหน ซงนบว�เปนทตงขนของตนนนนนแล คอทำ�ใหเปนชองนอยชองใหญ ใหเปนทอนนอยทอนใหญ ทำ�ใหใชสอยไมได ฉนใด; บ�ปอนตนทำ�ไวแลว เกดในตน มตนเปนแดนเกด ยอมยำ�ย คอขจด บคคลผมปญญ�ทร�ม คอผไร
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 28ปญญ� ในอบ�ย ๔ ฉนนนเหมอนกน " ในก�ลจบเทศน� ภกษทม�ประชม บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอบ�สกชอมห�ก�ล จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 29 ๖. เรองพระเทวทต * [ ๑๓๒ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปร�รภพระเทว-ทต ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ยสส อจจนตทสสลย " เปนตน. [ สนทน�เรองล�มกของพระเทวทต ] คว�มพสด�รว� ในวนหนง พวกภกษ สนทน�กนในโรงธรรมว� " ผมอ�ยทงหล�ย พระเทวทต เปนผทศล มธรรมล�มก เกลยกลอมพระเจ�อช�ตศตร ยงล�ภสกก�ระเปนอนม�กใหเกดขน ชกชวนพระเจ�อช�ตศตร ในก�รฆ�พระบด� เปนผรวมคดกบพระเจ�-อช�ตศตรนน ตะเกยกตะก�ยเพอจะฆ�พระตถ�คตเจ�ดวยประก�รต�ง ๆ เพร�ะตณห�อนเจรญขนแลว ดวยเหตคอคว�มเปนผทศลนนเอง. " พระศ�สด�เสดจม� ตรสถ�มว� " ภกษทงหล�ย บดน พวก
เธอนงสนทน�กนดวยกถ�อะไรหนอ ? " เมอภกษเหล�นน กร�บทลว� " ดวยกถ�ชอน, " จงตรสว� " ภกษทงหล�ย ไมใชแตบดนเท�น, ถงในก�ลกอน เทวทตกตะเกยกตะก�ย เพอจะฆ�เร�ดวยประก�รต�ง ๆ เหมอนกน " ดงนแลว จงตรส ช�ดกทงหล�ยมกรงค-ช�ดกเปนตน แลวตรสว� " ภกษทงหล�ย ตณห�อนเกดขนเพร�ะ
* พระมห�อ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวห�ร แปล. ๑. ดทม�ซงอ�งไวในเรองเทวทตภ�ค ๑
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 30เหตคอคว�มเปนผทศล หมหอรวบรดซดชอซงบคคลผทศลลวงสวนไปในอบ�ยทงหล�ยมนรกเปนตน เหมอนเถ�ย�นทร�ย รดรงตนส�ละฉะนน " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " คว�มเปนผทศลลวงสวน รวบรด ( อตภ�พ ) ของบคคลใด ดจเถ�ย�นทร�ย รดรงตนส�ละ ฉะนน, บคคลนน ยอมทำ�ตนอย�งเดยวกน กบทโจรหวโจก ปร�รถน�ทำ�ใหตนฉะนน. " [ แกอรรถ ] คว�มเปนผทศลโดยสวนเดยว ชอว� อจจนตทสสลย ในพระค�ถ�นน. บคคลผเปนคฤหสถ ทำ�อกศลกรรมบถ ๑๐ ตงแตเกดกด, ผเปนบรรพชต ตองครก�บต๑ ตงแตวนอปสมบทกด ชอว�ผทศลลวงสวน. แตบทว� อจจนตทสสลย น พระผมพระภ�คตรสในพระค�ถ�น ทรงหม�ยเอ�คว�มเปนผทศลอนม�แลวต�มคตของบคคลผทศลใน ๒-๓ อตภ�พ.
อนง ตณห�อนอ�ศยทว�ร ๖ ของผทศลเกดขน บณฑตพงทร�บว� " คว�มเปนผทศล " ในพระค�ถ�น. บทพระค�ถ�ว� ม�ลว� ส�ลมโวตถต คว�มว� คว�มเปนผทศล กล�วคอตณห� รวบรด คอหมหออตภ�พของบคคลใดตงอย. เหมอนเถ�ย�นทร�ย รดรงตนส�ละ คอปกคลมทวทงหมด
๑. แปลว� อ�บตหนก ไดแกป�ร�ชก และสงฆ�ทเสส.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 31ทเดยว ดวยส�ม�รถรบนำ�ดวยใบในเมอฝนตก แลวหกลงฉะนนแล.บคคลนน คอผถกตณห� กล�วคอคว�มเปนผทศลนนหกร�น ใหตกไปในอบ�ยทงหล�ย เหมอนตนไมถกเถ�ย�นทร�ยหกร�น ใหโคนลงเหนอแผนดนฉะนน, ชอว�ยอมทำ�ตนอย�งเดยวกนกบทโจรหวโจกผใครคว�มพน�ศปร�รถน�ทำ�ใหฉะนน. ในเวล�จบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระเทวทต จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 32 ๗. เรองกระเสอกกระสนเพอจะทำ�ล�ยสงฆ * [ ๑๓๓ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด�เมอประทบอยในพระเวฬวนทรงปร�รภก�รกระเสอกกระสนเพอจะทำ�ล�ยสงฆ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " สกร�น " เปนตน. [ พระเทวทตพย�ย�มทำ�ล�ยสงฆ ] คว�มพสด�รว� พระเทวทตกระเสอกกระสนเพอจะทำ�ล�ยสงฆวนหนง เหนท�นพระอ�นนท เทยวบณฑบ�ตอย บอกคว�มประสงคของตนแลว. พระเถระฟงข�วนนแลวไปสสำ�นกของพระศ�สด� ไดทลคำ�นกะพระผมพระภ�คว� " พระเจ�ข� เวล�เช� ข�พระองคครองสบงทเวฬวนนแลว ถอบ�ตรจวรเข�ไปสกรงร�ชคฤหเพอบณฑบ�ต,พระเจ�ข� พระเทวทตไดเหนข�พระองคเทยวบณฑบ�ตอยในกรงร�ชคฤหแลวแล, ต�มเข�ไปห�ข�พระองค ไดกล�วคำ�นว� ' อ�วโส
อ�นนท จำ�เดมแตวนน ฉนจกทำ�อโบสถและสงฆกรรมแยกจ�กพระผมพระภ�ค แยกจ�กภกษสงฆ; ' ข�แตพระผมพระภ�ค วนน พระเทวทตจกทำ�ล�ยสงฆ, คอจกทำ�อโบสถและสงฆกรรม. " [ คว�มดคนดทำ�ง�ย ] เมอพระอ�นนทกร�บทลอย�งนนแลว พระศ�สด�ทรงเปลงพระอท�นว� :-
* สมเดจพระมห�สมณเจ� กรมพระย�วชรญ�ณวโรรส ทรงแปลเปนตวอย�งพ.ศ. ๒๔๕๔. และทรงอธบ�ยไวข�งท�ย.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 33 " คว�มดคนดทำ�ง�ย, คว�มดคนชวทำ�ย�ก, คว�มชวคนชวทำ�ง�ย, คว�มชวอรยบคคลทำ� ไดย�ก " แลวตรสว� " อ�นนท ขนชอว�กรรมอนไมเปนประโยชนแกตนทำ�ไดง�ย, กรรมอนเปนประโยชนแกตนทำ�ย�กนกหน� " แลวตรสพระค�ถ�นว� :- " กรรมอนไมดและไมเปนประโยชนแกตน คน ทำ�ง�ย; กรรมใดแลเปนประโยชนแกตนและด, กรรมนนแลทำ�ย�กอย�งยง. " [ แกอรรถ ] คว�มแหงพระค�ถ�นนว� :- " กรรมเหล�ใดไมด คอมโทษและเปนไปเพออบ�ย ชอว�ไมเปนประโยชนแกตนเพร�ะทำ�นนแล, กรรมเหล�นนทำ�ง�ย. ฝ�ยกรรมใดชอว�เปนประโยชนแกตนเพร�ะทำ� และชอว�ด ดวยอรรถว�ห�โทษมได คอเปนไปเพอสคตและเปนไปเพอพระนพพ�น, กรรมนนทำ�แสนย�กร�วกบทดแมคงค�อนไหลไปทศตะวนออก ทำ�ใหหนหน�
กลบ. "
๑. บท อ�ยสส� ซงแปลว� มอ�ยนน ไมไดหม�ยคว�มว� ผใหญหรอแกเฒ� เปนคำ�ทพวกพระเรยกกนโดยโวห�รสภ�พ ตรงกบคำ�ทใชในบดนว� ท�น นำ�หน�ชอ.๒. อธ ในคำ�ว� อธ�ห ภนเต ไมมคว�มอะไร ไมแปลกได. ภนเต เปนแตคำ�เรยกโดยออนนอม ควรห�คำ�ทตรงกน ในทนใชว� พระเจ�ข�บ�ง ท�นเจ�ข�บ�ง ต�มรป.๓. คำ�ซำ� เชน ทสว�น ซำ� อททส�, อปสงกมตว� ซำ� อปสงกม ไมตองแปลคว�ม
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 34 ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�กไดบรรลโลกตรผล มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองกระเสอกกระสนเพอจะทำ�ล�ยสงฆ จบ.
เตม แปลแตเพยงว�แลว หรอครนแลว เท�นน. ๔. อชชตคเคท�น ในก�ลนมวนนเปนเดม ซำ�ไปไมไพเร�ะ แปลว� จำ�เดมแตวนนกได. ๕. คำ�ว� เทวทตโต สงฆภนทสสต พระเทวทตจกทำ�ล�ยสงฆ ขอนทำ�ดวยกรย�ทำ�อโบสถและสงฆกรรมแยกกน ควรแปลใจคว�ม. ๖. คำ�ว� ป�ปมรเยห ทกกร ดงจะใหเข�ใจว� พระอรยบคคลนน ทำ�บ�ปกมบ�ง แตทำ�ไดแสนย�ก. แตคว�มว�ท�นไมทำ�บ�ปเลย.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 35 ๘. เรองพระก�ลเถระ * [ ๑๓๔ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพระก�ล-เถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " โย ส�สน " เปนตน. [ พระเถระไมใหอปฏฐ�ยก�รไปฟงธรรม ] ดงไดยนม� หญงคนหนง ในกรงส�วตถ ตงอยในทแหงม�รด�ทำ�นบำ�รงพระเถระนนอย. พวกคนในเรอนแหงผคนเคยของหญงนนฟงธรรมในสำ�นกพระศ�สด�แลว กลบม�เรอนแลว สรรเสรญอยว� " แม ชอว�พระพทธเจ�ทงหล�ยเปนอศจรรย, แม พระธรรม-เทศน�กไพเร�ะ. " หญงนน ฟงถอยคำ�ของคนพวกนนแลว จงบอกแกพระก�ละว� " ท�นเจ�ข� ดฉนอย�กจะฟงธรรมเทศน�ของพระศ�สด�บ�ง. " เธอห�มเข�ว� " อย�ไปทนนเลย. " หญงนนในวนรงขน กขออก แมอนพระก�ละนนห�มอยถง ๓ ครงกยงอย�กจะฟงอยนนแล. มคำ�ถ�มสอดเข�ม�ว� " กเหตไฉน ?
เธอจงไดห�มเข�เสย. " แกว� " ไดยนว� เธอไดมคว�มเหนเชนนว� ' อบ�สก�น ไดฟงธรรมในสำ�นกพระศ�สน�แลวจกแตกจ�กเร� 'เหตนนเธอจงไดห�มเข�เสย. วนหนง หญงนน บรโภคอ�ห�รเสรจสม�ท�นอโบสถแลว
* สมเดจพระมห�สมณเจ� กรมพระย�วชรญ�ณวโรรส ทรงแปลเปนตวอย�งพ.ศ. ๒๔๕๔. และทรงอธบ�ยไวข�งท�ย.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 36สงบตรไวว� " แม จงองค�สพระผเปนเจ�ใหด " แลวไดไปวห�รแตเช�เทยว. ฝ�ยบตรของเข�กองค�สพระก�ละโดยเรยบรอย ในก�ลเธอม�ถง เธอถ�มว� " อบ�สก�ผใหญไปไหน ? " ( น�ง ) ตอบว� " ไปวห�รเพอฟงธรรม." เธอพอไดฟงข�วนน ทรนทร�ยอย เพร�ะคว�มกลดกลมอนตงขนในทอง ( ควรจะเปน อนโต ในภ�ยใน ) นกว� " เดยวน อบ�สก�นนแตกจ�กเร�แลว " รบไป เหนหญงนนฟงธรรมอยในสำ�นกพระศ�สด�จงทลพระศ�สด�ว� " พระเจ�ข�หญงคนนเขล� ไมเข�ใจธรรมกถ�อนละเอยด, อย�ตรสธรรมกถ�อนละเอยดซงประดบดวยสภ�วธรรมมขนธเปนตน ตรสแตเพยงท�นกถ�หรอสลกถ�แกเข�กพอง " [ สกก�ระยอมฆ�คนถอย ] พระศ�สด� ทรงทร�บอชฌ�สยของเธอแลว ตรสว� " เธอ
เปนคนปญญ�โฉด อ�ศจทฏฐอนชวช� ห�มปร�มคำ�สงสอนของพระพทธเจ�, เธอพย�ย�มเพอฆ�ตนเอง " แลวตรสพระค�ถ�นว� :- " บคคลใหปญญ�โฉด อ�ศยทฏฐอนชวช� คด ค�นคำ�สงสอนของพระอรยบคคล ผอรหนต มปกตเปนอยโดยธรรม, บคคลนนยอมเกด ม�เพอฆ�ตนเหมอนขยแหงไมไผ. " [ แกอรรถ ] คว�มแหงพระค�ถ�นนว� :-
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 37 " บคคลใดปญญ�โฉด อ�ศยทฏฐอนชวช� ห�มปร�มพวกคนผกล�วอยว� ' จกฟงธรรมกด, ' ว� ' จกถว�ยท�นกด, ' เพร�ะกลวแตเสอมสกก�ระของตน ชอว�โตแยงคำ�สงสอนของพระอรยบคคลผอรหนต มปกตเปนอยโดยธรรม คอพระพทธเจ�, ก�รโตแยงและทฏฐอนเลวทร�มนนของบคคลนน ยอมเปนเหมอนขยของไมมหน�มกล�วคอไมไผ, เหตนน ไมไผเมอตกขย ยอมตกเพอฆ�ตนเท�นนฉนใด; แมบคคลนนกยอมเกดม�เพอฆ�ตน คอว�เกดม�เพอผล�ญตนเอง ฉนนน. สมจรง แมค�ถ�ประพนธน พระผมพระภ�คกไดตรสไวว� :- " ผลนนแลยอมฆ�ตนกลวยเสย, ผลนนแล ยอมฆ�ไมไผเสย, ผลนนแลยอมฆ�ไมออเสย, ลกในทองยอมฆ�แมม�อศดรเสย ฉนใด, สกก�ระกยอมฆ�บรษถอยเสย ฉนนน. "
๗. อโห ในทนเปนพวกอท�นแสดงคว�มเลอมใส แปลว� โอ ไมถก
โวห�รนนแสดงคว�มหล�กใจ คว�มใจ หรอคว�มสงเวช ควรเลอกห�คำ�ภ�ษ�ไทยใหตรงกนในทนเลอกคำ�ว� แม ม�ใช ๘. เลขในสน ๆ แปลไมตองออกชอกตต�กได เชนเธอห�มเข�ว� อย�ไปทนนเลย. ๙. คำ�ว� เอว กรสส อโหส เปนคำ�ตอบของบทว�กสม� แปลตองเตมว� ตสม� โส ต นว�เรส ไมเชนนน ใชคำ�เพร�ะเหตว� นำ�ข�งตน ๑๐. คำ�ว� มห�อป�สก� ในทน หม�ยคว�มว� มบตรทก�ลภกษเรยกว�อบ�สก�เหมอนกน ม�รด�จงตองเปนอบ�สก�ผใหญ ๑๑. ฑ�เหน กด สนตปปม�โนกด หม�ยคว�มรอนท�งใจ ควรแปลใหสม. ๑๒. บทไขของบทหน� ควรห�คำ�ทเปนไวพจนของบทนนม�แปล เชนทน ใชฆ�กม. ผล�ญกม. ๑๓. คำ�ว� กณฏโก ไม
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 38 ในเวล�จบเทศน� อบ�สก�ตงอยในโสด�ปตตผล. เทศน�ไดมประโยชนแมแกบรษทผประชมกนแลว ดงนแล. เรองพระก�ลบเถระ จบ. มหน�ม เปนส�มญศพท เปนชอของไมมหน�มทงหล�ยไดหมด แตไมมหน�มทงหล�ย เผลดดอกออกผลแลว ห�ไดต�ยทงหมด เฉพ�ะในทนจงเปนวเสสล�ภ คอไดอรรถเปนพเศษ คอเปนไมมหน�มดวย ออกลกต�ยดวย ซงไดแกไมไผป�. จะแปลตรงว� ไมไผ กควร, ไมไผออกลก เข�เรยกว�ตกขยหรอออกขย ควรใชใหถกโวห�ร.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 39 ๙. เรองอบ�สถชอจลก�ล * [ ๑๓๕ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภอบ�สกชอจลก�ล ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อตตน�ว กต ป�ป "เปนตน. [ จลก�ลถกห�ว�เปนโจร ] คว�มพสด�รว� วนหนง พวกโจรขดอโมงค อนเจ�ของทงหล�ยตดต�มแลว จงทงหอภณฑะไวข�งหน�ของอบ�สก ผฟงธรรมกถ�ในวห�รตลอดร�ตร เดนออกจ�กวห�รแตเข�ตร ม�สกรงส�วตถแลว กหลบหนไป โดยนยทกล�วแลวในเรองมห�ก�ลนนแล. พวกมนษยเหนเข�แลว พดว� " คนน ทำ�โจรกรรมในร�ตรแลว ทำ�ทเหมอนฟงธรรม เทยวไป, ท�นทงหล�ยจงชวยจบมนไว ดงนแลว โบยอบ�สถนน. [ จลก�ลรอดต�ยเพร�ะน�งกมภท�สชวย ] หมน�งกมภท�ส เดนไปท�นำ� ประสพเหตนน จงกล�วว�
" น�ย ท�นทงหล�ยจงหลกไป, ท�นผนยอมไมทำ�กรรมเหนป�นนน " ดงนแลว ใหมนษยพวกนนปลอยเข�แลว. เข�ไปวห�ร บอกแกภกษทงหล�ยว� " ท�นขอรบ กกระผมถกมนษยทงหล�ยใหฉบห�ยแลว, กระผมไดชวตเพร�ะอ�ศยพวกน�งกมภท�ส. " ภกษ
* พระมห�อ ป. ธ . ๗ วดบวรนเวศวห�ร แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 40ทงหล�ย กร�บทลคว�มนนแดพระตถ�คต. [ จะเศร�หมองหรอผองแผวเพร�ะตน ] พระศ�สด� ทรงสดบถอยคำ�ของภกษเหล�นนแลว ตรสว�" ภกษทงหล�ย จลก�ลอบ�สก ไดชวตเพร�ะอ�ศยพวกน�งกมภท�ส และคว�มทตนไมใชผทำ�; ดวยว� ธรรมด�สตวเหล�นทำ�บ�ปกรรมดวยตนแลว ยอมเศร�หมองดวยตนเอง ในอบ�ยมนรก เปนตน. สวนสตวทงหล�ยทำ�กศลแลว ไปสสคตและนพพ�น ยอมชอว�บรสทธไดดวยตนเอง " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " บ�ปอนผใดทำ�แลวดวยตนเอง ผนนยอม เศร�หมองดวยตน ; บ�ปอนผใดไมทำ�ดวยตน, ผนนยอมบรสทธดวยตนเอง; คว�มบรสทธ ไมบรสทธ เปนของเฉพ�ะตน, คนอนทำ� คนอนใหบรสทธไมได. " [ แกอรรถ ] คว�มแหงพระค�ถ�นนว� :- อกศลกรรมเปนกรรมอนผใดทำ�แลวดวยตน, ผนนเมอเสวยทกขในอบ�ย ๔ ชอว�ยอมเศร�หมองดวยตนเอง; สวนบ�ป
อนผใดไมไดทำ�ดวยตน, คว�มบรสทธกล�วคอกศลธรรม และคว�มไมบรสทธดวยตนเอง. คว�มบรสทธกล�วคอกศลกรรม และคว�มไมบรสทธกล�วคออกศลกรรม เปนของเฉพ�ะตน คอยอมเผลดผลเฉพ�ะ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 41ในตนของสตวผทำ�ทงหล�ย. บคคลอนทำ�บคคลอนใหบรสทธไมไดคอ ใหหมดจดไมไดเลย ใหเศร�หมองไมไดเลย. " ในก�ลจบเทศน� จลก�ลตงอยแลวในโสด�ปตตผล. พระธรรมเทศน�ไดมประโยชนแมแกบรษทผประชมกน ดงนแล. เรองอบ�สกชอจลก�ล จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 42 ๑๐. เรองพระอตตทตถเถระ * [ ๑๒๖ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพระอตต-ทตถเถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อตตทตถ ปรตเถน " เปนตน. [ พระเถระพย�ย�มบำ�เพญประโยชน ] คว�มพสด�รว� เมอพระศ�สด�ตรสในก�ลทจวนจะปรนพพ�นว� " ภกษทงหล�ย โดยก�ลลวงไป ๔ เดอน [ แตวนน ] เร�จกปรนพพ�น, " ภกษประม�ณ ๗๐๐ รป ซงยงเปนปถชน เกดคว�มสงเวช ไมละสำ�นกพระศ�สด�เลย เทยวปรกษ�กนว� " ท�นผมอ�ย พวกเร�จกทำ�อะไรหนอแล ? " สวนพระอตตทตถเถระ คดว� " ข�วว� พระศ�สด� จกปรนพพ�นโดยก�ลลวงไป ๔ เดอน, กตวเร�ยงเปนผมร�คะไมไปปร�ศ, เมอพระศ�สด�ยงทรงพระชนมอยนแหละ เร�จกพย�ย�ม
เพอประโยชนแกพระอรหนต. " พระเถรนน ยอมไมไปสำ�นกของภกษทงหล�ย. ลำ�ดบนน ภกษทงหล�ยกล�วกะท�นว� " ผมอ�ยทำ�ไม ? ท�นจงไมม�สำ�นกของพวกกระผมเสยเลย, ท�นไมปรกษ�อะไร ๆ " ดงนแลว กนำ�ไปสสำ�นกพระศ�สด� กร�บทลว� " พระเจ�ข� ภกษรปน ยอมทำ�ชออย�งน. " พระอตตทตถเถระนน แมพระศ�สด� ตรสว� " เหตไร ? เธอจงทำ�อย�งนน " กกร�บทลว� " พระเจ�ข� ข�วว� พระองคจก
* พระมห�อ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวห�ร แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 43ปรนพพ�นโดยก�ลลวงไป ๔ เดอน, ข�พระองคพย�ย�มเพอบรรลพระอรหนต ในเมอพระองคยงทรงพระชนมอยนแหละ." [ ผปฏบตธรรมชอว�บช�พระศ�สด� ] พระศ�สด� ประท�นส�ธก�รแกพระเถระนนแลว ตรสว�" ภกษทงหล�ย ผใดมคว�มสเนห�ในเร�, ผนนควรเปนดจอตต-ทตถะ, ดวยว�ชนทงหล�ยบช�อย ดวยวตถต�ง ๆ มของหอมเปนตน ยอมชอว�บช�เร�, สวนผบช�อยดวยก�รปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ยอมชอว�บช�เร�; เพร�ะฉะนน แมภกษรปอนกพงเปนเชนอตตทตถะ " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " บคคลไมพงยงประโยชนของตน ใหเสอม เสยเพร�ะประโยชนของคนอนแมม�ก, รจก ประโยชนของตนแลว พงเปนผขวนขว�ยใน ประโยชนของตน. " [ แกอรรถ ] เนอคว�มแหงพระค�ถ�นนว� :- " บคคลผเปนคฤหสถ ไมพงยงประโยชนของตน แมประม�ณก�กณก๑หนงใหเสอมเสย เพร�ะประโยชนของคนอน แม
ประม�ณค�ตงพนทเดยว. ดวยว�ประโยชนของตนแหงบคคลนนแล แมประ-
๑. เปนชอของม�ตร�เงนอย�งตำ�ทสด แทบไมมค�เสยเลย แตในทน เปนคณบทของคำ�ว�ประโยชน จงหม�ยคว�มว� ประโยชนของตนแมนอย จนไมรจะประม�ณไดว�เท�ไหน กไมควรใหเสยไป.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 44ม�ณก�กณกหนง กยงของควรเคยวหรอของควรบรโภคใหสำ�เรจได, ประโยชนของคนอน ห�ใหสำ�เรจไม. สวนสองบ�ทพระค�ถ�น พระผมพระภ�คไมตรสอย�งนน ตรสดวยหวขอแหงกมมฏฐ�น. เพร�ะฉะนน ภกษตงใจว� ' เร�จะไมยงประโยชนของตนใหเสอมเสย, ดงนแลว กไมพงยงกจมก�รปฏสงขรณพระเจดย เปนตน อนบงเกดขนแกสงฆ หรอวตรมอปชฌ�ยวตรเปนตนใหเสอมเสย, ดวยว� ภกษบำ�เพญอภสม�จ�รกวตรใหสมบรณอยแลยอมทำ�ใหแจงซงผลทงหล�ยมอรยผลเปนตน. เพร�ะฉะนน ก�รบำ�เพญวตรใหบรบรณ แมน จงชอว�เปนประโยชนของตนแท. อนง ภกษใด มวปสสน�อนปร�รภยงแลว ปร�รถน�ก�รแทงตลอดว� ' เร�จกแทงตลอดในวนน ๆ แหละ ' ดงนแลว ประพฤตอย, ภกษนน แมยงวตรมอปชฌ�ยวตรเปนตนใหเสอมแลว กพงทำ�กจของตนใหได. กภกษรจกประโยชนของตนเหนป�นนน
คอกำ�หนดไดว� ' นเปนประโยชนตนของเร� ' พงเปนผเรงขวนขว�ยประกอบในประโยชนของตนนน. " ในก�ลจบเทศน� พระเถระนน ไดตงอยในพระอรหตผล.เทศน�ไดเปนประโยชนแมแกภกษผประชมกนทงหล�ย ดงนแล. เรองพระอตตทตถเถระ จบ. อตตวรรค วรรณน� จบ. วรรคท ๑๒ จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 45 ๓. โลกวรรค วรรณน� ๑. เรองภกษหนม * [ ๑๓๗ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภภกษหนมรปใดรปหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " หน ธมม " เปนตน. [ ภกษทะเล�ะกบหล�นส�วน�งวส�ข� ] ไดยนว� พระเถระรปใดรปหนงพรอมทงภกษหนม ไดไปสเรอนของน�งวส�ข�แตเช�ตร. ข�วตมประจำ�ยอมเปนของอนเข�ตกแตงไวเปนนตย เพอภกษประม�ณ ๕๐๐ รป ในเรอนของน�งวส�ข�พระเถระฉนข�วตมแลว ใหภกษหนงนงอยบนเรอนของน�งวส�ข�นน สวนตนไดไปเรอนหลงอน. กโดยสมยนน ธด�ของบตรของน�งวส�ข�ตงอยในฐ�นะของ๑ย� ทำ�ก�รขวนขว�ยแกภกษทงหล�ย.น�งกรองนำ�เพอภกษหนมนน เหนเง�หน�ของตนในตม จงหวเร�ะ. แมภกษหนมมองดน�งแลวกหวเร�ะ. น�งเหนภกษ
หนมนนหวเร�ะอย จงกล�วว� " คนหวข�ด ยอมหวเร�ะ " ลำ�ดบนนภกษหนมด�น�งว� " เธอกหวข�ด, ถงม�รด�บด�ของเธอกหวข�ด. " น�งรองไหไปสสำ�นกของย�ในโรงครวใหญ, เมอน�งวส�ข�
* พระมห�ซม ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.๑. หม�ยคว�มว� ทำ�ก�รแทนน�งวส�ข�ผเปนย�.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 46กล�วว� " นอะไร ? แม " จงบอกเนอคว�มนน. น�งวส�ข�นนม�สสำ�นกของภกษหนมแลว พดว� " ท�นเจ�ข� อย�โกรธแลว,คำ�นนเปนคำ�ไมหนกนกสำ�หรบพระผเปนเจ� ผมผมและเลบอนตดแลวผมผ�นงผ�หมอนตดแลว ผถอกระเบองตด ณ ท�มกล�ง เทยวไปอยเพอภกษ�. " ภกษหนมพดว� " เออ อบ�สก�, ท�นยอมทร�บคว�มทอ�ตม�เปนผมผมอนตดแลวเปนตน; ก�รทหล�ยของท�นนด�ทำ�อ�ตม�ว� ' ผมหวข�ด ' ดงน จกควรหรอ ? " น�งวส�ข�ไมไดอ�จเพอใหภกษหนมยนยอมเลย ( ทง ) ไมไดอ�จเพอใหน�งท�รก�ยนยอม.ขณะนน พระเถระม�แลว ถ�มว� " นอะไรกน ? อบ�สก� " ฟงคว�มนนแลว เมอจะกล�วสอนภกษหนม จงพดว� " ผมอ�ย เธอจงหลกไป, หญงนไมไดด�ตอเธอ ผมผมเลบและผ�อนตดแลว ผถอกระเบองตดในท�มกล�มเทยวไปอยเพอภกษ�, เธอจงเปนผ
นงเสย. " ภกษหนม. อย�งนน ขอรบ, ท�นไมคกค�มอปฏฐ�ยก�ของตน จกคกค�มกระผมทำ�ไม ก�รทน�งด�กระผมว� ' ผมหวข�ด 'จกควรหรอ ? ขณะนน พระศ�สด� เสดจม� ตรสถ�มว� " นอะไรกน ? "น�งวส�ข�กร�บทลประพฤตเหตนนตงแตตน. [ พระศ�สด�ประท�นโอว�ทแกภกษหนม ] พระศ�สด� ทรงเหนอปนสยแหงโสด�ปตตผลของภกษหนมนนแลว จงทรงดำ�รว� " เร�คลอยต�มภกษหนมนจะควร " ดงนแลว จงตรสกะน�งวส�ข�ว� " วส�ข� กท�รก�ของท�นด�ทำ�
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 47ส�วกทงหล�ยของเร�ใหเปนผมศรษะข�ด ดวยเหตสกว�มผมอนตดแลวเปนตนนนแล ควรหรอ ? " ภกษหนม ลกขนประคองอญชลในทนใดนนแล กร�บทลว� " พระเจ�ข� พระองคยอมทรงทร�บปญห�นนดวยด, อปชฌ�ยของข�พระองคและมห�อบ�สก� ยอมไมทร�บดวยด. " พระศ�สด� ทรงทร�บคว�มทพระองคเปนผอนกล แกภกษหนมแลว ตรสว� " ชอว�คว�มเปนคอหวเร�ะปร�รภก�ม-คณเปนธรรมอนเลว, อนงก�รเสพธรรมทชอว�เลว และก�รอยรวมกบคว�มประม�ทยอมไมควร " จงตรสพระค�ถ�นว� :- " บคคลไมพงเสพธรรมอนเลว, ไมพงอยรวม ดวยคว�มประม�ท, ไมพงเสพคว�มเหนผด, ไมพงเปนคนรกโลก. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน สองบทว� หน ธมม ไดแกธรรมคอเบญจก�มคณ. แทจรง ธรรมคอเบญจก�มคณนน อนชนเลว
โดยทสดแมอฐและโคเปนตนพงเสพ, ธรรมคอเบญจก�มคณ ยอมใหสตวผเสพบงเกดในฐ�นทงหล�ยมนรกเปนตนอนเลว เพร�ะเหตนน ธรรมคอเบญจก�มคณนน จงชอว�เปนธรรมเลว; บคคลไมพงเสพธรรมอนเลวนน. บทว� ปม�เทน คว�มว� ไมพงอยรวมแมดวยคว�มประม�ท มอนปลอยสตเปนลกษณะ. บทว�น เสเวยย ไดแก ไมพงถอคว�มเหนผด. บทว� โลก�วฑฒโน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 48คว�มว� กผใดทำ�อย�งน, ผนนยอมชอว�เปนคนรกโลก; เพร�ะเหตนน ( ไม ) พงเปนคนรกโลก เพร�ะไมทำ�อย�งนน. ในก�ลจบเทศน� ภกษหนมตงอยในโสด�ปตตผลแลว. เทศน�ไดเปนประโยชนแมแกชนทงหล�ยผประชมกน ดงนแล. เรองภกษหนม จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 49 ๒. เรองพระเจ�สทโธทนะ * [ ๑๓๘ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในนโครธ�ร�ม ทรงปร�รภพระบด� ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อตตฏเ นปปมชเชยย " เปนตน. [ พระศ�สด�เสดจไปกรงกบลพสดครงแรก ] คว�มพสด�รว� สมยหนง พระศ�สด� เสดจไปกรงกบลพสด-บร โดยเสดจไปครงแรก มก�รตอนรบอนพระญ�ตทงหล�ยทำ�แลวเสดจไปสนโครธ�ร�ม ทรงนรมตรตนจงกรมในอ�ก�ศ จงกรมบนรตนจงกรมนน ทรงแสดงธรรมเพอตองก�รทำ�ล�ยม�นะของพระญ�ตทงหล�ยแลว. พระญ�ตทงหล�ยมจตเลอมใสแลว ถว�ยบงคมตงตนแตพระเจ�สทโธทนมห�ร�ช. ฝนโบกขรพรรษตกในสม�คมแหงพระญ�ตนน. เมอมห�ชนปร�รภฝนนน สนทน�กนแลว พระ-ศ�สด�ตรสว� " ใชแตในบดนเท�นนห�มได ภกษทงหล�ย, ถงใย
ก�ลกอน ฝนโบกขรพรรษกตกในสม�คมแหงญ�ตของเร�เหมอนกน "ดงนแลว จงตรสเวสสนตรช�ดก๑. บรรด�พระญ�ตซงฟงพระธรรม-เทศน�แลวหลกไปอย แมองคหนงกไมนมนตพระศ�สด�แลว. แมพระร�ช�กไมทรงนมนตเลย ดวยทรงดำ�รว� " บตรเร�ไมม�สเรอนของเร� จกไปไหน ? " ดงนแลว ไดเสดจไป; กแลครนเสดจไป
* พระมห�ชม ป.ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.๑. ข. ช�. มห�. ๒๗/๓๖๕. ตทฏกถ�. ๑๐/๓๑๕.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 50แลว รบสงใหคนตกแตงข�วตมเปนตน ใหปล�ดอ�สนะทงหล�ยไวเพอภกษมประม�ณ ๒ หมน ในพระร�ชมนเทยร. วนรงขน พระศ�สด� เมอเสดจเข�ไปสพระนครเพอบณฑบ�ตทรงใครครวญว� " พระพทธเจ�ในอดตทงหล�ย เสดจถงพระนครแหงพระบด�แลว เสดจตรงไปสตระกลแหงพระญ�ตทเดยวหรอ หนอแล ? หรอว�เสดจเทยวไปเพอบณฑบ�ตโดยลำ�ดบ " ทรงเหนว� " เสดจเทยวไปโดยลำ�ดบ " ดงนแลว จงเสดจดำ�เนนไปเพอบณฑบ�ตตงแตเรอนหลงแรก. พระม�รด�ของพระร�หลประทบนงบนพนปร�ส�ทแลเหนแลว จงกร�บทลประพฤตเหตนนแดพระร�ช�.พระร�ช�ทรงจดแจงผ�ส�ฎกรบเสดจออกไป ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลว ตรสว� " ลก เพร�ะเหตไร ? ท�นจงใหข�พเจ�ฉบห�ย, ท�นเทยวไปเพอบณฑบ�ต ใหคว�มละอ�ยเกดขนแลวแกข�พเจ�เหลอเกน,
ขนชอว�กรรมไมควรอนท�นทำ�แลว, ก�รทท�นเทยวไปดวยวอทองคำ�เปนตน เทยวไปเพอบณฑบ�ต ในนครนนนแหละจงควร; ท�นใหข�พเจ�ละอ�ยทำ�ไม ? " [ ก�รบณฑบ�ตเปนวงศของพระพทธเจ� ] พระศ�สด�. มห�บพตร อ�ตม�ภ�พใหพระองคละอ�ยห�มได,แตอ�ตม�ภ�พยอมประพฤตต�มวงศสกลของตน. พระร�ช�. พอ กก�รเทยวไปเพอบณฑบ�ตแลวเปนอย เปนวงศของข�พเจ�หรอ ? พระศ�สด� ตรสว� " มห�บพตร นนมใชเปนวงศของพระ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 51องค, แตนนเปนวงศของอ�ตม�ภ�พ; เพร�ะพระพทธเจ�ไมใชพนหนงเสดจเทยวไปเพอบณฑบ�ตแลวเปนอยเหมอนกน " ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม ไดภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :- " บรรพชตไมพงประม�ทในกอนข�ว อนตนพง ลกขนยนรบ, บคคลพงประพฤตธรรมใหสจรต, ผมปกตประพฤตธรรม ยอมอยเปนสขในโลกน และโลกหน�, บคคลพงประพฤตธรรมใหสจรต, ไมพงประพฤตธรรมนนใหทจรต, ผมปกตประ พฤตธรรม ยอมอยเปนสขในโลกน และโลกหน�. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหบ�นน บทว� อตตฏเ คว�มว� ในกอนข�วอนตนพงลกขนยนรบทประตเรอนของชนเหล�อน. บทว� นปป-มชเชยย คว�มว� กภกษเมอใหธรรมเนยมของผเทยวไปบณฑบ�ตเปนปกตเสอมแลว แสวงห�โภชนะอนประณต ชอว�ยอม
ประม�ทในกอนข�วอนตนพงลกขนยนรบ, แตว�เมอเทยวไปต�มลำ�ดบตรอกเพอบณฑบ�ตชอว�ยอมไมประม�ท. ทำ�อยอย�งน ชอว�ไมพงประม�ทในกอนข�วทตนลกขนยนรบ. บทว� ธมม คว�มว� เมอละก�รแสวงห�อนไมควรแลวเทยวไปต�มลำ�ดบตรอก ชอว�พงประพฤตธรรม คอก�รเทยวไปเพอภกษ�นนนนแลใหเปนสจรต. คำ�ว� สข เสต นน สกว�เปนเทศน�อธบ�ยว� เมอประพฤตธรรมคอก�รเทยวไปเพอภกษ� ชอว�ประ-
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 52พฤตธรรมเปนปกต ยอมอยเปนสขโดยอรย�บทแมทง ๔ ในโลกนและโลกหน�. สองบทว� น ต ทจจรต คว�มว� เมอเทยวไปในอโคจรต�งดวยอโคจรมหญงเพศย�เปนตน ชอว�ยอมประพฤตธรรมคอก�รเทยวไปเพอภกษ�ใหเปนทจรต. ไมประพฤตอย�งนน พงประพฤตธรรมนนใหสจรต, ไมพงประพฤตธรรมนนใหเปนทจรต. คำ�ทเหลอ มเนอคว�มดงกล�วแลวเหมอนกน. ในเวล�จบเทศน� พระร�ช�ทรงดำ�รงอยในพระโสด�ปตตผลแลว, เทศน�ไดมประโยชนแมแกชนทงหล�ยผประชมกน ดงนแล. เรองพระเจ�สทโธทนะ จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 53 ๓. เรองภกษผเจรญวปสสน� * [ ๑๓๙ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภภกษผเจรญวปสสน�มประม�ณ ๕๐๐ รป ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ยถ�พพพฬก ปสเส " เปนตน. [ ภกษถอเอ�พยบแดดเปนอ�รมณ ] ไดยนว� ภกษเหล�นน เรยนกมมฏฐ�นในสำ�นกของพระศ�สด�แลว เข�ไปสป� แมพย�ย�มอย กไมไดบรรลคณวเศษ จงคดว�" พวกเร�จกเรยนกมมฏฐ�นใหวเศษ " กำ�ลงม�สสำ�นกของพระศ�สด�เหนพยบแดดในระหว�งท�ง เจรญกมมฏฐ�นมพยบแดดเปนอ�รมณนนเหละม�แลว. ฝนตกในขณะแหงภกษเหล�นนเข�ไปสวห�รนนเอง. ภกษเหล�นน ยนทหน�มขนน ๆ เหนฟองนำ�ทงหล�ย ซงตงขนแลว ดวยคว�มเรวแหงส�ยนำ�แตกไปอย ยดเอ�เปนอ�รมณว�
" อตภ�พแมน เปนเชนกบฟองนำ� เพร�ะอรรถว�เกดขนแลวแตกไปเหมอนกน. " พระศ�สด� ประทบนงในพระคนธกฎนนเอง ทรงแลดภกษเหล�นนแลว ทรงแผพระโอภ�ส เหมอนตรสกบภกษเหล�นนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " พระย�มจจ ยอมไมเหนบคคลผพจ�รณ�เหน
* พระมห�ชม ป. ธ. ๖. วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 54 อยซงโลก เหมอนบคคลพงเหนฟองนำ� ( และ ) เหมอนบคคลพงเหนพยบแดด. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� มรจก คอพยบแดด๑. จรงอยพยบแดด แมปร�กฏขนแตทไกลเทยว ดวยส�ม�รถมสณฐ�นตงสณฐ�นเรอนเปนตน เปนของเข�ถงคว�มเปนรปทถอเอ�มได เปนของว�งเปล�แท ( ยอมปร�กฏ ) แกคนทงหล�ยผเข�ไปใกลอย, เพร�ะเหตนน จงมอธบ�ยว� " พระย�มจจ ยอมไมเหนบคคลผพจ�รณ�เหนอยซงโลกมขนธเปนอ�ท เหมอนบคคลพงเหนฟองนำ� เพร�ะอรรถว�เกดขนแลวแตกไป ( และ ) เหมอนบคคลพงเหนพยบแดดเพร�ะคว�มเปนธรรมช�ตว�งเปล�เปนอ�ทฉะนน. " ในเวล�จบเทศน� ภกษเหล�นน บรรลพระอรหนตแลว ในทแหงตนยนนนเอง ดงนแล. เรองภกษผเจรญวปสสน� จบ.
๑. ม�ย� หม�ยถง กรย�ทแสดงใหผดไปจ�กคว�มจรง, ก�รลอลวง, พทธม�รด�คว�มศกดสทธ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 55 ๔. เรองอภยร�ชกม�ร * [ ๑๔๐ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปร�รภอภยร�ช-กม�ร ตรสพระธรรมเทศน�นว� " เอถ ปสสถม โลก " เปนตน. [ พระกม�รไดรบพระร�ชท�นร�ชสมบต ] ไดยนว� เมออภยร�ชกม�รนน ทรงปร�บปร�มปจจนตชนบทใหสงบเสดจม�แลว พระเจ�พมพส�รผพระบด� ทรงพอพระทยแลว พระร�ชท�นหญงฟอนคนหนง ผฉล�ดในก�รฟอนและก�รขบแลว ไดพระร�ชท�นร�ชสมบตสน ๗ วน. อภยร�ชกม�รนน ไมเสดจออกภ�ยนอกพระร�ชมนเทยรเลย เสวยสรแหงคว�มเปนพระร�ช�สน ๗วน เสดจไปสท�แมนำ�ในวนท ๘ ทรงสรงสน�นแลว เสดจเข�ไปสพระอทย�น ประทบนงทอดพระเนตรก�รฟอนก�รขบของหญงนนดจสนตตมห�อำ�ม�ตย. ในขณะนนเอง แมน�งนน ไดทำ�ก�ละ
ดวยอำ�น�จกองลมกล�ดจศสตร� ดจหญงฟอนของสนตมห�อำ�ม�ตย. พระ-กม�รมคว�มโศกเกดขนแลว เพร�ะก�ลกรย�ของหญงฟอนนน ทรงดำ�รว� " ผอน เวนพระศ�สด�เสย จกไมอ�จเพอใหคว�มโศกนของเร�ดบไป " ดงนแลว จงเสดจเข�ไปเฝ�พระศ�สด�กร�บทลว� " พระเจ�ข� ขอพระองคจงใหคว�มโศกของข�พระองคดงเถด. "
* พระมห�ชม ป. ธ. ๖. วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 56 [ อบ�ยระงบคว�มโศก ] พระศ�สด� ทรงปลอบพระกม�รนนแลว ตรสว� " กม�รกประม�ณแหงนำ�ต�ทงหล�ย ทเธอรองไหอยในก�ลแหงหญงนต�ยแลว อย�งนนแลใหเปนไปแลว ยอมไมมในสงส�ร ซงมทสดอนใคร ๆ รไมได " ทรงทร�บคว�มทคว�มโศกเปนสภ�พเบ�บ�งเพร�ะเทศน�นนแลวจงตรสว� " กม�ร เธออย�โศกเลย, ขอนนเปนฐ�นะเปนทจมลงของชนพ�ลทงหล�ย " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " ท�นทงหล�ย จงม�ดโลกน๑ อนตระก�ร ดจ ร�ชรถ, ทพวกคนเขล�หมกอย, ( แต ) พวกผร ห�ของอยไม. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน สองบทว� เอถ ปสสถ พระศ�สด�ตรสหม�ยเอ�พระร�ชกม�รนนเอง. สองบทว� อม โลก ไดแกอตภ�พ กล�วคอขนธโลกเปนตนน. บทว� จตต คว�มว�
อนวจตรดวยเครองประดบมเครองประดบคอผ�เปนตน ดจร�ชรถอนวจตรดวยเครองประดบมแกว ๗ ประก�รเปนอ�ท. สองบทว� ยตถ พ�ล�คว�มว� พวกคนเขล�เท�นนหมกอยในอตภ�พใด. บทว� วช�นตคว�มว� แตสำ�หรบพวกผรคอบณฑตทงหล�ย ห�มคว�มของในกเลสเครองของคอร�คะเปนตนแมอย�งหนงในอตภ�พนนไม.
๑. พระศ�สด�ตรสสองบทว� เอถ ปสสถ ในพระค�ถ�นน ทรงหม�ยเอ�จำ�เพ�ะพระร�ชกม�ร.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 57 ในเวล�จบเทศน� พระร�ชกม�รตงอยในโสด�ปตตผลแลว,พระธรรมเทศน�ไดประโยชนแมแกชนผประชมกน ดงนแล. เรองอภยร�ชกม�ร จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 58 ๕. เรองพระสมมชชนเถระ * [ ๑๔๑ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพระสม-มชชนเถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " โย จ ปพเพ ปมชชตว� "เปนตน. [ ผไมประม�ทยอมยงโลกใหสว�ง ] ไดยนว� พระเถระนน ไมทำ�เวล�ใหเปนประม�ณว� " เช�หรอเยน " ยอมเทยวกว�ดอยเนอง ๆ. วนหนง พระเถระนน ถอไมกว�ดไปสสำ�นกของพระเรวตเถระ ผนงในทพกกล�งวนแลว กล�วว�" พระเถระนเปนผเกยจคร�นม�ก, บรโภคของทชนถว�ยดวยศรทธ�แลวม�นงอย; ก�รทพระเถระนนถอเอ�ไมกว�ดแลวกว�ดทแหงหนงจะไมควรหรอ ? " พระเถระ คดว� " เร�จกใหโอว�ทแกเธอ " ดงนแลว จงกล�วว� " ม�นแนะ คณ. " พระสมมชชนเถระ. อะไร ? ขอรบ. พระเรวตเถระ. ท�นจงไป, อ�บนำ�แลวจงม�.
พระสมมชชนเถระนน ไดทำ�อย�งนนแลว. ลำ�ดบนน พระเถระใหเธอนง ณ สวนสดข�งหนงแลว เมอจะกล�วสอน จงกล�วว� " คณ ธรรมด�ภกษเทยวกว�ดอยตลอดทกเวล� ไมควร, กก�รทภกษกว�ดแตเช�ตรแลว เทยวบณฑบ�ต กลบ
* พระมห�ชม ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 59จ�กบณฑบ�ตแลว ม�นงในทพกกล�งคนหรอในทพกกล�งวน ส�ธย�ยอ�ก�ร ๓๒ เรมตงคว�มสนคว�มเสอมในอตภ�พแลว ลกขนกว�ดในเวล�เยนจงควร, อนภกษไมกว�ดตลอดก�ลเปนนตย แลวพงทำ�โอก�สชอแมแกตน. " พระสมมชชนเถระนนตงอยในโอว�ทของพระเถระแลวไมน�นเท�ไร กบรรลพระอรหนต. ทนน ๆ ไดรกรงรงแลว. ลำ�ดบนน ภกษทงหล�ย กล�วกะพระสมมชชนเถระนนว�" สมมชชนเถระผมอ�ย ทนน ๆ รกรงรง, เพร�ะเหตไร ท�นจงไมกว�ด ? " พระสมมชชนเถระ. ท�นผเจรญ กระผมทำ�แลวอย�งนน ในเวล�ประม�ท, บดน กระผมเปนผไมประม�ทแลว. ภกษทงหล�ยกร�บทลแดพระศ�สด�ว� " พระเถระน พย�กรณอรหตผล " พระศ�สด� ตรสว� " อย�งนน ภกษทงหล�ย, บตรของเร�เทยวกว�ดอยในเวล�ประม�ทในกอน, แตบดน บตร
ของเร�ยบยงอยดวยคว�มสขซงเกดแตมรรถผล จงไมกว�ด " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " กผใดประม�ทในกอน ภ�ยหลงไมประม�ท, ผ นนยอมยงโลกนใหสว�งได เหมอนดวงจนทร พนแลวจ�กหมอก ฉะนน. " บณฑตพงทร�บเนอคว�มแหงพระค�ถ�นนว� :- " บคคลใด ประม�ทแลวในกอน ดวยก�รทำ�วตรและวตรตอบหรอดวยก�รส�ธย�ยเปนตน ภ�ยหลงยบยงอยดวยสขซงเกดแตมรรคผล
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 60ชอว� ยอมไมประม�ท, บคคลนน ยอมยงโลกมขนธเปนตนนใหสว�ง คอ ยอมทำ�ใหแสงสว�งเปนอนเดยวกนได ดวยมรรคญ�ณเหมอนดวงจนทรพนแลวจ�กหมอกเปนตน ยงโอก�สโลกใหสว�งอยฉะนน. " ในเวล�จบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระสมมชชนเถระ จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 61 ๖. เรองพระองคลม�ลเถระ * [ ๑๔๒ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพระองคลม�ลเถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อสส ป�ป กต กมม "เปนตน. [ ตนคดปล�ยตรงใชได ] เรอง บณฑตพงทร�บดวยส�ม�รถแหงองคลม�ลสตร๑นนแล. กพระเถระบวชในสำ�นกของพระศ�สด� บรรลพระอรหนตแลว. ครงนนแล ท�นพระองคลม�ลไปแลวในทลบหลกเรนอย เสวยวมตสขแลว,เปลงอท�นนในเวล�นนว� :- " กผใด ประม�ทแลวในกอน ภ�ยหลงไม ประม�ท, ผนน ยอมยงโลกนใหสว�ง เหมอน ดวงจนทรพนแลวจ�กหมอก ฉะนน. " ครนเปลงอท�นแลว กปรนพพ�นดวยอนป�ทเสสนพพ�นธ�ต.ภกษทงหล�ย สนทน�กนในโรงธรรมว� " ผมอ�ย พระเถระบงเกด
แลว ณ ทไหนหนอแล ?. พระศ�สด�เสดจม�แลว ตรสถ�มว� " ภกษทงหล�ย บดน พวกเธอเปนผนงประชมกนดวยถอยคำ�อะไรหนอ ? "เมอภกษทงหล�ย กร�บทลว� " ดวยถอยคำ�ปร�รภถงทบงเกดของพระองคลม�ลเถระ พระเจ�ข�, " จงตรสว� " ภกษทงหล�ย บตร
* พระมห�ชม ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.๑. ม. ม. ๑๓/๔๗๗.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 62เร�ปรนพพ�นแลว, " เมอภกษทงหล�ย ทลถ�มว� " พระองคลม�ล-เถระ ฆ�มนษยมประม�ณเท�น ปรนพพ�นแลวหรอ ? พระเจ�ข� "จงตรสว� " อย�งนน ภกษทงหล�ย, เพร�ะองคลม�ลนน ไมไดกลย�ณมตรสกคนหนง จงไดทำ�บ�ปมประม�ณเท�น ในก�ลกอน,แตภ�ยหลง เธอไดกลย�ณมตรเปนปจจย จงไดเปนผไมประม�ท;เหตนน บ�ปกรรมนน อนบตรของเร�ละไดดวยกศล " ดงนแลวจงตรสพระค�ถ�นว� :- " บคคลใด ละบ�ปกรรมทตนทำ�ไวแลวไดดวย กศล, บคคลนน ยอมยงโลกนใหสว�ง เหมอน ดวงจนทรพนแลวจ�กหมอก ฉะนน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� กสเลน พระศ�สด�ตรสหม�ยเอ�พระอรหตมรรค. คำ�ทเหลอ มเนอคว�มตนทงนน. ในเวล�จบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย ม
โสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระองคลม�ลเถระ จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 63 ๗. เรองธด�ของน�ยช�งหก * [ ๑๔๓ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในเจดยชอว�อคค�ฬวะ ทรงปร�รภธด�ของน�ยช�งหกคนหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อนธภโตอย โลโก " เปนตน. [ คนเจรญมรณสตไมกลวต�ย ] คว�มพสด�รว� วนหนง พวกช�วเมองอ�ฬว เมอพระศ�สด�ถงเมองอ�ฬวแลว ไดทลนมนตถว�ยท�นแลว. พระศ�สด�เมอจะทรงทำ�อนโมทน�ในเวล�เสรจภตกจ จงตรสว� " ท�นทงหล�ยจงเจรญมรณสตอย�งนว� ' ชวตของเร�ไมยงยน, คว�มต�ยของเร�แนนอน, เร�พงต�ยแนแท, ชวตของเร�มคว�มต�ยเปนทสด,ชวตของเร�ไมเทยง, คว�มต�ยเทยง; ' กมรณะอนชนทงหล�ยใดไมเจรญแลว, ในก�ลทสด ชนทงหล�ยนน ยอมถงคว�มสะดง รองอย�งขล�ดกลวอยทำ�ก�ละ เหมอนบรษเหนอสรพษแลวกลว
ฉะนน;สวนมรณะอนชนทงหล�ยใดเจรญแลว ชนทงหล�ยนน ยอมไมสะดงในก�ลทสด ดจบรษเหนอสรพษแตไกลเทยว แลวกเอ�ทอนไมเขยทงไปยนอยฉะนน; เพร�ะฉะนนมรณะสตอนท�นทงหล�ยพงเจรญ. " [ พระศ�สด�เสดจประท�นโอว�ทธด�ช�งหก ] พวกชนทเหลอฟงพระธรรมเทศน�นนแลว ไดเปนผขวนขว�ย
* พระมห�ชม ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 64ในกจของตนอย�งเดยว. สวนธด�ของน�ยช�งหกอ�ย ๑๖ ปคนหนงคดว� " โอ ธรรมด�ถอยคำ�ของพระพทธเจ�ทงหล�ยอศจรรย เร�เจรญมรณสตจงควร " ดงนแลว กเจรญมรณสตอย�งเดยวตลอดทงกล�งคนกล�งวน. ฝ�ยพระศ�สด�เสดจออกจ�กเมองอ�ฬวนนแลว กไดเสดจไปพระเชตวน. น�งกม�รก�แมนน กเจรญมรณสตสน ๓ ปทเดยว. ตอม�วนหนง พระศ�สด� ทรงตรวจดโลก ในเวล�ใกลรงทรงเหนน�งกม�รก�นน เข�ไปในภ�ยในข�ยคอพระญ�ณของพระองค ทรงใครครวญว� " เหตอะไรหนอ ? จกม " ทรงทร�บว�" น�งกม�รก�นเจรญมรณสตแลวสน ๓ ป ตงแตวนทฟงธรรมเทศน�ของเร�, บดน เร�ไปในทนนแลว ถ�มปญห� ๔ ขอกะน�งกม�รก�นเมอน�งแกปญห�อย จกใหส�ธก�รในฐ�นะ ๔ แลวภ�ษตค�ถ�น,
ในเวล�จบค�ถ� น�งกม�รก�นน จกตงอยในโสด�ปตตผล, เพร�ะอ�ศยน�งกม�รก�นน เทศน�จกมประโยชนแมแกมห�ชน " ดงนแลวมภกษประม�ณ ๕๐๐ รปเปนบรว�ร ไดเสดจออกจ�กพระเชตวน ไปสอคค�ฬววห�รโดยลำ�ดบ. ช�วเมองอ�ฬว ทร�บว� " พระศ�สด�เสดจม�แลว " จงไปวห�ร ทลนมนตแลว. แมน�งกม�รก�นน ทร�บก�รเสดจม�ของพระศ�สด� มใจยนดว� " ข�วว� พระมห�โคดมพทธเจ� ผพระบด�๑ ผเปนใหญ เปนพระอ�จ�รยผมพกตรดงพระ-จนทรเพญ ของเร�เสดจม�แลว " จงคดว� " พระศ�สด� ผมวรรณะดงทองคำ� อนเร�เคยเหน ในทสด ๓ ป แตวนน, บดน เร�จกไดเหนพระสรระซงมวรรณะดงทองคำ� และฟงธรรมอนเปนโอว�ท
๑. แปลต�มเชงอรรถ ถ�แปลต�มฉบบไทยกแยกเปน ๒ ประโยค.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 65ซงมโอชะอนไพเร�ะ ( จบใจ ) ของพระศ�สด�นน. " ฝ�ยบด�ของน�ง เมอจะไปสโรงหก ไดสงไวว� " แม ผ�ส�ฏก ซงเปนของคนอน เร�ยกขนไว ( กำ�ลงทอ ), ผ�นนประม�ณคบหนง ยงไมสำ�เรจ; เร�จะใหผ�นนเสรจในวนน, เจ�กรอด�ยหลอดแลว พงนำ�ม�ใหแกพอโดยเรว. " น�งกม�รก�นน คดว� " เร�ใครจะฟงธรรมของพระศ�สด�, กบด�สงเร�ไวอย�งน; เร�จะฟงธรรมของพระศ�สด�หรอหนอแล หรอจะกรอด�ยหลอดแลวนำ�ไปใหแกบด� ? " ครงนน น�งกม�รก�นน ไดมคว�มปรวตกอย�งนว� " เมอเร�ไมนำ�ด�ยหลอดไปให บด�พงโบยเร�บ�ง พงตเร�บ�ง, เพร�ะฉะนน เร�กรอด�ยหลอดใหแกท�นแลว จงจกฟงธรรมในภ�ยหลง "ดงนแลว จงนงกรอด�ยหลอดอยบนตง. แมพวกช�วเมองอ�ฬวองค�สพระศ�สด�แลว ไดรบบ�ตร ยนอยเพอตองก�ร
อนโมทน�.พระศ�สด�ประทบนงแลว ดวยทรงดำ�รว� " เร�อ�ศยกลธด�ใดม�แลวสนท�ง ๓๐ โยชน, กลธด�นน ไมมโอก�สแมในวนน, เมอกลธด�นนไดโอก�สแลวเร�จกทำ�อนโมทน�. " กใคร ๆ ในโลกพรอมทงเทวโลก ยอมไมอ�จเพอจะทลอะไร ๆ กะพระศ�สด� ผทรงนงอย�งนนได. แมน�งกม�รก�นนแล กรอดวยหลอดแลวใสในกระเช� เดนไปสสำ�นกของบด� ถงทสดของบรษทแลว กไดเดนแลดพระศ�สด�ไป. แมพระศ�สด� กทรงชะเงอ๑ทอดพระเนตรน�งกม�รก�นน. ถงน�งกม�รก�นนกไดทร�บแลว โดยอ�ก�รทพระศ�สด�ทอด
๑. คว อกขปตว�.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 66พระเนตรเหมอนกนว� " พระศ�สด� ประทบนงอยในท�มกล�งบรษทเหนป�นนน ทอดพระเนตรเร�อย ยอมทรงหวงก�รม�ของเร�, ยอมทรงหวงก�รม�สสำ�นกของพระองคทเดยว. " น�งว�งกระเช�ด�ยหลอดแลวไดไปยงสำ�นกของพระศ�สด�. ถ�มว� " กเพร�ะเหตอะไร ? พระศ�สด� จงทอดพระเนตรน�งกม�รก�นน. " แกว� " ไดยนว� พระองคไดทรงปรวตกอย�งนว� ' น�งกม�รก�นน เมอไปจ�กทน ทำ�ก�ลกรย�อย�งปถชนแลว จกเปนผมคตไมแนนอน, แตม�สสำ�นกของเร�แลวไปอย บรรลโสด�-ปตตผลแลว จกเปนผมคตแนนอน เกดในดสตวม�น. " นยว� ในวนนน ชอว�คว�มพนจ�กคว�มต�ยไมมแกน�งกม�รก�นน. น�งกม�รก�นน เข�ไปเฝ�พระศ�สด� ดวยเครองหม�ยอนพระศ�สด�ทอดพระเนตรนนแล เข�ไปสระหว�งแหงพระรศมมพรรณ ๖
ถว�ยบงคมแลว ไดยนอย ณ ทควรข�งหนง. [ พระศ�สด�ตรสถ�มปญห�กะธด�ช�งหก ] ในขณะทน�งกม�รก�นน ถว�ยบงคมพระศ�สด�ผประทบนงนงในท�มกล�งบรษทเหนป�นนนแลว ยนอยนนแล พระศ�สด� ตรสกะน�งว� " กม�รก� เธอ ม�จ�กไหน ? " กม�รก�. ไมทร�บ พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เธอ จกไป ณ ทไหน ? กม�รก�. ไมทร�บ พระเจ�ข�.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 67 พระศ�สด�. เธอไมทร�บหรอ ? กม�รก�. ทร�บ พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เธอ ทร�บหรอ ? กม�รก�. ไมทร�บ พระเจ�ข�. พระศ�สด�. ตรสถ�มปญห� ๔ ขอกะน�งกม�รก�นน ดวยประก�รฉะน. มห�ชน โพนทน�ว� " ผเจรญทงหล�ย ท�นทงหล�ย จงด, ธด�ของช�งหกน พดคำ�อนตนปร�รถน�แลว ๆ กบพระสมม�-สมพทธเจ�; เมอพระสมม�สมพทธเจ� ตรสว� ' เธอม�จ�กไหน ? 'ธด�ของช�งหกน ควรพดว� ' จ�กเรอนของช�งหก, ' เมอตรสว�' เธอ จะไปไหน ? ' กควรกล�วว� ' ไปโรงของช�งหก ' มใชหรอ ?. พระศ�สด� ทรงกระทำ�มห�ชนใหเงยบเสยงแลว ตรสถ�มว�" กม�รก� เธอ เมอเร�กล�วว� ' ม�จ�กไหน ? ' เพร�ะเหตไรเธอจงตอบว� ' ไมทร�บ ? " กม�รก�. พระเจ�ข� พระองคยอมทรงทร�บคว�มทหมอม
ฉนม�จ�กเรอนช�งหก, แตพระองคเมอตรสถ�มว� ' เธอ ม�จ�กไหน ? ' ยอมตรสถ�มว� ' เธอ ม�จ�กทไหน จงเกดแลวในทน ? ' แตหมอนฉน ยอมไมทร�บว� ' กเร�ม�แลวจ�กไหน จงเกดในทน ? " ลำ�ดบนน พระศ�สด� ประท�นส�ธก�รเปนครงแรกแกน�งกม�รก�นนว� " ดละ ดละ กม�รก�, ปญห�อนเร�ถ�มแลวนน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 68แล อนเธอแกไดแลว " แลวตรสถ�มแมขอตอไปว� " เธอ อนเร�ถ�มแลวว� ' เธอ จกไป ณ ทไหน ? ' เพร�ะเหตไร จงกล�วว�' ไมทร�บ ? ' กม�รก�. พระเจ�ข� พระองคยอมทรงทร�บหมอมฉนผถอกระเช�ด�ยหลอดเดนไปยงโรงของช�งหก, พระองคยอมตรสถ�มว� ' กเธอไปจ�กโลกนแลว จกเกดในทไหน ? ' กหมอมฉนจตจ�กโลกนแลวยอมไมทร�บว� ' จกไปเกดในทไหน ? ' ลำ�ดบนน พระศ�สด� ประท�นส�ธก�รแกน�งเปนครงท ๒ ว�" ปญห�อนเร�ถ�มแลวนนแล เธอแกไดแลว " แลวตรสถ�มแมขอตอไปว� " เมอเชนนน เธอ อนเร�ถ�มว� ' ไมทร�บหรอ ? ' เพร�ะเหตไร จงกล�วว� ' ทร�บ ? " กม�รก�. พระเจ�ข� หมอนฉนยอมทร�บภ�วะคอคว�มต�ยของหมอมฉนเท�นน, เหตนน จงกร�บทลอย�งนน.
ลำ�ดบนน พระศ�สด� ประท�นส�ธก�รแกน�งเปนครงท ๓ ว�" ปญห�อนเร�ถ�มแลวนนแล เธอแกไดแลว " แลวตรสถ�มแมขอตอไปว� " เมอเปนเชนนน เธอ อนเร�ถ�มว� ' เธอยอมทร�บหรอ ? ' เพร�ะเหตไร จงพดว� ' ไมทร�บ ? " กม�รก�. หมอมฉนยอมทร�บแตภ�วะคอคว�มต�ยของหมอมฉนเท�นน พระเจ�ข�, แตยอมไมทร�บว� ' จกต�ยในเวล�กล�งคนกล�งวนหรอเวล�เช�เปนตน ในก�ลชอโนน, เพร�ะเหตนน จงพด
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 69อย�งนน. " [ คนมปญญ�ชอว�มจกษ ] ลำ�ดบนน พระศ�สด� ประท�นส�ธก�รครงท ๔ แกน�งว�" ปญห�อนเร�ถ�มแลวนนแล เธอแกไดแลว " แลวตรสเตอนบรษทว� " พวกท�นยอมไมทร�บถอยคำ�ชอมประม�ณเท�น ทน�งกม�รก�นกล�วแลว, ยอมโพนทน�อย�งเดยวเท�นน; เพร�ะจกษคอปญญ�ของชนเหล�ใดไมม, ชนเหล�นน เปน ( ดจ ) คนบอดทเดยว;จกษคอปญญ�ของชนเหล�ใดมอย, ชนเหล�นนนนแล เปนผมจกษ "ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " สตวโลกนเปนเหมอนคนบอด, ในโลกนนอย คน จะเหนแจงได, นอยคนจะไปในสวรรค เหมอนนกหลดแลวจ�กข�ย ( มนอย ) ฉะนน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน สองบทว� อย โลโก คว�มว� โลกย-มห�ชนน ชอว�เปนเหมอนคนบอด เพร�ะไมมจกษคอปญญ�. สอง
บทว� ตนเกตถ คว�มว� ชนในโลกนนอยคน คอไมม�ก จะเหนแจงดวยส�ม�รถแหงไตรลกษณมไมเทยงเปนตน. บทว� ช�ลมตโต วคว�มว� บรรด�ฝงนกกระจ�บทน�ยพร�นนกผฉล�ดตลบดวยข�ยจบเอ�อย นกกระจ�บบ�งตวเท�นน ยอมหลดจ�กข�ยได, ทเหลอ ยอมเข�ไปสภ�ยในข�ยทงนน ฉนใด; บรรด�สตวทข�ยคอม�รรวบไวแลว
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 70สตวเปนอนม�ก ยอมมปกตไปสอบ�ย, นอยคนคอบ�งคนเท�นน ไปในสวรรค คอยอมถงสคตหรอนพพ�น ฉนนน. ในเวล�จบเทศน� น�งกม�รก�นน ดำ�รงอยในโสด�ปตตผล,เทศน�ไดมประโยชนแมแกมห�ชน. [ ธด�ช�งหกต�ยไปเกดในดสตภพ ] แมน�งกม�รก�นน ไดถอกระเช�ด�ยหลอดไปสสำ�นกของบด�แลว. แมบด�นน กนงหลบแลว. เมอน�งไมกำ�หนดแลว นอมกระเช�ด�ยหลอดเข�ไปอย กระเข�ด�ยหลอดระทบทสดฟม ทำ�เสยงตกไป.บด�นน ตนขนแลว ฉดทสดฟมไป ดวยนมตทตนจบเอ�แลวนนเอง. ทสดฟมไปประห�รน�งกม�รก�นนทอก. น�งทำ�ก�ละ ณ ทนนนนเอง บงเกดแลวในดสตภพ. ลำ�ดบนน บด�ของน�งเมอแลดน�งไดเหนน�งมสรระทงสนเป อนดวยโลหตลมลงต�ยแลว. ลำ�ดบนนคว�มโศกใหญบงเกดขนแกบด�นน. เข�รองไหอยดวยคดว� "
ผอนจกไมส�ม�รถเพอยงคว�มโศกของเร�ใหดบได " จงไปสสำ�นกของพระศ�สด� กร�บทลเนอคว�มนนแลว กร�บทลว� " พระเจ�ข�ของพระองคจงยงคว�มโศกของข�พระองคใหดบ. " พระศ�สด� ทรงปลอดเข�แลว ตรสว� " ท�นอย�โศกแลว, เพร�ะว�นำ�ต�ของท�นอนไหลออกแลว ในก�ลเปนทต�ยแหงธด�ของท�นดวยอ�ก�รอย�งนนนแล ในสงส�รทสดทใคร ๆ ไมรแลว เปนของยงกว�นำ�แหงมห�สมทรทง ๔ " ดงนแลว จงตรสอนมตคคสตร. เข�มคว�มโศก
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 71เบ�บ�ง ทลขอบรรพช�กะพระศ�สด� ไดอปสมบทแลว ตอก�ลไมน�นเลย บรรลพระอรหนตแลว ดงนแล. เรองธด�ของน�ยช�งหก จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 72 ๘. เรองภกษ ๓๐ รป * [ ๑๔๔ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภภกษ ๓๐รป ตรสพระธรรมเทศน�นว� " หส� อ�ทจจปเถ ยนต " เปนตน. [ ผเจรญอทธบ�ทยอมเห�ะไปได ] คว�มพสด�รว� ในวนหนง ภกษผมปกตอยในทศมประม�ณ๓๐ รป เข�ไปเฝ�พระศ�สด�. พระอ�นนทเถระม�ในเวล�ททำ�วตรแดพระศ�สด� เหนภกษเหล�นนแลว คดว� " เมอพระศ�สด�ทรงทำ�ปฏสนถ�รกบดวยภกษเหล�นแลว เร�จกทำ�วตร " ดงนแลว จงไดยนอยทซมประต. แมพระศ�สด�ทรงทำ�ปฏสนถ�รกบดวยภกษเหล�นนแลว กตรสกถ�อนปร�รภธรรมซงเปนเครองใหระลกถง แกภกษเหล�นน. ภกษเหล�นนแมทงหมดฟงธรรมกถ�นนแลว บรรลพระอรหนต ไดเห�ะไปท�งอ�ก�ศ. พระอ�นนทเถระ เมอภกษเหล�
นนชกช�อย จงเข�ไปเฝ�พระศ�สด� ทลถ�มว� " พระเจ�ข� ภกษมประม�ณ ๓๐ รปม�แลว ณ ทน, ภกษเหล�นนไปไหน ? " พระศ�สด�. ไปแลว อ�นนท. พระอ�นนท. ไปโดยท�งไหน ? พระเจ�ข�. พระศ�สด�. ท�งอ�ก�ศ อ�นนท. พระอ�นนท. กภกษเหล�นน เปนพระขณ�สพหรอ ? พระเจ�ข�.
* พระมห�ชม ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 73 พระศ�สด�. อย�งนน อ�นนท, ภกษเหล�นนฟงธรรมในสำ�นกเร� บรรลพระอรหนตแลว. กในขณะนน หงสทงหล�ยไปโดยอ�ก�ศแลว. พระศ�สด�ตรสว� " อ�นนท อทธบ�ท ๔ อนผใดแลเจรญดแลว, ผนน ยอมไปโดยอ�ก�ศ ดจหงสฉะนน " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " หงสทงหล�ย ยอมไปในท�งแหงดวงอ�ทตย, ท�นผมฤทธทงหล�ยยอมไปในอ�ก�ศดวยฤทธ, ธรชนชนะม�รพรอมทงพ�หนะแลว ยอมออก ไปจ�กโลกได. " [ แกอรรถ ] บณฑตพงทร�บเนอคว�มแหงพระค�ถ�นนว� :- " หงสเหล�น ยอมไปในท�งแหงดวงอ�ทตยคอในอ�ก�ศ. กอทธบ�ทอนชนเหล�ใดเจรญดแลว, ชนแมเหล�นน ยอมไปในอ�ก�ศดวยฤทธ. แมธรชนทงหล�ยคอบณฑต ชนะม�รพรอมทงพ�หนะแลว ยอมออกไป คอยอมสลดออกจ�กโลกคอวฏฏะน ไดแก ถง
พระนพพ�น. " ในเวล�จบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษ ๓๐ รป จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 74 ๙. เรองน�งจญจม�ณวก� * [ ๑๔๕ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภน�ง-จญจม�ณวก� ตรสพระธรรมเทศน�นว� " เอกธมมมตตสส "เปนตน. [ พวกเดยรถยรษย�พระพทธศ�สน� ] คว�มพสด�รว� ในปฐมโพธก�ล เมอส�วกของพระทศพลมม�กห�ประม�ณมได, เมอพวกเทวด�และมนษยหยงลงสอรยภม,เมอพระคณสมทยของพระศ�สด�แผไปแลว, ล�ภสกก�ระเปนอนม�กเกดขนแลว. พวกเดยรถย เปนผเชนกบแสงหงหอยในเวล�ดวงอ�ทตยขน เปนผเสอมล�ภสกก�ระ. พวกเดยรถยเหล�นน ยนในระหว�งถนน แมประก�ศใหพวกมนษยรแจงอยอย�งนว� " พระสมณโคดมเท�นนหรอ เปนพระพทธเจ�, แมพวกเร�กเปนพระพระพทธเจ�; ท�นทเข�ใหแลวแกพระสมณโคดมนนเท�นนหรอ มผล
ม�ก, ท�นทเข�ใหแลวแมแกเร�ทงหล�ยกมผลม�กเหมอนกน; ท�นทงหล�ย จงให จงทำ� แกเร�ทงหล�ยบ�ง " ดงนแลว ไมไดล�ภ-สกก�ระแลว ประชมคดกนในทลบว� " พวกเร� พงยงโทษใหเกดขนแกพระสมณโคดม ในระหว�งมนษยทงหล�ย พงยงล�ภสกก�ระใหฉบห�ย โดยอบ�ยอะไรหนอแล ? " ก�ลนน ในกรงส�วตถ ม
* พระมห�ชม ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 75น�งปรพพ�ชก�คนหนง ชอว�จญจม�ณวก� เปนผทรงรปอนเลอโฉมถงคว�มเลศดวยคว�มง�ม เสมอนน�งเทพอปสรฉะนน. รศมยอมเปลงออกจ�กสรระของน�งนน. [ น�งจญจม�ณวก�รบอ�ส�พวกเดยรถย ] ลำ�ดบนน เดยรถยผมคว�มรเฉยบแหลมคนหนง กล�วอย�งนว� " เร�ทงหล�ยอ�ศยน�งจญจม�ณวก� พงยงโทษใหเกดขนแกพระสมณโคดม ยงล�ภสกก�ระ ( ของเธอ ) ใหฉบห�ยได. " เดยรถยเหล�นน รบรองว� " อบ�ยน มอย. " ตอม� น�งจญจม�ณวก�นนไปสอ�ร�มของเดยรถย ไหวแลวไดยนอย. พวกเดยรถยไมพดกบน�ง. น�งจงคดว� " เร�มโทษอะไรหนอแล ? " แมพดครงท ๓ ว�" พระผเปนเจ�ทงหล�ย ดฉนไหว " ดงนแลว จงพดว� " พระผเปนเจ�ทงหล�ย ดฉนมโทษอะไรหนอแล ? เพร�ะเหตอะไร ท�นทงหล�ย
จงไมพดกบดฉน ? " เดยรถย. นองหญง เจ�ยอมไมทร�บซงพระสมณโคดม ผเบยดเบยนเร�ทงหล�ย เทยวทำ�เร�ทงหล�ยใหเสอมล�ภสกก�ระหรอ ? น�งจญจม�ณวก�. ดฉนยงไมทร�บ เจ�ข�, กในเรองนดฉน ควรทำ�อย�งไรเล� ? เดยรถย. นองหญง ถ�เจ�ปร�รถน�คว�มสขแกเร�ทงหล�ยไซร, จงยงโทษใหเกดขนแกพระสมณโคดมแลว ยงล�ภสกก�ระใหฉบห�ยเพร�ะอ�ศยตน. น�งกล�วว� " ดละ พระผเปนเจ�ทงหล�ย, ขอนจงเปนภ�ระ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 76ของดฉนเอง, ท�นทงหล�ยอย�คดแลว " ดงนแลว หลกไป หมผ�มสดจแมลงคอมทอง มของหอมและระเบยบดอกไมเปนตนในมอมงหน�ตรงพระเชตวนไปอย ในสมยเปนทฟงธรรมกถ�แหงชนช�วเมองส�วตถแลวออกไปจ�กพระเชตวน ตงแตก�ลนน เพร�ะคว�มทน�งเปนผฉล�ดในม�ย�ของหญง, เมอผอนถ�มว� " น�งจะไปไหนในเวล�น ? " จงกล�วว� " ประโยชนอะไรของท�นทงหล�ยดวยททเร�ไป " พกอยในวดของเดยรถยในทใกลพระเชตวน เมอคนผเปนอบ�สกออกจ�กพระนครแตเช�ตร ดวยหวงว� " จกถว�ยบงคมพระผมพระภ�ค " ( น�ง ) ทำ�ทเหมอนอยในพระเชตวนเข�ไปสพระนคร, เมอคนผเปนอบ�สกถ�มว� " ท�นอย ณ ทไหน ? " แลวจงกล�วว� " ประโยชนอะไรของท�นทงหล�ยดวยททเร�อย " โดยก�ล
ลวงไป ๑ เดอน ๒ เดอน เมอถกถ�ม จงกล�วว� " เร�อยในพระคนธกฎเดยวกนกบพระสมณโคดม ในพระเชตวน " ยงคว�มสงสยใหเกดขนแกปถชนทงหล�ยว� " ขอนนจรงหรอไมหนอ ? " โดยก�ลลวงไป ๓-๔ เดอน เอ�ทอนผ�พนทอง แสดงเพศของหญงมครรภ ใหเหล�ชนอนธพ�ลถอเอ�ว� " ครรภบงเกดขน เพร�ะอ�ศยพระสมณ-โคดม " โดยก�ลลวงไป ๘-๙ เดอน ผกไมกลมไวททองหมผ�ทบข�งบน ใหทบหลงมอและเท�ดวยไมค�งโค แสดงอ�ก�รบวมขนมอนทรยบอบชำ� เมอพระตถ�คตประทบนงแสดงธรรมบนธรรม�สนทประดบแลวในเวล�เยน, ไปสธรรมสภ� ยนตรงพระพกตรของพระตถ�คตแลว กล�วว� " มห�มรณะ พระองค ( ดแต ) แสดงธรรม
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 77แกมห�ชนเท�นน, เสยงของพระองคไพเร�ะ, พระโอษฐของพระองคสนท; สวนหมอมฉน อ�ศยพระองคไดเกดมครรภครบกำ�หนดแลว, พระองคไมทรงทร�บเรอนเปนทคลอดของหมอมฉน, ไมทรงทร�บเครองครรภบรห�รมเนยใสและนำ�มนเปนตน. เมอไมทรงทำ� เอง กไมตรสบอกพระเจ�โกศล หรออน�ถบณฑกะ หรอน�งวส�ข�มห�อบ�สก� คนใดคนหนง แมบรรด�อปฏฐ�กทงหล�ยว� ' ท�นจงทำ�กจทควรทำ�แกน�งจญจม�ณวก�น, พระองคทรงรแตจะอภรมยเท�นน, ไมทรงรครรภบรห�ร " เปนเหมอนพย�ย�มจบกอนคถป�มณฑลพระจนทรฉะนน ด�พระตถ�คตในท�มกล�งบรษทแลว. พระตถ�คต ทรงงดธรรมกถ�แลว เมอจะทรงบนลอเยยงอย�งสหะ จงตรสว� " นองหญง คว�มทคำ�อนเจ�กล�วแลว จะจรงหรอไม เร�และเจ�เท�นน ยอมร. "
น�งจญจม�ณวก�. อย�งนน มห�สมณะ ขอนน เกดแลวโดยคว�มทท�นและหมอมฉนทร�บแลว. [ เทพบตรทำ�ล�ยกลอบ�ยของน�งจญจม�ณวก� ] ขณะนน อ�สนะของท�วสกกะแสดงอ�ก�รรอน. ท�วเธอทรงใครครวญอย กทร�บว� " น�งจญจม�ณวก� ยอมด�พระตถ�คตดวยคำ�ไมเปนจรง " แลวทรงดำ�รว� " เร�จกชำ�ระเรองนใหหมดจด "จงเสดจม�กบเทพบตร ๔ องค. เทพบตรทงหล�ยแปลงเปนลกหนกดเชอกทผกทอนไมกลม ดวยอนแทะทเดยวเท�นน. ลมพดเวกผ�หมขน. ไมกลมพลดตกลงบนหลงเท�ของน�งจญจม�ณวก�นน. ปล�ย
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 78เท�ทง ๒ ข�งแตกแลว. มนษยทงหล�ยกพดว� " แนะน�งก�ลกณณเจ�ด�พระสมม�สมพทธเจ� " ถมเขฬะลงบนศรษะ มมอถอกอนดนและทอนไม ฉดล�กออกจ�กพระเชตวน. [ น�งจญจม�ณวก�ถกแผนดนสบ ] ครนในเวล�น�งลวงคลองพระเนตรของพระตถ�คตไป แผนดนใหญแตกแยกใหชองแลว. เปลงไฟตงขนจ�กอเวจ. น�งจญจ-ม�ณวก�นน ไปเกดในอเวจ เปนเหมอนหมผ�กมพลทตระกลให.ล�ภสกก�ระของพวกอญญเดยรถยเสอมแลว. ( แตกลบ ) เจรญแกพระทศพลโดยประม�ณยง. ในวนรงขน พวกภกษสนทน�กนในธรรมสภ�ว� " ผมอ�ยทงหล�ย น�งจญจม�ณวก�ด�พระสมม�สมพทธเจ� ผควรทกษณ�อนเลศ ผมคณอนยงอย�งน ดวยคำ�ไมจรง จงถงคว�มพน�ศใหญแลว. "พระศ�สด�เสดจม� ตรสถ�มว� " ภกษทงหล�ย บดน พวก
เธอนงประชมกนดวยถอยคำ�อะไรหนอ ? " เมอภกษทงหล�ยกร�บทลว�" ดวยถอยคำ�ชอน, " แลวตรสว� " ภกษทงหล�ย บดนเท�นนห�มได,ถงในก�ลกอน น�งจญจม�ณวก�นน กด�เร�ดวยคำ�ไมจรง ถงคว�มพน�ศแลวเหมอนกน " ดงนแลว จงตรสมห�ปทมช�ดก๑ในทว�ทสนบ�ตนใหพสด�รว� :- " ผเปนใหญไมเหนโทษนอยใหญ ของผอนโดย
๑. ข. ช�. ทว�ทสก. ๒๗/๓๓๘. ตทฏกถ�. ๖/๑๓๐.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 79 ประก�รทงปวงแลว ไมทนพจ�รณ�เหนเอง ไม พงลงอ�ชญ�. " [ พระโพธสตวถกทงลงในเหวแตไมต�ย ] ( พระองคตรสว� ) " ไดยนว� ในก�ลนน น�งจญจม�ณวก�นน เปนผรวมส�มของพระม�รด�ของพระโพธสตว ทรงน�มว�มห�ปทมกม�ร เปนอครมเหสของพระร�ช� เชญชวนพระมห�สตวดวยอสทธรรม ไมไดคว�มยนยอมของพระโพธสตวนน แลวทำ�ประก�รแปลกในตนดวยตนเอง แสดงอ�ก�รลวงว�เปนไข จงกร�บทลแดพระร�ช�ว� " พระร�ชโอรสของพระองค ยงหมอมฉนผไมปร�รถน�อย ใหถงประก�รแปลกน. " พระร�ช�กรว ทงพระมห�สตวไปในเหวเปนททงโจร. ลำ�ดบนน เทวด�ผสงอยในทองแหงภเข� ( หบเข� ) รบพระมห�-สตวนนแลว ใหประดษฐ�นอยในหองพงพ�น ของพระย�น�ค.พระย�น�คนำ�พระมห�นตวนนไปสภพน�ค ทรงรบรองดวยร�ชสมบตกงหนง. พระมห�สตวนนอยในภพน�คนนสนปหนง ใครจะ
บวช จงม�สหมวนตประเทศ บวชแลว ใหฌ�นและอภญญ�บงเกดแลว. [ พระโพธสตวถว�ยพระโอว�ทแกพระร�ช� ] ตอม� พร�นไพรผหนงเหนพระมห�สตวนนแลว จงกร�บทลแดพระร�ช�. พระร�ช�เสดจไปสสำ�นกของพระมห�สตวนนแลว มปฏสนถ�รอนพระมห�สตวทำ�แลว ทรงทร�บประพฤตเหตนนทงหมดทรงเชอเชญพระมห�สตวดวยร�ชสมบต อนพระมห�สตวนนถว�ย
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 80โอว�ทว� " กจดวยร�ชสมบตของหมอมฉนไมม, กพระองคจงอย�ใหร�ชธรรม ๑๐ ประก�รกำ�เรบ ทรงละก�รถงอคตเสยแลว เสวยร�ชสมบตโดยธรรมเถด " ดงนแลว เสดจลกจ�กอ�สนะ ทรงกนแสง เสดจไปสพระนคร จงตรสถ�มอำ�ม�ตยทงหล�ยในระหว�ง หนท�งว� " เร�ถงคว�มพลดพร�กจ�กบตรซงสมบรณดวยอ�จ�ระอย�งนเพร�ะอ�ศยใคร ? " อำ�ม�ตย. เพร�ะอ�ศยพระอครมเหส พระเจ�ข�. พระร�ช� รบสงใหจบพระอครมเหสนนใหมเท�ขนแลว ทงไปในเหวททงโจร เสดจเข�ไปสพระนคร เสวยร�ชสมบตโดยธรรม.มห�ปทมกม�รในก�ลนน ไดเปนพระมห�สตว, หญงรวมส�มของพระม�รด� ไดเปนน�งจญจม�ณวก�. พระศ�สด� ครนทรงประก�ศเนอคว�มนแลว ตรสว� " ภกษทงหล�ย กขนชอว�บ�ปกรรม อนบคคลผละคำ�สตยซงเปนธรรม
อย�งเอกแลว ตงอยในมส�ว�ท ผมปรโลกอนสละแลว ไมพงทำ�ยอมไมม " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " บ�ปอนชนผก�วลวงธรรมอย�งเอกเสย ผมก พดเทจ ผมปรโลกอนลวงเลยเสยแลว ไมพงทำ� ยอมไมม. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� เอกธมม คอ ซงคำ�สตย. บทว�มส�ว�ทสส คว�มว� บรรด�คำ�พด ๑๐ คำ� คำ�สตยแมสกคำ�หนง
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 81ยอมไมมแกผใด, อนผเหนป�นน ชอว�ผมกพดเทจ. บ�ทพระค�ถ�ว� วตณณปรโลกสส ไดแก ผมปรโลกอนปลอยเสยแลว. กบคคลเหนป�นน ยอมไมพบสมบต ๓ อย�งเหล�น คอ มนษยสมบตเทพสมบต นพพ�นสมบตในอวส�น. สองบทว� นตถ ป�ป คว�มว� คว�มสงสยว�บ�ปชอน อนบคคลนน คอผเหนป�นนน ไมพงทำ�ดงน ยอมไมม. ในเวล�จบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองน�งจญจม�ณวก� จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 82 ๑๐. เรองอสทสท�น * [ ๑๔๖ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภอสทส-ท�น ตรสพระธรรมเทศน�นว� " น เว กทรย� เทวโลก วชนต "เปนตน. [ พระร�ช�ถว�ยท�นแขงกบร�ษฎร ] คว�มพสด�รว� สมยหนง พระศ�สด�เสดจจ�รกไปแลว มภกษประม�ณ ๕๐๐ เปนบรว�ร เสดจเข�ไปในพระเชตวน. พระร�ช�เสดจไปวห�ร ทลนมนตพระศ�สด� ในวนรงขน ทรงตระเตรยมอ�คนตกท�นแลว จงตรสเรยกช�วพระนครว� " จงดท�นของเร�. "ช�วพระนครม�เหนท�นของพระร�ช�แลว ในวนรงขน ทลนมนตพระศ�สด� ตระเตรยมท�นแลว สง ( ข�วไปกร�บทล ) แดพระร�ช�ว� " ขอพระองคผเปนสมมตเทพ จงทอดพระเนตรท�นของ
พวกข�พระองค. " พระร�ช�เสดจไปทอดพระเนตรท�นของช�วพระนครเหล�นนแลว ทรงดำ�รว� " ท�นอนยงกว�ท�นของเร�อนชนเหล�นทำ�แลว, เร�จกทำ�ท�นอก " จงรบสงใหตระเตรยมท�นแลวแมในวนรงขน. แมช�วพระนครเหนท�นนนแลว ในวนรงขน จงตระเตรยม ( ท�น ) แลว ดวยประก�รฉะน. ดวยอ�ก�รอย�งนพระร�ช�ไมทรงอ�จเพอใหช�วพระนครแพไดเลย, ช�วพระนครก
* พระมห�ชม ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 83ไมอ�จเพอใหพระร�ช�แพได. ตอม�ในว�ระท ๖ ช�วพระนครเพมขนรอยเท�พนเท� ตระเตรยมท�น โดยประก�รทใคร ๆ ไมอ�จจะพดไดว� " วตถชอน ไมมในท�นของช�วพระนครเหล�น. " พระร�ช�ทอดพระเนตรท�นนนแลว ทรงดำ�รอยว� " ถ�เร�จกไมอ�จเพอทำ�ท�นใหยงกว�ท�นของช�วพระนครเหล�นไซร, ประโยชนอะไรของเร�ดวยชวตเล� " ดงนแลว ไดบรรทมดำ�รถงอบ�ยอย. [ พระน�งมลลก�ทรงจดท�น ] ลำ�ดบนน พระน�งมลลก�เทว เข�ไปเฝ�ท�วเธอแลว ทลถ�มว� " ข�แตมห�ร�ชเจ� เพร�ะเหตไร พระองคจงเปนผบรรทมอย�งน ? เพร�ะเหตไร อนทรยของพระองค จงเปนดจเหนดเหนอยแลว ? " พระร�ช�ตรสว� " เทว บดน เธอยงไมทร�บหรอ ? " พระเทว. หมอมฉนยงไมทร�บ พระเจ�ข�. ท�วเธอตรสบอกเนอคว�มนน แกพระน�งแลว. ลำ�ดบนน พระน�งมลลก�กร�บทลท�วเธอว� " ข�แตสมมต-
เทพ พระองคอย�ทรงดำ�รเลย, พระร�ช�ผเปนใหญในแผนดน อนช�วพระนครทงหล�ยใหพ�ยแพอย พระองคเคยทอดพระเนตรหรอหรอเคยสดบแลวทไหน ?, หมอมฉนจกจดแจงท�นแทนพระองค. " พระน�ง กร�บทลแดท�วเธออย�งน เพร�ะคว�มทพระน�งเปนผใครจะจดแจงอสทสท�นแลวกร�บทลว� " ข�แตพระมห�ร�ชเจ�ของพระองคจงรบสงใหเข�ทำ� มณฑปสำ�หรบนง ภ�ยในวงเวยน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 84ดวยไมเรยบททำ�ดวยไมส�ละ และไมข�น�ง เพอภกษ ๕๐๐ รป,พวกภกษทเหลอจกนงภ�ยนอกวงเวยน; ขอจงรบสงใหทำ�เศวตฉตร๕๐๐ คน, ช�งประม�ณ ๕๐๐ เชอก จกถอเศวตฉตรเหล�นนยนกนอยเบองบนแหงภกษ ๕๐๐ รป, ขอจงรบสงใหทำ�เรอสำ�เรจดวยทองคำ�อนมสสก สก ๘ ลำ� หรอ ๑๐ ลำ�, เรอเหล�นนจกม ณ ท�มกล�งมณฑป, เจ�หญงองคหนง ๆ จกนงบดของหอมอยในระหว�งภกษ ๒ รป ๆ, เจ�หญงองคหนง ๆ จกถอพดยนพดภกษ ๒ รป ๆ, เจ�หญงทเหลอ จกนำ�ของหอมทบดแลว ๆ ม�ใสในเรอทองคำ�ทงหล�ย, บรรด�เจ�หญงเหล�นน เจ�หญงบ�งพวกจกถอกำ�ดอกอบลเขยว เคล�ของหอมทใสไวในเรอทองคำ�แลว จกใหภกษรบเอ�กลนอบ; เพร�ะเจ�หญงไมมแกช�วพระนครเลยทเดยว,เศวตฉตรกไมม, ช�งกไมม, ช�วพระนครจกพ�ยแพดวยเหตเหล�น,
ข�แตมห�ร�ช ขอพระองคจงรบสงใหทำ�อย�งนเถด. " พระร�ช�ทรงรบว� " ดละ พระเทว, เรองอนง�ม เจ�บอกแลว " จงรบสงใหทำ�กจทงสนโดยทำ�นองทพระน�งกร�บทลแลวทเดยว. กช�งเชอกหนงยงไมพอแกภกษรปหนง. ลำ�ดบนน พระร�ช� ตรสกะพระน�งมลลก�ว� " น�งผเจรญช�งเชอกหนง ยงไมพอแกภกษรปหนง, เร�จกทำ�อย�งไร ? " พระเทว. ช�ง ๕๐๐ เชอกไมมหรอ ? พระเจ�ข�. พระร�ช�. มอย เทว, แตช�งทเหลอ เปนช�งดรอย, ช�งเหล�นน พอเหนภกษทงหล�ยเข� ยอมเปนสตวดร�ย เหมอนลม
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 85เวรมภ�. " พระเทว. ข�แตสมมตเทพ หมอมฉนทร�บทเปนทยนถอฉตรของลกช�งซงดร�ยเชอกหนง. พระร�ช�. เร�จกเอ�ช�งยน ณ ทไหน ? พระเทว. ยน ณ ทใกลของพระผเปนเจ�ชอว�องคลม�ล. พระร�ช�รบสงใหบรษทำ�แลวอย�งนน. ลกช�งสอดห�งเข�ในระหว�งข� ไดปรบหทง ๒ หลบต�ยนอยแลว. มห�ชนแลดช�งททรงเศวตฉตรเพอพระเถระเท�นน ดวยคดว� " นเปนอ�ก�รของช�งดร�ย ชอเหนป�นน, ( ท�น ) พระองคลม�ลเถระยอมทำ�ได. "พระร�ช�ทรงองค�สภกษสงฆมพระพทธเจ�เปนประมข ดวยอ�ห�รอนประณตแลว ถว�ยบงคมพระศ�สด� กร�บทลว� " ข�แตพระองคผเจรญ สงใด เปนกปปยภณหรอเปนอกปปยภณฆ ในโรงท�นนหมอมฉนยอมถว�ยสงนนทงหมดแดพระองคเท�นน. "
[ ท�นทพระน�งมลลก�จดชออสทสท�น ] กในท�นนนแล ทรพยมประม�ณ ๑๔ โกฏ เปนอนพระร�ช�ทรงบรจ�ค โดยวนเดยวเท�นน. กของ ๔ อย�ง คอ เศวตฉตร ๑บงลงกสำ�หรบนง ๑ เชงบ�ตร ๑ ตงสำ�หรบเชดเท� ๑ เปนของห�ค�มไดเทยว เพอพระศ�สด�. ใคร ๆ ผส�ม�รถเพอทำ�ท�นเหนป�นนแลว ถว�ยท�นแดพระพทธเจ�ทงหล�ยไมไดมแลวอก; เพร�ะเหตนนนนแล ท�นนนจงปร�กฏว� " อสทสท�น. " ไดยนว�อสทสท�น
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 86นน มแดพระพทธเจ�ทก ๆ พระองค ครงเดยวเท�นน. สตรเท�นนยอมจกแจง ( ท�น ) เพอพระศ�สด�และภกษทงปวง. [ ลกษณะของคนดคนชว ] กอำ�ม�ตยของพระร�ช�ไดม ๒ คน คอ ก�ฬะ ๑ ชณหะ ๑.บรรด�อำ�ม�ตย ๒ คนนน ก�ฬอำ�ม�ตย คดว� " โอ คว�มเสอมรอบแหงร�ชตระกล, ทรพยประม�ณ ๑๔ โกฏ ถงคว�มสนไปโดยวนเดยวเท�นน, ภกษเหล�น บรโภคท�นแลว จกไปนอนหลบ;โอ ร�ชตระกลฉบห�ยแลว. " สวนชณหอำ�ม�ตย คดว� " แมท�นของพระร�ช�, กใคร ๆ ไมดำ�รงในคว�มเปนพระร�ช� ไมอ�จเพอถว�ยท�นเหนป�นนได, พระร�ช�ชอว�ไมใหสวนบญแกสตวทงปวง ยอมไมม; กเร�อนโมทน�ท�นน. ในทสดภตกจแหงพระศ�สด� พระร�ช�ทรงรบบ�ตรเพอตองก�รอนโมทน�. พระศ�สด� ทรงดำ�รว� " พระร�ช� ถว�ยมห�ท�นเหมอนใหหวงนำ�ใหญเปนไปอย : มห�ชนไดอ�จเพอยงจตใหเลอมใส
หรอไมหนอ ? " พระองคทรงทร�บว�รจต ของอำ�ม�ตยเหล�นนแลว ทรงทร�บว� " ถ�เร�จกทำ�อนโมทน�ใหสมควรแกท�นของพระร�ช�ไซร; ศรษะของก�ฬอำ�ม�ตยจกแตก ๗ เสยง, ชณหอำ�ม�ตยจกตงอยในโสด�ปตตผล " ทรงอ�ศยคว�มอนเคร�ะหในก�ฬอำ�ม�ตยจงตรสพระค�ถ� ๔ บ�ทเท�นน แดพระร�ช�ผทรงถว�ยท�นเหนป�นน ประทบยนอยแลว เสดจลกจ�อ�สนะไปสพระวห�ร.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 87 [ ตรสสรรเสรญพระองคลม�ล ] ภกษทงหล�ย ถ�มพระองคลม�ลเถระว� " ผมอ�ย ท�นเหนช�งดร�ยยนทรงฉตร ไมกลวหรอหนอแล ? " พระองคลม�ล. ผมอ�ยทงหล�ย กระผมไมกลว. ภกษเหล�นน เข�ไปเฝ�พระศ�สด�แลว กร�บทลว� " ข�แตพระองคผเจรญ พระองคลม�ล ยอมพย�กรณอรหตผล. " พระศ�สด� ตรสว� " ภกษทงหล�ย องคลม�ลยอมไมกลว, เพร�ะว�ภกษทงหล�ย ผเชนกบบตรของเร� เสมอดวยโคผตวประเสรฐในระหว�งแหงโคผคอพระขณ�สพทงหล�ย ยอมไมกลว " ดงนแลวจงตรสพระค�ถ�ในพร�หมณวรรคว� :- " เร�กล�วบคคลผองอ�จ ผประเสรฐ ผแกลว กล� ผแสวงห�คณอนใหญ ผชนะโดยวเศษ ผไมหวนไหว ผล�งแลว ผตรสรแลว นนว� เปนพร�หมณ. " แมพระร�ช� ถงคว�มโทมนสว� " พระศ�สด�ไมทรงทำ�
อนโมทน� ใหสมควรแกเร�ผถว�ยท�นแลวยนอยในท�มกล�งบรษทเหนป�นน ตรสเพยงพระค�ถ�เท�นนแลว เสดจลกจ�กอ�สนะไป,เร�จกเปนอนไมทำ�ท�นใหสมควรแกพระศ�สด� ทำ�ท�นอนไมสมควรเสยแลว, เร�จกเปนอนไมถว�ยกปปยพณฑ ถว�ยแตอกปปยภณฑถ�ยเดยวเสยแลว, เร�พงเปนผอนพระศ�สด�ทรงขนเคองเสยแลว,ก�รทำ�อนโมทน�อนสมควรแกท�น ของผใดผหนงนนแล จงควร "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 88ดงนแลว จงเสดจไปสวห�ร ถว�ยบงคบพระศ�สด�แลว ไดกร�บทลคำ�นว� " ข�แตพระองคผเจรญ ท�นทควรจะถว�ย หมอมฉนมไดถว�ยแลวหรอหนอ หรอหมอมฉน มไดถว�ยกปปยภณฑอนสมควรแกท�น ถว�ยแตอกปปยภณฑเท�นน ? " พระศ�สด�. นอย�งไร ? มห�บพตร. พระร�ช�. พระองคไมทรงทำ�อนโมทน� ทสมควรแกท�นของหมอมฉน. พระศ�สด�. มห�บพตร พระองคถว�ยท�นอนสมควรแลวทเดยว. กท�นนน ชอว�อสทสท�น, ใคร ๆ อ�จเพอถว�ยแดพระพทธเจ�พระองคหนง ครงเดยวเท�นน, ธรรมด�ท�นเหนป�นน เปนของย�กทบคคลจะถว�ยอก. พระร�ช�. เมอเปนเชนนน เพร�ะเหตไร พระองคจงไมทรงทำ�อนโมทน� ใหสมควรแกท�นของหมอมฉน ? พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เพร�ะบรษทไมบรสทธ มห�บพตร.
พระร�ช�. โทษอะไรหนอแล ของบรษท ? พระเจ�ข�. [ พระร�ช�ทรงเนรเทศอำ�ม�ตยชว ] ลำ�ดบนน พระศ�สด�ตรสบอกว�รจต ของอำ�ม�ตยทง ๒คนแลว ตรสบอกคว�มทอนโมทน� เปนอนพระองคอ�ศยคว�มอนเคร�ะหในก�ฬอำ�ม�ตย จงไมทรงทำ�แลวแกท�วเธอ. พระร�ช�ตรสถ�มว� " ก�ฬะ ไดยนว� ท�นคดอย�งนจรงหรอ ? " เมอ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 89เข�ทลว� " จรง " จงตรสว� " เมอเร�พรอมกบบตรภรรย�ของเร� มไดถอเอ�ของมอยของท�น ใหของมอยของตน, เบยดเบยนอะไรท�น ? สงใดทเร�ใหแกท�นแลว, สงนนจงเปนอนใหเลยทเดยว;แตท�นจงออกไปจ�กแวนแควนของเร� " ดงนแลว จงทรงเนรเทศก�ฬอำ�ม�ตยนนออกจ�กแวนแควน แลวรบสงใหเรยกชณหอำ�ม�ตยม� ตรสถ�มว� " ไดยนว� ท�นคดอย�งน จรงหรอ ? " เมอเข�ทลว� " จรง " จงตรสว� " ดละ ลง, เร�เลอมใส ( ขอบใจ ),ท�นจงรบร�ชสมบตของเร�แลว ใหท�นสน ๗ วน โดยทำ�นองทเร�ใหแลวนนแล " ทรงมอบร�ชสมบตแกเข�สน ๗ วนแลว จงกร�บทลพระศ�สด�ว� " ข�แตพระองคผเจรญ ขอพระองคจงทอดพระเนตรก�รทำ�ของคนพ�ล, เข�ไดใหคว�มลบหลในท�น ทหมอมฉนถว�ยแลวอย�งน. "
[ คนตระหนไปเทวโลกไมได ] พระศ�สด� ตรสว� " อย�งนน มห�บพตร, ขนชอว�พวกคนพ�ล ไมยนดท�นของผอน เปนผมทคตเปนทไป ณ เบองหน�, สวนพวกนกปร�ชญอนโมทน�ท�นแมของชนเหล�อน จงเปนผมสวรรคเปนทไป ณ เบองหน�โดยแท " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " พวกคนตระหนจะไปสเทวโลกไมไดเลย, พวก ชนพ�ลแล ยอมไมสรรเสรญท�น, สวน นกปร�ชญ อนโมทน�ท�นอย เพร�ะเหตนน นนเอง นกปร�ชญนน จงเปนผมสขในโลกหน�. "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 90 [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� กทรย� คอผมคว�มตระหนถเหนยวแนน. ผไมรจกประโยชนในโลกนและโลกหน� ชอว�พวกพ�ล.บณฑตชอว� ธรชน. สองบทว� สข ปรตถ คว�มว� ธรชนนนเมอเสวยทพยสมบต ชอว�เปนผมคว�มสขในโลกหน� เพร�ะบญอนสำ�เรจแตก�รอนโมทน�ท�นนนนนเอง. ในเวล�จบเทศน� ชณหอำ�ม�ตยตงอยในโสด�ปตตผล. เทศน�ไดมประโยชนแมแกบรษทผประชมกนแลว. ชณหอำ�ม�ตย ครนเปนพระโสด�บนแลว ไดถว�ยท�นโดยทำ�นองทพระร�ช�ถว�ยแลวสน ๗ วนเหมอนกน ดงนแล. เรองอสทสท�น จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 91 ๑๑. เรองน�ยก�ละบตรของอน�ถบณฑกเศรษฐ * [ ๑๔๗ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภบตรของท�นอน�ถบณฑกะ ชอว� ก�ละ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ปพย�เอกรชเชน " เปนตน. [ บด�จ�งบตรใหฟงธรรม ] ไดยนว� น�ยก�ละนน เปนบตรเศรษฐ ผถงพรอมแลวดวยศรทธ�เชนนน กไมปร�รถน�จะไปสสำ�นกของพระศ�สด�เลย, ไมปร�รถน�จะเหนในเวล�พระศ�สด�เสดจม�สเรอน, ไมปร�รถน�จะฟงธรรม, ไมปร�รภน�จะทำ�ก�รขวนขว�ยแกสงฆ; แมถกบด�พดว�" เจ�อย�ทำ�อย�งน พอ " กไมฟงคำ�ของท�น. ลำ�ดบนน บด�ของเข�คดว� " เจ�ก�ละน เมอถอทฏฐเหนป�นนเทยวไป จกเปนผมอเวจเปนทไปในเบองหน�; กเมอเร�ยง
เหนอย บตรของเร�พงไปสนรก, ขอนนไมสมควรแกเร�เลย; กขนชอว�สตวผไมเพงเลง เพร�ะก�รใหทรพย ไมมในโลกนเลย,เร�จกทำ�ล�ยทฏฐของบตรนนดวยทรพย. " ลำ�ดบนน เศรษฐ พดกะน�ยก�ละนนว� " พอ เจ�จงเปนผรกษ�อโบสถ ไปสวห�รฟงธรรมแลว ม�เถด, เร�จกใหกห�ปณะ ๑๐๐ แกเจ�. "
* พระมห�ชม ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 92 ก�ละ. จกใหหรอ ? พอ. เศรษฐ. จกให ลก. น�ยก�ละนน รบปฏญญ� ๓ ครงแลว เปนผรกษ�อโบสถไดไปสวห�รแลว. แตกจดวยก�รฟงธรรมของเข�ไมม; เข�นอนในทต�มคว�มสำ�ร�ญแลว ไดไปบ�นแตเช�ตร. ลำ�ดบนน บด� ของเข�พดว� " บตรของเร�ไดเปนผรกษ�อโบสถ, ท�นทงหล�ยจงนำ�ข�วตมเปนตนม�แกเข�เรว " ดงนแลว กสงคนใชให ๆ.น�ยก�ละนน ห�มอ�ห�รเสย ดวยพดว� " เร�ยงมไดรบกห�ปณะจกไมบรโภค. " ลำ�ดบนน บด�ของเข�เมออดทนก�รรบกวนไมได จงใหหอกห�ปณะแลว. น�ยก�ละนน ตอรบกห�ปณะนนไวดวยมอแลวจงบรโภคอ�ห�ร. ตอม�ในวนรงขน เศรษฐสงเข�ไป ดวยพดว� " พอ เร�จกใหกห�ปณะพนหนงแกเจ�, เจ�ยนตรงพระพกตรของบพระศ�สด�เรยนเอ�บทแหงธรรมใหไดบทหนงแลวพงม�. " เข�ไปวห�ร
ยนตรงพระพกตรของพระศ�สด� ไดเปนผใครจะเรยนเอ�บทแหงธรรมบทเดยวเท�นนแลวหนไป. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ไดทรงทำ�อ�ก�รคอก�รกำ�หนดไมไดแกเข�. เข�กำ�หนดบทนนไมไดแลว จงไดยนฟงแลวเทยว ดวยคดว� " เร�จกเรยนบทตอไป. " นยว�ชนทงหล�ย ตอฟงอย ดวยคดว� " เร�จกเรยนใหได " ชอว�ฟงโดยเค�รพ. กธรรมด� เมอชนทงหล�ย ฟงอยอย�งน ธรรมยอมใหโสด�ปตตมรรคเปนตน. ถงน�ยก�ละนน กฟงอยดวยคดว� " จก
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 93เรยนใหได. " แมพระศ�สด� กทรงทำ�อ�ก�รคอก�รกำ�หนดไมไดแกเข�. เข�กำ�ลงยนฟงอยเทยว ดวยคดว� " จกเรยนบทตอไป "จงตงอยในโสด�ปตตผล. [ บรรลโสด�ปตตผลแลวไมรบค�จ�ง ] ในวนรงขน น�ยก�ละนนเข�ไปสกรงส�วตถ พรอมดวยภกษสงฆ มพระพทธเจ�เปนประมขทเดยว. มห�เศรษฐพอเหนเข�กคดว� " วนนเร�ชอบใจอ�ก�รของบตร. " แมน�ยก�ละนนกไดมคว�มปรวตกดงนว� " โอหนอ วนน บด�ของเร� ไมพงใหกห�ปณะในทใกลพระศ�สด�. พงปกปดคว�มทเร�เปนผรกษ�อโบสถเพร�ะเหตแหงกห�ปณะไว. " แตพระศ�สด� ไดทรงทร�บคว�มทน�ยก�ละนน เปนผรกษ�อโบสถ เพร�ะเหตแหงกห�ปณะแลวในวนว�น.มห�เศรษฐใหถว�ยข�วตมแกภกษสงฆ มพระพทธเจ�เปนประมขแลว จงสงให ๆ แมแกบตร. น�ยก�ละนนเปนผนงนงเทยว ดม
ข�วตม เคยวของควรเคยว บรโภคภต. ในเวล�เสรจภตกจของพระศ�สด� มห�เศรษฐใหบคคลว�งหอกห�ปณะพนหนงไวตรงหน�บตรแลว พดว� " พอ พอพดว�' จกใหกห�ปณะพนหนงแกเจ� ' จงใหเจ�สม�ท�นอโบสถ สงไปวห�ร, นกห�ปณะพนหนงของเจ�. " น�ยก�ละนน เหนกห�ปณะทบด�ใหเฉพ�ะพระพกตรของพระศ�สด� ละอ�ยอย จงพดว� " ผมไมตองก�รดวยกห�ปณะทงหล�ย " แมถกบด�พดว� " จงรบเถดพอ " กไมรบแลว.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 94 [ โสด�ปตตผลเลศกว�สมบตทกอย�ง ] ลำ�ดบนน บด�ของเข�ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลว กร�บทลว�" ข�แตพระองคผเจรญ วนน ข�พระองค ชอบใจอ�ก�รของบตร " เมอพระศ�สด� ตรสถ�มว� " อะไร ? มห�เศรษฐ " จงกร�บทลว� " ในวนกอน บตรของข�พระองคน อนข�พระองคพดว� ' เร�จกใหกห�ปณะ ๑๐๐ แกเจ� ' แลว สงไปวห�ร ในวนรงขน ยงไมไดรบกห�ปณะแลว ไมปร�รถน�จะบรโภค; แตวนน เข�ไมปร�รภน�กห�ปณะแมทข�พระองคให." พระศ�สด�ตรสว� " อย�งนน มห�เศรษฐ, วนน โสด�ปตตผลนนแล ของบตรของท�น ประเสรฐแมกว�สมบตของพระเจ�จกรพรรด แมกว�สมบตในเทวโลกและพรหมโลก " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " โสด�ปตตผล ประเสรฐกว�คว�มเปนเอกร�ช ในแผนดน กว�ก�รไปสสวรรค และกว�คว�ม เปนใหญในโลกทงปวง. " [ แกอรรถ ]
บรรด�บทเหล�นน บ�ทพระค�ถ�ว� ปพย� เอกรชเชน คอกว�คว�มเปนพระเจ�จกรพรรด. บ�ทพระค�ถ�ว� สคคสส คมเนน ว�คว�มว� กว�ก�รถงสวรรค ๒๖ ชน. บ�ทพระค�ถ�ว� สพพ-โลก�ธปจเจน คว�มว� กว�คว�มเปนใหญในโลก มประม�ณเท�นน ๆ คอในโลกทงปวง พรอมดวยน�ค ครฑ และเวม�นกเปรต.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 95บ�ทพระค�ถ�ว� โสต�ปตตผล วร คว�มว� เพร�ะพระร�ช� แมเสวยร�ชสมบตในทมประม�ณเท�นน กเปนผไมพนจ�กนรกเปนตนไดเลย, สวนพระโสด�บน เปนผมประตอบ�ยอนปดแลว แมมกำ�ลงเพล�กว�พระโสด�บนทงสน กไมเกดในภพท ๘; ฉะนนโสด�ปตตผลนนแล จงประเสรฐ คอสงสด. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�กบรรลอรยผลทงหล�ยมโสด�-ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองน�ยก�ละบตรของอน�ถบณฑกเศรษฐ จบ. โลกวรรค วรรณน� จบ. วรรคท ๑๓ จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 96 ๑๔. พทธวรรค วรรณน� ๑. เรองม�รธด� * [ ๑๔๘ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยทโพธมณฑสถ�น ทรงปร�รภธด�ม�ร ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ยสส ชต " เปนตน. [ พร�หมณห�ส�มใหลกส�ว ] กพระศ�สด� ทรงยงพระธรรมเทศน�ใหตงขนทกรงส�วตถแลว ตรสแกพร�หมณชอม�คนทยะ ในแควนกรอก. ทร�บว� ในแควนกร ธด�ของม�คนทยพร�หมณ ชอว�ม�คนทย�เหมอนกน ไดเปนผมรปง�มเลอโฉม. พร�หมณมห�ศ�ลเปนอนม�ก และเหล�ขตตยมห�ศ�ลอย�กไดน�งม�คนทย�นน จงสงข�วไปแกม�คนทยะว� " ขอจงใหธด�แกข�พเจ�ทงหล�ยเถด. "แมม�คนทยพร�หมณ กห�มพร�หมณมห�ศ�ลและขตตยมห�ศ�ลเสยทงหมดเหมอนกนว� " พวกท�น ไมสมควรแกธด�ของข�พเจ�. "
ตอม�วนหนง ในเวล�ใกลรง พระศ�สด� ทรงตรวจดสตวโลกทรงเหนม�คนทยพร�หมณนน เข�ไปภ�ยในแหงข�ยคอพระญ�ณของพระองค จงทรงใครครวญว� " จกมเหตอะไรหนอ ? " ไดทรง
* พระมห�สนธ ป. ธ. ๕ ( บดนเปนพระญ�ณวโรดม ) วดบวรนเวศวห�ร แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 97เหนอปนสยแหงมรรคและผลทง ๓ ของพร�หมณและน�งพร�หมณ.ฝ�ยพร�หมณกบำ�เรอไฟอยเปนนตย ภ�ยนอกบ�น. พระศ�สด�ไดทรงถอบ�ตรและจวร เสดจไปยงทนนแตเช�ตร. พร�หมณตรวจดรปสรของพระศ�สด� พล�งคดว� " ขนชอว�บรษในโลกน ทจะเหมอนดวยบรษคนนไมม, บรษคนน เปนผสมควรแกธด�ของเร�, เร�จก ใหธด�แกบรษคนน " แลวกร�บทลพระศ�สด�ว� " สมณะเร�มธด�อยคนหนง, เร�ยงไมเหนบรษผทสมควรแกน�ง จงไมไดใหน�งแกใคร ๆ เลย, สวนท�นเปนผสมควรแกน�ง, เร�ใครจะใหธด�แกท�นทำ�ใหเปนหญงบำ�เรอบ�ท, ท�นจงรออยในทนแหละ จนกว�เร�จะนำ�ธด�นนม�. " พระศ�สด� ทรงสดบถอยคำ�ของเข�แลว ไมทรงยนดเลย( แต ) ไมทรงห�ม. [ รอยพระบ�ทจะปร�กฏเพร�ะทรงอธษฐ�น ]
ฝ�ยพร�หมณ ไปเรอนแลว บอกกะน�งพร�หมณว� " น�งผเจรญ วนน เร�เหนบรษผสมควรแกธด�ของเร�แลว, พวกเร�จกใหธด�นนแกเข� " ใหธด�ตกแตงก�ยแลว ไดพ�ไปยงทนนพรอมดวยน�งพร�หมณ แมมห�ชนกตนเตน พ�กนออกไป ( ด ). พระศ�สด� ไมไดประทบยนอยในททพร�หมณบอกไว ทรงแสดงเจดยคอรอยพระบ�ทไว ในนนแลว ไดประทบยนเสยในทอน. ทร�บว�เจดยคอรอยพระบ�ท ของพระพทธเจ�ทงหล�ย ยอมปร�กฏในททพระองคทรงอธษฐ�นว� " บคคลชอโนน จงเหน เจดยรอยเท�น "แลวทรงเหยยบไวเท�นน. ชอว� ผทจะเหนเจดยคอรอยพระบ�ท
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 98นนในททเหลอไมม. พร�หมณ ถกน�งพร�หมณผไปกบตนถ�มว�" บรษนนอยทไหน " จงบอกว� " ฉนไดสงเข�ไวแลวว� ' ท�นจงรออยทน ' พล�งมองห�อยพบรอยพระบ�ทแลว จงชว� " นรอยเท�ของเข�. " [ รอยเท�เปนเครองแสดงลกษณะของคน ] น�งพร�หมณนน กล�วว� " พร�หมณ น ไมใชรอยเท�ของบคคลผบรโภคก�ม " เพร�ะคว�มทน�งเปนคนฉล�ดในมนตเครองทำ�น�ยลกษณะ, เมอพร�หมณพดว� " น�งผเจรญ เจ�เหนจระเขในตมนำ�, สมณะนน เร�บอกแลวว� ' เร�จกใหธด�แกเข� , 'ถงเข�กรบคำ�ของเร�แลว, " กล�วว� " พร�หมณ ท�นบอกอย�งนนกจรง, ถงดงนน รอยเท�น เปนรอยเท�ของผหมดกเลสทเดยว "ดงนแลว กล�วค�ถ�นว� :- " กคนเจ�ร�คะ พงมรอยเท�กระหยง ( เว�กล�ง ),
คนเจ�โทสะ ยอมมรอยเท�อนสนบบ ( หนก สน ), คนเจ�โมโหยอมมรอยเท�จกลง ( หนกท�ง ปล�ยเท� ), คนมกเลสเครองมงบงอนเปดแลวม รอยเท�เชนน น. " ทนน พร�หมณจงบอกน�งพร�หมณว� " น�งผเจรญ เจ�อย�องไป, จงเปนผนงม�เถด " ไปพบพระศ�สด�แลว จงแสดงแกน�งพร�หมณนนว� " น คอ บรษคนนน " แลวเข�ไปเฝ�พระศ�สด�ทลว� " สมณะ เร�จกใหธด�. " พระศ�สด� ไมตรสว� " เร�
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 99ไมตองก�รดวยธด�ของท�น " ( กลบ ) ตรสว� " พร�หมณ เร�จกบอกเหตสกอย�งหนงแกท�น. ท�นจกฟงไหม ? " เมอพร�หมณทลว� " สมณะผเจรญ ท�นจงกล�ว, ข�พเจ�จกฟง. " จงทรงนำ�เรองอดต ตงแตครงออกมห�ภเนษกรมณม�แสดงแลว. กถ�โดยยอในเรองนน ดงตอไปน :- " พระมห�สตว ทรงละสรร�ชสมบตแลว ทรงขนม�กณฐกะ( ม�สข�ว ) มน�ยฉนนะเปนสห�ย เสดจออกมห�ภเนษกรมณเมอม�รยนอยทประตแหงพระนคร กล�วว� " สทธตถะ ท�นจงกลบเสยเถด, แตวนนไปในวนท ๗ จกกรตนะจกปร�กฏแกท�น "จงตรสว� " ม�ร ถงเร�กรจกกรตนะนน, แตเร�ไมมคว�มตองก�รดวยจกกรตนะนน. " ม�ร. เมอเปนเชนนน ท�นออกไปเพอประโยชนอะไร ? พระมห�สตว. เพอประโยชนแกสพพญตญ�ณ . ม�ร. ถ�เชนนน ตงแตวนนไป บรรด�วตกทง ๓ มก�มวตก
เปนตน ท�นจกตองตรกวตกแมสกอย�งหนง, เร�จกรกจทควรทำ�แกท�น. ตงแตนนม� ม�รนน คอยเพงจบผด ตดต�มพระมห�สตวไป๗ ป. แมพระศ�สด�ทรงประพฤตทกรกรย�สน ๖ ป ทรงอ�ศยก�รกระทำ� ( คว�มเพยร ) ของบรษ เฉพ�ะพระองค ทรงแทงตลอดซงพระสพพญตญ�ณ เสวยวมตสข ( สขอนเกดจ�กคว�มพนกเลส )ทควงไมโพธ ในสปด�หะท ๕ ประทบนงทควงไมอชป�ลนโครธ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 100 [ ม�รเสยใจเพร�ะพระองคตรสร ] ในสมยนน ม�รถงคว�มโทมนสแลว นงทหนท�งใหญ พล�งรำ�พงว� " เร�ตดต�มม�ตลอดก�ลมประม�ณเท�น แมคอยเพงจบผด กไมไดเหนคว�มพลงพล�ดอะไร ๆ ของสทธตถะน, บดนเธอก�วลวงวสยของเร�ไปเสยแลว " ทนน ธด�ของม�รนน ๓ คน เหล�น คอ " น�งตณห� น�งอรด น�งร�ค� " ดำ�รว� " บด�ของเร�ไมปร�กฏ, บดนท�นอยทไหนหนอ ? " มองห�อย จงเหนบด�นนผนงแลวอย�งนน จงเข�ไปห�แลว ไตถ�มว� " คณพอเพร�ะเหตไร ? คณพอจงมทกขเสยใจ " ม�นน จงเล�เนอคว�มนนแกธด�เหล�นน. ลำ�ดบนน ธด�เหล�นน จงบอกกะม�รผบด�นนว�" คณพอ คณพออย�คดเลย, พวกดฉนจกทำ�เข�ใหอยในอำ�น�จของตนแลวนำ�ม�. " ม�ร. แมทงหล�ย ใคร " กไมอ�จทำ�เข�ไวในอำ�น�จ
ได. ธด�. " คณพอ พวกดฉนชอว�เปนหญง, พวกดฉนจกผกเธอไวดวยบวงมบวงคอร�คะเปนตนแลวนำ�ม� ในบดนแหละ, คณพออย�คดเลย " แลวพ�กนเข�ไปเฝ�พระศ�สด�กร�บทลว� " ข�แตพระสมณะพวกหมอนฉนจกบำ�เรอพระบ�ทของพระองค. " [ ธด�ม�รประเล�ประโลมพระศ�สด� ] พระศ�สด� มไดทรงใฝพระหฤทยถงถอยคำ�ของธด�ม�รเหล�นนเลย, ไมทรงลมพระเนตรทง ๒ ขนดเลย. พวกธด�ม�ร คดกนอกว� " คว�มประสงคของพวกบรษ สง ๆ ตำ� ๆ แล, บ�งพวกม
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 101คว�มรกในเดกหญงรนทงหล�ย, บ�งพวกมคว�มรกในพวกหญงทตงอยในปฐมวย, บ�งพวกมคว�มรกในพวกหญงทตงอยในมชฌมวย,บ�งพวกมคว�มรกในพวกหญงทตงอยในปจฌมวย; พวกเร�จกประเล�ประโลมเธอโดยประก�รต�ง ๆ " คนหนง ๆ นรมตอตภ�พไดรอยหนง ๆ ดวยส�ม�รถแหงเพศมเพศเดกหญงรนเปนตน เปนเดกหญง รงทงหล�ย เปนหญงยงไมคลอด คลอดแลวคร�วหนง คลอดแลว๒ คร�ว เปนหญงปนกล�ง และเปนหญงแก เข�ไปเฝ�พระผมพระภ�ค กร�บทลว� " ข�แตพระสมณะ พวกหมอมฉนจะบำ�เรอพระบ�ททง ๒ ของพระองค " ดงนถง ๖ ครง. พระผมพระภ�คไมทรงใฝพระหฤทยถงถอยคำ�ของธด�ม�รแมนน โดยประก�รททรงนอมไปในธรรมเปนทสนอปธอนยอดเยยม ดวยประก�รฉะน. ลำ�ดบนน พระศ�สด�ตรสกะธด�ม�รผตดต�มม� แมดวยเหต
เพยงเท�นว� " พวกเจ�จงหลกไป, พวกเจ�เหนอะไรจงพย�ย�มอย�งน ? ก�รทำ�กรรมชอเหนป�นนตอหน�ของพวกทมร�คะไมไหปร�ศแลวจงจะควร, สวนตถ�คตละกเลสทงหล�ยมร�คะเปนตนไดแลว,พวกเจ�จกนำ�เร�ไปในอำ�น�จของตน ดวยเหตอะไรเล� ? " ดงนแลวไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :- " กเลสช�ตมร�คะเปนตน อนพระสมม�สมพทธ- เจ�พระองคใดชนะแลว อนพระองคยอมไมกลบแพ, กเลสหนอยหนงในโลก ยอมไปห�กเลสช�ตท พระพทธเจ�พระองคนนชนะแลวไมได, พวกเจ�
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 102 จกนำ�พระพทธเจ�พระองคนนผมอ�รมณไมมทสด ไมมรองรอยไปดวยรองรอยอะไร ? ตณห�มข�ย ซ�นไปต�มอ�รมณต�ง ๆ ไมมแกพระพทธเจ� พระองคใด เพอนำ�ไปในภพไหน ๆ, พวกเจ� จกนำ�พระพทธเจ�พระองคนน ผมอ�รมณไมมทสด ไมมรองรอยไป ดวยรองรอยอะไร ? " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บ�ทค�ถ�ว� ยสส ชต น�วชยต คว�มว�กเลสช�ตมร�คะเปนตน อนพระสมม�สมพทธเจ�พระองคใดทรงชนะแลวดวยมรรคนน ๆ อนพระองคยอมไมกลบแพ คอ ชอว�ชนะแลวไมดห�มได เพร�ะไมกลบฟงขนอก. บทว� โนย�ต ตดเปน น อยย�ต แปลว� ยอมไมไปต�ม,อธบ�ยว� บรรด�กเลสมร�คะเปนตน แมกเลสอย�งหนงไร ๆ ในโลกชอว�กลบไปข�งหลงไมม คอไมตดต�มกเลสช�ตทพระสมม�
สมพทธ-เจ�พระองคใดทรงชนะแลว๑
บทว� อนนตโคจร คว�มว� ผมอ�รมณไมมทสด ดวยส�ม�รถแหงพระสพพญตญ�ณ มอ�รมณห�ทสดมได . สองบทว� เกน ปเทน เปนตน คว�มว� บรรด�รอยมรอยคอร�คะเปนตน แมรอยหนง ไมมแกพระสมม�สมพทธเจ�พระองคใด, พวกเจ�จกนำ�พระสมม�สมพทธเจ�พระองคนนไป ดวยรองรอย
๑. กเลสเหล�อน ตดต�มกเลสททรงชนะแลว เนองกนเปนส�ย ๆ ไมม.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 103อะไร คอ กแมรองรอยสกอย�งหนง ไมมแกพระพทธเจ�, พวกเจ�จกนำ�พระพทธเจ�นน ผไมมรองรอยไป ดวยรองรอยอะไร ? วนจฉยในค�ถ�ท ๒, ขนชอว�ตณห�นน ชอว� ช�ลน เพร�ะวเคร�ะหว� มข�ยบ�ง มปกตทำ�ซงข�ยบ�ง เปรยบดวยข�ยบ�งเพร�ะอรรถว� รวบรดตรงตร�ผกมดไว, ชอว� วตตตก� เพร�ะเปนธรรมช�ตมกซ�นไปในอ�รมณทงหล�ย มรปเปนตน เพร�ะเปรยบดวยอ�ห�รอนมพษ เพร�ะเปรยบดวยดอกไมมพษ เพร�ะเปรยบดวยผลไมมพษ เพร�ะเปรยบดวยเครองบรโภคมพษ, อธบ�ยว�ตณห�เหนป�นนน ไมมแกพระพทธเจ�พระองคใด เพอนำ�ไปในภพไหน ๆ, พวกเจ�จกนำ�พระพทธเจ�พระองคนนผไมมรองรอยไปดวยรองรอยอะไร ? ในก�ลจบเทศน� ธมม�ภสมยไดมแกเทวด�เปนอนม�. แมธด�ม�รกอนตรธ�นไปในทนนนนแล.
พระศ�สด� ครนทรงนำ�พระธรรมเทศน�นม�แลว ตรสว�" ม�คนทยะ ในก�ลกอน เร�ไดเหนธด�ม�รทง ๓ เหล�นผประกอบดวยอตภ�พเชนกบแทงทอง ไมแปดเป อน ดวยของโสโครกมเสมหะเปนตน, แมในก�ลนน เร�ไมไดมคว�มพอใจในเมถนเลย, กสรระแหงธด�ของท�น เตมไปดวยซ�กศพคออ�ก�ร ๓๒ เหมอนหมอทใสของไมสะอ�ด อนตระก�รต� ณ ภ�ยนอก, แมถ�เท�ของเร�พงเปนเท�ทแปดเป อนดวยของไมสะอ�ดไซร, และธด�ของท�นนพงยนอยทธรณประต; ถงอย�งนน เร�กไมพงถกตองสรระของน�งดวยเท� "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 104ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " แมคว�มพอใจในเมถน ไมไดมแลว เพร�ะเหน น�งตณห� น�งอรด และน�งร�ค�, เพร�ะเหนสรระ แหงธด�ของท�นน ซงเตมไปดวยมตรและกรส, ( เร�จกมคว�มพอใจในเมถน ) อย�งไรได ? เร�ยอม ไมปร�รถน�เพอจะแตะตองสรระธด�ของท�นนน แมดวยเท�. "ในเวล�จบเทศน� เมยผวทง ๒ ตงอยแลวในอน�ค�มผล ดงนแล. เรองม�รธด� จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 105 ๒. เรองยมกป�ฏห�รย * [ ๑๔๙ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� ทรงปร�รภพวกเทวด�และมนษยเปนอนม�ก ทพระทว�รแหงสงกสสนคร ตรสพระธรรมเทศน�นว� " เย ฌ�นป-ปสต� ธร� " เปนตน. กเทศน�ตงขนแลวในกรงร�ชคฤห. [ เศรษฐไดไมจนทนทำ�บ�ตร ] คว�มพสด�รว� สมยหนง เศรษฐช�วกรงร�ชคฤห ใหขงข�ยมสณฐ�นคล�ยขวด เพอคว�มปลอดภย๑ และเพอรกษ�อ�ภรณเปนตน ทหลดไปดวยคว�มพลงเผลอแลว เลนกฬ�ท�งนำ�ในแมนำ�คงค�. ในก�ลนน ตนจนทนแดงตนหนง เกดขนทรมฝงตอนเหนอของแมนำ�คงค� มร�กถกนำ�ในแมนำ�คงค�เซ�ะโคนหกกระจดกระจ�ยอยบนหนเหล�นน ๆ. ครงนนปมหนง มประม�ณเท�หมอ ถกหนครดส ถกคลนนำ�ซด เปนของเกลยงเกล� ลอยไปโดยลำ�ดบ
อนส�หร�ยรวบรด ม�ตดทข�ยของเศรษฐนน. เศรษฐ กล�วว� " นนอะไร ? " ไดยนว� " ปมไม " จงใหนำ�ปมไมนนม�ใหถ�กดวยปล�ยมด เพอจะพจ�รณ�ว� " นนชออะไร ? " ในทนใดนนเอง จนทนแดงมสดงครงสด กปร�กฏ. กเศรษฐ
* พระมห�สนธ ป. ธ. ๕ ( บดนเปนพระญ�ณวโรดม ) วดบวรนเวศวห�ร แปล.๑. เพอเปลองอนตร�ย.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 106ยงไมเปนสมม�ทฏฐ, ไมเปนมจฉ�ทฏฐ, ว�งตนเปนกล�ง, เข�คดว�" จนทนแดงในเรอนของเร�มม�ก, เร�จะเอ�จนทนแดงนทำ�อะไรหนอแล ?, " ทนน เข�ไดมคว�มคดอย�งนว� " ในโลกน พวกทกล�วว�' เร�เปนพระอรหนต ' มอยม�ก, เร�ไมรจกพระอรหนต แมสกองคหนง, เร�จกใหประกอบเครองกลงไวในเรอน ใหกลงบ�ตรแลวใสส�แหรกหอยไวในอ�ก�ศประม�ณ ๖๐ ศอก โดยเอ�ไมไผตอกนขนไปแลว จะบอกว� ' ถ�ว� พระอรหนตมอย, จงม�ท�งอ�ก�ศแลว ถอเอ�บ�ตรน, ' ผใดจกถอบ�ตรนนได, เร�พรอมดวยบตรและภรรย� จกถงผนนเปนสรณะ, " เข�ใหกลงบ�ตร โดยทำ�นองทคดไวนนแหละ ใหยกขนโดยเอ�ไมไผตอ ๆ กนขนไปแลว กล�วว�" ในโลกน ผใดเปนพระอรหนต, ผนน จงม�ท�งอ�ก�ศ ถอเอ�บ�ตรน. " [ ครทง ๖ อย�กไดบ�ตรไมจนทน ]
ครทง ๖ กล�วว� " บ�ตรนน สมควรแกพวกข�พเจ�, ท�นจงใหบ�ตรนนแกพวกข�พเจ�เสยเถด. " เศรษฐนน กล�วว� " พวกท�นจงม�ท�งอ�ก�ศแลว เอ�ไปเถด " ในวนท ๖ นครนถน�ฏบตร สงพวกอนเตว�สกไปดวยสงว�" พวกเจ�จงไป, จงพดกะเศรษฐอย�งนว� ' บ�ตรนน สมควรแกอ�จ�รยของพวกข�พเจ�, ท�นอย�ทำ�ก�รม�ท�งอ�ก�ศเพร�ะเหตแหงของเพยงเลกนอยเลย, นยว� ท�นจงใหบ�ตรนนเถด. " พวกอน-เตว�สกไปพดกะเศรษฐอย�งนนแลว. เศรษฐ กล�วว� " ผทส�ม�รถ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 107ม�ท�งอ�ก�ศแลวถอเอ�ไดเท�นน จงเอ�ไป. " [ น�ฏบตรออกอบ�ยเอ�บ�ตร ] น�ฏบตร เปนผปร�รถน�จะไปเอง จงไดใหสญญ�แกพวกอนเตว�สกว� " เร�จกยกมอและเท�ขนข�งหนง เปนทว�ปร�รถน�จะเห�ะ, พวกเจ�จงรองบอกเร�ว� ' ท�นอ�จ�รย ท�นจะทำ�อะไร ?ท�นอย�แสดงคว�มเปนพระอรหนตทปกปดไว เพร�ะเหตแหงบ�ตรไม แกมห�ชนเลย ' ดงนแลว จงพ�กนจบเร�ทมอและเท�ดงไว ใหลมลงทพนดน. " เข�ไปในทนนแลว กล�วกะเศรษฐว� " มห�เศรษฐบ�ตรนสมควรแกเร�, ไมสมควรแกชนพวกอน, ท�นอย�ชอบใจก�รเห�ะขนไปในอ�ก�ศของเร� เพร�ะเหตแหงของเพยงเลกนอย, จงใหบ�ตรแกเร�เถด. " เศรษฐ. ผเจรญ ท�นตองเห�ะขนไปท�งอ�ก�ศแลว ถอเอ�เถด. ลำ�ดบนน น�ฏบตรกล�วว� " ถ�เชนนน พวกเจ�จง
หลกไป ๆ " กนพวกอนเตว�สกออกไปแลว กล�วว� " เร�จกเห�ะขนไปในอ�ก�ศ " ดงนแลว กยกมอและเท�ขนข�งหนง ทนน พวกอนเตว�สกกล�วกะอ�จ�รยว� " ท�นอ�จ�รย ท�นจะทำ�ชออะไรกนนน ? ประโยชนอะไร ดวยคณทปกปดไว อนท�นแสดงแกมห�ชน เพร�ะเหตแหงบ�ตรไมผ ๆ " แลว ชวยกนจบน�ฏบตรนนทมอและเท� ดงม�ใหลมลงบนแผนดน, เข�บอกกะเศรษฐว�" มห�เศรษฐ อนเตว�สกเหล�น ไมใหเร�เห�ะ, ท�นจงใหบ�ตรแกเร�. "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 108 เศรษฐ. ผเจรญ ท�นตองเห�ะขนไปถอเอ�เถด. พวกเดยรถย แมพย�ย�มดวยอ�ก�รอย�งนสน ๖ วนแลว ยงไมไดบ�ตรนนเลย. [ ช�วกรงเข�ใจว�ไมมพระอรหนต ] ในวนท ๗ ในก�ลทท�นมห�โมคคลล�นะและท�นปณโฑล-ภ�รทว�ชะไปยนบนหนด�ดแหงหนงแลวหมจวร ดวยตงใจว� " จกเทยวไปเพอบณฑบ�ตในกรงร�ชฤคห " พวกนกเลง คยกนว� " ช�วเร�เอย ในก�ลกอน ครทง ๖ กล�วว� ' พวกเร�เปนพระอรหนตในโลก, ' กเมอเศรษฐช�วกรงร�ชคฤหใหยกบ�ตรขนไวแลว กล�วว�' ถ�ว� พระอรหนต มอย, จงม�ท�งอ�ก�ศแลว ถอเอ�เถด 'วนน เปนวนท ๗, แมสกคนหนงชอว�เห�ะขนไปในอ�ก�ศดวยแสดงตน ว� ' เร�เปนพระอรหนต ' กไมม; วนน พวกเร�ร คว�มทพระอรหนตไมมในโลกนแลว. " ท�นมห�โมคคลล�นะ ไดยนถอยคำ�นนแลว จงกล�วกะท�น
ปณโฑลภ�รทว�ชะว� " อ�วโส ภ�รทว�ชะ ท�นไดยนถอยคำ�ของพวกนกเลงเหล�นไหม ? พวกนกเลงเหล�น พดเปนทว�จะยำ�ยพระพทธศ�สน�; กท�นมฤทธม�ก มอ�นภ�พม�ก, ท�นจงไปเถด จงม�ท�งอ�ก�ศแลวถอเอ�บ�ตรนน. " ปณโฑลภ�รทว�ชะ " อ�วโส โมคคลล�นะ ท�นเปนผเลศกว�บรรด�ส�วผมฤทธ, ท�นจงถอเอ�บ�ตรนน; แตเมอท�นไมถอเอ�ผมจกถอเอ�. "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 109 [ พระปณโฑลภ�รทว�ชะแสดงป�ฏห�รย ] เมอพระมห�โมคคลล�นะ กล�วอย�งนว� " ท�นจงถอเอ�เถดผมอ�ย " ท�นปณโฑลภ�รทว�ชะกเข�จตตถฌ�น มอภญญ�เปนบ�ทออกแลว เอ�ปล�ยเท�คบหนด�ดประม�ณ ๓ ค�วต ใหขนไปในอ�ก�ศเหมอนปยนน แลวหมนเวยนไปในเบองบนพระนครร�ชคฤห๗ ครง. หนด�ดนนปร�กฏดงฝ�ละมสำ�หรบปดพระนครไวประม�ณ๓ ค�วต. พวกช�วพระนครกลว รองว� " หนจะตกทบข�พเจ� "จงทำ�เครองกนมกระดงเปนตนไวบนกระหมอม แลวซกซอนในทนน ๆ.ในว�ระท ๗ พระเถระทำ�ล�ยหนด�ด แสดงตนแลว. มห�ชน เหนพระเถระแลว กล�วว� " ท�นปณโฑลภ�รทว�ชะผเจรญ ท�นจงจบหนของท�นไวใหมน, อย�ใหพวกข�พเจ�ทงหมดพน�ศเสยเลย. " พระเถระ เอ�ปล�ยเท�เหวยงหนทงไป. แผนหนนนไป
ตงอยในทเดมนนเอง. พระเถระไดยนอยในทสดแหงเรอนของเศรษฐ. เศรษฐเหนท�นแลว หมอบลงแลว กร�บเรยนว� " ลงเถด พระผเปนเจ� " นมนตพระเถระผลงจ�กอ�ก�ศใหนงแลว, ใหนำ�บ�ตรลงกระทำ�ใหเตมดวยวตถอนมรสหว�น ๔ อย�งแลว ไดถว�ยแกพระเถระ.พระเถระรบบ�ตรแลวบ�ยหน�สวห�ร ไปแลว. ลำ�ดบนน ชนเหล�ใดทอยในป�บ�ง อยในบ�นบ�ง ไมเหนป�ฏห�รยของพระเถระ, ชนเหล�นนประชมกนแลววงวอนพระเถระว� " ข�แตท�นผเจรญ ขอท�นจงแสดงป�ฏห�รยแมแกพวกผม "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 110ดงนแลว กพ�กนตดต�มพระเถระไป. พระเถระนน แสดงป�ฏห�รยแกชนเหล�นน ๆ พล�งไดไปยงพระวห�รแลว. [ พระศ�สด�ทรงห�มไมใหภกษทำ�ป�ฏห�รย ] พระศ�สด� ทรงสดบเสยงมห�ชนทตดต�มพระเถระนนออองอย จงตรสถ�มว� " อ�นนท นนเสยงใคร ? " ทรงสดบว� " พระเจ�ข� พระปณโฑลภ�รทว�ชะเห�ะขนไปในอ�ก�ศแลว ถอเอ�บ�ตรไมจนทน, นนเสยงในสำ�นกของท�น " จงรบสงใหเรยกพระปณโฑล-ภ�รทว�ชะม� ตรสถ�มว� " ไดยนว� เธอทำ�อย�งนนจรงหรอ ? "เมอท�นกร�บทลว� " จรง พระเจ�ข� " จงตรสว� " ภ�รทว�ชะทำ�ไม เธอจงทำ�อย�งนน ? " ทรงตเตยนพระเถระ แลวรบสงใหทำ�ล�ยบ�ตรนน ใหเปนชนนอยชนใหญแลว รบสงใหประท�นแกภกษทงหล�ย เพอประโยชนแกอนบดผสมย�ต� แลวทรงบญญตสกข�บทแกพระส�วกทงหล�ย เพอตองก�รไมใหทำ�ป�ฏห�รย. ฝ�ยพวก
เดยรถยไดยนว� " ทร�บว�พระสมณโคดมใหทำ�ล�ยบ�ตรนนแลวทรงบญญตสกข�บทแกส�วกทงหล�ย เพอตองก�รมใหทำ�ป�ฏห�รย "จงเทยวบอกกนในถนนในพระนครว� " ส�วกทงหล�ยของพระสมณ-โคดม ไมก�วลวงสกข�บทททรงบญญตแมเพร�ะเหตชวต, ถงพระสมณโคดมกจกรกษ�สกข�บทททรงบญญตนนเหมอนกน, บดน พวกเร� ไดโอก�สแลว " แลวกล�วว� " พวกเร�รกษ�คณของตน จงไมแสดงคณของตนแกมห�ชน เพร�ะเหตแหงบ�ตรไมในก�ลกอน,เหล�ส�วกของพระสมณโคดม แสดงคณของตนแกมห�ชน เพร�ะ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 111เหตแหงบ�ตร, พระสมณโคดมรบสงใหทำ�ล�ยบ�ตรนนแลว ทรงบญญตสกข�บทแกเหล�ส�วก เพร�ะพระองคเปนบณฑต, บดนพวกเร�จกทำ�ป�ฏห�รยกบพระสมณโคดมนนแล. [ พระศ�สด�ทรงประสงคจะทำ�ป�ฏห�รย ] พระเจ�พมพส�ร ทรงสดบถอยคำ�นนแลว เสดจไปยงสำ�นกพระศ�สด� กร�บทลถ�มว� " พระเจ�ข� ไดทร�บว�พระองค ทรงบญญตสกข�บทแกเหล�ส�วก เพอตองก�รไมใหทำ�ป�ฏห�รยเสยแลวหรอ ? " พระศ�สด�. ขอถว�ยพระพร มห�บพตร. พระร�ช�. บดน พวกเดยรถยพ�กนกล�วว� ' พวกเร�จกทำ�ป�ฏห�รยกบดวยพระองค, ' บดน พระองคจกทรงทำ�อย�งไร ? พระศ�สด�. เมอเดยรถยเหล�นนกระทำ� อ�ตมภ�พกจกกระทำ�มห�บพตร. พระร�ช�. พระองคทรงบญญตสกข�บทไวแลวมใชหรอ ?
พระศ�สด�. มห�บพตร อ�ตมภ�พมไดบญญตสกข�บทเพอตน, สกข�บทนนนนแล อ�ตมภ�พบญญตไวเพอส�วกทงหล�ย. พระร�ช�. สกข�บท เปนอนชอว�อนพระองคทรงบญญตในส�วกทงหล�ยอน เวนพระองคเสย พระจ�ข�. พระศ�สด�. มห�บพตร ถ�เชนนน อ�ตมภ�พจกยอนถ�มพระองคนนแหละในเพร�ะเรองน, มห�บพตร กอทย�นในแวนแควนของพระองคมอยหรอ ?
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 112 พระร�ช�. ม พระเจ�ข�. พระศ�สด�, มห�บพตร ถ�ว�มห�ชนพงเคยวหนผลไม เปนตนว�ผลมะมวง ในพระอทย�นของพระองค. พระองคพงทรงทำ�อย�งไร แกเข� ? พระร�ช�. พงลงอ�ชญ� พระเจ�ข�. พระศ�สด�. กพระองคยอมไดเพอเสวยหรอ ? พระร�ช�. อย�งนน พระเจ�ข�, อ�ชญ�ไมมแกหมอมฉน,หมอมฉนยอมไดเพอเสวยของ ๆ ตน. พระศ�สด�. มห�บพตร อ�ชญ�แมของอ�ตมภ�พยอมแผไปในแสนโกฏจกรว�ฬ เหมอนอ�ชญ�ของพระองคทแผไปในแวนแควนประม�ณ ๓๐๐ โยชน, อ�ชญ�ไมมแกพระองคผเสวยผลไมทงหล�ย เปนตนว�ผลมะมวงในอทย�นของพระองค, แตมอยแกชนเหล�อน, ขนชอว�ก�รก�วลวงบญญต คอสกข�บท ยอมไมมแกตน, แตยอมมแกส�วกเหล�อน; อ�ตมภ�พจงจกทำ�
ป�ฏห�รย. พวกเดยรถยฟงถอยคำ�นนแลว ปรกษ�กนว� " บดนพวกเร�ฉบห�ยแลว, ไดยนว�พระสมณโคดมทรงบญญตสกข�บทเพอเหล�ส�วกเท�นน, ไมทรงบญญตไวเพอตน; ไดยนว� ท�นปร�รถน�จะทำ�ป�ฏห�รยเองทเดยว; พวกเร�จกทำ�อย�งไรกนเล� ? " พระร�ช�ทลถ�มพระศ�สด�ว� " เมอไร พระองคจกทรงทำ�ป�ฏห�รย ?พระเจ�ข�. " พระศ�สด�. มห�บพตร โดยลวงไปอก ๔ เดอน ตอจ�กนไป
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 113วนเพญเดอน ๘ จกทำ�. พระร�ช�. พระองคจกทรงทำ�ทไหน ? พระเจ�ข�. พระศ�สด�. อ�ตมภ�พจกอ�ศยเมองส�วตถทำ� มห�บพตร. มคำ�ถ�มสอดเข�ม�ว� " กทำ�ไม พระศ�สด�จงอ�งทไกลอย�งน ? " แกว� " เพร�ะทนนเปนสถ�นททำ�มห�ป�ฏห�รยของพระพทธเจ�ทก ๆ พระองค; อกอย�งหนง พระองคอ�งทไกลทเดยว แมเพอประโยชนจะใหมห�ชนประชมกน. " พวกเดยรถยฟงถอยคำ�นนแลว กล�วว� " ไดยนว� ตอจ�กนโดยลวงไป ๔ เดอน พระสมณโคดม จกทำ�ป�ฏห�รย ณ เมองส�วตถ,บดน จกถ�มว� " นอะไรกน? " ทนนพวกเร�จกบอกแกเข�ว� " พวกเร�พดไวแลวว� ' จกทำ�ป�ฏห�รยกบพระสมณโคดม, 'พระสมณโคดมนนยอมหนไป, พวกเร�ไมใหพระสมณโคดมนนหนจงตดต�มไป. " พระศ�สด� เสดจเทยวไปบณฑบ�ตในกรง
ร�ชคฤหออกม�แลว. ถงพวกเดยรถย กออกม�ข�งหลงของพระองคนนแลอยใกลท ๆ พระผมพระภ�คทรงทำ�ภตกจ. ในวนรงขนพวกเดยรถยบรโภคอ�ห�รเช�ในท ๆ ตนอยแลว. เดยรถยเหล�นน ถกพวกมนษยถ�มว� " นอะไรกน ? " จงบอกโดยนยแหงคำ�ทกล�วแลวในหนหลงนนแล. ฝ�ยมห�ชน คดว� " พวกเร�จกดป�ฏห�รย " ดงนแลวไดตดต�มไป. พระศ�สด�บรรลถงพระนครส�วตถโดยลำ�ดบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 114 [ เดยรถยเตรยมทำ�ป�ฏห�รยแขง ] แมพวกเดยรถย กไปกบพระองคเหมอนกน ชกชวนอปฏฐ�กไดทรพยแสนหนงแลว ใหทำ�มณฑปดวยเส�ไมตะเคยน๑ ใหมงดวยอบลเขยว นงพดกนว� " พวกเร�จกทำ�ป�ฏห�รยในทน. " ครงนน พระเจ�ปเสนทโกศลเสดจเข�ไปเฝ�พระศ�สด� กร�บ ทลว� " พวกเดยรถยใหทำ�มณฑปแลว พระเจ�ข�, แมข�พระองคจะใหทำ�มณฑปเพอพระองค. " พระศ�สด�. อย�เลยมห�บพตร, ผทำ�มณฑปของอ�ตมภ�พม. พระร�ช�. คนอนใครเล� เวนข�พระองคเสย จกอ�จทำ�ไดพระเจ�ข� ? พระศ�สด�. ท�วสกกเทวร�ช. พระร�ช�. กพระองคจกทรงทำ�ป�ฏห�รยทไหนเล� ? พระเจ�ข�. พระศ�สด�. ทควงไมคณฑ�มพพฤกษ มห�บพตร. พวกเดยรถยไดยนว� " ไดข�วว� พระสมณโคดมจกทำ�
ป�ฏห�รย ทควงไมมะมวง " จงบอกพวกอปฏฐ�กของตน ใหถอนตนมะมวงเลก ๆ โดยทสดแมงอกในวนนน ในทระหว�งโยชนหนงแลวใหทงไปในป�. ในวนเพญเดอน ๘ พระศ�สด�เสดจเข�ไปภ�ยในพระนคร. ผรกษ�สวนของพระร�ช� ชอคณฑะ เหนมะมวงสกผลใหญผลหนงในระหว�งกลมใบทมดดำ�มดแดงทำ�รงไว ไลก�ทม�ชมนมดวยคว�ม
๑. ขทร ในทบ�งแหงแปลว� ไมสะแก.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 115โลภในกลนและรสแหงมะมวงนนใหหนไปแลว ถอเอ�เพอประโยชนแดพระร�ช� เดนไปเหนพระศ�สด�ในระหว�งท�ง คดว� " พระร�ช�เสวยผลมะมวงนแลว พงพระร�ชท�นกห�ปณะแกเร� ๘ กห�ปณะหรอ ๑๖ กห�ปณะ, กห�ปณะนนไมพอเพอเลยงชพในอนภ�พหนงของเร�; กถ�ว� เร�จกถว�ยผลมะมวงนแดพระศ�สด�, นนจกเปน คณนำ�ประโยชนเกอกลม�ใหแกเร�ตลอดก�ลไมมสนสด. " เข�นอมถว�ยผลมะมวงนนแดพระศ�สด�. พระศ�สด�๑ทอดพระเนตรดพระอ�นนทเถระแลว. ลำ�ดบนนพระเถระนำ�บ�ตรทท�วมห�ร�ชทง ๔ ถว�ยออกม�แลว ว�งทพระหตถของพระองค. พระศ�สด� ทรงนอมบ�ตรเข�ไปรบมะมวงแลว ทรงแสดงอ�ก�รเพอประทบนง ในทนนนนแหละ. พระเถระปจวรถว�ยแลว.
ลำ�ดบนน เมอพระองคประทบนงบนจวรนนแลว พระเถระกรองนำ�ดม แลวขยำ�มะมวงสกผลนน ไดทำ�ใหเปนนำ�ป�นะถว�ย. พระศ�สด�เสวยนำ�ป�นะผลมะมวงแลวตรสกะน�ยคณฑะว� " เธอจงคยดนรวนขนแลว ปลกเมลดมะมวงนในทนนแหละ. " เข�ไดทำ�อย�งนนแลว. [ ประวตคณฑ�มพพฤกษ ] พระศ�สด� ทรงล�งพระหตถบนเมลดมะมวงนน. พอเมอพระหตถอนพระองคทรงล�งแลวเท�นน, ตนมะมวงมลำ�ตนเท�ศรษะไถ( งอนไถ ) มประม�ณ ๕๐ ศอกโดยสวนสงงอกขนแลว. กงใหญ ๕
๑. พระมห�น�ค ป. ธ. ๙ วดบรมนว�ส แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 116กง คอ ใน ๔ ทศ ๆ ละกง เบองบนกงหนง ไดมประม�ณกงละ๕๐ ศอกเทยว. ตนมะมวงนนสมบรณดวยชอและผล ไดทรงไวซงพวงแหงมะมวงสกรอบในทแหงหนง ในทนใดนนนนเอง. พวกภกษผม�ข�งหลง ม�ขบฉนผลมะมวงสกเหมอนกน. พระร�ช� ทรงสดบว� " ข�วว� ตนมะมวงเหนป�นนเกดขนแลว " จงทรงตงอ�รกข�ไวดวยพระดำ�รสว� " ใคร ๆ อย�ตดตนมะมวงนน. " กตนมะมวงนน ปร�กฏชอว� " คณฑ�มพพฤกษ "เพระคว�มทน�ยคณฑะปลกไว. แมพวกนกเลงเคยวกนผลมะมวงสกแลวพดว� " เจ�พวกเดยรถยถอยเวย พวกเจ�รว� ' พระสมณโคดมจกทรงทำ�ป�ฏห�รยทโคนตนคณฑ�มพพฤกษ ' จงสงใหถอนตนมะมวงเลก ๆ แมทเกดในวนนนในรวมในทโยชนหนง, ตนมะมวงน ชอว�คณฑ�มพะ " แลวเอ�เมลดมะมวงทเปนเดนประห�รพวก
เดยรถยเหล�นน. [ ท�วสกกะทำ�ล�ยพธของพวกเดยรถย ] ท�วสกกะทรงสงบงคบว�ตวล�หกเทวบตรว� " ท�นจงถอนมณฑปของพวกเดยรถยเสยดวยลม แลวใหลม ( หอบไป ) ทงเสยบนแผนดนททงหย�กเยอ. " เทวบตรนนไดทำ�เหมอนอย�งนนแลว. ท�วสกกะสงบงคบสรยเทวบตรว� " ท�นจงขย�ยมณฑลพระอ�ทตยยง( พวกเดยรถย ) ใหเร�รอน. " แมเทวบตรนนกไดทำ�เหมอนอย�งนนแลว. ท�วสกกะทรงสงบงคบส�ตวล�หกเทวบตรอกว� " ท�นจงยงมณฑลแหงลม ( ลมหวดวน ) ใหตงขนไปเถด. " เทวบตรนนทำ�อย
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 117เหมอนอย�งนน โปรยเกลยวธลลงทสรระของพวกเดยรถยทมเหงอไหล. พวกเดยรถยเหล�นนไดเปนเชนกบจอมปลวกแดง. ท�วสกกะทรงสงบงคบแมวสสวล�หกเทวบตรว� " ท�นจงใหหย�ดนำ�เมดใหญ ๆตก. " เทวบตรนนไดทำ�เหมอนอย�งนนแลว. ทนน ก�ยของพวก เดยรถยเหล�นน ไดเปนเชนกบแมโคด�งแลว. พวกเข�แตกหมกนหนไปในทเฉพ�ะหน� ๆ นนเอง. เมอพวกเข�หนไปอยอย�งนนช�วน�คนหนงเปนอปฏฐ�กของปรณกสสป คดว� " บดนเปนเวล�ทำ�ป�ฏห�รยแหงพระผเปนเจ�ของเร�, เร�จกดป�ฏห�รยนน " แลวปลอยโคถอหมอย�คและเชอก ซงตนนำ�ม�แตเช�ตร เดนม�อย เหนปรณะหนไปอยเชนนน จงกล�วว� " ท�นขอรบ ผมม�ดวยหวงว�' จกดป�ฏห�รยของพระผเปนเจ�, ' พวกท�นจะไปทไหน ? " ปรณะ. ท�นจะตองก�รอะไรดวยป�ฏห�รย, ท�นจงใหหมอและ
เชอกนแกเร�. เข�ถอเอ�หมอและเชอกทอปฏฐ�กนนใหแลว ไปยงฝงแมนำ�เอ�เชอกผกหมอเข�ทคอของตนแลว กระโดดลงไปในหวงนำ� ยงฟองนำ�ใหตงขนอย ทำ�ก�ละเกดในอเวจแลว. พระศ�สด�ทรงนรมตจงกรมแกวในอ�ก�ศ. ทสดด�นหนงของจงกรมนน ไดมทขอบป�กจกรว�ฬด�นป�จนทศ, ด�นหนงไดมทขอบป�กจกรว�ฬด�นปศจมทศ. พระศ�สด� เมอบรษทมประม�ณ๓๖ โยชนประชมกนแลว, ในเวล�บ�ย เสดจออกจ�กพระคนธกฎดวยทรงดำ�รว� " บดนเปนเวล�ทำ�ป�ฏห�รย " แลวไดประทบยนท
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 118หน�มข. [ ส�วกส�วก�รบอ�ส�ทำ�ป�ฏห�รยแทน ] ครงนน อน�ค�มอบ�สก�คนหนง ผนนทม�รด� ชอฆรณเข�ไปเฝ�พระองคแลว กร�บทลว� " พระเจ�ข� เมอธด�เชนหมอมฉนมอย, กจทพระองคตองลำ�บ�กยอมไมม, หมอมฉนจกทำ�ป�ฏห�รย. " พระส�ด�. ฆรณ เธอจกทำ�อย�งไร ? ฆรณ. พระเจ�ข� หมอมฉน จกทำ�แผนดนใหญในหองแหงจกรว�ฬหนงใหเปนนำ�แลวดำ�ลงเหมอนน�งนกเปดนำ� แสดงตนทขอบป�กแหงจกรว�ฬด�นป�จนทศ, ทขอบป�กแหงจกรว�ฬด�นปศจมทศอดรทศและทกษณทศ กเชนนน, ตรงกล�งกเชนนน; เมอเปนเชนนน มห�ชนเหนหมอมฉนแลว, เมอใคร ๆ พดขนว�' นนใคร ? ' กจะบอกว� ' นน ชอน�งฆรณ, อ�นภ�พของหญงคนหนงยงเพยงนกอน, สวนอ�นภ�พของพระพทธเจ� จกเปนเชนไร ? '
พวกเดยรถยไมทนเหนพระองคเลย กจกหนไปดวยอ�ก�รอย�งน. ลำ�ดบนน พระศ�สด�ตรสกะน�งว� " ฆรณ เร�ยอมทร�บคว�มทเธอเปนผส�ม�รถทำ�ป�ฏห�รยเหนป�นนได, แตพวงดอกไมนเข�มไดผไวเพอประโยชนแกเธอ " แลวทรงห�มเสย. น�งฆรณนน คดว� " พระศ�สด�ไมทรงอนญ�ตแกเร�, คนอนผส�ม�รถทำ�ป�ฏห�รยยงขนไปกว�เร�จะมแนแท " ดงน แลวไดยนอย ณ ทสวนข�งหนง. ฝ�ยพระศ�สด� ทรงดำ�รว� " คณของส�วกเหล�นนจกปร�กฏ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 119ดวยอ�ก�รอย�งนแหละ " ทรงสำ�คญอยว� " พวกส�วกจกบนลอสหน�ท ณ ท�มกล�งบรษทมประม�ณ ๓๖ โยชน ดวยอ�ก�รอย�งน "จงตรสถ�มส�วกแมพวกอนอกว� " พวกเธอจกทำ�ป�ฏห�รยอย�งไร ?ส�วกเหล�นนกกร�บทลว� " พวกข�พระองคจกทำ�อย�งนและอย�งนพระเจ�ข� " แลวยนอยเฉพ�ะพระพกตรของพระศ�สด�นนแหละบนลอสหน�ท. บรรด�ส�วกเหล�นน ไดยนว� ท�นจลอน�ถบณฑกะ คดว�" เมออน�ค�มอบ�สกผเปนบตรเชนเร�มอย, กจทพระศ�สด�ตองลำ�บ�กยอมไมม " จงกร�บทลว� " พระเจ�ข� ข�พระองคจกทำ�ป�ฏห�รย " ถกพระศ�สด�ตรสถ�มว� " เธอจกทำ�อย�งไร ? " จงกร�บทลว� " พระเจ�ข� ข�พระองคจกนรมตอตภ�พเหมอนพรหมประม�ณ ๑๒ โยชน จกปรบดจดงก�รปรบแหงพรหมดวย
เสยงเชนกบมห�เมฆกระหมในท�มกล�งบรษทน, มห�ชนจกถ�มว� ' นชอว�เสยงอะไรกน ? ' แลวจกกล�วกนเองว� ' นยว� นชอว�เปนเสยงแหงก�รปรบดงพรหมของท�นจลอน�ถบณฑกะ, ' พวกเดยรถยจกคดว�' อรนภ�พของคฤหบดยงถงเพยงนกอน, อ�นภ�พของพระพทธเจ�จกเปนเชนไร ? ยงไมทนเหนพระองคเลยกจกหนไป. " พระศ�สด�ตรสเชนนนเหมอนกน แมแกท�นจลอน�ถบณฑกะนนว� " เร�ทร�บอ�นภ�พของเธอ " แลวไมทรงอนญ�ตก�รทำ�ป�ฏห�รย. ตอม� ส�มเณรชอว� วร� มอ�ยได ๗ ขวบ บรรลปฏสมภท�รปหนง ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลวกร�บทลว� " พระเจ�ข� หมอม
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 120ฉนจกทำ�ป�ฏห�รย. " พระศ�สด�. วร� เธอจกทำ�อย�งไร ? วร�. พระเจ�ข� หมอมฉนจกนำ�ภเข�สเนร ภเข�จกรว�ฬ และภเข�หมพ�นตตงเรยงไวในทน แลวจกออกจ�กภเข�นน ๆ ไปไมขดของดจน�งหงส, มห�ชนเหนหมอมฉนแลวจกถ�มว� ' นนใคร ? ' แลวจกกล�วว� ' วร�ส�มเณร ' พวกเดยรถยคดกนว� ' อ�นภ�พของส�มเณรผมอ�ย ๗ ขวบ ยงถงเพยงนกอน, อ�นภ�พของพระพทธเจ�จกเปนเชนไร ? ยงไมทนเหนพระองคเลยกจกหนไป. " เบองหน�แตนไป พงทร�บคำ�เหนป�นน โดยทำ�นองดงทกล�วแลวนนแล.พระผมพระภ�ค ตรสแมแกส�มเณรนนว� " เร�ทร�บอ�นภ�พของเธอ " ดงนแลว กไมทรงอนญ�ตก�รทำ�ป�ฏห�รย. ลำ�ดบนน ส�มเณรชอจนทะผเปนขณ�สพ บรรลปฏสมภท�รปหนง มอ�ย ๗ ขวบ แตเกดม� เข�ไปเฝ�พระศ�สด� ถว�ย
บงคมแลว กร�บทลว� " ข�พระองคจกทำ�ป�ฏห�รย พระเจ�ข� " ถกพระศ�สด�ตรสถ�มว� " เธอจกทำ�อย�งไร ? " จงกร�บทลว� " พระเจ�ข� ข�พระองคจกจบตนหว�ใหญทเปนธงแหงชมพทวปทลำ�ตนแลวเขย� นำ�ผลหว�ใหญม�ใหบรษทนเคยวกน, และข�พระองคจกนำ�ดอกแคฝอยม�แลว ถว�ยบงคมพระองค. " พระศ�สด�ตรสว� " เร�ทร�บอ�นภ�พของเธอ " ดงนแลว กทรงห�มก�รทำ�ป�ฏห�รยแมของส�มเณรนน. ลำ�ดบนน พระเถรชออบลวณณ� ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลว
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 121กร�บทลว� " หมอมฉนจกทำ�ป�ฏห�รย พระเจ�ข� " ถกพระศ�สด�ตรสถ�มว� " เธอจกทำ�อย�งไร ? " จงกร�บทลว� " พระเจ�ข�หมอมฉนจกแสดงบรษทมประม�ณ ๑๒ โยชนโดยรอบ เปนพระเจ�จกรพรรด อนบรษทมประม�ณ ๓๖ โยชนโดยกลมแวดลอมแลว ม�ถว�ยบงคมพระองค. " พระศ�สด�ตรสว� " เร�ทร�บอ�นภ�พของ เธอ " แลวกทรงห�มก�รทำ�ป�ฏห�รย แมของพระเถรนน. ลำ�ดบนน พระมห�โมคคลล�นเถระ ถว�ยบงคมพระผมพระภ�คแลว กร�บทลว� " ข�พระองคจกทำ�ป�ฏห�รย พระเจ�ข� "ถกพระศ�สด�ตรสถ�มว� " เธอจกทำ�อย�งไร ? " จงกร�บทลว� " ข�พระองคจกว�งเข�หลวงชอสเนรไวในระหว�งฟนแลว เคยวกนภเข�นนดจพชเมลดผกก�ด พระเจ�ข�. " พระศ�สด�. เธอจกทำ�อะไร ? อย�งอน. มห�โมคคลล�นะ. ข�พระองคจกมวนแผนดนใหญนดจเสอ
ลำ�แพน แลวใสเข�ไว ( หนบไว ) ในระหว�งนวมอ. พระศ�สด�. เธอจกทำ�อะไร ? อย�งอน. มห�โมคคลล�นะ. ข�พระองคจกหมนแผนดนใหญ ใหเปนเหมอนแปนหมนภ�ชนะดนของช�งหมอ แลวใหมห�ชนเคยวกนโอชะแผนดน. พระศ�สด�. เธอจกทำ�อะไร ? อย�งอน. มห�โมคคลล�นะ. ข�พระองคจกทำ�แผนดนไวในมอเบองซ�ยแลวว�งสตวเหล�นไวในทวปอนดวยมอเบองขว�.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 122 พระศ�สด�. เธอจกทำ�อะไร ? อย�งอน. มห�โมคลล�นะ. ข�พระองคจกทำ�เข�สเนรใหเปนด�มรม ยกแผนดนใหญขนว�งไวข�งบนของภเข�สเนรนน เอ�มอข�งหนงถอไวคล�ยภกษมรมในมอ จงกรมไปในอ�ก�ศ. พระศ�สด�ตรสว� " เร�ทร�บอ�นภ�พของเธอ " ดงนแลวกไมทรงอนญ�ตก�รทำ�ป�ฏห�รย แมของพระเถระนน. พระเถระนนคดว� " ชะรอยพระศ�สด�จะทรงทร�บผส�ม�รถทำ�ป�ฏห�รยยงกว�เร� " จงไดยนอย ณ ทสวนข�งหนง. ลำ�ดบนน พระศ�สด�ตรสกะพระเถระนนว� " โมคคลล�นะพวงดอกไมนเข�มไดผกไวเพอประโยชนแกเธอ, ดวยว� เร�เปนผมธระทห�ผเสมอมได, ผอนทชอว�ส�ม�รถนำ�ธระของเร�ไปไดไมม;ก�รทผส�ม�รถนำ�ธระของเร�ไปไดไมพงมในบดนไมเปนของอศจรรย,แมในก�ลทเร�เกดในกำ�เนดสตวเดยรจฉ�นทเปนอเหตกกำ�เนด
ผอนทส�ม�รถนำ�ธระของเร�ไปกมไดมแลวเหมอนกน " อนพระเถระทลถ�มว� ในก�ลไรเล� ? พระเจ�ข� " จงทรงนำ�อดตนท�นม� ตรสกณหอสภช�ดก๑นใหพสด�รว� :- " ธระหนกมอยในก�ลใด ๆ, ท�งไปในทลมลก มอยในก�ลใด, ในก�ลนนแหละ พวกเจ�ของ ยอมเทยมโคชอกณหะ, โคชอกณหะนนแหละ ยอมนำ�ธระนนไป "
๑. ข. ช�. ๒๗/๑๐ ตทฏกถ�. ๑/๒๘๙.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 123 เมอจะทรงแสดงเรองนนนนแหละใหพเศษยงขนไปอก จงตรสนนทวส�ลช�ดก๑นใหพสด�รว� :- " บคคลพงกล�วคำ�เปนทพอใจเท�นน, ไมพง กล�วคำ�ไมเปนทพอใจในก�ลไหน ๆ; ( เพร�ะ ) เมอพร�หมณกล�วคำ�เปนทพอใจอย, โคนนท- วส�ลเขนภ�ระอนหนกไปได; ยงพร�หมณนน ใหไดทรพย, และพร�หมณนนไดเปนผมใจ เบกบ�น เพร�ะก�รไดทรพยนน. " กแล พระศ�สด�ครนตรสแลว จงเสดจขนสจงกรมแกวนน.ข�งหน�ไดมบรษทประม�ณ ๑๒ โยชน, ข�งหลง ข�งซ�ย และข�งขว� กเหมอนอย�งนน, สวนโดยตรง มประม�ร ๒๔ โยชน.พระผมพระภ�คไดทรงทำ�ยมกป�ฏห�รย ในท�มกล�งบรษท. ยมก-ป�ฏห�รยนน บณฑตพงทร�บต�มพระบ�ลอย�งนกอน. [ ลกษณะของยมกป�ฏห�รย ] " ๒ญ�ณในยมกป�ฏห�รยของพระตถ�คตเปนไฉน ? ในญ�ณนพระตถ�คตทรงทำ�ยมกป�ฏห�รย ไมทวไปดวยพวกส�วก; ทอ
ไฟพลงออกแตพระก�ยเบองบน, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระก�ยเบองล�ง; ทอไฟพลงออกแตพระก�ยเบองล�ง, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระก�ยเบองบน;ทอไฟพลงออกแตพระก�รเบองหน�, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระก�ยเบองหลง; ทอไฟพลงออกแตพระก�ยเบองหลง, ส�ยนำ�ไหลออกแต
๑. ข. ช�. ๒๗/๑๐. ตทฏกถ�. ๑/๒๙๓. ๒. ข. ป�ฏ. ๓๐/๑๘๓.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 124พระก�ยเบองหน�; ทอไฟพลงออกแตพระเนตรเบองขว�, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระเนตรเบองซ�ย; ทอไฟพลงออกแตพระเนตรซ�ย;ส�ยนำ�ไหลออกแตพระเนตรเบองขว�; ทอไฟพลงออกแตชองพระกรรณเบองขว�, ส�ยนำ�หลออกแตชองพระกรรณเบองซ�ย; ทอไฟ พลงออกแตชองพระกรรณเบองซ�ย, ส�ยนำ�ไหลออกแตชองพระกรรณเบองขว�; ทอไฟพลงออกแตชองพระน�สกเบองขว�, ส�ยนำ�ไหลออกแตชองพระน�สกเบองซ�ย; ทอไฟพลงออกแตชองพระน�สกเบองซ�ย,ส�ยนำ�ไหลออกแตชองพระน�สกเบองขว�; ทอไฟพลงออกแตจงอยพระองศะเบองขว�, ส�ยนำ�ไหลออกแตจงอยพระองศะเบองซ�ย; ทอไฟพลงออกแตจงอยพระองศะเบองซ�ย, ส�ยนำ�ไหลออกแตจงอยพระองศะเบองขว�; ทอไฟพลงออกแตพระหตถเบองขว�, ส�ยนำ�ไหลออก
แตพระหตถเบองซ�ย; ทอไฟพลงออกแตพระหตถเบองซ�ย, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระหตถเบองขว�; ทอไฟพลงออกแตพระปรศเบองขว�;ส�ยนำ�ไหลออกแตพระปรศเบองซ�ย; ทอไฟพลงออกแตพระปรศเบองซ�ย, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระปรศเบองขว�; ทอไฟพลงออกแตพระบ�ทเบองขว�, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระบ�ทเบองซ�ย; ทอไฟพลงออกแตพระบ�ทเบองซ�ย, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระบ�ทเบองขว�, ทอไฟพลงออกแตพระองคล, ส�ยนำ�ไหลออกแตชองพระองคล; ทอไฟพลงออกแตชองพระองคล ส�ยนำ�ไหลออกจ�กพระองคล; ทอไฟพลงออกแตขมพระโลม�ขมหนง ๆ. ส�ยนำ�ไหลออกแตพระโลม�เสนหนง ๆ, ทอไฟพลงออกแตพระโลม�เสนหนง ๆ, ส�ยนำ�ไหลออกแต
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 125ขมพระโลม�ขมหนง ๆ, รศมทงหล�ย๑ ยอทเปนไปดวยส�ม�รถแหงส ๖ อย�ง คอ เขยว เหลอง แดง ข�ว หงสบ�ท ปภศร;พระผมพระภ�คทรงจงกรม, พระพทธนรมตยอมยนหรอนงหรอสำ�เรจก�รนอน; ( พระผมพระภ�คประทบยน, พระพทธนมตยอมจงกรม นงหรอสำ�เรจก�รนอน, พระผมพระภ�คประทบนง, พระพทธนรมตยอมจงกรมยนหรอสำ�เรจก�รนอน; พระผมพระภ�คทรงสำ�เรจไสย�ศน,พระพทธนรมตยอมจงกรมยนหรอนง; พระพทธนรมตจงกรม, พระผมพระภ�ค ยอมทรงยน ประทบนง หรอสำ�เรจสหไสย�ศน; พระพทธนรมตทรงยน, พระผมพระภ�ค ยอมทรงจงกรมประทบนงหรอทรงสำ�เรจสหไสย�ศย; ). พระพทธนรมตประทบนง, พระผมพระภ�คยอมทรงจงกรมประทบยน หรอสำ�เรจสหไสย�ศน พระพทธนรมตสำ�เรจสหไสย�ศน,
พระผมพระภ�คยอมทรงจงกรม ประทบยน หรอประทบนง. นเปนญ�ณในยมกป�ฏห�รยของพระตถ�คต. " กพระศ�สด�เสดจจงกรมบนทจงกรมนน ไดทรงทำ�ป�ฏห�รยนแลว. เพอจะแสดงเนอคว�มนนว� " ทอไฟยอมพลงออกแตพระก�ยเบองบน ดวยอำ�น�จเตโชกสณสม�บตของพระศ�สด�นน, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระก�รเบองล�ง ดวยอำ�น�จอ�โปกสณสม�บต; ทอไฟพลงออกแตท ๆ ส�ยนำ�ไหลออกแลวอก, และส�ยนำ�กไหลออกแตท ๆทอไฟพลงออก " พระส�รบตรเถระจงกล�วว� เหฏมก�ยโต
๑. นยมเตม...วเสน รสโย วตตนต.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 126อปรมก�ยโต. " นยในบททงปวงกเชนน. กในยมกป�ฏห�รยน ทอไฟมไดเจอปนกบส�ยนำ�เลย, อนงส�ยนำ�กมไดเจอดวยทอไฟ, กนยว�ทอไฟและส�ยนำ�ทงสองน พลงขนไปตลอดถงพรหมโลกแลวกไหลล�มไปทขอบป�กจกรว�ฬ. กเพร�ะเหตทพระส�รบตรเถระกล�วไวว� " ฉนน วณณ�น " พระรศมมพรรณะ ๖ ประก�รของพระศ�สด�นนพลงขนไปจ�กหองแหงจกรว�ฬหนง ดจทองคำ�คว�งซงกำ�ลงไหลออกจ�กเบ� และดจส�ยนำ�แหงทองคำ�ทไหลออกจ�กทะน�นยนต จดพรหมโลกแลวกะทอนกลบม�จดขอบป�กจกรว�ฬต�มเดม. หองแหงจกรว�ฬหนง ไดเปนดจเรอนตนโพธทตรงไวดวยซกลอนอนคด มแสงสว�งเปนอนเดยวกน. ในวนนน พระศ�สด�เสดจจงกรมทรงทำ� ( ยมก ) ป�ฏห�รยแสดงธรรมกถ�แกมห�ชนในระหว�ง ๆ, และเมอทรงแสดงไม
ทรงทำ�มห�ชนใหหนกใจ๑ ประท�นใหเบ�ใจยง. ในขณะนน มห�ชนยงส�ธก�รใหเปนไปแลว. ในเวล�ทส�ธก�รของมห�ชนนนเปนไป, พระศ�สด�ทรงตรวจดจตของบรษทซงใหญถงเพยงนน ไดทรงทร�บว�รจตของคนหนง ๆ ดวยอำ�น�จอ�ก�ร ๑๖ อย�ง. จตของพระพทธเจ�ทงหล�ยเปนไปเรวอย�งน. บคคลใด ๆ เลอมในในธรรมใด และในป�ฏห�รยใด, พระศ�สด�ทรงแสดงธรรม และไดทรงทำ�ป�ฏห�รยดวยอำ�น�จอธย�ศยแหงบคคลนน ๆ. เมอพระองคทรงแสดงธรรม และทรงทำ�ป�ฏห�รยดวยอ�ก�รอย�งน ธรรม�ภสมยไดมแกมห�ชนแลว. ก
๑. นรสส�ส ใหมคว�มโลงใจออกแลว.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 127พระศ�สด�ทรงกำ�หนดจตของพระองค ไมทรงเหนคนอนผส�ม�รถจะถ�มปญห�ในสม�คมนน จงทรงนรมตพระพทธนรมต. พระศ�สด�ทรงเฉลยปญห�ทพระพทธนรมตนนถ�มแลว. พระพทธนรมตนนก เฉลยปญห�ทพระศ�สด�ตรสถ�มแลว. ในเวล�ทพระผมพระภ�คทรงจงกรม พระพทธนรมตสำ�เรจอรย�บถมก�รยนเปนตนอย�งใดอย�งหนง.ในเวล�ทพระพทธนรมตจงกรม พระผมพระภ�คทรงสำ�เรจพระอรย�บถมก�รประทบยนเปนตนอย�งใดอย�งหนง. เพอจะแสดงเนอคว�มนนพระธรรมสงค�หก�จ�รยจงกล�วคำ�เปนตนว� " พระพทธนรมตยอมจง-กรมบ�ง " เปนตน. ธรรม�ภสมยไดมแกสตว ๒๐ โกฏในสม�คมนน เพร�ะเหนป�ฏห�รยของพระศ�สด� ผทรงทำ�อยอย�งนน และเพร�ะไดฟงธรรมกถ�.
[ พระศ�สด�เสดจจำ�พรรษ�ชนด�วดงส ] * พระศ�สด� กำ�ลงทรงทำ�ป�ฏห�รยอยนนแล ทรงรำ�พงว�" พระพทธเจ�ในอดตทงหล�ย ทำ�ป�ฏห�รยนแลว จำ�พรรษ�ทไหนหนอแล ? " ทรงเหนว� " จำ�พรรษ�ในภพด�วดงส แลวทรงแสดงอภธรรมปฎกแกพระพทธม�รด� " ดงนแลว ทรงยกพระบ�ทขว�เหยยบเหนอยอดภเข�ยคนธร ทรงยกพระบ�ทอกข�งหนงเหยยบเหนอยอดเข�สเนร. ว�ระทย�งพระบ�ท ๓ ก�ว ไดมแลวในท ๖๘แสนโยชนอย�งน. ชองพระบ�ท ๒ ชอง ไดถ�งออกเชนเดยวกนกบ
* ตอไปน พระมห�ทองดำ� ป. ธ. ๗ ( ดำ�รงสมณศกดทพระธรรมดลก ) วดบรมนว�สแปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 128ก�รย�งพระบ�ทต�มปกต. ใคร ๆ ไมพงกำ�หนดว� " พระศ�สด�ทรงเหยยดพระบ�ทเหยยบแลว. เพร�ะในเวล�ทพระองคทรงยกพระบ�ทนนแหละ ภเข�เหล�นนกม�สทใกลพระบ�ทรบไวแลว, ใน เวล�ทพระศ�สด�ทรงเหยยบแลว ภเข�เหล�นน กไดตงประดษฐ�นในทเดม. ท�วสกกะทอดพระเนตรเหนพระศ�สด�แลว ทรงดำ�รว�" พระศ�สด�จกทรงเข�จำ�พรรษ�น ในท�มกล�งบณฑกมพลสล�,อปก�ระจกมแกเหล�เทพด�ม�กหนอ, แตเมอพระศ�สด�ทรงจำ�พรรษ�ทน เทพด�อน ๆ จกไมอ�จหยดมอได; กแลบณฑกมพล-สล�น ย�ว ๖๐ โยชน กว�ง ๕๐ โยชน หน� ๑๕ โยชน แมเมอพระศ�สด�ประทบนงแลว กคงคล�ยกบว�งเปล�. " พระศ�สด�ทรงทร�บอธย�ศยของท�วเธอ ทรงโยนสงฆ�ฏของพระองคไป ใหคลมพนสล�แลว. ท�วสกกะทรงดำ�รว� " พระศ�สด�ทรงโยน
จวรม�ใหคลมไวกอน, กพระองคจกประทบนงในทดนหนอยดวยพระองคเอง. " พระศ�สด�ทรงทร�บอธย�ศยของท�วเธอ จงประทบนงทำ�บณฑกมพลสล�ไวภ�ยในขนดจวรนนเอง ประหนงภกษผทรงผ�มห�บงสกล ทำ�ตงเตยไวภ�ยในขนดจวรฉะนน. ขณะนนเอง แมมห�ชนและดพระศ�สด�อย กมไดเหน. ก�ลนน ไดเปนประหนงเวล�พระจนทรตก, และไดเปนเหมอนเวล�พระอ�ทตยตก. มห�ชนครำ�ครวญกล�วค�ถ�นว� :- " พระศ�สด�เสดจไปสเข�จตรกฏ หรอสเข� ไกรล�ส หรอสเข�ยคนธร, เร�ทงหล�ยจงไม
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 129 เหนพระสมพทธเจ� ผโลกเชษฐ ผประเสรฐ กว�นระ. " อกพวกหนง กำ�ลงครำ�ครวญว� " ชอว�พระศ�สด� ทรงยนดแลวในวเวก, พระองคจกเสดจไปสแควนอน หรอชนบทอน เสยแลว เพร�ะทรงละอ�ยว� ' เร�ทำ�ป�ฏห�รยเหนป�นน แกบรษทเหนป�นน, ' บดนเร�ทงหล�ยคงไมไดเหนพระองค " ดงนกล�วค�ถ�นว� :- " พระองคผเปนปร�ชญ ทรงยนดแลวในวเวก จกไมเสดจกลบม�โลกนอก, เร�ทงหล�ยจะ ไมเหนพระสมพทธเจ� ผโลกเชษฐ ผ ประเสรฐกว�นระ " ดงน. ชนเหล�นนถ�มพระมห�โมคคลล�นะว� " พระศ�สด�เสดจไปทไหน ? ขอรบ " ท�นแมทร�บอยเอง กยงกล�วว� " จงถ�มพระอนรทธเถด " ดวยมงหม�ยว� " คณแมของส�วกอน ๆ จงปร�กฏ "ดงน. ชนเหล�นนถ�มพระเถระอย�งนนว� " พระศ�สด�เสดจไปท
ไหน ? ขอรบ. " อนรทธ. เสดจไปจำ�พรรษ�ทบณฑกมพลสล� ในภพด�วดงสแลวทรงแสดงอภธรรมปฎกแกพระม�รด�. มห�ชน. จกเสดจม�เมอไร ? ขอรบ. อนรทธ. ทรงแสดงอภธรรมปฎกตลอด ๓ เดอนแลว จก เสดจม�ในวนมห�ปว�รณ�.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 130 ชนเหล�นน พดกนว� " พวกเร�ไมไดเหนพระศ�สด� จกไมไป " ดงนแลว ทำ�ทพกอยแลวในทนนนนเอง. ไดยนว� ชนเหล�นนไดมอ�ก�ศนนเอง เปนเครองมงเครองบง, ชอว�เหลอทไหลออกจ�กตวของบรษทใหญถงเพยงนน มไดปร�กฏแลว. แผนดนไดแหวกชองใหแลว. พนแผนดนในททกแหง ไดเปนทสะอ�ด ทเดยว. พระศ�สด�ไดตรสสงพระมห�โมคคลล�นะไวกอนทเดยวว�" โมคคลล�นะ เธอพงแสดงธรรมแกบรษทนน, จลอน�ถบณฑกะจกใหอ�ห�ร. " เพร�ะเหตนน จลอน�ถบณฑกะแล ไดใหแลวซงข�วตม ข�วสวย ของเคยว ( หม�ก ) พล ของหอม ระเบยบและเครองประดบ แกบรษทนน ทกเวล�ทงเช�และเยน ตลอดไตรม�สนน. พระมห�โมคคลล�นะแสดงธรรมแลว วสชน�ปญห�ทเหล�ชนผม�แลว ๆ เพอดป�ฏห�รยถ�มแลว.
[ พระสมพทธเจ�ไพโรจนลวงเหล�เทวด� ] เทวด�ในหมนจกรว�ล แวดลอมแมพระศ�สด� ผทรงจำ�พรรษ�ทบณฑกมพลสล� เพอทรงแสดงอภธรรมแกพระม�รด�. เหตนน พระธรรมสงค�หก�จ�รยจงกล�วว� :- " ในก�ลใด พระพทธเจ� ผเปนยอดบรษ ประทบอยเหนอบณฑกมพลสล� ณ ควงไม ป�รฉตตกะ ในภพด�วดงส, ในก�ลนน เทพด�ทงหล�ยในหมนโลกธ�ต ประชมพรอม
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 131 กนแลวเข�เฝ�พระสมพทธเจ� ผประทบอยบน ยอดเข�, เทพด�องคไหน ๆ กห�ไพโรจนกว� พระสมพทธเจ�โดยวรรณะไม, พระสมพทธเจ� เท�นน ยอมไพโรจนลวงปวงเทพด�ทงหมด. " กเมอพระศ�สด�นน ประทบนงครอบงำ�เทพด�ทกหมเหล� ดวยรศมพระสรระของพระองคอย�งน พระพทธม�รด�เสดจม�จ�กวม�นชนดสต ประทบนง ณ พระปรศเบองขว�. แมอนทกเทพบตรกม�นง ณ พระปรศเบองขว�เหมอนกน. องกรเทพบตรม�นง ณ พระปรศเบองซ�ย. องกรเทพบตรนน เมอเทพด�ทงหล�ยผมศกดใหญประชมกน รนออกไปแลว ไดโอก�สในทมประม�ณ ๑๒ โยชน.อนทกเทพบตรนงในทนนเอง. พระศ�สด�ทอดพระเนตรดเทพบตรทง ๒ นนแลว มพระประสงคจะยงบรษทใหทร�บคว�มทท�นอนบคคลถว�ยแลว แกทกขไณยบคคล ในศ�สน�ของพระองค เปนกศลมผลม�ก จงตรสอย�งนว� " องกระ เธอทำ�แถวเต�ไฟ
ย�ว ๑๒ โยชนใหท�นเปนอนม�ก ในก�ลประม�ณหมนป ซงเปนระยะก�ลน�น, บดนเธอม�สสม�คมของเร� ไดโอก�สในทไกลตง ๑๒ โยชน ซงไกลกว�เทพบตรทงหมด; อะไรหนอแล เปนเหตในขอน ? " แทจรงพระธรรมสงค�หก�จ�รยทงหล�ย กไดกล�วไวดงนว� :- " พระสมพทธะ ทอดพระเนตรองกรเทพบตร และอนทกเทพบตรแลว เมอจะทรงยกยองทกข-
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 132 ไณยบคคล ไดตรสพระพทธพจนนว� ' องกระ เธอใหท�นเปนอนม�ก ในระหว�งก�ลน�น, เธอ เมอม�สสำ�นกของเร� นงเสยไกลลบ. " [ พระศ�สด�ตรสไดยนถงมนษยโลก ] พระสรเสยงนน ( ดง ) ถงพนปฐพ. บรษททงหมดนน ไดยนพระสรเสยงนน. เมอพระศ�สด�ตรสอย�งนนแลว องกรเทพบตร อนพระศ�สด�ผมพระองคอนอบรม แลวตรสเตอนแลว ไดกร�บทลคำ�นว� :- " ข�พระองคจะตองก�รอะไร ดวยท�นอน ว�งเปล�จ�กทกขไณยบคคล, ยกษ๑ชออนทกะ นนน ถว�ยท�นแลวนดหนอย ยงรงเรองยงกว� ข�พระองค ดจพระจนทรในหมด�ว. " บรรด�บทเหล�นน บทว� ทชช� แกเปน ทตว�๒ ( แปลว�ใหแลว ). เมอองกรเทพบตรกร�บทลอย�งนนแลว พระศ�สด�ตรสกะ
อนทกเทพบตว� " อนทกะ เธอนงข�งขว�ของเร�, ไฉนจงไมตองรนออกไปนงเล� ? อนทกเทพบตรกร�บทลว� " พระเจ�ข�ข�พระองคไดทกขไณยสมบตแลว ดจช�วน�หว�นพชนดหนอยในน�ด " ดงนแลว เมอจะประก�ศทกขไณยบคคล จงกร�บทลว� :- ๑. เทพบตรผอนบคคลพงบช�. ๒. สหล เปน อทตถ. ยโรป เปน ทตถ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 133 " พชแมม�ก อนบคคลหว�นแลวในน�ดอน ผลยอมไมไพบลย ทงไมยงช�วน�ใหยนด ฉนใด, ท�นม�กม�ย อนบคคลตงไวในหมชนผทศล ผลยอมไมไพบลย ทงไมยงท�ยกใหยนด ฉนนน เหมอนกน; พชแมเลกนอย อนบคคลหว�น แลวในน�ด เมอฝนหลงส�ยนำ�ถกตอง๑ ( ต�ม ก�ล ) ผลกยอมยงช�วน�ใหยนดได ฉนใด, เมอสกก�ระแมเลกนอย อนท�ยกทำ�แลวใน เหล�ท�นผมศล ผมคณ คงท ผลกยอมยงท�ยก ใหยนดได ฉนนนเหมอนกน. " [ ท�นทใหในทกขไณยบคคลมผลม�ก ] ถ�มว� " กบรพกรรมของอนทกเทพบตรนน เปนอย�งไร ? " แกว� " ไดยนว� อนทกเทพบตรนน ไดใหถว�ยภกษ�ทพพหนงทเข�นำ�ม�แลวเพอตน แกพระอนรทธเถระผเข�ไปบณฑบ�ตภ�ยในบ�น, บญของเธอนน มผลม�กว�ท�นทองกรเทพบตร ทำ�แถว
เต�ไฟย�วตง ๑๒ โยชน ใหแลวตงหมนป, เพร�ะเหตนน อนทก-เพทบตรจงกร�บทลอย�งนน. " เมออนทกเทพบตรกร�บทลอย�งนนแลว พระศ�สด�ตรสว� " องกระ ก�รเลอกเสยกอนแลวให
๑. สหล ยโรป เปน ธ�ร ปเวจฉนเต. แตเขมร. พม�. เปน ธ�เร ปเวจฉนเต.นแปลต�มสหล ยโรป เพร�ะเหนว�ถก เมอพมพฉบบบ�ลตอไปจะแกอนวตรต�มนน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 134ท�น จงควร. ท�นนนยอมมผลม�กดวยอ�ก�รอย�งน ดจพชทเข�หว�นดในน�ด ฉะนน; แตเธอห�ไดทำ�อย�งนนไม, เหตนน ท�นของเธอจงไมมผลม�ก " เมอจะท�งประก�ศเนอคว�มนใหแจมแจงตรสว� :- " ท�นอนบคคลใหแลวในเขตใด มผลม�ก, บคคลพงเลอกใหท�นในเขตนน; ก�รเลอก ให อนพระสคตทรงสรรเสรญแลว, ท�นท บคคลใหแลวในทกขไณยบคคลทงหล�ย ทม อยในโลกคอหมสตวทยงเปนอยน มผลม�ก เหมอนพชทบคคลหว�นแลวในน�ดฉะนน. " เมอทรงแสดงธรรมใหยงขนไป ไดตรสพระค�ถ�เหล�นว� :- " น�ทงหล�ยมหญ�เปนเครองประทษร�ย หม สตวนมร�คะเปนเครองประทษร�ย, เพร�ะ เหตนนแล ท�นทบคคลใหแลวในท�นทม ร�คะไปปร�ศแลวทงหล�ย จงมผลม�ก. น� ทงหล�ยมหญ�เปนเครองประทษร�ย หมสตวน มโทสะเปนเครองประทษร�ย, เพร�ะเหตนน แล ท�นทบคคลใหแลวในท�นผมโทสะไป
ปร�ศแลวทงหล�ย จงมผลม�ก. น�ทงหล�ย มหญ�เปนเครองประทษร�ย หมสตวนมโมหะ เปนเครองประทษร�ย, เพร�ะเหตนนแล ท�น
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 135 ทบคคลใหแลว ในท�นผมโมหะไปปร�ศแลว ทงหล�ย จงมผลม�ก. น�ทงหล�ยมหญ�เปน เครองประทษร�ย หมสตวนมคว�มอย�กเปน เครองประทษร�ย, เพร�ะเหตนนแล ท�น ทบคคลใหแลว ในท�นผมคว�มอย�กไปปร�ศ แลวทงหล�ย จงมผลม�ก. " ในก�ลจบเทศน� องกรเทพบตรและอนทกเทพบตร ดำ�รงอยแลวในโสด�ปตตผล. ( ธรรมเทศน�ไดมประโยชนแมแกมห�ชนแลว ). [ พระศ�สด�เสดจไปโปรดพระม�รด�ชนด�วดงส ] ลำ�ดบนน พระศ�สด�ประทบนงในท�มกล�งเทวบรษท ทรงปร�รภพระม�รด�เรมตงอภธรรมปฎกว� " กสล� ธมม�, อกสล�ธมม�, อพย�กต� ธมม� " ดงนเปนตน. ทรงแสดงอภธรรมปฎกโดยนยนเรอยไปตลอด ๓ เดอน. กแลทรงแสดงธรรมอย ในเวล�ภกษ�จ�ร ทรงนรมตพระพทธนรมต ดวยทรงอธษฐ�นว� " พทธ-นรมตนจงแสดงธรรมชอเท�น จนกว�เร�จะม� " แลวเสดจไป
ป�หมพ�นต ทรงเคยวไมสฟนชอน�คลด� บวนพระโอษฐทสระอโนด�ดนำ�บณฑบ�ตม�แตอตตรกรทวป ไดประทบนงทำ�ภตกจในโรงกว�งใหญแลว. พระส�รบตรเถระไปทำ�วตรแดพระศ�สด�ในทนน. พระศ�สด�ทรงทำ�ภตกจแลว ตรสแกพระเถระว� " ส�รบตร วนนเร�ภ�ษตธรรมชอเท�น, เธอจงบอกแก ( ภกษ ๕๐๐ ) นสตของ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 136ตน. " ไดทร�บว� กลบตร ๕๐๐ เลอมใสในยมกป�ฏห�รย บวชแลวในสำ�นกของพระเถระ. พระศ�สด�ตรสแลวอย�งนน ทรงหม�ยเอ�ภกษเหล�นน. กแลครนตรสแลว เสดจไปสเทวโลก ทรงแสดงธรรมเอง ตอจ�กทพระพทธนรมตแสดง. แมพระเถระกไปแสดงธรรมแกภกษเหล�นน. ภกษเหล�นน เมอพระศ�สด�เสดจ อยในเทวโลกนนแล ไดเปนผชำ�น�ญในปกรณ ๗ แลว. ไดยนว� ในก�ลแหงพระพทธเจ�ทรงพระน�มว�กสสป ภกษเหล�นนเปนค�งค�วหน หอยอยทเงอมแหงหนง เมอพระเถร ๒รปจงกรมแลวทองอภธรรมอย, ไดฟงถอเอ�นมตในเสยงแลว. ค�วค�วเหล�นนไมรว� " เหล�น ชอว�ขนธ, เหล�น ชอว�ธ�ต " ดวยเหตสกว� ถอเอ�นมตในเสยงเท�นน จตจ�กอตภ�พนนแลว เกดในเทวโลก เสวยทพยสมบตสนพทธนดร ๑ จตจ�กเทวโลกนนแลว
เกดในเรอนตระกลในกรงส�วตถ เกดคว�มเลอมในในยมกป�ฏห�รยบวชในสำ�นกของพระเถระแลว ไดเปนผชำ�น�ญในปกรณ ๗ กอนกว�ภกษทงปวง. แมพระศ�สด� กไดทรงแสดงอภธรรม โดยทำ�นองนนนนแล ตลอด ๓ เดอน. ในก�ลจบเทศน� ธรรม�ภสมย ไดมแกเทวด� ๘ หมนโกฏ.แมพระมห�ม�ย�กตงอยแลวในโสด�ปตตผล. [ พระโมคคลล�นเถระขนไปทลถ�มข�วเสดจ ] บรษท มปรมณฑล ๓๖ โยชน แมนนแล คดว� " แตบดน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 137ไป ในวนท ๗ จกเปนวนมห�ปว�รณ� " แลวเข�ไปห�พระมห�-โมคคลล�นเถระ กล�วว� " ท�นเจ�ข� ควรจะทร�บวนเสดจลงของพระศ�สด�, เพร�ะข�พเจ�ทงหล�ย ไมเหนพระศ�สด�แลว จกไมไป. " ท�นพระมห�โมคคลล�นะ ฟงถอยคำ�นนแลวรบว� " ดละ " แลวดำ�ลงในแผนดนตรงนนเอง อธษฐ�นว� " บรษทจงเหนเร� ผไปถงเชงเข�สเนรแลวขนไปอย " มรปปร�กฏดจด�ยกมพลเหลองทรอยไวในแกวมณเทยว ขนไปแลวโดยท�มกล�งเข�สเนร. แมพวกมนษยกแลเหนท�นว� " ขนไปแลวโยชน ๑ ขนไปแลว ๒โยชน " เปนตน. แมพระเถระ ขนไปถว�ยบงคมพระบ�ทยคลของพระศ�สด� ดจเทนไวดวยเศยรเกล� กร�บทลอย�งนว� " พระเจ�ข� บรษทประสงคจะเฝ�พระองคกอนแลวไป, พระองคจกเสดจลงเมอไร ? " พระศ�สด�. โมคคลล�นะ กส�รบตร พของเธอ อยทไหน.
โมคคลล�นะ. พระเจ�ข� ท�นจำ�พรรษ�อย ในสงกสสนคร. พระศ�สด�. โมคคลล�นะ ในวนท ๗ แตวนน ( ไป ) เร�จกลงทประตเมองสงกส ในวนมห�ปว�รณ�, ผใครจะพบเร�กจงไปทนนเถด; กแลสงกสสนครจ�กกรงส�วตถ มประม�ณ ๓๐ โยชน,ในท�งเท�น กจทจะตองเตรยมเสบยง ยอมไมมแกใคร ๆ, เธอพงบอกแกคนเหล�นนว� ' ท�นทงหล�ย จงเปนผรกษ�อโบสถไปดจไปสวห�รใกลเพอฟงธรรมเถด. '
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 138 [ พระองคทรงเปดโลก ] พระเถระทลว� " ดละ พระเจ�ข� " แลวไดบอกต�มรบสง.พระศ�สด�เสดจจำ�พรรษ�ปว�รณ�แลว ตรสบอกแกท�วสกกะว�" มห�บพตร อ�ตมภ�พจกไปสถนมนษย. " ท�วสกกะทรงนรมตบนได๓ ชนด คอ บนไดทองคำ� บนไดแกวมณ บนไดเงน. เชงบนไดเหล�นนตงอยแลวทประตสงกสสนคร หวบนไดเหล�นน ตงอยแลวทยอดเข�สเนร. ในบนไดเหล�นน บนไดทองไดมในข�งเบองขว� เพอพวกเทวด�, บนไดเงน ไดมในข�งเบองซ�ยเพอมห�พรหมทงหล�ย,บนไดแกวมณไดมในท�มกล�ง เพอพระตถ�คต. พระศ�สด�ประทบยนอยบนยอดเข�สเนร ทรงทำ�ยมกป�ฏห�รยในก�ลทเสดจลงจ�กเทว-โลก ทรงแลดข�งบนแลว, สถ�นทอนพระองคทรงแลดแลวทงหล�ยไดมเนนเปนอนเดยวกนจนถงพรหมโลก; ทรงแลดข�งล�ง,
สถ�นทอนพระองคทรงแลดแลวไดมเนนเปนอนเดยวกนจนถงอเวจ; ทรงแลดทศใหญและทศเฉยงทงหล�ย, จกรว�ลหล�ยแสน ไดมเนนเปนอนเดยวกน; เทวด�เหนพวกมนษย. แมพวกมนษยกเหนพวกเทวด�. พวกเทวด�และมนษยทงหล�ย ต�งเหนกนแลวเฉพ�ะหน�ทเดยว. พระผมพระภ�คทรงเปลงพระฉพพณณรงสไปแลว. มนษยในบรษทซงมปรมณฑล๓๖ โยชนแมคนหนง เมอแลดสรของพระพทธเจ�ในวนนนแลว ชอว�ไมปร�รถน�คว�มเปนพระพทธเจ� มไดมเลย. พวกเทวด�ลงท�งบนไดทอง, พวกมห�พรหมลงท�งบนไดเงน; พระสมม�สม-พทธเจ� เสดจลงท�งบนไดแกวมณ. เทพบตรนกฟอนชอปญจสขะ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 139ถอพณสเหลองดจผลมะตมยนอย ณ ข�งเบองขว� ทำ�บช�ดวยก�รฟอนแดพระศ�สด�ลงม�. ม�ตลสงค�หกเทพบตร ยน ณ ข�งเบองซ�ย ถอของหอมระเบยบและดอกไมอนเปนทพย นมสก�รอยทำ�บช�แลวลงม�. ท�วมห�พรหมกนฉตร, ท�วสย�มถอพดว�ล- วชน. พระศ�สด�เสดจลงพรอมดวยบรว�รน หยดประทบอยทประตสงกสสนคร. แมพระส�รบตรเถระ ม�ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลว เพร�ะพระศ�สด�เสดจลงดวยพทธสรเหนป�นนน อนท�นไมเคยเหนแลว ในก�ลกอนแตน, เพร�ะฉะนน จงประก�ศคว�มยนดของตน ดวยค�ถ�ทงหล�ยเปนตนว� :- " พระศ�สด� ผมถอยคำ�อนไพเร�ะ ทรงเปน อ�จ�รยแหงคณะ๑ เสดจม�จ�กดสตอย�งน เร�ยง ไมเหน หรอไมไดยนตอใคร ๆ ในก�ลกอนแตน " แลวทลว� " พระเจ�ข� วนนเทวด�และมนษยแมทงหมดยอมกระหยม ปร�รถน�ตอพระองค. "
ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะท�นว� " ส�รบตร ชอว�พระพทธเจ�ผประกอบพรอมดวยคณเหนป�นน ยอมเปนทรกของเทวด�และมนษยทงหล�ยโดยแท. " เมอจะทรงแสดงธรรม จงตรสพระค�ถ�นว� :- " พระสมพทธเจ�เหล�ใด เปนปร�ชญ ขวน ขว�ยในฌ�น ยนดแลวในธรรมทเข�ไปสงบ
๑. คณม�คโต ตดบทเปน คณ อ�คโต. อรรถกถ�ว�---คณ�จรยตต�. คณ---
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 140 ดวยส�ม�รถแหงก�รออก, แมเทวด�และมนษย ทงหล�ย กยอมกระหยมตอพระสมพทธเจ� เหล�นนผมสต. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน สองบทว� เย ฌ�นปปสต� คว�มว�ประกอบแลวขวนขว�ยแลว ในฌ�น ๒ อย�งเหล�น คอ ลกขณ-ปนชฌ�น อ�รมมณปนชฌ�น ดวยอนนกอนเข�อนอธษฐ�นอนออกและอนพจ�รณ�. บรรพช� อนผศกษ�ไมพงถอว� " เนกขมมะ "ในคำ�ว� เนกขมมปสเม รต� น, กคำ�ว� " เนกขมมะ " นนพระองคตรส หม�ยเอ� คว�มยนดในนพพ�นอนเปนทเข�ไปสงบกเลส. บทว� เทว�ป คว�มว� เทวด�และมนษยทงหล�ยยอมกระหยมคอปร�รถน�ตอพระสมพทธเหล�นน. บทว� สตมต คว�มว�เทวด�และมนษยทงหล�ย ปร�รถน�คว�มเปนพระพทธว� " น�ชมจรงหนอ แมเร�พงเปนพระพทธ " ดงน ชอว�ยอม
กระหยมตอพระสมพทธเหล�นน ผมพระคณเหนป�นน ผประกอบพรอมแลวดวยสต. ในก�ลจบเทศน� ธรรม�ภสมยไดมแกสตวประม�ณ ๓๐ โกฏ,ภกษ ๕๐๐ ผเปนสทธวห�รรกของพระเถระ ตงอยแลวในพระอรหนต. [ สงกสสนครเปนทเสดจลงจ�กด�วดงส ] ไดยนว� ก�รทำ�ยมกป�ฏห�รยแลวจำ�พรรษ�ในเทวโลก แลว
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 141เสดจลงทประตสงกสสนคร อนพระพทธเจ�ทก ๆ พระองคไมทรงละแลวแล. กสถ�นทพระบ�ทเบองขว�ประดษฐ�น ณ ทเสดจลงนน มน�มว�อจลเจตยสถ�น. พระศ�สด�ประทบยน ณ ทนน ตรสถ�มปญห�ในวสยของปถชนเปนตน. พวกปถชนแกปญห�ไดในวสยของ ตนเท�นน ไมส�ม�รถจะแกปญห�ในวสยของพระโสด�บนได. พระอรยบคคลทงหล�ยมพระโสด�บนเปนตน กเหมอนกน ไมส�ม�รถจะแกปญห�ในวสยของพระอรยบคคลทงหล�ย มพระสกท�ค�มเปนตน. พระมห�ส�วกทเหลอไมส�ม�รถจะแกปญห�ในวสยของพระมห�โมคคลล�นะ. พระมห�โมคคลล�นะ ไมส�ม�รถจะแกปญห�ในวสยของพระส�รบตรเถระได. แมพระส�รบตรเถระ กไมส�ม�รถจะแกปญห�ในวสยของพระพทธเจ�ไดเหมอนกน. พระศ�สด�ทรงแลดทศทงปวง ตงตนแตป�จนทศ. สถ�นททงปวง ไดมเนนเปนอนเดยวกนทเดยว๑. เทวด�และมนษยใน ๘ ทศ และ
เทวด�เบองบนจดพรหมโลก และยกษน�คและสบรรณผอย ณ ภ�คพนเบองตำ�ประคองอญชลกร�บทลว� " พระเจ�ข� ชอว�ผวสชน�ปญห�นมไดมในสม�คมน, ขอพระองคโปรดใครครวญในสม�คมนทเดยว. " [ พระส�รบตรเถระมปญญ�ม�ก ] พระศ�สด� ทรงดำ�รว� " ส�รบตรยอมลำ�บ�ก, ดวยว�เธอไดฟงปญห�ทเร�ถ�มแลวในพทธวสยนว� :- " ดกอนท�นผนรทกข เธอมปญญ�รกษ�ตน
๑. สพพตถ เอกงคนเมว อโหส. นยมแปล สพพตถ เปนสตตมปจจตตะ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 142 อนเร�ถ�มถง คว�มเปนไป ของท�นผมธรรมอน นบพรอมแลวทงหล�ย และพระเสขะทงหล�ย ซงมอยม�กในโลกน จงบอกคว�มเปนไปนน แกเร� " ดงน, เปนผหมดคว�มสงสยในปญห�ว� ' พระศ�สด�ยอมตรสถ�มถงปฏปท�เปนทม� ( มรรคปฏปท� ) ของพระเสขะและอเสขะกะเร� 'ดงนกจรง, ถงอย�งนนกยงหวงอธย�ศยของเร�อยว� ' เร�เมอกล�วปฏปท�น ดวยมขไหน ๆ ในธรรมทงหล�ยมขนธเปนตน จงจกอ�จถอเอ�อธย�ศยของพระศ�สด�ได; ' ส�รบตรนนเมอเร�ไมใหนย จกไมอ�จแกได, เร�จกใหนยแกเธอ " เมอจะทรงแสดงนย ตรสว�" ส�รบตร เธอจงพจ�รณ�เหนคว�มเปนจรงน. " ไดยนว� พระองคไดทรงดำ�รอย�งนว� " ส�รบตรเมอถอเอ�อธย�ศยของเร�แกจกแกดวยส�ม�รถแหงขนธ " ปญห�นนปร�กฏแกพระเถระ
ตงรอยนย พนนย พรอมกบก�รประท�นนย. ท�นตงอยในนยทพระศ�สด�ประท�น แกปญห�นนไดแลว. ไดยนว� คนอนยกพระสมม�สมพทธ-เจ�เสย ชอว�ส�ม�รถเพอจะทนปญญ�ของพระส�รบตรเถระห�มได.นยว� เหตนนแล พระเถระจงยนตรงพระพกตรพระศ�สด� บนลอสหน�ทว� " พระเจ�ข� เมอฝนตกแมตลอดกปปทงสน ข�พระองคกส�ม�รถเพอจะนบ แลวยกขนซงคะแนนว� ' หย�ดทงหล�ยตกในมห�สมทรเท�นหย�ด, ตกบนแผนดนเท�นหย�ด, บนภเข�เท�นหย�ด. " แมพระศ�สด�กตรสกะท�นว� " ส�รบตร เร�กทร�บ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 143คว�มทเธอส�ม�รถจะนบได. " ชอว�ขออปม�เปรยบดวยปญญ�ของท�นนน ยอมไมม. เหตนนแลท�นจงกร�บทลว� :- " ทร�ยในแมนำ�คงค� พงสนไป นำ�ในหวงนำ� ใหญ พงสนไป ดนในแผนดน พงสนไป ก�รแกปญห�ดวยคว�มรของข�พระองค ยอมไม สนไปดวยคะแนน. " มคำ�อธบ�ยไวดงนว� " ข�แตพระองคผเจรญ ผสมบรณดวยคว�มร เปนทพงของโลก กถ�ว� เมอข�พระองคแกปญห�ขอ ๑แลว บคคลพงใสทร�ยเมลดหนง หรอหย�ดนำ�หย�ด ๑ หรอดนรวนกอน ๑ เมอข�พระองคแกปญห�รอย หรอพน หรอแสนขอพงใสคะแนนทงหล�ยมทร�ยเปนตน ทละ ๑ ๆ ณ สวนข�งหนง ในแมนำ�คงค�, คะแนนทงหล�ยมทร�ยเปนตนในแมนำ�คงค�เปนตนพงถงคว�มสนไปเรวกว�; ก�รแกปญห�ของข�พระองค ยอมไม
สนไป. " ภกษแมมปญญ�ม�กอย�งน กยงไมเหนเงอนตนหรอเงอนปล�ยแหงปญห�ทพระศ�สด�ตรสถ�มแลวในพทธวสย ตอตงอยในนยทพระศ�สด�ประท�นแลว จงแกปญห�ได. ภกษทงหล�ยฟงดงนนแลวสนทน�กนว� " แมชนทงหมด อนพระศ�สด�ตรสถ�มปญห�ใด ไมอ�จแกได,พระส�รบตรเถระผเปนธรรมเสน�บด ผเดยวเท�นน แกปญห�นนได. "พระศ�สด�ทรงสดบถอยคำ�นนแลวตรสว� " ส�รบตรแกปญห�ทมห�ชนไมส�ม�รถจะแกได ในบดนเท�นนห�มได; แมในกอน เธอกแกได
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 144แลวเหมอนกน " ดงนแลว ทรงนำ�อดตนท�นม� ตรสช�ดก๑นโดยพสด�รว� :- " คนทม�ประชมกนแลว แมตงพนเปนกำ�หนด คนเหล�นนห�ปญญ�มได พงครำ�ครวญตง ๑๐๐ ป, บรษผใดรชดซงอรรถแหงภ�ษตได บรษผนน ซงเปนผมปญญ�คนเดยวเท�นน ประเสรฐกว� "ดงนแล. เรองยมกป�ฏห�รย จบ .
๑. ข. ช�. เอก. ๒๗/๓๒. ตทฏกถ�. ๒/๒๕๔.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 145 ๓. เรองน�คร�ชชอเอรกปตต * [ ๑๕๐ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� ทรงอ�ศยพระนครพ�ร�ณส ประทบอยทโคนไมซก ๗ ตน ทรงปร�รภพระย�น�คชอเอรกปตต ตรสพระธรรมเทศน�นว� " กจโฉ มนสสปฏล�โภ " เปนตน. [ อ�บตเลกนอยทไมแสดงเสยยอมใหโทษ ] ทร�บว� ในศ�สน�ของพระกสสปสมม�สมพทธเจ�ในก�ลกอน พระย�น�คนนเปนภกษหนม ขนเรอไปในแมนำ�คงค�ยดใบตะไครนำ�กอหนง เมอเรอแมแลนไปโดยเรว, กไมปลอย.ใบตะไครนำ�ข�ดไปแลว. ภกษหนมนนไมแสดงอ�บต ดวยคดเสยว�" นเปนโทษเพยงเลกนอย " แมทำ�สมณธรรมในป�สน ๒ หมนป ในก�ลมรณภ�พ เปนประดจใบตะไครนำ�ผกคอ แมอย�กจะแสดงอ�บต เมอไมเหนภกษอน กเกดคว�มเดอดรอนขนว� " เร�มศลไมบรสทธ " จตจ�กอตภ�พนนแลว บงเกดเปนพระย�น�ค มร�งก�ยประม�ณเท�เรอโกลน. เข�ไดมชอว� " เอรกปตต " นนแล.
ในขณะทเกดแลวนนเอง พระย�น�คนนแลดอตภ�พแลว ไดมคว�มเดอดรอนว� " เร�ทำ�สมณธรรมตลอดก�ลชอมประม�ณเท�น เปนผบงเกดในทมกบเปนอ�ห�ร ในกำ�เนดแหงอเหตกสตว. " ในก�ลตอม� เข�ไดธด�คนหนง แผพงพ�นใหญบนหลงนำ�
* พระมห�สนธ ป. ธ. ๕ ( ปจจบนเปนพระญ�ณวโรดม ) วดบวรนเวศวห�ร แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 146ในท�มกล�งแมนำ�คงค� ว�งธด�ไวบนพงพ�นนน ใหฟอนรำ�ขบรองแลว [ พระย�น�คออกอบ�ยเพอทร�บก�รอบตแหงพระพทธเจ� ] ทร�บว� เข�ไดมคว�มคดอย�งนว� " เมอพระพทธเจ�บงเกดขน เร�จกไดยนคว�มทพระพทธเจ�นนบงเกดขน ดวยอบ�ยนแนละ;ผใดนำ�เพลงขบแกเพลงขบของเร�ได, เร�จกใหธด�กบดวยน�คพภพ อนใหญแกผนน. " ว�งธด�นนไวบนพงพ�น ในวนอโบสถทกกงเดอน. ธด�นนยนฟอนอยบนพงพ�นนน ขบเพลงขบนว� :- " ผเปนใหญอย�งไรเล� ชอว�พระร�ช� ? อย�งไร เล� พระร�ช�ชอว�มธลบนพระเศยร ? อย�งไร เล� ชอว�ปร�ศจ�กธล, อย�งไร ท�น จงเรยกว� ' คนพ�ล. " ช�วชมพทวปทงสน พ�กนม�ดวยหวงว� " เร�จกรบเอ�น�งน�คม�ณวก� " แลวทำ�เพลงขบแก ขบไปโดยกำ�ลงปญญ�ของตน ๆ. น�งยอมห�มเพลงขบตอบนน. เมอน�งยนอยบน
พงพ�นทกกงเดอน ขบเพลงอยอย�งนเท�นน พทธนดรหนงลวงไปแลว. [ พระศ�สด�ทรงผกเพลงขบแก ] ครงนนพระศ�สนด�ทรงอบตขนแลวในโลก วนหนงเวล�ใกลรง ทรงตรวจดโลก ทำ�เอรกปตตน�คร�ชใหเปนตน ทรงเหนม�ณพชออตตระ ผเข�ไปภ�ยในข�ยคอพระซ�ณของพระองคทรงใครครวญดว� " จกมเหตอะไร ? " ไดทรงเหนแลวว� " วนน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 147เปนวนทเอรกปตตน�คร�ชทำ�ธด�ไวบนพงพ�นแลวใหฟอน, อตตร-ม�ณพนเรยนเอ�เพลงขบแกทเร�ใหแลวจกเปนโสด�บน เรยนเอ�เพลงขบนนไปสสำ�นกของน�คร�ช, น�คร�ชนนฟงเพลงขบแกนนแลว ทร�บว� ' พระพทธเจ�ทรงอบตขนแลว ' จกม�สสำ�นกของ เร�, เมอน�คร�ชนนม�แลว, เร�จกกล�วค�ถ�ในสม�คมอนใหญ,ในก�ลจบค�ถ� สตวประม�ณ ๘ หมน ๔ พน จกตรสรธรรม. " พระศ�สด�เสดจไปในทนนแลว, ประทบนง ณ โคนตนซกตนหนง บรรด�ตนซก ๗ ตนทมอยในทไมไกลแตเมองพ�ร�ณส. ช�วชมพทวปพ�เอ�เพลงขบแกเพลงขบไประชมกนแลว. พระศส�ด�ทรงทอดพระเนตรเหนอตตรม�ณพกำ�ลงไปในทไมไกล จงตรสว�" อตตระ. " อตตระ. อะไร ? พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เธอจงม�นกอน.
ทนนพระศ�สด�ตรสกะอตตรม�ณพนน ผม�ถว�ยบงคมนงลง.แลวตรสถ�มว� " เธอจะไปไหน ? " อตตรม�ณพ. จะไปยงททธด�ของเอรกปตตน�คร�ช ขบเพลง. พระศ�สด�. กเธอรเพลงขบแกเพลงขบหรอ ? อตตรม�ณพ. ข�พระองคทร�บ พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เธอจงกล�วเพลงนนดกอน. ทนน พระศ�สด� ตรสกะเข�ผกล�วต�มธรรมด�คว�มรของตนเท�นนว� " แนะอตตระ นนไมใชเพลงขบแก, เร�จกใหเพลง
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 148ขบแกแกเธอ, เธอตองเรยนเพลงขบแกนนใหได. " อตตรม�ณพ. ดละ พระเจ�ข�. [ อตตรม�ณพเรยนเพลงแกจ�กพระศ�สด� ] ทนน พระศ�สด�ตรสกะเข�ว� " อตตระ ในก�ลทน�งน�ค-ม�ณวก�ขบเพลง เธอพงขบเพลงแกนว� :- " ผเปนใหญในทว�รหก ชอว�เปนพระร�ช�, พระร�ช�ผกำ�หนดอย ชอว�มธลบนพระเศยร, ผไมกำ�หนดอย ชอว�ปร�ศจ�กธล, ผกำ�หนดอย ท�นเรยกว� ' คนพ�ล. " กเพลงขบของน�งน�คม�ณวก� มอธบ�ยว� :- บ�ทค�ถ�ว� กส อธปต ร�ช� คว�มว� ผเปนใหญอย�งไรเล� จงชอว�พระร�ช� ? บ�ทค�ถ�ว� กส ร�ช� รชสสโร คว�มว� อย�งไรพระร�ช� ยอมเปนผชอว� มธลบนพระเศยร ? บทว� กถ ส คว�มว� อย�งไรกนเอย พระร�ช�นนเปนผชอว�ปร�ศจ�กธล ? สวนเพลงขบแก มอธบ�ยว� :- บ�ทค�ถ�ว� ฉทว�ร�ธปต ร�ช� คว�มว� ผใดเปน
ผใหญแหงทว�ร ๖ อนอ�รมณทง ๖ มรปเปนตน ครอบงำ�ไมได แมในทว�รหนง, ผนชอว�เปนพระร�ช�.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 149 บ�ทค�ถ�ว� ร�ชม�โน รชสสโร คว�มว� กพระร�ช�ใดกำ�หนดอยในอ�รมณเหล�นน, พระร�ช�ผกำ�หนดอยนน ชอว�มธลบนพระเศยร. บทว� อรช คว�มว� สวนพระร�ช�ผไมกำ�หนดอย ชอว�เปนผปร�ศจ�กธล. บทว� รช คว�มว� พระร�ช�ผกำ�หนดอย ท�นเรยกว�" เปนพ�ล. " พระศ�สด� ครนประท�นเพลงขบแก แกอตตรม�ณพนนอย�งนแลว ตรสว� " อตตระ เมอเธอขบเพลงขบน ( น�ง ) จกขบเพลงขบแกเพลงขบของเธอนว� :- ' คนพ�ลอนอะไรเอย ยอมพดไป, บณฑต ยอมบรรเท�อย�งไร, อย�งไร จงเปนผมคว�ม เกษมจ�กโยคะ, ท�นผอนเร�ถ�มแลว โปรด บอกขอนนแกเร� ' ทนน ท�นพงขบเพลงขบแกนแกน�งว� :- ' คนพ�ลอนหวงนำ� ( คอก�มโอฆะเปนตน )
ยอมพดไป, บณฑตยอมบรรเท� ( โอฆะนน ) เสยดวยคว�มเพยร, บณฑตผไมประกอบดวยโยคะทงปวง ท�นเรยกว� ' ผมคว�มเกษมจ�กโยคะ ' เพลงขบแกนน มเรอคว�มว� :- " คนพ�ลอนโอฆะ ( กเลสดจหวงนำ� ) ๔ อย�ง มโอฆะ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 150คอก�มเปนตน ยอมพดไป, บณฑตยอมบรรเท�โอฆะนน ดวยคว�มเพยร กล�วคอ สมมปปธ�น ( คว�มเพยรอนตงไวชอบ ),บณฑตนนไมประกอบดวยโยคะทงปวง มโยคะคอก�มเปนตน ท�นเรยก ชอว� ' ผมคว�มเกษมจ�กโยคะ. ' อตตรม�ณพ เมอกำ�ลงเรยนเพลงขบแกนเทยว ดำ�รงอยในโสด�ปตตผล. เข�เปนโสด�บน เรยนเอ�ค�ถ�นนไปแลว กล�วว�" ผเจรญ ฉนนำ�เพลงขบแกเพลงขบม�แลว, พวกท�นจงใหโอก�สแกฉน " ไดคกเข�ไปในท�มกล�งมห�ชนทยนยดเยยดกนอยแลว.น�งน�คม�ณวก� ยนฟอนอยบนพงพ�นของบด� พล�งขบเพลงขบว� " ผเปนใหญ อย�งไรเล� ชอว�เปนพระร�ช� ? " เปนตน. อตตรม�ณพ ขบเพลงแกว� " ผเปนใหญในทว�ร ๖ ชอว�เปนพระร�ช� " เปนอ�ท. น�งน�คม�ณวก� ขบเพลงโตแกอตตรม�ณพนนอว�. " คนพ�ล อนอะไรเอย ยอมพดไป ? " เปนตน.
ทนน อตตรม�ณพเมอจะขบเพลงแกแกน�ง จงกล�วค�ถ�นว� :- " คนพ�ลอนหวงนำ�ยอมพดไป " ดงนเปนตน. [ น�คร�ชทร�บว�พระพทธเจ�อบตแลว ] น�คร�ชฟงค�ถ�นนแลว ทร�บคว�มทพระพทธเจ�บงเกดขน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 151ดใจว� " เร�ไมเคยฟงชอบทเหนป�นน ตลอดพทธนดรหนง, " ผเจรญ พระพทธเจ� บงเกดขนในโลกแลวหนอ " จงเอ�ห�งฟ�ดนำ�. คลนใหญเกดแลว. ฝงทงสองพงลงแลว. พวกมนษยในทประม�ณอสภะหนง แตฝงข�งนและฝงข�งโนน จมลงไปในนำ�.น�คร�ชนน ยกมห�ชนมประม�ณเท�นนว�งไวบนพงพ�น แลวตง ไวบนบก. น�คร�ชนนเข�ไปห�อตตรม�ณพ แลวถ�มว� " แนะน�ยพระศ�สด�ประทบอยทไหน ? " อตตระ. ประทบนงทโคนไมตนหนง มห�ร�ช. น�คร�ชนนกล�วว� " ม�เถดน�ย พวกเร�จะพ�กนไป "แลวไดไปกบอตตรม�ณพ. ฝ�ยมห�ชนกไดไปกบเข�เหมอนกน.น�คร�ชไปถง เข�ไปสระหว�งพระรศมมพรรณะ ๖ ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลวไดยนรองไหอย. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะน�คร�ชนนว� " นอะไรกน ? มห�บพตร. " น�คร�ช. พระเจ�ข� ข�พระองคเปนส�วกของ
พระพทธเจ� ผเชนกบดวยพระองค ไดทำ�สมณธรรมสน ๒ หมนป, แมมณธรรมนนกไมอ�จเพอจะชวยข�พระองคได, ข�พระองคอ�ศยเหตสกว�ใหใบตะไครนำ�ข�ดไปมประม�ณเลกนอย ถอปฏสนธในอเหตกสตวเกดในททตองเลอยไปดวยอก, ยอมไมไดคว�มเปนมนษยเลย, ไมไดฟงพระธรรม, ไมไดเหนพระพทธเจ� ผเชนกบดวยพระองคตลอดพทธนดรหนง. พระศ�สด� ทรงสดบถอยคำ�ของน�คร�ชนนแลว ตรสว�
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 152" มห�บพตร ชอว�คว�มเปนมนษย ห�ไดย�กนก, ก�รฟงพระสทธรรม กอย�งนน, ก�ลอบตขนแหงพระพทธเจ� กห�ไดย�กเหมอนกน; เพร�ะว�ทง ๓ อย�งน บคคลยอมไดโดยลำ�บ�กย�กเยน " เมอจะทรงแสดงธรรม ตรสพระค�ถ�นว� :- " คว�มไดอตภ�พเปนมนษย เปนก�รย�ก, ชวตของสตวทงหล�ย เปนอยย�ก, ก�รฟง พระสทธรรม เปนของย�ก, ก�รทอบตขน แหงพระพทธเจ�ทงหล�ยเปนก�รย�ก. " [ แกอรรถ ] เนอคว�มแหงพระค�ถ�นน พงทร�บดงนว� " กขนชอว�คว�มไดอตภ�พเปนมนษย ชอว�เปนก�รย�ก คอห�ไดย�กเพร�ะคว�มเปนมนษย บคคลตองไดดวยคว�มพย�ย�มม�ก ดวยกศลม�ก, ถงชวตของสตวทงหล�ย กชอว�เปนอยย�ก เพร�ะทำ�กรรมมกสกรรมเปนตนเนอง ๆ แลวสบตอคว�มเปนไปแหงชวตบ�งเพร�ะชวตเปนของนอยบ�ง, แมก�รฟงพระสทธรรม กเปนก�ร
ย�ก เพร�ะค�ทบคคลผแสดงธรรมห�ไดย�ก ในกปแมมใชนอย,อนง ถงก�ลทอบตขนแหงพระพทธเจ�ทงหล�ย กเปนก�รย�กเหมอนกน คอไดย�กยงนก เพร�ะอภนห�รสำ�เรจดวยคว�มพย�ย�มม�ก และเพร�ะก�ลทอบตขนแหงท�นผมอภนห�รอนสำ�เรจแลวเปนก�รไดโดยย�ก ดวยพนแหงโกฏกป แมมใชนอย.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 153 [ น�คร�ชไมบรรลโสด�บน ] ในก�ลจบเทศน� เหล�สตว ๘ หมน ๔ พน ไดตรสร ธรรมแลว. ฝ�ยน�คร�ชพงไดโสด�ปตตผลในวนนน ( กจรง ). แตกไมไดเพร�ะค�ทตนเปนสตวเดรจฉ�น. น�คร�ชนนถงภ�วะคอคว�มไมลำ�บ�กในฐ�นะทง ๕ กล�วคอก�รถอปฏสนธ ก�รลอกคร�บ ก�รว�งใจ แลวก�วลงสคว�มหลบ ก�รเสพเมถนกบดวยน�งน�คผมช�ตเสมอกน และจต ทพวกน�คถอเอ�สรระแหงน�คนนแหละ แลวลำ�บ�กอย ยอมไดเพอเทยวไปดวยรปแหงม�ณพนนแล ดงนแล. เรองน�คร�ชชอเอรกปตต จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 154 ๔. เรองปญห�ของพระอ�นนทเถระ * [ ๑๕๑ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภปญห�ของพระอ�นนทเถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " สพพป�ปสสอกรณ " เปนตน. [ ก�ลแหงพระพทธเจ�ต�งกนแตคำ�สอนเหมอนกน ] ไดยนว� พระเถระนงในทพกกล�งวน คดว� " พระศ�สด�ตรสบอกเหตแหงพระพทธเจ� ๗ พระองคทกอย�ง คอ ' พระชนนและพระชนก ก�รกำ�หนดพระชนม�ย ไมเปนทตรสร ส�วกสนนบ�ตอครส�วก อปฏฐ�ก, " แตอโบสถมไดตรสบอกไว; อโบสถแหงพระพทธเจ�แมเหล�นน เหมอนอย�งน หรอเปนอย�งอน. " ท�นจงเข�ไปเฝ�พระศ�สด� แลวทลถ�มเนอคว�มนน. กเพร�ะคว�มแตกต�งแหงก�ลแหงพระพทธเจ�เหล�นนเท�นน ไดมแลว, คว�ม
แตกต�งแหงค�ถ�ไมม; ดวยว� พระสมม�สมพทธเจ� พระน�มว�วปสส ไดทรงกระทำ�อโบสถในทก ๆ ๗ ป, เพร�ะพระโอว�ททพระองคประท�นแลวในวนหนงเท�นน พอไปได ๗ ป, พระสมม�-สมพทธเจ� พระน�มว�สขและเวสสภ ทรงกระทำ�อโบสถในทก ๆ ๖ป, ( เพร�ะพระโอว�ททพระสมม�สมพทธเจ�ทง ๒ พระองคนน ทรงประท�นในวนหนงเท�นน พอไปได ๖ ป ); พระสมม�สมพทธเจ�พระน�มว�กกสนธะ และ โกน�คมนะ ไดทรงกระทำ�อโบสถทก ๆ ป,
* พระมห�ฉ�ย ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวห�ร แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 155( เพร�ะพระโอว�ททพระสมม�สมพทธเจ� ๒ พระองคนน ทรงประ-ท�นในวนหนงเท�นน พอไปไดปหนง ๆ ); พระกสสปทสพล ไดทรงกระทำ�อโบสถทก ๆ ๖ เดอน, เพร�ะพระโอว�ททพระองคทรงประ-ท�นในวนหนงเท�นน พอไปได ๖ เดอน; ฉะนน พระศ�สด� จงตรสคว�มแตกต�งกนแหงก�ลนของพระพทธเจ�เหล�นนแลว ตรส ว� " สวนโอว�ทค�ถ�ของพระพทธเจ�เหล�นน เปนอย�งนนแหละ "ดงนแลว เมอจะทรงกระทำ�อโบสถแหงพระพทธเจ�ทก ๆ พระองคซงเปนอนเดยวกนทงนนใหแจมแจง จงไดตรสพระค�ถ�เหล�นว� :- " คว�มไมทำ�บ�ปทงสน คว�มยงกศลใหถง พรอม คว�มทำ�จตของตนใหผองใส นเปน คำ�สอนของพระพทธเจ�ทงหล�ย. คว�มอดทน คอคว�มอดกลน เปนธรรมเผ�บ�ปอย�งยง, ท�นผรทงหล�ย ยอมกล�วพระนพพ�นว�เปน เยยม, ผทำ�ร�ยผอน ไมชอว�บรรพชต, ผ
เบยดเบยนผอนอย ไมชอว�เปนสมณะ. คว�ม ไมกล�วร�ย ๑ คว�มไมทำ�ร�ย ๑ คว�มสำ�รวม ในพระป�ฏโมกข ๑ คว�มเปนผรประม�ณ ใน ภตต�ห�ร ๑ ทนอนทนงอนสงด ๑ คว�ม ประกอบโดยเออเฟ อในอธจต ๑ นเปนคำ� สอนของพระพทธเจ�ทงหล�ย. "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 156 [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� สพพป�ปสส ไดแก อกศลธรรมทกชนด, ก�รยงกศลใหเกดขน ตงแตออกบวชจนถงพระอรหตต-มรรค และก�รยงกศลทตนใหเกดขนแลวใหเจรญ ชอว� อปสมปท�, ก�รยงจตของตนใหผองใสจ�กนวรณทง ๕ ชอว� สจตตปรโยทปน. บ�ทพระค�ถ�ว� เอต พทธ�นส�สน อรรถว� นเปนว�จ�เครองพรำ�สอนของพระพทธเจ�ทก ๆ พระองค. บทว� ขนต คว�มว� ขนชอว�คว�มอดทน กล�วคอ คว�มอดกลน, น เปนตบะอย�งยอดยง คออย�งสงสด ในพระศ�สน�น. บ�ทพระค�ถ�ว� นพพ�น ปรม วทนต พทธ� คว�มว�พทธบคคลทง ๓ จำ�พวกน คอ พระพทธะจำ�พวก ๑ พระปจเจก-พทธะจำ�พวก ๑ พระอนพทธะจำ�พวก ๑ ยอมกล�วพระนพพ�นว�
" เปนธรรมช�ตอนสงสด. " บทว� น ห ปพพชโต คว�มว� บคคลผทล�งผล�ญบบคนสตวอนอย ดวยเครองประห�รต�ง ๆ มฝ�มอเปนตน ชอว�ผทำ�ร�ยผอน ไมชอว�เปนบรรพชต. บทว� สมโณ คว�มว� บคคลผยงเบยดเบยนสตวอนอย โดยนยทกล�วแลวนนแหละ ไมชอว�เปนสมณะดวยเหมอนกน. ก�รไมตเตยนเอง และก�รไมยงผอนใหตเตยนชอว� อนปว�โท. ก�รไมทำ�ร�ยเอง และก�รไมใชผอนใหทำ�ร�ยชอว� อนปฆ�โต. บทว� ป�ฏโมกเข ไดแก ศลทเปนประธ�น. ก�รปด ชอว�
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 157สวโร. คว�มเปนผรจกพอด คอคว�มรจกประม�ณ ชอว�มตตต� บทว� ปนต ไดแก เงยบ. บทว� อธจตเต คว�มว�ในจตอนยง กล�วคอ จตทสหรคตดวยสม�บต ๘. ก�รกระทำ� คว�มเพยร ชอว� อ�โยโค. บทว� เอต คว�มว� นเปนคำ�สอนของพระพทธเจ�ทก ๆ พระองค. กในพระค�ถ�น พระผมพระภ�คตรสศลอนเปนไปท�งว�จ� ดวยอนปว�ท, ตรสศลอนเปนไปท�งก�ยดวยอนปฆ�ต. ตรสป�ฏโมกขสลกบอนทรยสงวรสล ดวยคำ�นว�ป�ฏโมกเข จ สวโร. ตรสอ�ชวป�รสทธสลและปจจยสนนสตสลดวยมตตญต� , ตรสเสน�สนะอนสปป�ยะ ดวยปนตเสน�สนะ,ตรสสม�บต ๘ ดวยอธจต. ดวยประก�รน สกข�แมทง ๓ ยอมเปนอนพระองคตรสแลวดวยพระค�ถ�นทเดยว ฉะนแล. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ฉะนแล. เรองปญห�ของพระอ�นนทเถระ จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 158 ๕. เรองภกษผไมยนด * [ ๑๕๒ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภภกษผไมยนด ( ในพรหมจรรย ) รปหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว�" น กห�ปณวสเสน " เปนตน. [ ภกษหนมกระสนอย�กสก ] ไดยนว� ภกษนนบรรพช�แลวในศ�สน� ไดอปสมบทแลวอนพระอปชฌ�ยสงไป ดวยคำ�ว� " เธอจงไปทชอโนนแลว เรยนอทเทส " ไดไปในทนนแลว. ครงนนโรคเกดขนแกบด�ของท�น.เข�เปนผใครจะไดเหนบตร ( แต ) ไมไดใคร ๆ ทส�ม�รถจะเรยกบตรนนม�ได จงบนเพออย เพร�ะคว�มโศกถงบตรนนแลเปนผมคว�มต�ยอนใกลเข�ม�แลว จงสงนองช�ยว� ไ เจ�พงทำ�ทรพยนใหเปนค�บ�ตรและจวรแกบตรของเร� " แลวใหทรพย ๑๐๐กห�ปณะไวในมอของนองช�ย ไดทำ�ก�ละแลว.
ในก�ลทภกษหนมม�แลว นองช�ยนน จงหมอบลงแทบเท�รองไหกลงเกลอกไปม� พล�งกล�วว� " ท�นผเจรญ บด�ของท�นทงหล�ย บนถงอยเทยว ทำ�ก�ละแลว, กบด�นนไดมอบกห�ปณะไว ๑๐๐ ในมอของผม, ผมจกทำ�อะไร ? ดวยทรพยนน. "ภกษหนมจงห�มว� " เร�ไมมคว�มตองก�รดวยกห�ปณะ " ในก�ลตอม�จงคดว� " ประโยชนอะไรของเร� ดวยก�รเทยวไปบณฑบ�ต
* พระมห�สนธ ป. ธ. ๕ ( บดนเปนพระญ�ณวโรดม ) วดบวรนเวศวห�ร แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 159ในตระกลอนเลยงชพ, เร�อ�จเพอจะอ�ศยกห�ปณะ ๑๐๐ นนเลยงชพได, เร�จกสกละ. " เธอถกคว�มไมยนดบบคนแลว จงสละก�รส�ธย�ยและพระกมมฏฐ�น ไดเปนเหมอนผมโรคผอมเหลอง. ครงนน ภกษหนมและส�มเณร ถ�มเธอว� " นอะไรกน ? "เมอเธอตอบว� " ผมเปนผกระสน " จงพ�กนเรยนแกอ�จ�รยและอปชฌ�ย. ทนน อ�จ�รยและอปชฌ�ยเหล�นน จงนำ�เธอไปยงสำ�นกของพระศ�สด� แสดงแดพระศ�สด�แลว. พระศ�สด� ตรสถ�มว� " ภกษ ไดยนว� เธอกระสนจรงหรอ ? " เมอเธอกร�บทลรบว� " อย�งนน พระเจ�ข� " ตรสว�" เพร�ะเหตไร ? เธอจงไดทำ�อย�งนน, กอะไร ๆ ทเปนปจจยแหงก�รเลยงชพของเธอมอยหรอ ? " ภกษ. ม พระเจ�ข�. พระศ�สด�. อะไร ? ของเธอมอย. ภกษ. กห�ปณะ ๑๐๐ พระเจ�ข�.
พระศ�สด�. ถ�กระนน เธอจงนำ�กอนกรวดม� แมเพยงเลกนอยกอน, เธอลองนบดกจกรไดว� ' เธออ�จเลยงชวตไดดวยกห�ปณะจำ�นวนเท�นนหรอ, หรอไมอ�จเลยงชวตได. ' ภกษหนมนน จงนำ�กอนกรวดม�. [ คว�มอย�กใหเตมไดย�ก ] ทนน พระศ�สด� จงตรสกะเธอว� " เธอจงตงไว ๕๐ เพอ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 160ประโยชนแกเครองบรโภคกอน. ตงไว ๒๔ เพอประโยชนแกโค ๒ตว, ตงไวชอมประม�ณเท�น เพอประโยชนแกพช, เพอประโยชนแกแอกและไถ, เพอประโยชนแกจอบ, เพอประโยชนแกพร�และ ขว�น. " เมอเธอนบอยดวยอ�ก�รอย�งน กห�ปณะ ๑๐๐ นน ยอมไมเพยงพอ. ครงนน พระศ�สด�จงตรสกะเธอว� " ภกษ กห�ปณะของเธอมนอยนก, เธออ�ศยกห�ปณะเหล�นน จกใหคว�มทะย�นอย�กเตมขนไดอย�งไร ? ไดยนว� ในอดตก�ล บณฑตทงหล�ยครองจกรพรรดร�ชสมบต ส�ม�รถจะยงฝนคอรตนะ ๗ ประก�รใหตกลงม�เพยงสะเอวในทประม�ณ ๑๒ โยชน ดวยอ�ก�รสกว�ปรบมอ, แมครองร�ชสมบตในเทวโลก ตลอดก�ลทท�วสกกะ ๓๖ พระองคจตไป ในเวล�ต�ย ( ก ) ไมยงคว�มอย�กใหเตมไดเลย ไดทำ�ก�ละ
แลว " อนภกษนนทลวงวอนแลว ทรงนำ�อดตนท�นม� ยงมนธ�ต-ร�ชช�ดก๑ใหพสด�รแลว ในลำ�ดบแหงพระค�ถ�นว� :- " พระจนทรและพระอ�ทตย ( ยอมหมนเวยนไป ) สองทศใหสว�งไสวอยกำ�หนดเพยงใด, สตว ทงหล�ยผอ�ศยแผนดนทงหมดเทยว ยอมเปน ท�สของพระเจ�มนธ�ตร�ชกำ�หนดเพยงนน. "ไดทรงภ�ษต ๒ พระค�ถ�นว� :- " คว�มอมในก�มทงหล�ย ยอมไมมเพร�ะฝน คอกห�ปณะ, ก�มทงหล�ย มรสอรอยนอย ม
๑. ข. ช�. ๒๗/๒๐๐. ตทฏกถ�. ๒/๔๗.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 161 ทกขม�ก บณฑตรแจงดงนแลว ท�นยอมไมถง คว�มยนดในก�มทงหล�ยแมทเปนทพย, พระ ส�วกของพระสมม�สมพทธเจ� ยอมเปนผยนด ในคว�มสนไปแหงตณห�. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� กห�ปณวสเสน คว�มว� บณฑตนนปรบมอแลว ยงฝนคอรตนะ ๗ ประก�รใหตกลงได, ฝนคอรตนะ ๗ประก�รนน ตรสใหชอว� กห�ปณวสส ในพระค�ถ�น, กขนชอว�คว�มอมในวตถก�มและกเลสก�ม ยอมไมมแมเพร�ะฝนคอรตนะทง ๗ประก�รนน; คว�มทะย�นอย�กนน เตมไดย�กดวยอ�ก�รอย�งน. บทว� อปปสส�ท� คอ ชอว�มสขนดหนอย เพร�ะค�ทก�มมอปม�เหมอนคว�มฝนเปนตน. บทว� ทกข� คอ ชอว�มทกขม�กแท ดวยส�ม�รถแหงทกขอนม�ในทกขกขนธสตร๑เปนตน. บทว� อต ว�ย คอ รก�มทงหล�ยเหล�นน ดวย
อ�ก�รอย�งน. บทว� อป สทพเพส คว�มว� กถ�ใคร ๆ พงเชอเชญดวยก�มอนเข�ไปสำ�เรจแกเทวด�ทงหล�ย. ถงอย�งนนท�นยอมไมประสบคว�มยนดในก�มเหล�นนเลย เหมอนท�นพระสมทธ ทถกเทวด�เชอเชญฉะนน.
๑. ม. ม. มห�ทกขกขนธสตนต. ๑๒/๑๖๖. จฬทกขกขนธสตต ๑๒/๑๗๙.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 162 บทว� ตณหกขยรโต คว�มว� เปนผยนดยง ในพระอรหนตและในพระนพพ�น คอปร�รถน�พระอรหนตและพระนพพ�นอย. ภกษโยค�วจร ผเกดในทสดแหงก�รฟงธรรม ทพระสมม�สมพทธเจ�ทรงแสดงแลว ชอว�พระส�วกของพระสมม�-สมพทธเจ�. ในก�ลจบเทศน� ภกษนน ดำ�รงอยในโสด�ปตตผล. เทศน�ไดมประโยชนแมแกบรษททประชมกนแลว ดงนแล. เรองภกษผไมยนด จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 163 ๖. เรองปโรหตชออคคทต * [ ๑๕๓ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� ( เมอประทบอยในพระเชตวน ) ประทบนงบนกองทร�ย ทรงปร�รภปโรหตของพรเจ�โกศล ชออคคทต ตรส พระธรรมเทศน�นว� " พห เว สรณ ยนต " เปนตน. [ อคคทตไดเปนปโรหตถง ๒ รชก�ล ] ดงไดสดบม� อคคทตนน ไดเปนปโรหตของพระเจ�มห�-โกศล. ครนเมอพระร�ชบด�สวรรคตแลว พระร�ช�ทรงพระน�มว� ปเสนทโกศล ทรงดำ�รว� " ผนเปนปโรหตแหงพระชนกของเร� " จงตงเข�ไวในตำ�แหนงนนนนแล ดวยคว�มเค�รพ ในเวล�เข�ม�สทบำ�รงของพระองค ทรงทำ�ก�รเสดจลกรบ, รบสงใหพระร�ชท�นอ�สนะเสมอกน ดวยพระดำ�รสว� " อ�จ�รย เชญนงบนอ�สนะน. " [ อคคทตออกบวชนอกพระพทธศ�สน� ] อคคทต นน คดว� " พระร�ช�นทรงทำ�คว�มเค�รพ
ในเร�อย�งเหลอเกน, แตเร�กไมอ�จเอ�ใจของพระร�ช�ทงหล�ยไดตลอดก�ลเปนนตยเทยว; อนง พระร�ช�กเย�ววย ยงหนมนอย, ชอว�คว�มเปนพระร�ช�กบดวยคนผมวยเสมอกนนนแล เปนเหตใหเกดสข; สวนเร�เปนคนแก, เร�ควรบวช. " เข�กร�บทลใหพระร�ช�
* พระมห�อ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวห�ร แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 164พระร�ชท�นพระบรมร�ช�นญ�ตก�รบรรพช�แลว ใหคนตกลองเทยวไปในพระนครแลว สละทรพยของตนทงหมดในมขคอท�นโดย๗ วนแลว บวชเปนนกบวชภ�ยนอก. บรษหมนหนงอ�ศยอคคทตนน บวชต�มแลว. อคคทตนน พรอมดวยนกบวชเหล�นน สำ�เรจ ก�รอยในระหว�งแควนองคะ แควนมคธ และแควนกร ( ตอกน )ใหโอว�ทนว� " พอทงหล�ย บรรด�เธอทงหล�ย ผใดมก�มวตกเปนตน เกดขน, ผนนจงขนหมอทร�บหมอหนง ๆ จ�กแมนำ� ( ม� )เกลยลง ณ ทน. " พวกนกบวชเหล�นน รบว� " ดละ " ในเวล�ก�มวตกเปนตนเกดขนแลว กทำ�อย�งนน. โดยสมยอนอก ไดมกองทร�บใหญแลว. น�คร�ช ชออหฉตตะ หวงแหนกองทร�ยใหญนน. ช�วองคะ มคธะ และช�วแควนกร นำ�เครองสกก�ระเปนอนม�ก
ไป ถว�ยท�นแกพวกนกบวชเหล�นนทก ๆ เดอน. [ อคคทตสอนประช�ชนใหถงสรณะ ] ครงนน อคคทต ไดใหโอว�ทแกชนเหล�นน ดงนว� " พวกท�นจงถอภเข�เปนสรณะ, จงถงป�เปนสรณะ, จงถงอ�ร�มเปนสรณะ, จงถงตนไมเปนสรณะ; พวกท�นจกพนจ�กทกขทงสนไดดวยอ�ก�รอย�งน " กล�วสอนแมซงอนเตว�สกของตน ดวยโอว�ทนเหมอนกน. [ พระมห�โมคคลล�นะไปทรม�นอคคทต ] ฝ�ยพระโพธสตว เสดจออกมห�ภเนษกรมณ ทรงบรรล
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 165สมม�สมโพธแลว ในสมยนน ทรงอ�ศยกรงส�วตถ ประทบอยในพระเชตวน ในเวล�จวนรง ทรงตรวจดสตวโลก ทรงเหนอคคทตพร�หมณพรอมดวยเหล�อนเตว�สก ผเข�ไปภ�ยในข�ยคอพระญ�ณของพระองคแลว ทรงทร�บว� " ชนเหล�นแมทงหมดเปนผถงพรอมดวยอปนสยแหงพระอรหนต " ในตอนเยน ตรสกะพระ มห�โมคคลล�เถระว� " โมคคลล�น เธอเหนอคคทตพร�หมณผยงมห�ชนใหแลนไปโดยท�งไมใชท�น ไหม ? เธอจงไป, ใหโอว�ทแกมห�ชนเหล�นน. " พระเถระ. ข�แตพระองคผเจรญ ชนเหล�นนเปนอนม�กข�พระองคผเดยวพงขมขไมได, ถ�แมพระองคจกเสดจม�ไซร, ชนเหล�นนจกเปนอนพงขมขได. พระศ�สด�. โมคคลล�นะ แมเร�กจกม�, เธอจงลวงหน�ไปกอน. พระเถระ. กำ�ลงเดนไปเทยว พล�งคดว� " ชนเหล�
นน ทงมกำ�ลง ทงมม�ก, ถ�เร�จกพดอะไร ? ในทประชมของชนทงปวงไซร; ชนแมทงหมด พงลกขน โดยคว�มเปนพวก ๆ กน " ยงฝนมเมดหย�บใหตกลงแลว ดวยอ�นภ�พของตน. ชนเหล�นน เมอฝนมเมดหย�บตกอย, ต�งกลกขนแลว ๆ เข�ไปยงบรรณศ�ล�ของตน ๆ. พระเถระยนอยทประตบรรณศ�ล�ของอคคทต กล�วว�อคคทต. เข�ไดยนเสยงของพระเถระแลว กล�วว� " นนเปนใคร ? " เพร�ะคว�มเปนผกระด�งเพร�ะม�นะว� " ในโลกนใคร ๆ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 166ชอว�ผส�ม�รถเรยกเร� โดย ( ออก ) ชอไมม, ใครหนอแล ? เรยกเร�โดย ( ออก ) ชอ. " พระเถระ. ข�พเจ� พร�หมณ. อคคทต. ท�นพดอะไร ? พระเถระ. ขอท�นจงบอกสถ�นทพกอยในทนแกข�พเจ�สนคนหนง ในวนน. อคคทต. สถ�นทพกอยในทน ไมม, บรรณศ�ล�หลงหนงกสำ�หรบคนหนงเท�นน. พระเถระ. อคคทต ธรรมด�พวกมนษย ยอมไปสสำ�นกของพวกมนษย, พวกโค กไปสสำ�นกของพวกโค, พวกบรรพชตกไปสสำ�นกของพวกบรรพชต, ท�นอย�ทำ�อย�งนน, ขอจงใหทพกอยแกข�พเจ�. อคคทต. กท�นเปนบรรพชตหรอ ? พระเถระ. เออ ข�พเจ�เปนบรรพชต. อคคทต. ถ�ท�นเปนบรรพชตไซร, สงของคอส�แหรก
บรข�รแหงบรรพชต ของท�นอยไหน ? พระเถระ. บรข�รของข�พเจ� มอย, ข�พเจ�คดเหนว�' กก�รถอบรข�รนน เปนแผนกเทยวไป ลำ�บ�ก ' ดงนแลว จงถอบรข�รนนไวโดยภ�ยในนนแลเทยวไป พร�หมณ. " พร�หมณนนโกรธพระเถระว� " ท�นจกถอบรข�รนนเทยวไปหรอ ? " ลำ�ดบนน พระเถระจงพดกะเข�ว� " ( จงหลกไป )
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 167อคคทต ท�นอย�โกรธ ( ข�พเจ� ), จงบอกสถ�นทพกอยแกข�พเจ�. " อคคทต. สถ�นทพกอยในทนไมม. พระเถระ. กใคร ? อยบนกองทร�ยนน. อคคทต. น�คร�ชตวหนง. พระเถระ. ท�นจงใหทนนแกข�พเจ�. อคคทต. ข�พเจ�ไมอ�จใหได, กรรมของน�คร�ชนนร�ยก�จ. พระเถระ. ช�งเถอะ, ขอท�นจงใหแกเร�เถด. อคคทต. ถ�เชนนน ท�นจงรเองเถด. [ พระเถระผจญกบน�คร�ช ] พระเถระ ผนหน�ตรงกองทร�ยไปแลว. น�คร�ชเหนพระเถระนนม� จงดำ�รว� " พระสมณะนม�ข�งน, เหนจะไมทร�บคว�มทเร�มอย; เร�จะบงหวนควน ใหสมณะนนต�ย " บงหวนควนแลว. พระเถระคดว� " น�คร�ชนเหนจะเข�ใจว� ' เร�เท�นนอ�จบงหวนควนได, พวกอนยอมไมอ�จ " ดงนแลว บงหวนควนแมเอง. ควนทงหล�ยพงออกจ�กสรระแหงน�คร�ชและพระเถระแม
ทง ๒ ฝ�ย ตงขนจนถงพรหมโลก. ควนทง ๒ ฝ�ย ไมเบยดเบยนพระเถระ เบยดเบยนแตน�คร�ชฝ�ยเดยว. น�คร�ชไมอ�จอดทนกำ�ลงแหงควนได จงโพลง ( เปนไฟ ). ฝ�ยพระเถระเข�สม�บตมเตโชธ�ตเปนอ�รมณแลว โพลง ( เปนไฟ ) พรอมกบน�คร�ชนน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 168เหมอนกน. เปลวไฟพงขนไปจนถงพรหมโลก. เปลวไฟแมทง ๒ ฝ�ยไมเบยดเบยนพระเถระ เบยดเบยนแตน�คร�ชฝ�ยเดยว. [ น�คร�ชแพพระเถระ ] ลำ�ดบนน สรระทงสนของน�คร�ชนน ไดเปนร�วกะว�ถกคบเพลงทงหล�ยลนทวแลว. หมฤษแลดแลว คดว� " น�คร�ชเผ� สรณะ, สมณะคนดหนอ ไมเชอฟงคำ�ของพวกเร� จงฉบห�ยแลว. " พระเถระ ทรม�นน�คร�ช ทำ�ใหหมดพยศแลว นงบนกองทร�ย. น�คร�ชเอ�ขนดรวบกองทร�ย แผพงพ�นประม�ณเท�หองโถงแหงเรอนยอด กนอยแลวเบองบนแหงพระเถระ. หมฤษไปยงสำ�นกของพระเถระแตเช�ตร ดวยคดว� " พวกเร�จกรคว�มทสมณะต�ยแลว หรอยงไมต�ย " เหนท�นนงอยบนยอดกองทร�ยแลวประคองอญชลชมเชยอย กล�วว� " สมณะ น�คร�ชไมเบยดเบยน
ท�นแลหรอ ? " พระเถระ. ท�นทงหล�ยไมเหนน�คร�ชแผพงพ�นดำ�รงอยเบองบนแหงเร�หรอ ? ฤษเหล�นน พดกนว� " น�อศจรรยหนอ ! ท�นผเจรญ,อ�นภ�พแหงสมณะ ชอเหนป�นน, พระสมณะนทรม�นน�คร�ชไดแลว " ไดยนลอมพระเถระอยแลว. ในขณะนน พระศ�สด�เสดจม�แลว. พระเถระเหนพระศ�สด�แลว ลกขนถว�ยบงคม. ลำ�ดบนน ฤษทงหล�ย พดกะพระเถระนนว� " สมณะน เปนใหญแมกว�ท�นหรอ ? "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 169 พระเถระ. พระผมพระภ�คนน เปนพระศ�สด�, ข�พเจ�เปนส�วกของพระผมพระภ�คน. [ พวกฤษชมเชยพระศ�สด� ] พระศ�สด� ประทบนงบนยอดกองทร�ยแลว, หมฤษประคองอญชลชมเชยพระศ�สด�ว� " อ�นภ�พของส�วกยงถงเพยงน, สวนอ�นภ�พของพระศ�สด�น จกเปนเชนไร ? " พระศ�สด� ตรสเรยกอคคทตม�แลว ตรสว� " อคคทตท�นเมอใหโอว�ทแกส�วกและอปฏฐ�กทงหล�ยของท�น ยอมกล�วว� ' อย�งไร ? ' ให. " อคคทต. ข�พระองคใหโอว�ทแกส�วกและอปฏฐ�กเหล�นนอย�งนว� ' ท�นทงหล�ย จงถงภเข�นนว�เปนทพง, จงถงป�,อ�ร�ม, จงถงตนไม ว�เปนทพง; ดวยว� บคคลถงวตถทงหล�ยมภเข�เปนตนนนว�เปนทพงแลว ยอมพนจ�กทกขทงหวงได. ' [ สรณะทเกษมและไมเกษม ]
พระศ�สด� ตรสว� " อคคทต บคคลถงวตถทงหล�ยมภเข�เปนตนนนว�เปนทพงแลว ยอมไมพนจ�กทกขไดเลย, สวนบคคลถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ ว�เปนทพง ยอมพนจ�กทกขในวฏฏะทงสนได " ดงนแลว ไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :- " มนษยเปนอนม�ก ถกภยคกค�มแลว ยอม ถงภเข� ป� อ�ร�มและรกขเจดยว�เปนทพง; สรณะนนแลไมเกษม, สรณะนนไมอดม,
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 170 เพร�ะบคคลอ�ศยสรณะนนยอมไมพนจ�กทกข ทงปวงได. สวนบคลใดถงพระพทธ พระ ธรรมและพระสงฆว�เปนทพง ยอมเหนอรย- สจ ๔ ( คอ ) ทกข เหตใหเกดทกข คว�มก�ว ลวงทกข และมรรคมองค ๘ อนประเสรฐ ซง ยงสตวใหถงคว�มสงบแหงทกข ดวยปญญ� ชอบ; สรณะนนแลของบคคลนนเกษม, สรณะ นนอดม, เพร�ะบคคลอ�ศยสรณะนน ยอม พนจ�กทกขทงปวงได. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� พห ไดแก พห แปลว�ม�ก. บทว�ปพพต�น เปนตน คว�มว� มนษยเหล�นน ๆ อนภยนน ๆ คกค�มแลวอย�กพนจ�กภย หรอปร�รถน�ล�ภทงหล�ยมก�รไดบตรเปนตน ยอมถงภเข�ทงหล�ย มภเข�ชออสคลเวปลละและเวภ�ระเปนตน ป�ทงหล�ยมป�มห�วนและป�โคสงคส�ลวนเปนตน อ�ร�มทงหล�ย มเวฬวน
และชวกมพวนเปนตน และรกขเจดยทงหล�ย มอเทนเจดยและโคตมเจดยเปนตน ในทนน ๆ ว�เปนทพง. สองบทว� เนต สรณ คว�มว� กสรณะ แมทงหมดนนไมเกษม ไมอดม, ดวยว� บรรด�สตวทงหล�ยผมคว�มเกดเปนตนเปนธรรมด� แมผหนง อ�ศยสรณะนน ยอมไมพนจ�กทกขทงปวงมช�ตเปนตนได.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 171 คำ�ว� โย จ เปนตนน พระผมพระภ�ค ทรงแสดงสรณะอนไมเกษม ไมอดมแลว ปร�รภไวเพอจะทรงแสดงสรณะอนเกษมอนอดม. เนอคว�มแหงคำ�ว� โย จ เปนตนนน ( ดงตอไปน ) :- สวนบคคลใด เปนคฤหสกกต�ม เปนบรรพชตกต�ม อ�ศยกมมฏฐ�นคอก�รต�มระลกถงพระพทธพระธรรม และพระสงฆเปนตนว� " แมเพร�ะอย�งน พระผมพระภ�คพระองคนน เปนพระอรหนตสมม�สมพทธเจ� " ถงพระพทธ พระธรรม และพระสงฆว�เปนทพง ดวยส�ม�รถแหงคว�มเปนวตถอนประเสรฐ, ก�รถงสรณะนน ของบคคลแมนน ยงกำ�เรบ ยงหวนไหว ดวยกจทงหล�ยมก�รไหวอญเดยรถยเปนตน, แตพระผมพระภ�ค เพอจะทรงแสดงคว�มทก�รถงสรณะนนไมหวนไหว เมอจะทรงประก�ศสรณะอนม�แลวโดยมรรคนนแล จงตรสว� ' ยอมเหนอรยสจ ๔ ดวยปญญ�ชอบ. ' ดวยว� บคคลใดถงรตนะทงหล�ย มพระพทธรตนะ
เปนตนนนว�เปนทพง ดวยส�ม�รถแหงก�รเหนสจจะเหล�นน, สรณะนนของบคคลนน เกษมและอดม, และบคคลนน อ�ศยสรณะนน ยอมพนจ�กทกขในวฏฏะแมทงสนได; เพร�ะเหตนน พระผมพระภ�คจงตรสว� เอต โข สรณ เขม เปนตน. ในก�ลจบเทศน� ฤษเหล�นนแมทงหมด บรรลพระอรหนตพรอมดวยปฏสมภท�ทงหล�ยแลว ถว�ยบงคมพระศ�สด� ทลขอบรรพช�แลว.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 172 พระศ�สด� ทรงเหยยดพระหตถออกจ�กกลบจวร ตรสว�" ท�นทงหล�ย จงเปนภกษม�เถด, จงประพฤตพรหมจรรย. " [ ช�วเมองเข�ใจว�อคคทตใหญกว�พระศ�สด� ] ในขณะนนเอง ฤษเหล�นน ไดเปนผทรงไวซงบรข�ร ๘ ดจ พระเถระมพรรษ�ตงรอย. กวนนน ไดเปนวนทช�วแควนองคะแควนมคธและแควนกร แมทงปวง ถอเครองสกก�ระม�. ชนเหล�นน ถอเครองสกก�ระม�แลว เหนฤษเหล�นนแมทงหมดบวชแลวคดว� " อคคทตพร�หมณของพวกเร�เปนใหญ หรอพระสมณ-โคดมเปนใหญหนอ ? " ไดสำ�คญว� " อคคทต เปนใหญแนเพร�ะเหตทพระสมณโคดมม�ห�. " [ อคคทตตดคว�มสงสยของช�วเมอง ] พระศ�สด� ทรงตรวจดอธย�ศยของชนเหล�นนแลว ตรสว�" อคคทต เธอจงตดคว�มสงสยของบรษท. " พระอคคทตนนกร�บทลว� " แมข�พระองค กหวงเหตมประม�ณเพยงนนเหมอน
กน " ดงนแลว เห�ะขนไปสเวห�สดวยกำ�ลงฤทธ แลวลงม� ถว�ยบงคมพระศ�สด�บอย ๆ ถง ๗ ครงแลว กล�วประก�ศคว�มทตนเปนส�วกว� " ข�แตพระองคผเจรญ พระผมพระภ�คเปนพระศ�สด�ของข�พระองค, ข�พระองคเปนส�วก " ดงนแล. เรองปโรหตชออคคทต จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 173 ๗. เรองปญห�ของพระอ�นนทเถระ * [ ๑๕๔ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภปญห�ของพระอ�นนทเถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ทลลโภ ปรส�-ชโ " เปนตน. [ พระเถระรำ�พงถงทเกดของบรษอ�ช�ไนย ] คว�มพสด�รว� วนหนงพระเถระนงในทพกกล�งวน คดว�" พระศ�สด�เมอตรสคำ�ว� ' ช�งอ�ช�ไนย เกดขนในตระกลช�งฉททนต หรอในตระกลช�งอโบสถ, ม�อ�ช�ไนย เกดขนในตระกลม�สนธพ หรอในตระกลพระย�ม�วล�หก, โคอ�ช�ไนย เกดขนในทกขณ�ปถชนบท ' เปนตน เปนอนตรสสถ�นทเกดขนแหงสตวประเสรฐ มช�งอ�ช�ไนยเปนตนแลว. สวนบรษอ�ช�ไนย ยอมบงเกดขนในทไหนหนอ ? " [ พระเถระเข�ไปทลถ�มพระศ�สด� ] พระเถระนน เข�ไปเฝ�พระศ�สด� ถว�ยบงคมแลว
ทลถ�มเรองนน. พระศ�สด�ตรสว� " อ�นนท ขนชอว�บรษอ�ช�ไนยยอมไมบงเกดในททวไป, แตบงเกดขนในทอนเปนมชฌมประเทศ( วด ) โดยตรงย�ว ๓๐๐ โยชน โดยรอบประม�ณ ๙๐๐ โยชน กเมอจะบงเกดขน กยอมไมบงเกดขนในตระกลส�มญ,๑ ยอมบงเกดขนใน
* พระมห�เคล� ป. ธ. ๕. วดบรณศร ฯ แปล. ๑. ยสม ว� ตสม ว�.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 174ตระกลขตตยมห�ศ�ลและพร�หมณมห�ศ�ล ตระกลใดตระกลหนงเท�นน " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " บรษอ�ช�ไนยห�ไดย�ก, ( เพร�ะว� ) บรษ อ�ช�ไนยนน ยอมไมเกดในททวไป; บรษ อ�ช�ไนยนนเปนนกปร�ชญ ยอมเกดใน ตระกลใด, ตระกลนน ยอมถงคว�มสข. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ทลลโภ เปนตน คว�มว� บรษ-อ�ช�ไนยแล เปนผอนบคคลห�ไดย�ก, คอห�ไดง�ยเหมอนข�งบอ�ช�-ไนยเปนตนกห�ไม, บรษอ�ช�ไนยนน ยอมไมเกดในททวไป คอในปจจนตประเทศ หรอในตระกลตำ�, แตยอมเกดในตระกลใดตระกลหนง บรรด�ตระกลกษตรยและตระกลพร�หมณ ในทเปนททำ�สกก�ระมอภว�ทเปนตน แหงมห�ชน ในมชฌมประเทศเท�นน, กบรษอ�ช�ไนยนน เปนนกปร�ชญ คอเปนผมปญญ�สงสด ไดแกพระสมม�สมพทธเจ� เมอจะเกดอย�งนน ยอมเกดในตระกล
ใด,ตระกลนน ยอมถงคว�มสข คอยอมเปนตระกลทบรรลคว�มสขแท. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองปญห�ของพระอ�นนทเถระ จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 175 ๘. เรองสมพหลภกข * [ ๑๕๕ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภก�รสนทน�ของภกษม�กรปดวยกน ตรสพระธรรมเทศน�นว� " สโขพทธ�นมปป�โท " เปนตน. [ คว�มเหนในปญห�ต�ง ๆ กน ] คว�มพสด�รว� วนหนง ภกษ ๕๐๐ รป นงในศ�ล�เปนทบำ�รง สนทน�กนว� " ผมอ�ยทงหล�ย อะไรหนอแล เปนสขในโลกน ? " บรรด�ภกษเหล�นน บ�งพวกกล�วว� " ชอว�สข เชนกบดวยสขในร�ชสมบต ยอมไมม. " บ�งพวกกล�วว� " ชอว�สข เชนกบดวยสขในก�ม ยอมไมม. " บ�งพวกกล�วว� " ชอว�สข เช�กบดวยสขอนเกดแตก�รบรโภคข�วส�ลและเนอ ยอมไมม. " [ พระศ�สด�ทรงแกปญห�นน ] พระศ�สด� เสดจม�สท ๆ ภกษเหล�นนนงแลว ตรส
ถ�มว�" ภกษทงหล�ย บดน พวกเธอนงประชมกนดวยถอยคำ�อะไรหนอ ? "เมอภกษเหล�นน กร�บทลว� " ดวยถอยคำ�ชอน, " จงตรสว�" ภกษทงหล�ย พวกเธอกล�วอะไร ? กคว�มสขนแมทงหมด นบเนองดวยทกขในวฏฏะทงนน, แตเหตนเท�นน คอ ' คว�มเกดขนแหง
* พระมห�เคล� ป. ธ. ๕ วดบรณศร ฯ แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 176พระพทธเจ� ก�รฟงธรรม คว�มพรอมเพรยงของหม คว�มเปนผปรองดองกน เปนสขในโลกน " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " คว�มเกดขนแหงพระพทธเจ�ทงหล�ย เปน เหตนำ�สขม�, ก�รแสดงธรรมของสตบรษ เปน เหตนำ�สขม�, คว�มพรอมเพรยงของหม เปน เหตนำ�สขม�, คว�มเพยรของชนผพรอมเพรยง กน เปนเหตนำ�สขม�. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� พทธ�นมปป�โท คว�มว� พระพทธเจ�ทงหล�ย เมอทรงอบตขน ยอมยงมห�ชนใหข�มจ�กคว�มกนด�รทงหล�ย มคว�มกนด�รคอร�คะเปนตน เหตใด, เหตนนคว�มเกดขนแหงพระพทธเจ�ทงหล�ย จงชอว�เปนเหตนำ�สขม�. สตวทงหล�ยผมทกขมช�ตเปนตนเปนธรรม อ�ศยก�รแสดงธรรมของสตบรษ ยอมพนจ�กทกขทงหล�ย มช�ตเปนตน เหตใด,
เหตนนก�รแสดงธรรมของสตบรษ จงชอว�เปนเหตนำ�สขม�. คว�มเปนผมจตเสมอกน ชอว�ส�มคค. แมส�มคคนน กชอว�เปนเหตนำ�สขม�โดยแท. อนง ก�รเรยนพระพทธพจนกด ก�รรกษ�ธดงคทงหล�ยกดก�รทำ�สมณธรรมกด ของเหล�ชนผพรอมเพรยงกน คอ ผมจตเปนอย�งเดยวกน เปนเหตนำ�สขม� เหตใด, เหตนน พระศ�สด� จงตรสว�" สมคค�น ตโป สโข. " เพร�ะเหตนนนนแหละ พระผมพระภ�ค จง
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 177ตรสไวว�๑ " ภกษทงหล�ย กพวกภกษจกพรอมเพรยงกนประชม,จกพรอมเพรยงกนเลก ( ประชม ), จกพรอมเพรยงกนทำ�กจทควรทำ�ของหม, ตลอดก�ลเพยงใด; ภกษทงหล�ย คว�มเจรญฝ�ยเดยว อนภกษทงหล�ยพงหวงได, คว�มเสอม อนภกษทงหล�ยไมพงหวงไดตลอดก�ลเพยงนน. " ในก�ลจบเทศน� ภกษเปนอนม�ก ตงอยในอรหตผลแลว.เทศน�ไดมประโยชนแมแกมห�ชนแลว ดงนแล. เรองสมพหลภกข จบ.
๑. อง. สตตก. ๒๓/๒๒.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 178 ๙. เรองพระเจดยทองของพระกสสปทสพล * [ ๑๕๖ ] พระบรมศ�สด�เมอเสดจจ�รกไป ทรงปร�รภพระเจดยทองของพระกสสปทสพล จงตรสพระธรรมเทศน�นว� " ปช�รเห " เปนตน. คว�มพสด�รว� พระตถ�คตเจ�มพระสงฆหมใหญเปนพทธบรว�ร เสดจออกจ�กเมองส�วตถแลวเสดจไปเมองพ�ร�ณสโดยลำ�ดบ เสดจถงเทวสถ�นแหงหนง ในทใกลบ�นโนไทยค�ม ในระว�งท�ง.พระสคตเจ�ไดประทบใกลเทวสถ�นนน ทรงสงพระธรรมภณฑ�ค�รก( คอพระอ�นนทผเปนขนคลงแหงพระธรรม ) ใหบอกพร�หมณซงกำ�ลงทำ�กสกรรมอยในทไมไกลม�เฝ�. พร�หมณนนม�แลว ไมถว�ยอภว�ทแดพระตถ�คต แตไหวเทวสถ�นนนอย�งเดยว แลวยนอย. แมพระ-สคตเจ�กตรสว� " ดกอนพร�หมณ ท�นสำ�คญประเทศนว�เปนทอะไร ? "
พร�หมณจงกร�บทลว� " ข�แตพระโคดมผเจรญ ข�พเจ�ไหวดวยตงใจว� ทนเปนเจตยสถ�นม�ต�มประเพณของพวกข�พเจ�. " พระสคต-เจ�จงใหพร�หมณนนชนชมยนดว� " ดกอนพร�หมณ ท�นไหวสถ�นทน ไดทำ�กรรมทดแลว. " ภกษทงหล�ยไดสดบพระพทธดำ�รสนนแลวจงเกดสงสยขนว� " พระผมพระภ�คเจ�ทรงใหพร�หมณชนชมยนดอย�งน ดวยเหตอะไรหนอ. " ลำ�ดบนนพระตถ�คตเจ� เพอทรงปลดเปลองคว�มสงสยของภกษเหล�นน จงตรสเทศน� ฆฏก�รสตร ในมช-ฌมนก�ย แลวทรงนรมตพระเจดยทองของพระกสสปทสพล สงหนง
* พระธรรมปญญ�จ�รย ( จบ ป. ธ . ๙. ) วดโสมนสวห�ร แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 179โยชน และพระเจดยทองอกหนงองคไวในอ�ก�ศ ดวยอ�นภ�พแหงพระฤทธ ทรงแสดงใหมห�ชนเหนแลวตรสว� " ดกอนพร�หมณก�รบช� ซงบคคลควรบช�ชนดเชนน ยอมสมควรกว�แท " ดงนแลวจงทรงประก�ศปช�รหบคคล ๔ จำ�พวก มพระพทธเจ�เปนตน โดยนยดงทตรสไวในมห�ปรนพพ�นสตรนนเอง แลวทรงแสดงโดยพเศษถง พระเจดย ๓ ประเภทคอ สรรเจดญ ๑ อททสเจดย ๑ ปรโภคเจดย ๑( ครนแลว ) ไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� ใคร ๆ ไมอ�จเพอจะนบบญของบคคลผบช�อย ซง ท�นผควรบช� คอพระพทธเจ� หรอว�พระส�วก ทงหล�ยดวย ผก�วลวงปปญจธรรมเครองเนนช� ไดแลว ผมคว�มเศร�โศกและคว�มครำ�ครวญ อน ข�มพนแลว ( หรอว� ) ของบคคลผบช�อย
ซงท�น ผควรบช�เชนนนเหล�นน ผนพพ�นแลว ไมมภย แตทไหน ๆ ดวยก�รนบแม วธไร ๆ กต�ม ว�บญน มประม�ณเท�น ดงน. [ แกอรรถ ] บคคลผควรเพอบช� อธบ�ยว�ผควรแลวเพอบช�ชอว� ปช�รห-บคคล ในพระค�ถ�นน. คำ�ว�ของบคคลผบช�อยซงท�นผควรบช� คว�มว� ผบช�อยดวยก�รนอบนอมมกร�บไหวเปนตน และดวยปจจย ๔.พระผมพระภ�คทรงแสดงปช�รหบคคลดวยคำ�เปนตนว� พทเธ คอ พระพทธะทงหล�ย. บทว� พทเธ ไดแกพระสมม�สมพทธเจ�. ศพทนบ�ตว�
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 180ยท ไดแก ยทว�. อธบ�ยว� อถว� คอ กหรอว�. คำ�ว� ซงพระปจเจก-พทธะทงหล�ย กเปนอนตรสไวแลวในพระค�ถ�นน. ( หรอว� ) พระส�วกทงหล�ยดวย. บทว�ผก�วลวงปปญจธรรมไดแลว หม�ยคว�มว� ปปญจธรรมคอตณห� ทฏฐ ม�นะ ท�นก�วลวงไดแลว. คำ�ว�ผมคว�มเศร�โศกคว�มครำ�ครวญอนข�มพนแลว ไดแกผมคว�มโศกและคว�มรำ�ไรอนลวงพนแลว. อธบ�ยว�ข�มลวงไดทง ๒ อย�ง. คว�มเปนผควรแกบช� พระผมพระภ�คตรสดวยบทวเสสนะ ( คณบท ) เหล�นน.คำ�ว�เหล�นนไดแก พระพทธะ เปนตน. คำ�ว�ผเชนนน ไดแกผประกอบดวยคณเชนนน ดวยอำ�น�จแหงคณดงกล�วแลว. คำ�ว�นพพ�นแลวไดแกนพพ�นดวยก�รดบกเลสมร�คะเปนตน. ภยแตทไหน ๆ คอจ�กภพหรอจ�กอ�รมณยอมไมม แกท�นผควรบช�เหล�นน ฉะนนท�น
เหล�นนจงชอว�ไมมภยแตทไหน ๆ. ซงท�นผไมมภยแตทไหน ๆเหล�นน. คำ�ว�อนใคร ๆ ไมอ�จเพอจะนบบญได คว�มว� ไมอ�จเพอคำ�นวณบญได. ห�กมคำ�ถ�มสอดม�ว� นบอย�งไร ? พงแกว�อนใคร ๆ ไมอ�จเพอนบบญว�นมประม�ณเท�น อธบ�ยว� อนใคร ๆไมอ�จเพอจะนบว� บญนมประม�ณเท�น บญนมประม�ณเท�น.อปศพทพงเชอมในบทว� เกนจ. อธบ�ยว�อนบคคลไร ๆ หรอว�ดวยก�รนบวธไร ๆ. ใน ๒ คำ�นน คำ�ว�อนบคคล ไดแกอนบคคลนนมพระพรหมเปนตน. คำ�ว� ดวยก�รนบ ไดแกดวยก�รนบ ๓ อย�งคอดวยก�รคะเน ดวยก�รชงและดวยก�รตวง. ก�รคะเนโดยนยว�ของนมประม�ณเท�น ชอว�คะเน. ก�รชงดวยเครองชงชอว�ชง. ก�รทำ�ใหเตม
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 181( ตวง ) ดวยส�ม�รถแหงกงฟ�ยมอ ฟ�ยมอแลงและทะน�นเปนตนชอว�ตวง. อนบคคลไร ๆ ไมอ�จเพอนบบญของผบช�อย ซงท�นผควรบช�มพระพทธเจ�เปนตน ดวยก�รนบทง ๓ วธเหล�น ดวยส�ม�รถแหงวบ�ก คอผล เพร�ะเวนจ�กทสดฉะน. ผลท�นของผบช�ในสถ�นะทง ๒ เปนอย�งไรกน ? บญของผบช�พระพทธเจ�เปนตน ผยงทรงพระชนมอย ใคร ๆ ไมอ�จนบไดกพอทำ�เน�. บญของผบช�พระพทธเจ�เปนตนผเชนนนแมนพพ�นแลวดวยขนธปรนพพ�น อนมกเลสปรนพพ�นเปนนมต ใคร ๆ กไมอ�จนบไดอกเล� เพร�ะฉะนน ควรจะแตกต�งกนบ�ง เพร�ะเหต ( ทจะมขอสงสย ) นนแหละ ท�วสกกะจงกล�วไวในวม�นวตถว� เมอพระสมพทธเจ�เปนตน ยงทรงพระชนมอยกด นพพ�นแลวกด เมอจตเสมอกน ผลกยอมเท�กน
ในเพร�ะเหตคอคว�มเลอมใสแหงใจ สตวทงหล�ย ยอมไปสสคต ดงน. ในอวส�นแหงพระธรรมเทศน� พร�หมณนนไดเปนพระโสด�บนแลวแล. พระเจดยทองสงตงโยชน ไดตง ( เดน ) อยในอ�ก�ศนนแลตลอด ๗ วน. กสม�คมไดมแลวดวยชนเปนอนม�ก, พวกเข�บช�พระ-เจดยดวยประก�รต�ง ๆ ตลอด ๗ วน. ตอนนม�คว�มแตกต�งแหงลทธของผมลทธต�งกนไดเกดมแลว. พระเจดยนนไดไปสทเดมแหงตนดวยพทธ�นภ�พ, ในขณะนน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 182พระเจดยศล�ใหญ ไดมขนแลวในทนนนนแล. ประช�สตว ๘๔,๐๐๐ ไดบรรลธรรม�ภสมย ( คอตรสรธรรม )แลว ในสม�คมนน. เรองพระเจดยทองของพระกสสปทสพล จบ. พทธวรรค วรรณน� จบ. วรรคท ๑๔ จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 183 ๑๕. สขวรรค วรรณน� ๑. เรองระงบคว�มทะเล�ะแหงหมพระญ�ต * [ ๑๕๗ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในแควนของช�วสกกะ ทรงปร�รภหมพระญ�ต เพอระงบคว�มทะเล�ะ จงตรสพระธรรมเทศน�นว� " สสข วต " เปนตน. [ คว�มวว�ทเกดเพร�ะแยงนำ� ] ดงไดยนม�ว� พวกเจ�ศ�กยะและพวกเจ�โกลยะ ใหกนแมนำ�ชอว�โรหณ ดวยทำ�นบอนเดยวกน ในระหว�งนครกบลพสดกบนครโกลยะแลวใหทำ�ข�วกล�. ถงตนเดอนเชฏฐม�ส เมอข�วกล�เหยว,พวกกรรมก�รแมของช�วนครทง ๒ ประชมกน. ในช�วนครทง ๒ นนช�วนครโกลยะ กล�วว� " นำ�น เมอถกพวกเร�นำ�ไปแตข�งทง ๒จกไมพอแกพวกท�น, เมอถกพวกท�นนำ�ไปแตข�งทง ๒, กจกไมพอแกพวกข�พเจ�; แตข�วกล�ของพวกข�พเจ� จกสำ�เรจ
ดวยนำ�คร�วเดยวเท�นน, พวกท�นจงใหนำ�นแกพวกข�พเจ�เถด. " ฝ�ยพวกช�วศ�กยะนอกน กล�วอย�งนว� " เมอพวกท�นทำ�ฉ�งใหเตมตงไวแลว พวกข�พเจ�จกไมอ�จถอเอ�ทองมสสก แกวสเขยว แกวสดำ�และกห�ปณะ แลวมกระเช�และกระสอบเปนตนในมอเทยวไปทประต
* พระมห�เนอง ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 184เรอนของพวกท�น, ข�วกล�แมของพวกข�พเจ� กจกสำ�เรจดวยนำ�คร�วเดยวเหมอนกน, พวกท�นจงใหนำ�นแกพวกข�พเจ�เถด. " โกลยะ. พวกข�พเจ�จกไมให. ศ�กยะ. แมพวกข�พเจ�กจกไมให. ช�วเมองทง ๒ ยงถอยคำ�ใหเจรญขนอย�งนนแลว ประห�รซงกนและกนอย�งน คอ คนหนง ลกขนแลวไดใหประห�รแกคนหนง,แมชนผถกประห�รนน กไดใหประห�รแมแกชนอน กระทบกระทงถงช�ตแหงร�ชตระกลทงหล�ย กอคว�มทะเล�ะใหเจรญขนแลว. พวกกรรมกรช�วโกลยะ กล�วว� " พวกเจ�จงพ�เดกช�วเมองกบลพสดไปเสยเถด, ชนเหล�ใด อยรวมกบพวกพส�วนองส�วของตน ๆ เหมอนสนขบ�นและสนขจงจอกเปนตน; ช�ง ม� โลหและอ�วธทงหล�ยของชนเหล�นน จกทำ�อะไรแกพวกข�พเจ�ได. " ฝ�ยพวกกรรมกรช�วศ�กยะ กล�วว� " บดน พวกเจ�จงพ�
พวกเดจขเรอนไปเสยเถด, ชนเหล�ใด ไมมทพง ไมมคต อยทตนกะเบ� ดจสตวดรจฉ�น; ช�ง ม� โลหและอ�วธ ของชนเหล�นนจกทำ�อะไรแกพวกข�พเจ�ได. " ชนเหล�นน ไปบอกแกพวกอำ�ม�ตยผประกอบในกรรมนน. พวกอำ�ม�ตย ทลแกร�ชตระกลทงหล�ย. ลำ�ดบนน เจ�ศ�กยะทงหล�ย คดว� " พวกเร�จกแสดงเรยวแรงและกำ�ลงของเหล�ชนผอยรวมกบพวกพส�วนองส�ว " แลวตระเตรยมก�รยทธ ออกไปแลว. ฝ�ยเจ�โกลยะทงหล�ย คดว� " พวกเร�จกสำ�แดงเรยวแรงและกำ�ลง ของเหล�นชนผอยทตนกะเบ� " ดงน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 185แลว ตระเตรยมก�รยทธ ออกไปแลว. [ พระศ�สด�เสดจห�มพระญ�ต ] แมพระศ�สด� ทรงตรวจดสตวโลกในเวล�ใกลรง ทอดพระเนตรเหนหมพระญ�ตแลว ทรงดำ�รว� " เมอเร�ไมไป, พวกญ�ต เหล�นจกฉบห�ย, ก�รทเร�ไปกควร " ดงนแลว จงเสดจไปท�งอ�ก�ศพระองคเดยวเท�นน ประทบนงโดยบลลงกในอ�ก�ศ ณ ท�มกล�งแมนำ�โรหณ. พระญ�ตทงหล�ย เหนพระศ�สด�แลวทงอ�วธ ถว�ยบงคม. ครงนน พระศ�สด� ตรสกะพระญ�ตเหล�นนว� " มห�บพตรนชอว�ทะเล�ะอะไรกน ? " พวกพระญ�ต. พวกข�พระองค ไมทร�บ พระเจ�ข�. พระศ�สด�. บดน ใครจกทร�บเล� ? พระญ�ตเหล�นน ถ�มตลอดถงพวกท�สและกรรมกร โดยอบ�ยนว� " อปร�ช จกทร�บ, เสน�บด จกทร�บ " เปนตน แลวกร�บทลว� " ทะเล�ะกนเพร�ะนำ� พระเจ�ข�. "
พระศ�สด�. นำ�ตร�ค�เท�ไร ? มห�บพตร. พวกพระญ�ต. มร�ค�นอย พระเจ�ข�. พระศ�สด�. กษตรยทงหล�ย ร�ค�เท�ไร ? มห�บพตร. พวกพระญ�ต. ขนชอว� กษตรยทงหล�ย ห�ค�มได พระเจ�ข�. พระศ�สด�. กก�รทท�นทงหล�ย ยงพวกกษตรยซงห�ค�มไดใหฉบห�ย เพร�ะอ�ศยนำ� ซงมประม�ณนอย ควรแลวหรอ ?
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 186 พระญ�ตเหล�นน ไดนงแลว. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสเตอนพระญ�ตเหล�นนแลว ตรสว� " มห�บพตร เพร�ะเหตไร ?พวกท�นจงกระทำ�กรรมเหนป�นน, เมอเร�ไมมอย, ในวนน แมนำ�คอโลหตจกไหลนอง, ท�นทงหล�ย ทำ�กรรมไมสมควรแลว, ท�น ทงหล�ย เปนผมเวรดวยเวร ๕ อย, เร�ไมมเวรอย; ท�นทงหล�ยเปนผมคว�มเดอดรอนดวยกเลสอย, เร�ไมมคว�มเดอดรอนอย; ท�นทงหล�ยเปนผมคว�มขวนขว�ยในอนแสวงห�ก�มคณอย, เร�ไมมคว�มขวนขว�ยอย " แลวไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :- " ในมนษยทงหล�ยผมเวรกน พวกเร� ไมมเวร เปนอยสบ�ยดหนอ, ในมนษยทงหล�ยผมเวรกน พวกเร� ไมมเวรอย. ในมนษยทงหล�ยผมคว�ม เดอดรอนกน พวกเร� ไมมคว�มเดอดรอน เปนอยสบ�ยดหนอ, ในมนษยทงหล�ยผม
คว�ม เดอดรอนกน พวกเร� ไมมคว�มเดอดรอนอย. ในมนษยทงหล�ยผขวนขว�ยกน พวกเร� ไมม คว�มขวนขว�ย เปนอยสบ�ยดหนอ, ในมนษย ทงหล�ยผมคว�มขวนขว�ย พวกเร� ไมมคว�ม ขวนขว�ยอย. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� สสข ไดแก สบ�ยด. พระผมพระภ�ค ตรสคำ�อธบ�ยนไวว� " ในมนษยทงหล�ยผมเวรกน ดวย
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 187เวร ๕ พวกเร�ไมมเวร ในมนษยทงหล�ยผมคว�มเดอดรอนดวยกเลส( พวกเร� ) ชอว�ไมมคว�มเดอดรอน เพร�ะคว�มเปนผไมมกเลส ในมนษยทงหล�ยผมคว�มขวนขว�ยในอนแสวงห�ก�มคณ ๕ ( พวกเร� )ชอว�ไมมคว�มขวนขว�ย เพร�ะไมมก�รแสวงห�นน จงเปนอยสบ�ยดจรงกว�พวกคฤหสถ ผยงคว�มเปนไปแหงชวต ใหบงเกดขนดวยส�ม�รถแหงก�รตดทตอเปนตน หรอว�พวกบรรพชต ผยงคว�มเปนไปแหงชวต ใหบงเกดขน ดวยส�ม�รถแหงเวชกรรมเปนตนแลวกล�วว� ' เร�เปนอยโดยคว�มสบ�ย. ' บททเหลอมอรรถอนง�ยทงนน. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองระงบคว�มทะเล�ะแหงหมพระญ�ต จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 188 ๒. เรองม�ร * [ ๑๕๘ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในบ�นพร�หมณชอปญจส�ล� ทรงปร�รภม�ร ตรสพระธรรมเทศน�นว� " สสข วต " เปนตน. [ เดกหญง ๕๐๐ เลนนกษตร ] คว�มพสด�รว� ในวนหนง พระศ�สด�ทรงเหนอปนสยแหงโสด�ปตตมรรค ของเดกหญง ๕๐๐ จงเสดจเข�ไปอ�ศยบ�นนนอย. แมเดกหญงเหล�นน ในวนนกษตรวนหนง ไปสแมนำ�อ�บแลว ประดบตกแตงแลว บ�ยหน�สบ�นไปแลว. แมพระศ�สด�เสดจเข�ไปสบ�นนน เทยวไปเพอบณฑบ�ต. ม�รเข�สงในสรระของช�วบ�นทงสน, ไดทำ�อย�งทพระศ�สด�จะไมไดแมม�ตรว�ภกษ�ทพพหนง ยนอยทประตบ�น ทลกะพระศ�สด� ซงเสดจออกม� ดวยทงบ�ตรต�มทล�งไวแลวว� " ข�แตพระสมณะ ท�นไดกอนข�ว
บ�งไหม ? " พระศ�สด�. ม�รผมบ�ป กท�นไดทำ�โดยอ�ก�รทเร�ไมพงไดภกษ� หรอ ? ม�ร. ข�แตพระองคผเจรญ ถ�กระนน ขอพระองคเสดจเข�ไปอกเถด. ไดยนว� ม�รไดมคว�มคดอย�งนว� " ห�กว� พระสมณะ
* พระมห�เนอง ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 189จะเสดจเข�ไปอก, เร�จกเข�สองในสรระของชนทงปวง แลวปรบฝ�มอกระทำ�ก�รหวเร�ะเย�ะเยย ข�งหน�พระสมณะน. " ในขณะนน เดกหญงเหล�นน ถงประตบ�น เหนพระศ�สด� ถว�ยบงคมแลว ไดยนอย ณ สวนข�งหนง. ฝ�ยม�ร ทลกะพระศ�สด�ว� " ข�แตพระองค ผเจรญ พระองคเมอไมไดกอนข�ว จะเปนผอนคว�มทกขอนเกดจ�กคว�มหวบบคนบ�งไหม ? " [ ผไมมกงวลเสวยปตแทนอ�ห�ร ] พระศ�สด�ตรสว� " ม�รผมบ�ป ในวนน เร�แมไมไดอะไร ๆกจกยงก�ลใหนอมลวงไปดวยคว�มสขอนเกดจ�กปตเท�นนดจพรหมในเทวโลกชนอ�ภสระ " แลวตรสพระค�ถ�นว� :- " เร� ผซงไมมกเลสช�ตเครองกงวล ยอมเปน อยสบ�ยดหนอ, เร� จกเปนผมปตเปนภกษ� เหมอนเหล�เทวด�ชนอ�ภสระ. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� เยสนโน คว�มว� บรรด�
กเลส-ช�ตเครองกงวล มร�คะเปนตน กเลสช�ตเครองกงวลแมอย�งหนงโดยอรรถว�เครองพวพน ไมมแกเร�เหล�ใด. บทว� ปตภกข� คว�มว� เหล�เทวด�ชนอ�ภสระ เปนผมปตเปนภกษ� ยงก�ลใหนอมลวงไปฉนใด, แมเร� กจกเปนฉนนน.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 190 ในก�ลจบเทศน� เดกหญงทง ๕๐๐ เหล�นน ตงอยในโสด�-ปตตผล ดงนแล. เรองม�ร จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 191 ๓. เรองปร�ชยของพระเจ�โกศล * [ ๑๕๙ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภคว�มปร�ชยของพระเจ�โกศล ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ชย เวร "เปนตน. [ อ�แพหล�น ] ไดยนว� พระเจ�โกศลนน ทรงอ�ศยก�สกค�ม รบอยกบพระเจ�อช�ตศตร ผเปนพระเจ�หล�น อนพระเจ�อช�ตศตรนนใหแพแลว ๓ ครง ในครงท ๓ ทรงดำ�รว� " เร�ไมอ�จจะยงเดก ซงมป�กยงไมสนกลนนำ�นมใหแพได, ประโยชนอะไร ดวยคว�มเปนอยของเร� ? " ท�วเธอทรงตดพระกระย�ห�ร เสดจผทมบนพระแทน.ครงนน คว�มเปนไปอนนนของท�วเธอ กระฉอนไปทวพระนคร.ภกษทงหล�ย กร�บทลแดพระตถ�คตว� " ข�แตพระองคผเจรญ
ไดยนว� พระร�ช� ทรงอ�ศยก�สกค�ม อนพระเจ�อช�ตศตรใหทรงปร�ชยแลว ๓ ครง, บดน ท�วเธอทรงปร�ชย ( กลบ ) ม�แลวทรงตดพระกระย�ห�รผทมบนพระแทน ดวยทรงดำ�รว� ' เร�ไมอ�จจะยงเดกซงมป�กยงไมสนกลนนำ�นมใหแพได, ประโยชนอะไร ดวยคว�มเปนอยของเร� ? " พระศ�สด� ทรงสดบกถ�ของภกษเหล�นนแลว ตรสว�" ภกษทงหล�ย แมผชนะยอมกอเวร, ฝ�ยผแพยอมอยเปนทกข
* พระมห�เนอง ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 192เหมอนกน " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " ผชนะยอมกอเวร, ผแพยอมอยเปนทกข, ผ สงบระงบ ละคว�มชนะและคว�มแพไดแลว ยอมอยเปนสข. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ชย คว�มว� ผชนะผอน ยอมกลบไดเวร. บทว� ปร�ชโต คว�มว� ผอนคนอนใหแพแลว ยอมอยเปนทกข คอ ยอมอยลำ�บ�ก ในอรย�บถทงปวงทเดยว ดวยคดว� " ในก�ลไรเล�หนอ เร�อ�จเหนหลงของปจจ�มตร ? " บทว� อปสนโต คว�มว� พระขณ�สพ ผมกเลสมร�คะเปนตน ในภ�ยในสงบระงบ ละคว�มชนะและคว�มแพได ยอมอยเปนสข คอ ยอมอยสบ�ยแท ในอรย�บททงปวง. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองปร�ชยของพระเจ�โกศล จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 193 ๔. เรองเดกหญงแหงตระกลคนใดคนหนง * [ ๑๖๐ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภกม�รก�คนสดคนหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " นตถ ร�คสโม อคค "เปนตน. [ พระศ�สด�เสดจในง�นอ�ว�หมงคล ] ไดยนว� ม�รด�บด�ของกม�รก�นน กระทำ�อ�ว�หมงคลนมนตพระศ�สด� ในวนมงคล. พระศ�สด� อนหมแหงภกษแวดลอม เสดจไปในทนน ประทบนงแลว. หญงส�วแมคนนนแล กระทำ�ก�รกรองนำ�เปนตน เพอหมแหงภกษ เทยวไป ๆ ม� ๆ อย. ฝ�ยส�มของน�งไดยนแลดน�งอยแลว. เมอเข�แลดอย ดวยอำ�น�จแหงร�คะ, กเลสในภ�ยในยอมฟงซ�น. เข�ถกคว�มไมร ( ไมรสก )ครอบงำ�แลว จงไมบำ�รงพระพทธเจ�, ไมบำ�รงพระมห�เถระ ๘๐;
แตไดกระทำ�จตไวว� " เร�จกเหยยดมอออกจบ ( หญงส�ว ) นน. "พระศ�สด� รงเลงเหนอชฌ�สยของเข�แลว, ไดทรงกระทำ�อย�งทเข�ไมเหน ( หญง ) นน. เข�ไมเหนหญงนนแลว จงไดยนแลดพระศ�สด�. ในก�ลทเข�ยนแลด พระศ�สด� ตรสว� " แนะกม�ร กชอว�ไฟ เลนกบไฟคอร�คะ ไมม, ชอว�โทษ เชนกบโทษคอโทสะ ไมม, ชอว�ทกข เชนกบทกขเพร�ะก�รบห�รขนธ
* พระมห�เนอง ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 194ไมม. แมสขเชนกบนพพ�นสข ไมมเหมอนกน " ดงนแลวตรสพระค�ถ�นว� :- " ไฟเสมอดวยร�คะ ยอมไมม, โทษเสมอดวย โทสะ ยอมไมม, ทกขทงหล�ยเสมอดวยขนธ ยอมไมม, สขอนจ�กคว�มสงบ ยอมไมม. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน สองบทว� นตถ ร�คสโม คว�มว� ชอว�ไฟอนเสมอดวยร�คะ ซงส�ม�รถเพอจะไมแสดงควน เปลว หรอถ�น ไหมในภ�ยในเท�นน แลวจงกระทำ�กองเถ� ยอมไมม. บทว� กล คว�มว� แมโทษ เสมอดวยโทสะ ยอมไมม. บทว� ขนธสม� ไดแก เสมอดวยขนธทงหล�ย. อธบ�ยว�ชอว�ทกขอย�งอน เหมอนอย�งขนธทงหล�ยทบคคลบรห�รอยเปนทกข ยอมไมม. สองบทว� สนตปร สข คว�มว� แมสขอนยงกว�พระนพพ�น ยอมไมม. อธบ�ยว� คว�มจรง สขอย�งอน กเปนสข
เหมอนกน, แตพระนพพ�นเปนบรมสข. ในก�ลจบเทศน� กม�รก�และกม�ร ตงอยในโสด�ปตตผลแลว. ในขณะนน พระผมพระภ�ค ไดทรงทำ�อ�ก�รคออนเหนซงกนและกน แกคนทง ๒ นนดงนแล. เรองเดกหญงแหงตระกลคนใดคนหนง จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 195 ๕. เรองอบ�สกคนใดคนหนง * [ ๑๖๑ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในเมองอ�ฬว ทรงปร�รภอบ�สกคนหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ชฆจฉ� " เปนตน. [ เสดจโปรดคนเขญใจ ] คว�มพสด�รว� ในวนหนง พระศ�สด� ประทบนงในพระคนธกฏ ในพระเชตวนเทยว ทรงตรวจดโลกในเวล�ใกลรง ทรงเหนมนษยเขญใจคนหนง ในเมองอ�ฬว ทรงทร�บคว�มถงพรอมแหงอปนสยของเข� มภกษ ๕๐๐ บรว�ร ไดเสดจไปสเมองอ�ฬว.ช�วเมองอ�ฬว นมนตพระศ�สด�. มนษยเขญใจแมนน ไดยนว�" พระศ�สด�เสดจม� " ดงนแลว ไดตงใจไวว� " เร�จกฟงธรรมในสำ�นกของพระศ�สด�. " แลในวนนนเอง โคของเข�ตวหนงหนไป.เข�คดว� " เร�จกคนห�โค หรอจะฟงธรรม " แลวคดว� " เร�คนห�โคตอนใหเข�ไปสฝงโคแลว จงจกฟงธรรมภ�ยหลง " ดงน
แลวจงออกจ�กเรอนแตเช�ตร. แมช�วเมองอ�ฬว นมนตภกษสงฆ มพระพทธเจ�เปนประธ�นใหนงแลวองค�ส รบบ�ตร เพอประโยชนแกอนโมทน�. พระศ�สด� ไดทรงนงเสย ดวยหม�ยพระหฤทยว� " เร�อ�ศยบคคลใดม�แลว ตลอดหนท�ง ๓๐ โยชน, บคคลนน เข�ไปสป� เพอแสวงห�โค; เมอเข�ม�แลวนนแหละ เร�จงจกแสดงธรรม. "
* พระมห�เนอง ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 196มนษยแมนน เหนโคในกล�งวน ตอนเข�ฝงโคแลวคดว� " แมถ�ของอนไมม, เร�จกกระทำ�แมกจสกว�ก�รถว�ยบงคมพระศ�สด� "แมถกคว�มหวบบคนกไมใฝใจจะไปเรอน ม�สฏสำ�นกของพระศ�สด�โดยเรว ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลว ไดยนอยทสวนข�งหนง. ในเวล�ทเข�ยนอย พระศ�สด� ตรสกะผขวนขว�ยในท�นว� " ของอะไร ทเปนเดนของภกษสงฆ มอยหรอ ? " ผขวนขว�ยในท�น. มอยทกอย�ง พระเจ�ข�. พระศ�สด�. ถ�กระนน เธอจงเลยงดผน. [ พระศ�สด�ยงถกโพนทน� ] เข�ใหมนษยนนนงในท ๆ พระศ�สด�ตรสรบสงนนแหละแลวเลยงด ดวยข�วย�คของควรเคยวและของควรบรโภค โดยเค�รพ.มนษยผนน บรโภคภตเสรจ บวนป�กแลว. ไดยนว� ชอว�ก�รจดภตของพระตถ�คต ยอมไมมในทอน ในปฎก ๓ เวนทนเสย. จต
ของเข� มคว�มกระวนกระว�ยสงบแลว ไดเปนจตมอ�รมณเปนอนเดยว. ครงนน พระศ�สด� ตรสอนปพพกถ�แลว ทรงประก�ศสจจะทงหล�ยแกเข�. ในทสดแหงเทศน� เข�ตงอยในโสด�ปตตผล.แมพระศ�สด� ทรงกระทำ�อนโมทน�แลว เสดจลกจ�กอ�สนะหลกไป. มห�ชนต�มสงเสดจพระศ�สด�แลวกกลบ. ภกษทงหล�ย ทไปกบพระศ�สด�นนแหละ ยกโทษว�" ผมอ�ยทงหล�ย พวกท�นจงดกรรมของพระศ�สด�เถด, กรรมเหนป�นน ยอมไมมในวนทงหล�ยอน, แตวนน พระศ�สด� ทรง
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 197อ�ศยมนษยคนหนง รบสงใหคนจดแจงข�วย�คเปนตนใหแลว. "พระศ�สด�เสดจกลบประทบยนอยแลวเทยว ตรสถ�มว� " ภกษทงหล�ย พวกเธอพดอะไรกน ? " ทรงสดบเนอคว�มนนแลว ตรสว�" อย�งนน ภกษทงหล�ย, เร�คดว� ' เร� เมอม�สนท�งกนด�ร ๓๐โยชน เหนอปนสยของอบ�สกนนแลวจงม�, อบ�สกนนหวยงนก, ลกขนแตเช�ตรแลว เทยวห�โคในป�, แมเมอเร�แสดงธรรมอย กไมอ�จบรรลได เพร�ะคว�มทกขอนเกดแตคว�มหว, จงไดกระทำ�อย�งน; ภกษทงหล�ย ดวยว� ชอว�โรค เชนกบโรคคอคว�มหวไมม " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " คว�มหวเปนโรคอย�งยง, สงข�รทงหล�ยเปน ทกขอย�งยง, บณฑตทร�บเนอคว�มนนต�มคว�ม จรงแลว ( กระทำ�ใหแจงซงพระนพพ�น ) เพร�ะ พระนพพ�นเปนสขอย�งยง. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บ�ทพระค�ถ�ว� ชฆจฉ� ปรม�
โรค�คว�มว� เพร�ะโรคอย�งอน รกษ�คร�วเดยวกห�ย หรอว�อนบคคลยอมบำ�บดได ดวยคว�มส�ม�รถแหงองคนน ๆ ( คอเปนครงคร�ว ),สวนคว�มหว ตองรกษ�กนสนก�ลเปนนตยทเดยว เหตนน คว�มหวน จงจดเปนเยยมกว�โรคทเหลอ. ขนธ ๕ ชอว� สงข�รทงหล�ย. สองบทว� เอต ตว� คว�มว� บณฑต ทร�บเนอคว�มนนต�มเปนจรงว� " โรคเสมอดวยคว�ม
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 198หว ยอมไมม. ชอว�ทกข เสมอดวยก�รบรห�รขนธ ยอมไมม. "แลวจงกระทำ�พระนพพ�นใหแจง. บ�ทพระค�ถ�ว� นพพ�น ปรม สข คว�มว� เพร�ะพระนพพ�นนน เปนสขอย�งยอด คออย�งสงสด กว�สขทงหมด. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย ม โสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอบ�สกคนใดคนหนง จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 199 ๖. เรองพระเจ�ปเสนทโกศล * [ ๑๖๒ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพระเจ�ปเสนทโกศล ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อ�โรคยปรม� ล�ภ� "เปนตน. [ พระร�ช�เสวยพระกระย�ห�รจ ] คว�มพสด�รว� ในสมยหนง พระร�ช� เสวยพระกระย�ห�รตงทะน�นแหงข�วส�ร ดวยสปะและพยญชนะ อนสมควรแกพระ-กระย�ห�รนน. วนหนง ท�วเธอเสวยพระกระย�ห�รเช�แลว ยงไมบรรเท�คว�มเม�เพร�ะภตเลย เสดจไปสสำ�นกของพระศ�สด� มพระรปอดอด ทรงพลกกลบไปม�ข�งโนนและข�งนอย แมถกคว�มหลบครอบงำ� เมอไมส�ม�รถจะทรงผทมตรงได จงประทบนง ณ สวนข�งหนง. ครงนน พระศ�สด� ตรสกะท�วเธอว� " มห�บพตร
พระองคยงไมทนพกผอนเลย เสดจม�แลวหรอ ? " พระร�ช�. อย�งนน พระเจ�ข�, ตงแตเวล�ทบรโภคแลวหมอมฉนมทกขม�ก. [ อบ�ยแกก�รบรโภคอ�ห�รจ ] ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะท�วเธอว� " มห�บพตร ก�รบรโภคม�กเกนไป เปนทกขอย�งน " ดงนแลว ตรสสอนดวยพระ-
* พระมห�เนอง ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 200ค�ถ�นว� :- " ในก�ลใด บคคล เปนผกนจ มกงวง และ มกนอนหลบ กระสบกระส�ย เปนดจสกรใหญ ทเข�เลยงดวยอ�ห�ร, ในก�ลนน เข�เปนคน มนซม ยอมเข�หองบอย ๆ. " แลวตรสว� " มห�บพตร ก�รบรโภคโภชนะแตพอประม�ณ จงควร,เพร�ะผบรโภคพอประม�ณ ยอมมคว�มสข " เมอจะทรงโอว�ทใหยง จงตรสพระค�ถ�นว� :- " คนมสตทกเมอ รประม�ณในโภชนะทไดแลว นน มเวทน�เบ�บ�ง, ( อ�ห�รทบรโภคแลว ) เลยงอ�ยอย คอย ๆ ยอยไป๑ " พระร�ช� ไมอ�จจะทรงเรยนพระค�ถ�ได, แตตรสกะเจ�หล�นชอสทสนะ ซงยนอยในทใกลว� " พอ เธอจงเรยนค�ถ�น. "สทสนะนน ทรงเรยนค�ถ�นนแลว ทลถ�มพระศ�สด�ว� " ข�พระองคจะกระทำ�อย�งไร พระเจ�ข� ? " ครงนน พระศ�สด�ตรสกะเธอว� " เมอพระร�ช�เสวยอย ท�นพงกล�วค�ถ�นในก�ลเสวยกอนทสด, พระร�ช� ทรงกำ�หนดเนอคว�มไดแลว จกทรงทง
กอนข�วนน, ในก�รหงภตเพอพระร�ช� เธอพงใหลดข�วส�รมประม�ณเท�นน ดวยอนนบเมลดข�ว ในกอนข�วนน. " สทสนะนน ทลรบว� " ดละ พระเจ�ข�, เมอพระร�ช�เสวยเวล�เช�กต�ม
๑. แปลกนม�อย�งน คอ เตม ภตต�ห�โร เปนประธ�น แตน�จะหม�ยคว�มว� ....มโรคภยไขเจบนอย, เข�แกช�อ�ยยน.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 201เวล�เยนกต�ม กกล�วค�ถ�นนขน ในก�รเสวยกอนสดท�ย แลวใหลดข�วส�ร ดวยอนนบเมลด ในกอนข�วทพระร�ช�นนทรงทง.แมพระร�ช� ทรงสดบค�ถ�ของสทสนะนนแลว รบสงใหพระ-ร�ชท�นทรพยครงละพน. [ พระร�ช�ลดพระกระย�ห�รไดแลว ] โดยสมยอนอก พระร�ช�นน ทรงตงอยในคว�มเปนผมพระ-กระย�ห�รแหงข�วส�รทะน�นหนงเปนอย�งยง ทรงถงคว�มสขแลวไดมพระสรระอนเบ�. ภ�ยหลงวนหนง ท�วเธอเสดจไปสำ�นกพระศ�สด� ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลวทลว� " ข�แตพระองคผเจรญ บดน คว�มสขเกดแกหมอมฉนแลว, หมอมฉนเปนผส�ม�รถ จะตดต�มจบเนอกไดม�กได, เมอกอน หมอมฉนมก�รยทธกบหล�น; บดน หมอมฉนใหธด�ชอว�วชรกม�รแกหล�นแลว ใหบ�นนน ทำ�ใหเปนค�นำ�อ�บ
ของธด�นนนนแล, คว�มทะเล�ะกบหล�นนน สงบแลว, สขแทเกดแลว แกหมอมฉน เพร�ะเหตแมน, แมแกวมณของพระเจ�กสะ ซงห�ยไปแลวในเรอนของหมอมฉนในวนกอน; บดน แกวมณแมนนม�สเงอมมอแลว, คว�มสขแทเกดแลวแกหมอมฉน เพร�ะเหตแมน,หมอมฉนปร�รถน�คว�มคนเคยกบเหล�ส�วกของพระองค จงทำ�แมธด�แหงญ�ตของพระองคไวในเรอน, คว�มสขแทเกดแลวแกหมอมฉน เพร�ะเหนแมน. " พระศ�สด� ตรสว� " มห�บพตรชอว�คว�มไมมโรค เปนล�ภอย�งยง, ทรพยแมเชนกบคว�มเปนผ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 202สนโดษ ดวยวตถต�มทตนไดแลว ไมม, ชอว�ญ�ตเชนกบดวยผคนเคยกน ไมม, ชอว�คว�มสขอย�งยง เชนกบดวยพระนพพ�น ไมม "ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " ล�ภทงหล�ย มคว�มไมมโรค เปนอย�งยง, ทรพยมคว�มสนโดษ เปนอย�งยง, ญ�ตม คว�มคนเคย เปนอย�งยง, พระนพพ�น เปน สขอย�งยง. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� อ�โรคยปรม� คว�มว� มคว�มเปนผไมมโรคเปนอย�งยง, จรงอย ล�ภทงหล�ย แมมอยแกคนมโรคไมจดเปนล�ภแท, เพร�ะฉะนน ล�ภทงปวงจงม�แกคนไมมโรคเท�นน; เหตนน พระผมพระภ�คจงตรสว� " อ�โรคยปรม� ล�ภ�. " บ�ทพระค�ถ�ว� สนตฏปรม ธน คว�มว� ภ�วะคออนยนด ดวยวตถทตนไดแลวซงเปนของมอยแหงตน ของคฤหสถหรอ
บรรพชตนนแล ชอว�สนโดษ, สนโดษนน เปนทรพยอนยงกว�ทรพยทเหลอ. บ�ทพระค�ถ�ว� วสส�สปรม� �ต คว�มว� ม�รด�กต�มบด�กต�ม จงยกไว, ไมมคว�มคนเคยกบคนใด, คนนนไมใชญ�ตแท; แตมคว�มคนเคยกบคนใด, คนนนแมไมเนองกน กชอว�เปนญ�ต อย�งยง คออย�งสง; เหตนน พระผมพระภ�คจงตรสว�" วสส�สปรม� �ต. "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 203 อนง ชอว�คว�มสข เหมอนพระนพพ�น ไมม, เหตนน พระผมพระภ�คจงตรสว� " นพพ�น ปรม สข. " ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระเจ�ปเสนทโกศล จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 204 ๗. เรองพระตสสเถระ * [ ๑๖๓ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในเมองไพศ�ล ทรงปร�รภภกษรปใดรปหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ปวเวกรส " เปนตน. [ ไดทร�บข�วปรนพพ�นแลวบำ�เพญสมณธรรม ] คว�มพสด�รว� เมอพระศ�สด�ตรสว� " ภกษทงหล�ยโดย ๔ เดอน๑จ�กน เร�จกปรนพพ�น, " ภกษ ๗๐๐ ในสำ�นกของพระศ�สด� ถงคว�มสะดงแลว. ธรรมสงเวชเกดขนแกพระขณ�สพทงหล�ย. ภกษปถชนทงหล�ยไมส�ม�รถจะอดกลนนำ�ต�ได. ภกษทงหล�ยเปนพวก ๆ เทยวปรกษ�กนว� " พวกเร�จกทำ�อย�งไรหนอ ? "ครงนน ภกษรปหนง ชอว�ตสสเถระ คดว� " ไดยนว� พระศ�สด�จกปรนพพ�น โดยลวงไป ๔ เดอน, กเร�เปนผมร�คะยงไมไปปร�ศ,เมอพระศ�สด�ยงทรงพระชนมอยนนแหละ, เร�ควรถอเอ�
พระ-อรหนต ( ใหได ) " แลวจงอยผเดยวเท�นน ในอรย�บถ ๔. ก�รไปสสำ�นกของภกษทงหล�ย หรอก�รสนทน�ปร�ศรยกบผใดผหนง ยอมไมม. ครงนน ภกษทงหล�ย กล�วกะท�นว� " คณตสสะ เหตไร ?คณจงทำ�อย�งน. " ท�นไมฟงถอยคำ�ของภกษเหล�นน. ภกษเหล�นนกร�บทลคว�มเปนไปนน แดพระศ�สด�แลว กร�บทลว� " ข�แต
* พระมห�เนอง ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ แปล.๑. น�จะเปน ๓ เดอน แตว�ในทนเหนจะนบโดยเดอน.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 205พระองคผเจรญ พระตสสเถระ ไมมคว�มรกในพระองค. " พระ-ศ�สด� รบสงใหห�ท�นม�แลว ตรสถ�มว� " ตสสะ เหตไร ? เธอจงทำ�อย�งน, " เมอท�นกร�บทลคว�มประสงคของตนแลว ประท�นส�ธก�รว� " ดละ ตสสะ " แลวตรสว� " ภกษทงหล�ย ผมคว�มรกในเร� จงเปนเหมอนตสสะเถด; แมคนกระทำ�ก�รบช�อยดวยของหอมและระเบยบดอกไมเปนตน ไมชอว�บช�เร�เลย, แต คนผปฏบตธรรมสมควรแกธรรมนนแหละ ชอว�บช�เร� " แลวตรสพระค�ถ�นว� :- " บคคลดมรสอนเกดแตวเวก และรสพระ นพพ�นเปนทเข�ไปสงบ ดมรสปตอนเกดแต ธรรม ยอมเปนผไมมคว�มกระวนกระว�ย ไมม บ�ป. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ปวเวกรส คว�มว� ซงรสอนเกด
แลวแตวเวก, อธบ�ยว� ซงคว�มสขอนเกดแตคว�มเปนผเดยว. บทว� ปตว� คว�มว� ดมแลวดวยคว�มส�ม�รถแหงอนเปนผทำ�กจมอนกำ�หนดรทกขเปนตน ทำ�ใหแจงโดยคว�มเปนอ�รมณ. บ�ทพระค�ถ�ว� รส อปสมสส จ คว�มว� ดมแลวซงรสแหงพระนพพ�น อนเปนทเข�ไปสงบกเลสดวย. สองบทว� นททโร โหต คว�มว� ภกษผขณ�สพ ชอว�เปนผไมมคว�มกระวนกระว�ย และไมมบ�ป เพร�ะคว�มไมมคว�ม
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 206กระวนกระว�ยคอร�คะเปนตน ในภ�ยในเพร�ะดมรสทง ๒ อย�งนน. สองบทว� รส ปว คว�มว� แมเมอดมรสแหงปต อนเกดขนดวยอำ�น�จโลกตรธรรม ๙ อย�ง ยอมเปนผไมมคว�มกระวนกระว�ยและไมมบ�ป. ในก�ลจบเทศน� พระตสสเถระบรรลพระอรหนตแลว. เทศน�ไดมประโยชนแมแกมห�ชน ดงนแล. เรองพระตสสเถระ จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 207 ๘. เรองท�วสกกะ * [ ๑๖๔ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในเวฬวค�ม ทรงปร�รภท�วสกกะตรสพระธรรมเทศน�นว� " ส�ห ทสสน " เปนตน. คว�มพสด�รว� ท�วสกกเทวร�ช ทรงทร�บคว�มทพระ- อ�พ�ธ มอนแลนไปแหงพระโลหตเปนสมฏฐ�น๑ เกดขนแลวแกพระตถ�คต ในเมอพระองคทรงปลงอ�ยสงข�รแลว ทรงดำ�รว�" ก�รทเร�ไปสสำ�นกของพระศ�สด�แลว ทำ�คล�นปฏฐ�กยอมควร "ทรงละอตภ�พประม�ณ ๓ ค�วตเสย เข�ไปเฝ�พระศ�สด�ถว�ยบงคมแลว ทรงนวดพระบ�ทดวยพระหตถทง ๒. ครงนน พระศ�สด�ตรสกะท�วสกกะนนว� " นนใคร ? " ท�วสกกะ. ข�พระองค คอท�วสกกะ พระเจ�ข�. พระศ�สด�. ท�นม�ทำ�ไม ? ท�วสกกะ. ม�เพอบำ�รงพระองคผประชวร พระเจ�ข�.
พระศ�สด�. ท�วสกกะ กลนมนษย ยอมปร�กฏแกเทวด�ทงหล�ย เหมอนซ�กศพทผไวทคอ ตงแต ๑๐๐ โยชนขนไป, ท�นจงไปเถด, ภกษผคล�นปฏฐ�กของเร�ม. ท�วสกกะกร�บทลว� " ข�แตพระองคผเจรญ แมข�พระองคดำ�รงอยในทสดแหง ๘ หมน ๔ พนโยชน สดกลนแหงศลของพระองค
* พระมห�เนอง ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล. ๑. อ�พ�ธลงพระโลหต.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 208ม�แลว, ข�พระองคนแหละจกบำ�รง " แลวไมใหบคคลอนถกตองภ�ชนะพระบงคนหนกของพระศ�สด�แมดวยมอ ทรงทลไวบนพระเศยรทเดยว นำ�ไปอย ไมไดกระทำ�แมอ�ก�รสกว�ก�รสยวพระพกตร, ไดเปนดจนำ�ภ�ชนะของหอมไป, ท�วเธอทรงปฏบตพระศ�สด�อย�งนแลว ในเวล�พระศ�สด�มคว�มสำ�ร�ญนนแหละ จงได เสดจไป. [ ภกษสรรเสรญท�วสกกะ ] ภกษ๑ประชมพดกนขนว� " น�สรรเสรญ ท�วสกกเทวร�ชมคว�มสเนห�ในพระศ�สด�, ท�วเธอทรงละทพยสมบต เหนป�นฉะนเสย ทรงนำ�ภ�รชนะสำ�หรบรองพระบงคนหนกของพระศ�สด�ออกไปดวยพระเศยร ห�ทรงทำ�พระอ�ก�รม�ตรว�สยวพระพกตรไมดจบรษผนำ�ภ�ชนะอนเตมดวยของหอมออกไปอยฉะนน ไดทรงกระทำ�อปฏฐ�กแลว. " พระศ�สด� ทรงสดบถอยคำ�ของภกษเหล�นนแลว ตรสถ�มว� " ภกษทงหล�ย พวกเธอ พดอะไรกน ? " ครนภกษเหล�นนกร�บทลว� " เรองชอน พระเจ�ข� "จงตรสว� " ภกษทงหล�ย ขอซงท�วสกกเทวร�ช ทำ�สเนห�
ในเร�นน ไมน�อศจรรย; เพร�ะท�วสกกเทวร�ชน ฟงธรรมเทศน�แลวเปนโสด�บน ละคว�มเปนท�วสกกะชร� ถงคว�มเปนท�วสกกะหนม เหตอ�ศยเร�; แทจรง เมอท�วเธอเสดจนงในท�มกล�ง
๑. ของสน�มหลวง พ.ศ. ๒๔๖๒.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 209เทพบรษท ณ อนทส�ลคห� ในก�ลเมอตนถกมรณภยคกค�ม ทำ�คนธรรพเทพบตรชอปญจสขะข�งหน�เสดจม� เร�ไดกล�วว� " ดกอนท�วว�สวะ ท�นจงถ�มปญห�กะเร�, ท�นปร�รถน�ปญห�ขอใดขอหนงในพระหฤทย, เร�จะทำ�ทสดแหงปญห�นน ๆ ของท�นไดแน แท "เมอจะทรงบรรเท�คว�มสงสยของท�วเธอ จงไดแสดงธรรมเทศน�, ในก�ลจบเทศน� ธรรม�ภสมย ไดมแกสตวทงหล�ยประม�ณ ๑๔โกฏ, สวนท�วสกกเทวร�ช บรรลโสด�ปตตผล ต�มทประทบนงแลวนนเอง เปนท�วสกกะหนมแลว; เร�มอปก�ระเปนอนม�กแกท�วสกกเทวร�ชนน ดวยประก�รอย�งน, ชอว�คว�มสเนห�ในเร�ของท�วสกกเทวร�ชนน ไมน�อศจรรย; ภกษทงหล�ย กก�รพบเหนเหล�อรยบคคลกด ก�รอย ณ ทเดยวกนกบเหล�อรยบคคลกดใหเกดสข, แตว� กจเชนนนกบพวกคนพ�ล ใหเกดทกขทงนน "แลวจงไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :-
" ก�รพบเหนเหล�อรยบคคล เปนก�รด, ก�ร อยรวม ( ดวยเหล�อรยบคคล ) ใหเกดสข ทกเมอ, บคคลพงเปนผมสข เปนนตยแทจรง เพร�ะไมพบเหนพวกคนพ�ล, เพร�ะว� คน เทยวสม�คมกบคนพ�ล ยอมโศกเศร�ตลอด ก�ลยดย�วน�น, คว�มอยรวมกบพวกคนพ�ล
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 210 ใหเกดทกขเสมอไป เหมอนคว�มอยรวมดวย ศตร, ปร�ชญมคว�มอยรวมกนเปนสข เหมอน สม�คมแหงญ�ต, ( เพร�ะฉะนนแล ) ท�น ทงหล�ย จงคบห�ผทเปนปร�ชญ และมปญญ� ทงเปนพหสต นำ�ธระไปเปนปกต มวตร เปน อรยบคคล เปนสตบรษ มปญญ�ด เชนนน เหมอนพระจนทร สองเสพคลองแหงนกษตร- ฤกษ ฉะนน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ส�ห ไดแก เปนก�รยงประโยชนใหสำ�เรจ คอว�เปนคว�มง�ม ไดแกกรรมอนเจรญ. บทว� สนนว�โส คว�มว� ห�ใชเพยงก�รพบพระอรยบคคลเหล�นนอย�งเดยวเปนก�รดไม, ถงคว�มเปน คอเปนตนว�คว�มนงรวมกบพระอรยบคคลเหล�นน ณ ทเดยวกนกด คว�มเปนคออนไดเพอจะกระทำ�วตรและปฏวตรแกพระอรยบคคลเหล�นนกด เปนก�รด
โดยแท. บทว� พ�ลสงคตจ�ร ห คว�มว� เพร�ะผใดเทยวรวมกบคนพ�ล. ประชมบทว� ทฆมทธ�น เปนตน คว�มว� ผนนถกสห�ยผพ�ลพดว� " เจ�จงม�, พวกเร�จะกระทำ�กรรม มอนตดทตอเปนตน " เปนผรวมฉนทะกบพ�ลสห�ยนน กระทำ�กรรมเหล�นน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 211ตองกรรมกรณหล�ยอย�ง มถกตดมอเปนตน ชอว�ยอมโศกเศร�สนก�ลยดย�วน�น. บทว� สพพท� คว�มว� ขนชอว�ก�รอย ณ ทเดยวกน กบผเปนศตรมมอถอด�บกด พวกสตวร�ยมอสรพษเปนตนกด ใหเกด ทกขเปนนตยฉนใด, ก�รรอยรวมกบคนพ�ล ( ก ) ฉนนนเหมอนกน. ในบ�ทพระค�ถ�ว� ธโร จ สขสว�โส น มวเคร�ะหว� ก�รอยรวมดวยปร�ชญนน เปนสข เหตนนจงชอว� มก�รอยรวมใหเกดสข, อธบ�ยว� ก�รอย ณ ทเดยวกนกบดวยบณฑตใหเกดสข. ถ�มว� " ก�รอยรวมดวยปร�ชญ ใหเกดสขอย�งไร ? " แกว�" เหมอนสม�คมแหงหมญ�ตฉะนน. " อธบ�ยว� ก�รสม�คม แหงหมญ�ตอนเปนทรกใหเกดสขฉนใด; ก�รอยรวมดวยปร�ชญใหเกดสขฉนนน.
บทว� ตสม� คว�มว� เพร�ะก�รอยรวมกบคนพ�ลใหเกดทกข, กบดวยบณฑตใหเกดสข; ฉะนนแล ท�นทงหล�ยจงคบห�คอว�เข�ไปนงใกล ท�นทเปนปร�ชญสมบรณดวยปญญ� และผสมบรณดวยปญญ�เปนโลกยะและโลกตระ ซงชอว�ผมปญญ� และผถงพรอมดวยอ�คมและอธคม ทชอว�พหสต ผชอว�นำ�ธระไปเปนปกต เพร�ะคว�มเปนผมอนนำ�ธระไปเปนปกต คอใหถงพระอรหนตผชอว�มวตร เพร�ะวตรคอศล และวตรคอธดงค ผชอว�อรยะเพร�ะคว�มเปนผไกลจ�กกองกเลส ผสตบรษ ผมปญญ�ง�มเหนป�นนน, เหมอนพระจนทรสองเสพอ�ก�ศ ทกล�วกนว�คลองแหง
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 212นกษตรฤกษ อนไมมวหมองฉะนน. ในก�ลจบเทศน� คนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตนแลว ดงนแล. เรองท�วสกกะ จบ. สขวรรค วรรณน� จบ. วรรคท ๑๕ จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 213 ๑๖. ปยวรรค วรรณน� ๑. เรองบรรพชต ๓ รป * [ ๑๖๕ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภบรรพ-ชต ๓ รป ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อโยเค ยชมตต�น "เปนตน. [ ตระกลทมลกช�ยคนเดยวและหนไปบวช ] ไดยนว� ม�รด�บด�ในตระกลหนง ในกรงส�วตถ ไดมบตรนอยคนเดยวเท�นน เปนทรกเปนทชอบใจ. วนหนง บตรนอยนนฟงธรรมกถ�ของพวกภกษทนมนตม�ในเรอน ทำ�อนโมทน�อย อย�กจะบวช จงขอบวชกะม�รด�บด�. ม�รด�บด�เหล�นนไมอนญ�ต.ครงนน เข�ไดมคว�มคดขนว� " เมอม�รด�บด�ไมเหนนนแลเร�จก ( ออก ) ไปข�งนอกแลวบวชเสย. " ตอม� บด�ของเข�เมอจะออกไปข�งนอก ไดมอบหม�ยกะม�รด�ว� " เธอพงรกษ�บตรนอยน, " ม�รด� เมอจะออกไปข�งนอก กมอบหม�ย
กะบด�( เชนกน ). ภ�ยหลงวนหนง เมอบด�ของเข�ไปข�งนอก ม�รด�ตงใจว�" จกรกษ�บตร " พงบ�นประตข�งหนง ( อก ) ข�งหนงเอ�
* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 214เท�ทงสองยนไวแลว นงลงทแผนดนป นด�ยอย. เข�คดว� " เร�จกลวงม�รด�น แลว ( หน ) ไป " ดงนแลวกล�วว� " แมจ� หลกฉนหนอยกอนเถด, ฉนจกถ�ยอจจ�ระ "ครงม�รด�นนหดเท�แลว, กออกไปสวห�รโดยเรว เข�ไปห�ภกษทงหล�ย ออนวอนว� " ท�นผเจรญ ขอท�นบวชใหผมเถด " แลวบรรพช�ในสำ�นกของภกษเหล�นน. [ บด�ออกบวชต�มบตร ] ลำ�ดบนน บด�ของเข� ( กลบ ) ม�แลว ถ�มม�รด�ว� " ลกของเร�ไปไหน ? " ม�รด�ตอบว� " น�ย เมอกอยทน " บด�นนกคนด เพอรว� " บตรของเร�อยทไหนหนอแล ? " ไมเหนเข�แลวคดว� " ลกของเร�จกไปวห�ร " จงไปสวห�รแลว เหนบตรบวชแลวครำ�ครวญรองไหแลว กล�วว� " พอ ทำ�ไมเจ�จงทำ�ใหเร�พน�ศ ? " ดงนแลว คดว� " กเมอบตรของเร�บวชแลว บดน เร�จกทำ�อะไรในเรอน " ดงน ตนเองกบวชแลวในสำ�นกของภกษ
ทงหล�ย. [ ม�รด�ออกบวชต�มบตรและส�ม ] ลำ�ดบนน ม�รด�ของเข� คดว� " ทำ�ไมหนอ ลกและผวของเร� จงชกช�อย, จกไปวห�รบวชเสยแลวกระมง ? มองห�ชนทง ๒ นนพล�งไปวห�รเหนชนแมทง ๒ บวชแลวคดว� " ประโยชนอะไร ดวยเรอนของเร� ในก�ลแหงชนทง ๒ นบวชแลว ? " แมตนเอง กไปสสำ�นกภกษณ บวชแลว.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 215 [ ชนทง ๓ แมบวชแลวกยงคลกคลกน ] ชนทง ๓ นน แมบวชแลว กไมอ�จจะแยกกนอยได, นงสนทน�รวมกนเทยว ปลอยวนใหบวงไป ทงในวห�ร ทงในสำ�นกภกษณ. เหตนน ทงพวกภกษ ทงพวกภกษณ จงเปนอนถกเบยดเบยนแลว. ตอม�วนหนง ภกษทงหล�ย กร�บทลก�รกระทำ�ของชนทง ๓ นน แดพระศ�สด�. [ พระศ�สด�ตรสเรยกม�เตอน ] พระศ�สด� รบสงใหเรยกชนทง ๓ นนม�แลว ตรสถ�มว�" ไดยนว� พวกเธอทำ�อย�งนน จรงหรอ ? " เมอชนเหล�นนทลว� " จรง ( พระเจ�ข� ), " ตรสถ�มว� " ทำ�ไม พวกเธอจงทำ�อย�งนน ? เพร�ะว� นนไมใชคว�มเพยรของพวกบรรพชต. " ชนทง ๓ กร�บทลว� " พระเจ�ข� พวกข�พระองคไมอ�จจะอยแยกกน. " พระศ�สด�ตรสว� " ชอว�ก�รทำ�อย�งน จำ�เดม
แตก�ลแหงตนบวชแลว ไมควร, เพร�ะว� ก�รไมเหนสตวและสงข�รอนเปนทรก และก�รเหนสตวและสงข�รอนไมเปนทรก เปนทกขโดยแท; เหตนน ก�รทำ�บรรด�สตวและสงข�รทงหล�ยอย�งใดอย�งหนง ใหเปนทรก หรอไมใหเปนทรก ยอมไมสมควร " ดงนแลวไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :- " บคคล ประกอบตนไวในสงอนไมควรประ- กอบ และไมประกอบไวในสงอนควรประกอบ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 216 ละเสยแลวซงประโยชน ถอเอ�อ�รมณอนเปน ทรก ยอมทะเยอทะย�น ตอบคคลผต�มประ- กอบตน, บคคลอย�สม�คมกบสตวและสงข�ร ทงหล�ย อนเปนทรก ( และ ) อนไมเปนทรก ในก�ลไหน ๆ, ( เพร�ะว� ) ก�รไมเหนสตว และสงข�รอนเปนทรก และก�รเหนสตวและ สงข�รอนไมเปนทรก เปนทกข, เพร�ะเหตนน บคคลไมพงกระทำ�สตวหรอสงข�ร ใหเปนทรก, เพร�ะคว�มพร�กจ�กสตว และ สงข�รอนเปน ทรก เปนก�รตำ�ทร�ม, กเลสเครองรอยรด ทงหล�ย ของเหล�บคคลผไมมอ�รมณอนเปน ทรกและไมเปนทรก ยอมไมม. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� อโยเค คว�มว� ในสงอนไมควรประกอบ คอก�รทำ�ในใจโดยไมแยบค�ย. อธบ�ยว� กก�รเสพอโคจร ๖ อย�ง ต�งโดยอโคจรมอโคจรคอหญงแพศย�เปนตน ชอว�ก�รทำ�ในใจโดยไมแยบค�ยในทน, บคคลประกอบตนในก�รทำ�ในใจโดยไมแยบค�ยนน. บทว� โยคสม คว�มว� และไมประกอบ ( ตน ) ใน
โยนโส-มนสก�ร อนผดแผกจ�กอโยนโสมนสก�รนน. สองบทว� อตถ หตว� คว�มว� หมวด ๓ แหงสกข�
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 217มอธสลสกข�เปนตน จำ�เดมแตก�ล ( แหงตน ) บวชแลว ชอว�ประโยชน, ละเสยแลวซงประโยชนนน. บ�ทพระค�ถ�ว� ปยคค�ห คว�มว� ถอเอ�อยซงอ�รมณอนเปนทรกกล�วคอก�มคณ ๕ เท�นน. บ�ทพระค�ถ�ว� ปเหตตต�นโยคน คว�มว� บคคลเคลอนแลวจ�กศ�สน� เพร�ะคว�มปฏบตนน ถงคว�มเปนคฤหสถแลว ภ�ยหลงยอมทะเยอทะย�นตอบคคลทงหล�ย ผต�มประกอบตน ยงคณทงหล�ยมศลเปนตนใหถงพรอมแลว ยอมไดสกก�ระจ�กสำ�นกเทวด�และมนษยทงหล�ย คอยอมปร�รถน�ว� " โอหนอ แมเร�กพงเปนผเชนน. " บทว� ม� ปเยห คว�มว� บคคลไมพงสม�คม ดวยสตวหรอสงข�รทงหล�ยอนเปนทรก ในก�ลไหน ๆ คอแมชวขณะหนง,สตวหรอสงข�รทงหล�ยอนไมเปนทรก กเหมอนกน. ถ�มว�
เพร�ะเหตไร ? แกว� เพร�ะว� ก�รไมเหนสตวและสงข�รทงหล�ยอนเปนทรก ดวยอำ�น�จคว�มพลดพร�ก และก�รเหนสตวและสงข�รทงหล�ย อนไมเปนทรก ดวยอำ�น�จเข�ไปใกล เปนทกข. บทว� ตสม� คว�มว� และก�รเหนและไมเหนทง ๒ นเปนทกข. เหตนน บคคลไมพงทำ�สตวหรอสงข�รไร ๆ ใหเปนทรกเลย. คว�มไปปร�ศ คอคว�มพลดพร�ก จ�กสตวและสงข�รทงหล�ยอนเปนทรก ชอว� ปย�ป�โย.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 218 บทว� ป�ปโก ไดแก ล�มก. บ�ทพระค�ถ�ว� คนถ� เตส น วชชนต คว�มว� ชนเหล�ใดไมมอ�รมณเปนทรก, ชนเหล�นน ยอมละกเลสเครองรอยรดท�งก�ยคออภชฌ�เสยได; ชนเหล�ใด ไมมอ�รมณอนไมเปนทรก, ชนเหล�นน ยอมละก�ยคนถะคอพย�บ�ทเสยได; กเมอละกเลส ๒ อย�งนนไดแลว แมกเลสเครองรอยรดทเหลอ กเปนอน ชอว�ละไดแลว ( เหมอนกน ); เหตนน บคคลไมพงทำ�อ�รมณใหเปนทรกหรอไมใหเปนทรก. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน. ฝ�ยชนทง ๓ นนคดว� " พวกเร�ไมอ�จอยพร�กกนได " ดงนแลวไดสกไปสเรอนต�มเดม ดงนแล. เรองบรรพชต ๓ รป จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 219 ๒. เรองกฎมพคนใดคนหนง * [ ๑๖๖ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภกฎมพคนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ปโต ช�ยเต " เปนตน. [ พระศ�สด�เสดจไประงบคว�มโศกของกฎมพ ] คว�มพสด�รว� กฎมพนน ครนบตรของตนทำ�ก�ละแลว, อนคว�มโศกถงบตรครอบงำ� ไปสป�ช� รองไหอย, ไมอ�จทจะหกห�มคว�มโศกถงบตรได. พระศ�สด� ทรงพจ�รณ�ดสตวโลก ในเวล�ใกลรง ทรงเหนอปนสยโสด�ปตตมรรคของกฎมพนน กลบจ�กบณฑบ�ตแลว ไดทรงพ�ภกษผเปนปจฉ�สมณะรปหนง เสดจไปประตเรอนของกฎมพนน. กฎมพนน ไดฟงคว�มทพระศ�สด�เสดจม� คดว� " พระศ�สด�จกทรงประสงคเพอทำ�ปฏสนถ�รกบดวยเร� " จงอญเชญพระศ�สด�ใหเสดจไปสเรอน ปอ�สนะไวในท�มกล�งเรอน เมอพระ
ศ�สด�ประทบนงแลว, กม�ถว�ยบงคมแลว นง ณ สวนข�งหนง. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสถ�มกฎมพนนว� " อบ�สก ท�นตองทกขเพร�ะเหตอะไรหนอแล ? " เมอกฎมพนน กร�บทลทกขเพร�ะพลดพร�กจ�กบตรแลว, ตรสว� " อย�คดเลย อบ�สก,ชอว�คว�มต�น มใชมอยในทเดยว, และมใชมจำ�เพ�ะแกบคคล
* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 220ผเดยว, กชอว�คว�มเปนไปแหงภพ ยงมอยเพยงใด, คว�มต�ยกยอมมแกสรรพสตวเพยงนนเหมอนกน; แมสงข�รอนหนง ทชอว�เทยง ยอมไมม; เพร�ะเหตนน ท�นพงพจ�รณ�โดยอบ�ยอนแยบค�ยว� ' ธรรมช�ตมคว�มต�ยเปนธรรม ต�ยเสยแลว, ธรรมช�ตมคว�มแตกเปนธรรม แตกเสยแลว, ' ไมพงเศร�โศก; เพร�ะว� โบร�ณกบณฑตทงหล�ย ในก�ลทลกรกต�ยแลว พจ�รณ�ว�' ธรรมช�ตมคว�มต�ยเปนธรรม น�ยเสยแลว, ธรรมช�ตมคว�มแตกเปนธรรม แตกเสยแลว ' ดงนแลว ไมทำ�คว�มเศร�โศก เจรญม�ณสสตอย�งเดยว " อนกฎมพทลออนวอนว� " ข�แตพระองคผเจรญ บณฑตพวกไหน ไดทำ�แลวอย�งนน; และไดทำ�ในก�ลไร ? ขอพระองคจงตรสบอกแกข�พระองค " เพอจะทรงประก�ศเนอคว�มนน จงทรงนำ�อดตนท�น ยงอรคช�ดก๑ในปญจกนบ�ตน
ใหพสด�รว� :- " บตรของเร� เมอสรระใชไมได ละสรระของ ตนไป ดจงลอกคร�บเก�ฉะนน, เมอบตรของเร� ต�ยจ�กไปแลว, เข�ถกเผ�อยยอมไมรปรเทวน�- ก�รของพวกญ�ต, เพร�ะฉะนน เร�จงไมเศร�โศกถง บตรนน; เข�มคตเชนใดกไปสคตเชนนน ( เอง ) "ดงนแลว จงตรส ( ตอไปอก ) ว� " บณฑตในก�ลกอน เมอลกรกทำ�ก�ละแลวอย�งนน, ไมประพฤตอย�งท�น ผทอดทงก�ร
๑. ข. ช�. ปจ . ๒๗/๑๖๗. ตทฏกถ�. ๔/๔๓๐.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 221ง�นแลวอดอ�ห�ร เทยวรองไหอยเดยวน ไมทำ�คว�มโศก ดวยอำ�น�จมรณสสตภ�วน� รบประท�นอ�ห�ร และอธษฐ�น ( ตงใจทำ� )ก�รง�น, ' เพร�ะฉะนน ท�นอย�คดว� ' ลกรกของเร�กระทำ�ก�ละแลว, ' แทจรงคว�มโศกกด ภยกด เมอจะเกด ยอมอ�ศยของทรกนนเองเกด " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " คว�มโศก ยอมเกดแตของทรก, ภย ยอม เกดแตของทรก; คว�มโศก ยอมไมมแกผ ปลดเปลองไดจ�กของทรก, ภยจกมแตไหน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ปยโต คว�มว� กคว�มโศกกด ภยกด อนมวฏฏะเปนมล เมอจะเกดขน ยอมอ�ศยสตวหรอสงข�ร อนเปนทรกเท�นนเกด, แตคว�มโศกและภยแมทง ๒ นนยอมไมม แกผปลดเปลองจ�กสตวหรอสงข�รอนเปนทรกนนไดแลว. ในก�ลจบเทศน� กฎมพ ตงอยแลว ในโสด�ปตตผล. เทศน�ไดมประโยชนแกชนผประชมกนแลว ดงนแล.
เรองกฎมพคนใดคนหนง จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 222 ๓. เรองน�งวส�ข�อบ�สก� * [ ๑๖๗ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภน�งวส�ข�อบ�สก� ตรสพระธรรมเทศน�นว� " เปมโต ช�ยเต "เปนตน. [ น�งวส�ข�โศกถงน�งสทตตททำ�ก�ละ ] ไดยนว� น�งวส�ข�นน ตงกม�รก�ชอว�สทตต ผเปนธด�ของบตร ไวในหน�ทของตน ใหทำ�คว�มขวนขว�ยแกภกษสงฆในเรอน. โดยสมยอน กม�รก�นน ไดทำ�ก�ละแลว. น�งวส�ข�ใหทำ�ก�รฝงสรระ ( ศพ ) น�งแลว ไมอ�จจะอดกลนคว�มโศกไวได มทกขเสยใจไปสสำ�นกพระศ�สด� ถว�ยบงคมแลว นง ณ สวนข�งหนง. [ พระศ�สด�ตรสอบ�ยระงบคว�มโศก ] ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะน�งว� " วส�ข� ทำ�ไมหนอเธอจงมทกขเสยใจ มหน�ชมดวยนำ�ต� นงรองไหอย ? " น�งจงทล
ขอคว�มนน แลวกร�บทลว� " พระเจ�ข� น�งกม�รก�นน เปนทรกของหมอมฉน เปนผสมบรณดวยวตร, บดน หมอมฉนไมเหนใครเชนนน. " พระศ�สด�. วส�ข� กในกรงส�วตถ มมนษยประม�ณเท�ไร ?
* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 223 วส�ข�. พรเจ�ข� พระองคนนแหละ ตรสแกหมอมฉนว� ' ในกรงส�วตถ มชน ๗ โกฏ. ' พระศ�สด�. กถ�ชนมประม�ณเท�น ๆ พงเปนเชนกบหล�นส�วของเธอไซร, เธอพงปร�รถน�เข�หรอ ? น�งวส�ข�. อย�งนน พระเจ�ข�. พระศ�สด�. กชนในกรงส�วตถทำ�ก�ละทก ๆ วน มประม�ณเท�ไร ? น�งวส�ข�. ม�ก พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เมอเปนเชนน เวล�ทเธอเศร�โศกกจะไมพงม มใชหรอ ? เธอพงเทยวรองไหอยทงกล�งคนและกล�งวนทเดยว. น�งวส�ข�. ยกไวเถด. พระเจ�ข�, หมอมฉนทร�บแลว. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะน�งว� " ถ�กระนน เธออย�เศร�โศก, คว�มโศกกด คว�มกลวกด ยอมเกดแตคว�มรก " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :-
" คว�มโศก ยอมเกดแตคว�มรก, ภย ยอม เกดแตคว�มรก; คว�มโศก ยอมไมม แกผ พนวเศษจ�กคว�มรก, ภยจกมแตไหน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� เปมโต คว�มว� เพร�ะอ�ศยคว�มรกททำ�ไวในบตรและธด�เปนตนนนเอง.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 224 ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองน�งวส�ข�อบ�สก� จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 225 ๔. เรองเจ�ลจฉว * [ ๑๖๘ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอทรงอ�ศยเมองเวส�ล ประทบอย ณ กฏ�ค�ร-ศ�ล� ทรงปร�รภพวกเจ�ลจฉว ตรสพระธรรมเทศน�นว� " รตย�ช�ยเต " เปนตน. [ พวกเจ�ลจฉวแตงก�ยประกวดกน ] ไดยนว� ในวนมหรสพวนหนง เจ�ลจฉวเหล�นน ต�งองคต�งประดบดวยเครองประดบไมเหมอนกน ออกจ�กพระนครเพอทรงประสงคจะเสดจไปอทย�น. พระศ�สด� เสดจเข�ไปบณฑบ�ตทรงเหนเจ�ลจฉวเหล�นน จงตรสเรยกภกษทงหล�ยม�แลว ตรสว� " ภกษทงหล�ย พวกเธอจงดพวกเจ�ลจฉว, พวกทไมเคยเหนเทวด�ชนด�วดงส, กจงดเจ�ลจฉวเหล�นเถด " ดงนแลว เสดจเข�สพระนคร. [ พวกเจ�ลจฉววว�ทกนเพร�ะหญงนครโสภณ ] แมเจ�ลจฉวเหล�นน เมอไปสอทย�น พ�หญงนคร
โสภณคนหนงไป อ�ศยหญงนน อนคว�มรษย�ครอบงำ�แลว ประห�รกนและกน ยงเลอดใหไหลนอง ดจแมนำ�. ครงนน พวกเจ�พนกง�น เอ�เตยงห�มเจ�ลจฉวเหล�นนม�แลว. ฝ�ยพระศ�สด� ทรงทำ�ภตกจเสรจแลว กเสดจออกจ�ก
* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 226พระนคร. พวกภกษ เหนพวกเจ�ลจฉว อนเจ�พนกง�นนำ�ไปอยอย�งนน จงกร�บทลพระศ�สด�ว� " พระเจ�ข� พวกเจ�ลจฉวเมอเช�ตร ประดบประด�แลว ออกจ�กพระนครร�วกะพวกเทวด�,บดน อ�ศยหญงคนหนง ถงคว�มพน�ศนแลว. " [ พระศ�สด�ตรสโทษของคว�มยนดในก�ม ] พระศ�สด� ตรสว� " ภกษทงหล�ย คว�มโศกกด ภยกดเมอจะเกด ยอมอ�ศยคว�มยนดนนเองเกด " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " คว�มโศก ยอมเกดแตคว�มยนด, ภย ยอม เกดแตคว�มยนด; คว�มโศกยอมไมม แกผ พนวเศษแลวจ�กคว�มยนด, ภยจกมแตไหน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� รตย� คว�มว� แตคว�มยนดในก�มคณ ๕ คอ เพร�ะอ�ศยคว�มยนดในก�มคณ ๕ นน. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม� บรรลอรยผลทงหล�ย ม
โสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองเจ�ลจฉว จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 227 ๕. เรองอนตถคนธกม�ร * [ ๑๖๙ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภอนตถ-คนธกม�ร ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ก�มโต ช�ยเต " เปนตน. [ อนตถคนธกม�รใหช�งหลอรปสตร ] ไดยนว� อนตถคนธกม�รนน เปนสตวทจตจ�กพรหมโลก เกดในตระกลมโภคะม�ก ในกรงส�วตถ ตงแตวนเกดม�แลว ไมปร�รถน�จะเข�ไปใกลหญง, ถกผหญงจบ กรองไห, ม�รด� ( ตอง )อมกม�รนนดวยเซดผ�แลว จงใหดมนม. กม�รนน เจรญวยแลว เมอม�รด�บด�กล�วว� " พอ เร�จกทำ�อ�ว�หมงคลแกเจ� " กห�มว� " ฉนไมมคว�มตองก�รดวยหญง " เมอถกอนวอนบอยเข� จงใหเรยกช�งทองม� ๕๐๐ คนแลว ให ๆ ทองคำ�มสสกพนนกขะ ใหทำ�รปหญง บอย�งหน� น�
เลอมใสยงนก, เมอม�รด�บด�กล�วอกว� " พอ เมอเจ�ไมทำ�อ�ว�หมงคล, ตระกลวงศจกตงอยไมได, เร�จกนำ�กม�รก�ม�ใหเจ� " กกล�วว� " ถ�กระนน ถ�ท�นทง ๒ จะนำ�กม�รก�เชนนม�ใหฉน, ฉนจกทำ�ต�มคำ�ของท�นทง ๒ " ดงนแลว จงแสดงรปทองคำ�นน.
* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 228 [ สงพร�หมณไปห�คครองบตร ] ลำ�ดบนน ม�รด�บด�ของเข� ใหพ�พวกพร�หมณมชอเสยงม� แลวบอกว� " บตรของเร�มบญม�ก, คงจกมกม�รก�ผทำ�บญรวมกบบตรนเปนแน; พวกท�นจงไป, จงพ�เอ�รปทองคำ�นไปแลว นำ�น�งกม�รก�ผมรปเชนนม� " ดงนแลว สง [ พร�หมณเหล�นน ]ไป. พร�หมณเหล�นน รบว� " ดละ " เทยวจ�รกไป ไปถงส�คล-นคร ไปแควนชอมททะ. [ พร�หมณพบหญงมรปดจรปหลอแลวกลบม� ] กในนครนน ไดมกม�รก�คนหนง มรปสวย มอ�ยรนร�ว ๑๖ ป. ม�รด�บด�ใหน�งอยทพนชนบนแหงปร�ส�ท ๗ ชน, พร�หมณแมเหล�นนแล คดกนว� " ถ�ในนครน จกมกม�รก�เหนป�นน,ชนทงหล�ยเหนรปทองคำ�นแลว กจกกล�วว� ' รปจำ�ลองนสวยเหมอนธด�ของตระกลโนน " ดงนแลว จงตงรปทองคำ�นนไว
รมท�งไปสท�นำ� นง ( คอยเฝ� ) ณ ทควรข�งหนง. ลำ�ดบนน หญงแมนมของกม�รก�นน ใหกม�รก�นนอ�บนำ�แลว ใครจะอ�บเองบ�ง จงม�สท�นำ� เหนรปนน สำ�คญว� " ธด�ของเร� " จงกล�วว� " โอ แมหวดอ, เร�ใหเจ�อ�บนำ�แลวออกม�เมอกนเอง, เจ�ลวงหน�ม�ทนกอนเร� " ดงนแลว จงตดวยมอ รคว�มทรปนนแขงและไมมวก�ร จงกล�วว� " เร�ไดทำ�คว�มเข�ใจว� ' น�งนเปนธด�ของเร�, นนอะไรกนเล� ? "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 229 ลำ�ดบนน พร�หมณเหล�นน ถ�มหญงแมนมนนว� " แมธด�ของท�น เหนป�นนหรอ ? " หญงแมนม. นจะมค�อะไร ในสำ�นกธด�ของเร�. พร�หมณ. ถ�กระนน ท�นจงแสดงธด�ของท�น แกพวกเร�. หญงแมนมนน ไปสเรอนพรอมดวยพร�หมณทงหล�ยนนแลวกบอกแกน�ย ( เจ�บ�น ). น�ยทำ�คว�มชนชมกบพวกพร�หมณแลวใหธด�ลงม�ยนอยในทใกลรปทองคำ� ณ ปร�ส�ทชนล�ง. รปทองคำ�ไดเปนรปหมดรศมแลว พร�หมณ ใหรปทองคำ�นน แกน�ยเหล�นนแลว มอบหม�ยกม�รก�ไว แลวไปบอกแกม�รด�บด�ของอนตถคนธกม�ร. [ คครองของอนตถคนธกม�รต�ยในระหว�งท�ง ] ม�รด�บด�นนมใจยนดแลว กล�วว� " ท�นทงหล�ยจงไป,นำ�กม�รก�นรนม�โดยเรว " ดงนแลว สงไปดวยสกก�ระเปนอนม�ก. ฝ�ยกม�ร ไดยนข�วนน กยงคว�มรกใหเกดขน ดวย
ส�ม�รถก�รสดบว� " ไดยนว� มเดกหญงรปร�งสวยยงกว�รปทองคำ�อก "จงกล�วว� " ท�นทงหล�ยจงนำ�ม�โดยเรวเถด. " กม�รก�แมนนแลอนเข�ยกขนสย�น นำ�ม�อย มโรคลมกนอนคว�มกระทบกระทงแหงย�นใหเกดขนแลว ไดทำ�ก�ละในระหว�งท�งนนเอง เพร�ะคว�มทน�งเปนผละเอยดออนยงนก.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 230 [ คว�มรกกอใหระทมทกข ] แมกม�ร กถ�มอยเสมอว� " ม�แลวหรอ ? " ชนทงหล�ยไมบอกแกกม�รนน ซงถ�มอยดวยคว�มสเนห�อนยง โดยพลนทเดยวทำ�ก�รอำ�พร�งเสย ๒-๓ วนแลว จงบอกเรองนน. กม�รนน เกดโทมนสขนว� " เร� ไมไดสม�คมกบหญงชอเหนป�นนนเสยแลว "ไดเปนผถกทกขคอโศกประหนงภเข� ทวมทบแลว. [ พระศ�สด�ทรงแสดงอบ�ยระงบคว�มโศก ] พระศ�สด� ทรงเหนอปนสยของกม�รนน เมอเสดจไปบณฑบ�ต จงไดเสดจไปยงประตเรอนนน. ลำ�ดบนน ม�รด�บด�ของกม�รนน อญเชญพระศ�สด�เสดจไปภ�ยในเรอน แลวองค�สโดยเค�รพ. ในเวล�เสรจภตกจ พระศ�สด� ตรสถ�มว� " อนตถคนธกม�รไปไหน ? " ม�รด�บด�. พระเจ�ข� อนตถคนธกม�รนน อด
อ�ห�รนอนอยในหอง. พระศ�สด�. จงเรยกเธอม�. อนตถคนธกม�รนน ม�ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลว นง ณ สวนข�งหนง, เมอพระศ�สด� ตรสถ�มว� " กม�ร คว�มโศกมกำ�ลงเกดขนแลวแกเธอ หรอ ? " จงกร�บทลว� " ข�แตพระองคผเจรญพระเจ�ข�, คว�มโศกมกำ�ลง เกดขนแกข�พระองค เพร�ะไดยนว�
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 231หญงชอเหนป�นน ทำ�ก�ละในระหว�งท�งเสยแลว, แมภต ข�พระองคกไมหว. " ลำ�ดบนน พระศ�สด�ตรสกะเข�ว� " กม�ร กเธอร ไหมว�คว�มโศก เกดขนแกเธอ เพร�ะอ�ศยอะไร ? " อนตถคนธกม�ร. ไมทร�บ พระเจ�ข�. พระศ�สด�. ตรสว� " กม�ร คว�มโศกมกำ�ลง เกดขนแก เธอ เพร�ะอ�ศยก�ม, เพร�ะคว�มโศกกด ภยกด ยอมเกดขนเพร�ะอ�ศยก�ม " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " คว�มโศกยอมเกดแตก�ม, ภย ยอมเกดแต ก�ม; คว�มโศก ยอมไมมแกบคคลผพนวเศษ แลวจ�กก�ม, ภยจกมแตไหน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ก�มโต คว�มว� จ�กวตถก�มและกเลสก�ม, อธบ�ยว� คว�มโศกกด ภยกด ยอมอ�ศยก�มแมทง ๒ อย�งนนเกด. ในก�ลจบเทศน� อนตถคนธกม�ร ตงอยแลว ในโสด�ปตตผล
ดงนแล. เรองอนตถคนธกม�ร จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 232 ๖. เรองพร�หมณคนใดคนหนง * [ ๑๗๐ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพร�หมณคนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ตณห�ย ช�ยเต "เปนตน [ พระศ�สด�เสดจไปห�พร�หมณผมจฉ�ทฏฐ ] ไดยนว� พร�หมณผนน เปนมจฉ�ทฏฐ วนหนง ไปสฝงแมนำ�แผวถ�งน�อย. พระศ�สด� ทรงเหนคว�มถงพรอมแหงอปนสยของแก จงไดเสดจไปสสำ�นกของแก. แกแมเหนพระศ�สด� กไมทำ�ส�มจกรรมเลย ไดนงเสย. ครงนน พระศ�สด� ตรสทกแกกอนว� " พร�หมณ ท�นกำ�ลงทำ�อะไร ? " พร�หมณ. พระโคดมผเจรญ ข�พเจ�กำ�ลงแผวถ�งน�อย. พระศ�สด�ตรสเพยงเท�นนแลวเสดจไป. แมในวนรงขน พระศ�สด� เสดจไปสำ�นกของแก ผม�แลวเพอจะไถน� ตรสถ�ม
ว�" พร�หมณ ท�นทำ�อะไรอย ? " ทรงสดบว� " พระโคดมผเจรญข�พเจ�กำ�ลงไถน� " ดงนแลว กเสดจหลกไป. แมในวนตอม�เปนตนพระศ�สด�กเสดจไปตรสถ�มเหมอนอย�งนน ทรงสดบว� " พระโคดมผเจรญ ข�พเจ�กำ�ลงหว�น กำ�ลงไขนำ� กำ�ลงรกษ�น� " ดงนแลว กเสดจหลกไป.
* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 233 [ พร�หมณนบถอพระองคดจสห�ย ] ครนในวนหนง พร�หมณ กร�บทลกะพระองคว� " พระโคดมผเจรญ ท�นม�แลว ตงแตวนทข�พเจ�แผวถ�งน�, ถ�ข�วกล�ของข�พเจ�จกเผลดผล, ข�พเจ�จกแบงปนแกท�นบ�ง, ยงไมใหท�น ข�พเจ�เองกจกไมเคยวกน; ตงแตนเปนตนไป ท�นเปนสห�ยของเร�. " [ ข�วกล�เสยห�ย ] ครงโดยสมยอนอก ข�วกล�ของพร�หมณนนเผลดผลแลว. เมอพร�หมณนน ทำ�กจทงปวงเพอก�รเกยว ดวยตงใจว� " ข�วกล�ของเร�เผลดผลแลว, เร�จกใหเกยวตงแตพรงนไป, " มห�เมฆ ยงฝนใหตกตลอดคน พ�เอ�ข�วกล�ไปหมด. น� ไดเปนเชนกบทอนเข�ถ�งเอ�ไว. [ พร�หมณเสยใจเพร�ะทำ�น�ไมไดผล ] กพระศ�สด� ไดทรงทร�บแลว ในวนแรกทเดยวว� "
ข�วกล�นน จกไมเผลดผล. " พร�หมณ ไปแลว แตเช�ตร ดวยคดว�" เร�จกตรวจดข�วกล� " เหนแตน�เปล� เกดคว�มโศกเปนกำ�ลงจงคดว� " พระสมณโคดมม�สน�ของเร� ตงแตคร�วทแผวถ�งน�, แมเร� กไดกล�วกะท�นว� ' เมอข�วกล�นเผลดผลแลวจกแบงสวนใหแกท�นบ�ง, ยงไมใหท�นแลว เร�เองกไมเคยวกน,ตงแตนเปนตนไป ท�น เปนสห�ยของเร�, คว�มปร�รถน�ในใจ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 234ของเร�แมนน ไมถงทสดเสยแลว. " พร�หมณนน ทำ�ก�รอดอ�ห�รนอนบนเตยงนอยแลว. [ พระศ�สด�เสดจไปตรสถ�มข�วพร�หมณ ] ลำ�ดบนน พระศ�สด� ไดเสดจไปสประตเรอนของพร�หมณนน.พร�หมณนน ทร�บก�รเสดจม�ของพระศ�สด� จงสง ( ชนผเปน บรว�ร ) ว� " พวกเธอจงนำ�สห�ยของเร�ม�แลว ใหนงทน. " ชนผเปนบรว�รไดทำ�อย�งนนแลว. พระศ�สด�ประทบนงแลว ตรสถ�มว� " พร�หมณ ไปไหน ? " เมอเข�กร�บทลว� " นอนในหอง,กรบสงห�ดวยพทธดำ�รสว� " พวกเธอ จงเรยกพร�หมณนนม�, "แลว ตรสกะพร�หมณผม�นงแลว ณ สวนข�งหนงว� " เปนอะไร ?พร�หมณ. " พร�หมณ. พระโคดมผเจรญ ท�นม�สน�ของข�พเจ�ตงแตวนทแผวถ�ง, แมข�พเจ�กไดพดไวว� ' เมอข�กล�เผลดผล
แลวจกแบงสวนถว�ยท�นบ�ง, คว�มปร�รถน�ในใจของข�พเจ�นนไมสำ�เรจเสยแลว; เพร�ะเหตนน คว�มโศก จงเกดแลว แกข�พเจ�, แมภตข�พเจ�กไมหว. " [ ตรสเกตแหงคว�มโศกและอบ�ยระงบคว�มโศก ] ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสถ�มพร�หมณนนว� " พร�หมณกท�นรไหมว� ' คว�มโศก เกดแลวแกท�น เพร�ะอ�ศยอะไร ? "เมอพร�หมณกร�บทลว� " พระโคดมผเจรญ ข�พระองคไมทร�บ,
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 235กท�นทร�บหรอ ? " จงตรสว� " อย�งนน พร�หมณ, คว�มจรงคว�มโศกกด ภยกด เมอจะเกด ยอมอ�ศยตณห�เกดขน " ดงนแลวตรสพระค�ถ�นว� :- " คว�มโศก ยอมเกดเพร�ะตณห�, ภย ยอม เกดเพร�ะตณห�; คว�มโศก ยอมไมมแก บคคลผพนวเศษแลวจ�กตณห�; ภยจกมแตไหน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ตณห�ย ไดแกตณห�อนเปนไปในทว�ร ๖ อธบ�ยว� คว�มโศกเปนตน ยอมอ�ศยตณห�นนเกดขน. ในก�ลจบเทศน� พร�หมณ ตงอยแลวในโสด�ปตตผล ดงนแล. เรองพร�หมณคนใดคนหนง จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 236 ๗. เรองเดก ๕๐๐ คน * [ ๑๗๑ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปร�รภเดก ๕๐๐ในระหว�งท�ง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " สลทสสนสมปนน "เปนตน. [ พระศ�สด�เสดจบณฑบ�ต พบเดก ๕๐๐ คน ] คว�มพสด�รว� วนหนง พระศ�สด� มภกษ ๕๐๐ เปนบรว�รพรอมดวยพระอสตมห�เถระ เสดจเข�ไปกรงร�ชคฤห เพอบณฑบ�ตไดทอดพระเนตรเหนเดก ๕๐๐ คน ยกกระเช�ขนม ออกจ�กเมองแลวไปสวน ในวนมหรสพวนหนง. แมเดกเหล�นน ถว�ยบงคมพระ-ศ�สด�แลวกหลกไป, ไมกล�วกะภกษแมสกรปหนงว� " ขอท�นรบเอ�ขนม ? " พระศ�สด� ตรสกะภกษทงหล�ย ในก�ลทภกษเหล�นนไปแลว ว� " ภกษทงหล�ย เธอทงหล�ยจกฉนขนมไหม ? "
ภกษ. ขนมทไหน ? พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เธอทงหล�ยไมเหนพวกเดกถอกระเช�ขนมเดนผ�นไปแลวดอกหรอ ? ภกษ. พวกเดกเหนป�นนน ไมถว�ยขนมแกใคร ๆ พระเจ�ข�.
* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 237 พระศ�สด�. ภกษทงหล�ย เดกเหล�นน ไมนมนตเร�หรอพวกเธอ ดวยขนมกจรง, ถงกระนน ภกษผเปนเจ�ของขนม กำ�ลงม�ข�งหลง, ฉนขนมเสยกอนแลวไป จงควร. ตร�ธรรมด� พระพทธเจ�ทงหล�ย ยอมไมมคว�มรษย�หรอคว�มประทษร�ย แมในบคคลคนหนง; เพร�ะฉะนน พระศ�สด� ตรส คำ�นแลว จงพ�ภกษสงฆ ไปประทบนงใตรมเง� ณ โคนไมตนหนง. พวกเดก เหนพระมห�กสสปเถระเดนม�ข�งหลง เกดคว�มรกขน มสรระเตมเป ยมดวยกำ�ลงแหงปต ว�งกระเช� ไหวพระเถระดวยเบญจ�งคประดษฐ ยกขนมพรอมทงกระเช�ทเดยวแลว กล�วกะพระเถระว� " นมนตรบเถด ขอรบ. " ลำ�ดบนน พระเถระกล�วกะเดกเหล�นนว� " นน พระศ�สด�ทรงพ�พระภกษสงฆไปประทบนงแลวทโคนไม, พวกเธอจงถอไทย
ธรรมไป แบงสวนถว�ยภกษสงฆ. พวกเดก รบคำ�ว� " ดละ ขอรบ "แลว กลบไปพรอมกบพระเถระทเดยว ถว�ยขนมแลว ยนมองดอย ณ สวนข�งหนง แลวไดถว�ยนำ� ในเวล�ฉนเสรจ. [ พวกภกษโพนทน�พวกเดกผถว�ยขนม ] ภกษทงหล�ย โพนทน�ว� " พวกเดกถว�ยภกษ� เพร�ะเหนแกหน�, ไมตอนรบพระสมม�สมพทธเจ� หรอพระมห�เถระทงหล�ยดวยขนม เหนพระมห�กสสปเถระแลว ถอเอ�ขนมพรอมดวยกระเช�นนแลม�แลว. "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 238 [ พระศ�สด�ทรงยกพระมห�กสสปเปนนทศนะ ] พระศ�สด� ทรงสดบถอยคำ�ของภกษเหล�นนแลว ตรสว�" ภกษทงหล�ย ภกษผเชนกนมห�กสสป ผบตรของเร� ยอมเปนทรกของเหล�เทวด�และมนษย, เทวด�และมนษยทงหล�ย ยอมทำ�บช�ดวยปจจย ๔ แกเธอโดยแท " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " ชน ยอมทำ�ท�นผสมบรณดวยศลและทสสนะ ผตงอยในธรรม ผมปกตกล�วแตว�จ�สตย ผกระทำ�ก�รง�นของตนนน ใหเปนทรก. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� สลทสสนสมปนน คว�มว� ผถงพรอมดวยจตป�รสทธศล และคว�มเหนชอบ อนสมปยตดวยมรรคผล. บทว� ธม�ฏ คว�มว� ผตงอยในโลกตรธรรม ๙ ประก�ร,อธบ�ยว� ผมโลกตรธรรมอนทำ�ใหแจงแลว. บทว� สจจว�ทน คว�มว� ชอว�ผมปกตกล�ว
ว�จ�สตยดวยสจญ�ณ เพร�ะคว�มทสจจะ ๔ อนท�นทำ�ใหแจงแลว ดวยอ�ก�ร ๑๖. บ�ทพระค�ถ�ว� อตตโน กมมกพพ�น คว�มว� สกข� ๓ชอว�ก�รง�นของตน, ผบำ�เพญสกข� ๓ นน. สองบทว� ต ชโน คว�มว� โลกยมห�ชน ยอมทำ�บคคล
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 239นน ใหเปนทรก คอเปนผใครจะเหน ใครจะไหว ใครจะบช� ดวยปจจย ๔ โดยแท. ในก�ลจบเทศน� เดกเหล�นน แมทงหมด ตงอยแลว ในโสด�ปตตผล ดงนแล. เรองเดก ๕๐๐ คน จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 240 ๘. เรองพระอน�ค�มเถระ * [ ๑๗๒ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพระเถระผอน�ค�มองคหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ฉนทช�โต "เปนตน. [ พระเถระบรรลอน�ค�มผล ] คว�มพสด�รว� วนหนง พวกสทธวห�รก ถ�มพระเถระนนว� " ท�นขอรบ กก�รบรรลธรรมพเศษของท�น มอยหรอ ? " พระเถระ ละอ�ยอยว� " แมพวกคฤหสถชน กยงบรรลพระอน�ค�มผลได, ในเวล�บรรลพระอรหนตแลวนนแล เร�จกบอกกบสทธวห�รกเหล�นน " ดงนแลว ไมกล�วอะไร ๆ เลย ทำ�ก�ละแลวเกดในเทวโลกชนสทธ�ว�ส. ลำ�ดบนน พวกสทธวห�รกของท�น รองไหครำ�ครวญ ไปสสำ�นกพระศ�สด� ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลว รองไหอยทเดยว นง
แลว ณ สวนข�งหนง. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะภกษเหล�นนว� " ภกษทงหล�ยพวกเธอรองไหทำ�ไม ? " ภกษ. อปชฌ�ยะของพวกข�พระองคทำ�ก�ละแลว พระเจ�ข�. พระศ�สด�. ช�งเถด ภกษทงหล�ย, เธอทงหล�ยอย�คดเลย,
* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 241นน ชอว�เปนธรรมทยงยน. ภกษ. พระเจ�ข� ข�แตพระองคผเจรญ, แมพวกข�พระองคกทร�บอย, แตพวกข�พระองคไดถ�มถงก�รบรรลธรรมพเศษ กะพระอปชฌ�ยะ, ท�นไมบอกอะไร ๆ เลย ทำ�ก�ละแลว, เหตนนพวกข�พระองคจงถงคว�มทกข. [ ลกษณะของผชอว�มกระแสในเบองบน ] พระศ�สด� ตรสว� " อย�คดเลย ภกษทงหล�ย, อปชฌ�ยะของพวกเธอ บรรลอน�ค�มผลแลว, เธอละอ�ยอยว� ' แมพวกคฤหสถกบรรลอน�ค�มผลนน, เร�ตอบรรลอรหนตแลว จงจกบอกแกพวกสทธวห�รกนน ' ไมบอกอะไร ๆ แกพวกเธอเลย ทำ�ก�ละแลวเกดในชนสทธ�ว�ส; ว�งใจเสยเถด ภกษทงหล�ย, อปชฌ�ยะของพวกเธอ ถงคว�มเปนผมจตไมเกยวเก�ะในก�มทงหล�ย มกระแสในเบองบน " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " ภกษ ผมฉนทะเกดแลว ในพระนพพ�นอน ใคร ๆ บอกไมได พงเปนผอนใจถกตองแลว
กด ผมจตไมเกยวเก�ะในก�มทงหล�ยกด ท�นเรยกว� ' ผมกระแสในเบองบน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ฉนทช�โต คว�มว� มฉนทะเกดแลว ดวยอำ�น�จคว�มพอใจในคว�มเปนผใครเพอจะทำ� คอถง
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 242คว�มอตส�หะแลว. บทว� อนกข�เต คอ ในพระนพพ�น. แทจรง พระนพพ�นนน ชอว� อนกข�ตะ เพร�ะคว�มเปนธรรมช�ตอนใคร ๆ บอกไมไดว� " อนปจจยโนนทำ� หรอบรรด�สต�ง ๆ มสเขยวเปนตน( พระนพพ�นมส ) เหนป�นน. " บ�ทพระค�ถ�ว� มนส� จ ผโฏ สย� คว�มว� พงเปนผอนจตทสมปยตดวยมรรคผล ๓ เบองตำ�ถกตองแลว คอใหเตมแลว. บทว� อปปฏพทธจตโต คว�มว� มจตไมเกยวเก�ะในก�มทงหล�ย ดวยอำ�น�จแหงพระอน�ค�มมรรคกด. บทว� อทธโสโต คว�มว� ภกษเหนป�นน เกดแลวในภพอวห� ถดนนไป กไปสอ�นฏฐภพ ดวยอำ�น�จปฏสนธ ท�นเรยกว� ' ผมกระแสในเบองบน, ' พระอปชฌ�ยะของพวกเธอ กเปนผเชนนน. ในก�ลจบเทศน� ภกษเหล�นน ตงอยแลว ในอรหต
ผล.เทศน� ไดมประโยชนแมแกมห�ชน ดงนแล. เรองพระอน�ค�มเถระ จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 243 ๙. เรองน�ยนนทยะ * [ ๑๗๓ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในป�อสปตนะ ทรงปร�รภน�ยนนทยะ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " จรปปว�ส " เปนตน. [ นนทยะเปนอนช�ตบตร ] ไดยนว� ในกรงพ�ร�ณส ไดมบตรแหงตระกลซงถงพรอม ดวยศรทธ� ( คนหนง ) ชอนนทยะ. เข�ไดเปนผสมบรณดวยศรทธ�บำ�รงสงฆแท อนรปแกม�รด�บด�เทยว. ครนในเวล�ทเข�เจรญวยม�รด�บด�ไดมคว�มจำ�นงจะนำ�ธด�ของลงชอว�เรวดม� จ�กเรอนอนตรงกนข�ม. แตน�งเปนคนไมมศรทธ� ไมมก�รใหปนเปนปกต,น�ยนนทยะ จงไมปร�รถน�น�ง. ลำ�ดบนน ม�รด�ของเข� กล�วกะน�งเรวดว� " แม เจ�จงฉ�บท�สถ�นทนงของภกษสงฆ แลวปล�ดอ�สนะไว ในเรอนน,จงตงเชง ( บ�ตร ) ไว, ในเวล�ภกษทงหล�ยม�แลว จงรบ
บ�ตรนมนตใหนง เอ�ธมกรกกรองนำ�ฉน ( ถว�ย ) แลวล�งบ�ตร ในเวล�ฉนเสรจ; เมอเจ�ทำ�ไดอย�งน กจกเปนทพงใจแกบตรของเร�. "น�งไดทำ�อย�งนนแลว. ตอม� ม�รด�บด�เล�ถงคว�มประพฤตของน�งนนแกบตร ว� " น�งเปนผอดทนตอโอว�ท " เมอเข�รบว�
* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 244" ดละ " จงกำ�หนดวนแลว ทำ�อ�ว�หมงคล. ลำ�ดบนน น�ยนนทยะ กล�วกะน�งว� " ถ�เธอจกบำ�รงภกษสงฆและม�รด�บด�ของฉนไซร, เมอเปนเชนน เธอกจกไดพสดในเรอนน,จงเปนผไมประม�ทเถด. " น�งรบว� " ดละ " แลวทำ�ทเปนผศรทธ�บำ�รงอย ๒-๓ วน กคลอดบตร ๒ คน. ม�รด�บด�แมของน�ย นนทยะ ไดทำ�ก�ละแลว. คว�มเปนใหญทงหมดในเรอน กตกอยแกน�งเรวดนนคนเดยว. [ นนทยะดำ�รงตำ�แหนงท�นบด ] จำ�เดมแตม�รด�บด�ทำ�ก�ละ แมน�ยนนทยะ กเปนมห�ท�นบดเตรยมตงท�นสำ�หรบภกษสงฆ. ( และ ) เรมตงค�อ�ห�รแมสำ�หรบคนกำ�พร�และคนเดนท�งเปนตน ไวทประตเรอน. ในก�ลตอม�เข�ฟงพระธรรมเทศน�ของพระศ�สด� กำ�หนดอ�นสงสในก�รถว�ยอ�ว�สไดแลว ใหทำ�ศ�ล� ๔ มข ประดบดวยหอง ๓ หอง ในมห�วห�ร ในป�อสปตนะ แลวใหล�ดเตยงและตงเปนตน เมอ
จะมอบถว�ยอ�ว�สนน ไดถว�ยท�นแกภกษสงฆ มพระพทธเจ�เปนประมขแลวถว�ยนำ�ทกขโณทก แดพระตถ�คต. ปร�ส�ททพย สำ�เรจโดยรตนะ ๗ ประก�ร สมบรณดวยหมน�ร มประม�ณ ๑๒ โยชนในทศทงปวง เบองบนสงประม�ณ ๑๐๐ โยชน ผดขนในเทวโลกขนด�วดงส พรอมดวยทกขโณทกประดษฐ�น ในพระหตถของพระศ�สด�ทเดยว.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 245 [ พระโมคคลล�นะไปเยยมสวรรค ] ภ�ยหลงวนหนง พระมห�โมคคลล�นเถระ ไปสทจ�รกในเทว-โลก ยนอยแลว ในทไมไกลจ�กปร�ส�ทนน ถ�มเทวบตรทงหล�ยซงม�สสำ�นกของตนว� " ปร�ส�ททพย เตมดวยหมน�งอปสรนน เกดแลว เพอใคร ? " ลำ�ดบนน พวกเทวบตรนน เมอจะบอกเจ�ของวม�นแกพระเถระนน จงกล�วว� " ท�นผเจรญ วม�นนน เกดแลวเพอประโยชนแกบตรคฤหบด ชอนนทยะ ผใหสร�งวห�รถว�ยพระศ�สด� ในป�อสปตนะ. " ฝ�ยหมน�งอปสร เหนพระเถระนนแลว ลงจ�กปร�ส�ทกล�วว� " ท�นผเจรญ พวกดฉนเกดในทน ดวยหวงว� ' จกเปนน�งบำ�เรอของน�ยนนทยะ ' แตเมอไมพบเหนน�ยนนทยะนน เปนผระอ�เหลอเกน; ดวยว� ก�รละมนษยสมบต แลวถอเอ�ทพยสมบต
กเชนกบก�รทำ�ล�ยถ�ดดนแลวถอเอ�ถ�ดทองคำ� ฉะนน, พระผเปนเจ�พงบอกเข� เพอประโยชนแกก�รม� ณ ทน. " [ ทพยสมบตเกดรอผทำ�บญ ] พระเถระ ( กลบ ) ม�จ�กเทวโลกนนแลว เข�ไปเฝ�พระศ�สด� ทลถ�มว� " พระเจ�ข� ทพยสมบตยอมเกดแกบคคลผทำ�คว�มดทยงอยมนษยโลกนเอง หรอหนอแล ? " พระศ�สด�. โมคคลล�นะ ทพยสมบตทเกดแลวแกน�ยนนทยะในเทวโลก อนเธอเหนแลวเอง มใชหรอ ? ไฉนจงถ�มเร�เล� ?
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 246 โมคคลล�นะ. ทพยสมบต เกดไดอย�งนนหรอ ? พระเจ�ข�. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะพระเถระนนว� " โมคคลล�นะเธอพดอะไรนน ? เหมอนอย�งว� ใคร ๆ ยนอยทประตเรอน เหนบตรหรอพนอง ผไปอยต�งถนม�น�น ( กลบ ) ม�แตถนทจ�กไปอยพงม�สเรอนโดยเรว บอกว� ' คนชอโนน ม�แลว, เมอเปนเชนนนพวกญ�ตของเข� กยนดร�เรงแลว ออกม�โดยขมขมน พงยนดยง กะผนนว� ' พอ ม�แลว, พอ ม�แลว ' ฉนใด; เหล�เทวด�( ต�ง ) ถอเอ�เครองบรรณ�ก�รอนเปนทพย ๑๐ อย�ง ตอนรบดวยคดว� ' เร�กอนเร�กอน. ' แลวยอมยนดยง กะสตรหรอบรษ ผทำ�คว�มดไว ในโลกน ซงละโลกนแลวไปสโลกหน� ฉนนนเหมอนกน "ดงนแลว ไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :- " ญ�ต มตร และคนมใจดทงหล�ย เหนบรษ ผไปอยต�งถนม�น�น ม�แลวแตทไกลโดยสวสด
ยอมยนดยงว� ' ม�แลว ' ฉนใด, บญทงหล�ย กยอมตอนรบแมบคคลผกระทำ�บญไว ซงไป จ�กโลกนสโลกหน� ดจพวกญ�ตเหนญ�ตทรก ม�แลว ตอนรบอย ฉะนนแล. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� จรปปว�ส คอจ�กไปแลวน�น. บ�ทพระค�ถ�ว� ทรโต โสตถม�คต คว�มว� ผไดล�ภ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 247คอมสมบตอนสำ�เรจแลว เพร�ะทำ�พ�ณชยกรรม หรอเพร�ะทำ�หน�ทร�ชบรษ ม�แลวแตทไกล โดยไมมอปทวะ. บ�ทพระค�ถ�ว� �ต มตต� สหชช� จ คว�มว� เหล�ชนทชอว�ญ�ต เพร�ะส�ม�รถเกยวเนองกนดวยตระกล และชอว�มตร เพร�ะภ�วะมเคยเหนกนเปนตน และชอว�มใจด เพร�ะคว�ม เปนผมหทยด. บ�ทพระค�ถ�ว� อภนนทนต อ�คต คว�มว� ญ�ตเปนตนเหนเข�แลว ยอมยนดยง ดวยอ�ก�รเพยงแตพดว� ' ม�ดแลว 'หรอดวยอ�ก�รเพยงทำ�อญชล, อนง ยอมยนดยง กะเข�ผม�ถงเรอนแลว ดวยส�ม�รถนำ�ไปเฉพ�ะซงบรรณ�ก�รมประก�รต�ง ๆ. บทว� ตเถว เปนตน คว�มว� บญทงหล�ย ตงอยในฐ�นะดจม�รด�บด� นำ�เครองบรรณ�ก�ร ๑๐ อย�งนคอ " อ�ย วรรณะสข ยศ คว�มเปนอธบดอนเปนทพย; รป เสยง กลน รส
โผฏฐพพะอนเปนทพย " เพลนยงอย ชอว�ยอมรบรองบคคลแมผทำ�บญไวแลว ซงไปจ�กโลกนสโลกหน� ดวยเหตนนนนแล. สองบทว� ปย �ตว คว�มว� ดจพวกญ�ตทเหลอ เหนญ�ตทรกม�แลว รบรองอยในโลกน ฉะนน. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองน�ยนนทยะ จบ. ปยวรรค วรรณน� จบ. วรรคท ๑๖ จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 248 ๑๗. โกธวรรค วรรณน� ๑. เรองเจ�หญงโรหณ * [ ๑๗๔ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในนโครธ�ร�ม ทรงปร�รภเจ�หญงโรหณ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " โกธ ชเห " เปนตน. [ สร�งโรงฉนห�ยจ�กโรคผวหนงได ] ไดยนว� สมยหนง พระอนรทธผมอ�ย ไดไปเมองกบลพสดพรอมดวยภกษ ๕๐๐. ครงนน พวกพระญ�ตของท�น ทรงสดบว�" พระเถระม� " จงไดไปสสำ�นกพระเถระ เวนแตพระนองน�งของพระเถระชอโรหณ. พระเถระถ�มพวกพระญ�ตว� " พระน�งโรหณ อยทไหน ? " พวกพระญ�ต. อยในตำ�หนก เจ�ข�. พระเถระ. เหตไร ? จงไมเสดจม�. พวกพระญ�ต. พระสงไมเสดจม� เพร�ะทรงละอ�ยว�' โรคผวหนงเกดทสรระของเร� ' เจ�ข�. พระเถระ กล�วว� " ท�นทงหล�ยจงเชญพระน�ง
เสดจม�เถด " ใหไปเชญพระน�งเสดจม�แลว จงกล�วอย�งน กะพระน�งผทรงฉลองพระองคเสดจม�แลวว� " โรหณ เหตไร ? เธอจงไมเสดจม�.
* พระมห�ผว ป. ธ. ๗ ( ปจจบนเปน พระสมงคลมน ) วดบวรมงคล แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 249 พระน�งโรหณ. ท�นผเจรญ โรคผวหนงเกดขนทสรระของหมอมฉน; เหตนน หมอมฉนจงมไดม�เพร�ะคว�มละอ�ย. พระเถระ. กเธอทรงทำ�บญไมควรหรอ ? พระน�งโรหณ. จะทำ�อะไร ? เจ�ข�. พระเถระ. จงใหสร�งโรงฉน. พระน�งโรหณ. หมอมฉนจะเอ�อะไรทำ� ? พระเถระ. กเครองประดบของเธอไมมหรอ ? พระน�งโรหณ. มอย เจ�ข�. พระเถระ. ร�ค�เท�ไร ? พระน�งโรหณ. จกมร�ค�หมนหนง. พระเถระ. ถ�กระนน จงข�ยเครองประดบนนแลว ใหสร�งโรงฉนเถด. พระน�งโรหณ. ใครเล� ? จกใหทำ�แกหมอมฉน เจ�ข�. พระเถระ แลดพระญ�ตซงยนอยทใกลแลว กล�วว� " ขอจงเปนภ�ระของพวกท�นทงหล�ย. " พวกพระญ�ต. กพระคณเจ�จกทำ�อะไรหรอ ? เจ�ข�. พระเถระ. แมอ�ตมภ�พกจกอยในทนเหมอนกน, ถ�
กระนนพวกท�นจงนำ�ทพพสมภ�ระม�เพอโรงฉนน. พวกพระญ�ตนน รบว� " ดละ เจ�ข� " จงนำ�ม�แลว. พระเถระ. เมอจะจดโรงฉน จงกล�วกะพระน�งโรหณว�" เธอจงใหทำ�โรงฉนเปน ๒ ชน จำ�เดมแตก�ลทใหเรยบพนเบองบน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 250แลวจงกว�ดข�งล�ง แลวใหปอ�สนะไวเสมอ ๆ, จงใหตงหมอนำ�ดมไวเสมอ ๆ. " พระน�งรบคำ�ว� " ดละ เจ�ข� " แลว จำ�หน�ยเครองประดบ ใหทำ�โรงฉน ๒ ชน เรมแตก�ลทใหเรยบพนชนบนแลวไดทรงทำ�กจมก�รกว�ดพนล�งเปนตนเนอง ๆ. พวกภกษกนงเสมอ ๆ. ลำ�ดบนน เมอพระน�งกว�ดโรงฉนอยนนแล โรคผวหนงก ร�บไปแลว. เมอโรงฉนเสรจ พระน�งนมนตภกษสงฆมพระพทธเจ�เปนประมขแลว ไดถว�ยข�ทนยะและโภชนยะเปนประณตแดภกษสงฆมพระพทธเจ�เปนประมขซงนงเตมโรงฉน. พระศ�สด� ทรงทำ�ภตกจเสรจแลว ตรสถ�มว� " นเปนท�นของใคร ? " พระอนรทธ. ของโรหณพระนองน�งของข�พระองค พระเจ�ข�. พระศ�สด�. กน�งไปไหน ? พระอนรทธ. อยในตำ�หนก พระเจ�ข�.
พระศ�สด�. พวกท�นจงเรยกน�งม�. พระน�งไมประสงคจะเสดจม�. ทนน พระศ�สด� รบสงใหเรยกพระน�งแมไมปร�รถน� ( จะม� ) จนได, กแลพระศ�สด�ตรสกะพระน�งผเสดจม�ถว�ยบงคมประทบนงแลว ว� " โรหณ เหตไรเธอจงไมม� ? " พระน�งโรหณ. โรคผวหนงมทสรระของหมอมฉน พระเจ�ข�,หมอมฉนละอ�ยดวยโรคนน จงมไดม�. "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 251 พระศ�สด�. กเธอรไหมว� ' โรคนนอ�ศยกรรมอะไรของเธอจงเกดขน ? ' พระน�งโรหณ. หมอมฉนไมทร�บ พระเจ�ข�. พระศ�สด�. โรคนนอ�ศยคว�มโกรธของเธอ จงเกดขนแลว. พระน�งโรหณ. กหมอมฉนทำ�กรรมอะไรไว ? พระเจ�ข�. [ บรพกรรมของพระน�งโรหณ ] ( ถ�กระนน เธอจงฟง ) ลำ�ดบนน พระศ�สด� ทรงนำ�อดต-นท�นม� ( ตรสแกพระน�ง ) ว� :- ในอดตก�ล พระอครมเหสของพระเจ�พ�ร�ณส ผกอ�ฆ�ตในหญงนกฟอนของพระร�ช�องคหนง ทรงดำ�รว� " เร�จกใหทกขเกดแกหญงนน " แลวใหเข�นำ�ลกเต�ร�งใหญม�๑ รบสงใหเรยกหญงนกฟอนนน ม�ยงสำ�นกของตนแลว, ใหใสผงเต�ร�งบนทนอนทผ�หม และทระหว�งเครองใชมผ�ปทนอนเปนตนของหญงนกฟอน
นน โดยประก�รทน�งไมทนรตว, โปรยลงแมทตวของน�ง ร�วกะทำ�คว�มเยยหยนเลน, ทนใดนนเอง สรระของหญงนน ไดพพองขนเปนตมนอยตมใหญ. น�งเก�อย ไปนอนบนทนอน. เมอน�งถกผงเต�ร�งกดแมบนทนอนนน เวทน�กล�ยงนกเกดขนแลว. พระอคร-มเหสในก�ลนนไดเปนพระน�งโรหณ. พระศ�สด� ครนทรงนำ�อดตนท�นนม�แลว ตรสว� " โรหณกกรรมนนทเธอทำ�แลวในก�ลนน, กคว�มโกรธกด คว�มรษย�กด
๑. แปลว� หม�มยใหญ กม.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 252แมมประม�ณเลกนอย ยอมไมควรทำ�เลย " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " บคคลพงละคว�มโกรธ, สละคว�มถอตว, ลวงสงโยชนทงสนได, ทกขทงหล�ยยอมไม ตกตองบคคลนน ผไมของในน�มรป ไมม กเลสเครองกงวล. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� โกธ คว�มว� พงละคว�มโกรธทก ๆ อ�ก�รกด ม�นะ ๙ อย�งกด. บทว� สโยชน คว�มว� พงลวงสงโยชนหมดทง ๑๐ อย�งมก�มร�คสงโยชนเปนตน. บทว� อสชชม�น คว�มว� ไมของอย. อธบ�ยว� กผใดยดถอน�มรปโดยนยว� " รปของเร�, เวทน�ของเร� เปนตน และเมอน�มรปนนแตกไป ยอมเศร�โศก เดอดรอน; ผนชอว�ของอยในน�มรป; สวนผไมยดถออย�งนน ชอว�ยอมไมของ; ขนชอว�
ทกขทงหล�ย ยอมไมตกตองบคคลนน ผไมของอยอย�งนน ผชอว�ไมมกเลสเครองกงวล เพร�ะไมมร�คะเปนตน. ในก�รจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน. แมพระน�งโรหณ กดำ�รงอยแลวในโสด�ปตตผล. สรระของพระน�งไดมวรรณะดจทองคำ� ในขณะนนเอง. พระน�งจตจ�ก
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 253อตภ�พนนแลว เกดในระหว�งเขตแดนของเทพบตร ๔ องค ในภพด�วดงส ไดเปนผน�เลอมใส ถงคว�มเปนผมรปง�มเลศ. เทพบตคทง ๔ องคเหนน�งแลว เปนผเกดคว�มสเนห� วว�ทกนว� " น�งเกดภ�ยในแดนของเร�, น�งเกดภ�ยในแดนของเร� " ไปสสำ�นกของท�วสกกเทวร�ช กร�บทลว� " ข�แตเทพเจ� ข�พระองค ทง ๔ เกดคดขน เพร�ะอ�ศยเทพธด�น, ขอพระองคทรงวนจฉยคดนน. " แมท�วสกกะ แตพอไดทรงเหนพระน�งกเปนผเกดสเนห�ตรสอย�งนว� " จำ�เดมแตก�ลทพวกท�นเหนเทพธด�นแลว จตเกดขนอย�งไร ? " ลำ�ดบนน เทพบตรองคหนง กร�บทลว� " จตของข�พระองค เกดขน ดจกลองในคร�วสงคร�มกอน ไมอ�จจะสงบลงไดเลย. " องคท ๒. จตของข�พระองค [ เกดขน ] เหมอน
แมนำ�ตกจ�กภเข� ยอมเปนไปเรวพลนทเดยว. องคท ๓. จำ�เดมแตก�ลทข�พระองคเหนน�งนแลว ต�ทง ๒ถลนออกแลว ดจต�ของป. องคท ถ. จตของข�พระองค ประดจธงทเข�ยกขนบนเจดยไมส�ม�รถจะดำ�รงนงอยได. ครงนน ท�วสกกะ ตรสกะเทพบตรทง ๔ นนว� " พอทงหล�ยจตของพวกท�นยงพอขมไดกอน; สวนเร� เมอไดเทพธด�น จงจกเปนอย, เมอเร�ไมได จกตองต�ย. "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 254 พวกเทพบตร จงทลว� " ข�แตมห�ร�ช พวกข�พระองคไมมคว�มตองก�รดวยคว�มต�ยของพระองค " แลวต�งสละเทพธด�นนถว�ยท�วสกกะแลวหลกไป. เทพธด�นน ไดเปนทรก ทพอพระหฤทยของท�วสกกะ. เมอน�งกร�บทลว� " หมอมฉนจะไปสสน�มเลนชอโนน " ท�วสกกะกไมส�ม�รถจะทรงขดคำ�ของน�งไดเลยดงนแล. เรองเจ�หญงโรหณ จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 255 ๒. เรองภกษรปใดรปหนง * [ ๑๗๕ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยทอคค�ฬวเจดย ทรงปร�รภภกษรปใดรปหนง๑ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " โย เว อปปตต โกธ "เปนตน. [ ภกษตดตนไมทเทวด�อย ] คว�มพสด�รว� เมอพระศ�สด�ทรงอนญ�ตเสน�สนะแกภกษ-สงฆแลว,๒ ( และ ) เมอเสน�สนะทงหล�ย อนคฤหสถทงหล�ยมเศรษฐช�วกรงร�ชคฤหเปนตน กำ�ลงใหสร�ง, ภกษช�วเมองอ�ฬวรปหนงสร�งเสน�สนะของตนอย เหนตนไมทพอใจตนหนงแลว เรมจะตด. กเทพด�มลกออนองคหนงเกดทตนไมนน อมบตรดวยสะเอวยนออนวอนว� " พระคณเจ� ขอท�นอย�ตดวม�นของข�พระองเจ�เลย,ข�พระเจ�ไมมทอย ไมอ�จอมบตรเทยวเรรอนไปได. " ภกษนน คดว� " เร�จกไมไดตนไมเชนนในทอน " จงไม
เออเฟ อคำ�พดของเทพด�นน. เทพด� คดว� " ภกษน เหนท�รกนแลว จกงดเปนแท " จงว�งบตรไวบนกงไม. ฝ�ยภกษนน ไมอ�จจะยงขว�นทตนเงอขนแลวได จงตดแขนท�รกข�ดแลว. เทพด� เกดคว�มโกรธมกำ�ลง ยก
* พระมห�ผว ป. ธ ๗ ( พระสมงคลมน ) วดบวรมงคล แปล.๑. น�จะปร�รภเทพด� เพร�ะเปนเรองของเทพด�ไดทำ�และเข�เฝ�เอง. ๒. กอนอนญ�ตเสน�สนะ ผบวชแลวตองอยโคนไมหรอถำ�เข�.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 256มอทง ๒ ขนดวยเจตน�ว� " จะฟ�ดภกษรปนนใหต�ย " แตพลนคดไดอย�งนว� " ภกษนเปนผมศล, ถ�เร�จกฆ�ภกษนเสย, กจกเปนผไปนรก; แมเทพด�ทเหลอ ไดพบภกษตดตนไมของตน จกถอเร�เปนประม�ณบ�งว� ' เทพด�องคโนนฆ�ภกษเสย กอย�งนเหมอน กน ' แลวจกฆ�ภกษทงหล�ยเสย; กภกษนมเจ�ของ, เร�จกตองบอกกล�วเธอแกเจ�ของทเดยว. " ลดมอทยกขนแลว รองไดไปสสำ�นก ของพระศ�สด� ถว�ยบงคมแลวยน ณ สวนข�งหนง. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะเธอว� " ทำ�ไมหรอ ? เทพด� "เข�ทลว� " พระเจ�ข� ส�วกของพระองคแหละ ทำ�กรรมชอน, แมข�พระองค กใครจะฆ�เธอ แตคดขอชอนได จงไมฆ� แลวรบม�ทนเทยว " ดงนแลว กร�บทลเรองนนทงหมดโดยพสด�ร. พระศ�สด� ทรงสดบเรองนนแลว ตรสว� " ถกแลว ๆ เทพด�,
เธอขมคว�มโกรธทเกดขนอย�งนนไวอย เหมอนห�มรถกำ�ลงหมนไวได ชอว�ทำ�คว�มดแลว " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " ผใดแล พงสะกดคว�มโกรธทพลงขน เหมอน คนห�มรถทกำ�ลงแลนไปได, เร�เรยกผนนว� ' ส�รถ ', สวนคนนอกนเปนเพยงผถอเชอก. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� อปปตต ไดแก ทเกดขนแลว. สองบทว� รถ ภนตว คว�มว� เหมอนอย�งน�ยส�รถผฉล�ด ห�มรถทแลนอยโดยกำ�ลงเรว หยดไวไดต�มตองก�ร ชอ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 257ฉนใด; บคคลใด พงสกด คออ�จขมคว�มโกรธทเกดขนไวได กฉนนน. บทว� ตมห คว�มว� เร�เรยกบคคลนนว� ส�รถ. สอสงบทว� อตโร ชโน คว�มว� สวนชนนอกนคอส�รถรถของอสรชนมพระร�ช�และอปร�ชเปนตน ยอมชอว�เปนเพยงผถอเชอก ห�ใชส�รถชนเยยมไม. ในก�ลจบเทศน� เทพด�ดำ�รงอยในโสด�ปตตผล, เทศน�ไดมประโยชนแมแกบรษททประชมกนแลว ดงนแล. ฝ�ยเทพด� แมเปนพระโสด�บน กยงยนรองไหอย. ครงนนพระศ�สด� ตรสถ�มเธอว� " ทำ�ไมหรอ เทพด� ? " เมอเทพด�ทลว� " พระเจ�ข� วม�นของข�พระองค ฉบห�ยเสยแลว, บดนข�พระองคจกทำ�อย�งไร ? " จงตรสว� " อย�เลย เทพด�, ท�นอย�คด, เร�จกใหวม�นแกท�น " แลวทรงชตนไมตนหนง ซงเทพด�จต
ไปเมอวนกอน ใกลกบพระคนธกฎ ในพระเชตวน ตรสว� " ตนไมโนนในโอก�สโนนว�ง, เธอจงเข�สถต ณ ตนไมนนเถด. " เทพด�นนเข�สถตทตนไมนนแลว. ตงแตนน แมเทพด�ททรงศกดใหญ ทร�บว� " วม�นของเทพด�น อนพระพทธเจ�ประท�น " กไมอ�จม�ทำ�ใหวม�นนนหวนไหวได. พระศ�สด� ทรงทำ�เรองนนใหเปนเหตเกดขนแลว ทรงบญญตภตค�มสกข�บทแกภกษทงหล�ย ดงนแล. เรองภกษรปใดรปหนง จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 258 ๓. เรองอตตร�อบ�สก� * [ ๑๗๖ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงทำ�ภตกจในเรอนของน�งอตตร�แลว ทรงปร�รภอบ�สก�ชออตตร� ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อกโกเธน ชเน โกธ " เปนตน. [ น�ยปณณะย�กจนตองรบจ�งสมนเศรษฐ ] อนปพพกถ� ในเรองอตตร�อบ�สก�นน ดงตอไปน :- ไดยนว� คนขดสน ชอปณณะ อ�ศยสมนเศรษฐ รบจ�งเลยงชพอยในกรงร�ชคฤห. ในเรอน ( ของเข� ) มคน ๒ คนเท�นนคอ ภรรย�ของเข�คน ๑ ธด�ชอน�งอตตร�คน ๑. ตอม�วนหนง พวกร�ชบรษทำ�ก�รโฆษณ�ในกรงร�ชคฤหว�" ช�วพระนครพงเลนนกษตรกนตลอด ๗ วน. " สมนเศรษฐ ไดยนคำ�โฆษณ�นนแลว จงเรยกน�ยปณณะผม�แตเช�ตรกล�วว� " พอปรชนของฉน ประสงคจะเลนนกษตรกน, แกจกเลนนกษตร ( กะเข� )
หรอ หรอว�จกทำ�ก�รรบจ�งเล� ? " น�ยปณณะ. น�ย ชอว�ก�รเลนนกษตร ยอมเปนของพวกท�นผมทรพย, กในเรอนของผม แมข�วส�รจะตมข�วตม เพอรบประท�นในวนพรงนกไมม, ผมจะตองก�รอะไรดวยนกษตรเล� ? ผมเมอไดโค กจกไปไถน�.
* พระมห�ผว ป. ธ. ๗ ( บดน เปน พระสมงคลมน ) วดบวรมงคล แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 259 สมนเศรษฐ. ถ�เชนนน แกจงรบโคไปเถด. เข�รบโคตวทรงกำ�ลงและไถแลว พดกะภรรย�ว� " น�งผเจรญ ช�วนครเลนนกษตรกน, ฉนจกตองไปทำ�ก�รรบจ�ง เพร�ะคว�มทเร�เปนคนจน, วนน เจ�พงตมผกสก ๒ เท� แลวนำ�ภตไปใหเร�กอน " แลวจงไดไปน�. [ พระส�รบตรเถระไปสงเคร�ะหน�ยปณณะ ] ในก�ลนน พระส�รบตรเถระ เข�นโรธสม�บตตลอด ๗ วนแลว ในวนนน ออกแลว ตรวจดว� " วนน เร�ควรจะทำ�คว�มสงเคร�ะหแกใครหนอแล ? " เหนน�ยปณณะ ซงเข�ไปในภ�ยในข�ยคอญ�ณของตนแลว จงตรวจดว� " น�ยปณณะน มศรทธ�หรอหนอ ? เข�จกอ�จทำ�คว�มสงเคร�ะหแกเร�หรอไม ? ทร�บคว�มทเข�มศรทธ� มคว�มส�ม�รถจะทำ�ก�รสงเคร�ะหได และเข�จะไดรบสมบตใหญเพร�ะบญนนเปนปจจยแลว จงถอบ�ตรและ
จวรไปยงทไถน�ของเข� ไดยนแลดพมไมพมหนงทรมบอ. น�ยปณณะเหนพระเถระแลว จงว�งไถ ไหวพระเถระดวยเบญจ�งค-ประดษฐแลว คดว� " พระเถระคงจกตองก�รไมสฟน " จงไดทำ�ไมสฟนใหเปนกปปยะถว�ย. ลำ�ดบนน พระเถระ ไดนำ�เอ�บ�ตรและผ�กรองนำ�ออกม�ใหเข�. เข�คดว� " พระเถระจกมคว�มตองก�รดวยนำ�ดม " จงถอเอ�บ�ตรและผ�กรองนำ�นนแลว ไดกรองนำ�ดมถว�ย. พระเถระ คดว� " น�ยปณณะน อยเรอนหลงท�ยของชน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 260เหล�อน, ถ�เร�จกไปสประตเรอนของเข�, ภรรย�ของน�ยปณณะนจกไมไดเหนเร�; เร�จกตองอย ณ ทนแหละ จนกว�ภรรย�ของเข�จะเดนท�งนำ�ภตม�ใหเข�. " พระเถระ ไดยงเวล�ใหลวงไปเลกนอย ณ ทนนเอง ทร�บคว�มทภรรย�ของน�ยปณณะนนขนสท�งแลวจงเดนมงหน�ไปภ�ยในพระนคร. [ ภรรย�น�ยปณณะถว�ยภตแกพระเถระ ] น�งพบพระเถระในระหว�งท�งแลว คดว� " บ�งคร�ว เมอมไทยธรรม, เร�กไมพบพระผเปนเจ�, บ�งคร�ว เมอเร�พบพระผเปนเจ�, ไทยธรรมไมม, กวนน เร�ไดพบพระผเปนเจ�แลว, ทงไทยธรรมกมอย; พระผเปนเจ� จกทำ�คว�มสงเคร�ะหแกเร�หรอหนอแล ? " น�งว�งภ�ชนะใสภตลงแลว ไหวพระเถระดวยเบญ-จ�งคประดษฐแลว กล�วว� " ท�นผเจรญ ขอพระผเปนเจ�อย�คดว� ' ภตน เศร�หมองหรอประณต ' จงทำ�คว�มสงเคร�ะห
แกท�สของพระผเปนเจ�เถด. " พระเถระ นอมบ�ตรเข�ไป เมอน�งเอ�มอข�งหนงรองภ�ชนะอกข�งหนงถว�ยภตอย, เมอถว�ยภตไปไดครงหนง จงเอ�มอปดบ�ตรดวยพดว� " พอแลว. " น�งกล�วว� " พระคณเจ� สวนเพยงสวนเดยว ดฉนไมอ�จทำ�ใหเปน ๒ สวนได, พระผเปนเจ�ไมตองทำ�คว�มสงเคร�ะหแหท�สของพระผเปนเจ�ในโลกน จงทำ�คว�มสงเคร�ะหในปรโลกเถด, ดฉนประสงคจะถว�ยมใหเหลอเศษเลย "ดงนแลว กไดใสภตทงหมดลงในบ�ตรของพระเถระ แลวทำ�คว�ม
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 261ปร�รถน�ว� " ดฉนถงเปนผมสวนแหงธรรมทพระผเปนเจ�เหนแลวนนแหละ. " พระเถระ กล�วว� " จงสำ�เรจอย�งนนเถด " ยนอยนนแหละทำ�อนโมทน�แลว ไดนงทำ�ภตกจ ณ ทสะดวกดวยนำ�แหงหนง. ฝ�ยน�ง กลบไปห�ข�วส�รหงเปนภตแลว. แมน�ยปณณะไถทไดประม�ณครงกรส ไมอ�จทนคว�มหวได จงปลอยโค เข�ไปยงรมไปแหงหนง นงคอยดท�งอย. ลำ�ดบนน ภรรย�ของเข�ถอภตเดนไป พอเหน กคดว�" เข�ถกคว�มหวบบคน นงคอยดเร�อยแลว; ถ�ว� เข�จกคกค�มเร�ว� ' เจ�ชกช�เหลอเกน ' แลวเอ�ด�มปะฏกฟ�ดเร�, กรรมทเร�ทำ�แลว จกเปนของไรประโยชน, เร�จกตองชงบอกแกเข�กอนทเดยว " ดงนแลว จงกล�วอย�งนว� " น�ย วนน ท�นจงทำ�จตใหผองใส สกวนหนงเถด, อย�ไดทำ�กรรมทดฉนทำ�แลวให
ไรประโยชน, กดฉนนำ�ภตม�ใหท�นแตเช�ตร พบพระธรรมเสน�บดในระหว�งท�ง จงถว�ยภตของท�นแกพระเถระนน แลวไปหงภตม�ใหม, จงทำ�จตใหเลอมใสเถด น�ย. " เข�ถ�มว� " เจ�พดอะไร ? น�งผเจรญ " ไดสดบเรองนนซำ�อกแลง จงพดว� " น�งผเจรญ เจ�ถว�ยภตของเร�แกพระผเปนเจ� ทำ�คว�มดแลวเทยว,เข�ตรวนน แมเร�กไดถว�ยไมสฟน และนำ�บวนป�กแกพระผเปนเจ�แลว " มใจเลอมในเพลดเพลนถอยคำ�นนแลว เปนผมก�ยออนเพลย เพร�ะไดภตในเวล�ส�ย พ�ดศรษะบนตดของภรรย�นน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 262แลวกหลบไป. [ ท�นของ ๒ ส�มภรรย�อำ�นวยผลในวนนน ] ครงนน ททเข�ไถไวแตเช�ตร ไดเปนทองคำ�เนอสกทงหมดจนกระทงฝนละอองดน ตงอยงดง�มดจกองดอกกณณก�, เข�ตนขน แลเหนแลว จงพดกะภรรย�ว� " น�งผเจรญ ททฉนไถแลวนน ปร�กฏแกฉนเปนทองคำ�ทงหมด, เพร�ะฉนไดภตส�ยเกนไปต�จะล�ยไปกระมยหนอ ? " แมภรรย�ของเข� กรบรองว� " ทนน กยอมปร�กฏแมแกดฉนอย�งนนเหมอนกน. " เข�ลกขน ไปในทนน จบกอนหนงตทงอนไถแลว ทร�บว�เปนทองคำ� จงคดว� " โอ ท�นทเร�ถว�ยแกพระผเปนเจ�ธรรม-เสน�บด แสดงผลในวนนเอง, กเร�ไมอ�จทจะซอนทรพยประม�ณเท�นไวใชสอยได " จงเอ�ทองคำ�ใสเตมถ�ดข�วทภรรย�นำ�ม�แลว
ไดไปสร�ชตระกล มโอก�สอนพระร�ช�พระร�ชท�นแลว จงเข�ไปถว�ยบงคมพระร�ช�, เมอพระองคตรสว� " อะไร ? พอ " จงกร�บทลว� " ข�แตสมมตเทวร�ช ททข�พระองคไถแลวในวนนทงหมด เปนทเตมไปดวยทองคำ�ทงนนตงอยแลว, พระองคควรจะรบสงใหขนทองคำ�ม�ไว. " พระร�ช�. ท�นเปนใคร ? น�ยปณณะ. ข�พระองคชอปณณะ. พระร�ช�. กวนน ท�นทำ�อะไรเล� ?
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 263 น�ยปณณะ. เช�ตรวนน ข�พระองคไดถว�ยไมสฟนและนำ�บวนป�กแกพระธรรมเสน�บด, สวนภรรย�ของข�พระองค ไดถว�ยภตทเข�นำ�ม�ใหข�พระองคแกพระธรรมเสน�บดนนเหมอนกน. พระร�ช� ทรงสดบคำ�นนแลวตรสว� " พอผเจรญ ไดยนว�ท�นทท�นถว�ยพระธรรมเสน�บด แสดงวบ�กในวนนเอง " แลว ตรสถ�มว� " พอ เร�จะทำ�อย�งไร ? " น�ยปณณะ. ขอพระองคจงสงเกวยนไปหล�ย ๆ พน ใหนำ�ทองคำ�ม�เถด. พระร�ช�ทรงสงเกวยนทงหล�ยไปแลว. เมอพวกร�ชบรษพดว� " เปนของพระร�ช� " ถอเอ�อย, ทองคำ�ทเข�ถอเอ�แลว ๆยอมเปนดนอย�งเดม. พวกเข�ไปทลพระร�ช� อนพระองคตรสถ�มว� " กพวกเจ�พดว�กระไร ? จงถอเอ� " จงทลว� " พดว�' เปนพระร�ชทรพยของพระองค. " พระร�ช�. ห�ใชทรพยของเร�ไม, พวกเจ�จงไป, จง
พดว� ' เปนทรพยของน�ยปณณะ ' ถอเอ�เถด. พวกเข�ทำ�อย�งนน. ทองคำ�ทเข�ถอแลว ๆ ไดเปนทองคำ�แท. พวกเข�จงขนทองคำ�นนทงหมดม�ทำ�เปนกองไว ททองพระล�นหลวง. ( ทองคำ�ทงหมดนน ) ไดเปนกองสงประม�ณ ๘๐ ศอก. [ น�ยปณณะไดรบตำ�แหนงเศรษฐ ] พระร�ช� ทรงรบสงใหช�วพระนครประชมกนแลว ตรสถ�มว� " ในพระนครน ใครมทองคำ�ถงเพยงนบ�ง ? "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 264 ช�วพระนคร. ไมม พระเจ�ข�. พระร�ช�. กควรจะใหอะไรแกน�ยปณณะเล� ? ช�วพระนคร. ฉตรสำ�หรบเศรษฐ พระเจ�ข�. พระร�ช� ตรสว� " น�ยปณณะจงเปนเศรษฐแกเข� พรอมดวยโภคะม�กม�ย. ครงนน เข�กร�บทลพระร�ช�นนว� " ข�แตสมมตเทวร�ชข�พระองคทงหล�ยอ�ศยอยในตระกลอน ตลอดเวล�ถงเพยงน, ขอพระองคไดโปรดประท�นทอยแกข�พระองคเถด. " พระร�ช�ตรสว� " ถ�กระนน ท�นจงด, กอไมนน ปร�กฏอยท�งด�นทกษณ, จงนำ�เอ�กอไมนนออก ใหช�งทำ�เรอนเถด "ดงนแลว กตรสบอกทเรอนของเศรษฐเก�. เข�ใหช�งทำ�เรอนในทนน โดย ๒-๓ วนเท�นน ทำ�เคหปป-เวสนมงคล๑ และฉตรมงคล๒ เปนง�นเดยวกน ไดถว�ยท�นแดภกษสงฆ มพระพทธเจ�เปนประมข ตลอด ๗ วน. ครงนน พระศ�สด�เมอจะทรงทำ�อนโมทน�ท�นแกเข� จงตรสอนปพพกถ�แลว.
ในก�ลจบธรรมกถ� ชนทง ๓ คอปณณเศรษฐ ๑ ภรรย�ของเข� ๑ น�งอตตร�ผเปนธด� ๑ ไดเปนพระโสด�บนแลว. [ ธด�ปณณเศรษฐไดเปนภรรย�สมนเศรษฐ ] ในก�ลตอม� เศรษฐในกรงร�ชคฤห ขอธด�ของปณณ-
๑. มงคลอนบคคลพงทำ�ในก�ลเปนทเข�ไปสเรอน. ๒. มงคลอนบคคลพงทำ�แกฉตรในก�ลเปนทฉลอดฉตร.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 265เศรษฐใหบตรของตน. เข�พดว� " ผมใหไมได, " เมอเศรษฐในกรงร�ชคฤห พดว� " จงอย�ทำ�อย�งนน, ท�นอ�ศยฉนอยตลอดเวล�ถงเพยงนทเดยว จงไดสมบต, จงใหธด�แกบตรของฉนเถด "จงกล�วว� " บตรของท�นนน เปนมจฉ�ทฏฐ, สวนธด�ผมเหนห�งจ�กพระรตนะทง ๓ แลว ไมอ�จเปนไปได, ผมจงจกยกธด�ใหบตร ของท�นนนไมไดเลย. " ครงนน กลบตรทงหล�ยมเศรษฐและคฤหบดเปนตน เปนอนม�ก วงวอนเข�ว� " อย�ทำ�ล�ยคว�มสนทสนมกบดวยเศรษฐในกรงร�ชคฤหนน, จงยกธด�ใหบตรของเข�เถด. " เข�รบคำ�ของกลบตรเหล�นนแลว ไดยกธด�ให ในดถเพญเดอนอ�ส�ฬหะ. จำ�เดมแตเวล�ไปสตระกลส�มแลว น�งมได ๆ เพอจะเข�ไปห�ภกษหรอภกษณ หรอเพอถว�ยท�นหรอฟงธรรมเลย. เมอลวงไปไดประม�ณ ๒ เดอนครง ดวยอ�ก�รอย�งน, น�งจงถ�มส�ว
ใชผอยในสำ�นกว� " เวล�น ภ�ยในพรรษ� ยงเหลออกเท�ไร ? " ส�วใช. ยงอยอกครงเดอน คณแม. น�งสงข�วไปใหบด�ว� " เหตไฉน บด�จงขงดฉนไวในเรอนมรปอย�งน ? ก�รทบด�ทำ�ฉนใหเปนคนเสยโฉม แลวประก�ศว�เปนท�ส ของชนพวกอน ยงจะประเสรฐกว�, ก�รทยกใหแกตระกลมจฉ�ทฏฐเหนป�นน ไมประเสรฐเลย, ตงแตเวล�ดฉนม�แลว ดฉนไมไดทำ�บญแมสกอย�งในประเภทบญมก�รพบเหนภกษเปนตนเลย. "
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 266 ลำ�ดบนน บด�ของน�งใหรสกไปสบ�ยใจ๑ ดวยคดว� " ธด�ของเร�ไดรบทกขหนอ " จงสงทรพยไป ๑๕,๐๐๐ กห�ปณะ ดวยสงว� " ในนครน มหญงคณก�ชอสรม�, เจ�จงพดว� ' หลอนจงรบทรพยวนละ ๑,๐๐๐ กห�ปณะ ' นำ�น�งม�ดวยกห�ปณะเหล�น ทำ�ใหเปนน�งบำ�เรอของส�มแลว สวนตวทำ�บญทงหล�ยเถด. " น�งใหเชญน�งสรม�ม�แลว พดว� " สห�ย เธอจงรบกห�ปณะเหล�นแลว บำ�เรอช�ยสห�ยของเธอสกกงเดอนนเถด. " น�งสรม�นน รบรองว� " ดละ " น�งพ�เข�ไปสำ�นกของส�ม, เมอส�มนนเหนน�งสรม�แลว กล�วว� " อะไรกนน ? " จงบอกว� " น�ย ขอใหหญงสห�ยของดฉนบำ�เรอน�ยตลอดกงเดอนน, สวนดฉน ใครจะถว�ยท�นและฟงธรรม ตลอดกงเดอนน. " เศรษฐบตรเหนน�มรปง�ม เกดคว�มสเนห� จงรบรองว�
" ดละ " [ น�งอตตร�ไดโอก�สทำ�บญ ] แมน�งอตตร�แล นมนตภกษสงฆมพระพทธเจ�เปนประมขว�" ข�แตพระองคผเจรญ ของพระองคอย�เสดจไปทอน พงรบภกษ�ในเรอนนแหงเดยว ตลอดกงเดอนน. " รบปฏญญ�ของพระศ�สด�แลว มใจยนดว� " บดน เร�จกไดเพออปฏฐ�กพระศ�สด�และฟงธรรมตงแตนไป ตลอดจนถงวนมห�ปว�รณ� " เทยวจดแจงกจ
๑. อนตตมนต ปเวเทตว� ยง----ใหรทงแลวซงคว�มทแหงตนเปนผมใจมใชเปนของแหงตน.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 267ทกอย�งในโรงครวใหญดวยกล�วว� " พวกท�นจงตมข�วตมอย�งน, จงนงขนมอย�งน. " ครงนน ส�มของน�ง คดว� " พรงนเปนวนมหปว�รณ�ยนตรงหน�ต�ง บ�ยหน�ไปท�งโรงครวใหญ ตรวจดอยดวยคดว�" น�งอนธพ�ลนน เทยวทำ�อะไรอยหนอแล ? " แลเหนธด�เศรษฐ นน ขมกขมอมไปดวยเหงอ เปรอะดวยเถ� มอมแมมดวยถ�นและเขม� เทยวจดทำ�อยอย�งนน จงคดว� " พโธ หญงอนธพ�ลไมเสวยสมบตมสรเชนน ในฐ�นะเหนป�นน, กลบมจตยนดว�' เร�จกอปฏฐ�กสมณะศรษะโลน, เทยวไปได " จงหวเร�ะแลวหลบไป. เมอเศรษฐบตรนนหลบไปแลว, น�งสรม�ซงยนอยในทใกลของเข�คดว� " เศรษฐบตรนนมองดอะไรหนอแล จงหวเร�ะ " จงมองลงไปท�งหน�ต�งนนแหละ เหนน�งอตตร�แลวคดว� " เศรษฐ-
บตรนหวเร�ะกเพร�ะเหนน�งคนน, คว�มชดชมของเศรษฐบตรนคงมกบดวยน�งเปนแน. " [ น�งสรม�หงน�งอตตร�เอ�เนยใสเดอดรด ] ไดยนว� น�งสรม�นน แมอยเปนพ�หรกสตรในเรอนนนตลอดกงเดอน เสวยสมบตนนอย กยงไมรว�ตวเปนหญงภ�ยนอก ไดทำ�คว�มสำ�คญว� " ตวเปนแมเจ�เรอน. " น�งผกอ�ฆ�ตตอน�งอตตร�ว� " จกตองยงทกขใหเกดแกมน " จงลงจ�กปร�ส�ท เข�ไปสโรงครวใหญ เอ�ทพพตกสปปอนเดอดพล�นในททอดขนมแลว
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 268กเดนมงหน�ต�งไปห�น�งอตตร�. น�งอตตร� เหนน�งสรม�นนเดนม� จงแผเมตต�ไปถงน�งว� " หญงสห�ยของเร�ทำ�อปก�ระแกเร� ม�ก, จกรว�ลกแคบเกนไป, พรหมโลกกตำ�นก, สวนคณของหญงสห�ยเร�ใหญม�ก; กเร�อ�ศยน�งนน จงไดเพอถว�ยท�นและฟงธรรม; ถ�เร�มคว�มโกรธเหนอน�งสรม�นน, สปปนจงลวกเร�เถด; ถ�ไมม, อย�ลวกเลย. เนยใสซงเดอดพล�นทน�งสรม�นนรดลงเบองบนน�งอตตร�นน ไดเปนเหมอนนำ�เยน. ลำ�ดบนน พวกท�สของน�งอตตร� เหนน�งผตกใหเตมทพพอก ดวยเข�ใจว� " เนยใสนคงจกเยน " ถอเดนม�อย จงคกค�มว� " น�งหวดอ เจ�จงหลกไป, เจ�ไมควรจะรดสปปทเดอดพล�นบนเจ�แมของพวกเร� " แลวต�งลกขนจ�กทนบ�ง ทนนบ�งใหมอล�ง เท�บ�ง ทบถบใหลมลงบนพน. น�งอตตร� ไมส�ม�รถ
จะห�มปร�มน�งท�สเหล�นนได, ทนน น�งจงห�มท�สทกคนทยนครอมอยข�งบนน�งสรม�นนแลว ถ�มว� " เพอประสงคอะไร เธอจงทำ�กรรมหนกถงป�นน ? " ดงนแลว โอว�ทน�งสรม� ใหอ�บดวยนำ�อน ท�ดวยนำ�มนทหงตง ๑๐๐ ครง. [ น�งสรม�รสกตวขอโทษน�งอตตร� ] ขณะนน น�งสรม�นน รตวว�เปนหญงภ�ยนอกแลว คดว�" เร�รดสปปทเดอดพล�นลงเบองบนน�งอตตร�น เพร�ะเหตเพยงคว�มหวเร�ะของส�ม ทำ�กรรมหนกแลว. น�งอตตร�น ไมสงบงคบ
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 269พวกท�สว� ' พวกเธอจบเข�ไว ' กลบห�มพวกท�สทงหมด แมในเวล�ทขมเหงเร� ไดทำ�กรรมทควรทำ�แกเร�เท�นน; ถ�เร�ไมขอใหน�งอตตร�นอดโทษให, ศรษะของเร�พงแตกออก ๗ เสยง "ดงนแลว จงหมอบลงแทบเท�ของน�งอตตร�นน แลวกล�วว�" คณแม ขอคณแมจงอดโทษใหดฉนเถด. " น�งอตตร�. ดฉนเปนธด�ทมบด� เมอบด�อดโทษให, กจกอดโทษให. น�งสรม�. คณแม ขอนน จงยกไวเถด, ดฉนจกใหท�นปณณเศรษฐผบด�ของคณแมอดโทษใหดวย. น�งอตตร�. ท�นปณณะ เปนบด�บงเกดเกล�ของดฉนในวฏฏะ, แตเมอบด�ผบงเกดเกล�ในววฏฏะอดโทษให ดฉนจงจกอดโทษ. น�งสรม�. กใครเล� ? เปนบด�บงเกดเกล�ของคณแมในววฏฏะ. น�งอตตร�. พระสมม�สมพทธเจ�.
น�งสรม�. ดฉนไมมคว�มคนเคยกบพระองค. น�งอตตร�. ฉนจกทำ�เอง, พรงน พระศ�สด�จกทรงพ�ภกษสงฆเสดจม�ทน; เธอจงถอสกก�ระต�มแตจะไดม�ทนแหละ แลวขอใหพระองคอดโทษเถด. [ น�งสรม�ขอใหพระศ�สด�ทรงอดโทษ ] น�งสรม�นน รบว� " ดละ คณแม " ลกขนแลว ไปสเรอน
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 270ของตน สงหญงบรว�ร ๕๐๐ ใหตระเตรยมข�ทนยะและสเปยยะ๑
ต�ง ๆ อย�ง รงขน กถอสกก�ระนนม�เรอนของน�งอตตร� ไมกล�จะใสบ�ตรภกษสงฆมพระพทธเจ�เปนประมข จงไดยนอยแลว.น�งอตตร� รบเอ�สงของทงหมดนนม�จดแลว. ในเวล�เสรจภตกจ น�งสรม�พรอมดวยบรว�ร หมอบลงแทบเบองพระบ�ทของพระศ�สด�. ครงนน พระศ�สด� ตรสถ�มน�งว� " เจ�มคว�มผดอะไร ? " น�งสรม�. พระเจ�ข� ว�นน หมอมฉนไดทำ�กรรมชอน,เมอเปนเชนนน หญงสห�ยของหมอมฉน ยงห�มท�สซงเบยดเบยนหมอมฉน ไดทำ�อปก�รระแกหมอมฉนโดยแท, หมอมฉนนน รสกถงคณของน�งน จงขอใหน�งนอดโทษ, เมอเปนเชนนน น�งกล�วกะหมอมฉนว� ' เมอพระองคทรงอดโทษให จงจกอดโทษให. ' พระศ�สด�. อตตร� ไดยนว� อย�งนนหรอ ?
น�งอตตร�. อย�งนน พระเจ�ข�, ว�นน หญงสห�ยของหมอมฉนไดรดสปปทเดอดพล�น บนศรษะของหมอมฉน. พระศ�สด�. เมอเชนนน เธอคดอย�งไร ? น�งอตตร�. หมอมฉนคดอย�งนว� ' จกรว�ลแคบนก,พรหมโลกกยงตำ�เกนไป, คณของหญงสห�ยข�พระองคเท�นนใหญ,เพร�ะหมอมฉนอ�ศยเข� จงไดเพอถว�ยท�นและฟงธรรม; ถ�ว� หมอมฉนมคว�มโกรธอยเหนอน�งน, สปปทเดอดพล�นน จงลวกหมอม
๑. สเปยย วตถเปนประโยชนเกอกลแกสปะ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 271ฉนเถด, ถ�ห�ไมแลว, ขออย�ลวกเลย, แลวไดแผเมตต�ไปยงน�งสรม�น พระเจ�ข�. พระศ�สด� ตรสว� " ดละ ดละ อตตร�, ก�รชนะคว�มโกรธอย�งนน สมควร; กธรรมด�คนมกโกรธ พงชนะดวยคว�มไมโกรธ, คนด�เข�ตดพอเข� พงชนะไดดวยคว�มไมด� ( ตอบ ) ตดพอ ( ตอบ ), คนตระหนจด พงชนะไดดวยก�รใหของ ๆ ตน, คนมกพดเทจ พงชนะไดดวยคำ�จรง " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " พงชนะคนโกรธ ดวยคว�มไมโกรธ, พง ชนะคนไมด ดวยคว�มด, พงชนะคนตระหน ดวยก�รให, พงชนะคนพดเหลวไหล ดวย ( ก�รพด ) คำ�จรง. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� อกโกเธน คว�มว� บคคลผมกโกรธแล พงเปนผอนบคคลพงชนะดวยคว�มไมโกรธ. ผไมด คอ
ผไมเจรญ เปนผอนบคคลพงชนะดวยคว�มด, ผตระหน คอเหนยวแนนจด เปนผอนบคคลพงชนะดวยจตคดสละของ ๆ ตน, คนพดเหล�ะแหละ อนบคคลพงชนะดวยคำ�จรง; เพร�ะเหตนน พระศ�สด� จงตรสอย�งนว� " อกโกเธน ชเน โกธ ฯ เป ฯ สจเจ-น�ลกว�ทน. " ในก�ลจบเทศน� น�งสรม� พรอมดวยสตรทง ๕๐๐ ตงอยแลว ในโสด�ปตตผล ดงนแล. เรองอตตร�อบ�สก� จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 272 ๔. เรองปญห�ของพระโมคคลล�นเถระ * [ ๑๗๗ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภปญห�ของพระมห�โมคคลล�นเถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " สจจ ภเณ "เปนตน. [ พระโมคคลล�นะไปเทวโลก ] คว�มพสด�รว� สมยหนง พระเถระไปยงเทวจ�รก ยนอยทประตวม�นของเทพธด�ผมศกดม�กแลว จงพดอย�งน กะเทพธด�องนน ผม�สสำ�นกของตนไหวแลวยนอยว� " เทพธด� สมบตของท�นม�กม�ย, ท�นไดเพร�ะทำ�กรรมอะไร ? " เทพธด�. อย�ถ�มดฉนเลย เจ�ข�. นยว� เทพธด� ละอ�ยอยดวยกรรมอนเลกนอยของตนถงไดพดอย�งน. กเทพธด�นน อนพระเถระกล�วอยว� " จงบอกเถด " จงพดว� " ท�นผเจรญ ท�น ดฉนกมไดถว�ย, ก�รบช�
กมไดทำ�, พระธรรม กมไดฟง, รกษ�เพยงคำ�สตย อย�งเดยว. " พระเถระ ไปยงประตวม�นแมอนแลว กถ�มเทพธด�แมอนผม�แลว ๆ. ถงเมอเทพธด�เหล�นน ไมอ�จ เพอจะปกปดเกยดกนพระเถระไดอย�งนนนนแล, เทพธด�องคหนง จงพดกอนว� " ท�นผเจรญ บรรด�บญกรรมมท�นเปนตน ชอว�บญกรรมอนดฉนทำ�
* พระมห�เพยร ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 273แลว ไมม, แตในก�ลของพระพทธเจ�ทรงพระน�มกสสป ดฉนไดเปนท�สของคนอน, น�ยของดฉนนน ดร�ยหย�บค�ยเหลอเกนยอมเอ�ไมบ�ง ทอนฟนบ�ง ทตวพลนฉวยได ๆ ตศรษะ, ดฉนนนเมอคว�มโกรธเกดขน, กนกตตวเองเท�นนว� ' น�ยของเจ�น เปนใหญ เพอจะทำ�ใหเจ�เสยโฉมกได เพอจะตดอวยวะมจมกเปนตนของเจ�กได, เจ�อย�โกรธเลย ' ดงนแลว กไมทำ�คว�มโกรธ; ดวย เหตนน ดฉนจงไดสมบตน. " เทพธด�องคอน ต�งกบอกท�นเลกนอยอนตน ๆ ทำ�แลวโดยนยเปนตนว� " ท�นผเจรญ ดฉนรกษ�ไรออย ไดถว�ยออยลำ� ๑แกภกษรป ๑; องคอนบอกว� ' ดฉนถว�ยมะพลบ ผล ๑; องคอนบอกว� ' ดฉนไดถว�ยฟกเหลอง ( ฟกทอง ) ผล ๑; องคอนบอกว� ' ดฉนไดถว�ยผลลนจผล ๑; องคอนบอดว� ' ดฉนได
ถว�ยเง�มนกำ�มอหนง; องคอนบอกว� ' ดฉนไดถว�ยสะเด�กำ�มอหนง ' ดงนแลว กบอกว� ' ดวยเหตน พวกดฉนจงไดสมบตน. " [ กล�วคำ�สตยเท�นนกไปสวรรคได ] พระเถระ ฟงกรรมทเทพธด�เหล�นนทำ�แลว จงลงจ�กสวรรคเข�ไปเฝ�พระศ�สด�แลวทลถ�มว� " พระเจ�ข� บคคลอ�จไหมหนอแล เพอจะไดทพยสมบต ดวยเหตเพยงกล�วคำ�สตยเพยงดบคว�มโกรธ เพยงถว�ยท�นมผลมะพลบเปนตน อนเลกนอยเหลอเกน ? " พระศ�สด�. โมคคลล�นะ เพร�ะเหตไร เธอจงถ�มเร� m
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 274พวกเทพธด� บอกเนอคว�มแกเธอแลว มใชหรอ ? โมคคลล�นะ. อย�งนน พระเจ�ข�, บคคลเหนจะไดทพยสมบตดวยกรรมมประม�ณเท�นน. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะพระโมคคลล�นะนนว� " โมค-คลล�นะ บคคลกล�วเพยงคำ�สตยกด ละเพยงคว�มโกรธกด ถว�ย ท�นเพยงเลกนอยกด ยอมไปเทวโลกไดแท " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " บคคล ควรกล�วคำ�สตย, ไมควรโกรธ, ถง ถกเข�ขอนอย กพงให, บคคลพงไปในสำ�นก ของเทพด�ทงหล�ยได ดวยฐ�นะ ๓ นน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน สองบทว� สจจ ภเณ คว�มว� พงแสดงคอพงกล�วคำ�สตย, อธบ�ยว� ควรตงมนอยในคำ�สตย. บทว� น กชเฌยย ไดแก ไมควรโกรธตอบคคลอน. บทว� ย�จโต คว�มว� บรรพชตผมศล ขอว�ผขอ. คว�ม
จรง บรรพชตเหล�นน ไมขอเลยว� " ขอท�นจงให " ยอมยนอยทประตเรอนกจรง, ถงกระนน โดยอรรถ กชอว�ยอมของทเดยว;บคคล อนผมศลขอแลวอย�งนน เมอไทยธรรมแมเลกนอยมอยกพงใหแมเพยงเลกนอย. สองบทว� เอเตห ตห คว�มว� บรรด�เหตเหล�นน ดวยเหตแมอย�งเดยว บคคลพงไปเทวโลกได.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 275ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองปญห�ของพระโมคคลล�นเถระ จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 276 ๕. เรองปญห�ทภกษทลถ�ม * [ ๑๗๘ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอทรงอ�ศยเมองส�เกต ประทบอยในอญชนวนทรงปร�รภปญห�ทภกษทงหล�ยทลถ�ม ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อหสก� เย " เปนตน. [ สองผวเมยแสดงตนเปนพทธบด�และพทธม�รด� ] ดงไดสดบม� ในก�ลทพระผมพระภ�คมภกษสงฆแวดลอมเสดจเข�ไปเมองส�เกต เพอบณฑบ�ต พร�หมณเฒ�ช�วเมองส�เกตคน ๑ กำ�ลงเดนออกไปจ�กพระนคร พบพระทศพลทระหว�งประต จงหมอบลงแทบพระบ�ททง ๒ แลว จงทขอพระบ�ทไวมน พล�งกล�วว� " พอ ธรรมด�ม�รด�และบด� อนพวกลกช�ยพงประคบประหงม ในเวล�ทท�นชร�แลวมใชหรอ ? เหตไรเล� พอจงไมแสดงตน ( ใหปร�กฏ ) แกข�พระองคสนก�ลประม�ณเพยงน ? พระองคอนข�พระองคเหนกอน, ขอพระองคจงเสดจม�เยยมม�รด�บ�ง " ดงนแลว กไดพ�พระศ�สด�ไปสเรอนของตน.
พระศ�สด� เสดจไปทเรอนนนแลว ประทบนงเหนออ�สนะซงปล�ดไวกบดวยภกษสงฆ. ฝ�ยพร�หมณ ม�หมอบแทบพระบ�ททง ๒ ของพระศ�สด�แลว ทลว� " พอ พอเปนผไปเสยทไหน สนก�ลประม�ณ
* พระมห�เกต ป. ธ. ๕ ( ปจจบนเปนพระเขม�ภมขธรรม ) วดเขม�ภรต�ร�ม แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 277เพยงน ? ธรรมด�ม�รด�และบด� อนบตรธด�ควรบำ�รง ในเวล�ทท�นแกเฒ�มใชหรอ ? แลวใหบตรและธด�ทงหล�ยบงคมดวยคำ�ว� " พวกเจ�จงม�, จงถว�ยบงคมพระพช�ย. " แม ๒ ส�มภรรย�นน มใจยนด เลองดภกษสงฆมพระพทธเจ�เปนประมขแลว ทลว� " พระเจ�ข� ของพระองคจงทรงรบภกษ�ทเรอนนแหละเปนนตย " เมอพระศ�สด� ตรสว� " ธรรมด�พระ พทธเจ�ทงหล�ย ยอมไมทรงรบภกษ�เปนนตย ในทแหงเดยวเท�นน, " จงกร�บทลว� " ถ�กระนน ขอพระองคพงสงพวกคนทม�เพอนมนตพระองคไปทสำ�นกของข�พระองค พระเจ�ข�. " จำ�เดมแตนน พระศ�สด� ทรงสงพวกคนทม�เพอนมนตไปดวยพระดำ�รสว� " พวกท�นจงไปบอดแกพร�หมณเถด. " คนทม�นมนตเหล�นน ยอมไปบอกกะพร�หมณว� " เร�ทงหล�ย ยอมนมนตพระศ�สด� เพอเสวยในวนพรงน. "
ในวนรงขน พร�หมณยอมถอภ�ชนะภตและภ�ชนะแกง จ�กเรอนของตนไปสสถ�นทพระศ�สด�ประทบนงอย. กในเมอก�รนมนตไป ( ฉน ) ในทอนไมม พระศ�สด� ยอมทรงทำ�ภตกจทเรอนของพร�หมณนนแล. แม ๒ ส�มภรรย�นน ถว�ยไทยธรรมของตนแดพระตถ�คตอย ฟงธรรมกถ�อย ตลอดก�ลเปนนตย บรรลอน�ค�ม-ผลแลว. [ พระศ�สด�ตรสบรพประวตของพร�หมณ ] ภกษทงหล�ย สนทน�กนในโรงธรรมว� " ผมอ�ยทงหล�ย
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 278พร�หมณชอโนน รว� ' พระเจ�สทโธทนะ เปนพระบด�ของพระ-ตถ�คต, พระน�งเจ�มห�ม�ย� เปนพระม�รด� ' , ทงรอย ( อย�งนน )แหละ พรอมกบพร�หมณเรยกพระตถ�คตว� ' บตรของเร�, ' ฝ�ยพระศ�สด� กทรงรบรองอย�งนนเหมอนกน; จกมเหตอะไรหนอแล ? " พระศ�สด� ทรงสดบกถ�ของภกษเหล�นนแลวตรสว� " ภกษทงหล�ย ทง ๒ ส�มภรย�นน ยอมเรยกบตรของตนเท�นนว�' บตร ' ดงนแลว จงทรงนำ�อดตนท�นม� ทรงแสดงคว�มทพระ-องคเปนบตรของพร�หมณผวเมยทง ๒ นนสน ๓ พนช�ตว� " ภกษทงหล�ย ในอดตก�ล พร�หมณน ไดเปนบด�ของเร� ๕๐๐ ช�ตตด ๆ กน, เปนอ�ของเร� ๕๐๐ ช�ต, เปนลงของเร� ๕๐๐ ช�ต,ถงพร�หมณนน กไดเปนม�รด�ของเร� ๕๐๐ ช�ตตด ๆ กน, เปนน�
ของเร� ๕๐๐ ช�ต, เปนป�ของเร� ๕๐๐ ช�ต; เร�เปนผเจรญแลวในมอของพร�หมณ ๑ พน ๕ รอยช�ต; เจรญแลวในมอพร�หมณ ๑ พน ๕รอยช�ตอย�งน, " แลวไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :- " ใจยอมจดจอ, แมจตเลอมใสในบคคล ใด, เข�ยอมสนทสนมในบคคลแมนน ซงตน ไมเคยเหนโดยแท.๑ คว�มรกนน ยอมเกด เพร�ะอ�ศยเหต ๒ ประก�รอย�งน คอ เพร�ะ ก�รอยรวมกนในก�ลกอน ๑ เพร�ะก�รเกอกล
๑. ข. ช�. ๒๗/๒๒. ส�เกตช�ตกนต. ตทฏกถ�. ๒/๑๐๙.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 279 กนในปจจบน ๑ เปรยบเหมอนดอกบวเกดใน นำ�ได ( เพร�ะอ�ศยเปอกตมและนำ� ) ฉะนน.๑
[ พระศ�สด�เสดจไปสทเผ�ศพของพร�หมณ ] พระศ�สด� ทรงอ�ศย ตระกลนน ประทบอยแลวสนไตรม�สนนแล. ฝ�ยพร�หมณและพร�หมณทง ๒ นน ทำ�ใหแจงซงพระอรหนผลแลวกปรนพพ�น. คร�วนน ชนทงหล�ยทำ�สกก�ระอย�งม�กม�ยแกพร�หมณและพร�หมณเหล�นนแลว กยกทง ๒ คนขนส เรอนยอดหลงเดยวกนนนแหละ นำ�ไปแลว. แมพระศ�สด� มภกษ ๕๐๐ รปเปนบรว�ร ไดเสดจไปยงป�ช�กบชนเหล�นนเหมอนกน. มห�ชน ออกไปแลว ดวยคดว� " ไดยนว� พระม�รด�และพระบด�ของพระพทธเจ�ทำ�ก�ละเสยแลว. พระศ�สด� ไดเสดจเข�ไปยงศ�ล�หลงหนง ในทใกลป�ช� ประทบยนอยแลว. พวกมนษย ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลว ยน ณ สวนข�งหนง ทำ�
ปฏสนถ�รกบพระศ�สด� ดวยทลว� " พระเจ�ข� ขอพระองคอย�ทรงคดว�" พระม�รด�และรพบด�ของพระองคทำ�ก�ละแลว. " [ พระศ�สด�ตรสชร�สตร ] พระศ�สด� ไมทรงห�มคนเหล�นนเลยว� " พวกเธออย�ไดกล�วอย�งนน " ทรงตรวจดอธย�ศยของบรษทแลว เมอจะทรง
๑. ข. ช�. ๒๗/๙๑ ตทฏกถ�. ๓/๓๐๒.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 280แสดงธรรมใหเหม�ะแกขณะนน จงตรสชร�สตร๑น โดยนยเปนตนว� :- " ชวตนนอยหนอ, สตวยอมต�ยหยอนแมกว� ๑๐๐ ป, แมห�กผใดเปนอยเกนไป, ผนนยอม ต�ยแมเพร�ะชร�โดยแท. " ในก�ลจบเทศน� ธรรม�ภสมย ไดมแกสตว ๘ หมน ๔ พนแลว. ภกษทงหล�ย เมอไมทร�บคว�มทพร�หมณและพร�หมณปรนพพ�นแลว จงทลถ�มว� " ภพหน�ของพร�หมณและพร�หมณนนเปนอย�งไร ? พระเจ�ข�. " [ พระอเสขมนไปสฐ�นะทไมจต ] พระศ�สด� ตรสว� " ภกษทงหล�ย ชอว�อภสมปร�ยภพของพระอเสขมนทงหล�ย ผเหนป�นนน ยอมไมม, เพร�ะว� พระอเสขมนผเหนป�นนน ยอมบรรลมห�นพพ�น อนไมจต อนไมต�ย. "ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :-
" มนเหล�ใด เปนผไมเบยดเบยน สำ�รวมแลว ดวยก�ยเปนนตย, มนเหล�นน ยอมไปส ฐ�นะอนไมจต ซงเปนทคนทงหล�ยไปแลว ไมเศร�โศก. "
๑. ข. มห�. ๒๙/๑๔๑.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 281 [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� มนโย คอ พระอเสขมนทงหล�ยบรรลมรรคและผล ดวยโมไนยปฏปท�. บทว� ก�เยน นน สกว�เปน ( หวขอ ) เทศน�เท�นน. อธบ�ยว� สำ�รวมแลวดวยทว�รแมทง ๓. บทว� อจจต ไดแก เทยง. บทว� �น ไดแก ฐ�นะทไมกำ�เรบ คอฐ�นทยงยน. บทว� ยตถ เปนตน คว�มว� มนทงหล�ย ยอมไปสฐ�นะคอพระนพพ�น ซงเปนทคนทงหล�ยไปแลวไมเศร�โศก คอไมเดอดรอน. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองปญห�ทภกษทลถ�ม จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 282 ๖. เรองน�งปณณท�ส * [ ๑๗๙ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยทเข�คชฌกฏ ทรงปร�รภท�สของเศรษฐกรงร�ชคฤหชอน�งปณณ� ตรสพระธรรมเทศน�นว� " สท�ช�ครม�น�น " เปนตน. [ น�งปณณ�ถว�ยขนมรำ�แดพระพทธเจ� ] ดงไดสดบม� ในวนหนง เศรษฐไดใหข�วเปลอกเปนอนม�กแกน�งปณณ�นน เพอประโยชนแกอนซอม. น�งต�มประทปในกล�งคน ซอมข�วเปลอกอย มตวชมดวยเหงอ จงไดไปยนต�กลมอย ณ ภ�ยนอก เพอตองก�รพกผอน. ในสมยนน พระทพพมลลบตรเปนผจดแจงเสน�สนะ เพอภกษทงหล�ย. ท�นยงนวมอใหสว�ง เพอภกษทงหล�ย ผฟงธรรมแลวไปสเสน�สนะของตน ๆ นรมตภกษทงหล�ยผไปข�งหน� ๆ เพอประโยชนแกก�รแสดงท�ง. น�งปณณ� เหนภกษทงหล�ยผ
เทยวไปบนภเข� ดวยแสงสว�งนน จงคดว� " เร�ถกทกขของตวเบยดเบยนจงไมเข�ถงคว�มหลบ ในเวล�แมนกอน, เพร�ะเหตไร ท�นผเจรญทงหล�ย จงไมหลบ ? " ดงนแลว กทำ�คว�มเข�ใจเอ�เองว�" คว�มไมผ�สก จกมแกภกษบ�งรป, หรออปทวเหตเพร�ะง๑ จกม
* พระมห�เกต ป. ธ . ๕ ( บดนเปนพระเขม�ภมขธรรม ) วดเขม�ภรต�ร�ม แปล.๑. ทฆช�ตเกน=สตวมช�ตแหงสตวย�วง
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 283ในทนนเปนแน " แตเช�ตร จงหยบรำ� ชบนำ�ใหชมแลว ทำ�ขนมบนฝ�มอ ป งทถ�นเพลง หอไวในพก คดว� " จกกนขนม ทท�งไปสท�นำ� " จงถอหมอ เดนบ�ยหน�ไปยงท�นำ�. แมพระศ�สด� กเสดจดำ�เนนไปท�งนนเหมอนกน เพอเข�บ�น.น�งเหนพระศ�สด�แลว คดว� " ในวนอน ๆ ถงเมอเร�พบพระ ศ�สด�. ไทยธรรมของเร�กไมม,. เมอไทยธรรมม, เร�กไมพบพระศ�สด�; กบดน ไทยธรรมของเร�กม, ทงพระศ�สด�กปร�กฏเฉพ�ะหน�; ถ�พระองคไมทรงคดว� " ท�นของเร�เศร�หมองหรอประณต แลวพงรบไซร, เร�พงถว�ยขนมน "ดงนแลว จงว�งหมอไว ณ สวนข�งหนง ถว�ยบงคมพระศ�สด�กร�บทลว� " ขอพระองคจงทรงรบท�นอนเศร�หมองน ทำ�ก�รสงเคร�ะหแกหมอมฉนเถด พระเจ�ข�. " พระศ�สด� ทอดพระเนตรดพระอ�นนทเถระแลว ทรงนอมบ�ตรทท�วมห�ร�ชถว�ยไว อนพระอ�นนทเถระนำ�ออกถว�ย รบขนม.
แมน�งปณณ� ว�งขนมนนลงในบ�ตรของพระศ�สด�แลว ถว�ยบงคมดวยเบญจ�งคประดษฐ กร�บทลว� " ขอธรรมทพระองคทรงเหนแลวนนแหละ จงสำ�เรจแกหมอมฉนเถด พระเจ�ข�. " พระศ�สด� ประทบยนอยนนแหละ ไดทรงกระทำ�อนโมทน�ว� " จงสำ�เรจอย�งนน. " [ พระศ�สด�ทรงเสวยขนมของน�งปณณ� ] แมน�งปณณ� กคดว� " พระศ�สด� ทรงทำ�ก�รสงเคร�ะห
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 284แกเร� รบขนมกจรง, ถงกระนน พระองคกจกไมเสวยขนมนน;คงประท�นใหแกก�หรอสนขข�งหน� เสดจไปยงพระร�ชมณเฑยร ของพระร�ช�หรอเรอนของมห�อำ�ม�ตยแลว จกเสวยโภชนะอนประณตแนแท. " แมพระศ�สด� กทรงดำ�รว� " น�งปณณ�นน คดอย�งไรหนอแล ? " ทรงท�บว�รจตของน�งแลว จงทอดพระเนตรดพระอ�นนทเถระ แลวทรงแสดงอ�ก�รทจะประทบนง. พระเถระไดปล�ดจวรถว�ย. พระศ�สด� ไดประทบนงทำ�ภตกจ ณ ภ�ยนอกพระนครนนเอง. เทพด�ในหองแหงจกรว�ฬทงสน บบโอช�รสอนสมควรแกเทพด�และมนษยทงหล�ย ใหเหมอนรวงผงแลว ใสลงในขนมนน.สวนน�งปณณ� ไดยนแลดอย. ในเวล�เสรจภตกจ พระเถระไดถว�ยนำ�. พระศ�สด� ทรงทำ�ภตกจเสรจแลว ตรสเรยกน�งปณณ�ม� ตรสว� "
ปณณ� เพร�ะเหตไร เจ�จงดหมนส�วกทงหล�ยของเร� ? " น�งปณณ�. หมอมฉนมไดดหมน พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เมอเปนเชนนน เจ�แลดส�วกทงหล�ยของเร�แลวพดอย�งไร ? น�งปณณ�. หมอมฉนคดเท�นว� ' เร�ไมถงคว�มหลบ กเพร�ะอปทวนตร�ยคอทกขนกอน, ท�นผเจรญทงหล�ยไมเข�ถงคว�มหลบ เพออะไรกน, คว�มไมผ�สกจกมแกภกษบ�งรป หรออปทวนตร�ยเพร�ะง จกมเปนแน ' พระเจ�ข�.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 285 [ ส�วกของพระพทธเจ�ตนเสมอ ] พระศ�สด� ทรงสดบคำ�ของน�งปณณ�นนแลว จงตรสว�" ปณณ� เจ�ไมหลบ เพร�ะอนตร�ยคอทกขของตวกอน, สวนส�วกทงหล�ยของเร� ไมหลบ เพร�ะคว�มเปนผประกอบเนอง ๆ ซงธรรมเครองตนอยทกเมอ " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " อ�สวะทงหล�ย ของผตนอยทกเมอ มปรกต ต�มศกษ�ทงกล�งวนกล�งคน นอมไปแลว สพระนพพ�น ยอมถงคว�มตงอยไมได. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บ�ทพระค�ถ�ว� อโหรตต�นสกขน ไดแกศกษ�ไตรสกข�อย ทงกล�งวน ทงกล�งคน. บ�ทพระค�ถ�ว� นพพ�น อธมตต�น ไดแก ผมอธย�ศยในพระนพพ�น. สองบทว� อฏ คจฉนต คว�มว� อ�สวะทงหล�ยแมทงปวงของผเหนป�นนน ยอมถงคว�มตงอยไมได คอคว�มฉบห�ยไดแกคว�มไมม.
ในก�ลจบเทศน� น�งปณณ� ยนอยต�มเดมนนเอง ดำ�รงอยในโสด�ปตตผลแลว, เทศน� ไดมประโยชนแมแกบรษทผประชมกนแลว. [ ภกษพ�กนสรรเสรญพระศ�สด� ] พระศ�สด� ครนทรงทำ�ภตกจ ดวยขนมป งทถ�นเพลงซง
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 286ทำ�ดวยรำ�แลว ไดเสดจไปวห�ร. ภกษทงหล�ย สนทน�กนในโรงธรรมว� " ผมอ�ยทงหล�ยกรรมททำ�ไดย�กอนพระสมม�สมพทธเจ�ผทรงทำ�ภตกจ ดวยขนมป งทถ�นเพลงซงทำ�ดวยรำ� อนน�งปณณ�ถว�ย ทรงทำ�แลว. " พระศ�สด� เสดจม� ตรสถ�มว� " ภกษทงหล�ย บดนพวกเธอนงประชมกนดวยกถ�อะไรหนอแล ? " เมอภกษทงหล�ย กร�บทลว� " ดวยเรองชอน " ดงนแลว จงตรสว� " ไมใชในบดนเท�นน ภกษทงหล�ย; ถงในกอน เร�กบรโภครำ�ทน�งปณณ�นใหแลวเหมอนกน " แลวทรงนำ�อดตนท�นม� ตรสกณฑกสนธวโปตก-ช�ดก๑น ใหพสด�รว� :- พระโพธสตวเมอจะทดลอง ( ถ�ม ) ลกม�สนธพนน จงกล�วค�ถ�ท ๑ ว� " เจ�กนหญ�อนเปนเดน, เจ�กนข�วตงและรำ� ( ม�จนโต ), นไดเปนอ�ห�ร ( เดม ) ของ
เจ� เพร�ะเหตไร บดน เจ�จงไมกน ? " ลกม�สนธพฟงดงนนแลว จงไดกล�ว ๒ ค�ถ�นอกนว� " ในทใด ชนทงหล�ย ไมรจกสตวผควรเลยง โดยช�ตหรอโดยวนย, ท�นมห�พรหม เออก ในทนน มข�วตงและรำ�ม�ก, สวนท�นแล ยอมรจกข�พเจ�ดว� ' ม�เชนใดน เปนม�สงสด '
๑. ข. ช�. ๒๗/๑๐๐. ตทฏหภ�. ๔/๒๓.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 287 ข�พเจ�รอย อ�ศยท�นผร จงไมกนรำ�ของท�น. "ดงนแล. เรองน�งปณณท�ส จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 288 ๗. เรองอตลอบสก * [ ๑๘๐ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภอบ�สกชออตละ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " โปร�ณเมต " เปนตน. [ อตละโกรธพระเรวตะเพร�ะท�นไมพดดวย ] คว�มพสด�รว� อตละนน เปนอบ�สกช�วกรงส�วตถ มอบ�สกเปนบรว�ร ๕๐๐ คน วนหนงพ�พวกอบ�สกเหล�นน ไปวห�รเพอตองก�รฟงธรรม ใครจะฟงธรรมในสำ�นกพระเรวตเถระ ไหวพระเรวตเถระแลวนง. กท�นผมอ�ยนน เปนผยนดในก�รหลกเรน เทยวไปผเดยวเหมอนร�ชสห, ฉะนน ท�นจงไมกล�วอะไรกบอบ�สกนน. เข�โกรธว� " พระเถระน ไมกล�วอะไร " จงลกขน ไปยงสำ�นกพระส�ร-บตรเถระ ยนอย ณ สวนข�งหนง, เมอพระเถระกล�วว� " พวกท�น
ม�ดวยตองก�รอะไร ? " จงกล�วว� " ท�นขอรบ ผมพ�อบ�สกเหล�น เข�ไปห�พระเรวตเถระ เพอตองก�รฟงธรรม, พระเถระไมกล�วอะไรแกผมนนเลย, ผมนน โกรธท�น จงม�ทน, ขอท�นจงแสดงธรรมแกผมเถด. " ลำ�ดบนน พระเถระ กล�วว� " ถ�อย�งนน พวกท�นจงนงเถด อบ�สกทงหล�ย " แลว แสดงอภธรรมกถ�อย�งม�กม�ย.
* พระมห�จบ ป. ธ. ๙ ( ปจจบนเปนธรรมปญญ�จ�รย ) วดโสมนสวห�ร แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 289 [ อตละโกรธคนผพดม�ก ] อบ�สก โกรธว� " ชอว�อภธรรมกถ� ละเอยดยงนก สขมยงนก, พระเถระแสดงอภธรรมอย�งเดยวม�กม�ย, พวกเร�ตองก�รอะไรดวยพระอภธรรมน " ดงนแลว ไดพ�บรษทไปยงสำ�นก พระอ�นนทเถระ; แมเมอพระเถระ กล�วว� " ทำ�ไม ? อบ�สก, "จงกล�วว� " ท�นขอรบ พวกผมเข�ไปห�พระเรวตเถระ เพอตองก�รฟงธรรม, ไมไดแมแตก�รสนทน�และปร�ศรย ในสำ�นกของท�น เลยโกรธ แลวจงม�ยงสำ�นกของพระส�รบตรเถระ, แมพระเถระนน กแสดงอภธรรมอย�งเดยว ละเอยดนก ม�กม�ยแกพวกผม, พวกผมโกรธแมตอพระเถระนนว� ' พวกเร�ตองก�รอะไรดวยพระอภธรรมน ' แลวจงม�ทน; ขอท�นจงแสดงธรรมกถ�แกพวกผมเถด ขอรบ. " พระเถระ. ถ�อย�งนน ขอพวกท�นจงนนฟงเถด.
พระเถระแสดงธรรมแกพวกเข�แตนอย ๆ ทำ�ใหเข�ใจง�ย. [ อตละโกรธคนผพดนอย ] พวกเข� โกรธแมตอพระเถระแลว กไปยงสำ�นกพระศ�สด�ถว�ยบงคมแลว นง ณ สวนข�งหนง. ลำ�ดบนน พระศ�สด�ตรสกะพวกเข�ว� " อบ�สกทงหล�ยพวกท�นม�ทำ�ไมกน. " พวกอบ�สก. เพอตองก�รฟงธรรม พระเจ�ข�.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 290 พระศ�สด�. กพวกท�นฟงธรรมแลวหรอ๑ ? พวกอบ�สก. ข�แตพระองคผเจรญ เบองตน พวกข�พรองคเข�ไปห�พระเรวตเถระ, ท�นไมกล�วอะไร ดบพวกข�พระองค,พวกข�พระองคโกรธท�นแลว จงเข�ไปห�พระส�รบตรเถระ, พระ เถระนน แสดงอภธรรมแกพวกข�พระองคม�กม�ย, พวกข�พระองคกำ�หนดอภธรรมนนไมได จงโกรธแลวเข�ไปห�พระอ�นนทเถระ,พระเถระนน แสดงธรรมแกพวกข�พระองคนอยนก, พวกข�พระองคโกรธแมตอท�น แลวม�ในทน. [ ก�รนนท�สรรเสรญเปนของเก� ] พระศ�สด� ทรงสดบถอยคำ�ของเข�แลว จงตรสว� " อตละขอนน เข�เคยประพฤตกนม�ตงแตโบร�ณทเดยว. ชนทงหล�ยตเตยน ทงคนนง ทงคนพดม�ก ทงคนพดนอยทเดยว, ดวยว� ผอนเข�พงตเตยนอย�งเดยวเท�นน หรอว� ผอนเข�พงสรรเสรญอย�งเดยว ไมมเลย; แมพระร�ช�ทงหล�ย คนบ�งพวกก
นนท� บ�ง พวกกสรรเสรญ, แผนดนใหญกด, พระจนทรและพระอ�ทตยกด,ธ�ตมอ�ก�ศเปนตนกด, คนบ�งพวกนนท� บ�งพวกสรรเสรญ แมพระสมม�สมพทธเจ� ผประทบนงแสดงธรรมในท�มกล�งบรษท ๔,กก�รนนท�หรอสรรเสรญของพวกอนธพ�ลไมเปนประม�ณ; แตผทถกบณฑตผมปญญ�ตเตยน จงชอว� เปนอนตเตยน, ผอนบณฑตสรร-เสรญแลว ชอว�เปนอนสรรเสรญ " ดงนแลว ไดทรงภ�ษตพระค�ถ�
๑. แปลหกประโยคกรรมเปนกตต โดยเพงท�งคว�ม.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 291เหล�นว� :- " อตละ ก�รนนท�หรอสรรเสรญนน เปน ของเก�, นนไมใชเหมอนมในวนน, ชนทง หล�ย ยอมนนท�ผนงนงบ�ง, ยอมนนท�ผพด ม�กบ�ง, ยอมนนท�ผพดพอประม�ณบ�ง,๑ ผ ไมถกนนท� ไมมในโลก, คนผถกนนท�โดย สวนเดยว หรอว�อนเข�สรรเสรญโดยสวน เดยว ไมไดมแลว จกไมม และไมมอยใน บดน; ห�กว� วญชนใครครวญแลวทก ๆ วน สรรเสรญผใด ซงมคว�มประพฤตไมข�ดส�ย มปญญ� ผตงมนดวยปญญ�และศล, ใครเล� ยอมควร เพอตเตยนผนน ผเปนดงแทงทอง ชมพนท,๒ แมเทพด�ทงหล�ย กสรรเสรญเข�, ถงพรหม กสรรเสรญแลว. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� โปร�ณเมต คอก�รนนท�หรอสรรเสรญนน เปนของเก�. พระผมพระภ�คเจ�ตรสเรยกอบ�สกนนว� " อตละ. " บ�มพระค�ถ�ว� เนต อชชตน�มว คว�มว� ก�รนนท�หรอ
๑. ต�มพยญชนะว� ผพดพอนบได. ๒. ทองพเศษชนดหนงซงไดม�จ�กแมนำ�ชมพ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 292สรรเสรญน เปนเหมอนมในวนน คอเกดขนเมอตะก ห�มได. อธบ�ยว� จรงอย คนทงหล�ยยอมนนท�คนนงนงว� " ทำ�ไม ? คนน จงนงนง เหมอนคนใบ เหมอนคนหนวก เหมอนไมรอะไร ๆ เสยเลย " ดงนบ�ง, ยอมนนท�คนพดม�กว� " ทำ�ไม ? คนน จงประพฤตเสยงกฏะกฏะ เหมอนกบใบต�ลถกลมพด, คำ�พดของผนไมมทสนสดเลย "ดงนบ�ง, ยอมนนท�ผพดพอประม�รว� " ทำ�ไม ? คนน จงสำ�คญคำ�พดของตนเหมอนทองคำ�และเงน พดคำ�สองคำ� แลวนงเสย " ดงนบ�ง; คนชอว�ไมถกนนท� ยอมไมม ในโลกน แมโดยประก�รทงปวง ดวยประก�รอย�งนน. บทว� น จ�ห เปนตน ไดแก ไมไดมแลวแมในอดต, ทงจกไมมในอน�คต. สองบทว� ยเจ ว คว�มว� ก�รนนท�หรอสรรเสรญของพวกชนพ�ล ไมเปนประม�ณ, แตบณฑตทงหล�ย
ใครครวญแลว คอ ทร�บเหตแหงนนท�หรอเหตแหงสรรเสรญแลวทก ๆ วนยอมสรรเสรญบคคลใด ผชอว�มคว�มประพฤตไมข�ดส�ย เพร�ะคว�มเปนผประกอบ ดวยสกข�อนไมข�ดส�ย หรอดวยคว�มเปนไปแหงชวตไมข�ดส�ย ผชอว�มปญญ� เพร�ะคว�มเปนผประกอบดวยปญญ�อนรงเรองในธรรม ชอว�ผตงมนดวยปญญ�และศล เพร�ะคว�มเปนผประกอบดวยปญญ�อนเปนโลกยะและโลกตตระ และดวยป�รสทธศล ๔, ใครเล� ยอมควรเพอนนท�บคคลนน ผเปนดจดงแทงทองชมพนท อนเวนจ�กโทษแหงทองคำ� อนควรเพอจะบและขด.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 293 บทว� เทว�ป เปนตน ไดแก เทพด�กด มนษยผเปนบณฑตกด ยอมลกขนชมเชย สรรเสรญ ซงภกษนน. บทว� พรหมน�ป คว�มว� ไมใชเทพด�และมนษยอย�ง เดยว ( ยอมสรรเสรญ ), ถงมห�พรหมในหมนจกรว�ล กสรรเสรญบคคลนนเหมอนกน. ในก�ลจบเทศน� อบ�สกเหล�นนทง ๕๐๐ ดำ�รงอยแลว ในโสด�ปตตผล ดงนแล. เรองอตลอบ�สก จบ.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 294 ๘. เรองภกษฉพพคคย * [ ๑๘๑ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปร�รภภกษฉพพคคย ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ก�ยปปโกป " เปนตน. [ มลบญญตก�รสวมเขยงเท� ] คว�มพสด�รว� วนหนง พระศ�สด� ทรงสดบเสยง " ขฏะขฏะ " แหงภกษเหล�นน ผถอไมเท�ทง ๒ มอ สวมเขยงเท�ไมจงกรมอยบนหลงแผนหน ตรสถ�มว� " อ�นนท นนชอเสยงอะไรกน ? " ทรงสดบว� " เปนเสยงขฏะขฏะแหงพวกภกษฉพพคคย ผสวมเขยงเท�ไม จงกรมอย " จงทรงบญญตสกข�บท แลวตรสว�" ธรรมด�ภกษ ควรรกษ�ทว�รมก�ยทว�รเปนตน " ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม จงไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :- " พงรกษ�คว�มกำ�เรบท�งก�ย, พงเปนผสำ�รวม
ท�งก�ย, พงละก�ยทจรตแลว ประพฤตสจรต ท�งก�ย; พงรกษ�คว�มกำ�เรบท�งว�จ�, พงเปนผ สำ�รวมท�งว�จ�, พงละวจทจรตแลว ประพฤตสจรต ท�งว�จ�; พงรกษ�คว�มกำ�เรบท�งใจ, พงเปนผ สำ�รวมท�งใจ, พงละมโนทจรต แลวประพฤต สจรตท�งใจ, ธรชนทงหล�ยสำ�รวมท�งก�ย, อนง สำ�รวมท�งว�จ�, สำ�รวมท�งใจ, ธรชน เหล�นนแล ชอว�สำ�รวมรอบคอบดแลว. "
* พระมห�จบ ป. ธ. ๙ ( ปจจบนเปนพระธรรมปญญ�จ�รย ) วดโสมนสวห�ร แปล.
ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 295 [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ก�ยปปโกป ไดแก พงรกษ�ก�ย ทจรต ๓ อย�ง.๑
สองบทว� ก�เยน สวโต คว�มว� พงห�มก�รเข�ไปแหงทจรตในก�ยทว�ร สำ�รวมไวแลว คอ มทว�รปดแลว; กเพร�ะบคคลละก�ยทจรตแลวประพฤตก�ยสจรตอย ชอว� ยอมกระทำ�กรรมนนแมทง ๒ อย�ง; ฉะนนพระองคจงตรสว� " ก�ยทจจรต หตว� ก�เยนสจรต จเร. " แมในค�ถ�เปนลำ�ดบไป กนยนนเหมอนกน. บ�ทพระค�ถ�ว� ก�เยน สวต� ธร� คว�มว� บณฑตเหล�ใด เมอไมทำ�ก�ยทจรตมป�ณ�ตบ�ตเปนตน ชอว� สำ�รวมแลวท�งก�ย, เมอไมทำ�วจทจรตมมส�ว�ทเปนตน ชอว� สำ�รวมแลวท�งว�จ�, เมอไมใหมโนทจรตมอภชฌ�เปนตนตงขน ชอว�สำ�รวมแลวท�งใจ; บณฑตเหล�นน ชอว� สำ�รวมรอบคอบดแลว คอ รกษ�ดแลว คมครองดแลว มทว�รอนปดดแลว ในโลกน.
ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรอลรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษฉพพคคย จบ. โกธวรรค วรรณน� จบ. วรรคท ๑๗ จบ.
๑. ทจรต ๓ อย�ง คอ คว�มประพฤตชวท�งก�ย เรยกก�ยทจรต ๑ คว�มประพฤตชวท�งว�จ� เรยกวจทจรต ๑ คว�มประพฤตชวท�งใจ เรยกมโนทจรต ๑.