7 Ημέρες Καθημερινή - Νικόλαος Γύζης

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 9 MAPTIOY 1997

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 9 MAPTIOY 1997

2-32 AΦIEPΩMA� Nικ�λας Γύ ης (1842-1901). H πι� επι�ανής �υ-σι�γνωμία της ελληνικής�ωγρα�ικής τ�υ 19�υ αιώ-να.Tης Πέγκυ Kυνενάκη� Xρνλ�γι NικλάυΓύ η.� Mια σπάνια καλλιτε�νι-κή πρσωπικ�τητα. O Γύ-�ης εί�ε ε�ιδανικεύσει τηνEλλάδα και γ�ητευ�ταναπ� τ� τ�πί� της.Tης Nέλλης Mισιρλή� H πρσ�ρά τυ Γύ η.Yπήρ�ε π�λλαπλή ��ι μ�-ν� στη γερμανική τέ�νη,αλλά ιδιαίτερα στην ελλη-νική.T�υ Στέλιυ Λυδάκη� O Γύ ης στην τέ�νη τυ19υ αιώνα. Στρά�ηκενωρίς σε μ�ρ�ές έκ�ρα-σης π�υ εμπεριεί�αν πρω-τ�π�ρες ιδέες και ενσάρ-κωναν νέα καλλιτε�νικάρεύματα.Tης Nέλλης Mισιρλή� Ψυ�γρα�ικά πρτρέ-τα. O Γύ�ης απεικ�νι�εκυρίως τη γνησι�τητα ψυ-�ής των απλών ανθρώ-πων.T�υ Γιάννη X. Παπαϊωάν-νυ� «H καταστρ�ή τωνΨαρών». O Γύ�ης στ�ν α-ντίπ�δα της δυτικής μετα-�υσικής τέ�νης.T�υ Γιάννη Ψυ�παίδη� Oι «πειραματικές» ε-λατίνες. Πρ�σωπικ�ς τρ�-π�ς δημι�υργίας τ�υ Γύ�ηπάνω σε �ωτ�γρα�ικ��ιλμ. T�υ Mαρίνυ Kαλ-λιγά.� O ωγρά�ς και τα με-γάλα μυσεία. M�ναδικάέργα τ�υ Γύ�η υπάρ��υνσε μεγάλα ελληνικά και�ένα μ�υσεία καθώς καισε ιδιωτικές συλλ�γές.T�υ Mιλτιάδη Παπανικ-λάυ� Aλληγρικές συνθέσεις.Tα �ράματα τ�υ Γύ�η,κλειδί για την α�ι�λ�γησητ�υ αλληγ�ρικ�ύ έργ�υτ�υ.Tης Nέλλης Mισιρλή

E�ώ�υλλ�: Nικ�λα�ς Γύ�ης, «Oι Aρρα�ώ-νες των Παιδιών» (λεπτ�μέρεια) 1877, λάδισε καμ�ά, 1,03x1,55 μ. Eθνική Πινακ�θήκη.

Yπεύθυν�ς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

Nικ�λα�ς Γύ�ης (1842–1901)H πι� επι�ανής �υσι�γνωμία της ελληνικής �ωγρα�ικής τ�υ 19�υ αιώνα

HTAN γεννημέν�ς ωγρά��ς κι αυ-τ� �άνηκε απ� τα πρώτα παιδικάτ�υ �ρ�νια, �ταν αντέγρα�ε τις λι-θ�γρα�ίες τ�υ σπιτι�ύ τ�υ ή τωνγειτ�νων απ�σπώντας επαίν�υς απ�γνωστ�ύς και �ίλ�υς. O Nικ�λα�ς(Nικ�λας για τ�υς �ικεί�υς τ�υ) Γύ- ης, ταλαντ�ύ�� παιδί π�λυμελ�ύς�ικ�γένειας απ� την Tήν�, α��ύ συ-μπλήρωσε τις �ασικές σπ�υδές τ�υστην Aθήνα, ε!ασ�αλί ει υπ�τρ��ίαγια την περί�ημη Aκαδημία τ�υ M�-νά��υ, �π�υ τ�υ δίνεται η ευκαιρίανα πρ�σεγγίσει σπ�υδαί�υς δασκά-λ�υς και μεγάλ�υς καλλιτέ�νες.Tαυτ��ρ�να, θα γνωρίσει κι άλλεςτέ�νες, �πως η μ�υσική και τ� λυρι-κ� θέατρ�, θα εντυπωσιαστεί και θαδηλώσει λάτρης τ�υς διά �ί�υ.

O Γύ ης γρήγ�ρα θα !ε�ωρίσειστ� M�να��, κι αυτ� δεν έ�ει να κά-

νει μ�ν� με την εκλ�γή τ�υ σε καθη-γητή. Tην πρώτη περί�δ� απέ�λεπεκυρίως στ� να γίνει ένας καλ�ς ω-γρά��ς. Π�λύ γρήγ�ρα �μως ε!ελί-�θηκε σε μ�ναδικ� τε�νίτη, μεγάλ�δημι�υργ� με πρωτ�τυπη θεματ�-γρα�ία και α�ηγηματική πειστικ�τη-τα, άψ�γ� εκτελεστή κάθε λεπτ�μέ-ρειας. Oλα αυτά τα στ�ι�εία θα απ�-τελέσ�υν π�λ� έλ!ης για τ�υς αγ�-ραστές της επ��ής.

Στ� !εκίνημά τ�υ θα ασ��ληθείσ�εδ�ν απ�κλειστικά με την ηθ�-γρα�ία, εμπνε�μεν�ς απ� θέματαελληνικά και γερμανικά, καλλιτε�νι-κ� είδ�ς π�υ εί�ε τ�τε μεγάλη διά-δ�ση στη Δυτική Eυρώπη. Πάντα δε-κτικ�ς σε νέα καλλιτε�νικά ερεθί-σματα, διαπ�τισμέν�ς απ� ερευνη-τικ� πνεύμα, σ�εδ�ν ταυτ��ρ�να μετην ηθ�γρα�ική παραγωγή τ�υ, ταπ�ρτρέτα και τα αντικείμενα της κα-θημεριν�τητας, θα διακριθεί σε αλ-ληγ�ρικά θέματα, �πως επι�άλλει η!ε�ωριστή θέση π�υ εί�ε κατακτή-σει στ�ν καλλιτε�νικ� κ�σμ� τ�υM�νά��υ. Σταδιακά, �ι ανθρώπινες�ιγ�ύρες στα έργα τ�υ πρ��άλλ�υνδιακριτικά μετέωρες· αυτ� θα τ�ν α-πασ��λήσει έως τ� τέλ�ς και θα �α-ρακτηρίσει �λα τα μεγάλα έργα τηςτελευταίας περι�δ�υ της ωής τ�υ.

O Γύ ης γρήγ�ρα απ�μακρύνθηκεαπ� τις αρ�ές της Aκαδημίας τ�υM�νά��υ, δηλαδή τη ωγρα�ική α-ναπαράσταση ιστ�ρικών σκηνών,σ�εδ�ν αμέσως απ� την απ��ίτησήτ�υ. Kατά�ερε να συγκεράσει τ�νρεαλισμ� με τ�ν ιδεαλισμ� και να ε-!ελί!ει π�λλά στ�ι�εία συμ��λι-σμ�ύ. Δεν περι�ρί εται �μως μ�ν�

σ’ αυτά: !ε�ωριστ� κε�άλαι� στηντέ�νη τ�υ απ�τελ�ύν �ι α�ίσες, �ιδιακ�σμήσεις περι�δικών και �υλ-λαδίων, τα διπλώματα και τα μετάλ-λια. O Γύ ης θα αναγάγει τα έργααυτά σε υψηλή τέ�νη, θα τ�υς δώσειμ�ρ�ή και περιε��μεν�, έτσι, π�υ να!ε�ωρί �υν ακ�μη έως τις μέρεςμας. Aνάμεσά τ�υς η «Iστ�ρία» και η«Aρμ�νία» κατέκτησαν μ�ναδικήθέση.

Oμως, ένα απ� τα κύρια αλλά καιτα σημαντικ�τερα στ�ι�εία τ�υ Γύ ηήταν η διατήρηση της ελληνικήςταυτ�τητας, έστω κι αν παρέμεινεμ�νιμα τ� μεγαλύτερ� μέρ�ς της ωής τ�υ στ� ε!ωτερικ�. Π�λλ�ί απ�τ�υς μελετητές τ�υ έργ�υ απ�δί-

δ�υν την π�λύτιμη διαύγεια της ω-γρα�ικής τ�υ, �πως και την ευγενι-κή �ρωματική κλίμακα, στην επίδρα-ση π�υ άσκησε πάνω τ�υ η ελληνική�ύση. Λάτρης ��ι μ�ν� της �ύσης ήτ�υ ελληνικ�ύ πνεύματ�ς, αλλά καιτης δημ�τικής μ�υσικής, κατά�ερεη τέ�νη τ�υ να επηρεάσει π�λλ�ύςαπ� τ�υς μετέπειτα Eλληνες καλλι-τέ�νες.

Στ�ν μεγάλ� Nικ�λα� Γύ η είναι α-�ιερωμένες �ι επ�μενες σελίδεςτων «Eπτά Hμερών». Eπιστήμ�νες,γνώστες τ�υ έργ�υ τ�υ, �ωτί �υντ� π�λύπτυ�� της ωής και της τέ-�νης τ�υ, απ�καλύπτ�ντάς μας έναναπ� τ�υς σημαντικ�τερ�υς Eλληνεςδημι�υργ�ύς...

O Nικ�λα�ς Γύ�ης ήδη καθηγητής στην Aκαδημία τ�υ M�νά��υ. Stad-tmuseum, M�να��.

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

ΠEΓKY KOYNENAKH

KYPIAKH 9 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 3

Xρ�ν�λ�γι� Nικ�λά�υ Γύ�η1842: O Nικ�λα�ς Γύ�ης γεννιέταιτην 1η Mαρτί�υ, στ� Σκλα��ώρι τηςTήν�υ. O πατέρας τ�υ �ν�μα��τανOν�ύ�ρι�ς και ήταν μαραγκ�ς. H μη-τέρα τ�υ Mαργαρίτα, τ� γέν�ς Ψάλ-τη, καταγ�ταν απ� π�λύ καλή �ικ�-γένεια τ�υ νησι�ύ. Eί�ε άλλα πέντεαδέλ�ια, τ�ν Γεώργι�, τη Mαριέτα,τη Mαριγώ, τη Mαρίνα και την Kαλ-λι�πη.1850: T� ταλέντ� τ�υ Γύ�η αναγνω-ρίστηκε απ� π�λύ νωρίς. Mε τη συ-μπαράσταση της μητέρας, πατέραςκαι γι�ς εγκαθίστανται στην Aθήνα,στην �δ� Kαλαμιώτ�υ, σε ένα μικρ�εργαστήρι π�υ �ρησίμευε συγ�ρ�-νως και ως κατ�ικία. Φ�ίτησε στ� Δη-μ�τικ� Σ��λεί� τ�υ Kαραμάν�υ,στην �δ� Aθηνάς. Tην επ��ή εκείνηαντέγρα�ε �αρακτικά π�υ έ�λεπε α-ναρτημένα σε γειτ�νικά σπίτια και έ-δινε μεγάλη σημασία στ� μάθηματ�υ σ�εδί�υ. Παράλληλα, παρακ�-λ�υθεί μαθήματα στ� Π�λυτε�νεί�,ανεπίστημα, λ�γω ηλικίας. 1853: Παρά τ� γεγ�ν�ς �τι ήταν α-κρ�ατής στ� Π�λυτε�νεί�, στ�ν ετή-σι� διαγωνισμ� των μαθητών �ρα-�εύεται για μια &υλ�γρα�ία τ�υ μεθέμα «Πελαργ�ς ιστάμεν�ς». 1954: O Γύ�ης ��ιτά επισήμως στ�Π�λυτε�νεί� με δασκάλ�υς τ�υς Φί-λιππ� Mαργαρίτη, Aγαθάγγελ� Tρια-ντα�ύλλ�υ, Raffaelo Ceccoli, Lud-wing Thriersch και τ�υς Πέτρ� Παυ-λίδη–Mινώτ� και Bασίλει� Kαρ�ύ-μπα- Σκ�πα.1858: Στ�ν ετήσι� διαγωνισμ� τ�υΠ�λυτε�νεί�υ � Γύ�ης παίρνει τ�πρώτ� �ρα�εί� για τη �ωγρα�ική�αλκ�γρα�ίας, ενώ, �πως ανα�έρει� �ι�γρά��ς τ�υ Montandon, σε κά-π�ια επίσκεψη τ�υ �ασιλιά Oθωναστη Σ��λή παρ�υσιάστηκε ως � πι�ταλαντ�ύ��ς μαθητής. 1859: O Γύ�ης παίρνει μέρ�ς σταOλύμπια, τη μεγάλη �ι�μη�ανική, ε-μπ�ρική, γεωργική και καλλιτε�νικήέκθεση π�υ άρ�ισε να �ργανώνεταιστ� Zάππει� Mέγαρ� απ� την Eπι-τρ�πή Oλυμπίων Kληρ�δ�τημάτων. 1862: � Γύ�ης γνωρί�ει με σύστασητ�υ �ίλ�υ τ�υ Nικη��ρ�υ Λύτρα τ�νπλ�ύσι� Tηνιακ� Nικ�λα� Nά��, � �-π�ί�ς θα τ�ν υπ�στηρί&ει να πάρει υ-π�τρ��ία απ� τ� Iδρυμα Eυαγγελί-στριας Tήν�υ. Θα συνδεθεί μα�ί τ�υ,α��ύ αργ�τερα θα γίνει πεθερ�ςτ�υ. Στα �ρ�νια αυτά �ωγρα�ί�ει τιςπρ�σωπ�γρα�ίες της �ικ�γένειαςΠλατή, �π�υ σημειώνει επακρι�ώςτ� �ρ�ν� και τ� μήνα δημι�υργίαςτ�υς. Tην ίδια �ρ�νιά εί�ε αρ�ίσει ναασ��λείται με τ�ι��γρα�ίες τ�υ κτή-ματ�ς Nά��υ στ� Xαϊδάρι, π�υ απει-κ�νι�αν τις τέσσερις επ��ές στημ�ρ�ή νεαρών κ�ριτσιών, �ι �π�ίες�μως έ��υν καταστρα�εί. 1864 (Oκτώ�ρι�ς): Tελειώνει τιςσπ�υδές τ�υ στ� Π�λυτε�νεί�, �π�υστ�ν τίτλ� σπ�υδών τ�υ αναγρά��-νται και �λα τα �ρα�εία π�υ έλα�εστ�υς ετήσι�υς διαγωνισμ�ύς. 1865 (1η I�υνί�υ): Eπειτα απ� π�λλέςκαθυστερήσεις για την έγκριση τηςπ�λυπ�θητης υπ�τρ��ίας, � Γύ�ηςαπ��αιρετά τ�υς δικ�ύς τ�υ και ανα-

�ωρεί απ� τ� λιμάνι της Σύρ�υ. TηνTρίτη, 22 I�υνί�υ, �τάνει μέσω Tερ-γέστης, Bιέννης και Σάλτσμπ�υργκστ� M�να��, στ�ν τ�π� �π�υ επρ�-κειτ� να συμπληρώσει τις σπ�υδέςτ�υ αλλά και κατά μιαν άλλη επιταγήνα παραμείνει εκεί �ωρίς επιστρ��ή.Aμέσως συναντήθηκε με τ�ν συμπα-τριώτη και �ίλ� τ�υ, ��ιτητή τ�τετης Aκαδημίας, Nικη��ρ� Λύτρα, ε-πισκέ�θηκε μα�ί τ�υ την AltePinakothek και τη Münchner Kuns-tnerein, ενώ τ� �ράδυ της επ�μενηςKυριακής παρακ�λ�ύθησε την �πε-ρα «Φά�υστ» τ�υ Γκ�υν�, γεγ�ν�ςπ�υ απ�τελεί και την πρώτη μαρτυ-ρία για τ� ενδια�έρ�ν τ�υ για τ� λυ-ρικ� θέατρ�, π�υ παρέμεινε αμείωτ�

έως τ� τέλ�ς της �ωής τ�υ. Aπ� τ�Σεπτέμ�ρι� π�υ περίμενε την υπ�-τρ��ία, τελικά έ�τασε στις αρ�έςOκτω�ρί�υ. Xαρακτηριστικ�, �μως,της λυρικής τ�υ �ύσης είναι �τι, πα-ρά τα �ικ�ν�μικά πρ��λήματα π�υεί�ε, με τα πρώτα �ρήματα αγ�ρασεμια κιθάρα για να εκπληρώσει την ε-πιθυμία τ�υ να μάθει μ�υσική. T�νOκτώ�ρι� άρ�ισε να ��ιτά στα πρ�-παρασκευαστικά τμήματα τ�υ Herm-ann Anschütz και ένα �ρ�ν� αργ�τε-ρα στ� τμήμα τ�υ Alexander vonWagner, πριν γίνει δεκτ�ς στην τά&ητ�υ Karl von Piloty. Στα πρώτα �ήμα-τα τ�υ Γύ�η στ� M�να�� σημαντικ�ςυπήρ&ε � ρ�λ�ς τ�υ Λύτρα, π�υ τ�νεισήγαγε γρήγ�ρα στην καλλιτε�νι-

κή �ωή της π�λης, με επισκέψεις σταM�υσεία, στην Oπερα και στηνKunstverein, π�υ στέγα�ε, αντίθετααπ� τ� επίσημ� εκθετήρι� Glas-palast, τις πρ��δευτικ�τερες τάσειςτης �ωγρα�ικής. 1868: Eίναι σημαντική �ρ�νιά για τηνε&έλι&η τ�υ Γύ�η, ε��σ�ν πραγματ�-π�ιείται η επιθυμία τ�υ να εισέλθειστην τά&η τ�υ Piloty. Aυτή την επ��ήπαγιώνεται η �ιλία τ�υ με τ�υς �ω-γρά��υς Franz von Defregger καιEduard Kurzbauer, καθώς στ� ημε-ρ�λ�γι� τ�υ ανα�έρεται �τι τ�ν ίδι��ρ�ν� τα&ιδεύει μα�ί τ�υς σε διά��-ρα μέρη της Bαυαρίας. O Γύ�ης σε �-λη την καλλιτε�νική τ�υ π�ρεία δια-

«H τιμωρία τ�υ Oρνιθ�κλέ�τη», 1873. Eλαι�γρα�ία σε μ�υσαμά, 1,35X1,04 μ. (Iδιωτική συλλ�γή, Aθήνα). Mετά τ� τα-�ίδι στην Aνατ�λή και την επιστρ��ή τ�υ στην Aθήνα, � Γύ�ης απ�τυπώνει στ� συγκεκριμέν� έργ� �λες τις εμπειρίεςτ�υ σ�ετικά με τ� �ως και τ� �ρώμα, π�υ πλ�ύτισαν την καλλιτε�νική ιδι�συγκρασία τ�υ και απελευθέρωσαν τη σκέ-ψη τ�υ.

Συνέ�εια στην 4η σελίδα

κ�πτει την επίπ�νη εργασία τ�υ γιανα &εκ�υραστεί σε γειτ�νικές περι�-�ές, κυρίως στ� Tυρ�λ�, στην ιδιαί-τερη πατρίδα τ�υ διά �ί�υ πια πιστ�ύτ�υ �ίλ�υ Defregger. 1870 (Σεπτέμ�ρι�ς): O Γύ�ης τελείω-σε τ� έργ� τ�υ «H ε&έταση των σκύ-λων» και τ� παρ�υσίασε στην έκθε-ση π�υ �ργάνωσε η Aκαδημία υπέρτων τραυματιών τ�υ γαλλ�γερμανι-κ�ύ π�λέμ�υ. O Piloty ανέθεσε την�ργάνωση της έκθεσης στ�ν μαθητήτ�υ Kurzbauer με την εντ�λή να συ-γκεντρώσει έργα απ� την τά&η τ�υ.O Montandon μας πληρ��ρεί �τι ε-πελέγησαν στ� σύν�λ� τ�υς άλλ�ι έ-ντεκα καλλιτέ�νες, ανάμεσά τ�υςκαι � B�λανάκης ενδια�έρ�υσα πλη-ρ��ρία για τ�ν Eλληνα καλλιτέ�νη,–αλλά και γενικ�τερα για τις επιδ�-σεις των Eλλήνων στ� M�να��. T�έργ� τ�υ Γύ�η «H ε&έταση των σκύ-λων» αγ�ράστηκε πριν ακ�μη τελει-ώσει...1871: O Γύ�ης εκθέτει τ� έργ� «Tα�ρ�ανά» στη Bιέννη απ�σπώνταςθετικές κριτικές. Tαυτ��ρ�να, τελει-ώνει τις «Eιδήσεις της Nίκης» π�υτις εκθέτει στη Münchner Ku-nstverein. H �αυαρική κυ�έρνησητ�υ αναθέτει τη διακ�σμηση τ�υ Δη-μαρ�εί�υ τ�υ M�νά��υ, με την ευ-καιρία της επιτυ��ύς λή&ης τ�υ γαλ-λ�γερμανικ�ύ π�λέμ�υ. Σ�εδιά�ειτην πρ�σωπ�π�ίηση της «Nίκης»,μια πτερωτή γυναικεία μ�ρ�ή μεστε�άνια στα �έρια, εγγεγραμμένησε ένα μεγάλ� κύκλ�, σ�ήμα π�υ θα�ρησιμ�π�ιήσει για τις α�ίσες τωντελευταίων �ρ�νων. Eίναι α&ι�σημεί-ωτ� �τι στη σύνθεσή τ�υ «Tα �ρ�α-νά» πρ�σθέτει κ�ντά στην υπ�γρα-�ή τ�υ τη λέ&η «O Eλλην», κάτι π�υδεν διαπιστώνεται σε άλλα έργα τ�υ.Πρ��ανώς, τα πρώτα �ρ�νια της α-ναγνώρισής τ�υ θέλει να πρ��άλλεικαι την ελληνική καταγωγή τ�υ. T�έργ� «Eιδήσεις Nίκης» π�υ ανα�ε-ρ�ταν στ�ν πρ�σ�ατ� π�λεμ� τ�υ1870 απ�σπά τ� πρώτ� �ρα�εί� τηςAκαδημίας, ενώ η σύνθεσή τ�υ μεθέμα τη «Nίκη» επιλέ�τηκε για τηδιακ�σμηση τ�υ Δημαρ�εί�υ, αν και� Γύ�ης ήταν &έν�ς και τα γεγ�ν�ταα��ρ�ύσαν στην πρ�σ�ατη ιστ�ρίατων Γερμανών. 1872 (3 Aπριλί�υ): Eπι�ειρεί τ� πρώ-τ� τ�υ τα&ίδι στην Eλλάδα, π�υ συ-νετέλεσε στη συνειδητ�π�ίηση, αλ-λά και στην πρ�σωπική α&ι�λ�γησητων �σων διδά�τηκε στη σ��λή τ�υPiloty. O Γύ�ης έ�ει παραμείνει ήδηεπτά �ρ�νια στη �αυαρική πρωτεύ-�υσα, έ�ει �λ�κληρώσει με επιτυ�ίατις σπ�υδές τ�υ, έ�ει γνωρίσει τ�υςεκπρ�σώπ�υς των ρεαλιστικών τά-σεων, τ�υς ιδεαλιστές, την ιστ�ρική�ωγρα�ική, τ�υς ενδια�ερ�μεν�υςγια την Aνατ�λή και, ακ�μη, την κ�ι-νωνία της επ��ής. Tώρα είναι ώρι-μ�ς και ενθ�υσιώδης, μπ�ρεί να α-&ι�λ�γήσει �λα �σα τ�υ πρ�σ�έρ�-νται. Σκ�π�ς τ�υ τα&ιδι�ύ, να επι-σκε�τεί τ�υς δικ�ύς τ�υ, αλλά συγ-�ρ�νως να εκτιμήσει τις συνθήκεςπ�υ επικρατ�ύν για μια επιστρ��ήστ� εγγύς ή στ� απώτερ� μέλλ�ν.Aνα�ωρεί απ� τ� M�να�� και ακ�-λ�υθεί τ� γνωστ� δρ�μ�: MέσωIνσμπρ�υκ, Bερ�νας, Mπ�λ�νιας,Φλωρεντίας, Nεάπ�λης και Mπρίντε-�ι, για να �τάσει στην Aθήνα, �π�υ�ργανώνει ένα ατελιέ στ� σπίτι τ�υ

πατέρα τ�υ, στην �δ� Θεμιστ�κλέ-�υς 18. Eπισκέπτεται περί�ωρα τωνAθηνών, κυρίως �μως τα Mέγαρα, �-π�υ � μετέπειτα πεθερ�ς τ�υ Nικ�-λα�ς Nά��ς έ�ει τις επι�ειρήσειςτ�υ, και απ�τυπώνει τις εντυπώσειςτ�υ σε �,τι α��ρά τ� �ως και τ� �ρώ-μα στα έργα εκείνης της επ��ής.Oπως είναι �υσικ�, απ�τυπώνει ακ�-μη τις πρ�σωπ�γρα�ίες των γ�νέωντ�υ Oν�ύ�ρι�υ και Mαργαρίτας καιτ�υ ευεργέτη τ�υ Nικ�λά�υ Nά��υ. 1873 (καλ�καίρι): Aνα�ωρεί με τ� Nι-κη��ρ� Λύτρα για τη Mικρά Aσία, α-π� �π�υ �έρνει διά��ρα σ�έδια με�αρακτηριστικ�ύς τύπ�υς της Aνα-τ�λής, εσωτερικά σπιτιών κ.ά. Mετάτην επιστρ��ή τ�υ στην Aθήνα εκτε-λεί τ� έργ� «O Aράπης ως νταντά»,τη σημαντική για την ενσάρκωση τ�υπνεύματ�ς της Aνατ�λής σύνθεσημε θέμα την «Tιμωρία τ�υ Oρνιθ�-κλέ�τη» και μια δεύτερη παραλλαγήτ�υ έργ�υ «Tα �ρ�ανά», καθώς τ�τα&ίδι της επιστρ��ής στ� M�να��καθυστερεί, λ�γω της επιδημίας ��-λέρας π�υ έ�ει &εσπάσει στη �αυαρι-κή πρωτεύ�υσα. Tην ίδια �ρ�νιά, �-ταν � Γύ�ης �ρίσκεται στην Eλλάδα,πραγματ�π�ιείται η Διεθνής Eκθεσητης Bιέννης, στην �π�ία παίρνει μέ-ρ�ς με τις «Eιδήσεις Nίκης», ενώ �Λύτρας συμμετέ�ει με τη σύνθεση«H πυρπ�ληση της τ�υρκικής ναυαρ-�ίδας απ� τ�ν Kανάρη», έργ� ρεαλι-στικ� αλλά συγ�ρ�νως και σκην�θε-τημέν�, ε��σ�ν �ι εντυπώσεις τ�υαπ� τη Σ��λή τ�υ Piloty ήταν ακ�μηαρκετά νωπές. 1874 (I�ύνι�ς): O Γύ�ης επιστρέ�ειστη Γερμανία με τ� Λύτρα, α��ύ έ-�ει γνωρίσει την κ�ρη τ�υ Nά��υ,Aρτεμη, τη μετέπειτα σύ�υγ� τ�υ. Hπρ�σαρμ�γή τ�υ είναι δύσκ�λη και�δυνηρή, παρά τις π�λλές και ενδια-�έρ�υσες εκδηλώσεις π�υ πρ�σ�έ-ρ�νται στ� M�να��. Eτσι, καταλήγειστ� συμπέρασμα: «Ωραία είναι η Iτα-λία, ωραία η Γερμανία, αλλ’ η Eλλάςωραι�τάτη...». Στην αρ�ή συστεγά-��νται με τ� Λύτρα σε κ�ιν� ατελιέ,

τ� Σεπτέμ�ρι�, �μως, κάθενας απ�-κτά τη δική τ�υ στέγη και � Γύ�ης εί-ναι ικαν�π�ιημέν�ς απ� την ανε&αρ-τ�π�ίησή τ�υς. T� πρώτ� έργ� π�υσ�εδιά�ει είναι «Tα αρρα�ωνιάσμα-τα των παιδιών», θέμα π�υ πρ��α-νώς έ�ει συλλά�ει στην Eλλάδα καιτ� �π�ί� θα �λ�κληρώσει τ� 1875.Eπίσης, είναι επηρεασμέν�ς απ� κά-π�ιες δικές τ�υ ν�σταλγικές τάσειςμετά την τ�σ� �δυνηρή επιστρ��ήστ�ν &έν� τ�π�. T�ν Oκτώ�ρι� τ�υ1874 δημι�υργεί και την πρώτη πα-ραλλαγή της σύνθεσης «T� τάμα»π�υ έ�ει ως θέμα τ�υ την ανθρώπι-νη δυστυ�ία και συνε�ί�ει την παρά-δ�ση τ�υ έργ�υ «Tα �ρ�ανά», αλλάως ατμ�σ�αιρα, μέσα απ� τ� δραμα-τικ� �ως, τ�νί�ει την εσωστρέ�ειάτ�υ, μια μελαγ��λική διάθεση π�υ&επερνά τα �ρια εν�ς θλι�ερ�ύ γε-γ�ν�τ�ς και γίνεται η συνισταμένητης μ�να&ιάς και της πίκρας τ�υ αν-θρώπ�υ π�υ παλεύει απελπισμέν�ςμε τις ανε&ι�νίαστες πλευρές τηςψυ�ής τ�υ. 1875: T� «Tάμα» παρ�υσιά�εται στηνέκθεση της Bιέννης, τιμάται με με-τάλλι� και αγ�ρά�εται απ� τ�ν εκείκαλλιτε�νικ� σύλλ�γ�. Tην ίδια �ρ�-νιά γίνεται μέλ�ς της αδελ��τητας«Allotria», στην �π�ία ανήκ�υν π�λ-λ�ί καλλιτέ�νες, καθώς �λ� και πε-ρισσ�τερ� εντάσσεται στ� πνευματι-κ� δυναμικ� της π�λης, �ωρίς �μωςνα �άνει την ταυτ�τητά τ�υ, παραμέ-ν�ντας λάτρης και ν�σταλγ�ς τηςπατρίδας τ�υ. T�ν ίδι� �ρ�ν� τ�υ γί-νεται τιμητική πρ�ταση απ� την Aθή-να να καταλά�ει τη δεύτερη έδρα�ωγρα�ικής στη Σ��λή Kαλών Tε-�νών, αλλά για τ�ν Γύ�η έ�ει ήδη ρι-�θεί � κύ��ς απ� τ� τα&ίδι τ�υ στηνEλλάδα, �ταν διαπίστωσε �τι δεν υ-πάρ��υν �ι πρ�ϋπ�θέσεις και τ� α-παραίτητ� θετικ� κλίμα. 1876 (Mάρτι�ς): O μέλλων πεθερ�ςτ�υ Nά��ς πρ�σπαθεί να τ�ν πείσεινα επιστρέψει στην Eλλάδα. Oμως, �Γύ�ης διατυπώνει την ε&ής απάντη-ση: «Kαι πάλιν για την καθηγεσίαν. H

ιδέα σας είναι ευγενής και πατριωτι-κή ιδέα, αλλά ��ύμαι �τι τα υλικά,τα �π�ία �ι κυ�ερνώντες θα μας δώ-σ�υν να κτίσωμε (εις τας Aθήνας) �Λύτρας και εγώ τα θεμέλια, ��ύ-μαι, �τι θα είναι πλίνθ�ι και η Aκαδη-μία Ωραίων Tε�νών απαιτεί π�λλά».Tην ίδια �ρ�νιά συνε�ί�ει την έντ�νηδραστηρι�τητά τ�υ στ� M�να�� μενέες συνθέσεις και συμμετ��ές σεεκθέσεις, �πως στην Eκθεση Tέ�νηςκαι Kαλλιτε�νικής Bι�μη�ανίας στ�Glaspalast, �π�υ παρ�υσιά�ει τα έρ-γα «Σπ�υδή απ� την Aνατ�λή» και«O �ωγρά��ς στην Aνατ�λή» για τ��π�ί� τιμάται με �ρα�εί� �΄ τά&εως.Oι επιτυ�ίες τ�υ έ��υν την αντιστ�ι-�ία τ�υς και στις πωλήσεις έργων.Aυτή τη �ρ�νιά θα επισκε�τεί μα�ίμε τ� Λύτρα και τ� Παρίσι. Aπ� πλευράς δημι�υργίας, � Γύ�ηςασ��λείται με θέματα κυρίως ιδεα-λιστικά, π�υ δεν παύ�υν να τ�ν α-πασ��λ�ύν, και αρ�ί�ει τ� μεγάλ�έργ� τ�υ «H Tέ�νη και τα πνεύματάτης». Tην ίδια �ρ�νιά αρρα�ωνιά�ε-ται την κ�ρη τ�υ πρ�στάτη τ�υ Nά-��υ και συσ�ίγγει τις σ�έσεις τ�υ με�λ�υς τ�υς Eλληνες π�υ σπ�υδά-��υν ή έ��υν εγκατασταθεί στ� M�-να��, ιδιαίτερα με τ�ν B�λανάκηαλλά και με τ�υς Λεμπέση, Iακω�ίδηκαι Σα��ίδη. 1877: Δεν �αρακτηρί�εται ως �ρ�νιάέντ�νης καλλιτε�νικής δραστηρι�-τητας, γιατί τα&ιδεύει στην Eλλάδαγια να παντρευτεί. Eπιστρέ�ει τ�νI�ύνι� και τ�ν Oκτώ�ρι� επισκέπτε-ται με τη σύ�υγ� τη τη Bιέννη. Παρ’�λα αυτά �ρίσκει τ� �ρ�ν� να δημι-�υργήσει τη δεύτερη παραλλαγήτων «Aρρα�ωνιασμάτων», για την �-π�ία κερδί�ει τ� μικρ� �ρυσ� μετάλ-λι� στην Eκθεση τ�υ Bερ�λίν�υ, καισυνε�ί�ει να εργά�εται στη σύνθεση«H τέ�νη και τα πνεύματά της» μετην ελπίδα να συμμετάσ�ει με τ� έρ-γ� αυτ� στη Διεθνή Eκθεση των Πα-ρισίων τ�ν επ�μεν� �ρ�ν�. 1878: Oργανώνεται η μεγάλη Διε-θνής Eκθεση στ� Παρίσι και π�λλ�ί

Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα


O Nικ�λα�ς Γύ�ης πριν απ� την ανα�ώρησή τ�υ απ� την Eλλάδα, τ� 1895. Aνάμεσα στ�υς παρισταμέν�υς και � �ω-γρά��ς Nικη��ρ�ς Λύτρας (Aρ�εί� Γ.O. Περ%�λαράκη).


Eλληνες καλλιτέ�νες, μετα&ύ των �-π�ίων �ι Iωάννης Aλταμ�ύρας, Aρι-στείδης Oικ�ν�μ�υ, Περικλής Πα-ντα�ής, Xαράλαμπ�ς Πα�ής, Θε�δω-ρ�ς Pάλλης, Iάκω��ς Pί��ς, αλλά καιγλύπτες π�υ ανάμεσά τ�υς συγκατα-λέγεται � Γιανν�ύλης Xαλεπάς,παίρν�υν μέρ�ς με π�λλά και γνω-στά έργα τ�υς και απ�σπ�ύν ευν�ϊ-κές κριτικές. O Γύ�ης συμμετέ�ειστ� ελληνικ� τμήμα με τη δεύτερηπαραλλαγή τ�υ έργ�υ «Aρρα�ωνιά-σματα» και με «Eνα κε�άλι Aρα��ς»,ενώ στ� γερμανικ� τμήμα με τ�ν«Aνατ�λίτη με μ�υσικ� �ργαν�» τ��π�ί� εί�αν στείλει �ι Γερμαν�ί μεδική τ�υς επιλ�γή. Στα δημ�σιεύμα-τα επισημαίνεται πάντα η απ�δ�σητων �ρωμάτων απ� τ�ν καλλιτέ�νη. 1879: E&ακ�λ�υθεί να καταγίνεταιμε τ� έργ� «H Tέ�νη και τα πνεύμα-τά της», τ� �π�ί� εκθέτει ημιτελέςμα�ί με τα «Aρρα�ωνιάσματα», ένακε�άλι για τη «Σεμέλη» τ�υ Σίλερστη B΄ Διεθνή Eκθεση στ� Glaspalastτ�υ M�νά��υ. Tην ίδια �ρ�νιά, στις31 Mαρτί�υ/12 Aπριλί�υ, γεννιέταιτ� πρώτ� τ�υ παιδί, η Πηνελ�πη,π�υ συμπληρώνει την �ικ�γενειακήευτυ�ία. 1880: Παρ�υσιά��νται έργα τ�υ στ�M�υσεί� Kaiserslautern. Σημαντικ�γεγ�ν�ς γι’ αυτή τη �ρ�νιά είναι η α-νακήρυ&ή τ�υ σε επίτιμ� μέλ�ς στηνAκαδημία Kαλών Tε�νών τ�υ M�νά-��υ, πρ��αθμίδα για την πρ�ώθησήτ�υ στη θέση τ�υ ��ηθ�ύ καθηγητήέπειτα απ� δύ� �ρ�νια. Tην επ��ήαυτή � Γύ�ης αρ�ί�ει να ασ��λείταιμε νεκρές �ύσεις και �αρακτηριστι-κά κε�άλια ανδρών και γυναικών και� Montandon σημειώνει �τι στ� έρ-γ� τ�υ δεσπ��ει ένας υγιής νατ�υ-ραλισμ�ς. Oλες �ι ε�ημερίδες είναιγεμάτες απ� επαίν�υς π�υ τ�ν πα-ρ�υσιά��υν ως τ�ν τε�νίτη τ�υ ρεα-λισμ�ύ. Aυτή τη �ρ�νιά επανέρ�εταισε μια κατηγ�ρία θεμάτων π�υ εί�εεπε&εργαστεί στην αρ�ή της σταδι�-δρ�μίας τ�υ, τα �π�ία ανα�έρ�νταιστ�ν ανθρώπιν� π�ν� και στη δυ-στυ�ία: «T� πένθ�ς στ� σπίτι τ�υδασ��ύλακα», «Mετά τ� μνημ�συ-ν�» και «Ψυ��μάνα», αν και δυσκ�-λευ�ταν να τα π�υλήσει, α��ύ δενπαρ�υσία�αν κάπ�ια ευ�άριστη σκη-νή. Παράλληλα, άρ�ισε να �ιλ�τε-�νεί π�ρτρέτα. 1881: O Γύ�ης συμμετέ�ει για πρώτη

��ρά σε έκθεση στην Eλλάδα, π�υ�ργανώθηκε υπέρ τ�υ Eρυθρ�ύΣταυρ�ύ στην �ικία τ�υ μεγαλ�επι-�ειρηματία Bασιλεί�υ Mελά. Aυτή τη�ρ�νιά γεννιέται η δεύτερη κ�ρητ�υ Mαργαρίτα και πεθαίνει η μητέ-ρα τ�υ. 1882: Eίναι η �ρ�νιά της μεγάληςδημι�υργίας, τ�σ� για ηθ�γρα�ικάθέματα �σ� και για νεκρές �ύσεις.Eκτελεί τα έργα «K�υ-K�υ», «H απ�-στήθιση», «Παππ�ύς με δύ� γάτες»,«P�δια», «Γαλ�π�ύλα» και αρ�ί�ειτ� μεγάλ� έργ� «Aπ�κριά στην Aθή-να». T�ν ίδι� �ρ�ν� η Aκαδημία τ�υπρ�τείνει τη θέση τ�υ ��ηθ�ύ καθη-γητή, διάκριση π�υ μπ�ρεί να θεω-ρηθεί π�λύ τιμητική. H απ�δ��ή τηςπρ�τασης θεωρείται καθ�ριστικήγια την π�ρεία τ�υ Γύ�η, γιατί έτσισυνειδητ�π�ιεί �τι σ�ήνει και η πα-ραμικρή ελπίδα να επιστρέψει στηνπατρίδα τ�υ. 1883: O Γύ�ης υπ�λ�γί�ει να τελειώ-

σει τ� έργ� τ�υ «H Xαρά» και να τ�στείλει στην έκθεση τ�υ Glaspalast.Eμπ�δί�εται �μως απ� μια αρρώστιακαι παίρνει μέρ�ς με την «Aπ�στήθι-ση» και ένα κε�άλι γέρ�υ και κερδί-�ει τη διάκριση δευτέρ�υ �αθμ�ύ.Eτσι, απ�τυγ�άνει η πρ�σπάθεια νατελειώσει έστω και ένα ιδεαλιστικ�-αλληγ�ρικ� έργ�. 1884: Aυτή τη �ρ�νιά �ωγρα�ί�ει τ�«Παραμύθι της γιαγιάς». 1885: Zωγρα�ί�ει τη «Xαρτ�ρί�τρα»ή αλλιώς «T� απ�καλυ�θέν Mυστι-κ�», καθώς και «T� κρυ�� σ��λει�»,συνθέσεις παρεμ�ερείς σε αντίληψηκαι μέγεθ�ς. 1886: H �ρ�νιά π�υ � Γύ�ης αρ�ί�ειτ� μεγάλ� έργ� τ�υ «Eαρινή Συμ�ω-νία», τ� �π�ί� απ�δίδει σε λυρική, ι-δεαλιστική ατμ�σ�αιρα. H έμ�ασηπ�υ δίνεται για την αρ�ή μιας νέας ι-δεαλιστικής- αλληγ�ρικής περι�δ�υείναι δικαι�λ�γημένη, α��ύ � Γύ�ηςεγκαταλείπει τα άλλα θέματα.

1887: Παίρνει μέρ�ς με την τρίτη πα-ραλλαγή τ�υ «Tάματ�ς» στην ετήσιαέκθεση στ� «Künstlerhaus» τηςBιέννης και, τ� κυρι�τερ�, �ιλ�τε-�νεί τη σημαία για τ� Eθνικ� Kαπ�δι-στριακ� Πανεπιστήμι� της Aθήνας. 1888: Στρέ�εται σε ένα άλλ� είδ�ςκαλλιτε�νικής έκ�ρασης, την α�ίσα,την �π�ία � Γύ�ης θα ε&ελί&ει τα τε-λευταία δέκα �ρ�νια της �ωής τ�υ.T�ν ίδι� �ρ�ν� �ρί�εται τακτικ�ς κα-θηγητής της Aκαδημίας Kαλών Tε-�νών τ�υ M�νά��υ και καταλαμ�ά-νει τη θέση έπειτα απ� επιλ�γή με-τα&ύ τεσσάρων Γερμανών ��ηθώνκαθηγητών. Tην τιμητική αυτή επι-λ�γή εκτιμά ιδιαίτερα, θλί�εται, �-μως, γιατί θα πρέπει να απαρνηθείτην ελληνική υπηκ��τητα. Ωστ�σ�,στα Δ΄ Oλύμπια στ� Zάππει�, �π�υπήραν μέρ�ς �λ�ι �ι γνωστ�ί καλλι-τέ�νες γερμανικής ή γαλλικής παι-δείας, εκείν�ς θα πάρει μέρ�ς με«Tα αρρα�ωνιάσματα», «T� παραμύ-θι στης γιαγιάς», «T� κρυ�� σ��-λει�» και «Tα μήλα», έργα κυρίως η-θ�γρα�ικά. 1889: Συμμετέ�ει στην Eκθεση τ�υZαππεί�υ και την ίδια �ρ�νιά επε&ερ-γά�εται ένα σ�έδι� μεταλλί�υ γιατην ετήσια έκθεση τ�υ Glaspalast,π�υ απ� τ� 1896 διν�ταν ως έπαθλ�και για τις διεθνείς δι�ργανώσεις. 1890: Aπ�κτά τ� τέταρτ� παιδί τ�υ,την I�ιγένεια. T�τε, κάνει δύ� πρ�-σωπ�γρα�ίες της συ�ύγ�υ τ�υ, �ι �-π�ίες απη��ύν τις αρ�ές τηςGründerzeit, συνενών�υν �μως καιστ�ι�εία των νέων τάσεων. 1891: Eκτελεί μια σύνθεση ως συμ-��λή για τ� άλμπ�υμ της «Kϋnstler-genossenschaft» για τα ε�δ�μήντα�ρ�νια τ�υ αντι�ασιλέα Luitpold μεθέμα την «Iστ�ρία» και τ�ν επ�μεν��ρ�ν� τ� μετα�έρει σε μεγέθυνσηστην α�ίσα π�υ �ιλ�τε�νεί για την6η Διεθνή Eκθεση Tέ�νης στ�Glaspalast.

O Nικ�λα�ς Γύ�ης με τ�υς μαθητές τ�υ στ� M�να��, τ� 1884 (Aρ�εί� Aλ. Φιλαδελ�έως).

O �ωγρά��ς στ� κέντρ�, δίπλα στ�ν ιερωμέν�, με Eλληνες τ�υ M�νά��υ. Aριστερά τ�υ, � �ωγρά��ς Γεώργι�ς Iακω-%ίδης (�ωτ�γρα�ία γύρω στα 1900). Συνέ�εια στην 6η σελίδα


1892: Eτ�ς �ρ�σημ� για την π�ρείατης τέ�νης στη �αυαρική πρωτεύ�υ-σα. Zωγρά��ι και γλύπτες απ��ώρη-σαν διαμαρτυρ�μεν�ι για τις απαρ-�αιωμένες αρ�ές της Künstler-genossenschaft και ίδρυσαν μια άλληένωση με νέ�υς στ��υς, π�υ �ν�-μάστηκε Sezession. O Γύ�ης �αίνε-ται �τι παρακ�λ�υθ�ύσε τις π�λυ-τάρ�ες συνεδριάσεις και έ�λεπε μεδυσ��ρία τ� έντ�ν� κλίμα π�υ ανα-πτυσσ�ταν στην καλλιτε�νική κ�ιν�-τητα, στην �π�ία ανήκε απ� την αρ-�ή τ�υ ερ��μ�ύ τ�υ στη Γερμανία.Δεν πρ�σ�ώρησε στη νέα ένωση, ανκαι η τέ�νη τ�υ συμπ�ρευ�ταν μεπ�λλές αρ�ές τ�υ νέ�υ κινήματ�ς,τ�υ Jugendstil. Tην ίδια �ρ�νιά εκλέ-γεται μέλ�ς της Kριτικής Eπιτρ�πήςγια την Eκθεση τ�υ Σικάγ�υ τ�υ1893, �ρα�εύεται στη Mαδρίτη γιατην τρίτη παραλλαγή τ�υ «Tάματ�ς»και απ�στέλλει τ� �ι�γρα�ικ� τ�υ

για να συμπεριλη�θεί στη MεγάληEγκυκλ�παίδεια. 1893: Συμμετέ�ει με τ� έργ� «Aπ�-κριά στην Aθήνα» στην Eκθεση τ�υΣικάγ�υ και ασ��λείται με την εικ�-ν�γρά�ηση τ�υ διηγήματ�ς «Φίλιπ-π�ς Mάρθας» τ�υ Δημητρί�υ Bικέλα.H νέα ενασ��λησή τ�υ με τ� �ι�λί�εντάσσεται στην αλλαγή των εκ�ρα-στικών τ�υ τρ�πων και στη διεύρυν-ση των ενδια�ερ�ντων τ�υ σ�ετικάμε τα είδη της τέ�νης. Tην ίδια �ρ�-νιά �ιλ�τε�νεί μια α�ίσα για τα εκα-τ� �ρ�νια λειτ�υργίας τ�υ εργ�στα-σί�υ πιάνων «Rud. Ibach Sohn» μετην παράσταση της «Aρμ�νίας» καιτα αλληγ�ρικά της σύμ��λα. Για τ�έργ� �ρα�εύεται ανάμεσα σε 152συμμετέ��ντες και τ� γεγ�ν�ς αυτ�τ�υ πρ�καλεί αισθήματα υπερη�ά-νειας και ευ��ρίας. Aς σημειωθεί, �-τι � Γύ�ης πια έ�ει περάσει στην επε-&εργασία κάπ�ιων ενν�ι�λ�γικώνθεμάτων.

1894: E&ακ�λ�υθεί να εκθέτει με τηνKünstlergenossnschaft στ� Glaspa-last και �ραματί�εται διά��ρες συν-θέσεις θρησκευτικ�ύ κυρίως περιε-��μέν�υ. 1895: Xρ�ν�ς μεστ�ς για τ�ν Γύ�η.Eκτελεί αναθέσεις δια��ρων έργων,�πως την πρ�μετωπίδα τ�υ περι�δι-κ�ύ Über Land und Meer, τ� Δίπλωματων Mη�ανικών «Θεωρία και Πρά&η»και αναλαμ�άνει να �ιλ�τε�νήσει, έ-πειτα απ� παραγγελία, ένα έργ� γιατην �ρ��ή της αίθ�υσας συνεδριά-σεων τ�υ M�υσεί�υ Bι�τε�νίας στηNυρεμ�έργη. Πραγματ�π�ιεί επίσηςτη �αθιά επιθυμία τ�υ να επισκε�τείτην Eλλάδα, έπειτα απ� δεκα�κτώ�ρ�νια ν�σταλγίας, κατα&ιωμέν�ςπια καλλιτέ�νης. Tα&ιδεύει μα�ί μετ�ν γι� τ�υ Karl von Piloty, Robert,και τ� �ίλ� τ�υ και καθηγητή στηνAκαδημία Ludwing Löfftz. T� νέ�πρ�σωπ� της Eλλάδας, αλλά και ηπανέμ�ρ�η �ύση της τ�ν εντυπω-

σιά��υν· τα �ιώματα τ�υ τα&ιδι�ύ με-τα�έρ�νται σε ιδεαλιστικές συνθέ-σεις τις �π�ίες θα εκτελέσει μετάτην επιστρ��ή τ�υ στ� M�να��. 1896: Tελειώνει τ� «Δίπλωμα τωνOλυμπιακών Aγώνων», έπειτα απ�μεγάλ� πρ��ληματισμ� πάνω στ�θέμα.1897: O π�λεμ�ς τ�υ 1897 τ�ν απ�-γ�ητεύει. Oι σκέψεις τ�υ συνε�ώςστρι��γυρί��υν στην Eλλάδα. Eπιλέ-γει να ενσαρκώσει σε εικ�να τ� επί-γραμμα τ�υ Δι�νυσί�υ Σ�λωμ�ύ «Hκαταστρ��ή των Ψαρών». O �ωγρά-��ς �ει πλέ�ν σ’ ένα δικ� τ�υ κ�σμ�και αυτ� απ�δεικνύεται απ� τις επι-στ�λές τ�υ π�υ �ρίθ�υν απ� ιδεαλι-στικές σκέψεις. Aπ� αυτή την επ��ήείναι γνωστά τα σ�έδιά τ�υ: «H π�ίη-ση συντ�νί�ει τ� �ι�λί της με τ� τρα-γ�ύδι της Aν�ι&ης», «H �ήμη», «H ψυ-�ή τ�υ καλλιτέ�νη» ή «Tέ�νη και �ει-ρ�τε�νία», «H μετάν�ια», «Xαμένηψυ�ή», «Eν τη ενώσει η δύναμις» κ.ά. 1898: Συμμετέ�ει στην έκθεση τ�υGlaspalast, �π�υ τ�υ παρα�ωρείταιμια αίθ�υσα στην �π�ία εκθέτει 24 ε-λαι�γρα�ίες και π�λλά σ�έδια π�υτα επιλέγει εν μέρει μα�ί με τη μαθή-τριά τ�υ Anna May. Aπ� την έκθεσηαγ�ρά��νται για τη Staatliche Grap-hische Sammlung τ�υ M�νά��υ 13σ�έδια. 1899: Eνα �ρ�ν� πριν απ� τ�ν θάνα-τ� τ�υ, �ι δυνάμεις τ�υ τ�ν εγκατα-λείπ�υν, αλλά ε&ακ�λ�υθεί να εργά-�εται εντατικά τ�σ� για την απ�πε-ράτωση της «Aπ�θέωσης» και τηνέκθεσή της στ� Glaspalast �σ� καισε άλλες συνθέσεις, �πως «O νέ�ςαιώνας» π�υ θα τ�ν εκπρ�σωπήσειστη Διεθνή Eκθεση τ�υ Παρισι�ύ τ�νεπ�μεν� �ρ�ν�. Συγ�ρ�νως απ�-στέλλει τη «Δ�&α» στ� Γεώργι� Nά��για να την παραδώσει στην Eπιτρ�πήγια την Eκθεση των Aθηνών και τηνπρ�τείνει έναντι 1.500 �ρυσών �ρά-γκων στ� Eθνικ� M�υσεί�, αν και στηBιέννη εί�αν �ητήσει να αγ�ράσ�υντ� έργ� έναντι 3.000 μάρκων. H κρι-τική στην Eλλάδα ήταν αρνητική και� �ωγρά��ς, ��λωμέν�ς απ� την α-ντιμετώπιση αυτή, πρ�σπαθεί να α-ντισταθμίσει τ� γεγ�ν�ς με την επι-τυ�ία τ�υ στ� Glaspalast για την«Aπ�θέωση της Bαυαρίας». 1900: O τελευταί�ς �ρ�ν�ς της �ωήςτ�υ Γύ�η και, παρά τη �αριά αρρώ-στια τ�υ (λευ�αιμία), ε&ακ�λ�υθεί ναεργά�εται, να εκθέτει και να ελπί�ειστην απ�κατάσταση της υγείας τ�υ.Eκτ�ς απ� τη συμμετ��ή τ�υ στηΔιεθνή Eκθεση τ�υ Παρισι�ύ με πρ�-σ�ατες δημι�υργίες, �πως «O νέ�ςαιώνας», παίρνει μέρ�ς στην Eκθεσητ�υ Glaspalast με τη μεγάλη θρη-σκευτική σύνθεση «Iδ�ύ � νυμ�ί�ςέρ�εται». 1901: O Γύ�ης θα πεθάνει στις 4 Iα-ν�υαρί�υ και θα τα�εί στ� Nord-fidhof τ�υ M�νά��υ. Πρ�ς τιμήν τ�υ� γλύπτης Heinrich Waderé �ιλ�τέ-�νησε μνημεί�. O �ίλ�ς τ�υ και �η-μισμέν�ς �ωγρά��ς στην καλλιτε-�νική κ�ιν�τητα τ�υ M�νά��υ Franzvon Lenbach σ�εδίασε τ� νεκρ� Γύ-�η και � Kωστής Παλαμάς συνέτα&ετ� π�ίημα «Για τ�ν τά�� τ�υ Nικ�λά-�υ Γύ�η».

Σημείωση: Στ�ι�εία για τ� Xρ�ν�λ�γι� τ�υNικ�λά�υ Γύ�η αντλήθηκαν απ� τ� �ι�λί�της Nέλλης Mισιρλή «Γύ�ης», Eκδ�σειςAΔAM, Aθήνα, 1996.

T� «Σκλα%�πά�αρ�», ελαι�γρα�ία σε μ�υσαμά 0,72X0,50μ. Eθνική Πινακ�θήκη και M�υσεί� Aλε�άνδρ�υ Σ�ύτ��υ,Aθήνα. Eνα απ� τα έργα π�υ �ιλ�τέ�νησε � Γύ�ης μετά την επιστρ��ή τ�υ απ� την Aνατ�λή, ένα τα�ίδι π�υ επέδρα-σε ρι�ικά στη διαμ�ρ�ωση τ�υ ύ��υς τ�υ και σ�ράγισε ανε�ίτηλα τ� έργ� τ�υ.



Σπάνια καλλιτε�νική πρ�σωπικ�τηταO Γύ�ης είε ειδανικεύσει την Eλλάδα και γ�ητευ�ταν απ� τ� τ�πί� της

«T� Kρυ�� Σ��λει�» (1885-1886). Eλαι�γρα�ία σε �ύλ� 0,58x0,73 μ. (Συλλ�γή Πρ�δρ�μ�υ Eμ�ιετ��γλ�υ, Aθήνα). Mια ακ�μα ηθ�γρα�ική σκηνή, �π�υ η πρ�-��λή της παράστασης μέσω τ�υ �ωτ�ς και η δημι�υργία μιας σκηνικής παρ�υσίας �αίνεται να είναι τ� κύρι� μέλημα τ�υ Γύ�η.

Tης Nέλλης Mισιρλή

Δρ�ς Iστ�ρίας της Tέ�νης και Eπιμελήτριαςτης Eθνικής Πινακ�θήκης

OΠOIOΣ γνωρί�ει την Eλλάδα, τ�υςμύθ�υς, την ιστ�ρία και τις παραδ�-σεις της, γνωρί�ει τι σημαίνει τ� Aι-γαί� και �ι �λ��ωτες Kυκλάδες, π�υήταν �ι «γεννήτρες» τ�υ.

O Γύ�ης είδε τ� �ως στην ανεμ�-εσσα Tήν� �π�υ � Hölderlin τ�π�θε-τ�ύσε με τη �αντασία τ�υ τ�ν Yπε-ρίωνα, τ�ν πατέρα τ�υ ήλι�υ. Oι επι-δέ�ι�ι τε!νίτες της ήταν �ν�μαστ�ί,γιατί απ� παλιά �ι κάτ�ικ�ί της εί!αναπ�κτήσει τη γνώση και εί!αν δημι-�υργήσει την παράδ�ση να είναι κα-λ�ί λιθ��ι και να υπηρετ�ύν τηντέ!νη. Aπ� τα !έρια των �ακ�υστώνμαστ�ρων της σμιλεύτηκαν τα αγάλ-ματα π�υ κ�σμησαν τη νέα πρωτεύ-�υσα και τίμησαν τ�υς επώνυμ�υςστ� πρώτ� αθηναϊκ� κ�ιμητήρι�. Mε

τη συμμετ�!ή τ�υς στις αναστηλώ-σεις απ�καταστάθηκαν τα αρ!αία �ι-κ�δ�μήματα και ανεγέρθηκαν τα νέαδημ�σια κτίρια. T� Πανεπιστήμι�, ηAκαδημία, η Eθνική Bι$λι�θήκη, τ�Zάππει�, τ� Aρ!αι�λ�γικ� M�υσεί�,τα Παλαιά Aνάκτ�ρα έγιναν με σ!έ-δια π�υ εκπ�νησαν �έν�ι αρ!ιτέκτ�-νες, αλλά εκτελεστές ήταν πάντα �ιτήνι�ι τε!νίτες. Mε την α�ι�σύνητ�υς επε�έτειναν τις δραστηρι�τη-τές τ�υς και σε άλλες π�λεις, στηνKωνσταντιν�ύπ�λη, στη Σμύρνη, στηΘεσσαλ�νίκη, στ� Aγι�ν Oρ�ς, ακ�-μα και στην Aνατ�λή, στη P�υμανίακαι στην Aίγυπτ�. Γνωστές είναι �ιμεγάλες καλλιτε!νικές �ικ�γένειεςτης Tήν�υ, π�υ τα μέλη τ�υς ήτανγλύπτες, αρ!ιτέκτ�νες, �ωγρά��ι,και απ� τ� νησί αυτ� κατάγ�νται �!ιμ�ν� � Γύ�ης αλλά και � Nικη��ρ�ςΛύτρας και � Γιανν�ύλης Xαλεπάς,θεμελιωτές της νε�ελληνικής �ω-

γρα�ικής και γλυπτικής αντίστ�ι!α.

Oραμα και έμπνευση

Σε αυτ� τ� περι$άλλ�ν και μέσα σεμια κληρ�ν�μημένη παράδ�ση γεν-νήθηκε � Γύ�ης, π�υ έμελλε να λά$ειμια α�ι�λ�γη θέση στην καλλιτε!νικήσκηνή τ�υ M�νά!�υ, �π�υ έ�ησε, καινα αναδει!θεί στ� σημαντικ�τερ�καλλιτέ!νη της ελληνικής �ωγρα�ι-κής τ�υ 19�υ αιώνα. H ιδιαίτερη �υ-σι�γνωμία τ�υ με τ� σπινθηρ�$�λ�$λέμμα �αίνεται �τι τ�ν !αρακτήρι�εαπ� μικρ�, έτσι ώστε � ίδι�ς να διη-γείται �τι η μητέρα τ�υ !αϊδεύ�ντάςτ�ν έλεγε με καμάρι στ�υς γνω-στ�ύς και �ίλ�υς τ�υς: «O Nικ�λαςμ�υ δεν είναι �μ�ρ�� παιδί, μα έ�ειπλανέτ�». H $αθιά τ�υ �μως, ταπει-ν��ρ�σύνη δεν τ�υ επέτρεπε να �-μ�λ�γήσει την πραγματική γ�ητείακαι ακτιν�$�λία π�υ απέπνεε η πρ�ι-

κισμένη �ύση τ�υ, γι’ αυτ� και τηνπ�λύ !αρακτηριστική αυτή διαπίστω-ση της μάνας τ�υ ερμήνευσε ως ε-�ής: «T� πλανέτ� αυτ� ή μάλλ�ν η ευ�ήτης, θα είναι �ε�αίως η δύναμις η �π�ίαως σήμερ�ν με πρ�στατεύει, καλύπτ�υ-σα τα λάθη μ�υ και μαγεύ�υσα εκείν�υς�ίτινες εκ τ�υ πλησί�ν με γνωρίσ�υν».

Στην ίδια επισήμανση ανα�έρ�-νται και �σ�ι αργ�τερα περιγρά��υντη �υσι�γνωμία τ�υ. Στ� συμπέρα-σμα αυτ� �δηγεί η απάντηση π�υ έ-στειλε τ� 1900 � Γύ�ης στ�ν εκδ�τητης ε�ημερίδας «Aστυ», Δημήτρι�Kακλαμάν�, γρά��ντας: «Σας ευ�αρι-στώ διά την "ωγρα�ίαν μ�υ, μ�υ κινή-σατε την περιέργειαν και παρέ�αλα τηντ�υ καθρέπτ�υ μ�υ με τα λεγ�μενά σας.Tα ηύρα ��ι σωστά, εκτ�ς εκείνα τα μά-τια, τα �π�ία �ε�αίως η έμπνευσίς σαςέκανε τ�σ� γυαλιστερά και σπινθηρ�-��λ�ύντα».


Aυτή η λάμψη, μα�ί με τ� �ραμακαι την έμπνευση π�υ απ�τυπών�-νταν στη μειλί!ια �υσι�γνωμία τ�υ,έ$ρισκε την απ�λυτη καταγρα�ή καιταύτιση στ� ιδε�λ�γικ� και ηθ�γρα-�ικ� τ�υ έργ�.

Iερή λατρεία

Aπ� την ε�ιδανικευμένη ενατένισητ�υ κ�σμ�υ πηγά�ει και η μεγάλη α-γάπη για τη μητέρα τ�υ, για την �-π�ία τρέ�ει πραγματικά ιερή λατρείακαι με θρησκευτικ� σε$ασμ� την ε-π�ν�μά�ει «γλυκιά και μ�ναδική». Σε�λες τις περιπτώσεις τ�ν ενδυναμώ-νει η ευ!ή της, π�υ τ�ν ακ�λ�υθείστ� δύσκ�λ� έργ� τ�υ, στις αντι��-τητες της �ενιτιάς και στ�ν αγώνατης επι$ίωσης: «Ως γνωρί"εις, η εικώντης “Aπ�θεώσεως της Bαυαρίας” ήτ�δι’ εμέ ένα μεγάλ� και υψηλ�ν ��υν�ν.Eπί τέλ�υς μ’ ε��ήθησεν η ευ�ή τηςMάννας μ�υ και τ� ανέ�ηκα». Eπίσης,σε στιγμές μεγάλης ν�σταλγίας γρά-�ει: «Yπ��έρω τα δυστυ�ήματά μ�υ μετην υπ�μ�νήν, την �π�ίαν η καλή μ�υMάννα μ�υ καλλιέργησεν».

Tην ευαισθησία τ�υ, π�υ θα απ�-τυπωθεί σε �λες τις πτυ!ές τ�υ έρ-γ�υ τ�υ, μαρτυρ�ύν επίσης τα $αθιάαισθήματα ευγνωμ�σύνης π�υ τρέ-�ει πρ�ς τ� μετέπειτα πεθερ� τ�υNικ�λα� Nά��, με τ�ν �π�ί� διατηρείσυ!νή αλληλ�γρα�ία. Mια απ�καλυ-πτική �ράση υπάρ!ει σε ένα γράμματ�υ 1875, �π�υ ανα�έρεται: «Γιατίθέλετε να με κάμετε να πιστεύω, �τι δενμ�υ εκάματε τίπ�τε; Mη αδίκως παιδεύ-εσθε, δι�τι τ� πρ�ς σας αίσθημα της ευ-γνωμ�σύνης μ�υ είναι εις τ� �αθύτερ�νμέρ�ς της καρδιάς μ�υ εγ�αραγμέν�νκαι μάλιστα απ� την τρυ�εράν μ�υ ηλι-κίαν. Δεν ε&αλεί�εται»

H μεγάλη α��σίωση πρ�ς τ�υς �ι-κεί�υς τ�υ στην Eλλάδα και πρ�ς τηδική τ�υ �ικ�γένεια ίσως θεωρηθείπρ�σωπική υπ�θεση τ�υ καλλιτέ!νη,π�υ ελά!ιστα ενδια�έρει τ� μελετη-τή. Στην περίπτωση �μως τ�υ Γύ�η,�ι μεγάλες ευαισθησίες τ�υ κατα-γρά��νται στην εκ�ραστική π�ι�τη-τα των έργων τ�υ, των �π�ίων �ι λε-πταίσθητες πτυ!ές θα ήταν αδύνατ�να καταν�ηθ�ύν !ωρίς τη γνωριμίαμε τ�ν ψυ!ικ� τ�υ κ�σμ�. E�άλλ�υ, ηπρ�σωπικ�τητά τ�υ ε�υ�αίνεται, �-ταν λη�θ�ύν υπ�ψη �λα �σα τ�ν συ-γκιν�ύσαν και συντ�νι�αν τις !�ρδέςτης ψυ!ής τ�υ. Iσως, διαπιστών�-ντας � ίδι�ς τις ευαισθησίες τ�υ, �ω-γρά�ισε πάνω στη σελίδα π�υ έγρα-ψε τ� $ι�γρα�ικ� τ�υ σημείωμα, γιανα τ� στείλει στ� υπ�υργεί� Παιδεί-ας της Γαλλίας, μια αέρινη, με διά-�ανα ενδύματα κ�ρη, την «Ψυ!ή»,π�υ κρατεί ένα μικρ� κ�υτί, �π�υ�υλάσσ�νται τα �νειρα και �ι πρ�σ-δ�κίες τ�υ.

N�σταλγία

Eπίσης, η μεγάλη πρ�σήλωσηπρ�ς την πατρίδα σε π�λλαπλά επί-πεδα, ως ένν�ια α�ηρημένη και συ-γκεκριμένη, διαπνέει τ� έργ� τ�υ καιπρ�σ�έρει τ� μίτ� για την καταν�η-ση της δημι�υργίας τ�υ. H σ!έση τ�υαυτή πρ�ς τη μακρινή τ�υ γενέτειραδεν πρέπει να θεωρηθεί πατριδ�λα-τρεία με περι�ρισμέν� �ρί��ντα, π�υτ�ν εμπ�δί�ει να α��μ�ιώσει τα δι-δάγματα της π�λιτιστικής $αθμίδαςτης !ώρας στην �π�ία επέλε�ε να �ει

και να δημι�υργεί, αλλά πρέπει να γί-νει καταν�ητ� �τι �ύτε αλλ�τριώθη-κε �ύτε απέ$αλε �σα απ�τελ�ύν ι-διώματα καταγωγής. Mε την ευκαι-ρία της έκθεσης τ�υ μεγάλ�υ τ�υέργ�υ «H E�έταση των Σκύλων» �Γύ�ης γρά�ει πρ�ς τ�υς δικ�ύς τ�υ:«Mην παρα&ενευθήτε για την εκλ�γήνμ�υ. Iσα – ίσα �ι Γερμαν�ί εδώ απ�-ρ�ύν, πως εγώ ως &έν�ς έ�ω τ� κ�υρά-γι� και ανακατεύ�μαι εις τα ιδικά των έ-θιμα. O καθηγητής μ�υ είναι τρελλ�ς α-π� �αράν με εμέ και εις �λ�υς λέγει: “OΓύ"ης πρέπει να μείνει με ημάς εδώ”. Aςλέγ�υν �μως αυτ�ί. Eγώ η&εύρω π�ίαείναι η πατρίς μ�υ».

Στην αρ!ή τα συναισθήματά τ�υπηγά��υν απ� τη ν�σταλγία τ�υ �ε-νητεμέν�υ, με την πάρ�δ� �μως τ�υ!ρ�ν�υ παίρν�υν διαστάσεις εν�ρα-τικές και με τα μάτια της ψυ!ής ανα-�ητά τ�ν παράδεισ� της �ύσης τηςπατρίδας και της ανα$ιωμένης αρ-!αι�τητας. H ίδια π�ρεία διαπιστώνε-ται και στ� έργ� τ�υ, καθώς στις η-θ�γρα�ίες τ�υ �ετυλίγεται η τρυ�ε-ρή ανάμνηση της πατρίδας και ανα-$ιών�υν σκηνές της καθημεριν�τη-τας με ιστ�ρική διάσταση και ιδεαλι-στική !ρ�ιά. Στις αλληγ�ρικές �μωςσυνθέσεις η επικ�ινωνία επιτελείταιστη σ�αίρα των ιδεών και επιστρα-τεύ�νται εικ�νες απ� τ� παρελθ�ν,απ� τη μυθ�λ�γία και τη θρησκεία.

Στην περιγρα�ή τ�υ διπλώματ�ς

των Oλυμπιακών Aγώνων, � Γύ�ης α-π�καλύπτει τα πνευματικά τ�υ �ρά-ματα και εκ�ρά�εται με αλληγ�ρίεςπ�υ δανεί�εται απ� τη μακραίωνη ι-στ�ρία της πατρίδας τ�υ: «Eις τ�Vordergrund δε&ιά η πάλιν εμψυ�ωθεί-σα Aπτερ�ς Nίκη, ως άγαλμα ωραί�νκαι "ωνταν�ν, κρατ�ύσα κλάδ�ν ελαί-ας, �πως ευαγγελίση την απ� τ� απένα-ντι μέρ�ς καθημένην Eλλάδα. Tρέ��υ-σα σταματά, �πως μην την εν��λήση, α-κ�ύ�υσαν παρά τ�υ �πισθεν αυτής �ρ�-ν�υ ύμν�ν παλαιάς λαμπράς επ��ής και�υθισμένην εις αναμνήσεις». Aλλά, εάνη εικ�να αυτή είναι μια ε�ιδανικευ-μένη σ!έση παρελθ�ντ�ς και παρ�-ντ�ς, η περαιτέρω �μ�λ�γία τ�υ, τηνEλλάδα «δεν ημπ�ρώ να την �ωγρα-�ίσω τ�σ�ν ωραίαν ως την αισθάν�-μαι», είναι συγκινητική, ανθρώπινηκαι γεμάτη αυθ�ρμητισμ�. Oσ� περ-ν�ύν τα !ρ�νια και με ωριμ�τητα εμ-$αθύνει στην ιδέα π�υ έθρεψε τα �-νειρά τ�υ και εμπ�τισε τ� έργ� τ�υ,τ�σ� περισσ�τερ� δια�αίνεται η πι-κρία τ�υ για την αδυναμία της πατρί-δας τ�υ να τιμήσει τ�υς ά�ι�υς καινα τ�υς κρατήσει κ�ντά της. «HMάννα μ�υ δεν με νιώθει και η Παρα-μάννα μ�υ δεν θέλει να τ� ειπή �τι μενιώθει», γρά�ει, �ταν τ� μεγάλ� τ�υέργ� «Aπ�θέωση της Bαυαρίας»πρ�καλεί θαυμασμ�, αλλά �!ι τηνπραγματική αναγνώριση, π�υ � ίδι�ςθα επιθυμ�ύσε. Eίναι α�ι�σημείωτ�

�τι � Γύ�ης, ενώ κινείται στις σ�αί-ρες της ιδέας και πρ�σπαθεί να εν-σαρκώσει την ευγένεια τ�υ ελληνι-κ�ύ πνεύματ�ς, διατηρεί στην ψυ!ήτ�υ τ�ν αυθ�ρμητισμ�, μακριά απ�κάθε ψυ!ρή και εγκε�αλική έκ�ρα-ση. «Δεν "ωγρα�ί"�νται �ι λέ&εις αλλάτ� πνεύμα αυτών», και συμπληρώνει �τι«τ�ιαύτη Δ�&α ήρμ�"ε η ελευθερωθείσαΠατρίς να απαθανατίσει εκείν�υς, �ίτι-νες έδωσαν τ� δικαίωμα τ�υ "ην πρ�ς ε-λευθερίαν των απ�γ�νων των».

Πρ�σωπικ� ύ��ςΠαρ’ �λη την ιδεαλιστική αυτή

σ!έση πρ�ς την πατρίδα τ�υ, π�υστην �υσία �μως !αρακτηρί�εται α-π� απλ�τητα και ειλικρίνεια, � Γύ�ηςέ!ει και μια άμεση επα�ή με τ� περι-$άλλ�ν της, π�υ τ� περιγρά�ει μετην πι� μεγάλη συγκίνηση, την πι�διεισδυτική ματιά και την πι� $αθιάαισθαντικ�τητα. «Aυτάς τας ημέρας�υσά δυνατά ν�τι�ς άνεμ�ς. Δεν πι-στεύω να είναι απ� την Eλλάδα: δεν μυ-ρί"ει θυμάρι».

Aν δεν διέθετε την ευαισθησία αυ-τή για τη δια��ρετική π�ι�τητα της�ύσης, των !ρωμάτων και τ�υ �ω-τ�ς, δεν θα μπ�ρ�ύσαν τα τα�ίδιαστην Eλλάδα και τα $ιώματά τ�υ ναεπηρεάσ�υν τ� καλλιτε!νικ� τ�υ γί-γνεσθαι και να τ�ν �δηγήσ�υν στην�ριστική υπερνίκηση της Σ!�λής τ�υδασκάλ�υ τ�υ Karl von Piloty. Kατ’αυτ� τ�ν τρ�π� $λέπει την Eλλάδαμε τ�υς τρ�π�υς π�υ διδά!θηκε, αλ-λά συγ!ρ�νως η ίδια γίνεται τ� έναυ-σμα για τη διαμ�ρ�ωση τ�υ πρ�σω-πικ�ύ καλλιτε!νικ�ύ τ�υ ύ��υς.

Πριν �ύγει για τη Γερμανία, μετάτ� γάμ� τ�υ με την Aρτεμη Nά��υ,�υτεύει στ� κτήμα τ�υ πεθερ�ύ τ�υστ� Xαϊδάρι μια ακακία, ενώ, με τηνευκαιρία της επίσκεψης μιας έκθε-σης λ�υλ�υδιών στ� M�να!�, ανα-π�λεί τα �υτά π�υ εί!αν �ι αυλές τηςπατρίδας τ�υ: «αρκετά λ�υλ�ύδια καιπ�λλά ωραία μετα&ύ, πρ�πάντων καμέ-λιες. Aλλά είναι �λα τε�νητά μεγαλωμέ-να και γι’ αυτ� δεν μ’ αρέσ�υν. Πρ�τιμώμια απριλιάτικη τριαντα�υλλιά τωνAθηνών απ’ �λα αυτά». H �ράση αυτήδεν είναι απλώς λ�για τ�υ �ενιτεμέ-ν�υ ν�σταλγ�ύ, αλλά τ�υ ανθρώπ�υπ�υ πρ�σδι�ρισε �σ� κανένας άλλ�ςτην ανεπανάληπτη �ύση, τη θάλασ-σα τ�υ νησι�ύ τ�υ και τα μαγευτικάακρ�γιάλια. T� γεγ�ν�ς �τι δεν ακ�-λ�ύθησε την τ�πι�γρα�ία και δενενσάρκωσε την ιδι�τυπία της ��εί-λεται στ� έμ�υτ� ενδια�έρ�ν τ�υγια τ�ν κ�σμ� των ιδεών π�υ διαπέ-ρασε, παρά τη ρεαλιστική κατεύθυν-ση, ακ�μα και τ� ηθ�γρα�ικ� τ�υ έρ-γ�.

Θαλάσσι�ι Hλι�ι

Συ!νά παραπ�νιέται για τ� σκ�τει-ν� M�να!� και στ� απ�κ�ρύ�ωματης απελπισίας τ�υ διατυπώνει μια�ράση π�υ μαρτυράει �τι �υδέπ�τεμπ�ρεσε να συμ�ιλιωθεί με τ� δια-��ρετικ� αισθητικά τ�πί� «�ύτε μ’ ε-μπνέει � τ�π�ς �ύτε εύμ�ρ�αι είναι αιγραμμαί �ύτε �ι �ρωματισμ�ί. Aιώνι�νπράσιν�ν, πράσιν�ν. Aλλ�ι είναι �ι τ�-π�ι διά καλλιτέ�νας, ίνα εμπνευσθ�ύν,αλλ’ είναι μακράν». H παρατήρηση εί-να α�ι�σημείωτη, γιατί απ� τη !ρω-ματική κλίμακα τ�υ Γύ�η, �π�υ κυ-ριαρ!�ύν τα μπλε και τα κ�κκινα, λεί-πει παντελώς τ� συνηθισμέν� στ�υς



«Nύμ�η και έρως», ελαι�γρα�ία σε μ�υσαμά 0,85x0,59 μ. Eθνική Πινακ�θήκηκαι M�υσεί� Aλε�άνδρ�υ Σ�ύτ��υ, Aθήνα. Eνα απ� τα �νειρικά έργα τ�υ Γύ-�η, εμπνευσμέν� απ� τ�υς γερμανικ�ύς μύθ�υς και θρύλ�υς.


$αυαρ�ύς �ωγρά��υς πράσιν�. Σε α-ντιστάθμισμα �μως των �σων στε-ρείται, �νειρ�π�λεί και γρά�ει: «Eιςτ�ν ύπν�ν ευρίσκ�μεν την ευ�αρίστη-σιν, δι�τι �νειρευ�μεθα θαλασσί�υς ηλί-�υς» ενώ αστειευ�μεν�ς �ωνά�ειστα παιδιά τ�υ �τι η θεία εί!ε στ�κ�υτί, π�υ απέστειλε, «και ένα κ�μ-μάτι ήλι�ν ελληνικ�ν». Πέρα �μως α-π� κάθε !αριτ�λ�γία, $αθιά είναι ηθλίψη τ�υ, γιατί, !άριν της τέ!νηςτ�υ, είναι αναγκασμέν�ς να �ει σεσκ�τεινά και κρύα μέρη: «Ω, αν ή&ευ-ραν �ι Eλληνες τι θησαυρ�ν έ��υν με τ�ωραί�ν κλίμα και τ� λαμπρ�ν �ως. Tικρίμα. Πώς θα έ�εγγεν εν γένει η Aνα-τ�λή, αν έ�εγγεν και η Tέ�νη αναλ�-γως». T� σημαντικ� στην παραπάνω�ράση είναι η διάγνωση της π�ι�τη-τας τ�υ ε�ωτερικ�ύ �ωτ�ς, π�υ $έ-$αια δεν τ�ν απασ!�λησε, εκτ�ς απ�ελά!ιστες ε�αιρέσεις, τ�ν �δήγησε�μως, �πως θα γίνει αντιληπτ�, στηνεπιλ�γή μιας !ρωματικής κλίμακαςπ�υ σ�ράγισε τ� πρ�σωπικ� ύ��ςτ�. Aυτ� πιθανώς να ��είλεται στ�γεγ�ν�ς �τι η τ�πι�γρα�ία δεν συ-γκαταλεγ�ταν στην ακαδημαϊκή τέ-!νη τ�υ M�νά!�υ, π�υ υπ�στηρι��-ταν απ� �λ�υς τ�υς καθιερωμέν�υς��ρείς, ακ�μη �μως να μη συμ$άδι-�ε και με την ιδε�λ�γία των κατευ-θύνσεών τ�υ.

Nε�ϊδεαλιστικές ιδέεςAργ�τερα, �ταν η �ύση της πατρί-

δας τ�υ μετατράπηκε σε �νειρική ε-νατένιση, απ�δίδει στ�ν τ�π� τ�υκαι δυνάμεις υπερ�υσικές: «Περίερ-γ�ν πως ημπ�ρεί τις να αρρωστήση ειςαυτ� τ� κλίμα π�υ "�υν �ι θε�ί».

Eτσι, στ� τέλ�ς της �ωής τ�υ, κα-θώς διαισθάνεται τ� θάνατ� να έρ-!εται, !ωρίς να έ!ει μπ�ρέσει να επι-στρέψει στ� νησί τ�υ, � γυρισμ�ςπαίρνει τ� ν�ημα τ�υ π�λυπ�θητ�υλυτρωμ�ύ: «Eάν ήτ� δυνατ�ν, να η-μπ�ρ�ύσα να ηρ!�μ�υν εις τηνEλλάδα, ίσως κατά πρώτ�ν εις τηνKε�αλληνίαν και κατ�πιν εις την Tή-ν�ν, εις τα γλυκά αυτά μέρη, �π�υ �θαλάσσι�ς άνεμ�ς, τ� $άλσαμ�ν αυ-τ� υπάρ!ει, �τι θα εύρισκα πάλι τα-!έως την υγείαν μ�υ». Mετά τ� δεύ-τερ� τα�ίδι τ�υ στην Eλλάδα, �π�υγια τελευταία ��ρά παρέμεινε μερι-κές ημέρες ευτυ!ισμέν�ς, αναπ�λείτην παραδείσια παραλία τ�υ Δα�νι-�ύ και τη μακάρια ησυ!ία της �ύσης.T� εν�ρατικ� αυτ� $ίωμα και η ε�ι-δανικευμένη πραγματικ�τητα, μα�ίμε τις νε�ϊδεαλιστικές ιδέες της ε-π�!ής και την αγάπη τ�υ για τη μ�υ-σική και την π�ίηση θα απ�τελέσ�υν,απ� τα μέσα της δεκαετίας τ�υ ’80,τ�ν παράγ�ντα μεταστρ��ής απ� τιςηθ�γρα�ικές σκηνές πρ�ς τις ιδεα-λιστικές – αλληγ�ρικές συνθέσεις,συμ$αδί��ντας συγ!ρ�νως με �ρι-σμένη κατεύθυνση της τέ!νης τ�υM�νά!�υ.

H σέση με τη μ�υσική

H άλλη διάσταση σ!ετικά με την α-ντίληψη της �ύσης είναι �τι � Γύ�ης$λέπει �ωγρα�ικά τ� τ�πί� και κάνειπαρατηρήσεις π�λύ κ�ντά στις υπαι-θριστικές αντιλήψεις της επ�!ής.Στα ελά!ιστα έργα στα �π�ία απ�τυ-πώνει τ� ύπαιθρ�, δίνει π�λύ ενδια-�έρ�υσες και πρ�σωπικές λύσεις καιαπ�δεικνύει την ικαν�τητά τ�υ γιατην πρ�σληψη και απ�δ�ση των ιδι�-

τήτων τ�υ ε�ωτερικ�ύ �ωτ�ς, γεγ�-ν�ς π�υ επισημαίνεται και απ� τ�γνώστη της �ωγρα�ικής τ�υ M�νά-!�υ Siegfried Wichmann. Παρ’ �λααυτά, η ενασ!�λησή τ�υ με τη �ύσηπερι�ρί�εται στις σπ�υδές π�υ έκα-νε στα τα�ίδια τ�υ στ� Tυρ�λ�, !ω-ρίς να έ!ει καταγίνει, πλην ελα!ί-στων ε�αιρέσεων, με αυτ�τελή τ�-πία. Σ!ετικά με την αισθητική αντιμε-τώπιση της �ύσης, !αρακτηριστικέςείναι �ι �ράσεις π�υ περιλαμ$άν�-νται σε ένα γράμμα πρ�ς τη γυναίκατ�υ, �ταν τ� 1895 επισκέ�θηκε γιατελευταία ��ρά την πατρίδα τ�υ. «Hευμ�ρ�ία την �π�ίαν �λέπω εδώ και μά-λιστα πρ�ς την δύσιν τ�υ ηλί�υ, είναι α-περίγραπτ�ς. H λεπτ�της των �ρωματι-σμών και η τα�ύτης της μετα��λής απ�στιγμής εις στιγμήν, μετα��λή των τ�-νων, των αρμ�νικωτάτων τ�νων, �ύτεθα γρα�θή π�τέ, δι�τι λείπ�υν αι λέ&εις,�ύτε θα �ρεθή "ωγρά��ς να "ωγρα�ί-σει». H υπ�θεση π�υ διατυπώνεται �-τι στη διαπίστωση αυτή �τάνει στ�τέλ�ς της �ωής τ�υ, �ταν είναι πιααργά να αλλά�ει καλλιτε!νικ�ύςπρ�σανατ�λισμ�ύς, είναι θεωρητικάσωστή, δεν �δηγεί �μως στις πρ�θέ-σεις τ�υ π�υ δεν συμπεριλαμ$άν�υναυτ� τ� στ�!�, ε��σ�ν η κατεύθυν-

σή τ�υ ήταν πάντα ιδεαλιστική. Στ�έργ� τ�υ μετα�έρει �μως τ� απαύ-γασμα της ανάμνησης των !ρωμά-των π�υ $λέπει στην πατρίδα τ�υ.«Φ��ύμαι μην ιδώ εις τ� μέλλ�ν τις ση-μερινές "ωγρα�ιές μ�υ και μ�υ �αν�ύνπως έ��υν τ� �ρώμα της θαλάσσης, δι�-τι αυτάς τας ημέρας εις τ�ν &ύπν�ν μ�υκαι ύπν�ν μ�υ �λέπω θαλάσσας, �άρ-κες, καρ�τσες και τα τ�ιαύτα».

Στα ιδεαλιστικά τ�υ έργα ταυτί�ειτη �ύση της πατρίδας τ�υ με τηνπ�ίηση, π�υ συντ�νί�ει τ� $ι�λί τηςμε τ� τραγ�ύδι της άν�ι�ης. Eτσι, κά-θε πινελιά είναι ιδέα, κάθε !ρώμα εί-ναι μ�υσικ�ς τ�ν�ς και ρυθμ�ς. Π�λ-λά έργα τ�υ δημι�υργ�ύνται με τημελωδία τ�υ πιάν�υ π�υ παί��υν ταπαιδιά τ�υ, και � Γύ�ης γρά�ει: «Tαπαιδιά μ�υ έπαι&αν την εισαγωγή“Jubel” και την “Eυρυάνθην” τ�υWeber και εν μέρ�ς της πρώτης Συμ�ω-νίας τ�υ Beethoven. Mε τ�ν ενθ�υσια-σμ�ν μ�υ εδιώρθωσα αρκετάς γραμμάςεις την εικ�να μ�υ». Tη μ�υσική αυτήγλυκύτητα μετα�έρει � Γύ�ης �!ιμ�ν� στις ιδεαλιστικές – αλληγ�ρι-κές συνθέσεις τ�υ, αλλά και στα η-θ�γρα�ικά θέματα, ενώ στα εμπνευ-σμένα απ� την αρ!αία Eλλάδα έργασυνδυά�ει την κίνση με τ� ρυθμ� και

τη μελωδία και απ�$λέπει να δια$είτις πύλες τ�υ Oλύμπ�υ. Για την π�-μπή της «Aπ�θέωσης της Bαυαρίας»γρά�ει: «H εικών πρ��ωρεί �ραδέωςμε τ� ίδι�ν �άδισμα πρ�ς τα εμπρ�ς, �-πως και αι θεαί επάνω στ�ν μ�υσαμά.Mε έ�ε μαγεύσει η πρώτη θεά (η Π�ίη-σις). Φαντά"�μαι �τι ακ�ύω την μ�υσι-κήν της και στ�λί"ω (μα"ί με τας θεάς)τ� άρμα με ρ�δα».

H σ!έση τ�υ Γύ�η με τη μ�υσικήθεμελιώθηκε στα παιδικά τ�υ !ρ�-νια, �ταν στ� νησί τ�υ αντη!�ύσεκατά τις γι�ρτές και τα πανηγύρια �ή!�ς τ�υ $ι�λι�ύ και τ�υ λαγ�ύτ�υ.Eτσι, απ� τις πρώτες τ�υ �ρ�ντίδεςήταν να αρ!ίσει να μαθαίνει μ�υσικήκαι, �πως συνεπάγεται απ� τις επι-στ�λές τ�υ, επισκεπτ�ταν συ!νά τηνOπερα και ενθ�υσια��ταν με τις πα-ραστάσεις των έργων τ�υ RichardWagner.

Yπ� τ�υς ή�υςτ�υ Mπετ�"εν

Mε την πάρ�δ� τ�υ !ρ�ν�υ � Γύ-�ης �λ� και περισσ�τερ� �ωγρα�ί�εικαι σκέπτεται υπ� τ�υς ή!�υς τ�υπιάν�υ, ακ�ύγ�ντας κυρίως έργατ�υ Beethoven, τ�ν �π�ί� θεωρεί ωςτ�ν υπέρτατ� δημι�υργ�. Kατά τις ι-δεαλιστικές τ�υ αναπ�λήσεις τ�π�-θετεί τη μ�υσική υπεράνω �λων τωντε!νών και η πρ�σωπ�π�ίηση τηςκαλλιτε!νίας κρατάει πάντα στ� !έριλύρα. Eνδεικτική για τη $αθύτατησ!έση τ�υ με τη μ�υσική είναι η�ράση: «Oταν � Πήγασ�ς μ�υ θέληκαμμία ��ρά να &εκ�υρασθή επιστρέ-�ει τις τ�ν Oλυμπ�ν. Eκεί είδα π�λλ�ύς·��ι μ�ν�ν τ�υς θε�ύς της Eλλάδ�ς αλλά�λ�υς τ�υς ε&��υς άνδρας (...). Kαι τ�μεγαλ�πρεπέστερ�ν, εις υψηλ�τερ�νμέρ�ς καθήμεν�ς � Beethoven έπαι"ενεις �ργαν�ν την �ιλι�στήν συμ�ωνίαντ�υ».

Aκ�μη, διηγείται �τι τα σ!έδια π�υαγ�ρασε η Staatliche GraphischeSammlung τ�υ M�νά!�υ είναι πρ�ϊ�-ντα μ�υσικής έμπνευσης και απ�τε-λ�ύν τις ωραι�τερες αναμνήσεις της�ωής τ�υ. O ίδι�ς, θέλ�ντας να δεί-�ει π�σ� συνυ�ασμένα είναι τα έργατ�υ με τη μ�υσική, τ�π�θετεί πάνωαπ� τ� πιάν�, π�υ τ�υ !άρισε η μα-θήτριά τ�υ Anna May, τ� κατ’ ε��!ήνλυρικ�, π�ιητικ�, μελωδικ� έργ�τ�υ, την «Eαρινή Συμ�ωνία». H σ!έ-ση τ�υ με τη μ�υσική πρέπει να α�ι�-λ�γηθεί κατά τη θεώρηση τ�υ έργ�υτ�υ, γιατί δια��ρετικά είναι αδύνατ�να γίν�υν αντιληπτές �ι αρμ�νικές,ευαίσθητες, ρυθμικές γραμμές και �ιλυρικές συνθέσεις τ�υ. Mέσα απ�τις απλές επιστ�λές τ�υ � Γύ�ης α-π�καλύπτεται ως μια πρ�σωπικ�τητασύνθετη, γεγ�ν�ς π�υ $�ηθάει στηνερμηνεία τ�υ π�λύπλευρ�υ έργ�υτ�υ.

H επα�ή με τη �ύση

Kαι ακ�μη δεν έ!�υν θιγεί �λες �ιπτυ!ές της σημαντικής αυτής �υσι�-γνωμίας της ελληνικής τέ!νης: �ιπαρατηρήσεις τ�υ για τη �ύση, πέρααπ� την αισθητική περιγρα�ή τ�υτ�πί�υ, �ανερών�υν άνθρωπ� ευαί-σθητ� σε π�λλ�ύς τ�μείς, πρ�σωπι-κ�τητα �λ�κληρωμένη, με �ράματααλλά και πρακτικ�τητα. Σε ένα γράμ-μα τ�υ 1897 ανα�έρει: «Σας συλλυ-

«O �α�αρ�πλάστης» (1898). Eλαι�γρα�ία σε μ�υσαμά 1,27x1,00 μ. (Iδιωτικήσυλλ�γή, Aθήνα). Eκτ�ς απ� την πραγματικά μ�ναδική �ωγρα�ική απ�δ�σητων δια��ρετικών απ��ρώσεων τ�υ λευκ�ύ, π�υ ε�ελίσσεται η μία δίπλαστην άλλη με α�άνταστη μαεστρία, � Γύ�ης επι�ειρεί να απ�δώσει μια αι�νί-δια κίνηση π�υ πρ�κύπτει απ� τ� αναπάντε�� σπάσιμ� τ�υ σκ�ινι�ύ απ’ �π�υκρεμ�ταν τ� μπ�υκάλι. Kατ’ αυτ�ν τ�ν τρ�π� δίνεται η εντύπωση μιας αστα-θ�ύς στάσης, π�υ μ�λις τ�υ επιτρέπει να ισ�ρρ�πεί τ� γλύκισμα π�υ κρατάειστα �έρια τ�υ...



π�ύμαι �τι υπ��έρετε την τ�σην "έστην,εις τ�ύτ� πταίετε σεις �ι ίδι�ι. Eάν δεν-δρ��υτεύσετε, θα εύρ�υν τ�υλά�ιστ�ντα παιδιά και τα εγγ�νια σας δρ�σερώ-τερ�ν, αλλά και υγιειν�τερ�ν κλίμα.Kρίμα εις την ωραίαν Eλλάδα».

H επα�ή τ�υ με τη �ύση είναι $α-θιά, γιατί σε π�λλά σημεία των επι-στ�λών τ�υ καταγίνεται με α�ι�θαύ-μαστες περιγρα�ές, συγκινείται μετα $�υνά, τα δάση και σε κάπ�ιαστιγμή γρά�ει τη !αρακτηριστική�ράση: «Xαιρετήσατε εκ μέρ�υς μαςμικρ�ύς και μεγάλ�υς ως και τα π�υ-λιά». Kαι ακ�μη πι� συγκινητικά μετάτ� τα�ίδι τ�υ στην Eλλάδα: «Eις τηνAκρ�π�λιν, τ�ν Λυκα�ηττ�ν, εις �λα τα

��υνά και την θάλασσαν και εις τ�ν λα-μπρ�ν ήλι�ν, τ�ν �π�ί�ν έκτ�τε σ�εδ�νδεν είδα, π�λλά �αιρετίσματα». H δια-��ρετική π�ι�τητα τ�υ ελληνικ�ύτ�πί�υ, π�υ δεν παραλείπει να τ�νί-�ει σε κάθε ευκαιρία, τ�ν �δηγεί σε!ρωματικές επιλ�γές π�υ κάν�υν τ�έργ� τ�υ να �ε!ωρί�ει ανάμεσα σταέργα των καλλιτε!νών τηςGründerzeit, γιατί � Γύ�ης δεν μπ�-ρεσε να συμ$ι$αστεί με τις !ρωματι-κές τ�νικ�τητες τ�υ B�ρρά, �πωςπαρατηρεί και � HermannUhde–Bernays. Kαι πράγματι, μέσαστα �εστά κα�έ !ρώματα λάμπει τ�κ�κκιν�, �έγγ�υν τα λευκά, ιριδί-��υν τα στ�λίδια των τ�πικών ενδυ-μασιών και τ� $αθύ μπλε ε�ελίσσεται

σε �λες τις παραλλαγές. Tην Eλλάδαέ!ει επίσης ως πηγή έμπνευσης καιτ� τα�ίδι τ�υ στην Eλλάδα τ�υ δίνεινέα πν�ή για δημι�υργία. «Eλπί"ω νέ-αν έμπνευσιν να πάρω μα"ί μ�υ ε&Eλλάδ�ς. Θέλω να ιδώ τ�ν Π�ρ�ν, Aίγι-να, Σαλαμίνα, Mέγαρα, Eλευσίνα, Kαι-σαριανήν, Πεντέλην. Θέλω να τα ιδώπάλιν».

O Γύ�ης δεν αντλεί �μως μ�ν� απ�την Eλλάδα, αλλά θεωρεί ταυτ�!ρ�-να τις δ��ες και τις τιμές τ�υ στην�ενιτιά διακρίσεις για τ�υς δικ�ύςτ�υ και την πατρίδα τ�υ. Για τη $ρά-$ευσή τ�υ στ� διαγωνισμ� για την ε-κατ�νταετηρίδα των πιάνων IbachSohn, �π�υ διακρίθηκε ανάμεσα σε174 έργα, � Γύ�ης αυθ�ρμητα ανε-

�ώνησε: «Δ�&α και τιμή πάλιν, Oυρα-νίτσα, εις τ� �ν�μά μας! T�υς �άγαμε!».H επιτυ!ία, �μως, τ�ν �δηγεί σε με-γαλύτερη πικρία, γιατί τ� ελληνικ�κράτ�ς ε�ακ�λ�υθεί να τ�ν αγν�εί,γεγ�ν�ς π�υ τ�υ πρ�καλεί αισθήμα-τα απ�γ�ήτευσης. Σε ένα γράμματ�υ πρ�ς τ�ν εκδ�τη τ�υ ημερ�λ�γί-�υ τ�υ 1897 Kωνσταντίν� Σκ�κ� εκ-μυστηρεύεται: «Eις αυτήν την ευκαι-ρίαν, σας πρ�σθέτω τ� κάρ��υν� τηςκαρδιάς μ�υ και σας ανα�έρω τ�ν καϋ-μ�ν μ�υ, τ�ν �π�ί�ν �έρω εις την "ωήνμ�υ κεκρυμμέν�ν. Oυδείς λέγω εί�ε π�-τέ τ� αίσθημα και την περιέγειαν να ε-ρωτήση τι κάμνω και, μ�λ�ν�τι ας κ�λα-κευτώ �τι θα γνωρί"�υν τ� �ν�μα, π�τέ�υδεμία ελληνική κυ�έρνησις εσυλλ�γί-σθη �τι έ�ει η Eλλάς καλλιτέ�νη, αλλά…Eίμαι ευτυ�ής �τι είμαι Eλλην και �αί-ρω».

T� θρησκευτικ� τ�υ αίσθημα είναιεπίσης $αθύ και συνυ�ασμέν� με ταιδεαλιστικά τ�υ �ράματα για την πα-τρίδα, τη �ύση, τ�ν άνθρωπ� και τηντέ!νη. Για την εκπλήρωση �λων αυ-τών των ιδεών εργά�εται ακατάπαυ-στα και θεωρεί την εκτέλεση τ�υ κα-θήκ�ντ�ς «τη γλυκυτέρα επίγει� η-δ�νή». Σε �λα σ!εδ�ν τα γράμματάτ�υ ανα�έρεται στις διαρκείς πρ�-σπάθειές τ�υ να παράγει �σ� τ� δυ-νατ�ν μεγαλύτερ� π�σ�τικά και π�ι-�τικά έργ�, πρ�κειμέν�υ να επιτύ!ειτην επιθυμητή αναγνώριση σε �λ�υςτ�υς τ�μείς.

H τάση αυτή ήταν και η κυρίαρ!ηκατά τ� δεύτερ� μισ� τ�υ 19�υ αιώ-να στη Γερμανία, ε��σ�ν �λ�ι πρ�-σπαθ�ύσαν να �θάσ�υν τις πρώτεςθέσεις. Aπ� τ�υς συγ!ρ�ν�υς τ�υ α-ντιπρ�σωπευτικ� παράδειγμα απ�-τελεί � επίσης μαθητής τ�υ Piloty και�ίλ�ς τ�υ Γύ�η Franz von Lenbach,π�υ εργα��ταν ακατάπαυστα, �!ι μ�-ν� για να ανταπ�κριθεί στις π�λλέςπαραγγελίες π�υ δε!�ταν απ� πα-ντ�ύ αλλά και για να δεσπ��ει στηνκαλλιτε!νική και κ�ινωνική �ωή, δια-τηρώντας επα�ές και �ιλίες με π�λ-λ�ύς σημαίν�ντες, ακ�μη και με τ�νBismarck.

O Γύ�ης υι�θέτησε αυτή τη στάσηκαι επιδίω�ε την άν�δ� και την ανα-γνώριση, μιλώντας κάθε ��ρά με πε-ρη�άνεια για τις επιτυ!ίες τ�υ καιγια τις επισκέψεις τ�υ αντι$ασιλέαLuitpold στ� ατελιέ τ�υ. Στ�υς αντί-π�δες αυτής της επιδίω�ης στάθηκε� κύκλ�ς τ�υ Leibl π�υ, απ�μ�νωμέ-ν�ς, απέρριπτε την επίσημη αυτή κα-τεύθυνση. O Γύ�ης αν και, �πως � ί-δι�ς �μ�λ�γεί, συμμετεί!ε σε έναναγώνα επικράτησης, εν τ�ύτ�ις εν-δ�μυ!α, �πως δια�αίνεται απ� π�λ-λές επιστ�λές τ�υ, θα πρ�τιμ�ύσενα �ει απερίσπαστα και να απ�λαμ-$άνει την απλή �ωή της πατρίδαςτ�υ. «Δι’ εμέ», γρά�ει, «� κ�σμ�ς είναιν�ερ�ν τι. Zω με τ� παρελθ�ν και τ�μέλλ�ν. Διά τ� ενεστώς, δεν ευρίσκωτ�ν καιρ�ν, αλλά πάντ�τε ελπί"ω �τι ί-σως θα έλθει και δι’ εμέ καμιά ��ρά ηευκαιρία να "ήσω �λίγ�ν».

Aυτ�πεπ�ίθησηH διαρκής κ�πωση τ�ν �δηγεί σε

μεγαλύτερη ν�σταλγία για την ηρε-μία τ�υ νησι�ύ τ�υ, π�υ τ� $ιώνει ε-ντ�ν�τερα εν�ρατικά, πρ�ετ�ιμά��-ντας έτσι την πλήρη εγκατάλειψητων ηθ�γρα�ικών σκηνών και τη με-ταστρ��ή τ�υ πρ�ς τ�ν κ�σμ� των ι-δεών. H διδασκαλία στην Aκαδημία

«O κ�υρέας», ελαι�γρα�ία σε μ�υσαμά 0,89x0,66 μ. (Iδιωτική συλλ�γή, Aθήνα). Σε αυτ� τ� έργ� η �ωτειν�τητα των�ρωμάτων, καθώς και η π�ι�τητα των υ�ασμάτων αναδεικνύ�νται απ� τη συγκέντρωση τ�υ �ωτ�ς π�υ σε συνδυασμ�με τ�ν τ�νισμ� της αυτ�πεπ�ίθησης τ�υ κ�υρέα και της υπ�μ�νετικ�τητας τ�υ παιδι�ύ, π�υ πρ�σπαθεί με τ� πνιγ-μέν� σ�ύριγμα να διασκεδάσει τ�ν π�ν� τ�υ, παράγει μια εικ�να π�υ έ�ει σ�έση με την αμεσ�τητα της �ωής.



τ�υ α�αιρεί δημι�υργικ� !ρ�ν�, αλ-λά με π�λλή περη�άνεια κατ�ν�μά-�ει τ�ν αριθμ� των μαθητών τ�υ καιτα $ρα$εία π�υ κερδί�ει. Aυτά �μωςείναι στ�ι!εία επίκτητα για την πρ�-σωπικ�τητά τ�υ· σημασία έ!ει �τιγνωρί�ει τι θα μπ�ρ�ύσε να δημι�υρ-γήσει αν δεν εί!ε ανάγκη να εργά�ε-ται για $ι�π�ριστικ�ύς λ�γ�υς. «Aνεί�α τ�ν καιρ�ν ιδικ�ν μ�υ, κατάδικ�ν,θα έκαμνα τ�ν κ�σμ�ν να σεισθή». Hεκμυστήρευση αυτή γίνεται πρ�ςτ�υς δικ�ύς τ�υ τ� 1876, ακ�μη σ!ε-τικά στην αρ!ή της σταδι�δρ�μίαςτ�υ, ενώ με α��ρμή την αρνητικήκριτική για τη «Δ��α», ε��ργί�εταικαι γρά�ει: «T�ύτ� τ� λέγω μ�ν� εις ε-σέ, είθε σε 500 �ρ�νια να γεννήση καιπάλι (ενν. η Eλλάδα) ένα παιδί και νατης κάμη ένα τ�ι�ύτ�ν εικ�νισμα διάπρ�σκύνημα».

H μεγάλη αυτή αυτ�πεπ�ίθησημαρτυράει �τι � Γύ�ης εμ��ρείταιπραγματικά απ� την ιδε�λ�γία της ε-π�!ής, π�υ πρ�$αλλε τ�ν άνθρωπ�δημι�υργ�, ενώ η !ειρωνακτική ερ-γασία έπαι�ε δευτερεύ�ντα ρ�λ�.

Eκτ�ς απ� τις σκέψεις εκείνες π�υ!αρακτηρί��υν επακρι$ώς την πρ�-σωπικ�τητά τ�υ, π�λύτιμες πληρ�-��ρίες παρέ!�υν και π�λλές �ρά-σεις τ�υ, π�υ στ� περιθώρι� δια��-ρων άλλων γεγ�ν�των, �ωτί��υν τ�ντρ�π� της δημι�υργίας τ�υ. O Γύ�ηςτην επ�!ή της πρ�ετ�ιμασίας για την�ριστική στρ��ή τ�υ πρ�ς τις ιδεαλι-στικές συνθέσεις παρακαλεί να τ�υστείλ�υν κείμενα αρ!αίων Eλλήνωνσυγγρα�έων και, απ� ανέκδ�τη επι-στ�λή πρ�ς τ�ν πεθερ� τ�υ, μαθαί-ν�υμε �τι μελετά τ�ν Oμηρ� και τημυθ�λ�γία. Aκ�μη πι� δια�ωτιστικ�είναι αυτ� π�υ γρά�ει για τις μελέ-τες τ�υ σ!ετικά με τα ενδύματα,τ�υς αρ!αί�υς !ιτώνες. «Oσ�ν α��ράτα ��ρέματα των αρ�αίων Eλλήνων κα-ταγίν�μαι εις συγγράμματα. E�ω ήδητρεις �λαμύδας διά τας �π�ίας με ��η-θεί η Aρτεμις εις τ� ράψιμ�ν. Tην μίανε& αυτών έ�αψα πρ� τεσσάρων ημερώνκ�κκινην. Διά να γίνη η μελέτη �πωςπρέπει, έ�ω ανάγκην μακρ�ύ καιρ�ύκαι π�λλά να μελετήσω. H εργασία μ�υαυτή γίνεται κλέπτ�ντας».

Mεγαλ�θυμίαστις επιθέσεις

Eπειδή ενδια�έρεται για τη γνώμητων άλλων, απ�στέλλει κάθε ��ρά�ωτ�γρα�ίες και αναμένει να πλη-ρ��ρηθεί τις κρίσεις των δικώντ�υ, αλλά κυρίως τ�υ στεν�ύ τ�υ �ί-λ�υ Nικη��ρ�υ Λύτρα. B�ηθητικέςείναι �ι περιγρα�ές για τα έργα τ�υκαι �ι παρατηρήσεις τ�υ στ� ιδε�λ�-γικ� και εκ�ραστικ� επίπεδ� και !α-ρακτηριστικές �ι αντιδράσεις τ�υ, μεμεγαλ�θυμία και στωικ�τητα, στιςπικρ�!�λες επιθέσεις της κριτικήςτ�υ ελληνικ�ύ τύπ�υ.

T� ύ��ς των επιστ�λών τ�υ είναιγλα�υρ�, τ� περιε!�μεν� απλ� αλλάσυγ!ρ�νως $αθυστ�!αστ� και σ!ε-δ�ν ηρωικ�. Kαι μέσα απ� αυτ� τ�πλέγμα των μικρών και καθημερινώνπραγμάτων π�υ ε�υ�αίν�υν σιγά σι-γά την πρ�σωπικ�τητά τ�υ, η !αρι-τ�λ�γία συμπλέει με τη �ιλ�σ��ημέ-νη σκέψη, έτσι ώστε τ� ένα γεγ�ν�ςνα διαδέ!εται τ� άλλ� απλά, �υσικά,αλλά και �ι αι!μές να είναι εύστ�!ες,σύντ�μες και ακρι$είς.

Σ!ετικά με την «Aπ�θέωση τηςBαυαρίας» διατυπώνει την πικρίατ�υ συνδυασμένη με !ι�ύμ�ρ ως ε-�ής: «Θα έκαμνα, ενν�είς, με π�λύ πλέ-�ν ευ�αρίστησιν την Aπ�θέωσιν τηςEλλάδ�ς, αλλά μ�ν�ς μ�υ δεν ημπ�ρώνα την απ�θεώσω, α��ύ �ι περισσ�τε-ρ�ι την &εθεών�υν… Tων �ρ�νίμων �λί-γα».

Σε αυτ� τ� κε�άλαι� α�ι�λ�γήθη-

καν απ� τις επιστ�λές τ�υ μ�ν� γενι-κές σκέψεις, π�υ περιγρά��υν και α-π�καλύπτ�υν την πρ�σωπικ�τητατ�υ Γύ�η. Σε �,τι α��ρά στις πληρ�-��ρίες π�υ δίνει � ίδι�ς για τ� έργ�τ�υ θα λη�θ�ύν υπ�ψη κατά τη δια-πραγμάτευσή τ�υ και θα αναλυθ�ύν�ι πεπ�ιθήσεις τ�υ, κυρίως των τε-λευταίων !ρ�νων, �ταν τη σκέψητ�υ απασ!�λ�ύν πρ�$λήματα ιδε�-

λ�γικά και εσ!ατ�λ�γικά, και πρ�-σπαθεί να δώσει λύσεις στην εκ�ρα-στική απ�τύπωση δια��ρων ενν�ιώνκαι συναισθημάτων. Eπ�μένως, πέρααπ� τη διηγηματική σκιαγρά�ησητης πρ�σωπικ�τητάς τ�υ, η �υσια-στικ�τερη πρ�σέγγιση θα γίνει μέσωτ�υ έργ�υ τ�υ, π�υ είναι ακρι$ώς η$αθύτερη σύνθεση �λων των παρα-μέτρων.

«Πηνελ�πη Γύ�η» (ημιτελές – 1893). Eλαι�γρα�ία σε μ�υσαμά 1,57x1,05 μ. Iδρυμα Eυαγγελίστριας Tήν�υ – Σκεπτικ�και αινιγματικ� �λέμμα διακρίνει και την Πηνελ�πη με τα άσπρα, κ�ρη τ�υ �ωγρά��υ, ενώ συνθετικά και �ωγρα�ικά�αρακτηρί�εται απ� πρ��ωρημένη αντίληψη, καθώς κ�ιτά λ��ά, πρ��άλλεται επίπεδα στ�ν τ�ί�� και �ι επι�άνειεςδιαγρά��νται �ωτεινές, �ωρίς σκιές, σύμ�ωνα με τις γνωστές, σύγ�ρ�νες επιδιώ�εις.


H πρ�σ��ρά τ�υ Γύ�ηYπήρ�ε π�λλαπλή �ι μν� στη γερμανική τέ�νη αλλά ιδιαίτερα στην ελληνική

T�υ Στέλι�υ Λυδάκη

Iστ�ρικ�ύ Tένης

H ΠPOΣΦOPA τ�υ Γύη στ� πλαίσι�της γερμανικής τέ�νης τ�υ 19�υ αι-ώνα απ�κτά σημασία απ� τη στιγμήπ�υ αρ�ίει να απασ��λείται με ταπρ��λήματα τ�υ «πραγματικ�ύ �ω-τ�ς» (1872-1873). Δεν συνέ�ισε �-μως σ’ αυτή την κατεύθυνση. Π�λύνωρίς αναρωτήθηκαν �ι μελετητέςτ�υ γιατί:

«Γιατί δεν πρ�ώρησε � καλλιτένηςσ’ αυτή τη γραμμή; Oμως, � Λένμπα εί-ε τ� λ�γ� τ�υ να τ�νί�ει ιδιαίτερα τ�νήπι� και απαλ� αρακτήρα τ�υ �ίλ�υτ�υ. Eίε ελάιστη διάθεση για αντίδρα-ση».

Aντίδραση απέναντι τίν�ς; Πρ��α-νώς απέναντι της «Aκαδημίας».Aλλά � Γκέ�ργκ Φ�υκς, π�υ εκ�ρά-ει στα 1907 την πι� πάνω σκέψη, δενερμηνεύει σωστά την άπ�ψη τ�υΛένμπα�. Γιατί �ταν εκείν�ς θεωρείτ�ν Γύη �τι έ�ει ήπι� και απαλ� �α-ρακτήρα, θέλει να εκ�ράσει απ� τημια μεριά την ηθική–ανθρώπινη π�ι-�τητα τ�υ �ίλ�υ τ�υ, απ� την άλλητην π�ιητική–ιδεαλιστική τ�υ διάθε-ση, και ��ι την έλλειψη μα�ητικ�τη-τας, π�υ δήθεν τ�ν �αρακτήριε. Tημα�ητικ�τητά τ�υ την απ�δεί�ν�υνάλλωστε στ� έπακρ� �ι δύ� τελευ-ταίες δεκαετίες της ωής τ�υ. Γιατί ηιδεαλιστική τ�υ περί�δ�ς ανέτρεπε�υσιαστικά την καθαρά ακαδημαϊκή�άση π�υ αντιπρ�σώπευε πριν.

Στην πραγματικ�τητα λ�ιπ�ν � Γύ-ης δεν συνε�ίει την απασ��λησήτ�υ με τα πρ��λήματα τ�υ �ωτ�ςκαι τ�υ �ρώματ�ς, γιατί α��ρ�ύντην ε*ωτερική αντανακλαστική έκ-�ραση της ��ρμας, ενώ � ιδεαλι-σμ�ς ενδια�έρεται πρώτιστα για τ�συμ��λισμ� της, για τ� περιε��μεν�π�υ αντιπρ�σωπεύει η ��ρμα αυτή.H πρ�σωπ�π�ίηση π.�. μιας υψηλήςένν�ιας είναι μια ιδεαλιστική συμ��-λική μετα��ρά, π�υ �λ�κληρώνειτην απ�στ�λή της στην έκ�ραση τ�υμηνύματ�ς π�υ την α��ρά, ενώ ησύλληψη και απεικ�νιση των �ωτει-νών διαθλάσεων σ’ ένα τ�πί� α��ράπρώτιστα την �πτική συσ�έτιση μετις αντανακλάσεις τ�υ τ�πί�υ αυτ�ύ.Oπ�τε τ� περιε��μεν� είναι δευτε-ρεύ�υσας σημασίας έναντι της μ�ρ-�ής, ενώ στην περίπτωση τ�υ ιδεα-λισμ�ύ, �ωρίς να συμ�αίνει πάντα τ�αντίθετ�, είναι τ� περιε��μεν� εκεί-ν� τ� �π�ί� έ�ει �ασικά σημασία.

T� πραγματικ �ωςAλλά, πρέπει τη σημασία τ�υ Γύη

για τη γερμανική τέ�νη τ�υ 19�υ αι-ώνα να την περι�ρίσ�υμε μ�ν�στ�υς πρ��ληματισμ�ύς τ�υ με τ�«πραγματικ� �ως», τ�υς �π�ί�υς �-μως δε συνε�ίει;

H αλήθεια είναι �τι απ’ αυτή τηνπλευρά η συμ��λή τ�υ υπήρ*ε ένααπλ� επεισ�δι� �ωρίς πλατύτερη α-πή�ηση. Eνα επεισ�δι� σε μια ήδη έ-*��α αντιπρ�σωπευμένη κατάσταση.

Γι’ αυτ� δε δικαι�λ�γείται η γνώμητ�υ Bί�μαν �τι απ� την άπ�ψη αυτήπρέπει να αναθεωρηθεί η θέση γιατ�ν Γύη στ� πλαίσι� της ευρωπαϊ-κής τέ�νης. Π�λύ περισσ�τερης ση-μασίας για τη γερμανική τέ�νη τ�υ19�υ αιώνα είναι η ιδεαλιστική πε-ρί�δ�ς τ�υ Γύη και ειδικ�τερα ησυμ��λή τ�υ στη διαμ�ρ�ωση της

γερμανικής α�ίσας, καθώς και ησυμμετ��ή τ�υ στ� Γι�υνγκεντστίλ.Στην α�ίσα αντιπρ�σώπευσε μιαγραμμή ιδεαλιστικών πρ�σωπ�π�ιή-σεων, π�υ �ρήκαν πλατιά απή�ησηκαι διαμ�ρ�ωσαν μια κατεύθυνσηστ� πλαίσι� τ�υ Γι�υνγκεντστίλ, στ��π�ί� άλλωστε συνε�ίει τη γραμμήαυτή με πρ�εκτάσεις στη θρησκευτι-

κή κυρίως θεματ�λ�γία. H «Σ��λή»τ�υ �ασι�ταν πρ�πάντων σε δυνα-τ�τητες, τις �π�ίες εκμεταλλεύθη-καν �ι *έν�ι π�υ την ακ�λ�ύθησαν.

Oι Eλληνες κινήθηκαν κατά έναμεγάλ� μέρ�ς με �άση τις αρ�ές π�υδιέγραψε τ� έργ� τ�υ, γι’ αυτ� η ση-μασία τ�υ Γύη για τη νε�ελληνικήωγρα�ική τ�υ 19�υ αιώνα υπήρ*ε

«H Π�ίηση συντ�νί�ει τ� �ι�λί της με τ� τραγ�ύδι των π�υλιών» (1897). Σ�έδι� με σέπια σε �αρτί, 0,41x0,28 μ. EθνικήΠινακ�θήκη και M�υσεί� Aλε!άνδρ�υ Σ�ύτ��υ, Aθήνα.


«Iστ�ρία», (1892). Eλαι�γρα"ία σε μ�υσαμά, διάμετρ�ς 0,89μ. (Iδιωτική συλλ�γή, Aθήνα). Mία απ# τις περί"ημες α"ίσες π�υ εί�ε "ιλ�τε�νήσει � Γύ�ης πι-στεύ�ντας #τι: «Στ�ν καθένα πρέπει η τέ�νη να είναι πρ�σιτή, στ�ν καθένα πρέπει να πρ�σ"έρει ανάταση και �αρά, #�ι μ#ν� σε #σ�υς μπ�ρ�ύν να αγ�ρά-σ�υν τα έργα σας και έ��υν τ� �ρ#ν� να σας επισκε"θ�ύν στις γκαλερί».

πρωταρ�ικής σημασίας. Πραγματικά,απ� ελληνική πλευρά, η σημασία τ�υΓύη είναι άπειρα μεγαλύτερη απ’�,τι απ� γερμανική. Δεν είναι μ�ν� ηέλ*η της πρ�σωπικ�τητάς τ�υ και η

εκπαίδευση και κατεύθυνση τωνEλλήνων μαθητών τ�υ, αλλά πρ�πά-ντων η δυναμική τ�υ παρ�υσία, τ�πνευματικ� απ�θεμα δυναμικ�ύ π�υαντιπρ�σωπεύει. Oι ανησυ�ίες τ�υ

συνδυά�νται με ικαν�τητες μ�ρ��-π�ίησής τ�υς ανάλ�γα με τ� τε�ν�-τρ�πικ� σ�ήμα π�υ επικρατεί κι έτσικατ�ρθώνει, με τ� να ανανεώνεταισυνέ�εια, να �ρίσκεται στην πρώτη

γραμμή της πρωτ�π�ρίας. Yστερα,με την κλασικ�π�ίησή τ�υ στ� πλαί-σι� της ελληνικής πραγματικ�τηταςεπι�άλλει τα αισθητικά κριτήρια π�υ


εκ�ράει τ� έργ� τ�υ και κατευθύ-νει, κατά ένα σημαντικ� μέρ�ς, τηνκαλαισθησία στις τελευταίες δεκαε-τίες τ�υ αιώνα. Aκ�μη �μως και η α-ντίδραση π�υ πρ�κάλεσε στ�ν 20�αιώνα υπήρ*ε παραγωγική, γιατί έτσιεμψυ�ώθηκαν �ι δημι�υργικές δυνά-μεις πρ�κειμέν�υ να είναι σε θέση ν’αντιτα�θ�ύν σ’ αυτ�ν.

Aν καταπιαστήκαμε με τ�ν Γύηδιε*�δικά, δεν έγινε μ�ν� γιατί είναιιδιαίτερα α*ι�λ�γη περίπτωση ή γιατίυπάρ��υν �ι �ι�λι�γρα�ικές πρ�ϋ-π�θέσεις. Aπ��λέψαμε πρ�πάντωνστην ανάγκη να διαγράψ�υμε τ�πλαίσι� μέσα στ� �π�ί� κινήθηκε �Γύης και στ� �π�ί� θα κινηθ�ύν και

�ι υπ�λ�ιπ�ι ωγρά��ι της «Oμάδαςτ�υ M�νά��υ», για τ�υς �π�ί�υςπ�λλές ��ρές είναι αδύνατη �π�ια-δήπ�τε τεκμηρίωση.

O σύγ�ρ�ν�ςNε�έλληνας

Yστερα � Γύης εκ�ράει με τη�ι�γρα�ία τ�υ και με τ� έργ� τ�υ έ-ναν τύπ� Nε�έλληνα, π�υ ητεί και�ρίσκει στ� ε*ωτερικ� τα μέσα εκεί-να π�υ θα τ�ν ��ηθήσ�υν να �λ�-κληρωθεί πνευματικά. Oι συμπα-τριώτες τ�υ �ρίσκ�νται στην ίδιαμ�ίρα με εκείν�ν, μ�ν� π�υ δεν πε-τυ�αίν�υν πάντα �,τι αυτ�ς κατά�ε-ρε. Σε αυτ�, κ�ντά στα άλλα, ίσως να

έ�ταιγε και η τύ�η. Σημασία έ�ει �-μως πως τώρα, ακ�μη κι αν ανα�ερ-θεί μ�ν� τ� �ν�μα εν�ς Eλληνα ω-γρά��υ, μπ�ρ�ύμε να συλλά��υμετην πρ�σωπικ�τητά τ�υ και να τ�νκαταν�ήσ�υμε μέσα στ� γνωστ� κι�-λας πλαίσι�, πράγμα π�υ δια��ρετι-κά θα ήταν αδύνατ�.

O Γύης δημι�υργεί σ�έσεις και�ιλίες με μερικ�ύς Eλληνες συνα-δέλ��υς τ�υ και σα δάσκαλ�ς κα-τευθύνει και υπ�στηρίει τ�υς Eλλη-νες μαθητές τ�υ. Aλλά με μερικ�ύςάλλ�υς δεν �αίνεται να εί�ε σπ�υ-δαίες σ�έσεις, πράγμα π�υ ίσως ναμην ��είλεται σε αυτ�ν, αν πάρ�υμευπ�ψη τ�ν �αρακτήρα και τη �ιλικ�-τητά τ�υ. Παρ’ �λα αυτά �αίνεται

π�λύ περίεργ� �τι δεν ανα�έρειπ�υθενά τ�ν Iωάννη Δ�ύκα, π�υ τηνίδια �ρ�νιά με εκείν�ν, μάλιστα τ�ν ί-δι� μήνα (Oκτώ�ρη 1865), εγγρά�ε-ται στην Aκαδημία των EικαστικώνTε�νών τ�υ M�νά��υ.

Kαι �μως, σα συμμαθητές π�υ ή-ταν στ� Σ��λεί� των Tε�νών στηνAθήνα, θα περίμενε κανείς μια σ�έσηανάμεσά τ�υς στη νέα �ώρα �π�υ�ρίσκ�νται τώρα, �πως θα πρέπει ναπρ�ϋπ�θέτει κανείς �τι � Λύτρας,π�υ επίσης γνώριε τ�ν Δ�ύκα π�λύκαλά, δεν θα ασ��λήθηκε απ�κλει-στικά με την κατατ�πιση τ�υ Γύηστ� M�να��, αλλά θα ��ήθησε καιτ�ν Δ�ύκα στα πρώτα τ�υλά�ιστ�ν�ήματά τ�υ εκεί...


Συνέ�εια απ# την 13η σελίδα

Πρ�μετωπίδα ιδι#�ειρ�υ �ι�γρα"ικ�ύ σημειώματ�ς τ�υ 1893, με την πρ�σωπ�π�ίηση της ψυ�ής, ως ανα"�ρά στη �ωή τ�υ Γύ�η.


Δρ�ς Iστ�ρίας της Tέ�νης και Eπιμελήτριαςτης Eθνικής Πινακ�θήκης

H ΠOΛYΠΛEYPH πρ�σωπικ τητα τ�υNικ�λά�υ Γύ�η συνέτεινε στη δημι-�υργία εν ς σύνθετ�υ έργ�υ, π�υσυγκέρασε δύ� στην �υσία δια��ρε-τικές κατευθύνσεις, τ� Pεαλισμ καιτ�ν Iδεαλισμ , α��μ�ίωσε μ�ρ�έςτ�υ νέ�υ κινήματ�ς της τελευταίαςδεκαετίας τ�υ 19�υ αιώνα, τ�υJugendstil ή αλλιώς Art Nouveau, καιενσάρκωσε επίσης μερικές πλευρέςτ�υ Συμ"�λισμ�ύ.

Στην ενδια�έρ�υσα αυτή π�ρεία�δηγήθηκε ενταγμέν�ς μέσα στιςτάσεις της επ�#ής, απ�δεικνύ�ντας μως, συγ#ρ νως, τη δυνατ τητάτ�υ να υπ�τάσσει λες τις καλλιτε-#νικές εκ�ράσεις στις πρ�σωπικέςτ�υ ιδέες και στα δικά τ�υ �ράματα.

Στις ηθ�γρα�ικές σκηνές, τις πρ�-σωπ�γρα�ίες και τις νεκρές �ύσεις$εκινώντας απ τις αρ#ές της Σ#�-λής τ�υ M�νά#�υ πραγματ�π�ίησετην υπέρ"ασή τ�υς, απέδωσε την α-λήθεια της πραγματικ τητας καιπρ�σέδωσε μια πν�ή ιδεαλισμ�ύ σε

ιστ�ρίες της καθημεριν τητας, π�υτις ανήγαγε σε δια#ρ�νικά συμ"άνταμε ιστ�ρική α$ία. Mε ιδιαιτερ τητακαι πρ�σωπικ τρ π� διαπραγματεύ-τηκε τ� �ως και τ� #ρώμα, ενώ στιςιδεαλιστικές-αλληγ�ρικές συνθέσειςτ�υ, καθ�δηγ�ύμεν�ς απ τα δικάτ�υ �ράματα, π�υ τρ��δ�τήθηκαναπ τη ν�σταλγία τ�υ για την πατρί-δα και τ� θαυμασμ τ�υ π�λιτισμ�ύτης, πρ�σέγγισε μ�ρ�ές τέ#νης π�υμπ�ρ�ύν υπ �ρισμένες συνθήκεςνα τ�ν κατατά$�υν στ�υς πρωτ�π -ρ�υς των καλλιτε#νικών κινημάτωνπ�υ εμ�ανίστηκαν στ� τέλ�ς τ�υ19�υ αιώνα.

Λάτρης και ν�σταλγ�ς

Στ� σημεί� αυτ πρέπει να γίνει α-π την αρ#ή καταν�ητ τι � Γύ�ηςεντά#τηκε και συνέ"αλε στ� καλλι-τε#νικ γίγνεσθαι τ�υ M�νά#�υ, δενέ#ασε μως π�τέ την ταυτ τητά τ�υ,παραμέν�ντας λάτρης και ν�σταλ-γ ς της πατρίδας τ�υ. Σημαντικ εί-ναι επίσης να ανα�ερθεί τι � Tήνι�ςκαλλιτέ#νης κατέλα"ε μια α$ι�ση-μείωτη θέση ανάμεσα στ�υς Γερμα-

ν�ύς �ωγρά��υς της επ�#ής τ�υ καισυγ#ρ νως θεωρήθηκε μια απ τιςλαμπρ τερες �υσι�γνωμίες της νε�-ελληνικής τέ#νης.

H ιδιαιτερ τητα της καλλιτε#νικήςτ�υ πρ�σωπικ τητας και τ� σπινθη-ρ�" λ� "λέμμα τ�υ �αίνεται τι τ�ν#αρακτήρι�αν απ π�λύ μικρ .

Φύση εν�ρατική, άρ#ισε την καλλι-τε#νική τ�υ δημι�υργία με ιδεαλιστι-κές συνθέσεις στη διακ σμηση τηςέπαυλης Nά��υ στ� Xαϊδάρι και ίσωςαυτή να ήταν η κατεύθυνσή τ�υ ανδεν ακ�λ�υθ�ύσε τη διαδεδ�μένηστ�υς καλλιτέ#νες τ�υ M�νά#�υ η-θ�γρα�ική �ωγρα�ική. Παρ λη -μως, τη διηγηματική #ρ�ιά της παρά-στασης και τη ρεαλιστική απ δ�σητων λεπτ�μερειών, �ι ηθ�γρα�ικέςαυτές σκηνές, επηρεασμένες απ την�σταλγία για τη μακρυνή πατρίδακαι τ� απραγματ�π�ίητ� νειρ� τηςεπιστρ��ής τ�υ, πρ�σέλα"αν μια ι-δεαλιστική πν�ή π�υ μεταμ ρ�ωσεπ�ιητικά την καθημεριν τητα. H με-ταστρ��ή αυτή συν�δεύτηκε και α-π "αθιές αλλαγές στη #ρωματικήτ�υ κλίμακα και στη #ρησιμ�π�ίησητ�υ �ωτ ς, ταν � Γύ�ης κατά τ�

πρώτ� τ�υ τα$ίδι στην Eλλάδα καιμέσα απ συνθήκες απ�δέσμευσηςκαι ελευθερίας συνειδητ�π�ίησε τ�δια��ρετικ #ρώμα και �ως της πα-τρίδας τ�υ. Oι διαπιστώσεις αυτέςεκπ�ρεύτηκαν "έ"αια απ τα ερεθί-σματα και τις εμπειρίες τ�υ στη Σ#�-λή τ�υ Piloty, τελικά μως η Eλλάδαέδωσε την ώθηση για μια αλλαγή ν�-�τρ�πίας π�υ σ�ράγισε τ� πρ�σωπι-κ τ�υ ύ��ς στην υπ λ�ιπη δημι-�υργία τ�υ.

Πλ�ύτ�ς �ρωμάτων

Aπ δω και πέρα τα έντ�να κ κκι-να και τα "αθιά μπλε σε συνδυασμ με τα λευκά και την π�ικιλία των συ-σ#ετισμών π�υ δημι�υργ�ύν τ� ρυθ-μ και τ�ν ανεπανάληπτ� #ρωματικ και τ�νικ πλ�ύτ�, ως και η διαπραγ-μάτευση τ�υ �ωτ ς, θα σ�ραγίσ�υντη �ωγρα�ική τ�υ Γύ�η, π�υ θα απ�-τελέσει μερικές απ τις πι� λαμπρές#ρωματικές απ�δ σεις στη δεκαετίατ�υ 1870–1880. Συγ#ρ νως, καταγ -μεν�ς απ την Eλλάδα, π�υ εί#ε άμε-ση επα�ή με την Aνατ�λή ή π�υ ανή-

KYPIAKH 9 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 15Συνέ εια στην 16η σελίδα

Aριστερά: H «Δ��α» (1898). Eλαι�γρα�ία σε μ�υσαμά 0,41x0,32 μ. (Iδιωτική συλλ�γή, Aθήνα). Δε�ιά, γλυπτ� της «Δ��ας» π�υ εί ε �ιλ�τε νήσει � Γύ!ης, εκ-�ρά!�ντας έμπρακτα τ� ενδια�έρ�ν τ�υ και για τις άλλες τέ νες. Mε τ� έργ� αυτ� � καλλιτέ νης ενσαρκώνει τη μ�ρ�ή της αναγεννώμενης Eλλάδας, καθώςεπιθυμεί να αντιτά�ει την αγέρω η μ�ρ�ή της στα πρ�σ�ατα ιστ�ρικά γεγ�ν�τα, στ�ν ταπεινωτικ� για την πατρίδα τ�υ π�λεμ� τ�υ 1897.

O Γύ�ης στην τέ�νη τ�υ 19�υ αιώναΣτρά�ηκε σε μ�ρ�ές έκ�ρασης π�υ εμπεριεί�αν πρωτ�π�ρες ιδέες και ενσάρκωναν νέα ρεύματα

Συνέ εια απ� την 15η σελίδα


κε σ’ αυτήν με την ευρύτερη ένν�ιατ�υ ρ�υ, θα απ�δώσει σκηνές απ την καθημεριν τητα αυτ�ύ τ�υ #ώ-ρ�υ με την πι� μεγάλη αληθ��άνειακαι �υσικ τητα #ωρίς τη ρ�μαντικήωραι�π�ίηση των Eυρωπαίων �ριε-νταλιστών.

Aπ τις λίγες αυτές επισημάνσειςαρ#ί�ει να δια�αίνεται η δια��ρετικήθέση τ�υ Γύ�η στη �ωγρα�ική τ�υ19�υ αιώνα, π�υ θα επι"ε"αιωθείστην ε$έλι$η της τέ#νης τ�υ σε λεςτις εκ�άνσεις. Oσ�ν α��ρά τις ηθ�-γρα�ικές σκηνές π�υ ανα�έρ�νταιστη �ωή και την ιστ�ρία της πατρίδαςτ�υ, � Γύ�ης έπλασε τ�υς ιδανικ�ύςτύπ�υς της Eλληνίδας μάνας, τ�υπαλικαρι�ύ, της κ ρης, τ�υ γέρ�υνησιώτη, δημι�υργώντας ένα λε$ιλ -γι� αναγνωρίσιμων τύπων, π�υ εν-σαρκών�υν τις ιδιαιτερ τητες της�υλής και εικ�ν�γρα��ύν την ιστ�-ρία της. Πέρα μως απ τ� θέμα η ε-ντ�πι τητα αυτών των συμ"άντωνεκδηλώνεται με τη #ρωματική γκάμακαι με τη σκηνική παρ�υσία των μ�ρ-�ών και τ�υ #ώρ�υ. Xαρακτηριστικήείναι η �ράση τ�υ Γύ�η π�υ ανα�έ-ρεται στις #ρωματικές τ�υ παραι-σθήσεις π�υ στηρί��νται στις ανα-μνήσεις τ�υ τ�πί�υ της πατρίδαςτ�υ και τ�υ νησι�ύ τ�υ: «Φ��ύμαιμην ιδώ εις τ� μέλλ�ν τις σημερινές �ω-γρα�ιές μ�υ και μ�υ �αν�ύν πως έ��υντ� �ρώμα της θαλάσσης δι"τι αυτάς ταςημέρας εις τ�ν ύπν�ν μ�υ και #ύπν�νμ�υ �λέπω θαλάσσας, �άρκες καρ"τσεςκαι τα τ�ιαύτα». T� �ως απ τη δια-��ρετική �πτική τ�υ �ωγρά��υ ε-ντατικ�π�ιείται επίσης και απ�τελείένα άλλ� στ�ι#εί� πρ�σδι�ρισμ�ύμιας καλλιτε#νικής έκ�ρασης π�υπραγματώνεται μέσα σε $ένα πλαί-σια απ τ� ραμα μιας άλλης #ώρας.Σε κάθε ευκαιρία στις επιστ�λές τ�υδεν παραλείπει ν’ ανα�έρεται με π�-λύ ν�σταλγικ τρ π� στ� �ως τηςπατρίδας τ�υ: «Ω, αν ή#ευραν �ι Eλλη-νες τι θησαυρ"ν έ��υν με τ� ωραί�ν κλί-μα και τ� λαμπρ"ν �ως. Tι κρίμα! Πώςθα έ�εγγεν η Aνατ�λή αν έ�εγγεν και ητέ�νη αναλ"γως».

Eυαισθησία ψυ�ήςAν σ’ αυτές τις υπερ"άσεις λη�θεί

υπ ψη #ι μ ν� η ν�σταλγία για τηνπατρίδα αλλά και η ψυ#ική τ�υ ευαι-σθησία ως επίσης και η σ#έση τ�υ μετην π�ίηση, τη μ�υσική, την περακαι τ� θέατρ�, τ τε "ρισκ μαστεμπρ�στά σε μια $ε#ωριστή δημι�υρ-γία, π�υ δια�αίνεται πάντ�τε μέσααπ τις π�ιες επιταγές τ σ� απ αρ#ές της γερμανικής �ωγρα�ικής σ� και τ�υ αγ�ραστικ�ύ κ�ιν�ύ. OZα#αρίας Παπαντωνί�υ πρ�σπαθώ-ντας να πρ�σδι�ρίσει τα στ�ι#είαπ�υ �δηγ�ύν στην απ δ�ση τ�υ �-ράματ ς τ�υ, σε σ#έση με τις ηθ�-γρα�ικές σκηνές, γρά�ει: «Π�ια είναιλ�ιπ"ν αυτή η λιτή, λεπτ�σ�εδιασμένη

«H ε�έταση των σκύλων» (1870).Eλαι�γρα�ία σε μ�υσαμά 1,12x1,63

μ. (Iδιωτική συλλ�γή, Aθήνα). T� έρ-γ� αυτ� απ�τελεί την πρώτη μεγάλη

π�λυπρ�σωπη σύνθεση τ�υ Γύ!η, απ� την �π�ία μπ�ρεί κανείς να

αντλήσει σα�είς πληρ��ρίες γιατις κατευθύνσεις και τα ενδια�έρ�-ντα π�υ ανέπτυ�ε κατά τη μαθητεία

τ�υ στη Σ �λή τ�υ Piloty.

Συνέ εια στην 18η σελίδα


μ�ρ�ή της �ωριάτισσας π�υ �αρά�εισαν αυγή μέσα σε "λα τα επεισ"διά τ�υ,τ� λεπτ" γέλι� και τα μάτια π�υ �έγ-γ�υν απ" πνεύμα; Eίναι παρατ�νία τ�υιδεαλισμ�ύ μέσα σε μίαν ωμήν στατιστι-κήν γεγ�ν"των; Eίναι ψέμα της ελλην�-λατρείας τ�υ Γύ�η; O�ι... είναι α�αίρε-σις αλλά και �ωντανή αλήθεια». Στ�σημεί� αυτ εντ�πί�εται και η σημα-σία των ηθ�γρα�ικών σκηνών τ�υΓύ�η, π�υ απέδωσε μέσα απ τις αρ-#ές μιας $ένης �ωγρα�ικής με δικ τ�υ τρ π� την �υσία μιας άλληςπραγματικ τητ�ς.

Aλληγ�ρικές συνθέσεις

H μετ�υσίωση των δια� ρων τά-σεων π�υ "ιώνει � Γύ�ης στ� M να-#� γίνεται και σε άλλ�υς τ�μείς, στιςιδεαλιστικές–αλληγ�ρικές συνθέ-σεις τ�υ, με τις �π�ίες ασ#�λείταικαθ’ λη τη διάρκεια της καλλιτε#νι-κής τ�υ π�ρείας, με απ�κ�ρύ�ωματην τελευταία δεκαετία, �π τε στρέ-�εται κατ’ απ�κλειστικ τητα στη �ω-γρα�ική των ιδεών. E#ει ήδη ανα-�ερθεί τι στα πρώτα τ�υ "ήματαστην Aθήνα απεικ νισε αλληγ�ρικέςσυνθέσεις, ενώ στη Σ#�λή τ�υ Pilotyεντά#θηκε στ� γενικ τερ� κλίμα καιακ�λ�ύθησε τις απαιτήσεις τ�υ αγ�-ραστικ�ύ κ�ιν�ύ.

H �ραματική μως �ύση τ�υ και ηε$ιδανίκευση της μακρυνής πατρί-δας τ�υ, ως επίσης � θαυμασμ ς γιατ�ν π�λιτισμ της μα�ί με τις ιδεαλι-στικές συμ"�λικές τάσεις π�υ εί#αναρ#ίσει να καλλιεργ�ύνται απ μερι-κ�ύς �ωγρά��υς στ� M να#� ήδη α-π τη δεκαετία τ�υ ’70 τ�ν �δηγ�ύ-σαν κατ΄ επανάλειψη στις σ�αίρεςτων ιδεαλιστικών �ραμάτων και στηνέκ�ραση δια� ρων ιδεών μέσω αλ-ληγ�ρικών συνθέσεων. Kατ’ αυτ ντ�ν τρ π� τ� 1876 μετά τ� πρώτ�τ�υ τα$ίδι στην Eλλάδα και την πα-ραμ�νή τ�υ επί δύ� #ρ νια παρατη-ρείται μια έντ�νη ενασ# ληση μεσκηνές απ τη μυθ�λ�γία και αλλη-γ�ρικές απ�τυπώσεις ιδεών, τις �-π�ίες � Γύ�ης αναγκά�εται π�λλές��ρές να εγκαταλείπει ημιτελείς γιανα εκτελέσει εμπ�ρικά ηθ�γρα�ικάέργα.

Στην π�ρεία τ�υ αυτή συναντάταιμε �ωγρά��υς π�υ έ$ω απ τη Σ#�λήτ�υ M�νά#�υ ακ�λ�υθ�ύσαν άλλεςκατευθύνσεις, �ι �π�ίες �δήγησανστην αλλαγή τ�υ πνευματικ�ύ κλίμα-τ�ς στη "αυαρική πρωτεύ�υσα στατέλη τ�υ περασμέν�υ αιώνα. H συμ-μετ�#ή τ�υ Γύ�η σ’ αυτές τις εκ�άν-σεις τέ#νης εί#ε �υσικά δια��ρετικήα�ετηρία, ενσάρκωνε τ�ν π�λιτισμ της πατρίδας τ�υ και ε$έ�ρα�ε την�σταλγία τ�υ για την Eλλάδα, τ� α-νεκπλήρωτ� νειρ� τ�υ γυρισμ�ύτ�υ, ενώ τρε� ταν απ τ�ν ευαίσθη-τ� ψυ#ισμ τ�υ και τη σ#έση τ�υ μετη μ�υσική, τ� θέατρ� και την π�ίη-ση. Eτσι �ι αλληγ�ρικές – ιδεαλιστι-κές συνθέσεις τ�υ παρά τα κ�ινά θε-ματικά στ�ι#εία με τ� έργ� Γερμα-νών �ωγρά�ων πως των Becklin,Thoma, Hans von Maries και MaxKlinger ενσάρκωναν τ� δικ τ�υ -ραμα και τη δική τ�υ λυρική π�ιητικήαντιμετώπιση των πραγμάτων. Π σ�� π�λιτισμ ς της πατρίδας τ�υ τρέ-�ει τα πνευματικά τ�υ �ράματα απ�-καλύπτεται με ενάργεια στις επιστ�-λές τ�υ, π�υ για τ� Δίπλωμα των

Oλυμπιακών Aγώνων γρά�ει: «Eις τ�Vordergrund δε#ιά η πάλιν εμψυ�ωθεί-σα Aπτερ�ς Nίκη, ως άγαλμα ωραί�νκαι �ωνταν"ν, κρατ�ύσα κλάδ�ν ελαί-ας, "πως ευαγγελίση την απ" την απέ-ναντι μέρ�ς καθημένην Eλλάδα» ή ακ -μη «την Eλλάδα δεν ημπ�ρώ να �ωγρα-�ίσω τ"σ�ν ωραίαν ως την αισθάν�-μαι», απ’ π�υ καταδεί#νεται τι γιατις περισσ τερες αλληγ�ρικές συν-θέσεις τ�υ τ� ραμα π�υ καταγρά-�εται είναι αυτ της ένδ�$ης πατρί-δας τ�υ.

Eλλην�πρεπείς μ�ρ�ές

Για τη μεγάλη σύνθεση «Aπ�θέω-ση της Bαυρίας» �νειρεύεται να εί#ετη δυνατ τητα να απ�τυπώσει την α-π�θέωση της Eλλάδ�ς, κατα�εύγει μως παρ λα ταύτα σε μ�ρ�ές ελ-λην�πρεπείς με αρ#αί�υς #ιτώνεςκαι ρυθμικές κινήσεις, διαμ�ρ�ών�-ντας την π�μπή ως μια αρ#αία ελλη-νική �ρί�α: «H εικών πρ��ωρεί �ραδέ-ως με τ� ίδι� �άδισμα πρ�ς τα εμπρ"ς,"πως και αι θεαί επάνω στ� μ�υσαμά.Mε έ�ει μαγεύσει η πρώτη θεά (η Π�ίη-σις). Φαντά��μαι "τι ακ�ύω την μ�υσι-κήν της και στ�λί�ω (μα�ί με τας Θεάς)τ� άρμα με ρ"δα».

Mετά την απ�γ�ήτευσή τ�υ, γιατίδεν στάθηκε δυνατ να α�ιερώσειμια τέτ�ια σύνθεση στην Eλλάδα, καιπληγωμέν�ς απ τ�ν ατυ#ή π λεμ�τ�υ 1897, επιλέγει να ενσαρκώσει σεεικ να τ� επίγραμμα τ�υ Δι�νυσί�υΣ�λωμ�ύ «Mετά την Kαταστρ��ήτων Ψαρών» και δημι�υργεί τ� αρ#έ-

τυπ� της Eλευθερίας, τη «Δ $α», μιααυστηρή �τερωτή γυναικεία μ�ρ�ή,π�υ με καρ�ωμέν� τ� διαπεραστικ "λέμμα της στη δέλτ� περιτρέ#ει"ιαστική τις ρά#ες και τις "�υν�κ�ρ-�ές, πρ�κειμέν�υ να απαθανατίσειμε τη γρα�ίδα της τα �ν ματα τωνλαμπρών παλικαριών.

O Γύ�ης για την ενσάρκωση της ι-δέας #ρησιμ�π�ιεί τη μ�ρ�ή, απ την �π�ία α�αιρεί την υλικ τητα με-τα"άλλ�ντας την ίδια σε σύμ"�λ�πέρα απ τ� #ρ ν� και έ$ω απ #ω-ρ�θετικ�ύς περι�ρισμ�ύς. H Δ $αδεν είναι η συγκεκριμένη μετά�ρα-ση τ�υ επιγράμματ�ς αλλά η ιδέατης αναγεννώμενης Eλλάδ�ς, η εν-σάρκωση των δεινών της και η δύνα-μη τ�υ π�λιτισμ�ύ της, π�υ την �δη-γεί να υψώνει τ� ανάστημά της στιςαντί$�ες συνθήκες. Tη σημασία π�υπρ�σέδιδε � Γύ�ης στην παράστασητης Δ $ας ως ένα συγκερασμ λωντων στ�ι#είων της τέ#νης τ�υ σεσυνδυασμ με την πατρίδα τ�υ καιτα πρ�σωπικά τ�υ "ιώματα απ�δει-κνύει η �ράση: «M�υ πρ�κάλεσε μεντην Δ"#αν � δαιμ"νι�ς Σ�λωμ"ς, είναι"μως και τ� πνεύμα μ�υ και η καρδιάμ�υ και έν μέρ�ς της �ωής μ�υ μα�ίτης».

Γλυπτικές συνθέσεις

T� σύμ"�λ� αυτ της ιστ�ρίας τ�υτ π�υ τ�υ � εμνευσμέν�ς �ωγρά��ς�νειρευ ταν να εκτελέσει σε μεγά-λες διαστάσεις, «εί#ε δε �αντασθήκαι μνημεί�ν μαρμάριν�ν ακ μη», -

πως ανα�έρει � Δημήτρι�ς Kακλα-μάν�ς, γιατί � Γύ�ης ασ#�λείτ� καιμε τη γλυπτική. Kαι πράγματι απ τ�ίδι� κείμεν� πληρ��ρ�ύμαστε τι«τα �λέμματα τ�υ επισκεπτ�μέν�υ τ�ν�ίκ�ν τ�υ Γύ�η εις τ� M"να��ν εστηρί-��ντ� επάνω εις έν καλλιτέ�νημα εκ πη-λ�ύ μαυρισμέν�ν απ" τ�ν καιρ"ν, τ� �-π�ί�ν μακρ"θεν ε�αίνετ� ως κάτι τι ε-μνευσμέν�ν, �ρμών πρ�ς τα επάνω μεπτήσιν Nίκης τ�υ Παι�νί�υ, ε#ελθ"ν ι-σ�υρώς συγκεκρ�τημέν�ν απ" τα σπλά-�να τ�υ καλλιτέ�ν�υ. `Hτ� τ� πρ"πλα-σμα της Eλευθερίας».

E$άλλ�υ � �ωγρά��ς στην π�ρείατ�υ πρ�ς την ενσάρκωση των ιδεώνακ μη και την επ�#ή τ�υ πλ�ύσι�υηθ�γρα�ικ�ύ τ�υ έργ�υ κατα�εύγειστην τέ#νη της πατρίδας τ�υ, π�υ α-νταπ�κρίνεται στα ιδανικά της ψυ-#ής τ�υ. Στ� έργ�–σταθμ για τις ι-δεαλιστικές- αλληγ�ρικές συνθέσειςτ�υ, στην «Eαρινή Συμ�ωνία», ερω-τιδείς και άγγελ�ι μέσα σε μια λυρι-κή, π�ητική ατμ σ�αιρα απ�δίδ�υντ� «#αμέν� παράδεισ�», τη «#ρυσήεπ�#ή», τ� ραμα κάθε ιδεαλιστή�ωγρά��υ τ�υ 19�υ αιώνα. T� ιδεατ αυτ περι"άλλ�ν � Γύ�ης συνδέεικαι με την απ�θεωτική λατρεία τ�υγια τ�ν Beethoven και ως θαυμαστήςτ�υ μεγάλ�υ μ�υσ�υργ�ύ επι#ειρείνα εναρμ�νίσει τις γραμμές, τ�υςτ ν�υς και τ�υς ρυθμ�ύς και να με-τ�υσιώσει σε #ρώμα τη μ�υσική τ�υαρμ�νία.

T� Nέ� Στιλ

Στην πρ�σπάθειά τ�υ αυτή #ρωμα-τικά $αν�ίγεται πρ�ς μια ιμπρεσι�νι-στική υπαιθριστική κλίμακα και σ#ε-διαστικά πρ�ς τ� γραμμικ , ρέ�ν καιδιακ�σμητικ Nέ� Στιλ, στη διαμ ρ-�ωση τ�υ �π�ί�υ συμ"άλλει με έναπλήθ�ς στ�ι#είων των έργων τ�υτης τελευταίας περι δ�υ.

Aν μως στ� σ#ηματικά κινημέν�πλέγμα γραμμών � Γύ�ης αγγί�ει τ�κίνημα τ�υ Nέ�υ Στιλ (Jugendstil) μεάλλες πτυ#ές της δημι�υργίας τ�υσυναντάται με τις συμ"�λικές τάσειςτης επ�#ής, ε� σ�ν επιστρατεύ�-νται "ιωματικ�ί συνειρμ�ί για την με-τάδ�ση της ιδέας τ�υ συμ" λ�υ.Eτσι, � Γύ�ης στην πρ�σπάθειά τ�υνα υπερ"εί την πε�ή πραγματικ τητακαταλήγει π�λλές ��ρές σε κατα-στάσεις π�υ γίν�νται αντιληπτές μ -ν� με την περιρρέ�υσα ατμ σ�αιρακαι τη διαίσθηση.

Σε π�λλά έργα της περι δ�υ τ�υ1890 δια�αίνεται μια πν�ή μελαγ#�-λίας μέσα σε μια ατμ σ�αιρα μυστι-κισμ�ύ. H δια��ρά με τ�υς συμ"�λι-στές έγκειται στην απ��υγή της δή-λωσης τ�υ απ�τρ παι�υ και τ�υ δαι-μ�νιώδ�υς και στη �υγή σε έναν ε$ι-δανικευμέν� κ σμ�, π�υ τ�ν "ιώνειως υπαρκτή πραγματικ τητα. Tα έρ-γα υπ�"άλλ�υν "αθυστ #αστες μυ-στικ�παθείς ερμηνείες, π�υ περι-κλεί�νται στη � ρμα και τ� περιε# -μεν� και γίν�νται αντιληπτές με συμ-"�λικές ιδέες π�υ απαιτ�ύν τη συ-ναισθηματική συμμετ�#ή και τη ν�η-τική επικ�ινωνία. «H Ψυ#ή τ�υ Kαλ-λιτέ#νη» π�υ είναι δέσμι�ς τ�υ εαυ-τ�ύ τ�υ και της τέ#νης τ�υ, � "ε"α-ρημέν�ς απ τις ανησυ#ίες και ταπρ�"λήματα «Aσωτ�ς Yι ς», «H Xα-μένη Ψυ#ή» με τ� μελαγ#�λικ πα-θητικ ύ��ς, η «Π�ίηση π�υ συντ�-νί�ει τ� Bι�λί της με τ� Tραγ�ύδι της


Συνέ εια απ� την 16η σελίδα

«Aρ άγγελ�ς» (Aπ� τη θεμελίωση της Πίστεως, 1894–1895). Eλαι�γρα�ία σεμ�υσαμά 0,91x0,69 μ. Eθνική Πινακ�θήκη και M�υσεί� Aλε�άνδρ�υ Σ�ύτ!�υ,Aθήνα. Mια αλληγ�ρική μετα�υσική παράσταση τ�υ «Nέ�υ Aιώνα».


Aν�ι$ης», «T� Πενθ�ύν Πνεύμα», μεαπ�τυπωμένη τη "αθιά εσωτερικ -τητα στ� πρ σωπ τ�υ, είναι εικ νεςτων εναγώνιων ερωτηματικών π�υτίθενται για την παρ�δικ τητα αυτ�ύτ�υ κ σμ�υ, εκ�ρασμένες με τ� αί-σθημα της μελαγ#�λίας και της �υ-γής μέσα απ μια θεματική μυστικι-σμ�ύ, π�υ έθρεψε τ�υς συμ"�λιστέςκαλλιτέ#νες, π�ιητές και λ�γ�τέ-#νες.

Σύγ�ρ�νεςκατευθύνσεις

H συγγένειά τ�υ διαγρά�εται ωςμία τέμν�υσα γραμμή τ�υ πρ�σωπι-κ�ύ τ�υ ύ��υς με τις σύγ#ρ�νες κα-τευθύνσεις. Στην κ�ινή θεματ�γρα-�ία π�υ αναπτύσσει π�λλές ��ρέςμε τ� συμ"�λιστή Franz von Stuck α-νι#νεύ�νται "ασικές δια��ρές ύ-��υς, π�υ παρ�υσιά��νται ανάγλυ-�α στ� έργ� «Kένταυρ�ς π�υ δαμά-�εται απ τ�ν Eρωτα», � �π�ί�ς στ��μώνυν� έργ� τ�υ Γερμαν�ύ καλλι-τέ#νη εμ�ανί�εται ως ένα α�ηνια-σμέν� δυναμικ στ�ι#εί�, ενώ στ�Γύ�η εντάσσεται στ� μυθ�λ�γικ genre, μέσα σε ένα ε$ιδανικευμέν�απρ�σδι ριστ� τ�πί�.

Στ� απ�κ�ρύ�ωμα των ιδεών π�υ"ιών�νται και μετατρέπ�νται στ� σύ-ν�λ τ�υς σε μετα��ρές ενν�ι�λ�γι-κών και εν�ρατικών καταστάσεων,π�υ υπ�"άλλ�υν κ�σμικά �αιν μεναή ανε$ήγητες θρησκευτικές απ�κα-λύψεις, στέκ�υν τα έργα τ�υ Γύ�η«Iδ�ύ � Nυμ�ί�ς» και «Aρ#άγγελ�ς»και ακ μη η αλληγ�ρική, μετα�υσικήπαράσταση τ�υ «Nέ�υ Aιώνα», π�υμεταδίδει τ� γεγ�ν ς με μ�ρ�ές π�υσε ατμ σ�αιρα παραίσθησης, κρα-τ�ύν στα #έρια κεριά και δάδες. Mέ-σα απ την αγωνία τ�υ τέλ�υς τ�υαιώνα και τ�υ τέλ�υς τ�υ "ί�υ, π�υ ��ωγρά��ς διαισθάνεται, πρ�κύ-πτ�υν συμ"�λικές απ�καλύψεις με#ρώμα και �ως μέσα σε μια μυστικι-στική ατμ σ�αιρα, π�υ πραγματώνε-ται περισσ τερ� στα σ#έδια και στιςπρ�καταρκτικές μελέτες.

Στη μεγάλη σύνθεση «Iδ�ύ � Nυμ-�ί�ς» ένα παραπέτασμα κ κκιν�υ#ρώματ�ς με υπ��ώσκ�ντα τ $α�ωτ ς $ετυλίγεται μπρ�στά απ τ�έρε"�ς. Στη μέση τ�υ απ�καλυπτι-κ�ύ αυτ�ύ �ράματ�ς τ�π�θετείται �ένθρ�ν�ς Xριστ ς, ενώ στρατιές�εγγ�� ρων αγγέλων δε$ιά και αρι-στερά της κλίμακας τ�υ �υραν�ύ εμ-�ανί��νται με τις σάλπιγγες ψάλλ�-ντας δ�$αστικά άσματα. Δεν πρ κει-ται για διήγηση αλλά για την άμεσηενσυναίσθηση εν ς υπερ"ατικ�ύ γε-γ�ν τ�ς. Π σ� � Γύ�ης έ#ει απ�μα-κρυνθεί απ τις λεπτ�μερειακές η-θ�γρα�ικές σκηνές απ�δεικνύ�υντα σ#εδ ν α�αιρετικά σ#έδια, π�υμ ν� τ� #ρώμα και τ� �ως αναλαμ-"άν�υν τη μετάδ�ση τ�υ γεγ�ν τ�ς.

Δια�ημιστικές α�ίσες

H π�ρεία είναι πραγματικά συ-γκλ�νιστική, καθώς απ τις καθημε-ρινές σκηνές με ιστ�ρικ περιε# με-ν�, συγκρ�τημέν� #ώρ� και κατευ-θυν μεν� �ως περνάει σε επίπεδες,π�λλές ��ρές γραμμικές και α�αιρε-τικές, συνθέσεις με αυτ ν�μ� #ρώ-μα και διά#υτ� �ως. Σ’ αυτές ακρι-"ώς τις στιγμές συναντάει πρωτ�π -ρ�υς �ωγρά��υς και #αρά�ει πάντα

απ τη δική τ�υ �πτική γωνία νέ�υςδρ μ�υς. Στη συγκεκριμένη νέα α-ντίληψη εντάσσεται και η ενασ# λη-σή τ�υ με την καλλιτε#νική δια�ημι-στική α�ίσα, π�υ #αρακτηρί�εται απ έντ�ν� #ρώμα, επίπεδη αντίληψη καιμεγαλ σ#ημες αρ#αι�πρεπείς μ�ρ-�ές. H συμ"�λή τ�υ στ�ν τ�μέα αυ-τ ν είναι μεγάλη, καθώς πρ�δικά�ειτην ε$έλι$ή της με στ�ι#εία π�υ γί-ν�νται άμεσα αντιληπτά και αναλαμ-"άν�υν τη μετάδ�ση τ�υ γεγ�ν τ�ς.

«E#ησα�νειρευ�μεν�ς...»

Aπ τη συν�πτική αυτή θεώρησησε σ#έση με τ� μεγάλ� και σύνθετ�έργ� τ�υ Γύ�η απ�δεικνύεται τι ��ωγρά��ς διατηρ�ύσε πάντα �ωηρ τ� ενδια�έρ�ν για ανανεωτικές πρ�-τάσεις και ιδέες και απ την περαιτέ-ρω π�ρεία της τέ#νης δικαιώνεται η

στρ��ή τ�υ πρ�ς νέες μ�ρ�ές έκ-�ρασης π�υ εμπεριεί#αν πρωτ�π -ρες ιδέες και ενσάρκωναν νέα καλλι-τε#νικά ρεύματα. Στ� σημεί� αυτ πρέπει να γίνει αντιληπτ τι � Γύ-�ης μέσα απ δικές τ�υ ανα�ητήσειςσυναντήθηκε με τις πρωτ�π�ριακέςτάσεις τ�υ καιρ�ύ τ�υ, π�υ διασταυ-ρών�νταν απ παντ�ύ πρ�καλώνταςπρ�"ληματισμ�ύς και θέτ�ντας στ -#�υς με νέ�υς �ρί��ντες. H �ριακήέντα$ή τ�υ στ� Jugendstil και σετρ π�υς έκ�ρασης τ�υ Συμ"�λι-σμ�ύ πραγματ�π�ιήθηκε μέσα απ τη δική τ�υ ε$έλι$η και την πρ�σωπι-κή τ�υ διάθεση #ωρίς π�τέ να απ�-"άλει κύρια στ�ι#εία της υ�ής τηςτέ#νης τ�υ.

H δια��ρ�π�ίηση ήταν αντιληπτή,έτσι ώστε στην πρώτη μ�ν�γρα�ίατ�υ απ τ�ν Montadon � �ωγρά��ςκαι �ίλ�ς τ�υ Franz von Lenbach έ-γραψε: «Zωγρά�ι�ε σκηνές απ" την

πατρίδα τ�υ και αλληγ�ρικές μ�ρ�έςαπ’ "π�υ εμ�ανώς πρ�κύπτει αυτ" π�υθα ήθελα να �ν�μάσω “Γύ�ης”, ανά-μνηση των διπλ��ιλι"�ρ�νων πρ�γ"νωντ�υ».

Στις ιδεαλιστικές τ�υ συνθέσεις"ρήκε στην ελληνική τέ#νη ά$ι� συ-νε#ιστή τ�ν Kωνσταντίν� Παρθένηκαι στη λεγ μενη Σ#�λή τ�υ M�νά-#�υ, π�υ συγκρ�τήθηκε απ καλλι-τέ#νες π�υ σπ�ύδασαν στη "αυαρι-κή πρωτεύ�υσα, έπαι$ε θεμελιώδηρ λ�.

Δυστυ#ώς � θάνατ�ς ήρθε τη στιγ-μή των μεγάλων �ραμάτων και της α-π�δεσμευμένης πια δημι�υργίας. OEλληνας �ωγρά��ς έ#�ντας συνεί-δηση τ�υ �νείρ�υ π�υ "ίωνε διαρ-κώς έγραψε με κ κκινη μελάνη πάνωσε ένα μικρ #αρτί: «Mετά των �ιλιά-δων σ�εδίων, μικρών και μεγάλων, μέ-�ρι K�λάσεως και Παραδείσ�υ έ�ησα �-νειρευ"μεν�ς».

«Tα �ρ�ανά» (1871). Eλαι�γρα�ία σε μ�υσαμά 0,48x0,35 μ. (Iδιωτική συλλ�γή, Aθήνα). Yπάρ �υν δύ� παραλλαγές τ�υέργ�υ, τ� �π�ί� εντάσσεται στα άκρως συναισθηματικά. Kαι �ι δύ� εκδ� ές παρ�υσιά!�υν μια γλυκύτητα και τε νη-τά μελαγ �λική ατμ�σ�αιρα, ωρίς να έ �υν απαλλαγεί απ� τη σκην�θεσία π�υ αρακτηρί!ει τα υπ�λ�ιπα ηθ�γρα�ι-κά έργα τ�υ καλλιτέ νη.


Ψυ��γραικά π�ρτρέταO Γύ�ης απεικ�νισε κυρίως τη γνησι�τητα ψυ�ής των απλών ανθρώπων

T�υ Γιάννη Παπαϊωάνν�υ

Aρ�ιτέκτ�ν�ς – Δρ�ς Iστ�ρίας Tέ�νης

TO ANΘPΩΠINO πρσωπ� ήταν κιείναι πάντα μια πρκληση για τιςδυναττητες τ�υ κάθε �ωγρά��υ,γιατί πέρα απ την έκ�ραση των�αρακτηριστικών υπάρ�ει η έκ�ρα-ση της εσωτερικτητας τ�υ ατ-μ�υ, π�υ πρ�σμένει την ψυ��γρα-�ική διεισδυτικτητα τ�υ καλλιτέ-�νη για να �τάσει στ� �ως.

Θα περι�ριστ�ύμε στ�ν κύκλ�των πρ�σωπ�γρα�ιών τ�υ Γύ�η, -π�υ στις περισστερες απεικ�νί��-νται τα αγαπημένα πρσωπα της �ι-κ�γένειάς τ�υ. Πρώτα τιμώμεναπρσωπα, � $υλ�υργς Oν�ύ�ρι�ςκαι η κυρά Tαρώ, �ι λατρεμέν�ι τ�υγ�νείς. O πατέρας ��ρεί την παλιάτ�υ ��ρεσιά και μ�ιά�ει $απ�στα-μέν�ς αγωνιστής τ�υ ’21. Φ�ρείσκ�ύ�� με ��ύντα και στ� �ωνάριτ�υ διακρίν�νται σπαθιά, ενώ ταρ��ιασμένα �έρια τ�υ είναι σταυ-ρωμένα μπρ�στά με κάπ�ια αμη�α-νία. T� πρσωπ� αδρ και περή�α-ν�, σκαμμέν� απ’ τ�υς καημ�ύς τηςδύσκ�λης �ωής. T� π�ρτρέτ� τηςμάνας είναι ακμα πι� απλ: μια με-σκ�πη γυναίκα με μν� της στ�λί-δι ένα μαντίλι δεμέν� κμπ� στ�λαιμ. Δεν εκπέμπει καμιά ιδιαίτε-ρη ακτιν�'�λία, δεν διακρίνεταιπ�υθενά τάση ε$ωραϊσμ�ύ τηςπραγματικτητας. Για τ� �ωγρά��η �μ�ρ�ιά έγκειται στην αλήθειατης απεικνισης, στη γνησιτητακαι την ψυ�ική καθαρτητα εκείνωνπ�υ τ�υ κληρ�δτησαν σαν ευ�ήνα ’ναι καλ�ΐσκιωτ�ς και αληθινς.

«Γιάντες»T� 1876(;) στ� έργ� τ� «Γιάντες»

(Eθνική Πινακ�θήκη) 'λέπ�υμε ένακε�άλι κ�ριτσι�ύ π�υ εμ�ανί�εταιμε θαυμαστή τρυ�ερτητα και δρ�-σιά � τύπ�ς της γυναικείας �μ�ρ-�ιάς, π�υ τσ� μελέτησε και ανέ-δει$ε � Γύ�ης. Eίναι μια δημι�υργίααττικής �άρης, δ�σμένη με λιτά εκ-�ραστικά μέσα. T� �ντ� πως καιτ� �ρεμα έ��υν ένα λαμπερ κκ-κιν� π�υ δεν α�ήνει ν’ αναπτυ�θείκαμιά απ�λύτως λεπτ�μέρεια. Eναςμαύρ�ς κε�αλδεσμ�ς περι�ρί�ειτα μακριά μαλλιά της κρης κι έτσιλη η επε$εργασία τ�υ θέματ�ς συ-γκεντρώνεται στ� �'άλ σ�ήμα τ�υπρ�σώπ�υ.

Eπιτυγ�άνεται μ’ αυτ μια απλ�ύ-στατη αλλά σ��ή κλιμάκωση, ώστετ� ενδια�έρ�ν να συγκεντρωθείστα υγρά �αρ�ύμενα μάτια, τη λε-πτή �αριτωμένη μύτη και τ� �λ-θερμ μισάν�ι�τ� στμα, ενώ η επι-δερμίδα έ�ει μια σ�ύ��υσα ε�η'ι-κή �ρεσκάδα. Kάτω απ τ� δέσιμ�της μαντίλας διακρίνεται γυμν τ�κάτω μέρ�ς τ�υ λαιμ�ύ, με τρπ�ώστε να «αναπνέει» καλύτερα τ�πρσωπ� και να τ�νί��νται �ι άκρεςτων μαλλών π�υ πέ�τ�υν ελεύθε-ρα πρ�ς τα κάτω, ενώ η διεύθυνσή

τ�υς τ�νί�ει τη �αριτωμένη στρ��ήτ�υ κ�ριτσίστικ�υ κε�αλι�ύ πρ�ςτα αριστερά. Eίναι συγκινητικ τ�έργ� τ�ύτ�, γιατί μας α�ήνει ακμανα μαντέψ�υμε �ρισμένα πράγμα-τα: «Γιάντες» σημαίνει «γ�ύρι», καιμες στη �αρ�ύμενη έκ�ραση υ-πάρ�ει ένας στ��αστικς τν�ς,μια κρυ�ή πρ�σπάθεια �αράς, ίσωςίσως μια σκέψη έρωτα. Eτσι, τ�πρσωπ� τ�ύτ� π�υ θ’ ανήκει αύρι�και στη μάνα τ�υ έργ�υ «Aπ�κρηάστας Aθήνας» (Eθνική Πινακ�θή-κη), απ�τελεί πια μια �ωντανή ύ-παρ$η με �μ�ρ�ιά και νειρα, δύ�

π�λύτιμα συστατικά π�υ έθρεψαντην τέ�νη τ�υ Γύ�η.

Γεώργι�ς Nά��ς

Στα 1880 �ιλ�τε�νεί την πρ�σω-π�γρα�ία τ�υ Γεωργί�υ Nά��υ(συλλ�γή Φρ. Λαμπρίδη), αδελ��ύτης γυναίκας τ�υ, π�υ 'ρισκτανγια σπ�υδές μ�υσικής στ� Mνα��,και τη στέλνει στ�υς συγγενείςστην Aθήνα, σημειών�ντας: «Mη μεμαλώσετε π�υ �ωγρά�ισα τ�ν Γε-ώργι�ν πρ��ίλ. Eίναι της μδας.

Aι κατά μέτωπ�ν εικνες είναι

κ�ιναί, θα �αρώ μως π�λύ αν τ� έ-κτακτ�ν σας έκαμεν ευ�αρίστη-σιν». O νέ�ς άνδρας έ�ει μια 'αθιάσκε�τική έκ�ραση. O Γύ�ης είναισε θέση, καλύτερα απ �π�ι�νδή-π�τε άλλ�ν, να συλλά'ει την ψυ�ι-κή κατάσταση ενς νέ�υ καλλιτέ-�νη π�υ $εκινά, μακριά απ την πα-τρίδα τ�υ, να κατακτήσει τα μυστι-κά της έκ�ρασης. Iσως αυτή η ε-κλεκτική συγγένεια να τ�ν '�ήθη-σε να απ�δώσει με τση αμεστητατ� �αρακτήρα τ�υ μ�ντέλ�υ τ�υ.

Oσ� περισστερ� εμ'αθύνει �Γύ�ης στην επιλ�γή των θεμελιω-

«K�ριτσάκι», ελαι�γρα�ία σε μ�υσαμά, 0,30x0,25 μ. (Iδιωτική συλλ�γή, Aθήνα).


δών �αρακτηριστικών τ�υ θέματςτ�υ α�ήν�ντας κατά μέρ�ς τις λε-πτ�μέρειες, σ� περισστερ� λε-πταίνει τη �ωτ�σκίαση π�υ ε$υπη-ρετεί αυτ�ύς τ�υς σκ�π�ύς τ�υ,τσ� περισστερ� πλησιά�ει τις α-λήθειες τ�υ Pέμπραντ και τ�υXαλς.

O «Kαπ�υτσίν�ς» (Eθνική Πινα-κ�θήκη) είναι περισστερ� μια ανα-τ�μία της ψυ�ής παρά μια απεικνι-ση πρ�σώπ�υ. Eίναι ίσως � αντι-πρ�σωπευτικτερ�ς πίνακας τ�υ�ωγρά��υ σε κιαρ�σκ�ύρ�. Oι πινε-λιές είναι αδρές και απ��ασιστικές.Tα γωνιώδη �αρακτηριστικά και η έ-νταση της έκ�ρασης δίν�νται με ε-λά�ιστ�υς καίρι�υς τν�υς. Oι α-στραπές �ωτς στις κ�ες των μα-τιών, στα ε$�γκωμένα μήλα και στ�κάτω �είλ�ς δίν�υν λη αυτή τηνκάπως απκ�σμη λάμψη της ψυ�ής.T� σκ�ύρ� κάλυμμα τ�υ κε�αλι�ύτ�νί�ει ακμα περισστερ� τ� �ω-τισμέν� μέτωπ�.

O καπ�υτσίν�ς εκ�ρά�ει κάτι απτ�ν ίδι� τ� Γύ�η: τη μ�να$ιά τ�υ α-να�ωρητή, τ�υ δ�σμέν�υ στα εσω-τερικά �ράματα. Aπ�καλύπτεται γιαμια στιγμή η λιγτερ� πρ�σιτή ψητ�υ �ωγρά��υ, η περισυλλ�γή τ�υστις θρησκευτικές μεταρσιώσεις.Aν συγκρίν�υμε τ� «Γιάντες» μετ�ν «Kαπ�υτσίν�», θα δ�ύμε σε μιαπαραστατική αντιδιαστ�λή να συ-νυπάρ��υν μέσα στ�ν ίδι� άνθρω-π� δυ� αταίρια�τες σε πρώτη ψηψυ�ικές ρ�πές. Oμως κι �ι δυ� ήτανε$ίσ�υ αυθεντικές και ισ�υρές και�πωσδήπ�τε αυτή η αρ�ή των αντι-θέσεων διαμρ�ωσε ένα σύν�λ�έργ�υ π�υ διακρίνεται για την πρι-σματικτητά τ�υ.

Oικ�γενειακά π�ρτρέτα

Tα π�ρτρέτα των παιδιών και τηςγυναίκας τ�υ δεί�ν�υν λη την ε-σωτερική γαλήνη π�υ τ�υ έδινε η�ικ�γενειακή ευτυ�ία. Φαντά��υνσαν ευτυ�ισμένα διαλείμματα μέσασε μια τέ�νη π�υ γίνεται πρ��δευ-τικά λ� και πι� δύσκ�λη και ανα�η-τεί λ� και με περισστερη έντασητ� διάλ�γ� με την αιωνιτητα. Hσ�έση τ�υ με την �ικ�γένειά τ�υ ή-ταν πάντα γεμάτη ευγενικά και τρυ-�ερά αισθήματα και πιστεύ�υμεπως τ�ν '�ήθησε σημαντικά στ� νασυγκεράσει τις αντιμα�μενες ρ�-πές στα 'άθη τ�ύ είναι τ�υ.

Zωγρά�ισε αρκετές ��ρές τη γυ-ναίκα τ�υ Aρτεμη. Σε μια εικνατ�υ 1890 παρ�υσιά�εται καθιστή,κ�ιτά��ντας κατά μέτωπ�· ��ρεί έ-ναν ιδιτυπ� μπερέ π�υ γέρνει δε-$ιά, ενώ τα μαλλιά της κ�μμένα «α-�έλειες» σκιά��υν τ� μέτωπ της.Kαι εδώ η αμ�ίεση έ�ει απ�δ�θείμε ��ντρές �λ�υταρισμένες πινε-λιές, έτσι ώστε να τ�νί�εται τ� πρ-σωπ� στ� �π�ί� έ�ει συγκεντρωθείλ� τ� ενδια�έρ�ν τ�υ �ωγρά��υ.Διακρίν�υμε μια γαλήνη στα �αρα-κτηριστικά της, π�υ εκ�ρά��υν έ-ναν άνθρωπ� ειλικρινή και α��σιω-μέν�. Σ’ ένα άλλ� π�ρτρέτ� της γυ-ναίκας τ�υ, με πι� «επίσημη» έκ-�ραση, καταλα'αίν�υμε μια κάπωςκ�σμική ευγένεια και λεπττηταστην περιγρα�ή τ�υ ύ��υς. Aυτήτη ��ρά �ι λευκ�ί γιακάδες είναι α-νασηκωμέν�ι, κρύ'�ντας σ�εδν

τ� λαιμ της, και 'λέπ�υμε μια έ-ντ�νη στρ��ή τ�υ κε�αλι�ύ πρ�ςτ� θεατή, ενώ ένα λ�υλ�ύδι κ�σμείτα μαλλιά της. O πίνακας αυτς πα-ρ�υσιά�ει εκλεκτικές συγγένειεςμε έργα τ�υ Mανέ. Mια τρίτη πρ�-σωπ�γρα�ία της γυναίκας τ�υ τηνεικ�νί�ει πάλι καθιστή, αλλά εδώ ηαμ�ίεσή της είναι δ�σμένη με ιδι-τυπ� τρπ�.

Δε$ιά τη σκεπά�ει μια μαύρη γ�ύ-να απ τ� λαιμ έως τα πδια καιμν� τ� �έρι της διακρίνεται λίγ�,ενώ αριστερά �αίνεται ένα λευκπ�λυτελές �ρεμα της μδας καιτ� αριστερ της �έρι, τεταμέν�πρ�ς τα πλάγια, ακ�υμπά σ’ ένατραπέ�ι. Στ�ν πίνακα αυτν, π�υ α-π�τελεί μια ενδια�έρ�υσα μελέτησυνδυασμ�ύ των σκ�τεινών με τα

�ωτεινά στ�ι�εία, τ� πρσωπ� «$ε-�εύγει» λίγ� απ τ� πρώτ� πλάν�και �αμ�γελά αινιγματικά.

T� π�ρτρέτ� της πρωττ�κης θυ-γατέρας τ�υ Πηνελπης, π�υ την α-πεικ�νί�ει πρ��ίλ στα 1894, είναι έ-να δείγμα της δε$ι�τε�νίας τ�υστην τε�νική της �ωτ�σκίασης, καιη επε$εργασία τ�υ πρ��ίλ της Πη-νελπης δεν είναι άσ�ετη με τηντε�νική π�υ ανέπτυ$ε στις λεπτ�-μερειακές μελέτες για την «Aπ�θέ-ωση της Bαυαρίας».

H Πηνελ�πη

Σ’ ένα δεύτερ� π�ρτρέτ� της Πε-νελπης τη 'λέπ�υμε καθιστή ναστηρί�ει τ� δε$ί της �έρι στην άκρητ�υ σκαμνι�ύ π�υ κάθεται, ενώ με

τ� αριστερ της κρατεί ένα αν�ι�τ'ι'λί�. Eνα απ τα πι� γνωστά καιδρ�σερά έργα τ�υ Γύ�η είναι τ�π�ρτρέτ� της κρης τ�υ Mαργαρί-τας (συλλ�γή B. Kαλκάνη), καμωμέ-ν� τ� 1886. Σε πρώτ� πλάν� 'ρίσκε-ται � ώμ�ς τ�υ μικρ�ύ κ�ριτσι�ύ καιη μπέρτα π�υ με τση �άρη πέ�τειστην πλάτη τ�υ. T� κε�άλι είναιστραμμέν� σε θέση τριών τετάρ-των πρ�ς τ� θεατή, αλλά τα μάτιακ�ιτά��υν με τση ειλικρίνεια καιγλυκύτητα, π�υ κυρι�λεκτικά α��-πλί��υν. T� εύρημα τ�υ �ωγρά��υστην πρ�κειμένη περίπτωση είναιτι, δίν�ντας τέτ�ια θέση στ� κε-�άλι, έ'αλε λα τα άλλα �αρακτηρι-στικά σε δεύτερη μ�ίρα και στύλω-σε τ� 'λέμμα τ�υ παιδι�ύ τ�υ επά-

«O μικρ�ς Σάτυρ�ς», ελαι�γρα�ία σε μ�υσαμά, 0,32x0,26 μ. Συλλ�γή Iδρύματ�ς E. K�υτλίδη, Aθήνα.



νω μας. Mε κάρ'�υν� σ�εδιασμένη,υπάρ�ει και μια πρ�γενέστερη εικ-να της Mαργαρίτας (Eθνική Πινακ�-θήκη), ένα γελαστ παιδικ πρσω-π� με ίσια λαμπερά μαλλιά, π�υκαι πάλι τα μάτια έ��υν έντ�ν�'λέμμα. Δεν υπάρ�ει αμ�ι'�λίαπως � Γύ�ης καμάρωνε δίκαια ταπαιδιά τ�υ κι έ'ρισκε τ�ν τρπ�, μετη διπλή διαίσθηση τ�υ πατέρα καιτ�υ �ωγρά��υ, να δεί$ει λη τ�υςτην �μ�ρ�ιά.

O μικρ�ς Σάτυρ�ςO Tηλέμα��ς ήταν τ� μ�ντέλ� τ�υ

για τ� σ�έδι� τ�υ «Mικρ�ύ Σάτυρ�υ»στα 1895: ένα μικρ γυμν παιδί π�υέ�τια$ε με καλάμια έναν αυλ καιτώρα �υσά με δύναμη να ακ�ύσειτ�ν ή�� τ�υ. Tα μάτια τ�υ έ��υν μιαέκ�ραση λίγ� πεισμωμένη – λίγ� θυ-μωμένη και γενικά τ� παιδί τ�υ θυμί-

�ει τ�ν Eρωτα τ�υ έργ�υ «� Eρως καιη Zωγρά��ς» τ�υ 1868. O γελαστς«Tηλέμα��ς» της συλλ�γής K�υτλί-δη θυμί�ει, τσ� απ �ρωματική άπ�-ψη σ� κι απ ύ��ς, την τε�νική τωνμεγάλων Oλλανδών. O Tηλέμα��ςπάλι πρέπει να ήταν τ� μ�ντέλ� τ�υΓύ�η και στ� «Kε�άλι Φαύν�υ» (συλ-λ�γή E. K�υτλίδη).

H μικρτερη κρη I�ιγένεια εικ�νί-�εται σ’ ένα θαυμάσι� σ�έδι� $απλω-μένη στ�ν καναπέ τ�υ σπιτι�ύ τ�υς,κ�ιτά��ντας λ�$ά με παιδικ νά�ι και��ρώντας ένα πλισέ ��ρεματάκι, ε-νώ σ’ έναν άλλ� πίνακα, «H MικρήKρη τ�υ Zωγρά��υ», εμ�ανί�εταιμ’ ένα π�λύ�ρωμ� μαντίλι στ� λαιμ.

Aνάμεσα στις ωραιτερες παιδικέςπρ�σωπ�γρα�ίες θα μπ�ρ�ύσαμε α-κμη να μνημ�νεύσ�υμε την Kρη(Eθνική Πινακ�θήκη), «T� Nαυτ-π�υλ�» με τ� παρά$εν� γ�ύνιν� κα-πέλ�, τα κλειστά μάτια και την ωραι-

τατη κατατ�μή, «T� παιδί στ� τηλέ-�ων�» (τ�υ 1897), με μ�ντέλ� τ� γι�τ�υ, ένα «Kε�άλι παιδι�ύ» ιδωμέν�κατά μέτωπ�· �αίν�νται μν� τα �α-ρακτηριστικά τ�υ πρ�σώπ�υ, ενώ τ�κε�άλι είναι τυλιγμέν� γύρω γύρω μ’ένα πελώρι� σκ�ύρ� σάλι.

Kε!άλι γυναίκαςT� «Kε�άλι γυναίκας» (σ�έδι�,

32x25 εκ., Eθνική Πινακ�θήκη) είναικατά τη γνώμη μας μια απ τις ωραι-τερες σπ�υδές π�υ έκανε � �ωγρά-��ς. E�ει μια εντελώς συγκρατημέ-νη έκ�ραση γυναικείας μελαγ��-λίας, π�υ αι�μαλωτίστηκε με εντυ-πωσιακή απλτητα, ενώ ακτιν�'�λεί(πως και τ� κε�άλι της «Bαυαρίας)μια λεπττατη �υσική ευγένεια.

Mια μικρή θεματ�λ�γική εντητααπ�τελ�ύν τα κε�άλια ηλικιωμένωνανθρώπων, μερικά απ τα �π�ία συ-γκαταλέγ�νται στα αριστ�υργήματα

τ�υ Γύ�η. Hδη απ τ� 1869 υπάρ�ειμια σπ�υδή γέρ�υ με σκ�ύ��, έναγελαστ πρσωπ� γεμάτ� ρυτίδεςπ�υ απ�τελεί πρ�καταρκτικ σ�έδι�για έναν «Παππ�ύ με εγγ�ν». T� πι�ιδιτυπ� απ’ τα π�ρτρέτα τ�υ είναι η«Kε�αλή Γέρ�ντ�ς» (Eθνική Πινακ�-θήκη), π�υ δεσπ�ει ένα τ�υρμπάνιακαθ�ρίστ�υ σ�ήματ�ς με ανακατε-μένα �ρώματα σε τέτ�ι�ν τρπ� π�υνα μ�ιά�ει με έργ� σύγ�ρ�ν�ύ μας�ωγρά��υ. T� γαλά�ι� και τ� άσπρ�είναι ανακατεμένα με κκκιν�υς καιμαύρ�υς τν�υς, ενώ τ� τεράστι�τε�ρ μ�υστάκι �άνει τ� περίγραμ-μά τ�υ μέσα σε ανε$ι�νίαστ�υς �ρω-ματικ�ύς συνδυασμ�ύς π�υ υπ�δη-λών�υν τη γενειάδα. Tα μνα ευδιά-κριτα �αρακτηριστικά είναι τ� μέτω-π�, η λεπτή μύτη κι ένα άγρι� σπιν-θηρ�'λ� μάτι. T� σύν�λ� έ�ει μιαέντ�νη 'ι'λική μεγαλ�πρέπεια π�υ$α�νιά�ει, αν λά'�υμε μάλιστα υπ-ψη μας τι λα τα π�ρτρέτα τ�υ Γύ-�η είναι π�ρτρέτα καθημερινών αν-θρώπων, εκ�ρασμένα με ακαδημαϊ-κ ρεαλισμ.

H ανί�νευση της γερ�ντικής ψυ�ής

H «Kε�αλή Γριάς» (πρ��ίλ - Eθνι-κή Πινακ�θήκη) μπ�ρεί να σταθείσαν παράδειγμα λιτής αναπαράστα-σης. Στ� στεγν και γεμάτ� ρυτίδεςσε'άσμι� πρσωπ� λάμπει σαν ύ-στερ� �ως της �ωής τ� ήρεμ� 'λέμ-μα, ενώ �ρωματικά η υπ�'�λή γίνε-ται εντ�ντερη με τ�υς π�λύ σκ�-τειν�ύς τν�υς π�υ περι'άλλ�υνκαι τ�νί��υν τα κ�υρασμένα �αρα-κτηριστικά.

Στην αρ�ή και στ� τέλ�ς της �ωής,στην ανί�νευση της παιδικής και τηςγερ�ντικής ψυ�ής, 'ρίσκ�υμε τ�υςδύ� πλ�υς της πρ�σωπ�γρα�ικής�ρ�ντίδας τ�υ. T� «Π�ρτρέτ� ενςηλικιωμέν�υ ανθρώπ�υ» πρ��ίλ,τ�υ 1889, πως και � «Γέρ�ς π�υ κα-πνί�ει» τ�υ 1897 παρ�υσιά��υν αν-θρώπ�υς �αμηλής μάλλ�ν κ�ινωνι-κής τά$ης, ενώ η «Kε�αλή Γέρ�-ντ�ς» τ�υ 1898 (π�υ ανήκει στην �ι-κ�γένεια Πέτριτσεκ) δεί�νει κατάμέτωπ� μιας ασκεπή επι'λητική �υ-σι�γνωμία με γενειάδα, π�υ εκ�ρά-�ει πατριαρ�ική αρ��ντιά. Σαν πε-ρισστερ� «�ιλ�λ�γικ» και �υδέ-τερ� θα μπ�ρ�ύσαμε ν‘ ανα�έρ�υμετ� π�ρτρέτ� της Mαργαρίτας Πλάτη(Eθνική Πινακ�θήκη) π�υ, πέρα απτη «�ωτ�γρα�ική» τ�υ δε$ιτητα,δεν κατ�ρθώνει να μιλήσει έ$ω απτ� �'άλ τ�υ περιθώρι�.

Eίναι �αρακτηριστικ τι � Γύ�ηςδιάλεγε τα μ�ντέλα των π�ρτρέτωντ�υ, ώστε να ’�ει μιαν άμεση ψυ�ικήεπα�ή μα�ί τ�υς. Παρά τ� γεγ�νςτι ανήκε στην πνευματική αριστ�-κρατ�ρία τ�υ M�νά��υ, δεν �ωγρά-�ισε �ύτε πλ�ύσιες κυρίες �ύτε με-γαλσ�ημ�υς στρατιωτικ�ύς ή πρί-γκιπες. Eκείν�ς ένιωθε πάντα «� Nι-κλας» απ την Tήν� και δεν μπρε-σε π�τέ να νιώσει �ικεί�υς τ�υ εκεί-ν�υς με τ�υς �π�ί�υς η κ�ινωνική α-στική δε�ντ�λ�γία τ�ύ υπαγρευενα συναναστρέ�εται. Γι’ αυτ λασ�εδν τα πρσωπα τ�υ εικαστικ�ύτ�υ ρεπερτ�ρί�υ �αρακτηρί��νταιαπ μια απλτητα, π�υ �έρνει άμε-ση και �εστή την παρ�υσία τ�υς α-νάμεσά μας.

«H απ�στήθιση», 1883. Eλαι�γρα�ία σε !ύλ�, 0,74x0,63 μ. Iδιωτική συλλ�γή, Aθήνα.


KYPIAKH 9 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH 23Aρτεμη Γύ"η (1890). Eλαι�γρα�ία σε μ�υσαμά, 1,37x1,00 μ. Συλλ�γή Iδρύματ�ς E. K�υτλίδη, Aθήνα.


«H καταστρ��ή των Ψαρών»O Nικ�λα�ς Γύ�ης στ�υς αντίπ�δες της δυτικ�ευρωπαϊκής μετα�υσικής τέ�νης

T�υ Γιάννη Ψυπαίδη

Zωγρά��υ

MEΣA στη νύτα μια άρκα πλέει α-π� τ�ν κ�σμ� των �ωντανών στ�νκ�σμ� των νεκρών. Στα σιωπηρά νε-ρά η άρκα σιμώνει στην ακτή τ�υσκ�τειν�ύ μικρ�ύ νησι�ύ, με μ�ν� ε-πι άτη μια �ρθια λευκ�ντυμένη �ι-γ�ύρα. Eνας εκρηκτικά �ωτισμέν�ς�υραν�ς, αλλ�ύ περιγρά�ει κι αλλ�ύυπ�ν�εί τα κυπαρίσια, τα ράια, κά-π�ια κτίσματα αραίων ναών, την α-νεπαίσθητη ύπαρ�η μιας �ωής πέρααπ� τ� θάνατ�. Aυτ� τ� μικρ� κ�μ-μάτι γης, περιγραμμέν� με ακρί ειααλλά και δραματική υπ� �λή, σαντην τελευταία πρά�η στ� θέατρ� της�ωής.

H λευκ�ντυμένη �ιγ�ύρα �δηγεί-ται στ� απάγγει� μιας στεριάς, αμέ-νη σαν μια ελάιστη αλλά εκθαμ ω-τική κηλίδα �ωτ�ς μέσα στ�υς σκ�-τειν�ύς �γκ�υς π�υ την περι άλ-λ�υν. Mε τ�υς άγρια �ωτισμέν�υς ρά�υς τ�υ, τ� νησί περι�ώνει τησυστάδα των ψηλών κυπαρισιών δη-μι�υργώντας μια σκ�τεινή πένθιμηαγκαλιά, έτ�ιμη να υπ�δετεί τ�ν τα-�ιδιώτη.

O μετα�υσικ�ςMπέκλιν

H ανθρώπινη μ�ρ�ή μέσα στη άρ-κα –τ� τελευταί� αυτ� �ως της �ω-ής– α�ήνεται σεδ�ν με τρυ�ερή ε-γκαρτέρηση να παραδ�θεί στην νε-κρική ακινησία τ�υ σκ�τειν�ύ νησι-�ύ, στη μεγάλη αυτή αρέγ�νη μή-τρα. Eνα αθύ αίσθημα πένθ�υς α-ρακτηρί�ει αυτ� τ� �ωγρα�ικ� έργ�.Πρ�κειται για ένα π�λύ σημαντικ�έργ� τ�υ 19�υ αιώνα, τ� «Nησί τωννεκρών» τ�υ Γερμαν�ύ Aρν�λντMπέκλιν. Eργ� �ριακ� για τ�ν ευρω-παϊκ� ιδεαλισμ� �τιάτηκε στα 1883και με μια παγωμένη νη�αλι�τητασυν�ψισε τη σκ�τεινή ψυή της ευ-ρωπαϊκής Δύσης, την ακραία μετα-�υσική τ�υ γερμανικ�ύ πνεύματ�ςστα πρ�θυρα τ�υ καιν�ύρι�υ, τεν�-λ�γικ�ύ αώνα. Πάνω στα μ�ν�πάτιατ�υ ευρωπαϊκ�ύ ρ�μαντισμ�ύ �Mπέκλιν, ρησιμ�π�ιεί σαν �ημα τ�μύθ� και τις ανα��ρές στην αραίαEλλάδα, �ι για να παρασυρθεί στηνμυθική ευδαιμ�νία μιας �ανταστικήςAρκαδίας, αλλά για να μιλήσει για τ�αδιέ��δ� πεπρωμέν� τ�υ ανθρώπ�υ,τ� πεπερασμέν� της ανθρώπινης ύ-παρ�ης, τ� τα�ίδι στ�ν Aέρ�ντα.

O Mπέκλιν έει απ�δετεί τ� θά-νατ� ως μ�ρ�ή �ωής.

Στ�ν αντίπ�δα � Γύ�ηςTη άρκα της «σωτηρίας των ψυ-

ών» τ�υ Mπέκλιν, μια άρκα–μετα-��ρέα της �ωής και τ�υ θανάτ�υ την�ανα ρίσκ�υμε δεκατρία ρ�νια με-τά σε ένα εντελώς δια��ρετικ� καλ-λιτενικ� έργ�, στ�υς αντίπ�δες τηςδυτικ�ευρωπαϊκής μετα�υσικής.Aνα�ερ�μαστε τ� έργ� τ�υ Nικ�λά-

�υ Γύ�η «Mετά την καταστρ��ή τωνΨαρών», έργ� �ωγρα�ισμέν� τ�1896, �π�υ κι εδώ –�πως αντίστ�ιακαι στ�ν Mπέκλιν- τ� υγρ� στ�ιεί�της θάλασσας, η άρκα και τ� τα�ίδιείναι τα ασικά στ�ιεία τ�υ θέ-ματ(ς τ�υ. Στ� έργ� αυτ�, � Γύ�ης�ωγρα�ί�ει τ�ν δικ� τ�υ Aέρ�ντα.Π�σ� δια��ρετική �μως, είναι εδώ ηκαλλιτενική, πνευματική μαρτυρία,η �ιλ�σ��ική στάση τ�υ δημι�υρ-γ�ύ.

O Γύ�ης απεικ�νί�ει την πρ�σπά-θεια μιας �μάδας ανθρώπων να �ε-�ύγ�υν με μια άρκα απ� την τραγι-κή μ�ίρα τ�υς. Aνθρωπ�ι π�υ �αίνε-ται να ’�υν μ�λις εγκαταλείψει, κα-ταδιωγμέν�ι, τ� ηρωικ� νησί των Ψα-ρών στ� έλε�ς της καταστρ��ικήςμανίας τ�υ T�ύρκων. Tα δραματικάγεγ�ν�τα και η πρ�σ�ατη ελληνική ι-στ�ρία των εθνικ�- απελευθερωτι-κ�ύ αγώνα έ�υν α�ήσει νωπά ση-μάδια στην καλλιτενική συνείδησητ�υ δημι�υργ�ύ. Στη σύνθεση αυτή�λα υπ�δηλών�νται, σεδ�ν τίπ�ταδεν εικ�ν�γρα�είται, �λα ρίσκ�νταισε κίνηση. Σε αντίθεση με τ�ν Mπέ-κλιν, η άρκα τ�υ Γύ�η δεν ρίσκεικανένα σίγ�υρ� απάγγει� και �ύτε�αίνεται να καθησυά��υν τα νεράτης ανθρώπινης, ψυικής τρικυμίας.

H θάλασσα ��υρτ�υνιασμένη καιτα πανιά σπασμένα. H άρκα πάει ναγύρει, κάπ�ι�ι πρ�σπαθ�ύν να αρπα-θ�ύν την ύστατη στιγμή, κάπ�ι�ι �ηθάνε τ�υς σωσμέν�υς, άλλ�ι ρήκαν κι�λας κατα�ύγι� μέσα στ�

σκαρί και κ�υρνιά��υν. Aδρά διατυ-πωμένες �ι ανθρώπινες �ιγ�ύρεςμετα�έρ�υν τ� αίσθημα εν�ς κ�ιν�ύπεπρωμέν�υ. Περιπλεγμένα τα σώ-ματα, μια άμ�ρ�η �μως ενεργ�π�ιη-μένη μά�α ανθρώπινης σάρκας.

Aυτή η θ�λή και ασα�ής τραγικήύλη των ανθρώπινων μ�ρ�ών ρί-σκει την αυστηρή αντίστη�ή της στ� αρύ σκαρί τ�υ μικρ�ύ σκά��υς, έρ-μαια και τα δύ� μιας απειλής π�υπλανιέται σε �λη την τραγική σκηνή.Tίπ�τε δεν πρ�δικά�ει ένα αίσι� τέ-λ�ς. Oμως ένα �αίνεται να ’ναι σί-γ�υρ�. Oι άνθρωπ�ι αυτ�ί εγκατα-λείπ�υν τ� θάνατ� και τα�ιδεύ�υνπρ�ς τη �ωή.

Σε αντίθεση με τ�ν Mπέκλιν π�υ α-να�ητά τ� μύθ�, � Γύ�ης κατα�εύγειστην Iστ�ρία. H υπαρ�ιακή αγωνίατ�υ ευρωπαϊκ�ύ ιδεαλισμ�ύ, αγωνίαευρύτερης ανθρωπ�λ�γικής υ�ής,μετατρέπεται στ�ν Γύ�η σε υπαρ�ια-κή αγωνία τ�υ συγκεκριμέν�υ ιστ�-ρικ�ύ ώρ�υ και ρ�ν�υ. T� ιστ�ρικ�γίγνεσθαι τ�υ δίνει την α��ρμή νακαταθέσει την ευρωπαϊκή τ�υ συνεί-δηση, μ’ �λη �μως την ιδιαιτερ�τηταμιας ευαισθησίας τ�υ ευρωπαϊκ�ύN�τ�υ.

Aπέναντι στη μνημειακή, πένθιμηαυστηρ�τητα τ�υ γερμανικ�ύ πνεύ-ματ�ς, απέναντι στη αθιά μελαγ�-λία για την ύπαρ�η, � Γύ�ης έει α-ντιπαραθέσει την εικ�να εν�ς πει-σματικ�ύ εγειρήματ�ς. Στ�ν εικα-στικ� συμ �λισμ� τ�υ τέλ�υς τ�υκ�σμ�υ, � Γύ�ης �έρνει τ� μετα�υ-

σικ� ερώτημα τ�υ θανάτ�υ στα αν-θρώπινα μέτρα. Γι’ αυτ�ν η περιπέ-τεια τ�υ ανθρώπ�υ είναι μια περιπέ-τεια της ανθρώπινης αλληλεγγύης,ένας αγώνας δύσκ�λ�ς αλλά �ι α-διέ��δ�ς.

Στ� μικρ� αυτ� σκαρί της σωτη-ρίας, �ι ανθρώπινες κινήσεις απ�-κτ�ύν μια περίπλ�κη ρυθμ�λ�γία. Oι�υγάδες αυτ�ί έ�υν να δια �ύν έ-ναν δρ�μ� πρ�σωπικ� αλλά και συλ-λ�γικ�. Oι σέσεις των πρ�σώπων εί-ναι σέσεις π�λλαπλών ε�αρτήσεων,�π�υ σ’ έναν ελάιστ� ώρ� διαπλέ-κ�νται τα πι� δια��ρετικά ανθρώπι-να συναισθήματα. H �δύνη, η εγκα-τάλειψη, � π�ν�ς, η πρ�σπάθεια, ηπίστη συνυπάρ�υν σε μια αλληγ�-ρία υπέρ ασης τ�υ θανάτ�υ.

Eνα εκθαμ ωτικ� λευκ� �ως πέ-�τει επάνω στα πρ�σωπα και τη άρ-κα και τα περιγρά�ει –κυρι�λεκτικάτα πλάθει–, �ω�γ�νες κηλίδες �ωτ�ςπ�υ αρί��υν �ωή μέσα απ� πλαστι-κή αλλά και ν�ηματική εκ�ραστικ�-τητα. H άρκα δεν κατευθύνεταιπρ�ς τ� �ως, �μως τ� �ως στέλνειτη λάμψη τ�υ πάνω στ� τραγικ� συμ- άν. Σε πρώτ� πλάν� κάπ�ι�ς πρ�-σπαθεί να διασωθεί αλλά και να περι-σώσει μιαν άγια εικ�να. H θρηκευτι-κή πίστη –�πως σε ένα άλλ� έργ�τ�υ Γύ�η– απ�κτά κι εδώ μιαν ιδιά-��υσα σημασία. Πέρα απ� τ� έντ�ν�ιδε�λ�γικ� στίγμα, η θρησκευτική ει-κ�να –κειμήλι� ελπίδας– λειτ�υργείστ�ν πίνακα και σαν αυτ�ν�μη εικα-στική α�ία, ίσως τ� μ�ναδικ� εκθαμ- ωτικ� κ�κκιν� της �λης σύνθεσης.H �ωτεινή έκρη�η τ�υ λευκ�ύ ρώ-ματ�ς απ� τ� άθ�ς τ�υ �ρί��ντα καιη κ�κκινη κηλίδα της άγιας εικ�ναςμετα�έρ�υν με καθαρά εικαστικ�τρ�π� ένα αθύ αίσθημα πίστης πέ-ρα απ� τ� θρησκευτικ� τυπικ�. H πί-στη π�υ διαπ�τί�ει αυτ� τ� �ωγρα�ι-κ� έργ� είναι η πίστη τ�υ δημι�υρ-γ�ύ για τ�ν μικρ�, απέραντ� κ�σμ�τ�υ ανθρώπ�υ. T�υ μα�μεν�υ αν-θρώπ�υ τ�υ π�ν�υ και της �δύνης,της πίστης και της ελπίδας.

T� δραματικ� ��ρτί�

H τένη τ�υ Γύ�η κατ�ρθωσε σ’αυ-τ� τ� έργ� να �ε�ύγει απ� κάθε συμ- ατική γρα�ικ�τητα και επέ�υγε τιςευκ�λίες μιας «ηρωικής» θεματ�λ�-γίας. T� στ�ιεί� τ�υ πατριωτισμ�ύδεν λειτ�υργεί σαν ένας στείρ�ς δι-δακτισμ�ς. H πλαστικά δικαιωμένηγλώσσα τ�υ έργ�υ μπ�ρεσε να μετα-�έρει την ιστ�ρική σκηνή με �λ� τηςτ� δραματικ� ��ρτί�. H σύνθεση τ�υέργ�υ, η ελεύθερη και ανήσυη γρα-�ή τ�υ, η ρωματική λιτ�τητα, �ι α-θιά τραγικ�ί σκ�ύρ�ι τ�ν�ι και τααι�νίδια �ώτα συμ άλλ�υν σε μια ά-μεση συναισθηματική συμμετ�ήτ�υ θεατή. T� έργ� αυτ� δεν επιτρέ-πει απ�στασι�π�ίηση ή παρατήρησηαπ� μακρυά. O θεατής ρίσκεται μέ-σα στ�ν ιστ�ρικ� ρ�ν�. Oλη η έκτα-ση τ�υ πίνακα έει καταλη�θεί απ�την αρέτυπη ��ρμα αυτής της άρ-

«H Δ��α» (1898).Σέδι με παστέλ σεαρτί, 0,38x0,24 μ.Eθνική Πινακθήκη και MυσείAλε�άνδρυΣύτ�υ, Aθήνα.


κας–κι ωτ�ύ, μιας κι ωτ�ύ π�υ ρί-σκεται σε �ριακή μάη με τα εθρικάστ�ιεία της �ύσης, με τ�ν κατακτη-τή αλλά και με τ�ν ίδι� της τ�ν εαυ-τ�. H λύτρωση απ� τ�υς κινδύν�υςτ�υ π�λέμ�υ αλλά και απ� τις απει-λές της �ύσης είναι τελικά μια υπ�-θεση εσωτερικής ισ�ρρ�πίας. H �υ-γή πρ�ς τη �ωή πρ�ϋπ�θέτει τελικάτην δραματική ε�ισ�ρρ�πιση τωνδια��ρετικών ανθρώπινων μ�νάδωνπ�υ υπεράνθρωπα παλεύ�υν να επι- ιώσ�υν με κίνδυν� να μετατρέψ�υνκάθε στιγμή τη άρκα της ελπίδας σεκι ωτ� θανάτ�υ. O κίνδυν�ς να υ-θιστεί είναι �ρατ�ς.

Στ�ν Γύ�η τ� ερώτημα της �ωής,πέρα απ� την θρησκευτική διάστα-ση, είναι ένα ερώτημα ανθρώπινηςανθεκτικ�τητας και αυτενέργειας. Oάνθρωπ�ς εδώ �ρί�εται σε ενεργητι-κ� κέντρ� τ�υ κ�σμ�υ και σ’ αυτ�νέει εναπ�τεθεί η δυνατ�τητα τηςσυνέειας της �ωής. Δεν είναι τυ-αί� �τι � Γύ�ης τ�π�θετεί δραμα-τ�υργικά τ� αίτημα για την υπέρ α-ση των ανθρωπίνων �ρίων σ’ αυτήτην σκηνή της ακραίας ανθρώπινηςαδυναμίας. Zωή ή θάνατ�ς είναι μιααν�ιτή δυνατ�τητα, �ανερή έκ α-ση δεν υπάρει. Iσως, �μως, η απά-ντηση να ρίσκεται στην κεντρικήανθρώπινη �ιγ�ύρα, την μ�νη �ρθια,π�υ συνθετικά εναντιώνεται στην �-ρι��ντια ανάπτυ�η τ�υ πίνακα.

Πνευματικ�ςτιμ�νιέρης

Eνας ισυρ�ς κάθετ�ς ά��ναςστηρί�ει αυτή την ανθρώπινη μ�ρ�ήστη μέση της άρκας, π�υ αντιπα-λεύει –αυτή μ�νη– στην αντί��η μ�ί-ρα. M�ιά�ει σαν πνευματικ�ς τιμ�-νιέρης, π�υ μέσα στ� ά�ς των πρ�-σωπικών περιπτώσεων π�υ τ�ν περι- άλλ�υν, παλεύει να ισ�ρρ�πήσει,να �δηγήσει και να κατευθύνει την�μάδα των ανθρώπων πρ�ς τη σωτη-ρία. H �ιγ�ύρα αυτή δεν έει αρα-κτηριστικά, λέπ�υμε μ�ν� την πλά-τη, αλλά είναι απ�λυτα αρακτηρι-σμένη. H δυναμική της κίνησης, �ι α-ντιθετικ�ί ά��νες τ�υ σώματ�ς, η σί-γ�υρη δύναμη εριών και π�διών α-ρακτηρί��υν την ιδιαιτερ�τητα αυ-τής της μ�ρ�ής. Eίναι � μ�ν�ς απ�την ανθρώπινη �μάδα π�υ �επερνάτην ατ�μικ�τητά τ�υ, � μ�ν�ς εκ-�ραστής μιας συλλ�γικής ευθύνης.

Σε μια δραματική απ�κ�ρύ�ωση,τ� αριστερ� έρι σαν να συγκρατείαλλά και να απελευθερώνει τη ��ράτης άρκας, μια επιπλέ�ν έμ�ασηστην α�ηρημένη �ρ�γρα�ία των α-��νων τ�υ έργ�υ. Kι ακ�μη, � τιμ�-νιέρης είναι � μ�ν�ς π�υ λέπει πέ-ρα απ� τα γεγ�ν�τα, � μ�ν�ς π�υμπ�ρεί και λέπει αυτ� τ� εκθαμ ω-τικ� λευκ� �ως στ�ν �ρί��ντα και�,τι αυτ� θα μπ�ρ�ύσε να σημαίνει.Iσως την ελπίδα, ίσως την λύτρωση·την υπέρ αση. O πλ�ύτ�ς αυτ�ύ τ�υ�ωγρα�ικ�ύ έργ�υ ρίσκεται στη λι-τ�τητα των μέσων τ�υ και στ�ν αυ-στηρ� περι�ρισμ� κάθε ρωματικήςευδαιμ�νίας. Aυτ� δεν είναι καθ�-λ�υ τυαί�.

O Γύ�ης συμπυκνώνει τα ασικά ε-ρωτήματα για τ�ν άνθρωπ� της επ�-ής τ�υ α�αιρώντας κάθε τι επ�υ-σιώδες και περιττ�. Π�λυπλ�κ�τητακαι σα�ήνεια αρακτηρί��υν την ελ-

λειπτική �ωγρα�ική τ�υ γλώσσα. Kά-π�ιες αδρές, σκ�ύρες πινελιές, κά-π�ιες μ�υντές ρωματικές κηλίδεςα�αιρ�ύν την τυ�ν ρωματική�λυαρία, κυριαρ�ύν τ� �ως και τησκιά. O Γύ�ης δημι�υργεί ένα πλα-στικ� δ�κίμι� πάνω στην ανθρώπινηιστ�ρία. Kαι �σ� πατάει γερά πάνωστις εικ�νες π�υ συγκλ�νισαν τ�ν ί-δι� και την επ�ή τ�υ, τ�σ� και συν-θέτει μιαν ευρύτερη αλληγ�ρία πά-νω στη σέση της πρ�σωπικ�τηταςτ�υ ατ�μ�υ μέσα στην Iστ�ρία.

Στ� έργ� τ�υ Γύ�η –�πως σε κάθεμεγάλ� έργ�– τ� ιστ�ρικ� θέμα. η ι-στ�ρία, είναι ένας αυτ�σκ�π�ς και

μα�ί ένα πρ�σημα. H ανα��ρά γίνε-ται στ� θες για να μιλήσει κανείςκαλύτερα για τ� σήμερα. H αγωνίαγια τη μ�ίρα της γλυκιάς πατρίδαςγίνεται για τ�ν �ενιτεμέν� Γύ�η έναςώρ�ς μα�μενης έκ�ρασης της ι-στ�ρικής μνήμης. H �ωγρα�ική τ�υεδώ είναι ταυτ�ρ�να μια ιστ�ρικήαναπαράσταση, μια �ιλ�σ��ημένηθεώρηση τ�υ σύγρ�ν�υ κ�σμ�υτ�υ αλλά και ένα �ωνταν� αισθαντι-κ� ίωμα. Mιλάει με πάθ�ς για την ι-στ�ρία, αλλά απευθυν�μεν�ς κυρίωςστ�ν ιστ�ρικισμ� τ�υ M�νά�υ, πρ�- άλλει αυτ� π�υ απελπισμένα �ητάνα διασώσει: τη αθύτερη σέση με

τη δική τ�υ ιστ�ρία και τη δική τ�υπατρίδα. Mια πατρίδα π�υ γι’ αυτ�νείναι η ιωμένη και τα διδάγματάτης, � τ�π�ς π�υ γέννησε τις ιδέεςπ�υ τ�υ άρισαν την πραγματική�ωή.

Tα πρώτα �ρ�νιαστην Eλλάδα

O Γύ�ης υπήρ�ε ένας Eλληνας τηςΓερμανίας, π�υ η επαγγελματική τ�υκατα�ίωση εκεί, δεν στάθηκε ικανήνα τ�υ ακυρώσει τις αρέτυπες αι-σθήσεις των πρώτων ιωματικών τ�υ

«Σπυδή γιατην πίηση».(H απθέωσητης Bαυαρίας,1895–1899).Mλύ#ι και κιμωλία σεαρτί,0,95x0,35 μ.Eθνική Πινακθήκηκαι MυσείAλε�άνδρυΣύτ�υ, Aθήνα.

Συνέεια στην 27η σελίδα


Eπάνω: «Mετά την καταστρ$ή των Ψαρών» (1896–1898). Eλαιγρα$ία σε μυσαμά, 1,00x1,50 μ. (ιδιωτική συλλγή). Kάτω, σέδι τυ ίδιυ πίνακα με κ�κκι-ν μλύ#ι σε αρτί, 0,38x0,55 μ. (Iδιωτική συλλγή, Aθήνα). T έργ αυτ� συνδέεται με την πικρία τυ καλλιτένη για τν ατυή π�λεμ τυ 1897. H δαντική#άρκα, μέσα στην πία καταπντί�νται ι κατατρεγμένι, $έρει αναγεγραμμέν στην πλώρη τ �νμα «Eλλάς» και συμπαρασύρει στ #υθ� �λες τις μεγά-λες πρσδκίες. T σέδι είναι δυναμικ� και ι μρ$ές απδίδνται στην πάλη για την επι#ίωσή της, πυ είναι συγρ�νως πρσωπικ�ς και μ�νιμς αγώ-νας τυ �ωγρά$υ στη �ωή και στην τένη.

ρ�νων στην πατρίδα. Aυτ�ς, ένας�τω�ς νησιώτης απ� τ� Σκλα �ώ-ρι της Tήν�υ μπ�ρεσε με τ� έργ�τ�υ να τιμήσει στην κυρι�λε�ία τ� �-ν�μα τ�υ ωρι�ύ τ�υ, εκ�ρά��ντας�ωντανά την τραγικ�τητα της σκλα- ιάς και τ� μεγαλεί� της ελευθερίας,π�υ δεν πρ�σ�έρεται, αλλά κερδί�ε-ται. M�ν� ένα ωριατ�παιδ� απ� τηνTήν� θα μπ�ρ�ύσε να μετα�έρει μετ�ση αισθαντικ�τητα και πλαστική ε-νάργεια, την απειλητική δύναμη τηςθάλασσας, τις απ�κρημνες παρα-λίες, τ�ν αρύ �υραν�, την κίνησητης άρκας, τ� �ως π�υ κάνει ταπράγματα να άν�νται και να �ανα- ρίσκ�νται καιν�ύργια.

O Γύ�ης, με αυτ� τ� έργ� �επερνάτ�ν εαυτ� τ�υ. *επερνά, δηλαδή, τα�ρια της συμ �λικής παράστασηςπ�υ διαπ�τί�ει την εικ�να τ�υ με τηναύρα εν�ς μεσ�γειακ�ύ ρεαλισμ�ύ.Eν�ς ρεαλισμ�ύ π�υ άθελά τ�υπρ�σδίδει στ� έργ� τ�υ �λα τα κρυμ-μένα, δραματικά αρακτηριστικάμιας πραγματικής αυτ� ι�γρα�ίας.H συνείδηση της Iστ�ρίας και τ� άμε-σ� ίωμα γίν�νται μια αδιάσπαστη ε-ν�τητα. T� ένα υπάρει μ�ν� μέσα α-π� τ� άλλ�.

Kι αυτ� είναι ιδιαίτερα σημαντικ�για έναν καλλιτένη σαν τ�ν Γύ�ηπ�υ απ� νωρίς είε καταν�ήσει καια��μ�ιώσει τ�υς συμ ατικ�ύς καν�-νες τ�υ γερμανικ�ύ ακαδημαϊσμ�ύ.Kαλλιτένης με μεγάλες �ωγρα�ικέςικαν�τητες είε αναπτύ�ει απ� τηναρή της ευρωπαϊκής θητείας στ�έργ� τ�υ τ�ν ιδεαλιστικ� αρακτήραεν�ς ε�ιδανικευμέν�υ κ�σμ�υ.

T� συν�λικ�έργ� τέ�νης

Παρ’ �λα τα ρ�νια π�υ έ�ησε στ�M�να�, τ�ν γεωγρα�ικ� αυτ�ν �μ-�αλ� της Eυρώπης, και παρ’ �λ� π�υ� ακαδημαϊσμ�ς γύρω τ�υ είε αρί-σει να υπ�σκάπτεται τ�σ� με την ι-μπρεσσι�νιστική απελευθέρωση �-σ� και με την Aρ-N�υ ώ, � Γύ�ης,μια �ύση κλειστή, �δήγησε τ� έργ�τ�υ περισσ�τερ� σε μια ευαίσθητηεσωστρέ�εια παρά σε ρι��σπαστι-κές τ�μές.

H τένη τ�υ, σεδ�ν στ� σύν�λ�της είε την υψηλή συνέπεια της �ι-λ�σ��ίας τ�υ «συν�λικ�ύ έργ�υ τέ-νης», �π�υ η �ωγρα�ική, η μ�υσική,� θεατρικ�ς ώρ�ς, �ι πνευματικές ι-δέες απ�τελ�ύσαν πυρήνα εν�ς ενι-αί�υ συν�λ�υ. O συμ �λικ�ς κ�σμ�ςτων ιδεών και τ�υ πνεύματ�ς κυ-ριαρ�ύσε στ� έργ� τ�υ, σαν έκ�ρα-ση μιας π�λύτιμης, ψυικής ανάτα-σης. Στα μεγάλα έργα τ�υ, υπήρ�επάντα � συνθέτης εν�ς ε�ευγενι-σμέν�υ λυρικ�ύ σύμπαντ�ς.

M’ έναν παράδ�� αλλά ε�ηγήσιμ�τρ�π� στην «Kαταστρ��ή των Ψα-ρών» τ� σύμπαν αυτ� δεν άνεταιστ�ν α�ηρημέν� κ�σμ� των ιδεώνκαι των ν�ητικών πρ�σλήψεων, αλλάδια�υλάττει κάτι απ� την στυ�ή γεύ-ση της ανθρώπινης απ�ρίας απένα-ντι στη μ�ίρα.

Kαι ίσως, για πρώτη ��ρά, � Γύ�ηςστέκεται τ�σ� απρ�κάλυπτα απένα-ντι στη δική τ�υ μ�ίρα. Xωρίς καμιάαισθητική κ�κεταρία, πέρα απ� κάθεγρα�ική ηθ�γρα�ία στ� έργ� αυτ�μ�ιά�ει σαν να �ενάει τις ίδιες, τις

�ωγρα�ικές αρετές τ�υ, την ίδια τ�υτη δε�ι�τενία. Kι εκεί ρίσκεται καιη πραγματική τ�υ δύναμη. O ώρ�ςτ�υ, κι αυτ�ς ίσως για πρώτη ��ρά,δεν έει ανάγκη την σκην�γρα�ικήτ�υ αρτι�τητα και γεμί�ει απ� τ�ν ά-γρι� θαλασσιν� αέρα τ�υ ταραγμέ-ν�υ Aιγαί�υ.

Στα τελευταία της �ωής τ�υ, αγν�-ώντας ακ�μη και την αρρώστια τ�υ,

�ητάει � Γύ�ης σε ένα γράμμα τ�υ ναγυρίσει στην πατρίδα τ�υ, «στα γλυ-κά αυτά μέρη, �π�υ � θαλασσιν�ς ά-νεμ�ς, τ� άλσαμ� αυτ�, υπάρει»,για να �ανα ρεί πάλι την αμένη τ�υυγεία.

O «θαλασσιν�ς άνεμ�ς, τ� άλσα-μ�ν αυτ�» έει αϊδέψει με την αλ-μύρα της �ωής τ� έργ� τ�υ, κι έειπρ�σδώσει στην «Kαταστρ��ή των

Ψαρών» τ� μεγαλεί� της ψυικής υ-γείας εν�ς μα�μεν�υ ανθρωπ�κε-ντρισμ�ύ. Aυτ� είναι τ� πραγματικ�ν�ημα π�υ �έρνει � Γύ�ης στ�ν δυ-τικ� κ�σμ�. H συμ �λική της μαται-�τητας της ανθρώπινης ύπαρ�ηςστην ευρωπαϊκή μετα�υσική σκέψημετατρέπεται στ�ν Γύ�η στην ηθικήτης πάλης για τη ματαίωση τ�υ θα-νάτ�υ.


Συνέεια απ� την 25η σελίδα

«Eιδήσεις Nίκης» (1871). Eλαιγρα$ία σε μυσαμά, 1,63x1,028 μ. Neue Pinakothek, M�να ($ωτ. Artothek). T έργαυτ� πρωτπαρυσιάστηκε στη Munchner Knustrerein και είε ως απτέλεσμα να αναθέσει η #αυαρική κυ#έρνησηστν Γύ�η τη διακ�σμηση τυ Δημαρείυ τυ Mνάυ. Διαπραγματεύεται την αναγγελία της είδησης της νίκης τωνγερμανικών στρατευμάτων τ 1870 εναντίν των Γάλλων. H σκηνή ε�ελίσσεται στ ύπαιθρ, σε ένα στεν� δρ�μ πυέει πλημμυρίσει απ� κ�σμ πυ #γήκε να πανηγυρίσει τ γεγν�ς...


Oι «πειραματικές» �ελατίνεςΠρ�σωπικς τρπ�ς δημι�υργίας τ�υ Γύ�η πάνω σε �ωτ�γρα�ικ �ιλμ

T�υ Mαρίν�υ Kαλλιγά

MIA OΛOKΛHPH σειρά έργων π�υ�ανερών�υν τις �αθιές ανησυ�ίεςκαι τις ανα�ητήσεις νέων εκ�ραστι-κών τρ�πων (σαν απ�τέλεσμα τ�υψυ�ικ�ύ ανα�ρασμ�ύ π�υ, �πως θαδ�ύμε παρακάτω, νιώθει � Γύ�ηςστην τελευταία περί�δ� της �ωήςτ�υ), �ι «�ελατίνες», έμεινε απαρα-τήρητη απ� �λ�υς �σ�ι κατέγινανμε τ�ν καλλιτέ�νη, και αγν�είται α-π� τ� ευρύτερ� κ�ιν�. Tα έργα αυ-τά, ωστ�σ�, εί�αν εκτεθεί τ� 1928στη μεγάλη έκθεση έργων τ�υ Γύ-�η, και π�λύ αργ�τερα, τ� 1962, έναμέρ�ς απ� αυτά στη Θεσσαλ�νίκη,στην έκθεση έργων τ�υ Γύ�η, και τ�1970 στην Eθνική Πινακ�θήκη �σαανήκ�υν στ� ίδρυμα αυτ�.

Mε τις «�ελατίνες» � Γύ�ης ήθελενα δώσει ένα καιν�ύρι� είδ�ς, μεπνευματικ� κυρίως περιε��μεν�.Tα έργα αυτά είναι δείγματα μιαςμ�ναδικής τε�νικής, καρπ�ί μιας�ρμητικής έμπευσης με κάπ�ιαμνημειακή διάθεση. Συ�νά έ��υνμια σύλληψη μεγαλ�πν�η, άλλεςπάλι παρ�υσιά��υν μια μυστηριώδηεικ�να, ώστε η ερμηνεία τ�υς να γί-νεται δύσκ�λη και κάπ�τε αδύνατη.Eτσι, μερικές μέν�υν ακαταν�ητες,αν δεν υπα�θ�ύν σε κάπ�ια θελη-μένη ένν�ια α�αίρεσης, ενώ σε άλ-λες δια�ά�ει κανείς λέ&εις ή �ρά-σεις επε&ηγηματικές, �πως «γίγα-ντες», «Oρ�εύς», «Aργ�ναύται»,«1821» κ.τ.λ.

H τε�νική των έργων αυτών �αί-νεται στην πρώτη ματιά εύκ�λη: OΓύ�ης �αίνεται πως καθάρι�ε την ε-πι�άνεια εν�ς �ωτ�γρα�ικ�ύ �ιλμ(συνήθως 9x12) απ� τη �ωτ�ευαί-σθητη λεπτή επίστρωση και άπλωνεεπάνω σινική μελάνη. Ωσ�τ�υ στε-γνώσει η μελάνη και πριν &εραθεί ε-ντελώς, � καλλιτέ�νης με γρήγ�ρηεπέμ�αση, δ�υλεύ�ντας π�λύ ελα-�ρά με καλέμι ή με &ύλ� (ίσως μετην πίσω άκρη τ�υ πινέλ�υ), και κά-π�τε με τ� δά�τυλ�, δημι�υργ�ύσετις ��ρμες, π�υ άλλ�τε είναι π�λύδ�υλεμένες και άλλ�τε αδρές.

Aναμνησιακά έργα

Tα έργα αυτά είναι ίσως μακρινέςαναμνήσεις απ� την πρώτη τ�υσπ�υδαστική περί�δ� (�ταν κατέγι-νε και με τη �αρακτική), αναμνήσεις�υλαγμένες για �ρ�νια, π�υ &ανα-�ωντάνεψαν ύστερα απ� π�λύ και-ρ�. O Γύ�ης γνώρι�ε τ� �αρακτικ�έργ� τ�υ Rembrandt, πρέπει �μωςνα τ�νισθεί πως δεν τ�ν μιμήθηκεκαθ�λ�υ: μ�ν�ν ερεθίσματα καλλι-τε�νικά δέ�τηκε και τα ανάπλασεμε τελείως πρ�σωπικ� τρ�π�.

Δεν είναι γνωστ� αν � Γύ�ης έ-�λεπε τα έργα τ�υ αυτά σαν έργατελειωμένα, αυτ�δύναμα ή αν ταθεωρ�ύσε ένα στάδι� πρ�παρα-σκευαστικ�. Eίναι πάντως καμωμέ-να για να �ωτί��νται απ� τ� πίσωμέρ�ς. Eί�ε άραγε την ιδέα να δημι-

�υργήσει κάτι ανάλ�γ� με ταvitraux; Tα σ�ετικά λίγα κ�μμάτιαπ�υ σώθηκαν δε δίν�υν λα�ή γιακάπ�ια συγκεκριμένη �ρήση.

E&ετά��ντας ειδικ�τερα τις �ελα-τίνες αυτές, διαπιστών�υμε πως �καλλιτέ�νης &εκινά απ� μ�ρ�έςτ�υ �υσικ�ύ κ�σμ�υ, άμεσα ανα-γνωρίσιμες, �πως δέντρα ή εσωτε-ρικά, και πρ��ωρώντας δ�κιμά�εισ�ήματα αν�ρθ�δ�&α για τη γνω-στή ως τ�τε αντίληψη. Bρίσκ�υμεδηλαδή στ�ι�εία π�υ θα μπ�ρ�ύσα-με να τα �αρακτηρίσ�υμε ε&πρεσι�-νιστικά, μ�ρ�ές συν�πτικές, �ευ-γαλέες, π�υ γίν�νται κάπ�τε ερμη-τικές, �νειρικές, αν ��ι ε�ιαλτικές.Φτάνει έτσι � καλλιτέ�νης σε τ�λ-μηρές, παρακινδυνευμένες πρ�ε-κτάσεις της ν�ησης και της �αντα-σίας, δ�σμένες με ανάλ�γη σ�εδια-στική έκ�ραση.

Tα λιγ�στά αυτά έργα παρ�υσιά-��υν, ωστ�σ�, μια μεγάλη π�ικιλία

θεμάτων: θρησκευτικά, μυθ�λ�γι-κά, ιστ�ρικά και άλλα. Στην περι��ήτων δ�κιμών κατατάσσ�νται μερικάδέντρα, π�υ άλλα �ωτί��νται απ�πίσω, έτσι π�υ να �αίνεται τ� �ά-θ�ς �ωτειν� και �ι κ�ρμ�ί μαύρ�ι,ενώ σε άλλα συμ�αίνει τ� αντίθετ�,η εστία δηλαδή τ�υ �ωτ�ς �ρίσκε-ται πίσω απ� τ�ν καλλιτέ�νη (ή τ�θεατή) και έτσι �ωτί��νται �ι κ�ρ-μ�ί, ενώ τ� �άθ�ς μένει σκ�τειν�.Aσ�αλώς στη �ελατίνα αυτή � καλ-λιτέ�νης θέλησε να δώσει την ε-ντύπωση μιας νύ�τας μάλλ�ν συμ-��λικής, γιατί στ� �άθ�ς μ�λις δια-κρίν�νται τρεις άδει�ι σταυρ�ί, π�υπρ�δίδ�υν τη συμ��λική σημασίατ�υ τ�πί�υ.

Στην περι��ή της μυθ�λ�γίας θαπρέπει να ανήκει μια �ελατίνα μ’ έ-να καΐκι π�υ πλησιά�ει απειλητι-κ�ύς �ρά��υς. Πρ�κειται μάλλ�νγια τ�υς Aργ�ναύτες. Yπάρ�ει άλ-λωστε μια �ελατίνα �π�υ δια�ά��υ-

με τη λέ&η «Aργ�ναύται». Eδώ, τ�καΐκι αγωνί�εται να περάσει τ� στε-ν� π�υ σ�ηματί��υν δυ� θε�ρατ�ι�γκ�ι, �ι Συμπληγάδες. Aπ� τη μυ-θ�λ�γία είναι εμπνευσμένες και �ιδυ� �ελατίνες με τη μ�ρ�ή τ�υOρ�έα π�υ κρατά τη λύρα. Στη μια� ήρωας είναι καθιστ�ς, ενώ στηνάλλη �αίνεται σαν να πρ��ωρεί �ια-στικά. Σκ�τάδι τ�ν περι�άλλει, μετ� �π�ί� πιθαν�ν να υπ�δηλώνεται� Aδης, �π�υ � Oρ�έας κατέ�ηκε�ητώντας την Eυρυδίκη. Mυθ�λ�γι-κή μ�ρ�ή και � Θησέας, π�υ σκυ-�τ�ς, με τ� &ί��ς στ� �έρι, μπαίνειστ� Λα�ύρινθ�.

Mια μ�ρ�ή δεμένη σε �ρά��υςμε απλωμένα τα �έρια, ίσως � Πρ�-μηθέας, εκ�ρά�ει την τραγική μ�ί-ρα τ�υ μυθ�λ�γικ�ύ πρ�σώπ�υ. Σεσκληρ�τερη ακ�μη δ�κιμασία, σε α-γώνα με τα δεσμά της, εικ�νί�εταιμια άλλη γιγαντ�σωμη μ�ρ�ή, π�υέ�ει μια μυστηριώδη, τρ�μακτική

«T�πί� με δένδρα»:Zελατίνα,0,11x0,85 μ.Eθνική Πινακ�θήκηκαι M�υσεί�Aλε�άνδρ�υΣ�ύτ��υ, Aθήνα.


έκ�ραση. Mια ανάλ�γη μ�ρ�ή, ιδω-μένη απ� την πλάτη, θυμί�ει κάπωςτ�ν «K�λ�σσ�», ένα �αρακτικ� τ�υGoya, π�υ ασ�αλώς δεν τ� γνώρι�ε� Γύ�ης. Πάνω στη �ελατίνα αυτήδια�ά��υμε τη λέ&η «γίγαντες».Δεν μπ�ρεί να μη συνδυάσει κανείςτα έργα αυτά με ένα σάτυρ� ιδωμέ-ν� απ� την πλάτη, ένα λάδι τ�υ Γύ-�η σε ιδιωτική συλλ�γή στην Aθήνα.

Θρησκευτικ ρίγ�ςH αναμ�νή εν�ς θαύματ�ς π�υ

πρ�κειται να συντελεστεί απ� στιγ-μή σε στιγμή, μια ατμ��αιρα θρη-σκευτικ�ύ ρίγ�υς, διαπνέει μια σει-ρά απ� πέντε �ελατίνες π�υ αντα-π�κρίν�νται σε πέντε �άσεις μιαςλιτανείας. Στην πρώτη η λιτανεία μετ� λά�αρ� &εκινά απ� τ� �άθ�ς τηςεκκλησίας, στη δεύτερη πρ��ωρείκάτω απ� σκ�τεινά �&υκ�ρυ�α τ�-&α, στην τρίτη �γαίνει απ� την εκ-κλησία, δίπλα στ� κατακ�ρυ�� υπ�-�λητικ� μαύρ� άν�ιγμα, στην τέ-ταρτη πρ�ηγείται η ραδινή μ�ρ�ήτ�υ διάκ�υ ντυμέν�υ στα άσπρα, ε-νώ πίσω � ιερέας (επίσκ�π�ς;) πρ�-�ωρεί με τα «άγια». Kαι τ�υς δυ�τ�υς καλύπτει ένα τυ�λ� τ�&� π�υλειτ�υργεί σαν τεράστι�ς λευκ�ς�ωτ�στέ�αν�ς, ενώ τ� πλήθ�ς γ�-νατιστ� έ�ει α�ήσει αν�ι�τ� τ�δρ�μ�. H ώρα τ�υ θαύματ�ς πλη-σιά�ει. H πέμπτη �ελατίνα εικ�νί�ε-ται τη στιγμή της ευ�αριστίας, με τημ�ρ�ή στ� κέντρ� π�υ έ�ει υψω-μένα τα �έρια. Kαι στα πέντε έργα ηκαταν�μή των μαύρων και των ά-σπρων είναι δυναμική, υπ��άλλ�-ντας τη θρησκευτική καταληψίατ�υ πλήθ�υς, η �π�ία απλώνεται σε�λες τις σκηνές.

Σε ένα πρωτ�γ�να �αρύ κτίσμακάτω απ� τη μαύρη καμάρα πρ�-�άλλει, θαρρείς, ένα �άντασμα, τ��π�ί� στη �ελατίνα της «M�ρ�ήςB΄» (M�υσεί� Mπενάκη) γίνεται μιαμ�ρ�ή π�υ μ�ιά�ει να έρ�εται απ�άλλ�ν κ�σμ�, κάτι σαν μια υλ�π�ιη-μένη �αμένη κραυγή.

Πρ�σεκτική δ�υλειά

Σε �λες τις �ελατίνες αυτές η π�-λύ μελετημένη και �ργανωμένησύνθεση και η ρυθμική εναλλαγήτων μαύρων και των άσπρων πρ�σ-δίδ�υν μια έλ&η, έτσι ώστε τα έργανα δεσμεύ�υν τ� μάτι τ�υ θεατή, α-κ�μη και �ταν τ� θέμα είναι δύσκ�-λ� να απ�κρυπτ�γρα�ηθεί. Πως ησύνθεση και � ρυθμ�ς των περισ-σ�τέρων απ� τα έργα αυτά είναι α-π�τέλεσμα πρ�σεκτικής μελέτηςκαι πως δεν είναι δ�υλεμένα τυ�αίακαι �ωρίς υπ�λ�γισμ�, �αίνεται κα-θαρά απ� τη �ελατίνα με τ� «Σκηνι-κ�;» (Eθνική Πινακ�θήκη), π�υ ανα-παριστά ένα έρημ�, ερειπωμέν� �ι-κ�δ�μημα, κάτι σαν σκηνικ�, �π�υτ� επάνω δε&ι� τμήμα �ρίσκεται σεσ�έση �ρυσής τ�μής περίπ�υ πρ�ςτ� σύν�λ�. T� ερείπι� αυτ� –π�υμ�ιά�ει με τμήμα εκκλησίας ή σκη-νής θεάτρ�υ– θαρρείς πως περιμέ-νει να εμ�ανιστ�ύν άνθρωπ�ι.

H ερμηνεία της �ελατίνας της ει-κ�νας «H πτώση τ�υ Σατανά(;)»(Eθνική Πινακ�θήκη) είναι πρ��λη-ματική. Iσως να πρ�κειται για μιαδ�κιμή στην τε�νική αυτή τ�υ κάτωτμήματ�ς της σύνθεσης «Iδ�ύ �Nυμ�ί�ς». T� εκθαμ�ωτικ� �ως

τ�υ Kυρί�υ διώ�νει τ�ν Eωσ��ρ�και την ακ�λ�υθία τ�υ στ� �ά�ς.Eδώ � Γύ�ης σπάει τ� ν�μ� και τηνπειθαρ�ία και εκ�ρά�εται με μια δύ-ναμη π�υ θυμί�ει εκδήλωση στ�ι-�είων της �ύσης.

Πέντε �ελατίνες (στ� M�υσεί�Mπενάκη), π�υ δε δημ�σιεύ�νται ε-δώ, �αίνεται πως είναι εμπνευσμέ-νες απ� τ�ν αγώνα τ�υ 1821, �ρ�-ν�λ�γία π�υ αναγρά�εται σε μια α-π� αυτές. Διακρίνει κανείς εδώ –μεκάπ�ια δυσκ�λία, είναι η αλήθεια–π�λεμιστές σε διά��ρες �άσεις.

Mια �ελατίνα στην Eθνική Πινα-κ�θήκη (αρ. 628/9) απ�τελεί απ�-πειρα μετα��ράς στ� είδ�ς αυτ�τ�υ θέματ�ς τ�υ πίνακα «Kένταυ-

ρ�ς δέσμι�ς τ�υ Eρωτα» (ΛεύκωμαΓύ�η, Eικ. 19) και δίνει με την τε�νι-κή αυτή ένα απ�κ�σμ� περι�άλλ�ν,ακατάστατ� και πρωτ�γ�ν�.

«Φωτεινές» �ελατίνες

O Γύ�ης δ�κιμά�ει διά��ρα είδη,ερευνά τις δυνατ�τητες της τε�νι-κής αυτής και εργά�εται με π�ικί-λ�υς τρ�π�υς. Eτσι, με μια δια��-ρετική �ρήση της σινικής μελάνηςστη �ελατίνα, δίνει τις «�ωτεινές»�ελατίνες.

Tις �ν�μά�ω έτσι, γιατί σ’ αυτέςείναι �ανερή μια διάθεση δια��ρε-τική απ� εκείνη π�υ παρ�υσιά��υν�ι πι� σκ�τεινές. Eδώ �αίνεται

πως, α��ύ καθάρι�ε εντελώς τη �ε-λατίνα, σ�εδία�ε με πινέλ� γραμ-μές κυρίως, �ρησιμ�π�ιώντας κά-π�τε και τ� σ��μύλι. Φαίνεται πωςθέλησε να δώσει κάτι ανάλ�γ� μετα έργα «ελα�ράς ύλης», κάτι δη-λαδή σαν νερ�μπ�γιά ή lavis. Kαιαυτή η σειρά, π�υ παρ�υσιά�ει διά-��ρα θέματα (αγγελ�ύδια, �ιγ�ύ-ρες για διακ�σμηση �ι�λί�υ κ.α.),δεί�νει τις ανα�ητήσεις τ�υ καλλι-τέ�νη για τις δυνατ�τητες π�υ τ�υπρ�σ�ερε τ� είδ�ς αυτ�.

Eτσι, παρατηρ�ύμε πως άλλ�τεεργά�εται με γραμμές σα�είς, κα-θαρές και άλλ�τε με πι� �ευγαλέ-ες, ελεύθερες και με θ�λωμα τηςεπι�άνειας.

«Πήγασ�ς»: Zελατίνα, 0,17x0,12 μ. Eθνική Πινακ�θήκη και M�υσεί� Aλε�άνδρ�υ Σ�ύτ��υ, Aθήνα.


O �ωγρά��ς και τα μεγάλα μ�υσείαM�ναδικά έργα τ�υ Γύ�η υπάρ��υν στην Eλλάδα και στ� ε�ωτερικ� καθώς και σε ιδιωτικές συλλ�γές

T�υ Mιλτιάδη Παπανικ λά υ

Kαθηγητή της Iστρίας Tέ�νηςστη Φιλσ�ική Σ�λή τυ AΠΘ

O NIKOΛAOΣ Γύ�ης ήταν μια πληθω-ρική πρ�σωπικ�τητα με έργ� π�λυ-διάστατ� και π�λυσήμαντ�. H πα-ρ�υσία τ�υ στ�ν καλλιτε�νικ� �ώρ�κρίνεται ως ιδιαίτερα σημαντική καιη συνεισ!�ρά τ�υ στην ε"έλι"η τηςνε�ελληνικής τέ�νης υπήρ"ε κατα-λυτική. Hταν δραστήρι� μέλ�ς της«Σ��λής τ�υ M�νά��υ» και η ανα-γνώρισή τ�υ απ� τ�υς καθηγητέςτης Aκαδημίας και �μ�τέ�ν�υς τ�υήρθε σ�ετικά γρήγ�ρα και ήταν η ε-πι#ρά#ευση μιας δύσκ�λης και επί-π�νης πρ�σπάθειας. H σύγ�ρ�νηκαλλιτε�νική κριτική αντιμετώπισεθετικά τ� έργ� τ�υ και τ�υ α!ιέρωνεεπαινετικά σ��λια σε κάθε δημ�σιαπαρ�υσίαση.

Στη #αυαρική πρωτεύ�υσα έτυ�εμεγάλης αναγνώρισης: τ� 1882 εκλέ-�τηκε καθηγητής στην Aκαδημία Kα-λών Tε�νών �π�υ σπ�ύδασε, συνε-"έθεσε με τ�υς πι� γνωστ�ύς �ω-γρά!�υς της περι�δ�υ και εί�εσπ�υδαί�υς !ίλ�υς καλλιτέ�νες, έ-λα#ε μέρ�ς σε π�λλές εκθέσεις και#ρα#εύτηκε δύ� !�ρές στις μεγάλεςεκθέσεις τ�υ Glaspalast (1883 και1892) και αμέσως μετά τ� θάνατ�τ�υ � Marcel Montandon συνέγραψετ� 1902 μια σπ�υδαία μ�ν�γρα!ίαγια τ� έργ� τ�υ, π�υ απ�τελεί μέ�ρισήμερα π�λύτιμη πηγή πληρ�!�-ριών. Hταν, πραγματικά, μια σπάνιατιμή για Eλληνα καλλιτέ�νη.

Στ� M�να�� Γύ�ης έμεινε συν�-λικά 36 �ρ�νια και στ� διάστημα αυ-τ� εί�ε αναπτύ"ει τ� δικ� τ�υ κύκλ�πελατών και εί�ε αναλά#ει αρκετέςδημ�σιες παραγγελίες. Oρισμένα α-π� τα έργα τ�υ κατέλη"αν σε μ�υ-σεία, π�υ εί�αν αρ�ίσει να δημι�υρ-γ�ύνται εκείνη την επ��ή.

«Eιδήσεις Nίκης»

T� πι� γνωστ� έργ� τ�υ Γύ�η π�υ#ρίσκεται σήμερα στ� M�να��, στιςBαυαρικές Kρατικές Συλλ�γές (NέαΠινακ�θήκη) είναι �ι «Eιδήσεις Nί-κης», έργ� τ�υ 1871, π�υ ανα!έρε-ται στην ήττα τ�υ Nαπ�λέ�ντα III στ�Σεντάν τ�ν πρ�ηγ�ύμεν� �ρ�ν� και�ι κάτ�ικ�ι έ��υν #γει στ�υς δρ�-μ�υς μιας τυπικής γερμανικής π�ληςγια να πανηγυρίσ�υν τ� γεγ�ν�ς. T�έργ� εντάσσεται στην ιστ�ρική ηθ�-γρα!ία και ικαν�π�ιεί ένα κ�ιν�, δι-ψασμέν� για συναισθηματικές συγκι-νήσεις και για εικ�νες π�υ δεί�ν�υντην ευ�άριστη πλευρά της �ωής. T�έργ� #ρα#εύτηκε απ� την Aκαδημίαμε �ρηματικ� έπαθλ� και πωλήθηκεαμέσως.

Στην κατ��ή των Bαυαρικών Kρα-τικών Συλλ�γών, π�υ, ας σημειωθεί,είναι απ� τις πι� πλ�ύσιες στην Eυ-ρώπη, #ρίσκ�νται τ� «Kε!αλάκι παι-δι�ύ», �ωγρα!ισμέν� γύρω στα 1890και απεικ�νί�ει πιθαν�τατα τ� γι�τ�υ Tηλέμα��, λ�γω της �μ�ι�τητάςτ�υ με τ� �μώνυμ� έργ� της Συλλ�-

γής K�υτλίδη. Πρ�κειται, μάλλ�ν, γιασπ�υδή, λ�γω της λιτής �ρωματικήςεπε"εργασίας σε �ρισμένα μέρη τ�υπίνακα και είναι μια !ευγαλέα τρυ-!ερή απεικ�νιση τ�υ γι�υ τ�υ καιδιακρίνεται για την ψυ��λ�γημένηκαταγρα!ή των παιδικών αντιδράσε-ων, π�υ τ�σ� καλά γνώρι�ε � Γύ�ηςνα μ�ρ!�π�ιεί. Eίναι ένα έργ� μι-κρών διαστάσεων, αλλά ε"αιρετικήςπ�ι�τητας και ��ι ιδιαίτερα γνωστ�.

Στις ίδιες συλλ�γές υπάρ�ει μια α-π� τις παραλλαγές τ�υ έργ�υ «Aπ�-

κριά στην Aθήνα», με υπ�γρα!ή και�ρ�ν�λ�γία 1892, για τ� �π�ί� έ��υνπρ�ηγηθεί πρ�καταρκτικές σπ�υδέςκαι σ�έδια, τ�υλά�ιστ�ν για μια δε-καετία. T� έργ� έ�ει παρα�ωρηθείπρ�σωρινά απ� τις Bαυαρικές Συλ-λ�γές στ� M�υσεί� της Π�λεως τωνAθηνών. Eίναι ένα έργ� αναπαρα-στατικ� με διηγηματική «πλ�κή», μεεθν�γρα!ική πρ�θεση και με ατμ�-σ!αιρα γρα!ική και ε"ωτική. Eίναιμια σύνθεση τε�νικά άρτια και με υ-π�δειγματική �ρήση τ�υ !ωτ�ς και

τ�υ �ρώματ�ς και συνεπώς με ε"α-σ!αλισμένη την επιτυ�ία τ�υ.

Aκρί�εια και πιστ�τητα

T� 1881 �ωγρά!ισε � Γύ�ης τ�«Mαδημέν� κ�τ�π�υλ�» (BαυαρικέςKρατικές Συλλ�γές), π�υ, σύμ!ωναμε τις «Eπιστ�λές» τ�υ, τ� �ωγρά!ι-σε «μάλλ�ν παί�ων» "εγελώνταςπ�λλ�ύς λ�γω της ακρί#ειας και τηςπιστ�τητάς τ�υ. «...Oλ�ι τ� ε"έλα#ανως αληθιν�ν και πρ� πάντων � !ίλ�ς

«Πρ σωπ γρα�ία Γεωργί υ Nά� υ». Eλαι γρα�ία σε μ υσαμά, 0,72X0,60 μ., Πινακ θήκη E. A�έρω�, Mέτσ � . Πρ�-κειται για τ ν αδελ�� της γυναίκας τ υ Γύ�η Aρτεμης, π ί ς εί�ε σπ υδάσει μ υσική στ M�να� και υπήρ!ε ι-δρυτής τ υ Ωδεί υ Aθηνών.


μ�υ Nτέ!ρεγκερ, �στις επί π�λλήνώραν τ� εθεώρει ως πραγματικ�ν και�στις επιτέλ�υς με παρεκάλεσε νατ�υ τ� π�υλήσω».

Στ�υς παλι�ύς καταλ�γ�υς τωνBαυαρικών Kρατικών Συλλ�γών (�-πως τ�υ 1902) ανα!έρ�νταν και ταέργα η «Xαρτ�ρί�τρα» και «EαρινήΣυμ!ωνία» τα �π�ία εί�αν αγ�ραστείτ� 1901 στη μεταθανάτια έκθεση τωντριών, πρ�σ!ατα εκλιπ�ντων, καλλι-τε�νών Λέιμπλ, Mπέκλιν και Γύ�η.Στην έκθεση αυτή εί�αν εκτεθεί περίτα 90 έργα τ�υ Γύ�η. Tα δύ� αυτά έρ-γα, η «Eαρινή Συμ!ωνία» και η «Xαρ-τ�ρί�τρα» π�υλήθηκαν τ� 1936 καισήμερα #ρίσκ�νται τ� πρώτ� στηνEθνική Πινακ�θήκη και τ� δεύτερ�σε ιδιωτική συλλ�γή στην Aθήνα(Kατά τη N. Mισυρλή).

Στην Πινακ�θήκη της π�λης τ�υM�νά��υ (Lenbachhaus) #ρίσκεταιένα ενδια!έρ�ν έργ� τ�υ Γύ�η η«Πρ�σωπ�γρα!ία νέ�υ άνδρα», �ρ�-ν�λ�γημέν� στα 1876, π�υ !έρει ιτα-λικές επιδράσεις και π�υ είναι πιθα-ν� να δέ�τηκε μέσω τ�υ !ίλ�υ τ�υΦραντ� !�ν Λένμπα�, άριστ�υ γνώ-στη της ιταλικής τέ�νης. Για ένα με-γάλ� διάστημα τ� έργ� αυτ� ήτανμ�νιμα εκτεθειμέν� στ� εν λ�γωμ�υσεί�.

Σ�έδια

Στην Kρατική Συλλ�γή Γρα!ικώνTε�νών !υλάσσ�νται δεκατρία σ�έ-δια τ�υ Γύ�η και πρ�κειται #ασικάγια σπ�υδές πάνω σε θέματα, π�υ εί-τε �λ�κληρώθηκαν σε μεγάλ�υς ε-λαι�γρα!ικ�ύς πίνακες είτε παρέ-μειναν πρ�καταρκτικές σπ�υδές.Oπως � καθένας εύκ�λα μπ�ρεί ναδιαπιστώσει � «#αρύς �πλισμ�ς» τ�υΓύ�η ήταν η γραμμή και τ� σ�έδι� μετ�ν �π�ί� μπ�ρ�ύσε να αντιπαρατα-�θεί στ�ν �ι�νδήπ�τε. Γνώρι�ε π�λύκαλά να �ρησιμ�π�ιεί την α!αιρετι-κή δύναμη της γραμμής και να εκμε-ταλλεύεται την ένταση της πλαστι-κ�τητάς της, ενώ δεν παρέλειπε ναενισ�ύει τις συνθέσεις τ�υ με �ρω-ματική ενέργεια, π�υ είτε ως υπ�δή-λωση τ�υ !ωτ�ς είτε ως δυνατ�τητα�ρισμ�ύ τ�υ �ώρ�υ πετύ�αινε άμεσηεκ!ραστική δύναμη.

Tα θέματα των σ�εδίων είναι θρη-σκευτικά, μυθ�λ�γικά, τ�πία και σκη-νές απ� την καθημερινή �ωή. Tα έρ-γα έγιναν πριν απ� τ� 1899 και, �πωςανα!έρει � ίδι�ς � �ωγρά!�ς στις«Eπιστ�λές» τ�υ, εί�αν εκτεθεί σεέκθεση τ�υ 1898, ήταν «εμπνευσμέ-να απ� τη μ�υσική» των παιδιών τ�υκαι αγ�ράσθηκαν απ� την κυ#έρνη-ση για τη Συλλ�γή Γρα!ικών Tε�νών.

Στην Eλλάδα έργα τ�υ Γύ�η υπάρ-��υν σε π�λλές ιδιωτικές και κρατι-κές συλλ�γές. Tα περισσ�τερα καιτα πι� σημαντικά #ρίσκ�νται στηνEθνική Πινακ�θήκη και στ� Iδρυμα E.K�υτλίδη. A"ί�ει �μως να ανα!ερθείκανείς σε δύ� έργα μικρ�τερων μ�υ-σείων, στην «Πρ�σωπ�γρα!ία Γεωρ-γί�υ Nά��υ» (1880) της Πινακ�θήκηςE. A#έρω!, στ� Mέτσ�#� και στ�«Kρυ!� Σ��λει�» της Συλλ�γήςΠρ�δρ�μ�υ Eμ!ιετ��γλ�υ. H «Πρ�-σωπ�γρα!ία Γ. Nά��υ» είναι απ’ τατελευταία έργα τ�υ καλλιτέ�νη καιπρ�ϊ�ν μιας άρτιας συνεργασίας !ω-τ�ς, �ρώματ�ς και �ώρ�υ. H επίδρα-ση τ�υ Λέιμπλ τ�ν �δηγεί σ’ ένανπρωτ�γνωρ� ρεαλισμ� και στην απ�-

δ�ση της εσωτερικ�τητας και τωνψυ��λ�γικών διακυμάνσεων της ει-κ�νι��μένης μ�ρ!ής.

Kρυ"� Σ��λει�T� «Kρυ!� Σ��λει�» (1885–1886)

ανήκει στα έργα εκείνα τ�υ Γύ�η –τασ�ετικά λίγα– π�υ είναι εμπνευσμέ-να απ� την ελληνική ιστ�ρική παρά-δ�ση. T� έργ� έγινε ευρύτατα γνω-στ� λ�γω της υψηλής τιμής αγ�ράςτ�υ σε δημ�πρασία, αλλά και λ�γωτης περι�δείας τ�υ σε π�λλές π�λειςτης �ώρας με πρωτ�#�υλία τ�υ νέ�υιδι�κτήτη τ�υ πίνακα. T� γεγ�ν�ςαυτ� έ!ερε στην επι!άνεια τη λει-τ�υργία τ�υ πίνακα σε �ρισμένες�ρ�νικές περι�δ�υς και στιγμές (δια-�ρ�νικά) και τις δυνατ�τητες διεύ-ρυνσης της ερμηνείας τ�υ μέσω τ�υενεργητικ�ύ, πλέ�ν, ρ�λ�υ τ�υ «θε-ατή» (κ�ιν�ύ και συλλέκτη).

Δεν είναι της ώρας να ανα!ερθ�ύ-

με γύρω απ� «ερωτήματα» σ�έσεωνκαλλιτέ�νη – έργ�υ και κ�ιν�ύ, πά-ντως, η λειτ�υργία τ�υ θεατή «υπ�-ν�είται» στ� έργ� τ�υ Eλληνα θεατήπ�υ αναγνωρί�ει σ’ αυτ� και τ�ν εαυ-τ� τ�υ, σαν μέρ�ς εν�ς «διαλ�γ�υ»με τ�ν καλλιτέ�νη.

Mέ�ρι τώρα τ� «Kρυ!� Σ��λει�»θεωρ�ύνταν έναν ιστ�ρικ�–ηθ�γρα-!ικ� έργ�, π�υ απεικ�νι�ε απλά κά-π�ια στ�ι�εία της ελληνικής παράδ�-σης και της ιστ�ρίας. Σήμερα η εικ�-να, απ� ερμηνευτική άπ�ψη, αυτήπ�υ έ�ει κανείς για τ�ν πίνακα, είναιτελείως δια!�ρετική. H υπερ#�λικήδημ�σι�τητα τ�υ έργ�υ, η περι�δείατ�υ ανά την Eλλάδα, �ι λ�γ�ι και �ι�μιλίες και �ι πάμπ�λλες επανεκτυ-πώσεις πρ�σθεσαν στ� έργ� περισ-σ�τερα �αρακτηριστικά απ� τα ήδηγνωστά και δεν είναι λίγ�ι π�υ μίλη-σαν για «έργ� – εθνικ� σύμ#�λ�»τ�υ ελληνισμ�ύ. Kαι ��ι άδικα. Nα,

λ�ιπ�ν, π�υ �ι δυνατ�τητες ερμηνεί-ας εν�ς έργ�υ τέ�νης συνίστανταικαι απ� τ� ρ�λ� τ�υ θεατή, την αι-σθητική τ�υ συμπερι!�ρά και π�υ α-π�δεικνύει, εκτ�ς των άλλων, �τι �καλλιτέ�νης σε, κάθε περίπτωση,«!αντά�εται» τ� θεατή, α!�ύ άλλω-στε γι’ αυτ�ν πρ��ρί�εται.

Πρ σωπ γρα�ία Nέ υ Aνδρα. Eλαι γρα�ία 0,54X0,44 μ., 1876. M�να� , M υσεί της π�λης τ υ M νά� υ(Lenbachhans).

Tα κείμενα των: Nέλλης Mισιρλή, Στέ-λι�υ Λυδάκη, Γιάννη X. Παπαϊωάνν�υκαι Mάρι�υ Kαλλιγά πρ�έρ��νται απ�τα αντίστ�ι�α έργα: «Γύ!ης», Eκδ�σεις«AΔAM», Aθήνα, 1996, «Iστ�ρία τηςNε�ελληνικής Zωγρα$ικής» Eκδ�σεις«Mέλισσα», Aθήνα 1976, «Oι Eλληνες!ωγρά$�ι», Eκδ�σεις «Mέλισσα»,Aθήνα 1975, «Nικ�λας Γύ!ης» Eκδ�σητ�υ M�ρ$ωτικ�ύ Iδρύματ�ς της Eθνι-κής Tράπε!ας, Aθήνα, 1981. Kαθ�ρι-στική ήταν στ� α$ιέρωμα η πρ�σ$�ράτης κ. Nέλλης Mισιρλή, τ�υ Eκδ�τικ�ύOίκ�υ AΔAM, �πως και των εκδ�σεων«Mέλισσα».


Aλληγ�ρικές συνθέσειςTα �ράματα τ�υ Γύη, κλειδί για την α�ι�λ�γηση τ�υ αλληγ�ρικ�ύ έργ�υ τ�υ


Δρ�ς Iστ�ρίας της Tέ�νης και Eπιμελήτριας της Eθνικής Πινακ�θήκης

O ΓYZHΣ, �ύση ραματική, διακριν�-ταν για την ιδεαλιστική αντιμετώπι-ση της �ωής, γεγν�ς πυ καταγρά-�ηκε σε �λ τ �άσμα της δημιυρ-γίας τυ, αλλά κυρίως στις αλληγρι-κές συνθέσεις, πυ τρ�δτήθη-καν επίσης απ� τις ιδεαλιστικές καισυμ�λικές τάσεις πυ εί!αν ήδηαρ!ίσει να καλλιεργύνται στ δεύ-τερ μισ� τυ 19υ αιώνα, έως �τυσυγκρτηθύν σε συγκεκριμένα κι-νήματα στις τελευταίες δεκαετίεςτυ. Λίγα !ρ�νια πριν πεθάνει, πάνωσε ένα μικρ� !αρτί σημείωσε με κ�κ-κιν μελάνι τη !αρακτηριστική �ρά-ση πυ περικλείει και τυς ιδελγι-κύς τυ πρσανατλισμύς: «Mετάτων εκατντάδων σ!εδίων, μικρώνκαι μεγάλων, μέ!ρι Kλάσεως καιΠαραδείσυ, έ�ησα νειρευ�μενς».

H πραγματική καταν�ηση των ρα-μάτων τυ πρέπει να απτελέσει καιτ κλειδί της α$ιλ�γησης τυ αλλη-γρικύ τυ έργυ, τ πί υπαγ-ρεύτηκε απ� τη γνήσια καλλιτε!νικήαντίληψη και τ πηγαί αίσθημα πυσ�ράγισαν την πρσωπική γρα�ή καιτην ιδιτυπία της έκ�ρασής τυ.

Mεταπλάσεις

Aδιάσειστη μαρτυρία για την κα-τεύθυνση πυ εκπρεύτηκε απ� τηνιδεαλιστική τυ στάση απτελύν ιίδιες ι επιστλές πυ σκιαγρα�ύνμε ενάργεια την πρσωπικ�τητα καιτην έμ�υτη μυσική και πιητικήδιάθεση τυ �ωγρά�υ. Φυσική συ-νέπεια της μεγάλης ευαισθησίας πυτν διέκρινε είναι και η ελα�ρά με-λαγ!λική σκιά πυ απτυπώθηκε σερισμένα έργα ως απ�ρρια της ν-σταλγίας πυ τν διακατεί!ε. Eπί-σης, η αγάπη τυ για την πίηση καιτη μυσική τν δήγησαν σε μετα-πλάσεις συγκεκριμένων έργων σεεικαστικές εικ�νες, πυ απτέλε-σαν γνήσια συμ�λή στη �ωγρα�ι-κή των ιδεών και στην απ�δση υψη-λών νημάτων με αλληγρίες καισύμ�λα.

Στ «Xρ� των Mυσών» διαγρά-�εται στ κάτω μέρς ένα πεντά-γραμμ με ν�τες, απδεικνύντας �-τι Γύ�ης συνελάμ�ανε την κίνησητων μρ�ών κατ’ αναλγίαν γνω-στής μυσικής σύνθεσης. O κλασι-κ�ς πλιτισμ�ς απτέλεσε επίσης α-νε$άντλητη πηγή έμπνευσης �!ι μ�-ν για τ Γύ�η αλλά για �λυς τυς ι-δεαλιστές καλλιτέ!νες, με τυς -πίυς τε!ντρπικά συμπρευ�τανκαι ιδελγικά συνευρισκ�ταν. H ε-σώτερη ανάγκη πυ τν ώθησε πρςαυτή την κατεύθυνση διαμ�ρ�ωσεκαι τη γρα�ή τυ, πυ διαπτίστηκεαπ� λυρισμ�, μέτρ και πιητικ�τη-τα, δια!ωρί�ντας τ έργ τυ απ�τις νατυραλιστικές και γεμάτες πά-θς μυθλγίες τυ Bocklin, τις πλη-θωρικές σκηνές τυ Makart και τις -

νειρικές παραστάσεις τυ Thoma.Στις πρώτες ιδελγικές συνθέ-

σεις τυ ανήκυν ι πρσωππιή-σεις των τεσσάρων επ!ών, τις πί-ες Γύ�ης �ιλτέ!νησε στ κτήμα

τυ Nά�υ, πριν απ� την ανα!ώρησήτυ στη Γερμανία. H καταστρ�ή καιεπικάλυψη των τι!γρα�ιών δεν ε-πιτρέπυν την ρθή α$ιλ�γησήτυς, ι δημσιεύσεις �μως δηγύν

στη διαπίστωση �τι πλύ πρώιμα εί!ε!αρά$ει την κατεύθυνση πυ καλ-λιέργησε με διακπές αλλά σταθεράσε �λη την καλλιτε!νική τυ π-ρεία...

«H τέ�νη και τα πνεύματά της» (1876): Eλαι�γρα�ία σε μ�υσαμά, 0,67x0,55 μ. Eθνική Πινακ�θήκη και M�υσεί� Aλε-�άνδρ�υ Σ�ύτ��υ, Aθήνα. Mεγάλη ιδεαλιστική σύνθεση τ�υ Γύ�η, �π�υ η πρ�σωπ�π�ίηση της Tέ�νης παί�ει αντί λύ-ρας "ι�λί, � ιδεατ�ς �ώρ�ς πρ�σδι�ρί�εται απ� τ� σύμ"�λ� τ�υ M�νά��υ, τ� παιδί με την κ�υκ�ύλα και �ι ερωτιδείςδιατηρ�ύν την ελεύθερη και πηγαία κίνηση.

Documents

7 Ημέρες Καθημερινή - Νικόλαος Γύζης