558
คคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคค คคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค ค คคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคค คคคคคคคคคคคคคคคคคคคค คคคคคคค ค. ค. ค คคคคคคคคคคค-

6. ----------------- ---6

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: 6. ----------------- ---6

คำ�นำ� ก�รศกษ�พระปรยตธรรม ทจะอำ�นวยประโยชนแกผศกษ�เตมท จำ�ตองมหนงสอเครองประกอบหลกสตรครบบรบรณ เพร�ะหนงสอเครองประกอบเท�กบดวงประทปสำ�หรบสองมรรค� ใหผศกษ�มองเหนแนวท�งไดสะดวกชดเจน เพร�ะฉะนน กองตำ�ร�แหงมห�มกฏร�ชวทย�ลย ในพระบรมร�ชปถมภ ซงมหน�ทจดพมพหนงสอ ทเกยวแกก�รศกษ�พระปรยตธรรมทกประเภท จงไดคดจดพมพหนงสอเครองอปกรณทงฝ�ยนกธรรมทงฝ�ยบ�ลขน เพอใหผศกษ�ไดรบคว�มสะดวกในก�รศกษ� และไดจดพมพเสรจไปแลวหล�ยเรอง เฉพ�ะหนงสอธมมปทฏฐกถ� กนบว�เปนหนงสอสำ�คญเรองหนง เพร�ะใชเปนหลกสตรเปรยญธรรมประโยค ๓ ผศกษ�บ�ลเมอเรยนบ�ลไวย�กรณจบแลว กเรมเรยนหนงสอนเปนลำ�ดบไป เหนควรแปลเปนภ�ษ�ไทยใหตลอดเรอง และไดมอบใหพระมห�อ นสสโภ ป. ธ. ๗ วด

Page 2: 6. ----------------- ---6

บวรนเวศ-วห�ร เปนผรบไปดำ�เนนก�ร. ท�นไดคนคว�รวบรวมจ�กหนงสอต�ง ๆซงพระเถร�นเถระไดแปลไวบ�ง ขอใหท�นทเปนกรรมก�รกองตำ�ร�ชวยแปลบ�ง ขอใหท�นทเปนเปรยญในสำ�นกเดยวและต�งสำ�นกชวยแปลบ�ง. แตก�รแปลนน ไดขอใหแปลต�มวธก�รทกองตำ�ร�ไดว�งไวเพอใหหนงสอเปนระเบยบเดยวกน ไมลกลน โดยถอหลกว� แปลใหไดคว�มชด สำ�นวนเรยบรอย ไมโลดโผนจนเสยหลกของภ�ษ�และแปลเท�ศพทอย�งพระกรรมก�รแปลเปนตวอย�งในสน�มหลวงและแปลเท�ศพท อย�งพระกรรมก�รแปลเปนตวอย�งในสน�มหลวงถ�ทไหนไมมศพท เพมเข�ใหม กทำ�เครองหม�ยวงเลบ [ ] ไว ถ�ทไหนบงถงขอธรรมกด เกยวกบลทธธรรมเนยมกด ท�นชกคว�มม�จ�กบ�ลหรอคมภรอน ๆ กด กไดทำ�เชงอรรถบอกไวใหทร�บ

Page 3: 6. ----------------- ---6

เพอสะดวกแกผศกษ�ซงสนใจในก�รคนคว�. กองตำ�ร� ฯ ขอแสดงคว�มขอบใจท�นผชวยแปลและผมสวนชวยใหหนงสอนสำ�เรจทก ๆ ท�น และขออทศสวนกศลซงเกดจ�กหนงสอน แตท�นบรพปธย�จ�รยผบรห�รพระศ�สน�สบ ๆ กนม�. กองตำ�ร�มห�กฏร�ชวทย�ลย๕ เมษ�ยน ๒๔๘๑

Page 4: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 1 ๑๒. อตตวรรค วรรณน� ๑. เรองโพธร�ชกม�ร* [ ๑๒๗ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในเภสกฬ�วน ทรงปร�รภโพธ-ร�ชกม�ร ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อตต�นเจ " เปนตน. [ โพธร�ชกม�รสร�งปร�ส�ทแลวคดฆ�น�ยช�ง ] ดงไดสดบม� โพธร�ชกม�รนน รบสงใหสร�งปร�ส�ท ชอโกนนท๑ มรปท�งไมเหมอนปร�ส�ทอน ๆ บนพนแผนดน ป�นดงลอยอยในอ�ก�ศแลว ตรสถ�มน�ยช�งว� " ปร�ส�ททมรปทรงอย�งนเธอเคยสร�งในทอนบ�งแลวหรอ ?, หรอว�นเปนศลปะครงแรกของเธอทเดยว. " เมอเข�ทลว� " ข�แตสมมตเทพ นเปนศลปะครงแรกทเดยว. " ท�วเธอทรงดำ�รว� " ถ�น�ยช�งผนจกสร�งปร�ส�ทมรปทรงอย�งนแมแกคนอนไซร, ปร�ส�ทนกจกไมน�อศ-จรรย; ก�รทเร�ฆ�น�ยช�งนเสย หรอตดมอและเท�ของเข� หรอควก

Page 5: 6. ----------------- ---6

นยนต�ทง ๒ เสย ควร; เมอเปนเชนนน เข�จกสร�งปร�ส�ทแกคนอนไมได " ท�วเธอตรสบอกคว�มนน แกม�ณพนอยบตรของสญชวก ผเปนสห�ยทรกของตน.

* พระมห�อ ป.ธ. ๗ วดบวรนเวศวห�ร แปล. ๑. บวแดง.

Page 6: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 2 [ น�ยช�งทำ�นกครฑขหนภย ] ม�ณพนอยนน คดว� " พระร�ชกม�รพระองคน จกผล�ญน�ยช�งใหฉบห�ยอย�งไมตองสงสย, คนผมศลปะเปนผห�ค�มได,เมอเร�ยงมอย เข�จงอย�ฉบห�ย, เร�จกใหสญญ�แกเข�. " ม�ณพนอยนนเข�ไปห�เข�แลว ถ�มว� " ก�รง�นของท�นทปร�ส�ทสำ�เรจแลวหรอยง ? " เมอเข�บอกว� " สำ�เรจแลว, " จงกล�วว� " พระร�ชกม�รมพระประสงคจะผล�ญท�นใหฉบห�ย, เพร�ะฉะนน ท�นพงรกษ�ตน ( ใหด ). " น�ยช�งพดว� " น�ย ท�นบอก ( คว�มนน ) แกข�พเจ�ทำ�กรรมอนง�มแลว, ข�พเจ�จกทร�บกจทควรทำ�ในเรองน " ดงนแลวอนพระร�ชกม�รตรสถ�มว� " สห�ย ก�รง�นของท�นทปร�ส�ทของเร�สำ�เรจแลวหรอ ? " จงทลว� " ข�แตสมมตเทพ ก�รง�น

Page 7: 6. ----------------- ---6

( ทปร�ส�ท ) ยงไมสำ�เรจกอน, ยงเหลออกม�ก. " ร�ชกม�ร. ชอว�ก�รง�นอะไร ? ยงเหลอ. น�ยช�ง. ข�แตสมมตเทพ ข�พระองคจกทล ( ใหทรงทร�บ )ภ�ยหลง, ขอพระองคจงตรสสงใหใคร ๆ ขนไมม�กอนเถด. ร�ชกม�ร. จะใหขนไมชนดไหนเล� ? น�ยช�ง. ไมแหงห�แกนมได พระเจ�ข�. ท�วเธอ ไดรบสงใหขนม�ใหแลว. ลำ�ดบนน น�ยช�งทลพระร�ชกม�รนนว� " ข�แตสมมตเทพ จำ�เดมแตน พระองคไมพงเสดจม�ยงสำ�นกของข�พระองค เพร�ะเมอข�พระองค ทำ�ก�รง�นท

Page 8: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 3ละเอยดอย เมอมก�รสนทน�กบคนอน คว�มฟงซ�นกจะม, อนงเวล�รบประท�นอ�ห�ร ภรรย�ของข�พระองคเท�นน จกนำ�อ�ห�รม�. " พระร�ชกม�รทรงรบว� " ดแลว. " ฝ�ยน�ยช�งนงถ�กไมเหล�นนอยในหอง ๆ หนง ทำ�เปนนกครฑ ควรทบตรภรรย�ของตนนงภ�ยในได ในเวล�รบประท�นอ�ห�ร สงภรรย�ว� " หลอนจงข�ยของทกสงอนมอยในเรอนแลว รบเอ�เงนและทองไว. [ น�ยช�งพ�ครอบครวหน ] ฝ�ยพระร�ชกม�ร รบสงใหลอมเรอนไว ทรงจดตงก�รรกษ�เพอประโยชนจะไมใหน�ยช�งออกไปได. แมน�ยช�ง ในเวล�ทนกสำ�เรจแลว สงภรรย�ว� " วนน หลอนพงพ�เดก แมทงหมดม�รบประท�นอ�ห�รเช�เสรจแลว ใหบตรและภรรย�นงในทองนกออกท�งหน�ต�งหลบหนไปแลว. น�ยช�งนน เมอพวกอ�รกข�เหล�นน ทลพไรรำ�ว� " ขอเดชะสมมตเทพ น�ยช�งหลบหนไป

Page 9: 6. ----------------- ---6

ได " ดงนอยนนแหละ กไปลงทหมวนตประเทศ สร�งนครขนนครหนง ไดเปนพระร�ช� ทรงพระน�มว� กฏฐ�หนะ๑ ในนครนน. [ พระศ�สด�ไมทรงเหยยบผ�ทล�ดไว ] ฝ�ยพระร�ชกม�ร ทรงดำ�รว� " เร�จกทำ�ก�รฉลองปร�ส�ท "จงนมนตพระศ�สด� ทรงทำ�ก�รประพรมในปร�ส�ทดวยของหอมทผสมกน ๔ อย�ง ทรงล�ดแผนผ�นอย ตงแตธรณแรก. ไดยน

๑. ผมทอนไมเปนพ�หนะ หรอผมพ�หนะอนทำ�ดวยทอนไม.

Page 10: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 4ว� ท�วเธอไมมพระโอรส. เพร�ะฉะนน จงทรงดำ�รว� " ถ�เร�จกไดบตรหรอธด�ไซร, พระศ�สด�จกทรงเหยยบแผนผ�นอยนแลวจง ทรงล�ด. ท�วเธอ เมอพระศ�สด�เสดจม� ถว�ยบงคมพระศ�สด�ดวยเบญจ�งคประดษฐแลว รบบ�ตร กร�บทลว� " ขอเชญพระองคเสดจเข�ไปเถด พระเจ�ข�. " พระศ�สด�ไมเสดจเข�ไป. ท�วเธอทรงออนวอนถง ๒-๓ ครง. พระศ�สด�กยงไมเสดจเข�ไปทรงแลดพระอ�นนทเถระ. พระเถระทร�บคว�มทไมทรงเหยยบผ�ทงหล�ย ดวยสญญ�ทพระองคทรงแลดนนเอง จงทลใหพระร�ชกม�รเกบผ�ทงหล�ยเสยดวยคำ�ว� " พระร�ชกม�ร ขอพระองคจงทรงเกบผ�ทงหล�ยเสยเถด, พระผมพระภ�คจกไมทรงเหยยบแผนผ�, ( เพร�ะ ) พระตถ�คตทรงเลงดหมชนผเกดภ�ยหลง. "

Page 11: 6. ----------------- ---6

[ พระศ�สด�ตรสเหตทไมทรงเหยยบผ� ] ท�วเธอทรงเกบผ�ทงหล�ยแลว ทลอ�ร�ธน�พระศ�สด�ใหเสดจเข�ไปภ�ยใน ทรงองค�สใหอมหนำ�ดวยย�คและของเคยวแลวประทบนงอย ณ สวนข�งหนง ถว�ยบงคมแลว ทลว� " ข�แตพระองคผเจรญหมอมฉนเปนอปฏฐ�กของพระองค ถง ( พระองค ) ว�เปนทพง ๓ ครงแลว ( คอ ) นยว� ข�พระองคอยในทอง ถง ( พระองค ) ว�เปนทพงครงท ๑ แมครงท ๒ ในเวล�ทหมอมฉนเปนเดกรนหนม, แมครง

Page 12: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 5ท ๓ ในก�ลทหมอมฉน ถงคว�มเปนผรดรชว; พระองคไมทรงเหยยบแผนผ�นอยของหมอมฉนนน เพร�ะเหตอะไร ? " พระศ�สด�. ร�ชกม�ร กพระองคทรงดำ�รอย�งไร ? จงทรงล�ดแผน ผ�นอย. ร�ชกม�ร. ข�แตพระองคผเจรญ หมอมฉนคดดงนว� " ถ�เร�จกไดบตรหรอธด�ไซร, พระศ�สด�จกทรงเหยยบแผนผ�นอยของเร�,แลวจงล�ดแผนผ�นอย. พระศ�สด�. ร�ชกก�ร เพร�ะเหตนน อ�ตมภ�พจงไมเหยยบ. ร�ชกม�ร. ข�แตพระองคผเจรญ กหมอมฉนจกไมไดบตรหรอธด�เลยเทยวหรอ ? พระศ�สด�. อย�งนน ร�ชกม�ร. ร�ชกม�ร. เพร�ะเหตไร ? พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เพร�ะคว�มทพระองคกบพระช�ย� เปนผถงคว�มประม�ทแลวในอตภ�พกอน. ร�ชกม�ร. ในก�ลไหน ? พระเจ�ข�.

Page 13: 6. ----------------- ---6

[ บรพกรรมของโพธร�ชกม�ร ] ลำ�ดบนน พระศ�สด�ทรงนำ�อดตนท�น ม�แสดงแดพระร�ช-กม�รนน :- ดงไดสดบม� ในอดตก�ล มนษยหล�ยรอยคน แลนเรอลำ�ใหญไปสสมทร. เรออปป�งในกล�งสมทร สองภรรย�ส�ม คว�ไดแผน

Page 14: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 6กระด�นแผนหนง ( อ�ศย ) ว�ยเข�ไปสเก�ะนอยอนมในระหว�ง.มนษยทเหลอทงหมดต�ยในสมทรนนนนแล. กหมนกเปนอนม�กอยท เก�ะนนแล เข�ทง ๒ ไมเหนสงอนทควรกนได ถกคว�มหวครอบงำ�แลว จงเผ�ฟองนกทงหล�ย ทถ�นเพลงแลวเคยวกน, เมอฟองนกเหล�นน ไมเพยงพอ, กจบลกนกทงหล�ยป งกน, เมอลกนกเหล�นนไมเพยงพอ, กจบนกทงหล�ย ( ป ง ) กน, ในปฐมวยกด มชฌมวยกดปจฉมวยกด กไดเคยวกนอย�งนแหละ, แมในวยหนง กมไดถงคว�มไมประม�ท. อนง บรรด�ชน ๒ คนนน แมคนหนงไมไดถงคว�มไมประม�ท. [ พงรกษ�ตนไวใหดในวยทง ๓ ] พระศ�สด� ครงทรงแสดงบรพกรรมน ของโพธร�ชกม�รนนแลว ตรสว� " ร�ชกม�ร กในก�ลนน ถ�พระองคกบภรรย� จกถง

Page 15: 6. ----------------- ---6

คว�มไมประม�ท แมในวย ๑ ไซร, บตรหรอธด� พงเกดขนแมในวย ๑; กถ�บรรด�ท�นทง ๒ แมคนหนง จกไดเปนผไมประม�ทแลวไซร. บตรหรอธด� จกอ�ศยผไมประม�ทนนเกดขน, ร�ชกม�รกบคคลเมอสำ�คญตนว� เปนทรกอย พงไมประม�ท รกษ�ตนแมในวนทง ๓: เมอไมอ�จ ( รกษ� ) ไดอย�งนน พงรกษ�ใหไดแมในวย ๑ " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " ถ�บคคลทร�บตนว� เปนทรก พงรกษ�ตนนน ใหเปนอนรกษ�ดวยด, บณฑตพงประคบประคอง ( ตน ) ตลอดย�มทง ๓ ย�มใดย�มหนง. "

Page 16: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 7 [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน ในบทว� ย�ม น พระศ�สด�ทรงแสดงทำ�วยทง ๓ วยใดวยหนงใหชอว� ย�ม เพร�ะคว�มทพระองคทรงเปนใหญในธรรม และเพร�ะคว�มทพระองคทรงฉล�ดในเทศน�วธ.เพร�ะเหตนน ในพระค�ถ�น บณฑตพงทร�บเนอคว�มอย�งนว�" ถ�บคคลทร�บตนว� เปนทรก, พงรกษ�ตนนน ใหเปนอนรกษ�ดแลว; คอพงรกษ�ตนนน โดยประก�รทตนเปนอนรกษ�ดแลว. " บรรด�ชนผรกษ�ตนเหล�นน ถ�ผเปนคฤหสถคดว� ' จกรกษ�ตน, ' ดงนแลว เข�ไปสหองทเข�ปดไวใหเรยบรอย เปนผมอ�รกข�สมบรณ อยบนพนปร�ส�ทชนบนกด, ผเปนบรรพชต อยในถำ�อนปดเรยบรอย มประตและหน�ต�งอนปดแลวกด ยงไมชอว� รกษ�ตนเลย. แตผเปนคฤหสถ ทำ�บญทงหล�ยมท�นศลเปนตนต�มกำ�ลง

Page 17: 6. ----------------- ---6

อย, หรอผเปนบรรพชต ถงคว�มขวนขว�ยในวตร ปฏวตร ปรยตและก�รทำ�ไวในใจอย ชอว�ยอมรกษ�ตน. บรษผเปนบณฑต เมอไมอ�จ ( ทำ� ) อย�งนนไดใน ๓ วย( ตอง ) ประคบประคองตนไว แมในวยใดวยหนงกไดเหมอนกน. ก ถ�ผเปนคฤหสถ ไมอ�จทำ�กศลไดในปฐมวย เพร�ะคว�มเปนผหมกมนอยในก�รเลนไซร, ในมชฌมวย พงเปนผไมประม�ทบำ�เพญกศล.ถ�ในมชฌมวย ยงตองเลยงบตรและภรรย� ไมอ�จบำ�เพญกศลไดไซร,ในปจฉมวย พงบำ�เพญกศลใหได. ดวยอ�ก�รแมอย�งน ตนตองเปนอนเข�ประคบประคองแลวทเดยว. แตเมอเข�ไมทำ�อย�งนน ตน

Page 18: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 8ยอมชอว� ไมเปนทรก. ผนน ( เท�กบ ) ทำ�ตนนน ใหมอบ�ยเปนทไปในเบองหน�ทเดยว. กถ�ว� บรรพชต ในปฐมวย ทำ�ก�รส�ธย�ยอย ทรงจำ� บอกทำ�วตรและปฏวตรอย ชอว�ถง คว�มประม�ท, ในมชฌมวยพงเปนผไมประม�ท บำ�เพญสมณธรรม. อนง ถ�ยงสอบถ�มอรรถกถ�และวนจฉย และเหตแหงพระปรยตอนตนเรยนแลวในปฐมวยอย ชอว� ถงคว�มประม�ท ในมชฌมวย.ในปจฉมวย พงเปนผไมประม�ทบำ�เพญสมณธรรม. ดวยอ�ก�รแมอย�งน ตนยอมเปนอนบรรพชตนน ประคบประคองแลวทเดยว.แตเมอไมทำ�อย�งนน ตนยอมชอว� ไมเปนทรก, บรรพชตนน ( เท�กบ ) ทำ�ตนนนใหเดอดรอน ดวยก�รต�มเดอดรอนในภ�ยหลงแท. ในก�ลจบเทศน� โพธร�ชกม�ร ตงอยในโสด�ปตตผลแลว.

Page 19: 6. ----------------- ---6

พระธรรมเทศน�ไดสำ�เรจประโยชน แมแกบรษททประชมกนแลวดงนแล. เรองโพธร�ชกม�ร จบ.

Page 20: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 9 ๒. เรองพระอปนนทศ�กยบตร * [ ๑๒๘ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพระอป-นนทศ�กยบตร ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อตต�นเมว ปม "เปนตน. [ พระเถระออกอบ�ยห�ล�ภ ] ดงไดสดบม� พระเถระนน ฉล�ดกล�วธรรมกถ�. ภกษเปนอนม�ก ฟงธรรมกถ�อนปฏสงยตดวยคว�มเปนผมคว�มปร�รถน�นอยเปนตนของท�นแลว จงบช�ท�นดวยจวรทงหล�ย สม�ท�นธดงค. พระอปนนทะนนรปเดยว รบเอ�บรข�รทภกษเหล�นนสละแลว. เมอภ�ยในก�ลฝนหนงใกลเข�ม� พระอปนนทะนน ไดไปสชนบทแลว. ลำ�ดบนน ภกษหนมและส�มเณรในวห�รแหงหนงกล�วกะท�น ดวยคว�มรกในธรรมกถงกว� " ท�นผเจรญ ขอท�นจงเข�พรรษ�ในทนเถด. " พระอปนนทะ ถ�มว� " ในวห�รน

Page 21: 6. ----------------- ---6

ไดผ�จำ�นำ�พรรษ�กผน ? " เมอภกษเหล�นน ตอบว� " ไดผ�ส�ฎกองคละผน " จงว�งรองเท�ไวในวห�รนน ไดไปวห�รอน, ถงวห�รท ๒แลว ถ�มว� " ในวห�รน ภกษทงหล�ยไดอะไร ? " เมอพวกภกษตอบว� " ไดผ�ส�ฎก ๒ ผน, " จงว�งไมเท�ไว : ถงวห�รท ๓ ถ�ม

* พระมห�อน ป. ธ. ๖. วดพชยญ�ตก�ร�ม แปล.

Page 22: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 10ว� " ในวห�รน ภกษทงหล�ยไดอะไร ? " เมอพวกภกษ ตอบว�" ไดผ�ส�ฎก ๓ ผน, " จงว�งลกกะจนนำ�ไว; ถงวห�รท ๔ ถ�มว�' ในวห�รน ภกษทงหล�ยไดอะไร ? " เมอพวกภกษตอบว� " ได ผ�ส�ฎก ๔ ผน, " จงกล�วว� " ดละ เร�จกอยในทน " ดงนแลวเข�พรรษ�ในวห�รนน กล�วธรรมกถ�แกคฤหสถและภกษทงหล�ยนนแล. คฤหสถและภกษทงหล�ยเหล�นน บช�พระอปนนทะนนดวยผ�และจวรเปนอนม�ทเดยว. พระอปนนทะนน ออกพรรษ�แลว สงข�วไปในวห�รแมนอกนว� " เร�ควรจะไดผ�จำ�นำ�พรรษ�เพร�ะเร�ว�งบรข�รไว, ภกษทงหล�ยจงสงผ�จำ�นำ�พรรษ�นนใหเร� "ใหนำ�ผ�จำ�นำ�พรรษ�ทงหมดม�แลว บรรทกย�นนอยขบไป. [ พระอปนนทะตดสนขอพพ�ท ] ครงนนภกษหนม ๒ รปในวห�รแหงหนง ไดผ�ส�ฎก ๒ ผน

Page 23: 6. ----------------- ---6

และผ�กมพลผนหนง ไมอ�จจะแบงกนไดว� " ผ�ส�ฎกจงเปนของท�น, ผ�กมพลเปนของเร� " นงทะเล�ะกนอยใกลหนท�ง. ภกษหนม ๒ รปนน เหนพระเถระนนเดนม� จงกล�วว� " ขอท�นจงชวยแบงใหแกพวกผมเถด ขอรบ. " เถระ. พวกคณจงแบงกนเองเถด. ภกษ. พวกผมไมส�ม�รถ ขอรบ, ขอท�นจงแบงใหพวกผมเถด. เถระ. พวกคณจกตงอยในคำ�ของเร�หรอ ? ภกษ. ขอรบ พวกผมจกตงอย. พระเถระนน กล�วว� " ถ�กระนน ดละ " ใหผ�ส�ฎก ๒ ผน

Page 24: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 11แกภกษหนม ๒ รปนนแลว กล�วว� " ผ�กมพลผนน จงเปนผ�หมของเร�ผกล�วธรรมกถ� " ดงนแลว กถอเอ�ผ�กมพลมค�ม�กหลกไป. พวกภกษหนมเปนผเดอดรอน ไปสสำ�นกพระศ�สด�กร�บทลเนอคว�มนนแลว. [ บรพกรรมของพระอปนนทะ ] พระศ�สด� ตรสว� " ภกษทงหล�ย อปนนทะน ถอเอ�ของ ๆ พวกเธอ กระทำ�ใหพวกเธอเดอดรอนในบดนเท�นนกห�มได,แมในก�ลกอน กไดทำ�แลวเหมอนกน " ดงนแลว ทรงนำ�อดตนท�นม�( ตรส ) ว� :- " กในอดตก�ล น�ก ๒ ตว คอ น�กเทยวห�กนต�มรมฝง ๑น�กเทยวห�กนท�งนำ�ลก ๑ ไดปล�ตะเพยนตวใหญ ถงคว�มทะเล�ะกนว� " ศรษะจงเปนของเร�, ห�งจงเปนของท�น. " ไมอ�จจะแบงกนได เหนสนขจงจอกตวหนง จงกล�วว� " ลง ขอท�นจงชวยแบง

Page 25: 6. ----------------- ---6

ปล�นใหแกข�พเจ�. " สนขจงจอก. เร�อนพระร�ช�ตงไวในตำ�แหนงผพพ�กษ�, เร�นงในทวนจฉยนนน�นแลว จงม�เสยเพอตองก�รเดนเทยวเลน,๑ เดยวน โอก�สของเร�ไมม. น�ก. ลง ท�นอย�ทำ�อย�งนเลย, โปรดชวยแบงใหพวกข�พเจ�เถด. สนขจงจอก. พวกเจ�จกตงอยในคำ�ของเร�หรอ ?

๑. ชงฆวห�ร ศพทน แปลว� เดนเทยวเลนหรอพกแขง.

Page 26: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 12 น�ก. พวกข�พเจ�จกตงอย ลง. สนขจงจอกนน กล�วว� " ถ�เชนนน ดละ " จงไดตดทำ�หวไวข�งหนง. ห�งไวข�งหนง; กแลครนทำ�แลว จงกล�วว� " พอทง ๒บรรด�พวกเจ�ทง ๒ ตวใด เทยวไปรมฝง, ตวนนจงถอเอ�ห�ง;ตวใด เทยวไปในนำ�ลก, ศรษะจงเปนของตวนน; สวนทอนกล�งนจกเปนของเร� ผตงอยในวนจฉยธรรม " เมอจะใหน�กเหล�นนยนยอม จงกล�วค�ถ�๑นว� :- " ห�งเปนของน�ก ตวเทยวห�กนต�มรมฝ ง , ศรษะเปนของน�ก ตวเทยวห�กนในนำ�ลก, สวนทอนกล�งน จกเปนของเร� ผตงอย ในธรรม "ดงนแลว ค�บเอ�ทอนกล�งหลกไป. แมน�กทง ๒ นน เดอดรอนไดยนแลดสนขจงจอกนนแลว. พระศ�สด� ครงทรงแสดงเรองอดตนแลว ตรสว� " แมในอดตก�ล อปนนทะน ไดกระทำ�พวกเธอใหเดอดรอนอย�งน

Page 27: 6. ----------------- ---6

เหมอนกน " ใหภกษเหล�นนยนยอมแลว เมอจะทรงตเตยนพระอปนนทะจงตรสว� " ภกษทงหล�ย ธรรมด�ผจะสงสอนผอน พงใหตนตงอยในคณอนสมควรเสยกอนทเดยว " ดงนแลว ไดตรสพระค�ถ�นว� :- " บณฑตพงตงตนนนแล ในคณอนสมควร กอน, พงสงสอนผอนในภ�ยหลง จะไมพง

๑. ข. ช�. สตตก. ๒๗/๒๖๑. ตทฏกถ�. ๕/๑๓๗.

Page 28: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 13 เศร�หมอง. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บ�ทพระค�ถ�ว� ปฏรเป นเวสเย ไดแกพงยงตนใหตงอยในคณอนสมควร. พระศ�สด�ตรสคำ�นว� " บคคลใดประสงคจะสงสอนผอน ดวยคณมคว�มปร�รถน�นอยเปนตน หรอ ดวยปฏปท�ของอรยวงศเปนตน, บคคลนน พงยงตนนนแลใหตงอยในคณนนกอน; ครนตงตนไวอย�งนนแลว พงสงสอนผอน ดวยคณนนในภ�ยหลง. ดวยว�บคคล เมอไมยงตนใหตงอยในคณนนสอนผอนอย�งเดยวเท�นน ไดคว�มนนท�จ�กผอนแลว ชอว�ยอมเศร�หมอง. บคคลเมอยงตนใหตงอยในคณนนแลว สงสอนผอนอย ยอมไดรบคว�มสรรเสรญจ�กผอน; เพร�ะฉะนน ชอว�ยอมไมเศร�หมอง. บณฑตเมอทำ�อยอย�งน ชอว�ไมพงเศร�หมอง. ในก�ลจบเทศน� ภกษ ๒ รปนน ดำ�รงอยแลวใน

Page 29: 6. ----------------- ---6

โสด�ปตตผล.เทศน�ไดเปนไปกบดวยประโยชนแมแกมห�ชน ดงนแล. เรองพระอปนนทศ�กยบตร จบ.

Page 30: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 14 ๓. เรองพระปธ�นกตสสเถระ * [ ๑๒๙ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพระปธ�นกตสสเถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อตต�นเจ " เปนตน. [ พระปธ�นกตสสเถระดแตสอนคนอน ตนไมทำ� ] ดงไดสดบม� พระเถระนน เรยนพระกมมฏฐ�น ในสำ�นกของพระศ�สด�แลว พ�ภกษประม�ร ๕๐๐ รป ไปจำ�พรรษ�ในป�กล�วสอนว� " ผมอ�ยทงหล�ย พวกท�นเรยนพระกมมฏฐ�นในสำ�นก ของพระพทธเจ�ผทรงพระชนมอย, จงเปนผไมประม�ททำ�สมณธรรมเถด " ดงนแลว ตนเองกไปนอนหลบ. ภกษเหล�นนจงกรมในปฐมย�มแลว เข�ไปสวห�รในมชฌมย�ม. พระเถระนนไปสสำ�นกของภกษเหล�นน ในเวล�ตนนอนหลบแลวตนขน กล�วว�" พวกท�นม� ดวยหวงว� ' จกนอนหลบ ' ดงนหรอ ? จงรบออกไปทำ�สมณธรรมเถด " ดงนแลว ตนเองกไปนอนเหมอนอย�ง

Page 31: 6. ----------------- ---6

นนนนแล. พวกภกษนอกน จงกรมในภ�ยนอกในมชฌมย�มแลว เข�ไปสวห�รในปจฉมย�ม. พระเถระนน ตนขนแมอกแลว ไปสสำ�นกของภกษเหล�นน นำ�ภกษเหล�นน ออกจ�กวห�รแลว ตนเองกไปนอนหลบเสยอก. เมอพระเถรนนกระทำ�อยอย�งนน ตลอดก�ลเปนนตย,ภกษเหล�นน ไมส�ม�รถจะทำ�ก�รส�ธย�ย หรอพระกมมฏฐ�นไว

* พระมห�สอน ป. ธ. ๕ วดบวรนเวศวห�ร แปล.

Page 32: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 15ในใจได. จตไดถงคว�มฟงซ�นแลว. ภกษเหล�นน ปรกษ�กนว�" อ�จ�รยของพวกเร� ปร�รภคว�มเพยรเหลอเกน, พวกเร�จกคอยจบท�น " เมอคอยจบอย เหนกรย�ของพระเถระนนแลว จงกล�ว ว� " ผมอ�ยทงหล�ย พวกเร�ฉบห�ยแลว, อ�จ�รยของพวกเร�ยอมรองเปล� ๆ " บรรด�ภกษเหล�นน ลำ�บ�กอยเหลอเกน ภกษแมรปหนง ไมส�ม�รถจะยงคณวเศษใหบงเกดได. ภกษเหล�นน ออกพรรษ�แลว ไปสสำ�นกของพระศ�สด� มปฏสนถ�รอนพระศ�สด�ทรงทำ�แลว ตรสถ�มว� " ภกษทงหล�ย พวกเธอเปนผไมประม�ททำ�สมณธรรมหรอ ? " จงกร�บทลคว�มนน. [ เรองไกขนไมเปนเวล� ] พระศ�สด� ตรสว� " ภกษทงหล�ย ภกษนไดทำ�อนตร�ยแกพวกเธอ ไมใชแตในบดนเท�นน, แมในก�ลกอน ภกษนนกไดทำ�

Page 33: 6. ----------------- ---6

อนตร�ยแกพวกเธอเหมอนกน " อนภกษเหล�นน ทลออนวอนแลวจงทรงยงอก�ลรวกกกฏช�ดก๑ใหพสด�ร ( คว�มยอ ) ว� :- " ไกตวน เตบโตแลวในสำ�นกของผมใชม�รด�และ บด� อยในสกลแหงผมใชอ�จ�รย จงไมรจกก�ล หรอมใชก�ล "ดงนแลว ตรสว� " ภกษทงหล�ย อนธรรมด�ภกษ เมอกล�วสอนคนอน พงทำ�ตนใหเปนอนทรม�นดแลว, เพร�ะบคคล เมอกล�วสอนอย�งนน เปนผฝกดแลว ชอว�ยอมฝกได " แลวตรส

๑. ข. ช�. เอก. ๒๗/๓๘. ตทฏกกถ�. ๒/๓๐๒.

Page 34: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 16พระค�ถ�นว� :- " พงบคคลพรำ�สอนผอนอยฉนใด, พงทำ�ตน ฉนนน, บคคลผมตนฝกดแลวหนอ ( จง ) ควรฝก ( ผอน ), เพร�ะว�ไดยนว� ตนฝกฝนไดโดยย�ก. " [ แกอรรถ ] พงทร�บคว�มแหงพระค�ถ�นนว� :- " ภกษกล�วแลวว� ' พงจงกรมในปฐมย�มเปนตน ' ชอว�ยอมกล�วสอนผอนฉนใด. ตนเองกฉนนน อธษฐ�นกจมจงกรมเปนตนชอว�พงกระทำ�ตนเหมอนอย�งสอนผอน. เมอเปนเชนน ภกษนนเปนผมตนฝกดแลวหนอ ควรฝก ( บคคลอน๑ ) " บ�ทพระค�ถ�ว� สทนโต วต ทเมถ คว�มว� ภกษยอมพรำ�สอนผอน ดวยคณอนใด. เปนผฝกฝนดแลวดวยตน ดวยคณอนนนควรฝก ( ผอน ). บ�ทพระค�ถ�ว� อตต� ห กร ทททโม คว�มว� เพร�ะว�

Page 35: 6. ----------------- ---6

ชอว�ตนน เปนสภ�พอนบคคลฝกฝนไดย�ก. เพร�ะเหตนน ตนนนยอมเปนสภ�พอนบคคลฝกฝนดแลว ดวยประก�รใด, ควรฝกตนดวยประก�รนน. ในก�ลจบเทศน� ภกษแมประม�ณ ๕๐๐ รปนน บรรลพระ-อรหตผลแลว ดงนแล. เรองพระปธ�นกตสสเถระ จบ.

๑. ใชเปนบทตงอกครงหนง.

Page 36: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 17 ๔. เรองม�รด�ของพระกม�รกสสปเถระ * [ ๑๓๐ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภม�รด�ของพระกม�รกสสปเถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อตต� หอตตโน น�โถ " เปนตน. [ ม�รด�ของพระกม�รกสสปบวช ] ดงไดสดบม� ม�รด�ของพรเถระนน เปนธด�ของเศรษฐในกรงร�ชคฤห ของบรรพช�แลวจำ�เดมแตเวล�ตนถงคว�มเปนผร เดยงส�, แมออนวอนอยบอย ๆ กไมไดบรรพช� แตสำ�นกของม�รด�และบด� เจรญวยแลว ไปสตระกลผว เปนผมผวดงเทวด�อยครองเรอนแลว. ครนตอม�ไมน�นนก สตวเกดในครรภ ตงขนแลวในทองของน�ง. แตน�งไมทร�บคว�มทครรภนนตงขนเลย ยงส�มใหยนดแลว จงขอบรรพช�. ครงนน ส�มนนนำ�น�งไปสสำ�นกของ

Page 37: 6. ----------------- ---6

น�งภกษณ ดวยสกก�ระใหญ ไมทร�บอย ใหบวชในสำ�นกของน�งภกษณ ทเปนฝกฝ�ยแหงพระเทวทตแลว. โดยสมยอน น�งถกน�งภกษณเหล�นน ทร�บคว�มทน�งมครรภแลว ถ�มว� "นอะไรกน ? " จงตอบว� " แมเจ� ดฉนไมทร�บว� ' นเปนอย�งไร ? ' แตศลของดฉน ไมด�งพรอยเลย. " พวกน�งภกษณ นำ�น�งไปสสำ�นกของพระเทวทตแลว ถ�มว� " น�งภกษณน บวชดวยศรทธ�, พวกดฉนไมทร�บก�ลแหงครรภของ

* พระมห�สอน ป. ธ. ๕ วดบวรนเวศวห�ร แปล.

Page 38: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 18น�งนตงขน ; บดน พวกดฉนจะทำ�อย�งไร ? " พระเทวทต คดเหตเพยงเท�นว� " คว�มเสยชอเสยง จงอย�เกดขนแกพวกน�งภกษณ ผทำ�ต�มโอว�ทของเร� " จงกล�วว� " พวกเธอ จงใหน�งนนสกเสย " น�งภกษณส�วนน ฟงคำ�นนแลว กล�วว� " แมเจ� ขอแมเจ�ทงหล�ย อย�ใหดฉนฉบห�ยเสยเลย, ดฉนมไดบวชเจ�ะจงพระเทวทต, แมเจ�ทงหล�ย จงม�เถด จงนำ�ดฉนไปสพระเชตวนซงเปนสำ�นกของพระศ�สด�. " น�งภกษณเหล�นน พ�น�งไปสพระเชตวน กร�บทลแดพระศ�สด�แลว. [ พระกม�รกสสปเกด ] พระศ�สด� แมทรงทร�บอยว� " ครรภตงขนแลว ในเวล�น�งเปนคฤหสถ " เพอจะเปลองเสยซงถอยคำ�ของชนอน จงรบสงใหเชญพระเจ�ปเสนทโกศล ท�นมห�อน�ถบณฑกะ ท�นจลอน�ถ-บณฑกะ น�งวส�ข�อบ�สก� และสกลใหญอน ๆ ม�แลว ทรง

Page 39: 6. ----------------- ---6

บงคบพระอบ�ลเถระว� " เธอจงไป, จงชำ�ระกรรมของภกษณส�วนใหหมดจด ในท�มกล�งบรษท ๔. " พระเถระใหเชญน�งวส�ข�ม�ตรงพระพกตรพระร�ช�แลว ใหสอบสวนอธก�รณนน. น�งวส�ข�นนใหคนลอมเครองลอมคอม�น ตรวจดมอ เท� สะดอ และทสดแหงทองของน�งภกษณนนภ�ยในม�นแลว นบเดอนและวนด ทร�บว�" น�งไดครรภในเวล�เปนคฤหสถ " จงบอกคว�มนนแกพระเถระ. ครงนน พระเถระยงคว�มทน�งเปนผบรสทธ ใหกลบตงขนในท�มกล�งบรษทแลว. โดยสมยอน น�งคลอดบตรมอ�นภ�พม�ก ซงม

Page 40: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 19คว�มปร�รถน�ตงไว แทบบ�ทมลของพระพทธเข� ทรงพระน�ว�ปทมตตระ [ มกม�รนำ�หน�เพร�ะพระร�ช�ทรงชบเลยง ] ภ�ยหลงวนหนง พระร�ช�เสดจไป ณ ทใกลสำ�นกของน�งภกษณ ทรงสดบเสยงท�รก จงตรสถ�มว� " นเสยงอะไร ? " เมอ อำ�ม�ตยกร�บทลว� " พระเจ�ข� บตรของน�งภกษณนนเกดแลว,นนเปนเสยงของบตรน�งภกษณนน, " ทรงนำ�กม�รนน ไปสพระร�ช-มนเทยรของพระองค ไดประท�นใหแกแมนมทงหล�ย. กในวนตงชอ ชนทงหล�ย ตงชอของกม�รนนว� " กสสป " เพร�ะคว�มทกม�รนน เปนผอนพระร�ช�ทรงใหเจรญแลวดวยเครองบรห�รของพระกม�ร จงรกนว� " กม�รกสสป. " กม�รนน ทบตเดกในสน�มกฬ�แลว, เมอพวกเดก กล�วว� " พวกเร� ถกคนไมมแมไมมพอ

Page 41: 6. ----------------- ---6

ทบตแลว, " จงเข�ไปเฝ�พระร�ช� ทลถ�มว� " ข�แตพระองคผเปนสมมตเทพ พวกเดกยอมว�หมอมฉนว� ' ไมมม�รด�และบด� ' ขอพระองคทรงตรสบอกม�รด�แกหมอมฉน. " เมอพระร�ช� ทรงแสดงหญงแมนมทงหล�ย ตรสว� " หญงเหล�น เปนม�รด�ของเจ�, "จงกร�บทลว� " ม�รด�ของหมอมฉน ไมมเท�น, อนม�รด�ของหมอมฉนพงมคนเดยว, ขอพระองคตรสบอกม�รด�นน แกหมอมฉนเถด. " พระร�ช� ทรงดำ�รว� " เร�ไมอ�จลวงกม�รนได " จงตรสว� " พอ ม�รด�ของเจ�เปนภกษณ, เจ� อนเร�นำ�ม�แตสำ�นกน�งภกษณ. "

Page 42: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 20 [ กม�รกสสปออกบวชบรรลพระอรหนต ] กม�รนน มคว�มสงเวชเกดขนพรอมแลว ดวยเหตเพยงเท�นนนนแหละ กร�บทลว� " เข�แตพระบด� ขอพระองคจงใหหมอมฉนบวชเถด " พระร�ช� ทรงรบว� " ดละ พอ " แลว ยงกม�รนนให บวชในสำ�นกของพระศ�สด� ดวยสกก�ระเปนอนม�ก. กม�รกสสปนน ไดอปสมบทแลว ปร�กฏว� " พระกม�รกสสปเถระ. " ท�นเรยนกมมฏฐ�นในสำ�นกพระศ�สด� เข�ไปสป�พย�ย�มแลว ไมส�ม�รถจะใหคณวเศษบงเกดได จงคดว� " เร�จกเรยนกมมฏฐ�นใหวเศษอก " ม�สสำ�นกของพระศ�สด� อยในอนธวนแลว. ครงนน ภกษผทำ�สมณธรรมรวมกน ในก�ลแหงพระกสสปพทธเจ� บรรลอน�ค�มผลแลว บงเกดในพรหมโลก ม�จ�กพรหมโลก ถ�มปญห� ๑๕ ขอ กะพระกม�รกสสปนนแลว สงไปดวยคำ�ว� " คนอนยกพระศ�สด�เสย ทส�ม�รถเพอจะ

Page 43: 6. ----------------- ---6

พย�กรณปญห�เหล�นไมม, ท�นจงไป; จงเรยนเนอคว�มของปญห�เหล�นในสำ�นกของพระศ�สด�เถด. " ท�นทำ�เหมอนอย�งนน บรรลพระอรหตผล ในเวล�ททรงแกปญห�จบ. [ ม�รด�พระกม�รกสสปบรรลพระอรหนต ] กตงแตวนทพระเถระนนออกไปแลว นำ�ต�ไหลออกจ�กนยนต�ทง ๒ ของน�งภกษณผเปนม�รด�ตลอด ๑๒ ป. น�งมทกขเพร�ะพลดพร�กจ�กบตร มหน�ชมไปดวยนำ�ต�ทเดยว เทยวไปเพอภกษ� พอเหนพระเถระในระหว�งแหงถนน จงรองว� " ลก ลก "

Page 44: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 21วงเข�ไปเพอจะจบพระเถระ ชวนลมแลว. น�งมถนหลงนำ�นมอยลกขน มจวรเปยกไปจบพระเถระแลว. พระเถระ คดว� " ถ�ม�รด�นจกไดถอยคำ�อนไพเร�ะจ�กสำ�นกของเร�ไซร น�งจกฉบห�ยเสย; เร� จกเจรจ�กบม�รด�น ทำ�ใหกระด�งเทยว. " ทนน พระเถระกล�วกะน�งภกษณผเปนม�รด�นนว� " ท�นเทยวทำ�อะไรอย ? จงไมอ�จตดแมม�ตรว�คว�มรกได. " น�งคดว� " โอ ถอยคำ�ของพระเถระหย�บค�ย, " จงกล�วว� " พอ พอพดอะไร ? " ถกพระเถระว�เหมอนอย�งนนนนแหละอก จงคดว� " เร�ไมอ�จกลนนำ�ไวไดสน ๑๒ ป เพร�ะเหตแหงบตรน, แตบตรของเร�น มหวใจกระด�ง, ประโยชนอะไรของเร�ดวยบตรน " ตดคว�มเสนห�ในบตรพระอรหตผลในวนนนนนเอง [ พวกภกษพ�กนสรรเสรญพระพทธคณ ] โดยสมยอน ภกษทงหล�ยสนทน�กนในโรงธรรมว� " ผม

Page 45: 6. ----------------- ---6

อ�ยทงหล�ย พระกม�รกสสปและพระเถร ผสมบรณดวยอปนสยอย�งน ถกพระเทวทตใหฉบห�ยแลว, สวนพระศ�สด� เกดเปนทพงของท�นทง ๒ นน; แมน�อศจรรย ธรรมด�พระพทธเจ�ทงหล�ย ยอมเปนผอนเคร�ะหโลก. พระศ�สด� เสดจม� ตรสถ�มว� " ภกษทงหล�ย บดนพวกเธอนงสนทน�กน ดวยเรองอะไรหนอ ? ", เมอภกษเหล�นนกร�บทลว� " ดวยเรองชอน, " จงตรสว� " ภกษทงหล�ย เร�เปนปจจยและเปนทพำ�นกของคนทง ๒ น ในบดนเท�นนกห�ไม, แมใน

Page 46: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 22ก�ลกอน เร�กไดเปนทพำ�นกของคนทง ๒ นนเหมอนกน " ดงนแลวจงตรสนโรธช�ดก๑นโดยพสด�รว� :- " เจ�หรอคนอนพงคบเนอชอว�นโครธผเดยว อย�เข�ไปคบเนอชอว�ส�ขะ; คว�มต�ยใน สำ�นกเนอชอว�นโครธประเสรฐกว�, คว�มเปน อยในสำ�นกของเนอชอว�ส�ขะนนจะประเสรฐ อะไร. " ทรงประชมช�ดกว� " เนอชอว�ส�ขะในครงนน ไดเปนเทวทต( ในบดน ), แมบรษทของเนอชอว�ส�ขะนน ( ก ) เปนบรษทของพระเทวทตนนแหละ, แมเนอน�มว�นโครธ ผไปสละชวตแกแมเนอตวมครรภ คอเร�เอง, " เมอจะทรงประก�ศคว�มทพระเถรตดคว�มรกในบตรแลว ทำ�ทพงแกตนดวยตนเองแล จงตรสว�" ภกษทงหล�ย เพร�ะบคคลอ�ศยคนอน ไมส�ม�รถเพอจะมสวรรคหรอมรรคเปนทไปในเบองหน�ได, ฉะนน ตนนนแหละเปนทพงของตน, คนอนจกทำ�อะไรได " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :-

Page 47: 6. ----------------- ---6

" ตนแลเปนทพงของตน, บคคลอนใครเล� ? พงเปนทพงได; เพร�ะบคคล มตนฝกฝนด แลว ยอมไดทพง ทบคคลไดโดยย�ก. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� น�โถ คอเปนทพำ�นก. พระผม

๑. ข. ช�. เอก. ๒๗/๕. ตทฏกถ�. ๑/๒๓๒.

Page 48: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 23พระภ�ค ตรสคำ�นไวว� " บคคลตงอยในตน คอสมบรณแลวดวยตน ส�ม�รถจะทำ�กศลแลวถงสวรรค หรอเพอยงมรรคใหเจรญหรอเพอทำ�ใหแจงซงผลได, เพร�ะเหตนนแหละ ตนแลพงเปนทพงของตน. คนอนใครเล� ? พงเปนทพงของใครได, เพร�ะบคคล มตนฝกดแลว คอมคว�มเสพผดออกแลว ยอมไดทพงซงบคคลไดโดยย�ก กล�วคอพระอรหตผล. กคำ�ว� " น�ถ ลภต ทลลภ " นพระผมพระภ�คตรสหม�ยเอ�พระอรหนต. ในเวล�จบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองม�รด�ของพระกม�รกสสปเถระ จบ.

Page 49: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 24 ๕. เรองอบ�สกชอมห�ก�ล * [ ๑๓๑ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภอบ�สกผโสด�บนคนหนงชอมห�ก�ล ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อตตน�ห กต ป�ป " เปนตน. [ มห�ก�ลถกห�ว�เปนโจรเลยถกทบต�ย ] ไดยนว� มห�ก�ลนน เปนผรกษ�อโบสถ ๘ วนตอเดอน( เดอนละ ๘ วน ) ฟงธรรมกถ� ตลอดคนยงรงในวห�ร. ครงนนพวกโจร ตดทตอในเรอนหลงหนง ในเวล�กล�งคน ถอเอ�หอภณฑะไป ถกพวกเจ�ของตนขน เพร�ะเสยงภ�ชนะโลหะ ( กระทบกน )ตดต�มแลว ทงสงของทตนถอไวแลวกหลบหนไป. ฝ�ยพวกเจ�ของ ตดต�มโจรเหล�นนเรอยไป. พวกโจรเหล�นน กระจดกระจ�ยหนกนไปทวทศ. สวนโจรคนหนง ถอเอ�ท�งทไปยงวห�ร ทงหอภณฑะไวข�งหน�มห�ก�ล ผฟงธรรมกถ�ตลอด

Page 50: 6. ----------------- ---6

คนยงรง ล�งหน�อยรมสระโลกขรณแตเข�ตรแลว หลบหนไป. พวกมนษยตดต�มหมโจรม� พบหอภณฑะแลว จงจบมห�-ก�ลนนไว ดวยกล�วว� " เองตดทตอในเรอนของพวกข� ลกหอภณฑะไปแลว เทยวเดนเหมอนฟงธรรมอย, ไดทบใหต�ยแลวกทงไวเลยไป.

* พระมห�อ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวห�ร แปล.

Page 51: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 25 [ มห�ก�ลต�ยสมแกบรพกรรม ] ครงนน ภกษหนมและส�มเณรทงหล�ย ถอหมอนำ�ดมไปแตเช�ตร พบมห�ก�ลนน กล�วว� " อบ�สกฟงธรรมกถ�อยในวห�ร ไดมรณะไมสมควร " ดงนแลว จงไดกร�บทลแดพระศ�สด�. พระศ�สด� ตรสว� " อย�งนน ภกษทงหล�ย น�ย๑ก�ลไดมรณะไมสมควรในอตภ�พน, แตเข�ไดมรณะส�ควรแกกรรมททำ�ไวแลวในก�ลกอนนนแล " อนภกษหนมและส�มเณรเหล�นนทลอ�ร�ธน� จงตรสบรพกรรมของมห�ก�ลนนว� :- [ บรพกรรมของมห�ก�ล ] " ดงไดสดบม� ในอดตก�ล พวกโจรซมอยทป�กดงแหงปจจนตค�ม๒แหงหนง ในแควนของพระเจ�พ�ร�ณส. พระร�ช�ทรงตงร�ชภฏ๓คนหนงไวทป�กดง. ร�ชภฏนน รบค�จ�งแลว กนำ�คนไปจ�กฟ�กข�งน สฟ�กข�งโนน, นำ�คนจ�กฟ�กข�งโนน ม�สฟ�ก

Page 52: 6. ----------------- ---6

ข�งน. ตอม� มนษยคนหนง พ�ภรย�รปสวยของตนขนสย�นนอยแลว ไดไปถงทนน. ร�ชภฏ พอเหนหญงนน กเกดสเนห�, เมอมนษยนน แมกล�วว� " น�ย ขอท�นจงชวยกระผมทง ๒ ใหผ�นพนดงเถด, " กตอบว� " บดน คำ�มดเสยแลว, เช�ตรเถอะ เร�

๑. น�มมห�ดวย ๒. บ�นอยรมเขตแดน ๓. คนอนพระร�ช�ทรงชบเลยง ไดแกข�ร�ชก�ร.

Page 53: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 26จกชวยใหผ�นพนไป. " มนษย. น�ย ยงมเวล�, ขอโปรดนำ�กระผมทง ๒ ไปเดยวนเถอะ. ร�ชภฏ. กลบเถด ท�นผเจรญ, อ�ห�รและทพกอ�ศย จกมในเรอนของเร�ทเดยว. มนษยนนไมปร�รถน�กลบเลย. ฝ�ยร�ชภฏนอกน ใหสญญ�แกพวกบรษ ยงย�นนอยใหกลบแลว ในทพกอ�ศยทซมประต ใหตระเตรยมอ�ห�รแกเข�ผไมปร�รถน�เลย. กในเรอนร�ชภฏนนมแกวมณดวงหนง. เข�ใหเอ�แกวมณนน ซอนไวในซอกแหงย�นนนของมนษยผนนแลว ในเวล�จวนรง ใหทำ�เสยงเปนพวกโจรเข�ไป ( บ�น ). ลำ�ดบนน พวกบรษ แจงแกเข�ว� " น�ย แกวมณถกพวกโจรลกเอ�ไปแลว. " เข�สงว� " พวกเจ�จงตงกองรกษ�ไวทประตบ�นทงหล�ย ตรวจคนคนผออกไปจ�กภ�ยในบ�น. " ฝ�ยมนษย

Page 54: 6. ----------------- ---6

นอกน จดย�นนอยเสรจแลวกขบไปแตเช�ตร. ทนน พวกคนใชของร�ชภฏ จงคนย�นนอยของมนษยนน พบแกวมณทตนซอนไวจงขพดว� " เจ�ลกเอ�แกวมณหนไป " ดงนแลว กโบย แสดงแกน�ยบ�น๑ว� " น�ย พวกผมจบโจรไดแลว. " เข�พดว� " ตวเร�เปนถงน�ยร�ชภฏ ใหพกอ�ศยในเรอน ใหภตแลว, มนยงลกแกวมณไปได, พวกเจ�จงจบอ�ยบรษชวช�นน " ดงนแลว ใหชวยกนทบต�ย

๑. ศพทน เคยแปลว� น�ยอำ�เภอ แตในทนบงคว�มถงน�ยร�ชภฏ.

Page 55: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 27แลว ใหทงเสย. นเปนบรพกรรมของมห�ก�ลนน. ร�ชภฏนนเคลอนจ�กอตภ�พนนแลวเกดในอเวจ ไหมอยในอเวจนนสนก�ลน�น ถกทบถงคว�มต�ยนนแล ใน ๑๐๐ อตภ�พ เพร�ะวบ�กทยงเหลออย. [ บ�ปยอมยำ�ยผทำ� ] พระศ�สด� ครงทรงแสดงบรพกรรม ของมห�ก�ลอย�งนนแลว ตรสว� " ภกษทงหล�ย บ�ปกรรมอนตนทำ�ไวนนแล ยอมยำ�ยสตวเหล�น ในอบ�ย ๔ อย�งน " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " บ�ป อนตนทำ�ไวเอง เกดในตน มตนเปน แดนเกด ยอมยำ�ยบคคลผมปญญ�ทร�ม ดจ เพชรยำ�ยแกวมณ อนเกดแตหนฉะนน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บ�ทพระค�ถ�ว� วชร วมหย มณ คว�มว� เปรยบดงเพชร ( ยำ�ย ) แกวมณ ทเกดแตหน. ท�นอธบ�ยคำ�น

Page 56: 6. ----------------- ---6

ไวว� " เพชรอนสำ�เรจจ�กหน มหนเปนแดนเกด กดแกวมณ ทเกดแตหน คอแกวมณอนสำ�เรจแตหน ซงนบว�เปนทตงขนของตนนนนนแล คอทำ�ใหเปนชองนอยชองใหญ ใหเปนทอนนอยทอนใหญ ทำ�ใหใชสอยไมได ฉนใด; บ�ปอนตนทำ�ไวแลว เกดในตน มตนเปนแดนเกด ยอมยำ�ย คอขจด บคคลผมปญญ�ทร�ม คอผไร

Page 57: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 28ปญญ� ในอบ�ย ๔ ฉนนนเหมอนกน " ในก�ลจบเทศน� ภกษทม�ประชม บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอบ�สกชอมห�ก�ล จบ.

Page 58: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 29 ๖. เรองพระเทวทต * [ ๑๓๒ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปร�รภพระเทว-ทต ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ยสส อจจนตทสสลย " เปนตน. [ สนทน�เรองล�มกของพระเทวทต ] คว�มพสด�รว� ในวนหนง พวกภกษ สนทน�กนในโรงธรรมว� " ผมอ�ยทงหล�ย พระเทวทต เปนผทศล มธรรมล�มก เกลยกลอมพระเจ�อช�ตศตร ยงล�ภสกก�ระเปนอนม�กใหเกดขน ชกชวนพระเจ�อช�ตศตร ในก�รฆ�พระบด� เปนผรวมคดกบพระเจ�-อช�ตศตรนน ตะเกยกตะก�ยเพอจะฆ�พระตถ�คตเจ�ดวยประก�รต�ง ๆ เพร�ะตณห�อนเจรญขนแลว ดวยเหตคอคว�มเปนผทศลนนเอง. " พระศ�สด�เสดจม� ตรสถ�มว� " ภกษทงหล�ย บดน พวก

Page 59: 6. ----------------- ---6

เธอนงสนทน�กนดวยกถ�อะไรหนอ ? " เมอภกษเหล�นน กร�บทลว� " ดวยกถ�ชอน, " จงตรสว� " ภกษทงหล�ย ไมใชแตบดนเท�น, ถงในก�ลกอน เทวทตกตะเกยกตะก�ย เพอจะฆ�เร�ดวยประก�รต�ง ๆ เหมอนกน " ดงนแลว จงตรส ช�ดกทงหล�ยมกรงค-ช�ดกเปนตน แลวตรสว� " ภกษทงหล�ย ตณห�อนเกดขนเพร�ะ

* พระมห�อ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวห�ร แปล. ๑. ดทม�ซงอ�งไวในเรองเทวทตภ�ค ๑

Page 60: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 30เหตคอคว�มเปนผทศล หมหอรวบรดซดชอซงบคคลผทศลลวงสวนไปในอบ�ยทงหล�ยมนรกเปนตน เหมอนเถ�ย�นทร�ย รดรงตนส�ละฉะนน " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " คว�มเปนผทศลลวงสวน รวบรด ( อตภ�พ ) ของบคคลใด ดจเถ�ย�นทร�ย รดรงตนส�ละ ฉะนน, บคคลนน ยอมทำ�ตนอย�งเดยวกน กบทโจรหวโจก ปร�รถน�ทำ�ใหตนฉะนน. " [ แกอรรถ ] คว�มเปนผทศลโดยสวนเดยว ชอว� อจจนตทสสลย ในพระค�ถ�นน. บคคลผเปนคฤหสถ ทำ�อกศลกรรมบถ ๑๐ ตงแตเกดกด, ผเปนบรรพชต ตองครก�บต๑ ตงแตวนอปสมบทกด ชอว�ผทศลลวงสวน. แตบทว� อจจนตทสสลย น พระผมพระภ�คตรสในพระค�ถ�น ทรงหม�ยเอ�คว�มเปนผทศลอนม�แลวต�มคตของบคคลผทศลใน ๒-๓ อตภ�พ.

Page 61: 6. ----------------- ---6

อนง ตณห�อนอ�ศยทว�ร ๖ ของผทศลเกดขน บณฑตพงทร�บว� " คว�มเปนผทศล " ในพระค�ถ�น. บทพระค�ถ�ว� ม�ลว� ส�ลมโวตถต คว�มว� คว�มเปนผทศล กล�วคอตณห� รวบรด คอหมหออตภ�พของบคคลใดตงอย. เหมอนเถ�ย�นทร�ย รดรงตนส�ละ คอปกคลมทวทงหมด

๑. แปลว� อ�บตหนก ไดแกป�ร�ชก และสงฆ�ทเสส.

Page 62: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 31ทเดยว ดวยส�ม�รถรบนำ�ดวยใบในเมอฝนตก แลวหกลงฉะนนแล.บคคลนน คอผถกตณห� กล�วคอคว�มเปนผทศลนนหกร�น ใหตกไปในอบ�ยทงหล�ย เหมอนตนไมถกเถ�ย�นทร�ยหกร�น ใหโคนลงเหนอแผนดนฉะนน, ชอว�ยอมทำ�ตนอย�งเดยวกนกบทโจรหวโจกผใครคว�มพน�ศปร�รถน�ทำ�ใหฉะนน. ในเวล�จบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระเทวทต จบ.

Page 63: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 32 ๗. เรองกระเสอกกระสนเพอจะทำ�ล�ยสงฆ * [ ๑๓๓ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด�เมอประทบอยในพระเวฬวนทรงปร�รภก�รกระเสอกกระสนเพอจะทำ�ล�ยสงฆ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " สกร�น " เปนตน. [ พระเทวทตพย�ย�มทำ�ล�ยสงฆ ] คว�มพสด�รว� พระเทวทตกระเสอกกระสนเพอจะทำ�ล�ยสงฆวนหนง เหนท�นพระอ�นนท เทยวบณฑบ�ตอย บอกคว�มประสงคของตนแลว. พระเถระฟงข�วนนแลวไปสสำ�นกของพระศ�สด� ไดทลคำ�นกะพระผมพระภ�คว� " พระเจ�ข� เวล�เช� ข�พระองคครองสบงทเวฬวนนแลว ถอบ�ตรจวรเข�ไปสกรงร�ชคฤหเพอบณฑบ�ต,พระเจ�ข� พระเทวทตไดเหนข�พระองคเทยวบณฑบ�ตอยในกรงร�ชคฤหแลวแล, ต�มเข�ไปห�ข�พระองค ไดกล�วคำ�นว� ' อ�วโส

Page 64: 6. ----------------- ---6

อ�นนท จำ�เดมแตวนน ฉนจกทำ�อโบสถและสงฆกรรมแยกจ�กพระผมพระภ�ค แยกจ�กภกษสงฆ; ' ข�แตพระผมพระภ�ค วนน พระเทวทตจกทำ�ล�ยสงฆ, คอจกทำ�อโบสถและสงฆกรรม. " [ คว�มดคนดทำ�ง�ย ] เมอพระอ�นนทกร�บทลอย�งนนแลว พระศ�สด�ทรงเปลงพระอท�นว� :-

* สมเดจพระมห�สมณเจ� กรมพระย�วชรญ�ณวโรรส ทรงแปลเปนตวอย�งพ.ศ. ๒๔๕๔. และทรงอธบ�ยไวข�งท�ย.

Page 65: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 33 " คว�มดคนดทำ�ง�ย, คว�มดคนชวทำ�ย�ก, คว�มชวคนชวทำ�ง�ย, คว�มชวอรยบคคลทำ� ไดย�ก " แลวตรสว� " อ�นนท ขนชอว�กรรมอนไมเปนประโยชนแกตนทำ�ไดง�ย, กรรมอนเปนประโยชนแกตนทำ�ย�กนกหน� " แลวตรสพระค�ถ�นว� :- " กรรมอนไมดและไมเปนประโยชนแกตน คน ทำ�ง�ย; กรรมใดแลเปนประโยชนแกตนและด, กรรมนนแลทำ�ย�กอย�งยง. " [ แกอรรถ ] คว�มแหงพระค�ถ�นนว� :- " กรรมเหล�ใดไมด คอมโทษและเปนไปเพออบ�ย ชอว�ไมเปนประโยชนแกตนเพร�ะทำ�นนแล, กรรมเหล�นนทำ�ง�ย. ฝ�ยกรรมใดชอว�เปนประโยชนแกตนเพร�ะทำ� และชอว�ด ดวยอรรถว�ห�โทษมได คอเปนไปเพอสคตและเปนไปเพอพระนพพ�น, กรรมนนทำ�แสนย�กร�วกบทดแมคงค�อนไหลไปทศตะวนออก ทำ�ใหหนหน�

Page 66: 6. ----------------- ---6

กลบ. "

๑. บท อ�ยสส� ซงแปลว� มอ�ยนน ไมไดหม�ยคว�มว� ผใหญหรอแกเฒ� เปนคำ�ทพวกพระเรยกกนโดยโวห�รสภ�พ ตรงกบคำ�ทใชในบดนว� ท�น นำ�หน�ชอ.๒. อธ ในคำ�ว� อธ�ห ภนเต ไมมคว�มอะไร ไมแปลกได. ภนเต เปนแตคำ�เรยกโดยออนนอม ควรห�คำ�ทตรงกน ในทนใชว� พระเจ�ข�บ�ง ท�นเจ�ข�บ�ง ต�มรป.๓. คำ�ซำ� เชน ทสว�น ซำ� อททส�, อปสงกมตว� ซำ� อปสงกม ไมตองแปลคว�ม

Page 67: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 34 ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�กไดบรรลโลกตรผล มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองกระเสอกกระสนเพอจะทำ�ล�ยสงฆ จบ.

เตม แปลแตเพยงว�แลว หรอครนแลว เท�นน. ๔. อชชตคเคท�น ในก�ลนมวนนเปนเดม ซำ�ไปไมไพเร�ะ แปลว� จำ�เดมแตวนนกได. ๕. คำ�ว� เทวทตโต สงฆภนทสสต พระเทวทตจกทำ�ล�ยสงฆ ขอนทำ�ดวยกรย�ทำ�อโบสถและสงฆกรรมแยกกน ควรแปลใจคว�ม. ๖. คำ�ว� ป�ปมรเยห ทกกร ดงจะใหเข�ใจว� พระอรยบคคลนน ทำ�บ�ปกมบ�ง แตทำ�ไดแสนย�ก. แตคว�มว�ท�นไมทำ�บ�ปเลย.

Page 68: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 35 ๘. เรองพระก�ลเถระ * [ ๑๓๔ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพระก�ล-เถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " โย ส�สน " เปนตน. [ พระเถระไมใหอปฏฐ�ยก�รไปฟงธรรม ] ดงไดยนม� หญงคนหนง ในกรงส�วตถ ตงอยในทแหงม�รด�ทำ�นบำ�รงพระเถระนนอย. พวกคนในเรอนแหงผคนเคยของหญงนนฟงธรรมในสำ�นกพระศ�สด�แลว กลบม�เรอนแลว สรรเสรญอยว� " แม ชอว�พระพทธเจ�ทงหล�ยเปนอศจรรย, แม พระธรรม-เทศน�กไพเร�ะ. " หญงนน ฟงถอยคำ�ของคนพวกนนแลว จงบอกแกพระก�ละว� " ท�นเจ�ข� ดฉนอย�กจะฟงธรรมเทศน�ของพระศ�สด�บ�ง. " เธอห�มเข�ว� " อย�ไปทนนเลย. " หญงนนในวนรงขน กขออก แมอนพระก�ละนนห�มอยถง ๓ ครงกยงอย�กจะฟงอยนนแล. มคำ�ถ�มสอดเข�ม�ว� " กเหตไฉน ?

Page 69: 6. ----------------- ---6

เธอจงไดห�มเข�เสย. " แกว� " ไดยนว� เธอไดมคว�มเหนเชนนว� ' อบ�สก�น ไดฟงธรรมในสำ�นกพระศ�สน�แลวจกแตกจ�กเร� 'เหตนนเธอจงไดห�มเข�เสย. วนหนง หญงนน บรโภคอ�ห�รเสรจสม�ท�นอโบสถแลว

* สมเดจพระมห�สมณเจ� กรมพระย�วชรญ�ณวโรรส ทรงแปลเปนตวอย�งพ.ศ. ๒๔๕๔. และทรงอธบ�ยไวข�งท�ย.

Page 70: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 36สงบตรไวว� " แม จงองค�สพระผเปนเจ�ใหด " แลวไดไปวห�รแตเช�เทยว. ฝ�ยบตรของเข�กองค�สพระก�ละโดยเรยบรอย ในก�ลเธอม�ถง เธอถ�มว� " อบ�สก�ผใหญไปไหน ? " ( น�ง ) ตอบว� " ไปวห�รเพอฟงธรรม." เธอพอไดฟงข�วนน ทรนทร�ยอย เพร�ะคว�มกลดกลมอนตงขนในทอง ( ควรจะเปน อนโต ในภ�ยใน ) นกว� " เดยวน อบ�สก�นนแตกจ�กเร�แลว " รบไป เหนหญงนนฟงธรรมอยในสำ�นกพระศ�สด�จงทลพระศ�สด�ว� " พระเจ�ข�หญงคนนเขล� ไมเข�ใจธรรมกถ�อนละเอยด, อย�ตรสธรรมกถ�อนละเอยดซงประดบดวยสภ�วธรรมมขนธเปนตน ตรสแตเพยงท�นกถ�หรอสลกถ�แกเข�กพอง " [ สกก�ระยอมฆ�คนถอย ] พระศ�สด� ทรงทร�บอชฌ�สยของเธอแลว ตรสว� " เธอ

Page 71: 6. ----------------- ---6

เปนคนปญญ�โฉด อ�ศจทฏฐอนชวช� ห�มปร�มคำ�สงสอนของพระพทธเจ�, เธอพย�ย�มเพอฆ�ตนเอง " แลวตรสพระค�ถ�นว� :- " บคคลใหปญญ�โฉด อ�ศยทฏฐอนชวช� คด ค�นคำ�สงสอนของพระอรยบคคล ผอรหนต มปกตเปนอยโดยธรรม, บคคลนนยอมเกด ม�เพอฆ�ตนเหมอนขยแหงไมไผ. " [ แกอรรถ ] คว�มแหงพระค�ถ�นนว� :-

Page 72: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 37 " บคคลใดปญญ�โฉด อ�ศยทฏฐอนชวช� ห�มปร�มพวกคนผกล�วอยว� ' จกฟงธรรมกด, ' ว� ' จกถว�ยท�นกด, ' เพร�ะกลวแตเสอมสกก�ระของตน ชอว�โตแยงคำ�สงสอนของพระอรยบคคลผอรหนต มปกตเปนอยโดยธรรม คอพระพทธเจ�, ก�รโตแยงและทฏฐอนเลวทร�มนนของบคคลนน ยอมเปนเหมอนขยของไมมหน�มกล�วคอไมไผ, เหตนน ไมไผเมอตกขย ยอมตกเพอฆ�ตนเท�นนฉนใด; แมบคคลนนกยอมเกดม�เพอฆ�ตน คอว�เกดม�เพอผล�ญตนเอง ฉนนน. สมจรง แมค�ถ�ประพนธน พระผมพระภ�คกไดตรสไวว� :- " ผลนนแลยอมฆ�ตนกลวยเสย, ผลนนแล ยอมฆ�ไมไผเสย, ผลนนแลยอมฆ�ไมออเสย, ลกในทองยอมฆ�แมม�อศดรเสย ฉนใด, สกก�ระกยอมฆ�บรษถอยเสย ฉนนน. "

๗. อโห ในทนเปนพวกอท�นแสดงคว�มเลอมใส แปลว� โอ ไมถก

Page 73: 6. ----------------- ---6

โวห�รนนแสดงคว�มหล�กใจ คว�มใจ หรอคว�มสงเวช ควรเลอกห�คำ�ภ�ษ�ไทยใหตรงกนในทนเลอกคำ�ว� แม ม�ใช ๘. เลขในสน ๆ แปลไมตองออกชอกตต�กได เชนเธอห�มเข�ว� อย�ไปทนนเลย. ๙. คำ�ว� เอว กรสส อโหส เปนคำ�ตอบของบทว�กสม� แปลตองเตมว� ตสม� โส ต นว�เรส ไมเชนนน ใชคำ�เพร�ะเหตว� นำ�ข�งตน ๑๐. คำ�ว� มห�อป�สก� ในทน หม�ยคว�มว� มบตรทก�ลภกษเรยกว�อบ�สก�เหมอนกน ม�รด�จงตองเปนอบ�สก�ผใหญ ๑๑. ฑ�เหน กด สนตปปม�โนกด หม�ยคว�มรอนท�งใจ ควรแปลใหสม. ๑๒. บทไขของบทหน� ควรห�คำ�ทเปนไวพจนของบทนนม�แปล เชนทน ใชฆ�กม. ผล�ญกม. ๑๓. คำ�ว� กณฏโก ไม

Page 74: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 38 ในเวล�จบเทศน� อบ�สก�ตงอยในโสด�ปตตผล. เทศน�ไดมประโยชนแมแกบรษทผประชมกนแลว ดงนแล. เรองพระก�ลบเถระ จบ. มหน�ม เปนส�มญศพท เปนชอของไมมหน�มทงหล�ยไดหมด แตไมมหน�มทงหล�ย เผลดดอกออกผลแลว ห�ไดต�ยทงหมด เฉพ�ะในทนจงเปนวเสสล�ภ คอไดอรรถเปนพเศษ คอเปนไมมหน�มดวย ออกลกต�ยดวย ซงไดแกไมไผป�. จะแปลตรงว� ไมไผ กควร, ไมไผออกลก เข�เรยกว�ตกขยหรอออกขย ควรใชใหถกโวห�ร.

Page 75: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 39 ๙. เรองอบ�สถชอจลก�ล * [ ๑๓๕ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภอบ�สกชอจลก�ล ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อตตน�ว กต ป�ป "เปนตน. [ จลก�ลถกห�ว�เปนโจร ] คว�มพสด�รว� วนหนง พวกโจรขดอโมงค อนเจ�ของทงหล�ยตดต�มแลว จงทงหอภณฑะไวข�งหน�ของอบ�สก ผฟงธรรมกถ�ในวห�รตลอดร�ตร เดนออกจ�กวห�รแตเข�ตร ม�สกรงส�วตถแลว กหลบหนไป โดยนยทกล�วแลวในเรองมห�ก�ลนนแล. พวกมนษยเหนเข�แลว พดว� " คนน ทำ�โจรกรรมในร�ตรแลว ทำ�ทเหมอนฟงธรรม เทยวไป, ท�นทงหล�ยจงชวยจบมนไว ดงนแลว โบยอบ�สถนน. [ จลก�ลรอดต�ยเพร�ะน�งกมภท�สชวย ] หมน�งกมภท�ส เดนไปท�นำ� ประสพเหตนน จงกล�วว�

Page 76: 6. ----------------- ---6

" น�ย ท�นทงหล�ยจงหลกไป, ท�นผนยอมไมทำ�กรรมเหนป�นนน " ดงนแลว ใหมนษยพวกนนปลอยเข�แลว. เข�ไปวห�ร บอกแกภกษทงหล�ยว� " ท�นขอรบ กกระผมถกมนษยทงหล�ยใหฉบห�ยแลว, กระผมไดชวตเพร�ะอ�ศยพวกน�งกมภท�ส. " ภกษ

* พระมห�อ ป. ธ . ๗ วดบวรนเวศวห�ร แปล.

Page 77: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 40ทงหล�ย กร�บทลคว�มนนแดพระตถ�คต. [ จะเศร�หมองหรอผองแผวเพร�ะตน ] พระศ�สด� ทรงสดบถอยคำ�ของภกษเหล�นนแลว ตรสว�" ภกษทงหล�ย จลก�ลอบ�สก ไดชวตเพร�ะอ�ศยพวกน�งกมภท�ส และคว�มทตนไมใชผทำ�; ดวยว� ธรรมด�สตวเหล�นทำ�บ�ปกรรมดวยตนแลว ยอมเศร�หมองดวยตนเอง ในอบ�ยมนรก เปนตน. สวนสตวทงหล�ยทำ�กศลแลว ไปสสคตและนพพ�น ยอมชอว�บรสทธไดดวยตนเอง " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " บ�ปอนผใดทำ�แลวดวยตนเอง ผนนยอม เศร�หมองดวยตน ; บ�ปอนผใดไมทำ�ดวยตน, ผนนยอมบรสทธดวยตนเอง; คว�มบรสทธ ไมบรสทธ เปนของเฉพ�ะตน, คนอนทำ� คนอนใหบรสทธไมได. " [ แกอรรถ ] คว�มแหงพระค�ถ�นนว� :- อกศลกรรมเปนกรรมอนผใดทำ�แลวดวยตน, ผนนเมอเสวยทกขในอบ�ย ๔ ชอว�ยอมเศร�หมองดวยตนเอง; สวนบ�ป

Page 78: 6. ----------------- ---6

อนผใดไมไดทำ�ดวยตน, คว�มบรสทธกล�วคอกศลธรรม และคว�มไมบรสทธดวยตนเอง. คว�มบรสทธกล�วคอกศลกรรม และคว�มไมบรสทธกล�วคออกศลกรรม เปนของเฉพ�ะตน คอยอมเผลดผลเฉพ�ะ

Page 79: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 41ในตนของสตวผทำ�ทงหล�ย. บคคลอนทำ�บคคลอนใหบรสทธไมไดคอ ใหหมดจดไมไดเลย ใหเศร�หมองไมไดเลย. " ในก�ลจบเทศน� จลก�ลตงอยแลวในโสด�ปตตผล. พระธรรมเทศน�ไดมประโยชนแมแกบรษทผประชมกน ดงนแล. เรองอบ�สกชอจลก�ล จบ.

Page 80: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 42 ๑๐. เรองพระอตตทตถเถระ * [ ๑๒๖ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพระอตต-ทตถเถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อตตทตถ ปรตเถน " เปนตน. [ พระเถระพย�ย�มบำ�เพญประโยชน ] คว�มพสด�รว� เมอพระศ�สด�ตรสในก�ลทจวนจะปรนพพ�นว� " ภกษทงหล�ย โดยก�ลลวงไป ๔ เดอน [ แตวนน ] เร�จกปรนพพ�น, " ภกษประม�ณ ๗๐๐ รป ซงยงเปนปถชน เกดคว�มสงเวช ไมละสำ�นกพระศ�สด�เลย เทยวปรกษ�กนว� " ท�นผมอ�ย พวกเร�จกทำ�อะไรหนอแล ? " สวนพระอตตทตถเถระ คดว� " ข�วว� พระศ�สด� จกปรนพพ�นโดยก�ลลวงไป ๔ เดอน, กตวเร�ยงเปนผมร�คะไมไปปร�ศ, เมอพระศ�สด�ยงทรงพระชนมอยนแหละ เร�จกพย�ย�ม

Page 81: 6. ----------------- ---6

เพอประโยชนแกพระอรหนต. " พระเถรนน ยอมไมไปสำ�นกของภกษทงหล�ย. ลำ�ดบนน ภกษทงหล�ยกล�วกะท�นว� " ผมอ�ยทำ�ไม ? ท�นจงไมม�สำ�นกของพวกกระผมเสยเลย, ท�นไมปรกษ�อะไร ๆ " ดงนแลว กนำ�ไปสสำ�นกพระศ�สด� กร�บทลว� " พระเจ�ข� ภกษรปน ยอมทำ�ชออย�งน. " พระอตตทตถเถระนน แมพระศ�สด� ตรสว� " เหตไร ? เธอจงทำ�อย�งนน " กกร�บทลว� " พระเจ�ข� ข�วว� พระองคจก

* พระมห�อ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวห�ร แปล.

Page 82: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 43ปรนพพ�นโดยก�ลลวงไป ๔ เดอน, ข�พระองคพย�ย�มเพอบรรลพระอรหนต ในเมอพระองคยงทรงพระชนมอยนแหละ." [ ผปฏบตธรรมชอว�บช�พระศ�สด� ] พระศ�สด� ประท�นส�ธก�รแกพระเถระนนแลว ตรสว�" ภกษทงหล�ย ผใดมคว�มสเนห�ในเร�, ผนนควรเปนดจอตต-ทตถะ, ดวยว�ชนทงหล�ยบช�อย ดวยวตถต�ง ๆ มของหอมเปนตน ยอมชอว�บช�เร�, สวนผบช�อยดวยก�รปฏบตธรรมสมควรแกธรรม ยอมชอว�บช�เร�; เพร�ะฉะนน แมภกษรปอนกพงเปนเชนอตตทตถะ " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " บคคลไมพงยงประโยชนของตน ใหเสอม เสยเพร�ะประโยชนของคนอนแมม�ก, รจก ประโยชนของตนแลว พงเปนผขวนขว�ยใน ประโยชนของตน. " [ แกอรรถ ] เนอคว�มแหงพระค�ถ�นนว� :- " บคคลผเปนคฤหสถ ไมพงยงประโยชนของตน แมประม�ณก�กณก๑หนงใหเสอมเสย เพร�ะประโยชนของคนอน แม

Page 83: 6. ----------------- ---6

ประม�ณค�ตงพนทเดยว. ดวยว�ประโยชนของตนแหงบคคลนนแล แมประ-

๑. เปนชอของม�ตร�เงนอย�งตำ�ทสด แทบไมมค�เสยเลย แตในทน เปนคณบทของคำ�ว�ประโยชน จงหม�ยคว�มว� ประโยชนของตนแมนอย จนไมรจะประม�ณไดว�เท�ไหน กไมควรใหเสยไป.

Page 84: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 44ม�ณก�กณกหนง กยงของควรเคยวหรอของควรบรโภคใหสำ�เรจได, ประโยชนของคนอน ห�ใหสำ�เรจไม. สวนสองบ�ทพระค�ถ�น พระผมพระภ�คไมตรสอย�งนน ตรสดวยหวขอแหงกมมฏฐ�น. เพร�ะฉะนน ภกษตงใจว� ' เร�จะไมยงประโยชนของตนใหเสอมเสย, ดงนแลว กไมพงยงกจมก�รปฏสงขรณพระเจดย เปนตน อนบงเกดขนแกสงฆ หรอวตรมอปชฌ�ยวตรเปนตนใหเสอมเสย, ดวยว� ภกษบำ�เพญอภสม�จ�รกวตรใหสมบรณอยแลยอมทำ�ใหแจงซงผลทงหล�ยมอรยผลเปนตน. เพร�ะฉะนน ก�รบำ�เพญวตรใหบรบรณ แมน จงชอว�เปนประโยชนของตนแท. อนง ภกษใด มวปสสน�อนปร�รภยงแลว ปร�รถน�ก�รแทงตลอดว� ' เร�จกแทงตลอดในวนน ๆ แหละ ' ดงนแลว ประพฤตอย, ภกษนน แมยงวตรมอปชฌ�ยวตรเปนตนใหเสอมแลว กพงทำ�กจของตนใหได. กภกษรจกประโยชนของตนเหนป�นนน

Page 85: 6. ----------------- ---6

คอกำ�หนดไดว� ' นเปนประโยชนตนของเร� ' พงเปนผเรงขวนขว�ยประกอบในประโยชนของตนนน. " ในก�ลจบเทศน� พระเถระนน ไดตงอยในพระอรหตผล.เทศน�ไดเปนประโยชนแมแกภกษผประชมกนทงหล�ย ดงนแล. เรองพระอตตทตถเถระ จบ. อตตวรรค วรรณน� จบ. วรรคท ๑๒ จบ.

Page 86: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 45 ๓. โลกวรรค วรรณน� ๑. เรองภกษหนม * [ ๑๓๗ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภภกษหนมรปใดรปหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " หน ธมม " เปนตน. [ ภกษทะเล�ะกบหล�นส�วน�งวส�ข� ] ไดยนว� พระเถระรปใดรปหนงพรอมทงภกษหนม ไดไปสเรอนของน�งวส�ข�แตเช�ตร. ข�วตมประจำ�ยอมเปนของอนเข�ตกแตงไวเปนนตย เพอภกษประม�ณ ๕๐๐ รป ในเรอนของน�งวส�ข�พระเถระฉนข�วตมแลว ใหภกษหนงนงอยบนเรอนของน�งวส�ข�นน สวนตนไดไปเรอนหลงอน. กโดยสมยนน ธด�ของบตรของน�งวส�ข�ตงอยในฐ�นะของ๑ย� ทำ�ก�รขวนขว�ยแกภกษทงหล�ย.น�งกรองนำ�เพอภกษหนมนน เหนเง�หน�ของตนในตม จงหวเร�ะ. แมภกษหนมมองดน�งแลวกหวเร�ะ. น�งเหนภกษ

Page 87: 6. ----------------- ---6

หนมนนหวเร�ะอย จงกล�วว� " คนหวข�ด ยอมหวเร�ะ " ลำ�ดบนนภกษหนมด�น�งว� " เธอกหวข�ด, ถงม�รด�บด�ของเธอกหวข�ด. " น�งรองไหไปสสำ�นกของย�ในโรงครวใหญ, เมอน�งวส�ข�

* พระมห�ซม ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.๑. หม�ยคว�มว� ทำ�ก�รแทนน�งวส�ข�ผเปนย�.

Page 88: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 46กล�วว� " นอะไร ? แม " จงบอกเนอคว�มนน. น�งวส�ข�นนม�สสำ�นกของภกษหนมแลว พดว� " ท�นเจ�ข� อย�โกรธแลว,คำ�นนเปนคำ�ไมหนกนกสำ�หรบพระผเปนเจ� ผมผมและเลบอนตดแลวผมผ�นงผ�หมอนตดแลว ผถอกระเบองตด ณ ท�มกล�ง เทยวไปอยเพอภกษ�. " ภกษหนมพดว� " เออ อบ�สก�, ท�นยอมทร�บคว�มทอ�ตม�เปนผมผมอนตดแลวเปนตน; ก�รทหล�ยของท�นนด�ทำ�อ�ตม�ว� ' ผมหวข�ด ' ดงน จกควรหรอ ? " น�งวส�ข�ไมไดอ�จเพอใหภกษหนมยนยอมเลย ( ทง ) ไมไดอ�จเพอใหน�งท�รก�ยนยอม.ขณะนน พระเถระม�แลว ถ�มว� " นอะไรกน ? อบ�สก� " ฟงคว�มนนแลว เมอจะกล�วสอนภกษหนม จงพดว� " ผมอ�ย เธอจงหลกไป, หญงนไมไดด�ตอเธอ ผมผมเลบและผ�อนตดแลว ผถอกระเบองตดในท�มกล�มเทยวไปอยเพอภกษ�, เธอจงเปนผ

Page 89: 6. ----------------- ---6

นงเสย. " ภกษหนม. อย�งนน ขอรบ, ท�นไมคกค�มอปฏฐ�ยก�ของตน จกคกค�มกระผมทำ�ไม ก�รทน�งด�กระผมว� ' ผมหวข�ด 'จกควรหรอ ? ขณะนน พระศ�สด� เสดจม� ตรสถ�มว� " นอะไรกน ? "น�งวส�ข�กร�บทลประพฤตเหตนนตงแตตน. [ พระศ�สด�ประท�นโอว�ทแกภกษหนม ] พระศ�สด� ทรงเหนอปนสยแหงโสด�ปตตผลของภกษหนมนนแลว จงทรงดำ�รว� " เร�คลอยต�มภกษหนมนจะควร " ดงนแลว จงตรสกะน�งวส�ข�ว� " วส�ข� กท�รก�ของท�นด�ทำ�

Page 90: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 47ส�วกทงหล�ยของเร�ใหเปนผมศรษะข�ด ดวยเหตสกว�มผมอนตดแลวเปนตนนนแล ควรหรอ ? " ภกษหนม ลกขนประคองอญชลในทนใดนนแล กร�บทลว� " พระเจ�ข� พระองคยอมทรงทร�บปญห�นนดวยด, อปชฌ�ยของข�พระองคและมห�อบ�สก� ยอมไมทร�บดวยด. " พระศ�สด� ทรงทร�บคว�มทพระองคเปนผอนกล แกภกษหนมแลว ตรสว� " ชอว�คว�มเปนคอหวเร�ะปร�รภก�ม-คณเปนธรรมอนเลว, อนงก�รเสพธรรมทชอว�เลว และก�รอยรวมกบคว�มประม�ทยอมไมควร " จงตรสพระค�ถ�นว� :- " บคคลไมพงเสพธรรมอนเลว, ไมพงอยรวม ดวยคว�มประม�ท, ไมพงเสพคว�มเหนผด, ไมพงเปนคนรกโลก. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน สองบทว� หน ธมม ไดแกธรรมคอเบญจก�มคณ. แทจรง ธรรมคอเบญจก�มคณนน อนชนเลว

Page 91: 6. ----------------- ---6

โดยทสดแมอฐและโคเปนตนพงเสพ, ธรรมคอเบญจก�มคณ ยอมใหสตวผเสพบงเกดในฐ�นทงหล�ยมนรกเปนตนอนเลว เพร�ะเหตนน ธรรมคอเบญจก�มคณนน จงชอว�เปนธรรมเลว; บคคลไมพงเสพธรรมอนเลวนน. บทว� ปม�เทน คว�มว� ไมพงอยรวมแมดวยคว�มประม�ท มอนปลอยสตเปนลกษณะ. บทว�น เสเวยย ไดแก ไมพงถอคว�มเหนผด. บทว� โลก�วฑฒโน

Page 92: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 48คว�มว� กผใดทำ�อย�งน, ผนนยอมชอว�เปนคนรกโลก; เพร�ะเหตนน ( ไม ) พงเปนคนรกโลก เพร�ะไมทำ�อย�งนน. ในก�ลจบเทศน� ภกษหนมตงอยในโสด�ปตตผลแลว. เทศน�ไดเปนประโยชนแมแกชนทงหล�ยผประชมกน ดงนแล. เรองภกษหนม จบ.

Page 93: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 49 ๒. เรองพระเจ�สทโธทนะ * [ ๑๓๘ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในนโครธ�ร�ม ทรงปร�รภพระบด� ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อตตฏเ นปปมชเชยย " เปนตน. [ พระศ�สด�เสดจไปกรงกบลพสดครงแรก ] คว�มพสด�รว� สมยหนง พระศ�สด� เสดจไปกรงกบลพสด-บร โดยเสดจไปครงแรก มก�รตอนรบอนพระญ�ตทงหล�ยทำ�แลวเสดจไปสนโครธ�ร�ม ทรงนรมตรตนจงกรมในอ�ก�ศ จงกรมบนรตนจงกรมนน ทรงแสดงธรรมเพอตองก�รทำ�ล�ยม�นะของพระญ�ตทงหล�ยแลว. พระญ�ตทงหล�ยมจตเลอมใสแลว ถว�ยบงคมตงตนแตพระเจ�สทโธทนมห�ร�ช. ฝนโบกขรพรรษตกในสม�คมแหงพระญ�ตนน. เมอมห�ชนปร�รภฝนนน สนทน�กนแลว พระ-ศ�สด�ตรสว� " ใชแตในบดนเท�นนห�มได ภกษทงหล�ย, ถงใย

Page 94: 6. ----------------- ---6

ก�ลกอน ฝนโบกขรพรรษกตกในสม�คมแหงญ�ตของเร�เหมอนกน "ดงนแลว จงตรสเวสสนตรช�ดก๑. บรรด�พระญ�ตซงฟงพระธรรม-เทศน�แลวหลกไปอย แมองคหนงกไมนมนตพระศ�สด�แลว. แมพระร�ช�กไมทรงนมนตเลย ดวยทรงดำ�รว� " บตรเร�ไมม�สเรอนของเร� จกไปไหน ? " ดงนแลว ไดเสดจไป; กแลครนเสดจไป

* พระมห�ชม ป.ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.๑. ข. ช�. มห�. ๒๗/๓๖๕. ตทฏกถ�. ๑๐/๓๑๕.

Page 95: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 50แลว รบสงใหคนตกแตงข�วตมเปนตน ใหปล�ดอ�สนะทงหล�ยไวเพอภกษมประม�ณ ๒ หมน ในพระร�ชมนเทยร. วนรงขน พระศ�สด� เมอเสดจเข�ไปสพระนครเพอบณฑบ�ตทรงใครครวญว� " พระพทธเจ�ในอดตทงหล�ย เสดจถงพระนครแหงพระบด�แลว เสดจตรงไปสตระกลแหงพระญ�ตทเดยวหรอ หนอแล ? หรอว�เสดจเทยวไปเพอบณฑบ�ตโดยลำ�ดบ " ทรงเหนว� " เสดจเทยวไปโดยลำ�ดบ " ดงนแลว จงเสดจดำ�เนนไปเพอบณฑบ�ตตงแตเรอนหลงแรก. พระม�รด�ของพระร�หลประทบนงบนพนปร�ส�ทแลเหนแลว จงกร�บทลประพฤตเหตนนแดพระร�ช�.พระร�ช�ทรงจดแจงผ�ส�ฎกรบเสดจออกไป ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลว ตรสว� " ลก เพร�ะเหตไร ? ท�นจงใหข�พเจ�ฉบห�ย, ท�นเทยวไปเพอบณฑบ�ต ใหคว�มละอ�ยเกดขนแลวแกข�พเจ�เหลอเกน,

Page 96: 6. ----------------- ---6

ขนชอว�กรรมไมควรอนท�นทำ�แลว, ก�รทท�นเทยวไปดวยวอทองคำ�เปนตน เทยวไปเพอบณฑบ�ต ในนครนนนแหละจงควร; ท�นใหข�พเจ�ละอ�ยทำ�ไม ? " [ ก�รบณฑบ�ตเปนวงศของพระพทธเจ� ] พระศ�สด�. มห�บพตร อ�ตม�ภ�พใหพระองคละอ�ยห�มได,แตอ�ตม�ภ�พยอมประพฤตต�มวงศสกลของตน. พระร�ช�. พอ กก�รเทยวไปเพอบณฑบ�ตแลวเปนอย เปนวงศของข�พเจ�หรอ ? พระศ�สด� ตรสว� " มห�บพตร นนมใชเปนวงศของพระ

Page 97: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 51องค, แตนนเปนวงศของอ�ตม�ภ�พ; เพร�ะพระพทธเจ�ไมใชพนหนงเสดจเทยวไปเพอบณฑบ�ตแลวเปนอยเหมอนกน " ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม ไดภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :- " บรรพชตไมพงประม�ทในกอนข�ว อนตนพง ลกขนยนรบ, บคคลพงประพฤตธรรมใหสจรต, ผมปกตประพฤตธรรม ยอมอยเปนสขในโลกน และโลกหน�, บคคลพงประพฤตธรรมใหสจรต, ไมพงประพฤตธรรมนนใหทจรต, ผมปกตประ พฤตธรรม ยอมอยเปนสขในโลกน และโลกหน�. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหบ�นน บทว� อตตฏเ คว�มว� ในกอนข�วอนตนพงลกขนยนรบทประตเรอนของชนเหล�อน. บทว� นปป-มชเชยย คว�มว� กภกษเมอใหธรรมเนยมของผเทยวไปบณฑบ�ตเปนปกตเสอมแลว แสวงห�โภชนะอนประณต ชอว�ยอม

Page 98: 6. ----------------- ---6

ประม�ทในกอนข�วอนตนพงลกขนยนรบ, แตว�เมอเทยวไปต�มลำ�ดบตรอกเพอบณฑบ�ตชอว�ยอมไมประม�ท. ทำ�อยอย�งน ชอว�ไมพงประม�ทในกอนข�วทตนลกขนยนรบ. บทว� ธมม คว�มว� เมอละก�รแสวงห�อนไมควรแลวเทยวไปต�มลำ�ดบตรอก ชอว�พงประพฤตธรรม คอก�รเทยวไปเพอภกษ�นนนนแลใหเปนสจรต. คำ�ว� สข เสต นน สกว�เปนเทศน�อธบ�ยว� เมอประพฤตธรรมคอก�รเทยวไปเพอภกษ� ชอว�ประ-

Page 99: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 52พฤตธรรมเปนปกต ยอมอยเปนสขโดยอรย�บทแมทง ๔ ในโลกนและโลกหน�. สองบทว� น ต ทจจรต คว�มว� เมอเทยวไปในอโคจรต�งดวยอโคจรมหญงเพศย�เปนตน ชอว�ยอมประพฤตธรรมคอก�รเทยวไปเพอภกษ�ใหเปนทจรต. ไมประพฤตอย�งนน พงประพฤตธรรมนนใหสจรต, ไมพงประพฤตธรรมนนใหเปนทจรต. คำ�ทเหลอ มเนอคว�มดงกล�วแลวเหมอนกน. ในเวล�จบเทศน� พระร�ช�ทรงดำ�รงอยในพระโสด�ปตตผลแลว, เทศน�ไดมประโยชนแมแกชนทงหล�ยผประชมกน ดงนแล. เรองพระเจ�สทโธทนะ จบ.

Page 100: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 53 ๓. เรองภกษผเจรญวปสสน� * [ ๑๓๙ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภภกษผเจรญวปสสน�มประม�ณ ๕๐๐ รป ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ยถ�พพพฬก ปสเส " เปนตน. [ ภกษถอเอ�พยบแดดเปนอ�รมณ ] ไดยนว� ภกษเหล�นน เรยนกมมฏฐ�นในสำ�นกของพระศ�สด�แลว เข�ไปสป� แมพย�ย�มอย กไมไดบรรลคณวเศษ จงคดว�" พวกเร�จกเรยนกมมฏฐ�นใหวเศษ " กำ�ลงม�สสำ�นกของพระศ�สด�เหนพยบแดดในระหว�งท�ง เจรญกมมฏฐ�นมพยบแดดเปนอ�รมณนนเหละม�แลว. ฝนตกในขณะแหงภกษเหล�นนเข�ไปสวห�รนนเอง. ภกษเหล�นน ยนทหน�มขนน ๆ เหนฟองนำ�ทงหล�ย ซงตงขนแลว ดวยคว�มเรวแหงส�ยนำ�แตกไปอย ยดเอ�เปนอ�รมณว�

Page 101: 6. ----------------- ---6

" อตภ�พแมน เปนเชนกบฟองนำ� เพร�ะอรรถว�เกดขนแลวแตกไปเหมอนกน. " พระศ�สด� ประทบนงในพระคนธกฎนนเอง ทรงแลดภกษเหล�นนแลว ทรงแผพระโอภ�ส เหมอนตรสกบภกษเหล�นนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " พระย�มจจ ยอมไมเหนบคคลผพจ�รณ�เหน

* พระมห�ชม ป. ธ. ๖. วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.

Page 102: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 54 อยซงโลก เหมอนบคคลพงเหนฟองนำ� ( และ ) เหมอนบคคลพงเหนพยบแดด. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� มรจก คอพยบแดด๑. จรงอยพยบแดด แมปร�กฏขนแตทไกลเทยว ดวยส�ม�รถมสณฐ�นตงสณฐ�นเรอนเปนตน เปนของเข�ถงคว�มเปนรปทถอเอ�มได เปนของว�งเปล�แท ( ยอมปร�กฏ ) แกคนทงหล�ยผเข�ไปใกลอย, เพร�ะเหตนน จงมอธบ�ยว� " พระย�มจจ ยอมไมเหนบคคลผพจ�รณ�เหนอยซงโลกมขนธเปนอ�ท เหมอนบคคลพงเหนฟองนำ� เพร�ะอรรถว�เกดขนแลวแตกไป ( และ ) เหมอนบคคลพงเหนพยบแดดเพร�ะคว�มเปนธรรมช�ตว�งเปล�เปนอ�ทฉะนน. " ในเวล�จบเทศน� ภกษเหล�นน บรรลพระอรหนตแลว ในทแหงตนยนนนเอง ดงนแล. เรองภกษผเจรญวปสสน� จบ.

Page 103: 6. ----------------- ---6

๑. ม�ย� หม�ยถง กรย�ทแสดงใหผดไปจ�กคว�มจรง, ก�รลอลวง, พทธม�รด�คว�มศกดสทธ.

Page 104: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 55 ๔. เรองอภยร�ชกม�ร * [ ๑๔๐ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปร�รภอภยร�ช-กม�ร ตรสพระธรรมเทศน�นว� " เอถ ปสสถม โลก " เปนตน. [ พระกม�รไดรบพระร�ชท�นร�ชสมบต ] ไดยนว� เมออภยร�ชกม�รนน ทรงปร�บปร�มปจจนตชนบทใหสงบเสดจม�แลว พระเจ�พมพส�รผพระบด� ทรงพอพระทยแลว พระร�ชท�นหญงฟอนคนหนง ผฉล�ดในก�รฟอนและก�รขบแลว ไดพระร�ชท�นร�ชสมบตสน ๗ วน. อภยร�ชกม�รนน ไมเสดจออกภ�ยนอกพระร�ชมนเทยรเลย เสวยสรแหงคว�มเปนพระร�ช�สน ๗วน เสดจไปสท�แมนำ�ในวนท ๘ ทรงสรงสน�นแลว เสดจเข�ไปสพระอทย�น ประทบนงทอดพระเนตรก�รฟอนก�รขบของหญงนนดจสนตตมห�อำ�ม�ตย. ในขณะนนเอง แมน�งนน ไดทำ�ก�ละ

Page 105: 6. ----------------- ---6

ดวยอำ�น�จกองลมกล�ดจศสตร� ดจหญงฟอนของสนตมห�อำ�ม�ตย. พระ-กม�รมคว�มโศกเกดขนแลว เพร�ะก�ลกรย�ของหญงฟอนนน ทรงดำ�รว� " ผอน เวนพระศ�สด�เสย จกไมอ�จเพอใหคว�มโศกนของเร�ดบไป " ดงนแลว จงเสดจเข�ไปเฝ�พระศ�สด�กร�บทลว� " พระเจ�ข� ขอพระองคจงใหคว�มโศกของข�พระองคดงเถด. "

* พระมห�ชม ป. ธ. ๖. วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.

Page 106: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 56 [ อบ�ยระงบคว�มโศก ] พระศ�สด� ทรงปลอบพระกม�รนนแลว ตรสว� " กม�รกประม�ณแหงนำ�ต�ทงหล�ย ทเธอรองไหอยในก�ลแหงหญงนต�ยแลว อย�งนนแลใหเปนไปแลว ยอมไมมในสงส�ร ซงมทสดอนใคร ๆ รไมได " ทรงทร�บคว�มทคว�มโศกเปนสภ�พเบ�บ�งเพร�ะเทศน�นนแลวจงตรสว� " กม�ร เธออย�โศกเลย, ขอนนเปนฐ�นะเปนทจมลงของชนพ�ลทงหล�ย " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " ท�นทงหล�ย จงม�ดโลกน๑ อนตระก�ร ดจ ร�ชรถ, ทพวกคนเขล�หมกอย, ( แต ) พวกผร ห�ของอยไม. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน สองบทว� เอถ ปสสถ พระศ�สด�ตรสหม�ยเอ�พระร�ชกม�รนนเอง. สองบทว� อม โลก ไดแกอตภ�พ กล�วคอขนธโลกเปนตนน. บทว� จตต คว�มว�

Page 107: 6. ----------------- ---6

อนวจตรดวยเครองประดบมเครองประดบคอผ�เปนตน ดจร�ชรถอนวจตรดวยเครองประดบมแกว ๗ ประก�รเปนอ�ท. สองบทว� ยตถ พ�ล�คว�มว� พวกคนเขล�เท�นนหมกอยในอตภ�พใด. บทว� วช�นตคว�มว� แตสำ�หรบพวกผรคอบณฑตทงหล�ย ห�มคว�มของในกเลสเครองของคอร�คะเปนตนแมอย�งหนงในอตภ�พนนไม.

๑. พระศ�สด�ตรสสองบทว� เอถ ปสสถ ในพระค�ถ�นน ทรงหม�ยเอ�จำ�เพ�ะพระร�ชกม�ร.

Page 108: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 57 ในเวล�จบเทศน� พระร�ชกม�รตงอยในโสด�ปตตผลแลว,พระธรรมเทศน�ไดประโยชนแมแกชนผประชมกน ดงนแล. เรองอภยร�ชกม�ร จบ.

Page 109: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 58 ๕. เรองพระสมมชชนเถระ * [ ๑๔๑ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพระสม-มชชนเถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " โย จ ปพเพ ปมชชตว� "เปนตน. [ ผไมประม�ทยอมยงโลกใหสว�ง ] ไดยนว� พระเถระนน ไมทำ�เวล�ใหเปนประม�ณว� " เช�หรอเยน " ยอมเทยวกว�ดอยเนอง ๆ. วนหนง พระเถระนน ถอไมกว�ดไปสสำ�นกของพระเรวตเถระ ผนงในทพกกล�งวนแลว กล�วว�" พระเถระนเปนผเกยจคร�นม�ก, บรโภคของทชนถว�ยดวยศรทธ�แลวม�นงอย; ก�รทพระเถระนนถอเอ�ไมกว�ดแลวกว�ดทแหงหนงจะไมควรหรอ ? " พระเถระ คดว� " เร�จกใหโอว�ทแกเธอ " ดงนแลว จงกล�วว� " ม�นแนะ คณ. " พระสมมชชนเถระ. อะไร ? ขอรบ. พระเรวตเถระ. ท�นจงไป, อ�บนำ�แลวจงม�.

Page 110: 6. ----------------- ---6

พระสมมชชนเถระนน ไดทำ�อย�งนนแลว. ลำ�ดบนน พระเถระใหเธอนง ณ สวนสดข�งหนงแลว เมอจะกล�วสอน จงกล�วว� " คณ ธรรมด�ภกษเทยวกว�ดอยตลอดทกเวล� ไมควร, กก�รทภกษกว�ดแตเช�ตรแลว เทยวบณฑบ�ต กลบ

* พระมห�ชม ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.

Page 111: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 59จ�กบณฑบ�ตแลว ม�นงในทพกกล�งคนหรอในทพกกล�งวน ส�ธย�ยอ�ก�ร ๓๒ เรมตงคว�มสนคว�มเสอมในอตภ�พแลว ลกขนกว�ดในเวล�เยนจงควร, อนภกษไมกว�ดตลอดก�ลเปนนตย แลวพงทำ�โอก�สชอแมแกตน. " พระสมมชชนเถระนนตงอยในโอว�ทของพระเถระแลวไมน�นเท�ไร กบรรลพระอรหนต. ทนน ๆ ไดรกรงรงแลว. ลำ�ดบนน ภกษทงหล�ย กล�วกะพระสมมชชนเถระนนว�" สมมชชนเถระผมอ�ย ทนน ๆ รกรงรง, เพร�ะเหตไร ท�นจงไมกว�ด ? " พระสมมชชนเถระ. ท�นผเจรญ กระผมทำ�แลวอย�งนน ในเวล�ประม�ท, บดน กระผมเปนผไมประม�ทแลว. ภกษทงหล�ยกร�บทลแดพระศ�สด�ว� " พระเถระน พย�กรณอรหตผล " พระศ�สด� ตรสว� " อย�งนน ภกษทงหล�ย, บตรของเร�เทยวกว�ดอยในเวล�ประม�ทในกอน, แตบดน บตร

Page 112: 6. ----------------- ---6

ของเร�ยบยงอยดวยคว�มสขซงเกดแตมรรถผล จงไมกว�ด " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " กผใดประม�ทในกอน ภ�ยหลงไมประม�ท, ผ นนยอมยงโลกนใหสว�งได เหมอนดวงจนทร พนแลวจ�กหมอก ฉะนน. " บณฑตพงทร�บเนอคว�มแหงพระค�ถ�นนว� :- " บคคลใด ประม�ทแลวในกอน ดวยก�รทำ�วตรและวตรตอบหรอดวยก�รส�ธย�ยเปนตน ภ�ยหลงยบยงอยดวยสขซงเกดแตมรรคผล

Page 113: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 60ชอว� ยอมไมประม�ท, บคคลนน ยอมยงโลกมขนธเปนตนนใหสว�ง คอ ยอมทำ�ใหแสงสว�งเปนอนเดยวกนได ดวยมรรคญ�ณเหมอนดวงจนทรพนแลวจ�กหมอกเปนตน ยงโอก�สโลกใหสว�งอยฉะนน. " ในเวล�จบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระสมมชชนเถระ จบ.

Page 114: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 61 ๖. เรองพระองคลม�ลเถระ * [ ๑๔๒ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพระองคลม�ลเถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อสส ป�ป กต กมม "เปนตน. [ ตนคดปล�ยตรงใชได ] เรอง บณฑตพงทร�บดวยส�ม�รถแหงองคลม�ลสตร๑นนแล. กพระเถระบวชในสำ�นกของพระศ�สด� บรรลพระอรหนตแลว. ครงนนแล ท�นพระองคลม�ลไปแลวในทลบหลกเรนอย เสวยวมตสขแลว,เปลงอท�นนในเวล�นนว� :- " กผใด ประม�ทแลวในกอน ภ�ยหลงไม ประม�ท, ผนน ยอมยงโลกนใหสว�ง เหมอน ดวงจนทรพนแลวจ�กหมอก ฉะนน. " ครนเปลงอท�นแลว กปรนพพ�นดวยอนป�ทเสสนพพ�นธ�ต.ภกษทงหล�ย สนทน�กนในโรงธรรมว� " ผมอ�ย พระเถระบงเกด

Page 115: 6. ----------------- ---6

แลว ณ ทไหนหนอแล ?. พระศ�สด�เสดจม�แลว ตรสถ�มว� " ภกษทงหล�ย บดน พวกเธอเปนผนงประชมกนดวยถอยคำ�อะไรหนอ ? "เมอภกษทงหล�ย กร�บทลว� " ดวยถอยคำ�ปร�รภถงทบงเกดของพระองคลม�ลเถระ พระเจ�ข�, " จงตรสว� " ภกษทงหล�ย บตร

* พระมห�ชม ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.๑. ม. ม. ๑๓/๔๗๗.

Page 116: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 62เร�ปรนพพ�นแลว, " เมอภกษทงหล�ย ทลถ�มว� " พระองคลม�ล-เถระ ฆ�มนษยมประม�ณเท�น ปรนพพ�นแลวหรอ ? พระเจ�ข� "จงตรสว� " อย�งนน ภกษทงหล�ย, เพร�ะองคลม�ลนน ไมไดกลย�ณมตรสกคนหนง จงไดทำ�บ�ปมประม�ณเท�น ในก�ลกอน,แตภ�ยหลง เธอไดกลย�ณมตรเปนปจจย จงไดเปนผไมประม�ท;เหตนน บ�ปกรรมนน อนบตรของเร�ละไดดวยกศล " ดงนแลวจงตรสพระค�ถ�นว� :- " บคคลใด ละบ�ปกรรมทตนทำ�ไวแลวไดดวย กศล, บคคลนน ยอมยงโลกนใหสว�ง เหมอน ดวงจนทรพนแลวจ�กหมอก ฉะนน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� กสเลน พระศ�สด�ตรสหม�ยเอ�พระอรหตมรรค. คำ�ทเหลอ มเนอคว�มตนทงนน. ในเวล�จบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย ม

Page 117: 6. ----------------- ---6

โสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระองคลม�ลเถระ จบ.

Page 118: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 63 ๗. เรองธด�ของน�ยช�งหก * [ ๑๔๓ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในเจดยชอว�อคค�ฬวะ ทรงปร�รภธด�ของน�ยช�งหกคนหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อนธภโตอย โลโก " เปนตน. [ คนเจรญมรณสตไมกลวต�ย ] คว�มพสด�รว� วนหนง พวกช�วเมองอ�ฬว เมอพระศ�สด�ถงเมองอ�ฬวแลว ไดทลนมนตถว�ยท�นแลว. พระศ�สด�เมอจะทรงทำ�อนโมทน�ในเวล�เสรจภตกจ จงตรสว� " ท�นทงหล�ยจงเจรญมรณสตอย�งนว� ' ชวตของเร�ไมยงยน, คว�มต�ยของเร�แนนอน, เร�พงต�ยแนแท, ชวตของเร�มคว�มต�ยเปนทสด,ชวตของเร�ไมเทยง, คว�มต�ยเทยง; ' กมรณะอนชนทงหล�ยใดไมเจรญแลว, ในก�ลทสด ชนทงหล�ยนน ยอมถงคว�มสะดง รองอย�งขล�ดกลวอยทำ�ก�ละ เหมอนบรษเหนอสรพษแลวกลว

Page 119: 6. ----------------- ---6

ฉะนน;สวนมรณะอนชนทงหล�ยใดเจรญแลว ชนทงหล�ยนน ยอมไมสะดงในก�ลทสด ดจบรษเหนอสรพษแตไกลเทยว แลวกเอ�ทอนไมเขยทงไปยนอยฉะนน; เพร�ะฉะนนมรณะสตอนท�นทงหล�ยพงเจรญ. " [ พระศ�สด�เสดจประท�นโอว�ทธด�ช�งหก ] พวกชนทเหลอฟงพระธรรมเทศน�นนแลว ไดเปนผขวนขว�ย

* พระมห�ชม ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.

Page 120: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 64ในกจของตนอย�งเดยว. สวนธด�ของน�ยช�งหกอ�ย ๑๖ ปคนหนงคดว� " โอ ธรรมด�ถอยคำ�ของพระพทธเจ�ทงหล�ยอศจรรย เร�เจรญมรณสตจงควร " ดงนแลว กเจรญมรณสตอย�งเดยวตลอดทงกล�งคนกล�งวน. ฝ�ยพระศ�สด�เสดจออกจ�กเมองอ�ฬวนนแลว กไดเสดจไปพระเชตวน. น�งกม�รก�แมนน กเจรญมรณสตสน ๓ ปทเดยว. ตอม�วนหนง พระศ�สด� ทรงตรวจดโลก ในเวล�ใกลรงทรงเหนน�งกม�รก�นน เข�ไปในภ�ยในข�ยคอพระญ�ณของพระองค ทรงใครครวญว� " เหตอะไรหนอ ? จกม " ทรงทร�บว�" น�งกม�รก�นเจรญมรณสตแลวสน ๓ ป ตงแตวนทฟงธรรมเทศน�ของเร�, บดน เร�ไปในทนนแลว ถ�มปญห� ๔ ขอกะน�งกม�รก�นเมอน�งแกปญห�อย จกใหส�ธก�รในฐ�นะ ๔ แลวภ�ษตค�ถ�น,

Page 121: 6. ----------------- ---6

ในเวล�จบค�ถ� น�งกม�รก�นน จกตงอยในโสด�ปตตผล, เพร�ะอ�ศยน�งกม�รก�นน เทศน�จกมประโยชนแมแกมห�ชน " ดงนแลวมภกษประม�ณ ๕๐๐ รปเปนบรว�ร ไดเสดจออกจ�กพระเชตวน ไปสอคค�ฬววห�รโดยลำ�ดบ. ช�วเมองอ�ฬว ทร�บว� " พระศ�สด�เสดจม�แลว " จงไปวห�ร ทลนมนตแลว. แมน�งกม�รก�นน ทร�บก�รเสดจม�ของพระศ�สด� มใจยนดว� " ข�วว� พระมห�โคดมพทธเจ� ผพระบด�๑ ผเปนใหญ เปนพระอ�จ�รยผมพกตรดงพระ-จนทรเพญ ของเร�เสดจม�แลว " จงคดว� " พระศ�สด� ผมวรรณะดงทองคำ� อนเร�เคยเหน ในทสด ๓ ป แตวนน, บดน เร�จกไดเหนพระสรระซงมวรรณะดงทองคำ� และฟงธรรมอนเปนโอว�ท

๑. แปลต�มเชงอรรถ ถ�แปลต�มฉบบไทยกแยกเปน ๒ ประโยค.

Page 122: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 65ซงมโอชะอนไพเร�ะ ( จบใจ ) ของพระศ�สด�นน. " ฝ�ยบด�ของน�ง เมอจะไปสโรงหก ไดสงไวว� " แม ผ�ส�ฏก ซงเปนของคนอน เร�ยกขนไว ( กำ�ลงทอ ), ผ�นนประม�ณคบหนง ยงไมสำ�เรจ; เร�จะใหผ�นนเสรจในวนน, เจ�กรอด�ยหลอดแลว พงนำ�ม�ใหแกพอโดยเรว. " น�งกม�รก�นน คดว� " เร�ใครจะฟงธรรมของพระศ�สด�, กบด�สงเร�ไวอย�งน; เร�จะฟงธรรมของพระศ�สด�หรอหนอแล หรอจะกรอด�ยหลอดแลวนำ�ไปใหแกบด� ? " ครงนน น�งกม�รก�นน ไดมคว�มปรวตกอย�งนว� " เมอเร�ไมนำ�ด�ยหลอดไปให บด�พงโบยเร�บ�ง พงตเร�บ�ง, เพร�ะฉะนน เร�กรอด�ยหลอดใหแกท�นแลว จงจกฟงธรรมในภ�ยหลง "ดงนแลว จงนงกรอด�ยหลอดอยบนตง. แมพวกช�วเมองอ�ฬวองค�สพระศ�สด�แลว ไดรบบ�ตร ยนอยเพอตองก�ร

Page 123: 6. ----------------- ---6

อนโมทน�.พระศ�สด�ประทบนงแลว ดวยทรงดำ�รว� " เร�อ�ศยกลธด�ใดม�แลวสนท�ง ๓๐ โยชน, กลธด�นน ไมมโอก�สแมในวนน, เมอกลธด�นนไดโอก�สแลวเร�จกทำ�อนโมทน�. " กใคร ๆ ในโลกพรอมทงเทวโลก ยอมไมอ�จเพอจะทลอะไร ๆ กะพระศ�สด� ผทรงนงอย�งนนได. แมน�งกม�รก�นนแล กรอดวยหลอดแลวใสในกระเช� เดนไปสสำ�นกของบด� ถงทสดของบรษทแลว กไดเดนแลดพระศ�สด�ไป. แมพระศ�สด� กทรงชะเงอ๑ทอดพระเนตรน�งกม�รก�นน. ถงน�งกม�รก�นนกไดทร�บแลว โดยอ�ก�รทพระศ�สด�ทอด

๑. คว อกขปตว�.

Page 124: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 66พระเนตรเหมอนกนว� " พระศ�สด� ประทบนงอยในท�มกล�งบรษทเหนป�นนน ทอดพระเนตรเร�อย ยอมทรงหวงก�รม�ของเร�, ยอมทรงหวงก�รม�สสำ�นกของพระองคทเดยว. " น�งว�งกระเช�ด�ยหลอดแลวไดไปยงสำ�นกของพระศ�สด�. ถ�มว� " กเพร�ะเหตอะไร ? พระศ�สด� จงทอดพระเนตรน�งกม�รก�นน. " แกว� " ไดยนว� พระองคไดทรงปรวตกอย�งนว� ' น�งกม�รก�นน เมอไปจ�กทน ทำ�ก�ลกรย�อย�งปถชนแลว จกเปนผมคตไมแนนอน, แตม�สสำ�นกของเร�แลวไปอย บรรลโสด�-ปตตผลแลว จกเปนผมคตแนนอน เกดในดสตวม�น. " นยว� ในวนนน ชอว�คว�มพนจ�กคว�มต�ยไมมแกน�งกม�รก�นน. น�งกม�รก�นน เข�ไปเฝ�พระศ�สด� ดวยเครองหม�ยอนพระศ�สด�ทอดพระเนตรนนแล เข�ไปสระหว�งแหงพระรศมมพรรณ ๖

Page 125: 6. ----------------- ---6

ถว�ยบงคมแลว ไดยนอย ณ ทควรข�งหนง. [ พระศ�สด�ตรสถ�มปญห�กะธด�ช�งหก ] ในขณะทน�งกม�รก�นน ถว�ยบงคมพระศ�สด�ผประทบนงนงในท�มกล�งบรษทเหนป�นนนแลว ยนอยนนแล พระศ�สด� ตรสกะน�งว� " กม�รก� เธอ ม�จ�กไหน ? " กม�รก�. ไมทร�บ พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เธอ จกไป ณ ทไหน ? กม�รก�. ไมทร�บ พระเจ�ข�.

Page 126: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 67 พระศ�สด�. เธอไมทร�บหรอ ? กม�รก�. ทร�บ พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เธอ ทร�บหรอ ? กม�รก�. ไมทร�บ พระเจ�ข�. พระศ�สด�. ตรสถ�มปญห� ๔ ขอกะน�งกม�รก�นน ดวยประก�รฉะน. มห�ชน โพนทน�ว� " ผเจรญทงหล�ย ท�นทงหล�ย จงด, ธด�ของช�งหกน พดคำ�อนตนปร�รถน�แลว ๆ กบพระสมม�-สมพทธเจ�; เมอพระสมม�สมพทธเจ� ตรสว� ' เธอม�จ�กไหน ? 'ธด�ของช�งหกน ควรพดว� ' จ�กเรอนของช�งหก, ' เมอตรสว�' เธอ จะไปไหน ? ' กควรกล�วว� ' ไปโรงของช�งหก ' มใชหรอ ?. พระศ�สด� ทรงกระทำ�มห�ชนใหเงยบเสยงแลว ตรสถ�มว�" กม�รก� เธอ เมอเร�กล�วว� ' ม�จ�กไหน ? ' เพร�ะเหตไรเธอจงตอบว� ' ไมทร�บ ? " กม�รก�. พระเจ�ข� พระองคยอมทรงทร�บคว�มทหมอม

Page 127: 6. ----------------- ---6

ฉนม�จ�กเรอนช�งหก, แตพระองคเมอตรสถ�มว� ' เธอ ม�จ�กไหน ? ' ยอมตรสถ�มว� ' เธอ ม�จ�กทไหน จงเกดแลวในทน ? ' แตหมอนฉน ยอมไมทร�บว� ' กเร�ม�แลวจ�กไหน จงเกดในทน ? " ลำ�ดบนน พระศ�สด� ประท�นส�ธก�รเปนครงแรกแกน�งกม�รก�นนว� " ดละ ดละ กม�รก�, ปญห�อนเร�ถ�มแลวนน

Page 128: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 68แล อนเธอแกไดแลว " แลวตรสถ�มแมขอตอไปว� " เธอ อนเร�ถ�มแลวว� ' เธอ จกไป ณ ทไหน ? ' เพร�ะเหตไร จงกล�วว�' ไมทร�บ ? ' กม�รก�. พระเจ�ข� พระองคยอมทรงทร�บหมอมฉนผถอกระเช�ด�ยหลอดเดนไปยงโรงของช�งหก, พระองคยอมตรสถ�มว� ' กเธอไปจ�กโลกนแลว จกเกดในทไหน ? ' กหมอมฉนจตจ�กโลกนแลวยอมไมทร�บว� ' จกไปเกดในทไหน ? ' ลำ�ดบนน พระศ�สด� ประท�นส�ธก�รแกน�งเปนครงท ๒ ว�" ปญห�อนเร�ถ�มแลวนนแล เธอแกไดแลว " แลวตรสถ�มแมขอตอไปว� " เมอเชนนน เธอ อนเร�ถ�มว� ' ไมทร�บหรอ ? ' เพร�ะเหตไร จงกล�วว� ' ทร�บ ? " กม�รก�. พระเจ�ข� หมอนฉนยอมทร�บภ�วะคอคว�มต�ยของหมอมฉนเท�นน, เหตนน จงกร�บทลอย�งนน.

Page 129: 6. ----------------- ---6

ลำ�ดบนน พระศ�สด� ประท�นส�ธก�รแกน�งเปนครงท ๓ ว�" ปญห�อนเร�ถ�มแลวนนแล เธอแกไดแลว " แลวตรสถ�มแมขอตอไปว� " เมอเปนเชนนน เธอ อนเร�ถ�มว� ' เธอยอมทร�บหรอ ? ' เพร�ะเหตไร จงพดว� ' ไมทร�บ ? " กม�รก�. หมอมฉนยอมทร�บแตภ�วะคอคว�มต�ยของหมอมฉนเท�นน พระเจ�ข�, แตยอมไมทร�บว� ' จกต�ยในเวล�กล�งคนกล�งวนหรอเวล�เช�เปนตน ในก�ลชอโนน, เพร�ะเหตนน จงพด

Page 130: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 69อย�งนน. " [ คนมปญญ�ชอว�มจกษ ] ลำ�ดบนน พระศ�สด� ประท�นส�ธก�รครงท ๔ แกน�งว�" ปญห�อนเร�ถ�มแลวนนแล เธอแกไดแลว " แลวตรสเตอนบรษทว� " พวกท�นยอมไมทร�บถอยคำ�ชอมประม�ณเท�น ทน�งกม�รก�นกล�วแลว, ยอมโพนทน�อย�งเดยวเท�นน; เพร�ะจกษคอปญญ�ของชนเหล�ใดไมม, ชนเหล�นน เปน ( ดจ ) คนบอดทเดยว;จกษคอปญญ�ของชนเหล�ใดมอย, ชนเหล�นนนนแล เปนผมจกษ "ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " สตวโลกนเปนเหมอนคนบอด, ในโลกนนอย คน จะเหนแจงได, นอยคนจะไปในสวรรค เหมอนนกหลดแลวจ�กข�ย ( มนอย ) ฉะนน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน สองบทว� อย โลโก คว�มว� โลกย-มห�ชนน ชอว�เปนเหมอนคนบอด เพร�ะไมมจกษคอปญญ�. สอง

Page 131: 6. ----------------- ---6

บทว� ตนเกตถ คว�มว� ชนในโลกนนอยคน คอไมม�ก จะเหนแจงดวยส�ม�รถแหงไตรลกษณมไมเทยงเปนตน. บทว� ช�ลมตโต วคว�มว� บรรด�ฝงนกกระจ�บทน�ยพร�นนกผฉล�ดตลบดวยข�ยจบเอ�อย นกกระจ�บบ�งตวเท�นน ยอมหลดจ�กข�ยได, ทเหลอ ยอมเข�ไปสภ�ยในข�ยทงนน ฉนใด; บรรด�สตวทข�ยคอม�รรวบไวแลว

Page 132: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 70สตวเปนอนม�ก ยอมมปกตไปสอบ�ย, นอยคนคอบ�งคนเท�นน ไปในสวรรค คอยอมถงสคตหรอนพพ�น ฉนนน. ในเวล�จบเทศน� น�งกม�รก�นน ดำ�รงอยในโสด�ปตตผล,เทศน�ไดมประโยชนแมแกมห�ชน. [ ธด�ช�งหกต�ยไปเกดในดสตภพ ] แมน�งกม�รก�นน ไดถอกระเช�ด�ยหลอดไปสสำ�นกของบด�แลว. แมบด�นน กนงหลบแลว. เมอน�งไมกำ�หนดแลว นอมกระเช�ด�ยหลอดเข�ไปอย กระเข�ด�ยหลอดระทบทสดฟม ทำ�เสยงตกไป.บด�นน ตนขนแลว ฉดทสดฟมไป ดวยนมตทตนจบเอ�แลวนนเอง. ทสดฟมไปประห�รน�งกม�รก�นนทอก. น�งทำ�ก�ละ ณ ทนนนนเอง บงเกดแลวในดสตภพ. ลำ�ดบนน บด�ของน�งเมอแลดน�งไดเหนน�งมสรระทงสนเป อนดวยโลหตลมลงต�ยแลว. ลำ�ดบนนคว�มโศกใหญบงเกดขนแกบด�นน. เข�รองไหอยดวยคดว� "

Page 133: 6. ----------------- ---6

ผอนจกไมส�ม�รถเพอยงคว�มโศกของเร�ใหดบได " จงไปสสำ�นกของพระศ�สด� กร�บทลเนอคว�มนนแลว กร�บทลว� " พระเจ�ข�ของพระองคจงยงคว�มโศกของข�พระองคใหดบ. " พระศ�สด� ทรงปลอดเข�แลว ตรสว� " ท�นอย�โศกแลว, เพร�ะว�นำ�ต�ของท�นอนไหลออกแลว ในก�ลเปนทต�ยแหงธด�ของท�นดวยอ�ก�รอย�งนนนแล ในสงส�รทสดทใคร ๆ ไมรแลว เปนของยงกว�นำ�แหงมห�สมทรทง ๔ " ดงนแลว จงตรสอนมตคคสตร. เข�มคว�มโศก

Page 134: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 71เบ�บ�ง ทลขอบรรพช�กะพระศ�สด� ไดอปสมบทแลว ตอก�ลไมน�นเลย บรรลพระอรหนตแลว ดงนแล. เรองธด�ของน�ยช�งหก จบ.

Page 135: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 72 ๘. เรองภกษ ๓๐ รป * [ ๑๔๔ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภภกษ ๓๐รป ตรสพระธรรมเทศน�นว� " หส� อ�ทจจปเถ ยนต " เปนตน. [ ผเจรญอทธบ�ทยอมเห�ะไปได ] คว�มพสด�รว� ในวนหนง ภกษผมปกตอยในทศมประม�ณ๓๐ รป เข�ไปเฝ�พระศ�สด�. พระอ�นนทเถระม�ในเวล�ททำ�วตรแดพระศ�สด� เหนภกษเหล�นนแลว คดว� " เมอพระศ�สด�ทรงทำ�ปฏสนถ�รกบดวยภกษเหล�นแลว เร�จกทำ�วตร " ดงนแลว จงไดยนอยทซมประต. แมพระศ�สด�ทรงทำ�ปฏสนถ�รกบดวยภกษเหล�นนแลว กตรสกถ�อนปร�รภธรรมซงเปนเครองใหระลกถง แกภกษเหล�นน. ภกษเหล�นนแมทงหมดฟงธรรมกถ�นนแลว บรรลพระอรหนต ไดเห�ะไปท�งอ�ก�ศ. พระอ�นนทเถระ เมอภกษเหล�

Page 136: 6. ----------------- ---6

นนชกช�อย จงเข�ไปเฝ�พระศ�สด� ทลถ�มว� " พระเจ�ข� ภกษมประม�ณ ๓๐ รปม�แลว ณ ทน, ภกษเหล�นนไปไหน ? " พระศ�สด�. ไปแลว อ�นนท. พระอ�นนท. ไปโดยท�งไหน ? พระเจ�ข�. พระศ�สด�. ท�งอ�ก�ศ อ�นนท. พระอ�นนท. กภกษเหล�นน เปนพระขณ�สพหรอ ? พระเจ�ข�.

* พระมห�ชม ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.

Page 137: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 73 พระศ�สด�. อย�งนน อ�นนท, ภกษเหล�นนฟงธรรมในสำ�นกเร� บรรลพระอรหนตแลว. กในขณะนน หงสทงหล�ยไปโดยอ�ก�ศแลว. พระศ�สด�ตรสว� " อ�นนท อทธบ�ท ๔ อนผใดแลเจรญดแลว, ผนน ยอมไปโดยอ�ก�ศ ดจหงสฉะนน " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " หงสทงหล�ย ยอมไปในท�งแหงดวงอ�ทตย, ท�นผมฤทธทงหล�ยยอมไปในอ�ก�ศดวยฤทธ, ธรชนชนะม�รพรอมทงพ�หนะแลว ยอมออก ไปจ�กโลกได. " [ แกอรรถ ] บณฑตพงทร�บเนอคว�มแหงพระค�ถ�นนว� :- " หงสเหล�น ยอมไปในท�งแหงดวงอ�ทตยคอในอ�ก�ศ. กอทธบ�ทอนชนเหล�ใดเจรญดแลว, ชนแมเหล�นน ยอมไปในอ�ก�ศดวยฤทธ. แมธรชนทงหล�ยคอบณฑต ชนะม�รพรอมทงพ�หนะแลว ยอมออกไป คอยอมสลดออกจ�กโลกคอวฏฏะน ไดแก ถง

Page 138: 6. ----------------- ---6

พระนพพ�น. " ในเวล�จบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษ ๓๐ รป จบ.

Page 139: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 74 ๙. เรองน�งจญจม�ณวก� * [ ๑๔๕ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภน�ง-จญจม�ณวก� ตรสพระธรรมเทศน�นว� " เอกธมมมตตสส "เปนตน. [ พวกเดยรถยรษย�พระพทธศ�สน� ] คว�มพสด�รว� ในปฐมโพธก�ล เมอส�วกของพระทศพลมม�กห�ประม�ณมได, เมอพวกเทวด�และมนษยหยงลงสอรยภม,เมอพระคณสมทยของพระศ�สด�แผไปแลว, ล�ภสกก�ระเปนอนม�กเกดขนแลว. พวกเดยรถย เปนผเชนกบแสงหงหอยในเวล�ดวงอ�ทตยขน เปนผเสอมล�ภสกก�ระ. พวกเดยรถยเหล�นน ยนในระหว�งถนน แมประก�ศใหพวกมนษยรแจงอยอย�งนว� " พระสมณโคดมเท�นนหรอ เปนพระพทธเจ�, แมพวกเร�กเปนพระพระพทธเจ�; ท�นทเข�ใหแลวแกพระสมณโคดมนนเท�นนหรอ มผล

Page 140: 6. ----------------- ---6

ม�ก, ท�นทเข�ใหแลวแมแกเร�ทงหล�ยกมผลม�กเหมอนกน; ท�นทงหล�ย จงให จงทำ� แกเร�ทงหล�ยบ�ง " ดงนแลว ไมไดล�ภ-สกก�ระแลว ประชมคดกนในทลบว� " พวกเร� พงยงโทษใหเกดขนแกพระสมณโคดม ในระหว�งมนษยทงหล�ย พงยงล�ภสกก�ระใหฉบห�ย โดยอบ�ยอะไรหนอแล ? " ก�ลนน ในกรงส�วตถ ม

* พระมห�ชม ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.

Page 141: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 75น�งปรพพ�ชก�คนหนง ชอว�จญจม�ณวก� เปนผทรงรปอนเลอโฉมถงคว�มเลศดวยคว�มง�ม เสมอนน�งเทพอปสรฉะนน. รศมยอมเปลงออกจ�กสรระของน�งนน. [ น�งจญจม�ณวก�รบอ�ส�พวกเดยรถย ] ลำ�ดบนน เดยรถยผมคว�มรเฉยบแหลมคนหนง กล�วอย�งนว� " เร�ทงหล�ยอ�ศยน�งจญจม�ณวก� พงยงโทษใหเกดขนแกพระสมณโคดม ยงล�ภสกก�ระ ( ของเธอ ) ใหฉบห�ยได. " เดยรถยเหล�นน รบรองว� " อบ�ยน มอย. " ตอม� น�งจญจม�ณวก�นนไปสอ�ร�มของเดยรถย ไหวแลวไดยนอย. พวกเดยรถยไมพดกบน�ง. น�งจงคดว� " เร�มโทษอะไรหนอแล ? " แมพดครงท ๓ ว�" พระผเปนเจ�ทงหล�ย ดฉนไหว " ดงนแลว จงพดว� " พระผเปนเจ�ทงหล�ย ดฉนมโทษอะไรหนอแล ? เพร�ะเหตอะไร ท�นทงหล�ย

Page 142: 6. ----------------- ---6

จงไมพดกบดฉน ? " เดยรถย. นองหญง เจ�ยอมไมทร�บซงพระสมณโคดม ผเบยดเบยนเร�ทงหล�ย เทยวทำ�เร�ทงหล�ยใหเสอมล�ภสกก�ระหรอ ? น�งจญจม�ณวก�. ดฉนยงไมทร�บ เจ�ข�, กในเรองนดฉน ควรทำ�อย�งไรเล� ? เดยรถย. นองหญง ถ�เจ�ปร�รถน�คว�มสขแกเร�ทงหล�ยไซร, จงยงโทษใหเกดขนแกพระสมณโคดมแลว ยงล�ภสกก�ระใหฉบห�ยเพร�ะอ�ศยตน. น�งกล�วว� " ดละ พระผเปนเจ�ทงหล�ย, ขอนจงเปนภ�ระ

Page 143: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 76ของดฉนเอง, ท�นทงหล�ยอย�คดแลว " ดงนแลว หลกไป หมผ�มสดจแมลงคอมทอง มของหอมและระเบยบดอกไมเปนตนในมอมงหน�ตรงพระเชตวนไปอย ในสมยเปนทฟงธรรมกถ�แหงชนช�วเมองส�วตถแลวออกไปจ�กพระเชตวน ตงแตก�ลนน เพร�ะคว�มทน�งเปนผฉล�ดในม�ย�ของหญง, เมอผอนถ�มว� " น�งจะไปไหนในเวล�น ? " จงกล�วว� " ประโยชนอะไรของท�นทงหล�ยดวยททเร�ไป " พกอยในวดของเดยรถยในทใกลพระเชตวน เมอคนผเปนอบ�สกออกจ�กพระนครแตเช�ตร ดวยหวงว� " จกถว�ยบงคมพระผมพระภ�ค " ( น�ง ) ทำ�ทเหมอนอยในพระเชตวนเข�ไปสพระนคร, เมอคนผเปนอบ�สกถ�มว� " ท�นอย ณ ทไหน ? " แลวจงกล�วว� " ประโยชนอะไรของท�นทงหล�ยดวยททเร�อย " โดยก�ล

Page 144: 6. ----------------- ---6

ลวงไป ๑ เดอน ๒ เดอน เมอถกถ�ม จงกล�วว� " เร�อยในพระคนธกฎเดยวกนกบพระสมณโคดม ในพระเชตวน " ยงคว�มสงสยใหเกดขนแกปถชนทงหล�ยว� " ขอนนจรงหรอไมหนอ ? " โดยก�ลลวงไป ๓-๔ เดอน เอ�ทอนผ�พนทอง แสดงเพศของหญงมครรภ ใหเหล�ชนอนธพ�ลถอเอ�ว� " ครรภบงเกดขน เพร�ะอ�ศยพระสมณ-โคดม " โดยก�ลลวงไป ๘-๙ เดอน ผกไมกลมไวททองหมผ�ทบข�งบน ใหทบหลงมอและเท�ดวยไมค�งโค แสดงอ�ก�รบวมขนมอนทรยบอบชำ� เมอพระตถ�คตประทบนงแสดงธรรมบนธรรม�สนทประดบแลวในเวล�เยน, ไปสธรรมสภ� ยนตรงพระพกตรของพระตถ�คตแลว กล�วว� " มห�มรณะ พระองค ( ดแต ) แสดงธรรม

Page 145: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 77แกมห�ชนเท�นน, เสยงของพระองคไพเร�ะ, พระโอษฐของพระองคสนท; สวนหมอมฉน อ�ศยพระองคไดเกดมครรภครบกำ�หนดแลว, พระองคไมทรงทร�บเรอนเปนทคลอดของหมอมฉน, ไมทรงทร�บเครองครรภบรห�รมเนยใสและนำ�มนเปนตน. เมอไมทรงทำ� เอง กไมตรสบอกพระเจ�โกศล หรออน�ถบณฑกะ หรอน�งวส�ข�มห�อบ�สก� คนใดคนหนง แมบรรด�อปฏฐ�กทงหล�ยว� ' ท�นจงทำ�กจทควรทำ�แกน�งจญจม�ณวก�น, พระองคทรงรแตจะอภรมยเท�นน, ไมทรงรครรภบรห�ร " เปนเหมอนพย�ย�มจบกอนคถป�มณฑลพระจนทรฉะนน ด�พระตถ�คตในท�มกล�งบรษทแลว. พระตถ�คต ทรงงดธรรมกถ�แลว เมอจะทรงบนลอเยยงอย�งสหะ จงตรสว� " นองหญง คว�มทคำ�อนเจ�กล�วแลว จะจรงหรอไม เร�และเจ�เท�นน ยอมร. "

Page 146: 6. ----------------- ---6

น�งจญจม�ณวก�. อย�งนน มห�สมณะ ขอนน เกดแลวโดยคว�มทท�นและหมอมฉนทร�บแลว. [ เทพบตรทำ�ล�ยกลอบ�ยของน�งจญจม�ณวก� ] ขณะนน อ�สนะของท�วสกกะแสดงอ�ก�รรอน. ท�วเธอทรงใครครวญอย กทร�บว� " น�งจญจม�ณวก� ยอมด�พระตถ�คตดวยคำ�ไมเปนจรง " แลวทรงดำ�รว� " เร�จกชำ�ระเรองนใหหมดจด "จงเสดจม�กบเทพบตร ๔ องค. เทพบตรทงหล�ยแปลงเปนลกหนกดเชอกทผกทอนไมกลม ดวยอนแทะทเดยวเท�นน. ลมพดเวกผ�หมขน. ไมกลมพลดตกลงบนหลงเท�ของน�งจญจม�ณวก�นน. ปล�ย

Page 147: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 78เท�ทง ๒ ข�งแตกแลว. มนษยทงหล�ยกพดว� " แนะน�งก�ลกณณเจ�ด�พระสมม�สมพทธเจ� " ถมเขฬะลงบนศรษะ มมอถอกอนดนและทอนไม ฉดล�กออกจ�กพระเชตวน. [ น�งจญจม�ณวก�ถกแผนดนสบ ] ครนในเวล�น�งลวงคลองพระเนตรของพระตถ�คตไป แผนดนใหญแตกแยกใหชองแลว. เปลงไฟตงขนจ�กอเวจ. น�งจญจ-ม�ณวก�นน ไปเกดในอเวจ เปนเหมอนหมผ�กมพลทตระกลให.ล�ภสกก�ระของพวกอญญเดยรถยเสอมแลว. ( แตกลบ ) เจรญแกพระทศพลโดยประม�ณยง. ในวนรงขน พวกภกษสนทน�กนในธรรมสภ�ว� " ผมอ�ยทงหล�ย น�งจญจม�ณวก�ด�พระสมม�สมพทธเจ� ผควรทกษณ�อนเลศ ผมคณอนยงอย�งน ดวยคำ�ไมจรง จงถงคว�มพน�ศใหญแลว. "พระศ�สด�เสดจม� ตรสถ�มว� " ภกษทงหล�ย บดน พวก

Page 148: 6. ----------------- ---6

เธอนงประชมกนดวยถอยคำ�อะไรหนอ ? " เมอภกษทงหล�ยกร�บทลว�" ดวยถอยคำ�ชอน, " แลวตรสว� " ภกษทงหล�ย บดนเท�นนห�มได,ถงในก�ลกอน น�งจญจม�ณวก�นน กด�เร�ดวยคำ�ไมจรง ถงคว�มพน�ศแลวเหมอนกน " ดงนแลว จงตรสมห�ปทมช�ดก๑ในทว�ทสนบ�ตนใหพสด�รว� :- " ผเปนใหญไมเหนโทษนอยใหญ ของผอนโดย

๑. ข. ช�. ทว�ทสก. ๒๗/๓๓๘. ตทฏกถ�. ๖/๑๓๐.

Page 149: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 79 ประก�รทงปวงแลว ไมทนพจ�รณ�เหนเอง ไม พงลงอ�ชญ�. " [ พระโพธสตวถกทงลงในเหวแตไมต�ย ] ( พระองคตรสว� ) " ไดยนว� ในก�ลนน น�งจญจม�ณวก�นน เปนผรวมส�มของพระม�รด�ของพระโพธสตว ทรงน�มว�มห�ปทมกม�ร เปนอครมเหสของพระร�ช� เชญชวนพระมห�สตวดวยอสทธรรม ไมไดคว�มยนยอมของพระโพธสตวนน แลวทำ�ประก�รแปลกในตนดวยตนเอง แสดงอ�ก�รลวงว�เปนไข จงกร�บทลแดพระร�ช�ว� " พระร�ชโอรสของพระองค ยงหมอมฉนผไมปร�รถน�อย ใหถงประก�รแปลกน. " พระร�ช�กรว ทงพระมห�สตวไปในเหวเปนททงโจร. ลำ�ดบนน เทวด�ผสงอยในทองแหงภเข� ( หบเข� ) รบพระมห�-สตวนนแลว ใหประดษฐ�นอยในหองพงพ�น ของพระย�น�ค.พระย�น�คนำ�พระมห�นตวนนไปสภพน�ค ทรงรบรองดวยร�ชสมบตกงหนง. พระมห�สตวนนอยในภพน�คนนสนปหนง ใครจะ

Page 150: 6. ----------------- ---6

บวช จงม�สหมวนตประเทศ บวชแลว ใหฌ�นและอภญญ�บงเกดแลว. [ พระโพธสตวถว�ยพระโอว�ทแกพระร�ช� ] ตอม� พร�นไพรผหนงเหนพระมห�สตวนนแลว จงกร�บทลแดพระร�ช�. พระร�ช�เสดจไปสสำ�นกของพระมห�สตวนนแลว มปฏสนถ�รอนพระมห�สตวทำ�แลว ทรงทร�บประพฤตเหตนนทงหมดทรงเชอเชญพระมห�สตวดวยร�ชสมบต อนพระมห�สตวนนถว�ย

Page 151: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 80โอว�ทว� " กจดวยร�ชสมบตของหมอมฉนไมม, กพระองคจงอย�ใหร�ชธรรม ๑๐ ประก�รกำ�เรบ ทรงละก�รถงอคตเสยแลว เสวยร�ชสมบตโดยธรรมเถด " ดงนแลว เสดจลกจ�กอ�สนะ ทรงกนแสง เสดจไปสพระนคร จงตรสถ�มอำ�ม�ตยทงหล�ยในระหว�ง หนท�งว� " เร�ถงคว�มพลดพร�กจ�กบตรซงสมบรณดวยอ�จ�ระอย�งนเพร�ะอ�ศยใคร ? " อำ�ม�ตย. เพร�ะอ�ศยพระอครมเหส พระเจ�ข�. พระร�ช� รบสงใหจบพระอครมเหสนนใหมเท�ขนแลว ทงไปในเหวททงโจร เสดจเข�ไปสพระนคร เสวยร�ชสมบตโดยธรรม.มห�ปทมกม�รในก�ลนน ไดเปนพระมห�สตว, หญงรวมส�มของพระม�รด� ไดเปนน�งจญจม�ณวก�. พระศ�สด� ครนทรงประก�ศเนอคว�มนแลว ตรสว� " ภกษทงหล�ย กขนชอว�บ�ปกรรม อนบคคลผละคำ�สตยซงเปนธรรม

Page 152: 6. ----------------- ---6

อย�งเอกแลว ตงอยในมส�ว�ท ผมปรโลกอนสละแลว ไมพงทำ�ยอมไมม " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " บ�ปอนชนผก�วลวงธรรมอย�งเอกเสย ผมก พดเทจ ผมปรโลกอนลวงเลยเสยแลว ไมพงทำ� ยอมไมม. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� เอกธมม คอ ซงคำ�สตย. บทว�มส�ว�ทสส คว�มว� บรรด�คำ�พด ๑๐ คำ� คำ�สตยแมสกคำ�หนง

Page 153: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 81ยอมไมมแกผใด, อนผเหนป�นน ชอว�ผมกพดเทจ. บ�ทพระค�ถ�ว� วตณณปรโลกสส ไดแก ผมปรโลกอนปลอยเสยแลว. กบคคลเหนป�นน ยอมไมพบสมบต ๓ อย�งเหล�น คอ มนษยสมบตเทพสมบต นพพ�นสมบตในอวส�น. สองบทว� นตถ ป�ป คว�มว� คว�มสงสยว�บ�ปชอน อนบคคลนน คอผเหนป�นนน ไมพงทำ�ดงน ยอมไมม. ในเวล�จบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองน�งจญจม�ณวก� จบ.

Page 154: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 82 ๑๐. เรองอสทสท�น * [ ๑๔๖ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภอสทส-ท�น ตรสพระธรรมเทศน�นว� " น เว กทรย� เทวโลก วชนต "เปนตน. [ พระร�ช�ถว�ยท�นแขงกบร�ษฎร ] คว�มพสด�รว� สมยหนง พระศ�สด�เสดจจ�รกไปแลว มภกษประม�ณ ๕๐๐ เปนบรว�ร เสดจเข�ไปในพระเชตวน. พระร�ช�เสดจไปวห�ร ทลนมนตพระศ�สด� ในวนรงขน ทรงตระเตรยมอ�คนตกท�นแลว จงตรสเรยกช�วพระนครว� " จงดท�นของเร�. "ช�วพระนครม�เหนท�นของพระร�ช�แลว ในวนรงขน ทลนมนตพระศ�สด� ตระเตรยมท�นแลว สง ( ข�วไปกร�บทล ) แดพระร�ช�ว� " ขอพระองคผเปนสมมตเทพ จงทอดพระเนตรท�นของ

Page 155: 6. ----------------- ---6

พวกข�พระองค. " พระร�ช�เสดจไปทอดพระเนตรท�นของช�วพระนครเหล�นนแลว ทรงดำ�รว� " ท�นอนยงกว�ท�นของเร�อนชนเหล�นทำ�แลว, เร�จกทำ�ท�นอก " จงรบสงใหตระเตรยมท�นแลวแมในวนรงขน. แมช�วพระนครเหนท�นนนแลว ในวนรงขน จงตระเตรยม ( ท�น ) แลว ดวยประก�รฉะน. ดวยอ�ก�รอย�งนพระร�ช�ไมทรงอ�จเพอใหช�วพระนครแพไดเลย, ช�วพระนครก

* พระมห�ชม ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.

Page 156: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 83ไมอ�จเพอใหพระร�ช�แพได. ตอม�ในว�ระท ๖ ช�วพระนครเพมขนรอยเท�พนเท� ตระเตรยมท�น โดยประก�รทใคร ๆ ไมอ�จจะพดไดว� " วตถชอน ไมมในท�นของช�วพระนครเหล�น. " พระร�ช�ทอดพระเนตรท�นนนแลว ทรงดำ�รอยว� " ถ�เร�จกไมอ�จเพอทำ�ท�นใหยงกว�ท�นของช�วพระนครเหล�นไซร, ประโยชนอะไรของเร�ดวยชวตเล� " ดงนแลว ไดบรรทมดำ�รถงอบ�ยอย. [ พระน�งมลลก�ทรงจดท�น ] ลำ�ดบนน พระน�งมลลก�เทว เข�ไปเฝ�ท�วเธอแลว ทลถ�มว� " ข�แตมห�ร�ชเจ� เพร�ะเหตไร พระองคจงเปนผบรรทมอย�งน ? เพร�ะเหตไร อนทรยของพระองค จงเปนดจเหนดเหนอยแลว ? " พระร�ช�ตรสว� " เทว บดน เธอยงไมทร�บหรอ ? " พระเทว. หมอมฉนยงไมทร�บ พระเจ�ข�. ท�วเธอตรสบอกเนอคว�มนน แกพระน�งแลว. ลำ�ดบนน พระน�งมลลก�กร�บทลท�วเธอว� " ข�แตสมมต-

Page 157: 6. ----------------- ---6

เทพ พระองคอย�ทรงดำ�รเลย, พระร�ช�ผเปนใหญในแผนดน อนช�วพระนครทงหล�ยใหพ�ยแพอย พระองคเคยทอดพระเนตรหรอหรอเคยสดบแลวทไหน ?, หมอมฉนจกจดแจงท�นแทนพระองค. " พระน�ง กร�บทลแดท�วเธออย�งน เพร�ะคว�มทพระน�งเปนผใครจะจดแจงอสทสท�นแลวกร�บทลว� " ข�แตพระมห�ร�ชเจ�ของพระองคจงรบสงใหเข�ทำ� มณฑปสำ�หรบนง ภ�ยในวงเวยน

Page 158: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 84ดวยไมเรยบททำ�ดวยไมส�ละ และไมข�น�ง เพอภกษ ๕๐๐ รป,พวกภกษทเหลอจกนงภ�ยนอกวงเวยน; ขอจงรบสงใหทำ�เศวตฉตร๕๐๐ คน, ช�งประม�ณ ๕๐๐ เชอก จกถอเศวตฉตรเหล�นนยนกนอยเบองบนแหงภกษ ๕๐๐ รป, ขอจงรบสงใหทำ�เรอสำ�เรจดวยทองคำ�อนมสสก สก ๘ ลำ� หรอ ๑๐ ลำ�, เรอเหล�นนจกม ณ ท�มกล�งมณฑป, เจ�หญงองคหนง ๆ จกนงบดของหอมอยในระหว�งภกษ ๒ รป ๆ, เจ�หญงองคหนง ๆ จกถอพดยนพดภกษ ๒ รป ๆ, เจ�หญงทเหลอ จกนำ�ของหอมทบดแลว ๆ ม�ใสในเรอทองคำ�ทงหล�ย, บรรด�เจ�หญงเหล�นน เจ�หญงบ�งพวกจกถอกำ�ดอกอบลเขยว เคล�ของหอมทใสไวในเรอทองคำ�แลว จกใหภกษรบเอ�กลนอบ; เพร�ะเจ�หญงไมมแกช�วพระนครเลยทเดยว,เศวตฉตรกไมม, ช�งกไมม, ช�วพระนครจกพ�ยแพดวยเหตเหล�น,

Page 159: 6. ----------------- ---6

ข�แตมห�ร�ช ขอพระองคจงรบสงใหทำ�อย�งนเถด. " พระร�ช�ทรงรบว� " ดละ พระเทว, เรองอนง�ม เจ�บอกแลว " จงรบสงใหทำ�กจทงสนโดยทำ�นองทพระน�งกร�บทลแลวทเดยว. กช�งเชอกหนงยงไมพอแกภกษรปหนง. ลำ�ดบนน พระร�ช� ตรสกะพระน�งมลลก�ว� " น�งผเจรญช�งเชอกหนง ยงไมพอแกภกษรปหนง, เร�จกทำ�อย�งไร ? " พระเทว. ช�ง ๕๐๐ เชอกไมมหรอ ? พระเจ�ข�. พระร�ช�. มอย เทว, แตช�งทเหลอ เปนช�งดรอย, ช�งเหล�นน พอเหนภกษทงหล�ยเข� ยอมเปนสตวดร�ย เหมอนลม

Page 160: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 85เวรมภ�. " พระเทว. ข�แตสมมตเทพ หมอมฉนทร�บทเปนทยนถอฉตรของลกช�งซงดร�ยเชอกหนง. พระร�ช�. เร�จกเอ�ช�งยน ณ ทไหน ? พระเทว. ยน ณ ทใกลของพระผเปนเจ�ชอว�องคลม�ล. พระร�ช�รบสงใหบรษทำ�แลวอย�งนน. ลกช�งสอดห�งเข�ในระหว�งข� ไดปรบหทง ๒ หลบต�ยนอยแลว. มห�ชนแลดช�งททรงเศวตฉตรเพอพระเถระเท�นน ดวยคดว� " นเปนอ�ก�รของช�งดร�ย ชอเหนป�นน, ( ท�น ) พระองคลม�ลเถระยอมทำ�ได. "พระร�ช�ทรงองค�สภกษสงฆมพระพทธเจ�เปนประมข ดวยอ�ห�รอนประณตแลว ถว�ยบงคมพระศ�สด� กร�บทลว� " ข�แตพระองคผเจรญ สงใด เปนกปปยภณหรอเปนอกปปยภณฆ ในโรงท�นนหมอมฉนยอมถว�ยสงนนทงหมดแดพระองคเท�นน. "

Page 161: 6. ----------------- ---6

[ ท�นทพระน�งมลลก�จดชออสทสท�น ] กในท�นนนแล ทรพยมประม�ณ ๑๔ โกฏ เปนอนพระร�ช�ทรงบรจ�ค โดยวนเดยวเท�นน. กของ ๔ อย�ง คอ เศวตฉตร ๑บงลงกสำ�หรบนง ๑ เชงบ�ตร ๑ ตงสำ�หรบเชดเท� ๑ เปนของห�ค�มไดเทยว เพอพระศ�สด�. ใคร ๆ ผส�ม�รถเพอทำ�ท�นเหนป�นนแลว ถว�ยท�นแดพระพทธเจ�ทงหล�ยไมไดมแลวอก; เพร�ะเหตนนนนแล ท�นนนจงปร�กฏว� " อสทสท�น. " ไดยนว�อสทสท�น

Page 162: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 86นน มแดพระพทธเจ�ทก ๆ พระองค ครงเดยวเท�นน. สตรเท�นนยอมจกแจง ( ท�น ) เพอพระศ�สด�และภกษทงปวง. [ ลกษณะของคนดคนชว ] กอำ�ม�ตยของพระร�ช�ไดม ๒ คน คอ ก�ฬะ ๑ ชณหะ ๑.บรรด�อำ�ม�ตย ๒ คนนน ก�ฬอำ�ม�ตย คดว� " โอ คว�มเสอมรอบแหงร�ชตระกล, ทรพยประม�ณ ๑๔ โกฏ ถงคว�มสนไปโดยวนเดยวเท�นน, ภกษเหล�น บรโภคท�นแลว จกไปนอนหลบ;โอ ร�ชตระกลฉบห�ยแลว. " สวนชณหอำ�ม�ตย คดว� " แมท�นของพระร�ช�, กใคร ๆ ไมดำ�รงในคว�มเปนพระร�ช� ไมอ�จเพอถว�ยท�นเหนป�นนได, พระร�ช�ชอว�ไมใหสวนบญแกสตวทงปวง ยอมไมม; กเร�อนโมทน�ท�นน. ในทสดภตกจแหงพระศ�สด� พระร�ช�ทรงรบบ�ตรเพอตองก�รอนโมทน�. พระศ�สด� ทรงดำ�รว� " พระร�ช� ถว�ยมห�ท�นเหมอนใหหวงนำ�ใหญเปนไปอย : มห�ชนไดอ�จเพอยงจตใหเลอมใส

Page 163: 6. ----------------- ---6

หรอไมหนอ ? " พระองคทรงทร�บว�รจต ของอำ�ม�ตยเหล�นนแลว ทรงทร�บว� " ถ�เร�จกทำ�อนโมทน�ใหสมควรแกท�นของพระร�ช�ไซร; ศรษะของก�ฬอำ�ม�ตยจกแตก ๗ เสยง, ชณหอำ�ม�ตยจกตงอยในโสด�ปตตผล " ทรงอ�ศยคว�มอนเคร�ะหในก�ฬอำ�ม�ตยจงตรสพระค�ถ� ๔ บ�ทเท�นน แดพระร�ช�ผทรงถว�ยท�นเหนป�นน ประทบยนอยแลว เสดจลกจ�อ�สนะไปสพระวห�ร.

Page 164: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 87 [ ตรสสรรเสรญพระองคลม�ล ] ภกษทงหล�ย ถ�มพระองคลม�ลเถระว� " ผมอ�ย ท�นเหนช�งดร�ยยนทรงฉตร ไมกลวหรอหนอแล ? " พระองคลม�ล. ผมอ�ยทงหล�ย กระผมไมกลว. ภกษเหล�นน เข�ไปเฝ�พระศ�สด�แลว กร�บทลว� " ข�แตพระองคผเจรญ พระองคลม�ล ยอมพย�กรณอรหตผล. " พระศ�สด� ตรสว� " ภกษทงหล�ย องคลม�ลยอมไมกลว, เพร�ะว�ภกษทงหล�ย ผเชนกบบตรของเร� เสมอดวยโคผตวประเสรฐในระหว�งแหงโคผคอพระขณ�สพทงหล�ย ยอมไมกลว " ดงนแลวจงตรสพระค�ถ�ในพร�หมณวรรคว� :- " เร�กล�วบคคลผองอ�จ ผประเสรฐ ผแกลว กล� ผแสวงห�คณอนใหญ ผชนะโดยวเศษ ผไมหวนไหว ผล�งแลว ผตรสรแลว นนว� เปนพร�หมณ. " แมพระร�ช� ถงคว�มโทมนสว� " พระศ�สด�ไมทรงทำ�

Page 165: 6. ----------------- ---6

อนโมทน� ใหสมควรแกเร�ผถว�ยท�นแลวยนอยในท�มกล�งบรษทเหนป�นน ตรสเพยงพระค�ถ�เท�นนแลว เสดจลกจ�กอ�สนะไป,เร�จกเปนอนไมทำ�ท�นใหสมควรแกพระศ�สด� ทำ�ท�นอนไมสมควรเสยแลว, เร�จกเปนอนไมถว�ยกปปยพณฑ ถว�ยแตอกปปยภณฑถ�ยเดยวเสยแลว, เร�พงเปนผอนพระศ�สด�ทรงขนเคองเสยแลว,ก�รทำ�อนโมทน�อนสมควรแกท�น ของผใดผหนงนนแล จงควร "

Page 166: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 88ดงนแลว จงเสดจไปสวห�ร ถว�ยบงคบพระศ�สด�แลว ไดกร�บทลคำ�นว� " ข�แตพระองคผเจรญ ท�นทควรจะถว�ย หมอมฉนมไดถว�ยแลวหรอหนอ หรอหมอมฉน มไดถว�ยกปปยภณฑอนสมควรแกท�น ถว�ยแตอกปปยภณฑเท�นน ? " พระศ�สด�. นอย�งไร ? มห�บพตร. พระร�ช�. พระองคไมทรงทำ�อนโมทน� ทสมควรแกท�นของหมอมฉน. พระศ�สด�. มห�บพตร พระองคถว�ยท�นอนสมควรแลวทเดยว. กท�นนน ชอว�อสทสท�น, ใคร ๆ อ�จเพอถว�ยแดพระพทธเจ�พระองคหนง ครงเดยวเท�นน, ธรรมด�ท�นเหนป�นน เปนของย�กทบคคลจะถว�ยอก. พระร�ช�. เมอเปนเชนนน เพร�ะเหตไร พระองคจงไมทรงทำ�อนโมทน� ใหสมควรแกท�นของหมอมฉน ? พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เพร�ะบรษทไมบรสทธ มห�บพตร.

Page 167: 6. ----------------- ---6

พระร�ช�. โทษอะไรหนอแล ของบรษท ? พระเจ�ข�. [ พระร�ช�ทรงเนรเทศอำ�ม�ตยชว ] ลำ�ดบนน พระศ�สด�ตรสบอกว�รจต ของอำ�ม�ตยทง ๒คนแลว ตรสบอกคว�มทอนโมทน� เปนอนพระองคอ�ศยคว�มอนเคร�ะหในก�ฬอำ�ม�ตย จงไมทรงทำ�แลวแกท�วเธอ. พระร�ช�ตรสถ�มว� " ก�ฬะ ไดยนว� ท�นคดอย�งนจรงหรอ ? " เมอ

Page 168: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 89เข�ทลว� " จรง " จงตรสว� " เมอเร�พรอมกบบตรภรรย�ของเร� มไดถอเอ�ของมอยของท�น ใหของมอยของตน, เบยดเบยนอะไรท�น ? สงใดทเร�ใหแกท�นแลว, สงนนจงเปนอนใหเลยทเดยว;แตท�นจงออกไปจ�กแวนแควนของเร� " ดงนแลว จงทรงเนรเทศก�ฬอำ�ม�ตยนนออกจ�กแวนแควน แลวรบสงใหเรยกชณหอำ�ม�ตยม� ตรสถ�มว� " ไดยนว� ท�นคดอย�งน จรงหรอ ? " เมอเข�ทลว� " จรง " จงตรสว� " ดละ ลง, เร�เลอมใส ( ขอบใจ ),ท�นจงรบร�ชสมบตของเร�แลว ใหท�นสน ๗ วน โดยทำ�นองทเร�ใหแลวนนแล " ทรงมอบร�ชสมบตแกเข�สน ๗ วนแลว จงกร�บทลพระศ�สด�ว� " ข�แตพระองคผเจรญ ขอพระองคจงทอดพระเนตรก�รทำ�ของคนพ�ล, เข�ไดใหคว�มลบหลในท�น ทหมอมฉนถว�ยแลวอย�งน. "

Page 169: 6. ----------------- ---6

[ คนตระหนไปเทวโลกไมได ] พระศ�สด� ตรสว� " อย�งนน มห�บพตร, ขนชอว�พวกคนพ�ล ไมยนดท�นของผอน เปนผมทคตเปนทไป ณ เบองหน�, สวนพวกนกปร�ชญอนโมทน�ท�นแมของชนเหล�อน จงเปนผมสวรรคเปนทไป ณ เบองหน�โดยแท " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " พวกคนตระหนจะไปสเทวโลกไมไดเลย, พวก ชนพ�ลแล ยอมไมสรรเสรญท�น, สวน นกปร�ชญ อนโมทน�ท�นอย เพร�ะเหตนน นนเอง นกปร�ชญนน จงเปนผมสขในโลกหน�. "

Page 170: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 90 [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� กทรย� คอผมคว�มตระหนถเหนยวแนน. ผไมรจกประโยชนในโลกนและโลกหน� ชอว�พวกพ�ล.บณฑตชอว� ธรชน. สองบทว� สข ปรตถ คว�มว� ธรชนนนเมอเสวยทพยสมบต ชอว�เปนผมคว�มสขในโลกหน� เพร�ะบญอนสำ�เรจแตก�รอนโมทน�ท�นนนนนเอง. ในเวล�จบเทศน� ชณหอำ�ม�ตยตงอยในโสด�ปตตผล. เทศน�ไดมประโยชนแมแกบรษทผประชมกนแลว. ชณหอำ�ม�ตย ครนเปนพระโสด�บนแลว ไดถว�ยท�นโดยทำ�นองทพระร�ช�ถว�ยแลวสน ๗ วนเหมอนกน ดงนแล. เรองอสทสท�น จบ.

Page 171: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 91 ๑๑. เรองน�ยก�ละบตรของอน�ถบณฑกเศรษฐ * [ ๑๔๗ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภบตรของท�นอน�ถบณฑกะ ชอว� ก�ละ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ปพย�เอกรชเชน " เปนตน. [ บด�จ�งบตรใหฟงธรรม ] ไดยนว� น�ยก�ละนน เปนบตรเศรษฐ ผถงพรอมแลวดวยศรทธ�เชนนน กไมปร�รถน�จะไปสสำ�นกของพระศ�สด�เลย, ไมปร�รถน�จะเหนในเวล�พระศ�สด�เสดจม�สเรอน, ไมปร�รถน�จะฟงธรรม, ไมปร�รภน�จะทำ�ก�รขวนขว�ยแกสงฆ; แมถกบด�พดว�" เจ�อย�ทำ�อย�งน พอ " กไมฟงคำ�ของท�น. ลำ�ดบนน บด�ของเข�คดว� " เจ�ก�ละน เมอถอทฏฐเหนป�นนเทยวไป จกเปนผมอเวจเปนทไปในเบองหน�; กเมอเร�ยง

Page 172: 6. ----------------- ---6

เหนอย บตรของเร�พงไปสนรก, ขอนนไมสมควรแกเร�เลย; กขนชอว�สตวผไมเพงเลง เพร�ะก�รใหทรพย ไมมในโลกนเลย,เร�จกทำ�ล�ยทฏฐของบตรนนดวยทรพย. " ลำ�ดบนน เศรษฐ พดกะน�ยก�ละนนว� " พอ เจ�จงเปนผรกษ�อโบสถ ไปสวห�รฟงธรรมแลว ม�เถด, เร�จกใหกห�ปณะ ๑๐๐ แกเจ�. "

* พระมห�ชม ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.

Page 173: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 92 ก�ละ. จกใหหรอ ? พอ. เศรษฐ. จกให ลก. น�ยก�ละนน รบปฏญญ� ๓ ครงแลว เปนผรกษ�อโบสถไดไปสวห�รแลว. แตกจดวยก�รฟงธรรมของเข�ไมม; เข�นอนในทต�มคว�มสำ�ร�ญแลว ไดไปบ�นแตเช�ตร. ลำ�ดบนน บด� ของเข�พดว� " บตรของเร�ไดเปนผรกษ�อโบสถ, ท�นทงหล�ยจงนำ�ข�วตมเปนตนม�แกเข�เรว " ดงนแลว กสงคนใชให ๆ.น�ยก�ละนน ห�มอ�ห�รเสย ดวยพดว� " เร�ยงมไดรบกห�ปณะจกไมบรโภค. " ลำ�ดบนน บด�ของเข�เมออดทนก�รรบกวนไมได จงใหหอกห�ปณะแลว. น�ยก�ละนน ตอรบกห�ปณะนนไวดวยมอแลวจงบรโภคอ�ห�ร. ตอม�ในวนรงขน เศรษฐสงเข�ไป ดวยพดว� " พอ เร�จกใหกห�ปณะพนหนงแกเจ�, เจ�ยนตรงพระพกตรของบพระศ�สด�เรยนเอ�บทแหงธรรมใหไดบทหนงแลวพงม�. " เข�ไปวห�ร

Page 174: 6. ----------------- ---6

ยนตรงพระพกตรของพระศ�สด� ไดเปนผใครจะเรยนเอ�บทแหงธรรมบทเดยวเท�นนแลวหนไป. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ไดทรงทำ�อ�ก�รคอก�รกำ�หนดไมไดแกเข�. เข�กำ�หนดบทนนไมไดแลว จงไดยนฟงแลวเทยว ดวยคดว� " เร�จกเรยนบทตอไป. " นยว�ชนทงหล�ย ตอฟงอย ดวยคดว� " เร�จกเรยนใหได " ชอว�ฟงโดยเค�รพ. กธรรมด� เมอชนทงหล�ย ฟงอยอย�งน ธรรมยอมใหโสด�ปตตมรรคเปนตน. ถงน�ยก�ละนน กฟงอยดวยคดว� " จก

Page 175: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 93เรยนใหได. " แมพระศ�สด� กทรงทำ�อ�ก�รคอก�รกำ�หนดไมไดแกเข�. เข�กำ�ลงยนฟงอยเทยว ดวยคดว� " จกเรยนบทตอไป "จงตงอยในโสด�ปตตผล. [ บรรลโสด�ปตตผลแลวไมรบค�จ�ง ] ในวนรงขน น�ยก�ละนนเข�ไปสกรงส�วตถ พรอมดวยภกษสงฆ มพระพทธเจ�เปนประมขทเดยว. มห�เศรษฐพอเหนเข�กคดว� " วนนเร�ชอบใจอ�ก�รของบตร. " แมน�ยก�ละนนกไดมคว�มปรวตกดงนว� " โอหนอ วนน บด�ของเร� ไมพงใหกห�ปณะในทใกลพระศ�สด�. พงปกปดคว�มทเร�เปนผรกษ�อโบสถเพร�ะเหตแหงกห�ปณะไว. " แตพระศ�สด� ไดทรงทร�บคว�มทน�ยก�ละนน เปนผรกษ�อโบสถ เพร�ะเหตแหงกห�ปณะแลวในวนว�น.มห�เศรษฐใหถว�ยข�วตมแกภกษสงฆ มพระพทธเจ�เปนประมขแลว จงสงให ๆ แมแกบตร. น�ยก�ละนนเปนผนงนงเทยว ดม

Page 176: 6. ----------------- ---6

ข�วตม เคยวของควรเคยว บรโภคภต. ในเวล�เสรจภตกจของพระศ�สด� มห�เศรษฐใหบคคลว�งหอกห�ปณะพนหนงไวตรงหน�บตรแลว พดว� " พอ พอพดว�' จกใหกห�ปณะพนหนงแกเจ� ' จงใหเจ�สม�ท�นอโบสถ สงไปวห�ร, นกห�ปณะพนหนงของเจ�. " น�ยก�ละนน เหนกห�ปณะทบด�ใหเฉพ�ะพระพกตรของพระศ�สด� ละอ�ยอย จงพดว� " ผมไมตองก�รดวยกห�ปณะทงหล�ย " แมถกบด�พดว� " จงรบเถดพอ " กไมรบแลว.

Page 177: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 94 [ โสด�ปตตผลเลศกว�สมบตทกอย�ง ] ลำ�ดบนน บด�ของเข�ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลว กร�บทลว�" ข�แตพระองคผเจรญ วนน ข�พระองค ชอบใจอ�ก�รของบตร " เมอพระศ�สด� ตรสถ�มว� " อะไร ? มห�เศรษฐ " จงกร�บทลว� " ในวนกอน บตรของข�พระองคน อนข�พระองคพดว� ' เร�จกใหกห�ปณะ ๑๐๐ แกเจ� ' แลว สงไปวห�ร ในวนรงขน ยงไมไดรบกห�ปณะแลว ไมปร�รถน�จะบรโภค; แตวนน เข�ไมปร�รภน�กห�ปณะแมทข�พระองคให." พระศ�สด�ตรสว� " อย�งนน มห�เศรษฐ, วนน โสด�ปตตผลนนแล ของบตรของท�น ประเสรฐแมกว�สมบตของพระเจ�จกรพรรด แมกว�สมบตในเทวโลกและพรหมโลก " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " โสด�ปตตผล ประเสรฐกว�คว�มเปนเอกร�ช ในแผนดน กว�ก�รไปสสวรรค และกว�คว�ม เปนใหญในโลกทงปวง. " [ แกอรรถ ]

Page 178: 6. ----------------- ---6

บรรด�บทเหล�นน บ�ทพระค�ถ�ว� ปพย� เอกรชเชน คอกว�คว�มเปนพระเจ�จกรพรรด. บ�ทพระค�ถ�ว� สคคสส คมเนน ว�คว�มว� กว�ก�รถงสวรรค ๒๖ ชน. บ�ทพระค�ถ�ว� สพพ-โลก�ธปจเจน คว�มว� กว�คว�มเปนใหญในโลก มประม�ณเท�นน ๆ คอในโลกทงปวง พรอมดวยน�ค ครฑ และเวม�นกเปรต.

Page 179: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 95บ�ทพระค�ถ�ว� โสต�ปตตผล วร คว�มว� เพร�ะพระร�ช� แมเสวยร�ชสมบตในทมประม�ณเท�นน กเปนผไมพนจ�กนรกเปนตนไดเลย, สวนพระโสด�บน เปนผมประตอบ�ยอนปดแลว แมมกำ�ลงเพล�กว�พระโสด�บนทงสน กไมเกดในภพท ๘; ฉะนนโสด�ปตตผลนนแล จงประเสรฐ คอสงสด. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�กบรรลอรยผลทงหล�ยมโสด�-ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองน�ยก�ละบตรของอน�ถบณฑกเศรษฐ จบ. โลกวรรค วรรณน� จบ. วรรคท ๑๓ จบ.

Page 180: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 96 ๑๔. พทธวรรค วรรณน� ๑. เรองม�รธด� * [ ๑๔๘ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยทโพธมณฑสถ�น ทรงปร�รภธด�ม�ร ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ยสส ชต " เปนตน. [ พร�หมณห�ส�มใหลกส�ว ] กพระศ�สด� ทรงยงพระธรรมเทศน�ใหตงขนทกรงส�วตถแลว ตรสแกพร�หมณชอม�คนทยะ ในแควนกรอก. ทร�บว� ในแควนกร ธด�ของม�คนทยพร�หมณ ชอว�ม�คนทย�เหมอนกน ไดเปนผมรปง�มเลอโฉม. พร�หมณมห�ศ�ลเปนอนม�ก และเหล�ขตตยมห�ศ�ลอย�กไดน�งม�คนทย�นน จงสงข�วไปแกม�คนทยะว� " ขอจงใหธด�แกข�พเจ�ทงหล�ยเถด. "แมม�คนทยพร�หมณ กห�มพร�หมณมห�ศ�ลและขตตยมห�ศ�ลเสยทงหมดเหมอนกนว� " พวกท�น ไมสมควรแกธด�ของข�พเจ�. "

Page 181: 6. ----------------- ---6

ตอม�วนหนง ในเวล�ใกลรง พระศ�สด� ทรงตรวจดสตวโลกทรงเหนม�คนทยพร�หมณนน เข�ไปภ�ยในแหงข�ยคอพระญ�ณของพระองค จงทรงใครครวญว� " จกมเหตอะไรหนอ ? " ไดทรง

* พระมห�สนธ ป. ธ. ๕ ( บดนเปนพระญ�ณวโรดม ) วดบวรนเวศวห�ร แปล.

Page 182: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 97เหนอปนสยแหงมรรคและผลทง ๓ ของพร�หมณและน�งพร�หมณ.ฝ�ยพร�หมณกบำ�เรอไฟอยเปนนตย ภ�ยนอกบ�น. พระศ�สด�ไดทรงถอบ�ตรและจวร เสดจไปยงทนนแตเช�ตร. พร�หมณตรวจดรปสรของพระศ�สด� พล�งคดว� " ขนชอว�บรษในโลกน ทจะเหมอนดวยบรษคนนไมม, บรษคนน เปนผสมควรแกธด�ของเร�, เร�จก ใหธด�แกบรษคนน " แลวกร�บทลพระศ�สด�ว� " สมณะเร�มธด�อยคนหนง, เร�ยงไมเหนบรษผทสมควรแกน�ง จงไมไดใหน�งแกใคร ๆ เลย, สวนท�นเปนผสมควรแกน�ง, เร�ใครจะใหธด�แกท�นทำ�ใหเปนหญงบำ�เรอบ�ท, ท�นจงรออยในทนแหละ จนกว�เร�จะนำ�ธด�นนม�. " พระศ�สด� ทรงสดบถอยคำ�ของเข�แลว ไมทรงยนดเลย( แต ) ไมทรงห�ม. [ รอยพระบ�ทจะปร�กฏเพร�ะทรงอธษฐ�น ]

Page 183: 6. ----------------- ---6

ฝ�ยพร�หมณ ไปเรอนแลว บอกกะน�งพร�หมณว� " น�งผเจรญ วนน เร�เหนบรษผสมควรแกธด�ของเร�แลว, พวกเร�จกใหธด�นนแกเข� " ใหธด�ตกแตงก�ยแลว ไดพ�ไปยงทนนพรอมดวยน�งพร�หมณ แมมห�ชนกตนเตน พ�กนออกไป ( ด ). พระศ�สด� ไมไดประทบยนอยในททพร�หมณบอกไว ทรงแสดงเจดยคอรอยพระบ�ทไว ในนนแลว ไดประทบยนเสยในทอน. ทร�บว�เจดยคอรอยพระบ�ท ของพระพทธเจ�ทงหล�ย ยอมปร�กฏในททพระองคทรงอธษฐ�นว� " บคคลชอโนน จงเหน เจดยรอยเท�น "แลวทรงเหยยบไวเท�นน. ชอว� ผทจะเหนเจดยคอรอยพระบ�ท

Page 184: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 98นนในททเหลอไมม. พร�หมณ ถกน�งพร�หมณผไปกบตนถ�มว�" บรษนนอยทไหน " จงบอกว� " ฉนไดสงเข�ไวแลวว� ' ท�นจงรออยทน ' พล�งมองห�อยพบรอยพระบ�ทแลว จงชว� " นรอยเท�ของเข�. " [ รอยเท�เปนเครองแสดงลกษณะของคน ] น�งพร�หมณนน กล�วว� " พร�หมณ น ไมใชรอยเท�ของบคคลผบรโภคก�ม " เพร�ะคว�มทน�งเปนคนฉล�ดในมนตเครองทำ�น�ยลกษณะ, เมอพร�หมณพดว� " น�งผเจรญ เจ�เหนจระเขในตมนำ�, สมณะนน เร�บอกแลวว� ' เร�จกใหธด�แกเข� , 'ถงเข�กรบคำ�ของเร�แลว, " กล�วว� " พร�หมณ ท�นบอกอย�งนนกจรง, ถงดงนน รอยเท�น เปนรอยเท�ของผหมดกเลสทเดยว "ดงนแลว กล�วค�ถ�นว� :- " กคนเจ�ร�คะ พงมรอยเท�กระหยง ( เว�กล�ง ),

Page 185: 6. ----------------- ---6

คนเจ�โทสะ ยอมมรอยเท�อนสนบบ ( หนก สน ), คนเจ�โมโหยอมมรอยเท�จกลง ( หนกท�ง ปล�ยเท� ), คนมกเลสเครองมงบงอนเปดแลวม รอยเท�เชนน น. " ทนน พร�หมณจงบอกน�งพร�หมณว� " น�งผเจรญ เจ�อย�องไป, จงเปนผนงม�เถด " ไปพบพระศ�สด�แลว จงแสดงแกน�งพร�หมณนนว� " น คอ บรษคนนน " แลวเข�ไปเฝ�พระศ�สด�ทลว� " สมณะ เร�จกใหธด�. " พระศ�สด� ไมตรสว� " เร�

Page 186: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 99ไมตองก�รดวยธด�ของท�น " ( กลบ ) ตรสว� " พร�หมณ เร�จกบอกเหตสกอย�งหนงแกท�น. ท�นจกฟงไหม ? " เมอพร�หมณทลว� " สมณะผเจรญ ท�นจงกล�ว, ข�พเจ�จกฟง. " จงทรงนำ�เรองอดต ตงแตครงออกมห�ภเนษกรมณม�แสดงแลว. กถ�โดยยอในเรองนน ดงตอไปน :- " พระมห�สตว ทรงละสรร�ชสมบตแลว ทรงขนม�กณฐกะ( ม�สข�ว ) มน�ยฉนนะเปนสห�ย เสดจออกมห�ภเนษกรมณเมอม�รยนอยทประตแหงพระนคร กล�วว� " สทธตถะ ท�นจงกลบเสยเถด, แตวนนไปในวนท ๗ จกกรตนะจกปร�กฏแกท�น "จงตรสว� " ม�ร ถงเร�กรจกกรตนะนน, แตเร�ไมมคว�มตองก�รดวยจกกรตนะนน. " ม�ร. เมอเปนเชนนน ท�นออกไปเพอประโยชนอะไร ? พระมห�สตว. เพอประโยชนแกสพพญตญ�ณ . ม�ร. ถ�เชนนน ตงแตวนนไป บรรด�วตกทง ๓ มก�มวตก

Page 187: 6. ----------------- ---6

เปนตน ท�นจกตองตรกวตกแมสกอย�งหนง, เร�จกรกจทควรทำ�แกท�น. ตงแตนนม� ม�รนน คอยเพงจบผด ตดต�มพระมห�สตวไป๗ ป. แมพระศ�สด�ทรงประพฤตทกรกรย�สน ๖ ป ทรงอ�ศยก�รกระทำ� ( คว�มเพยร ) ของบรษ เฉพ�ะพระองค ทรงแทงตลอดซงพระสพพญตญ�ณ เสวยวมตสข ( สขอนเกดจ�กคว�มพนกเลส )ทควงไมโพธ ในสปด�หะท ๕ ประทบนงทควงไมอชป�ลนโครธ.

Page 188: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 100 [ ม�รเสยใจเพร�ะพระองคตรสร ] ในสมยนน ม�รถงคว�มโทมนสแลว นงทหนท�งใหญ พล�งรำ�พงว� " เร�ตดต�มม�ตลอดก�ลมประม�ณเท�น แมคอยเพงจบผด กไมไดเหนคว�มพลงพล�ดอะไร ๆ ของสทธตถะน, บดนเธอก�วลวงวสยของเร�ไปเสยแลว " ทนน ธด�ของม�รนน ๓ คน เหล�น คอ " น�งตณห� น�งอรด น�งร�ค� " ดำ�รว� " บด�ของเร�ไมปร�กฏ, บดนท�นอยทไหนหนอ ? " มองห�อย จงเหนบด�นนผนงแลวอย�งนน จงเข�ไปห�แลว ไตถ�มว� " คณพอเพร�ะเหตไร ? คณพอจงมทกขเสยใจ " ม�นน จงเล�เนอคว�มนนแกธด�เหล�นน. ลำ�ดบนน ธด�เหล�นน จงบอกกะม�รผบด�นนว�" คณพอ คณพออย�คดเลย, พวกดฉนจกทำ�เข�ใหอยในอำ�น�จของตนแลวนำ�ม�. " ม�ร. แมทงหล�ย ใคร " กไมอ�จทำ�เข�ไวในอำ�น�จ

Page 189: 6. ----------------- ---6

ได. ธด�. " คณพอ พวกดฉนชอว�เปนหญง, พวกดฉนจกผกเธอไวดวยบวงมบวงคอร�คะเปนตนแลวนำ�ม� ในบดนแหละ, คณพออย�คดเลย " แลวพ�กนเข�ไปเฝ�พระศ�สด�กร�บทลว� " ข�แตพระสมณะพวกหมอนฉนจกบำ�เรอพระบ�ทของพระองค. " [ ธด�ม�รประเล�ประโลมพระศ�สด� ] พระศ�สด� มไดทรงใฝพระหฤทยถงถอยคำ�ของธด�ม�รเหล�นนเลย, ไมทรงลมพระเนตรทง ๒ ขนดเลย. พวกธด�ม�ร คดกนอกว� " คว�มประสงคของพวกบรษ สง ๆ ตำ� ๆ แล, บ�งพวกม

Page 190: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 101คว�มรกในเดกหญงรนทงหล�ย, บ�งพวกมคว�มรกในพวกหญงทตงอยในปฐมวย, บ�งพวกมคว�มรกในพวกหญงทตงอยในมชฌมวย,บ�งพวกมคว�มรกในพวกหญงทตงอยในปจฌมวย; พวกเร�จกประเล�ประโลมเธอโดยประก�รต�ง ๆ " คนหนง ๆ นรมตอตภ�พไดรอยหนง ๆ ดวยส�ม�รถแหงเพศมเพศเดกหญงรนเปนตน เปนเดกหญง รงทงหล�ย เปนหญงยงไมคลอด คลอดแลวคร�วหนง คลอดแลว๒ คร�ว เปนหญงปนกล�ง และเปนหญงแก เข�ไปเฝ�พระผมพระภ�ค กร�บทลว� " ข�แตพระสมณะ พวกหมอมฉนจะบำ�เรอพระบ�ททง ๒ ของพระองค " ดงนถง ๖ ครง. พระผมพระภ�คไมทรงใฝพระหฤทยถงถอยคำ�ของธด�ม�รแมนน โดยประก�รททรงนอมไปในธรรมเปนทสนอปธอนยอดเยยม ดวยประก�รฉะน. ลำ�ดบนน พระศ�สด�ตรสกะธด�ม�รผตดต�มม� แมดวยเหต

Page 191: 6. ----------------- ---6

เพยงเท�นว� " พวกเจ�จงหลกไป, พวกเจ�เหนอะไรจงพย�ย�มอย�งน ? ก�รทำ�กรรมชอเหนป�นนตอหน�ของพวกทมร�คะไมไหปร�ศแลวจงจะควร, สวนตถ�คตละกเลสทงหล�ยมร�คะเปนตนไดแลว,พวกเจ�จกนำ�เร�ไปในอำ�น�จของตน ดวยเหตอะไรเล� ? " ดงนแลวไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :- " กเลสช�ตมร�คะเปนตน อนพระสมม�สมพทธ- เจ�พระองคใดชนะแลว อนพระองคยอมไมกลบแพ, กเลสหนอยหนงในโลก ยอมไปห�กเลสช�ตท พระพทธเจ�พระองคนนชนะแลวไมได, พวกเจ�

Page 192: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 102 จกนำ�พระพทธเจ�พระองคนนผมอ�รมณไมมทสด ไมมรองรอยไปดวยรองรอยอะไร ? ตณห�มข�ย ซ�นไปต�มอ�รมณต�ง ๆ ไมมแกพระพทธเจ� พระองคใด เพอนำ�ไปในภพไหน ๆ, พวกเจ� จกนำ�พระพทธเจ�พระองคนน ผมอ�รมณไมมทสด ไมมรองรอยไป ดวยรองรอยอะไร ? " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บ�ทค�ถ�ว� ยสส ชต น�วชยต คว�มว�กเลสช�ตมร�คะเปนตน อนพระสมม�สมพทธเจ�พระองคใดทรงชนะแลวดวยมรรคนน ๆ อนพระองคยอมไมกลบแพ คอ ชอว�ชนะแลวไมดห�มได เพร�ะไมกลบฟงขนอก. บทว� โนย�ต ตดเปน น อยย�ต แปลว� ยอมไมไปต�ม,อธบ�ยว� บรรด�กเลสมร�คะเปนตน แมกเลสอย�งหนงไร ๆ ในโลกชอว�กลบไปข�งหลงไมม คอไมตดต�มกเลสช�ตทพระสมม�

Page 193: 6. ----------------- ---6

สมพทธ-เจ�พระองคใดทรงชนะแลว๑

บทว� อนนตโคจร คว�มว� ผมอ�รมณไมมทสด ดวยส�ม�รถแหงพระสพพญตญ�ณ มอ�รมณห�ทสดมได . สองบทว� เกน ปเทน เปนตน คว�มว� บรรด�รอยมรอยคอร�คะเปนตน แมรอยหนง ไมมแกพระสมม�สมพทธเจ�พระองคใด, พวกเจ�จกนำ�พระสมม�สมพทธเจ�พระองคนนไป ดวยรองรอย

๑. กเลสเหล�อน ตดต�มกเลสททรงชนะแลว เนองกนเปนส�ย ๆ ไมม.

Page 194: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 103อะไร คอ กแมรองรอยสกอย�งหนง ไมมแกพระพทธเจ�, พวกเจ�จกนำ�พระพทธเจ�นน ผไมมรองรอยไป ดวยรองรอยอะไร ? วนจฉยในค�ถ�ท ๒, ขนชอว�ตณห�นน ชอว� ช�ลน เพร�ะวเคร�ะหว� มข�ยบ�ง มปกตทำ�ซงข�ยบ�ง เปรยบดวยข�ยบ�งเพร�ะอรรถว� รวบรดตรงตร�ผกมดไว, ชอว� วตตตก� เพร�ะเปนธรรมช�ตมกซ�นไปในอ�รมณทงหล�ย มรปเปนตน เพร�ะเปรยบดวยอ�ห�รอนมพษ เพร�ะเปรยบดวยดอกไมมพษ เพร�ะเปรยบดวยผลไมมพษ เพร�ะเปรยบดวยเครองบรโภคมพษ, อธบ�ยว�ตณห�เหนป�นนน ไมมแกพระพทธเจ�พระองคใด เพอนำ�ไปในภพไหน ๆ, พวกเจ�จกนำ�พระพทธเจ�พระองคนนผไมมรองรอยไปดวยรองรอยอะไร ? ในก�ลจบเทศน� ธมม�ภสมยไดมแกเทวด�เปนอนม�. แมธด�ม�รกอนตรธ�นไปในทนนนนแล.

Page 195: 6. ----------------- ---6

พระศ�สด� ครนทรงนำ�พระธรรมเทศน�นม�แลว ตรสว�" ม�คนทยะ ในก�ลกอน เร�ไดเหนธด�ม�รทง ๓ เหล�นผประกอบดวยอตภ�พเชนกบแทงทอง ไมแปดเป อน ดวยของโสโครกมเสมหะเปนตน, แมในก�ลนน เร�ไมไดมคว�มพอใจในเมถนเลย, กสรระแหงธด�ของท�น เตมไปดวยซ�กศพคออ�ก�ร ๓๒ เหมอนหมอทใสของไมสะอ�ด อนตระก�รต� ณ ภ�ยนอก, แมถ�เท�ของเร�พงเปนเท�ทแปดเป อนดวยของไมสะอ�ดไซร, และธด�ของท�นนพงยนอยทธรณประต; ถงอย�งนน เร�กไมพงถกตองสรระของน�งดวยเท� "

Page 196: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 104ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " แมคว�มพอใจในเมถน ไมไดมแลว เพร�ะเหน น�งตณห� น�งอรด และน�งร�ค�, เพร�ะเหนสรระ แหงธด�ของท�นน ซงเตมไปดวยมตรและกรส, ( เร�จกมคว�มพอใจในเมถน ) อย�งไรได ? เร�ยอม ไมปร�รถน�เพอจะแตะตองสรระธด�ของท�นนน แมดวยเท�. "ในเวล�จบเทศน� เมยผวทง ๒ ตงอยแลวในอน�ค�มผล ดงนแล. เรองม�รธด� จบ.

Page 197: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 105 ๒. เรองยมกป�ฏห�รย * [ ๑๔๙ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� ทรงปร�รภพวกเทวด�และมนษยเปนอนม�ก ทพระทว�รแหงสงกสสนคร ตรสพระธรรมเทศน�นว� " เย ฌ�นป-ปสต� ธร� " เปนตน. กเทศน�ตงขนแลวในกรงร�ชคฤห. [ เศรษฐไดไมจนทนทำ�บ�ตร ] คว�มพสด�รว� สมยหนง เศรษฐช�วกรงร�ชคฤห ใหขงข�ยมสณฐ�นคล�ยขวด เพอคว�มปลอดภย๑ และเพอรกษ�อ�ภรณเปนตน ทหลดไปดวยคว�มพลงเผลอแลว เลนกฬ�ท�งนำ�ในแมนำ�คงค�. ในก�ลนน ตนจนทนแดงตนหนง เกดขนทรมฝงตอนเหนอของแมนำ�คงค� มร�กถกนำ�ในแมนำ�คงค�เซ�ะโคนหกกระจดกระจ�ยอยบนหนเหล�นน ๆ. ครงนนปมหนง มประม�ณเท�หมอ ถกหนครดส ถกคลนนำ�ซด เปนของเกลยงเกล� ลอยไปโดยลำ�ดบ

Page 198: 6. ----------------- ---6

อนส�หร�ยรวบรด ม�ตดทข�ยของเศรษฐนน. เศรษฐ กล�วว� " นนอะไร ? " ไดยนว� " ปมไม " จงใหนำ�ปมไมนนม�ใหถ�กดวยปล�ยมด เพอจะพจ�รณ�ว� " นนชออะไร ? " ในทนใดนนเอง จนทนแดงมสดงครงสด กปร�กฏ. กเศรษฐ

* พระมห�สนธ ป. ธ. ๕ ( บดนเปนพระญ�ณวโรดม ) วดบวรนเวศวห�ร แปล.๑. เพอเปลองอนตร�ย.

Page 199: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 106ยงไมเปนสมม�ทฏฐ, ไมเปนมจฉ�ทฏฐ, ว�งตนเปนกล�ง, เข�คดว�" จนทนแดงในเรอนของเร�มม�ก, เร�จะเอ�จนทนแดงนทำ�อะไรหนอแล ?, " ทนน เข�ไดมคว�มคดอย�งนว� " ในโลกน พวกทกล�วว�' เร�เปนพระอรหนต ' มอยม�ก, เร�ไมรจกพระอรหนต แมสกองคหนง, เร�จกใหประกอบเครองกลงไวในเรอน ใหกลงบ�ตรแลวใสส�แหรกหอยไวในอ�ก�ศประม�ณ ๖๐ ศอก โดยเอ�ไมไผตอกนขนไปแลว จะบอกว� ' ถ�ว� พระอรหนตมอย, จงม�ท�งอ�ก�ศแลว ถอเอ�บ�ตรน, ' ผใดจกถอบ�ตรนนได, เร�พรอมดวยบตรและภรรย� จกถงผนนเปนสรณะ, " เข�ใหกลงบ�ตร โดยทำ�นองทคดไวนนแหละ ใหยกขนโดยเอ�ไมไผตอ ๆ กนขนไปแลว กล�วว�" ในโลกน ผใดเปนพระอรหนต, ผนน จงม�ท�งอ�ก�ศ ถอเอ�บ�ตรน. " [ ครทง ๖ อย�กไดบ�ตรไมจนทน ]

Page 200: 6. ----------------- ---6

ครทง ๖ กล�วว� " บ�ตรนน สมควรแกพวกข�พเจ�, ท�นจงใหบ�ตรนนแกพวกข�พเจ�เสยเถด. " เศรษฐนน กล�วว� " พวกท�นจงม�ท�งอ�ก�ศแลว เอ�ไปเถด " ในวนท ๖ นครนถน�ฏบตร สงพวกอนเตว�สกไปดวยสงว�" พวกเจ�จงไป, จงพดกะเศรษฐอย�งนว� ' บ�ตรนน สมควรแกอ�จ�รยของพวกข�พเจ�, ท�นอย�ทำ�ก�รม�ท�งอ�ก�ศเพร�ะเหตแหงของเพยงเลกนอยเลย, นยว� ท�นจงใหบ�ตรนนเถด. " พวกอน-เตว�สกไปพดกะเศรษฐอย�งนนแลว. เศรษฐ กล�วว� " ผทส�ม�รถ

Page 201: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 107ม�ท�งอ�ก�ศแลวถอเอ�ไดเท�นน จงเอ�ไป. " [ น�ฏบตรออกอบ�ยเอ�บ�ตร ] น�ฏบตร เปนผปร�รถน�จะไปเอง จงไดใหสญญ�แกพวกอนเตว�สกว� " เร�จกยกมอและเท�ขนข�งหนง เปนทว�ปร�รถน�จะเห�ะ, พวกเจ�จงรองบอกเร�ว� ' ท�นอ�จ�รย ท�นจะทำ�อะไร ?ท�นอย�แสดงคว�มเปนพระอรหนตทปกปดไว เพร�ะเหตแหงบ�ตรไม แกมห�ชนเลย ' ดงนแลว จงพ�กนจบเร�ทมอและเท�ดงไว ใหลมลงทพนดน. " เข�ไปในทนนแลว กล�วกะเศรษฐว� " มห�เศรษฐบ�ตรนสมควรแกเร�, ไมสมควรแกชนพวกอน, ท�นอย�ชอบใจก�รเห�ะขนไปในอ�ก�ศของเร� เพร�ะเหตแหงของเพยงเลกนอย, จงใหบ�ตรแกเร�เถด. " เศรษฐ. ผเจรญ ท�นตองเห�ะขนไปท�งอ�ก�ศแลว ถอเอ�เถด. ลำ�ดบนน น�ฏบตรกล�วว� " ถ�เชนนน พวกเจ�จง

Page 202: 6. ----------------- ---6

หลกไป ๆ " กนพวกอนเตว�สกออกไปแลว กล�วว� " เร�จกเห�ะขนไปในอ�ก�ศ " ดงนแลว กยกมอและเท�ขนข�งหนง ทนน พวกอนเตว�สกกล�วกะอ�จ�รยว� " ท�นอ�จ�รย ท�นจะทำ�ชออะไรกนนน ? ประโยชนอะไร ดวยคณทปกปดไว อนท�นแสดงแกมห�ชน เพร�ะเหตแหงบ�ตรไมผ ๆ " แลว ชวยกนจบน�ฏบตรนนทมอและเท� ดงม�ใหลมลงบนแผนดน, เข�บอกกะเศรษฐว�" มห�เศรษฐ อนเตว�สกเหล�น ไมใหเร�เห�ะ, ท�นจงใหบ�ตรแกเร�. "

Page 203: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 108 เศรษฐ. ผเจรญ ท�นตองเห�ะขนไปถอเอ�เถด. พวกเดยรถย แมพย�ย�มดวยอ�ก�รอย�งนสน ๖ วนแลว ยงไมไดบ�ตรนนเลย. [ ช�วกรงเข�ใจว�ไมมพระอรหนต ] ในวนท ๗ ในก�ลทท�นมห�โมคคลล�นะและท�นปณโฑล-ภ�รทว�ชะไปยนบนหนด�ดแหงหนงแลวหมจวร ดวยตงใจว� " จกเทยวไปเพอบณฑบ�ตในกรงร�ชฤคห " พวกนกเลง คยกนว� " ช�วเร�เอย ในก�ลกอน ครทง ๖ กล�วว� ' พวกเร�เปนพระอรหนตในโลก, ' กเมอเศรษฐช�วกรงร�ชคฤหใหยกบ�ตรขนไวแลว กล�วว�' ถ�ว� พระอรหนต มอย, จงม�ท�งอ�ก�ศแลว ถอเอ�เถด 'วนน เปนวนท ๗, แมสกคนหนงชอว�เห�ะขนไปในอ�ก�ศดวยแสดงตน ว� ' เร�เปนพระอรหนต ' กไมม; วนน พวกเร�ร คว�มทพระอรหนตไมมในโลกนแลว. " ท�นมห�โมคคลล�นะ ไดยนถอยคำ�นนแลว จงกล�วกะท�น

Page 204: 6. ----------------- ---6

ปณโฑลภ�รทว�ชะว� " อ�วโส ภ�รทว�ชะ ท�นไดยนถอยคำ�ของพวกนกเลงเหล�นไหม ? พวกนกเลงเหล�น พดเปนทว�จะยำ�ยพระพทธศ�สน�; กท�นมฤทธม�ก มอ�นภ�พม�ก, ท�นจงไปเถด จงม�ท�งอ�ก�ศแลวถอเอ�บ�ตรนน. " ปณโฑลภ�รทว�ชะ " อ�วโส โมคคลล�นะ ท�นเปนผเลศกว�บรรด�ส�วผมฤทธ, ท�นจงถอเอ�บ�ตรนน; แตเมอท�นไมถอเอ�ผมจกถอเอ�. "

Page 205: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 109 [ พระปณโฑลภ�รทว�ชะแสดงป�ฏห�รย ] เมอพระมห�โมคคลล�นะ กล�วอย�งนว� " ท�นจงถอเอ�เถดผมอ�ย " ท�นปณโฑลภ�รทว�ชะกเข�จตตถฌ�น มอภญญ�เปนบ�ทออกแลว เอ�ปล�ยเท�คบหนด�ดประม�ณ ๓ ค�วต ใหขนไปในอ�ก�ศเหมอนปยนน แลวหมนเวยนไปในเบองบนพระนครร�ชคฤห๗ ครง. หนด�ดนนปร�กฏดงฝ�ละมสำ�หรบปดพระนครไวประม�ณ๓ ค�วต. พวกช�วพระนครกลว รองว� " หนจะตกทบข�พเจ� "จงทำ�เครองกนมกระดงเปนตนไวบนกระหมอม แลวซกซอนในทนน ๆ.ในว�ระท ๗ พระเถระทำ�ล�ยหนด�ด แสดงตนแลว. มห�ชน เหนพระเถระแลว กล�วว� " ท�นปณโฑลภ�รทว�ชะผเจรญ ท�นจงจบหนของท�นไวใหมน, อย�ใหพวกข�พเจ�ทงหมดพน�ศเสยเลย. " พระเถระ เอ�ปล�ยเท�เหวยงหนทงไป. แผนหนนนไป

Page 206: 6. ----------------- ---6

ตงอยในทเดมนนเอง. พระเถระไดยนอยในทสดแหงเรอนของเศรษฐ. เศรษฐเหนท�นแลว หมอบลงแลว กร�บเรยนว� " ลงเถด พระผเปนเจ� " นมนตพระเถระผลงจ�กอ�ก�ศใหนงแลว, ใหนำ�บ�ตรลงกระทำ�ใหเตมดวยวตถอนมรสหว�น ๔ อย�งแลว ไดถว�ยแกพระเถระ.พระเถระรบบ�ตรแลวบ�ยหน�สวห�ร ไปแลว. ลำ�ดบนน ชนเหล�ใดทอยในป�บ�ง อยในบ�นบ�ง ไมเหนป�ฏห�รยของพระเถระ, ชนเหล�นนประชมกนแลววงวอนพระเถระว� " ข�แตท�นผเจรญ ขอท�นจงแสดงป�ฏห�รยแมแกพวกผม "

Page 207: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 110ดงนแลว กพ�กนตดต�มพระเถระไป. พระเถระนน แสดงป�ฏห�รยแกชนเหล�นน ๆ พล�งไดไปยงพระวห�รแลว. [ พระศ�สด�ทรงห�มไมใหภกษทำ�ป�ฏห�รย ] พระศ�สด� ทรงสดบเสยงมห�ชนทตดต�มพระเถระนนออองอย จงตรสถ�มว� " อ�นนท นนเสยงใคร ? " ทรงสดบว� " พระเจ�ข� พระปณโฑลภ�รทว�ชะเห�ะขนไปในอ�ก�ศแลว ถอเอ�บ�ตรไมจนทน, นนเสยงในสำ�นกของท�น " จงรบสงใหเรยกพระปณโฑล-ภ�รทว�ชะม� ตรสถ�มว� " ไดยนว� เธอทำ�อย�งนนจรงหรอ ? "เมอท�นกร�บทลว� " จรง พระเจ�ข� " จงตรสว� " ภ�รทว�ชะทำ�ไม เธอจงทำ�อย�งนน ? " ทรงตเตยนพระเถระ แลวรบสงใหทำ�ล�ยบ�ตรนน ใหเปนชนนอยชนใหญแลว รบสงใหประท�นแกภกษทงหล�ย เพอประโยชนแกอนบดผสมย�ต� แลวทรงบญญตสกข�บทแกพระส�วกทงหล�ย เพอตองก�รไมใหทำ�ป�ฏห�รย. ฝ�ยพวก

Page 208: 6. ----------------- ---6

เดยรถยไดยนว� " ทร�บว�พระสมณโคดมใหทำ�ล�ยบ�ตรนนแลวทรงบญญตสกข�บทแกส�วกทงหล�ย เพอตองก�รมใหทำ�ป�ฏห�รย "จงเทยวบอกกนในถนนในพระนครว� " ส�วกทงหล�ยของพระสมณ-โคดม ไมก�วลวงสกข�บทททรงบญญตแมเพร�ะเหตชวต, ถงพระสมณโคดมกจกรกษ�สกข�บทททรงบญญตนนเหมอนกน, บดน พวกเร� ไดโอก�สแลว " แลวกล�วว� " พวกเร�รกษ�คณของตน จงไมแสดงคณของตนแกมห�ชน เพร�ะเหตแหงบ�ตรไมในก�ลกอน,เหล�ส�วกของพระสมณโคดม แสดงคณของตนแกมห�ชน เพร�ะ

Page 209: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 111เหตแหงบ�ตร, พระสมณโคดมรบสงใหทำ�ล�ยบ�ตรนนแลว ทรงบญญตสกข�บทแกเหล�ส�วก เพร�ะพระองคเปนบณฑต, บดนพวกเร�จกทำ�ป�ฏห�รยกบพระสมณโคดมนนแล. [ พระศ�สด�ทรงประสงคจะทำ�ป�ฏห�รย ] พระเจ�พมพส�ร ทรงสดบถอยคำ�นนแลว เสดจไปยงสำ�นกพระศ�สด� กร�บทลถ�มว� " พระเจ�ข� ไดทร�บว�พระองค ทรงบญญตสกข�บทแกเหล�ส�วก เพอตองก�รไมใหทำ�ป�ฏห�รยเสยแลวหรอ ? " พระศ�สด�. ขอถว�ยพระพร มห�บพตร. พระร�ช�. บดน พวกเดยรถยพ�กนกล�วว� ' พวกเร�จกทำ�ป�ฏห�รยกบดวยพระองค, ' บดน พระองคจกทรงทำ�อย�งไร ? พระศ�สด�. เมอเดยรถยเหล�นนกระทำ� อ�ตมภ�พกจกกระทำ�มห�บพตร. พระร�ช�. พระองคทรงบญญตสกข�บทไวแลวมใชหรอ ?

Page 210: 6. ----------------- ---6

พระศ�สด�. มห�บพตร อ�ตมภ�พมไดบญญตสกข�บทเพอตน, สกข�บทนนนนแล อ�ตมภ�พบญญตไวเพอส�วกทงหล�ย. พระร�ช�. สกข�บท เปนอนชอว�อนพระองคทรงบญญตในส�วกทงหล�ยอน เวนพระองคเสย พระจ�ข�. พระศ�สด�. มห�บพตร ถ�เชนนน อ�ตมภ�พจกยอนถ�มพระองคนนแหละในเพร�ะเรองน, มห�บพตร กอทย�นในแวนแควนของพระองคมอยหรอ ?

Page 211: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 112 พระร�ช�. ม พระเจ�ข�. พระศ�สด�, มห�บพตร ถ�ว�มห�ชนพงเคยวหนผลไม เปนตนว�ผลมะมวง ในพระอทย�นของพระองค. พระองคพงทรงทำ�อย�งไร แกเข� ? พระร�ช�. พงลงอ�ชญ� พระเจ�ข�. พระศ�สด�. กพระองคยอมไดเพอเสวยหรอ ? พระร�ช�. อย�งนน พระเจ�ข�, อ�ชญ�ไมมแกหมอมฉน,หมอมฉนยอมไดเพอเสวยของ ๆ ตน. พระศ�สด�. มห�บพตร อ�ชญ�แมของอ�ตมภ�พยอมแผไปในแสนโกฏจกรว�ฬ เหมอนอ�ชญ�ของพระองคทแผไปในแวนแควนประม�ณ ๓๐๐ โยชน, อ�ชญ�ไมมแกพระองคผเสวยผลไมทงหล�ย เปนตนว�ผลมะมวงในอทย�นของพระองค, แตมอยแกชนเหล�อน, ขนชอว�ก�รก�วลวงบญญต คอสกข�บท ยอมไมมแกตน, แตยอมมแกส�วกเหล�อน; อ�ตมภ�พจงจกทำ�

Page 212: 6. ----------------- ---6

ป�ฏห�รย. พวกเดยรถยฟงถอยคำ�นนแลว ปรกษ�กนว� " บดนพวกเร�ฉบห�ยแลว, ไดยนว�พระสมณโคดมทรงบญญตสกข�บทเพอเหล�ส�วกเท�นน, ไมทรงบญญตไวเพอตน; ไดยนว� ท�นปร�รถน�จะทำ�ป�ฏห�รยเองทเดยว; พวกเร�จกทำ�อย�งไรกนเล� ? " พระร�ช�ทลถ�มพระศ�สด�ว� " เมอไร พระองคจกทรงทำ�ป�ฏห�รย ?พระเจ�ข�. " พระศ�สด�. มห�บพตร โดยลวงไปอก ๔ เดอน ตอจ�กนไป

Page 213: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 113วนเพญเดอน ๘ จกทำ�. พระร�ช�. พระองคจกทรงทำ�ทไหน ? พระเจ�ข�. พระศ�สด�. อ�ตมภ�พจกอ�ศยเมองส�วตถทำ� มห�บพตร. มคำ�ถ�มสอดเข�ม�ว� " กทำ�ไม พระศ�สด�จงอ�งทไกลอย�งน ? " แกว� " เพร�ะทนนเปนสถ�นททำ�มห�ป�ฏห�รยของพระพทธเจ�ทก ๆ พระองค; อกอย�งหนง พระองคอ�งทไกลทเดยว แมเพอประโยชนจะใหมห�ชนประชมกน. " พวกเดยรถยฟงถอยคำ�นนแลว กล�วว� " ไดยนว� ตอจ�กนโดยลวงไป ๔ เดอน พระสมณโคดม จกทำ�ป�ฏห�รย ณ เมองส�วตถ,บดน จกถ�มว� " นอะไรกน? " ทนนพวกเร�จกบอกแกเข�ว� " พวกเร�พดไวแลวว� ' จกทำ�ป�ฏห�รยกบพระสมณโคดม, 'พระสมณโคดมนนยอมหนไป, พวกเร�ไมใหพระสมณโคดมนนหนจงตดต�มไป. " พระศ�สด� เสดจเทยวไปบณฑบ�ตในกรง

Page 214: 6. ----------------- ---6

ร�ชคฤหออกม�แลว. ถงพวกเดยรถย กออกม�ข�งหลงของพระองคนนแลอยใกลท ๆ พระผมพระภ�คทรงทำ�ภตกจ. ในวนรงขนพวกเดยรถยบรโภคอ�ห�รเช�ในท ๆ ตนอยแลว. เดยรถยเหล�นน ถกพวกมนษยถ�มว� " นอะไรกน ? " จงบอกโดยนยแหงคำ�ทกล�วแลวในหนหลงนนแล. ฝ�ยมห�ชน คดว� " พวกเร�จกดป�ฏห�รย " ดงนแลวไดตดต�มไป. พระศ�สด�บรรลถงพระนครส�วตถโดยลำ�ดบ.

Page 215: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 114 [ เดยรถยเตรยมทำ�ป�ฏห�รยแขง ] แมพวกเดยรถย กไปกบพระองคเหมอนกน ชกชวนอปฏฐ�กไดทรพยแสนหนงแลว ใหทำ�มณฑปดวยเส�ไมตะเคยน๑ ใหมงดวยอบลเขยว นงพดกนว� " พวกเร�จกทำ�ป�ฏห�รยในทน. " ครงนน พระเจ�ปเสนทโกศลเสดจเข�ไปเฝ�พระศ�สด� กร�บ ทลว� " พวกเดยรถยใหทำ�มณฑปแลว พระเจ�ข�, แมข�พระองคจะใหทำ�มณฑปเพอพระองค. " พระศ�สด�. อย�เลยมห�บพตร, ผทำ�มณฑปของอ�ตมภ�พม. พระร�ช�. คนอนใครเล� เวนข�พระองคเสย จกอ�จทำ�ไดพระเจ�ข� ? พระศ�สด�. ท�วสกกเทวร�ช. พระร�ช�. กพระองคจกทรงทำ�ป�ฏห�รยทไหนเล� ? พระเจ�ข�. พระศ�สด�. ทควงไมคณฑ�มพพฤกษ มห�บพตร. พวกเดยรถยไดยนว� " ไดข�วว� พระสมณโคดมจกทำ�

Page 216: 6. ----------------- ---6

ป�ฏห�รย ทควงไมมะมวง " จงบอกพวกอปฏฐ�กของตน ใหถอนตนมะมวงเลก ๆ โดยทสดแมงอกในวนนน ในทระหว�งโยชนหนงแลวใหทงไปในป�. ในวนเพญเดอน ๘ พระศ�สด�เสดจเข�ไปภ�ยในพระนคร. ผรกษ�สวนของพระร�ช� ชอคณฑะ เหนมะมวงสกผลใหญผลหนงในระหว�งกลมใบทมดดำ�มดแดงทำ�รงไว ไลก�ทม�ชมนมดวยคว�ม

๑. ขทร ในทบ�งแหงแปลว� ไมสะแก.

Page 217: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 115โลภในกลนและรสแหงมะมวงนนใหหนไปแลว ถอเอ�เพอประโยชนแดพระร�ช� เดนไปเหนพระศ�สด�ในระหว�งท�ง คดว� " พระร�ช�เสวยผลมะมวงนแลว พงพระร�ชท�นกห�ปณะแกเร� ๘ กห�ปณะหรอ ๑๖ กห�ปณะ, กห�ปณะนนไมพอเพอเลยงชพในอนภ�พหนงของเร�; กถ�ว� เร�จกถว�ยผลมะมวงนแดพระศ�สด�, นนจกเปน คณนำ�ประโยชนเกอกลม�ใหแกเร�ตลอดก�ลไมมสนสด. " เข�นอมถว�ยผลมะมวงนนแดพระศ�สด�. พระศ�สด�๑ทอดพระเนตรดพระอ�นนทเถระแลว. ลำ�ดบนนพระเถระนำ�บ�ตรทท�วมห�ร�ชทง ๔ ถว�ยออกม�แลว ว�งทพระหตถของพระองค. พระศ�สด� ทรงนอมบ�ตรเข�ไปรบมะมวงแลว ทรงแสดงอ�ก�รเพอประทบนง ในทนนนนแหละ. พระเถระปจวรถว�ยแลว.

Page 218: 6. ----------------- ---6

ลำ�ดบนน เมอพระองคประทบนงบนจวรนนแลว พระเถระกรองนำ�ดม แลวขยำ�มะมวงสกผลนน ไดทำ�ใหเปนนำ�ป�นะถว�ย. พระศ�สด�เสวยนำ�ป�นะผลมะมวงแลวตรสกะน�ยคณฑะว� " เธอจงคยดนรวนขนแลว ปลกเมลดมะมวงนในทนนแหละ. " เข�ไดทำ�อย�งนนแลว. [ ประวตคณฑ�มพพฤกษ ] พระศ�สด� ทรงล�งพระหตถบนเมลดมะมวงนน. พอเมอพระหตถอนพระองคทรงล�งแลวเท�นน, ตนมะมวงมลำ�ตนเท�ศรษะไถ( งอนไถ ) มประม�ณ ๕๐ ศอกโดยสวนสงงอกขนแลว. กงใหญ ๕

๑. พระมห�น�ค ป. ธ. ๙ วดบรมนว�ส แปล.

Page 219: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 116กง คอ ใน ๔ ทศ ๆ ละกง เบองบนกงหนง ไดมประม�ณกงละ๕๐ ศอกเทยว. ตนมะมวงนนสมบรณดวยชอและผล ไดทรงไวซงพวงแหงมะมวงสกรอบในทแหงหนง ในทนใดนนนนเอง. พวกภกษผม�ข�งหลง ม�ขบฉนผลมะมวงสกเหมอนกน. พระร�ช� ทรงสดบว� " ข�วว� ตนมะมวงเหนป�นนเกดขนแลว " จงทรงตงอ�รกข�ไวดวยพระดำ�รสว� " ใคร ๆ อย�ตดตนมะมวงนน. " กตนมะมวงนน ปร�กฏชอว� " คณฑ�มพพฤกษ "เพระคว�มทน�ยคณฑะปลกไว. แมพวกนกเลงเคยวกนผลมะมวงสกแลวพดว� " เจ�พวกเดยรถยถอยเวย พวกเจ�รว� ' พระสมณโคดมจกทรงทำ�ป�ฏห�รยทโคนตนคณฑ�มพพฤกษ ' จงสงใหถอนตนมะมวงเลก ๆ แมทเกดในวนนนในรวมในทโยชนหนง, ตนมะมวงน ชอว�คณฑ�มพะ " แลวเอ�เมลดมะมวงทเปนเดนประห�รพวก

Page 220: 6. ----------------- ---6

เดยรถยเหล�นน. [ ท�วสกกะทำ�ล�ยพธของพวกเดยรถย ] ท�วสกกะทรงสงบงคบว�ตวล�หกเทวบตรว� " ท�นจงถอนมณฑปของพวกเดยรถยเสยดวยลม แลวใหลม ( หอบไป ) ทงเสยบนแผนดนททงหย�กเยอ. " เทวบตรนนไดทำ�เหมอนอย�งนนแลว. ท�วสกกะสงบงคบสรยเทวบตรว� " ท�นจงขย�ยมณฑลพระอ�ทตยยง( พวกเดยรถย ) ใหเร�รอน. " แมเทวบตรนนกไดทำ�เหมอนอย�งนนแลว. ท�วสกกะทรงสงบงคบส�ตวล�หกเทวบตรอกว� " ท�นจงยงมณฑลแหงลม ( ลมหวดวน ) ใหตงขนไปเถด. " เทวบตรนนทำ�อย

Page 221: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 117เหมอนอย�งนน โปรยเกลยวธลลงทสรระของพวกเดยรถยทมเหงอไหล. พวกเดยรถยเหล�นนไดเปนเชนกบจอมปลวกแดง. ท�วสกกะทรงสงบงคบแมวสสวล�หกเทวบตรว� " ท�นจงใหหย�ดนำ�เมดใหญ ๆตก. " เทวบตรนนไดทำ�เหมอนอย�งนนแลว. ทนน ก�ยของพวก เดยรถยเหล�นน ไดเปนเชนกบแมโคด�งแลว. พวกเข�แตกหมกนหนไปในทเฉพ�ะหน� ๆ นนเอง. เมอพวกเข�หนไปอยอย�งนนช�วน�คนหนงเปนอปฏฐ�กของปรณกสสป คดว� " บดนเปนเวล�ทำ�ป�ฏห�รยแหงพระผเปนเจ�ของเร�, เร�จกดป�ฏห�รยนน " แลวปลอยโคถอหมอย�คและเชอก ซงตนนำ�ม�แตเช�ตร เดนม�อย เหนปรณะหนไปอยเชนนน จงกล�วว� " ท�นขอรบ ผมม�ดวยหวงว�' จกดป�ฏห�รยของพระผเปนเจ�, ' พวกท�นจะไปทไหน ? " ปรณะ. ท�นจะตองก�รอะไรดวยป�ฏห�รย, ท�นจงใหหมอและ

Page 222: 6. ----------------- ---6

เชอกนแกเร�. เข�ถอเอ�หมอและเชอกทอปฏฐ�กนนใหแลว ไปยงฝงแมนำ�เอ�เชอกผกหมอเข�ทคอของตนแลว กระโดดลงไปในหวงนำ� ยงฟองนำ�ใหตงขนอย ทำ�ก�ละเกดในอเวจแลว. พระศ�สด�ทรงนรมตจงกรมแกวในอ�ก�ศ. ทสดด�นหนงของจงกรมนน ไดมทขอบป�กจกรว�ฬด�นป�จนทศ, ด�นหนงไดมทขอบป�กจกรว�ฬด�นปศจมทศ. พระศ�สด� เมอบรษทมประม�ณ๓๖ โยชนประชมกนแลว, ในเวล�บ�ย เสดจออกจ�กพระคนธกฎดวยทรงดำ�รว� " บดนเปนเวล�ทำ�ป�ฏห�รย " แลวไดประทบยนท

Page 223: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 118หน�มข. [ ส�วกส�วก�รบอ�ส�ทำ�ป�ฏห�รยแทน ] ครงนน อน�ค�มอบ�สก�คนหนง ผนนทม�รด� ชอฆรณเข�ไปเฝ�พระองคแลว กร�บทลว� " พระเจ�ข� เมอธด�เชนหมอมฉนมอย, กจทพระองคตองลำ�บ�กยอมไมม, หมอมฉนจกทำ�ป�ฏห�รย. " พระส�ด�. ฆรณ เธอจกทำ�อย�งไร ? ฆรณ. พระเจ�ข� หมอมฉน จกทำ�แผนดนใหญในหองแหงจกรว�ฬหนงใหเปนนำ�แลวดำ�ลงเหมอนน�งนกเปดนำ� แสดงตนทขอบป�กแหงจกรว�ฬด�นป�จนทศ, ทขอบป�กแหงจกรว�ฬด�นปศจมทศอดรทศและทกษณทศ กเชนนน, ตรงกล�งกเชนนน; เมอเปนเชนนน มห�ชนเหนหมอมฉนแลว, เมอใคร ๆ พดขนว�' นนใคร ? ' กจะบอกว� ' นน ชอน�งฆรณ, อ�นภ�พของหญงคนหนงยงเพยงนกอน, สวนอ�นภ�พของพระพทธเจ� จกเปนเชนไร ? '

Page 224: 6. ----------------- ---6

พวกเดยรถยไมทนเหนพระองคเลย กจกหนไปดวยอ�ก�รอย�งน. ลำ�ดบนน พระศ�สด�ตรสกะน�งว� " ฆรณ เร�ยอมทร�บคว�มทเธอเปนผส�ม�รถทำ�ป�ฏห�รยเหนป�นนได, แตพวงดอกไมนเข�มไดผไวเพอประโยชนแกเธอ " แลวทรงห�มเสย. น�งฆรณนน คดว� " พระศ�สด�ไมทรงอนญ�ตแกเร�, คนอนผส�ม�รถทำ�ป�ฏห�รยยงขนไปกว�เร�จะมแนแท " ดงน แลวไดยนอย ณ ทสวนข�งหนง. ฝ�ยพระศ�สด� ทรงดำ�รว� " คณของส�วกเหล�นนจกปร�กฏ

Page 225: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 119ดวยอ�ก�รอย�งนแหละ " ทรงสำ�คญอยว� " พวกส�วกจกบนลอสหน�ท ณ ท�มกล�งบรษทมประม�ณ ๓๖ โยชน ดวยอ�ก�รอย�งน "จงตรสถ�มส�วกแมพวกอนอกว� " พวกเธอจกทำ�ป�ฏห�รยอย�งไร ?ส�วกเหล�นนกกร�บทลว� " พวกข�พระองคจกทำ�อย�งนและอย�งนพระเจ�ข� " แลวยนอยเฉพ�ะพระพกตรของพระศ�สด�นนแหละบนลอสหน�ท. บรรด�ส�วกเหล�นน ไดยนว� ท�นจลอน�ถบณฑกะ คดว�" เมออน�ค�มอบ�สกผเปนบตรเชนเร�มอย, กจทพระศ�สด�ตองลำ�บ�กยอมไมม " จงกร�บทลว� " พระเจ�ข� ข�พระองคจกทำ�ป�ฏห�รย " ถกพระศ�สด�ตรสถ�มว� " เธอจกทำ�อย�งไร ? " จงกร�บทลว� " พระเจ�ข� ข�พระองคจกนรมตอตภ�พเหมอนพรหมประม�ณ ๑๒ โยชน จกปรบดจดงก�รปรบแหงพรหมดวย

Page 226: 6. ----------------- ---6

เสยงเชนกบมห�เมฆกระหมในท�มกล�งบรษทน, มห�ชนจกถ�มว� ' นชอว�เสยงอะไรกน ? ' แลวจกกล�วกนเองว� ' นยว� นชอว�เปนเสยงแหงก�รปรบดงพรหมของท�นจลอน�ถบณฑกะ, ' พวกเดยรถยจกคดว�' อรนภ�พของคฤหบดยงถงเพยงนกอน, อ�นภ�พของพระพทธเจ�จกเปนเชนไร ? ยงไมทนเหนพระองคเลยกจกหนไป. " พระศ�สด�ตรสเชนนนเหมอนกน แมแกท�นจลอน�ถบณฑกะนนว� " เร�ทร�บอ�นภ�พของเธอ " แลวไมทรงอนญ�ตก�รทำ�ป�ฏห�รย. ตอม� ส�มเณรชอว� วร� มอ�ยได ๗ ขวบ บรรลปฏสมภท�รปหนง ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลวกร�บทลว� " พระเจ�ข� หมอม

Page 227: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 120ฉนจกทำ�ป�ฏห�รย. " พระศ�สด�. วร� เธอจกทำ�อย�งไร ? วร�. พระเจ�ข� หมอมฉนจกนำ�ภเข�สเนร ภเข�จกรว�ฬ และภเข�หมพ�นตตงเรยงไวในทน แลวจกออกจ�กภเข�นน ๆ ไปไมขดของดจน�งหงส, มห�ชนเหนหมอมฉนแลวจกถ�มว� ' นนใคร ? ' แลวจกกล�วว� ' วร�ส�มเณร ' พวกเดยรถยคดกนว� ' อ�นภ�พของส�มเณรผมอ�ย ๗ ขวบ ยงถงเพยงนกอน, อ�นภ�พของพระพทธเจ�จกเปนเชนไร ? ยงไมทนเหนพระองคเลยกจกหนไป. " เบองหน�แตนไป พงทร�บคำ�เหนป�นน โดยทำ�นองดงทกล�วแลวนนแล.พระผมพระภ�ค ตรสแมแกส�มเณรนนว� " เร�ทร�บอ�นภ�พของเธอ " ดงนแลว กไมทรงอนญ�ตก�รทำ�ป�ฏห�รย. ลำ�ดบนน ส�มเณรชอจนทะผเปนขณ�สพ บรรลปฏสมภท�รปหนง มอ�ย ๗ ขวบ แตเกดม� เข�ไปเฝ�พระศ�สด� ถว�ย

Page 228: 6. ----------------- ---6

บงคมแลว กร�บทลว� " ข�พระองคจกทำ�ป�ฏห�รย พระเจ�ข� " ถกพระศ�สด�ตรสถ�มว� " เธอจกทำ�อย�งไร ? " จงกร�บทลว� " พระเจ�ข� ข�พระองคจกจบตนหว�ใหญทเปนธงแหงชมพทวปทลำ�ตนแลวเขย� นำ�ผลหว�ใหญม�ใหบรษทนเคยวกน, และข�พระองคจกนำ�ดอกแคฝอยม�แลว ถว�ยบงคมพระองค. " พระศ�สด�ตรสว� " เร�ทร�บอ�นภ�พของเธอ " ดงนแลว กทรงห�มก�รทำ�ป�ฏห�รยแมของส�มเณรนน. ลำ�ดบนน พระเถรชออบลวณณ� ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลว

Page 229: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 121กร�บทลว� " หมอมฉนจกทำ�ป�ฏห�รย พระเจ�ข� " ถกพระศ�สด�ตรสถ�มว� " เธอจกทำ�อย�งไร ? " จงกร�บทลว� " พระเจ�ข�หมอมฉนจกแสดงบรษทมประม�ณ ๑๒ โยชนโดยรอบ เปนพระเจ�จกรพรรด อนบรษทมประม�ณ ๓๖ โยชนโดยกลมแวดลอมแลว ม�ถว�ยบงคมพระองค. " พระศ�สด�ตรสว� " เร�ทร�บอ�นภ�พของ เธอ " แลวกทรงห�มก�รทำ�ป�ฏห�รย แมของพระเถรนน. ลำ�ดบนน พระมห�โมคคลล�นเถระ ถว�ยบงคมพระผมพระภ�คแลว กร�บทลว� " ข�พระองคจกทำ�ป�ฏห�รย พระเจ�ข� "ถกพระศ�สด�ตรสถ�มว� " เธอจกทำ�อย�งไร ? " จงกร�บทลว� " ข�พระองคจกว�งเข�หลวงชอสเนรไวในระหว�งฟนแลว เคยวกนภเข�นนดจพชเมลดผกก�ด พระเจ�ข�. " พระศ�สด�. เธอจกทำ�อะไร ? อย�งอน. มห�โมคคลล�นะ. ข�พระองคจกมวนแผนดนใหญนดจเสอ

Page 230: 6. ----------------- ---6

ลำ�แพน แลวใสเข�ไว ( หนบไว ) ในระหว�งนวมอ. พระศ�สด�. เธอจกทำ�อะไร ? อย�งอน. มห�โมคคลล�นะ. ข�พระองคจกหมนแผนดนใหญ ใหเปนเหมอนแปนหมนภ�ชนะดนของช�งหมอ แลวใหมห�ชนเคยวกนโอชะแผนดน. พระศ�สด�. เธอจกทำ�อะไร ? อย�งอน. มห�โมคคลล�นะ. ข�พระองคจกทำ�แผนดนไวในมอเบองซ�ยแลวว�งสตวเหล�นไวในทวปอนดวยมอเบองขว�.

Page 231: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 122 พระศ�สด�. เธอจกทำ�อะไร ? อย�งอน. มห�โมคลล�นะ. ข�พระองคจกทำ�เข�สเนรใหเปนด�มรม ยกแผนดนใหญขนว�งไวข�งบนของภเข�สเนรนน เอ�มอข�งหนงถอไวคล�ยภกษมรมในมอ จงกรมไปในอ�ก�ศ. พระศ�สด�ตรสว� " เร�ทร�บอ�นภ�พของเธอ " ดงนแลวกไมทรงอนญ�ตก�รทำ�ป�ฏห�รย แมของพระเถระนน. พระเถระนนคดว� " ชะรอยพระศ�สด�จะทรงทร�บผส�ม�รถทำ�ป�ฏห�รยยงกว�เร� " จงไดยนอย ณ ทสวนข�งหนง. ลำ�ดบนน พระศ�สด�ตรสกะพระเถระนนว� " โมคคลล�นะพวงดอกไมนเข�มไดผกไวเพอประโยชนแกเธอ, ดวยว� เร�เปนผมธระทห�ผเสมอมได, ผอนทชอว�ส�ม�รถนำ�ธระของเร�ไปไดไมม;ก�รทผส�ม�รถนำ�ธระของเร�ไปไดไมพงมในบดนไมเปนของอศจรรย,แมในก�ลทเร�เกดในกำ�เนดสตวเดยรจฉ�นทเปนอเหตกกำ�เนด

Page 232: 6. ----------------- ---6

ผอนทส�ม�รถนำ�ธระของเร�ไปกมไดมแลวเหมอนกน " อนพระเถระทลถ�มว� ในก�ลไรเล� ? พระเจ�ข� " จงทรงนำ�อดตนท�นม� ตรสกณหอสภช�ดก๑นใหพสด�รว� :- " ธระหนกมอยในก�ลใด ๆ, ท�งไปในทลมลก มอยในก�ลใด, ในก�ลนนแหละ พวกเจ�ของ ยอมเทยมโคชอกณหะ, โคชอกณหะนนแหละ ยอมนำ�ธระนนไป "

๑. ข. ช�. ๒๗/๑๐ ตทฏกถ�. ๑/๒๘๙.

Page 233: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 123 เมอจะทรงแสดงเรองนนนนแหละใหพเศษยงขนไปอก จงตรสนนทวส�ลช�ดก๑นใหพสด�รว� :- " บคคลพงกล�วคำ�เปนทพอใจเท�นน, ไมพง กล�วคำ�ไมเปนทพอใจในก�ลไหน ๆ; ( เพร�ะ ) เมอพร�หมณกล�วคำ�เปนทพอใจอย, โคนนท- วส�ลเขนภ�ระอนหนกไปได; ยงพร�หมณนน ใหไดทรพย, และพร�หมณนนไดเปนผมใจ เบกบ�น เพร�ะก�รไดทรพยนน. " กแล พระศ�สด�ครนตรสแลว จงเสดจขนสจงกรมแกวนน.ข�งหน�ไดมบรษทประม�ณ ๑๒ โยชน, ข�งหลง ข�งซ�ย และข�งขว� กเหมอนอย�งนน, สวนโดยตรง มประม�ร ๒๔ โยชน.พระผมพระภ�คไดทรงทำ�ยมกป�ฏห�รย ในท�มกล�งบรษท. ยมก-ป�ฏห�รยนน บณฑตพงทร�บต�มพระบ�ลอย�งนกอน. [ ลกษณะของยมกป�ฏห�รย ] " ๒ญ�ณในยมกป�ฏห�รยของพระตถ�คตเปนไฉน ? ในญ�ณนพระตถ�คตทรงทำ�ยมกป�ฏห�รย ไมทวไปดวยพวกส�วก; ทอ

Page 234: 6. ----------------- ---6

ไฟพลงออกแตพระก�ยเบองบน, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระก�ยเบองล�ง; ทอไฟพลงออกแตพระก�ยเบองล�ง, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระก�ยเบองบน;ทอไฟพลงออกแตพระก�รเบองหน�, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระก�ยเบองหลง; ทอไฟพลงออกแตพระก�ยเบองหลง, ส�ยนำ�ไหลออกแต

๑. ข. ช�. ๒๗/๑๐. ตทฏกถ�. ๑/๒๙๓. ๒. ข. ป�ฏ. ๓๐/๑๘๓.

Page 235: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 124พระก�ยเบองหน�; ทอไฟพลงออกแตพระเนตรเบองขว�, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระเนตรเบองซ�ย; ทอไฟพลงออกแตพระเนตรซ�ย;ส�ยนำ�ไหลออกแตพระเนตรเบองขว�; ทอไฟพลงออกแตชองพระกรรณเบองขว�, ส�ยนำ�หลออกแตชองพระกรรณเบองซ�ย; ทอไฟ พลงออกแตชองพระกรรณเบองซ�ย, ส�ยนำ�ไหลออกแตชองพระกรรณเบองขว�; ทอไฟพลงออกแตชองพระน�สกเบองขว�, ส�ยนำ�ไหลออกแตชองพระน�สกเบองซ�ย; ทอไฟพลงออกแตชองพระน�สกเบองซ�ย,ส�ยนำ�ไหลออกแตชองพระน�สกเบองขว�; ทอไฟพลงออกแตจงอยพระองศะเบองขว�, ส�ยนำ�ไหลออกแตจงอยพระองศะเบองซ�ย; ทอไฟพลงออกแตจงอยพระองศะเบองซ�ย, ส�ยนำ�ไหลออกแตจงอยพระองศะเบองขว�; ทอไฟพลงออกแตพระหตถเบองขว�, ส�ยนำ�ไหลออก

Page 236: 6. ----------------- ---6

แตพระหตถเบองซ�ย; ทอไฟพลงออกแตพระหตถเบองซ�ย, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระหตถเบองขว�; ทอไฟพลงออกแตพระปรศเบองขว�;ส�ยนำ�ไหลออกแตพระปรศเบองซ�ย; ทอไฟพลงออกแตพระปรศเบองซ�ย, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระปรศเบองขว�; ทอไฟพลงออกแตพระบ�ทเบองขว�, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระบ�ทเบองซ�ย; ทอไฟพลงออกแตพระบ�ทเบองซ�ย, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระบ�ทเบองขว�, ทอไฟพลงออกแตพระองคล, ส�ยนำ�ไหลออกแตชองพระองคล; ทอไฟพลงออกแตชองพระองคล ส�ยนำ�ไหลออกจ�กพระองคล; ทอไฟพลงออกแตขมพระโลม�ขมหนง ๆ. ส�ยนำ�ไหลออกแตพระโลม�เสนหนง ๆ, ทอไฟพลงออกแตพระโลม�เสนหนง ๆ, ส�ยนำ�ไหลออกแต

Page 237: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 125ขมพระโลม�ขมหนง ๆ, รศมทงหล�ย๑ ยอทเปนไปดวยส�ม�รถแหงส ๖ อย�ง คอ เขยว เหลอง แดง ข�ว หงสบ�ท ปภศร;พระผมพระภ�คทรงจงกรม, พระพทธนรมตยอมยนหรอนงหรอสำ�เรจก�รนอน; ( พระผมพระภ�คประทบยน, พระพทธนมตยอมจงกรม นงหรอสำ�เรจก�รนอน, พระผมพระภ�คประทบนง, พระพทธนรมตยอมจงกรมยนหรอสำ�เรจก�รนอน; พระผมพระภ�คทรงสำ�เรจไสย�ศน,พระพทธนรมตยอมจงกรมยนหรอนง; พระพทธนรมตจงกรม, พระผมพระภ�ค ยอมทรงยน ประทบนง หรอสำ�เรจสหไสย�ศน; พระพทธนรมตทรงยน, พระผมพระภ�ค ยอมทรงจงกรมประทบนงหรอทรงสำ�เรจสหไสย�ศย; ). พระพทธนรมตประทบนง, พระผมพระภ�คยอมทรงจงกรมประทบยน หรอสำ�เรจสหไสย�ศน พระพทธนรมตสำ�เรจสหไสย�ศน,

Page 238: 6. ----------------- ---6

พระผมพระภ�คยอมทรงจงกรม ประทบยน หรอประทบนง. นเปนญ�ณในยมกป�ฏห�รยของพระตถ�คต. " กพระศ�สด�เสดจจงกรมบนทจงกรมนน ไดทรงทำ�ป�ฏห�รยนแลว. เพอจะแสดงเนอคว�มนนว� " ทอไฟยอมพลงออกแตพระก�ยเบองบน ดวยอำ�น�จเตโชกสณสม�บตของพระศ�สด�นน, ส�ยนำ�ไหลออกแตพระก�รเบองล�ง ดวยอำ�น�จอ�โปกสณสม�บต; ทอไฟพลงออกแตท ๆ ส�ยนำ�ไหลออกแลวอก, และส�ยนำ�กไหลออกแตท ๆทอไฟพลงออก " พระส�รบตรเถระจงกล�วว� เหฏมก�ยโต

๑. นยมเตม...วเสน รสโย วตตนต.

Page 239: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 126อปรมก�ยโต. " นยในบททงปวงกเชนน. กในยมกป�ฏห�รยน ทอไฟมไดเจอปนกบส�ยนำ�เลย, อนงส�ยนำ�กมไดเจอดวยทอไฟ, กนยว�ทอไฟและส�ยนำ�ทงสองน พลงขนไปตลอดถงพรหมโลกแลวกไหลล�มไปทขอบป�กจกรว�ฬ. กเพร�ะเหตทพระส�รบตรเถระกล�วไวว� " ฉนน วณณ�น " พระรศมมพรรณะ ๖ ประก�รของพระศ�สด�นนพลงขนไปจ�กหองแหงจกรว�ฬหนง ดจทองคำ�คว�งซงกำ�ลงไหลออกจ�กเบ� และดจส�ยนำ�แหงทองคำ�ทไหลออกจ�กทะน�นยนต จดพรหมโลกแลวกะทอนกลบม�จดขอบป�กจกรว�ฬต�มเดม. หองแหงจกรว�ฬหนง ไดเปนดจเรอนตนโพธทตรงไวดวยซกลอนอนคด มแสงสว�งเปนอนเดยวกน. ในวนนน พระศ�สด�เสดจจงกรมทรงทำ� ( ยมก ) ป�ฏห�รยแสดงธรรมกถ�แกมห�ชนในระหว�ง ๆ, และเมอทรงแสดงไม

Page 240: 6. ----------------- ---6

ทรงทำ�มห�ชนใหหนกใจ๑ ประท�นใหเบ�ใจยง. ในขณะนน มห�ชนยงส�ธก�รใหเปนไปแลว. ในเวล�ทส�ธก�รของมห�ชนนนเปนไป, พระศ�สด�ทรงตรวจดจตของบรษทซงใหญถงเพยงนน ไดทรงทร�บว�รจตของคนหนง ๆ ดวยอำ�น�จอ�ก�ร ๑๖ อย�ง. จตของพระพทธเจ�ทงหล�ยเปนไปเรวอย�งน. บคคลใด ๆ เลอมในในธรรมใด และในป�ฏห�รยใด, พระศ�สด�ทรงแสดงธรรม และไดทรงทำ�ป�ฏห�รยดวยอำ�น�จอธย�ศยแหงบคคลนน ๆ. เมอพระองคทรงแสดงธรรม และทรงทำ�ป�ฏห�รยดวยอ�ก�รอย�งน ธรรม�ภสมยไดมแกมห�ชนแลว. ก

๑. นรสส�ส ใหมคว�มโลงใจออกแลว.

Page 241: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 127พระศ�สด�ทรงกำ�หนดจตของพระองค ไมทรงเหนคนอนผส�ม�รถจะถ�มปญห�ในสม�คมนน จงทรงนรมตพระพทธนรมต. พระศ�สด�ทรงเฉลยปญห�ทพระพทธนรมตนนถ�มแลว. พระพทธนรมตนนก เฉลยปญห�ทพระศ�สด�ตรสถ�มแลว. ในเวล�ทพระผมพระภ�คทรงจงกรม พระพทธนรมตสำ�เรจอรย�บถมก�รยนเปนตนอย�งใดอย�งหนง.ในเวล�ทพระพทธนรมตจงกรม พระผมพระภ�คทรงสำ�เรจพระอรย�บถมก�รประทบยนเปนตนอย�งใดอย�งหนง. เพอจะแสดงเนอคว�มนนพระธรรมสงค�หก�จ�รยจงกล�วคำ�เปนตนว� " พระพทธนรมตยอมจง-กรมบ�ง " เปนตน. ธรรม�ภสมยไดมแกสตว ๒๐ โกฏในสม�คมนน เพร�ะเหนป�ฏห�รยของพระศ�สด� ผทรงทำ�อยอย�งนน และเพร�ะไดฟงธรรมกถ�.

Page 242: 6. ----------------- ---6

[ พระศ�สด�เสดจจำ�พรรษ�ชนด�วดงส ] * พระศ�สด� กำ�ลงทรงทำ�ป�ฏห�รยอยนนแล ทรงรำ�พงว�" พระพทธเจ�ในอดตทงหล�ย ทำ�ป�ฏห�รยนแลว จำ�พรรษ�ทไหนหนอแล ? " ทรงเหนว� " จำ�พรรษ�ในภพด�วดงส แลวทรงแสดงอภธรรมปฎกแกพระพทธม�รด� " ดงนแลว ทรงยกพระบ�ทขว�เหยยบเหนอยอดภเข�ยคนธร ทรงยกพระบ�ทอกข�งหนงเหยยบเหนอยอดเข�สเนร. ว�ระทย�งพระบ�ท ๓ ก�ว ไดมแลวในท ๖๘แสนโยชนอย�งน. ชองพระบ�ท ๒ ชอง ไดถ�งออกเชนเดยวกนกบ

* ตอไปน พระมห�ทองดำ� ป. ธ. ๗ ( ดำ�รงสมณศกดทพระธรรมดลก ) วดบรมนว�สแปล.

Page 243: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 128ก�รย�งพระบ�ทต�มปกต. ใคร ๆ ไมพงกำ�หนดว� " พระศ�สด�ทรงเหยยดพระบ�ทเหยยบแลว. เพร�ะในเวล�ทพระองคทรงยกพระบ�ทนนแหละ ภเข�เหล�นนกม�สทใกลพระบ�ทรบไวแลว, ใน เวล�ทพระศ�สด�ทรงเหยยบแลว ภเข�เหล�นน กไดตงประดษฐ�นในทเดม. ท�วสกกะทอดพระเนตรเหนพระศ�สด�แลว ทรงดำ�รว�" พระศ�สด�จกทรงเข�จำ�พรรษ�น ในท�มกล�งบณฑกมพลสล�,อปก�ระจกมแกเหล�เทพด�ม�กหนอ, แตเมอพระศ�สด�ทรงจำ�พรรษ�ทน เทพด�อน ๆ จกไมอ�จหยดมอได; กแลบณฑกมพล-สล�น ย�ว ๖๐ โยชน กว�ง ๕๐ โยชน หน� ๑๕ โยชน แมเมอพระศ�สด�ประทบนงแลว กคงคล�ยกบว�งเปล�. " พระศ�สด�ทรงทร�บอธย�ศยของท�วเธอ ทรงโยนสงฆ�ฏของพระองคไป ใหคลมพนสล�แลว. ท�วสกกะทรงดำ�รว� " พระศ�สด�ทรงโยน

Page 244: 6. ----------------- ---6

จวรม�ใหคลมไวกอน, กพระองคจกประทบนงในทดนหนอยดวยพระองคเอง. " พระศ�สด�ทรงทร�บอธย�ศยของท�วเธอ จงประทบนงทำ�บณฑกมพลสล�ไวภ�ยในขนดจวรนนเอง ประหนงภกษผทรงผ�มห�บงสกล ทำ�ตงเตยไวภ�ยในขนดจวรฉะนน. ขณะนนเอง แมมห�ชนและดพระศ�สด�อย กมไดเหน. ก�ลนน ไดเปนประหนงเวล�พระจนทรตก, และไดเปนเหมอนเวล�พระอ�ทตยตก. มห�ชนครำ�ครวญกล�วค�ถ�นว� :- " พระศ�สด�เสดจไปสเข�จตรกฏ หรอสเข� ไกรล�ส หรอสเข�ยคนธร, เร�ทงหล�ยจงไม

Page 245: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 129 เหนพระสมพทธเจ� ผโลกเชษฐ ผประเสรฐ กว�นระ. " อกพวกหนง กำ�ลงครำ�ครวญว� " ชอว�พระศ�สด� ทรงยนดแลวในวเวก, พระองคจกเสดจไปสแควนอน หรอชนบทอน เสยแลว เพร�ะทรงละอ�ยว� ' เร�ทำ�ป�ฏห�รยเหนป�นน แกบรษทเหนป�นน, ' บดนเร�ทงหล�ยคงไมไดเหนพระองค " ดงนกล�วค�ถ�นว� :- " พระองคผเปนปร�ชญ ทรงยนดแลวในวเวก จกไมเสดจกลบม�โลกนอก, เร�ทงหล�ยจะ ไมเหนพระสมพทธเจ� ผโลกเชษฐ ผ ประเสรฐกว�นระ " ดงน. ชนเหล�นนถ�มพระมห�โมคคลล�นะว� " พระศ�สด�เสดจไปทไหน ? ขอรบ " ท�นแมทร�บอยเอง กยงกล�วว� " จงถ�มพระอนรทธเถด " ดวยมงหม�ยว� " คณแมของส�วกอน ๆ จงปร�กฏ "ดงน. ชนเหล�นนถ�มพระเถระอย�งนนว� " พระศ�สด�เสดจไปท

Page 246: 6. ----------------- ---6

ไหน ? ขอรบ. " อนรทธ. เสดจไปจำ�พรรษ�ทบณฑกมพลสล� ในภพด�วดงสแลวทรงแสดงอภธรรมปฎกแกพระม�รด�. มห�ชน. จกเสดจม�เมอไร ? ขอรบ. อนรทธ. ทรงแสดงอภธรรมปฎกตลอด ๓ เดอนแลว จก เสดจม�ในวนมห�ปว�รณ�.

Page 247: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 130 ชนเหล�นน พดกนว� " พวกเร�ไมไดเหนพระศ�สด� จกไมไป " ดงนแลว ทำ�ทพกอยแลวในทนนนนเอง. ไดยนว� ชนเหล�นนไดมอ�ก�ศนนเอง เปนเครองมงเครองบง, ชอว�เหลอทไหลออกจ�กตวของบรษทใหญถงเพยงนน มไดปร�กฏแลว. แผนดนไดแหวกชองใหแลว. พนแผนดนในททกแหง ไดเปนทสะอ�ด ทเดยว. พระศ�สด�ไดตรสสงพระมห�โมคคลล�นะไวกอนทเดยวว�" โมคคลล�นะ เธอพงแสดงธรรมแกบรษทนน, จลอน�ถบณฑกะจกใหอ�ห�ร. " เพร�ะเหตนน จลอน�ถบณฑกะแล ไดใหแลวซงข�วตม ข�วสวย ของเคยว ( หม�ก ) พล ของหอม ระเบยบและเครองประดบ แกบรษทนน ทกเวล�ทงเช�และเยน ตลอดไตรม�สนน. พระมห�โมคคลล�นะแสดงธรรมแลว วสชน�ปญห�ทเหล�ชนผม�แลว ๆ เพอดป�ฏห�รยถ�มแลว.

Page 248: 6. ----------------- ---6

[ พระสมพทธเจ�ไพโรจนลวงเหล�เทวด� ] เทวด�ในหมนจกรว�ล แวดลอมแมพระศ�สด� ผทรงจำ�พรรษ�ทบณฑกมพลสล� เพอทรงแสดงอภธรรมแกพระม�รด�. เหตนน พระธรรมสงค�หก�จ�รยจงกล�วว� :- " ในก�ลใด พระพทธเจ� ผเปนยอดบรษ ประทบอยเหนอบณฑกมพลสล� ณ ควงไม ป�รฉตตกะ ในภพด�วดงส, ในก�ลนน เทพด�ทงหล�ยในหมนโลกธ�ต ประชมพรอม

Page 249: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 131 กนแลวเข�เฝ�พระสมพทธเจ� ผประทบอยบน ยอดเข�, เทพด�องคไหน ๆ กห�ไพโรจนกว� พระสมพทธเจ�โดยวรรณะไม, พระสมพทธเจ� เท�นน ยอมไพโรจนลวงปวงเทพด�ทงหมด. " กเมอพระศ�สด�นน ประทบนงครอบงำ�เทพด�ทกหมเหล� ดวยรศมพระสรระของพระองคอย�งน พระพทธม�รด�เสดจม�จ�กวม�นชนดสต ประทบนง ณ พระปรศเบองขว�. แมอนทกเทพบตรกม�นง ณ พระปรศเบองขว�เหมอนกน. องกรเทพบตรม�นง ณ พระปรศเบองซ�ย. องกรเทพบตรนน เมอเทพด�ทงหล�ยผมศกดใหญประชมกน รนออกไปแลว ไดโอก�สในทมประม�ณ ๑๒ โยชน.อนทกเทพบตรนงในทนนเอง. พระศ�สด�ทอดพระเนตรดเทพบตรทง ๒ นนแลว มพระประสงคจะยงบรษทใหทร�บคว�มทท�นอนบคคลถว�ยแลว แกทกขไณยบคคล ในศ�สน�ของพระองค เปนกศลมผลม�ก จงตรสอย�งนว� " องกระ เธอทำ�แถวเต�ไฟ

Page 250: 6. ----------------- ---6

ย�ว ๑๒ โยชนใหท�นเปนอนม�ก ในก�ลประม�ณหมนป ซงเปนระยะก�ลน�น, บดนเธอม�สสม�คมของเร� ไดโอก�สในทไกลตง ๑๒ โยชน ซงไกลกว�เทพบตรทงหมด; อะไรหนอแล เปนเหตในขอน ? " แทจรงพระธรรมสงค�หก�จ�รยทงหล�ย กไดกล�วไวดงนว� :- " พระสมพทธะ ทอดพระเนตรองกรเทพบตร และอนทกเทพบตรแลว เมอจะทรงยกยองทกข-

Page 251: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 132 ไณยบคคล ไดตรสพระพทธพจนนว� ' องกระ เธอใหท�นเปนอนม�ก ในระหว�งก�ลน�น, เธอ เมอม�สสำ�นกของเร� นงเสยไกลลบ. " [ พระศ�สด�ตรสไดยนถงมนษยโลก ] พระสรเสยงนน ( ดง ) ถงพนปฐพ. บรษททงหมดนน ไดยนพระสรเสยงนน. เมอพระศ�สด�ตรสอย�งนนแลว องกรเทพบตร อนพระศ�สด�ผมพระองคอนอบรม แลวตรสเตอนแลว ไดกร�บทลคำ�นว� :- " ข�พระองคจะตองก�รอะไร ดวยท�นอน ว�งเปล�จ�กทกขไณยบคคล, ยกษ๑ชออนทกะ นนน ถว�ยท�นแลวนดหนอย ยงรงเรองยงกว� ข�พระองค ดจพระจนทรในหมด�ว. " บรรด�บทเหล�นน บทว� ทชช� แกเปน ทตว�๒ ( แปลว�ใหแลว ). เมอองกรเทพบตรกร�บทลอย�งนนแลว พระศ�สด�ตรสกะ

Page 252: 6. ----------------- ---6

อนทกเทพบตว� " อนทกะ เธอนงข�งขว�ของเร�, ไฉนจงไมตองรนออกไปนงเล� ? อนทกเทพบตรกร�บทลว� " พระเจ�ข�ข�พระองคไดทกขไณยสมบตแลว ดจช�วน�หว�นพชนดหนอยในน�ด " ดงนแลว เมอจะประก�ศทกขไณยบคคล จงกร�บทลว� :- ๑. เทพบตรผอนบคคลพงบช�. ๒. สหล เปน อทตถ. ยโรป เปน ทตถ.

Page 253: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 133 " พชแมม�ก อนบคคลหว�นแลวในน�ดอน ผลยอมไมไพบลย ทงไมยงช�วน�ใหยนด ฉนใด, ท�นม�กม�ย อนบคคลตงไวในหมชนผทศล ผลยอมไมไพบลย ทงไมยงท�ยกใหยนด ฉนนน เหมอนกน; พชแมเลกนอย อนบคคลหว�น แลวในน�ด เมอฝนหลงส�ยนำ�ถกตอง๑ ( ต�ม ก�ล ) ผลกยอมยงช�วน�ใหยนดได ฉนใด, เมอสกก�ระแมเลกนอย อนท�ยกทำ�แลวใน เหล�ท�นผมศล ผมคณ คงท ผลกยอมยงท�ยก ใหยนดได ฉนนนเหมอนกน. " [ ท�นทใหในทกขไณยบคคลมผลม�ก ] ถ�มว� " กบรพกรรมของอนทกเทพบตรนน เปนอย�งไร ? " แกว� " ไดยนว� อนทกเทพบตรนน ไดใหถว�ยภกษ�ทพพหนงทเข�นำ�ม�แลวเพอตน แกพระอนรทธเถระผเข�ไปบณฑบ�ตภ�ยในบ�น, บญของเธอนน มผลม�กว�ท�นทองกรเทพบตร ทำ�แถว

Page 254: 6. ----------------- ---6

เต�ไฟย�วตง ๑๒ โยชน ใหแลวตงหมนป, เพร�ะเหตนน อนทก-เพทบตรจงกร�บทลอย�งนน. " เมออนทกเทพบตรกร�บทลอย�งนนแลว พระศ�สด�ตรสว� " องกระ ก�รเลอกเสยกอนแลวให

๑. สหล ยโรป เปน ธ�ร ปเวจฉนเต. แตเขมร. พม�. เปน ธ�เร ปเวจฉนเต.นแปลต�มสหล ยโรป เพร�ะเหนว�ถก เมอพมพฉบบบ�ลตอไปจะแกอนวตรต�มนน

Page 255: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 134ท�น จงควร. ท�นนนยอมมผลม�กดวยอ�ก�รอย�งน ดจพชทเข�หว�นดในน�ด ฉะนน; แตเธอห�ไดทำ�อย�งนนไม, เหตนน ท�นของเธอจงไมมผลม�ก " เมอจะท�งประก�ศเนอคว�มนใหแจมแจงตรสว� :- " ท�นอนบคคลใหแลวในเขตใด มผลม�ก, บคคลพงเลอกใหท�นในเขตนน; ก�รเลอก ให อนพระสคตทรงสรรเสรญแลว, ท�นท บคคลใหแลวในทกขไณยบคคลทงหล�ย ทม อยในโลกคอหมสตวทยงเปนอยน มผลม�ก เหมอนพชทบคคลหว�นแลวในน�ดฉะนน. " เมอทรงแสดงธรรมใหยงขนไป ไดตรสพระค�ถ�เหล�นว� :- " น�ทงหล�ยมหญ�เปนเครองประทษร�ย หม สตวนมร�คะเปนเครองประทษร�ย, เพร�ะ เหตนนแล ท�นทบคคลใหแลวในท�นทม ร�คะไปปร�ศแลวทงหล�ย จงมผลม�ก. น� ทงหล�ยมหญ�เปนเครองประทษร�ย หมสตวน มโทสะเปนเครองประทษร�ย, เพร�ะเหตนน แล ท�นทบคคลใหแลวในท�นผมโทสะไป

Page 256: 6. ----------------- ---6

ปร�ศแลวทงหล�ย จงมผลม�ก. น�ทงหล�ย มหญ�เปนเครองประทษร�ย หมสตวนมโมหะ เปนเครองประทษร�ย, เพร�ะเหตนนแล ท�น

Page 257: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 135 ทบคคลใหแลว ในท�นผมโมหะไปปร�ศแลว ทงหล�ย จงมผลม�ก. น�ทงหล�ยมหญ�เปน เครองประทษร�ย หมสตวนมคว�มอย�กเปน เครองประทษร�ย, เพร�ะเหตนนแล ท�น ทบคคลใหแลว ในท�นผมคว�มอย�กไปปร�ศ แลวทงหล�ย จงมผลม�ก. " ในก�ลจบเทศน� องกรเทพบตรและอนทกเทพบตร ดำ�รงอยแลวในโสด�ปตตผล. ( ธรรมเทศน�ไดมประโยชนแมแกมห�ชนแลว ). [ พระศ�สด�เสดจไปโปรดพระม�รด�ชนด�วดงส ] ลำ�ดบนน พระศ�สด�ประทบนงในท�มกล�งเทวบรษท ทรงปร�รภพระม�รด�เรมตงอภธรรมปฎกว� " กสล� ธมม�, อกสล�ธมม�, อพย�กต� ธมม� " ดงนเปนตน. ทรงแสดงอภธรรมปฎกโดยนยนเรอยไปตลอด ๓ เดอน. กแลทรงแสดงธรรมอย ในเวล�ภกษ�จ�ร ทรงนรมตพระพทธนรมต ดวยทรงอธษฐ�นว� " พทธ-นรมตนจงแสดงธรรมชอเท�น จนกว�เร�จะม� " แลวเสดจไป

Page 258: 6. ----------------- ---6

ป�หมพ�นต ทรงเคยวไมสฟนชอน�คลด� บวนพระโอษฐทสระอโนด�ดนำ�บณฑบ�ตม�แตอตตรกรทวป ไดประทบนงทำ�ภตกจในโรงกว�งใหญแลว. พระส�รบตรเถระไปทำ�วตรแดพระศ�สด�ในทนน. พระศ�สด�ทรงทำ�ภตกจแลว ตรสแกพระเถระว� " ส�รบตร วนนเร�ภ�ษตธรรมชอเท�น, เธอจงบอกแก ( ภกษ ๕๐๐ ) นสตของ

Page 259: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 136ตน. " ไดทร�บว� กลบตร ๕๐๐ เลอมใสในยมกป�ฏห�รย บวชแลวในสำ�นกของพระเถระ. พระศ�สด�ตรสแลวอย�งนน ทรงหม�ยเอ�ภกษเหล�นน. กแลครนตรสแลว เสดจไปสเทวโลก ทรงแสดงธรรมเอง ตอจ�กทพระพทธนรมตแสดง. แมพระเถระกไปแสดงธรรมแกภกษเหล�นน. ภกษเหล�นน เมอพระศ�สด�เสดจ อยในเทวโลกนนแล ไดเปนผชำ�น�ญในปกรณ ๗ แลว. ไดยนว� ในก�ลแหงพระพทธเจ�ทรงพระน�มว�กสสป ภกษเหล�นนเปนค�งค�วหน หอยอยทเงอมแหงหนง เมอพระเถร ๒รปจงกรมแลวทองอภธรรมอย, ไดฟงถอเอ�นมตในเสยงแลว. ค�วค�วเหล�นนไมรว� " เหล�น ชอว�ขนธ, เหล�น ชอว�ธ�ต " ดวยเหตสกว� ถอเอ�นมตในเสยงเท�นน จตจ�กอตภ�พนนแลว เกดในเทวโลก เสวยทพยสมบตสนพทธนดร ๑ จตจ�กเทวโลกนนแลว

Page 260: 6. ----------------- ---6

เกดในเรอนตระกลในกรงส�วตถ เกดคว�มเลอมในในยมกป�ฏห�รยบวชในสำ�นกของพระเถระแลว ไดเปนผชำ�น�ญในปกรณ ๗ กอนกว�ภกษทงปวง. แมพระศ�สด� กไดทรงแสดงอภธรรม โดยทำ�นองนนนนแล ตลอด ๓ เดอน. ในก�ลจบเทศน� ธรรม�ภสมย ไดมแกเทวด� ๘ หมนโกฏ.แมพระมห�ม�ย�กตงอยแลวในโสด�ปตตผล. [ พระโมคคลล�นเถระขนไปทลถ�มข�วเสดจ ] บรษท มปรมณฑล ๓๖ โยชน แมนนแล คดว� " แตบดน

Page 261: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 137ไป ในวนท ๗ จกเปนวนมห�ปว�รณ� " แลวเข�ไปห�พระมห�-โมคคลล�นเถระ กล�วว� " ท�นเจ�ข� ควรจะทร�บวนเสดจลงของพระศ�สด�, เพร�ะข�พเจ�ทงหล�ย ไมเหนพระศ�สด�แลว จกไมไป. " ท�นพระมห�โมคคลล�นะ ฟงถอยคำ�นนแลวรบว� " ดละ " แลวดำ�ลงในแผนดนตรงนนเอง อธษฐ�นว� " บรษทจงเหนเร� ผไปถงเชงเข�สเนรแลวขนไปอย " มรปปร�กฏดจด�ยกมพลเหลองทรอยไวในแกวมณเทยว ขนไปแลวโดยท�มกล�งเข�สเนร. แมพวกมนษยกแลเหนท�นว� " ขนไปแลวโยชน ๑ ขนไปแลว ๒โยชน " เปนตน. แมพระเถระ ขนไปถว�ยบงคมพระบ�ทยคลของพระศ�สด� ดจเทนไวดวยเศยรเกล� กร�บทลอย�งนว� " พระเจ�ข� บรษทประสงคจะเฝ�พระองคกอนแลวไป, พระองคจกเสดจลงเมอไร ? " พระศ�สด�. โมคคลล�นะ กส�รบตร พของเธอ อยทไหน.

Page 262: 6. ----------------- ---6

โมคคลล�นะ. พระเจ�ข� ท�นจำ�พรรษ�อย ในสงกสสนคร. พระศ�สด�. โมคคลล�นะ ในวนท ๗ แตวนน ( ไป ) เร�จกลงทประตเมองสงกส ในวนมห�ปว�รณ�, ผใครจะพบเร�กจงไปทนนเถด; กแลสงกสสนครจ�กกรงส�วตถ มประม�ณ ๓๐ โยชน,ในท�งเท�น กจทจะตองเตรยมเสบยง ยอมไมมแกใคร ๆ, เธอพงบอกแกคนเหล�นนว� ' ท�นทงหล�ย จงเปนผรกษ�อโบสถไปดจไปสวห�รใกลเพอฟงธรรมเถด. '

Page 263: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 138 [ พระองคทรงเปดโลก ] พระเถระทลว� " ดละ พระเจ�ข� " แลวไดบอกต�มรบสง.พระศ�สด�เสดจจำ�พรรษ�ปว�รณ�แลว ตรสบอกแกท�วสกกะว�" มห�บพตร อ�ตมภ�พจกไปสถนมนษย. " ท�วสกกะทรงนรมตบนได๓ ชนด คอ บนไดทองคำ� บนไดแกวมณ บนไดเงน. เชงบนไดเหล�นนตงอยแลวทประตสงกสสนคร หวบนไดเหล�นน ตงอยแลวทยอดเข�สเนร. ในบนไดเหล�นน บนไดทองไดมในข�งเบองขว� เพอพวกเทวด�, บนไดเงน ไดมในข�งเบองซ�ยเพอมห�พรหมทงหล�ย,บนไดแกวมณไดมในท�มกล�ง เพอพระตถ�คต. พระศ�สด�ประทบยนอยบนยอดเข�สเนร ทรงทำ�ยมกป�ฏห�รยในก�ลทเสดจลงจ�กเทว-โลก ทรงแลดข�งบนแลว, สถ�นทอนพระองคทรงแลดแลวทงหล�ยไดมเนนเปนอนเดยวกนจนถงพรหมโลก; ทรงแลดข�งล�ง,

Page 264: 6. ----------------- ---6

สถ�นทอนพระองคทรงแลดแลวไดมเนนเปนอนเดยวกนจนถงอเวจ; ทรงแลดทศใหญและทศเฉยงทงหล�ย, จกรว�ลหล�ยแสน ไดมเนนเปนอนเดยวกน; เทวด�เหนพวกมนษย. แมพวกมนษยกเหนพวกเทวด�. พวกเทวด�และมนษยทงหล�ย ต�งเหนกนแลวเฉพ�ะหน�ทเดยว. พระผมพระภ�คทรงเปลงพระฉพพณณรงสไปแลว. มนษยในบรษทซงมปรมณฑล๓๖ โยชนแมคนหนง เมอแลดสรของพระพทธเจ�ในวนนนแลว ชอว�ไมปร�รถน�คว�มเปนพระพทธเจ� มไดมเลย. พวกเทวด�ลงท�งบนไดทอง, พวกมห�พรหมลงท�งบนไดเงน; พระสมม�สม-พทธเจ� เสดจลงท�งบนไดแกวมณ. เทพบตรนกฟอนชอปญจสขะ

Page 265: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 139ถอพณสเหลองดจผลมะตมยนอย ณ ข�งเบองขว� ทำ�บช�ดวยก�รฟอนแดพระศ�สด�ลงม�. ม�ตลสงค�หกเทพบตร ยน ณ ข�งเบองซ�ย ถอของหอมระเบยบและดอกไมอนเปนทพย นมสก�รอยทำ�บช�แลวลงม�. ท�วมห�พรหมกนฉตร, ท�วสย�มถอพดว�ล- วชน. พระศ�สด�เสดจลงพรอมดวยบรว�รน หยดประทบอยทประตสงกสสนคร. แมพระส�รบตรเถระ ม�ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลว เพร�ะพระศ�สด�เสดจลงดวยพทธสรเหนป�นนน อนท�นไมเคยเหนแลว ในก�ลกอนแตน, เพร�ะฉะนน จงประก�ศคว�มยนดของตน ดวยค�ถ�ทงหล�ยเปนตนว� :- " พระศ�สด� ผมถอยคำ�อนไพเร�ะ ทรงเปน อ�จ�รยแหงคณะ๑ เสดจม�จ�กดสตอย�งน เร�ยง ไมเหน หรอไมไดยนตอใคร ๆ ในก�ลกอนแตน " แลวทลว� " พระเจ�ข� วนนเทวด�และมนษยแมทงหมดยอมกระหยม ปร�รถน�ตอพระองค. "

Page 266: 6. ----------------- ---6

ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะท�นว� " ส�รบตร ชอว�พระพทธเจ�ผประกอบพรอมดวยคณเหนป�นน ยอมเปนทรกของเทวด�และมนษยทงหล�ยโดยแท. " เมอจะทรงแสดงธรรม จงตรสพระค�ถ�นว� :- " พระสมพทธเจ�เหล�ใด เปนปร�ชญ ขวน ขว�ยในฌ�น ยนดแลวในธรรมทเข�ไปสงบ

๑. คณม�คโต ตดบทเปน คณ อ�คโต. อรรถกถ�ว�---คณ�จรยตต�. คณ---

Page 267: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 140 ดวยส�ม�รถแหงก�รออก, แมเทวด�และมนษย ทงหล�ย กยอมกระหยมตอพระสมพทธเจ� เหล�นนผมสต. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน สองบทว� เย ฌ�นปปสต� คว�มว�ประกอบแลวขวนขว�ยแลว ในฌ�น ๒ อย�งเหล�น คอ ลกขณ-ปนชฌ�น อ�รมมณปนชฌ�น ดวยอนนกอนเข�อนอธษฐ�นอนออกและอนพจ�รณ�. บรรพช� อนผศกษ�ไมพงถอว� " เนกขมมะ "ในคำ�ว� เนกขมมปสเม รต� น, กคำ�ว� " เนกขมมะ " นนพระองคตรส หม�ยเอ� คว�มยนดในนพพ�นอนเปนทเข�ไปสงบกเลส. บทว� เทว�ป คว�มว� เทวด�และมนษยทงหล�ยยอมกระหยมคอปร�รถน�ตอพระสมพทธเหล�นน. บทว� สตมต คว�มว�เทวด�และมนษยทงหล�ย ปร�รถน�คว�มเปนพระพทธว� " น�ชมจรงหนอ แมเร�พงเปนพระพทธ " ดงน ชอว�ยอม

Page 268: 6. ----------------- ---6

กระหยมตอพระสมพทธเหล�นน ผมพระคณเหนป�นน ผประกอบพรอมแลวดวยสต. ในก�ลจบเทศน� ธรรม�ภสมยไดมแกสตวประม�ณ ๓๐ โกฏ,ภกษ ๕๐๐ ผเปนสทธวห�รรกของพระเถระ ตงอยแลวในพระอรหนต. [ สงกสสนครเปนทเสดจลงจ�กด�วดงส ] ไดยนว� ก�รทำ�ยมกป�ฏห�รยแลวจำ�พรรษ�ในเทวโลก แลว

Page 269: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 141เสดจลงทประตสงกสสนคร อนพระพทธเจ�ทก ๆ พระองคไมทรงละแลวแล. กสถ�นทพระบ�ทเบองขว�ประดษฐ�น ณ ทเสดจลงนน มน�มว�อจลเจตยสถ�น. พระศ�สด�ประทบยน ณ ทนน ตรสถ�มปญห�ในวสยของปถชนเปนตน. พวกปถชนแกปญห�ไดในวสยของ ตนเท�นน ไมส�ม�รถจะแกปญห�ในวสยของพระโสด�บนได. พระอรยบคคลทงหล�ยมพระโสด�บนเปนตน กเหมอนกน ไมส�ม�รถจะแกปญห�ในวสยของพระอรยบคคลทงหล�ย มพระสกท�ค�มเปนตน. พระมห�ส�วกทเหลอไมส�ม�รถจะแกปญห�ในวสยของพระมห�โมคคลล�นะ. พระมห�โมคคลล�นะ ไมส�ม�รถจะแกปญห�ในวสยของพระส�รบตรเถระได. แมพระส�รบตรเถระ กไมส�ม�รถจะแกปญห�ในวสยของพระพทธเจ�ไดเหมอนกน. พระศ�สด�ทรงแลดทศทงปวง ตงตนแตป�จนทศ. สถ�นททงปวง ไดมเนนเปนอนเดยวกนทเดยว๑. เทวด�และมนษยใน ๘ ทศ และ

Page 270: 6. ----------------- ---6

เทวด�เบองบนจดพรหมโลก และยกษน�คและสบรรณผอย ณ ภ�คพนเบองตำ�ประคองอญชลกร�บทลว� " พระเจ�ข� ชอว�ผวสชน�ปญห�นมไดมในสม�คมน, ขอพระองคโปรดใครครวญในสม�คมนทเดยว. " [ พระส�รบตรเถระมปญญ�ม�ก ] พระศ�สด� ทรงดำ�รว� " ส�รบตรยอมลำ�บ�ก, ดวยว�เธอไดฟงปญห�ทเร�ถ�มแลวในพทธวสยนว� :- " ดกอนท�นผนรทกข เธอมปญญ�รกษ�ตน

๑. สพพตถ เอกงคนเมว อโหส. นยมแปล สพพตถ เปนสตตมปจจตตะ.

Page 271: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 142 อนเร�ถ�มถง คว�มเปนไป ของท�นผมธรรมอน นบพรอมแลวทงหล�ย และพระเสขะทงหล�ย ซงมอยม�กในโลกน จงบอกคว�มเปนไปนน แกเร� " ดงน, เปนผหมดคว�มสงสยในปญห�ว� ' พระศ�สด�ยอมตรสถ�มถงปฏปท�เปนทม� ( มรรคปฏปท� ) ของพระเสขะและอเสขะกะเร� 'ดงนกจรง, ถงอย�งนนกยงหวงอธย�ศยของเร�อยว� ' เร�เมอกล�วปฏปท�น ดวยมขไหน ๆ ในธรรมทงหล�ยมขนธเปนตน จงจกอ�จถอเอ�อธย�ศยของพระศ�สด�ได; ' ส�รบตรนนเมอเร�ไมใหนย จกไมอ�จแกได, เร�จกใหนยแกเธอ " เมอจะทรงแสดงนย ตรสว�" ส�รบตร เธอจงพจ�รณ�เหนคว�มเปนจรงน. " ไดยนว� พระองคไดทรงดำ�รอย�งนว� " ส�รบตรเมอถอเอ�อธย�ศยของเร�แกจกแกดวยส�ม�รถแหงขนธ " ปญห�นนปร�กฏแกพระเถระ

Page 272: 6. ----------------- ---6

ตงรอยนย พนนย พรอมกบก�รประท�นนย. ท�นตงอยในนยทพระศ�สด�ประท�น แกปญห�นนไดแลว. ไดยนว� คนอนยกพระสมม�สมพทธ-เจ�เสย ชอว�ส�ม�รถเพอจะทนปญญ�ของพระส�รบตรเถระห�มได.นยว� เหตนนแล พระเถระจงยนตรงพระพกตรพระศ�สด� บนลอสหน�ทว� " พระเจ�ข� เมอฝนตกแมตลอดกปปทงสน ข�พระองคกส�ม�รถเพอจะนบ แลวยกขนซงคะแนนว� ' หย�ดทงหล�ยตกในมห�สมทรเท�นหย�ด, ตกบนแผนดนเท�นหย�ด, บนภเข�เท�นหย�ด. " แมพระศ�สด�กตรสกะท�นว� " ส�รบตร เร�กทร�บ

Page 273: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 143คว�มทเธอส�ม�รถจะนบได. " ชอว�ขออปม�เปรยบดวยปญญ�ของท�นนน ยอมไมม. เหตนนแลท�นจงกร�บทลว� :- " ทร�ยในแมนำ�คงค� พงสนไป นำ�ในหวงนำ� ใหญ พงสนไป ดนในแผนดน พงสนไป ก�รแกปญห�ดวยคว�มรของข�พระองค ยอมไม สนไปดวยคะแนน. " มคำ�อธบ�ยไวดงนว� " ข�แตพระองคผเจรญ ผสมบรณดวยคว�มร เปนทพงของโลก กถ�ว� เมอข�พระองคแกปญห�ขอ ๑แลว บคคลพงใสทร�ยเมลดหนง หรอหย�ดนำ�หย�ด ๑ หรอดนรวนกอน ๑ เมอข�พระองคแกปญห�รอย หรอพน หรอแสนขอพงใสคะแนนทงหล�ยมทร�ยเปนตน ทละ ๑ ๆ ณ สวนข�งหนง ในแมนำ�คงค�, คะแนนทงหล�ยมทร�ยเปนตนในแมนำ�คงค�เปนตนพงถงคว�มสนไปเรวกว�; ก�รแกปญห�ของข�พระองค ยอมไม

Page 274: 6. ----------------- ---6

สนไป. " ภกษแมมปญญ�ม�กอย�งน กยงไมเหนเงอนตนหรอเงอนปล�ยแหงปญห�ทพระศ�สด�ตรสถ�มแลวในพทธวสย ตอตงอยในนยทพระศ�สด�ประท�นแลว จงแกปญห�ได. ภกษทงหล�ยฟงดงนนแลวสนทน�กนว� " แมชนทงหมด อนพระศ�สด�ตรสถ�มปญห�ใด ไมอ�จแกได,พระส�รบตรเถระผเปนธรรมเสน�บด ผเดยวเท�นน แกปญห�นนได. "พระศ�สด�ทรงสดบถอยคำ�นนแลวตรสว� " ส�รบตรแกปญห�ทมห�ชนไมส�ม�รถจะแกได ในบดนเท�นนห�มได; แมในกอน เธอกแกได

Page 275: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 144แลวเหมอนกน " ดงนแลว ทรงนำ�อดตนท�นม� ตรสช�ดก๑นโดยพสด�รว� :- " คนทม�ประชมกนแลว แมตงพนเปนกำ�หนด คนเหล�นนห�ปญญ�มได พงครำ�ครวญตง ๑๐๐ ป, บรษผใดรชดซงอรรถแหงภ�ษตได บรษผนน ซงเปนผมปญญ�คนเดยวเท�นน ประเสรฐกว� "ดงนแล. เรองยมกป�ฏห�รย จบ .

๑. ข. ช�. เอก. ๒๗/๓๒. ตทฏกถ�. ๒/๒๕๔.

Page 276: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 145 ๓. เรองน�คร�ชชอเอรกปตต * [ ๑๕๐ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� ทรงอ�ศยพระนครพ�ร�ณส ประทบอยทโคนไมซก ๗ ตน ทรงปร�รภพระย�น�คชอเอรกปตต ตรสพระธรรมเทศน�นว� " กจโฉ มนสสปฏล�โภ " เปนตน. [ อ�บตเลกนอยทไมแสดงเสยยอมใหโทษ ] ทร�บว� ในศ�สน�ของพระกสสปสมม�สมพทธเจ�ในก�ลกอน พระย�น�คนนเปนภกษหนม ขนเรอไปในแมนำ�คงค�ยดใบตะไครนำ�กอหนง เมอเรอแมแลนไปโดยเรว, กไมปลอย.ใบตะไครนำ�ข�ดไปแลว. ภกษหนมนนไมแสดงอ�บต ดวยคดเสยว�" นเปนโทษเพยงเลกนอย " แมทำ�สมณธรรมในป�สน ๒ หมนป ในก�ลมรณภ�พ เปนประดจใบตะไครนำ�ผกคอ แมอย�กจะแสดงอ�บต เมอไมเหนภกษอน กเกดคว�มเดอดรอนขนว� " เร�มศลไมบรสทธ " จตจ�กอตภ�พนนแลว บงเกดเปนพระย�น�ค มร�งก�ยประม�ณเท�เรอโกลน. เข�ไดมชอว� " เอรกปตต " นนแล.

Page 277: 6. ----------------- ---6

ในขณะทเกดแลวนนเอง พระย�น�คนนแลดอตภ�พแลว ไดมคว�มเดอดรอนว� " เร�ทำ�สมณธรรมตลอดก�ลชอมประม�ณเท�น เปนผบงเกดในทมกบเปนอ�ห�ร ในกำ�เนดแหงอเหตกสตว. " ในก�ลตอม� เข�ไดธด�คนหนง แผพงพ�นใหญบนหลงนำ�

* พระมห�สนธ ป. ธ. ๕ ( ปจจบนเปนพระญ�ณวโรดม ) วดบวรนเวศวห�ร แปล.

Page 278: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 146ในท�มกล�งแมนำ�คงค� ว�งธด�ไวบนพงพ�นนน ใหฟอนรำ�ขบรองแลว [ พระย�น�คออกอบ�ยเพอทร�บก�รอบตแหงพระพทธเจ� ] ทร�บว� เข�ไดมคว�มคดอย�งนว� " เมอพระพทธเจ�บงเกดขน เร�จกไดยนคว�มทพระพทธเจ�นนบงเกดขน ดวยอบ�ยนแนละ;ผใดนำ�เพลงขบแกเพลงขบของเร�ได, เร�จกใหธด�กบดวยน�คพภพ อนใหญแกผนน. " ว�งธด�นนไวบนพงพ�น ในวนอโบสถทกกงเดอน. ธด�นนยนฟอนอยบนพงพ�นนน ขบเพลงขบนว� :- " ผเปนใหญอย�งไรเล� ชอว�พระร�ช� ? อย�งไร เล� พระร�ช�ชอว�มธลบนพระเศยร ? อย�งไร เล� ชอว�ปร�ศจ�กธล, อย�งไร ท�น จงเรยกว� ' คนพ�ล. " ช�วชมพทวปทงสน พ�กนม�ดวยหวงว� " เร�จกรบเอ�น�งน�คม�ณวก� " แลวทำ�เพลงขบแก ขบไปโดยกำ�ลงปญญ�ของตน ๆ. น�งยอมห�มเพลงขบตอบนน. เมอน�งยนอยบน

Page 279: 6. ----------------- ---6

พงพ�นทกกงเดอน ขบเพลงอยอย�งนเท�นน พทธนดรหนงลวงไปแลว. [ พระศ�สด�ทรงผกเพลงขบแก ] ครงนนพระศ�สนด�ทรงอบตขนแลวในโลก วนหนงเวล�ใกลรง ทรงตรวจดโลก ทำ�เอรกปตตน�คร�ชใหเปนตน ทรงเหนม�ณพชออตตระ ผเข�ไปภ�ยในข�ยคอพระซ�ณของพระองคทรงใครครวญดว� " จกมเหตอะไร ? " ไดทรงเหนแลวว� " วนน

Page 280: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 147เปนวนทเอรกปตตน�คร�ชทำ�ธด�ไวบนพงพ�นแลวใหฟอน, อตตร-ม�ณพนเรยนเอ�เพลงขบแกทเร�ใหแลวจกเปนโสด�บน เรยนเอ�เพลงขบนนไปสสำ�นกของน�คร�ช, น�คร�ชนนฟงเพลงขบแกนนแลว ทร�บว� ' พระพทธเจ�ทรงอบตขนแลว ' จกม�สสำ�นกของ เร�, เมอน�คร�ชนนม�แลว, เร�จกกล�วค�ถ�ในสม�คมอนใหญ,ในก�ลจบค�ถ� สตวประม�ณ ๘ หมน ๔ พน จกตรสรธรรม. " พระศ�สด�เสดจไปในทนนแลว, ประทบนง ณ โคนตนซกตนหนง บรรด�ตนซก ๗ ตนทมอยในทไมไกลแตเมองพ�ร�ณส. ช�วชมพทวปพ�เอ�เพลงขบแกเพลงขบไประชมกนแลว. พระศส�ด�ทรงทอดพระเนตรเหนอตตรม�ณพกำ�ลงไปในทไมไกล จงตรสว�" อตตระ. " อตตระ. อะไร ? พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เธอจงม�นกอน.

Page 281: 6. ----------------- ---6

ทนนพระศ�สด�ตรสกะอตตรม�ณพนน ผม�ถว�ยบงคมนงลง.แลวตรสถ�มว� " เธอจะไปไหน ? " อตตรม�ณพ. จะไปยงททธด�ของเอรกปตตน�คร�ช ขบเพลง. พระศ�สด�. กเธอรเพลงขบแกเพลงขบหรอ ? อตตรม�ณพ. ข�พระองคทร�บ พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เธอจงกล�วเพลงนนดกอน. ทนน พระศ�สด� ตรสกะเข�ผกล�วต�มธรรมด�คว�มรของตนเท�นนว� " แนะอตตระ นนไมใชเพลงขบแก, เร�จกใหเพลง

Page 282: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 148ขบแกแกเธอ, เธอตองเรยนเพลงขบแกนนใหได. " อตตรม�ณพ. ดละ พระเจ�ข�. [ อตตรม�ณพเรยนเพลงแกจ�กพระศ�สด� ] ทนน พระศ�สด�ตรสกะเข�ว� " อตตระ ในก�ลทน�งน�ค-ม�ณวก�ขบเพลง เธอพงขบเพลงแกนว� :- " ผเปนใหญในทว�รหก ชอว�เปนพระร�ช�, พระร�ช�ผกำ�หนดอย ชอว�มธลบนพระเศยร, ผไมกำ�หนดอย ชอว�ปร�ศจ�กธล, ผกำ�หนดอย ท�นเรยกว� ' คนพ�ล. " กเพลงขบของน�งน�คม�ณวก� มอธบ�ยว� :- บ�ทค�ถ�ว� กส อธปต ร�ช� คว�มว� ผเปนใหญอย�งไรเล� จงชอว�พระร�ช� ? บ�ทค�ถ�ว� กส ร�ช� รชสสโร คว�มว� อย�งไรพระร�ช� ยอมเปนผชอว� มธลบนพระเศยร ? บทว� กถ ส คว�มว� อย�งไรกนเอย พระร�ช�นนเปนผชอว�ปร�ศจ�กธล ? สวนเพลงขบแก มอธบ�ยว� :- บ�ทค�ถ�ว� ฉทว�ร�ธปต ร�ช� คว�มว� ผใดเปน

Page 283: 6. ----------------- ---6

ผใหญแหงทว�ร ๖ อนอ�รมณทง ๖ มรปเปนตน ครอบงำ�ไมได แมในทว�รหนง, ผนชอว�เปนพระร�ช�.

Page 284: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 149 บ�ทค�ถ�ว� ร�ชม�โน รชสสโร คว�มว� กพระร�ช�ใดกำ�หนดอยในอ�รมณเหล�นน, พระร�ช�ผกำ�หนดอยนน ชอว�มธลบนพระเศยร. บทว� อรช คว�มว� สวนพระร�ช�ผไมกำ�หนดอย ชอว�เปนผปร�ศจ�กธล. บทว� รช คว�มว� พระร�ช�ผกำ�หนดอย ท�นเรยกว�" เปนพ�ล. " พระศ�สด� ครนประท�นเพลงขบแก แกอตตรม�ณพนนอย�งนแลว ตรสว� " อตตระ เมอเธอขบเพลงขบน ( น�ง ) จกขบเพลงขบแกเพลงขบของเธอนว� :- ' คนพ�ลอนอะไรเอย ยอมพดไป, บณฑต ยอมบรรเท�อย�งไร, อย�งไร จงเปนผมคว�ม เกษมจ�กโยคะ, ท�นผอนเร�ถ�มแลว โปรด บอกขอนนแกเร� ' ทนน ท�นพงขบเพลงขบแกนแกน�งว� :- ' คนพ�ลอนหวงนำ� ( คอก�มโอฆะเปนตน )

Page 285: 6. ----------------- ---6

ยอมพดไป, บณฑตยอมบรรเท� ( โอฆะนน ) เสยดวยคว�มเพยร, บณฑตผไมประกอบดวยโยคะทงปวง ท�นเรยกว� ' ผมคว�มเกษมจ�กโยคะ ' เพลงขบแกนน มเรอคว�มว� :- " คนพ�ลอนโอฆะ ( กเลสดจหวงนำ� ) ๔ อย�ง มโอฆะ

Page 286: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 150คอก�มเปนตน ยอมพดไป, บณฑตยอมบรรเท�โอฆะนน ดวยคว�มเพยร กล�วคอ สมมปปธ�น ( คว�มเพยรอนตงไวชอบ ),บณฑตนนไมประกอบดวยโยคะทงปวง มโยคะคอก�มเปนตน ท�นเรยก ชอว� ' ผมคว�มเกษมจ�กโยคะ. ' อตตรม�ณพ เมอกำ�ลงเรยนเพลงขบแกนเทยว ดำ�รงอยในโสด�ปตตผล. เข�เปนโสด�บน เรยนเอ�ค�ถ�นนไปแลว กล�วว�" ผเจรญ ฉนนำ�เพลงขบแกเพลงขบม�แลว, พวกท�นจงใหโอก�สแกฉน " ไดคกเข�ไปในท�มกล�งมห�ชนทยนยดเยยดกนอยแลว.น�งน�คม�ณวก� ยนฟอนอยบนพงพ�นของบด� พล�งขบเพลงขบว� " ผเปนใหญ อย�งไรเล� ชอว�เปนพระร�ช� ? " เปนตน. อตตรม�ณพ ขบเพลงแกว� " ผเปนใหญในทว�ร ๖ ชอว�เปนพระร�ช� " เปนอ�ท. น�งน�คม�ณวก� ขบเพลงโตแกอตตรม�ณพนนอว�. " คนพ�ล อนอะไรเอย ยอมพดไป ? " เปนตน.

Page 287: 6. ----------------- ---6

ทนน อตตรม�ณพเมอจะขบเพลงแกแกน�ง จงกล�วค�ถ�นว� :- " คนพ�ลอนหวงนำ�ยอมพดไป " ดงนเปนตน. [ น�คร�ชทร�บว�พระพทธเจ�อบตแลว ] น�คร�ชฟงค�ถ�นนแลว ทร�บคว�มทพระพทธเจ�บงเกดขน

Page 288: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 151ดใจว� " เร�ไมเคยฟงชอบทเหนป�นน ตลอดพทธนดรหนง, " ผเจรญ พระพทธเจ� บงเกดขนในโลกแลวหนอ " จงเอ�ห�งฟ�ดนำ�. คลนใหญเกดแลว. ฝงทงสองพงลงแลว. พวกมนษยในทประม�ณอสภะหนง แตฝงข�งนและฝงข�งโนน จมลงไปในนำ�.น�คร�ชนน ยกมห�ชนมประม�ณเท�นนว�งไวบนพงพ�น แลวตง ไวบนบก. น�คร�ชนนเข�ไปห�อตตรม�ณพ แลวถ�มว� " แนะน�ยพระศ�สด�ประทบอยทไหน ? " อตตระ. ประทบนงทโคนไมตนหนง มห�ร�ช. น�คร�ชนนกล�วว� " ม�เถดน�ย พวกเร�จะพ�กนไป "แลวไดไปกบอตตรม�ณพ. ฝ�ยมห�ชนกไดไปกบเข�เหมอนกน.น�คร�ชไปถง เข�ไปสระหว�งพระรศมมพรรณะ ๖ ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลวไดยนรองไหอย. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะน�คร�ชนนว� " นอะไรกน ? มห�บพตร. " น�คร�ช. พระเจ�ข� ข�พระองคเปนส�วกของ

Page 289: 6. ----------------- ---6

พระพทธเจ� ผเชนกบดวยพระองค ไดทำ�สมณธรรมสน ๒ หมนป, แมมณธรรมนนกไมอ�จเพอจะชวยข�พระองคได, ข�พระองคอ�ศยเหตสกว�ใหใบตะไครนำ�ข�ดไปมประม�ณเลกนอย ถอปฏสนธในอเหตกสตวเกดในททตองเลอยไปดวยอก, ยอมไมไดคว�มเปนมนษยเลย, ไมไดฟงพระธรรม, ไมไดเหนพระพทธเจ� ผเชนกบดวยพระองคตลอดพทธนดรหนง. พระศ�สด� ทรงสดบถอยคำ�ของน�คร�ชนนแลว ตรสว�

Page 290: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 152" มห�บพตร ชอว�คว�มเปนมนษย ห�ไดย�กนก, ก�รฟงพระสทธรรม กอย�งนน, ก�ลอบตขนแหงพระพทธเจ� กห�ไดย�กเหมอนกน; เพร�ะว�ทง ๓ อย�งน บคคลยอมไดโดยลำ�บ�กย�กเยน " เมอจะทรงแสดงธรรม ตรสพระค�ถ�นว� :- " คว�มไดอตภ�พเปนมนษย เปนก�รย�ก, ชวตของสตวทงหล�ย เปนอยย�ก, ก�รฟง พระสทธรรม เปนของย�ก, ก�รทอบตขน แหงพระพทธเจ�ทงหล�ยเปนก�รย�ก. " [ แกอรรถ ] เนอคว�มแหงพระค�ถ�นน พงทร�บดงนว� " กขนชอว�คว�มไดอตภ�พเปนมนษย ชอว�เปนก�รย�ก คอห�ไดย�กเพร�ะคว�มเปนมนษย บคคลตองไดดวยคว�มพย�ย�มม�ก ดวยกศลม�ก, ถงชวตของสตวทงหล�ย กชอว�เปนอยย�ก เพร�ะทำ�กรรมมกสกรรมเปนตนเนอง ๆ แลวสบตอคว�มเปนไปแหงชวตบ�งเพร�ะชวตเปนของนอยบ�ง, แมก�รฟงพระสทธรรม กเปนก�ร

Page 291: 6. ----------------- ---6

ย�ก เพร�ะค�ทบคคลผแสดงธรรมห�ไดย�ก ในกปแมมใชนอย,อนง ถงก�ลทอบตขนแหงพระพทธเจ�ทงหล�ย กเปนก�รย�กเหมอนกน คอไดย�กยงนก เพร�ะอภนห�รสำ�เรจดวยคว�มพย�ย�มม�ก และเพร�ะก�ลทอบตขนแหงท�นผมอภนห�รอนสำ�เรจแลวเปนก�รไดโดยย�ก ดวยพนแหงโกฏกป แมมใชนอย.

Page 292: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 153 [ น�คร�ชไมบรรลโสด�บน ] ในก�ลจบเทศน� เหล�สตว ๘ หมน ๔ พน ไดตรสร ธรรมแลว. ฝ�ยน�คร�ชพงไดโสด�ปตตผลในวนนน ( กจรง ). แตกไมไดเพร�ะค�ทตนเปนสตวเดรจฉ�น. น�คร�ชนนถงภ�วะคอคว�มไมลำ�บ�กในฐ�นะทง ๕ กล�วคอก�รถอปฏสนธ ก�รลอกคร�บ ก�รว�งใจ แลวก�วลงสคว�มหลบ ก�รเสพเมถนกบดวยน�งน�คผมช�ตเสมอกน และจต ทพวกน�คถอเอ�สรระแหงน�คนนแหละ แลวลำ�บ�กอย ยอมไดเพอเทยวไปดวยรปแหงม�ณพนนแล ดงนแล. เรองน�คร�ชชอเอรกปตต จบ.

Page 293: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 154 ๔. เรองปญห�ของพระอ�นนทเถระ * [ ๑๕๑ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภปญห�ของพระอ�นนทเถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " สพพป�ปสสอกรณ " เปนตน. [ ก�ลแหงพระพทธเจ�ต�งกนแตคำ�สอนเหมอนกน ] ไดยนว� พระเถระนงในทพกกล�งวน คดว� " พระศ�สด�ตรสบอกเหตแหงพระพทธเจ� ๗ พระองคทกอย�ง คอ ' พระชนนและพระชนก ก�รกำ�หนดพระชนม�ย ไมเปนทตรสร ส�วกสนนบ�ตอครส�วก อปฏฐ�ก, " แตอโบสถมไดตรสบอกไว; อโบสถแหงพระพทธเจ�แมเหล�นน เหมอนอย�งน หรอเปนอย�งอน. " ท�นจงเข�ไปเฝ�พระศ�สด� แลวทลถ�มเนอคว�มนน. กเพร�ะคว�มแตกต�งแหงก�ลแหงพระพทธเจ�เหล�นนเท�นน ไดมแลว, คว�ม

Page 294: 6. ----------------- ---6

แตกต�งแหงค�ถ�ไมม; ดวยว� พระสมม�สมพทธเจ� พระน�มว�วปสส ไดทรงกระทำ�อโบสถในทก ๆ ๗ ป, เพร�ะพระโอว�ททพระองคประท�นแลวในวนหนงเท�นน พอไปได ๗ ป, พระสมม�-สมพทธเจ� พระน�มว�สขและเวสสภ ทรงกระทำ�อโบสถในทก ๆ ๖ป, ( เพร�ะพระโอว�ททพระสมม�สมพทธเจ�ทง ๒ พระองคนน ทรงประท�นในวนหนงเท�นน พอไปได ๖ ป ); พระสมม�สมพทธเจ�พระน�มว�กกสนธะ และ โกน�คมนะ ไดทรงกระทำ�อโบสถทก ๆ ป,

* พระมห�ฉ�ย ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวห�ร แปล.

Page 295: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 155( เพร�ะพระโอว�ททพระสมม�สมพทธเจ� ๒ พระองคนน ทรงประ-ท�นในวนหนงเท�นน พอไปไดปหนง ๆ ); พระกสสปทสพล ไดทรงกระทำ�อโบสถทก ๆ ๖ เดอน, เพร�ะพระโอว�ททพระองคทรงประ-ท�นในวนหนงเท�นน พอไปได ๖ เดอน; ฉะนน พระศ�สด� จงตรสคว�มแตกต�งกนแหงก�ลนของพระพทธเจ�เหล�นนแลว ตรส ว� " สวนโอว�ทค�ถ�ของพระพทธเจ�เหล�นน เปนอย�งนนแหละ "ดงนแลว เมอจะทรงกระทำ�อโบสถแหงพระพทธเจ�ทก ๆ พระองคซงเปนอนเดยวกนทงนนใหแจมแจง จงไดตรสพระค�ถ�เหล�นว� :- " คว�มไมทำ�บ�ปทงสน คว�มยงกศลใหถง พรอม คว�มทำ�จตของตนใหผองใส นเปน คำ�สอนของพระพทธเจ�ทงหล�ย. คว�มอดทน คอคว�มอดกลน เปนธรรมเผ�บ�ปอย�งยง, ท�นผรทงหล�ย ยอมกล�วพระนพพ�นว�เปน เยยม, ผทำ�ร�ยผอน ไมชอว�บรรพชต, ผ

Page 296: 6. ----------------- ---6

เบยดเบยนผอนอย ไมชอว�เปนสมณะ. คว�ม ไมกล�วร�ย ๑ คว�มไมทำ�ร�ย ๑ คว�มสำ�รวม ในพระป�ฏโมกข ๑ คว�มเปนผรประม�ณ ใน ภตต�ห�ร ๑ ทนอนทนงอนสงด ๑ คว�ม ประกอบโดยเออเฟ อในอธจต ๑ นเปนคำ� สอนของพระพทธเจ�ทงหล�ย. "

Page 297: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 156 [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� สพพป�ปสส ไดแก อกศลธรรมทกชนด, ก�รยงกศลใหเกดขน ตงแตออกบวชจนถงพระอรหตต-มรรค และก�รยงกศลทตนใหเกดขนแลวใหเจรญ ชอว� อปสมปท�, ก�รยงจตของตนใหผองใสจ�กนวรณทง ๕ ชอว� สจตตปรโยทปน. บ�ทพระค�ถ�ว� เอต พทธ�นส�สน อรรถว� นเปนว�จ�เครองพรำ�สอนของพระพทธเจ�ทก ๆ พระองค. บทว� ขนต คว�มว� ขนชอว�คว�มอดทน กล�วคอ คว�มอดกลน, น เปนตบะอย�งยอดยง คออย�งสงสด ในพระศ�สน�น. บ�ทพระค�ถ�ว� นพพ�น ปรม วทนต พทธ� คว�มว�พทธบคคลทง ๓ จำ�พวกน คอ พระพทธะจำ�พวก ๑ พระปจเจก-พทธะจำ�พวก ๑ พระอนพทธะจำ�พวก ๑ ยอมกล�วพระนพพ�นว�

Page 298: 6. ----------------- ---6

" เปนธรรมช�ตอนสงสด. " บทว� น ห ปพพชโต คว�มว� บคคลผทล�งผล�ญบบคนสตวอนอย ดวยเครองประห�รต�ง ๆ มฝ�มอเปนตน ชอว�ผทำ�ร�ยผอน ไมชอว�เปนบรรพชต. บทว� สมโณ คว�มว� บคคลผยงเบยดเบยนสตวอนอย โดยนยทกล�วแลวนนแหละ ไมชอว�เปนสมณะดวยเหมอนกน. ก�รไมตเตยนเอง และก�รไมยงผอนใหตเตยนชอว� อนปว�โท. ก�รไมทำ�ร�ยเอง และก�รไมใชผอนใหทำ�ร�ยชอว� อนปฆ�โต. บทว� ป�ฏโมกเข ไดแก ศลทเปนประธ�น. ก�รปด ชอว�

Page 299: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 157สวโร. คว�มเปนผรจกพอด คอคว�มรจกประม�ณ ชอว�มตตต� บทว� ปนต ไดแก เงยบ. บทว� อธจตเต คว�มว�ในจตอนยง กล�วคอ จตทสหรคตดวยสม�บต ๘. ก�รกระทำ� คว�มเพยร ชอว� อ�โยโค. บทว� เอต คว�มว� นเปนคำ�สอนของพระพทธเจ�ทก ๆ พระองค. กในพระค�ถ�น พระผมพระภ�คตรสศลอนเปนไปท�งว�จ� ดวยอนปว�ท, ตรสศลอนเปนไปท�งก�ยดวยอนปฆ�ต. ตรสป�ฏโมกขสลกบอนทรยสงวรสล ดวยคำ�นว�ป�ฏโมกเข จ สวโร. ตรสอ�ชวป�รสทธสลและปจจยสนนสตสลดวยมตตญต� , ตรสเสน�สนะอนสปป�ยะ ดวยปนตเสน�สนะ,ตรสสม�บต ๘ ดวยอธจต. ดวยประก�รน สกข�แมทง ๓ ยอมเปนอนพระองคตรสแลวดวยพระค�ถ�นทเดยว ฉะนแล. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ฉะนแล. เรองปญห�ของพระอ�นนทเถระ จบ.

Page 300: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 158 ๕. เรองภกษผไมยนด * [ ๑๕๒ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภภกษผไมยนด ( ในพรหมจรรย ) รปหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว�" น กห�ปณวสเสน " เปนตน. [ ภกษหนมกระสนอย�กสก ] ไดยนว� ภกษนนบรรพช�แลวในศ�สน� ไดอปสมบทแลวอนพระอปชฌ�ยสงไป ดวยคำ�ว� " เธอจงไปทชอโนนแลว เรยนอทเทส " ไดไปในทนนแลว. ครงนนโรคเกดขนแกบด�ของท�น.เข�เปนผใครจะไดเหนบตร ( แต ) ไมไดใคร ๆ ทส�ม�รถจะเรยกบตรนนม�ได จงบนเพออย เพร�ะคว�มโศกถงบตรนนแลเปนผมคว�มต�ยอนใกลเข�ม�แลว จงสงนองช�ยว� ไ เจ�พงทำ�ทรพยนใหเปนค�บ�ตรและจวรแกบตรของเร� " แลวใหทรพย ๑๐๐กห�ปณะไวในมอของนองช�ย ไดทำ�ก�ละแลว.

Page 301: 6. ----------------- ---6

ในก�ลทภกษหนมม�แลว นองช�ยนน จงหมอบลงแทบเท�รองไหกลงเกลอกไปม� พล�งกล�วว� " ท�นผเจรญ บด�ของท�นทงหล�ย บนถงอยเทยว ทำ�ก�ละแลว, กบด�นนไดมอบกห�ปณะไว ๑๐๐ ในมอของผม, ผมจกทำ�อะไร ? ดวยทรพยนน. "ภกษหนมจงห�มว� " เร�ไมมคว�มตองก�รดวยกห�ปณะ " ในก�ลตอม�จงคดว� " ประโยชนอะไรของเร� ดวยก�รเทยวไปบณฑบ�ต

* พระมห�สนธ ป. ธ. ๕ ( บดนเปนพระญ�ณวโรดม ) วดบวรนเวศวห�ร แปล.

Page 302: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 159ในตระกลอนเลยงชพ, เร�อ�จเพอจะอ�ศยกห�ปณะ ๑๐๐ นนเลยงชพได, เร�จกสกละ. " เธอถกคว�มไมยนดบบคนแลว จงสละก�รส�ธย�ยและพระกมมฏฐ�น ไดเปนเหมอนผมโรคผอมเหลอง. ครงนน ภกษหนมและส�มเณร ถ�มเธอว� " นอะไรกน ? "เมอเธอตอบว� " ผมเปนผกระสน " จงพ�กนเรยนแกอ�จ�รยและอปชฌ�ย. ทนน อ�จ�รยและอปชฌ�ยเหล�นน จงนำ�เธอไปยงสำ�นกของพระศ�สด� แสดงแดพระศ�สด�แลว. พระศ�สด� ตรสถ�มว� " ภกษ ไดยนว� เธอกระสนจรงหรอ ? " เมอเธอกร�บทลรบว� " อย�งนน พระเจ�ข� " ตรสว�" เพร�ะเหตไร ? เธอจงไดทำ�อย�งนน, กอะไร ๆ ทเปนปจจยแหงก�รเลยงชพของเธอมอยหรอ ? " ภกษ. ม พระเจ�ข�. พระศ�สด�. อะไร ? ของเธอมอย. ภกษ. กห�ปณะ ๑๐๐ พระเจ�ข�.

Page 303: 6. ----------------- ---6

พระศ�สด�. ถ�กระนน เธอจงนำ�กอนกรวดม� แมเพยงเลกนอยกอน, เธอลองนบดกจกรไดว� ' เธออ�จเลยงชวตไดดวยกห�ปณะจำ�นวนเท�นนหรอ, หรอไมอ�จเลยงชวตได. ' ภกษหนมนน จงนำ�กอนกรวดม�. [ คว�มอย�กใหเตมไดย�ก ] ทนน พระศ�สด� จงตรสกะเธอว� " เธอจงตงไว ๕๐ เพอ

Page 304: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 160ประโยชนแกเครองบรโภคกอน. ตงไว ๒๔ เพอประโยชนแกโค ๒ตว, ตงไวชอมประม�ณเท�น เพอประโยชนแกพช, เพอประโยชนแกแอกและไถ, เพอประโยชนแกจอบ, เพอประโยชนแกพร�และ ขว�น. " เมอเธอนบอยดวยอ�ก�รอย�งน กห�ปณะ ๑๐๐ นน ยอมไมเพยงพอ. ครงนน พระศ�สด�จงตรสกะเธอว� " ภกษ กห�ปณะของเธอมนอยนก, เธออ�ศยกห�ปณะเหล�นน จกใหคว�มทะย�นอย�กเตมขนไดอย�งไร ? ไดยนว� ในอดตก�ล บณฑตทงหล�ยครองจกรพรรดร�ชสมบต ส�ม�รถจะยงฝนคอรตนะ ๗ ประก�รใหตกลงม�เพยงสะเอวในทประม�ณ ๑๒ โยชน ดวยอ�ก�รสกว�ปรบมอ, แมครองร�ชสมบตในเทวโลก ตลอดก�ลทท�วสกกะ ๓๖ พระองคจตไป ในเวล�ต�ย ( ก ) ไมยงคว�มอย�กใหเตมไดเลย ไดทำ�ก�ละ

Page 305: 6. ----------------- ---6

แลว " อนภกษนนทลวงวอนแลว ทรงนำ�อดตนท�นม� ยงมนธ�ต-ร�ชช�ดก๑ใหพสด�รแลว ในลำ�ดบแหงพระค�ถ�นว� :- " พระจนทรและพระอ�ทตย ( ยอมหมนเวยนไป ) สองทศใหสว�งไสวอยกำ�หนดเพยงใด, สตว ทงหล�ยผอ�ศยแผนดนทงหมดเทยว ยอมเปน ท�สของพระเจ�มนธ�ตร�ชกำ�หนดเพยงนน. "ไดทรงภ�ษต ๒ พระค�ถ�นว� :- " คว�มอมในก�มทงหล�ย ยอมไมมเพร�ะฝน คอกห�ปณะ, ก�มทงหล�ย มรสอรอยนอย ม

๑. ข. ช�. ๒๗/๒๐๐. ตทฏกถ�. ๒/๔๗.

Page 306: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 161 ทกขม�ก บณฑตรแจงดงนแลว ท�นยอมไมถง คว�มยนดในก�มทงหล�ยแมทเปนทพย, พระ ส�วกของพระสมม�สมพทธเจ� ยอมเปนผยนด ในคว�มสนไปแหงตณห�. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� กห�ปณวสเสน คว�มว� บณฑตนนปรบมอแลว ยงฝนคอรตนะ ๗ ประก�รใหตกลงได, ฝนคอรตนะ ๗ประก�รนน ตรสใหชอว� กห�ปณวสส ในพระค�ถ�น, กขนชอว�คว�มอมในวตถก�มและกเลสก�ม ยอมไมมแมเพร�ะฝนคอรตนะทง ๗ประก�รนน; คว�มทะย�นอย�กนน เตมไดย�กดวยอ�ก�รอย�งน. บทว� อปปสส�ท� คอ ชอว�มสขนดหนอย เพร�ะค�ทก�มมอปม�เหมอนคว�มฝนเปนตน. บทว� ทกข� คอ ชอว�มทกขม�กแท ดวยส�ม�รถแหงทกขอนม�ในทกขกขนธสตร๑เปนตน. บทว� อต ว�ย คอ รก�มทงหล�ยเหล�นน ดวย

Page 307: 6. ----------------- ---6

อ�ก�รอย�งน. บทว� อป สทพเพส คว�มว� กถ�ใคร ๆ พงเชอเชญดวยก�มอนเข�ไปสำ�เรจแกเทวด�ทงหล�ย. ถงอย�งนนท�นยอมไมประสบคว�มยนดในก�มเหล�นนเลย เหมอนท�นพระสมทธ ทถกเทวด�เชอเชญฉะนน.

๑. ม. ม. มห�ทกขกขนธสตนต. ๑๒/๑๖๖. จฬทกขกขนธสตต ๑๒/๑๗๙.

Page 308: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 162 บทว� ตณหกขยรโต คว�มว� เปนผยนดยง ในพระอรหนตและในพระนพพ�น คอปร�รถน�พระอรหนตและพระนพพ�นอย. ภกษโยค�วจร ผเกดในทสดแหงก�รฟงธรรม ทพระสมม�สมพทธเจ�ทรงแสดงแลว ชอว�พระส�วกของพระสมม�-สมพทธเจ�. ในก�ลจบเทศน� ภกษนน ดำ�รงอยในโสด�ปตตผล. เทศน�ไดมประโยชนแมแกบรษททประชมกนแลว ดงนแล. เรองภกษผไมยนด จบ.

Page 309: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 163 ๖. เรองปโรหตชออคคทต * [ ๑๕๓ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� ( เมอประทบอยในพระเชตวน ) ประทบนงบนกองทร�ย ทรงปร�รภปโรหตของพรเจ�โกศล ชออคคทต ตรส พระธรรมเทศน�นว� " พห เว สรณ ยนต " เปนตน. [ อคคทตไดเปนปโรหตถง ๒ รชก�ล ] ดงไดสดบม� อคคทตนน ไดเปนปโรหตของพระเจ�มห�-โกศล. ครนเมอพระร�ชบด�สวรรคตแลว พระร�ช�ทรงพระน�มว� ปเสนทโกศล ทรงดำ�รว� " ผนเปนปโรหตแหงพระชนกของเร� " จงตงเข�ไวในตำ�แหนงนนนนแล ดวยคว�มเค�รพ ในเวล�เข�ม�สทบำ�รงของพระองค ทรงทำ�ก�รเสดจลกรบ, รบสงใหพระร�ชท�นอ�สนะเสมอกน ดวยพระดำ�รสว� " อ�จ�รย เชญนงบนอ�สนะน. " [ อคคทตออกบวชนอกพระพทธศ�สน� ] อคคทต นน คดว� " พระร�ช�นทรงทำ�คว�มเค�รพ

Page 310: 6. ----------------- ---6

ในเร�อย�งเหลอเกน, แตเร�กไมอ�จเอ�ใจของพระร�ช�ทงหล�ยไดตลอดก�ลเปนนตยเทยว; อนง พระร�ช�กเย�ววย ยงหนมนอย, ชอว�คว�มเปนพระร�ช�กบดวยคนผมวยเสมอกนนนแล เปนเหตใหเกดสข; สวนเร�เปนคนแก, เร�ควรบวช. " เข�กร�บทลใหพระร�ช�

* พระมห�อ ป. ธ. ๗ วดบวรนเวศวห�ร แปล.

Page 311: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 164พระร�ชท�นพระบรมร�ช�นญ�ตก�รบรรพช�แลว ใหคนตกลองเทยวไปในพระนครแลว สละทรพยของตนทงหมดในมขคอท�นโดย๗ วนแลว บวชเปนนกบวชภ�ยนอก. บรษหมนหนงอ�ศยอคคทตนน บวชต�มแลว. อคคทตนน พรอมดวยนกบวชเหล�นน สำ�เรจ ก�รอยในระหว�งแควนองคะ แควนมคธ และแควนกร ( ตอกน )ใหโอว�ทนว� " พอทงหล�ย บรรด�เธอทงหล�ย ผใดมก�มวตกเปนตน เกดขน, ผนนจงขนหมอทร�บหมอหนง ๆ จ�กแมนำ� ( ม� )เกลยลง ณ ทน. " พวกนกบวชเหล�นน รบว� " ดละ " ในเวล�ก�มวตกเปนตนเกดขนแลว กทำ�อย�งนน. โดยสมยอนอก ไดมกองทร�บใหญแลว. น�คร�ช ชออหฉตตะ หวงแหนกองทร�ยใหญนน. ช�วองคะ มคธะ และช�วแควนกร นำ�เครองสกก�ระเปนอนม�ก

Page 312: 6. ----------------- ---6

ไป ถว�ยท�นแกพวกนกบวชเหล�นนทก ๆ เดอน. [ อคคทตสอนประช�ชนใหถงสรณะ ] ครงนน อคคทต ไดใหโอว�ทแกชนเหล�นน ดงนว� " พวกท�นจงถอภเข�เปนสรณะ, จงถงป�เปนสรณะ, จงถงอ�ร�มเปนสรณะ, จงถงตนไมเปนสรณะ; พวกท�นจกพนจ�กทกขทงสนไดดวยอ�ก�รอย�งน " กล�วสอนแมซงอนเตว�สกของตน ดวยโอว�ทนเหมอนกน. [ พระมห�โมคคลล�นะไปทรม�นอคคทต ] ฝ�ยพระโพธสตว เสดจออกมห�ภเนษกรมณ ทรงบรรล

Page 313: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 165สมม�สมโพธแลว ในสมยนน ทรงอ�ศยกรงส�วตถ ประทบอยในพระเชตวน ในเวล�จวนรง ทรงตรวจดสตวโลก ทรงเหนอคคทตพร�หมณพรอมดวยเหล�อนเตว�สก ผเข�ไปภ�ยในข�ยคอพระญ�ณของพระองคแลว ทรงทร�บว� " ชนเหล�นแมทงหมดเปนผถงพรอมดวยอปนสยแหงพระอรหนต " ในตอนเยน ตรสกะพระ มห�โมคคลล�เถระว� " โมคคลล�น เธอเหนอคคทตพร�หมณผยงมห�ชนใหแลนไปโดยท�งไมใชท�น ไหม ? เธอจงไป, ใหโอว�ทแกมห�ชนเหล�นน. " พระเถระ. ข�แตพระองคผเจรญ ชนเหล�นนเปนอนม�กข�พระองคผเดยวพงขมขไมได, ถ�แมพระองคจกเสดจม�ไซร, ชนเหล�นนจกเปนอนพงขมขได. พระศ�สด�. โมคคลล�นะ แมเร�กจกม�, เธอจงลวงหน�ไปกอน. พระเถระ. กำ�ลงเดนไปเทยว พล�งคดว� " ชนเหล�

Page 314: 6. ----------------- ---6

นน ทงมกำ�ลง ทงมม�ก, ถ�เร�จกพดอะไร ? ในทประชมของชนทงปวงไซร; ชนแมทงหมด พงลกขน โดยคว�มเปนพวก ๆ กน " ยงฝนมเมดหย�บใหตกลงแลว ดวยอ�นภ�พของตน. ชนเหล�นน เมอฝนมเมดหย�บตกอย, ต�งกลกขนแลว ๆ เข�ไปยงบรรณศ�ล�ของตน ๆ. พระเถระยนอยทประตบรรณศ�ล�ของอคคทต กล�วว�อคคทต. เข�ไดยนเสยงของพระเถระแลว กล�วว� " นนเปนใคร ? " เพร�ะคว�มเปนผกระด�งเพร�ะม�นะว� " ในโลกนใคร ๆ

Page 315: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 166ชอว�ผส�ม�รถเรยกเร� โดย ( ออก ) ชอไมม, ใครหนอแล ? เรยกเร�โดย ( ออก ) ชอ. " พระเถระ. ข�พเจ� พร�หมณ. อคคทต. ท�นพดอะไร ? พระเถระ. ขอท�นจงบอกสถ�นทพกอยในทนแกข�พเจ�สนคนหนง ในวนน. อคคทต. สถ�นทพกอยในทน ไมม, บรรณศ�ล�หลงหนงกสำ�หรบคนหนงเท�นน. พระเถระ. อคคทต ธรรมด�พวกมนษย ยอมไปสสำ�นกของพวกมนษย, พวกโค กไปสสำ�นกของพวกโค, พวกบรรพชตกไปสสำ�นกของพวกบรรพชต, ท�นอย�ทำ�อย�งนน, ขอจงใหทพกอยแกข�พเจ�. อคคทต. กท�นเปนบรรพชตหรอ ? พระเถระ. เออ ข�พเจ�เปนบรรพชต. อคคทต. ถ�ท�นเปนบรรพชตไซร, สงของคอส�แหรก

Page 316: 6. ----------------- ---6

บรข�รแหงบรรพชต ของท�นอยไหน ? พระเถระ. บรข�รของข�พเจ� มอย, ข�พเจ�คดเหนว�' กก�รถอบรข�รนน เปนแผนกเทยวไป ลำ�บ�ก ' ดงนแลว จงถอบรข�รนนไวโดยภ�ยในนนแลเทยวไป พร�หมณ. " พร�หมณนนโกรธพระเถระว� " ท�นจกถอบรข�รนนเทยวไปหรอ ? " ลำ�ดบนน พระเถระจงพดกะเข�ว� " ( จงหลกไป )

Page 317: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 167อคคทต ท�นอย�โกรธ ( ข�พเจ� ), จงบอกสถ�นทพกอยแกข�พเจ�. " อคคทต. สถ�นทพกอยในทนไมม. พระเถระ. กใคร ? อยบนกองทร�ยนน. อคคทต. น�คร�ชตวหนง. พระเถระ. ท�นจงใหทนนแกข�พเจ�. อคคทต. ข�พเจ�ไมอ�จใหได, กรรมของน�คร�ชนนร�ยก�จ. พระเถระ. ช�งเถอะ, ขอท�นจงใหแกเร�เถด. อคคทต. ถ�เชนนน ท�นจงรเองเถด. [ พระเถระผจญกบน�คร�ช ] พระเถระ ผนหน�ตรงกองทร�ยไปแลว. น�คร�ชเหนพระเถระนนม� จงดำ�รว� " พระสมณะนม�ข�งน, เหนจะไมทร�บคว�มทเร�มอย; เร�จะบงหวนควน ใหสมณะนนต�ย " บงหวนควนแลว. พระเถระคดว� " น�คร�ชนเหนจะเข�ใจว� ' เร�เท�นนอ�จบงหวนควนได, พวกอนยอมไมอ�จ " ดงนแลว บงหวนควนแมเอง. ควนทงหล�ยพงออกจ�กสรระแหงน�คร�ชและพระเถระแม

Page 318: 6. ----------------- ---6

ทง ๒ ฝ�ย ตงขนจนถงพรหมโลก. ควนทง ๒ ฝ�ย ไมเบยดเบยนพระเถระ เบยดเบยนแตน�คร�ชฝ�ยเดยว. น�คร�ชไมอ�จอดทนกำ�ลงแหงควนได จงโพลง ( เปนไฟ ). ฝ�ยพระเถระเข�สม�บตมเตโชธ�ตเปนอ�รมณแลว โพลง ( เปนไฟ ) พรอมกบน�คร�ชนน

Page 319: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 168เหมอนกน. เปลวไฟพงขนไปจนถงพรหมโลก. เปลวไฟแมทง ๒ ฝ�ยไมเบยดเบยนพระเถระ เบยดเบยนแตน�คร�ชฝ�ยเดยว. [ น�คร�ชแพพระเถระ ] ลำ�ดบนน สรระทงสนของน�คร�ชนน ไดเปนร�วกะว�ถกคบเพลงทงหล�ยลนทวแลว. หมฤษแลดแลว คดว� " น�คร�ชเผ� สรณะ, สมณะคนดหนอ ไมเชอฟงคำ�ของพวกเร� จงฉบห�ยแลว. " พระเถระ ทรม�นน�คร�ช ทำ�ใหหมดพยศแลว นงบนกองทร�ย. น�คร�ชเอ�ขนดรวบกองทร�ย แผพงพ�นประม�ณเท�หองโถงแหงเรอนยอด กนอยแลวเบองบนแหงพระเถระ. หมฤษไปยงสำ�นกของพระเถระแตเช�ตร ดวยคดว� " พวกเร�จกรคว�มทสมณะต�ยแลว หรอยงไมต�ย " เหนท�นนงอยบนยอดกองทร�ยแลวประคองอญชลชมเชยอย กล�วว� " สมณะ น�คร�ชไมเบยดเบยน

Page 320: 6. ----------------- ---6

ท�นแลหรอ ? " พระเถระ. ท�นทงหล�ยไมเหนน�คร�ชแผพงพ�นดำ�รงอยเบองบนแหงเร�หรอ ? ฤษเหล�นน พดกนว� " น�อศจรรยหนอ ! ท�นผเจรญ,อ�นภ�พแหงสมณะ ชอเหนป�นน, พระสมณะนทรม�นน�คร�ชไดแลว " ไดยนลอมพระเถระอยแลว. ในขณะนน พระศ�สด�เสดจม�แลว. พระเถระเหนพระศ�สด�แลว ลกขนถว�ยบงคม. ลำ�ดบนน ฤษทงหล�ย พดกะพระเถระนนว� " สมณะน เปนใหญแมกว�ท�นหรอ ? "

Page 321: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 169 พระเถระ. พระผมพระภ�คนน เปนพระศ�สด�, ข�พเจ�เปนส�วกของพระผมพระภ�คน. [ พวกฤษชมเชยพระศ�สด� ] พระศ�สด� ประทบนงบนยอดกองทร�ยแลว, หมฤษประคองอญชลชมเชยพระศ�สด�ว� " อ�นภ�พของส�วกยงถงเพยงน, สวนอ�นภ�พของพระศ�สด�น จกเปนเชนไร ? " พระศ�สด� ตรสเรยกอคคทตม�แลว ตรสว� " อคคทตท�นเมอใหโอว�ทแกส�วกและอปฏฐ�กทงหล�ยของท�น ยอมกล�วว� ' อย�งไร ? ' ให. " อคคทต. ข�พระองคใหโอว�ทแกส�วกและอปฏฐ�กเหล�นนอย�งนว� ' ท�นทงหล�ย จงถงภเข�นนว�เปนทพง, จงถงป�,อ�ร�ม, จงถงตนไม ว�เปนทพง; ดวยว� บคคลถงวตถทงหล�ยมภเข�เปนตนนนว�เปนทพงแลว ยอมพนจ�กทกขทงหวงได. ' [ สรณะทเกษมและไมเกษม ]

Page 322: 6. ----------------- ---6

พระศ�สด� ตรสว� " อคคทต บคคลถงวตถทงหล�ยมภเข�เปนตนนนว�เปนทพงแลว ยอมไมพนจ�กทกขไดเลย, สวนบคคลถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ ว�เปนทพง ยอมพนจ�กทกขในวฏฏะทงสนได " ดงนแลว ไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :- " มนษยเปนอนม�ก ถกภยคกค�มแลว ยอม ถงภเข� ป� อ�ร�มและรกขเจดยว�เปนทพง; สรณะนนแลไมเกษม, สรณะนนไมอดม,

Page 323: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 170 เพร�ะบคคลอ�ศยสรณะนนยอมไมพนจ�กทกข ทงปวงได. สวนบคลใดถงพระพทธ พระ ธรรมและพระสงฆว�เปนทพง ยอมเหนอรย- สจ ๔ ( คอ ) ทกข เหตใหเกดทกข คว�มก�ว ลวงทกข และมรรคมองค ๘ อนประเสรฐ ซง ยงสตวใหถงคว�มสงบแหงทกข ดวยปญญ� ชอบ; สรณะนนแลของบคคลนนเกษม, สรณะ นนอดม, เพร�ะบคคลอ�ศยสรณะนน ยอม พนจ�กทกขทงปวงได. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� พห ไดแก พห แปลว�ม�ก. บทว�ปพพต�น เปนตน คว�มว� มนษยเหล�นน ๆ อนภยนน ๆ คกค�มแลวอย�กพนจ�กภย หรอปร�รถน�ล�ภทงหล�ยมก�รไดบตรเปนตน ยอมถงภเข�ทงหล�ย มภเข�ชออสคลเวปลละและเวภ�ระเปนตน ป�ทงหล�ยมป�มห�วนและป�โคสงคส�ลวนเปนตน อ�ร�มทงหล�ย มเวฬวน

Page 324: 6. ----------------- ---6

และชวกมพวนเปนตน และรกขเจดยทงหล�ย มอเทนเจดยและโคตมเจดยเปนตน ในทนน ๆ ว�เปนทพง. สองบทว� เนต สรณ คว�มว� กสรณะ แมทงหมดนนไมเกษม ไมอดม, ดวยว� บรรด�สตวทงหล�ยผมคว�มเกดเปนตนเปนธรรมด� แมผหนง อ�ศยสรณะนน ยอมไมพนจ�กทกขทงปวงมช�ตเปนตนได.

Page 325: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 171 คำ�ว� โย จ เปนตนน พระผมพระภ�ค ทรงแสดงสรณะอนไมเกษม ไมอดมแลว ปร�รภไวเพอจะทรงแสดงสรณะอนเกษมอนอดม. เนอคว�มแหงคำ�ว� โย จ เปนตนนน ( ดงตอไปน ) :- สวนบคคลใด เปนคฤหสกกต�ม เปนบรรพชตกต�ม อ�ศยกมมฏฐ�นคอก�รต�มระลกถงพระพทธพระธรรม และพระสงฆเปนตนว� " แมเพร�ะอย�งน พระผมพระภ�คพระองคนน เปนพระอรหนตสมม�สมพทธเจ� " ถงพระพทธ พระธรรม และพระสงฆว�เปนทพง ดวยส�ม�รถแหงคว�มเปนวตถอนประเสรฐ, ก�รถงสรณะนน ของบคคลแมนน ยงกำ�เรบ ยงหวนไหว ดวยกจทงหล�ยมก�รไหวอญเดยรถยเปนตน, แตพระผมพระภ�ค เพอจะทรงแสดงคว�มทก�รถงสรณะนนไมหวนไหว เมอจะทรงประก�ศสรณะอนม�แลวโดยมรรคนนแล จงตรสว� ' ยอมเหนอรยสจ ๔ ดวยปญญ�ชอบ. ' ดวยว� บคคลใดถงรตนะทงหล�ย มพระพทธรตนะ

Page 326: 6. ----------------- ---6

เปนตนนนว�เปนทพง ดวยส�ม�รถแหงก�รเหนสจจะเหล�นน, สรณะนนของบคคลนน เกษมและอดม, และบคคลนน อ�ศยสรณะนน ยอมพนจ�กทกขในวฏฏะแมทงสนได; เพร�ะเหตนน พระผมพระภ�คจงตรสว� เอต โข สรณ เขม เปนตน. ในก�ลจบเทศน� ฤษเหล�นนแมทงหมด บรรลพระอรหนตพรอมดวยปฏสมภท�ทงหล�ยแลว ถว�ยบงคมพระศ�สด� ทลขอบรรพช�แลว.

Page 327: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 172 พระศ�สด� ทรงเหยยดพระหตถออกจ�กกลบจวร ตรสว�" ท�นทงหล�ย จงเปนภกษม�เถด, จงประพฤตพรหมจรรย. " [ ช�วเมองเข�ใจว�อคคทตใหญกว�พระศ�สด� ] ในขณะนนเอง ฤษเหล�นน ไดเปนผทรงไวซงบรข�ร ๘ ดจ พระเถระมพรรษ�ตงรอย. กวนนน ไดเปนวนทช�วแควนองคะแควนมคธและแควนกร แมทงปวง ถอเครองสกก�ระม�. ชนเหล�นน ถอเครองสกก�ระม�แลว เหนฤษเหล�นนแมทงหมดบวชแลวคดว� " อคคทตพร�หมณของพวกเร�เปนใหญ หรอพระสมณ-โคดมเปนใหญหนอ ? " ไดสำ�คญว� " อคคทต เปนใหญแนเพร�ะเหตทพระสมณโคดมม�ห�. " [ อคคทตตดคว�มสงสยของช�วเมอง ] พระศ�สด� ทรงตรวจดอธย�ศยของชนเหล�นนแลว ตรสว�" อคคทต เธอจงตดคว�มสงสยของบรษท. " พระอคคทตนนกร�บทลว� " แมข�พระองค กหวงเหตมประม�ณเพยงนนเหมอน

Page 328: 6. ----------------- ---6

กน " ดงนแลว เห�ะขนไปสเวห�สดวยกำ�ลงฤทธ แลวลงม� ถว�ยบงคมพระศ�สด�บอย ๆ ถง ๗ ครงแลว กล�วประก�ศคว�มทตนเปนส�วกว� " ข�แตพระองคผเจรญ พระผมพระภ�คเปนพระศ�สด�ของข�พระองค, ข�พระองคเปนส�วก " ดงนแล. เรองปโรหตชออคคทต จบ.

Page 329: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 173 ๗. เรองปญห�ของพระอ�นนทเถระ * [ ๑๕๔ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภปญห�ของพระอ�นนทเถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ทลลโภ ปรส�-ชโ " เปนตน. [ พระเถระรำ�พงถงทเกดของบรษอ�ช�ไนย ] คว�มพสด�รว� วนหนงพระเถระนงในทพกกล�งวน คดว�" พระศ�สด�เมอตรสคำ�ว� ' ช�งอ�ช�ไนย เกดขนในตระกลช�งฉททนต หรอในตระกลช�งอโบสถ, ม�อ�ช�ไนย เกดขนในตระกลม�สนธพ หรอในตระกลพระย�ม�วล�หก, โคอ�ช�ไนย เกดขนในทกขณ�ปถชนบท ' เปนตน เปนอนตรสสถ�นทเกดขนแหงสตวประเสรฐ มช�งอ�ช�ไนยเปนตนแลว. สวนบรษอ�ช�ไนย ยอมบงเกดขนในทไหนหนอ ? " [ พระเถระเข�ไปทลถ�มพระศ�สด� ] พระเถระนน เข�ไปเฝ�พระศ�สด� ถว�ยบงคมแลว

Page 330: 6. ----------------- ---6

ทลถ�มเรองนน. พระศ�สด�ตรสว� " อ�นนท ขนชอว�บรษอ�ช�ไนยยอมไมบงเกดในททวไป, แตบงเกดขนในทอนเปนมชฌมประเทศ( วด ) โดยตรงย�ว ๓๐๐ โยชน โดยรอบประม�ณ ๙๐๐ โยชน กเมอจะบงเกดขน กยอมไมบงเกดขนในตระกลส�มญ,๑ ยอมบงเกดขนใน

* พระมห�เคล� ป. ธ. ๕. วดบรณศร ฯ แปล. ๑. ยสม ว� ตสม ว�.

Page 331: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 174ตระกลขตตยมห�ศ�ลและพร�หมณมห�ศ�ล ตระกลใดตระกลหนงเท�นน " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " บรษอ�ช�ไนยห�ไดย�ก, ( เพร�ะว� ) บรษ อ�ช�ไนยนน ยอมไมเกดในททวไป; บรษ อ�ช�ไนยนนเปนนกปร�ชญ ยอมเกดใน ตระกลใด, ตระกลนน ยอมถงคว�มสข. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ทลลโภ เปนตน คว�มว� บรษ-อ�ช�ไนยแล เปนผอนบคคลห�ไดย�ก, คอห�ไดง�ยเหมอนข�งบอ�ช�-ไนยเปนตนกห�ไม, บรษอ�ช�ไนยนน ยอมไมเกดในททวไป คอในปจจนตประเทศ หรอในตระกลตำ�, แตยอมเกดในตระกลใดตระกลหนง บรรด�ตระกลกษตรยและตระกลพร�หมณ ในทเปนททำ�สกก�ระมอภว�ทเปนตน แหงมห�ชน ในมชฌมประเทศเท�นน, กบรษอ�ช�ไนยนน เปนนกปร�ชญ คอเปนผมปญญ�สงสด ไดแกพระสมม�สมพทธเจ� เมอจะเกดอย�งนน ยอมเกดในตระกล

Page 332: 6. ----------------- ---6

ใด,ตระกลนน ยอมถงคว�มสข คอยอมเปนตระกลทบรรลคว�มสขแท. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองปญห�ของพระอ�นนทเถระ จบ.

Page 333: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 175 ๘. เรองสมพหลภกข * [ ๑๕๕ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภก�รสนทน�ของภกษม�กรปดวยกน ตรสพระธรรมเทศน�นว� " สโขพทธ�นมปป�โท " เปนตน. [ คว�มเหนในปญห�ต�ง ๆ กน ] คว�มพสด�รว� วนหนง ภกษ ๕๐๐ รป นงในศ�ล�เปนทบำ�รง สนทน�กนว� " ผมอ�ยทงหล�ย อะไรหนอแล เปนสขในโลกน ? " บรรด�ภกษเหล�นน บ�งพวกกล�วว� " ชอว�สข เชนกบดวยสขในร�ชสมบต ยอมไมม. " บ�งพวกกล�วว� " ชอว�สข เชนกบดวยสขในก�ม ยอมไมม. " บ�งพวกกล�วว� " ชอว�สข เช�กบดวยสขอนเกดแตก�รบรโภคข�วส�ลและเนอ ยอมไมม. " [ พระศ�สด�ทรงแกปญห�นน ] พระศ�สด� เสดจม�สท ๆ ภกษเหล�นนนงแลว ตรส

Page 334: 6. ----------------- ---6

ถ�มว�" ภกษทงหล�ย บดน พวกเธอนงประชมกนดวยถอยคำ�อะไรหนอ ? "เมอภกษเหล�นน กร�บทลว� " ดวยถอยคำ�ชอน, " จงตรสว�" ภกษทงหล�ย พวกเธอกล�วอะไร ? กคว�มสขนแมทงหมด นบเนองดวยทกขในวฏฏะทงนน, แตเหตนเท�นน คอ ' คว�มเกดขนแหง

* พระมห�เคล� ป. ธ. ๕ วดบรณศร ฯ แปล.

Page 335: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 176พระพทธเจ� ก�รฟงธรรม คว�มพรอมเพรยงของหม คว�มเปนผปรองดองกน เปนสขในโลกน " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " คว�มเกดขนแหงพระพทธเจ�ทงหล�ย เปน เหตนำ�สขม�, ก�รแสดงธรรมของสตบรษ เปน เหตนำ�สขม�, คว�มพรอมเพรยงของหม เปน เหตนำ�สขม�, คว�มเพยรของชนผพรอมเพรยง กน เปนเหตนำ�สขม�. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� พทธ�นมปป�โท คว�มว� พระพทธเจ�ทงหล�ย เมอทรงอบตขน ยอมยงมห�ชนใหข�มจ�กคว�มกนด�รทงหล�ย มคว�มกนด�รคอร�คะเปนตน เหตใด, เหตนนคว�มเกดขนแหงพระพทธเจ�ทงหล�ย จงชอว�เปนเหตนำ�สขม�. สตวทงหล�ยผมทกขมช�ตเปนตนเปนธรรม อ�ศยก�รแสดงธรรมของสตบรษ ยอมพนจ�กทกขทงหล�ย มช�ตเปนตน เหตใด,

Page 336: 6. ----------------- ---6

เหตนนก�รแสดงธรรมของสตบรษ จงชอว�เปนเหตนำ�สขม�. คว�มเปนผมจตเสมอกน ชอว�ส�มคค. แมส�มคคนน กชอว�เปนเหตนำ�สขม�โดยแท. อนง ก�รเรยนพระพทธพจนกด ก�รรกษ�ธดงคทงหล�ยกดก�รทำ�สมณธรรมกด ของเหล�ชนผพรอมเพรยงกน คอ ผมจตเปนอย�งเดยวกน เปนเหตนำ�สขม� เหตใด, เหตนน พระศ�สด� จงตรสว�" สมคค�น ตโป สโข. " เพร�ะเหตนนนนแหละ พระผมพระภ�ค จง

Page 337: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 177ตรสไวว�๑ " ภกษทงหล�ย กพวกภกษจกพรอมเพรยงกนประชม,จกพรอมเพรยงกนเลก ( ประชม ), จกพรอมเพรยงกนทำ�กจทควรทำ�ของหม, ตลอดก�ลเพยงใด; ภกษทงหล�ย คว�มเจรญฝ�ยเดยว อนภกษทงหล�ยพงหวงได, คว�มเสอม อนภกษทงหล�ยไมพงหวงไดตลอดก�ลเพยงนน. " ในก�ลจบเทศน� ภกษเปนอนม�ก ตงอยในอรหตผลแลว.เทศน�ไดมประโยชนแมแกมห�ชนแลว ดงนแล. เรองสมพหลภกข จบ.

๑. อง. สตตก. ๒๓/๒๒.

Page 338: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 178 ๙. เรองพระเจดยทองของพระกสสปทสพล * [ ๑๕๖ ] พระบรมศ�สด�เมอเสดจจ�รกไป ทรงปร�รภพระเจดยทองของพระกสสปทสพล จงตรสพระธรรมเทศน�นว� " ปช�รเห " เปนตน. คว�มพสด�รว� พระตถ�คตเจ�มพระสงฆหมใหญเปนพทธบรว�ร เสดจออกจ�กเมองส�วตถแลวเสดจไปเมองพ�ร�ณสโดยลำ�ดบ เสดจถงเทวสถ�นแหงหนง ในทใกลบ�นโนไทยค�ม ในระว�งท�ง.พระสคตเจ�ไดประทบใกลเทวสถ�นนน ทรงสงพระธรรมภณฑ�ค�รก( คอพระอ�นนทผเปนขนคลงแหงพระธรรม ) ใหบอกพร�หมณซงกำ�ลงทำ�กสกรรมอยในทไมไกลม�เฝ�. พร�หมณนนม�แลว ไมถว�ยอภว�ทแดพระตถ�คต แตไหวเทวสถ�นนนอย�งเดยว แลวยนอย. แมพระ-สคตเจ�กตรสว� " ดกอนพร�หมณ ท�นสำ�คญประเทศนว�เปนทอะไร ? "

Page 339: 6. ----------------- ---6

พร�หมณจงกร�บทลว� " ข�แตพระโคดมผเจรญ ข�พเจ�ไหวดวยตงใจว� ทนเปนเจตยสถ�นม�ต�มประเพณของพวกข�พเจ�. " พระสคต-เจ�จงใหพร�หมณนนชนชมยนดว� " ดกอนพร�หมณ ท�นไหวสถ�นทน ไดทำ�กรรมทดแลว. " ภกษทงหล�ยไดสดบพระพทธดำ�รสนนแลวจงเกดสงสยขนว� " พระผมพระภ�คเจ�ทรงใหพร�หมณชนชมยนดอย�งน ดวยเหตอะไรหนอ. " ลำ�ดบนนพระตถ�คตเจ� เพอทรงปลดเปลองคว�มสงสยของภกษเหล�นน จงตรสเทศน� ฆฏก�รสตร ในมช-ฌมนก�ย แลวทรงนรมตพระเจดยทองของพระกสสปทสพล สงหนง

* พระธรรมปญญ�จ�รย ( จบ ป. ธ . ๙. ) วดโสมนสวห�ร แปล.

Page 340: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 179โยชน และพระเจดยทองอกหนงองคไวในอ�ก�ศ ดวยอ�นภ�พแหงพระฤทธ ทรงแสดงใหมห�ชนเหนแลวตรสว� " ดกอนพร�หมณก�รบช� ซงบคคลควรบช�ชนดเชนน ยอมสมควรกว�แท " ดงนแลวจงทรงประก�ศปช�รหบคคล ๔ จำ�พวก มพระพทธเจ�เปนตน โดยนยดงทตรสไวในมห�ปรนพพ�นสตรนนเอง แลวทรงแสดงโดยพเศษถง พระเจดย ๓ ประเภทคอ สรรเจดญ ๑ อททสเจดย ๑ ปรโภคเจดย ๑( ครนแลว ) ไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� ใคร ๆ ไมอ�จเพอจะนบบญของบคคลผบช�อย ซง ท�นผควรบช� คอพระพทธเจ� หรอว�พระส�วก ทงหล�ยดวย ผก�วลวงปปญจธรรมเครองเนนช� ไดแลว ผมคว�มเศร�โศกและคว�มครำ�ครวญ อน ข�มพนแลว ( หรอว� ) ของบคคลผบช�อย

Page 341: 6. ----------------- ---6

ซงท�น ผควรบช�เชนนนเหล�นน ผนพพ�นแลว ไมมภย แตทไหน ๆ ดวยก�รนบแม วธไร ๆ กต�ม ว�บญน มประม�ณเท�น ดงน. [ แกอรรถ ] บคคลผควรเพอบช� อธบ�ยว�ผควรแลวเพอบช�ชอว� ปช�รห-บคคล ในพระค�ถ�นน. คำ�ว�ของบคคลผบช�อยซงท�นผควรบช� คว�มว� ผบช�อยดวยก�รนอบนอมมกร�บไหวเปนตน และดวยปจจย ๔.พระผมพระภ�คทรงแสดงปช�รหบคคลดวยคำ�เปนตนว� พทเธ คอ พระพทธะทงหล�ย. บทว� พทเธ ไดแกพระสมม�สมพทธเจ�. ศพทนบ�ตว�

Page 342: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 180ยท ไดแก ยทว�. อธบ�ยว� อถว� คอ กหรอว�. คำ�ว� ซงพระปจเจก-พทธะทงหล�ย กเปนอนตรสไวแลวในพระค�ถ�นน. ( หรอว� ) พระส�วกทงหล�ยดวย. บทว�ผก�วลวงปปญจธรรมไดแลว หม�ยคว�มว� ปปญจธรรมคอตณห� ทฏฐ ม�นะ ท�นก�วลวงไดแลว. คำ�ว�ผมคว�มเศร�โศกคว�มครำ�ครวญอนข�มพนแลว ไดแกผมคว�มโศกและคว�มรำ�ไรอนลวงพนแลว. อธบ�ยว�ข�มลวงไดทง ๒ อย�ง. คว�มเปนผควรแกบช� พระผมพระภ�คตรสดวยบทวเสสนะ ( คณบท ) เหล�นน.คำ�ว�เหล�นนไดแก พระพทธะ เปนตน. คำ�ว�ผเชนนน ไดแกผประกอบดวยคณเชนนน ดวยอำ�น�จแหงคณดงกล�วแลว. คำ�ว�นพพ�นแลวไดแกนพพ�นดวยก�รดบกเลสมร�คะเปนตน. ภยแตทไหน ๆ คอจ�กภพหรอจ�กอ�รมณยอมไมม แกท�นผควรบช�เหล�นน ฉะนนท�น

Page 343: 6. ----------------- ---6

เหล�นนจงชอว�ไมมภยแตทไหน ๆ. ซงท�นผไมมภยแตทไหน ๆเหล�นน. คำ�ว�อนใคร ๆ ไมอ�จเพอจะนบบญได คว�มว� ไมอ�จเพอคำ�นวณบญได. ห�กมคำ�ถ�มสอดม�ว� นบอย�งไร ? พงแกว�อนใคร ๆ ไมอ�จเพอนบบญว�นมประม�ณเท�น อธบ�ยว� อนใคร ๆไมอ�จเพอจะนบว� บญนมประม�ณเท�น บญนมประม�ณเท�น.อปศพทพงเชอมในบทว� เกนจ. อธบ�ยว�อนบคคลไร ๆ หรอว�ดวยก�รนบวธไร ๆ. ใน ๒ คำ�นน คำ�ว�อนบคคล ไดแกอนบคคลนนมพระพรหมเปนตน. คำ�ว� ดวยก�รนบ ไดแกดวยก�รนบ ๓ อย�งคอดวยก�รคะเน ดวยก�รชงและดวยก�รตวง. ก�รคะเนโดยนยว�ของนมประม�ณเท�น ชอว�คะเน. ก�รชงดวยเครองชงชอว�ชง. ก�รทำ�ใหเตม

Page 344: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 181( ตวง ) ดวยส�ม�รถแหงกงฟ�ยมอ ฟ�ยมอแลงและทะน�นเปนตนชอว�ตวง. อนบคคลไร ๆ ไมอ�จเพอนบบญของผบช�อย ซงท�นผควรบช�มพระพทธเจ�เปนตน ดวยก�รนบทง ๓ วธเหล�น ดวยส�ม�รถแหงวบ�ก คอผล เพร�ะเวนจ�กทสดฉะน. ผลท�นของผบช�ในสถ�นะทง ๒ เปนอย�งไรกน ? บญของผบช�พระพทธเจ�เปนตน ผยงทรงพระชนมอย ใคร ๆ ไมอ�จนบไดกพอทำ�เน�. บญของผบช�พระพทธเจ�เปนตนผเชนนนแมนพพ�นแลวดวยขนธปรนพพ�น อนมกเลสปรนพพ�นเปนนมต ใคร ๆ กไมอ�จนบไดอกเล� เพร�ะฉะนน ควรจะแตกต�งกนบ�ง เพร�ะเหต ( ทจะมขอสงสย ) นนแหละ ท�วสกกะจงกล�วไวในวม�นวตถว� เมอพระสมพทธเจ�เปนตน ยงทรงพระชนมอยกด นพพ�นแลวกด เมอจตเสมอกน ผลกยอมเท�กน

Page 345: 6. ----------------- ---6

ในเพร�ะเหตคอคว�มเลอมใสแหงใจ สตวทงหล�ย ยอมไปสสคต ดงน. ในอวส�นแหงพระธรรมเทศน� พร�หมณนนไดเปนพระโสด�บนแลวแล. พระเจดยทองสงตงโยชน ไดตง ( เดน ) อยในอ�ก�ศนนแลตลอด ๗ วน. กสม�คมไดมแลวดวยชนเปนอนม�ก, พวกเข�บช�พระ-เจดยดวยประก�รต�ง ๆ ตลอด ๗ วน. ตอนนม�คว�มแตกต�งแหงลทธของผมลทธต�งกนไดเกดมแลว. พระเจดยนนไดไปสทเดมแหงตนดวยพทธ�นภ�พ, ในขณะนน

Page 346: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 182พระเจดยศล�ใหญ ไดมขนแลวในทนนนนแล. ประช�สตว ๘๔,๐๐๐ ไดบรรลธรรม�ภสมย ( คอตรสรธรรม )แลว ในสม�คมนน. เรองพระเจดยทองของพระกสสปทสพล จบ. พทธวรรค วรรณน� จบ. วรรคท ๑๔ จบ.

Page 347: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 183 ๑๕. สขวรรค วรรณน� ๑. เรองระงบคว�มทะเล�ะแหงหมพระญ�ต * [ ๑๕๗ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในแควนของช�วสกกะ ทรงปร�รภหมพระญ�ต เพอระงบคว�มทะเล�ะ จงตรสพระธรรมเทศน�นว� " สสข วต " เปนตน. [ คว�มวว�ทเกดเพร�ะแยงนำ� ] ดงไดยนม�ว� พวกเจ�ศ�กยะและพวกเจ�โกลยะ ใหกนแมนำ�ชอว�โรหณ ดวยทำ�นบอนเดยวกน ในระหว�งนครกบลพสดกบนครโกลยะแลวใหทำ�ข�วกล�. ถงตนเดอนเชฏฐม�ส เมอข�วกล�เหยว,พวกกรรมก�รแมของช�วนครทง ๒ ประชมกน. ในช�วนครทง ๒ นนช�วนครโกลยะ กล�วว� " นำ�น เมอถกพวกเร�นำ�ไปแตข�งทง ๒จกไมพอแกพวกท�น, เมอถกพวกท�นนำ�ไปแตข�งทง ๒, กจกไมพอแกพวกข�พเจ�; แตข�วกล�ของพวกข�พเจ� จกสำ�เรจ

Page 348: 6. ----------------- ---6

ดวยนำ�คร�วเดยวเท�นน, พวกท�นจงใหนำ�นแกพวกข�พเจ�เถด. " ฝ�ยพวกช�วศ�กยะนอกน กล�วอย�งนว� " เมอพวกท�นทำ�ฉ�งใหเตมตงไวแลว พวกข�พเจ�จกไมอ�จถอเอ�ทองมสสก แกวสเขยว แกวสดำ�และกห�ปณะ แลวมกระเช�และกระสอบเปนตนในมอเทยวไปทประต

* พระมห�เนอง ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.

Page 349: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 184เรอนของพวกท�น, ข�วกล�แมของพวกข�พเจ� กจกสำ�เรจดวยนำ�คร�วเดยวเหมอนกน, พวกท�นจงใหนำ�นแกพวกข�พเจ�เถด. " โกลยะ. พวกข�พเจ�จกไมให. ศ�กยะ. แมพวกข�พเจ�กจกไมให. ช�วเมองทง ๒ ยงถอยคำ�ใหเจรญขนอย�งนนแลว ประห�รซงกนและกนอย�งน คอ คนหนง ลกขนแลวไดใหประห�รแกคนหนง,แมชนผถกประห�รนน กไดใหประห�รแมแกชนอน กระทบกระทงถงช�ตแหงร�ชตระกลทงหล�ย กอคว�มทะเล�ะใหเจรญขนแลว. พวกกรรมกรช�วโกลยะ กล�วว� " พวกเจ�จงพ�เดกช�วเมองกบลพสดไปเสยเถด, ชนเหล�ใด อยรวมกบพวกพส�วนองส�วของตน ๆ เหมอนสนขบ�นและสนขจงจอกเปนตน; ช�ง ม� โลหและอ�วธทงหล�ยของชนเหล�นน จกทำ�อะไรแกพวกข�พเจ�ได. " ฝ�ยพวกกรรมกรช�วศ�กยะ กล�วว� " บดน พวกเจ�จงพ�

Page 350: 6. ----------------- ---6

พวกเดจขเรอนไปเสยเถด, ชนเหล�ใด ไมมทพง ไมมคต อยทตนกะเบ� ดจสตวดรจฉ�น; ช�ง ม� โลหและอ�วธ ของชนเหล�นนจกทำ�อะไรแกพวกข�พเจ�ได. " ชนเหล�นน ไปบอกแกพวกอำ�ม�ตยผประกอบในกรรมนน. พวกอำ�ม�ตย ทลแกร�ชตระกลทงหล�ย. ลำ�ดบนน เจ�ศ�กยะทงหล�ย คดว� " พวกเร�จกแสดงเรยวแรงและกำ�ลงของเหล�ชนผอยรวมกบพวกพส�วนองส�ว " แลวตระเตรยมก�รยทธ ออกไปแลว. ฝ�ยเจ�โกลยะทงหล�ย คดว� " พวกเร�จกสำ�แดงเรยวแรงและกำ�ลง ของเหล�นชนผอยทตนกะเบ� " ดงน

Page 351: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 185แลว ตระเตรยมก�รยทธ ออกไปแลว. [ พระศ�สด�เสดจห�มพระญ�ต ] แมพระศ�สด� ทรงตรวจดสตวโลกในเวล�ใกลรง ทอดพระเนตรเหนหมพระญ�ตแลว ทรงดำ�รว� " เมอเร�ไมไป, พวกญ�ต เหล�นจกฉบห�ย, ก�รทเร�ไปกควร " ดงนแลว จงเสดจไปท�งอ�ก�ศพระองคเดยวเท�นน ประทบนงโดยบลลงกในอ�ก�ศ ณ ท�มกล�งแมนำ�โรหณ. พระญ�ตทงหล�ย เหนพระศ�สด�แลวทงอ�วธ ถว�ยบงคม. ครงนน พระศ�สด� ตรสกะพระญ�ตเหล�นนว� " มห�บพตรนชอว�ทะเล�ะอะไรกน ? " พวกพระญ�ต. พวกข�พระองค ไมทร�บ พระเจ�ข�. พระศ�สด�. บดน ใครจกทร�บเล� ? พระญ�ตเหล�นน ถ�มตลอดถงพวกท�สและกรรมกร โดยอบ�ยนว� " อปร�ช จกทร�บ, เสน�บด จกทร�บ " เปนตน แลวกร�บทลว� " ทะเล�ะกนเพร�ะนำ� พระเจ�ข�. "

Page 352: 6. ----------------- ---6

พระศ�สด�. นำ�ตร�ค�เท�ไร ? มห�บพตร. พวกพระญ�ต. มร�ค�นอย พระเจ�ข�. พระศ�สด�. กษตรยทงหล�ย ร�ค�เท�ไร ? มห�บพตร. พวกพระญ�ต. ขนชอว� กษตรยทงหล�ย ห�ค�มได พระเจ�ข�. พระศ�สด�. กก�รทท�นทงหล�ย ยงพวกกษตรยซงห�ค�มไดใหฉบห�ย เพร�ะอ�ศยนำ� ซงมประม�ณนอย ควรแลวหรอ ?

Page 353: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 186 พระญ�ตเหล�นน ไดนงแลว. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสเตอนพระญ�ตเหล�นนแลว ตรสว� " มห�บพตร เพร�ะเหตไร ?พวกท�นจงกระทำ�กรรมเหนป�นน, เมอเร�ไมมอย, ในวนน แมนำ�คอโลหตจกไหลนอง, ท�นทงหล�ย ทำ�กรรมไมสมควรแลว, ท�น ทงหล�ย เปนผมเวรดวยเวร ๕ อย, เร�ไมมเวรอย; ท�นทงหล�ยเปนผมคว�มเดอดรอนดวยกเลสอย, เร�ไมมคว�มเดอดรอนอย; ท�นทงหล�ยเปนผมคว�มขวนขว�ยในอนแสวงห�ก�มคณอย, เร�ไมมคว�มขวนขว�ยอย " แลวไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :- " ในมนษยทงหล�ยผมเวรกน พวกเร� ไมมเวร เปนอยสบ�ยดหนอ, ในมนษยทงหล�ยผมเวรกน พวกเร� ไมมเวรอย. ในมนษยทงหล�ยผมคว�ม เดอดรอนกน พวกเร� ไมมคว�มเดอดรอน เปนอยสบ�ยดหนอ, ในมนษยทงหล�ยผม

Page 354: 6. ----------------- ---6

คว�ม เดอดรอนกน พวกเร� ไมมคว�มเดอดรอนอย. ในมนษยทงหล�ยผขวนขว�ยกน พวกเร� ไมม คว�มขวนขว�ย เปนอยสบ�ยดหนอ, ในมนษย ทงหล�ยผมคว�มขวนขว�ย พวกเร� ไมมคว�ม ขวนขว�ยอย. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� สสข ไดแก สบ�ยด. พระผมพระภ�ค ตรสคำ�อธบ�ยนไวว� " ในมนษยทงหล�ยผมเวรกน ดวย

Page 355: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 187เวร ๕ พวกเร�ไมมเวร ในมนษยทงหล�ยผมคว�มเดอดรอนดวยกเลส( พวกเร� ) ชอว�ไมมคว�มเดอดรอน เพร�ะคว�มเปนผไมมกเลส ในมนษยทงหล�ยผมคว�มขวนขว�ยในอนแสวงห�ก�มคณ ๕ ( พวกเร� )ชอว�ไมมคว�มขวนขว�ย เพร�ะไมมก�รแสวงห�นน จงเปนอยสบ�ยดจรงกว�พวกคฤหสถ ผยงคว�มเปนไปแหงชวต ใหบงเกดขนดวยส�ม�รถแหงก�รตดทตอเปนตน หรอว�พวกบรรพชต ผยงคว�มเปนไปแหงชวต ใหบงเกดขน ดวยส�ม�รถแหงเวชกรรมเปนตนแลวกล�วว� ' เร�เปนอยโดยคว�มสบ�ย. ' บททเหลอมอรรถอนง�ยทงนน. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองระงบคว�มทะเล�ะแหงหมพระญ�ต จบ.

Page 356: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 188 ๒. เรองม�ร * [ ๑๕๘ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในบ�นพร�หมณชอปญจส�ล� ทรงปร�รภม�ร ตรสพระธรรมเทศน�นว� " สสข วต " เปนตน. [ เดกหญง ๕๐๐ เลนนกษตร ] คว�มพสด�รว� ในวนหนง พระศ�สด�ทรงเหนอปนสยแหงโสด�ปตตมรรค ของเดกหญง ๕๐๐ จงเสดจเข�ไปอ�ศยบ�นนนอย. แมเดกหญงเหล�นน ในวนนกษตรวนหนง ไปสแมนำ�อ�บแลว ประดบตกแตงแลว บ�ยหน�สบ�นไปแลว. แมพระศ�สด�เสดจเข�ไปสบ�นนน เทยวไปเพอบณฑบ�ต. ม�รเข�สงในสรระของช�วบ�นทงสน, ไดทำ�อย�งทพระศ�สด�จะไมไดแมม�ตรว�ภกษ�ทพพหนง ยนอยทประตบ�น ทลกะพระศ�สด� ซงเสดจออกม� ดวยทงบ�ตรต�มทล�งไวแลวว� " ข�แตพระสมณะ ท�นไดกอนข�ว

Page 357: 6. ----------------- ---6

บ�งไหม ? " พระศ�สด�. ม�รผมบ�ป กท�นไดทำ�โดยอ�ก�รทเร�ไมพงไดภกษ� หรอ ? ม�ร. ข�แตพระองคผเจรญ ถ�กระนน ขอพระองคเสดจเข�ไปอกเถด. ไดยนว� ม�รไดมคว�มคดอย�งนว� " ห�กว� พระสมณะ

* พระมห�เนอง ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.

Page 358: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 189จะเสดจเข�ไปอก, เร�จกเข�สองในสรระของชนทงปวง แลวปรบฝ�มอกระทำ�ก�รหวเร�ะเย�ะเยย ข�งหน�พระสมณะน. " ในขณะนน เดกหญงเหล�นน ถงประตบ�น เหนพระศ�สด� ถว�ยบงคมแลว ไดยนอย ณ สวนข�งหนง. ฝ�ยม�ร ทลกะพระศ�สด�ว� " ข�แตพระองค ผเจรญ พระองคเมอไมไดกอนข�ว จะเปนผอนคว�มทกขอนเกดจ�กคว�มหวบบคนบ�งไหม ? " [ ผไมมกงวลเสวยปตแทนอ�ห�ร ] พระศ�สด�ตรสว� " ม�รผมบ�ป ในวนน เร�แมไมไดอะไร ๆกจกยงก�ลใหนอมลวงไปดวยคว�มสขอนเกดจ�กปตเท�นนดจพรหมในเทวโลกชนอ�ภสระ " แลวตรสพระค�ถ�นว� :- " เร� ผซงไมมกเลสช�ตเครองกงวล ยอมเปน อยสบ�ยดหนอ, เร� จกเปนผมปตเปนภกษ� เหมอนเหล�เทวด�ชนอ�ภสระ. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� เยสนโน คว�มว� บรรด�

Page 359: 6. ----------------- ---6

กเลส-ช�ตเครองกงวล มร�คะเปนตน กเลสช�ตเครองกงวลแมอย�งหนงโดยอรรถว�เครองพวพน ไมมแกเร�เหล�ใด. บทว� ปตภกข� คว�มว� เหล�เทวด�ชนอ�ภสระ เปนผมปตเปนภกษ� ยงก�ลใหนอมลวงไปฉนใด, แมเร� กจกเปนฉนนน.

Page 360: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 190 ในก�ลจบเทศน� เดกหญงทง ๕๐๐ เหล�นน ตงอยในโสด�-ปตตผล ดงนแล. เรองม�ร จบ.

Page 361: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 191 ๓. เรองปร�ชยของพระเจ�โกศล * [ ๑๕๙ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภคว�มปร�ชยของพระเจ�โกศล ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ชย เวร "เปนตน. [ อ�แพหล�น ] ไดยนว� พระเจ�โกศลนน ทรงอ�ศยก�สกค�ม รบอยกบพระเจ�อช�ตศตร ผเปนพระเจ�หล�น อนพระเจ�อช�ตศตรนนใหแพแลว ๓ ครง ในครงท ๓ ทรงดำ�รว� " เร�ไมอ�จจะยงเดก ซงมป�กยงไมสนกลนนำ�นมใหแพได, ประโยชนอะไร ดวยคว�มเปนอยของเร� ? " ท�วเธอทรงตดพระกระย�ห�ร เสดจผทมบนพระแทน.ครงนน คว�มเปนไปอนนนของท�วเธอ กระฉอนไปทวพระนคร.ภกษทงหล�ย กร�บทลแดพระตถ�คตว� " ข�แตพระองคผเจรญ

Page 362: 6. ----------------- ---6

ไดยนว� พระร�ช� ทรงอ�ศยก�สกค�ม อนพระเจ�อช�ตศตรใหทรงปร�ชยแลว ๓ ครง, บดน ท�วเธอทรงปร�ชย ( กลบ ) ม�แลวทรงตดพระกระย�ห�รผทมบนพระแทน ดวยทรงดำ�รว� ' เร�ไมอ�จจะยงเดกซงมป�กยงไมสนกลนนำ�นมใหแพได, ประโยชนอะไร ดวยคว�มเปนอยของเร� ? " พระศ�สด� ทรงสดบกถ�ของภกษเหล�นนแลว ตรสว�" ภกษทงหล�ย แมผชนะยอมกอเวร, ฝ�ยผแพยอมอยเปนทกข

* พระมห�เนอง ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.

Page 363: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 192เหมอนกน " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " ผชนะยอมกอเวร, ผแพยอมอยเปนทกข, ผ สงบระงบ ละคว�มชนะและคว�มแพไดแลว ยอมอยเปนสข. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ชย คว�มว� ผชนะผอน ยอมกลบไดเวร. บทว� ปร�ชโต คว�มว� ผอนคนอนใหแพแลว ยอมอยเปนทกข คอ ยอมอยลำ�บ�ก ในอรย�บถทงปวงทเดยว ดวยคดว� " ในก�ลไรเล�หนอ เร�อ�จเหนหลงของปจจ�มตร ? " บทว� อปสนโต คว�มว� พระขณ�สพ ผมกเลสมร�คะเปนตน ในภ�ยในสงบระงบ ละคว�มชนะและคว�มแพได ยอมอยเปนสข คอ ยอมอยสบ�ยแท ในอรย�บททงปวง. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองปร�ชยของพระเจ�โกศล จบ.

Page 364: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 193 ๔. เรองเดกหญงแหงตระกลคนใดคนหนง * [ ๑๖๐ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภกม�รก�คนสดคนหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " นตถ ร�คสโม อคค "เปนตน. [ พระศ�สด�เสดจในง�นอ�ว�หมงคล ] ไดยนว� ม�รด�บด�ของกม�รก�นน กระทำ�อ�ว�หมงคลนมนตพระศ�สด� ในวนมงคล. พระศ�สด� อนหมแหงภกษแวดลอม เสดจไปในทนน ประทบนงแลว. หญงส�วแมคนนนแล กระทำ�ก�รกรองนำ�เปนตน เพอหมแหงภกษ เทยวไป ๆ ม� ๆ อย. ฝ�ยส�มของน�งไดยนแลดน�งอยแลว. เมอเข�แลดอย ดวยอำ�น�จแหงร�คะ, กเลสในภ�ยในยอมฟงซ�น. เข�ถกคว�มไมร ( ไมรสก )ครอบงำ�แลว จงไมบำ�รงพระพทธเจ�, ไมบำ�รงพระมห�เถระ ๘๐;

Page 365: 6. ----------------- ---6

แตไดกระทำ�จตไวว� " เร�จกเหยยดมอออกจบ ( หญงส�ว ) นน. "พระศ�สด� รงเลงเหนอชฌ�สยของเข�แลว, ไดทรงกระทำ�อย�งทเข�ไมเหน ( หญง ) นน. เข�ไมเหนหญงนนแลว จงไดยนแลดพระศ�สด�. ในก�ลทเข�ยนแลด พระศ�สด� ตรสว� " แนะกม�ร กชอว�ไฟ เลนกบไฟคอร�คะ ไมม, ชอว�โทษ เชนกบโทษคอโทสะ ไมม, ชอว�ทกข เชนกบทกขเพร�ะก�รบห�รขนธ

* พระมห�เนอง ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.

Page 366: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 194ไมม. แมสขเชนกบนพพ�นสข ไมมเหมอนกน " ดงนแลวตรสพระค�ถ�นว� :- " ไฟเสมอดวยร�คะ ยอมไมม, โทษเสมอดวย โทสะ ยอมไมม, ทกขทงหล�ยเสมอดวยขนธ ยอมไมม, สขอนจ�กคว�มสงบ ยอมไมม. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน สองบทว� นตถ ร�คสโม คว�มว� ชอว�ไฟอนเสมอดวยร�คะ ซงส�ม�รถเพอจะไมแสดงควน เปลว หรอถ�น ไหมในภ�ยในเท�นน แลวจงกระทำ�กองเถ� ยอมไมม. บทว� กล คว�มว� แมโทษ เสมอดวยโทสะ ยอมไมม. บทว� ขนธสม� ไดแก เสมอดวยขนธทงหล�ย. อธบ�ยว�ชอว�ทกขอย�งอน เหมอนอย�งขนธทงหล�ยทบคคลบรห�รอยเปนทกข ยอมไมม. สองบทว� สนตปร สข คว�มว� แมสขอนยงกว�พระนพพ�น ยอมไมม. อธบ�ยว� คว�มจรง สขอย�งอน กเปนสข

Page 367: 6. ----------------- ---6

เหมอนกน, แตพระนพพ�นเปนบรมสข. ในก�ลจบเทศน� กม�รก�และกม�ร ตงอยในโสด�ปตตผลแลว. ในขณะนน พระผมพระภ�ค ไดทรงทำ�อ�ก�รคออนเหนซงกนและกน แกคนทง ๒ นนดงนแล. เรองเดกหญงแหงตระกลคนใดคนหนง จบ.

Page 368: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 195 ๕. เรองอบ�สกคนใดคนหนง * [ ๑๖๑ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในเมองอ�ฬว ทรงปร�รภอบ�สกคนหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ชฆจฉ� " เปนตน. [ เสดจโปรดคนเขญใจ ] คว�มพสด�รว� ในวนหนง พระศ�สด� ประทบนงในพระคนธกฏ ในพระเชตวนเทยว ทรงตรวจดโลกในเวล�ใกลรง ทรงเหนมนษยเขญใจคนหนง ในเมองอ�ฬว ทรงทร�บคว�มถงพรอมแหงอปนสยของเข� มภกษ ๕๐๐ บรว�ร ไดเสดจไปสเมองอ�ฬว.ช�วเมองอ�ฬว นมนตพระศ�สด�. มนษยเขญใจแมนน ไดยนว�" พระศ�สด�เสดจม� " ดงนแลว ไดตงใจไวว� " เร�จกฟงธรรมในสำ�นกของพระศ�สด�. " แลในวนนนเอง โคของเข�ตวหนงหนไป.เข�คดว� " เร�จกคนห�โค หรอจะฟงธรรม " แลวคดว� " เร�คนห�โคตอนใหเข�ไปสฝงโคแลว จงจกฟงธรรมภ�ยหลง " ดงน

Page 369: 6. ----------------- ---6

แลวจงออกจ�กเรอนแตเช�ตร. แมช�วเมองอ�ฬว นมนตภกษสงฆ มพระพทธเจ�เปนประธ�นใหนงแลวองค�ส รบบ�ตร เพอประโยชนแกอนโมทน�. พระศ�สด� ไดทรงนงเสย ดวยหม�ยพระหฤทยว� " เร�อ�ศยบคคลใดม�แลว ตลอดหนท�ง ๓๐ โยชน, บคคลนน เข�ไปสป� เพอแสวงห�โค; เมอเข�ม�แลวนนแหละ เร�จงจกแสดงธรรม. "

* พระมห�เนอง ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.

Page 370: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 196มนษยแมนน เหนโคในกล�งวน ตอนเข�ฝงโคแลวคดว� " แมถ�ของอนไมม, เร�จกกระทำ�แมกจสกว�ก�รถว�ยบงคมพระศ�สด� "แมถกคว�มหวบบคนกไมใฝใจจะไปเรอน ม�สฏสำ�นกของพระศ�สด�โดยเรว ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลว ไดยนอยทสวนข�งหนง. ในเวล�ทเข�ยนอย พระศ�สด� ตรสกะผขวนขว�ยในท�นว� " ของอะไร ทเปนเดนของภกษสงฆ มอยหรอ ? " ผขวนขว�ยในท�น. มอยทกอย�ง พระเจ�ข�. พระศ�สด�. ถ�กระนน เธอจงเลยงดผน. [ พระศ�สด�ยงถกโพนทน� ] เข�ใหมนษยนนนงในท ๆ พระศ�สด�ตรสรบสงนนแหละแลวเลยงด ดวยข�วย�คของควรเคยวและของควรบรโภค โดยเค�รพ.มนษยผนน บรโภคภตเสรจ บวนป�กแลว. ไดยนว� ชอว�ก�รจดภตของพระตถ�คต ยอมไมมในทอน ในปฎก ๓ เวนทนเสย. จต

Page 371: 6. ----------------- ---6

ของเข� มคว�มกระวนกระว�ยสงบแลว ไดเปนจตมอ�รมณเปนอนเดยว. ครงนน พระศ�สด� ตรสอนปพพกถ�แลว ทรงประก�ศสจจะทงหล�ยแกเข�. ในทสดแหงเทศน� เข�ตงอยในโสด�ปตตผล.แมพระศ�สด� ทรงกระทำ�อนโมทน�แลว เสดจลกจ�กอ�สนะหลกไป. มห�ชนต�มสงเสดจพระศ�สด�แลวกกลบ. ภกษทงหล�ย ทไปกบพระศ�สด�นนแหละ ยกโทษว�" ผมอ�ยทงหล�ย พวกท�นจงดกรรมของพระศ�สด�เถด, กรรมเหนป�นน ยอมไมมในวนทงหล�ยอน, แตวนน พระศ�สด� ทรง

Page 372: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 197อ�ศยมนษยคนหนง รบสงใหคนจดแจงข�วย�คเปนตนใหแลว. "พระศ�สด�เสดจกลบประทบยนอยแลวเทยว ตรสถ�มว� " ภกษทงหล�ย พวกเธอพดอะไรกน ? " ทรงสดบเนอคว�มนนแลว ตรสว�" อย�งนน ภกษทงหล�ย, เร�คดว� ' เร� เมอม�สนท�งกนด�ร ๓๐โยชน เหนอปนสยของอบ�สกนนแลวจงม�, อบ�สกนนหวยงนก, ลกขนแตเช�ตรแลว เทยวห�โคในป�, แมเมอเร�แสดงธรรมอย กไมอ�จบรรลได เพร�ะคว�มทกขอนเกดแตคว�มหว, จงไดกระทำ�อย�งน; ภกษทงหล�ย ดวยว� ชอว�โรค เชนกบโรคคอคว�มหวไมม " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " คว�มหวเปนโรคอย�งยง, สงข�รทงหล�ยเปน ทกขอย�งยง, บณฑตทร�บเนอคว�มนนต�มคว�ม จรงแลว ( กระทำ�ใหแจงซงพระนพพ�น ) เพร�ะ พระนพพ�นเปนสขอย�งยง. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บ�ทพระค�ถ�ว� ชฆจฉ� ปรม�

Page 373: 6. ----------------- ---6

โรค�คว�มว� เพร�ะโรคอย�งอน รกษ�คร�วเดยวกห�ย หรอว�อนบคคลยอมบำ�บดได ดวยคว�มส�ม�รถแหงองคนน ๆ ( คอเปนครงคร�ว ),สวนคว�มหว ตองรกษ�กนสนก�ลเปนนตยทเดยว เหตนน คว�มหวน จงจดเปนเยยมกว�โรคทเหลอ. ขนธ ๕ ชอว� สงข�รทงหล�ย. สองบทว� เอต ตว� คว�มว� บณฑต ทร�บเนอคว�มนนต�มเปนจรงว� " โรคเสมอดวยคว�ม

Page 374: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 198หว ยอมไมม. ชอว�ทกข เสมอดวยก�รบรห�รขนธ ยอมไมม. "แลวจงกระทำ�พระนพพ�นใหแจง. บ�ทพระค�ถ�ว� นพพ�น ปรม สข คว�มว� เพร�ะพระนพพ�นนน เปนสขอย�งยอด คออย�งสงสด กว�สขทงหมด. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย ม โสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอบ�สกคนใดคนหนง จบ.

Page 375: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 199 ๖. เรองพระเจ�ปเสนทโกศล * [ ๑๖๒ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพระเจ�ปเสนทโกศล ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อ�โรคยปรม� ล�ภ� "เปนตน. [ พระร�ช�เสวยพระกระย�ห�รจ ] คว�มพสด�รว� ในสมยหนง พระร�ช� เสวยพระกระย�ห�รตงทะน�นแหงข�วส�ร ดวยสปะและพยญชนะ อนสมควรแกพระ-กระย�ห�รนน. วนหนง ท�วเธอเสวยพระกระย�ห�รเช�แลว ยงไมบรรเท�คว�มเม�เพร�ะภตเลย เสดจไปสสำ�นกของพระศ�สด� มพระรปอดอด ทรงพลกกลบไปม�ข�งโนนและข�งนอย แมถกคว�มหลบครอบงำ� เมอไมส�ม�รถจะทรงผทมตรงได จงประทบนง ณ สวนข�งหนง. ครงนน พระศ�สด� ตรสกะท�วเธอว� " มห�บพตร

Page 376: 6. ----------------- ---6

พระองคยงไมทนพกผอนเลย เสดจม�แลวหรอ ? " พระร�ช�. อย�งนน พระเจ�ข�, ตงแตเวล�ทบรโภคแลวหมอมฉนมทกขม�ก. [ อบ�ยแกก�รบรโภคอ�ห�รจ ] ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะท�วเธอว� " มห�บพตร ก�รบรโภคม�กเกนไป เปนทกขอย�งน " ดงนแลว ตรสสอนดวยพระ-

* พระมห�เนอง ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล.

Page 377: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 200ค�ถ�นว� :- " ในก�ลใด บคคล เปนผกนจ มกงวง และ มกนอนหลบ กระสบกระส�ย เปนดจสกรใหญ ทเข�เลยงดวยอ�ห�ร, ในก�ลนน เข�เปนคน มนซม ยอมเข�หองบอย ๆ. " แลวตรสว� " มห�บพตร ก�รบรโภคโภชนะแตพอประม�ณ จงควร,เพร�ะผบรโภคพอประม�ณ ยอมมคว�มสข " เมอจะทรงโอว�ทใหยง จงตรสพระค�ถ�นว� :- " คนมสตทกเมอ รประม�ณในโภชนะทไดแลว นน มเวทน�เบ�บ�ง, ( อ�ห�รทบรโภคแลว ) เลยงอ�ยอย คอย ๆ ยอยไป๑ " พระร�ช� ไมอ�จจะทรงเรยนพระค�ถ�ได, แตตรสกะเจ�หล�นชอสทสนะ ซงยนอยในทใกลว� " พอ เธอจงเรยนค�ถ�น. "สทสนะนน ทรงเรยนค�ถ�นนแลว ทลถ�มพระศ�สด�ว� " ข�พระองคจะกระทำ�อย�งไร พระเจ�ข� ? " ครงนน พระศ�สด�ตรสกะเธอว� " เมอพระร�ช�เสวยอย ท�นพงกล�วค�ถ�นในก�ลเสวยกอนทสด, พระร�ช� ทรงกำ�หนดเนอคว�มไดแลว จกทรงทง

Page 378: 6. ----------------- ---6

กอนข�วนน, ในก�รหงภตเพอพระร�ช� เธอพงใหลดข�วส�รมประม�ณเท�นน ดวยอนนบเมลดข�ว ในกอนข�วนน. " สทสนะนน ทลรบว� " ดละ พระเจ�ข�, เมอพระร�ช�เสวยเวล�เช�กต�ม

๑. แปลกนม�อย�งน คอ เตม ภตต�ห�โร เปนประธ�น แตน�จะหม�ยคว�มว� ....มโรคภยไขเจบนอย, เข�แกช�อ�ยยน.

Page 379: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 201เวล�เยนกต�ม กกล�วค�ถ�นนขน ในก�รเสวยกอนสดท�ย แลวใหลดข�วส�ร ดวยอนนบเมลด ในกอนข�วทพระร�ช�นนทรงทง.แมพระร�ช� ทรงสดบค�ถ�ของสทสนะนนแลว รบสงใหพระ-ร�ชท�นทรพยครงละพน. [ พระร�ช�ลดพระกระย�ห�รไดแลว ] โดยสมยอนอก พระร�ช�นน ทรงตงอยในคว�มเปนผมพระ-กระย�ห�รแหงข�วส�รทะน�นหนงเปนอย�งยง ทรงถงคว�มสขแลวไดมพระสรระอนเบ�. ภ�ยหลงวนหนง ท�วเธอเสดจไปสำ�นกพระศ�สด� ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลวทลว� " ข�แตพระองคผเจรญ บดน คว�มสขเกดแกหมอมฉนแลว, หมอมฉนเปนผส�ม�รถ จะตดต�มจบเนอกไดม�กได, เมอกอน หมอมฉนมก�รยทธกบหล�น; บดน หมอมฉนใหธด�ชอว�วชรกม�รแกหล�นแลว ใหบ�นนน ทำ�ใหเปนค�นำ�อ�บ

Page 380: 6. ----------------- ---6

ของธด�นนนนแล, คว�มทะเล�ะกบหล�นนน สงบแลว, สขแทเกดแลว แกหมอมฉน เพร�ะเหตแมน, แมแกวมณของพระเจ�กสะ ซงห�ยไปแลวในเรอนของหมอมฉนในวนกอน; บดน แกวมณแมนนม�สเงอมมอแลว, คว�มสขแทเกดแลวแกหมอมฉน เพร�ะเหตแมน,หมอมฉนปร�รถน�คว�มคนเคยกบเหล�ส�วกของพระองค จงทำ�แมธด�แหงญ�ตของพระองคไวในเรอน, คว�มสขแทเกดแลวแกหมอมฉน เพร�ะเหนแมน. " พระศ�สด� ตรสว� " มห�บพตรชอว�คว�มไมมโรค เปนล�ภอย�งยง, ทรพยแมเชนกบคว�มเปนผ

Page 381: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 202สนโดษ ดวยวตถต�มทตนไดแลว ไมม, ชอว�ญ�ตเชนกบดวยผคนเคยกน ไมม, ชอว�คว�มสขอย�งยง เชนกบดวยพระนพพ�น ไมม "ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " ล�ภทงหล�ย มคว�มไมมโรค เปนอย�งยง, ทรพยมคว�มสนโดษ เปนอย�งยง, ญ�ตม คว�มคนเคย เปนอย�งยง, พระนพพ�น เปน สขอย�งยง. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� อ�โรคยปรม� คว�มว� มคว�มเปนผไมมโรคเปนอย�งยง, จรงอย ล�ภทงหล�ย แมมอยแกคนมโรคไมจดเปนล�ภแท, เพร�ะฉะนน ล�ภทงปวงจงม�แกคนไมมโรคเท�นน; เหตนน พระผมพระภ�คจงตรสว� " อ�โรคยปรม� ล�ภ�. " บ�ทพระค�ถ�ว� สนตฏปรม ธน คว�มว� ภ�วะคออนยนด ดวยวตถทตนไดแลวซงเปนของมอยแหงตน ของคฤหสถหรอ

Page 382: 6. ----------------- ---6

บรรพชตนนแล ชอว�สนโดษ, สนโดษนน เปนทรพยอนยงกว�ทรพยทเหลอ. บ�ทพระค�ถ�ว� วสส�สปรม� �ต คว�มว� ม�รด�กต�มบด�กต�ม จงยกไว, ไมมคว�มคนเคยกบคนใด, คนนนไมใชญ�ตแท; แตมคว�มคนเคยกบคนใด, คนนนแมไมเนองกน กชอว�เปนญ�ต อย�งยง คออย�งสง; เหตนน พระผมพระภ�คจงตรสว�" วสส�สปรม� �ต. "

Page 383: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 203 อนง ชอว�คว�มสข เหมอนพระนพพ�น ไมม, เหตนน พระผมพระภ�คจงตรสว� " นพพ�น ปรม สข. " ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระเจ�ปเสนทโกศล จบ.

Page 384: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 204 ๗. เรองพระตสสเถระ * [ ๑๖๓ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในเมองไพศ�ล ทรงปร�รภภกษรปใดรปหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ปวเวกรส " เปนตน. [ ไดทร�บข�วปรนพพ�นแลวบำ�เพญสมณธรรม ] คว�มพสด�รว� เมอพระศ�สด�ตรสว� " ภกษทงหล�ยโดย ๔ เดอน๑จ�กน เร�จกปรนพพ�น, " ภกษ ๗๐๐ ในสำ�นกของพระศ�สด� ถงคว�มสะดงแลว. ธรรมสงเวชเกดขนแกพระขณ�สพทงหล�ย. ภกษปถชนทงหล�ยไมส�ม�รถจะอดกลนนำ�ต�ได. ภกษทงหล�ยเปนพวก ๆ เทยวปรกษ�กนว� " พวกเร�จกทำ�อย�งไรหนอ ? "ครงนน ภกษรปหนง ชอว�ตสสเถระ คดว� " ไดยนว� พระศ�สด�จกปรนพพ�น โดยลวงไป ๔ เดอน, กเร�เปนผมร�คะยงไมไปปร�ศ,เมอพระศ�สด�ยงทรงพระชนมอยนนแหละ, เร�ควรถอเอ�

Page 385: 6. ----------------- ---6

พระ-อรหนต ( ใหได ) " แลวจงอยผเดยวเท�นน ในอรย�บถ ๔. ก�รไปสสำ�นกของภกษทงหล�ย หรอก�รสนทน�ปร�ศรยกบผใดผหนง ยอมไมม. ครงนน ภกษทงหล�ย กล�วกะท�นว� " คณตสสะ เหตไร ?คณจงทำ�อย�งน. " ท�นไมฟงถอยคำ�ของภกษเหล�นน. ภกษเหล�นนกร�บทลคว�มเปนไปนน แดพระศ�สด�แลว กร�บทลว� " ข�แต

* พระมห�เนอง ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ แปล.๑. น�จะเปน ๓ เดอน แตว�ในทนเหนจะนบโดยเดอน.

Page 386: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 205พระองคผเจรญ พระตสสเถระ ไมมคว�มรกในพระองค. " พระ-ศ�สด� รบสงใหห�ท�นม�แลว ตรสถ�มว� " ตสสะ เหตไร ? เธอจงทำ�อย�งน, " เมอท�นกร�บทลคว�มประสงคของตนแลว ประท�นส�ธก�รว� " ดละ ตสสะ " แลวตรสว� " ภกษทงหล�ย ผมคว�มรกในเร� จงเปนเหมอนตสสะเถด; แมคนกระทำ�ก�รบช�อยดวยของหอมและระเบยบดอกไมเปนตน ไมชอว�บช�เร�เลย, แต คนผปฏบตธรรมสมควรแกธรรมนนแหละ ชอว�บช�เร� " แลวตรสพระค�ถ�นว� :- " บคคลดมรสอนเกดแตวเวก และรสพระ นพพ�นเปนทเข�ไปสงบ ดมรสปตอนเกดแต ธรรม ยอมเปนผไมมคว�มกระวนกระว�ย ไมม บ�ป. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ปวเวกรส คว�มว� ซงรสอนเกด

Page 387: 6. ----------------- ---6

แลวแตวเวก, อธบ�ยว� ซงคว�มสขอนเกดแตคว�มเปนผเดยว. บทว� ปตว� คว�มว� ดมแลวดวยคว�มส�ม�รถแหงอนเปนผทำ�กจมอนกำ�หนดรทกขเปนตน ทำ�ใหแจงโดยคว�มเปนอ�รมณ. บ�ทพระค�ถ�ว� รส อปสมสส จ คว�มว� ดมแลวซงรสแหงพระนพพ�น อนเปนทเข�ไปสงบกเลสดวย. สองบทว� นททโร โหต คว�มว� ภกษผขณ�สพ ชอว�เปนผไมมคว�มกระวนกระว�ย และไมมบ�ป เพร�ะคว�มไมมคว�ม

Page 388: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 206กระวนกระว�ยคอร�คะเปนตน ในภ�ยในเพร�ะดมรสทง ๒ อย�งนน. สองบทว� รส ปว คว�มว� แมเมอดมรสแหงปต อนเกดขนดวยอำ�น�จโลกตรธรรม ๙ อย�ง ยอมเปนผไมมคว�มกระวนกระว�ยและไมมบ�ป. ในก�ลจบเทศน� พระตสสเถระบรรลพระอรหนตแลว. เทศน�ไดมประโยชนแมแกมห�ชน ดงนแล. เรองพระตสสเถระ จบ.

Page 389: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 207 ๘. เรองท�วสกกะ * [ ๑๖๔ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในเวฬวค�ม ทรงปร�รภท�วสกกะตรสพระธรรมเทศน�นว� " ส�ห ทสสน " เปนตน. คว�มพสด�รว� ท�วสกกเทวร�ช ทรงทร�บคว�มทพระ- อ�พ�ธ มอนแลนไปแหงพระโลหตเปนสมฏฐ�น๑ เกดขนแลวแกพระตถ�คต ในเมอพระองคทรงปลงอ�ยสงข�รแลว ทรงดำ�รว�" ก�รทเร�ไปสสำ�นกของพระศ�สด�แลว ทำ�คล�นปฏฐ�กยอมควร "ทรงละอตภ�พประม�ณ ๓ ค�วตเสย เข�ไปเฝ�พระศ�สด�ถว�ยบงคมแลว ทรงนวดพระบ�ทดวยพระหตถทง ๒. ครงนน พระศ�สด�ตรสกะท�วสกกะนนว� " นนใคร ? " ท�วสกกะ. ข�พระองค คอท�วสกกะ พระเจ�ข�. พระศ�สด�. ท�นม�ทำ�ไม ? ท�วสกกะ. ม�เพอบำ�รงพระองคผประชวร พระเจ�ข�.

Page 390: 6. ----------------- ---6

พระศ�สด�. ท�วสกกะ กลนมนษย ยอมปร�กฏแกเทวด�ทงหล�ย เหมอนซ�กศพทผไวทคอ ตงแต ๑๐๐ โยชนขนไป, ท�นจงไปเถด, ภกษผคล�นปฏฐ�กของเร�ม. ท�วสกกะกร�บทลว� " ข�แตพระองคผเจรญ แมข�พระองคดำ�รงอยในทสดแหง ๘ หมน ๔ พนโยชน สดกลนแหงศลของพระองค

* พระมห�เนอง ป. ธ. ๖ วดร�ชประดษฐ ฯ แปล. ๑. อ�พ�ธลงพระโลหต.

Page 391: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 208ม�แลว, ข�พระองคนแหละจกบำ�รง " แลวไมใหบคคลอนถกตองภ�ชนะพระบงคนหนกของพระศ�สด�แมดวยมอ ทรงทลไวบนพระเศยรทเดยว นำ�ไปอย ไมไดกระทำ�แมอ�ก�รสกว�ก�รสยวพระพกตร, ไดเปนดจนำ�ภ�ชนะของหอมไป, ท�วเธอทรงปฏบตพระศ�สด�อย�งนแลว ในเวล�พระศ�สด�มคว�มสำ�ร�ญนนแหละ จงได เสดจไป. [ ภกษสรรเสรญท�วสกกะ ] ภกษ๑ประชมพดกนขนว� " น�สรรเสรญ ท�วสกกเทวร�ชมคว�มสเนห�ในพระศ�สด�, ท�วเธอทรงละทพยสมบต เหนป�นฉะนเสย ทรงนำ�ภ�รชนะสำ�หรบรองพระบงคนหนกของพระศ�สด�ออกไปดวยพระเศยร ห�ทรงทำ�พระอ�ก�รม�ตรว�สยวพระพกตรไมดจบรษผนำ�ภ�ชนะอนเตมดวยของหอมออกไปอยฉะนน ไดทรงกระทำ�อปฏฐ�กแลว. " พระศ�สด� ทรงสดบถอยคำ�ของภกษเหล�นนแลว ตรสถ�มว� " ภกษทงหล�ย พวกเธอ พดอะไรกน ? " ครนภกษเหล�นนกร�บทลว� " เรองชอน พระเจ�ข� "จงตรสว� " ภกษทงหล�ย ขอซงท�วสกกเทวร�ช ทำ�สเนห�

Page 392: 6. ----------------- ---6

ในเร�นน ไมน�อศจรรย; เพร�ะท�วสกกเทวร�ชน ฟงธรรมเทศน�แลวเปนโสด�บน ละคว�มเปนท�วสกกะชร� ถงคว�มเปนท�วสกกะหนม เหตอ�ศยเร�; แทจรง เมอท�วเธอเสดจนงในท�มกล�ง

๑. ของสน�มหลวง พ.ศ. ๒๔๖๒.

Page 393: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 209เทพบรษท ณ อนทส�ลคห� ในก�ลเมอตนถกมรณภยคกค�ม ทำ�คนธรรพเทพบตรชอปญจสขะข�งหน�เสดจม� เร�ไดกล�วว� " ดกอนท�วว�สวะ ท�นจงถ�มปญห�กะเร�, ท�นปร�รถน�ปญห�ขอใดขอหนงในพระหฤทย, เร�จะทำ�ทสดแหงปญห�นน ๆ ของท�นไดแน แท "เมอจะทรงบรรเท�คว�มสงสยของท�วเธอ จงไดแสดงธรรมเทศน�, ในก�ลจบเทศน� ธรรม�ภสมย ไดมแกสตวทงหล�ยประม�ณ ๑๔โกฏ, สวนท�วสกกเทวร�ช บรรลโสด�ปตตผล ต�มทประทบนงแลวนนเอง เปนท�วสกกะหนมแลว; เร�มอปก�ระเปนอนม�กแกท�วสกกเทวร�ชนน ดวยประก�รอย�งน, ชอว�คว�มสเนห�ในเร�ของท�วสกกเทวร�ชนน ไมน�อศจรรย; ภกษทงหล�ย กก�รพบเหนเหล�อรยบคคลกด ก�รอย ณ ทเดยวกนกบเหล�อรยบคคลกดใหเกดสข, แตว� กจเชนนนกบพวกคนพ�ล ใหเกดทกขทงนน "แลวจงไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :-

Page 394: 6. ----------------- ---6

" ก�รพบเหนเหล�อรยบคคล เปนก�รด, ก�ร อยรวม ( ดวยเหล�อรยบคคล ) ใหเกดสข ทกเมอ, บคคลพงเปนผมสข เปนนตยแทจรง เพร�ะไมพบเหนพวกคนพ�ล, เพร�ะว� คน เทยวสม�คมกบคนพ�ล ยอมโศกเศร�ตลอด ก�ลยดย�วน�น, คว�มอยรวมกบพวกคนพ�ล

Page 395: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 210 ใหเกดทกขเสมอไป เหมอนคว�มอยรวมดวย ศตร, ปร�ชญมคว�มอยรวมกนเปนสข เหมอน สม�คมแหงญ�ต, ( เพร�ะฉะนนแล ) ท�น ทงหล�ย จงคบห�ผทเปนปร�ชญ และมปญญ� ทงเปนพหสต นำ�ธระไปเปนปกต มวตร เปน อรยบคคล เปนสตบรษ มปญญ�ด เชนนน เหมอนพระจนทร สองเสพคลองแหงนกษตร- ฤกษ ฉะนน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ส�ห ไดแก เปนก�รยงประโยชนใหสำ�เรจ คอว�เปนคว�มง�ม ไดแกกรรมอนเจรญ. บทว� สนนว�โส คว�มว� ห�ใชเพยงก�รพบพระอรยบคคลเหล�นนอย�งเดยวเปนก�รดไม, ถงคว�มเปน คอเปนตนว�คว�มนงรวมกบพระอรยบคคลเหล�นน ณ ทเดยวกนกด คว�มเปนคออนไดเพอจะกระทำ�วตรและปฏวตรแกพระอรยบคคลเหล�นนกด เปนก�รด

Page 396: 6. ----------------- ---6

โดยแท. บทว� พ�ลสงคตจ�ร ห คว�มว� เพร�ะผใดเทยวรวมกบคนพ�ล. ประชมบทว� ทฆมทธ�น เปนตน คว�มว� ผนนถกสห�ยผพ�ลพดว� " เจ�จงม�, พวกเร�จะกระทำ�กรรม มอนตดทตอเปนตน " เปนผรวมฉนทะกบพ�ลสห�ยนน กระทำ�กรรมเหล�นน

Page 397: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 211ตองกรรมกรณหล�ยอย�ง มถกตดมอเปนตน ชอว�ยอมโศกเศร�สนก�ลยดย�วน�น. บทว� สพพท� คว�มว� ขนชอว�ก�รอย ณ ทเดยวกน กบผเปนศตรมมอถอด�บกด พวกสตวร�ยมอสรพษเปนตนกด ใหเกด ทกขเปนนตยฉนใด, ก�รรอยรวมกบคนพ�ล ( ก ) ฉนนนเหมอนกน. ในบ�ทพระค�ถ�ว� ธโร จ สขสว�โส น มวเคร�ะหว� ก�รอยรวมดวยปร�ชญนน เปนสข เหตนนจงชอว� มก�รอยรวมใหเกดสข, อธบ�ยว� ก�รอย ณ ทเดยวกนกบดวยบณฑตใหเกดสข. ถ�มว� " ก�รอยรวมดวยปร�ชญ ใหเกดสขอย�งไร ? " แกว�" เหมอนสม�คมแหงหมญ�ตฉะนน. " อธบ�ยว� ก�รสม�คม แหงหมญ�ตอนเปนทรกใหเกดสขฉนใด; ก�รอยรวมดวยปร�ชญใหเกดสขฉนนน.

Page 398: 6. ----------------- ---6

บทว� ตสม� คว�มว� เพร�ะก�รอยรวมกบคนพ�ลใหเกดทกข, กบดวยบณฑตใหเกดสข; ฉะนนแล ท�นทงหล�ยจงคบห�คอว�เข�ไปนงใกล ท�นทเปนปร�ชญสมบรณดวยปญญ� และผสมบรณดวยปญญ�เปนโลกยะและโลกตระ ซงชอว�ผมปญญ� และผถงพรอมดวยอ�คมและอธคม ทชอว�พหสต ผชอว�นำ�ธระไปเปนปกต เพร�ะคว�มเปนผมอนนำ�ธระไปเปนปกต คอใหถงพระอรหนตผชอว�มวตร เพร�ะวตรคอศล และวตรคอธดงค ผชอว�อรยะเพร�ะคว�มเปนผไกลจ�กกองกเลส ผสตบรษ ผมปญญ�ง�มเหนป�นนน, เหมอนพระจนทรสองเสพอ�ก�ศ ทกล�วกนว�คลองแหง

Page 399: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 212นกษตรฤกษ อนไมมวหมองฉะนน. ในก�ลจบเทศน� คนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตนแลว ดงนแล. เรองท�วสกกะ จบ. สขวรรค วรรณน� จบ. วรรคท ๑๕ จบ.

Page 400: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 213 ๑๖. ปยวรรค วรรณน� ๑. เรองบรรพชต ๓ รป * [ ๑๖๕ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภบรรพ-ชต ๓ รป ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อโยเค ยชมตต�น "เปนตน. [ ตระกลทมลกช�ยคนเดยวและหนไปบวช ] ไดยนว� ม�รด�บด�ในตระกลหนง ในกรงส�วตถ ไดมบตรนอยคนเดยวเท�นน เปนทรกเปนทชอบใจ. วนหนง บตรนอยนนฟงธรรมกถ�ของพวกภกษทนมนตม�ในเรอน ทำ�อนโมทน�อย อย�กจะบวช จงขอบวชกะม�รด�บด�. ม�รด�บด�เหล�นนไมอนญ�ต.ครงนน เข�ไดมคว�มคดขนว� " เมอม�รด�บด�ไมเหนนนแลเร�จก ( ออก ) ไปข�งนอกแลวบวชเสย. " ตอม� บด�ของเข�เมอจะออกไปข�งนอก ไดมอบหม�ยกะม�รด�ว� " เธอพงรกษ�บตรนอยน, " ม�รด� เมอจะออกไปข�งนอก กมอบหม�ย

Page 401: 6. ----------------- ---6

กะบด�( เชนกน ). ภ�ยหลงวนหนง เมอบด�ของเข�ไปข�งนอก ม�รด�ตงใจว�" จกรกษ�บตร " พงบ�นประตข�งหนง ( อก ) ข�งหนงเอ�

* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.

Page 402: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 214เท�ทงสองยนไวแลว นงลงทแผนดนป นด�ยอย. เข�คดว� " เร�จกลวงม�รด�น แลว ( หน ) ไป " ดงนแลวกล�วว� " แมจ� หลกฉนหนอยกอนเถด, ฉนจกถ�ยอจจ�ระ "ครงม�รด�นนหดเท�แลว, กออกไปสวห�รโดยเรว เข�ไปห�ภกษทงหล�ย ออนวอนว� " ท�นผเจรญ ขอท�นบวชใหผมเถด " แลวบรรพช�ในสำ�นกของภกษเหล�นน. [ บด�ออกบวชต�มบตร ] ลำ�ดบนน บด�ของเข� ( กลบ ) ม�แลว ถ�มม�รด�ว� " ลกของเร�ไปไหน ? " ม�รด�ตอบว� " น�ย เมอกอยทน " บด�นนกคนด เพอรว� " บตรของเร�อยทไหนหนอแล ? " ไมเหนเข�แลวคดว� " ลกของเร�จกไปวห�ร " จงไปสวห�รแลว เหนบตรบวชแลวครำ�ครวญรองไหแลว กล�วว� " พอ ทำ�ไมเจ�จงทำ�ใหเร�พน�ศ ? " ดงนแลว คดว� " กเมอบตรของเร�บวชแลว บดน เร�จกทำ�อะไรในเรอน " ดงน ตนเองกบวชแลวในสำ�นกของภกษ

Page 403: 6. ----------------- ---6

ทงหล�ย. [ ม�รด�ออกบวชต�มบตรและส�ม ] ลำ�ดบนน ม�รด�ของเข� คดว� " ทำ�ไมหนอ ลกและผวของเร� จงชกช�อย, จกไปวห�รบวชเสยแลวกระมง ? มองห�ชนทง ๒ นนพล�งไปวห�รเหนชนแมทง ๒ บวชแลวคดว� " ประโยชนอะไร ดวยเรอนของเร� ในก�ลแหงชนทง ๒ นบวชแลว ? " แมตนเอง กไปสสำ�นกภกษณ บวชแลว.

Page 404: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 215 [ ชนทง ๓ แมบวชแลวกยงคลกคลกน ] ชนทง ๓ นน แมบวชแลว กไมอ�จจะแยกกนอยได, นงสนทน�รวมกนเทยว ปลอยวนใหบวงไป ทงในวห�ร ทงในสำ�นกภกษณ. เหตนน ทงพวกภกษ ทงพวกภกษณ จงเปนอนถกเบยดเบยนแลว. ตอม�วนหนง ภกษทงหล�ย กร�บทลก�รกระทำ�ของชนทง ๓ นน แดพระศ�สด�. [ พระศ�สด�ตรสเรยกม�เตอน ] พระศ�สด� รบสงใหเรยกชนทง ๓ นนม�แลว ตรสถ�มว�" ไดยนว� พวกเธอทำ�อย�งนน จรงหรอ ? " เมอชนเหล�นนทลว� " จรง ( พระเจ�ข� ), " ตรสถ�มว� " ทำ�ไม พวกเธอจงทำ�อย�งนน ? เพร�ะว� นนไมใชคว�มเพยรของพวกบรรพชต. " ชนทง ๓ กร�บทลว� " พระเจ�ข� พวกข�พระองคไมอ�จจะอยแยกกน. " พระศ�สด�ตรสว� " ชอว�ก�รทำ�อย�งน จำ�เดม

Page 405: 6. ----------------- ---6

แตก�ลแหงตนบวชแลว ไมควร, เพร�ะว� ก�รไมเหนสตวและสงข�รอนเปนทรก และก�รเหนสตวและสงข�รอนไมเปนทรก เปนทกขโดยแท; เหตนน ก�รทำ�บรรด�สตวและสงข�รทงหล�ยอย�งใดอย�งหนง ใหเปนทรก หรอไมใหเปนทรก ยอมไมสมควร " ดงนแลวไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :- " บคคล ประกอบตนไวในสงอนไมควรประ- กอบ และไมประกอบไวในสงอนควรประกอบ

Page 406: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 216 ละเสยแลวซงประโยชน ถอเอ�อ�รมณอนเปน ทรก ยอมทะเยอทะย�น ตอบคคลผต�มประ- กอบตน, บคคลอย�สม�คมกบสตวและสงข�ร ทงหล�ย อนเปนทรก ( และ ) อนไมเปนทรก ในก�ลไหน ๆ, ( เพร�ะว� ) ก�รไมเหนสตว และสงข�รอนเปนทรก และก�รเหนสตวและ สงข�รอนไมเปนทรก เปนทกข, เพร�ะเหตนน บคคลไมพงกระทำ�สตวหรอสงข�ร ใหเปนทรก, เพร�ะคว�มพร�กจ�กสตว และ สงข�รอนเปน ทรก เปนก�รตำ�ทร�ม, กเลสเครองรอยรด ทงหล�ย ของเหล�บคคลผไมมอ�รมณอนเปน ทรกและไมเปนทรก ยอมไมม. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� อโยเค คว�มว� ในสงอนไมควรประกอบ คอก�รทำ�ในใจโดยไมแยบค�ย. อธบ�ยว� กก�รเสพอโคจร ๖ อย�ง ต�งโดยอโคจรมอโคจรคอหญงแพศย�เปนตน ชอว�ก�รทำ�ในใจโดยไมแยบค�ยในทน, บคคลประกอบตนในก�รทำ�ในใจโดยไมแยบค�ยนน. บทว� โยคสม คว�มว� และไมประกอบ ( ตน ) ใน

Page 407: 6. ----------------- ---6

โยนโส-มนสก�ร อนผดแผกจ�กอโยนโสมนสก�รนน. สองบทว� อตถ หตว� คว�มว� หมวด ๓ แหงสกข�

Page 408: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 217มอธสลสกข�เปนตน จำ�เดมแตก�ล ( แหงตน ) บวชแลว ชอว�ประโยชน, ละเสยแลวซงประโยชนนน. บ�ทพระค�ถ�ว� ปยคค�ห คว�มว� ถอเอ�อยซงอ�รมณอนเปนทรกกล�วคอก�มคณ ๕ เท�นน. บ�ทพระค�ถ�ว� ปเหตตต�นโยคน คว�มว� บคคลเคลอนแลวจ�กศ�สน� เพร�ะคว�มปฏบตนน ถงคว�มเปนคฤหสถแลว ภ�ยหลงยอมทะเยอทะย�นตอบคคลทงหล�ย ผต�มประกอบตน ยงคณทงหล�ยมศลเปนตนใหถงพรอมแลว ยอมไดสกก�ระจ�กสำ�นกเทวด�และมนษยทงหล�ย คอยอมปร�รถน�ว� " โอหนอ แมเร�กพงเปนผเชนน. " บทว� ม� ปเยห คว�มว� บคคลไมพงสม�คม ดวยสตวหรอสงข�รทงหล�ยอนเปนทรก ในก�ลไหน ๆ คอแมชวขณะหนง,สตวหรอสงข�รทงหล�ยอนไมเปนทรก กเหมอนกน. ถ�มว�

Page 409: 6. ----------------- ---6

เพร�ะเหตไร ? แกว� เพร�ะว� ก�รไมเหนสตวและสงข�รทงหล�ยอนเปนทรก ดวยอำ�น�จคว�มพลดพร�ก และก�รเหนสตวและสงข�รทงหล�ย อนไมเปนทรก ดวยอำ�น�จเข�ไปใกล เปนทกข. บทว� ตสม� คว�มว� และก�รเหนและไมเหนทง ๒ นเปนทกข. เหตนน บคคลไมพงทำ�สตวหรอสงข�รไร ๆ ใหเปนทรกเลย. คว�มไปปร�ศ คอคว�มพลดพร�ก จ�กสตวและสงข�รทงหล�ยอนเปนทรก ชอว� ปย�ป�โย.

Page 410: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 218 บทว� ป�ปโก ไดแก ล�มก. บ�ทพระค�ถ�ว� คนถ� เตส น วชชนต คว�มว� ชนเหล�ใดไมมอ�รมณเปนทรก, ชนเหล�นน ยอมละกเลสเครองรอยรดท�งก�ยคออภชฌ�เสยได; ชนเหล�ใด ไมมอ�รมณอนไมเปนทรก, ชนเหล�นน ยอมละก�ยคนถะคอพย�บ�ทเสยได; กเมอละกเลส ๒ อย�งนนไดแลว แมกเลสเครองรอยรดทเหลอ กเปนอน ชอว�ละไดแลว ( เหมอนกน ); เหตนน บคคลไมพงทำ�อ�รมณใหเปนทรกหรอไมใหเปนทรก. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน. ฝ�ยชนทง ๓ นนคดว� " พวกเร�ไมอ�จอยพร�กกนได " ดงนแลวไดสกไปสเรอนต�มเดม ดงนแล. เรองบรรพชต ๓ รป จบ.

Page 411: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 219 ๒. เรองกฎมพคนใดคนหนง * [ ๑๖๖ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภกฎมพคนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ปโต ช�ยเต " เปนตน. [ พระศ�สด�เสดจไประงบคว�มโศกของกฎมพ ] คว�มพสด�รว� กฎมพนน ครนบตรของตนทำ�ก�ละแลว, อนคว�มโศกถงบตรครอบงำ� ไปสป�ช� รองไหอย, ไมอ�จทจะหกห�มคว�มโศกถงบตรได. พระศ�สด� ทรงพจ�รณ�ดสตวโลก ในเวล�ใกลรง ทรงเหนอปนสยโสด�ปตตมรรคของกฎมพนน กลบจ�กบณฑบ�ตแลว ไดทรงพ�ภกษผเปนปจฉ�สมณะรปหนง เสดจไปประตเรอนของกฎมพนน. กฎมพนน ไดฟงคว�มทพระศ�สด�เสดจม� คดว� " พระศ�สด�จกทรงประสงคเพอทำ�ปฏสนถ�รกบดวยเร� " จงอญเชญพระศ�สด�ใหเสดจไปสเรอน ปอ�สนะไวในท�มกล�งเรอน เมอพระ

Page 412: 6. ----------------- ---6

ศ�สด�ประทบนงแลว, กม�ถว�ยบงคมแลว นง ณ สวนข�งหนง. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสถ�มกฎมพนนว� " อบ�สก ท�นตองทกขเพร�ะเหตอะไรหนอแล ? " เมอกฎมพนน กร�บทลทกขเพร�ะพลดพร�กจ�กบตรแลว, ตรสว� " อย�คดเลย อบ�สก,ชอว�คว�มต�น มใชมอยในทเดยว, และมใชมจำ�เพ�ะแกบคคล

* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.

Page 413: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 220ผเดยว, กชอว�คว�มเปนไปแหงภพ ยงมอยเพยงใด, คว�มต�ยกยอมมแกสรรพสตวเพยงนนเหมอนกน; แมสงข�รอนหนง ทชอว�เทยง ยอมไมม; เพร�ะเหตนน ท�นพงพจ�รณ�โดยอบ�ยอนแยบค�ยว� ' ธรรมช�ตมคว�มต�ยเปนธรรม ต�ยเสยแลว, ธรรมช�ตมคว�มแตกเปนธรรม แตกเสยแลว, ' ไมพงเศร�โศก; เพร�ะว� โบร�ณกบณฑตทงหล�ย ในก�ลทลกรกต�ยแลว พจ�รณ�ว�' ธรรมช�ตมคว�มต�ยเปนธรรม น�ยเสยแลว, ธรรมช�ตมคว�มแตกเปนธรรม แตกเสยแลว ' ดงนแลว ไมทำ�คว�มเศร�โศก เจรญม�ณสสตอย�งเดยว " อนกฎมพทลออนวอนว� " ข�แตพระองคผเจรญ บณฑตพวกไหน ไดทำ�แลวอย�งนน; และไดทำ�ในก�ลไร ? ขอพระองคจงตรสบอกแกข�พระองค " เพอจะทรงประก�ศเนอคว�มนน จงทรงนำ�อดตนท�น ยงอรคช�ดก๑ในปญจกนบ�ตน

Page 414: 6. ----------------- ---6

ใหพสด�รว� :- " บตรของเร� เมอสรระใชไมได ละสรระของ ตนไป ดจงลอกคร�บเก�ฉะนน, เมอบตรของเร� ต�ยจ�กไปแลว, เข�ถกเผ�อยยอมไมรปรเทวน�- ก�รของพวกญ�ต, เพร�ะฉะนน เร�จงไมเศร�โศกถง บตรนน; เข�มคตเชนใดกไปสคตเชนนน ( เอง ) "ดงนแลว จงตรส ( ตอไปอก ) ว� " บณฑตในก�ลกอน เมอลกรกทำ�ก�ละแลวอย�งนน, ไมประพฤตอย�งท�น ผทอดทงก�ร

๑. ข. ช�. ปจ . ๒๗/๑๖๗. ตทฏกถ�. ๔/๔๓๐.

Page 415: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 221ง�นแลวอดอ�ห�ร เทยวรองไหอยเดยวน ไมทำ�คว�มโศก ดวยอำ�น�จมรณสสตภ�วน� รบประท�นอ�ห�ร และอธษฐ�น ( ตงใจทำ� )ก�รง�น, ' เพร�ะฉะนน ท�นอย�คดว� ' ลกรกของเร�กระทำ�ก�ละแลว, ' แทจรงคว�มโศกกด ภยกด เมอจะเกด ยอมอ�ศยของทรกนนเองเกด " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " คว�มโศก ยอมเกดแตของทรก, ภย ยอม เกดแตของทรก; คว�มโศก ยอมไมมแกผ ปลดเปลองไดจ�กของทรก, ภยจกมแตไหน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ปยโต คว�มว� กคว�มโศกกด ภยกด อนมวฏฏะเปนมล เมอจะเกดขน ยอมอ�ศยสตวหรอสงข�ร อนเปนทรกเท�นนเกด, แตคว�มโศกและภยแมทง ๒ นนยอมไมม แกผปลดเปลองจ�กสตวหรอสงข�รอนเปนทรกนนไดแลว. ในก�ลจบเทศน� กฎมพ ตงอยแลว ในโสด�ปตตผล. เทศน�ไดมประโยชนแกชนผประชมกนแลว ดงนแล.

Page 416: 6. ----------------- ---6

เรองกฎมพคนใดคนหนง จบ.

Page 417: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 222 ๓. เรองน�งวส�ข�อบ�สก� * [ ๑๖๗ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภน�งวส�ข�อบ�สก� ตรสพระธรรมเทศน�นว� " เปมโต ช�ยเต "เปนตน. [ น�งวส�ข�โศกถงน�งสทตตททำ�ก�ละ ] ไดยนว� น�งวส�ข�นน ตงกม�รก�ชอว�สทตต ผเปนธด�ของบตร ไวในหน�ทของตน ใหทำ�คว�มขวนขว�ยแกภกษสงฆในเรอน. โดยสมยอน กม�รก�นน ไดทำ�ก�ละแลว. น�งวส�ข�ใหทำ�ก�รฝงสรระ ( ศพ ) น�งแลว ไมอ�จจะอดกลนคว�มโศกไวได มทกขเสยใจไปสสำ�นกพระศ�สด� ถว�ยบงคมแลว นง ณ สวนข�งหนง. [ พระศ�สด�ตรสอบ�ยระงบคว�มโศก ] ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะน�งว� " วส�ข� ทำ�ไมหนอเธอจงมทกขเสยใจ มหน�ชมดวยนำ�ต� นงรองไหอย ? " น�งจงทล

Page 418: 6. ----------------- ---6

ขอคว�มนน แลวกร�บทลว� " พระเจ�ข� น�งกม�รก�นน เปนทรกของหมอมฉน เปนผสมบรณดวยวตร, บดน หมอมฉนไมเหนใครเชนนน. " พระศ�สด�. วส�ข� กในกรงส�วตถ มมนษยประม�ณเท�ไร ?

* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.

Page 419: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 223 วส�ข�. พรเจ�ข� พระองคนนแหละ ตรสแกหมอมฉนว� ' ในกรงส�วตถ มชน ๗ โกฏ. ' พระศ�สด�. กถ�ชนมประม�ณเท�น ๆ พงเปนเชนกบหล�นส�วของเธอไซร, เธอพงปร�รถน�เข�หรอ ? น�งวส�ข�. อย�งนน พระเจ�ข�. พระศ�สด�. กชนในกรงส�วตถทำ�ก�ละทก ๆ วน มประม�ณเท�ไร ? น�งวส�ข�. ม�ก พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เมอเปนเชนน เวล�ทเธอเศร�โศกกจะไมพงม มใชหรอ ? เธอพงเทยวรองไหอยทงกล�งคนและกล�งวนทเดยว. น�งวส�ข�. ยกไวเถด. พระเจ�ข�, หมอมฉนทร�บแลว. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะน�งว� " ถ�กระนน เธออย�เศร�โศก, คว�มโศกกด คว�มกลวกด ยอมเกดแตคว�มรก " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :-

Page 420: 6. ----------------- ---6

" คว�มโศก ยอมเกดแตคว�มรก, ภย ยอม เกดแตคว�มรก; คว�มโศก ยอมไมม แกผ พนวเศษจ�กคว�มรก, ภยจกมแตไหน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� เปมโต คว�มว� เพร�ะอ�ศยคว�มรกททำ�ไวในบตรและธด�เปนตนนนเอง.

Page 421: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 224 ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองน�งวส�ข�อบ�สก� จบ.

Page 422: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 225 ๔. เรองเจ�ลจฉว * [ ๑๖๘ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอทรงอ�ศยเมองเวส�ล ประทบอย ณ กฏ�ค�ร-ศ�ล� ทรงปร�รภพวกเจ�ลจฉว ตรสพระธรรมเทศน�นว� " รตย�ช�ยเต " เปนตน. [ พวกเจ�ลจฉวแตงก�ยประกวดกน ] ไดยนว� ในวนมหรสพวนหนง เจ�ลจฉวเหล�นน ต�งองคต�งประดบดวยเครองประดบไมเหมอนกน ออกจ�กพระนครเพอทรงประสงคจะเสดจไปอทย�น. พระศ�สด� เสดจเข�ไปบณฑบ�ตทรงเหนเจ�ลจฉวเหล�นน จงตรสเรยกภกษทงหล�ยม�แลว ตรสว� " ภกษทงหล�ย พวกเธอจงดพวกเจ�ลจฉว, พวกทไมเคยเหนเทวด�ชนด�วดงส, กจงดเจ�ลจฉวเหล�นเถด " ดงนแลว เสดจเข�สพระนคร. [ พวกเจ�ลจฉววว�ทกนเพร�ะหญงนครโสภณ ] แมเจ�ลจฉวเหล�นน เมอไปสอทย�น พ�หญงนคร

Page 423: 6. ----------------- ---6

โสภณคนหนงไป อ�ศยหญงนน อนคว�มรษย�ครอบงำ�แลว ประห�รกนและกน ยงเลอดใหไหลนอง ดจแมนำ�. ครงนน พวกเจ�พนกง�น เอ�เตยงห�มเจ�ลจฉวเหล�นนม�แลว. ฝ�ยพระศ�สด� ทรงทำ�ภตกจเสรจแลว กเสดจออกจ�ก

* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.

Page 424: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 226พระนคร. พวกภกษ เหนพวกเจ�ลจฉว อนเจ�พนกง�นนำ�ไปอยอย�งนน จงกร�บทลพระศ�สด�ว� " พระเจ�ข� พวกเจ�ลจฉวเมอเช�ตร ประดบประด�แลว ออกจ�กพระนครร�วกะพวกเทวด�,บดน อ�ศยหญงคนหนง ถงคว�มพน�ศนแลว. " [ พระศ�สด�ตรสโทษของคว�มยนดในก�ม ] พระศ�สด� ตรสว� " ภกษทงหล�ย คว�มโศกกด ภยกดเมอจะเกด ยอมอ�ศยคว�มยนดนนเองเกด " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " คว�มโศก ยอมเกดแตคว�มยนด, ภย ยอม เกดแตคว�มยนด; คว�มโศกยอมไมม แกผ พนวเศษแลวจ�กคว�มยนด, ภยจกมแตไหน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� รตย� คว�มว� แตคว�มยนดในก�มคณ ๕ คอ เพร�ะอ�ศยคว�มยนดในก�มคณ ๕ นน. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม� บรรลอรยผลทงหล�ย ม

Page 425: 6. ----------------- ---6

โสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองเจ�ลจฉว จบ.

Page 426: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 227 ๕. เรองอนตถคนธกม�ร * [ ๑๖๙ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภอนตถ-คนธกม�ร ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ก�มโต ช�ยเต " เปนตน. [ อนตถคนธกม�รใหช�งหลอรปสตร ] ไดยนว� อนตถคนธกม�รนน เปนสตวทจตจ�กพรหมโลก เกดในตระกลมโภคะม�ก ในกรงส�วตถ ตงแตวนเกดม�แลว ไมปร�รถน�จะเข�ไปใกลหญง, ถกผหญงจบ กรองไห, ม�รด� ( ตอง )อมกม�รนนดวยเซดผ�แลว จงใหดมนม. กม�รนน เจรญวยแลว เมอม�รด�บด�กล�วว� " พอ เร�จกทำ�อ�ว�หมงคลแกเจ� " กห�มว� " ฉนไมมคว�มตองก�รดวยหญง " เมอถกอนวอนบอยเข� จงใหเรยกช�งทองม� ๕๐๐ คนแลว ให ๆ ทองคำ�มสสกพนนกขะ ใหทำ�รปหญง บอย�งหน� น�

Page 427: 6. ----------------- ---6

เลอมใสยงนก, เมอม�รด�บด�กล�วอกว� " พอ เมอเจ�ไมทำ�อ�ว�หมงคล, ตระกลวงศจกตงอยไมได, เร�จกนำ�กม�รก�ม�ใหเจ� " กกล�วว� " ถ�กระนน ถ�ท�นทง ๒ จะนำ�กม�รก�เชนนม�ใหฉน, ฉนจกทำ�ต�มคำ�ของท�นทง ๒ " ดงนแลว จงแสดงรปทองคำ�นน.

* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.

Page 428: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 228 [ สงพร�หมณไปห�คครองบตร ] ลำ�ดบนน ม�รด�บด�ของเข� ใหพ�พวกพร�หมณมชอเสยงม� แลวบอกว� " บตรของเร�มบญม�ก, คงจกมกม�รก�ผทำ�บญรวมกบบตรนเปนแน; พวกท�นจงไป, จงพ�เอ�รปทองคำ�นไปแลว นำ�น�งกม�รก�ผมรปเชนนม� " ดงนแลว สง [ พร�หมณเหล�นน ]ไป. พร�หมณเหล�นน รบว� " ดละ " เทยวจ�รกไป ไปถงส�คล-นคร ไปแควนชอมททะ. [ พร�หมณพบหญงมรปดจรปหลอแลวกลบม� ] กในนครนน ไดมกม�รก�คนหนง มรปสวย มอ�ยรนร�ว ๑๖ ป. ม�รด�บด�ใหน�งอยทพนชนบนแหงปร�ส�ท ๗ ชน, พร�หมณแมเหล�นนแล คดกนว� " ถ�ในนครน จกมกม�รก�เหนป�นน,ชนทงหล�ยเหนรปทองคำ�นแลว กจกกล�วว� ' รปจำ�ลองนสวยเหมอนธด�ของตระกลโนน " ดงนแลว จงตงรปทองคำ�นนไว

Page 429: 6. ----------------- ---6

รมท�งไปสท�นำ� นง ( คอยเฝ� ) ณ ทควรข�งหนง. ลำ�ดบนน หญงแมนมของกม�รก�นน ใหกม�รก�นนอ�บนำ�แลว ใครจะอ�บเองบ�ง จงม�สท�นำ� เหนรปนน สำ�คญว� " ธด�ของเร� " จงกล�วว� " โอ แมหวดอ, เร�ใหเจ�อ�บนำ�แลวออกม�เมอกนเอง, เจ�ลวงหน�ม�ทนกอนเร� " ดงนแลว จงตดวยมอ รคว�มทรปนนแขงและไมมวก�ร จงกล�วว� " เร�ไดทำ�คว�มเข�ใจว� ' น�งนเปนธด�ของเร�, นนอะไรกนเล� ? "

Page 430: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 229 ลำ�ดบนน พร�หมณเหล�นน ถ�มหญงแมนมนนว� " แมธด�ของท�น เหนป�นนหรอ ? " หญงแมนม. นจะมค�อะไร ในสำ�นกธด�ของเร�. พร�หมณ. ถ�กระนน ท�นจงแสดงธด�ของท�น แกพวกเร�. หญงแมนมนน ไปสเรอนพรอมดวยพร�หมณทงหล�ยนนแลวกบอกแกน�ย ( เจ�บ�น ). น�ยทำ�คว�มชนชมกบพวกพร�หมณแลวใหธด�ลงม�ยนอยในทใกลรปทองคำ� ณ ปร�ส�ทชนล�ง. รปทองคำ�ไดเปนรปหมดรศมแลว พร�หมณ ใหรปทองคำ�นน แกน�ยเหล�นนแลว มอบหม�ยกม�รก�ไว แลวไปบอกแกม�รด�บด�ของอนตถคนธกม�ร. [ คครองของอนตถคนธกม�รต�ยในระหว�งท�ง ] ม�รด�บด�นนมใจยนดแลว กล�วว� " ท�นทงหล�ยจงไป,นำ�กม�รก�นรนม�โดยเรว " ดงนแลว สงไปดวยสกก�ระเปนอนม�ก. ฝ�ยกม�ร ไดยนข�วนน กยงคว�มรกใหเกดขน ดวย

Page 431: 6. ----------------- ---6

ส�ม�รถก�รสดบว� " ไดยนว� มเดกหญงรปร�งสวยยงกว�รปทองคำ�อก "จงกล�วว� " ท�นทงหล�ยจงนำ�ม�โดยเรวเถด. " กม�รก�แมนนแลอนเข�ยกขนสย�น นำ�ม�อย มโรคลมกนอนคว�มกระทบกระทงแหงย�นใหเกดขนแลว ไดทำ�ก�ละในระหว�งท�งนนเอง เพร�ะคว�มทน�งเปนผละเอยดออนยงนก.

Page 432: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 230 [ คว�มรกกอใหระทมทกข ] แมกม�ร กถ�มอยเสมอว� " ม�แลวหรอ ? " ชนทงหล�ยไมบอกแกกม�รนน ซงถ�มอยดวยคว�มสเนห�อนยง โดยพลนทเดยวทำ�ก�รอำ�พร�งเสย ๒-๓ วนแลว จงบอกเรองนน. กม�รนน เกดโทมนสขนว� " เร� ไมไดสม�คมกบหญงชอเหนป�นนนเสยแลว "ไดเปนผถกทกขคอโศกประหนงภเข� ทวมทบแลว. [ พระศ�สด�ทรงแสดงอบ�ยระงบคว�มโศก ] พระศ�สด� ทรงเหนอปนสยของกม�รนน เมอเสดจไปบณฑบ�ต จงไดเสดจไปยงประตเรอนนน. ลำ�ดบนน ม�รด�บด�ของกม�รนน อญเชญพระศ�สด�เสดจไปภ�ยในเรอน แลวองค�สโดยเค�รพ. ในเวล�เสรจภตกจ พระศ�สด� ตรสถ�มว� " อนตถคนธกม�รไปไหน ? " ม�รด�บด�. พระเจ�ข� อนตถคนธกม�รนน อด

Page 433: 6. ----------------- ---6

อ�ห�รนอนอยในหอง. พระศ�สด�. จงเรยกเธอม�. อนตถคนธกม�รนน ม�ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลว นง ณ สวนข�งหนง, เมอพระศ�สด� ตรสถ�มว� " กม�ร คว�มโศกมกำ�ลงเกดขนแลวแกเธอ หรอ ? " จงกร�บทลว� " ข�แตพระองคผเจรญพระเจ�ข�, คว�มโศกมกำ�ลง เกดขนแกข�พระองค เพร�ะไดยนว�

Page 434: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 231หญงชอเหนป�นน ทำ�ก�ละในระหว�งท�งเสยแลว, แมภต ข�พระองคกไมหว. " ลำ�ดบนน พระศ�สด�ตรสกะเข�ว� " กม�ร กเธอร ไหมว�คว�มโศก เกดขนแกเธอ เพร�ะอ�ศยอะไร ? " อนตถคนธกม�ร. ไมทร�บ พระเจ�ข�. พระศ�สด�. ตรสว� " กม�ร คว�มโศกมกำ�ลง เกดขนแก เธอ เพร�ะอ�ศยก�ม, เพร�ะคว�มโศกกด ภยกด ยอมเกดขนเพร�ะอ�ศยก�ม " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " คว�มโศกยอมเกดแตก�ม, ภย ยอมเกดแต ก�ม; คว�มโศก ยอมไมมแกบคคลผพนวเศษ แลวจ�กก�ม, ภยจกมแตไหน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ก�มโต คว�มว� จ�กวตถก�มและกเลสก�ม, อธบ�ยว� คว�มโศกกด ภยกด ยอมอ�ศยก�มแมทง ๒ อย�งนนเกด. ในก�ลจบเทศน� อนตถคนธกม�ร ตงอยแลว ในโสด�ปตตผล

Page 435: 6. ----------------- ---6

ดงนแล. เรองอนตถคนธกม�ร จบ.

Page 436: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 232 ๖. เรองพร�หมณคนใดคนหนง * [ ๑๗๐ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพร�หมณคนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ตณห�ย ช�ยเต "เปนตน [ พระศ�สด�เสดจไปห�พร�หมณผมจฉ�ทฏฐ ] ไดยนว� พร�หมณผนน เปนมจฉ�ทฏฐ วนหนง ไปสฝงแมนำ�แผวถ�งน�อย. พระศ�สด� ทรงเหนคว�มถงพรอมแหงอปนสยของแก จงไดเสดจไปสสำ�นกของแก. แกแมเหนพระศ�สด� กไมทำ�ส�มจกรรมเลย ไดนงเสย. ครงนน พระศ�สด� ตรสทกแกกอนว� " พร�หมณ ท�นกำ�ลงทำ�อะไร ? " พร�หมณ. พระโคดมผเจรญ ข�พเจ�กำ�ลงแผวถ�งน�อย. พระศ�สด�ตรสเพยงเท�นนแลวเสดจไป. แมในวนรงขน พระศ�สด� เสดจไปสำ�นกของแก ผม�แลวเพอจะไถน� ตรสถ�ม

Page 437: 6. ----------------- ---6

ว�" พร�หมณ ท�นทำ�อะไรอย ? " ทรงสดบว� " พระโคดมผเจรญข�พเจ�กำ�ลงไถน� " ดงนแลว กเสดจหลกไป. แมในวนตอม�เปนตนพระศ�สด�กเสดจไปตรสถ�มเหมอนอย�งนน ทรงสดบว� " พระโคดมผเจรญ ข�พเจ�กำ�ลงหว�น กำ�ลงไขนำ� กำ�ลงรกษ�น� " ดงนแลว กเสดจหลกไป.

* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.

Page 438: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 233 [ พร�หมณนบถอพระองคดจสห�ย ] ครนในวนหนง พร�หมณ กร�บทลกะพระองคว� " พระโคดมผเจรญ ท�นม�แลว ตงแตวนทข�พเจ�แผวถ�งน�, ถ�ข�วกล�ของข�พเจ�จกเผลดผล, ข�พเจ�จกแบงปนแกท�นบ�ง, ยงไมใหท�น ข�พเจ�เองกจกไมเคยวกน; ตงแตนเปนตนไป ท�นเปนสห�ยของเร�. " [ ข�วกล�เสยห�ย ] ครงโดยสมยอนอก ข�วกล�ของพร�หมณนนเผลดผลแลว. เมอพร�หมณนน ทำ�กจทงปวงเพอก�รเกยว ดวยตงใจว� " ข�วกล�ของเร�เผลดผลแลว, เร�จกใหเกยวตงแตพรงนไป, " มห�เมฆ ยงฝนใหตกตลอดคน พ�เอ�ข�วกล�ไปหมด. น� ไดเปนเชนกบทอนเข�ถ�งเอ�ไว. [ พร�หมณเสยใจเพร�ะทำ�น�ไมไดผล ] กพระศ�สด� ไดทรงทร�บแลว ในวนแรกทเดยวว� "

Page 439: 6. ----------------- ---6

ข�วกล�นน จกไมเผลดผล. " พร�หมณ ไปแลว แตเช�ตร ดวยคดว�" เร�จกตรวจดข�วกล� " เหนแตน�เปล� เกดคว�มโศกเปนกำ�ลงจงคดว� " พระสมณโคดมม�สน�ของเร� ตงแตคร�วทแผวถ�งน�, แมเร� กไดกล�วกะท�นว� ' เมอข�วกล�นเผลดผลแลวจกแบงสวนใหแกท�นบ�ง, ยงไมใหท�นแลว เร�เองกไมเคยวกน,ตงแตนเปนตนไป ท�น เปนสห�ยของเร�, คว�มปร�รถน�ในใจ

Page 440: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 234ของเร�แมนน ไมถงทสดเสยแลว. " พร�หมณนน ทำ�ก�รอดอ�ห�รนอนบนเตยงนอยแลว. [ พระศ�สด�เสดจไปตรสถ�มข�วพร�หมณ ] ลำ�ดบนน พระศ�สด� ไดเสดจไปสประตเรอนของพร�หมณนน.พร�หมณนน ทร�บก�รเสดจม�ของพระศ�สด� จงสง ( ชนผเปน บรว�ร ) ว� " พวกเธอจงนำ�สห�ยของเร�ม�แลว ใหนงทน. " ชนผเปนบรว�รไดทำ�อย�งนนแลว. พระศ�สด�ประทบนงแลว ตรสถ�มว� " พร�หมณ ไปไหน ? " เมอเข�กร�บทลว� " นอนในหอง,กรบสงห�ดวยพทธดำ�รสว� " พวกเธอ จงเรยกพร�หมณนนม�, "แลว ตรสกะพร�หมณผม�นงแลว ณ สวนข�งหนงว� " เปนอะไร ?พร�หมณ. " พร�หมณ. พระโคดมผเจรญ ท�นม�สน�ของข�พเจ�ตงแตวนทแผวถ�ง, แมข�พเจ�กไดพดไวว� ' เมอข�กล�เผลดผล

Page 441: 6. ----------------- ---6

แลวจกแบงสวนถว�ยท�นบ�ง, คว�มปร�รถน�ในใจของข�พเจ�นนไมสำ�เรจเสยแลว; เพร�ะเหตนน คว�มโศก จงเกดแลว แกข�พเจ�, แมภตข�พเจ�กไมหว. " [ ตรสเกตแหงคว�มโศกและอบ�ยระงบคว�มโศก ] ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสถ�มพร�หมณนนว� " พร�หมณกท�นรไหมว� ' คว�มโศก เกดแลวแกท�น เพร�ะอ�ศยอะไร ? "เมอพร�หมณกร�บทลว� " พระโคดมผเจรญ ข�พระองคไมทร�บ,

Page 442: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 235กท�นทร�บหรอ ? " จงตรสว� " อย�งนน พร�หมณ, คว�มจรงคว�มโศกกด ภยกด เมอจะเกด ยอมอ�ศยตณห�เกดขน " ดงนแลวตรสพระค�ถ�นว� :- " คว�มโศก ยอมเกดเพร�ะตณห�, ภย ยอม เกดเพร�ะตณห�; คว�มโศก ยอมไมมแก บคคลผพนวเศษแลวจ�กตณห�; ภยจกมแตไหน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ตณห�ย ไดแกตณห�อนเปนไปในทว�ร ๖ อธบ�ยว� คว�มโศกเปนตน ยอมอ�ศยตณห�นนเกดขน. ในก�ลจบเทศน� พร�หมณ ตงอยแลวในโสด�ปตตผล ดงนแล. เรองพร�หมณคนใดคนหนง จบ.

Page 443: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 236 ๗. เรองเดก ๕๐๐ คน * [ ๑๗๑ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปร�รภเดก ๕๐๐ในระหว�งท�ง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " สลทสสนสมปนน "เปนตน. [ พระศ�สด�เสดจบณฑบ�ต พบเดก ๕๐๐ คน ] คว�มพสด�รว� วนหนง พระศ�สด� มภกษ ๕๐๐ เปนบรว�รพรอมดวยพระอสตมห�เถระ เสดจเข�ไปกรงร�ชคฤห เพอบณฑบ�ตไดทอดพระเนตรเหนเดก ๕๐๐ คน ยกกระเช�ขนม ออกจ�กเมองแลวไปสวน ในวนมหรสพวนหนง. แมเดกเหล�นน ถว�ยบงคมพระ-ศ�สด�แลวกหลกไป, ไมกล�วกะภกษแมสกรปหนงว� " ขอท�นรบเอ�ขนม ? " พระศ�สด� ตรสกะภกษทงหล�ย ในก�ลทภกษเหล�นนไปแลว ว� " ภกษทงหล�ย เธอทงหล�ยจกฉนขนมไหม ? "

Page 444: 6. ----------------- ---6

ภกษ. ขนมทไหน ? พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เธอทงหล�ยไมเหนพวกเดกถอกระเช�ขนมเดนผ�นไปแลวดอกหรอ ? ภกษ. พวกเดกเหนป�นนน ไมถว�ยขนมแกใคร ๆ พระเจ�ข�.

* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.

Page 445: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 237 พระศ�สด�. ภกษทงหล�ย เดกเหล�นน ไมนมนตเร�หรอพวกเธอ ดวยขนมกจรง, ถงกระนน ภกษผเปนเจ�ของขนม กำ�ลงม�ข�งหลง, ฉนขนมเสยกอนแลวไป จงควร. ตร�ธรรมด� พระพทธเจ�ทงหล�ย ยอมไมมคว�มรษย�หรอคว�มประทษร�ย แมในบคคลคนหนง; เพร�ะฉะนน พระศ�สด� ตรส คำ�นแลว จงพ�ภกษสงฆ ไปประทบนงใตรมเง� ณ โคนไมตนหนง. พวกเดก เหนพระมห�กสสปเถระเดนม�ข�งหลง เกดคว�มรกขน มสรระเตมเป ยมดวยกำ�ลงแหงปต ว�งกระเช� ไหวพระเถระดวยเบญจ�งคประดษฐ ยกขนมพรอมทงกระเช�ทเดยวแลว กล�วกะพระเถระว� " นมนตรบเถด ขอรบ. " ลำ�ดบนน พระเถระกล�วกะเดกเหล�นนว� " นน พระศ�สด�ทรงพ�พระภกษสงฆไปประทบนงแลวทโคนไม, พวกเธอจงถอไทย

Page 446: 6. ----------------- ---6

ธรรมไป แบงสวนถว�ยภกษสงฆ. พวกเดก รบคำ�ว� " ดละ ขอรบ "แลว กลบไปพรอมกบพระเถระทเดยว ถว�ยขนมแลว ยนมองดอย ณ สวนข�งหนง แลวไดถว�ยนำ� ในเวล�ฉนเสรจ. [ พวกภกษโพนทน�พวกเดกผถว�ยขนม ] ภกษทงหล�ย โพนทน�ว� " พวกเดกถว�ยภกษ� เพร�ะเหนแกหน�, ไมตอนรบพระสมม�สมพทธเจ� หรอพระมห�เถระทงหล�ยดวยขนม เหนพระมห�กสสปเถระแลว ถอเอ�ขนมพรอมดวยกระเช�นนแลม�แลว. "

Page 447: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 238 [ พระศ�สด�ทรงยกพระมห�กสสปเปนนทศนะ ] พระศ�สด� ทรงสดบถอยคำ�ของภกษเหล�นนแลว ตรสว�" ภกษทงหล�ย ภกษผเชนกนมห�กสสป ผบตรของเร� ยอมเปนทรกของเหล�เทวด�และมนษย, เทวด�และมนษยทงหล�ย ยอมทำ�บช�ดวยปจจย ๔ แกเธอโดยแท " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " ชน ยอมทำ�ท�นผสมบรณดวยศลและทสสนะ ผตงอยในธรรม ผมปกตกล�วแตว�จ�สตย ผกระทำ�ก�รง�นของตนนน ใหเปนทรก. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� สลทสสนสมปนน คว�มว� ผถงพรอมดวยจตป�รสทธศล และคว�มเหนชอบ อนสมปยตดวยมรรคผล. บทว� ธม�ฏ คว�มว� ผตงอยในโลกตรธรรม ๙ ประก�ร,อธบ�ยว� ผมโลกตรธรรมอนทำ�ใหแจงแลว. บทว� สจจว�ทน คว�มว� ชอว�ผมปกตกล�ว

Page 448: 6. ----------------- ---6

ว�จ�สตยดวยสจญ�ณ เพร�ะคว�มทสจจะ ๔ อนท�นทำ�ใหแจงแลว ดวยอ�ก�ร ๑๖. บ�ทพระค�ถ�ว� อตตโน กมมกพพ�น คว�มว� สกข� ๓ชอว�ก�รง�นของตน, ผบำ�เพญสกข� ๓ นน. สองบทว� ต ชโน คว�มว� โลกยมห�ชน ยอมทำ�บคคล

Page 449: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 239นน ใหเปนทรก คอเปนผใครจะเหน ใครจะไหว ใครจะบช� ดวยปจจย ๔ โดยแท. ในก�ลจบเทศน� เดกเหล�นน แมทงหมด ตงอยแลว ในโสด�ปตตผล ดงนแล. เรองเดก ๕๐๐ คน จบ.

Page 450: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 240 ๘. เรองพระอน�ค�มเถระ * [ ๑๗๒ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภพระเถระผอน�ค�มองคหนง ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ฉนทช�โต "เปนตน. [ พระเถระบรรลอน�ค�มผล ] คว�มพสด�รว� วนหนง พวกสทธวห�รก ถ�มพระเถระนนว� " ท�นขอรบ กก�รบรรลธรรมพเศษของท�น มอยหรอ ? " พระเถระ ละอ�ยอยว� " แมพวกคฤหสถชน กยงบรรลพระอน�ค�มผลได, ในเวล�บรรลพระอรหนตแลวนนแล เร�จกบอกกบสทธวห�รกเหล�นน " ดงนแลว ไมกล�วอะไร ๆ เลย ทำ�ก�ละแลวเกดในเทวโลกชนสทธ�ว�ส. ลำ�ดบนน พวกสทธวห�รกของท�น รองไหครำ�ครวญ ไปสสำ�นกพระศ�สด� ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลว รองไหอยทเดยว นง

Page 451: 6. ----------------- ---6

แลว ณ สวนข�งหนง. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะภกษเหล�นนว� " ภกษทงหล�ยพวกเธอรองไหทำ�ไม ? " ภกษ. อปชฌ�ยะของพวกข�พระองคทำ�ก�ละแลว พระเจ�ข�. พระศ�สด�. ช�งเถด ภกษทงหล�ย, เธอทงหล�ยอย�คดเลย,

* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.

Page 452: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 241นน ชอว�เปนธรรมทยงยน. ภกษ. พระเจ�ข� ข�แตพระองคผเจรญ, แมพวกข�พระองคกทร�บอย, แตพวกข�พระองคไดถ�มถงก�รบรรลธรรมพเศษ กะพระอปชฌ�ยะ, ท�นไมบอกอะไร ๆ เลย ทำ�ก�ละแลว, เหตนนพวกข�พระองคจงถงคว�มทกข. [ ลกษณะของผชอว�มกระแสในเบองบน ] พระศ�สด� ตรสว� " อย�คดเลย ภกษทงหล�ย, อปชฌ�ยะของพวกเธอ บรรลอน�ค�มผลแลว, เธอละอ�ยอยว� ' แมพวกคฤหสถกบรรลอน�ค�มผลนน, เร�ตอบรรลอรหนตแลว จงจกบอกแกพวกสทธวห�รกนน ' ไมบอกอะไร ๆ แกพวกเธอเลย ทำ�ก�ละแลวเกดในชนสทธ�ว�ส; ว�งใจเสยเถด ภกษทงหล�ย, อปชฌ�ยะของพวกเธอ ถงคว�มเปนผมจตไมเกยวเก�ะในก�มทงหล�ย มกระแสในเบองบน " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " ภกษ ผมฉนทะเกดแลว ในพระนพพ�นอน ใคร ๆ บอกไมได พงเปนผอนใจถกตองแลว

Page 453: 6. ----------------- ---6

กด ผมจตไมเกยวเก�ะในก�มทงหล�ยกด ท�นเรยกว� ' ผมกระแสในเบองบน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ฉนทช�โต คว�มว� มฉนทะเกดแลว ดวยอำ�น�จคว�มพอใจในคว�มเปนผใครเพอจะทำ� คอถง

Page 454: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 242คว�มอตส�หะแลว. บทว� อนกข�เต คอ ในพระนพพ�น. แทจรง พระนพพ�นนน ชอว� อนกข�ตะ เพร�ะคว�มเปนธรรมช�ตอนใคร ๆ บอกไมไดว� " อนปจจยโนนทำ� หรอบรรด�สต�ง ๆ มสเขยวเปนตน( พระนพพ�นมส ) เหนป�นน. " บ�ทพระค�ถ�ว� มนส� จ ผโฏ สย� คว�มว� พงเปนผอนจตทสมปยตดวยมรรคผล ๓ เบองตำ�ถกตองแลว คอใหเตมแลว. บทว� อปปฏพทธจตโต คว�มว� มจตไมเกยวเก�ะในก�มทงหล�ย ดวยอำ�น�จแหงพระอน�ค�มมรรคกด. บทว� อทธโสโต คว�มว� ภกษเหนป�นน เกดแลวในภพอวห� ถดนนไป กไปสอ�นฏฐภพ ดวยอำ�น�จปฏสนธ ท�นเรยกว� ' ผมกระแสในเบองบน, ' พระอปชฌ�ยะของพวกเธอ กเปนผเชนนน. ในก�ลจบเทศน� ภกษเหล�นน ตงอยแลว ในอรหต

Page 455: 6. ----------------- ---6

ผล.เทศน� ไดมประโยชนแมแกมห�ชน ดงนแล. เรองพระอน�ค�มเถระ จบ.

Page 456: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 243 ๙. เรองน�ยนนทยะ * [ ๑๗๓ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในป�อสปตนะ ทรงปร�รภน�ยนนทยะ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " จรปปว�ส " เปนตน. [ นนทยะเปนอนช�ตบตร ] ไดยนว� ในกรงพ�ร�ณส ไดมบตรแหงตระกลซงถงพรอม ดวยศรทธ� ( คนหนง ) ชอนนทยะ. เข�ไดเปนผสมบรณดวยศรทธ�บำ�รงสงฆแท อนรปแกม�รด�บด�เทยว. ครนในเวล�ทเข�เจรญวยม�รด�บด�ไดมคว�มจำ�นงจะนำ�ธด�ของลงชอว�เรวดม� จ�กเรอนอนตรงกนข�ม. แตน�งเปนคนไมมศรทธ� ไมมก�รใหปนเปนปกต,น�ยนนทยะ จงไมปร�รถน�น�ง. ลำ�ดบนน ม�รด�ของเข� กล�วกะน�งเรวดว� " แม เจ�จงฉ�บท�สถ�นทนงของภกษสงฆ แลวปล�ดอ�สนะไว ในเรอนน,จงตงเชง ( บ�ตร ) ไว, ในเวล�ภกษทงหล�ยม�แลว จงรบ

Page 457: 6. ----------------- ---6

บ�ตรนมนตใหนง เอ�ธมกรกกรองนำ�ฉน ( ถว�ย ) แลวล�งบ�ตร ในเวล�ฉนเสรจ; เมอเจ�ทำ�ไดอย�งน กจกเปนทพงใจแกบตรของเร�. "น�งไดทำ�อย�งนนแลว. ตอม� ม�รด�บด�เล�ถงคว�มประพฤตของน�งนนแกบตร ว� " น�งเปนผอดทนตอโอว�ท " เมอเข�รบว�

* พระมห�เฉลยว ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.

Page 458: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 244" ดละ " จงกำ�หนดวนแลว ทำ�อ�ว�หมงคล. ลำ�ดบนน น�ยนนทยะ กล�วกะน�งว� " ถ�เธอจกบำ�รงภกษสงฆและม�รด�บด�ของฉนไซร, เมอเปนเชนน เธอกจกไดพสดในเรอนน,จงเปนผไมประม�ทเถด. " น�งรบว� " ดละ " แลวทำ�ทเปนผศรทธ�บำ�รงอย ๒-๓ วน กคลอดบตร ๒ คน. ม�รด�บด�แมของน�ย นนทยะ ไดทำ�ก�ละแลว. คว�มเปนใหญทงหมดในเรอน กตกอยแกน�งเรวดนนคนเดยว. [ นนทยะดำ�รงตำ�แหนงท�นบด ] จำ�เดมแตม�รด�บด�ทำ�ก�ละ แมน�ยนนทยะ กเปนมห�ท�นบดเตรยมตงท�นสำ�หรบภกษสงฆ. ( และ ) เรมตงค�อ�ห�รแมสำ�หรบคนกำ�พร�และคนเดนท�งเปนตน ไวทประตเรอน. ในก�ลตอม�เข�ฟงพระธรรมเทศน�ของพระศ�สด� กำ�หนดอ�นสงสในก�รถว�ยอ�ว�สไดแลว ใหทำ�ศ�ล� ๔ มข ประดบดวยหอง ๓ หอง ในมห�วห�ร ในป�อสปตนะ แลวใหล�ดเตยงและตงเปนตน เมอ

Page 459: 6. ----------------- ---6

จะมอบถว�ยอ�ว�สนน ไดถว�ยท�นแกภกษสงฆ มพระพทธเจ�เปนประมขแลวถว�ยนำ�ทกขโณทก แดพระตถ�คต. ปร�ส�ททพย สำ�เรจโดยรตนะ ๗ ประก�ร สมบรณดวยหมน�ร มประม�ณ ๑๒ โยชนในทศทงปวง เบองบนสงประม�ณ ๑๐๐ โยชน ผดขนในเทวโลกขนด�วดงส พรอมดวยทกขโณทกประดษฐ�น ในพระหตถของพระศ�สด�ทเดยว.

Page 460: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 245 [ พระโมคคลล�นะไปเยยมสวรรค ] ภ�ยหลงวนหนง พระมห�โมคคลล�นเถระ ไปสทจ�รกในเทว-โลก ยนอยแลว ในทไมไกลจ�กปร�ส�ทนน ถ�มเทวบตรทงหล�ยซงม�สสำ�นกของตนว� " ปร�ส�ททพย เตมดวยหมน�งอปสรนน เกดแลว เพอใคร ? " ลำ�ดบนน พวกเทวบตรนน เมอจะบอกเจ�ของวม�นแกพระเถระนน จงกล�วว� " ท�นผเจรญ วม�นนน เกดแลวเพอประโยชนแกบตรคฤหบด ชอนนทยะ ผใหสร�งวห�รถว�ยพระศ�สด� ในป�อสปตนะ. " ฝ�ยหมน�งอปสร เหนพระเถระนนแลว ลงจ�กปร�ส�ทกล�วว� " ท�นผเจรญ พวกดฉนเกดในทน ดวยหวงว� ' จกเปนน�งบำ�เรอของน�ยนนทยะ ' แตเมอไมพบเหนน�ยนนทยะนน เปนผระอ�เหลอเกน; ดวยว� ก�รละมนษยสมบต แลวถอเอ�ทพยสมบต

Page 461: 6. ----------------- ---6

กเชนกบก�รทำ�ล�ยถ�ดดนแลวถอเอ�ถ�ดทองคำ� ฉะนน, พระผเปนเจ�พงบอกเข� เพอประโยชนแกก�รม� ณ ทน. " [ ทพยสมบตเกดรอผทำ�บญ ] พระเถระ ( กลบ ) ม�จ�กเทวโลกนนแลว เข�ไปเฝ�พระศ�สด� ทลถ�มว� " พระเจ�ข� ทพยสมบตยอมเกดแกบคคลผทำ�คว�มดทยงอยมนษยโลกนเอง หรอหนอแล ? " พระศ�สด�. โมคคลล�นะ ทพยสมบตทเกดแลวแกน�ยนนทยะในเทวโลก อนเธอเหนแลวเอง มใชหรอ ? ไฉนจงถ�มเร�เล� ?

Page 462: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 246 โมคคลล�นะ. ทพยสมบต เกดไดอย�งนนหรอ ? พระเจ�ข�. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะพระเถระนนว� " โมคคลล�นะเธอพดอะไรนน ? เหมอนอย�งว� ใคร ๆ ยนอยทประตเรอน เหนบตรหรอพนอง ผไปอยต�งถนม�น�น ( กลบ ) ม�แตถนทจ�กไปอยพงม�สเรอนโดยเรว บอกว� ' คนชอโนน ม�แลว, เมอเปนเชนนนพวกญ�ตของเข� กยนดร�เรงแลว ออกม�โดยขมขมน พงยนดยง กะผนนว� ' พอ ม�แลว, พอ ม�แลว ' ฉนใด; เหล�เทวด�( ต�ง ) ถอเอ�เครองบรรณ�ก�รอนเปนทพย ๑๐ อย�ง ตอนรบดวยคดว� ' เร�กอนเร�กอน. ' แลวยอมยนดยง กะสตรหรอบรษ ผทำ�คว�มดไว ในโลกน ซงละโลกนแลวไปสโลกหน� ฉนนนเหมอนกน "ดงนแลว ไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :- " ญ�ต มตร และคนมใจดทงหล�ย เหนบรษ ผไปอยต�งถนม�น�น ม�แลวแตทไกลโดยสวสด

Page 463: 6. ----------------- ---6

ยอมยนดยงว� ' ม�แลว ' ฉนใด, บญทงหล�ย กยอมตอนรบแมบคคลผกระทำ�บญไว ซงไป จ�กโลกนสโลกหน� ดจพวกญ�ตเหนญ�ตทรก ม�แลว ตอนรบอย ฉะนนแล. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� จรปปว�ส คอจ�กไปแลวน�น. บ�ทพระค�ถ�ว� ทรโต โสตถม�คต คว�มว� ผไดล�ภ

Page 464: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 247คอมสมบตอนสำ�เรจแลว เพร�ะทำ�พ�ณชยกรรม หรอเพร�ะทำ�หน�ทร�ชบรษ ม�แลวแตทไกล โดยไมมอปทวะ. บ�ทพระค�ถ�ว� �ต มตต� สหชช� จ คว�มว� เหล�ชนทชอว�ญ�ต เพร�ะส�ม�รถเกยวเนองกนดวยตระกล และชอว�มตร เพร�ะภ�วะมเคยเหนกนเปนตน และชอว�มใจด เพร�ะคว�ม เปนผมหทยด. บ�ทพระค�ถ�ว� อภนนทนต อ�คต คว�มว� ญ�ตเปนตนเหนเข�แลว ยอมยนดยง ดวยอ�ก�รเพยงแตพดว� ' ม�ดแลว 'หรอดวยอ�ก�รเพยงทำ�อญชล, อนง ยอมยนดยง กะเข�ผม�ถงเรอนแลว ดวยส�ม�รถนำ�ไปเฉพ�ะซงบรรณ�ก�รมประก�รต�ง ๆ. บทว� ตเถว เปนตน คว�มว� บญทงหล�ย ตงอยในฐ�นะดจม�รด�บด� นำ�เครองบรรณ�ก�ร ๑๐ อย�งนคอ " อ�ย วรรณะสข ยศ คว�มเปนอธบดอนเปนทพย; รป เสยง กลน รส

Page 465: 6. ----------------- ---6

โผฏฐพพะอนเปนทพย " เพลนยงอย ชอว�ยอมรบรองบคคลแมผทำ�บญไวแลว ซงไปจ�กโลกนสโลกหน� ดวยเหตนนนนแล. สองบทว� ปย �ตว คว�มว� ดจพวกญ�ตทเหลอ เหนญ�ตทรกม�แลว รบรองอยในโลกน ฉะนน. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองน�ยนนทยะ จบ. ปยวรรค วรรณน� จบ. วรรคท ๑๖ จบ.

Page 466: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 248 ๑๗. โกธวรรค วรรณน� ๑. เรองเจ�หญงโรหณ * [ ๑๗๔ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในนโครธ�ร�ม ทรงปร�รภเจ�หญงโรหณ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " โกธ ชเห " เปนตน. [ สร�งโรงฉนห�ยจ�กโรคผวหนงได ] ไดยนว� สมยหนง พระอนรทธผมอ�ย ไดไปเมองกบลพสดพรอมดวยภกษ ๕๐๐. ครงนน พวกพระญ�ตของท�น ทรงสดบว�" พระเถระม� " จงไดไปสสำ�นกพระเถระ เวนแตพระนองน�งของพระเถระชอโรหณ. พระเถระถ�มพวกพระญ�ตว� " พระน�งโรหณ อยทไหน ? " พวกพระญ�ต. อยในตำ�หนก เจ�ข�. พระเถระ. เหตไร ? จงไมเสดจม�. พวกพระญ�ต. พระสงไมเสดจม� เพร�ะทรงละอ�ยว�' โรคผวหนงเกดทสรระของเร� ' เจ�ข�. พระเถระ กล�วว� " ท�นทงหล�ยจงเชญพระน�ง

Page 467: 6. ----------------- ---6

เสดจม�เถด " ใหไปเชญพระน�งเสดจม�แลว จงกล�วอย�งน กะพระน�งผทรงฉลองพระองคเสดจม�แลวว� " โรหณ เหตไร ? เธอจงไมเสดจม�.

* พระมห�ผว ป. ธ. ๗ ( ปจจบนเปน พระสมงคลมน ) วดบวรมงคล แปล.

Page 468: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 249 พระน�งโรหณ. ท�นผเจรญ โรคผวหนงเกดขนทสรระของหมอมฉน; เหตนน หมอมฉนจงมไดม�เพร�ะคว�มละอ�ย. พระเถระ. กเธอทรงทำ�บญไมควรหรอ ? พระน�งโรหณ. จะทำ�อะไร ? เจ�ข�. พระเถระ. จงใหสร�งโรงฉน. พระน�งโรหณ. หมอมฉนจะเอ�อะไรทำ� ? พระเถระ. กเครองประดบของเธอไมมหรอ ? พระน�งโรหณ. มอย เจ�ข�. พระเถระ. ร�ค�เท�ไร ? พระน�งโรหณ. จกมร�ค�หมนหนง. พระเถระ. ถ�กระนน จงข�ยเครองประดบนนแลว ใหสร�งโรงฉนเถด. พระน�งโรหณ. ใครเล� ? จกใหทำ�แกหมอมฉน เจ�ข�. พระเถระ แลดพระญ�ตซงยนอยทใกลแลว กล�วว� " ขอจงเปนภ�ระของพวกท�นทงหล�ย. " พวกพระญ�ต. กพระคณเจ�จกทำ�อะไรหรอ ? เจ�ข�. พระเถระ. แมอ�ตมภ�พกจกอยในทนเหมอนกน, ถ�

Page 469: 6. ----------------- ---6

กระนนพวกท�นจงนำ�ทพพสมภ�ระม�เพอโรงฉนน. พวกพระญ�ตนน รบว� " ดละ เจ�ข� " จงนำ�ม�แลว. พระเถระ. เมอจะจดโรงฉน จงกล�วกะพระน�งโรหณว�" เธอจงใหทำ�โรงฉนเปน ๒ ชน จำ�เดมแตก�ลทใหเรยบพนเบองบน

Page 470: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 250แลวจงกว�ดข�งล�ง แลวใหปอ�สนะไวเสมอ ๆ, จงใหตงหมอนำ�ดมไวเสมอ ๆ. " พระน�งรบคำ�ว� " ดละ เจ�ข� " แลว จำ�หน�ยเครองประดบ ใหทำ�โรงฉน ๒ ชน เรมแตก�ลทใหเรยบพนชนบนแลวไดทรงทำ�กจมก�รกว�ดพนล�งเปนตนเนอง ๆ. พวกภกษกนงเสมอ ๆ. ลำ�ดบนน เมอพระน�งกว�ดโรงฉนอยนนแล โรคผวหนงก ร�บไปแลว. เมอโรงฉนเสรจ พระน�งนมนตภกษสงฆมพระพทธเจ�เปนประมขแลว ไดถว�ยข�ทนยะและโภชนยะเปนประณตแดภกษสงฆมพระพทธเจ�เปนประมขซงนงเตมโรงฉน. พระศ�สด� ทรงทำ�ภตกจเสรจแลว ตรสถ�มว� " นเปนท�นของใคร ? " พระอนรทธ. ของโรหณพระนองน�งของข�พระองค พระเจ�ข�. พระศ�สด�. กน�งไปไหน ? พระอนรทธ. อยในตำ�หนก พระเจ�ข�.

Page 471: 6. ----------------- ---6

พระศ�สด�. พวกท�นจงเรยกน�งม�. พระน�งไมประสงคจะเสดจม�. ทนน พระศ�สด� รบสงใหเรยกพระน�งแมไมปร�รถน� ( จะม� ) จนได, กแลพระศ�สด�ตรสกะพระน�งผเสดจม�ถว�ยบงคมประทบนงแลว ว� " โรหณ เหตไรเธอจงไมม� ? " พระน�งโรหณ. โรคผวหนงมทสรระของหมอมฉน พระเจ�ข�,หมอมฉนละอ�ยดวยโรคนน จงมไดม�. "

Page 472: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 251 พระศ�สด�. กเธอรไหมว� ' โรคนนอ�ศยกรรมอะไรของเธอจงเกดขน ? ' พระน�งโรหณ. หมอมฉนไมทร�บ พระเจ�ข�. พระศ�สด�. โรคนนอ�ศยคว�มโกรธของเธอ จงเกดขนแลว. พระน�งโรหณ. กหมอมฉนทำ�กรรมอะไรไว ? พระเจ�ข�. [ บรพกรรมของพระน�งโรหณ ] ( ถ�กระนน เธอจงฟง ) ลำ�ดบนน พระศ�สด� ทรงนำ�อดต-นท�นม� ( ตรสแกพระน�ง ) ว� :- ในอดตก�ล พระอครมเหสของพระเจ�พ�ร�ณส ผกอ�ฆ�ตในหญงนกฟอนของพระร�ช�องคหนง ทรงดำ�รว� " เร�จกใหทกขเกดแกหญงนน " แลวใหเข�นำ�ลกเต�ร�งใหญม�๑ รบสงใหเรยกหญงนกฟอนนน ม�ยงสำ�นกของตนแลว, ใหใสผงเต�ร�งบนทนอนทผ�หม และทระหว�งเครองใชมผ�ปทนอนเปนตนของหญงนกฟอน

Page 473: 6. ----------------- ---6

นน โดยประก�รทน�งไมทนรตว, โปรยลงแมทตวของน�ง ร�วกะทำ�คว�มเยยหยนเลน, ทนใดนนเอง สรระของหญงนน ไดพพองขนเปนตมนอยตมใหญ. น�งเก�อย ไปนอนบนทนอน. เมอน�งถกผงเต�ร�งกดแมบนทนอนนน เวทน�กล�ยงนกเกดขนแลว. พระอคร-มเหสในก�ลนนไดเปนพระน�งโรหณ. พระศ�สด� ครนทรงนำ�อดตนท�นนม�แลว ตรสว� " โรหณกกรรมนนทเธอทำ�แลวในก�ลนน, กคว�มโกรธกด คว�มรษย�กด

๑. แปลว� หม�มยใหญ กม.

Page 474: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 252แมมประม�ณเลกนอย ยอมไมควรทำ�เลย " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " บคคลพงละคว�มโกรธ, สละคว�มถอตว, ลวงสงโยชนทงสนได, ทกขทงหล�ยยอมไม ตกตองบคคลนน ผไมของในน�มรป ไมม กเลสเครองกงวล. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� โกธ คว�มว� พงละคว�มโกรธทก ๆ อ�ก�รกด ม�นะ ๙ อย�งกด. บทว� สโยชน คว�มว� พงลวงสงโยชนหมดทง ๑๐ อย�งมก�มร�คสงโยชนเปนตน. บทว� อสชชม�น คว�มว� ไมของอย. อธบ�ยว� กผใดยดถอน�มรปโดยนยว� " รปของเร�, เวทน�ของเร� เปนตน และเมอน�มรปนนแตกไป ยอมเศร�โศก เดอดรอน; ผนชอว�ของอยในน�มรป; สวนผไมยดถออย�งนน ชอว�ยอมไมของ; ขนชอว�

Page 475: 6. ----------------- ---6

ทกขทงหล�ย ยอมไมตกตองบคคลนน ผไมของอยอย�งนน ผชอว�ไมมกเลสเครองกงวล เพร�ะไมมร�คะเปนตน. ในก�รจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน. แมพระน�งโรหณ กดำ�รงอยแลวในโสด�ปตตผล. สรระของพระน�งไดมวรรณะดจทองคำ� ในขณะนนเอง. พระน�งจตจ�ก

Page 476: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 253อตภ�พนนแลว เกดในระหว�งเขตแดนของเทพบตร ๔ องค ในภพด�วดงส ไดเปนผน�เลอมใส ถงคว�มเปนผมรปง�มเลศ. เทพบตคทง ๔ องคเหนน�งแลว เปนผเกดคว�มสเนห� วว�ทกนว� " น�งเกดภ�ยในแดนของเร�, น�งเกดภ�ยในแดนของเร� " ไปสสำ�นกของท�วสกกเทวร�ช กร�บทลว� " ข�แตเทพเจ� ข�พระองค ทง ๔ เกดคดขน เพร�ะอ�ศยเทพธด�น, ขอพระองคทรงวนจฉยคดนน. " แมท�วสกกะ แตพอไดทรงเหนพระน�งกเปนผเกดสเนห�ตรสอย�งนว� " จำ�เดมแตก�ลทพวกท�นเหนเทพธด�นแลว จตเกดขนอย�งไร ? " ลำ�ดบนน เทพบตรองคหนง กร�บทลว� " จตของข�พระองค เกดขน ดจกลองในคร�วสงคร�มกอน ไมอ�จจะสงบลงไดเลย. " องคท ๒. จตของข�พระองค [ เกดขน ] เหมอน

Page 477: 6. ----------------- ---6

แมนำ�ตกจ�กภเข� ยอมเปนไปเรวพลนทเดยว. องคท ๓. จำ�เดมแตก�ลทข�พระองคเหนน�งนแลว ต�ทง ๒ถลนออกแลว ดจต�ของป. องคท ถ. จตของข�พระองค ประดจธงทเข�ยกขนบนเจดยไมส�ม�รถจะดำ�รงนงอยได. ครงนน ท�วสกกะ ตรสกะเทพบตรทง ๔ นนว� " พอทงหล�ยจตของพวกท�นยงพอขมไดกอน; สวนเร� เมอไดเทพธด�น จงจกเปนอย, เมอเร�ไมได จกตองต�ย. "

Page 478: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 254 พวกเทพบตร จงทลว� " ข�แตมห�ร�ช พวกข�พระองคไมมคว�มตองก�รดวยคว�มต�ยของพระองค " แลวต�งสละเทพธด�นนถว�ยท�วสกกะแลวหลกไป. เทพธด�นน ไดเปนทรก ทพอพระหฤทยของท�วสกกะ. เมอน�งกร�บทลว� " หมอมฉนจะไปสสน�มเลนชอโนน " ท�วสกกะกไมส�ม�รถจะทรงขดคำ�ของน�งไดเลยดงนแล. เรองเจ�หญงโรหณ จบ.

Page 479: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 255 ๒. เรองภกษรปใดรปหนง * [ ๑๗๕ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยทอคค�ฬวเจดย ทรงปร�รภภกษรปใดรปหนง๑ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " โย เว อปปตต โกธ "เปนตน. [ ภกษตดตนไมทเทวด�อย ] คว�มพสด�รว� เมอพระศ�สด�ทรงอนญ�ตเสน�สนะแกภกษ-สงฆแลว,๒ ( และ ) เมอเสน�สนะทงหล�ย อนคฤหสถทงหล�ยมเศรษฐช�วกรงร�ชคฤหเปนตน กำ�ลงใหสร�ง, ภกษช�วเมองอ�ฬวรปหนงสร�งเสน�สนะของตนอย เหนตนไมทพอใจตนหนงแลว เรมจะตด. กเทพด�มลกออนองคหนงเกดทตนไมนน อมบตรดวยสะเอวยนออนวอนว� " พระคณเจ� ขอท�นอย�ตดวม�นของข�พระองเจ�เลย,ข�พระเจ�ไมมทอย ไมอ�จอมบตรเทยวเรรอนไปได. " ภกษนน คดว� " เร�จกไมไดตนไมเชนนในทอน " จงไม

Page 480: 6. ----------------- ---6

เออเฟ อคำ�พดของเทพด�นน. เทพด� คดว� " ภกษน เหนท�รกนแลว จกงดเปนแท " จงว�งบตรไวบนกงไม. ฝ�ยภกษนน ไมอ�จจะยงขว�นทตนเงอขนแลวได จงตดแขนท�รกข�ดแลว. เทพด� เกดคว�มโกรธมกำ�ลง ยก

* พระมห�ผว ป. ธ ๗ ( พระสมงคลมน ) วดบวรมงคล แปล.๑. น�จะปร�รภเทพด� เพร�ะเปนเรองของเทพด�ไดทำ�และเข�เฝ�เอง. ๒. กอนอนญ�ตเสน�สนะ ผบวชแลวตองอยโคนไมหรอถำ�เข�.

Page 481: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 256มอทง ๒ ขนดวยเจตน�ว� " จะฟ�ดภกษรปนนใหต�ย " แตพลนคดไดอย�งนว� " ภกษนเปนผมศล, ถ�เร�จกฆ�ภกษนเสย, กจกเปนผไปนรก; แมเทพด�ทเหลอ ไดพบภกษตดตนไมของตน จกถอเร�เปนประม�ณบ�งว� ' เทพด�องคโนนฆ�ภกษเสย กอย�งนเหมอน กน ' แลวจกฆ�ภกษทงหล�ยเสย; กภกษนมเจ�ของ, เร�จกตองบอกกล�วเธอแกเจ�ของทเดยว. " ลดมอทยกขนแลว รองไดไปสสำ�นก ของพระศ�สด� ถว�ยบงคมแลวยน ณ สวนข�งหนง. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะเธอว� " ทำ�ไมหรอ ? เทพด� "เข�ทลว� " พระเจ�ข� ส�วกของพระองคแหละ ทำ�กรรมชอน, แมข�พระองค กใครจะฆ�เธอ แตคดขอชอนได จงไมฆ� แลวรบม�ทนเทยว " ดงนแลว กร�บทลเรองนนทงหมดโดยพสด�ร. พระศ�สด� ทรงสดบเรองนนแลว ตรสว� " ถกแลว ๆ เทพด�,

Page 482: 6. ----------------- ---6

เธอขมคว�มโกรธทเกดขนอย�งนนไวอย เหมอนห�มรถกำ�ลงหมนไวได ชอว�ทำ�คว�มดแลว " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " ผใดแล พงสะกดคว�มโกรธทพลงขน เหมอน คนห�มรถทกำ�ลงแลนไปได, เร�เรยกผนนว� ' ส�รถ ', สวนคนนอกนเปนเพยงผถอเชอก. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� อปปตต ไดแก ทเกดขนแลว. สองบทว� รถ ภนตว คว�มว� เหมอนอย�งน�ยส�รถผฉล�ด ห�มรถทแลนอยโดยกำ�ลงเรว หยดไวไดต�มตองก�ร ชอ

Page 483: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 257ฉนใด; บคคลใด พงสกด คออ�จขมคว�มโกรธทเกดขนไวได กฉนนน. บทว� ตมห คว�มว� เร�เรยกบคคลนนว� ส�รถ. สอสงบทว� อตโร ชโน คว�มว� สวนชนนอกนคอส�รถรถของอสรชนมพระร�ช�และอปร�ชเปนตน ยอมชอว�เปนเพยงผถอเชอก ห�ใชส�รถชนเยยมไม. ในก�ลจบเทศน� เทพด�ดำ�รงอยในโสด�ปตตผล, เทศน�ไดมประโยชนแมแกบรษททประชมกนแลว ดงนแล. ฝ�ยเทพด� แมเปนพระโสด�บน กยงยนรองไหอย. ครงนนพระศ�สด� ตรสถ�มเธอว� " ทำ�ไมหรอ เทพด� ? " เมอเทพด�ทลว� " พระเจ�ข� วม�นของข�พระองค ฉบห�ยเสยแลว, บดนข�พระองคจกทำ�อย�งไร ? " จงตรสว� " อย�เลย เทพด�, ท�นอย�คด, เร�จกใหวม�นแกท�น " แลวทรงชตนไมตนหนง ซงเทพด�จต

Page 484: 6. ----------------- ---6

ไปเมอวนกอน ใกลกบพระคนธกฎ ในพระเชตวน ตรสว� " ตนไมโนนในโอก�สโนนว�ง, เธอจงเข�สถต ณ ตนไมนนเถด. " เทพด�นนเข�สถตทตนไมนนแลว. ตงแตนน แมเทพด�ททรงศกดใหญ ทร�บว� " วม�นของเทพด�น อนพระพทธเจ�ประท�น " กไมอ�จม�ทำ�ใหวม�นนนหวนไหวได. พระศ�สด� ทรงทำ�เรองนนใหเปนเหตเกดขนแลว ทรงบญญตภตค�มสกข�บทแกภกษทงหล�ย ดงนแล. เรองภกษรปใดรปหนง จบ.

Page 485: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 258 ๓. เรองอตตร�อบ�สก� * [ ๑๗๖ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงทำ�ภตกจในเรอนของน�งอตตร�แลว ทรงปร�รภอบ�สก�ชออตตร� ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อกโกเธน ชเน โกธ " เปนตน. [ น�ยปณณะย�กจนตองรบจ�งสมนเศรษฐ ] อนปพพกถ� ในเรองอตตร�อบ�สก�นน ดงตอไปน :- ไดยนว� คนขดสน ชอปณณะ อ�ศยสมนเศรษฐ รบจ�งเลยงชพอยในกรงร�ชคฤห. ในเรอน ( ของเข� ) มคน ๒ คนเท�นนคอ ภรรย�ของเข�คน ๑ ธด�ชอน�งอตตร�คน ๑. ตอม�วนหนง พวกร�ชบรษทำ�ก�รโฆษณ�ในกรงร�ชคฤหว�" ช�วพระนครพงเลนนกษตรกนตลอด ๗ วน. " สมนเศรษฐ ไดยนคำ�โฆษณ�นนแลว จงเรยกน�ยปณณะผม�แตเช�ตรกล�วว� " พอปรชนของฉน ประสงคจะเลนนกษตรกน, แกจกเลนนกษตร ( กะเข� )

Page 486: 6. ----------------- ---6

หรอ หรอว�จกทำ�ก�รรบจ�งเล� ? " น�ยปณณะ. น�ย ชอว�ก�รเลนนกษตร ยอมเปนของพวกท�นผมทรพย, กในเรอนของผม แมข�วส�รจะตมข�วตม เพอรบประท�นในวนพรงนกไมม, ผมจะตองก�รอะไรดวยนกษตรเล� ? ผมเมอไดโค กจกไปไถน�.

* พระมห�ผว ป. ธ. ๗ ( บดน เปน พระสมงคลมน ) วดบวรมงคล แปล.

Page 487: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 259 สมนเศรษฐ. ถ�เชนนน แกจงรบโคไปเถด. เข�รบโคตวทรงกำ�ลงและไถแลว พดกะภรรย�ว� " น�งผเจรญ ช�วนครเลนนกษตรกน, ฉนจกตองไปทำ�ก�รรบจ�ง เพร�ะคว�มทเร�เปนคนจน, วนน เจ�พงตมผกสก ๒ เท� แลวนำ�ภตไปใหเร�กอน " แลวจงไดไปน�. [ พระส�รบตรเถระไปสงเคร�ะหน�ยปณณะ ] ในก�ลนน พระส�รบตรเถระ เข�นโรธสม�บตตลอด ๗ วนแลว ในวนนน ออกแลว ตรวจดว� " วนน เร�ควรจะทำ�คว�มสงเคร�ะหแกใครหนอแล ? " เหนน�ยปณณะ ซงเข�ไปในภ�ยในข�ยคอญ�ณของตนแลว จงตรวจดว� " น�ยปณณะน มศรทธ�หรอหนอ ? เข�จกอ�จทำ�คว�มสงเคร�ะหแกเร�หรอไม ? ทร�บคว�มทเข�มศรทธ� มคว�มส�ม�รถจะทำ�ก�รสงเคร�ะหได และเข�จะไดรบสมบตใหญเพร�ะบญนนเปนปจจยแลว จงถอบ�ตรและ

Page 488: 6. ----------------- ---6

จวรไปยงทไถน�ของเข� ไดยนแลดพมไมพมหนงทรมบอ. น�ยปณณะเหนพระเถระแลว จงว�งไถ ไหวพระเถระดวยเบญจ�งค-ประดษฐแลว คดว� " พระเถระคงจกตองก�รไมสฟน " จงไดทำ�ไมสฟนใหเปนกปปยะถว�ย. ลำ�ดบนน พระเถระ ไดนำ�เอ�บ�ตรและผ�กรองนำ�ออกม�ใหเข�. เข�คดว� " พระเถระจกมคว�มตองก�รดวยนำ�ดม " จงถอเอ�บ�ตรและผ�กรองนำ�นนแลว ไดกรองนำ�ดมถว�ย. พระเถระ คดว� " น�ยปณณะน อยเรอนหลงท�ยของชน

Page 489: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 260เหล�อน, ถ�เร�จกไปสประตเรอนของเข�, ภรรย�ของน�ยปณณะนจกไมไดเหนเร�; เร�จกตองอย ณ ทนแหละ จนกว�ภรรย�ของเข�จะเดนท�งนำ�ภตม�ใหเข�. " พระเถระ ไดยงเวล�ใหลวงไปเลกนอย ณ ทนนเอง ทร�บคว�มทภรรย�ของน�ยปณณะนนขนสท�งแลวจงเดนมงหน�ไปภ�ยในพระนคร. [ ภรรย�น�ยปณณะถว�ยภตแกพระเถระ ] น�งพบพระเถระในระหว�งท�งแลว คดว� " บ�งคร�ว เมอมไทยธรรม, เร�กไมพบพระผเปนเจ�, บ�งคร�ว เมอเร�พบพระผเปนเจ�, ไทยธรรมไมม, กวนน เร�ไดพบพระผเปนเจ�แลว, ทงไทยธรรมกมอย; พระผเปนเจ� จกทำ�คว�มสงเคร�ะหแกเร�หรอหนอแล ? " น�งว�งภ�ชนะใสภตลงแลว ไหวพระเถระดวยเบญ-จ�งคประดษฐแลว กล�วว� " ท�นผเจรญ ขอพระผเปนเจ�อย�คดว� ' ภตน เศร�หมองหรอประณต ' จงทำ�คว�มสงเคร�ะห

Page 490: 6. ----------------- ---6

แกท�สของพระผเปนเจ�เถด. " พระเถระ นอมบ�ตรเข�ไป เมอน�งเอ�มอข�งหนงรองภ�ชนะอกข�งหนงถว�ยภตอย, เมอถว�ยภตไปไดครงหนง จงเอ�มอปดบ�ตรดวยพดว� " พอแลว. " น�งกล�วว� " พระคณเจ� สวนเพยงสวนเดยว ดฉนไมอ�จทำ�ใหเปน ๒ สวนได, พระผเปนเจ�ไมตองทำ�คว�มสงเคร�ะหแหท�สของพระผเปนเจ�ในโลกน จงทำ�คว�มสงเคร�ะหในปรโลกเถด, ดฉนประสงคจะถว�ยมใหเหลอเศษเลย "ดงนแลว กไดใสภตทงหมดลงในบ�ตรของพระเถระ แลวทำ�คว�ม

Page 491: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 261ปร�รถน�ว� " ดฉนถงเปนผมสวนแหงธรรมทพระผเปนเจ�เหนแลวนนแหละ. " พระเถระ กล�วว� " จงสำ�เรจอย�งนนเถด " ยนอยนนแหละทำ�อนโมทน�แลว ไดนงทำ�ภตกจ ณ ทสะดวกดวยนำ�แหงหนง. ฝ�ยน�ง กลบไปห�ข�วส�รหงเปนภตแลว. แมน�ยปณณะไถทไดประม�ณครงกรส ไมอ�จทนคว�มหวได จงปลอยโค เข�ไปยงรมไปแหงหนง นงคอยดท�งอย. ลำ�ดบนน ภรรย�ของเข�ถอภตเดนไป พอเหน กคดว�" เข�ถกคว�มหวบบคน นงคอยดเร�อยแลว; ถ�ว� เข�จกคกค�มเร�ว� ' เจ�ชกช�เหลอเกน ' แลวเอ�ด�มปะฏกฟ�ดเร�, กรรมทเร�ทำ�แลว จกเปนของไรประโยชน, เร�จกตองชงบอกแกเข�กอนทเดยว " ดงนแลว จงกล�วอย�งนว� " น�ย วนน ท�นจงทำ�จตใหผองใส สกวนหนงเถด, อย�ไดทำ�กรรมทดฉนทำ�แลวให

Page 492: 6. ----------------- ---6

ไรประโยชน, กดฉนนำ�ภตม�ใหท�นแตเช�ตร พบพระธรรมเสน�บดในระหว�งท�ง จงถว�ยภตของท�นแกพระเถระนน แลวไปหงภตม�ใหม, จงทำ�จตใหเลอมใสเถด น�ย. " เข�ถ�มว� " เจ�พดอะไร ? น�งผเจรญ " ไดสดบเรองนนซำ�อกแลง จงพดว� " น�งผเจรญ เจ�ถว�ยภตของเร�แกพระผเปนเจ� ทำ�คว�มดแลวเทยว,เข�ตรวนน แมเร�กไดถว�ยไมสฟน และนำ�บวนป�กแกพระผเปนเจ�แลว " มใจเลอมในเพลดเพลนถอยคำ�นนแลว เปนผมก�ยออนเพลย เพร�ะไดภตในเวล�ส�ย พ�ดศรษะบนตดของภรรย�นน

Page 493: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 262แลวกหลบไป. [ ท�นของ ๒ ส�มภรรย�อำ�นวยผลในวนนน ] ครงนน ททเข�ไถไวแตเช�ตร ไดเปนทองคำ�เนอสกทงหมดจนกระทงฝนละอองดน ตงอยงดง�มดจกองดอกกณณก�, เข�ตนขน แลเหนแลว จงพดกะภรรย�ว� " น�งผเจรญ ททฉนไถแลวนน ปร�กฏแกฉนเปนทองคำ�ทงหมด, เพร�ะฉนไดภตส�ยเกนไปต�จะล�ยไปกระมยหนอ ? " แมภรรย�ของเข� กรบรองว� " ทนน กยอมปร�กฏแมแกดฉนอย�งนนเหมอนกน. " เข�ลกขน ไปในทนน จบกอนหนงตทงอนไถแลว ทร�บว�เปนทองคำ� จงคดว� " โอ ท�นทเร�ถว�ยแกพระผเปนเจ�ธรรม-เสน�บด แสดงผลในวนนเอง, กเร�ไมอ�จทจะซอนทรพยประม�ณเท�นไวใชสอยได " จงเอ�ทองคำ�ใสเตมถ�ดข�วทภรรย�นำ�ม�แลว

Page 494: 6. ----------------- ---6

ไดไปสร�ชตระกล มโอก�สอนพระร�ช�พระร�ชท�นแลว จงเข�ไปถว�ยบงคมพระร�ช�, เมอพระองคตรสว� " อะไร ? พอ " จงกร�บทลว� " ข�แตสมมตเทวร�ช ททข�พระองคไถแลวในวนนทงหมด เปนทเตมไปดวยทองคำ�ทงนนตงอยแลว, พระองคควรจะรบสงใหขนทองคำ�ม�ไว. " พระร�ช�. ท�นเปนใคร ? น�ยปณณะ. ข�พระองคชอปณณะ. พระร�ช�. กวนน ท�นทำ�อะไรเล� ?

Page 495: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 263 น�ยปณณะ. เช�ตรวนน ข�พระองคไดถว�ยไมสฟนและนำ�บวนป�กแกพระธรรมเสน�บด, สวนภรรย�ของข�พระองค ไดถว�ยภตทเข�นำ�ม�ใหข�พระองคแกพระธรรมเสน�บดนนเหมอนกน. พระร�ช� ทรงสดบคำ�นนแลวตรสว� " พอผเจรญ ไดยนว�ท�นทท�นถว�ยพระธรรมเสน�บด แสดงวบ�กในวนนเอง " แลว ตรสถ�มว� " พอ เร�จะทำ�อย�งไร ? " น�ยปณณะ. ขอพระองคจงสงเกวยนไปหล�ย ๆ พน ใหนำ�ทองคำ�ม�เถด. พระร�ช�ทรงสงเกวยนทงหล�ยไปแลว. เมอพวกร�ชบรษพดว� " เปนของพระร�ช� " ถอเอ�อย, ทองคำ�ทเข�ถอเอ�แลว ๆยอมเปนดนอย�งเดม. พวกเข�ไปทลพระร�ช� อนพระองคตรสถ�มว� " กพวกเจ�พดว�กระไร ? จงถอเอ� " จงทลว� " พดว�' เปนพระร�ชทรพยของพระองค. " พระร�ช�. ห�ใชทรพยของเร�ไม, พวกเจ�จงไป, จง

Page 496: 6. ----------------- ---6

พดว� ' เปนทรพยของน�ยปณณะ ' ถอเอ�เถด. พวกเข�ทำ�อย�งนน. ทองคำ�ทเข�ถอแลว ๆ ไดเปนทองคำ�แท. พวกเข�จงขนทองคำ�นนทงหมดม�ทำ�เปนกองไว ททองพระล�นหลวง. ( ทองคำ�ทงหมดนน ) ไดเปนกองสงประม�ณ ๘๐ ศอก. [ น�ยปณณะไดรบตำ�แหนงเศรษฐ ] พระร�ช� ทรงรบสงใหช�วพระนครประชมกนแลว ตรสถ�มว� " ในพระนครน ใครมทองคำ�ถงเพยงนบ�ง ? "

Page 497: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 264 ช�วพระนคร. ไมม พระเจ�ข�. พระร�ช�. กควรจะใหอะไรแกน�ยปณณะเล� ? ช�วพระนคร. ฉตรสำ�หรบเศรษฐ พระเจ�ข�. พระร�ช� ตรสว� " น�ยปณณะจงเปนเศรษฐแกเข� พรอมดวยโภคะม�กม�ย. ครงนน เข�กร�บทลพระร�ช�นนว� " ข�แตสมมตเทวร�ชข�พระองคทงหล�ยอ�ศยอยในตระกลอน ตลอดเวล�ถงเพยงน, ขอพระองคไดโปรดประท�นทอยแกข�พระองคเถด. " พระร�ช�ตรสว� " ถ�กระนน ท�นจงด, กอไมนน ปร�กฏอยท�งด�นทกษณ, จงนำ�เอ�กอไมนนออก ใหช�งทำ�เรอนเถด "ดงนแลว กตรสบอกทเรอนของเศรษฐเก�. เข�ใหช�งทำ�เรอนในทนน โดย ๒-๓ วนเท�นน ทำ�เคหปป-เวสนมงคล๑ และฉตรมงคล๒ เปนง�นเดยวกน ไดถว�ยท�นแดภกษสงฆ มพระพทธเจ�เปนประมข ตลอด ๗ วน. ครงนน พระศ�สด�เมอจะทรงทำ�อนโมทน�ท�นแกเข� จงตรสอนปพพกถ�แลว.

Page 498: 6. ----------------- ---6

ในก�ลจบธรรมกถ� ชนทง ๓ คอปณณเศรษฐ ๑ ภรรย�ของเข� ๑ น�งอตตร�ผเปนธด� ๑ ไดเปนพระโสด�บนแลว. [ ธด�ปณณเศรษฐไดเปนภรรย�สมนเศรษฐ ] ในก�ลตอม� เศรษฐในกรงร�ชคฤห ขอธด�ของปณณ-

๑. มงคลอนบคคลพงทำ�ในก�ลเปนทเข�ไปสเรอน. ๒. มงคลอนบคคลพงทำ�แกฉตรในก�ลเปนทฉลอดฉตร.

Page 499: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 265เศรษฐใหบตรของตน. เข�พดว� " ผมใหไมได, " เมอเศรษฐในกรงร�ชคฤห พดว� " จงอย�ทำ�อย�งนน, ท�นอ�ศยฉนอยตลอดเวล�ถงเพยงนทเดยว จงไดสมบต, จงใหธด�แกบตรของฉนเถด "จงกล�วว� " บตรของท�นนน เปนมจฉ�ทฏฐ, สวนธด�ผมเหนห�งจ�กพระรตนะทง ๓ แลว ไมอ�จเปนไปได, ผมจงจกยกธด�ใหบตร ของท�นนนไมไดเลย. " ครงนน กลบตรทงหล�ยมเศรษฐและคฤหบดเปนตน เปนอนม�ก วงวอนเข�ว� " อย�ทำ�ล�ยคว�มสนทสนมกบดวยเศรษฐในกรงร�ชคฤหนน, จงยกธด�ใหบตรของเข�เถด. " เข�รบคำ�ของกลบตรเหล�นนแลว ไดยกธด�ให ในดถเพญเดอนอ�ส�ฬหะ. จำ�เดมแตเวล�ไปสตระกลส�มแลว น�งมได ๆ เพอจะเข�ไปห�ภกษหรอภกษณ หรอเพอถว�ยท�นหรอฟงธรรมเลย. เมอลวงไปไดประม�ณ ๒ เดอนครง ดวยอ�ก�รอย�งน, น�งจงถ�มส�ว

Page 500: 6. ----------------- ---6

ใชผอยในสำ�นกว� " เวล�น ภ�ยในพรรษ� ยงเหลออกเท�ไร ? " ส�วใช. ยงอยอกครงเดอน คณแม. น�งสงข�วไปใหบด�ว� " เหตไฉน บด�จงขงดฉนไวในเรอนมรปอย�งน ? ก�รทบด�ทำ�ฉนใหเปนคนเสยโฉม แลวประก�ศว�เปนท�ส ของชนพวกอน ยงจะประเสรฐกว�, ก�รทยกใหแกตระกลมจฉ�ทฏฐเหนป�นน ไมประเสรฐเลย, ตงแตเวล�ดฉนม�แลว ดฉนไมไดทำ�บญแมสกอย�งในประเภทบญมก�รพบเหนภกษเปนตนเลย. "

Page 501: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 266 ลำ�ดบนน บด�ของน�งใหรสกไปสบ�ยใจ๑ ดวยคดว� " ธด�ของเร�ไดรบทกขหนอ " จงสงทรพยไป ๑๕,๐๐๐ กห�ปณะ ดวยสงว� " ในนครน มหญงคณก�ชอสรม�, เจ�จงพดว� ' หลอนจงรบทรพยวนละ ๑,๐๐๐ กห�ปณะ ' นำ�น�งม�ดวยกห�ปณะเหล�น ทำ�ใหเปนน�งบำ�เรอของส�มแลว สวนตวทำ�บญทงหล�ยเถด. " น�งใหเชญน�งสรม�ม�แลว พดว� " สห�ย เธอจงรบกห�ปณะเหล�นแลว บำ�เรอช�ยสห�ยของเธอสกกงเดอนนเถด. " น�งสรม�นน รบรองว� " ดละ " น�งพ�เข�ไปสำ�นกของส�ม, เมอส�มนนเหนน�งสรม�แลว กล�วว� " อะไรกนน ? " จงบอกว� " น�ย ขอใหหญงสห�ยของดฉนบำ�เรอน�ยตลอดกงเดอนน, สวนดฉน ใครจะถว�ยท�นและฟงธรรม ตลอดกงเดอนน. " เศรษฐบตรเหนน�มรปง�ม เกดคว�มสเนห� จงรบรองว�

Page 502: 6. ----------------- ---6

" ดละ " [ น�งอตตร�ไดโอก�สทำ�บญ ] แมน�งอตตร�แล นมนตภกษสงฆมพระพทธเจ�เปนประมขว�" ข�แตพระองคผเจรญ ของพระองคอย�เสดจไปทอน พงรบภกษ�ในเรอนนแหงเดยว ตลอดกงเดอนน. " รบปฏญญ�ของพระศ�สด�แลว มใจยนดว� " บดน เร�จกไดเพออปฏฐ�กพระศ�สด�และฟงธรรมตงแตนไป ตลอดจนถงวนมห�ปว�รณ� " เทยวจดแจงกจ

๑. อนตตมนต ปเวเทตว� ยง----ใหรทงแลวซงคว�มทแหงตนเปนผมใจมใชเปนของแหงตน.

Page 503: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 267ทกอย�งในโรงครวใหญดวยกล�วว� " พวกท�นจงตมข�วตมอย�งน, จงนงขนมอย�งน. " ครงนน ส�มของน�ง คดว� " พรงนเปนวนมหปว�รณ�ยนตรงหน�ต�ง บ�ยหน�ไปท�งโรงครวใหญ ตรวจดอยดวยคดว�" น�งอนธพ�ลนน เทยวทำ�อะไรอยหนอแล ? " แลเหนธด�เศรษฐ นน ขมกขมอมไปดวยเหงอ เปรอะดวยเถ� มอมแมมดวยถ�นและเขม� เทยวจดทำ�อยอย�งนน จงคดว� " พโธ หญงอนธพ�ลไมเสวยสมบตมสรเชนน ในฐ�นะเหนป�นน, กลบมจตยนดว�' เร�จกอปฏฐ�กสมณะศรษะโลน, เทยวไปได " จงหวเร�ะแลวหลบไป. เมอเศรษฐบตรนนหลบไปแลว, น�งสรม�ซงยนอยในทใกลของเข�คดว� " เศรษฐบตรนนมองดอะไรหนอแล จงหวเร�ะ " จงมองลงไปท�งหน�ต�งนนแหละ เหนน�งอตตร�แลวคดว� " เศรษฐ-

Page 504: 6. ----------------- ---6

บตรนหวเร�ะกเพร�ะเหนน�งคนน, คว�มชดชมของเศรษฐบตรนคงมกบดวยน�งเปนแน. " [ น�งสรม�หงน�งอตตร�เอ�เนยใสเดอดรด ] ไดยนว� น�งสรม�นน แมอยเปนพ�หรกสตรในเรอนนนตลอดกงเดอน เสวยสมบตนนอย กยงไมรว�ตวเปนหญงภ�ยนอก ไดทำ�คว�มสำ�คญว� " ตวเปนแมเจ�เรอน. " น�งผกอ�ฆ�ตตอน�งอตตร�ว� " จกตองยงทกขใหเกดแกมน " จงลงจ�กปร�ส�ท เข�ไปสโรงครวใหญ เอ�ทพพตกสปปอนเดอดพล�นในททอดขนมแลว

Page 505: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 268กเดนมงหน�ต�งไปห�น�งอตตร�. น�งอตตร� เหนน�งสรม�นนเดนม� จงแผเมตต�ไปถงน�งว� " หญงสห�ยของเร�ทำ�อปก�ระแกเร� ม�ก, จกรว�ลกแคบเกนไป, พรหมโลกกตำ�นก, สวนคณของหญงสห�ยเร�ใหญม�ก; กเร�อ�ศยน�งนน จงไดเพอถว�ยท�นและฟงธรรม; ถ�เร�มคว�มโกรธเหนอน�งสรม�นน, สปปนจงลวกเร�เถด; ถ�ไมม, อย�ลวกเลย. เนยใสซงเดอดพล�นทน�งสรม�นนรดลงเบองบนน�งอตตร�นน ไดเปนเหมอนนำ�เยน. ลำ�ดบนน พวกท�สของน�งอตตร� เหนน�งผตกใหเตมทพพอก ดวยเข�ใจว� " เนยใสนคงจกเยน " ถอเดนม�อย จงคกค�มว� " น�งหวดอ เจ�จงหลกไป, เจ�ไมควรจะรดสปปทเดอดพล�นบนเจ�แมของพวกเร� " แลวต�งลกขนจ�กทนบ�ง ทนนบ�งใหมอล�ง เท�บ�ง ทบถบใหลมลงบนพน. น�งอตตร� ไมส�ม�รถ

Page 506: 6. ----------------- ---6

จะห�มปร�มน�งท�สเหล�นนได, ทนน น�งจงห�มท�สทกคนทยนครอมอยข�งบนน�งสรม�นนแลว ถ�มว� " เพอประสงคอะไร เธอจงทำ�กรรมหนกถงป�นน ? " ดงนแลว โอว�ทน�งสรม� ใหอ�บดวยนำ�อน ท�ดวยนำ�มนทหงตง ๑๐๐ ครง. [ น�งสรม�รสกตวขอโทษน�งอตตร� ] ขณะนน น�งสรม�นน รตวว�เปนหญงภ�ยนอกแลว คดว�" เร�รดสปปทเดอดพล�นลงเบองบนน�งอตตร�น เพร�ะเหตเพยงคว�มหวเร�ะของส�ม ทำ�กรรมหนกแลว. น�งอตตร�น ไมสงบงคบ

Page 507: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 269พวกท�สว� ' พวกเธอจบเข�ไว ' กลบห�มพวกท�สทงหมด แมในเวล�ทขมเหงเร� ไดทำ�กรรมทควรทำ�แกเร�เท�นน; ถ�เร�ไมขอใหน�งอตตร�นอดโทษให, ศรษะของเร�พงแตกออก ๗ เสยง "ดงนแลว จงหมอบลงแทบเท�ของน�งอตตร�นน แลวกล�วว�" คณแม ขอคณแมจงอดโทษใหดฉนเถด. " น�งอตตร�. ดฉนเปนธด�ทมบด� เมอบด�อดโทษให, กจกอดโทษให. น�งสรม�. คณแม ขอนน จงยกไวเถด, ดฉนจกใหท�นปณณเศรษฐผบด�ของคณแมอดโทษใหดวย. น�งอตตร�. ท�นปณณะ เปนบด�บงเกดเกล�ของดฉนในวฏฏะ, แตเมอบด�ผบงเกดเกล�ในววฏฏะอดโทษให ดฉนจงจกอดโทษ. น�งสรม�. กใครเล� ? เปนบด�บงเกดเกล�ของคณแมในววฏฏะ. น�งอตตร�. พระสมม�สมพทธเจ�.

Page 508: 6. ----------------- ---6

น�งสรม�. ดฉนไมมคว�มคนเคยกบพระองค. น�งอตตร�. ฉนจกทำ�เอง, พรงน พระศ�สด�จกทรงพ�ภกษสงฆเสดจม�ทน; เธอจงถอสกก�ระต�มแตจะไดม�ทนแหละ แลวขอใหพระองคอดโทษเถด. [ น�งสรม�ขอใหพระศ�สด�ทรงอดโทษ ] น�งสรม�นน รบว� " ดละ คณแม " ลกขนแลว ไปสเรอน

Page 509: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 270ของตน สงหญงบรว�ร ๕๐๐ ใหตระเตรยมข�ทนยะและสเปยยะ๑

ต�ง ๆ อย�ง รงขน กถอสกก�ระนนม�เรอนของน�งอตตร� ไมกล�จะใสบ�ตรภกษสงฆมพระพทธเจ�เปนประมข จงไดยนอยแลว.น�งอตตร� รบเอ�สงของทงหมดนนม�จดแลว. ในเวล�เสรจภตกจ น�งสรม�พรอมดวยบรว�ร หมอบลงแทบเบองพระบ�ทของพระศ�สด�. ครงนน พระศ�สด� ตรสถ�มน�งว� " เจ�มคว�มผดอะไร ? " น�งสรม�. พระเจ�ข� ว�นน หมอมฉนไดทำ�กรรมชอน,เมอเปนเชนนน หญงสห�ยของหมอมฉน ยงห�มท�สซงเบยดเบยนหมอมฉน ไดทำ�อปก�รระแกหมอมฉนโดยแท, หมอมฉนนน รสกถงคณของน�งน จงขอใหน�งนอดโทษ, เมอเปนเชนนน น�งกล�วกะหมอมฉนว� ' เมอพระองคทรงอดโทษให จงจกอดโทษให. ' พระศ�สด�. อตตร� ไดยนว� อย�งนนหรอ ?

Page 510: 6. ----------------- ---6

น�งอตตร�. อย�งนน พระเจ�ข�, ว�นน หญงสห�ยของหมอมฉนไดรดสปปทเดอดพล�น บนศรษะของหมอมฉน. พระศ�สด�. เมอเชนนน เธอคดอย�งไร ? น�งอตตร�. หมอมฉนคดอย�งนว� ' จกรว�ลแคบนก,พรหมโลกกยงตำ�เกนไป, คณของหญงสห�ยข�พระองคเท�นนใหญ,เพร�ะหมอมฉนอ�ศยเข� จงไดเพอถว�ยท�นและฟงธรรม; ถ�ว� หมอมฉนมคว�มโกรธอยเหนอน�งน, สปปทเดอดพล�นน จงลวกหมอม

๑. สเปยย วตถเปนประโยชนเกอกลแกสปะ.

Page 511: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 271ฉนเถด, ถ�ห�ไมแลว, ขออย�ลวกเลย, แลวไดแผเมตต�ไปยงน�งสรม�น พระเจ�ข�. พระศ�สด� ตรสว� " ดละ ดละ อตตร�, ก�รชนะคว�มโกรธอย�งนน สมควร; กธรรมด�คนมกโกรธ พงชนะดวยคว�มไมโกรธ, คนด�เข�ตดพอเข� พงชนะไดดวยคว�มไมด� ( ตอบ ) ตดพอ ( ตอบ ), คนตระหนจด พงชนะไดดวยก�รใหของ ๆ ตน, คนมกพดเทจ พงชนะไดดวยคำ�จรง " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " พงชนะคนโกรธ ดวยคว�มไมโกรธ, พง ชนะคนไมด ดวยคว�มด, พงชนะคนตระหน ดวยก�รให, พงชนะคนพดเหลวไหล ดวย ( ก�รพด ) คำ�จรง. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� อกโกเธน คว�มว� บคคลผมกโกรธแล พงเปนผอนบคคลพงชนะดวยคว�มไมโกรธ. ผไมด คอ

Page 512: 6. ----------------- ---6

ผไมเจรญ เปนผอนบคคลพงชนะดวยคว�มด, ผตระหน คอเหนยวแนนจด เปนผอนบคคลพงชนะดวยจตคดสละของ ๆ ตน, คนพดเหล�ะแหละ อนบคคลพงชนะดวยคำ�จรง; เพร�ะเหตนน พระศ�สด� จงตรสอย�งนว� " อกโกเธน ชเน โกธ ฯ เป ฯ สจเจ-น�ลกว�ทน. " ในก�ลจบเทศน� น�งสรม� พรอมดวยสตรทง ๕๐๐ ตงอยแลว ในโสด�ปตตผล ดงนแล. เรองอตตร�อบ�สก� จบ.

Page 513: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 272 ๔. เรองปญห�ของพระโมคคลล�นเถระ * [ ๑๗๗ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภปญห�ของพระมห�โมคคลล�นเถระ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " สจจ ภเณ "เปนตน. [ พระโมคคลล�นะไปเทวโลก ] คว�มพสด�รว� สมยหนง พระเถระไปยงเทวจ�รก ยนอยทประตวม�นของเทพธด�ผมศกดม�กแลว จงพดอย�งน กะเทพธด�องนน ผม�สสำ�นกของตนไหวแลวยนอยว� " เทพธด� สมบตของท�นม�กม�ย, ท�นไดเพร�ะทำ�กรรมอะไร ? " เทพธด�. อย�ถ�มดฉนเลย เจ�ข�. นยว� เทพธด� ละอ�ยอยดวยกรรมอนเลกนอยของตนถงไดพดอย�งน. กเทพธด�นน อนพระเถระกล�วอยว� " จงบอกเถด " จงพดว� " ท�นผเจรญ ท�น ดฉนกมไดถว�ย, ก�รบช�

Page 514: 6. ----------------- ---6

กมไดทำ�, พระธรรม กมไดฟง, รกษ�เพยงคำ�สตย อย�งเดยว. " พระเถระ ไปยงประตวม�นแมอนแลว กถ�มเทพธด�แมอนผม�แลว ๆ. ถงเมอเทพธด�เหล�นน ไมอ�จ เพอจะปกปดเกยดกนพระเถระไดอย�งนนนนแล, เทพธด�องคหนง จงพดกอนว� " ท�นผเจรญ บรรด�บญกรรมมท�นเปนตน ชอว�บญกรรมอนดฉนทำ�

* พระมห�เพยร ป. ธ. ๖ วดกนม�ตย�ร�ม แปล.

Page 515: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 273แลว ไมม, แตในก�ลของพระพทธเจ�ทรงพระน�มกสสป ดฉนไดเปนท�สของคนอน, น�ยของดฉนนน ดร�ยหย�บค�ยเหลอเกนยอมเอ�ไมบ�ง ทอนฟนบ�ง ทตวพลนฉวยได ๆ ตศรษะ, ดฉนนนเมอคว�มโกรธเกดขน, กนกตตวเองเท�นนว� ' น�ยของเจ�น เปนใหญ เพอจะทำ�ใหเจ�เสยโฉมกได เพอจะตดอวยวะมจมกเปนตนของเจ�กได, เจ�อย�โกรธเลย ' ดงนแลว กไมทำ�คว�มโกรธ; ดวย เหตนน ดฉนจงไดสมบตน. " เทพธด�องคอน ต�งกบอกท�นเลกนอยอนตน ๆ ทำ�แลวโดยนยเปนตนว� " ท�นผเจรญ ดฉนรกษ�ไรออย ไดถว�ยออยลำ� ๑แกภกษรป ๑; องคอนบอกว� ' ดฉนถว�ยมะพลบ ผล ๑; องคอนบอกว� ' ดฉนไดถว�ยฟกเหลอง ( ฟกทอง ) ผล ๑; องคอนบอกว� ' ดฉนไดถว�ยผลลนจผล ๑; องคอนบอดว� ' ดฉนได

Page 516: 6. ----------------- ---6

ถว�ยเง�มนกำ�มอหนง; องคอนบอกว� ' ดฉนไดถว�ยสะเด�กำ�มอหนง ' ดงนแลว กบอกว� ' ดวยเหตน พวกดฉนจงไดสมบตน. " [ กล�วคำ�สตยเท�นนกไปสวรรคได ] พระเถระ ฟงกรรมทเทพธด�เหล�นนทำ�แลว จงลงจ�กสวรรคเข�ไปเฝ�พระศ�สด�แลวทลถ�มว� " พระเจ�ข� บคคลอ�จไหมหนอแล เพอจะไดทพยสมบต ดวยเหตเพยงกล�วคำ�สตยเพยงดบคว�มโกรธ เพยงถว�ยท�นมผลมะพลบเปนตน อนเลกนอยเหลอเกน ? " พระศ�สด�. โมคคลล�นะ เพร�ะเหตไร เธอจงถ�มเร� m

Page 517: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 274พวกเทพธด� บอกเนอคว�มแกเธอแลว มใชหรอ ? โมคคลล�นะ. อย�งนน พระเจ�ข�, บคคลเหนจะไดทพยสมบตดวยกรรมมประม�ณเท�นน. ลำ�ดบนน พระศ�สด� ตรสกะพระโมคคลล�นะนนว� " โมค-คลล�นะ บคคลกล�วเพยงคำ�สตยกด ละเพยงคว�มโกรธกด ถว�ย ท�นเพยงเลกนอยกด ยอมไปเทวโลกไดแท " ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :- " บคคล ควรกล�วคำ�สตย, ไมควรโกรธ, ถง ถกเข�ขอนอย กพงให, บคคลพงไปในสำ�นก ของเทพด�ทงหล�ยได ดวยฐ�นะ ๓ นน. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน สองบทว� สจจ ภเณ คว�มว� พงแสดงคอพงกล�วคำ�สตย, อธบ�ยว� ควรตงมนอยในคำ�สตย. บทว� น กชเฌยย ไดแก ไมควรโกรธตอบคคลอน. บทว� ย�จโต คว�มว� บรรพชตผมศล ขอว�ผขอ. คว�ม

Page 518: 6. ----------------- ---6

จรง บรรพชตเหล�นน ไมขอเลยว� " ขอท�นจงให " ยอมยนอยทประตเรอนกจรง, ถงกระนน โดยอรรถ กชอว�ยอมของทเดยว;บคคล อนผมศลขอแลวอย�งนน เมอไทยธรรมแมเลกนอยมอยกพงใหแมเพยงเลกนอย. สองบทว� เอเตห ตห คว�มว� บรรด�เหตเหล�นน ดวยเหตแมอย�งเดยว บคคลพงไปเทวโลกได.

Page 519: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 275ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองปญห�ของพระโมคคลล�นเถระ จบ.

Page 520: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 276 ๕. เรองปญห�ทภกษทลถ�ม * [ ๑๗๘ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอทรงอ�ศยเมองส�เกต ประทบอยในอญชนวนทรงปร�รภปญห�ทภกษทงหล�ยทลถ�ม ตรสพระธรรมเทศน�นว� " อหสก� เย " เปนตน. [ สองผวเมยแสดงตนเปนพทธบด�และพทธม�รด� ] ดงไดสดบม� ในก�ลทพระผมพระภ�คมภกษสงฆแวดลอมเสดจเข�ไปเมองส�เกต เพอบณฑบ�ต พร�หมณเฒ�ช�วเมองส�เกตคน ๑ กำ�ลงเดนออกไปจ�กพระนคร พบพระทศพลทระหว�งประต จงหมอบลงแทบพระบ�ททง ๒ แลว จงทขอพระบ�ทไวมน พล�งกล�วว� " พอ ธรรมด�ม�รด�และบด� อนพวกลกช�ยพงประคบประหงม ในเวล�ทท�นชร�แลวมใชหรอ ? เหตไรเล� พอจงไมแสดงตน ( ใหปร�กฏ ) แกข�พระองคสนก�ลประม�ณเพยงน ? พระองคอนข�พระองคเหนกอน, ขอพระองคจงเสดจม�เยยมม�รด�บ�ง " ดงนแลว กไดพ�พระศ�สด�ไปสเรอนของตน.

Page 521: 6. ----------------- ---6

พระศ�สด� เสดจไปทเรอนนนแลว ประทบนงเหนออ�สนะซงปล�ดไวกบดวยภกษสงฆ. ฝ�ยพร�หมณ ม�หมอบแทบพระบ�ททง ๒ ของพระศ�สด�แลว ทลว� " พอ พอเปนผไปเสยทไหน สนก�ลประม�ณ

* พระมห�เกต ป. ธ. ๕ ( ปจจบนเปนพระเขม�ภมขธรรม ) วดเขม�ภรต�ร�ม แปล.

Page 522: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 277เพยงน ? ธรรมด�ม�รด�และบด� อนบตรธด�ควรบำ�รง ในเวล�ทท�นแกเฒ�มใชหรอ ? แลวใหบตรและธด�ทงหล�ยบงคมดวยคำ�ว� " พวกเจ�จงม�, จงถว�ยบงคมพระพช�ย. " แม ๒ ส�มภรรย�นน มใจยนด เลองดภกษสงฆมพระพทธเจ�เปนประมขแลว ทลว� " พระเจ�ข� ของพระองคจงทรงรบภกษ�ทเรอนนแหละเปนนตย " เมอพระศ�สด� ตรสว� " ธรรมด�พระ พทธเจ�ทงหล�ย ยอมไมทรงรบภกษ�เปนนตย ในทแหงเดยวเท�นน, " จงกร�บทลว� " ถ�กระนน ขอพระองคพงสงพวกคนทม�เพอนมนตพระองคไปทสำ�นกของข�พระองค พระเจ�ข�. " จำ�เดมแตนน พระศ�สด� ทรงสงพวกคนทม�เพอนมนตไปดวยพระดำ�รสว� " พวกท�นจงไปบอดแกพร�หมณเถด. " คนทม�นมนตเหล�นน ยอมไปบอกกะพร�หมณว� " เร�ทงหล�ย ยอมนมนตพระศ�สด� เพอเสวยในวนพรงน. "

Page 523: 6. ----------------- ---6

ในวนรงขน พร�หมณยอมถอภ�ชนะภตและภ�ชนะแกง จ�กเรอนของตนไปสสถ�นทพระศ�สด�ประทบนงอย. กในเมอก�รนมนตไป ( ฉน ) ในทอนไมม พระศ�สด� ยอมทรงทำ�ภตกจทเรอนของพร�หมณนนแล. แม ๒ ส�มภรรย�นน ถว�ยไทยธรรมของตนแดพระตถ�คตอย ฟงธรรมกถ�อย ตลอดก�ลเปนนตย บรรลอน�ค�ม-ผลแลว. [ พระศ�สด�ตรสบรพประวตของพร�หมณ ] ภกษทงหล�ย สนทน�กนในโรงธรรมว� " ผมอ�ยทงหล�ย

Page 524: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 278พร�หมณชอโนน รว� ' พระเจ�สทโธทนะ เปนพระบด�ของพระ-ตถ�คต, พระน�งเจ�มห�ม�ย� เปนพระม�รด� ' , ทงรอย ( อย�งนน )แหละ พรอมกบพร�หมณเรยกพระตถ�คตว� ' บตรของเร�, ' ฝ�ยพระศ�สด� กทรงรบรองอย�งนนเหมอนกน; จกมเหตอะไรหนอแล ? " พระศ�สด� ทรงสดบกถ�ของภกษเหล�นนแลวตรสว� " ภกษทงหล�ย ทง ๒ ส�มภรย�นน ยอมเรยกบตรของตนเท�นนว�' บตร ' ดงนแลว จงทรงนำ�อดตนท�นม� ทรงแสดงคว�มทพระ-องคเปนบตรของพร�หมณผวเมยทง ๒ นนสน ๓ พนช�ตว� " ภกษทงหล�ย ในอดตก�ล พร�หมณน ไดเปนบด�ของเร� ๕๐๐ ช�ตตด ๆ กน, เปนอ�ของเร� ๕๐๐ ช�ต, เปนลงของเร� ๕๐๐ ช�ต,ถงพร�หมณนน กไดเปนม�รด�ของเร� ๕๐๐ ช�ตตด ๆ กน, เปนน�

Page 525: 6. ----------------- ---6

ของเร� ๕๐๐ ช�ต, เปนป�ของเร� ๕๐๐ ช�ต; เร�เปนผเจรญแลวในมอของพร�หมณ ๑ พน ๕ รอยช�ต; เจรญแลวในมอพร�หมณ ๑ พน ๕รอยช�ตอย�งน, " แลวไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :- " ใจยอมจดจอ, แมจตเลอมใสในบคคล ใด, เข�ยอมสนทสนมในบคคลแมนน ซงตน ไมเคยเหนโดยแท.๑ คว�มรกนน ยอมเกด เพร�ะอ�ศยเหต ๒ ประก�รอย�งน คอ เพร�ะ ก�รอยรวมกนในก�ลกอน ๑ เพร�ะก�รเกอกล

๑. ข. ช�. ๒๗/๒๒. ส�เกตช�ตกนต. ตทฏกถ�. ๒/๑๐๙.

Page 526: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 279 กนในปจจบน ๑ เปรยบเหมอนดอกบวเกดใน นำ�ได ( เพร�ะอ�ศยเปอกตมและนำ� ) ฉะนน.๑

[ พระศ�สด�เสดจไปสทเผ�ศพของพร�หมณ ] พระศ�สด� ทรงอ�ศย ตระกลนน ประทบอยแลวสนไตรม�สนนแล. ฝ�ยพร�หมณและพร�หมณทง ๒ นน ทำ�ใหแจงซงพระอรหนผลแลวกปรนพพ�น. คร�วนน ชนทงหล�ยทำ�สกก�ระอย�งม�กม�ยแกพร�หมณและพร�หมณเหล�นนแลว กยกทง ๒ คนขนส เรอนยอดหลงเดยวกนนนแหละ นำ�ไปแลว. แมพระศ�สด� มภกษ ๕๐๐ รปเปนบรว�ร ไดเสดจไปยงป�ช�กบชนเหล�นนเหมอนกน. มห�ชน ออกไปแลว ดวยคดว� " ไดยนว� พระม�รด�และพระบด�ของพระพทธเจ�ทำ�ก�ละเสยแลว. พระศ�สด� ไดเสดจเข�ไปยงศ�ล�หลงหนง ในทใกลป�ช� ประทบยนอยแลว. พวกมนษย ถว�ยบงคมพระศ�สด�แลว ยน ณ สวนข�งหนง ทำ�

Page 527: 6. ----------------- ---6

ปฏสนถ�รกบพระศ�สด� ดวยทลว� " พระเจ�ข� ขอพระองคอย�ทรงคดว�" พระม�รด�และรพบด�ของพระองคทำ�ก�ละแลว. " [ พระศ�สด�ตรสชร�สตร ] พระศ�สด� ไมทรงห�มคนเหล�นนเลยว� " พวกเธออย�ไดกล�วอย�งนน " ทรงตรวจดอธย�ศยของบรษทแลว เมอจะทรง

๑. ข. ช�. ๒๗/๙๑ ตทฏกถ�. ๓/๓๐๒.

Page 528: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 280แสดงธรรมใหเหม�ะแกขณะนน จงตรสชร�สตร๑น โดยนยเปนตนว� :- " ชวตนนอยหนอ, สตวยอมต�ยหยอนแมกว� ๑๐๐ ป, แมห�กผใดเปนอยเกนไป, ผนนยอม ต�ยแมเพร�ะชร�โดยแท. " ในก�ลจบเทศน� ธรรม�ภสมย ไดมแกสตว ๘ หมน ๔ พนแลว. ภกษทงหล�ย เมอไมทร�บคว�มทพร�หมณและพร�หมณปรนพพ�นแลว จงทลถ�มว� " ภพหน�ของพร�หมณและพร�หมณนนเปนอย�งไร ? พระเจ�ข�. " [ พระอเสขมนไปสฐ�นะทไมจต ] พระศ�สด� ตรสว� " ภกษทงหล�ย ชอว�อภสมปร�ยภพของพระอเสขมนทงหล�ย ผเหนป�นนน ยอมไมม, เพร�ะว� พระอเสขมนผเหนป�นนน ยอมบรรลมห�นพพ�น อนไมจต อนไมต�ย. "ดงนแลว จงตรสพระค�ถ�นว� :-

Page 529: 6. ----------------- ---6

" มนเหล�ใด เปนผไมเบยดเบยน สำ�รวมแลว ดวยก�ยเปนนตย, มนเหล�นน ยอมไปส ฐ�นะอนไมจต ซงเปนทคนทงหล�ยไปแลว ไมเศร�โศก. "

๑. ข. มห�. ๒๙/๑๔๑.

Page 530: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 281 [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� มนโย คอ พระอเสขมนทงหล�ยบรรลมรรคและผล ดวยโมไนยปฏปท�. บทว� ก�เยน นน สกว�เปน ( หวขอ ) เทศน�เท�นน. อธบ�ยว� สำ�รวมแลวดวยทว�รแมทง ๓. บทว� อจจต ไดแก เทยง. บทว� �น ไดแก ฐ�นะทไมกำ�เรบ คอฐ�นทยงยน. บทว� ยตถ เปนตน คว�มว� มนทงหล�ย ยอมไปสฐ�นะคอพระนพพ�น ซงเปนทคนทงหล�ยไปแลวไมเศร�โศก คอไมเดอดรอน. ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรลอรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองปญห�ทภกษทลถ�ม จบ.

Page 531: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 282 ๖. เรองน�งปณณท�ส * [ ๑๗๙ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยทเข�คชฌกฏ ทรงปร�รภท�สของเศรษฐกรงร�ชคฤหชอน�งปณณ� ตรสพระธรรมเทศน�นว� " สท�ช�ครม�น�น " เปนตน. [ น�งปณณ�ถว�ยขนมรำ�แดพระพทธเจ� ] ดงไดสดบม� ในวนหนง เศรษฐไดใหข�วเปลอกเปนอนม�กแกน�งปณณ�นน เพอประโยชนแกอนซอม. น�งต�มประทปในกล�งคน ซอมข�วเปลอกอย มตวชมดวยเหงอ จงไดไปยนต�กลมอย ณ ภ�ยนอก เพอตองก�รพกผอน. ในสมยนน พระทพพมลลบตรเปนผจดแจงเสน�สนะ เพอภกษทงหล�ย. ท�นยงนวมอใหสว�ง เพอภกษทงหล�ย ผฟงธรรมแลวไปสเสน�สนะของตน ๆ นรมตภกษทงหล�ยผไปข�งหน� ๆ เพอประโยชนแกก�รแสดงท�ง. น�งปณณ� เหนภกษทงหล�ยผ

Page 532: 6. ----------------- ---6

เทยวไปบนภเข� ดวยแสงสว�งนน จงคดว� " เร�ถกทกขของตวเบยดเบยนจงไมเข�ถงคว�มหลบ ในเวล�แมนกอน, เพร�ะเหตไร ท�นผเจรญทงหล�ย จงไมหลบ ? " ดงนแลว กทำ�คว�มเข�ใจเอ�เองว�" คว�มไมผ�สก จกมแกภกษบ�งรป, หรออปทวเหตเพร�ะง๑ จกม

* พระมห�เกต ป. ธ . ๕ ( บดนเปนพระเขม�ภมขธรรม ) วดเขม�ภรต�ร�ม แปล.๑. ทฆช�ตเกน=สตวมช�ตแหงสตวย�วง

Page 533: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 283ในทนนเปนแน " แตเช�ตร จงหยบรำ� ชบนำ�ใหชมแลว ทำ�ขนมบนฝ�มอ ป งทถ�นเพลง หอไวในพก คดว� " จกกนขนม ทท�งไปสท�นำ� " จงถอหมอ เดนบ�ยหน�ไปยงท�นำ�. แมพระศ�สด� กเสดจดำ�เนนไปท�งนนเหมอนกน เพอเข�บ�น.น�งเหนพระศ�สด�แลว คดว� " ในวนอน ๆ ถงเมอเร�พบพระ ศ�สด�. ไทยธรรมของเร�กไมม,. เมอไทยธรรมม, เร�กไมพบพระศ�สด�; กบดน ไทยธรรมของเร�กม, ทงพระศ�สด�กปร�กฏเฉพ�ะหน�; ถ�พระองคไมทรงคดว� " ท�นของเร�เศร�หมองหรอประณต แลวพงรบไซร, เร�พงถว�ยขนมน "ดงนแลว จงว�งหมอไว ณ สวนข�งหนง ถว�ยบงคมพระศ�สด�กร�บทลว� " ขอพระองคจงทรงรบท�นอนเศร�หมองน ทำ�ก�รสงเคร�ะหแกหมอมฉนเถด พระเจ�ข�. " พระศ�สด� ทอดพระเนตรดพระอ�นนทเถระแลว ทรงนอมบ�ตรทท�วมห�ร�ชถว�ยไว อนพระอ�นนทเถระนำ�ออกถว�ย รบขนม.

Page 534: 6. ----------------- ---6

แมน�งปณณ� ว�งขนมนนลงในบ�ตรของพระศ�สด�แลว ถว�ยบงคมดวยเบญจ�งคประดษฐ กร�บทลว� " ขอธรรมทพระองคทรงเหนแลวนนแหละ จงสำ�เรจแกหมอมฉนเถด พระเจ�ข�. " พระศ�สด� ประทบยนอยนนแหละ ไดทรงกระทำ�อนโมทน�ว� " จงสำ�เรจอย�งนน. " [ พระศ�สด�ทรงเสวยขนมของน�งปณณ� ] แมน�งปณณ� กคดว� " พระศ�สด� ทรงทำ�ก�รสงเคร�ะห

Page 535: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 284แกเร� รบขนมกจรง, ถงกระนน พระองคกจกไมเสวยขนมนน;คงประท�นใหแกก�หรอสนขข�งหน� เสดจไปยงพระร�ชมณเฑยร ของพระร�ช�หรอเรอนของมห�อำ�ม�ตยแลว จกเสวยโภชนะอนประณตแนแท. " แมพระศ�สด� กทรงดำ�รว� " น�งปณณ�นน คดอย�งไรหนอแล ? " ทรงท�บว�รจตของน�งแลว จงทอดพระเนตรดพระอ�นนทเถระ แลวทรงแสดงอ�ก�รทจะประทบนง. พระเถระไดปล�ดจวรถว�ย. พระศ�สด� ไดประทบนงทำ�ภตกจ ณ ภ�ยนอกพระนครนนเอง. เทพด�ในหองแหงจกรว�ฬทงสน บบโอช�รสอนสมควรแกเทพด�และมนษยทงหล�ย ใหเหมอนรวงผงแลว ใสลงในขนมนน.สวนน�งปณณ� ไดยนแลดอย. ในเวล�เสรจภตกจ พระเถระไดถว�ยนำ�. พระศ�สด� ทรงทำ�ภตกจเสรจแลว ตรสเรยกน�งปณณ�ม� ตรสว� "

Page 536: 6. ----------------- ---6

ปณณ� เพร�ะเหตไร เจ�จงดหมนส�วกทงหล�ยของเร� ? " น�งปณณ�. หมอมฉนมไดดหมน พระเจ�ข�. พระศ�สด�. เมอเปนเชนนน เจ�แลดส�วกทงหล�ยของเร�แลวพดอย�งไร ? น�งปณณ�. หมอมฉนคดเท�นว� ' เร�ไมถงคว�มหลบ กเพร�ะอปทวนตร�ยคอทกขนกอน, ท�นผเจรญทงหล�ยไมเข�ถงคว�มหลบ เพออะไรกน, คว�มไมผ�สกจกมแกภกษบ�งรป หรออปทวนตร�ยเพร�ะง จกมเปนแน ' พระเจ�ข�.

Page 537: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 285 [ ส�วกของพระพทธเจ�ตนเสมอ ] พระศ�สด� ทรงสดบคำ�ของน�งปณณ�นนแลว จงตรสว�" ปณณ� เจ�ไมหลบ เพร�ะอนตร�ยคอทกขของตวกอน, สวนส�วกทงหล�ยของเร� ไมหลบ เพร�ะคว�มเปนผประกอบเนอง ๆ ซงธรรมเครองตนอยทกเมอ " ดงนแลว ตรสพระค�ถ�นว� :- " อ�สวะทงหล�ย ของผตนอยทกเมอ มปรกต ต�มศกษ�ทงกล�งวนกล�งคน นอมไปแลว สพระนพพ�น ยอมถงคว�มตงอยไมได. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บ�ทพระค�ถ�ว� อโหรตต�นสกขน ไดแกศกษ�ไตรสกข�อย ทงกล�งวน ทงกล�งคน. บ�ทพระค�ถ�ว� นพพ�น อธมตต�น ไดแก ผมอธย�ศยในพระนพพ�น. สองบทว� อฏ คจฉนต คว�มว� อ�สวะทงหล�ยแมทงปวงของผเหนป�นนน ยอมถงคว�มตงอยไมได คอคว�มฉบห�ยไดแกคว�มไมม.

Page 538: 6. ----------------- ---6

ในก�ลจบเทศน� น�งปณณ� ยนอยต�มเดมนนเอง ดำ�รงอยในโสด�ปตตผลแลว, เทศน� ไดมประโยชนแมแกบรษทผประชมกนแลว. [ ภกษพ�กนสรรเสรญพระศ�สด� ] พระศ�สด� ครนทรงทำ�ภตกจ ดวยขนมป งทถ�นเพลงซง

Page 539: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 286ทำ�ดวยรำ�แลว ไดเสดจไปวห�ร. ภกษทงหล�ย สนทน�กนในโรงธรรมว� " ผมอ�ยทงหล�ยกรรมททำ�ไดย�กอนพระสมม�สมพทธเจ�ผทรงทำ�ภตกจ ดวยขนมป งทถ�นเพลงซงทำ�ดวยรำ� อนน�งปณณ�ถว�ย ทรงทำ�แลว. " พระศ�สด� เสดจม� ตรสถ�มว� " ภกษทงหล�ย บดนพวกเธอนงประชมกนดวยกถ�อะไรหนอแล ? " เมอภกษทงหล�ย กร�บทลว� " ดวยเรองชอน " ดงนแลว จงตรสว� " ไมใชในบดนเท�นน ภกษทงหล�ย; ถงในกอน เร�กบรโภครำ�ทน�งปณณ�นใหแลวเหมอนกน " แลวทรงนำ�อดตนท�นม� ตรสกณฑกสนธวโปตก-ช�ดก๑น ใหพสด�รว� :- พระโพธสตวเมอจะทดลอง ( ถ�ม ) ลกม�สนธพนน จงกล�วค�ถ�ท ๑ ว� " เจ�กนหญ�อนเปนเดน, เจ�กนข�วตงและรำ� ( ม�จนโต ), นไดเปนอ�ห�ร ( เดม ) ของ

Page 540: 6. ----------------- ---6

เจ� เพร�ะเหตไร บดน เจ�จงไมกน ? " ลกม�สนธพฟงดงนนแลว จงไดกล�ว ๒ ค�ถ�นอกนว� " ในทใด ชนทงหล�ย ไมรจกสตวผควรเลยง โดยช�ตหรอโดยวนย, ท�นมห�พรหม เออก ในทนน มข�วตงและรำ�ม�ก, สวนท�นแล ยอมรจกข�พเจ�ดว� ' ม�เชนใดน เปนม�สงสด '

๑. ข. ช�. ๒๗/๑๐๐. ตทฏหภ�. ๔/๒๓.

Page 541: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 287 ข�พเจ�รอย อ�ศยท�นผร จงไมกนรำ�ของท�น. "ดงนแล. เรองน�งปณณท�ส จบ.

Page 542: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 288 ๗. เรองอตลอบสก * [ ๑๘๐ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปร�รภอบ�สกชออตละ ตรสพระธรรมเทศน�นว� " โปร�ณเมต " เปนตน. [ อตละโกรธพระเรวตะเพร�ะท�นไมพดดวย ] คว�มพสด�รว� อตละนน เปนอบ�สกช�วกรงส�วตถ มอบ�สกเปนบรว�ร ๕๐๐ คน วนหนงพ�พวกอบ�สกเหล�นน ไปวห�รเพอตองก�รฟงธรรม ใครจะฟงธรรมในสำ�นกพระเรวตเถระ ไหวพระเรวตเถระแลวนง. กท�นผมอ�ยนน เปนผยนดในก�รหลกเรน เทยวไปผเดยวเหมอนร�ชสห, ฉะนน ท�นจงไมกล�วอะไรกบอบ�สกนน. เข�โกรธว� " พระเถระน ไมกล�วอะไร " จงลกขน ไปยงสำ�นกพระส�ร-บตรเถระ ยนอย ณ สวนข�งหนง, เมอพระเถระกล�วว� " พวกท�น

Page 543: 6. ----------------- ---6

ม�ดวยตองก�รอะไร ? " จงกล�วว� " ท�นขอรบ ผมพ�อบ�สกเหล�น เข�ไปห�พระเรวตเถระ เพอตองก�รฟงธรรม, พระเถระไมกล�วอะไรแกผมนนเลย, ผมนน โกรธท�น จงม�ทน, ขอท�นจงแสดงธรรมแกผมเถด. " ลำ�ดบนน พระเถระ กล�วว� " ถ�อย�งนน พวกท�นจงนงเถด อบ�สกทงหล�ย " แลว แสดงอภธรรมกถ�อย�งม�กม�ย.

* พระมห�จบ ป. ธ. ๙ ( ปจจบนเปนธรรมปญญ�จ�รย ) วดโสมนสวห�ร แปล.

Page 544: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 289 [ อตละโกรธคนผพดม�ก ] อบ�สก โกรธว� " ชอว�อภธรรมกถ� ละเอยดยงนก สขมยงนก, พระเถระแสดงอภธรรมอย�งเดยวม�กม�ย, พวกเร�ตองก�รอะไรดวยพระอภธรรมน " ดงนแลว ไดพ�บรษทไปยงสำ�นก พระอ�นนทเถระ; แมเมอพระเถระ กล�วว� " ทำ�ไม ? อบ�สก, "จงกล�วว� " ท�นขอรบ พวกผมเข�ไปห�พระเรวตเถระ เพอตองก�รฟงธรรม, ไมไดแมแตก�รสนทน�และปร�ศรย ในสำ�นกของท�น เลยโกรธ แลวจงม�ยงสำ�นกของพระส�รบตรเถระ, แมพระเถระนน กแสดงอภธรรมอย�งเดยว ละเอยดนก ม�กม�ยแกพวกผม, พวกผมโกรธแมตอพระเถระนนว� ' พวกเร�ตองก�รอะไรดวยพระอภธรรมน ' แลวจงม�ทน; ขอท�นจงแสดงธรรมกถ�แกพวกผมเถด ขอรบ. " พระเถระ. ถ�อย�งนน ขอพวกท�นจงนนฟงเถด.

Page 545: 6. ----------------- ---6

พระเถระแสดงธรรมแกพวกเข�แตนอย ๆ ทำ�ใหเข�ใจง�ย. [ อตละโกรธคนผพดนอย ] พวกเข� โกรธแมตอพระเถระแลว กไปยงสำ�นกพระศ�สด�ถว�ยบงคมแลว นง ณ สวนข�งหนง. ลำ�ดบนน พระศ�สด�ตรสกะพวกเข�ว� " อบ�สกทงหล�ยพวกท�นม�ทำ�ไมกน. " พวกอบ�สก. เพอตองก�รฟงธรรม พระเจ�ข�.

Page 546: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 290 พระศ�สด�. กพวกท�นฟงธรรมแลวหรอ๑ ? พวกอบ�สก. ข�แตพระองคผเจรญ เบองตน พวกข�พรองคเข�ไปห�พระเรวตเถระ, ท�นไมกล�วอะไร ดบพวกข�พระองค,พวกข�พระองคโกรธท�นแลว จงเข�ไปห�พระส�รบตรเถระ, พระ เถระนน แสดงอภธรรมแกพวกข�พระองคม�กม�ย, พวกข�พระองคกำ�หนดอภธรรมนนไมได จงโกรธแลวเข�ไปห�พระอ�นนทเถระ,พระเถระนน แสดงธรรมแกพวกข�พระองคนอยนก, พวกข�พระองคโกรธแมตอท�น แลวม�ในทน. [ ก�รนนท�สรรเสรญเปนของเก� ] พระศ�สด� ทรงสดบถอยคำ�ของเข�แลว จงตรสว� " อตละขอนน เข�เคยประพฤตกนม�ตงแตโบร�ณทเดยว. ชนทงหล�ยตเตยน ทงคนนง ทงคนพดม�ก ทงคนพดนอยทเดยว, ดวยว� ผอนเข�พงตเตยนอย�งเดยวเท�นน หรอว� ผอนเข�พงสรรเสรญอย�งเดยว ไมมเลย; แมพระร�ช�ทงหล�ย คนบ�งพวกก

Page 547: 6. ----------------- ---6

นนท� บ�ง พวกกสรรเสรญ, แผนดนใหญกด, พระจนทรและพระอ�ทตยกด,ธ�ตมอ�ก�ศเปนตนกด, คนบ�งพวกนนท� บ�งพวกสรรเสรญ แมพระสมม�สมพทธเจ� ผประทบนงแสดงธรรมในท�มกล�งบรษท ๔,กก�รนนท�หรอสรรเสรญของพวกอนธพ�ลไมเปนประม�ณ; แตผทถกบณฑตผมปญญ�ตเตยน จงชอว� เปนอนตเตยน, ผอนบณฑตสรร-เสรญแลว ชอว�เปนอนสรรเสรญ " ดงนแลว ไดทรงภ�ษตพระค�ถ�

๑. แปลหกประโยคกรรมเปนกตต โดยเพงท�งคว�ม.

Page 548: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 291เหล�นว� :- " อตละ ก�รนนท�หรอสรรเสรญนน เปน ของเก�, นนไมใชเหมอนมในวนน, ชนทง หล�ย ยอมนนท�ผนงนงบ�ง, ยอมนนท�ผพด ม�กบ�ง, ยอมนนท�ผพดพอประม�ณบ�ง,๑ ผ ไมถกนนท� ไมมในโลก, คนผถกนนท�โดย สวนเดยว หรอว�อนเข�สรรเสรญโดยสวน เดยว ไมไดมแลว จกไมม และไมมอยใน บดน; ห�กว� วญชนใครครวญแลวทก ๆ วน สรรเสรญผใด ซงมคว�มประพฤตไมข�ดส�ย มปญญ� ผตงมนดวยปญญ�และศล, ใครเล� ยอมควร เพอตเตยนผนน ผเปนดงแทงทอง ชมพนท,๒ แมเทพด�ทงหล�ย กสรรเสรญเข�, ถงพรหม กสรรเสรญแลว. " [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� โปร�ณเมต คอก�รนนท�หรอสรรเสรญนน เปนของเก�. พระผมพระภ�คเจ�ตรสเรยกอบ�สกนนว� " อตละ. " บ�มพระค�ถ�ว� เนต อชชตน�มว คว�มว� ก�รนนท�หรอ

Page 549: 6. ----------------- ---6

๑. ต�มพยญชนะว� ผพดพอนบได. ๒. ทองพเศษชนดหนงซงไดม�จ�กแมนำ�ชมพ.

Page 550: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 292สรรเสรญน เปนเหมอนมในวนน คอเกดขนเมอตะก ห�มได. อธบ�ยว� จรงอย คนทงหล�ยยอมนนท�คนนงนงว� " ทำ�ไม ? คนน จงนงนง เหมอนคนใบ เหมอนคนหนวก เหมอนไมรอะไร ๆ เสยเลย " ดงนบ�ง, ยอมนนท�คนพดม�กว� " ทำ�ไม ? คนน จงประพฤตเสยงกฏะกฏะ เหมอนกบใบต�ลถกลมพด, คำ�พดของผนไมมทสนสดเลย "ดงนบ�ง, ยอมนนท�ผพดพอประม�รว� " ทำ�ไม ? คนน จงสำ�คญคำ�พดของตนเหมอนทองคำ�และเงน พดคำ�สองคำ� แลวนงเสย " ดงนบ�ง; คนชอว�ไมถกนนท� ยอมไมม ในโลกน แมโดยประก�รทงปวง ดวยประก�รอย�งนน. บทว� น จ�ห เปนตน ไดแก ไมไดมแลวแมในอดต, ทงจกไมมในอน�คต. สองบทว� ยเจ ว คว�มว� ก�รนนท�หรอสรรเสรญของพวกชนพ�ล ไมเปนประม�ณ, แตบณฑตทงหล�ย

Page 551: 6. ----------------- ---6

ใครครวญแลว คอ ทร�บเหตแหงนนท�หรอเหตแหงสรรเสรญแลวทก ๆ วนยอมสรรเสรญบคคลใด ผชอว�มคว�มประพฤตไมข�ดส�ย เพร�ะคว�มเปนผประกอบ ดวยสกข�อนไมข�ดส�ย หรอดวยคว�มเปนไปแหงชวตไมข�ดส�ย ผชอว�มปญญ� เพร�ะคว�มเปนผประกอบดวยปญญ�อนรงเรองในธรรม ชอว�ผตงมนดวยปญญ�และศล เพร�ะคว�มเปนผประกอบดวยปญญ�อนเปนโลกยะและโลกตตระ และดวยป�รสทธศล ๔, ใครเล� ยอมควรเพอนนท�บคคลนน ผเปนดจดงแทงทองชมพนท อนเวนจ�กโทษแหงทองคำ� อนควรเพอจะบและขด.

Page 552: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 293 บทว� เทว�ป เปนตน ไดแก เทพด�กด มนษยผเปนบณฑตกด ยอมลกขนชมเชย สรรเสรญ ซงภกษนน. บทว� พรหมน�ป คว�มว� ไมใชเทพด�และมนษยอย�ง เดยว ( ยอมสรรเสรญ ), ถงมห�พรหมในหมนจกรว�ล กสรรเสรญบคคลนนเหมอนกน. ในก�ลจบเทศน� อบ�สกเหล�นนทง ๕๐๐ ดำ�รงอยแลว ในโสด�ปตตผล ดงนแล. เรองอตลอบ�สก จบ.

Page 553: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 294 ๘. เรองภกษฉพพคคย * [ ๑๘๑ ] [ ขอคว�มเบองตน ] พระศ�สด� เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปร�รภภกษฉพพคคย ตรสพระธรรมเทศน�นว� " ก�ยปปโกป " เปนตน. [ มลบญญตก�รสวมเขยงเท� ] คว�มพสด�รว� วนหนง พระศ�สด� ทรงสดบเสยง " ขฏะขฏะ " แหงภกษเหล�นน ผถอไมเท�ทง ๒ มอ สวมเขยงเท�ไมจงกรมอยบนหลงแผนหน ตรสถ�มว� " อ�นนท นนชอเสยงอะไรกน ? " ทรงสดบว� " เปนเสยงขฏะขฏะแหงพวกภกษฉพพคคย ผสวมเขยงเท�ไม จงกรมอย " จงทรงบญญตสกข�บท แลวตรสว�" ธรรมด�ภกษ ควรรกษ�ทว�รมก�ยทว�รเปนตน " ดงนแลว เมอจะทรงแสดงธรรม จงไดทรงภ�ษตพระค�ถ�เหล�นว� :- " พงรกษ�คว�มกำ�เรบท�งก�ย, พงเปนผสำ�รวม

Page 554: 6. ----------------- ---6

ท�งก�ย, พงละก�ยทจรตแลว ประพฤตสจรต ท�งก�ย; พงรกษ�คว�มกำ�เรบท�งว�จ�, พงเปนผ สำ�รวมท�งว�จ�, พงละวจทจรตแลว ประพฤตสจรต ท�งว�จ�; พงรกษ�คว�มกำ�เรบท�งใจ, พงเปนผ สำ�รวมท�งใจ, พงละมโนทจรต แลวประพฤต สจรตท�งใจ, ธรชนทงหล�ยสำ�รวมท�งก�ย, อนง สำ�รวมท�งว�จ�, สำ�รวมท�งใจ, ธรชน เหล�นนแล ชอว�สำ�รวมรอบคอบดแลว. "

* พระมห�จบ ป. ธ. ๙ ( ปจจบนเปนพระธรรมปญญ�จ�รย ) วดโสมนสวห�ร แปล.

Page 555: 6. ----------------- ---6

ประโยค๓ - พระธมมปทฏฐกถ�แปล ภ�ค ๖ - หน�ท 295 [ แกอรรถ ] บรรด�บทเหล�นน บทว� ก�ยปปโกป ไดแก พงรกษ�ก�ย ทจรต ๓ อย�ง.๑

สองบทว� ก�เยน สวโต คว�มว� พงห�มก�รเข�ไปแหงทจรตในก�ยทว�ร สำ�รวมไวแลว คอ มทว�รปดแลว; กเพร�ะบคคลละก�ยทจรตแลวประพฤตก�ยสจรตอย ชอว� ยอมกระทำ�กรรมนนแมทง ๒ อย�ง; ฉะนนพระองคจงตรสว� " ก�ยทจจรต หตว� ก�เยนสจรต จเร. " แมในค�ถ�เปนลำ�ดบไป กนยนนเหมอนกน. บ�ทพระค�ถ�ว� ก�เยน สวต� ธร� คว�มว� บณฑตเหล�ใด เมอไมทำ�ก�ยทจรตมป�ณ�ตบ�ตเปนตน ชอว� สำ�รวมแลวท�งก�ย, เมอไมทำ�วจทจรตมมส�ว�ทเปนตน ชอว� สำ�รวมแลวท�งว�จ�, เมอไมใหมโนทจรตมอภชฌ�เปนตนตงขน ชอว�สำ�รวมแลวท�งใจ; บณฑตเหล�นน ชอว� สำ�รวมรอบคอบดแลว คอ รกษ�ดแลว คมครองดแลว มทว�รอนปดดแลว ในโลกน.

Page 556: 6. ----------------- ---6

ในก�ลจบเทศน� ชนเปนอนม�ก บรรอลรยผลทงหล�ย มโสด�ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษฉพพคคย จบ. โกธวรรค วรรณน� จบ. วรรคท ๑๗ จบ.

๑. ทจรต ๓ อย�ง คอ คว�มประพฤตชวท�งก�ย เรยกก�ยทจรต ๑ คว�มประพฤตชวท�งว�จ� เรยกวจทจรต ๑ คว�มประพฤตชวท�งใจ เรยกมโนทจรต ๑.