1

6. SINIF

FĠZĠK DENEYLERĠ

DENEY NO : 1

DENEYĠN ADI : SÜRAT

DENEYĠN AMACI : Zamanı ve bu süre içerisinde alınan yolu ölçerek cismin süratini

hesaplayabilmek.

KULLANILAN MALZEMELER : Cetvel, saniye gösteren saat yada kronometre, mekanik

(geri çekmeli) oyuncak araba.

TEORĠK BĠLGĠ

Sürat, hareketli bir cismin dikkate alınan zaman aralığı içerisinde seçilen bir hareket noktasına

göre aldığı yoldur. O halde bir hareketlinin aldığı yolun, bu yolu almak için harcanan süreye

oranı bize bu hareketlinin süratini verir.

DENEYĠN YAPILIġI, ANALĠZĠ VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

1- Arabanın hareket mesafesini ölçerek belirleyiniz ve arabanın gideceği son noktaya

sabitleyiciyi yerleĢtiriniz (ciltli kitap gibi). Oyuncak arabayı üzerine basarak 10 cm geriye

çekiniz.

ġekil 1.1. ġekil 1.2.

2- Oyuncak arabayı bıraktığınız anda kronometreyi çalıĢtırınız. Oyuncak araba son noktaya

vardığı anda kronometreyi durdurunuz ya da saatteki saniye kadranının yerini okuyarak

hareket süresi belirleyiniz.

2

3- Farklı mesafeler için deneyi tekrarlayarak m/s cinsinden oyuncak arabanın süratini her

mesafe için hesaplayınız.

4- Yukarıdaki tablodaki verileri kullanarak milimetrik kâğıt üzerine yol-zaman grafiğini çiziniz.

NOT: Bu deney, okul bahçesinde öğrenciler arasında koĢu yarıĢması düzenlenerek yapılabilir.

Öğrencilerin koĢacağı farklı mesafeler tespit edilerek bu mesafeleri ne kadar sürede koĢtukları

ölçülerek öğrencilerin süratleri tespit edilebilir.

Oyuncak Arabanın

Aldığı Yol

(metre)

Geçen Zaman

(saniye)

Oyuncak Arabanın

Sürati

(metre/saniye)

3

DENEY NO : 2

DENEYĠN ADI : KUVVET

DENEYĠN AMACI : Kuvvetin büyüklüğünü ölçmeyi öğrenmek, kuvvetin doğrultu ve yön

tayinini kavramak.

KULLANILAN MALZEMELER : Dinamometre, en az üç adet kitap, kitapları bağlamak için

ip ya da tel.

TEORĠK BĠLGĠ

Kuvvet; hareketsiz bir cismi harekete geçiren, hareketli cismin hareketinde değiĢiklik yapan ve

cisimlerin Ģeklinde değiĢiklik meydana getiren etkiye denir. Kuvvet belirli doğrultu ve belirli

yönlerde olacaktır. Aynı doğrultu içerisinde iki yön vardır ve bu yönler birbirlerine zıttır. Kuzey-

güney bir doğrultuyu gösterirken kuzeyden güneye bir yönü ifade eder.

Bir cisim üzerine uygulanan kuvvet, dinamometre adı verilen ölçüm aracı ile belirlenebilir.

Dinamometrenin çalıĢma prensibi esasen metal bir yayın esnekliği prensibine dayanır. Kuvvetin

birimi Newton olup N harfi ile gösterilir.

DENEYĠN YAPILIġI, ANALĠZĠ VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

1- Ġlk olarak iple bağladığınız tek bir kitabı dinamometre ile çekiniz (ġekil 2.1). Kitabın

harekete geçtiği andaki dinamometrede görünen değeri okuyarak tabloya yazınız.

2- Ġki kitabı üst üste koyarak iple bağlayıp (ġekil 2.2) deneyi tekrarlayarak dinamometrede

okuduğunuz değeri yine aĢağıdaki tabloya not ediniz.

ġekil 2.1. ġekil 2.2.

3- Aynı deneyi üç ve daha çok kitap için tekrarlayarak sonucu not ediniz (ġekil 2.3).

4- Tabloya göre hangi durumda dinamometre daha çok uzadı. Neden?

5- Sınıfımızda bulunan kitaplığı elimizdeki dinamometre ile çekerek hareket ettirmek

mümkün olabilir mi?

4

6- Bir kitabı iki farklı dinamometre ile çekersek bu kitap üzerine uygulanan kuvvetin

büyüklük ve yönünü nasıl buluruz (ġekil 2.4).

ġekil 2.3. ġekil 2.4.

Kitap Sayısı Dinamometrede

okunan değer

Uygulanan

Kuvvetin Yönü

1

2

3

4

5

5

DENEY NO : 3

DENEYĠN ADI : KÜTLE VE AĞIRLIK

DENEYĠN AMACI : Kütle ve ağırlık arasındaki farkı öğrenebilmek.

KULLANILAN MALZEMELER : Mıknatıs, dünya küresi, kalem, silgi, ciltli kitap.

TEORĠK BĠLGĠ

Kütle; maddenin değiĢtirilemeyen miktarıdır. Kütle eĢit kollu terazi ile ölçülür. Kütlenin

birimi kilogram’dır.

Ağırlık ise bir cisme etkiyen yerçekimi kuvvetidir. O halde ağırlık bir kuvvet olduğuna göre

birimi daha önce gördüğümüz gibi kuvvet birimi olan Newton’dur. Yerçekimi kuvveti

dediğimiz kuvvet, tüm canlı ve cansızlara dünyanın uyguladığı çekme kuvvetidir. Yer

yüzeyinden uzaklaĢtıkça çekim kuvveti azalırken yer yüzeyine yaklaĢtıkça da çekim kuvveti

artar. Bu yerçekimi gibi kuvvetler görünmediğinden dolayı alan kuvvetleri olarak adlandırılır.

Ama bir cismi elimiz ile ittiğimizde bu cisme yine bir kuvvet uygulamıĢ oluruz. Bu kuvveti

uygulayan belli olduğundan ve cisme dokunduğundan dolayı bu kuvvetler temas kuvvetleri

olarak adlandırılır. Yerçekimi kuvveti sadece dünyaya has bir kuvvet değildir. Uzaydaki tüm

gezegen ve yıldızlar kendi kütlelerinin büyüklüklerine göre nesnelere çekme kuvveti uygular

ve nesneleri kendilerine doğru çekerler.

DENEYĠN YAPILIġI, ANALĠZĠ VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

1. Ġki mıknatısı birbirlerine yaklaĢtırarak ne olduğunu gözleyiniz. Mıknatıslar arasındaki

çekme ya da itme kuvveti görülebiliyor mu? Bu durumda mıknatıslar arasındaki kuvvet

nasıl bir kuvvettir? (ġekil 3.1)

2. Kalem, silgi, tebeĢir gibi cisimleri bir elinize alarak aynı anda serbest bırakınız ve hareket

yönünü belirleyerek bu hareketin nedenini açıklayınız.

3. Dünya küresinin altında ve tam kenarlarında bulunan cisimler sizce neden uzaya

düĢmüyorlar (ġekil 3.2). Açıklayınız.

ġekil 3.1. ġekil 3.2.

6

DENEY NO : 4

DENEYĠN ADI : ELEKTRĠĞĠN ĠLETĠMĠ

DENEYĠN AMACI : Yalıtkan ve iletken maddeleri ayırt etmek ve öğrenmek.

KULLANILAN MALZEMELER : Pil, küçük ampül, bağlantı kablosu, anahtar, duy,

kurĢun kalem, toplu iğne, lastik silgi, tuzlu su, Ģekerli su.

TEORĠK BĠLGĠ

Evde ya da okulda kullandığımız ıĢık veren lambalar, bilgisayar, televizyon, matkap, çamaĢır

makinesi gibi aletlerin çalıĢması için elektrik adı verilen enerjiye ihtiyaç vardır. Elektrik ise

Ģehirlerden uzak yerlerde elektrik santrali adı verilen santrallerde üretilir. Bu santrallerde

üretilen elektrik ise direklere asılı teller ile evimize, okulumuza ve iĢ yerimize kadar gelir. ĠĢte

elektriği bize kadar getiren maddelere iletken maddeler denir. Bazı maddeler ise elektriği

iletmezler. Bu tip maddelere de yalıtkan maddeler adı verilir.

DENEYĠN YAPILIġI, ANALĠZĠ VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

1. ġekil 4.1’de verildiği gibi elimizdeki kablolar, duy, anahtar, pil ve ampülden faydalanarak

basit bir elektrik devresi kurunuz. Ampülün ıĢık verdiğini kontrol ederek devrenin

doğruluğunu kontrol ediniz.

ġekil 4.1.

2. AĢağıdaki tabloda verilen cisimleri devredeki iletken teller arasına yerleĢtirerek ampülün

ıĢık verip vermediğini kontrol ediniz.

7

ġekil 4.2. ġekil 4.3.

ġekil 4.4.

Ampül ıĢık veriyor Ampül ıĢık vermiyor

Kablo

KurĢun kalem

Silgi

Toplu iğne

Kâğıt

Tuzlu su

ġekerli su

3. Hava iletken midir? Bunu yukarıda verilen deney düzeneğinden nasıl anlayabiliriz.

8

DENEY NO : 5

DENEYĠN ADI : AMPÜLÜN PARLAKLIĞININ DEĞĠġĠMĠ VE DĠRENÇ

DENEYĠN AMACI : Ampülün parlaklığından hareketle iletkenlerin iletim özelliklerinin

belirlenmesi ve iletkenlerde direncin anlaĢılması.

KULLANILAN MALZEMELER : Pil, küçük ampül, bağlantı kablosu, duy, anahtar, aynı

uzunluk ve kalınlıkta demir ve bakır teller, kalınlığı aynı uzunluğu farklı aynı cins iletken

teller (Cu, Ni-Cr), uzunluğu aynı kalınlığı farklı aynı cins iletken teller (Cu, Ni-Cr).

TEORĠK BĠLGĠ

Ġletken olarak adlandırdığımız maddeler elektriği birbirlerinden farklı iletirler. Kimi iletkenler

elektriği daha iyi iletirken kimi iletkenlerin iletimi daha zayıftır. Yani iletkenlerin cinsine göre

elektrik iletimi farklı olur.

Aynı zamanda iletkenlerin uzunlukları ve kalınlıkları da elektrik iletimini etkiler. Bir iletkenin

üzerinden geçen elektrik enerjisine gösterilen zorluğa direnç denir. Direncin birimi Ohm (Ω)

olarak verilir. Elektrik enerjisinin iletimi için kullanılan tellerin direncinin düĢük olmasına

özellikle dikkat edilir.

DENEYĠN YAPILIġI, ANALĠZĠ VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

1. Elimizdeki kablolar, duy, anahtar pil ve ampülden faydalanarak basit bir elektrik devresi

kurunuz. Ampülün yandığını kontrol ederek devrenin doğruluğunu kontrol ediniz.

2. Devrede ampülün takılı olduğu duya bağlı iki kabloyu kalınlıkları ve uzunlukları aynı

farklı iki iletken tele değdirerek ampülün parlaklığını aĢağıya not ediniz. Ampüllerin

parlaklığından hareketle hangi iletkenin direncinin daha büyük olduğunu belirtiniz (ġekil

5.1 ve ġekil 5.2).

Ni-Cr iletken tel:

Cu iletken tel:

3. Devrede ampülün takılı olduğu duya bağlı iki kabloyu kalınlıkları aynı uzunlukları farklı

iki iletken tele değdirerek ampülün parlaklığını aĢağıya yazınız. Yine ampüllerin

parlaklığından hareketle hangi iletkenin direncinin daha büyük olduğunu belirtiniz.

Uzun iletken tel:

Kısa iletken tel:

9

4. Aynı deneyi uzunlukları aynı kalınlıkları farklı iki iletken tel için yaparak ampüllerin

parlaklıklarını ve tellerin direncini belirleyiniz.

Uzun iletken tel:

Kısa iletken tel:

5. Ġletkenin cinsi, iletkenin uzunluğu ve iletkenin kalınlığı ile ampülün parlaklığı arasında

nasıl bir iliĢki olduğunu açıklayınız.

6. Bir iletkenin direncini artırmak için neler yapmamız gerekir. En az üç madde Ģeklinde

yazınız.

ġekil 5.1. ġekil 5.2.

10

DENEY NO : 6

DENEYĠN ADI : ISINMA VE HAREKETLĠLĠK

DENEYĠN AMACI : Isınmanın bir enerji olduğunu öğrenerek ısınan nesnenin enerjisinin

artacağını ve hareketleneceğini görmek.

KULLANILAN MALZEMELER : Mum, el feneri, çakmak.

TEORĠK BĠLGĠ

Tabiatta var olan tüm maddeler atom ve moleküllerden meydana gelmiĢtir. Bu atom ve

moleküller madde içerisinde daima titreĢim hareketi yaparlar. Bu nedenle maddeler her zaman

bir ısı enerjisine sahiptir. Dünyada ve kâinatta en soğuk ortamlarda olan maddelerin bile çok

küçük de olsa ölçülebilecek bir ısı enerjisi vardır. O halde bir maddenin ısı enerjisi arttıkça o

maddeyi oluĢturan atom ve moleküllerin hareket enerjisi de artar. Eğer ısı enerjisi artmaya

devam ederse o madde hareketlenmeye baĢlar.

DENEYĠN YAPILIġI, ANALĠZĠ VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

1. Bir mumu yakarak duvar önüne yerleĢtiriniz.

2. Mumun 10-15 cm üzerinden elfeneri ile elde ettiğiniz ıĢığı duvara düĢürünüz (ġekil 6.1).

3. Beyaz ekran üzerine düĢen ıĢığın nasıl göründüğünü yazınız.

ġekil 6.1.

11

DENEY NO : 7

DENEYĠN ADI : KATILARDA ISININ ĠLETĠMĠ

DENEYĠN AMACI : Katı maddelerde ısının iletim yolu ile aktarılmasının anlaĢılması.

KULLANILAN MALZEMELER : Beher cam, sıcak su, metal çubuk, tahta çubuk (kurĢun

kalem), cam çubuk, plastik çubuk, alüminyum folyo.

TEORĠK BĠLGĠ

Bir madde ısıtılmaya baĢlandığında madde içerisindeki hereketli parçacıkların (atom ve

moleküllerin) hareketi hızlanır ve hareketsiz parçacıklara çarparak bunların da harekete

geçmesini sağlar. Eğer ısıtma iĢlemi devam ederse hareketsiz parçacık sayısı giderek azalır ve

hareketli parçacıkların hareketleri de giderek hızlanır. Bu Ģekilde ısı maddenin bir tarafından

diğer tarafına aktarılır. Isının bu Ģekilde taneciklerin çarpıĢmaları ile aktarılmasına ısının

iletim yolu ile aktarılması denir. Katı maddelerde ısı bu Ģekilde yayılır.

DENEYĠN YAPILIġI, ANALĠZĠ VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

1. KaynamıĢ suyu beher cam içerisine yarıyı biraz geçecek Ģekilde doldurunuz.

2. Metal, tahta, plastik kaĢık ile cam çubuğu beher cam içerisine birbirlerine değmeyecek

Ģekilde yerleĢtiriniz (ġekil 7.1).

ġekil 7.1. ġekil 7.2.

ġekil 7.3. ġekil 7.4.

12

3- Daha sonra beher camın ağzını alüminyum folyo ile kapatınız (ġekil 7.1-2-3).

4- Bir müddet (iki dakika) sonra beher içerisindeki cisimlere değerek sıcaklıklarını kontrol

ediniz ve sonucu aĢağıya yazınız.

13

DENEY NO : 8

DENEYĠN ADI : RENKLER VE ISI ĠLETĠMĠ

DENEYĠN AMACI : Isı iletimine renklerin etkisinin araĢtırılması.

KULLANILAN MALZEMELER :Beyaz ve siyah renkli karton, mum, çakmak, metal para.

TEORĠK BĠLGĠ

Bir ıĢık demeti madde üzerine düĢtüğü zaman bu madde üzerine gelen ıĢığın bir kısmını

tutarak yansıtmaz. Maddenin, üzerine gelen ıĢığı tutmasına soğurma denir. Soğurma, koyu

yani mat renkli cisimlerde daha çok görülürken, açık renkli cisimlerde daha azdır. Bunun tam

tersine açık renkli cisimler ıĢığı daha fazla yansıtırken koyu renkli cisimler de ıĢığı daha az

yansıtır.

Yukarıda anlatılan sebeplerden dolayı sıcak bölgelerde yaĢayan insanlar sıcaktan fazla

etkilenmemek için açık renkli elbiseler giyerler. Oturdukları evleri beyaz renkle boyarlar.

Yozgat gibi kıĢları soğuk geçen Ģehirlerde ise giydiğimiz elbiseler koyu renklidir. Örneğin

açık renkli palto ya da mont yok denecek kadar azdır. Yine soğuk ülkelerde evlerin çatıları

koyu renkli kiremitlerle kaplanır. Amaç evin daha kolay ısınmasını sağlamaktır. Sıcak

memleketlerde ise çatısı olan ev çok azdır.

DENEYĠN YAPILIġI, ANALĠZĠ VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

1. Elimizdeki iki kartondan birisine beyaz diğerine siyah fon kâğıdı yapıĢtıralım.

2. Mum yardımı ile fon kâğıtlarının ortasına birer tane bozuk para yapıĢtıralım.

3. Siyah ve beyaz fon kâğıtlı kartonları ġekil 8.1’deki gibi dik konumda yerleĢtirelim ve iki

kartona eĢit mesafede mum yerleĢtirerek mumu yakalım.

ġekil 8.1.

4. Yanan mumların etkisi ile madeni paralardan hangisinin önce düĢtüğünü kaydedelim.

5. Kartonların yerlerini değiĢtirerek deneyi tekrarlayalım ve yine sonucu kaydedelim.

6. Paraların aynı anda düĢmemesinin sebebi sizce ne olabilir?

7. Eğer sarı ve kırmızı renkli fon kâğıtları kullanılsaydı hangi fon kâğıdındaki para daha önce

düĢerdi.

14

DENEY NO : 9

DENEYĠN ADI :YANSIYAN IġIĞIN ĠZLEDĠĞĠ YOL VE DÜZ AYNADA GÖRÜNTÜ

DENEYĠN AMACI : IĢığın doğru boyunca yayıldığını kavramak, ıĢığın yansımasını

gözlemek ve düzgün yüzeylerde görüntü özelliklerini görerek öğrenmek.

KULLANILAN MALZEMELER : El feneri, düz ayna, alüminyum folyo, kare çizgileri

net bir Ģekilde görülebilen kâğıt, oyun hamuru, maket bıçağı, cetvel, açıölçer, tarak.

TEORĠK BĠLGĠ

Parlak bir cisim üzerine düĢen ıĢık bu cisim üzerinden tekrar geldiği ortama döner. Bu olaya

yansıma adı verilir. Yansıma, yansıtıcı yüzeye bağlı olarak dağınık yansıma ve düzgün

yansıma olarak ikiye ayrılır. Yansıtıcı yüzeye çizilen dik doğruya normal denir. Gelen ıĢının

normal ile yaptığı açıya gelme açısı, yansıyan ıĢının normal ile yaptığı açıya ise yansıma açısı

denir.

DENEYĠN YAPILIġI, ANALĠZĠ VE DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

1. Yeterince karanlık bir odada masa üzerine yatay olarak yerleĢtirilen düz ayna üzerine el

fenerini tutalım (ġekil 9.1).

ġekil 9.1. ġekil 9.2.

2. El fenerinin yatay düzlem ile yaptığı açıyı değiĢtirerek duvar üzerine düĢen aydınlık

bölgenin hareketini gözleyiniz (ġekil 9.2).

3. BuruĢturulmuĢ alüminyum folyoya bakarak görüntümüzün nasıl olduğunu inceleyelim.

Sonra bu alüminyum folyoyu iyice düzelterek görüntümüzü inceleyelim.

4. Son olarak da düz aynaya bakarak görüntümüzü inceleyelim. Her üç durumda

Yansımaların (görüntümüzün) dağınık mı yoksa düzgünmü olduğunu aĢağıdaki tabloya

not alalım.

15

Yüzeyi düzgün olmayan alüminyum folyo:

Yüzeyi düzgün olan alüminyum folyo:

Düz ayna:

5. Düz aynayı daha önce hazırlanan kareli kâğıt üzerine oyun hamuru yardımıyla kareli

kâğıda dik olacak biçimde düzgünce yerleĢtiriniz.

6. ġekil 9.3 ve ġekil 9.4’de gösterildiği gibi kareli kâğıt üzerindeki herhangi bir yere düzgün

Ģekilli cismi yerleĢtirerek bu cismin aynaya olan mesafesini kare cinsinden sayınız.

Aynaya bakarak görüntünün aynaya olan mesafesini de aynı yöntemle sayınız. Cisim ile

görüntünün aynaya olan uzaklıklarını karĢılaĢtırarak aĢağıya not alınız. Yine cismin boyu

ile görüntünün boyunu ölçerek karĢılaĢtırınız.

ġekil 9.3. ġekil 9.4.

Cismin düz aynaya uzaklığı:

Görüntünün düz aynaya uzaklığı:

Cismin ve görüntünün boyu:

16

7. El fenerinden elde ettiğiniz ıĢık ıĢınını, kareli kâğıt üzerindeki dik çizgilerden birisini

normal seçerek belli açılarda düz aynaya gönderiniz. Yansıyan ıĢığın ve gelen ıĢığın

yansıma açılarını açıölçer ile ölçerek aĢağıdaki tabloya yazınız. (Açı ölçümü için

ıĢığın gelme ve yansıma doğrultularını kurĢun kalemle kareli kâğıt üzerine

çizebilirsiniz.)

Gelme açısı Yansıma açısı

ġekil 9.5.

Bir kartona büyük harflerle ve büyük puntolarda YANSIMA yazarak düz aynaya tutunuz.

Ne gördüğünüzü yazınız ve nedenini düĢünerek AMBULANS yazısının ambulansların ön

kısmına neden ters yazıldığını açıklayınız.