6.Historia e Institucioneve Shtetrore Dhe Juridike

8/11/2019 6.Historia e Institucioneve Shtetrore Dhe Juridike

1/39

Historia e Institucioneve Shtetroredhe Juridike

K R E U I Shqyrtime t prgjithshme

nda dh metoda e studimit t historis s shtetit dhe t s drejts

Historia e Institucioneve Shtetrore dhe Juridike (H.SH.D), si shkenc shoqroremerret me studimin e fenomeneve shoqrore, si jan shteti dhe e drejta. Lndt studimit H.SH.D. ka shtetin dhe t drejtn rej momentit t krijimit t t!re e derin ditt e sotme. Shteti dhe e !rejta r"jn o"jektin ose #ndn e studimit nkutimin e n$usht t fja#s. %r n$a #nda e studimit n kutimin en$usht tfja#s, H.Sh.D. e ndajm n Historin e "#R$JI%HSH&E t Shtetit dhe t!rejts dhe n Historin 'aciona(e t Shtetit dhe s !rejts ')*I+')Et nj popu((i t caktuar,

&re$u##at e r$jithshme me t ci#at arashihej verimi dhe ku'imi i aaratit tdhuns dhe t ci#ave u si$urohej "atimi o n$a k! aarat i dhuns quhen norma

juridike- kurse aarati i dhuns quhet shtet. %ra shteti dhe e drejta krijohen nt njejtn koh dhe njra ndaj tjetrs jan kate$ori sinkrone. Shteti nuk mund tekistoj a t dretjn e as e drejta nuk mund t ekistoj a si$urimin e "atimitt saj me ndihmn e dhuns s shtetit, andaj shteti dhe e drejta #otsohen

ndrmjet veti n mn!r t ndrsje## dhe njra ndaj tjetrs jan kate$orikom#ementare. H.SH.D. sht shkenc shoqrore dhe n shq!rtimet e sajshkencore rdor at metod t prgjithshme shkencoreq e rdorin edheshkencat e tjera humanitare. i#a do t jet kjo metod e r$jithshme nshkencat shoqrore, kr!esisht, varet se far koncesioni kemi m"i hvi##imin eshoqris njerore. *r!esisht kemi + koncesione theme#ore m"i hvi##imin eshoqris dhe t nat!rs

Koncepsioni Idea(ist dhe ai &ateria(ist,

%rve metods s r$jithshm, si shkenc e veant, H.SH.D. rdor edhe

metoda t veanta. %or asi sht edhe shkenc juridike ajo rdor edhemetodat e shkencave juridike si jan metoda do$matike, normative, oitive (oitiviste). Lo$jike etj.


2/39

.((imi i studimit t H,SH,!,

-dhe n H.SH.D. v#en arimi /a njohim t ka#uarn r ta kutuar t tashmn0.%ra e msojm Historin e Institucioneve Shtetrore dhe Juridike q ta kutojmrndsin e t!re, q##imin dhe kahun e t!re t hvi##imit.

Re(acionet e H,Sh,!, me shkencat e tjera

1shtu si t $jitha shkencat e tjera shqrore, edhe H.Sh.D. sht n$usht e #idhurme shkencat e tjera shoqrore, si, si jan teoria e shtetit dhe e s drejts si dheme t $jitha de$t oitive t s drejts, me siocio#o$jin, me ekonomin o#itike,m historin o#itike dhe me shkencat ndihmse historike.H.Sh.D. n$a shkencat shoqrore dhe de$t oitvie t s drejts (e drejta ena#e,civi#e, administrative, kushtetuese, fami#jare, trash$imore, ndrkom"tare etj.)merr #nd t runuar teorikisht m"i institucionet juridike t kt!re #menjve,kurse kt!re u ofron t dhna historike m"i kto institucione. 2johja e Historis

%o#itike q do t thot njohja e rrethanave shoqrore, o#itike dhe eknomike t njvendi sht kusht r njohjen dhe studimin e historis s shtetit dhe s drejts seatij vendi.

H.Sh.D. m"shtetet edhe n shkencat ndihmse historike dhe i shfr!tonreu#tatet e t!re shkencore. Shkencat ndihmse Historike jan

3. Krono(ogjia shkenca q merret me studimin e kohs

+. "a(eogra/a merret me studimin e veorvie t shkrimeve t vjetra, msakt m deshifrimin e t!re

4. Hartogra/a merret me studimin e hartave historike

5. !ip(omatika merret m studimin e "u#ave (di#omave, karturdhresave,kjo disiiin shkencore mundson #e6imin dhe komentinim e "rendis s"u#ave t vjetra, vrteton saktsin, "urimin, ori$jina#itetin dhe kohn en6jerrjes s t!re).

7. Hera(dika 0 merret me studimin e stemave dhe t shenjave shtetrore neriudha t ndr!shme kohore.

8. 'umi1matika merret me studimin e monedhave dhe t meda#jeve, oashtu n eriudha t ndr!shme t hvi##imit historik

9. $jenea(ogjia merret me studimin e rejardhjes s "reave t nj 'si a tnj fami#jeje njri as tjetrit, mund t:i h!j n un H.Sh.D. sidomos kurduhet t konstatohet rejardhja e ndonj sundimtari ao ndonj dinastie tndonj shteti e t n$jashme.


3/39


4/39

$reke. %hukidi 459:0;77 p,e,s,8 duke I rshkruar #uftrat e e#eoneit je tdhna t rndsishme m"i o#iset $reke dhe rre$u##imin e t!re shkencor. -dhe"o(i0==? p,e,s,8 i ci#i mund t konsiderohet si historiani I ar ra$matik,sese t dhnat m"i t ka#uarn e oujve, t shtetve dhe t sundimtarve Ishtje##onte n mn!r instruktive r sundimtart e ardhshm.

%rve historianve t rmendur $rek, n kt eriudhe v#en t rmendetedhe histrioani e$jitian &aneton 4shek, III p,e,s,8 I ci#i e shkroj historin e-$jitit. ;e shtjet e shtetit dhe s drejts jan marr edhe '#ooft antik. *shtuSokrati 4/((imi I shek, I@ p,e,s,8 ndr t tjera merrej edhe me shq!rtime teorikedhe '#oo'ke m"i shtetin dhe o#itikn, andaj r kt q##im "nt k#asi'kimin eformave t shtetit, formave t qeverisjes dhe t sistemeve o#itike. -dhe n6nsi Itij "(atoni edhe m ter merrej me ro"#emet teorike dhe '#oo'ke t shtetit.)ristote(i teorit e tij m"i shtetin I "aoi n shq!rtimin e historis s shumeo#iseve $reke (m shum se 37?).


5/39

2e Ita#in


6/39


7/39

Shko((a e t drejts natyra(e 4shek, A@II 0 A@III8

/heme#ues i shko##s t s drejts nat!rore sht juristi,'#oo' dhe di#omati i njohurho#ande Hu$o @rotius. %rve @rociusit,rfaqsues t ksaj shko##e jan edheHo"si,Loku,&uso,


8/39

; 384 "otoj rm"#edhjen e dokumenteve t s drejts ndrkom"tare Gode6Juris @entiumG , or nuk mundi ta "otonte edhe G/eatre #e$a#eG ao teatri#i$jeve,ashtu si kishte remtuar.

0 &onteskieu 0 ishte araardhsi i d!t i historimit n shkencat juridike,i ci#i "ri

rjekje ta shje$oj #idhjen kaua#e t faktorve t ndr!shm t hvi##imit historikt shoqris dhe shtetit,dhe m"i kt fr!m e shkroi edhe vern e tij me titu## G;"imadhshtin dhe rnien e &omsG, kurse m von e "otoj edhe vern tjetr t tij tnjohur G;"i fr!mn e #i$jeveG .;onteskie e hai rru$n e ana#iimit t kujdesshm tveorive seci'ke t seci#it sistem juridik ve e ve. ;onteskie, duke ana#iuarrre$u##imin kushtetues t 1n$#is,t ci#in e adhuronte shum,shkruan se sistemin erre$u##imit shtetror an$#e e ka krijuar fr!ma e #iris $jermane. 1i duke ana#iuarkushtetutn e 1n$#is krijoi teorin m"i ndarjen e ushtetit n ushtetin#i$jvnes,ekekutiv dhe $j!qsor. /eoria m"i ndarjen e ushtetit hasi n rkrahje tmadhe t o#itikanve t -vros s athershme,ndonse vet ;onteskie thoshtese cdo ou## duhet ta ket sistemin e vet t rre$u##imit shtetror.

Shko((a historike e s drejts

Shko##a historike e s drejts #indi n @jermani,si rea$im ndaj shko##s s t drejtsnat!rore dhe &evo#ucionit >rance dhe ndikimit ndrkom"tar t tij.2 kohn enncmimit dhe nnshtrimit m t madh t $jermanve n$a 2ao#eon Conaarta,n niversitetin e Cer#init '#oo' i madh $jerman >ihte m 3?9 m"an #i$jeratn e tijt njohur dhe shum t suksesshme m titu## G>ja#ime kom"it $jermanG. 2ao#eonin disa shtete t ushtuara t -vros si n %o#oni dhe @jermani, vuri n "atim

*odin ivi# t tij,i njohur me emrin *odi i 2ao#eonit. %as rnies s 2ao#eonit m335 u shtrua cshtja se a duhet t m"ahen reformat e tij ao t hidhen "ashk mekodin e tij civi#. %r reforma ishin ithtart e shko##s t s drejts nat!ra#e. *shtush rofesori $jerman /i"o m 335 shkroi "roshurn me titu## G;"i nevojn e koditcivi# t r$jithshm $jermanG.

2 kt shq!rtim k! shkruante se duhet ndrrer artiku#arimi n drejtsi dheduhet uni'kuar dhe kodi'kuar t drejtn civi#e $jermane sias shem"u##it france.*ritikuesi m i ashr i /i"os ishte rofesori i s drejts romake Savinji, i ci#i nvern e tij G;"i det!rn e kohs son n asektin e n6jerrjes s #i$jeve dhe traktiks juridikeG, shkruante se n @jermani ende nuk ishte koha q t "hej

kodi'kimi i s drejts.

Savinji thoshte se hvi##imi i s drejts duhet ka#uar n tri faa

3)faa e t drejts akonore ,+) faa e t drejts shkencore dhe4)faa e t drejts s kodi'kuar.


9/39

Shko##a historike e s drejts,n kundrshtim me idet e shko##s s t drejtsnat!ra#e,romovoi ide t reja dhe $joi interesim r historin e s drejts. ;simete ksaj shko##e kr!esisht mund t rm"#idhen

3)#indja dhe hvi##imi i s drejts ka karakter siritua# ,

+)e drejta sht rodukti hvi##imit historik t nj ou##i si $ruacion shoqror unikdhe i avarur,kurse krijohet n rocesin e hvi##imit t qet,t ci#n e hvi##ojn focate "rendshme ou##ore. *jo shko## edhese ishte m shkencore sesa shko##a e sdrejts nat!ra#e,ishte m reakcionare,sese kundr ideve t rok#amuara trevo#ucinot "or6he,ishte kundr hvi##imit revo#ucionar t shoqris dhe sistemitjuridik. / tr hvi##imin ia #shonte evo#ucionit. 2dikimi i shko##s historike t sdrejts ndihet edhe $jat shek. =I= dhe ==. *jo shko## u hvi##ua n @jermani dheat! qndroj m s shumti.

"ERI+!I2I&I I HIS%+RISE SE SH%E%I% !HE SE !REJ%ES

-kistojn mn!ra dhe kritere t ndr!shme sias t ci#ave "het eriodiimi ihistoris.*riteret tio#o$jike dhe krimino#o$jike jan theme#oret dhe m trndsishnet r ndarjen e historis s shoqris njerore.

Sias shtetit dhe s drejts historia e r$jithshme e shtetit dhe e s drejtseriodiohet n katr eriudha t mdha t hvi##imit

3) eriudha e shtetit dhe s drejts sk##avoronare+) eriudha e shtetit dhe s drejts feuda#e

4) eriudha e shtetit dhe s drejts #i"era#e dhe "ashkkohore5) eriudha e shtetit dhe s drejts socia#iste n meokoh.A %eriudha e shtetit dhe s drejts sk##avoronareA ndahet n fan desoitive#indore dhe at t shteteve antike.A >euda#imi ndahet n fan e feuda#imit t hershm,t hvi##uar dhe t vonshm.A %eriudha e shtetit dhe s drejts #i"era#e dhe "ahskkohore ndahet n fan e#i"era#imit,imeria#imit dhe shtetet "ashkkohore.

%eriodiimi krono#o$jik sht eriodiim kohor. 2 kt asekt, hvi#imi historik ishoqris njerore ndahet n

3)historin e kohs s vjetr ,+) historin e kohs s mesme,4) historin e kohs s re ,


10/39

5)historin e kohs m t re.

Shteti dhe e drejta sk##avoronare $jat rej mijvjecarit I< deri n shek.< t ersson. Shtetet dhe e drejta feuda#e qndrojn rej shek.< deri n fund t shek. =


11/39

dshmitarve t kohsKr t ci#n shkruhet.2 "urimet e ku#turs shirtrore h!jnkn$t,tr$imt,#e$jendat,anekdotat dhe rover"at ou##ore. Curimet $ojore janm t rshtatshme dhe m t rndsishme r studimin e t drejtsakonore,rkatsisht t institucioneve juridike akonore.

K R E U IIShteti dhe e !rejta n periudhn sk((avopronare

=,Formimi i shtetit dhe i s drejts

>ormimit t shtetit i ka ararir nj eriudh e $jat e hvi##imit t shoqrisnjerore e ci#a emrtohet me emra t ndr!shm si jan "ashksia rimitive,komuniteti rimitiv, shoqria rimitive, shoqria arahistorike e t n$jashme.Cashksia rimitive sht formacioni i ar shoqrorAekonomik dhe m i $jati n

historin e tij i ci#i $jati rreth 7??.??? vjet. *! formacion i takon eriudhsarahistorike dhe ndahet n eriudhen e "ara"ris dhe t e$riss, t ci#atndahen n fan e u#t dhe t #art t seci#s. 2 kt eriudh njerit kan qent "ara"art aq sa ua ka mundsuar nat!ra.

2$jarjet q ndodhn rej fas s mesme t "ara"sis e sidomos rej fundit tfas s #art t saj, "n q shoqria rimitive t dekomonohet trsisht. ;eshfaqjen e diferencimeve socia#e t ci#at "n q shoqria t a#oriohej n tasur dhe n t varfr n t #ir dhe jo t #ir dhe si reu#tat i hvi##imit t forcavet rodhimit, ou##sia u vendos n qendra t rhershme t "animit. (...vahdonkshtu deri te formimi i q!teteve t ara t rrethuara me forti'kata..., ndarja e

njerve sias #idhjes se $jakut... vendas F t huaj etj. etj. deri sa..).

2ormat e deriathershme m nuk ishin e'kase n rre$u##imin e marrdhnieve treja t krijuara dhe t ndr#ikuara. 1ndaj u miratuan 2orma t reja shoqrore dhekrijohen mekanima trinj shoqror, t araar dhe t rre$u##uar me norma treja. -dhe mekanimat (or$anet e reja) vet krijojn norma dhe kt!re uasi$urojn "atiminA sanksionet. ;e fja# t tjera, krijohen shteti dhe e drejta.

6, Koha e Formimit dhe e .ndrimit t shteteve t para sk((avopronare

Shtetet sk##avoronare jan shtetet e ara n hvi##imin e histors njerore.


12/39

t $jitha ishin t rqendruara n duart e nj individi. -dhe funksionet shtetrorenuk ishin t diferencuara n$a ato re#i$jioe, mora#e dhe akonore.Sias njohurive t deritanishme dihet se shtetet e ara sk##avoronare jan krijuarn mi(eniumin e katrtara ers s re. ;onumentt dhe "urimet historike Basinr vitin e krijimit t shtetit t ar, or r ekistencn e tij. *shtu .sh. "urimet

historike dshmojn se n itin 4+?? .e.s. sht "r "ashkimi i -$jiitit ormacioni shoqrorAekonomik sk##avoronar qndroj deri n sheku##in e < t ress re. Si dat orientuese merret shkatrrimi i %erandoris &omake, rkatishtushtimi i &oms n$a "ar"art.Shtetet e ara sk##avoronare k#asi'kohen n shtete sk((avopronare t indjess asht dhe n Shtt Sk((avopronare "erendimore,

;,@endi i Krijimit t shteteve t para Sk((avopronare

Shtete e ara Sk##avoronare t Lindjes s Lasht u krijuan dhe u hvi##uan nonat su"troike ran #u$inave t #umenjve t mdhenj si jan

2i#i, -ufrati, /i$risi, Indi, @an$esi, Jancekjan$u,

Hoan$AHo etj.


13/39

c8 Shtetet sk##avoronare jan shtete #uftarake dhe ushtuesed8/ $jitha shtetet sk##avoronare i rshkon ideo#o$jia fetaree8 &endi shoqror sk##avoronar dhe shteti sk##avoronar jan r#ot me

re#ikte t rendit t marshm k#anoA'snorG8 Shtetet Sk##avoronare jan r#ot me anta$onima dhe kundrthnie t

mdha shoqrore (Sk##evrit dhe sk##avoronart).g8 Shtetet sk##avoronare me ndikimin e t!re e shejtojn dekomonimin e"ashksis rimitive dhe krijimin e shtetit n territoret fqinje.

*! ndikim "het n disa mn!r3) me an t ndikimit nrmjet kontakteve tre$tare,+) me an t okuimit dhe4) me an t enetracionit t qet.

B,Shtetet Sk((avopronare t indjs s asht

Shtetet Sk##avoronare t Lindjes s Lasht jan shtetet e ara sk##avoronare dhen r$jithsi shtetet e ara n "ot. *to u krijuan n &i(eniumin e I@ paraers s re- or rocesi i krijimit t t!re vahdoj deri n mi#eniumin IAr .e.s.*r!esisht u krijuan n onn su"troike, n #u$inat e #umenjve t mdhnj sijan 2i#i, /i$risi, -ufrati, Indiri, @an$esi, Jan$cekjan$u, Hoan$AHo etj.2 kto vise njher u krijuan q!tetAshtetet e ara t ci#at r nj eriudh "ukurt $jat qndruan t avarura, or r shkak t kushteve k#imatike dhe kushtevet do"ta t tekniks kto q!tetAshtete vetm t "ashkuara mund t mirm"aninsistemin e iri$acionit (rmes numrit t madh t sk##evrve). Cashkimi i t!re "hej

rndom me an t armve dhe shum rra## n mn!r vu##netare,*shtu krijohen Shtetet Sk##avoronare t Lindjs s #asht, t njohura n histori sidesotit #indore.

Shtetet m t njohura t Lindjes s Lasht kan qenEgjipti-a


14/39

&)'E%+' 4shek, III p,e,s,8- madje Gragmentet e (igjeve t Ram1esit II4 shek, @III8 dhe Gragmentet e (igjeve t okhorisit 4shek, AIII p,e,s,8

%r Historin e a


15/39


16/39

2drmjet Sumerit dhe 1kadit ekistonin jo vetm da##ime ekonomike or edheku#turore dhe $juhsore.2 sheku##in =I= .e.s. a


17/39

+rgani1imi i pushtetit (oka(, *rahas ushtetit shtetror qendror ishteor$aniuar edhe ushteti vendor administrativ dhe $j!qsor. I tr territori ishte indar n krahina administrative t ci#at sias rre$u##it rutheshin me territorin eq!tetAshteteve t dikurshme. 2 kr!e t krahins qndronte drejtuesi i quajturShakanaku- i ci#i ishte monokrat ( ishte shef i t tri ushteteve). 1dministrata

vendore n "a"i#oni mnd t thuhet se ishte administrat ushtarake. Er$anetvendore kontro##oheshin rretsisht rej ushtetit qendror dhe koh as kohedr$oheshin kontro##or t shoqruar n$a njsitt ushtarake.

+rgani1imi i ushtris, 2 '##im ekistonte vetm ushtria popu((ore eor$aniuar sias arimit C


18/39

B,6,6 urimet e s !rejts

Curimet kr!esore t s drejts n "a"i#oni si dhe n shtetet e tjera t Lindjes sLasht ishin e drejta 1akonore- igjet- Urdhresat e organeve tadministrats qendrore dhe t asaj vendore si dhe praktika gjyqsore,

E dreja 1akonore ka qen Curim kr!esore i s drejts. *jo e drej "urimin forma#nuk e kishte n ndonje norm q e kishte miratuar or$ani shtetror #e$jis#ativ, orn akonet e rrethit shoqror, t ci#at ishin krijuar r nj koh t $jat dhesontanisht q!sh n$a eriudha arashtetrore. ;e krijimin e shtetit kto akonesanksionohen n$a ai dhe marrin fuqin e t drejts akonore. igjet e ara kanqen mjaft t thjeshta, n6irreshin n form t urdhresave $ojore t sundimtarit.; von kto '##ojn t jen m rm"ajtsore dhe t n6irren n form t shkruar.

akonisht shkruheshin n ##aka t ar$ji#it, $urit, drurit dhe n ##aka t "ronit.Urdhresat e organeve t administrats qendrore dhe pushtetit vendorkan qen "urime forma#e t s drejts n rastet kur shtja nuk ishte rre$u##uarme t drejtn akonore dhe me #i$j.

B,6,5, Kodi i Hammura


19/39

shtjeve t rmendura "het fja# edhe r rocedurn $j!qsore dhe mjetet erovs.

*odi sht i shkruar ($dhendur) n nj sht!## $uri t C11LI/I/ t $jat +.+7 m,at! sht $dhendur edhe '$ura e Hammura"it, i ci#i araqitet so#emnisht ara

h!jnis s Die##it A shamashit0, duke marr rej tij *odin. Sht!##a ka qen evendosur n shesh F qendr t q!tetit dhe si duket ka qen e vendosur n disaq!tete t Ca"i#onis. Shty((n e ka 1


20/39

pronsia e ormat kr!esore t o"#i$ueshme sias *odin e Hammura"it ja" qen kontrata eshkruar, e #idhur me "etim, e #idhur n rani te dshmitarve.2 t drejtn e det!rimeve t Ca"i#onis, njiheshin kr!esisht kto kontrata m


21/39

kontratat e tjera civi#e dhe n t nuk ka kur$j t veant sakra#e. ##imi kr!esor isaj ishte sti#imi i det!rimeve reciroke r "ashkshortt e ardhshm.

;e rastin e #idhjes s kontrats dhndri jete tirhatn, /irhata ka qen njdhurat e jo mim i "#erjes s $ruas. Disa autor tirhatn e trajtojn edhe si

kaare t martess sese nse nusja i "inte ishman, famija e saj det!rohej qdhndrit t:ia kthente d!'shin e saj, ndrsa nse dhendri i "inte isham ai ehum"te tirhatn.


22/39

#indjes s #asht. *jo n$ecje e saj sidomos n krahasim me t drejtn civi#e shihetn disa asekte

3) 2 Ca"i#oni, edhe se shteti e kishte reervuar r vete "atimin esanksioneve r t $jitha de#iktet ose verat ena#e, me$jithat nuk "nteda##imin ndrmjet de#iktit rivat dhe de#iktit u"#ik.

+) 2 t drejtn ena#e nuk "hej diferencimi i e#ementeve su"jektive dheo"jektive t vers ena#e, ra, nuk "hej diferencimi i r$je$jsissu"jektive, rej asaj o"jektive.

4) 2 t drejtn "a"i#onase ashtu si edhe n t drejtat e tjera, sk##avoronare,shrehej a"araia forma#e juridike ndrmjet ersonave q u rkisnink#asave dhe shtresave t ndr!shme shoqrore. *jo a"arai nukmanifestohej vetm n #artsin e dnimit t shqituar, or edhe n ##ojin ednimit.

5) *jo e drejt me ashrsin e dnimeve q arashihte, m shum kishte rq#im ndshkimin dhe hakmarrjen ndaj kr!esit t vers ena#e si dhearritjen e revencionit t r$jithshm e m ak arritjen e evencionit

secia# r rmirsimin dhe risocia#iimin e de#ikuentit.7) 2 t drejtn Ca"i#onase kishte mjaft re#ikt t eriudhs arashtetrore.8) / $jitha verat ena#e n "a"i#oni mund t:i k#asi'kojm n 5 $rue

a8 veprat pena(e kundr shtetit dhe re(igjionit-


23/39

administrative, or rocedura ena#e ishte krejtsisht e njejt me rocedurncivi#e.2isja e rocedurs '##onte me krksn e a#s s dmtuar, rkatsisht tinteresuar. Shteti '##onte rocedurn vetm r verat ena#e u"#ike ao nraste kur cenoheshin interesat e tij. %rocedura ka qen $ojore, kontradiktore,

rkasisht akuatore dhe u"#ike. -dhe se rocedura '##ohej $ojarisht kishteedhe mjaft e#emente t rocedurs s shkruar.%a#t ndr$j!qsore r t:i rovuar(ar$umentuar) thniet dhe krkesat e veta, i araqitnin $j!kats mjete tndr!shme rovuese si ohimi i a#s, dokumentet e shkruara, dshmia edshmitarit, nia n ver, "etimi dhe $j!qi h!jnor. 2$a asekti i sotm ktomjete mund t ndahen n mjete provuese- raciona(e dhe n mjete t provsiraciona(e, Ca"i#onasit ashtu si oujt tjer t Lindjes s Lasht nuk "ninda##im ndrmjet mjeteve t rovs raciona#e dhe iraciona#e. 2 mjetet raciona#e trovs h!nin

pohimi i pa(s dokumentet e shkruara- dshmia e dshmitarit dhe 1nia n vepr kurse n mjetet iraciona#e h!nin "etimi, "etimi me

"ashk"etar dhe format t ndr!shme t $j!qit h!jnor.

2 rocedurn $j!qsore t Ca"i#onis ashtu si n shumicen e sistemeve t tjerajuridike rimitive, a#ikohej gjyqi hyjnor (q m vone te 'ste $jermane u quajtCorda(ijeD8, -kistonin forma t ndr!shme t $j!qit h!jnor si hedhja n uj-Gutja e dors n uj t va(- kapja e hekurit t skuqur me dor e t tjera.

9, SH%E%E% SK)@+"R+')RE "ER#'!I&+RE

*to u krijuan kr!esisht n $jirin e ;esdheut dhe n "ri$jet e Detit t i, me fja#t tjera rej @ji"ra#tarit e deri n *rime. %rocesi i diferencimit ekonomikoAshoqrordhe araqitja e konturave t ara t shtetsis araqiten n mi(eniumin e dyt-kurse shtetet e para sk((avopronare perndimore paraqiten nmi(eniumin e par p,e,s, >aktort q ndikuan n krijimin e shteteve t araishin t n$jashme me ato t Lindjes s Lasht (#e6o m $jersisht #i"r faqe 89A8). %rej t $jitha q!tetAshteteve t ksaj eriudhe m t hvi##uarat dhe m trndsishmet ishin q!tet shtetet $reke dhe shteti i &oms.

?, SH%E%E% )'%IKE $REKE &E 'J# @#SH%RI& %# "+S)#& &I )%HI'#'!HE S")R%#'

?,=. urimet e njohurive

%r eriudhn e hershme, arashtetrore, "urimet e njohurive r jetn shoqroredhe ekonomike t $rekve jan t varfra. %r kt eriudh t hvi##imit t t!re


24/39

shfr!tohen kr!esisht "urimet e ku#turs materia#e, kurse r eriudhn eshekujve =IIAI= .e.s. ("eriudha Homeriane8- kjo sht eriudha edekomonimit t rendit k#anoA'snor ose eriudha e demokracis ushtarake,"urimet m t rndsishme t njohurive jan eet e Homerit CI(iada dhe+diseaD, Si "urime t rndsishme t shkruara shr"ejn edhe verat e

historianve t njohur antik Hedoriti- %ukidi- KesnoGani- "(utarku etj, 2 ktasekt jan shum t v#efshme edhe verat e )rsitote(it dhe t "(atonit, -dhefja#imet e ruajtura t o#itikanev edhe oratorve t t njohur !emosteni-I1okrati- "i1istrati etj, sher"ejn si "urime njohurish r shtetin dhe t drejtn$reke. / dhnat q ofrojn historiant dhe '#ooft antik duhet t shfr!tohen$jith:her me reerva. %r fat t keq jan ruajtur vem nj numr i vo$# "urimeshdhe monumentesh juridike. %rej t!re v#en t rmenden igjet e So(onit dheigjet e !rakonit n )thin- igjet e ikurgut n Spart, Cigji i $ortinitD ko(eksioni i (igjeve n shtetin $ortin, %rve #i$jeve t rmendura janruajtur edhe nj numr i konsiderueshm i kontratave t ndryshme- disaktgjykime dhe akte t tjera t organeve shtetrore- n trsi ose

Gragmente t tyre,

?,6, Krijimi i shteteve t para greke

Shtete he#ene krijohen si q!tetAshtete t quajtura po(ise. *rijimi i kt!re shteteve"het kr!esisht si reu#tat i hvi##imit ekonomikoAshoqror dhe i shtresimitekonomik dhe shoqror t ou##sis, or edhe nn ndikimin e q!tetrimit tLindjes s Lasht. &e "o(is- nuk nnkuptojm vetm territorin- por edhenj njsi territoria(e- ekonomike- mora(e- re(igjio1e- tradiciona(e dheshoqrore0po(itike, Kt kuptim t grekt e vjetr po(isi e kishte q ngakoha e Homerit e deri te )rsistote(i,

*oha e krijimit t o#iseve t ara ishte fundi i shek. I= dhe '#imi i shek.


25/39

oh(okracis-p(utokracis-o(igarkis e t n$jashme.

2dr o#iset $reke m t njohura ishin

)thina-Sparta-Korinthi-%eja#n kr!esore n kt eriudhn drejtimin e shtetit e kishin njerit me rejardhje 'snore, kurse forma eushtetit ishte reu"#ikane aristokratikeA&eu"#ik 1ristokrate)dhe


26/39

6, "rej vitit B7B e deri ne vitin ;;> p,e,s, 4 &eu"#ika aristokratikevendsohet n$a reu"#ik demokratike) 2 vitin 44 .e.s. 1thina as difats sHeronjs hum"i avarsin dhe ra nn shtetin ;aqedonas, or ksaj iu njoh njshka## e konsiderueshme e mvtsis. 2drsa n vitin 38 .e.s. ra nn sundimin&omak.

?,;,=, Rregu((imi Shtetror

%rej theme#imit e deri n reformat e So#onit ('##imi i sheku##it


27/39

*uvendi ou##or kishte kometenca t $jra miratonte, ndr!shonte, a"ro$onte#i$jet, vendoste r #uftn dhe aqn, rati'konte traktatet dhe kontratatndrkom"tare si dhe vendoste r marrdhniet me shtetet e tjera, etj.

2 kuvend merrnin jes t $jith meshkujt e #ir athinas t moshs madhore

(m"i +? vjeare). 2umri i jesmarrsve n kuvend ishte rej +?.??? deri n5?.???. *uorumi nuk ka qen i caktar ros n rsate kur vendosej r+S%R)KI2#& 4d"imi i nderit, q u "hej ersonave q ishin "r karim n1thin, $jaste 3? vite F i d"uari nuk mund t kthehej n 1thin r kteriudh kohore ros nse Shteti kishte nevoj r t dhe ftohej q t kthehej).Deri n reformat e %erik#iut ($j!sma e dt e shek.


28/39

$j!konte si $j!kat sureme, n instanc t fundit, ather kur $j!konte n "a tankess, or $j!konte edhe si instanc e ar (or edhe efundit sese nuk kishte$j!kat m t #art) kur ishte fja#a r vera t rnda kundr shtetit ao rshtje me interes shtetror.

Deri n reformat e *#istenit funksionart dhe nunsit m t rndsishm kanqen

akond


29/39

- drejta 1thinase n krahasim me t drejtat n o#iset e tjera $reke ishte m ehvi##uar, or n esenc ishte e n$jashme, sese e drejta 1thinase ishte eranueshme r t $jith $rekt sese "an e kishte n t drejtn akonore.;und t themi se e drejta ktu sht hvi##uar m shum si shkak i nive#it thvi##imit t "as ekonomike sesa i ndikimit t sistemeve t huaja juridike.

Curimet e s drejts kan qen

E drejta 1akonore-igjet -"raktika gjyqsore dhe)ktet e organeve administrative t pushtetit,

E drejta 1akonore ka qen "urimi theme#os i s drejts, e nj koh t $jat edhei vetmi "urim i s drejts. 2 '##im areoa$u e m as kuvendi ou##or '##uan tmiratojn #i$je, or t ci#at ishin n ruthje me akonet, andaj n r$jithsi

fja#a #i$j n 1thin kishte kutimin e s drejts akonore."ra nes shprehemi me termino(ogjin e sotme- e drejta 1akonore ishtenj kushtetut e pashkruar athinase n prputhje me t ci(n duhej tishin t gjitha aktet dhe veprimet e organeve shtetrore,

igjet e !rakonit- u qujaten kshtu sias thestemotit Drakon, t ci#in n vitin8+3 .e.s. e kishte an$ahuar areoa$u me rooimet r n6jerren e #i$jeve tara. ; kto #i$je u $jeruan kometencat rea#e t or$aneve shtetrore si dhe u" instituciona#iimi i or$aneve t reja $j!qsore si isht gjyqi i eGetve qpr


30/39

%r shkak t rndsis q kishte


31/39

forma#im, sim"o#ik dhe sakramenta#im, kurse m von #irohet krejt n$aforma#imi.E drejta detyrimore n )thin- nuk e


32/39

qytetar i athins, Sje((ja jokorekte e Gmijve ndaj prindrve ishtepenges serio1e pr 1gjedhje n Gunksione pu


33/39

Ek1istonin kto dnime dnimi me vdekje- ro


34/39

ta ngriste 3do qytetar i athins dhe kur nuk kishte interes tdrejtprdrejt juridik, ;e t krkohej dnimi i dorasit e jo dmshr"#imi.(se si hvi##ohej rocedura $j!qsore faqe 8).

%rve $j!katave ko#e$jia#e n 1thin hasim edhe or$ane individua#e q krahas

unve administrative kr!enin edhe funksione $j!qsre. / ti## kan qen gjyqii )rkond a1i(eut- gjyqi i po(emarhut 4kompetent pr gjykimin e metikvedhe sk((evrve8- gjyqi i arkond eponimit- kompetent pr kontesteGami(jare dhe martesore etj,

?,5 S")R%)

D! 'set dore q n shek. I=A


35/39

"rocedura gjyqsore ka qen e thjesht dhe e pa1hvi((uar, 2uk da##ohejrocedura civi#e rej asaj ena#e. Sistemi i dnimeve ka qen i n$jashm me att o#iseve t tjera $reke. -kistonte dnimi me vdekje- me gjo


36/39

=, K+H) E 2$J)%JES !HE "ERIU!H) E FEU!)I2&I%

>euda#imi sht formacion ekonomikoAshoqror m i ri dhe m ro$resiv sesaformacioni sk##avoronar.>ja#a feuda#im vjen n$a fja#a $jermane 'ef,q dmth ron"ujqsore,sese "an ekonomike e ka n mardhnjet ronsore juridike t krijuara

m"i ronn "ujqsore.>euda#imi n -vro #indi n shek.< dhe qndroj deri n fund t shek.=euda#imi i hershm '##on n$a $j!sma e d!t e shek.< (si n$jarje e '##imit tfeuda#imit mirret ushtimi i &oms dhe shkatrrimi i saj n$a "ar"art n vitin 598),dhe qndron deri n fund t shek. =.A >euda#imi i hvi##uar '##on n$a shek.= dhe qndron deri n fund t shek. =euda#imi i vonshm '#on n$a fundi i shek. =< dhe rfundon n fund t shek.=


37/39

"ujkro"rve.>euda#t ishin k#asa sunduese dhe ata e kishin n disoicion monoo#ine ushtetit shtetror.Crenda k#ass feuda#e ekistonin shtresa dhe kate$ori tndr!shme sic jan 'snikt #aik dhe 'snikt kishtar.

7.2 shoqrin feuda#e kisha ishte faktor shum i rndsishm shoqror dhe

o#itik.*jo ishte sht!##a e d!t e rendit feuda#,menjher as ushtetitshtetror.*isha shtetit ia si$uronte m"shtetjen ideo#o$jike,kurse shteti kishs mean t aaratit t ushtetit ia mundsonte "atimin e normave t saj.

8.Si asoj e eks#oatimit t amshirshm t k#ass s "ujkro"rve dhe shtresavetjera t varura dhe $j!sm t varura,n feuda#im ndodhn traira dhe tronditje tmdha shoqrore.2 vende t ndr!shme t -vros hvi##oheshin #voje tndr!shme heretike,t ci#at ishin #vije antifeuda#e. Si reu#tat i kt!re #vijevearaqiten kisha t reja si kisha rotestante n @jermani dhe >ranc,si dhe kishaan$#ikane n 1n$#i.P

9.2 shoqrin sk##avoronare qndruan rkoh t $jat re#iktet e shoqrisk#ano'snore, sic jan ekistimi i komunave fshatare,ruajtja e disa or$aneve,"atimi iinstitucioneve t s drejts akonore etj.

.Sa i rket fushs s artit,shkencs dhe '#oo's,feuda#imi araqet nj eriudht errt, nj sta$nim t dukshm t t!re. -dhese feuda#imi ishte sistem irivi#e$jeve dhe adrejtsive shoqrore,rasera ishte m ro$resiv sesa sistemishoqror sk##avoronar.

5, SH%E%I I FR)'K#@E

Shteti i >rankve sht shtet tiik i feuda#imit t hershm,I takon $ruit t;"retrive Car"are0. *! shtet qndroj deri n fund t shek. I=.Shteti i >rankve sa i erket sundimit t tij ndahet n d! eriudha t mdha 3)$eriudha e ,ero*ing*e # -)$eriudha e aroling*e.

- %eriudha e ;erovin$veA ishte n$a theme#imi i shtetit t >rankve deri nmesin e shek. rank ucotua disa her r shkak t kundrthnjeve t "rendshme.

- %eriudha e *arto#in$veA 2 kt eriudh mardhnjet feuda#e morn formne rer.@jat ksaj fae shteti arriti ku#min e hvi##imit, sidomos $jat sundimit

t *ar#it t ;adh.2 vitin ?, *ar#i i ;adh u kurorua erandor i %erandoris&omake. 2$a ather u njoh n$a %erandorit -vroiane edhe sovraniteti iShtetit t >rankve.

5,= &ardhniet Geuda(e dhe Gormsimi i tyre juridik

Sundimtart e eriudhs s merovin$ve '##uan ta shfr!tonin institucionin e


38/39

astrucionit,q ishte nj institucion i #asht n$a eriudha e demokracisushtarake.1struciont ishin shoqrues t sundimtarit,ndr!she quheshin edhe komes,ishin t akt dhe $jendeshin vetm "renda a##atit m"retror. Cene'ciumi ishte emir toksore e "anuar me rodhues t drejtrdrejt,t ci#n sundimtart(ronart)ua jenin njerve t #ir me kusht q kur t thirreshin,t viheshin t armatosur si

ka#ors n shr"imin ushtarak.Cene'ciarit "ene'ciumi i jeej ad personam#dhe nukkishte t drejt q kt ta trejrsonte n asnj mn!r. 2 shek.rankve ka qen monarki atrimonia#e,ose "ashtinore. Er$ani m irndsishm i ushtetit ishte monarku,ushteti i t ci#it m"shtetej n mundium dhebanusinm"retror.

;undium kutojm det!rat dhe t drejtat e monarkve fren$ q shtetasit e t!re tim"rojn,ti ajtojn dhe tu a $jidhin konBiktet. Canusi m"retror sht e drejta esundimtarve fren$ q shtetasve t t!re tu urdhrojn ao nda#ojn dika mekrcnim t $jo"s ao sha##jes s t!re jasht m"rojtjes #i$jore.>unksionet shtetrore monarku i kr!ente nrmjet aaratit administrativ t a##atitm"retror. 2dr funksionart e #art t a##atit m"retror da##oheshin referendariusi#ici#i i ri#onte aktet e monarkut, astaj komest dhe kontt e pallatitmbretror#ndr t ci#t oitn m t rndsishme e 'tonte majordomi#i ci#i ishtedrejtues i o"orrit dhe m"ikq!rte shr"tort e a##atit.2 asektin civi#oAjuridik,monarku kishte t drejtn sureme ronsore m"i tr teritorinshtetror./eritori shtetror konsiderohej si "ashtin e tij,andaj kto monarki edhe i

quajm atrimonia#e ose "ashtinore.Er$an tjeter i rndsishm i ushtetit qndror ishte edhe kuvendi ou##or.2kuvend jesmarrsit vinin t armatosur, kurse vendimet i merrnin meak#amacion,duke vrrin$##uar armt. *uvendin ou##or frankt e m"anin nranver,n muajin mars, andaj edhe quhej amus ;artius, kurse m von endr!shoj terminin,m"ahej n maj dhe quhej amus ;aius.;"#edhjet e kuvenditou##or i kr!esonte m"reti ose ersoni i autoriuar n$a ai.2dr or$anet tjera trndsishme t ushtetit qndror kan qen edhe *uvendi I a##atit


39/39

m"retror,kuvendi i ma$natve dhe kuvendi kishtar.

*uvendi i a###atit r"hej kr!esisht rej aristokracis s a##atit dhe re#atve.*!kuvend mirrej me qshtje administrative,o#itike dhe $j!qsore.Seancat e kuvendit ikr!esonte m"reti ao majordomi.

*uvendi i ma$natve '##oj t konstituohej si or$an ather kur kuvendi ou##or '##ojta hum"te rndsin.*! kuvend m"ahej n vjesht.2 t ana#ioheshin reu#tatet e#uftrave t hvi##uara dhe "heshin #ani'kimi dhe r$aditja r #uftrat e vitit tardhshm. 2 eriudhn e merovin$ve ro# t rndsishm kishte edhe kuvendikishtar,n t ci#in merte jes ,rve re#atve dhe ma$natve,edhe m"reti.*! ifundit edhe i kr!esonte seancat e ktij t fundit.;a$natt nuk kishin t drejtvote,or rania e t!re $jithmon ka ndikuar n ci#sin e vendimeve qarovoheshin. / tri kto kuvende araqesin '##et e kuvendit t ardhshmrfaqsues shtresor q araqitet n eriudhn e feuda#imit k#asik.

Documents

6.Historia e Institucioneve Shtetrore Dhe Juridike