7 63+ทุติยสมันตปาสาทิกาแปล+ภาค+๒

ประโยค๗ - ทตยสมนตปาสาทกาแปล ภาค ๒ - หนาท 1

ขททกกณฑวรรณนา ขททกสกขาบทเหลาใด สงเคราะหตามวรรคเปน ๙ วรรค ประดษฐานอยดวยดแลว บดน จะมการ พรรณนาสกขาบทเหลานน ดงตอไปน :- ปาจตตย มสาวาทวรรคท ๑ มสาวาทสกขาบทท ๑ บรรดาวรรค ๙ เหลานน ( บรรดาขททกสกขาบทเหลานน ) พงทราบวนจฉยในสกขาบทท ๑ แหงมสาวาทวรรคกอน. [ แกอรรถปฐมบญญตเรองพระหตถกะ ] คาวา หตถโก เปนชอของพระเถระนน. บตรของพวกเจาศากยะ ชอวาศากยบตร. ไดยนวา ในครงพทธกาล บรษแปดหมนคน ไดออก บวช จากศากยตระกล. ทานพระหตถกะนน เปนคนใดคนหนง บรรดา บรษแปดหมนคนนน. บทวา วาทกขตโต มความวา ถกดาพดทตนกาหนดไวอยาง นวา " เราจกกระทาวาทะ ( ทาการโตวาทะกน ) " ซดไป คอ ผลก ไป อธบายวา ดนไป คอ สงไปสสานกของพวกปรวาท. อกอยาง หนง ทานพระหตถกะนน ถกจตของตนซดไปในวาทะ ยอมปรากฏ ในสถานทซงมโตวาทะกนทกครงไป; แมเพราะเหตนน ทานจงชอวา ถกซดไปในวาทะ ( เปนคนพดสบปลบ ).


ขอวา อวชานตวา ปฏชานาต มความวา พระหตถกะนน กาหนดโทษบางอยางในคาพดของตนได ถลากไถลไปวา " น ไมใช คาพดของเรา " เมอพดไป ๆ สงเกตไดวาไมมโทษ แลวยอมรบวา " น เปนคาพดของเราละ. " ขอวา ปฏชานตวา อวชานาต มความวา ทานเมอกาหนด อานสงสในคาพดบางอยางได กยอมรบวา " น เปนคาพดของเรา " เมอพดตอไปอก กาหนดโทษในถอยคานนได กถลากไถลไปวา " น ไมใชคาพดของเรา " ดงน. ขอวา อ เน ปฏจรต มความวา ยอมกลบเกลอน คอ ยอมปกปด ไดแก ทบถมเหตอยางหนง ดวยเหตอยางหนง คอ กลาวเหตวา " รปไมเทยง เพราะเปนของพงรได " แลวกลบกลาว เหตเปนตนวา " เพราะมความเกดเปนธรรมดา. " แตในกรนท ทานกลาววา " ยอมพดเรองอนเปนอนมาก เพราะ เหตทจะปกปดปฏญญาและความถลากไถลนน. " ในคาวา เอตสส เปนตนนน มอธบายดงตอไปนวา " เธอ ยอมกลาวคาเปนอนมากมอาทอยางนวา ' ใครกลาว กลาววาอยางไร ? กลาวทไหน ? ' ดงน เพอปกปดคาปฏญญาและคาถลากไถลนน. " ในมหาอรรถกถา ทานกลาวไวอกวา " ถลากไถลแลวปฏญญาณ และปฏญญาณแลวถลากไถล นนแหละ ชอวา กลบเกลอนเรองอน ดวยเรองอน. "


สองบทวา สมปชานมสา ภาสต ไดแก กลาวเทจทงทรอย. หลายบทวา สงเกต กตวา วสวนทต มความวา ทาการ นดหมายวา " การโตวาทะ จงมในประเทศชอโนน ในบรรดากาลม ปเรภตเปนตน ชอโนน " ดงน แลวไปกอน หรอหลงจากเวลาทตน นดหมายไว แลวกลาววา " จงดเอาเถด ผเจรญ ! พวกเดยรถย ไมมา แลว แพแลว " ดงน หลกไปเสย. บทวา สมปชานมสาวาเท ไดแก ในเพราะการพดเทจทงทร ตวแลวและกาลงร. บทวา วสวาทนปเรกขารสส ไดแก ผพดทาจตทคดจะพดให คลาดเคลอนไวเปนเบองหนา. เจตนายงคาพดอนนบเนองในมจฉาวาจาใหตงขน ชอวา วาจา. ทานแสดงเสยงอนตงขนดวยเจตนานน ดวยคาวา ครา. ทางแหงถอยคา ชอวา พยบถ. กวาจานนแล ทานเรยกวา " พยบถ " เพราะเปนแนวทางแมของชนเหลาอน ผถงทฏฐานคต. การเปลงวาจาทมความเขาใจกนวาคาพด ชอวา วจเภท. วาจา มชนดตาง ๆ กนนนเอง ทานเรยกอยางน ( วาวจเภท ). วจวญญต ชอวา วญญตทเปนไปทางวาจา. ดวยอาการอยางน ผศกษาพงทราบวา " ดวยบทแรก ทานพระอบาลกลาวเพยงเจตนา ลวน, ดวย ๓ บททามกลาง กลาวเจตนาทประกอบดวยเสยงซงตงขนดวย เจตนานน, ดวยบทเดยวสดทาย กลาวเจตนาทประกอบดวยวญญต. " โวหาร ( คาพด ) ของเหลาชนผไมใชพระอรยเจา คอเหลา


พาลปถชน ชอวา อนรยโวหาร. พระอบาลเถระ ครนแสดงสมปชานมสาวาทอยางนแลว บดน เมอจะแสดงลกษณะแหงอนรยโวหาร ทนบเปนสมปชานมสาวาท ซงกลาวไวในทสด จงกลาวคามอาทวา อทฏ นาม ดงน. [ อรรถาธบายอนรยโวหาร ๘ อยาง ] ในคาวา อทฏ เปนตนนน บณฑตพงทราบอรรถโดยนยนวา " ถอยคา หรอ เจตนาเปนเหตยงถอยคานนใหตงขน ของภกษกลาว เรองทตนไมเหนอยางนวา ' ขาพเจาเหน ' ชอวา อนรยโวหาร อยางหนง " อกนยหนง บณฑตพงทราบสนนษฐาน ในคาวา อทฏ ทฏ เม เปนตนนวา " อารมณทตนไมไดรบดวยอานาจแหงจกษชอวา ไมเหน, ทไมไดรบดวยอานาจแหงโสตะ ชอวา ไมไดยน, ทไมไดรบ ทาให ดจเนองเปนอนเดยวกนกบอนทรย ๓ ดวยอานาจแหงฆานนทรยเปนตน ชอวา ไมทราบ, ทวญญาณลวน ๆ อยางเดยว นอกจากอนทรย ๕ ไมไดรบ ชอวา ไมร. " แตในพระบาล พระผมพระภาคตรสเทศนาโดยนยอนปรากฏ ชดทเดยวอยางนวา " ทชอวา ไมเหน คอ ไมเหนดวยตา " ฉะนแล. กบรรดาอารมณทไดเหนเปนตน ทตนเองกด คนอนกด เหน แลว ชอวา ทฏฐะทงนน. อารมณทชอวา สตะ มตะ และ วญญาตะ กอยางน. น เปนบรรยายหนง. สวนอกบรรยายหนง อารมณใดทตน


เหนเอง อารมณนน จดเปนทฏฐะแท. ในสตะเปนตน กมนยอยางน. กอารมณใดทคนอนเหน อารมณนน ยอมตงอยในฐานะแหงอารมณ ทตนไดยน. แมอารมณมสตะเปนตน กมนยอยางน. บดน พระอบาลเถระ เมอจะยกอาบตขนแสดงดวยอานาจแหง อนรยโวหารเหลานน จงกลาวคาวา ตหากาเรห เปนตน. บณฑต พงทราบเนอความแหงคาวา ตหากาเรห เปนตนนน โดยนยดงท ขาพเจากลาวแลวในวรรณนาบาลจตตถปาราชก มอาทอยางนวา " ภกษ กลาวสมปชานมสาวาทวา ' ขาพเจาบรรลปฐมฌาน ' ตองอาบตปารา- ชกโดยอาการ ๓ " ดงนนนแล. จรงอย ในบาลจตตถปาราชกนน ทานกลาวไวเพยงคาวา " ปม ฌาน สมปชช ขาพเจาบรรลปฐม ฌานแลว " อยางเดยว, ในสกขาบทน กลาวไววา " อทฏ ทฏ เม ไมเหนพดวา ขาพเจาเหน " ดงน. และในบาลจตตถปาราชกนน กลาวไววา อาปตต ปาราชกสส ( ตองอาบตปาราชก ) " ในสกขาบท นกลาววา " อาปตต ปาจตตยสส ( ตองอาบตปาจตตย ) " ดงน. มความแปลกกนเพยงในวตถและอาบตอยางน. คาทเหลอมลกษณะ อยางเดยวกนแทแล. แมคาเปนตนวา ตหากาเรห ทฏเ เวมตโก กพงทราบเนอความโดยนยดงกลาวแลว ในวรรณนาบาลทฏฐโทส- สกขาบทเปนตน อยางนวา " ทฏสส โหต ปาราชก ธมม อชฌาปชชนโน ทฏเ เวมตโก ( ภกษผโจทกนนไดเหนภกษผตอง ปาราชกธรรม มความสงสยในสงทไดเหน ) " ดงนนนแล. กใน


สกขาบทน เพยงแตคาบาลเทานน แปลกกน ( จากบาลจตตถปาราชก ). สวนในเนอความพรอมทงเถรวาท ไมมการแตกตางอะไรกนเลย. สองบทวา สหสา ภณต ความวา ภกษไมไดไตรตรอง หรอ ไมไดใครครวญ พดโดยเรวถงสงทไมเหนวา " ขาพเจาเหน. " คาวา อ ภณสสามต อ ภณต ความวา เมอตน ควรจะกลาวคาวา " จวร ( จวร ) " ไพลกลาววา " จร ( นาม ) " ดงน เปนตน เพราะความเปนผออนความคด เพราะเปนผเซอะ เพราะความพลาดพลง. แตภกษใด ผอนสามเณรเรยนถามวา " ทาน ขอรบ ! เหนอปชฌายของกระผมบางไหม ? " ดงน กระทาการลอ เลยน กลาววา " อปชฌายของเธอจกเทยมเกวยนบรรทกฟนไปแลว กระมง " หรอวา เมอสามเณรไดยนเสยงสนขขจงจอกแลว ถามวา " นเสยงสตวอะไร ขอรบ !? " กลาววา " นเสยงของพวกคนผชวยกน ยกลอทตดหลมของมารดาเธอ ผกาลงไปดวยยาน " ดงน อยางน กลาวคาอนไมใชเพราะเลนไมใชเพราะพลง, ภกษนน ยอมตองอาบต แท. ยงทถอยคาอยางหนง ชอวา ปรณกถา คอ ภกษรปหนง ไดนามนเลกนอยในบาน แลวกลบมาสวหารพดกะสามเณรวา " เธอ ไปไหนเสย วนน บานมแตนามนอยางเดยว " ดงน กด ไดชนขนม ทเขาวางไวในกระเชา และพดกะสามเณรวา " วนน คนทงหลาย ในบาน เอากระเชาหลายใบใสขนมไป " ดงนกด. น จดเปนมสาวาท เหมอนกน. คาทเหลออตนทงนนแล. สกขาบทนมสมฏฐาน ๓ เกดขน ทางกายกบจต ๑ ทางวาจา


กบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต มเวทนา ๓ ดงนแล. มสาวาทสกขาบทท ๑ จบ.


มสาวาทวรรค โอมสวาทสกขาบทท ๒ พงทราบวนจฉยในสกขาบทท ๒ ดงตอไปน :- [ แกอรรถเรองภกษฉพพคคยและโคนนทวสาล ] บรรดาบทเหลานน บทวา โอมสนต คอ ยอมกลาวเสยดแทง. บทวา ขสนต คอ ยอมดา. บทวา วมเภนต คอ ยอมขกรรโชก. ดวยบทวา ภตปพพ พระผมพระภาคเจาทรงนาเรองนมาแสดง เพอทรงตาหนการกลาวเสยดแทง. คาวา นนท ในคาวา นนทวสาโล นาม ( น ) เปนชอของ โคถกนน. กโคถกนน มเขายาวใหญ เพราะเหตนน เจาของจงตงชอ วา " นนทวสาล, " โดยสมยนน พระโพธสตวเปนโคถกชอนนทวสาล. พราหมณเลยงดโคถกนนอยางดเหลอเกน ดวยอาหารมยาคและขาวสวย เปนตน. ครงนน โคนนทวสาลนน เมอจะอนเคราะหพราหมณ จงกลาวคาวา " เชญทานไปเถด " ดงนเปนตน. สองบทวา ตตเถว อฏาส มความวา แมในกาลแหงอเหตก- ปฏสนธ โคนนทวสาลยอมรจกคากลาวเสยดแทงของผอนได โดยเปน คาไมเปนทพอใจ; เพราะฉะนน มนใครเพอแสดงโทษแกพราหมณ จงไดยนนงอย. หลายบทวา สกฏสต อตพทธ ปวฏเฏส มความวา พระ โพธสตว เมอจะลากเกวยน ๑๐๐ เลมทจอดไวตามลาดบสอดไมไวภาย


ใต กระทาใหตอเนองกนอนบรรทกเตมดวยถวเขยว ถวเหลอง และ ทรายเปนตน, เกวยน ๑๐๐ เลม เปนของอนตนจะตองลากไปอกใน เมอกาถงสวนของกาแรกตงอยกอนแลว แมกจรง ถงกระนน ( พระ- โพธสตว ) กไดลากไปตลอดทประมาณชว ๑๐๐ เลมเกวยน เพอให เกวยนเลมหลงจอดในทเกวยนเลมหนาจอดอย. จรงอย พระโพธสตว ทงหลาย ยอมไมมการกระทาทยอหยอน. บาทคาถาวา เตน จตตมโน อห มความวา โคนนทวสาล นน มใจเบกบาน เพราะการไดทรพยนนของพราหมณ และเพราะการ งานของตน. กในคาวา อกโกเสนป น พระผมพระภาคทรงประสงคจะจาแนก ไวขางหนาวา " คาดาม ๒ อยาง คอ คาดาทเลว ๑ คาดาทด ๑; " เพราะฉะนน จงไมตรสเหมอนอยางทตรสไวในกอนวา " ยอมดาดวย คาทเลวบาง " ตรสไวอยางนวา " อกโกเสน ( โดยคาสบประมาท ) " ดงน. [ แกอรรถโอมสวาทเปนตน ] ชาตแหงคนการชางถากไมชอวา เวณชาต. อาจารยบางพวกกลาววา เวฬการชาต ดงน กม. ชาตแหงพรานเนอเปนตน ชอวา เนสาทชาต. ชาตแหงคนการชางทาหนง ชอวา รถการชาต ( ชาตแหงคน ทารถ ). ชาตแหงคนเทดอกไม ชอวา ปกกสชาต.


คาวา อวกณณกา เปนชอของพวกทาส; เพราะฉะนน จงเปน คาเลว. บทวา โอาต แปลวา ทเขาเยยหยน. ภกษบางพวกสวดวา อ าต ดงน กม. บทวา อว าต แปลวา ทเขาเหยยดหยาม. บทวา หฬต. แปลวา ทเขาเกลยดชง. บทวา ปรภต แปลวา ทเขาดหมนวา " จะมประโยชนอะไร ดวยคนน. " บทวา อจตกต แปลวา ทเขาไมกระทาความเคารพยกยอง. การงานชางไม ชอวา โกฏฐกกรรม. นวหวแมมอ ชอวา มทธา ( วชาการชางนบ ). การนบทเหลออการมการนบไมขาดสายเปนตน ชอวา คณนา ( วชาการชางคานวณ ). อกษรเลข ชอวา เลขา ( วชาการชางเขยน ). โรคเบาหวาน ทานเรยกวา โรคอกฤษฏ เพราะไมมเวทนา. บทวา ปาฏกงขา แปลวา พงปรารถนา. สองบทวา ยกาเรน วา ภกาเรน วา มความวา คาดาท ประกอบ ย อกษร และ ภ อกษร ( ชอวา เปนคาดาทเลว ). ในคาวา กาฏโกฏจกาย วา ( น ) นมตแหงบรษชอวา กาฏะ นมตแหงสตร ชอวา โกฏจกา. คาดาทประกอบดวยบททงสองนนอนใด คาดานน ชอวา เลว แล. บดน พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงยกอาบตขนปรบ ดวยอานาจ


แหงชนดของอกโกสวตถมชาตเปนตนเหลานน จงตรสดามอาทวา อป- สมปสโน อปสมปนน ดงน. บรรดาบทเหลานน สามบทวา ขเสตกาโม วมเภตกาโม มงกกตตกาโม มความวา ผประสงคจะดา ประสงคจะตเตยน ประสงค จะทาใหอปยศ. สองบทวา หเนน หน ไดแก ดวยคากลาวถงชาตอนเลว คอ ดวยชาตทเลว. บณฑตพงทราบอรรถในบททงปวง โดยอบายอยางน. อนง บรรดาบทเหลาน ภกษ เมอกลาวใหเลวดวยถอยคา อนเลว ถงจะกลาวคาจรงกตาม ถงอยางนน เธอกตองปาจตตยทก ๆ คาพด เพราะเปนผประสงคจะกลาวเสยดแทง. และเมอกลาวใหเปน คนเลวดวยคาทด แมจะกลาวคาไมจรงกตาม, ถงอยางนน กตองอาบต ปาจตตยดวยสกขาบทน เพราะเปนผประสงคจะกลาวเสยดส ไมใช ดวยสกขาบทกอน. ฝายภกษใด กลาวคาเปนตนวา " เจาเปนจณฑาลด เจาเปนพราหมณด เจาเปนจณฑาลชว เจาเปนพราหมณชว ดงน, แมภกษนน พระวนยธรพงปรบดวยอาบตเหมอนกน. กในวาระวา สนต อเธกจเจ เปนตนน เปนอาบตทกกฏ เพราะเปนคากลาวกระทบกระทง. แมในวาระวา เย-นน-น-มย ดงนเปนตน กนยนเหมอนกน. แตในอนปสมบน เปนทกกฏ อยางเดยว ในวาระทง ๔. แตดวยคาวา โจโรส คณ เภทโกส ( เจาเปนโจร เจาเปนคนทาลายปม ) เปนตน ทก ๆ วาระ เปน ทกกฏเหมอนกน ทงอปสมบนทงอนปสมบน. อนง เพราะความ


ประสงคจะเลน เปนทพภาษตทก ๆ วาระ ทงอปสมบน ทงอนปสมบน. ความเปนผมความประสงคในอนลอเลยนและหวเราะ ชอวา ความ เปนผมความประสงคจะเลน. กในสกขาบทน เวนภกษเสย สตว ทงหมด มนางภกษณเปนตน บณฑตพงทราบวา ตงอยในฐานะแหง อนปสมบน. ในคาวา อตถปเรกขารสส เปนตน พงทราบวา ภกษผกลาว อรรถแหงพระบาล ชอวา อตถปเรกขาระ ( ผมงอรรถ ). ผบอกสอน พระบาล พงทราบวา ธมมปเรกขาระ ( ผมงธรรม ). ผตงอยใน การพราสอน กลาวโดยนยเปนตนวา " ถงบดน เจาเปนคนจณฑาล, เจากอยาไดทาบาป, อยาไดเปนคนมมดไปมดไปเปนเบองหนา " ดงน, พงทราบวา ชอวา อนสาสนปเรกขาระ ( ผมงสอน ). บททเหลอ ตนทงนนแล. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เกดทางกายกบจต ๑ ทางวาจากบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต ทกขเวทนา ฉะนแล. แตในอาบตเหลาน อาบตทพภาษต เกดทางวาจากบจต เปน กรยา สญญาวโมกข สจตตกะ อกศลจต มเวทนา ๒ คอ สขเวทนา ๑ อเปกขาเวทนา ๑. โอมสวาทสกขาบทท ๒ จบ.


มสวาทวรรค เปสญญวาทสกขาบทท ๓ พงทราบวนจฉยในสกขาบทท ๓ ดงตอไปน :- [ แกอรรถปฐมบญญตเรองภกษฉพพคคย ] บทวา ภณฑนชาตาน ไดแก ผเกดบาดหมางกนแลว. สวน เบองตนแหงความทะเลาะกน ชอวา ภณฑนะ ( ความบาดหมาง ). คอ การปรกษากนในฝกฝายของตน มอาทวา " เมอเขากลาวคาอยาง นวา ' กรรมอยางน อนคนนและคนนกระทาแลว ' พวกเราจกกลาว อยางน " ( ชอวา ภณฑนะ ความบาดหมาง ). การลวงละเมดทางกาย และวาจา ใหถงอาบต ชอวา กลหะ ( การทะเลาะ ). การกลาว ขดแยงกน ชอวา ววาทะ. พวกภกษผถงความววาทกนนน ชอวา ววาทาปนนะ. บทวา เปส ไดแก ซงวาจาสอเสยด. มคาอธบายวา " ซง วาจาทาใหสญเสยความเปนทรกกน. " บทวา ภกขเปส เ ไดแก ในเพราะคาสอเสยดภกษทงหลาย, อธบายวา " ในเพราะคาสอเสยดทภกษฟงจากภกษแลวนาเขาบอก แกภกษ. " สองบทวา ทวห อากาเรห ไดแก ดวยเหต ๒ อยาง. บทวา ปยกมยสส วา คอ ของผปรารถนาใหตนเปนทรกของ เขาวา " เราจกเปนทรกของผน อยางน " หนง. บทวา เภทาธปปายสส วา คอ ของผปรารถนาความแตกราว


แหงคนหนงกบคนหนง วา " คนน จกแตกกนกบคนน ดวยอาการ อยางน " หนง. บททงปวง มบทวา ชาตโต วา เปนอาท มนยดงกลาวแลว ในสกขาบทกอนนนแล. แมในสกขาบทน ชนทงหมดจนกระทงนาง ภกษณเปนตน กชอวา อนปสมบน. สองบทวา น ปยกมยสส น เภทาธปหายสส มความวา ไม เปนอาบตแกภกษผเหน ภกษรปหนงกาลงดา และรปหนงอดทนได แลวกลาว เพราะตนเปนผมกตคนชวอยางเดยว โดยทานองนวา " โอ ! คนไมมยางอาย จกสาคญคนดชอแมเชนนวา ตนควรวากลาว ไดเสมอ. " บททเหลอมอรรถตนทงนน. สกขาบทนมสมฏฐาน ๓ เกดขนทางกายกบจต ๑ วาจากบจต ๑ กายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต มเวทนา ๓ ฉะนแล. เปสญญวาทสกขาบทท ๓ จบ.


มสาวาทวรรค ปทโสธมมสกขาบทท ๔ พงทราบวนจฉยยในสกขาบทท ๔ ดงตอไปน :- [ แกอรรถบางปาฐะวาดวยการสอนธรรมโดยบท ] บทวา อปปตสสา ไดแก ไมยาเกรง, อธบายวา " เมอพวก ภกษฉพพคคยกลาววา ' ดกอนอบาสกทงหลาย ! แมถอยคากไมอยาก ฟง คอ ไมเออเฟอ. " อกอยางหนง ความวา " ไมมความยาเกรง ไมประพฤตออนนอม. " บทวา อสภาควตตกา ไดแก ผมความเปนอยไมถกสวนกน; อธบายวา " ผมความประพฤตไมดาเนนไปเหมอนอยางทพวกอบาสก ควรประพฤตในหมภกษ. " คาวา ปทโส ธมม วาเจยย ความวา ใหกลาวธรรมเปนบท ๆ รวมกน ( กบอนปสมบน ), อธบายวา ใหกลาว ( ธรรม ) เปนโกฏฐาส ๆ ( เปนสวน ๆ ). " กเพราะบททมชอวาโกฏฐาสนนมอย ๔ อยาง; ฉะนน เพอแสดงบททง ๔ อยางนน พระอบาลเถระจงกลาวไวในบทภาชนะ วา บท อนบท อนอกขระ อนพยญชนะ. บรรดาบทเปนตนนน บท หมายเอาคาถาบาทหนง. อนบท หมาย เอาบาททสอง. อนอกขระ หมายเอาอกขระตวหนง ๆ ( หมายเอาอกขระ แตละตว ). อนพยญชนะ หมายเอาพยญชนะตวทายคลายกบพยญชนะ ตวตน. ผศกษาพงทราบความตางกน ในบทเปนตนนนอยางน คอ " อกขระแตละตวชนดใดชนดหนง ชอวา อนอกขระ, ประชมอกขระ


ชอวา อนพยญชนะ, ประชมอกขระและอนพยญชนะ ชอวา บท, บทแรก ชอวา บทเหมอนกน, บททสอง ชอวา อนบท. " บดน บณฑตพงทราบวนจฉยในคาวา ปท นาม เอกโต ปฏเปตวา เอาโต โอสาเปนต ตอไป :- เมอภกษใหกลาวธรรม เนองดวยคาถา เรมบทแตละบทนวา " มโนปพพงคมา ธมมา " พรอมกนกบอนปสมบน แลวใหจบลงกพรอมกน. แมสาหรบภกษผ ใหกลาวอยางน กพงหรบปาจตตยหลายตวตามจานวนบท. พงทราบวนจฉยยในคาวา อนปท นาม ปาเฏกก ปฏเปตา เอกโต โอสาเปนต ตอไป :- เมอพระเถระกลาววา " มโนปพพงคมา ธมมา " ดงน สามเณรกลาวบทนนไมทน จงกลาวบททสองพรอมกนวา " มโนเสฏา มโนมยา. " ภกษและสามเณรทงสองรปน ชอวาขนตน ตางกนใหจบลงพรอมกน. แมสาหรบภกษผใหกลาวอยางน กพงปรบ ปาจตตยหลายตวตามจานวนอนบท. พงทราบวนจฉยในคาวา อนวกขร นาม รป อนจจนต วจจมาโน รต โอปาเตต ตอไป :- ภกษสอนสามเณรวา " แนะ สามเณร ! เธอจงวา ' รป อนจจ " กลาวพรอมกนเพยงร - อกษร เทานน แลวหยดอย. แมสาหรบภกษผใหกลาวอยางน กพงปรบ ปาจตตยหลายตวตามจานวนอนอกขระ. และแมในคาถาพนธ บณฑต กยอมไดนยเชนนเหมอนกนแททเดยว. พงทราบวนจฉยในคาวา อนพย ชน นาม รป อนจจนต วจจมาโน เวทนา อนจจาต สตท นจฉาเรต ตอไป :- สามเณร


ใหบอกสตรนวา " รป ภกขเว อนจจ เวทนา อนจจา " เปนตน พระ เถระบอกวา " รป อนจจ " ดงน เปลงวาจากลาวอนจจบทนวา " เวทนา อนจจา " พรอมกบอนจจบทของพระเถระวา " รป อนจจ " น เพราะ เปนผมปญญาวองไว. แมสาหรบภกษผใหกลาวอยางน พระวนยธร กพงปรบปาจตตยหลายตวตามจานวนอนพยญชนะ. สวนความสงเขป ในบทเหลานมดงนวา " บรรดาบทเปนตนน ภกษกลาวบทใด ๆ พรอม กนยอมตองอาบตดวยบทนน ๆ. " [ วาดวยภาษต ๔ มพทธภาษตเปนตน ] วนยปฎกทงสน อภธรรมปฎก ธรรมบท จรยาปฎก อทาน อตวตตกะ ชาตกะ สตตนบาต วมานวตถ เปตวตถ และพระสตร ทงหลายมพรหมชาลสตรเปนตน ชอวา พทธภาษต. ธรรมทพวกสาวกผนบเนองในบรษท ๔ ภาษตไว มอนงคณสตร สมมาทฏฐสตร อนมานสตร จฬเวทลลสตร มหาเวทลลสตรเปนตน ชอวา สาวกภาษต. ธรรมทพวกปรพาชกภายนอกกลาวไว มอาทอยางน คอ ปรพ- พาชกวรรคทงสน คาปจฉาของพราหมณ ๑๖ คน ผเปนอนเตวาสก ของพราหมณชอพาวร ชอวา อสภาษต. ธรรมทพวกเทวดากลาวไว ชอวา เทวตาภาษต. เทวตาภาษต- ธรรมนน บณฑตพงทราบ ดวยอานาจแหงเรองมเทวตาสงยตต เทว- ปตตสงยตต มารสงยตต พรหมสงยตต และสกกสงยตตเปนตน. บทวา อตถปส หโต ไดแก ธรรมทอาศยอรรถกถา.


บทวา ธมมปส หโต ไดแก ธรรมทอาศยพระบาล. แมดวย บททงสองน พระอบาลเถระกลาวธรรมทอาศยนพพานซงปราศจาก วฏฏะนนเอง. จะกลาวถงธรรมทอาศยนพพานซงปราศจากวฏฏะ แม กจรง, ถงกระนน กเปนอาบตแกภกษผใหกลาวธรรมทขนสสงคต ทง ๓ คราว โดยบทเหมอนกน. ไมเปนอาบตแมในคาทอาศยพระ- นพพาน ซงทานรจนาไว โดยผกเปนคาถาโศลกเปนตน ดวยอานาจ ภาษาตาง ๆ. แมในสตรทไมไดยกขนสสงคต ๓ คราว เชนน คอ กลมพสตร ราโชวาทสตร ตกขนทรยสตร จตปรวตตสตร และนนโทปนนทสตร กเปนอาบตเหมอนกน ถงการทรมานพญานาค ชอวาอปลาละ อาจารย กกลาวไว ( ดวยอานาจกอใหเกดอาบต ), แตในมหาปจจรทานปฏเสธ ( อธบายวาไมเปนอาบต ). ในปฏภาณสวนตวของพระเถระ ในเมณฑกมลนทปญหา ไม เปนอาบต. ( แต ) เปนอาบตในถอยคาทพระเถระนามากลาว เพอ ใหพระราชาทรงยนยอม. อาจารยทงหลายกลาววา " กปกรณทงหลายมอาท คอ วณณปฎก องคลมาลปฎก รฐปาลครรชต อาลวกครรชต คฬหอมมงคะคฬห- เวสสนดร คฬหวนย เวทลลปฎก๑เปนตน ไมเปนพทธพจนแท. " อาจารยบางพวกกลาววา " ธรรมชอวา สลปเทส พระธรรมเสนา- บดกลาวไว, " ในธรรมนน เปนอาบตเหมอนกน ยงมปกรณแมอน ๑. เปนพระสตรฝายมหายาน ของเราไมม. - ผชาระ.


เชน มคคกถา อารมมณกถา วฑฒกรณฑกญาณวตถ และอสภกถา เปนตน, ในปกรณเหลานน ทานจาแนกโพธปกขยธรรม ๓๗ ไว. ใน ธดงคปญหา ทานจาแนกปฏปทาไว, เพราะเหตนน ทานจงกลาววา " เปนอาบตในปกรณเหลานน. " แตในอรรถกถามหาปจจรเปนตนทานกลาวอนาบตไว ในจาพวก ราโชวาทสตร ตกขนทรยสตร จตปรวตตสตร นนโทปนนทสตร กลมพสตร๑นนแล ซงไมขนสสงคต แลวกาหนดอรรถไวดงนวา " บรรดาคาทเหลอ เฉพาะคาททานนามาจากพทธพจนกลาวไวเทานน เปนวตถแหงอาบต นอกจากนหาเปนไม. " คาวา เอกโต อททสาเปนโต มความวา ภกษแมเรยนบาล รวมกบอนปสมบนกลาวพรอมกน ไมเปนอาบต. ในคานน มวนจฉยดงตอไปน :- อปสมบนกบอนปสมบน นงแลว ขอใหอาจารยสวด, อาจารยคดวา " เราจะสวดแกอปสมบน และอนปสมบนทงสองผนงแลว " จงสวดพรอมกนกบเธอเหลานน. เปนอาบตแกอาจารย เปนอนาบตแกภกษผเรยนเอาพรอมกบอนป- สมบน. แมอปสมบนกบอนปสมบน ทงสองยนเรยนอย กมนยอยาง นเหมอนกน. ภกษหนมนง สามเณรยน, ไมเปนอาบตแกอาจารย ผบอก ดวยคดวา " เราจะกลาวแกภกษผนง. " ถาภกษหนมยน ฝายสามเณรนง ไมเปนอาบตแมแกอาจารยผกลาวอย ดวยคดวา " เรา จะกลาวแกภกษผยน. " ๑. เปนพระสตรฝายมหายาน ของเราไมม. - ผชาระ.


ถาสามเณรรปหนงนงอยในระหวางภกษมากรป เปนอจตตกาบต แกอาจารยผใหกลาวธรรมโดยบทในเพราะสามเณรนงอยดวย. ถาสามเณรยนหรอนงละอปจารเสย เพราะสามเณรไมนบเนอง อยในพวกภกษทอาจารยใหกลาว ( ธรรมโดยบท ) เธอจงถงการนบวา เรยนเอาคมภรเลดลอดออกไปโดยทศาภาคหนง; เพราะฉะนน จงไม เปนอาบต ( แกอาจารย ). คาวา เอกโต สชฌาย กโรนโต มความวา อปสมบนเมอ กระทาการสาธยายยรวมกนกบอนปสมบน สวดพรอมกนกบอนปสมบน นนแล ไมเปนอาบต. แมภกษเรยนอเทสในสานกแหงอนปสมบน สวดรวมกบอนปสมบนนน กไมเปนอาบต. เพราะวา แมอปสมบนน กถงอนนบวา " กระทาสาธยายยพรอมกนแท. " คาวา เยภยเยน ปคณ คณ ภณนต โอปาเตต มความวา ถาในคาถาเดยวกน บาทหนง ๆ ยงจาไมได ทเหลอจาได น ชอวา คมภรทคลองแคลว โดยมาก. แมในพระสตร ผศกษากพงทราบ โดยนยน. ไมเปนอาบตแกภกษผทกใหคณฐะนนคางอย จงสวด แมพรอมกนดวยกลาววา " เธอจงสวดอยางน. " สองบทวา โอสาเรนต โอปาเตต มความวา ไมเปนอาบตแก ภกษผกลาวกะอนปสมบนผสวดสตรวกวนอย ในทามกลางบรษทวา " เธอจงสวดอยางน " แลวสวดแมพรอมกนกบอนปสมบนนน. ก คาใดททานกลาวไวในอรรถกถามหาปจจรเปนตนวา " ภกษผอนอน- ปสมบนกลาววา ' ทานอยาสวดกบผม ' ถาสวดเปนอนาบต " ดงน.


คานนไมมในมหาอรรถกถา. กภาวะแหงคาททานกลาวไวในอรรถกถา มหาปจจรเปนตนนนไมมเลย ถกแลว ( กความทอาบตไมมแกภกษ นนเลย ถกแลว ). เพราะเหตไร ? เพราะอาบตเกดจากการกระทา. แตเมอมการถอเอาอรรถนอกน สกขาบทน จะพงเปนทงกรยาทง อกรยาบท ทเหลออในสกขาบทน มอรรถตนทงนน. สกขาบทน มธรรมโดยบทเปนสมฏฐาน เกดขนทางวาจา ๑ วาจากบจต ๑ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. ปทโสธมมสกขาบทท ๔ จบ.


มสาวาทวรรค สหเสยสกขาบทท ๕ พงทราบวนจฉยในสกขาบทท ๕ ดงตอไปน :- [ แกอรรถเรองพระนวกะและสามเณรราหล ] สองบทวา มฏสสต อสมปชานา น พระผมพระภาคตรส ดวยอานาจการไมทาสตสมปชญญะในบรพภาค. กในกาลทจตหยงลง สภวงค สตสมปชญญะจกมแตทไหน ? บทวา วกชชมานา คอ ละเมออย. บทวา กากจฉมานา ไดแก เปลงเสยงไมมความหาย ดจ เสยงกา ทางจมก. บทวา อปาสกา ไดแก พวกอบาสกทลกขนกอนกวา. สองบทวา เอตทโวจ มความวา ภกษทงหลายไดกลาวคานวา " ทานราหล ! สกขาบทน พระผมพระภาคเจาทรงบญญตไวแลว " ดงน ดวยเคารพในสกขาบทนนเทยว. แตโดยปรกต เพราะความ เคารพในพระผมพระภาคเจา และเพราะทานราหลเปนผใครในการ ศกษา ภกษเหลานน เมอทานราหลนนมายงทอย จงปลาดเตยง เลก ๆ หรอพนกพง อยางใดอยางหนงซงมอย แลวถวายจวร ( สงฆาฏ ) หรออตราสงค เพอตองการใหทาเปนเครองหนนศรษะ. ในขอททานพระราหลเปนผใครในการศกษานน ( มคาเปนเครองสาธก ) ดงตอไปน :- ทราบวา ภกษทงหลาย เหนทานราหลนนกาลงมาแตไกลเทยว


ยอมวางไมกวาดกาและกระเชาเทขยะไวขางนอก. ตอมา เมอภกษ พวกอนกลาววา " ทานผมอาย ! นใครเอามาวางทงไว " ดงน ภกษ อกพวกหนงจะกลาววาอยางนวา " ทานผเจรญ ! ทานราหลเทยวมา ในประเทศน ชะรอยเธอวางทงไวกระมง. " สวนทานราหลนน ไม เคยพดแมในวนหนงวา " นไมใชการกระทาของกระผมขอรบ ! " เกบงา ไมกวาดกาเปนตนนนแลว ขอขมาภกษทงหลายกอน จงไป. หลายบทวา วจจกฏย เสยย กปเปส มความวา ทานราหล นน เพมพนอยซงความเปนผใครในสกขานนนนเอง จงไมไปสสานก แหงพระธรรมเสนาบด พระมหาโมคคลลานะ และพระอานนทเถระ เปนตน สาเรจการนอนในเวจกฎทบงคนของพระผมพระภาคเจา. ได ยนวา กฎนน เขาตดบานประตไว ทาการประพรมดวยของหอม ม พวงดอกไมแขวนไวเตม ตงอย ดจเจตยสถาน ไมควรแกการบรโภค ใชสอยของคนเหลาอน. สองบทวา อตตร ทวรตตตรตต มความวา พระผมพระภาคเจา ไดทรงประทานบรหารสน ๓ ราตร เพอตองการทาความสงเคราะห แกพวกสามเณร. จรงอย การทภกษใหพวกเดกในสกลบวชแลว ไม อนเคราะห ไมสมควร. บทวา สหเสยย คอ การนอนรวมกน. แมการนอน กลาวคอ การทอดกาย ทานเรยกวา ไสย, ภกษทงหลายนอนในเสนาสนะใด แมเสนาสนะนน ( ทานกเรยกวา ไสย ทนอน ). บรรดาทนอนสองอยาง นน เพอทรงแสดงเสนาสนะกอน พระผมพระภาคเจาจงตรสดามอาท


วา เสยยา นาม สพพจฉนนา ดงน. เพอทรงแสดงการเหยยดกาย จงตรสคามวา อนปสมปนเน นปนเน ภกข นปชชต ( เมออนปสมบนนอน ภกษกนอน ) เปนตน. เพราะฉะนน ในคาวา เสยย กปเปยย น มเนอความดงนวา " ภกษ เขาไปสทนอน กลาวคอเสนาสนะ พงสาเรจ คอ พงจดแจง ไดแก ยงการนอน คอ การเหยยดกายใหสาเรจ. " [ อธบายลกษณะแหงทนอนคอเสนาสนะตาง ๆ กน ] กดวยบทวา สพพจฉนนา เปนตน. พระผมพระภาคเจาตรส ลกษณะแหงทนอน กลาวคอเสนาสนะนน. เพราะเหตนน เสนาสนะ ใด มงทงหมดทเดยว ในเบองบนดวยเครองมง ๕ ชนด หรอ ดวย วตถอะไร ๆ อนกตาม, ทนอนน ชอวามงทงหมด. แตในอรรถกถาทงหลาย ทานถอเอาโวหารทปรากฏ กลาว ดวยอานาจคาคลองปากวา " ทนอนอนมงดวยเครองมง ๕ ชนด ชอวา มงทงหมด " ดงน. แมทานกลาวคานนไวแลวกจรง, ถงกระนน กไม อาจทาใหไมเปนอาบตแมแกภกษผอยในกฎผาได; เพราะฉะนน ผ ศกษา พงทราบเครองมงและเครองบงในสกขาบทน ชนดใดชนดหนง ซงสามารถปดบงได. จรงอย เมอถอเอาเครองมง ๕ ชนดเทานน การนอนรวมใน กฎแมทมงดวยไมกระดาน กไมพงมได. กเสนาสนะใด ทเขากนตงแต พนดน จนจดหลงคากาแพง หรอดวยวตถอะไร ๆ อนกตาม โดย ทสด แมดวยผา, ทนอนน พงทราบวา ชอวา บงทงหมด.


ทานกลาวไวในอรรถกถากรนทวา " ทนอนแมทเขากนดวย เครองกนมกาแพงเปนตน สงศอกดบโดยบรรยายอยางตาทสด ไมจด หลงคา จดวาบงทงหมดเหมอนกน. " กเพราะททมงขางบนมากกวา ทไมไดมงนอย หรอวาททเขากนโดยรอบมากกวา ทไมไดกนนอย; ฉะนน ทนอนน จงชอวา มงโดยมาก บงโดยมาก. กปราสาททประกอบดวยลกษณะอยางน ถาแมนมถง ๗ ชน มอปจารเดยวกน หรอวา ศาลา ๔ มข มหองตงรอย กถงอนนบวา ทนอนอนเดยวกนแท. พระผมพระภาคทรงหมายถงทนอนนน จงตรส คามอาทวา " ในวนท ๔ เมอดวงอาทตยอสดงคตแลว อนปสมบน นอน ภกษกนอน ตองอาบตปาจตตย " ดงน. และเปนปาจตตย โดย เพยงแตนอนบนทนอนนน เทานน. กถาวา มสามเณรมากรป ภกษรปเดยว เปนปาจตตยหลายตว ตามจานวนสามเณร ถาหากวาสามเณรเหลานนผดลกผดนอน ภกษ ตองอาบตทก ๆ ประโยคของสามเณรเหลานน. กดวยการผดลกผด- นอนของภกษ เปนอาบตแกภกษ เพราะประโยคของภกษนนเอง. ถาภกษมากรป สามเณรรปเดยว, แมสามเณรรปเดยว กทา ใหเปนอาบตแกภกษทงหมด. แมดวยการผดลกผดนอนของสามเณร นน กเปนอาบตแกภกษทงหลายเหมอนกน. ถงในความทภกษและ สามเณรมากรปดวยกนทงสองฝาย กมนยอยางนเหมอนกน. [ อธบายจตกกะ ๔ มอาวาสจตกกะเปนตน ] อกนยหนง ในสกขาบทน พงทราบทมวด ๔ แมมอาวาสแหง


เดยวเปนตน. ความพสดารวา ภกษใด สาเรจการนอนรวมกนกบ อนปสมบนเพยงคนเดยวในอาวาสแหงเดยวกนสน ๓ ราตร เปนอาบต ทกวน จาเดมแตวนท ๔ แกภกษแมนน, ฝายภกษใดสาเรจการนอน รวมสน ๓ ราตร กบอนปสมบนตางกนหลายคน ในอาวาสแหงเดยว นนเอง เปนอาบตทกวนแกภกษแมนน ( จาเดมแตวนท ๔ ) แมภกษ ใดสาเรจการนอนรวม สน ๓ ราตรกบอนปสมบนเพยงคนเดยวเทานน ในอาวาสตาง ๆ กน เปนอาบตทก ๆ วน แมแกภกษนน ( จาเดมแต วนท ๔ ). แมภกษใดเดนทางสนระยะตง ๑๐๐ โยชน สาเรจการนอนรวม ( สน ๓ ราตร ) กบอนปสมบนตางกนหลายคน ในอาวาสตาง ๆ กน เปนอาบตแมแกภกษนนทก ๆ วน นบแตวนท ๔ ไป. กชอวา สหเสยยาบตน ยอมเปนแมกบสตวเดยรจฉาน เพราะ พระบาลวา " ทเหลออ เวนภกษ ชอวา อนปสมบน. " ในสหเสยยา- บตนน การกาหนดสตวเดยรจฉาน พงทราบโดยนยดงกลาวแลวใน เมถนธรรมาบตนนแล. เพราะเหตนน ถาแมนวา บรรดาสตว เดยรจฉานชนด ๔ เทา มเหย แมว และตะกวดเปนตน เดยรจฉาน บางชนดเขาไปนอนอยทมอปจารอนเดยวกน ในเสนาสนะเปนทอย ของภกษ จดเปนการนอนรวมเหมอนกน. ถาวามนเขาไปทางโพรง ของหวไมขอ ( คาน ) มโพรง ทตงอยขางบนฝาแหงปราสาททเขา สรางไวเบองบนเสาทงหลาย ซงมฝาไมเชอมตอกนกบพนชนบน แลว นอนอยภายในไมขอ ออกไปทางโพรงนนนนเอง; ไมเปนอาบตแก ภกษผนอนรวมภายใตปราสาท.


ถามชองบนหลงคา มนเขาไปตามชองนน อยภายในหลงคา แลวออกไปทางชองเดมนนแล, เปนอาบตแกภกษผนอนรวมภายใน หลงคาทพนชนบนซงมอปจารตางกน. ไมเปนอาบตแกภกษผนอนท พนชนลาง. ถาพวกภกษขนทางดานในปราสาททงนน ใชสอยพน ทงหมด, พนทงหมดมอปจารเดยวกน, เปนอาบตแกภกษผนอนบน พนใดพนหนง บรรดาพนทงหมดนน. ภกษนอนในเสนาสนะทมฝาเปนเพง ซงสรางโดยอาการคลาย กบสภา นกพราบเปนตนเขาไปนอนอยในททงหลาย มเตาททาเปน รปสตวรายเปนตน เปนอาบตเหมอนกน. นกพราบเปนตน นอนใน ภายในชายคาทยนออกไปภายนอกเครองลอม ( ฝาผนงกน ) ไมเปน อาบต. ถาแมนเสนาสนะ กลมหรอสเหลยมจตรส มหองตง ๑๐๐ หอง ดวยแถวหองทมหลงคาเดยวกน. ถาพวกภกษเขาไปในเสนาสนะ นนทางประตสาธารณะประตหนงแลว เลยเขาไปในหองทงหมด ซง มอปจาใหองทมไดกนดวยกาแพงตางหาก, เมออนปสมบนนอนแลว แมในหองหนง กเปนอาบตแกภกษทงหลายผนอนในทก ๆ หอง. ถาหองทงหลายมหนามข, และหนามขไมไดมงขางบน, ถา แมนเปนทมพนทสง, อนปสมบนนอนทหนามข ไมทาใหเปนอาบต แกภกษทงหลายผนอนในหอง. แตถาวา หนามขมหลงคาตอเนองกน กบหลงคาแหงหองทเดยว, อนปสมบนนอนทหนามขนน ทาใหเปน อาบตแกภกษทกรป, เพราะเหตไร ? เพราะเปนหองมงทงหมด และ บงทงหมด. จรงอย เครองกนหองนนแหละ เปนเครองกนหนามข


นนดวยแล. สมจรงโดยนยนแหละ ในอรรถกถาททงหลาย ทาน อาจารยจงปรบอาบตไว ในซมประตทง ๔ แหงเครองกน ( ฝาผนง ) โลหปราสาท. แตคาใดททานกลาวไว ในอรรถกถกอนธกะวา " คาวา ' ในหนามขทไมไดกน เปนอนาบต ' ทานกลาวหมายเอาหนามขบน พน นอกจากพนดน " ดงน, คานน ทานกลาวหมายเอาหองแถวทม หลงคาอนเดยวกน ซงสรางไวเปนสดสวนตางหาก ในแควนอนธกะ กคาททานกลาวไดวา " บนพนนอกจากพนดน " ในอรรถกถาอนธกะ นน ไมมในอรรถกถาทงหลายเลย ทงไมสมดวยพระบาล. ความจรง พนดนแมสงถง ๑๐ ศอก กไมถงการนบวา เปนเครองกนได. เพราะ ฉะนน แมคาใดททานกลาวประมาณแหงพนดนไวในสกขาบทท ๒ ใน อนธกอรรถกถานน แลวกลาววา " ฐาน กลาวคอพนดนนน ชอวา กนดวยอปจารเดยวกน " ดงน, คานน บณฑตไมควรถอเอา. มหาปราสาทแมเหลาใด ทมทรวดทรงเปนศาลาหลงเดยว ๒ หลง ๓ หลง และ ๔ หลง. ภกษลางเทาในโอกาสหนงแลวเขาไป อาจ เดนเวยนรอบไปไดในททกแหง. แมในมหาปราสาทเหลานน ภกษยอม ไมพนจากสหเสยยาบต. ถาวามหาปราสาทเปนทอนเขาสรางกาหนด อปจารไวในทนน ๆ, เปนอาบตเฉพาะในทมอปจารเดยวกนเทานน. พวกชางทากาแพงกนในทามกลาง แหงมณฑปซงมหลงคาฉาบ ปนขาว ประกอบดวยประต ๒ ชอง อนปสมบนเขาไปทางประตหนง นอนอยในเขตหนง และภกษนอนอยในเขนหนง ไมเปนอาบต. ท กาแพงมชอง แมพอสตวดรจฉาน มเหยเปนตนเขาไปได, พวกเหย


นอนอยในเขตหนง ไมเปนอาบตเหมอนกน. เพราะเรอนไมชอวา มอปจารเดยวกบดวยชอง, ถาวา พวกชางเจาะตรงกลางกาแพง แลว ประกอบประตไว. เปนอาบต เพราะเปนทมอปจารเดยวกน. ภกษ ทงหลาย ปดบานประตนนแลวนอน เปนอาบตเหมอนกน. เพราะ การปดประต เรอนจะชอวามอปจารตางกน หรอประตจะชอวาไมใช ประตหามไดเลย. เพราะบานประตเขากระทาไวเพอประโยชนสาหรบ ใชสอย ดวยการปดเปดไดตามสบาย. ไมใชเพอตองการจะตดการ ใชสอย. กถาวาภกษทงหลาย เอาจาพวกอฐปดประตนนซาอก ไมจดวาเปนประต. ยอมตงอยในภาวะทมอปจารตาง ๆ กน ตามเดม นนแล. เรอนเจดยมหนามขยาว. บานประตบานหนงอยดานใน, บาน หนงอยดานนอก, อนปสมบนนอนในระหวางประตทง ๒ ยอมทา ใหเปนอาบตแกภกษผนอนภายในเรอนเจดย เพราะมอปจารเดยวกน. มคาทกทวงวา " ในคาวา ทฆมข เปนตนนน อาจารยผทวง ทานใด พงมความประสงคดงนวา ' ชอวา ความเปนทมอปจารเดยวกน และมอปจารตางกนน พระผมพระภาคเจาตรสไวแลวใน อทโทสต- สกขาบท, แตในสกขาบทน พระผมพระภาคเจาตรสคาเพยงเทาน วา ' ทชอวา ทนอน ไดแก ทนอนอนเขามงทงหมด บงทงหมด มง โดยมาก บงโดยมาก ' ดงนเทานน, และหองทปดประตแลว จดวา บงทงหมดเหมอนกน; เพราะเหตนน ในเรอนแหงเจดยนน จงเปน อาบตแกภกษผนอนรวมกบอนปสมบน ผนอนภายในเทานน, ไมเปน


อาบตแกภกษผนอนรวมกบอนปสมบนผนอนภายนอก. " อาจารยผทวงนน อนสกวาทพงกลาวคานอยางนวา " กในเรอน แหงเจดยทไมปดประต เหตไร จงเปนอาบตแกภกษผนอนรวมกบ อนปสมบนผนอนในภายนอกเลา ? " อาจารยผทวง จะพงเฉลยวา " เพราะหนามขกบทองเปน ทมงทงหมด. " สกวาท ถามวา " กเมอปดหองแลว หลงคารอออกไดหรอ ? " อาจารยผโจทกเฉลยวา " รอออกไมได, เพราะหนามขกบทอง บงทงหมด จงรอไมได. " สกวาท ถามวา " ผนงกน ( หนามข ) รอออกไดหรอ ? " อาจารยผโจทกจกกลาวแนนอนวา " รอออกไมได ( เพราะ ) อปจารกนไวดวยบานประต. " อาจารยผโจทกจกดาเนนไปไกลแสน ไกล โดยนยอยางน แลวจกวกกลบมาหาความมอปจารเดยวกน และ อปจารตางกนนนแหละอก. อกนยหนง ถาหากวา เนอความจะพงเปนอนเขาใจไดงายดวย เหตสกวาพยญชนะอยางเดยวไซร, ทนอนมงดวยเครองมง ๕ ชนด ชนดใดชนดหนงเทานน จงจะจดเปนทนอนได ตามพระบาลทวา " มงทงหมด, " ทนอนมงดวยเครองมงอยางอนไมใช. และเมอเปน อยางน กไมพงเปนอาบตในทนอน ซงมงดวยไมกระดานเปนตน. เพราะไมมความเปนอาบตนน สกขาบททพระผมพระภาคเจาทรง บญญตไวเพอประโยชนอนใด, ประโยชนอนนนนนแหละ พงเสยไป.


จะเสยประโยชนอนนนไปหรอหาไมกตามท; ทาไมจะไปถอเอาคาท พระผมพระภาคเจามไดตรสไวเลา ? หรอวาใครเลากลาววา " ควร เชอถอถอยคาทพระผมพระภาคเจามไดตรสไว. " จรงอย พระผม พระภาคเจาตรสคานไวในอนยตสกขาบททงสองวา " อาสนะ ทชอวา กาบง คอ เปนอาสนะทเขากาบงดวยฝา บานประต เสอลาแพน มานบง ตนไม เสา หรอฉาง อยางใดอยางหนง๑ ดงน. เพราะแนน ในอนยตสกขาบทนน ทานถอเอาอาสนะทเขา กาบงดวยวตถอยางใดอยางหนง ฉนใด, ถงในสกขาบทน บณฑตก พงถอเอาเสนาสนะนน ฉนนน. เพราะเหตนน เสนาสนะใด ๆ จะเลก หรอใหญกตามท เกยวเนองหรอไมเกยวเนองดวยวตถอน ยาวหรอ กลม หรอ ๔ เหลยมจตรสกตาม มพนชนเดยว หรอมพนมากชน กตาม ซงทอปจารเดยวกน, เปนสหเสยยาบตในเสนาสนะนน ๆ ทง หมด ซงมงทงหมด บงทงหมด หรอมงโดยมาก บงโดยมา ดวย เครองกาบงอยางใดอยางหนงแล. ในคาวา " มงกงหนง บงกงหนง ตองทกกฏ " น ในมหา- ปจจรกกลาววา " เปนทกกฏเหมอนกน " แมในคามอาทอยางนวา " มงทงหมด บงกงหนง. " แตในมหาอรรถกถกลาววา " ในเสนา- สนะทมงทงหมด บงโดยมาก เปนปาจตตย, ในเสนาสนะมงทงหมด บงกงหนง เปนปาจตตย, มงโดยมาก บงกงหนง เปนปาจตตย. บง ทงหมด มงโดยมาก เปนปาจตตย. บงทงหมด มงกงหนง เปน ๑. ว. มหา. ๑/๓๓.


ปาจตตย, บงโดยมาก มงกงหนง เปนปาจตตย, เปนปาจตตย ๗ ตว รวมกบปาจตตยทตรสไวในบาล. " ( ในมหาอรรถกถา ) กลาววา " ในเสนาสนะมงทงหมด บงเลกนอย เปนทกกฏ, มงโดยมาก บง เลกนอย เปนทกกฏ, บงทงหมด มงเลกนอย เปนทกกฏ, บงโดย มาก มงเลกนอย เปนทกกฏ, บงทงหมด มงเลกนอย เปนทกกฏ, บงโดย มาก มงเลกนอย เปนทกกฏ, เปนทกกฏ ๕ ตว รวมกบทกกฏใน บาล. " ในเสนาสนะทมงกงหนง บงเลกนอย เปนอนาบต, บงกง หนง มงเลกนอย เปนอนาบต, มงเลกนอย บงเลกนอย เปนอนาบต. กในคาวา " ในสถานทมงทงหมด ไมบงทงหมด " น ทาน กลาววา " มความประสงคเอาเปนมพมณฑปวรรณ. " พนดนยอมไม ถงอนนบวาเปนผนงกนได ฉนใด, แมดวยคาวา "ในทมงทงหมด ไมบงทงหมด " น บณฑตกพงทราบคาวา " พนดน ไมถงอนนบวา เปนผนงกนได " น ฉนนน. บททเหลออ มอรรถตนทงนนแล. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เกดขนทางกาย ๑ ทางกายกบจต ๑ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตต. วชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. สหเสยยสกขาบทท ๕ จบ.


มสาวาทวรรค ทตยสหเสยยสกขาบทท ๖ พงทราบวนจฉยย ในทตยสหเสยยสกขาบทดงตอไปน :- [ แกอรรถปฐมบญญต เรองทานพระอนรทธะ ] บทวา อาวสถาคาร ไดแก เรอนพกของพวกอาคนตกะ. สองบทวา ป ตต โหต ไดแก เปนสถานทอนนางจดสราง ไวเพราะความเปนผประสงคบญ. ขอวา เยน สา อตถ เตนปสงกม มความวา ทานพระ อนรทธะฟงคาของพวกชาวบานวา " มเรอนพกอนเขาจดไว ณ ทชอ โนน " ดงน จงเขาไปหา. บทวา คนธคนธน มวเคราะหวา กลนแหงของหอม ม กฤษณาและกายานเปนตน ชอวา กลนของหอม, กลนของหอมนน มแกหญงนน; เหตนน หญงนนจงชอวา คนธคนธน ผมกลน เครองหอม. สองบทวา สาฏก นกขปตวา มความวา หญงนนคดวา " แมไฉนหนอ ! เมอพระผเปนเจานน เหนประการอนแปลกแมน แล พงเกดความกาหนด " ดงน จงไดกระทาอยางนน. บทวา โอกขปตวา ไดแก ทอดลง ( ซงอนทรย ). ความผดพลาด ชอวา โทษลวงเกน. สอบวา ม อจจคคมา ไดแก เปนไปลวง คอ ครอบงา ซงดฉน. บททเหลออบณฑตพงทราบโดยนยดงกลาวแลว ในสกขาบท


กอนนนแล. กความแปลกกน มเพยงอยางน คอ ในสกขาบทกอน เปนอาบต ในวนท ๔, ในสกขาบทน เปนอาบตแมในวนแรก. เปน ทกกฏ ( แกภกษผสาเรจการนอนรวมกน ) กบนางยกษและนางเปรต ผมรปปรากฏ และสตวดรจฉานตวเมย เฉพาะทเปนวตถแหงเมถน- ธรรม. กแล สตวดรจฉานตวเมยทเหลอ เปนอนาบต. แมสมฏฐาน เปนตน กเชนเดยวกบสกขาบทกอนนนเอง ฉะนแล. ทตยสหเสยยสกขาบทท ๖ จบ.


มสาวาทวรรค ธรรมเทศนาสกขาบทท ๗ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๗ ดงตอไปน :- [ แกอรรถปฐมบญญต เรองพระอทาย ] หญงแมเจาเรอน ชอวา ฆรณ. บทวา นเวสทวาเร ไดแก ทประตใหญแหงนเวศน ( เรอน ). หญงสะใภในเรอนนน ชอวา ฆรสณหา. บทวา อาวสถทวาเร ไดแก ทประตหองนอน. บทวา วสฏเน ไดแก ดวยเสยงชดเจนด. บทวา ววเฏน ไดแก เปดเผย คอ ไมคลมเคลอ. สองบทวา ธมโม เทเสตพโพ มความวา พระธรรมกถก ควรแสดงธรรม อนตางโดยสรณะและศล เปนตนน. บทวา อ าต คอ ( สามารถ ) จะรทวถงได. สองบทวา ว นา ปรสวคคเหน มความวา ( เวน ) จาก บรษผรเดยงสา ( ผรความหมาย ) ไมใชยกษ ไมใชเปรต ไมใช ดรจฉาน แมผแปลงเพศเปนบรษ. หลายบทวา อนาปตต ว นา ปรสวคคเหน มความวา ไมเปนอาบตแกภกษผแสดงธรรมแมมากแกหญงผยนอยกบบรษผร เดยงสา. บทวา ฉปป จวาจาห มความวา ไมเปนอาบตแมแกภกษผ แสดง ( ธรรม ) ดวยวาจา ๖-๕ คา. ในคาวา ฉปป จวาจาห นน บณฑตพงทราบประมาณแหงวาจาในธรรมทงปวงอยางน คอ คาถา


บาทหนง ชอวา วาจาคาหนง. หากวา ภกษเปนผประสงค จะกลาว อรรถกถา หรอวา เรองมเรองธรรมบทและชาดกเปนตน, จะกลาว เพยง ๖-๕ บทเทานน ควรอย. เมอจะกลาวพรอมดวยบาล พงกลาว ธรรมอยาใหเกน ๖ บท อยางน คอ จากพระบาลบทหนง จาก อรรถกถา ๕ บท. จรงอย ธรรมมประเภทดงกลาวในปทโสธรรม จดเปนธรรมเหมอนกนหมด แมในสกขาบทน. สองบทวา ตสม เทเสต คอ แสดงในขณะนน. อกอยางหนง คาวา ตสม น เปนสตตมวภตลงในอรรถฉฏฐวภต, ความวา " ยอม แสดงแกหญงนน. " สองบทวา อ สส มาตคามสส มความวา ภกษนงบน อาสนะเดยว แสดง ( ธรรม ) แมแกมาตคามตง ๑๐๐ คน อยางน คอ แสดงแกหญงคนหนงแลว แสดงแมแกหญงอนผมาแลว ๆ อก. ในอรรถกถามหาปจจร ทานกลาวไววา " ภกษกลาววา ' รปจะแสดง คาถาแกพวกทานคนละคาถา พวกทานจงฟงคาถานน ' ดงน แลว แสดง ( ธรรม ) แกพวกมาตคามผนงประชมกนอย ไมเปนอาบต. ภกษทาความใฝใจตงแตแรกวา ' เราจกกลาวคาถาแกหญงคนละคาถา ' ดงน แลวบอกใหรกอนจงแสดง สมควรอย. " หลายบทวา ปห ปจฉต ป ห ปฏโ กเถต มความวา มาตคามถามวา " ทานเจาคะ ! ชอวาทฆนกายแสดงอรรถอะไร ? " ภกษถกถามปญหาอยางน ถาแมนจะกลาวทฆนกายทงหมด กไมเปน อาบต. คาทเหลออในสกขาบทน ตนทงนนแล.


สกขาบทน มธรรมโดยบทเปนสมฏฐานเกดขนทางวาจา ๑ วาจา กบจต ๑ เปนทงกรยา ทงอกรยา เปนโนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. ธรรมเทศนาสกขาบทท ๗ จบ.


มสาวาทวรรค ภตาโรจนสกขาบทท ๘ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๘ ดงตอไปน :- [ แกอรรถปฐมบญญต เรองภกษพวกฝงแมนาวคคมทา ] คาใดทขาพเจาควรจะกลาวกอนในวตถกถา, คานนทงหมด ม นยดงทกลาวแลวในจตตดปาราชกวรรณนานนแล. สวนความแปลก กน ดงตอไปน :- ในจตตถปาราชกนน พวกภกษบอกอตรมนส- ธรรมอนไมมจรง, ในสกขาบทน บอกอตรมนสธรรมทมจรง. ปถชน ทงหลาย บอกอตรมนสธรรมแมทมจรง. อรยเจาทงหลายไมบอก. จรงอย ชอวา ปยตตวาจา ( วาจาทเปลงเพราะเหตแหงทอง ) ไม มแกพระอรยเจาทงหลาย. แตเมอผอน บอกคณของตนเอง ทานกไม หามคนเหลาอน. และยนดปจจยทงหลายทเกดขน โดยอาการทไม ทราบวาเกดขน ( เพราะการบอกคณของตน ). กในคาวา อถโข เต ภกข ภควโต เอตมตถ อาโรเจส เปนตน บณฑตพงทราบวา " ภกษทงหลายเหลาใด กลาวคณแหง อตรมนสธรรม, ภกษเหลานน ไดกราบทลแลว. " พระผมพระภาค เจาตรสถามวา " ดกอนภกษทงหลาย ! คณวเสสของพวกเธอ มจรง หรอ ? " กภกษเหลานนแมทงหมดทลรบปฏญญาณวา " ขาแตพระผม พระภาค ! มจรง, " เพราะวา อตรมนสธรรม มจรงในภายใน แม แหงพระอรยเจาทงหลาย; เพราะฉะนน ครงนน พระผมพระภาคเจา จงไมตรสวา " โมฆปรสา " เพราะภกษเหลานนปะปนดวยพระอรยะ ตรสวา กถ ห นาม ตมเห ภกขเว แลว จงตรสดามอาทวา


อทรสส การณา ดงน. ในคามคาวา กถ ห นาม ตมเห ภกขเว เปนตนนน เพราะพระอรยเจาทงหลาย ฟงคาของคนเหลาอน ถกพวกชาวบาน ผมความเลอมใสถานอย โดยนยเปนตนวา " ขาแตทานผเจรญ ! ไดยนวา พระผเปนเจา เปนโสดาบนหรอ ? " ดงน มปกตเหนวา ไมมโทษ ในเมอสกขาบททพระผมพระภาคเจายงไมไดทรงบญญต จงปฏญญาณการบรรลคณวเสส ของตนและของคนเหลาอน เพราะเปน ผมจตบรสทธ, และทานเหลานน เมอปฏญญาณอยางน แมยนดอย ซงบณฑบาตทปถชนเหลาอนกลาวคณแหงอตรมนสธรรมเพราะเหต แหงทองใหเกดขนแลว ดวยความเปนผมจตบรสทธ จงเปนเหมอน กลาวคณแหงอตรมนสธรรม เพราะเหตแหงทอง; ฉะนน พระผม- พระภาคเจาจงตรสโดยสพพสงคาหกนยนนแลวา " ดกอนภกษทงหลาย ! ไฉน พวกเธอจกไดกลาวชมอตรมนสธรรมของกนและกน แกคฤหสถ ทงหลาย เพราะเหตแหงทองเลา ? " ดงน. คาทเหลอ เปน เชนเดยวกบเรองจตตถปาราชกทงนนแล แมในวภงคแหงสกขาบท ในจตตถปาราชกนน เปนปาราชก กบถลลจจยอยางเดยว, ในสกขาบทน เปนปาจตตยและทกกฏ เพราะเปนคณมจรง, นเปนความแปลกกน. บททเหลอ มนยดง กลาวแลวนนแล. คาวา " บอกคณวเสสทมจรง แกอนปสมบน ( น ) ทานกลาวหมายเอาอตรมนสธรรมนนเอง. จรงอย ภกษผถกรบเรา ถามในเวลาปรนพพานและในกาลอน จะบอกดณทมจรงแกอปสมบน


กควร. อนง จะบอกคณ คอ สตะ ปรยต และศล แมแกอนปสมบน กควร. ไมเปนอาบตแกภกษผเปนตนบญญต, แตคาวา อมมตตกสส น พระผมพระภาคเจามไดตรสไวในสกขาบทน. เพราะเหตไร ? ทาน วจารณไวในอรรถกถามหาปจจรวา " เพราะทานผถงพรอมดวยทฏฐ ไมมความบา หรอจตฟงซาน " ดงน. แตทานผไดฌาน พงเปนบา ไดในเมอฌานเสอม, แมสาหรบทานผนนกไมควรกลาวอนาบต ซง มการบอกฌานทมจรงเปนปจจย เพราะฌานทมจรงนนแหละไมม ฉะนนแล. บททเหลออมอรรถตนทงนน แล. สกขาบทน ชอวา ภตาโรจนสกขาบท เกดขนโดยสมฏฐาน ๓ ทมไดตรสไวในเบองตน คอ ทางกาย ๑ ทางวาจา ๑ ทางกายกบ วาจา ๑ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๒ โดยเปนกศลจตกบอพยากตจต มเวทนา ๒ โดยเปนสขเวทนา กบอเบกขาเวทนา ฉะนแล. ภตาโรจนสกขาบทท ๘ จบ.


มสาวาทวรรค ทฏลลาโรจนสกขาบทท ๙ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๙ ดงตอไปน :- [ แกอรรถ เรองอาบตชวหยาบ ] ทานกลาวไวในอรรถกถาทงหลายวา " พระผมพระภาคตรส ปาราชกไวในพระบาลนวา ' อาบตทชอวา ชวหยาบ ไดแกปาราชก ๔ และสงฆาทเสส ๑๓ ' ดงน เพอแสดงอรรถแหงทฏลลศพท, แตสงฆา- ทเสส ทรงประสงคเอาในสกขาบทน. " ในบาลนน มการวจารณ ดงตอไปน :- ถาวา เมอภกษบอกปาราชก ไมพงเปนปาจตตยไซร. แมเมอมศพทวาอปสมบน สาหรบภกษและภกษณ ในสกขาบทใด ทานไมประสงคเอานางภกษณ, ในสกขาบทนน เวนภกษเสย ทเหลอ นอกน ทานเรยกวา " อนปสมบน " ฉนใด, ในสกขาบทน กฉนนน แมเมอมศพทวาทฏสละ สาหรบปาราชกและสงฆาทเสส ถาไมทรง ประสงคเอาปาราชก พระผมพระภาคกจะพงตรสดานเทานนวา " อาบต ทชอวาชวหยาบ ไดแกสงฆาทเสส ๑๓. " ในคาวา ทฏ ลลา นาม อาปตต เปนตนนน พงมมตของ บางอาจารยวา " ภกษใด ตองปาราชกแลว, ภกษนน เคลอนแลว จากภกษภาวะ; เพราะเหตนน ภกษ เมอบอกอาบตของภกษนน ตองอาบตทกกฏ. " เมอมอธบายอยางน แมภกษผดากพงตองอาบต ทกกฏ และตองปาจตตยเทานน. สมจรงดงคาทพระผมพระภาคเจา ตรสไว ( ในปาราชก ) วา " บคคลเปนผไมบรสทธ ตองธรรม คอปาราชกอยางใดอยางหนง, ถาบคคลเปนผมความเขาใจวาบรสทธ


ใหบคคลผนนกระทาโอกาส แลวพดมความประสงคจะดา ตองโอม- สวาท. " เมอบาลถกวจารณอยางน ปาจตตยนนแหละ ยอมปรากฏ แมแกผบอกอาบตปาราชก. จะปรากฏ แมกจรง, ถงอยางนน พระ อรรกถาจารยเทานนเปนหลกได ในคาวา ทฏ ลลา นาม อาปตต น เพราะ ( คาวา พระผมพระภาคเจาตรสปาราชกไว เพอทรงแสดง อรรถแหงทฏลลศพท แตสงฆมทเสสตรงประสงคเอาในสกขาบทน ) พระอรรถกถาจารยกลาวไวแลวในอรรถกถาทงปวง. การวจารณ แมอยางอน หามไม. แมในเบองตน ขาพเจากไดกลาวไดแลววา " ธรรมและวนยใด อนพระพทธเจาตรสแลว ธรรมและวนยนน อนโอรสทงหลายของพระ พทธเจานนรแลวอยางนนนนเทยว " ดงนเปนตน. จรงอย พระอรรถกถาจารยทงหลาย ยอมทราบพระประสงค ของพระพทธเจา. กคาของพระอรรถกถาจารยนน บณฑตพงทราบ โดยบรรยายแมน :- สมจรงดงทตรสไววา เวนไวแตภกษผไดรบ สมมต. " กการบอกแกภกษผไดรบสมมต พระผมพระภาคเจาทรง อนญาตเพอประโยชนในอนสารวมตอไป คอ เพอประโยชนจะไม ตองอาบตเชนนนอก, และไมใชเพอตองการจะประกาศเพยงโทษของ ภกษนน, ทงไมใชเพอตองการเกยดกนทพงของภกษนนในพระศาสนา, และความเปนภกษของผตองปาราชกโดยไมตองอาบตเหนปานนนอก หามไม; เพราะเหตนน คาทพระอรรถกถาจารยกลาวไวในอรรถกถา


ทงหลายวา พระผมพระภาคเจาตรสปาราชกไว เพอแสดงอรรถแหง ทฏลลศพท แตสงฆาทเสส ทรงประสงคเอาในสกขาบทน " ดงน เปนอนทานกลาวชอบแลว. กในคาวา อตถ ภกขสมมต อาปตตปรยนตา เปนตน ม วนจฉยดงน :- ภกษสมมต ทพระผมพระภาคเจาตรสไวนไมไดมา ในบางสกขาบท, แตเพราะภกษสมมตตรสไวในสกขาบทนนนแล จงควรทราบวา " สงฆเหนภกษผตองอาบตเนอง ๆ แลวอปโลกน ๓ ครง ทาดวยความเปนผแสวงหาประโยชนเกอกลแกภกษนนวา ' ภกษ น จกถงความสงวรตอไป แมดวยความละอายและความเกรงกลวในคน เหลาอนอยางน. " คาวา อทฏ ลล อาปตต อาโรเจต อาปตต ทกกฏสส มความวา เปนทกกฏ แกภกษผบอกกองอาบตแมทง ๕. ในมหาปจจร ทานปรบอาบตทกกฏอยางเดยว แมแกภกษผบอกอาบตปาราชก. ในคาวา อนปสมปนนสส ทฏ ลล วา อทฏ ลล วา อชฌาจาร น ทานกลาวรปความไววา " สกขาบท ๕ ขางตน ชอวา อชฌาจาร ชวหยาบ ทเหลออ ชอวาอชฌาจารไมชวหยาบ, กสกกวสฏฐกาย- สงสคคะ ทฏลลาวาจา และอตตกามะ ชอวาเปนอชฌาจาร ของ ภกษนน. " สอบวทวา วตถ อาโรเจต มความวา ไมเปนอาบตแกภกษ ผบอกอยางนวา " ภกษน ตองสกกวสกฐ ตองกายสงสคคะ ตอง ทฏสละ ตองอตตกามะ. "


สองบทวา อาปตต อาโรเจต มความวา ภกษกลาววา " ภกษนตองปาราชก ตองสงฆาทเสส ตองถลลจจย ตองปาจตตย ปาฏเทสนยะ ทกกฏ ทพภาสต " ดงน ไมเปนอาบต. เมอภกษบอก เชอมตออาบตกบวตถ โดยนยเปนตนวา " ภกษน ปลอยอสจ ตอง สงฆาทเสส " ดงน เทานน จงเปนอาบต. คาทเหลอในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เกดขนทางกายกบจต ๑ ทางวาจา กบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ดงนแล. ทฏลลาโรจตสกขาบทท ๙ จบ.


มสาวาทวรรค ปฐวขนนสกขาบทท ๑๐ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๑๐ ดงตอไปน :- [ แกอรรถ เรองปฐพแทไมแท ] พระผมพระภาคทรงแสดงปฐพแท และปฐพไมแท ดวยบท เหลานวา ชาตา จ ปว อชาตา จ ปว ดงน. ในบททงหลายมบทวามหนนอยเปนตน ผศกษาพงเหนใจความ อยางนวา " ทปฐพแทนมหนนอย; ฉะนน จงชอวา อปปปาสาณะ. " ในบทวา มหนนอย เปนตนนน พงทราบวา มหนเกนกวาขนาด กามอหนง. กรวด กพงทราบวา มขนาดกามอหนง. เศษกระเบองชอ กถลา. กอนกรวดทปรากฏ ( หนกรวดคลายวลย ) ชอ มรมพา. ทรายนนแหละ ชอวา วาลกา. สองบทวา เยภยเยน ปส มความวา ใน ๓ สวน ๒ สวน เปนดนรวนเสย, สวนหนง เปนหนเปนตน อยางใดอยางหนง. บทวา อทฑฒาป มความวา ยงไมไดเผาไฟ โดยประการใด ประการหนง ดวยอานาจแหงเตาไฟ ทระบาบาตร และเตาชางหมอ เปนตน. กปฐพทยงไมไดเผาไฟนน ไมมตางหาก, พงทราบวาเปน ปฐพชนดใดชนดหนง มดนซยลวนเปนตน. สองบทวา เยภยเยน สกขรา ไดแก มกอนกรวดมากกวา. ไดยนวา ในหตถกจฉประเทศ พวกภกษใหขนดนมาเตมกระบงหนง แลวลางในลาราง รวาเปนปฐพมกรวดโดยมาก จงขดสระโบกขรณ เสยเอง.


กสองบทวา อปปปส อปปมตตกา ซงมอยตรงกลาง ผนวกเขา หมวด ๕ มหนโดยมากเปนตนนนแล. แทจรง คาน เปนคาแสดง ชนดแหงปฐพทง ๒ นนนนแล. ในคาวา สย ขนต อาปตต ปาจตตยสส น ผศกษาพง ทราบวา เปนปาจตตยทก ๆ ครงทขด. คาวา สก อาณตโต พหกป ขนต มความวา ถาแมนวา ผรบสงขดตลอดทงวน กเปนปาจตตยตวเดยวเทานนแกผสง. แตถาผ รบสงเปนคนเกยจคราน ผสงตองสงบอย ๆ เปนปาจตตยแกภกษผสง ใหเขาขดทก ๆ คา. พรรณนาบาลเทานกอน. [ บาลมตตกวนจฉยวาดวยการขดดนเปนตน ] สวนวนจฉยนอกพระบาล ดงตอไปน :- ภกษกลาววา " เธอ จงขดสระโบกขรณ " ดงน ควรอย. เพราะวา สระทขดแลวเทานน จงชอวา เปนสระโบกขรณ; ฉะนน โวหารน เปนกปปยโวหาร. แมในคาเปนตนวา "จงขด บง บอ หลม " ดงน กมนยอยางน เหมอนกน. แตจะกลาววา " จงขดโอกาสน จงขดสระโบกขรณ ใน โอกาสน " ดงน ไมควร. จะกลาวไมกาหนดแนนอนลงไปวา " บขด เหงา จงขดราก " ดงน ควรอย จะกลาววา " จงขดเถาวลยน, จงขดเหงา หรอ รากในโอกาสน " ดงน ไมสมควร. เมอชาระสระโบกขรณ อาจจะเอาหมอวดเปอกตมเหลว ๆ ใดออกได, จะนาเปอกตมนนออก ควรอย. จะนาเปอกตมทขนออก ไมควร. เปอกตมแหงเพราะแสง แดด แตกระแหง. ในเปอกตมแหงนน สวนใดไมเนองกบแผนดน


ในเบองลาง, จะนาเปอกตมนนแลออก ควรอย. ชอวาระแหง ( แผน คราบนา๑, ดนรวนเพราะนาแหง ) มอยในทนาไหลไป, ยอมไหว เพราะถกลมพด จะนาเอาระแหงนนออก ควรอย. ฝง ( ตลง ) แหงสระโบกขรณเปนตน พงตกลงไปรมนา. ถาถกฝนตกรดตากวา ๔ เดอน จะฟนออก หรอ ทบออก กควร. ถาเกน ๔ เดอนไมควร. แตถาตกลงในนาเลย. แมเมอฝนตกรดเกน ๔ เดอนแลว กควร เพราะนา ( ฝน ) ตกลงไปในนาเทานน. ภกษทงหลายขด ( เจาะ ) สะพงนา ( ตระพงหน ) บนหน ดาด. ถาแมนวา ผงละเอยดตกลงไปในตระพงหนนน ตงแตแรก ทเดยว. ผงละเอยดนนถกฝนตกรด, ตอลวงไปได ๔ เดอน จงถงอน นบวา เปนอกปปยปฐพ. เมอนางวดแลว ( แหงแลว ) พวกภกษ ผชาระตระพงหน จะแยกผงละเอยดนนออก ไมควร. ถาเตมดวยนา อยกอน, ผงละอองตกลงไปภายหลง, จะแยกผงละอองนนออก ควรอย. แทจรง แมเมอฝนตกในตระพงหนนน นายอมตกลง ในนาเทานน. ผงละเอยดมอยบนพวกหนดาด. ผงละเอยดนน เมอ ถกฝนตกซะอย กตดกนเขาอก. จะแยกผงละอองแมนนออกโดยลวง ๔ เดอนไป ไมควร. จอมปลวกเกดขนทเงอมเปนเองไมมตนสราง, จะแยกออก ตามสะดวก ควรอย. ถาจอมปลวกเกดขนในทแจง ถกฝนตกรดตา ๑. วมต: แกวา อทกปปหฏโกต อทเก อนโตภมย ปวฏเ ตสส อปรภาค ฉาเทตวา ตนปส วา มตตกา วา ปฏล หตวา ปตมานา ตฏต, ตสม สกเขป ต ปฏล วาเตน จลมานา ตฏต, ต อทกปปฏโก นาม-ผชาระ.


กวา ๔ เดอนเทานน จงควร. แมในดนเหนยวของตวปลวกทขนไป บนตนไมเปนตน มนยอยางนเหมอนกน. แมในขยไสเดอน ขยหน และระแหงกบโคเปนตน กมนยอยางนเหมอนกน. เปอกตมทถกตด ดวยกบฝงโค ( โคลนรอยกบฝงโค ) เรยกวา ระแหงกบโค. กถาวา ระแหงกบโคนน ตดกบแผนดนทางพนลาง, แมในวนเดยวจะแยกออก กไมควร. ภกษถอเอากอนดนเหนยวทถกไถตด แมในททชาวนาไถไว กมนยอยางนเหมอนกน. เสนาสนะเกา ไมมหลงคา หรอ มหลงคาพงกตาม ถกฝนตก รดเกน ๔ เดอน ยอมถงซงอนนบวา ปฐพแทเหมอนกน. ภกษจะ ถอเอากระเบองมงหลงคา หรอเครองอปกรณมกลอนเปนตน ทเหลอ จากเสนาสนะเกานน ดวยสาคญวา " เราจะเอาอฐ จะเอากลอน จะ เอาเชงฝา จะเอากระดานปพน จะเอาเสาหน " ดงน ควรอย. ดนเหนยวตกลงตดกบกระเบองหลงคาเปนตนนน ไมเปนอาบต. แตเปน อาบตแกภกษผเอาดนเหนยวทฉาบฝา. ถาดนกอนใด ๆ ไมเปยกชม, ภกษถอเอาดนกอนนน ๆ ไมเปนอาบต. ภายในเรอนมกองดน. เมอกองดนนนถกฝนตกรดเสยวนหนง ชนทงหลายจงมงเรอน. ถากอบดนเปยกทงหมด, ตอลวงไปได ๔ เดอน กลายเปนปฐพแทเหมอนกน. ถาสวนเบองบนแหงกองดนนนเทานน เปยก ภายในไมเปยก, จะใชใหพวกกปปยการกดยเอาดนเทาจานวนท เปยกออกเสย ดวยกปปยโวหารแลว ใชสอยดนสวนทเหลออตามสะดวก กควร. จรงอย ดนทเปยกนาแลวจบตดเนองเปนอนเดยวกนนนแล


จดเปนปฐพแท, นอกน ไมใชแล. กาแพงดนเหนยวอยในทแจง. ถาถกฝนตกรดเกน ๔ เดอน ยอมถงอนนบวา ปฐพแท. แตภกษจะเอามอเปยกจบตองดนรวนอน ตดอยทปฐพแทนน ควรอย. ถาหากวา เปนกาแพงอฐ, ตงอยในฐาน เปนเศษกระเบองอฐเสยโดยมาก จะคยเขยออกตามสบาย กได. ภกษจะโยกเอาเสามณฑปทตงอยในทแจง ไปทางโนนทางน ทาใหดนแยกออก ไมควร. ยกขนตรง ๆ เทานน จงควร. สาหรบ ภกษผจะถอเอาตนไมแหง หรอตอไมแหงแมอยางอน กนยนแล. ภกษ ทงหลายเอาพวกไมทอนงดหน หรอตนไมกลงไป เพอการกอสราง. แผนดนในทกลงไปนน แตกเปนรอย, ถาภกษทงหลายมจตบรสทธ กลงไป ไมเปนอาบต. แตทวา ภกษทงหลาย เปนผใครจะทาลาย แผนดนดวยเลสนนนนเอง เปนอาบต. พวกภกษผลากกงไมเปนตนไป กด ผาฟนบนแผนดนกด กมนยอยางนเหมอนกน. จะตอกหรอจะ เสยบแมวตถอยางใดอยางหนง มกระดก เขมและหนามเปนตน ลงไป ในแผนดน กไมควร. แมจะถายปสสาวะ ดวยคดอยางนวา " เราจะ พงแผนดนดวยกาลงแหงสายนาปสสาวะ " กไมควร. เมอภกษถาย ดนพง เปนอาบต. แมจะเอาไมกวาดครดถ ดวยคดวา " เราจกทา พนดนทไมเสมอ ใหเสมอ " ดงน กไมควร. ความจรงควรจะกวาด ดวยหวขอแหงวตรเทานน. ภกษบางพวก กระทงแผนดน ดวยปลายไมเทา เอาปลายนว หวแมเทาขดเขยน ( แผนดน ). เดนจงกรมทาลายแผนดน ครงแลว


ครงเลา ดวยคดวา " เราจกแสดงสถานททเราจงกรม " ดงน, กรรมเชน นน ไมควรทกอยาง. แตภกษผกระทาสมณธรรมเพอยกยองความเพยร มจตบรสทธ จงกรม สามควรอย. เมอกระทา ( การเดนจงกรมอย แผนดน ) จะแตก กไมเปนอาบต. ภกษทงหลายครดสทแผนดน ดวย คดวา " จกลางมอ " ไมควร. สวนภกษ ผไมครดส แตวางมอเปยก ลงบนแผนดน แลวแตะเอาละอองไป ไดอย. ภกษบางพวกอาพาธ ดวยโรคคน และหดเปนตน จงครดสอวยวะใหญนอยลงบนทมตลงชน เปนตน, การทานน กไมสมควร. [ วาดวยการขดเองและการใชใหขดแผนดนเปนตน ] สองบทวา ขนต วา ขนาเปต วา มความวา ภกษขดเอง กด ใชใหผอนขดกด ( ซงแผนดน ) ชนทสดดวยปลายนวเทาบาง ดวยซไมกวาดบาง. สองบทวา ภนทต วา ภนทาเปต วา มความวา ภกษทาลาย เองกด ใชใหผอนทาลายกด ( ซงแผนดน ) ชนทสด แมจะเทนา. สองบทวา ทหต วา ทหาเปต วา มความวา ภกษเผาเอง กด ใชใหผอนเผากด ชนทสดจะระบมบาตร. ภกษจดไฟเอง หรอใช ใหผอนจดในทมประมาณเทาใด, เปนปาจตตยมประมาณเทานนตว. ภกษ แมเมอจะระบมบาตร พงระบมในทเคยระบมแลวนนแหละ. จะวางไฟลงบนแผนดนทไฟยงไมไหม ไมควร. แตจะวางไฟลงบน กระเบองสาหรบระบมบาตร ควรอย. วางไฟลงบนกองฟน, ไฟนนไหม ฟนเหลานน แลวจะลกลามเลยไปไหมดน ไมควร. แมในทมอฐ


และหนเปนตน กมนยอยางนเหมอนกน. จรงอย ในทแมนน จะ วางไฟลงบนกองอฐเปนตนนนแล ควรอย. เพราะเหตไร ? เพราะ อฐเปนตนนน มใชเชอไฟ. จรงอย อฐเปนตนนน ไมถงอนนบวา เปนเชอแหงไฟ. จะตดไฟแมทตอไมแหง และตนไมแหงเปนตน กไมควร, แตถาวา ภกษจะตดไฟดวยคดวา " เราจกดบไฟทยงไมทน ถงแผนดนเสยกอนแลวจงจกไป " ดงน ควรอย. ภายหลงไมอาจ เพอจะดบได ไมเปนอาบต เพราะไมใชนสย. ภกษถอคบเพลงเดนไป เมอมอถกไฟไหมจงทงลงทพน. ไมเปนอาบต. ทานกลาวไวในมหา- ปจจรวา " จะเตมเชอกอไฟ ในทคบเพลงตกนนแหละ ควรอย. " ทานกลาวไวในมหาปจจรนนนนแลวา กทมประมาณเทาใดในแผนดน ซงถกไฟไหม ไอรอนระอไปถง จะโกยททงหมดนนออก ควรอย. " กภกษใด ยงไมรจะสใหไฟเกดดวยไมสไฟ เอามอหยบขน แลวกลาววา " ผมจะทาอยางไร ? " ภกษอนบอกวา " จงทาใหลก โพลงขน. " เธอกลาววา " มนจะไหมมอผม " จงบอกวา " จงทา อยางทมนจะไมไหม. " แตไมพงบอกวา " จงทงลงทพน. " ถาวา เมอ ไฟไหมมอ เธอทงลง, ไมเปนอาบต เพราะเธอไมไดทงลงดวยตงใจวา " เราจกเผาแผนดน. " ทานกลาวไวในกรนทวา " ถงจะกอไฟในทไฟ ตกลง กควร. " กในคาวา อนาปตต อม ชาน เปนตน ผศกษาพงทราบ ใจความอยางน คอ ( ไมเปนอาบตแหภกษผกลาววา ) " เธอจงรหลม


สาหรบเสาน, จงรดนเหนยวกอนใหญ, จงรดนปนแกลบ, จงใหดน เหนยวกอนใหญ, จงใหดนปนแกลบ, จงนาดนเหนยวมา, จงนาดนรวน มา, ตองการดนเหนยว, ตองการดนรวน, จงทาหลมใหเปนกปปยะ สาหรบเสาน, จงทาดนเหนยวนใหเปนกปปยะ, จงทาดนรวนนใหเปน กปปยะ. " บทวา อส จจจ มความวา เมอภกษกลงหนและตนไม เปนตนไป หรอเดนเอาไมเทายน ๆ ไป แผนดนแตก. แผนดนนน ชอวา อนภกษไมไดแกลงทาแตก เพราะเธอไมไดจงใจทาลายอยางนวา " เราจกทาลาย ( แผนดน ) ดวยไมเทาน. " ไมเปนอาบตแกภกษผไม แกลงทาลายดวยประการฉะน. บทวา อสตยา มความวา ภกษสงใจไปทางอนยนพดอะไร กบคนบางคนเอานวหวแมเทา หรอไมเทาขดเขยนแผนดนไปพลาง. ไมเปนอาบตแกภกษผขดเขยน หรอทาลาย ( ดน ) ดวยไมมสต อยางน. บทวา อชานนตสส มความวา ภกษไมรแผนดนทฝนตก รดภายในเรอน ซงมงหลงคาปดแลววา " เปนอกปปยปฐพ " จง โกยออก ดวยสาคญวา " เปนกปปยปฐพ " กด ไมรวา " เราขด เราทาลาย เราเผาไฟ " กด เกบเสยมเปนตน เพอตองการรกษาไว อยางเดยวกด มอถกไฟไหม ทงไฟลงกด, ไมเปนอาบตแกภกษผไมร อยางน. บททเหลอตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เกดขนทางกายกบจต ๑ ทางวาจา


กบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. ปฐวขนนสกขาบทท ๑๐ จบ. มสาวาทวรรคท ๑ จบบรบรณ ตามวรรณนานกรม.


ปาจตตย เสนาสนวรรค๑ท ๒ ภตคามสกขาบทท ๑ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๑ แหงเสนาสนะวรรค๑ ดง ตอไปน :- [ เรองภกษชาวเมองอาฬว ตดตนไม ] บทวา อนาทยนโต คอ ไมเชอฟงถอยคาของเทวดานน. หลายบทวา ทารกสส พาห อาโกฏเฏส มความวา ภกษ นนไมอาจยงขวานทเงอขน จงตดเอาแขนตรงทใกลราวนม ของทารก ผนอนอยบนวมานทพย ซงตงอยบนตนไม อนเทวดานนไดมาจาก สานกของทาวจาตมมหาราช ซงลวงเลยวสยแหงจกษของพวกมนษย. ในคาวา น โข ปเนต ปฏรป เปนตน มการพรรณนาโดย สงเขปดงตอไปน :- ไดยนวา ในปาหมพานต มการประชมเทวดา ทก ๆ วนปกษ, ในปาหมพานตนน พวกเทวดายอมถามถงรกขธรรมวา " ทานตงอย หรอไมไดตงอยในรกขธรรม. " ชอวา รกขธรรม ไดแก การทรกข- เทวดาไมทาความประทษรายทางใจ ในเมอตนไมถกตด. บรรดา เทวดาเหลานน เทวดาองคใดไมตงอยในรกขธรรม, เทวดาองคนน ยอมไมไดเพอจะเขาสทประชม. เทวดาองคนน ไดมองเหนโทษ ม การไมตงอยในรกขธรรมเปนปจจยน ดวยประการดงน และระลกถง ๑. บาลเปนภตคามวรรค.


บรพจรรยา ในปางทพระตถาคตเจาเสวยพระชาตเปนพญาชางฉททนต เปนตน โดยกระแสแหงพระธรรมเทศนาทตนเคยสดบมาเฉพาะพระ พกตรแหงพระผมพระภาคเจา. เพราะเหตนน เทวดานน จงไดม ความราพงวา น โข ปเนต ปฏรป ฯ เป ฯ ชวตา โวโรเปยย ( กการทเราจะปลงชวตภกษรปนเสย ณ ทน นนไมสมควรเลย ) ดงน. ก ความราพงน " ถากระไร เราควรกราบทลเรองนแดพระผมพระ ภาค " ดงน ไดมแกเทวดานน ผฉกคดอยอยางนวา " ภกษนเปนบตร มบดา, พระผมพระภาคเจา ไดทรงสดบอชฌาจารนของภกษนแลว จกทรงปองกนมารยาท จกทรงบญญตสกขาบทแนนอน. " คาวา สจชช ตว เทวเต มความวา ดกอนเทวดา ! ถาทาน ( ปลงชวตภกษรปนน ) ในวนนไซร. บทวา ปสเวยยาส แปลวา พงใหเกด คอ พงใหบงเกดขน. กแล พระผมพระภาคเจา ครนตรสอยางนแลว เมอจะใหเทวดานน ยนยอม จงไดตรสพระคาถานวา " บคคลใดแล ขมความโกรธทเกดขนแลวได เหมอนกนสารถหยดรถ ซงกาลงแลนอยได เราตถาคตเรยกบคคลนนวา เปนสารถ ชน นอกจากน เปนแตคนถอบงเหยน.๑ " ในเวลาจบพระคาถา เทวดานน ไดตงอยในโสดาปตตผล. พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดงธรรมแกบรษทผประชมกนพรอม ๑. ข. ธ. ๒๕/๔๔-๔๕.


แลว จงไดทรงภาษตพระคาถานอกวา " ภกษใดแล ยอมกาจดซงความโกรธทเกดขน เหมอนหมอกาจดพษงทแลนซานไปแลว ดวย โอสถทงหลาย ฉะนน, ภกษนน ยอมละฝง นและฝงโนนได เหมอนงลอกดราบเกาแกทง ไป ฉะนน๑. " บรรดาคาถาทงสองนน คาถาท ๑ พระธรรมสงคาหกาจารยยก ขนสสงคหะ ในธรรมบท, คาถาท ๒ ยกขนสสงคหะ ในสตตนบาต, สวนเรองยกขนสสงคหะ ในวนยปฎกแลง ลาดบนน พระผมพระภาคเจาทรงแสดงธรรมอยนนเทยว ทรง ตรวจดสถานทอยของเทวดานน ทอดพระเนตรเหนสถานทอนสมควร แลวจงตรสวา " ไปเถด เทวดา ! ณ ทโอกาสโนน มตนไมวางอย, เธอ จงเขาไปอยทตนไมนน. " ไดยนวา ตนไมนนไมมในแควนอาฬว, มอยภายในกาแพงเครองลอมแหงพระเชตวน ซงมเทวบตรผเปนเจา ของไดจตไปแลว; เพราะเหตนน ตนไมนน จงตรสวา " วางแลว. " กแลจาเดมแตปางนนมา เทวดานน ไดความคมครองจากพระสมมา- สมพทธเจา ไดเปนพทธอปฏฐายกา. ในคราวมเทวสมาคม เมอ เทวดาผมศกดใหญทงหลายมาอย เทวดาเหลาอนผมศกดนอย ยอม ถอยรนไปจนจดมหาสมทร และภเขาจกรวาล. สวนเทวดาน นงฟง ธรรมอยในทอยของตนนนแหละ. เทวดานน นงฟงปญหาทงหมด ๑. ข. ส. ๒๕/๓๒๔.


แมทพวกภกษถามในปฐมยาม ( และ ) ทพวกเทวดาถามในมชฌมยาม บนวมานนนนนแล. แมทาวมหาราชทง ๔ มาสทบารงของพระผม พระภาคเจา เมอจะไป กเยยมเทวดานนกอนแลวจงไป. [ แกอรรถปาฐะวาภตคามปาตพยตาย ] ในบทวา ภตคามปาตพยตาย น พงทราบวนจฉย ดงน :- ทชอวา ภตะ เพราะอรรถวา เกดอยดวย เตบโตขนอยดวย. อธบาย วา " ยอมเกด ยอมเจรญ หรอวา เกดแลว เจรญแลว. " บทวา คาโม แปลวา กอง. กองแหงภตทงหลาย; เหตนนจง ชอวา ภตคาม. อกอยางหนง กอง คอ ภต ชอภตคาม. คาวา " ภตคาม. " นน เปนชอแหงหญา และตนไมเขยวสดทยนตนแลว เปนตน. ภาวะแหงการพราก ชอ ปาตพยตา ( ความเปนแหงการพราก ). อธบายวา " ภาวะอนบคคลพงบรโภคใชสอยตามความพอใจ ดวยการ ตดและการทบเปนตน. " ในเพราะความเปนผพรากภตคามนน แหงภกษ นน. คาน เปนสตตมวภตลงในอรรถแหงนมต. อธบายวา " เปน ปาจตตย เพราะความเปนผพรากภตคามเปนเหต คอ เพราะการตด ภตคามเปนตนเปนปจจย. " [ อธบายภตคาม ๕ ชนด มมลพชเปนตน ] บดน พระผมพระภาค เมอจะทรงจาแนกแสดงภตคามนน จง ตรสคาเปนตนวา " ภตคาโม นาม ป จ วชชาตาน " ดงน.


ทานกลาวไวในอรรถกถาทงหลายวา " ในคาวา ภตคามเปนตน นน พระผมพระภาคทรงยกภตคามขนดวยคาวา ภตคาโม นาม ดงน แลวตรสคา ป จ วชชาตาน เปนตน เพอทรงแสดงพชทเมอมนมอย ภตคามจงม. " แมเมอมอยางน คาวา ยาน วา ปน านป อตถ มเล ชายนต เปนตน กไมสมกน. จรงอย พช ๕ ชนด มพชเกด จากเหงาเปนตน ไมใชเกดอยทเหงาเปนตน, แตพชเหลานน เมอจะเกด ทเหงาเปนตน กชอวามลพชเปนตน เพราะฉะนน บณฑตพงทราบ วรรณนาในคาวา ภตคาโม นาม เปนตนน ( โดยนยทกาลงจะกลาว ) อยางน ;- บทวา ภตคาโม นาม เปนบทควรแจก. บทวา ป จ เปนการกาหนดชนดแหงภตคามนน. บทวา วชชาตาน เปนบทแสดงไขธรรมทกาหนดไว. ใจความ แหงบทวา วชชาตาน นนวา ทชอวา พชชาต เพราะอรรถวา เกดจากจาพวกเมลด. คานเปนชอแหงพชมตนไมเปนตน. อกนยหนง พชเหลานนดวย เกดแลวดวย คอ ผลแลว ไดแก มใบและรากงอก ออกแลว; เพราะเหตนน จงชอวา พชชาต. ดวยคาวา พชชาต น เปนอนทานทาการสงเคราะหเอาพช มขงเปนตน ทเขาชาไวในทราย เปยกเปนตน ซงมใบและรากงอกขนแลว. บดน พชมตนไมเปนตน ทตรสเรยกวา " พชชาต " เพราะ เกดจากพชเหลาใด, เมอจะทรงแสดงพชเหลานน พระผมพระภาคจง


ตรสดาวา มลพช เปนตน. อเทศแหงพช มพชเกดจากรากเหงาเปนตน นน ปรากฏชดเจนแลวแล. ในคาวา " กหรอวาพชแมอยางอนใด บรรดาม ซงเกดทเหงา งอกทเหงา " น ในอเทศ พระผมพระภาค ทรงแสดงพชทเกดจากเมลด. เพราะฉะนน พงเหนใจความในคาวา ยาน วา ปน าน เปนตนน อยางนวา " กหรอพชแมอยางอนใดบรรดาม เปนตนวา ไมกอ ไมเถา และไมตน ซงเกด และงอกขนทเหงา มชนด เชน ราก เหงาเชอกเขา๑ ( รากเงาเถามน ) กระจบ บวแดง บวเขยว บวขาบ บวขาว ( บวสาย ) เผอก มน และแคฝอยเปนตน, ไมกอ ไมเถา และไมตนเปนอาทนน ยอมเกดและยอมงอกทเหงาใด. กเหงานน พระ ผมพระภาคตรสไวแลวในบาล, พชเกดจากเหงา มขมนเปนตนน แม ทงหมด ชอวา มลพช. ในขนธพชเปนตน ( พชเกดจากลาตน ) กนยน. กอกอยางหนง บรรดาพชทงหลาย มพชทเกดจากลาตนเปน อาทน พชเหลาใด มตนมะกอก ตนชางนาว ( ออยชางกวา ) สลดได ทองหลาง กรรณการเปนตน บณฑตพงเหนวา พชเกดจากลาตน, พชทงหลาย มเถาสม เถาสเหลยม และเถาดปล ( ยหรากวา ) เปน ตน บณฑตพงเหนวา พชเกดแตขอ, พชม ปอ มะล หงอนไก เปนตน บณฑตพงเหนวา พชเกดจากยอด, พชมเมลดมะมวง หวา และขนนเปนตน พงทราบวา พชเกดจากเมลด. ๑. สมยนแปลกนวามนฝรง แตชาวอนเดยเรยกวา " อาล. " - ผชาระ


บดน พระผมพระภาค เมอจะทรงแสดงชนดแหงอาบต อนาบต. และชนดแหงความถกพราก ดวยอานาจสญญา ( ชอ ) ในคาทพระองค ตรสไววา " ภตคามปาตพยตาย ปาจตตย ( เปนปาจตตย ในเพราะ ความถกพรากแหงภตคาม ) " จงตรสดาวา พเช พชส เปนตน. ภตตามทเกดจากเมลด บณฑตพงทราบวา พระผมพระภาค ตรสเรยกวา " พช " ในคาวา พเช พชส นน ดจขาวสกแหง ขาวสารขาวสาล เขาเรยกกนวา " ขาวสกแหงขาวสาล " ในคาวา สาลน เจว โอทน ภ ชต เปนตน ฉะนน. สวนพชททานคด ออกไวใหพนไปจากภตคาม ทพระผมพระภาคตรสไว ในคาวา พชคามภตคามสมารมภา ปฏวรโต เปนตน เปนวตถแหงทกกฏ. อกอยางหนง บณฑตพงประกอบกบบทตนแหงสกขาบทวภงคท วา ภตราโม นาม แลวพงทราบเนอความในคาวา พเช พชส น อยางนวา " ภกษมความสาคญในพชทมชอวาภตคาม วาเปนพช เอา ศสตราเปนตน ตดเองกด นาเอาไฟเขาไปเผาเองกด เอากอนหนเปนตนทบเอง กด ใชใหคนทบกด นาเอาไฟเขาไปเผาเองกด ใชคนอนใหเผากด ตองปาจตตย. " แตบณฑตไมพงถอเอาตามพระบาล ปรบปาจตตย ในเพราะความพราก มชนดตดพชนอกไปจากภตคามเปนตน. [ อธบายพชคามและภตคามเปนตน ] จรงอย ในภตคามสกขาบทน มวนจฉยยกถา ดงตอไปน :- ภกษพรากภตคาม เปนปาจตตย. พรากพชคามแมทง ๕ อยาง


อนนอกจากภตคาม เปนทกกฏ. ชอวา พชคามและภตคามน อยใน นากม อยบนบกกม. บรรดาพชคามและภตตามทอยในนาและบนบก ทงสองนน พชคามและภตตามทอยในนา คอ เสวาลชาต ( สาหราย ) ทงทมใบและไมมใบทงหมด มชนดเชนแหนและจอกเปนตน โดยท สดกระทงฝานา ( ตระไครนา ) บณฑตพงทราบวา ภตคาม. ชอวา ฝานา ( ตระไครนา ) ขางบนแขง มสกราน ขางลางออน มสเขยว. บรรดาเสวาลชาตนน รากของสาหรายใดหยงลงไปอยในแผนดน, แผนดนเปนฐานของสาหรายนน. นาเปนฐานของสาหรายทลอยไปมา บนนา. เปนปาจตตยแกภกษผพรากภตคามทอยในแผนดนในทใด ทหนงกด ยกขนยายไปสทอนกด. เปนปาจตตยแกภกษผพรากภตคาม ทลอยไปมาบนนาเหมอนกน. แตจะเอามอทงสองแหวกไปทางโนน ทางน แลวอาบนา ควรอย. แทจรง นาทงสนเปนฐานของสาหรายท อยในนานน เพราะเหตนน สาหรายนน ยงไมจดวาเปนอนภกษ ยายไปสทอน ดวยเหตเพยงเทาน. แตจะแกลงยกขนจากนา โดยเวน นาเสยไมควร. ยกขนพรอมทงนา แลววางลงในนาอก ควรอย. สาหรายออกมาทางชองผากรองนา, ควรใหทากปปยะกอน จงบร- โภคนา. ภกษถอนเถาวลยและหญาทเกดในนา มกออบลและกอปทม เปนตน ขนจากนากด พรากเสยในนานนเองกด เปนปาจตตย. พรากกออบลและกอปทมเปนตน ทคนอนถอนขนไวแลว เปนทกกฏ. จรงอย กออบลและปทมเปนตนทคนอนถอนขนไวนน ยอมถงราก


สงเคราะหเขาในพชคาม. แมสาหรายคอจอกและแหน๑ ทเขายกขนจากนา แลว ยงไมเหยว ยอมถงชออนสงเคราะหเขาในพชทเกดจากยอด. ใน อรรถกถามหาปจจรเปนตน ทานกลาวไววา " แหน๒ ไมมรากและหนอ และตระไครนาเปนตน เปนวตถแหงทกกฏ. " เหตในคานนไมปรากฏ. ในอนธกอรรถกถา ทานกลาวไววา " ยงไมเปนภตตามทสมบรณ; เหตนน จงเปนทกกฏ. " แมคาในอนธกอรรถกถานน กไมสมกน ( กบพระบาล ). จรงอย พระผมพระภาคเจาปรบปาจตตยในเพราะ ภตคาม, ปรบทกกฏในเพราะพชคาม. ชอวา ภตคามอนไมสมบรณ เปนโกฏฐาสท ๓ ไมไดมาในบาล ไมไดมาในอรรถกถาทงหลายเลย. กถาจะพงมมตวา แหนไมมรก และหนอนน จกถงการสงเคราะหเขาในพชคามไซร, แมคานนกไม ควร เพราะพชเชนนน ไมเปนมลเหตแหงภตคามเลย. อกนยหนง คาวา " บรรดาฐานะทหนกและเบา ภกษควรตงอยในฐานะทหนก " นเปนลกษณะแหงวนย. [ วาดวยภตตามทเกดบนบกและการพรากภตคามนน ] วนจฉยในภตตามทเกดบนบกตอไป :- สวนทเหลอของจาพวก ๑. โยชนาปาฐะ ๒/๒๕-๑ ตตถ ตลพชกเสวาโล นาม อปร ขททกปตโต เหฏา ขททกมโล เสวาโล. สาสปเสวาโล นาม สาสปมตโต ขททกเสวาโล. แปลวา บรรดาสาหรายเหลานน ทชอวา ตลพชกสาหราย ไดแก สาหรายทขางบนมใบเลก ๆ ขางลางมรากเลก ๆ. ทมชอวา สาสปสาหราย ไดแก สาหรายเลก ๆ มขนาดเทาเมลดพนธผกกาด. ๒. โยชนาปาฐะ ๒/๒๑ อนนตกตลกพชโกต อมลงกรตลพชโก พชขนาดเทาเมลดงาไมมรากและหนอ ชอวาแหน. -ผชาระ.


ตนไมทถกตดจดวาเปนตอไมทเขยวสด. ในตอไมเขยวสดนน. ตอแหง ไมกม ไมกระถนพมาน ไมประยงค และไมขนนเปนตน ยอมงอก ขนได. ตอไมนนทานสงเคราะหเขาดวยภตคาม. ตอแหงตนตาล และมะพราวเปนตน ยอมไมงอกขนได. ตอแหงตนตาลเปนตนนน ทานสงเคราะหเขาดวยพชคาม. สวนตอกลวยทยงไมตกเครอ ทานสงเคราะหดวยภตคาม. ตอ กลวยทตกเครอแลว ทานสงเคราะหเขาดวยพชคาม. แตตนกลวยท ตกเครอแลว ทานสงเคราะหเขาดวยภตคามเหมอนกน ตลอดเวลาท ยงมใบเขยวอย. ไมไผทตกขยแลว กอยางนน. แตไมไผ ในเวลา แหงลงมาตงแตยอด จงถงอนเคราะหดวยพชคาม. สงเคราะหดวย พชตามชนดไหน. ดวยพชตามชนดเกดจากขอ. อะไรเกดจากตนไผนน. จรงอย ถาหากวาอะไร ๆ ไมพงเกด. ( ตนไผตกขย ) พงถงการสงเคราะห เขาในภตคาม. ชนทงหลายตดไมชางนาวเปนตน รวมเปนกองไว. กงทงหลาย แมประมาณศอกหนงงอกออกจากทอนไมทรวมเปนกองไว ยอมถงการ สงเคราะหเขาดวยพชคามเหมอนกน. ชนทงหลายปกลงในพนดน เพอ ประโยชนเปนมณฑปกด เพอประโยชนเปนรวกด เพอประสงคจะ ปลกเถาวลยกด. เมอจาพวกรากและใบงอกออกแลว ยอมถงอนเขา เปนภตคามอกแมโดยแท. ถงอยางนนเมองอกเพยงตมรากหรอเพยงตม ใบกสงเคราะหเขาเปนพชคามเทานน. เมลดจาพวกใดจาพวกหนง ทชนทงหลายเอานารดชาไวในแผน


ดน หรอวาชนทงหลายใสดนเปยกลงในกระถางเปนตนเพาะไว, เมลด ทงหมดนนแมเมองอกเพยงตมราก หรอเพยงตมใบ กจดเปนเพยงพช เทานน. ถาแมนวา รากทงหลายและหนอขางบนงอกออก กยงจด เปนพชนนแล ตลอดเวลาทหนอยงไมเขยว, กเมอใบแหงถวเขยว เปนตนงอกขน หรอเมอหนอแหงขาวเปลอกเปนตนเขยวสด เกดใบ มสเขยวแลว ยอมถงการสงเคราะหเขาเปนภตคาม. รากแหงเมลดตาลทงหลายงอกออกทแรก เหมอนเขยวสกร. แมเมองอกออกแลว กจดเปนพชคามเหมอนกน ตลอดเวลาทมวนกลบ ใบขางบนยงไมคลออก. หนองอกทะลเปลอกมะพราวออกเหมอนไม สลก กจดเปนพชคามอยนนเอง ตลอดเวลาทมวนกลบใบเขยวคลาย กบเขามฤดยงไมม. แมเมอรากยงไมออก กลบใบเชนนนเกดขนแลว กถงการสงเคราะหเขาในภตตามทไมมราก. จาพวกเมลดมเมลดมะมวงเปนตน พระวนยธรพงตดสนดวย จาพวกขาวเปลอกเปนตน. กานหรอรกขชาตอยางใดอยางหนงอนกด เกดทตนไมแลว คลมโอบตนไม. ตนไมนนแหละเปนฐานของกาน เปนตนนน. ภกษพรากกานเปนตนนนกด ถอนขนจากตนไมนนกด เปนปาจตตย. เถาวลยชนดหนงไมมราก ยอมพนพมไมปาและทอนไมดจวง แหวน ) ฝอยทอง ), แมเถาวลยนนกมวนจฉยยอยางนเหมอนกน. ท หนามขเรอน กาแพง ชกช และเจดยเปนตน มตระไครนาสเขยว. ตลอดเวลาทยงเกดใบ ๒-๓ ใบ ยอมถงการสงเคราะหเขาเปนพชเกด


จากยอด. เมอใบทงหลายเกดแลว เปนวตถแหงปาจตตย. เพราะ เหตนน จะใหการฉาบปนขาวในฐานะเชนนนไมควร. จะใหการ ฉาบนาปนขาวทละเอยดบนทอนอนปสมบนฉาบแลว ควรอย. ถาใน ฤดรอนตระไครนาแหงตดอย. จะเอาไมกวาดเปนตนขดตระไครนานน ออกเสย ควรอย. ตระไครนาขางนอกหมอนาดมเปนตน เปนวตถ แหงทกกฏ, อยภายในเปนอพโพหารก. แมเหดราทไมชาระฟงและ ขนมเปนตน เปนอพโพหารกเหมอนกน. สมจรงดงคาทพระผมพระ ภาคเจาตรสไววา " ถาฝาทเขากระทาปรกรรมดวยยางไมเกดเปนเหดรา ภกษพงชบผาใหเปยกบบแลวเชดเถด๑. " ปาสาณชาต ปาสาณททท เสวาละ เสเลยยกะ๒ ( ราหน ตระไคร หน สาหราย และเอองหนหรอเอองผา ) เปนตน ยงไมมสเขยวสด และไมมใบ เปนวตถแหงทกกฏ. เหด เปนวตถแหงทกกฏตลอด เวลาทยงตมอย. จาเดมแตบานแลว เปนอพโพหารก. กภกษเกบ เหดจากตนไมสดแกะเอาเปลอกตนไมออก; เพราะเหตนน จงเปน ปาจตตย ในเพราะการแกะเปลอกไมนน. แมในสะเกดไม กมนย อยางนเหมอนกน. สะเกดแหงตนชางนาว และตนกมเปนตน หลด จากตนแลว ยงเกาะอย. เมอภกษถอเอาสะเกดนน ไมเปนอาบต. แมยางไมไหลออกจากตนไมแลว ยงตดอยกด ตดอยทตนไมแหงกด จะถอเอา ควรอย. จะถอเอาจากตนทยงสด ไมควร. แมในครง ๑. ว. จลล. ๗/๒๔๙ ๒. วมต: สาเลยยก นาม สลาย สมภตา เอกา คนธชาต. แปลวา ของหอมชนดหนงเกดจากหน ชอวา สาเลยยกะ. เหนจะไดแก ทเรยกกนวาเมอกผา หรอโมกผา สารตถทปน ๓/๒๖๕ สาเลยยก นาม สลาย สมภตา เอกา สคนธชาต. -ผชาระ.


กมนยอยางนเหมอนกน. เมอภกษเขยาตนไม ใหใบเหลองหลนกด ทาใหดอกมดอกกรรณการโรยเปนตนหลนกด เปนปาจตตยทงนน. แมภกษจารกตวอกษรลงบนตนไม มตนชางนาวและตนสลดไดเปนตน ตรงทยงออนกด ทใบตาลซงเกดอยบนตนตาลเปนตนนนกด ดวยความ คะนองมอ กนยนนนแล. เมอพวกสามเณรเลอกเกบดอกไมอย ภกษจะเหนยวกงลงให กควร. แตภกษอยาพงอบนาดมดวยดอกไมเหลานน. ภกษตองการ อบกลนนาดม พงอมสามเณรขนแลวใหเกบดอกไมให. แมกงไมท มผล ตนเองตองการจะขบฉน อยาพงเหนยวลงมา. พงอมสามเณร ขนแลวใหเกบผลไม. จะจบฉดมารวมกบสามเณรทงหลายผกาลงถอน ไมกอ หรอเถาวลยอยางใดอยางหนง ไมควร. แตเพอใหเกดความ อตสาหะแกสามเณรเหลานน จะจบทปลายแสดงทาทฉดดจกาลงลากมา ควรอย. ภกษกรดกงตนไมทมกงงอกขน อนตนมไดใหอปสมบนทาให เปนกปปยถอเอา เพอประโยชนแกพดไลแมลงวนเปนตน ทเปลอก หรอทใบ โดยทสดแมดวยเลบมอ เปนทกกฏ. แมในขงสดเปนตน กนยนแล. กถาหากวา รากแหงขงสดทภกษใหกระทาใหเปนกปปยะ แลว เกบไวในพนทเยน งอกขน, จะตดทสวนเบองบนควรอย. ถาเกด หนอจะตดทสวนขางลาง กควร. เมอรากกบหนอเขยวเกดแลว จะตด ไมควร.


[ วาดวยการตดทาลายเผาเองและใชใหทาเปนตน ] สองบทวา ฉนทต วา ฉนทาเปต วา มความวา ภกษ เมอจะกวาดพนดน ดวยคดวา " เราจกตดหญา " ตดเองกด ใชคนอน ใหตดกด โดยทสดแมดวยซไมกวาด. สองบทวา ภนทต วา ภนทาเปต วา มความวา โดยทสด แมเมอจะเดนจงกรมแกลงเอาเทาทงสองเหยยบไป ดวยคดวา " สงท จะขาด จงขาดไป, สงทจะแตก จงแตกไป, เราจกแสดงททเรา จงกรม " ดงน ยอมทาลายเองกด ใชคนอนใหทาลายกด ซงหญา และเถาวลยเปนตน. ถาแมนวา เมอภกษทาหญาและเถาวลยใหเปน ขมวด หญาและเถาวลยจะขาด, แมทาใหเปนขมวด กไมควร. กชนทงหลาย ยอมดอกไมแมลงมม ( หนยนตแมลงมม ) ผกหนามทตนตาลเปนตน เพอตองการไมใหพวกโจรขนลก. การ กระทาอยางนน ไมควรแกภกษ. กถาวา หนยนตแมลงมมเปนแต เพยงตดอยทตนไมเทานน, ไมบบรดตนไม ควรอย. แมจะกลาววา " เธอจงตดตนไม, จงตดเถาวลย, จงถอนเงา หรอราก " ดงน กควรอย เพราะเปนคาพด ไมกาหนดลงแนนอน. แตจะกาหนดลงไป พดคาเปนตนวา " จงตดตนไมน " ไมควร. ถงแมการระบชอกลาว คาเปนตนวา " จงตด จงทบ จงถอน ตนมะมวง เถาสเหลยม หว เผอกมน หญามงกระตาย สะเกดตนไมโนน " ดงน กเปนคาทไม กาหนดแนนอนเหมอนกน. แทจรง คาเปนตนวา " ตนมะมวงน " เทานน ชอวา เปนคากาหนดแนนอน, คานน ไมควร.


สองบทวา ปจต วา ปจาเปต วา มความวา บณฑตพง ทราบคาทงปวง โดยนยดงไดกลาวแลวในปฐวขนนสกขาบทนนแลวา " ชนทสด แมประสงคจะระบมบาตร แกลงกอไฟขางบนกองหญา เปนตน เผาเองกด ใชคนอนใหเผากด " ดงน. แตจะกลาวไมกาหนด แนนอนวา " จงตมถวเขยว จงตมถวเหลอง " เปนตน ควรอย. จะกลาวอยางนวา " จงตมถวเขยวเหลาน , จงตมถวเหลองเหลาน " ไมควร. ในคาวา อนาปตต อม ชาน เปนตน บณฑตพงเหนเนอ ความอยางนวา " เธอจงรมลเภสชน จงใหรากไม หรอ ใบไมนกด จงนาตนไม หรอเถาวลยนมากด ตองการดอกไม หรอผลไม หรอใบไม นกด " จงกระทาตนไม หรอเถาวลย หรอวาผลไมน ใหเปนกปปยะ กด. ดวยคาเพยงเทาน ยอมเปนอนภกษกระทาการปลดเปลองภตคาม. แตภกษผจะบรโภคพงใหอนปสมบนทาใหเปนกปปยะซาอก เพอปลด เปลองพชคาม. [ อธบายการทากปปยะและวตถทใชทากบปยะ ] กการกระทากปปยะในสกขาบทน บณฑตพงทราบโดยกระแส แหงสตรนวา " ภกษทงหลาย เราอนญาตเพอบรโภคผลไม ดวย สมณกปปะ ( สมณโวหาร ) ๕ คอ ผลทจดวยไฟ ทแทงดวยมด ท จกดวยเลบ ผลทไมมเมลด ทปลอนเมดออกแลว เปนทคารบ ๕๑. " ๑. ว. จลล. ๗/๑๑.


บรรดาบทเหลานน บทวา อคคปรจต มอรรถวา ฉาบ คอ ลวก เผา จแลวดวยไฟ. บทวา สตถกปรจต มอรรถวา จด คอ ฝาน ตด หรอแทง แลวดวยมดเลก ๆ. ในขอวา จกดวยเลบ กนยนนนแล. ผลไมทไมม เมลดและผลไมทปลอนเมลดออกแลว เปนกปปยะดวยตวมนเองแท. ภกษเมอจะทากปปยะดวยไฟ พงทากปปยะดวยบรรดาไฟฟน และไฟโคมยเปนตน อยางใดอยางหนง โดยทสดแมดวยแทงโลหะ ทรอน. กแล วตถนนจบไวขางหนง พงกลาวคาวา " กปปยง๑ " แลวทาเถด. เมอจะทาดวยมด แสดงรอยตด รอยผา ดวยปลาย หรอ ดวยคมแหงมดททาดวยโลหะอยางใดอยางหนง โดยทสดแมแหงเขม และมดตดเลบเปนตน. พงกลาววา " กปปยง " แลวทาเถด. เมอจะทากปปยะดวยเลบ อยาพงทาดวยเลบเนา. กเลบของ พวกมนษย สตว ๔ เทา มสหะ เสอโครง เสอเหลอง และลงเปนตน และแหงนกทงหลาย เปนของแหลมคม, พงทาดวยเลบเหลานน. กบ แหงสตว มมา กระบอ สกร เนอ และโคเปนตน ไมคม, อยาพง ทาดวยกบเหลานน. แมทาแลวกไมเปนอนทา. สวนเลบชาง ไมเปน กบ. จะทากปปยะดวยเลบชางเหลานน ควรอย. แตการทากปปยะดวย เลบเหลาใด สมควร, พงแสดงการตด การจก ดวยเลบเหลานน ๑. อปสมบนผใหทากปปยะกลาววา " กปปย กโรห " อนปสมบนผทากปปยะเอามอหนงจบสงของท จะทากปปยะ มอหนงจบวตถทจะใชทากปปยะ มมดเปนตนแลว ตดหรอผาหรอจลงไปทสงของนน พรอมกลาววา " กปปย ภนเต " เปนเสรจพธ.- ผชาระ.


ทเกดอยทนนกด ทยกขนถอไวกด กลาววา " กปปยง " แลว กระทาเถด. บรรดาพชเปนตนเหลานน ถาแมนวาพชกองเทาภเขากด ตนไม จานวนพนทเขาตดแลว ทาใหเนองเปนอนเดยวกนกองไวกด ออยมด ใหญทเขามดรวมไวกด, เมอทาพชเมลดหนง กงไมกงหนงหรอออย ลาหนงใหเปนกปปยะแลว ยอมเปนอนทาใหเปนกปปยะแลวทงหมด. ออยลาและไมฟน เปนของอนเขามดรวมกนไว. อนปสมบน จะแทง ไมฟนดวยตงใจวา " เราจกกระทาออยใหเปนกปปยะ " ดงน กควร เหมอนกน. แตถาเปนนของทเขาผกมดดวยเชอกหรอดวยเถาวลยใด จะ แทงเชอกหรอเถาวลยนน ไมควร. ชนทงหลายบรรจกรเขาใหเตมดวย ลาออยทอนแลวนามา. เมอทาออยทอนลาหนงใหเปนกปปยะแลว ออยทอนทงหมด ยอมเปนอนทาใหกปปยะแลวเหมอนกน. กถาวา พวกทายกนาภตปนกบพรกสกเปนตนมา, เมอภกษ กลาววา " จงกระทากปปยะ " ถาแมนวา อนปสมบนแทงทเมลดขาว สวย กสมควรเหมอนกน. แมในเมลดงาและขาวสารเปนตน กนย นนนแล. แตพรกสกเปนตนนน ทเขาใสลงขาวตม ไมตงอยตด เนองเปนอนเดยวกน. บรรดาพรกสกเปนตนนน พงทากปปยะแทง ทละเมลดนนเทยว. เยอในแหงผลมะขวดเปนตน รอนเปลอกแลว คลอนอย ( หลดจากกะลาคลอนอยขางใน ) ภกษพงใหทบแลวใหทา กปปยะ. ( ถา ) ยงตดเนองเปนอนเดยวกน ( กบเปลอก ). จะทา ( กปปยะ ) แมทงเปลอก ( ทงกะลา ) กสมควร.


[ อธบายอนาปตตวาร ] บทวา อส จจจ มความวา เมอภกษกลงหนและตนไมเปนตน กด ฉดลากกงไมกด เอาไมเทายนพนดนเดนไปกด หญาเปนตน ขาดไป. หญาเหลานน ยอมชอวา เปนอนภกษไมไดจงใจทาให ขาด เพราะไมไดจงใจตดอยางนวา " เราจกตดหญา ดวยการกลง เปนตนนน. " ไมเปนอาบตแกภกษผไมแกลงตดอยางน. บทวา อสตยา มความวา สงใจไปทางอนยนพดอะไร ๆ กบ ใคร ๆ เอาหวแมเทา หรอมอเดดหญา หรอเถาวลยอย. ไมเปน อาบตแกภกษผตด เพราะไมมสตอยางน. บทวา อชานนตสส มความวา ภกษไมรวา พชคาม หรอวา ภตคาม มอยในภายในน ทงไมรวา " เรากาลงตด " วางสว เสยม และจอบ ทรว หรอทกองฟาง เพอตองการเกบรกษาอยางเดยว หรอวา มอถกไฟไหม ทงไฟลงกด. ถาวาในทนน หญาเปนตน ขาดกด ถกไฟไหมกด ไมเปนอาบต. แตในทก ๆ อรรถกถาในมนสสวคคหาปาราชกวรรณนา ทาน กลาวไววา " ถาภกษถกตนไมโคนทบ หรอวาตกลงในหลม และ อาจเพอจะตดตนไมแลว กลงตนไมนนไปเสย หรอขดแผนดนแลวออก มาได, ภกษไมควรจะกระทาดวยตนเอง แมเพราะเหตแหงชวต, แต ภกษอนจะขดพนดน หรอตดตนไม หรอวาตดทอนไมจากตนไมสด งดตนไมนนไปแลว ให ( ภกษนน ) ออกมาควรอย ไมเปนอาบต. " เหตในคานน ไมปรากฏ. แตปรากฏเพยงสตรเดยวนเทานนวา


" ดกอนภกษทงหลาย ! เราตถาคตอนญาตใหจดไฟรบ ใหทาการ ปองกน ในเมอไฟปากาลงไหมมา๑ " ดงน. ถาวา ( การขดดนเปนตน ) จะอนโลมเขาสตรนได กไมอาจไดเหตแตกตางกนนวา " เพอตนไมควร เพอผอนควร. " ถาในสตรน อาจารยผโจทกพงกลาววา " ภกษผทาเพอประ- โยชนตนเอง ยอมกระทาดวยอกศลจต เพราะรกตนเทานน, แตภกษ อนกระทาใหดวยความการณ; เพราะเหตนน จงไมเปนอาบต. แมคาท วาเพอประโยชนแกตน นนกไมใชเหต . จรงอย ภกษยอมตองอาบตน แมดวยอกศลจต แตเพราะคานทานกลาวไวในอรรถกถาทกแหง จงไม อาจเพอจะคานได, บณฑตจงควรแสวงหายตในคาน, อกอยางหนง พงรบไวโดยเชอตอพระอรรถกถาจารยทงหลายแล. บททเหลอตน ทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เกดขนทางกายกบจต ๑ ทางวาจากบ จต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ ปณณตตวชชะ การกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. ภตคามสกขาบทท ๑ จบ. ๑. ว. จลล. ๗/๖๙.


เสนาสนวรรค อญญวาทสกขาบทท ๒ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๒ ดงตอไปน :- [ แกอรรถปฐมบญญต เรองพระฉนนะ ] สองบทวา อนาจาร อาจรตวา คอ กระทาสงทไมควรทา. มคาอธบายวา " ตองอาบตในทางกายทวารและวจทวาร. " สองบทวา อ เน ปฏจรต ไดแก ยอมกลบเกลอน คอ ปกปด ทบถมคาอนดวยคาอน. บดน พระผมพระภาค เมอจะทรงแสดงวธกลบเกลอนนน จง ตรสคาวา โ ก อาปนโน เปนตน. ในคานน มพจนสมพนธดงตอ ไปน :- ไดยนวา พระฉนนะนนถกภกษทงหลาย เหนการลวงละเมด บางอยางแลว สอบถามดวยอาบตในทามกลางสงฆวา " ดกอนผมอาย ! ทานเปนผตองอาบตใชไหม ? " กลาววา " ใครตอง " ดงน. ลาดบนน เมอภกษทงหลายกลาววา " ทาน " จงกลาววา " ขาพเจาตองอาบตอะไร ? " ทนน เมอภกษทงหลายกลาววา " ปาจตตย หรอทกกฏ " เมอจะถามวตถ จงกลาววา " ขาพเจาตอง ในเพราะวตถอะไร ? " ลาดบนน เมอพวกภกษกลาววา " ในเพราะ วตถชอโนน " จงถามวา " ขาพเจาตองอยางไร ? และขาพเจาทา อะไร จงตอง ? " ดงน. ครงนน เมอพวกภกษกลาววา " ทาการละเมด ชอน จงตอง " กลาววา " พวกทานพดกะใครกน ? " ดงน. ทนน เมอพวกภกษกลาววา " พวกราพดกะทาน " จงกลาววา " พวกทาน พดเรองอะไร ? "


อกอยางหนง ในคาวา โก อาปนโน น มวธกลบเกลอนคาอน ดวยคาอน แมนอกพระบาล ดงตอไปน :- ภกษถกพวกภกษกลาววา " พวกเราเหนกหาปณะ ( เหรยญ กระสาปณ ) ในถงของทาน, ทานทากรรมไมสมควรอยางน เพอ อะไร ? " แลวกลาววา " ทพวกทานเหนถกแลว ขอรบ ! แตนนไมใช กหาปณะ มนเปนกอนดบก " ดงน กด, ถกพวกภกษกลาววา " พวก เราเหนทานดมสรา. ทานทากรรมไมสมควรอยางน เพออะไร ? " แลวกลาววา " ทพวกทานเหนถกแลว ขอรบ ! แตนนไมใชสรา, เปน ยาดองชออรฏฐะ เขาปรงขนเพอตองการเปนยา ดงน กด, ถกพวก ภกษกลาววา " พวกเราเหนทานนนในอาสนะกาบงกบมาตคาม, ทาน ทากรรมไมสมควรอยางน เพออะไร ? " แลวกลาววา " ทานทเหน นบวาเหนถกแลว, แตในทนนมบรษผรเดยวสาอยเปนเพอน, เพราะ เหตไรทานจงไมเหนเขา ? " ดงน กด, ถกพวกภกษถามวา " ทาน เหนการละเมดเชนน บางอยางไหม ? " ตะแคงหเขาไปพดวา " ไมได ยน " หรอจองตาเขาไปหาพวกภกษ ผกระซบถามในทใกลหกด, บณฑตพงทราบวา " ยอมกลบเกลอนถอยคา. พงทราบวนจฉยในคาวา อ วาทเก วเหสเก ปาจตตย น ตอไป :- คาใด๑ยอมกลาวความอนจากทถาม; เพราะฉะนน คานน ชอวา อญญวทกะ. คาวา อญญวาทกะ น เปนชอแหงความกลบ- เกลอนถอยคา ( การกลบเกลอนเหตอนดวยเหตอน ). ความ๑เปนผนงใด. ยอมทาสงฆใหลาบาก; เพราะฉะนน ความ ๑. แปลตามโยชนา ๒/๒๔-๒๕.


เปนผนงนน ชอวา วเหสกะ. คาวา วเหสกะ น เปนชอแหงความ เปนผนง. ในเพราะความเปนผกลาวคาอน ในเพราะความเปนผให ลาบากนน. ดวยบทวา ปาจตตย น พระผมพระภาคปรบปาจตตย ๒ ตว ใน ๒ วตถ. สองบทวา อ วาทก โรเปต ความวา สงฆจงยกอญญวาท- กรรมขน คอ จงใหตงขน. แมในคาวา วเหสก โรเปต กนย นเหมอนกน. สองบทวา อโรปเต อ วาทเก ไดแก ในเพราะความเปน ผกลาวคาอนทสงฆไมไดยกขนดวยกรรมวาจา. แมในคาวา อโรปเต วเหสเก น กนยนเหมอนกน. ในคาวา ธมมกมเม ธมมกมมส เปนตน พงทราบใจ ความโดยนยนวา " อญญาวาทกวเหสกโรปนกรรม นนใด อนสงฆกระทา แลว, ถากรรมนนเปนกรรมชอบธรรม, และภกษนน มความสาคญ ในกรรมนนวา เปนกรรมชอบธรรม ยงทาความเปนผกลาวคาอน และความเปนผใหลาบาก, เมอนน ภกษนน ตองอาบตปาจตตย ใน เพราะความเปนผกลาวคาอน และในเพราะความเปนผใหลาบากนน. " สองบทวา อชานนโต ปจฉต มความวา ภกษเมอไมรวาตน ตองอาบตเลยจงถามวา " ทานทงหลายพดอะไร ? ขาพเจาไมรเลย. สองบทวา คลาโน น กเถต มความวา ภกษมพยาธทปาก เชนพยาธทเปนเหตใหไมสามารถจะพดได.


ในคาวา สงฆสส ภณฑน วา เปนตน บณฑตพงทราบเนอ ความโดยนยนวา " ภกษมความสาคญวา ' เมอเรากลาวในทามกลาง สงฆ ความบาดหมาง ความทะเลาะ ความแกงแยง หรอความววาท จกมแกสงฆ เพราะการพดนนเปนปจจย, ความววาทนนอยาไดมเลย ' จงไมพด. " บททเหลออตนทงนนแล. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เกดขน ทางกายกบจต ๑ ทางวาจากบ จต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยากม เปนอกรยากม จรงอย เมอ ภกษกลบเกลอนถอยคา เปนกรยา เมอทาใหลาบากเพราะความเปน ผนง เปนอกรยา เปนสญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ดงนแล. อญญวาทสกขาบทท ๒ จบ.


เสนาสนวรรค อชฌาปนสกขาบทท ๓ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๓ ดงตอไปน:- [ แกอรรถปฐมบญญต เรองพระทพพมลลบตร ] หลายบทวา ทพพ มลลปตต ภกข อชฌาเปนต มความวา พวกภกษเมตตยะ และภมมชกะ เมอกลาวคาเปนตนวา ฉนทาย ทพโพ มลลปตโต ( พระทพพมลลบตรจดเสนาสนะโดยฉนทาคต ) ดงน ชอวา ยงภกษทงหลายเหลานนใหดหมน คอใหมองดทานทพพะ นนดวยความดหมน, อกอยางหนง ความวา ยอมใหคดไปทางลามก. กในคาวา อชฌายนต น พงทราบลกษณะ ( แหงศพท ) ตามแนว แหงคมภรศพทศาสตร. ปาฐะวา โอชฌาเปนต ดงน กม. ความก อยางนเหมอนกน. บทวา ฉนทาย ไดแก โดยความชอบพอกน คอ โดยตกเขา เปนฝกฝายกน. อธบายวา ยอมจดแจงเสนาสนะทประณต เพอพวก ภกษผเปนเพอนเหนเพอนคบกนของตน ดวยความชอบพอกนนน. บทวา ขยยนต คอ พวกภกษเมตตยะและภมมชกะ เมอกลาว คาวา ฉนทาย ทพโพ มลลปตโต เปนตน ชอวา ยอมประกาศ. ในคาวา อชฌาปนเก ขยยนเก ปาจตตตย น มวนจฉยวา พวกภกษเมตตยะและภมมชกะ ยอมใหโพนทนาดวยคาใด, คานน ชอวา อชฌาปนกะ. และบนวาดวยคาใด, คานน ชอวา ขยยนกะ. ในเพราะความเปนผใหโพนทนา ในเพราะความเปนผบนวานน. ดวยบท ปาจตตย พระผมพระภาคเจา ปรบปาจตตย ๒ ตว


ใน ๒ วตถ. บทเหลานวา อชฌาปนก นาม อปสมปนน สงเฆน สมมต เสนาสนป าปก วา ฯ เป ฯ อปปมตตกวสสชชก วา ดงน เชอมความกบบทวา มงกกตตกาโม ( มความประสงคจะทาให อปยศ ) น. ดวยอานาจแหงบทเหลานวา อวณณ กตตกาโม อยส กตตกาโม บณฑตพงกระทาการเปลยนวภตในบทวา อปสมปนน เปนตน อยางนวา อปสมปนนสส ดงน. กเพราะในคาวา อชฌาเปต วา ขจจต วา อาปตต ปาจตต. ยสส น พระผมพระภาคเจา แมทรงยกบทมาตกาขนอยางนวา ขยนก นาม ดงนแลว จะพงตรสวภงคทตรสแลวนนแหละ แหงบท วา อชฌาปนก นาม น ( แต ) ความแปลกกนอยางอน ( ในสกขา- บทน ) ไมม เหมอนในอญญวาทสกขาบท; เพราะฉะนน บณฑตพง ทราบวา " พระผมพระภาคเจาไมทรงยกขน ทงไมทรงแจกบทมาตกา นน แยกไวตางหาก ทรงทาคานคมเทานนไวรวมกน. " ในคาเปนตนวา ธมมกมเม ธมมกมมส น บณฑตพง ทราบใจความโดยนยนวา "สมมตกรรมใด สงฆทาแลวเพออปสมบน นน, ถากรรมนนเปนกรรมชอบธรรม และภกษนนมความสาคญใน กรรมนนวา กรรมชอบธรรม ยอมทาการโพนทนา และบนวา, ลาดบ นน ภกษนน ตองอาบตปาจตตย ในเพราะความเปนผโพนทนา และบนวานน. "


ในคาวา อนปสมปนน อชฌาเปต วา ขยยต วา มเนอ ความวา " ภกษยอมยงอนปสมบนอนใหโพนทนา อปสมบนผอนสงฆ สมมตแลว หรอใหดหมนกด บนวาเธอในสานกแหงอนปสมบนนน กด. " คาวา อปสมปนน สงเฆน อสมมต มความวา ผอนสงฆ มไดสมมตดวยกรรมวาจา คอ ผอนสงฆยกภาระใหวา " น เปน ภาระของทาน " อยางเดยว หรอวาผนาภาระนนไปดวยตนเอง เพอ ตองการความอยสบายของภกษทงหลาย. อกอยางหนง อธบายวา ( ยอมใหโพนทนาอปสมบน ) ผกระทากรรมเชนนน ในอาวาสทม ภกษอย ๒-๓ รป. กการใหสมมต ๑๓ อยาง แกอนปสมบนยอมไมควร แมโดยแท, ถงอยางนน อนปสมบนผไดรบสมมตในคราวเปนอปสมบน ภายหลง ตงอยในความเปนอนปสมบน พระผมพระภาคตรสหมายเอาอนปสมบน นนวา " หรอผอนสงฆสมมต " ในคาวา อนปสมปนน สงเฆน สมมต วา อสมมต วา น. แตสงฆหรอภกษทสงฆสมมต มอบ ภาระแกสามเณรรปใด ผฉลาดอยางเดยววา " เธอจะกระทากรรมน " ดงน, พระผมพระภาคเจาตรสหมายถงสามเณรเชนนนวา " หรอผอน สงฆไมไดสมมต. " บททเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เกดขน ทางกายกบจต ๑ ทางวาจากบ


จต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา แล. อชฌาปนสกขาบทท ๓ จบ.


เสนาสนวรรค ปฐมเสนาสนสกขาบทท ๔ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๔ ดงตอไปน :- [ แกอรรถปฐมบญญต เรองภกษหลายรป ] สองบทวา เหมนตเก กาเล ไดแก ในฤดเหมนต คอ ในคราว หมะตก. สองบทวา กาย โอตาเปนตา ไดแก นงบนเตยงและตงเปนตน แลว ผงกายดวยแดดออนอย. สองบทวา กาเล อาโรจเต ไดแก เมอเขาบอกเวลาแหงอาหาร อยางใดอยางหนง มยาคและภตเปนตน. สองบทวา โอวฏ โหต ไดแก ถกฝนหมะตกชะเปยก. บทวา อวสสกสงเกเต มความวา ตลอด ๘ เดอน คอ ๔ เดอนในฤดเหมนต ๔ เดอนในฤดคมหนต ทมไดบญญตอยางนวา " เดอนทงหลายแหงฤดฝน. " บทวา มณฑเป ไดแก ในปะราทาดวยกงไม หรอในปะรา ทาดวยไมเลยบ. บทวา รกขมเล วา ไดแก ภายใตแหงตนไมตนใดตนหนง. [ วาดวยสถานทควรเกบเตยงตง ] หลายบทวา ยตถ กากา วา กลลา วา น อทหนต ม ความวา นกกาและนกตะกรมเหลาน หรอนกเหลาอน ทารงอย ดวย


การอยประจาในตนไมใด จะไมถายมลรดเสนาสนะนน, เราอนญาต ใหเกบไวทโคนไมเชนนน; เพราะเหตอยางนนน นกทงหลายเสาะ แสวงหาเหยอ พกผอนทตนไมใดแลวบนไป จะเกบไวทโคนแหงตนนน กควร. แตวา นกทงหลายทารงอยดวยการอยเปนประจาทตนไมใด อยาพงเกบไวทโคนตนไมนน เพราะพระบาลวา อฏ มาเส ดงน ในชนบทเหลาใด ฝน ไมตกในฤดฝน, แมในชนบทเหลานน จะเกบไวตลอด ๔ เดอน ก ไมควรเหมอนกน. เพราะพระบาลวา อวสสกสงเกเต ดงน ในชนบทเหลาใด ฝนตกในฤดเหมนต ในชนบทเหลานน จะเกบไวในทแจง แมในฤด เหมนต กไมควร. สวนในฤดคมหนต ทองฟาบรสทธปราศจากเมฆ ในททวไป, ในเวลาเชนน จะเกบเตยงและตงไวในทแจง ดวยกรณ จาเปนบางอยาง ยอมควร. แมภกษผถออพโภกาสกธดงค กควรรวตร. จรงอย ถาเธอม เตยงสวนบคคล กพงนอนบนเตยงสวนบคคลนนแล เมอจะถอเอา เตยงของสงฆ พงถอเอาเตยงทถกดวยหวาย หรอดวยปอ. เมอเตยง ถกดวยหวายหรอดวยปอนน ไมม พงถอเอาเตยงเกา. เมอเตยงเกานน ไมม พงถอเอาเตยงทถกใหม ๆ หรอทบดวยหนง, กแล ครนถอเอา แลว คดวา " เราจะถอรกขมลอยางเครง ถออพโภกาสอยางเครง " ดงน แลวไมทาแมซงกฎจวร ( เพดานทาดวยจวร ) จดตงเตยงตง นนในทแจง หรอทโคนไม แลวนอนในคราวทมใชสมย ยอมไม


ควร. กถาวา ภกษไมอาจเพอจะรกษากฎททาดวยจวรแมตง ๔ ชน ไมใหเปยกได, มฝนตกพราตลอด ๗ วน, ( จะจดตงเตยงนอยนอน ) กควร เพราะเตยงนอนเปนไปตามรางกายของภกษ. พวกมนษยมจตเลอมในในสลสมปทาของภกษทงหลายผอยใน กระทอมใบไมในปา จงถวายเตยงและตงใหมกลาววา " ขอทาน ทงหลายจงใชสอย โดยใชสอยเปนสงฆ. " ภกษทงหลายผอยแลว จะไป พงสงขาว ( ไปบอก ) แกภกษผขอบพอกนในวหารทใกลเคยง แลวจงไป. เมอไมมพวกภกษผขอบกน พงเกบไวในททฝนจะไมรวรด แลวจงไป. เมอไมมททฝนไมรวรด พงแขวนไวทตนไม แลวจงไป. [ วาดวยสถานทควรเกบไมกวาดและวธกวาด ] ภกษถอเอาไมกวาดทลานพระเจดยไปกวาดลานหอฉนกด ลาน โรงอโบสถกด ทแหงใดแหงหนง มบรเวณทพกกลางวน และโรงไฟ เปนตน ลาง เคาะ ( ไมกวาดนน ) แลว พงเกบไมกวาดไวในโรง นนแหละอก. แมภกษผถอเอาไมกวาด ในทแหงใดแหงหนงมโรง อโบสถเปนตน ไปกวาดบรเวณทเหลออ กนยนนนแล. สวนภกษใด กวาดทางเทยวภกขาจารประสงคจะไป ( บณฑบาต ) เลย, ภกษนน กวาดแลวพงเกบไวทศาลาซงถามอยในระหวางทางนน. ถาศาลาไมม, กาหนดวาเมฆฝนยงไมตงเคาขน รวา " ฝนจกยงไมตก จนกวาเรา จะออกมาจากบาน " เกบไวในทแหงใดแหงหนง แลวกลบมา พง ( นามา ) เกบไวในทเดมอก.


ในมหาปจจรทานกลาววา " ถาภกษรอยวา ' ฝนจกตก ' วาง ไวในกลางแจง เปนทกกฏ " ดงน. แตถาวา ไมกวาดเปนของอน เขาเกบไวเพอประโยชนสาหรบกวาดในทนน ๆ นนเอง, ภกษจะกวาด ทนน ๆ แลว เกบไวในทนน ๆ และ สมควรอย. ภกษผจะกวาด โรงฉน ควรรจกวตร. วตรในการกวาดโรงฉนนน ดงน :- พงกวาด ทรายตงแตทามกลางตะลอมมาไวตรงหนาทเทายน. พงเอามอทงสอง กอบหยากเยอออกไปทงขางนอก. [ วาดวยลกษณะเตยงตงเปนตน ] เตยงทเขาทาเจาะทเทาเตยง สอดแมแครทงหลายเขาไปในเทา เตยงนน ชอวา มสารกะ ( เตยงมแมแครสอดเขมในขา ). เตยงทเขาทาใหแมแครคาบเทาเตยง โดยลกษณะคลายบลลงก ชอวา พนธกาพทธ ( เตยงมแมแครเนองเปนอนเดยวกนกบขา ). เตยงทเขาทาดวยเทาเชนกบเทาแหงสตว มมาและแพะเปนตน ชอวา กลรปาท ( เตยงมขาดงกามป ) กหรอวา เตยงทมเทางออยางใด อยางหนง นทานเรยกวา เตยงมขาดงกามป. กเตยงชอวา อาหจจ- ปาทกะ น ทานกลาวไวในบาลขางหนานนแลอยางนวา " เตยงท เจาะตวเตยงทา ชอวา อาหจจปาทกะ ( เตยงมขาจรดแมแคร ). เพราะเหตนน เตยงททาเจาะแมแครทงหลาย แลวสอดปลายขาเขาไป ในแมแครนน สลกลมในเบองบน บณฑตพงทราบวา เตยงมขาจรด แมแคร. แมในตง กมนยอยางนเหมอนกน.


หลายบทวา อนโต สเวเตวา พทธ โหต มความวา เกาอทเขาถกใหกวางทงขางลางและขางบน ตรงกลางสอบ ( แคบ ) มสณฐานคลายบณเฑาะว. ไดยนวา ชนทงหลายกระทาเกาอนน ให หมดวยหนงสหะ และเสอโครงทตรงกลางกม. ในเสนาสนะน ชอวา หนงทเปนอกปปยะไมม. จรงอย แมเสนาสนะทเปนวการแหงทอง กควร. เพราะเหตนน เสนาสนะนน จงเปนของมคามาก. ขอวา อนปปสมปนน สนถราเปต ตสส ปรโพโธ มความ วา เปนธระของอนปสมบนผซงถกใชใหวาง. ขอวา เลฑฑปาต อตกกมนตสส อาปตต ปาจตตยสส มความวา ภกษผเดนเลยเลฑฑบาต ของบรษผมกาลงกลางคนไป ตองปาจตตย. [ วาดวยผรบผดชอบเสนาสนบรขารมเตยงเปนตน ] กในคาวา เลฑฑปาต อตกกมนตสส เปนตนน มวนจฉย ดงตอไปน :- พระเถระกระทาภตกจในโรงฉน แลวสงภกษหนมวา " เธอจงไป แตงตง เตยง ตง ในทพกกลางวน. " ภกษหนมนน กระทาตามสงแลวนง. พระเถรเทยวไปตามความพอใจแลวจงไปใน ทพกกลางวนนน วางถงยามและอตราสงคไว. จาเดมแตนนไปเปน ธระของพระเถระ. พระเถระนงแลว เมอจะไป ไมเกบเอง ไมสง ใหเกบ เปนปาจตตย ในเมอเดนเลยเลฑฑบาตไป. กถาพระเถระไมวางถงยามและอตราสงคไวบนเตยงและตงนน


จงกรมพลางสงภกษหนมวา " เธอไปได, " เธอพงบอกวา " นเตยง ตง ขอรบ !. " ถาพระเถระรจกธรรมเนยม, พงกลาววา " เธอไป เถด, เราจกกระทาใหเปนปรกตเดม. " ถาภกษผเถระ เปนคน เขลาไมไดศกษาธรรมเนยม กลบขตะคอกภกษหนมวา " ไปเถด อยามายนในทน, เราจะไมให ( ใคร ) นง ไมให ( ใคร ) นอน, " ภกษหนมเรยนวา " ทานนอนตามสบายเถด ขอรบ ! " ไดขออาง ไหวแลว พงไปเถด. เมอภกษหนมนนไปแลว เปนธระของ พระเถระเทานน. และบณฑตพงทราบวา เปนอาบตแกพระเถระนน โดยนยกอนนนเทยว. กถาวา ในขณะทสงนนเอง ภกษหนมเรยนวา " ทานขอรบ ! ผมมกจจาตองทาบางอยาง มการซกลางสงของเปนตน " และพระ เถระกลาวกะเธอวา " เธอแตงตงแลวจงไปเถด " ดงน แลวออกจาก โรงฉนไปเสยในทอน, พระวนยธรพงปรบ ( พระเถระ ) ดวยยางเทา. ถาพระเถระไปนงในทนนนนเอง, และเปนอาบตแกพระเถระนน ใน เมอเดนเลยเลฑฑบาตไป โดยนยกอนนนแหละ. กถาวา พระเถระสงสามเณร, เมอสามเณรแมจดตงเตยงและตง ในโรงฉนนนแลวนง พระเถระไปเสยทอนจากโรงฉน พระวนยธร พงปรบดวอยางเทาเดน. พระเถระไปนงแลว ในเวลาไปตอไป พง ปรบดวยอาบตในเมอเดนเลยเลฑฑบาตไป. กถาวา พระเถระเมอจะสง สงวา " เธอจดตงเตยงและตงแลว จงนงรอทเตยงและตงนนนนแหละ " ดงน, ยอมไดเพอจะไปในท


ทตนปรารถนา. สวนผรบสงเมอไมทาใหเปนปกตเสยเอง เดนไป เปนปาจตตย ในเมอเดนเลยเลฑฑบาตไป. ในระหวางการประชม ภกษทงหลายแตงตงเตยงและตงแลวนง ในเวลาจะไปพงบอกแกอารามกบรษ ( คนทาการวด ) วา " ทาน ทงหลายจงเกบเตยงและตงน " ดงน. เปนอาบตแกภกษผไมสง ไป เสย ในเมอเดนเลยเลฑฑบาตไป. ธรรมดาการฟงธรรมครงใหญ ยอมจะม. ภกษทงหลายนาเอา เตยงและตงมาจากโรงอโบสถบาง จากโรงฉนบาง จดตงไวในสถานท ฟงธรรมนน. เปนภารธระของพวกภกษเจาถนเทานน. ถาพวกภกษ อาคนตกะถอเอาไปดวยอางวา " นสาหรบอปชฌายของเรา, นสาหรบ อาจารยของเรา " ดงน, จาเดมแตนนไป เปนภารธระของพวกภกษ อาคนตกะนนเทานน. ในเวลาไป เมอไมกระทาไวตามเดม เดนเลย เลฑฑบาตไป เปนอาบต. แตในมหาปจจร ทานกลาวไววา " ชวเวลาทภกษพวกอนยง ไมมานง เปนภาระของพวกภกษผจดตง, เมอพวกภกษเหลาอนมานง เปนภาระของพวกภกษผนง, ถาพวกภกษผนงเหลานนไมเกบเองกด ไมใชใหเกบกด ไปเสย เปนทกกฏ, เพราะเหตไร ? เพราะจดตง โดยไมไดสง. " เมอแตงตงธรรมาสนแลว ภกษผสวดหรอผแสดงธรรมยงไมม เพยงใด, เปนภารธระของพวกภกษผแตงตงเพยงนน. เมอภกษผสวด หรอผแสดงธรรมมานงแลว เปนภารธระของภกษนน. มการฟงธรรม


ตลอดวนและคนทงสน. ภกษผสวดหรอผแสดงธรรมอนลกไป, ภกษ อนมานง, ภกษใด ๆ มานง, เปนภาระของภกษนน ๆ. แตเมอลกขน พงกลาววา " อาสนะน เปนภาระของทาน " แลวจงไป. ถา แมนวา เมอภกษผสวดผแสดงธรรมนอกนยงไมมานนแหละ ภกษผ นงอยกอนลกไป, และภกษผนงกอนนอกน มานงอยภายในอปจาร สถานทนนนนเอง, พระวนยธรไมพงปรบเธอผลกไปดวยอาบต. กถา วา เมอภกษผสวดและผแสดงธรรมนอกน ยงไมมานนแหละ ภกษ ผนงอยกอนลกจากอาสนะ เดนเลยเลฑฑบาตไป, พระวนยธรพงปรบ เธอดวยอาบต. แตในมหาปจจรทานกลาวนยนวา " ทก ๆ แหง ในเมอเดนเลยเลฑฑบาตไป เปนทกกฏในยางเทาท ๑, เปนปาจตตย ในยางเทาท ๒. " [ วาดวยเครองปลาดและหนาทในการรกษา ] พงทราบวนจฉย ในคาวา จมลก วา เปนตน ดงน :- เครองลาดทเขาทาไว เพอรกษาผวของพนททาบรกรรมดวยปน ขาวเปนตน ชอวา จมลกา. ชนทงหลายปเครองลาดนนไวขางลาง แลวปเสอลาแพนทบไวขางบน. เครองลาดทควรปลาดไวบนเตยงและตง ชอวาเครองลาดเตยง. ชนดแหงเครองปลาด มเสอลาแพนเปนตนทควรลาดไวบนพน ชอ วา เครองลาดพน. เสอออนทเขาทาดวยตาลกด ดวยเปลอกปอ กด ชอวา เสอออน. แมบรรดาหนงสตว มสหะ เสอโครง เสอเหลอง


เสอดาว และหมเปนตน หนงชนดใดชนดหนง ชอวา แผนหนง. จรงอย ชอวาหนงททานหาม ในการบรโภคเสนาสนะไมปรากฏในอรรถกถา ทงหลาย. เพราะเหตนน บณฑตพงทราบวา หามเฉพาะในการบรหาร หนงสหะเปนตน. เครองเชดทเขาทาดวยเชอกเลก ๆ กด ดวยผาเกากด เพอเชดเทา ชอวา เครองเชดเทา. ตงทเขาทาดวยแผนกระดาน ชอวา ตงแผนกระดาน. อกอยาง หนง ไดแก แผนกระดานและตงททาดวยไม. แมเครองไมเปนตน ทงหมด ทานสงเคราะหดวยตงแผนกระดานนน แตในมหาปจจรทาน กลาวไวโดยพสดารทเดยววา " ภกษวางเชงรองบาตร ฝาบาตร กระเบองเชดเทา พดใบตาล พดใบไม เครองไมอยางใดอยางหนง ชนทสด กระบวยตกนา สงขตกนาดม ไวในทแจงแลวไปเสย เปน ทกกฏ. " แตในมหาอรรถกถานยนทานแสดงไวในสกขาบทท ๒. ภกษ ตมนายอมในทแจง แลวพงเกบเครองใชทงปวง คอ ภาชนะนายอม กระบวยตกนายอม รางนายอมเปนตน ไวในโรงไฟ. ถาโรงไฟไมม พงเกบไวในเงอมทนาฝนจะไมรวรด. แมเมอเงอมนนไมม ถงจะวาง ไวในทซงมพวกภกษคอยดแลอยแลวจงไป กควร. สองบทวา อ สส ปคคลเก มความวา ในมหาปจจรเปนตน กลาววา " การถอเอาโดยวสาสะในบคคลใด ไมขน, เปนทกกฏ ในเพราะสงของของบคคลนน, แตวสาสะในบคคลใดขน, สงของของ บคคลนน ยอมเปนดจของสวนตวบคคลของตน.


สองบทวา อาปจฉ คจฉต มความวา บคคลใด จะเปน ภกษกด สามเณรกด อารามกบรษกด เปนลชช ยอมสาคญดจเปน ภารธระของตน, ภกษใดบอกลาบคคลเชนนนแลวไป, ไมเปนอาบต แกภกษนน. สองบทวา โอตาเปนโต คจฉต มความวา ภกษเอาออกผง ไวทแดด ไหดวยคดวา " เราจกมาเกบ. " ไมเปนอาบตแกภกษแกภกษผไป อยางน. คาวา เกนจ ปลพทธ โหต มความวา เสนาสนะถกรบกวน ดวยอนตรายบางอยาง. กถาภกษผแกกวาใหยายออกแลว ถอเอา ( เสนาสนะ ) กด, ถาวา ยกษหรอเปรต มานงอย กด หรอวาอสรชน บางคนมายดเอากด, เสนาสนะจดวาถกหวงแหน ( กางกน ). กหรอวา เมอสตวรายมสหะและเสอโครงเปนตน มาสประเทศนนแลวพกอย เสนาสนะจดวาถกรบกวนเหมอนกน. ไมเปนอาบตแกภกษผแมไมเกบ ไปเสย เพราะเสนาสนะถกอนตรายบางอยางรบกวนอยางน. บทวา อาปทาส คอ ในเพราะอนตรายแหงชวต และอนตราย แหงพรหมจรรย. บททเหลออตนทงนนแล. สกขาบทน มสมฏฐานดจกฐนสกขาบท เกดขนทางกายกบ วาจา ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนทงกรยาทงอกรยา โนสญญา- วโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. ปฐมเสนาสนสกขาบทท ๔ จบ.


เสนาสนวรรค ทตยเสนาสนสกขาบทท ๕ พงทราบวนจฉย ในทตยเสนาสนสกขาบท ดงตอไปน :- [ วาดวยทนอนมฟกเปนตน ] ฟกเตยงกด ฟกตงกด ชอวา ฟก. เครองลาดมเครองลาดรกษา ผวพนเปนตนมประการดงกลาวแลวในสกขาบทกอนนนแล. ผาปนงม ชาย พงทราบวา นสทนะ. มานกลาวคาเพยงเทานวา " ผาปาวาร ผาโกเชาว ( พรม ) ชอวา ผาปนอน. " เครองลาดหญาชนดใดชนดหนง ชอวา เครองลาดทาดวยหญา. ในเครองลาดทาดวยใบไมกนยน. ในคาวา ปรกเขป อตกกาเมนตสส น พงทราบวนจฉยดงน :- เปนทกกฏแกภกษผกาวเทาแรกไป. เปนปาจตตย ในยางเทาท ๒. ๒ เลฑฑบาตจากเสนาสนะ ชอวา อปจารแหงอารามทไมไดลอม. [ วาดวยการบอกลาและเกบเครองเสนาสนะ ] ในคาวา อนาปจฉ วา คจเฉยย น พงทราบวนจฉย ดงน :- เมอมภกษ พงบอกลาภกษ. เมอภกษนนไมม พงบอกลาสามเณร, เมอสามเณรนนไมม พงบอกลาคนทาการวด, แมเมอคนทาการวดนน กไมม พงบอกลาเจาของวหาร ผสรางวด หรอผใดผหนง ในวงศ ตระกลของเขา. แมเมอเจาของวหาร หรอผเกดในวงศตระกลของเขา นน กไมม, ภกษพงวางเตยงลงบนหน ๔ กอน แลวยกเตยงตงทเหลออ


ขนวางบนเตยงนนรวมทนอนทง ๑๐ อยาง มฟกเปนตนกองไวขางบน แลวเกบงาภณฑะไม ภณฑะดน ปดประตและหนาตาง บาเพญ คมยวตรแลวจงไป. กถาเสนาสนะฝนรวได, และหญา หรออฐทเขานามาเพอมง หลงคา กมอย, ถาอาจ กพงมง. ถาไมอาจ พงเกบเตยงและตงไวใน โอกาสทฝนจะไมรวรด แลวจงไป. ถาเสนาสนะฝนรวทงหมด, เมอ สามารถพงเกบไวในเรอนของพวกอบาสก ภายในบาน. ถาแมพวก อบาสกเหลานน ไมยอมรบ กลาววา " ทานขอรบ ! ธรรมดาของสงฆ เปนของหนก, พวกกระผมกลวภย มไฟไหมเปนตน " ดงน, ภกษจะ วางเตยงลงขางบนหน แมในโอกาสกลางแจง แลวเกบเตยงตงเปนตน ทเหลออ โดยนยดงกลาวแลวในกอนนนแล เอาจาพวกหญา และ ใบไมปกปดแลวจงไป กควร. จรงอย ของทเหลออยในทนน แมจะ เปนเพยงชนสวน ( ตวเตยงตง ) กจกเปนอปการะแกพวกภกษเหลาอน ผมาในทนน ฉะนแล. พงทราบวนจฉยยในคาวา วหารสส อปจาเร เปนตน ดงน :- บรเวณ ชอวา อปจารแหงวหาร. โรงฉนทเขาสรางไวในบรเวณชอวา อปฏฐานศาลา. ปะราทเขาสรางไวในบรเวณ ชอวา มณฑป. โคนไม ในบรเวณ ชอวา รกขมล. นเปนนยททานกลาวไวในอรรถกถากรนท กอน. ทานกลาวนยไวแลว แมกจรง, ถงกระนน หองภายในกด เสนาสนะทคมกนได บงทงหมดอยางอนกด พงทราบวา วหาร. สองบทวา วหารสส อปจาเร ไดแก ในโอกาสภายนอกใกล


วหารนน. บทวา อปฏานสาลาย วา ไดแก ในโรงฉนกด. บทวา มณฑเป วา ไดแก ในมณฑปเปนทประชมแหงคนมาก ซงไมไดบงหรอแมบงกด. ในโคนไมไมมคาทจะพงกลาว. สองบทวา อาปตต ทกกฏสส มความวา กเพราะเมอภกษ ปลาดทนอน ๑๐ อยาง มประการดงทกลาวแลวในภายในหอง เปนตน และในทคมกนได แลวไปเสย, ทนอนกด เสนาสนะกด ยอมเสยหาย เพราะปลวกเปนตน จะกลายเปนจอมปลวกไปทเดยว; ฉะนน ทานจง ปรบเปนปาจตตย. แตสาหรบภกษผปไวในทมอปฏฐานศาลาเปนตน ในภายนอกแลวไป เพยงแตทนอนเทานนเสยหายไป เพราะสถานท คมกนไมได, เสนาสนะไมเสยหาย. เพราะฉะนน ทานจงปรบเปนทกกฏ ในอปฏฐานศาลาเปนตนน. วนจฉยในคาวา ม จ วา ป วา เปนตนน พงทราบดงน :- กเพราะตวปลวกทงหลายไมอาจเพอจะกดเตยงและตงทนท: ฉะนน ภกษวางเตยงตงนนไวแมในวหารแลวไป ทานกปรบเปนทกกฏ. สวนในอปจารแหงวหาร พวกภกษแมเมอเทยวตรวจดวหาร เหนเตยง และตงนนแลวจกเกบ. วนจฉยในคาวา อทธรตวา คจฉต น พงทราบดงน :- ภกษ เมอจะเกบเองแลวไป พงรอเอาเครองถกรอยเตยงและตงออกหมด แลว มวนแขวนไวทราวจวรแลวจงไป. ถงภกษผมาอยภายหลง ถก เตยงและตงใหม เมอจะไป กพงกระทาอยางนนเหมอนกน. ภกษผป


ทนอนจากภายในฝาไปถงภายนอกฝาแลวอย ในเวลาจะไป พงเกบ ไวในททตนถอเอามาแลว ๆ นนเทยว. แมภกษผยกลงมาจากชนบน แหงปราสาทแลวอยภายใตปราสาท กนยนนนแล. แมภกษจะตงเตยง และตงไวในทพกกลางวน และทพกกลางคนแลว ในเวลาจะไปพงเกบ ไวตามเดม ในทซงตนถอเอามานนแล. [ วาดวยสถานทตองบอกลาและไมตองบอกลา ] ในคาวา อาปจฉ คจฉต น มวนจฉยสถานทควรบอกลา และไมควรบอกลา ดงตอไปน :- ศาลาใด เปนศาลายาวกด เปนศาลาใบไมกด อยบนพนดน, หรอวาเรอนทเขาสรางบนเสาไมทงหลายหลงใด เปนทปลวกขนได กอน, ภกษเมอจะหลกไปจากศาลายาวเปนตนนน พงบอกลากอน แลวจงหลกไป. เพราะวาเมอสถานทนนไมมใครปฏบตเพยง ๒-๓ วน ตวปลวกทงหลาอยอมตงขน. สวนเสนาสนะใด เปนเสนาสนะทเขาสรางไวบนหนดาด หรอ บนเสาหนกด ถาทภเขาหนกด เ สนาสนะทฉาบโบกปนขาวกด ใน เสนาสนะใดไมมความสงสยในเรองปลวก ( จะขน ), เมอภกษจะหลก ไปจากทนน จะบอกลากตาม ไมบอกลากตาม ไปเสย กควร. แตการ บอกลายอมเปนธรรมเนยม ( ของผเตรยมจะไป ). ถาตวปลวกทงหลาย จะขนทางขางหนงในเสนาสนะแมเชนนนได ควรบอกลากอนแลวจงไป.


ฝายภกษอาคนตกะใดประพฤตตามภกษผถอเสนาสนะของสงฆอย ไมถอเสนาสนะสาหรบตนอย. เสนาสนะนน เปนธระของภกษรป กอนนนแล ตราบเทาทภกษนนยงไมถอ ( เสนาสนะสาหรบตน ). ก จาเดมแตภกษนนถอเอาเสนาสนะแลวอยโดยอสระของตน เปนธระของ ภกษอาคนตกะนนเอง. ถาแมทง ๒ รปแจกกนแลวถอเอา, เปนธระ แมของทานทง ๒ รป. แตในมหาปจจรทานกลาวไววา " ถาภกษ ๒-๓ รป รวมกน จดตง, ในเวลาจะไปควรบอกลาทกรป. ถาบรรดาภกษเหลานน รป หนงไปกอน ทาความผกใจวา ' รปหลง จกปฏบต ' แลวไป ยอม สมควร. ความพน ( จากอาบต ) ยอมไมมแกรปหลง เพราะความ ผกใจ. ภกษมากรป สงภกษรปหนงใหไปป. ในเวลาจะไป ภกษ ทงหมดจงบอกลา, หรอพงสงภกษรปหนงไปบอกลา. ภกษนาเอา เตยงและตงเปนตนมาจากทอน แมอยในทอน ในเวลาจะไป พงนาไป ไวในทเดมนนนนแหละ. ถาเมอภกษนามาจากทอนแลวใชอย, ภกษ อนผแกกวามา อยาพงหามทาน พงเรยนวา ' ทานขอรบ ! เตยงตง กระผมนามาจากอาวาสอน ทานพงทาใหเปนปกตเดม. เมอภกษผแกกวา นนรบรองวา ' เราจกทาอยางนน ' ดงน ภกษนอกนจะไป กควร. จรงอย เมอภกษแมนาไปในทอนอยางน ใชสอยอยางใชสอยเปนของสงฆ เตยง และตงนน จะเสยหายไปกตาม เกาชารดไปกตาม ถกพวกโจรลกไป กตาม ไมเปนสนใช, แตเมอภกษใชสอยอยางใชสอยเปนของบคคล ยอมเปนสนใช. อนง ภกษใชสอยเตยงตงของผอน อยางใชสอยเปน


ของสงฆกตาม อยางใชสอยเปนของสวนบคคลกตาม เตยงตงเสยหาย ไป เปนสนใชเหมอนกน. " ขอวา เกนจ ปลพทธ โหต มความวา เสนาสนะมเหตบาง อยาง บรรดาเหตมภกษผแกกวา อสรชน ยกษ สหะ เนอราย และงเหา เปนตนขดขวาง. ในคาวา สาเปกโข คนตวา ตตถ โต อาปจฉต เกนจ ปลพทโธ โหต พงทราบวนจฉยดงน :- ภกษยงมหวงใยอยางนวา " เราจกมาปฏบตในวนนนนแหละ " ไปยงฝงแมนา หรอละแวกบาน แลว ยนอยในททเธอเกดความคดทจะไปนนนนเอง สงใคร ๆ ไป บอกลา, หรอมเหตบางอยาง บรรดาเหตมแมนาเตมฝง พระราชาและ โจรเปนตน ขดขาง. ภกษถกอนตรายขดขวาง ไมอาจจะกลบมาได, ดวยเหตดงกลาวน ไมเปนอาบตแมแกภกษนน. บททเหลอพรอมทง สมฏฐานเปนตน มนยดงกลาวแลวในปฐมสกขาบทนนแล. ทตยเสนาสนสกขาบทท ๕ จบ.


เสนาสนวรรค อนปขชชสกขาบทท ๖ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๖ ดงตอไปน :- [ แกอรรถปฐมบญญต เรองเขาไปนอนแทรกแซง ] บทวา ปลพทธนต มความวา พวกภกษฉพพคคยไปถงกอน ขนบาตรและจวรไปยนกนอย. ขอวา เถเร ภกข วฏาเปนต มความวา ถอเอาตามลาดบ พรรษากลาววา " ทานผมอาย ! ( ทน ) ถงแกพวกเรา " ดงน แลว ใหยายออกไปเสย. คาวา อนปขชช เสยย กปเปนต มความวา พวกภกษฉพพคคย เขาไปแทรกแซงกลาววา " ทานขอรบ ! เฉพาะทเตยงเทานน ถงแก พวกทาน ไมใชวหารทงหมด, บดน ทน ถงแกพวกกระผม " ดงน จดวางเตยงและตง แลวนงบาง นอนบาง กระทาการสาธยายบาง. บทวา ชาน ไดแก รอยวา " ภกษนไมควรถกยาย. " ดวย เหตนนนนเอง ในวภงคแหงบทวา ชาน นน พระผมพระภาคจงตรส คาเปนตนวา " วฑโฒต ชานาต แปลวา รอยวาเปนพระผเฒา. " จรงอย ภกษผเฒาเปนผไมควรใหยาย เพราะตนเปนผเฒา, ภกษผ อาพาธเปนผไมควรใหยาย เพราะเธอเปนผอาพาธ. กสงฆกาหนดความ เปนผมอปการะและความเปนผมคณพเศษ แหงภกษภณฑาคารกกด แหงภกษผเปนพระธรรมกถก และพระวนยธรเปนตนกด แหงภกษผ


เปนอาจารยสอนคณะกด จงสมมตวหารให เพอตองการใหอยประจา. เพราะเหตนน สงฆใหวหารแกภกษใด, ภกษแมนนชอวา เปนผไม ควรใหยาย. กในคาวา วฑโฒต ชานาต เปนตนน สงฆเทานนจะ ใหเสนาสนะทสมควรแมแกภกษผอาพาธกจรง, ถงกระนน ภกษอาพาธ กแยกตรสไวแผนกหนง เพอแสดงวา " แมเปนผมเสนาสนะอนสงฆ ยงไมอปโลกนให กไมควรบบคน ควรอนเคราะห " ดงน. ในคาวา อปจาเร น พงทราบวนจฉยดงน :- หนงศอกดบ โดยรอบในวหารใหญ ชออปจารแหงเตยงและตงกอน. ในวหารเลก หนงศอกคบจากทพอจะตงเตยงตงได ( ชอวา อปจารแหงเตยงตง ). ทางกวางศอกคบชวระยะถงเตยงและตง จากทวางกอนหนสาหรบลาง เทาซงวางไวทประตและทถายปสสาวะ สาหรบภกษผลางเทาแลวเขาไป และภกษผอกไปเพอตองการถายปสสาวะ ชออปจาร. ภกษใดใครจะ สาเรจการนอนแทรกแซง ปลาดเอากด ใหปลาดกด ซงทนอนในอปจาร แหงภกษผยนอยทอปจารแหงเตยงหรอตงนนกด ผเขาหรอออกอยกด ภกษนนตองทกกฏ. ในคาวา อภนสทต วา อภนปชชต วา น พงทราบวนจฉย ดงน :- เปนปาจตตย เพราะเหตสกวานงทบบาง เพราะเหตสกวานอนทบ บาง, แตถาภกษทาการนงและทาการนอนทง ๒ อยาง เปนปาจตตย ๒ ตว. เมอผดลกผดนงหรอผดลกผดนอน เปนปาจตตยทก ๆ ประโยค. บณฑตพงทราบประเภทแหงทกกฏ แมในทกกฏวาร มอาทวา วหารสส อปจาเร ดงน ในคาวา อปจาร เปตวา เสยย สนถรต วา


สนถราเปต วา น และอนจากคาน เหมอนประเภทแหงปาจตตยท ตรสไวในการทากจทง ๒ คอ เพยงแตนงทบและนอนทบ ในคาวา อภนสทต วา อภนปชชต วา น และในประเภทแหงประโยคฉะนน. เพราะไมตองการดวยวสภาคบคคลเชนนอยในวหารเดยวกน หรอใน บรเวณเดยวกน; ฉะนน ทานจงหามการอยแหงวสภาคบคคลนนในท ทกแหงทเดยว. แมในคาวา อ สส ปคคลเก น กพงทราบวนจฉยดงน :- เสนาสนะสวนตวของบคคลผคนเคยกน เชนเดยวกบของสวนตวของตน เหมอนกน. ไมเปนอาบตในเสนาสนะสวนตวบคคลของผคนเคยกนบาง. บทวา อาปทาส มความวา ถามอนตรายแหงชวตและพรหม- จรรยแกภกษผอยภายนอก, ในเพราะอนตรายเหนปานนน ไมเปน อาบตแมแกภกษผเขาไป ( ภายใน ). บททเหลออตนทงนนแล. สกขาบทน มสมฏฐานดจปฐมปาราชก เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนาดงนแล. อนปขชชสกขาบทท ๖ จบ.


เสนาสนวรรค นกฑฒนสกขาบทท ๗ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๗ ดงตอไปน :- [ วาดวยสถานทและกรยาทฉดครา ] ขอวา อเกน ปโยเคน พหเกป ทวาเร อตกกาเมต มความวา ไมเสนาสนะทงหลาย เชนปราสาท ๔ ชน ๕ ชนกด ศาลา ๔ เหลยมจตรส มซมประต ๖-๗-๘ ซมกด ภกษจบทแขนทงสอง ๒ หรอทคอใหกาวออกไปดวยประโยคเดยว ไมพกในระหวาง, เปน ปาจตตยเพยงตวเดยวเทานน. เมอหยดเปนพก ๆ ใหกาวออกไปดวย ประโยคตาง ๆ เปนปาจตตยหลายตวตามจานวนประต. แมเมอไม เอามอจบตองฉดออกไปดวยวาจา กลาววา " จงออกไป " กนยนนนแล. วนจฉยในคาวา อ อาณาเปต น พงทราบดงน :- เพยง แตสงวา " จงฉดภกษนออกไป " เปนทกกฏ. ถาภกษผไดรบสงคราว เดยวนนใหกาวพนประตแมหลายแหง กตองปาจตตยตวเดยว. แตถา วา เธอไดรบคาสงกาหนดอยางนวา " จงฉดผานประตเทานออกไป " กด วา " จงฉดไปจนถงประตใหญ " ดงน กด เปนปาจตตยตามจานวน ประต. สองบทวา ตสส ปรกขาร มความวา ภกษใด ขนออกเองกด ใช ใหขนออกกด ซงของอยางใดอยางหนง อนเปนของสวนตวแหงภกษนน


เชน บาตร จวร ธมกรกกรองนา เตยงตง ฟกและหมอนเปน โดย ทสดแมสะเกดนายอม, เปนทกกฏแกภกษนนหลายตว ตามจานวนแหง วตถ. ทานกลาวไวในมหาปจจรวา " กในสงของเหลานน อนเจาของ ผกมดไวแนนเปนอาบตตวเดยวเทานน. " วนจฉยยแมในคาวา อ สส ปคคลเก น พงทราบดงน :- ของสวนตวแหงบคคลผคนเคย เชนเดยวกบของสวนตวของตนนนแล. กในททก ๆ แหง ผศกษาพงทราบนยเหมอนในคาน. แตในทใดจกม ความแปลกกน พวกเราจกกลาวไวในทนน. วนจฉยในคาวา อลชช นกกฑฒต วา นกกฑฒาเปต วา เปนตน พงทราบดงน :- ภกษยอมไดเพอจะขบไลภกษผทาความ บาดหมาง และผทาความทะเลาะกนเทานน ออกจากสงฆารามทงสน. เพราะวาเธอไดพรรคพวกแลว พงทาลายสงฆกได. สวนพวกภกษ อลชชเปนตน ภกษพงฉดออกจากทอยของตนเทานน. จะขบเธอ เหลานนออกจากสงฆารามทวไป ไมควร. บทวา อมมตตกสส ไดแก ไมเปนอาบตแกภกษผเปนบาเอง. บททเหลออตนทงนนแล. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เกดขน ทางกายกบจต ๑ ทางวาจา กบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ฉะนแล. นกฑฒนสกขาบทท ๗ จบ.


เสนาสนวรรค เวหาสกฎสกขาบทท ๘ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๘ ดงตอไปน :- [ แกอรรถเวหาสกฎและกรยานงทบ ] บทวา อปร เวหาสกฎยา ไดแก บนกฎ ๒ ชนกด บนกฎ ๓ ชนกด ทขางบนไมไดปพนไว. คาวา ม จ สหสา อภสสทต ไดแก นงทบ คอ นงครอมเตยง โดยแรง. อกอยางหนง คาวา ม จ น เปนทตยาวภต ลงในอรรถ แหงสตตมวภต. ความวา " นงลงบนเตยง. " กคาวา อภ น เปน เพยงอปสค เพอทาใหบทสวยงามเทานน. บทวา ปตตวา คอ ตกลง หรอหลดออกแลว. เพราะวา ใน เบองบนของเทาเตยงนน แมสลกกไมใส; เพราะฉะนน, เทาเตยงจง หลดออก. บทวา วสสรมกาส คอ ไดทาเสยงรองครวญครางผดรป. คาวา เวหาสกฏ นาม มชฌมสส ปรสสส อสสฆฏฏา มความวา กฎใดไมกระทบศรษะแหงบรษผมขนาดปานกลาง ดวยขอ ทตากวาเขาทงหมด, ( กฎนน ชอวา เวหาสกฎ ). ดวยคาน ยอมเปน อนพระผมพระภาคเจาทรงแสดงเวหาสกฎททรงประสงคแลวในสกขาบท น. ( แต ) หาไดทรงแสดงลกษณะของเวหาสกฎไวไม. จรงอย กฎม ๒ ชนกด กฎม ๓ ชนเปนตนกด ชนดใดชนดหนง ซงเบองบนไมไดปพน พระผมพระภาคเจาตรสเรยกวา " เวหาสกฎ. " แตในสกขาบทน ประสงคเอาเวหาสกฎทไมกระทบศรษะ. บณฑตพงทราบความแตก


ตางกนแหงอาบต ในการนงทบเปนตน ดวยอานาจแหงประโยค โดย นยดงกลาวแลวในกอนนนแล. บทวา อเวหาสกฏยา มความวา ไมเปนอาบตในศาลาใบไม ทเขาสรางไวบนพนดนเปนตน. เพราะวา ไมอาจเพอจะทาความ เบยดเบยนแกคนอนในกฎมบรรณศาลาเปนตนนน. บทวา สสฆฏฏาย มความวา กฎใดกระทบศรษะได, ไมเปน อาบตในกฎแมนน. เพราะวา ใคร ๆ ไมกมตวลงไมอาจเพอจะเทยวไป ในปราสาทชนลาง ( พนชนลาง ) ในกฎนนได; ฉะนน จกไมมความ เบยดเบยนแกผอน เพราะไมใชสถานทสญจร. สามบทวา เหฏา อปรโภค โหต มความวา ภายใตเปน ทใชสอยไมได เพราะเกบทพพสมภาระเปนตน, แมในกฎนนกไม เปนอาบต. สองบทวา ปทรส จต โหต มความวา พนขางบนกฎใด เขาปแนนทบดวยแผนกระดานไมกด ทาการบรกรรมดวยปนขาว เปนตนกด, แมในกฎนนกไมเปนอาบต. ขอวา ปฏฏาณ ทนนา โหต มความวา ไดตงสลกไวท ปลายเทาเตยงและตงเปนตน. แมเมอภกษนงบนเตยงและตงใด, ( เทา เตยง ) ไมตกลงมา, แมภกษผนงบนเตยงและตงเชนนน กไมเปนอาบต. ขอวา ตสม โต มความวา ภกษยนบนเตยงและตงทมเทา เสยบ ( เขาไวในตวเตยงตง ) หยบจวรหรอวตถอะไร ๆ ทแขวนไว บนไมฟนมงกรเปนตนขางบน, หรอวาจะแขวนวตถอน, ไมเปนอาบต


แมแกภกษนน. บททเหลอตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เกดขนทางกาย ๑ ทางกายกบจต ๑ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. เวหาสกฎสกขาบทท ๘ จบ.


เสนาสนวรรค มหลลกวหารสกขาบทท ๙ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๙ ดงตอไปน :- [ แกอรรถปาฐะ เรองกรอบประตหนาตาง ] โอกาสขนาดเทาความกวางของบานประตโดยรอบแหงบานประต ชอวาทวารโกส ( กรอบแหงประต ) ในคาวา ยาว ทวารโกสา น. แตในมหาปจจรทานกลาวไววา " หนงศอกคบ วดจากบานประต. " ในกรนทกลาววา " ขนาดเทาบานประตในขางทงสอง ดานแหงประต. " ในมหาอรรถกถาทานกลาววา " ชอวาบานประต มขนาดศอกดบ กม ๒ ศอกกม ๒ ศอกดบกม. " คาในมหาอรรถกถานนทานกลาว ดแลว. จรงอย พระผมพระภาคเจาทรงหมายเอาอรรถนนนนแล จงทรง ทาการกาหนดอยางสงไว ดงนวา " ชวหตถบาส โดยรอบแหงบาน ประต " บทวา อคคลฏปนาย มความวา เพอจะวางทวารพนธ ( กรอบประต ) พรอมทงบาน, อธบายวา " เพอตองการความไม เคลอนทแหงกรอบประตพรอมทงบานประต. " จรงอย แมบทภาชนะ วา ทวารฏปนาย น พระผมพระภาคกตรสหมายเอาอรรถนนนแล. กในคาน มอธบายดงตอไปน :- กบานประตหมนคลองยอม กระทบฝาในเวลาเปด, ยอมกระทบกรอบประตในเวลาปด, ฝายอม กระเทอนดวยการกระทบนน, เพราะฝากระเทอนนน ดนยอมคลอน ครนคลอดแลวยอมหยอน หรอหลดลง. เพราะเหตนน พระผมพระ ภาคจงตรสวา ยาว ทวารโกสา อคคลฏปนาย ดงน.


บณฑตพงเหนใจความในคานนอยางนวา " พระผมพระภาคเจา มไดตรสไวในมาตกา ไมไดตรสไวในบทภาชนะเลยวา ' กจชอน ควร กระทา ' แมกจรง, ถงกระนนเพอจะวางเชดหนาเพยงไรแตกรอบแหง ประต กพงฉาบเอง หรอพงใหฉาบบอย ๆ โดยอานวยการตามใน อตถปปตตเหตวา ' ภกษใหฉาบบอย ๆ ใหโบกบอย ๆ " ดงน. สวนในคาทตรสไวในบทภาชนะวา ปฏ สงฆาฏสส สมนตา หตถปาสา พงทราบวนจฉยยดงน :- วหารใดมประตอยตรงกลาง และ มฝาสงอยสวนบน, หตถบาสโดยรอบใน ๓ ทศ เปนอปจารแหงวหาร นน. สาหรบวหารเลก มอปจารใน ๒ ทศ. แมในวหารเลกนน บาน ประตทเปดออก ยอมกระทบฝาใด, แมฝานน กยงจดเปนอปจารไม ไดครบถวน. แตโดยกาหนดอยางสง ทรงอนญาตหตถบาสโดยรอบใน ๓ ทศ ( และ ) ทรงอนญาตการโบกฉาบ เพอตองการทาประตใหแนน. แตถาวา มโอกาสทควรฉาบแมในสวนเบองบนแหงประต, จะฉาบ โอกาสแมนนกควร. ในคาวา อาโลกสนธปรกมมาย น พระผมพระภาคเจาตรส เรยกบานหนาตางวา อาโลกสนธ. ในคาน มอธบายดงนวา " บาน หนาตางเหลานน ในเวลาเปด จะกระทบสวนของฝาประมาณคบหนง บาง เกนกวาบาง. กในคาวาอโลกสนธ น ยอมไดอปจารในทศทงปวง เพราะเหตนน โอกาสประมาณเทาความกวางแหงบานหนาตางในทศ ทงปวง. ภกษพงฉาบเองหรอพงใหฉาบเพอประโยชนแกการบรกรรม บานหนาตาง. "


คาวา เสตวณณ เปนตน ไมใชเปนการแจกบทมาตกา. จรงอย ชอวาวหารจะเปนของหนกดวยสขาวเปนตนน หามได; เหตนน พระผมพระภาคเจาจงทรงอนญาต ( สขาวเปนตน ) ไวใน บทภาชนะนนแล. เพราะเหตนน ภกษพงทากจทกอยางมการฉาบ ปนขาวเปนตนนตามสบาย. [ วาดวยการอานวยใหการพอกบนหลงคา ] เพอทรงแสดงกรรม คอการฉาบอนภกษพงทาอยางนแลว แสดง กรรมทภกษพงทาบนหลงคาอก พระผมพระภาคจงตรสคาวา ทวต- ตจฉทนสส เปนตน. พงทราบวนจฉยในคานน ดงน :- คาวา ทวตตจฉทนสส ปรยาย คอ ( อานวยให ) การพอก หลงคาได ๒-๓ ชน. การพอกเรยกวา ปรยาย. อธบายวา " พง อานวยใหพอกได ๒ ครง หรอพอกได ๓ ครง. " สองบทวา อปหรเต เตน คอ ยนอยในทปราศจากของสด เขยว. กในคาวา หรต น ทรงประสงคเอาปพพณณชาตตางโดยเปน ขาวเปลอก ๗ ชนด และ อปรณณชาตตางโดยเปนถวเขยวถวเหลอง งา ถวพ นาเตา และฟกเขยวเปนตน. ดวยเหตนนแล พระองคจง ตรสวา ทชอวา ของสดเขยว ไดแก ปพพณณชาต อปรณณชาต. กในคาวา สเจ หรเต โต อธฏาต อาปตต ทกฏกฏสส น พงทราบวนจฉย ดงน :- พชทเขาหวานในนาแมใด ชนแรกยงไม สาเรจ ( ยงไมงอก ) กหรอวา เมอฝนตกแลว จกสาเรจ ( จกงอก ), พชแมน กถงการนบวาของสดเขยวเหมอนกน. เพราะฉะนนภกษยนอย


แมในนาเหนปานนน กไมอานวยการ. พงยนอานวยการในทปราศจาก ของสดเขยวเทานน. ในเรองอานวยการปราศจากของสดเขยวในนาทหวานพชแลว แมนน มกาหนดดงตอไปนคอ " ภกษนงอยทขางอกไกกด ชอฟา เรอนยอดกด ยอดโดมขางบนกด มองดทางรมขอบเชงชายแหงหลงคา เหนคนผยนอยบนภมภาคใด, และคนยนอยทภมภาคใด ยอมเหนภกษ นนผนงอยขางบน, พงยนอยทภมภาคนน. ยอมไมไดเพอจะยนอานวย การทในแมเปนทปราศจากของสดเขยว ภายในแหงภมภาคนนเขามา เพราะเหตไร ? เพราะวาภมภาคน เปนโอกาสทจะพงลงมาแหงวหาร เมอจะพง. " การมงตรง ๆ ไปไมออม ชอวา การมงตามทางแถว ในคา วา มคเคน ฉาเทนตสส น. การมงตามทางแถวนน ยอมมได ดวยอฐ ศลา และปนขาว. คาวา เทว มคเค อธฏหตวา มความวา ทางแถว ๒ แถว ถามงไมด, ยอมไดแมเพอจะรอออกเสยแลวใหมงบอย ๆ. เพราะฉะนน พงมงเอง ๒ แถว อยางทตนตองการ แลวแถวท ๓ พงสงวา " ตอไป น จงมงอยางน " แลวหลกไป. บทวา ปรยาเยน แปลวา ดวยการพอกเปนชน ๆ ( การมง เปนชน ๆ ). กการมงอยางน ยอมไดดวยหญาและใบไม. เพราะเหต นน ในการมงแมน ภกษพงมงเอง ๒ ชน อยางทตนตองการแลว ชนท ๓ พงสงวา " ทน จงมงอยางน " แลวหลกไป กถาวา ไม


หลกไป, พงยนนงเสย. กการมงทงหมดน พงทราบวา ในเบองบน หลงคา. ภกษทงหลายเขาใจวา " กวหารทมงเปนชน ๆ ฝนจะไมรว ไดนาน " จงมงอยางน. คาวา ตโต เจ อตตร มความวา เลย ๓ แถวหรอ ๓ ชน ขนไป คอในแถวท ๔ หรอในชนท ๔. คาวา กรเฬ กรเฬ คอ ในกาหญาทก ๆ กา. บททเหลอ ในสกขาบทนตนทงนนแล. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. มหลลกวหารสกขาบทท ๙ จบ.


เสนาสนวรรค สปปาณกสกขาบทท ๑๐ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๑๐ ดงตอไปน :- [ วาดวยเทนามตวสตวรดหญาหรอดน ] สองบทวา ชาน สปปาณก ไดแก รอยโดยประการใด ประการหนงวา " นาน มตวสตวเลก ๆ. " สองบทวา ส เจยย วา ส จาเปยย วา มความวา ภกษ พงเอานานนรดเองกด สงคนอนใหรดกด. กคาเชนนวา ส เจยญาต สย ส จต ดงน ในพระบาล ผศกษา พงทราบเนอความโดยนยดงกลาวแลวในสกขาบทกอนนนแล. เมอ ภกษรดไมทาใหสาย ( นา ) ในนานนขาด เปนอาบตเพยงตวเดยวในหมอ นาหมอเดยวกน, ในภาชนะทกอยางกนยน. แตเปนอาบตทก ๆ ประโยค แกภกษผรดทาใหสายนาขาด, ภกษทาเหมองใหเปนทางตรง, ( นา ) จะ ไหลทงวนกตาม เปนอาบตตวเดยว. ถาภกษกนในทนน ๆ แลวไขนา ไปทางอน ๆ เปนอาบตทก ๆ ประโยค. ถาแมนหญาขนาดบรรทกเตม เลมเกวยน ภกษใสลงในนาดวยประโยคเดยว กเปนอาบตตวเดยว. ภกษทงหญาหรอใบไมลงทละเสน ทละใบ เปนอาบตทก ๆ ประโยค. ในดนเหนยวกด ในวตถอนมไม โคลน และโคมยเปนตนกด กนย นนนแล. กวธทงหญาและดนลงในนาน มไดตรสหมายถงนามาก. นาใด เมอทงหญาและดนลงในนาน มไดตรสหมายถงนามาก. นาขน, ในนาใด จาพวกสตวเลก ๆ จะตายเสย, บณฑตพงทราบวา


พระผมพระภาคเจาตรสหมายถงนาเชนนน. บททเหลอในสกขาบทน ตนทงนนแล. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เกดขน ทางกายกบจต ๑ ทางวาจา กบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. สปปาณกสกขาบทท ๑๐ จบ. เสนาสนวรรคท ๒ จบบรบรณ ตามวรรณนานกรม.


ภกขนวรรค๑ท ๓ โอวาทสกขาบทท ๑ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๑ แหงภกขนวรรค๑ ดงตอไปน :- [ แกอรรถ เรองภกษไมไดรบสมมตสงสอนนางภกษณ ] ในคาวา ลาภโน โหนต น พงทราบวนจฉยน ดงน :- นางภกษณทงหลาย ยอมไมถวายเอง ไมใชผอนใหถวายแกพระเถระ เหลานน. แตพวกกลธดาผออกบวชจากตระกลใหญ ยอมเจาะจง พระอสตมหาสาวกวา " พระเถระโนนและโนน ยอมกลาวสอน " แลวกลาวสรรเสรญคณทมอย เชนศล สตะ อาจาระ ชาต และโคตร เปนตน ของพระอสตมหาสาวกเหลานน ตามกระแสแหงถอยคาของ เหลาญาตชนผมาสสานกของตน ถามอยวา " ขาแตแมเจา ! พวกทาน ไดรบโอวาท อเทศ ปรปจฉา จากทไหน ? ดงน. จรงอย คณทมอย เหนปานน ควรเพอจะกลาว. เพราะเหตนน พวกมนษยผมจตเลอม ใส จงไดนาเอาลาภและสกการะเปนอนมาก เชนจวรเปนตนไปถวาย แกพระเถระทงหลาย. เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกะทงหลาย จงกลาววา ลาภโน โหนต จวร ฯ เป ฯ ปรกขาร ดงน. สองบทวา ภกขนโย อปสงกมตวา มความวา ไดยนวา บรรดานางภกษณเหลานน แมภกษณรปหนงกไมมาในสานกของภกษ ฉพพคคยเหลานน, แตพวกภกษฉพพคคยผมใจอนตณหาในลาภฉดลาก ไปเนอง ๆ ไดไปสสานกแหงนางภกษณเหลานน. พระธรรมสงคาหกะ- ทงหลาย หมายถงการไปสสานกภกษณแหงภกษฉพพคคยนน จงได ๑. บาล เปนโอวาทวรรค.


กลาวคาวา ภกขนโย อปสงกมตวา ดงน. แมภกษณเหลานนได กระทาตามถอยคาแหงพวกภกษฉพพคคยนนนนเทยว เพราะเปนผม จตคลอนแคลน. ดวยเหตนน พระธรรมสงคาหกทงหลาย จงกลาว คาวา อถโข ตา ภกขนโย ฯ เป ฯ นสทส ดงน. บทวา ตรจฉานกถ ไดแก ถอยคาทไรประโยชนมมากอยาง มราชกถาเปนตนอนเปนการขดขวางแมในการไปสทางสวรรค. บทวา อทโธ แปลวา สาเรจแลว. อธบายวา " มประโยชน ลกซง มรสมาก ประกอบดวยลกษณปฏเวธ. " ในคาวา อนชานาม ภกขเว น บณฑตพงทราบวา " เพราะ ภกษฉพพคคยเหลานน เมอถกพระผมพระภาคเจาตรสหามวา ' ดกอน- ภกษทงหลาย ! พวกเธออยากลาวสอนภกษณทงหลาย ' ดงน จะพง ผกอาฆาตในพระตถาคตเจาแลว เปนผเขาถงอบาย เพราะเปนผยง ไมเหนสจจะ; ฉะนน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงหลกเลยง ความเปนผเขาถงอบายนนแหงภกษฉพพคคยเหลานน ทรงประสงคจะ กนภกษฉพพคคยเหลานนไวภายนอกจากการกลาวสอนภกษณ โดยอบาย อยางอนนนเอง จงทรงอนญาตภกขโนวาทสมมตน. " พระผมพระภาคเจาทรงอนญาต ( ภกขโนวาทสมมต ) เพราะ มพระประสงคจะกนภกษเหลานนไวภายนอกในสกขาบทนอยางน เมอ จะทรงทาตอไปขางหนา จงตรสคาวา อนชานาม ภกขเว อฏหงเคห สมนนาคต เปนตน. จรงอย องค ๘ เหลาน ยงไมเคยมแกพวกภกษ ฉพพคคยแมแตความฝนแล.


[ อธบายองค ๘ ของภกษผกลาวสอนภกษณ ] บณฑตพงทราบวเคราะหในบทวา สลวา นนวา ศลของภกษ นนมอย; เหตนน ภกษนน ชอวาผมศล. บดน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดงศลทมอย และการการทสลนนมแกภกษนนอยางไร จงชอวามอย จงไดตรสคาวา ปาฏโมกขสวรสวโต เปนตน. ในคานน มวนจฉยดงน :- สงวร คอ ปาฏโมกข ชอวา ปาฏโมกขสงวร. ภกษผสารวม คอประกอบดวยปาฏโมกขสงวรนน; เหตนน ภกษนน จงชอวา ผสารวมดวยปาฏโมกขสงวร. บทวา วหรต แปลวา เปนไป. สมจรงดงคาทพระผมพระภาค- เจาตรสไวในวภงควา " บทวา ปาฏโมกข ไดแก ศลอนเปนท อาศย เปนเบองตน เปนจรณะ เปนเครองสารวม เปนเครองระวง เปนหวหนา เปนประธาน เพอความถงพรอมแหงกศลธรรมทงหลาย. บทวา สงวร ไดแก การไมลวงละเมดทางกาย การไมลวงละเมด ทางวาจา การไมลวงละเมดทางกายและวาจา บทวา เปนผสารวม แลว มอธบายวา เปนผเขาไปถงแลว เขาไปถงแลวดวยด เขามา ถงแลว เขามาถงแลวดวยด เขาถงแลว เขาถงแลวดวยด ประกอบ แลวดวยปาฏโมกขสงวรน ดวยเหตนน จงเรยกวา เปนผสารวม แลวดวยปาฏโมกขสงวร. บทวา อย มอธบายวา สบเนองกนอย ประพฤตเปนไปอย รกษาอย เปนไปอย ใหเปนไปอย เทยวไปอย พกอย ดวยเหตนน จงเรยกวา อย.๑ " ๑. อภ. วง ๓๕/๓๓๑.


บทวา อาจารโคจรสมปนโน มความวา ละอโคจรมหญง แพศยาเปนตน ดวยอาจาระทปองกนมจฉาชพ มการไมใหไมไผ เปนตน แลวถงพรอมดวยโคจร มสกลทสมบรณดวยศรทธาเปนตน ชอวา ผถงพรอมดวยอาจาระและโคจร. คาวา อนมตเตส วชเชส ภยทสสาว ไดแก ผมปรกตเหน ภยในโทษทงหลายมประมาณเลกนอย. มคาอธบายวา " มปรกต เหนโทษเหลานนโดยความเปนภย. " คาวา สมาทาย สกขต สกขาปเทส มความวา บรรดาสกขาบท ทจดเปน ๓ อยาง โดยความเปนอธศลสกขาเปนตน สมาทานถอเอา โดยชอบ ไดแก รบเอาโดยด ศกษาไมละทงสกขาบทนน ๆ. นความ สงเขปในคาวา อาจารโคจรสมปนโน น. สวนผตองการความพสดาร พงถอเอาในอรรถกถามชฌมนกาย ชอปปญจสทน ในอรรถกถาแหง วภงคปกรณ ชอสมโมหวโนทน หรอวา จากวสทธมคคปรณ. สตะของภกษนนมาก; เหตนน ภกษนนจงชอวา พหสสตะ. ภกษใดจาทรงสตะไว; เหตนน ภกษนนจงชอวา สตธระ. อธบายวา " คาทภกษนนไดฟง ชอวา พหสสตะ, สตะนนไมใชแตสกวาฟง อยางเดยว, โดยทแท ยอมทรงสตะนนดวย. " สตะสงสมในภกษ นน ดจรตนะทเกบไวในหบ; เหตนน ภกษนน จงชอวา มการ สงสมสตะ. ดวยบทน พระผมพระภาคเจา ทรงแสดงความไมเสอม สญไปแมโดยกาลนาน แหงสตะทภกษนนทรงไว ดจรตนะทเกบรกษา ไวในหบ ฉะนน.


บดน พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดงสตะนนโดยสรป จงตรสคาวา เย เต ธมมา เปนตน. คานน มนยดงกลาวแลว ใน เวรญชกณฑนนแล. แตนเปนคาตรสยาในสกขาบทน. ธรรมเหน ปานนน เปนอนภกษนนสดบแลวมาก; เพราะเหตนน ภกษนน จงชอวา พหสสตะ, ธรรมเหลานน อนภกษนน ทรงจาไวได; เหต นน ภกษนน จงชอวา สตธระ, ธรรมเหลานน อนภกษนนสงสม ไวดวยวาจา ตามเพงดวยใจ แทงตลอดดแลวดวยทฏฐ; เหตนน ภกษนนจงชอวา สตสนนจยะ. บรรดาบทเหลานน สองบทวา วจสา ปรจตา ไดแก อน ภกษนนกระทาใหคลองปาก. บทวา มนสานเปกขตา มความวา อนภกษเพงดวยใจแลว ยอมเปนดจสวางไสวดวยแสงดประทปพนดวงแกเธอผใครครวญ. สองบทวา ทฏ ยา สปปฏวทธา มความวา ธรรมทงหลาย ยอมเปนอนภกษนนแทงตลอดแลวดวยด คอ กระทาใหประจกษชด แลวดวยปญญาโดยอรรถและโดยการณ. [ วาดวยภกษพหสต ๓ จาพวก ] กภกษผชอวา พหสสตะน ม ๓ จาพวก คอ นสยมจจนกะ ผพอ พนนสย ๑ ปรสปฏฐาปกะ ผใหบรษทอปฏฐาก ๑ ภกขโนวาทกะ ผ สงสอนภกษณ ๑. บรรดาพหสสตะทง ๓ นน ภกษผนสยมจจนกะ มพรรษา ๕ โดยอปสมบท พงทองมาตกา๑ ๒ ใหชาชอง คลองปาก ๑. สารตถทปน ๓/๒๙๒ แกวา มาตกา ๒. ไดแกภกขมาตกา และ ภกขนมาตกา.-ผชาระ.


โดยกาหนดอยางตากวาเขาทงหมด, พงเรยนภาณวาร ๔ จากสตตนต- ปฎก เพอประโยชนแกธรรมสวนะในวนปกษทงหลาย, พงเรยนกถา- มรรคอนหนง เชนกบอนธกวนทสตร มหาราหโลวาทสตร อสพฏฐ- สตร เพอประโยชนแกการกลาวธรรมเบดเตลดแกเหลาชนผมาหา, พงเรยนคาถาอนโมทนา ๓ อยาง เพอประโยชนอนโมทนาในสงฆภต งานมงคลและอวมงคล, พงเรยนวนจฉยกรรมและมใชกรรม เพอ อโบสถและปวารณาเปนตน, พงเรยนกรรมฐานอยางหนง มพระอรหนต เปนทสด ดวยสามารถแหงสมาธกด ดวยสามารถแหงวปสสนากด เพอกระทาสมณธรรม, พงเรยน ( พทธพจนมพระสตร ๔ ภาณวาร เปนตน ) เพยงเทาน. แมจรง ดวยการเรยนเพยงเทาน ภกษนยอมชอ วา เปนพหสสตะ เปนผปรากฏในทศ ๔ ยอมไดเพออยโดยความเปน อสระของตนในทแหงใดแหงหนง. ภกษผปรสปฏฐาปกะ มพรรษา ๑๐ โดยอปสมบท พงกระทา วภงคทง ๒ ใหชาชอง คลองปาก เพอแนะนาบรษทในอภวนย โดย กาหนดอยางตาทสด. เมอไมอาจ พงกระทา ( วภงคทง ๒ คมภร ) ให ควรแกการผลดเปลยนกนกบภกษ ๓ รป. พงเรยนกรรมและมใชกรรม และขนธกวตร. แตเพอจะแนะนาบรษทในอภธรรม ถาเปนผกลาว มชฌมนกาย พงเรยนมลปณณาสก. ผกลาวทฆนกาย พงเรยนแม มหาวรรค. ผกลาวสงยตตนกาย พงเรยน ๓ วรรค ขางตน หรอ มหาวรรค. ผกลาวองคตตรนกาย พงเรยนครงนกายขางตน หรอขาง ปลาย. ผไมสามารถ แมจะเรยนขางตนตงแตตกนบาตไปกได แตใน


มหาปจจรกลาววา " ผจะเรยนเอานบาตเดยวแมจะเรยนเอาจตกกนบาต หรอปญจกนบาต กได. " ผกลาวชาดก พงเรยกเอาชาดกพรอมทง อรรถกถา. จะเรยนตากวาชาดกพรอมทงอรรถกถา ไมควร. ทาน กลาวไวในมหาปจจรวา " จะเรยนเอาแมธรรมบท พรอมทงวตถ- นทาน กควร. " ถามวา " จะเลอกเรยนเอาจากนกายนน ๆ มทฆนกายเปนตน แมเพยงมลปณณาสก ควรหรอไมควร. " ตอบวา "ทานปฏเสธไวในอรรถกถากรนทวา ไมควร. " ใน อรรถกถานอกน ไมมการวจารณไวเลย. ในอภธรรมทานไมไดกลาว วา " ควรเรยนเอาอะไร. " กภกษใดชาชองวนยปฎกและอภธรรม- ปฎกพรอมทงอรรถกถา, แตไมมคณฐะมประการดงกลาวในสตตนต- ปฎก, ภกษนน ยอมไมไดเพอจะใหบรษทอปฏฐาก. แตภกษใดเรยน คณฐะมประมาณดงกลาวแลว จากสตตนตปฎกบาง จากวนยปฎกบาง, ภกษนเปนปรสปฏฐาปกะ เปนพหสสตะ เปนทสาปาโมกข ไปไดตาม ความปรารถนา ยอมไดเพอจะใหบรษทอปฏฐาก. สวนภกษผสงสอนภกษณ พงเรยนปฎก ๓ พรอมทงอรรถกถา. เมอไมอาจ พงทาอรรถกถาแหงนกายหนง บรรดา ๔ นกายใหชานาญ. เพราะวา ดวยนกายเดยว กจกสามารถเพอกลาวแกปญหาแมในนกาย ทเหลอได. บรรดาปกรณ ๗ พงทาอรรถกถาแหง ๔ ปกรณใหชานาญ. เพราะวา ดวยนยทไดในอรรถกถาแหง ๔ ปกรณนน กจกสามารถเพอ กลาวแกปญหาในปกรณทเหลออได. สวนวนยปฎกมอรรถตาง ๆ กน


มเหตตาง ๆ กน เพราะเหตนน ภกษผสงสอนนางภกษณพงกระทา วนยปฎกนนพรอมทงอรรถกถาใหชานาญทเดยว. กดวยการเรยนสตะ มประมาณเทาน ภกษผสงสอนภกษณ ชอวา เปนผมสตะมากแล. [ ปาฏโมกขทงสองของเธอมาดแลวโดยพสดาร ] สวนคาวา อภยาน โข ปนสส เปนตน พระผมพระภาค ตรสไวตางหาก กเพราะเมอพาหสจจะ แมมองค ๙ อยางอนมอยครบ ทงหมด จะเวนวนยปฎกพรอมทงอรรถกถาเสย ยอมไมควรทเดยว. บรรดาบทเหลานน บทวา วตถาเรน ไดแก พรอมดวย อภโตวภงค. บทวา สวาคตาน คอ มาแลวดวยด. กปาฏโมกขทง ๒ มา แลวโดยประการใด จงจดวามาแลวดวยด เพอแสดงประการนน พระผมพระภาคเจา จงตรสคาวา สวภตตาน เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา สวภตตาน ไดแกจาแนกไดด คอเวนจากโทษ คอบททตกหลนภายหลงและสบสนกน. บทวา สปปวตตน ไดแก ชาชอง คลองปาก. สองบทวา สวนจฉตา สตสโส ไดแก มวนจฉยดแลว ดวย อานาจแหงสตรทจะพงนามาจากขนธกะและบรวาร. บทวา อนพย ชนโส ไดแก วนจฉยไดเรยบรอย โดยความ บรบรณแหงอกขรบท และ โดยอานาจแหงสตร ) คอไมขาดตก ไมม อกษรทผดพลาด. อรรถกถา ทานแสดงไวดวยบทวา โดยอนพยญชนะน จรงอย วนจฉยน ยอมมมาจากอรรถกถา.


บทวา กลยาณวาโจ มความวา ผถงพรอมดวยวาจาของชาว เมอง ซงมบทและพยญชนะกลมกลอม ตามคาทสมควรแกการจดเปน สถลและธนตเปนตน คอ ประกอบดวยวาจาใหรแจงซงอรรถอนสละ สลวย ไมมโทษ. บทวา กลยาณวากกรโณ แปลวา มเสยงออนหวาน จรงอย มาตคาม ยอมเปนผยนดในความสมบรณแหงเสยง; เพราะเหตนน หลอนจงดแคลนคาพดทเวนจากดวามสมบรณแหงเสยง แมทมบท และพยญชนะกลมกลอม. คาวา เยภยเยน ภกขนน ปโย โหต มนาโป มความวา ชอวา ภกษผเปนทรกแหงภกษณทงหมด หาไดยาก. แตตองเปนทรก เปนทจาเรญใจของพวกภกษณผเปนพหสต เปนบณฑต เพราะความ ถงพรอมแหงศลและอาจาระ. คาวา ปฏพโล โหต ภกขนโย โอวทต มความวา เมอ แสดงสตรและเหต ชอวาเปนผสามารถ เพอจะขดวยภยในวฏฏะ แลวกลาวสอนภกษณทงหลาย คอ เมอแสดงธรรมแกภกษณเหลานน. บทวา กาสายวตถวสนาย แปลวา ผนงผายอมฝาด. บทวา ครธมม มความวา ในเวลาเปนคฤหสถ ไมเคยตอง กายสงสคคะกบภกษณ หรอวาไมเคยตองเมถนธรรมในนางสกขมานา และสามเณร. จรงอย มาตคาม ระลกถงกรรมทภกษกระทาไว ในกอน ยอมไมทาความเคารพในธรรมเทศนา ของภกษแมผตงอย ในสงวร. อกอยางหนง หลอนจะยงความคดใหเกดขนในอสทธรรม


นนเอง. บทวา วสตวสโส วา มความวา ผมพรรษา ๒๐ โดยอปสมบท หรอวา มพรรษาเกนกวา ๒๐ แตอปสมบทนน. ภกษนน แมจะคลก คลอยกบวตถทเปนขาศกกน มรปเหนปานนนบอย ๆ กจะไมพลนถง ความเสยศลเหมอนภกษหนม. ภกษนนพจารณาดวยของตนแลว ยอมเปนผมกาลงพอทจะขจดฉนทราคะ ในฐานะอนไมสมควรเสย. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา วสตวสโส วา โหต อตเรกวสตวสโส วา. กบรรดาองค ๘ เหลาน บณฑตพงทราบวา " คาวา เปนผมศล เปนตน เปนองคท ๑, คาวา เปนพหสตเปนตน เปนองคท ๒, คาวา ก ( ปาฏโมกข ) ทง ๒ แลของเธอ เปนตน เปนองคท ๓, คาวาเปนผม วาจาไพเราะ มเสยงออนหวาน เปนองคท ๔, คาวา เปนทรกเปนท ชอบใจของพวกนางภกษณโดยมาก เปนองคท ๕, คาวา เปนผสามารถ สงสอนพวกนางภกษณ เปนองคท ๖, คาวา กขอนนหามไดแลเปนตน เปนองคท ๗, คาวา มพรรษา ๒๐ เปนตน เปนองคท ๘. " บทวา ตตจตตเถน ไดแก ( ดวยญตตจตตถกรรม ) มนย ดงกลาวแลวในเรองกอน ๆ นนแหละ. [ วาดวยครธรรม ๘ ของนางภกษณ ] บทวา ครธมเมห คอดวยธรรมอนหนก. จรงอย ธรรม เหลานน พระผมพระภาคตรสเรยกวา " ครธรรม " เพราะเปนธรรม อนภกษณทงหลาย พงกระทาความเคารพรบรอง.


ในคาวา เอกโต อปสมปนนา น พงทราบวนจฉยดงน :- ภกษ ใด ยอมกลาวสอนดวยครธรรมแกภกษณผอปสมบท ในสานกแหง ภกษทงหลายฝายเดยว เปนทกกฏแกภกษนน. แตเปนอาบตตาม วตถทเดยว ( แกภกษผสงสอนนางภกษณ ) ผอปสมบทในสานกของพวก ภกษ. สองบทวา ปรเวณ สมมชชตวา มความวา ถาบรเวณไม เตยน หรอแมเตยนแลวในเวลาเชา กลบรกเพราะหญา และใบไม เปนตน และเกดมทรายกระจยกระจาย เพราะถกเทาเหยยบยา, ภกษ ผไดรบสมมตพงกวาด. จรงอย ภกษณทงหลายเหลานน เหนบรเวณ นนไมเตยน พงเปนเหมอนผไมอยากฟง ดวยสาคญวา " พระผ เปนเจาไมชกนาแมพวกภกษหนม ผเปนนสตกของตน ในวตรปฏบต, ดแตแสดงธรรมอยางเดยว. " เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา จง ตรสคาวา ปรเวณ สมมชชตวา. กภกษณทงหลาย เดนมาจากภายในบาน ยอมกระหายนา และเหนดเหนอย. ภกษณเหลานน จงหวงเฉพาะอยซงนาดม และ การกระทาใหมอ เทา และหนาเยน. และเมอนานนไมม ภกษณ เหลานน เกดความไมเคารพโดยนยกอนนนแล แลวเปนผไมประสงค จะฟงธรรม กได. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสดาวา ปานย ปรโภชนย อปฏเปตวา. บทวา อาสน มความวา กภกษผไดรบสมมตนน พงจดตง ทนง มชนดตงเลก ตงแผนกระดาน เสอออน และเสอลาแพนเปนตน


โดยทสดแมกงไมพอจะหกได ดวยคดอยางนวา " น จกเปนทนงของ ภกษณเหลานน " แลวพงปรารถนาบรษผรเดยวสาเปนเพอน เพอ เปลองอาบตในเพราะการแสดงธรรม เพราะเหตนน พระผมพระ ภาคเจาจงตรสวา ทตย คเหตวา ดงน. บทวา นสทตพพ มความวา ไมพงนงในทสดแดนวหาร โดย ทแท พงนงในสถานชมนมแหงคนทวไป ใกลประตแหงโรงอโบสถ หรอโรงฉนในทามกลางวหาร. บทวา สมคคตถ มความวา ทานทงหลายมาพรอมเพรยงกน หมดแลวหรอ ? บทวา วตตนต แปลวา ( ครธรรม ๘ ) ยงจากนไดอยหรอ ? อธบายวา " ชานาญ คลองปากหรอ ? " บทวา นยยาเทตพโพ แปลวา พงมอบให. บทวา โอสาเรตพพา ไดแก พงบอกบาล. คาวา วสสสตปสมปนนาย เปนตน เปนคาแสดงบาลทภกษ ผไดรบสมมตจะพงบอก. บรรดาบทเหลานน บทวา สามจกมม ไดแก วตรอนสมควร มการหลกทางให พดว แการละกามโดยเออเฟอดวยนาดมเปนตน. ก บรรดาวตรมการอภวาทเปนตนน ชอวาการกราบไหวภกษ อนภกษณ พงกระทาแท ภายในบานกด นอกบานกด ภายในวหารกด ภายนอก วหารกด ในละแวดบานกด ในตรอกกด โดยทสดแมเมอการขบไล เพราะเหตพระราชาเสดจมาเปนไปอยกด เมอฝนกาลงตกกด ใน


พนดนมโคลนตมเปนตนกด มรมและบาตรอยในมอกด๑ ถกชาง และมาเปนตนไลตดตามกด. ภกษณเหนพวกภกษเขาสทภกขาจาร เดนเปนแถวเนองกนเปนแถวเดยว จะไหวในทแหงเดยว ดวยกลาววา " ดฉนไหว พระคณเจา ! " ดงน กควร. ถาภกษทงหลายเดนเวน ระยะในระหวาง หางกน ๑๒ ศอก พงแยกไหว. จะไวภกษทงหลาย ผนงอยในทประชมใหญ ในทแหงเดยวเทานนกได. แมในอญชล กรรมกนยน. กภกษณนงแลวในทใดทหนงพงกระทาการลกรบ พง กระทากรรมนน ๆ ในทและเวลาอนสมควรแกสามจะกรรมนน ๆ บทวา สกกตวา คอ กระทาโดยประการทธรรมซงคนทาแลว จะเปนอนทาแลวดวยด. บทวา ครกตวา คอ ใหเกดความเคารพในกรรมนน. บทวา มาเนตวา คอ กระทาความรกดวยใจ ( จรง ). บทวา ปเชตวา คอ บชาดวยการทากจ ๓ อยางเหลานแหละ. บทวา นาตกกมนโย คอ อนภกษณไมพงลวงละเมด. [ ภกษณไมพงจาพรรษาในอาวาสไมมภกษ ] ในคาวา อภกขเก อาวาเส น พงทราบวนจฉยดงน :- ถา ภกษทงหลายผใหโอวาทไมไดอยในโอกาสภายในระยะกงโยชนจาก สานกแหงภกษณ, อาวาสน ชอวา อาวาสไมมภกษ. ภกษณ ทงหลาย ไมพงอยจาพรรษาในอาวาสไมมภกษน. สมจรงดงคาท พระผมพระภาคเจาตรสวา " อาวาสทภกษณทงหลาย ไมอาจจะไป ๑. โยชนาปาฐะ ๒/๔๑ เปน ฉตตปตหตถายป-ผชาระ.


เพอโอวาท หรอเพออยรวมกน ชอวา ไมมภกษ " และไมอาจ เพอจะไปทอนจากสานกภกษณนนในภายหลงภต ฟงธรรมแลวกลบมา. ถาหมญาตหรอพวกอปฏฐาก กลาวกะภกษณทงหลายผไมประสงค จะอยจาพรรษาในอาวาสนนอยางนวา " ขอจงอยเถด แมเจา ! พวก ผมจกนาภกษทงหลายมา " ดงน ควรอย. แตถา ภกษทงหลายมความประสงคจะอยจาพรรษาในประเทศ มประมาณดงเรากลาวแลว มาพกดางแมทปะรากงไมคนหนง ถก พวกชาวบานนมนตไว จงไมประสงคจะไป,๑ แมดวยความปรารถนา ทภกษจะมาอยจาพรรษาเพยงเทาน กชอวาอาวาสมภกษ. พวกภกษณ จะเขาจาพรรษาในอาวาสน กควร. และเมอเขาพรรษา พงขอรอง ภกษทงหลายในวน ๑๓ คาแหงปกษนนแลวา " ขาแตพระผเปนเจา ! พวกดฉนจกอยดวยโอวาทของทานทงหลาย. " สถานทอยของภกษทงหลายอยในทกงโยชน โดยทางตรงจาก สานกภกษณใด มอนตรายแหงชวต และอนตรายแหงพรหมจรรย แก พวกภกษณผไปโดยทางนน, เมอไปโดยทางอน มระยะเกนกวากง โยชน, อาวาสน ยอมตงอยในฐานะแหงอาวาสไมมภกษเหมอนกน. แตถาวามสานกภกษณอน อยในทปลอดภยไกลจากสานกภกษณนน ประมาณคาวตหนง, ภกษณเหลานน พงขอรองภกษณพวกนน แลวกลบไปขอรองภกษทงหลายวา " ขาแตพระผเปนเจาทงหลาย ! มอนตรายในทางตรงแกพวกดฉน, เมอไปทางอนมระยะเกนกวากง ๑. แปลตามฎกาและโยชนา ๒/๔๑.


โยชน, แตในระหวางทาง มสานกภกษณอนไกลจากสานกของพวก ดฉนประมาณคาวตหนง, พวกดฉนจกอยดวยโอวาททมาแลว ใน สานกภกษณนนจากสานกพระผเปนเจาทงหลาย. " ภกษเหลานนพง รบรอง. ตงแตนนไป ภกษณเหลานน พงมาสสานกภกษณนนกระทา อโบสถ. หรอวาเยยมภกษณเหลานนแลว กลบไปยงสานกของตน นนแหละ กระทาอโบสถกได. กถาวา ภกษทงหลายใครจะอยจาพรรษา มายงวหารในวน ๑๔ คา และพวกภกษณถามวา " พระผเปนเจาจกอยจาพรรษา ในทนหรอ ? " แลวกลาววา " เออ " ภกษณเหลานนกราบเรยน ตอไปวา " พระผเปนเจา ! ถาอยางนน แมพวกดฉนกจกอยอาศย โอวาทของทานทงหลาย " ดงน, ในวนรงขน ไมเหนความสมบรณ แหงอาหารในบาน คดวา " เราไมอาจอยในทนได " จงหลกไป, ถาวา ภกษณเหลานนไปสวหารในวนอโบสถ ไมเหนภกษเหลานน, ถามวา " ในอาวาสเชนน จะพงทาอยางไร ? " แกวา " ภกษทงหลาย อยในอาวาสใด พงไปเขาพรรษาในวนเขาพรรษาหลง ณ อาวาส นน, หรอวา ทาความผกใจวา ' ภกษทงหลายจดมาเขาพรรษาใน วนเจาพรรษาหลง ' แลวพงอยดวยโอวาทในสานกของพวกภกษผมา แลว. " กถาวา แมในวนเขาปจฉมพรรษากไมมภกษบางรปมา, และ ในระหวางทาง มราชภย โจรภย หรอทพภกขภย, เปนอาบตแก ภกษณผอยในอาวาสไมมภกษ, แมผขาดพรรษาไป กเปนอาบต.


พงรกษาอาบต มการขาดพรรษาเปนเหตนนไว. จรงอย ในอนตราย ทงหลาย ทานปรบเปนอนาบต แกภกษณผอยในอาวาสทไมมภกษ. ถาภกษทงหลายมาเขาพรรษาแลว หลกไปเสยอก ดวยเหต บางอยางกตาม, พวกภกษณพงอยตอไป. สมจรงดงคาทพระผมพระ- ภาคเจาตรสไววา " ไมเปนอาบตแกภกษณผมพวกภกษเขาพรรษา แลว หลกไปกด สกเสยกด กระทากาละเสยกด ไปเขาฝกฝายอน กด มอนตรายกด ผเปนบากด ผเปนตนบญญตกด. " แตเมอจะ ปวารณาพงไปปวารณาในอาวาสทมพวกภกษ. บทวา อนวฑฒมาส แปลวา ทก ๆ กงเดอน. สามบทวา เทว ธมมา ปจจาสสตพพา คอ พงปรารถนา ธรรม ๒ อยาง. บทวา อโปสถปจฉก แปลวา ถามถงอโบสถ. ในการถาม ถงอโบสถนน ในอโบสถ ๑๕ คา พงไปถามอโบสถในวน ๑๔ คาแหง ปกษ, ในอโบสถ ๑๔ คา พงไปถามอโบสถในวน ๑๓ คา แหงปกษ. แตในมหาปจจรกลาววา " พงไปถามในดถท ๑๓ คาแหงปกษนนแล วา ' อโบสถน ๑๔ คา หรอ ๑๕ คา. " ในวนอโบสถ พงเขาไปเพอ ประโยชนแกโอวาท. กตงแตวนแรมคา ๑ ไป พงไปเพอประโยชนแก การฟงธรรม. พระผมพระภาคเจาไมทรงประทานโอกาสแกกรรมอน ทรงบญญตการไปตดตอกนในสานกของภกษทงหลายเทานนแกพวก ภกษณดวยประการอยางน. เพราะเหตไร ? เพราะมาตคามมปญญา นอย. จรงอย มาตคามมปญญานอย การฟงธรรมเปนนตยมอปการะ


มากแกเธอ ( แกมาตคามนน ). และเมอเปนอยางน ภกษณ ทงหลายจกไมกระทามานะวา " พระผเปนเจาทงหลาย ยอมรธรรมท พวกเรารอยเทานน " แลวจกเขาไปนงใกลภกษสงฆ กระทาการ บรรพชาใหมประโยชน. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงไดทรงทา ( การบญญต ) อยางนน. ฝายภกษณทงหลาย สาคญวา " เราทงหลายจก ปฏบตตามททรงพราสอน " จงเขาไปยงวหาร ไมขาดทงหมดทเดยว. [ วาดวยภกษณสงฆเขาไปหาภกษสงฆเพอรบโอวาท ] สมจรงดงคาทพระธรรมสงคาหกาจารยกลาวไววา " กโดย สมยนนแล ภกษณสงฆทงหมด ยอมไปรบโอวาท. พวกมนษย ยอมโพนทนา ตเตยน ยกโทษวา " ภกษณเหลาน เปนเมยของภกษ พวกน, เหลานเปนชสาวของภกษเหลาน, บดน ภกษเหลานจกอภรมย กบภกษณเหลาน " ดงน. ภกษทงหลายจงกราบทลเรองนแกพระผม- พระภาคเจา. พระผมพระภาคเจาจงตรสวา " ดกอนภกษทงหลาย ! ภกษณสงฆ ไมพงไปรบโอวาททงหมด, ถาไปรบ ( ทงหมด ) ตอง ทกกฏ, ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตใหภกษณ ๔-๕ รปไปรบ โอวาท " ดงน. ถงอยางนน พวกชาวบานกโพนทนาอกเหมอนกน. พระผมพระภาคเจาตรสอกวา " ภกษทงหลาย ! เราอนญาตให ภกษณ ๒-๓ รปไปรบโอวาท " ดงน. เพราะเหตนนแล ภกษณสงฆพงขอรองภกษณ ๒-๓ รปแลว สงไปวา " ไปเถดแมเจา ! จงขอการเขาไปรบโอวาทกะภกษสงฆ วา ' ขาแตพระผเปนเจา ! ภกษณสงฆขอการเขาไปเพอรบโอวาท


กะภกษสงฆ " ดงน. ภกษณเหลานน พงไปยงอาราม แตนน พง เขาไปหาภกษรปหนง ผรบโอวาทไหวแลว, ภกษณรปหนงพงกราบ เรยนภกษนนอยางนวา " ขาแตพระผเปนเจา ! ภกษณสงฆ ยอมไหว เทาแหงภกษสงฆ และขอการเขามาเพอรบโอวาท จาแตพระผเปนเจา นยวา ภกษณสงฆจงไดการเขามาเพอรบโอวาท " ดงน. ภกษนนพงเขาไปหาภกษผแสดงปาฏโมกข แลวพงกลาวอยาง นวา " ทานขอรบ ! ภกษณสงฆยอมไหวเทาของภกษสงฆ และขอ การเขามาเพอรบโอวาท, ทานขอรบ ! นยวา ภกษณสงฆ จงไดซง การเขามาเพอรบโอวาท " ดงน. ภกษผแสดงปาฏโมกขพงกลาววา " มภกษบางรปทสงฆสมมตใหเปนผสงสอนภกษณหรอ ? " ถามภกษ บางรปทสงฆสมมตใหเปนผสงสอนภกษณ, ภกษผแสดงปาฏโมกข พงกลาววา " ภกษชอโนน สงฆสมมตใหเปนผสงสอนภกษณ, ภกษณสงฆจงเขาไปหาภกษนน " ดงน. ถาไมมภกษบางรปทสงฆสมมตใหเปนผสงสอนภกษณ, ภกษ ผแสดงปาฏโมกข พงกลาววา " ทานผมอายรปไหน จะสามารถ สงสอนพวกภกษณ ? " ถามภกษบางรปอาจจะสงสอนพวกภกษณ และภกษนนเปนผประกอบดวยองค ๘, พงสมมตภกษนนแลวกลาววา " ภกษชอโนน สงฆสมมตใหเปนผสงสอนภกษณ, ภกษณสงฆจงเขาไป หาภกษนนเถด. " แตใคร ๆ กไมสามารถจะสงสอนพวกภกษณ, ภกษผแสดง ปาฏโมกข พงกลาววา " ไมมภกษบางรปทสงฆสมมตใหเปนผสง-


สอนภกษณ, ภกษณสงฆจงใหถงพรอมดวยกรรมอนนาเลอมในเถด. " จรงอย ดวยคาเพยงเทาน ศาสนาสงเคราะหดวยไตรสกขาทงสน เปนอน เธอบอกแลว. ภกษนนรบวา " ดละ " แลวพงบอกแกภกษณทงหลาย ในวนแรมคา ๑. แมภกษณสงฆ พงสงภกษณเหลานนไปวา " ไปเถดแมเจา ! จงถามวา ' จาแตพระผเปนเจา ! ภกษณสงฆยอมไดการเขามาเพอ รบโอวาทหรอ ? " ภกษณเหลานนรบวา " ดละ พระแมเจา ! " แลวไปยงอาราม เขาไปหาภกษนน พงกลาวอยางนวา " ขาแตพระ ผเปนเจา ! ภกษณสงฆยอมไดการเขามาเพอรบโอวาทหรอ ? " ภกษ นน พงกลาววา " ไมมภกษบางรปทสงฆสมมตใหเปนผสงสอน ภกษณ, ภกษณสงฆ จงใหถงพรอมดวยกรมอนนาเลอมในเถด. " ภกษณเหลานน พงรบวา " ดละ พระผเปนเจา ! " กทานกลาวคาพหพจนวา ตาห ดวยอานาจแหงภกษณทงหลาย ผมาพรอมกน. กบรรดาภกษณเหลานน ภกษณรปหนง พงกลาว และพงรบ. ภกษณนอกน พงเปนเพอนของภกษณนน. กถาวา ภกษณสงฆกด ภกษสงฆกด ไมครบ ( องคเปนสงฆ ). หรอทง ๒ ฝาย เปนเพยงคณะหรอบคคลเทานนกด ภกษณรปเดยวถกสงไปจากสานก ภกษณมากแหง เพอประโยชนแกโอวาทกด. ในคาวา ภกขนสงโฆ วา น ปรต เปนตนนน มพจนานกรมดงตอไปน :- [ ลาดบคาขอทงสองฝายทครบสงฆและไมครบสงฆ ] ๑. วา " ขาแตพระผเปนเจา ! ภกษณทงหลาย ยอมไหวเทาของ


ภกษสงฆ และขอการเขามาเพอรบโอวาท, ขาแตพระผเปนเจา ! ไดยนวา พวกภกษณจงไดการเขามาเพอรบโอวาท. " ๒. วา " ขาแตพระผเปนเจา ! ดฉนไหวเทาภกษสงฆ และ ขอการเขามาเพอรบโอวาท, ไดยนวา ดฉนจงไดการเขามาเพอรบ โอวาท. " ๓. วา " ขาแตพระผเปนเจา ! ภกษณสงฆ ไหวเทาพระผเปนเจา ทงหลาย และขอการเขามาเพอรบโอวาท, ขาแตพระผเปนเจา ! ไดยนวา ภกษณสงฆจงไดการเขามาเพอรบโอวาท. " ๔. วา " ขาแตพระผเปนเจา ! ภกษณทงหลายไหวเทาพระผ เปนเจาทงหลาย และขอการเขามาเพอรบโอวาท, ขาแตพระผเปนเจา ! ไดยนวา ภกษณทงหลาย จงไดการเขามาเพอรบโอวาท. " ๕. วา " ขาแตพระผเปนเจา ! ดฉนยอมไหวเทาพระผเปน เจาทงหลาย และขอการเขามาเพอรบโอวาท, ขาแตพระผเปนเจา ! ดฉนจงไดการเขามาเพอรบโอวาท. " ๖. วา " ขาแตพระผเปนเจา ! ภกษณสงฆ ยอมไหวเทาพระผ เปนเจา และขอการเขามาเพอรบโอวาท, ขาแตพระผเปนเจา ! ไดยนวา ภกษณสงฆจงไดการเขามาเพอรบโอวาท. " ๗. วา " ขาแตพระผเปนเจา ! ภกษณทงหลาย ยอมไหว เทาพระผเปนเจา และขอการเขามาเพอรบโอวาท, ขาแตพระผเปน เจา ! ภกษณทงหลาย จงไดการเขามาเพอรบโอวาท. " ๘. วา " ขาแตพระผเปนเจา ! ดฉนไหวเทาพระผเปนเจา


และขอการเขามาเพอรบโอวาท, ขาแตพระผเปนเจา ! ดฉนจงไดการ เขามาเพอรบโอวาท. " ๙. วา " ขาแตพระผเปนเจา ! ภกษณสงฆไหว ภกษณ ทงหลายไหว และภกษณไหวเทาของภกษสงฆ ของพระผเปนเจา ทงหลาย ของพระผเปนเจา และขอ ๆ ๆ การเขามาเพอรบโอวาท, ขาแตพระผเปนเจา ! นยวา ภกษสงฆจงได ... นยวา ภกษณทงหลาย จงได ... และนยวา ภกษณจงไดการเขามาเพอรบโอวาท๑. " ภกษนน พงกลาวในเวลาทาอโบสถอยางนวา " ขาแตทานผ เจรญ ! ภกษณทงหลายอมไหวเทาภกษสงฆ และขอการเขามาเพอรบ โอวาท, ขาแตผเจรญ ! ไดยนวา ภกษณทงหลายจงไดการเขามา เพอรบโอวาท. " วา " ขาแตทานผเจรญ ! ภกษณไหวเทาภกษสงฆ และขอการ เขามาเพอรบโอวาท, ขาแตพระผเจรญ ! ไดยนวา ภกษณจงไดการ เขามาเพอรบโอวาท. " วา " ขาแตทานผเจรญ ! ภกษณสงฆ ฯ ล ฯ ขาแตทานผ เจรญ ! ภกษณไหวเทาของทานผมอายทงหลาย และขอการเขามา เพอรบโอวาท, ขาแตทานผเจรญ ! ไดยนวา ภกษณ จงไดการเขา มาเพอรบโอวาท. " วา " ขาแตทานผเจรญ ! ภกษณสงฆไหว ภกษณทงหลาย ไหว และภกษณไหวเทาของภกษสงฆ ของทานผมอายทงหลาย ๑. ขอนทานละเปนเปยยาลไว ทางทถกตองแยกเปลเหมอนขางตน.-ผชาระ.


และขอ ๆ ๆ การเขามาเพอรบโอวาท, นยวา ภกษณสงฆจงได ... นยวา ภกษณทงหลายจงได ... และนยวา ภกษณจงไดการเขามา เพอรบโอวาท.๑ " ฝายภกษผสวดปาฏโมกข ถามภกษผทสงฆสมมต พงกลาวโดย นยกอนนนแหละวา " ภกษณสงฆ จงเขาไปหาภกษรปนน, ภกษณ ทงหลาย จงเขาไปหาภกษรปนน, ภกษณจงเขาไปหาภกษรปนน, ดงน. ถาภกษผไดรบสมมตไมม, พงกลาววา " ภกษณสงฆจงให ถงพรอมดวยกรรมทนาเลอมในเถด ภกษณทงหลายจงใหถงพรอม ... ภกษณจงใหถงพรอมดวยกรรมทนาเลอมใสเถด. " ภกษผรบโอวาท พงนากลบไปบอกเหมอนอยางนน ในวนปาฏบท. กภกษอน เวนภกษผเปนพาล ผอาพาธ และผเตรยมจะไปเสย ถาแมนเปนผอยปาเปนวตร จะไมรบโอวาทไมได. สมจรงดงคาท พระผมพระภาคเจาตรสไววา " ดกอนภกษทงกลาย ! เราอนญาตให ภกษทงหลายทเหลออรบโอวาท เวนภกษผเปนพาล ผอาพาธ ผเตรยม จะไปเสย.๒ " บรรดาภกษเหลานน ภกษผมความประสงคจะไปในวนอโบสถ ท ๑๔-๑๕ คา หรอในวนปาฏบท ชอวา ผเตรยมจะไป. ถงจะไปใน วนแหงปกษท ๒ จะไมรบกไมได คอ ตองอาบตทตรสไววา " ดกอน ภกษทงหลาย ! ภกษจะไมรบโอวาทไมได, ภกษใดไมรบ, ภกษนน ๑. ขอนเวลาแปลจรงตองแยกแปลเปนขอ ๆ เหมอนขางตน.-ผชาระ. ๒. ว. จลล. ๗/๓๔๒.


ตองทกกฏ๑ " ดงนนนแล. ภกษรบโอวาทแลว ไมบอกในโรงอโบสถ หรอไมนากลบไป บอกแกภกษณทงหลายในวนปาฏบท ยอมไมควร. สมจรงดงคาทพระ ผมพระภาคเจาตรสไววา " ภกษทงหลาย ! ภกษจะไมบอกโอวาท ไมได, ภกษใดไมบอก, ภกษนนตองทกกฏ.๒ " แมคาอนกตรสไว วา " ดกอนภกษทงหลาย ! ภกษจะไมพงนาโอวาทไปบอกไมได. ภกษใดไมนาไปบอก, ภกษนนตองทกกฏ๓ " ดงน. บรรดาภกษผนาโอวาทไปบอกเหลานน ภกษผถออรญญกธดงค พงทาการนดหมายเพอนาไปบอก. สมจรงดงคาทพระผมพระภาคเจา ตรสไวนวา " ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตใหภกษผอยปาเปน วตร รบโอวาทและทาการนดหมายวา ' เราจกนาไปบอก๔ในทน " ดงน. เพราะเหตนน ภกษผอยปาเปนวตร ถาหากไดภกษาในบาน เปนทอยของภกษณทงหลาย, พงเทยวไปในบานนนนนแหละ พบ พวกภกษณบอกแลวจงไป. ถาทบานนน ภกษาเปนของหาไมไดงาย สาหรบเธอ, พงเทยวไปในบานใกลเคยง แลวมาบานของพวกภกษณ ทาเหมอนอยางนนนนแหละ. ถาหาก จะตองไปไกล พงทาการนด หมายวา " เราจกเจาไปยงสภา มณฑป หรอวา โคนไม ชอโนน ใกลประตบานของพวกทาน, พวกทานพงมาทสภาเปนตนนน. " พวก ภกษณพงไปทสภาเปนตนนน. จะไมไปไมได. สมจรงดงคาทพระผ- มพระภาคเจาตรสไววา " ดกอนภกษทงหลาย ! ภกษณจะไมไปส ๑-๒-๓-๔. ว. จลล. ๗/๓๔๑-๓๔๓.


ทนดหมายไมได, ภกษณใดไมไป, ภกษณนน ตองทกกฏ๑ ดงน. [ ขอวาพงปวารณาใสสงฆ ๒ ฝายโดย ๓ สถาน ] ในคาวา อภโตสงเฆ ตห าเนห ปวาเรตพพ น มวนจฉยวา ภกษณทงหลาย ปวารณาดวยตนเองในวน ๑๔ คา แลวพงปวารณา ในภกษสงฆในวนอโบสถ. สมจรงดงคาทพระผมพระภาคเจาตรสไววา " ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตให ( ภกษณทงหลาย ) ปวารณา ในวนนแลว พงปวารณากะภกษสฆในวนรงขนอก๒ " ดงน. กบณฑตพงทราบวนจฉยในคาน โดยนยดงทตรสไวในภกขน ขนธกะนนแล. สมจรงดงคาทพระผมพระภาคเจาตรสไววา " กโดย สมยนนแล ภกษณสงฆทงปวง ขณะปวารณาไดทาการโกลาหล. ภกษณ ทงหลายบอกเรองนน แกภกษทงหลาย. ภกษทงหลายกราบทลเรองน แดพระผมพระภาคเจา. พระผมพระภาคเจาจงตรสวา " ดกอนภกษทงหลาย ! เรา อนญาตใหสมมตภกษณรปหนง ผฉลาด สามารถ ใหปวารณากะ ภกษสงฆ เพอประโยชนแกภกษณสงฆ. " ภกษทงหลาย ! กแล ภกษณสงฆพงสมมตอยางน :- คอ ภกษณสงฆ พงขอรองภกษณ รปหนงกอน. ครนขอรองแลว ภกษณผฉลาด สามารถ พงเผดยง สงฆวา " ขาแตแมเจา ! ขอสงฆจงฟงขาพเจา ถาความพรงพรอม ของสงฆถงทแลว, สงฆพงสมมตภกษณชอนใหปวารณาภกษสงฆ เพอประโยชนแกภกษณสงฆ, นเปนคาญตต. ขาแตแมเจา ! ขอสงฆ ๑-๒. ว. จลล. ๗/๓๔๓.


จงฟงขาเจา, สงฆสมมตภกษณชอน ใหปวารณาภกษสงฆ เพอ ประโยชนแกภกษณสงฆ, การสมมตภกษณชอน ใหปวารณาภกษ- สงฆ เพอประโยชนแกภกษณสงฆ ยอมควรแกแมเจารปใด, แม เจารปนนพงนงอย, ยอมไมควรแกแมเจารปใด แมเจารปนนพงพด ขน. ภกษณชอน สงฆสมมตใหปวารณาภกษสงฆ เพอประโยชน แกภกษณสงฆ ยอมควรแกสงฆ; เพราะเหตนน สงฆจงนงอย, ขาพเจา จะทรงไวซงความเปนผนงอยแหงสงฆอยางน.๑ " ภกษณทสงฆสมมตนน พาภกษณสงฆเขาไปหาภกษสงฆแลว ทาผาอตราสงฆเฉวยงบาขางหนง ประคองอญชล พงกลาวอยางน วา " ขาแตพระผเปนเจา ! ภกษณสงฆ ยอมปวารณากะภกษสงฆ ดวยไดเหนกด ดวยไดฟงกด ดวยรงเกยจกด, ขาแตพระผเปนเจา ! ขอภกษสงฆจงอาศยความอนเคราะหวากลาวภกษณสงฆ, ภกษณสงฆ เหนอยจกกระทาคน, ขาแตพระผเปนเจา ! แมครงท ๒ ... ขาแตพระ ผเปนเจา ! แมครงท ๓ ภกษณสงฆ ฯ ล ฯ จกทาคน " ดงน. ถาภกษณสงฆ ไมคราบ ( องคเปนสงฆ ), นางภกษณทสงฆ สมมต พงกลาว ๓ ครงอยางนวา " ขาแตพระผเปนเจา ! ภกษณ ทงหลายปวารณาภกษสงฆ ดวยไดเหนกตาม ดวยไดฟงกตาม ดวย รงเกยจกตาม, ขาแตพระผเปนเจา ! ขอภกษสงฆ จงอาศยความ อนเคราะหวากลาวพวกภกษณ, ภกษณทงหลายเหนอย จกทาคน " และวา " ขาแตพระผเปนเจา ! ดฉนปวารณาภกษสงฆ ดวยไดเหน ๑. ว. จลล. ๗/๓๖๒.


กตาม ดวยไดฟงกตาม ดวยรงเกยจกตาม, ขาแตพระผเปนเจา ! ขอภกษสงฆจงอาศยความอนเคราะหวากลาวดฉน, ดฉนเหนอยจก ทาคน " ดงน. ถาภกษสงฆไมครบ ( องคเปนสงฆ ) พงกลาว ๓ ครงอยางนวา " ขาแตพระผเปนเจา ! ภกษณสงฆปวารณากะพระผเปนเจาทงหลาย ดวยไดเหนกตาม ดวยไดฟงกตาม ดวยรงเกยจกตาม, ขอพระผเปน เจาทงหลาย จงอาศยความอนเคราะหวากลาวภกษณสงฆ, ภกษณ- สงฆเหนอย จกทาคน, " และวา " ขาแตพระผเปนเจา ! ภกษณ- สงฆ ปวารณากะพระผเปนเจา ดวยไดเหนกตาม ดวยไดฟงกตาม ดวยรงเกยจกตาม, ขอพระผเปนเจาจงอาศยความอนเคราะหวากลาว ภกษณสงฆ, ภกษณสงฆเหนอย จกทาคน " ดงน. เมอไมครบสงฆแมทง ๒ ฝาย พงกลาว ๓ ครง อยางนวา " ขา- แตพระผเปนเจาทงหลาย ! ภกษณทงหลายปวารณากะพระผเปนเจา ทงหลาย ดวยไดเหนกด ดวยไดฟงกด ดวยรงเกยจกด, พระผเปน เจาทงหลาย จงอาศยความอนเคราะหวากลาวภกษณทงหลาย ๆ เหน อย จกกระทาคน, " และวา " ขาแตพระผเปนเจา ! ภกษณทงหลาย ปวารณากะพระผเปนเจา ดวยไดเหนกด ดวยไดฟงกด ดวยรงเกยจ กด, ขาแตพระผเปนเจา ! ขอพระผเปนเจาจงอาศยความอนเคราะห วากลาวภกษณทงหลาย ๆ เหนอย จกกระทาคน " ดงน, วา " ขา- แตพระผเปนเจาทงหลาย ! ดฉนปวารณากะพระผเปนเจาทงหลาย ดวย ไดเหนกด ดวยไดฟงกด ดวยรงเกยจกด, ขอพระผเปนเจาทงหลาย


จงอาศยความอนเคราะหวากลาวดฉน ๆ เหนอย จกกระทาคน " และ วา ขาแตพระผเปนเจา ! ดฉนปวารณากะพระผเปนเจา ดวยไดเหนกด ดวยไดฟงกด ดวยรงเกยจกด ขอพระผเปนเจาจงอาศยความอนเคราะห วากลาวดฉน ๆ เหนอย จกกระทาคน " ดงน. การประพฤตมานต และการแสวงหาการอปสมบท จกมแจง ในทตามควรแกฐานะนนแล ขอวา น ภกขนยา เกนจ ปรยาเยน มความวา ภกษณ อยาพงดา อยาพงบรภาษภกษดวยอกโกสวตถ ๑๐ หรอดวยคาเปรยบ เปรยอะไรอยางอน และไมพงขภกษดวยภย. บทวา โอวโฏ ไดแก ปด คอ กน หาม. ถอยคานนแหละ ชอวา พจนบถ. บทวา อโนโฏ ไดแก ไมปด คอ ไมกน ไมหาม. เพราะ- เหตนน ภกษณตงอยในฐานแหงความเปนผใหญ คอ ในฐานแหงผ เปนหวหนา อยาพงวากลาว อยาพงสงสอนภกษโดยปรยายใด ๆ วา " ทานจงเดนหนาอยางน, จงถอยกลบอยางน, จงนงอยางน, จงหม อยางน. " แตเหนโทษแลว จะแสดงโทษทมอยโดยนยเปนตนวา " พระมหาเถระทงหลายในปางกอน ยอมไมเดนไปขางหนา ไมถอย หลง ไมนง ไมหมอยางน, ยอมไมทรงแมผากาสาวะเชนน ไมหยอด นยนตาอยางน " ดงน ควรอย. สวนภกษทงหลาย วากลาว สงสอนภกษณ ตามสะดวกวา " แมสมณแกน ยอมนงอยางน ยอมหมอยางน, อยางนงอยางน


อยาหมอยางน, อยากระทากรรมเกยวดวยเมลดงา และเกยวดวย ใบไมเปนตน " ควรอย. สองบทวา สมคคมหยญาต ภณนต ไดแก กะภกษณสงฆ ผ กลาวอยวา " พวกดฉนพรอมเพรยงกน พระผเปนเจา ! " คาวา อ ธมม ภณต ไดแก ( สงสอน ) สตร หรออภธรรม อยางอน, กพวกภกษณยอมหวงเฉพาะโอวาทดวยคาวา สมคคมหยย. เพราะเหตนน จงเปนทกกฏแกภกษผกลาวธรรมอนเวนโอวาทเสย. สองบทวา โอวาท อนยยาเทตวา ไดแก ไมกลาววา " ดกอน นองหญง ! นโอวาท. " กรรม คอ ภกขโนวาทกสมมต ( การสมมต ภกษผสงสอนภกษณ ) ผศกษาพงทราบวา " กรรม " ในคาวา อธมมกมเม เปนตน. บรรดากรรม มกรรมไมเปนธรรมเปนตนนน ในกรรมไมฟอนราเปน ปาจตตย ๑๘ ตว ดวยอานาจแหงหมวด ๙ ๒ หมวด. ในกรรมเปนธรรม ไมเปนอาบต ในบทสดทายแหง หมวด ๙ หมวดท ๒. ในบททเหลออเปนทกกฏ ๑๗ ตว. สองบทวา อทเทส เทนโต ไดแก ผแสดงบาล แหงครธรรม ๘. สองบทวา ปรปจฉ เทนโต มความวา ผกลาวอรรถกถาแหง บาลครธรรมทคลองแคลวนนนนแล. หลายบทวา โอสาเรห อยญาต วจจมาโน โอสาเรต มความ วา ภกษผอนภกษณทงหลายกลาวอยางน ยอมสวดบาลครธรรม ๘. ภกษผใหอเทส ผใหปรปจฉาอยางน และภกษผอนภกษณกลาววา " นมนตสวดเถด " สวดครธรรม ๘, ไมเปนอาบตปาจตตยแกภกษนน.


ไมเปนอาบตทกกฏแกภกษผกลาวธรรมอน. หลายบทวา ห ห ปจฉต ป ห ปฏโ กเถต มความวา ภกษณยอมถามปญหาองครธรรม หรอองธรรมมขนธเปนตน. ไมเปน อาบตแมแกภกษผกลาวแกปญหานน. สองบทวา อ สสตถาย ภณนต มความวา ภกษณทงหลาย เขาไปหาภกษผกาลงแสดงธรรมในบรษท ๔ แลวฟงอย. แมในการ กลาวเพอประโยชนแกคนอนนน ไมเปนอาบตแกภกษ. สองบทวา สกขมานาย สามเณรยา คอ ไมเปนอาบตแมแก ภกษผแสดงแกสกขมานาและสามเณรเหลานน. บททเหลอ มอรรถ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานเหมอนปทโสธรรมสกขาบท เกดขน ทางวาจา ๑ ทางวาจากบจต ๑ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. โอวาทสกขาบทท ๑ จบ.


ภกขนวรรค อตถงคตสกขาบทท ๒ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๒ ดงตอไปน :- [ แกอรรถคาถาของพระจฬบนถกเถระ ] บทวา ปรยาเยน คอ ตามวาระ ความวา ตามลาดบ. บทวา อธเจตโส คอ ผมอธจต อธบายวา ผประกอบดวยจต ทยงกวาจตทงหมด คอ อรหตผลจต. บทวา อปปมชชโต คอ ผไมประมาท. มคาอธบายวา " ผ ประกอบดวยการบาเพญกศลธรรมตดตอกนดวยความไมประมาท. " บทวา มนโน มความวา ญาณ ตรสเรยกวา โมนะ เพราะ รโลกทง ๒ อยางนวา " ผใด ยอมรโลกทง ๒ ผนน เราเรยกวา มน เพราะเหตนน " หรอ พระขณาสพ ตรสเรยกชอวา มน เพราะ ประกอบดวยญาณนน แกมนนน. สองบทวา โมนปเถส สกขโต มความวา ผศกษาอยในทาง แหงญาณชอโมนะ กลาวคอ อรหตมรรคญาณ คอ ในโพธปกขย- ธรรม ๓๗ หรอ ในไตรสกขา. กคานพระผมพระภาคตรสหมายเอา ปฏปทาเปนสวนเบองตน. เพราะฉะนน ผศกษาพงเหนใจความใน คาวา มนโน โมนปเถส สกขโต น อยางนวา " แกมนผศกษาอย ในธรรมเปนสวนเบองตนอยางน บรรลความเปนมนดวยการศกษาน. " บาทพระคาถาวา โสกา น ภวนต ตาทโน มความวา ความ


โศกทงหลาย เพราะเรองมการพลดพรากจากอฏฐารมณเปนตนในภาย ใน ( ในจต ) ยอมไมมแกพระขณาสวมนผคงท. อกอยางหนง ใน บทวา ตาทโน น มใจความแมอยางนวา " ความโศกทงหลาย ยอมไมมแกมนผประกอบดวยลกษณะคงทเหนปานน. " บทวา อปสนตสส ไดแก ผสงบระงบเพราะสงบกเลสมราคะ เปนตนได. บทวา สทา สตมโต ไดแก ผไมเวนจากสต ตลอดกาลเปน นตย เพราะเปนผถงความไพบลยแหงสต. สองบทวา อากาเส อนตลกเข ไดแก ในอากาศ กลาวคอ กลางหาว, ไมใชอากาศเพกกสณ ไมใชอากาศเปนเครองกาหนดรป. สองบทวา จงกมตป ตฏตป มความวา พระจฬบนถกเถระ ไดฟงถอยคาของภกษณเหลานน คดวา " ภกษณเหลาน ดหมนเรา วา ' พระเถระรปน รธรรมเพยงเทานแหละ. ' เอาละ ! บดน เราจะ แสดงอานภาพของตน แกภกษณเหลาน " จงยงความเคารพมาก ใน ธรรมใหเกดขนแลว เขาจตตถฌาน มอภญญาเปนบาท ออกแลว ไดแสดงอทธปาฏหารยเหนปานน คอ เดนจงกรมในอากาศกลางหาว บาง ฯ ล ฯ หายตวไปในระหวางบาง. บรรดาบทเหลานน บทวา อนตรา ปธายต มความวา หาย ตวไปบาง คอไปไมปรากฏใหเหนบาง. ขอวา ต เว อทาน ภณต อ จ พห พทธวจน มความ วา ไดยนวา พระเถระถกใหเรยนคาถานในสานกของพระเถระผเปน


หลวงพของตนวา " ดอกบวชอโกกนท มกลนหอม พงบานแตเชา ยงไมวายกลน ฉนใด, ทานจงดพระองครส ผรง โรจนเหมอนดวงอาทตย แผดรศมรงโรจนอยใน กลางหาว ฉนนน " ไดสาธยายถง ๔ เดอน แตไมอาจทาใหคลองแคลวได. ครงนน พระเถระ ( หลวงพ ) จงขบไลพระจฬบนถกนนไปเสย จากวหาร ดวยกลาววา " เธอเปนคนอาภพในพระศาสนาน. " ทาน ไดยนรองไหอยทซมประต. คราวนน พระผมพระภาคทรงตรวจดพทธ- เวไนยสตว ทอดพระเนตรเหนทานแลว จงเสดจไปใกล ๆ ทาน ดจ เสดจเทยวไปยงวหารจารกตรสวา " จฬบนถก ! เธอรองไหทาไม ? " ทานจงกราบทลเรองราวนน. ลาดบนน พระผมพระภาคเจา จงทรง ประทานทอนผาอนสะอาดแกทาน ตรสวา " เธอจงลบคลาผานวา " ผาเชดธล. " ทานรบวา " สาธ " แลว นงในทอยของตนลบคลาทสด ดานหนงแหงผานน. ททถกลบคลานน ไดกลายเปนสดา. มานกลบ ไดความสลดใจวา " ผาชอวาแมบรสทธอยางน อาศยอตภาพน กลบกลายเปนสดา " ดงน แลวจงปรารภวปสสนา. ลาดบนน พระ ผมพระภาคเจาทรงทราบวา ทานปรารภความเพยร ไดทรงภาษต โอภาสคาถานวา อธเจตโส เปนตน. พระเถระบรรลพระอรหตผลใน เวลาจบคาถา. เพราะเหตนน พระเถระจงเคารพรกคาถาน ตาม ปรกตเทยว. ทานกลาวคาถานนนนแล เพอใหทราบความเคารพรก


คาถานนน และนาพทธพจนอนเปนอนมากมากลาวอยในระหวาง. เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารยทงหลายจงกลาววา " กลาว อทานนนนนแล และพระพทธพจนอยางอนเปนอนมาก. " สองบทวา เอกโต อปสมปนนาย ไดแก ภกษณผอปสมบท ในภกษณสงฆ. แตเปนปาจตตย แกภกษผกลาวสอนภกษณผ อปสมบทในภกษสงฆ. บททเหลอในสกขาบทนตนทงนน. และแม สกขาบทน มสมฏฐานเหมอนปทโสธรรมสกขาบทนนแล. อตถงคตสกขาบทท ๒ จบ.


ภกขนวรรคท ๓ ภกขนอปสสยสกขาบทท ๓ วนจฉย ในสกขาบทท ๓ พงทราบดงน :- ในคาเปนตนวา อ ตรสมยา โอวทต อาปตต ปาจตตยสส เปนตน บณฑตพงทราบวา เปนปาจตตยแกภกษผกลาวสอนดวย ครธรรม ๘ เทานน, กลาวสอนดวยธรรมอนเปนทกกฏ. สองบทวา เอกโต อปสมปนนาย ไดแก ภกษณผอปสมบท ในภกษณสงฆ. แตเปนปาจตตยแท แกภกษผกลาวสอนภกษณผ อปสมบทในภกษสงฆ. อนง เบองหนาแตนไป ในททก ๆ แหงททาน กลาวคาวา เอกโต อปสมปนนาย ไว บณฑตพงเหนเนอความอยางน เหมอนกน. บททเหลออตนทงนน. สกขาบทนมสมฏฐานเหมอนกฐนสกขาบท เกดขน ทางกายกบ วาจา ๑ ทางวาจากบจต ๑ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. ภกขนอปสสยสกขาบทท ๓ จบ. ขอเบดเตลดในสกขาบทท ๓ กแล ในสกขาบทท ๓ น ทานกลาวปกณณกะไวในมหาปจจร ดงตอไปน :- ถาวา ภกษผมไดรบสมมต เมอพระอาทตยอสดงคต


แลว เขาไปสสานกภกษณ กลาวสอนดวยครธรรม ๘ เปนปาจตตย ๓ ตว. เมอสอนดวยธรรมอน เปนทกกฏ ๒ ตว, เปนปาจตตย ๑ ตว. คอ อยางไร ? คอวา ทกกฏ มการไมไดรบสมมตเปนมล ๑, ทกกฏ มการไปสสานกภกษณแลว กลาวสอนดวยธรรมอนเปนมล ๑, ปาจตตย มการกลาวสอนเมอพระอาทตยอสดงคตแลวเปนมล ๑. ภกษ ผไดรบสมมตแลว เมอพระอาทตยอสดงคตแลว ไปในสานกภกษณนน กลาวสอนอยดวยครธรรม ๘ เปนอนาบต ๑ เปนปาจตตย ๒ ตว. คอ อยางไร ? คอวา เปนอนาบต เพราะเปนผไดรบสมมต, เปนปาจตตย ๒ ตว ปาจตตย มการกลาวสอนเมอพระอาทตย อสดงคตแลวเปนมลตว ๑ ปาจตตย มการไปกลาวสอนดวยครธรรม ๘ เปนมลตว ๑. ภกษผกลาวสอนดวยธรรมอนนนแล เปนอนาบต ๑ เปนทกกฏ ๑ ตว เปนปาจตตย ๑ ตว. คอ อยางไร ? คอวา เปนอนาบต เพราะไดรบสมมต, เปน ทกกฏ มการไปกลาวสอนดวยธรรมอนเปนมลตว ๑ เปนปาจตตย มการกลาวสอนเมอพระอาทตยอสดงคตแลวเปนมล ๑. แตสาหรบ ภกษผไดรบสมมต และไมไดรบสมมต ไปกลาวสอนในกลางวน บณฑตพงชกปาจตตย ทมการกลาวสอนในเวลากลางคนเปนมลออก ตว ๑ แลวทราบอาบตและอนาบตทเหลออ ฉะนแล.


ภกขนวรรค อามสสกขาบทท ๔ วนจฉย ในสกขาบทท ๔ พงทราบดงน :- บทวา น พหกตา คอ ไมทาความตงใจ ( สอนจรง ). อธบาย วา " ไมทาความเคารพมากในธรรมกลาวสอน. " ผศกษาพงทราบ อรรถแหงบททงหลายวา ภกขโนวาทก อวณณ กตตกาโม เปนตน โดยนยดงทกลาวแลวในอชฌาปนกสกขาบทนนแล. ภกษทภกษผได รบสมมต หรอสงฆมอบภาระใหไว พงทราบวา ชอวา ภกษไมไดรบ สมมต ในคาวา อปสมปนน สงเฆน อสมมต น. สวนในคาวา อปสมปนน สงเฆน สมมต วา อสมมต วา น ภกษผไดรบสมมตในคราวเปนภกษแลว ตงอยในภมแหงสามเณร พงทราบวาไดรบสมมต. สามเณรพหสตทภกษผไดรบสมมตหรอสงฆ มอบหนาทไว พงทราบวา ผมไดรบสมมต. คาทเหลอตนทงนน เพราะมนยดงกลาวแลว. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เกดขนทางกายกบจต ๑ ทางวาจากบ จต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ดงนแล. อามสสกขาบทท ๔ จบ.


ภกขนวรรค จวรทานสกขาบทท ๕ วนจฉย ในสกขาบทท ๕ พงทราบดงน :- บทวา วสขาย แปลวา ในตรอก. สองบทวา ปณฑาย จรต มความวา ยอมเทยวไปเนอง ๆ ดวยสามารถแหงการเทยวไปเปนประจา. บทวา สนทฏา คอ ไดเปนเพอนเหนกน. บททเหลอใน สกขาบทน โดยบท มอรรถตน โดยวนจฉย พงทราบโดยนยดงกลาว แลวในจวรปฏคคหณสกขาบทนนแล พรอมทงสมฏฐานเปนตน. จรงอย ในจวรปฏคคหณสกขาบทนน ภกษเปนผรบ, ในสกขาบทน ภกษณเปนผรบ นเปนความแปลกกน. คาทเหลออเปนเชนนนเหมอน กนแล. จวรทานสกขาบทท ๕ จบ.


ภกขนวรรค จวรสพพนสกขาบทท ๖ วนจฉย ในสกขาบทท ๖ พงทราบดงน :- [ แกอรรถ เรองเยบจวรใหภกษณผมใชญาต ] คาวา อทาย ไดแก พระโลลทาย. บทวา ปฏโ แปลวา ผมความสามารถ. มคาอธบายวา " เปนผเขาใจและสามารถ. " สองบทวา อ ตรา ภกขน ไดแก ภกษณผเปนภรรยาเกา พระอทายนนนนเอง. บทวา ปฏภาณจตต ไดแก มความงดงามอนทาดวยปฏภาณ ของตน. ไดยนวา พระโลลทายนน ยอมจวรแลว ไดกระทารปหญง กบชายกาลงทาเมถนกน ดวยสตาง ๆ ในทามกลางแหงจวรนน. เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารยทงหลาย จงไดกลาววา มชเฌ ปฏภาณจตต วฏาเปตวา เปนตน. บทวา ยถาสหรตวา คอ ตามทพบไวนนแหละ. บทวา จวร ไดแก จวรทภกษอาจเพอจะนงหรอหมได. จรงอย ในมหาปจจร เปนตน ทานกไดกลาวไวอยางน. ในคาวา สย สพเพต น พงทราบวนจฉยดงน :- ภกษกะกด ตดกด ดวยตงใจวา " เราจกเยบ " เปนทกกฏ. แตเปนปาจตตยใน เพราะการสอยเขมทก ๆ ครงทสอย แกภกษผเยบอย เพราะพระบาลวา " ( ตองปาจตตย ) ทก ๆ รอยเขม " ดงน. แตถาวาภกษไมชกเขม


ออกหมดทงเลม แทงดนไปแมตงรอยครง เพอดนดายเนาแลวจง นาออก เปนปาจตตยตวเดยว. คาวา สก อาณตโต ไดแก ภกษผสงครงเดยววา " จงเยบ จวร. " คาวา พหมป สพพต มความวา ถาแมนวา ผรบสงใหสจ- กรรมทงหมดเสรจสนแลว ใหจวรสาเรจลง กเปนปาจตตยเพยงตว เดยว. แตถาเธอไดรบคาสงวา " กรรมทจะพงทาในจวรน เปนภาระ ของเธอ " ดงน แลวจงทา, เปนปาจตตยแกผรบสงทก ๆ รอยเขม รอยเขมละ ๑ ตว. เปนปาจตตยแมมากตว เพราะคาพดคาเดยว แกภกษผสง. สวนในการสงบอย ๆ ไมมคาทจะพงกลาวเลย. ถาเมออาจารยอปชฌาย กาลงเยบจวร เพอพวกภกษณผ เปนญาตของตน, ฝายนสตกเหลาใดของทานเหลานน เยบดวยตงใจวา " พวกเราจกทาอาจรยวตรอปชฌายวตร หรอกฐนวตร, " เปนอาบต มากตวแมแกนสตกเหลานน ตามจานวนรอยเขม. อาจารยและ อปชฌายใชใหพวกอนเตวาสกเยบ ( จวร ) เพอพวกภกษณผเปนญาต ของตน. เปนทกกฏแกอาจารยและอปชฌาย. เปนปาจตตยแกพวก อนเตวาสก. พวกกนเตวาสกนมนตใหอาจารยและอปชฌายชวยเยบ ( จวร ) เพอพวกภกษณผเปนญาตของตน, แมในการทอนเตวาสก นมนตอาจารยและอปชฌายใหชวยเยบนน กนยนนนแล. จวรเปนของ ภกษณผเปนญาต ทงฝายอนเตวาสก ทงฝายอาจารยและอปชฌาย. แตอาจารยและอปชฌายลวงพวกอนเตวาสกใหเยบ ( จวร ), เปนทกกฏ


แมแกทง ๒ ฝาย. เพราะเหตไร ? เพราะจวรพวกอนเตวาสกเยบดวย ความสาคญวาไมใชญาต ( และ ) เพราะอาจารยกบอปชฌายนอกน ชกนาในสงทไมควร. เพราะฉะนน จงความบอกวา " นเปนจวรของ มารดาเธอ และนเปนจวรของนองสาว " แลวใหพวกเธอชวยเยบ. สองบทวา อ ปรกขาร ไดแก บรขารอยางใดอยางหนง มถงรองเทาเปนตน บททเหลออตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. จวรสพพนสกขาบทท ๖ จบ.


ภกขนวรรค สงวธานสกขาบทท ๗ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๗ ดงตอไปน :- คาวา ปจฉา คจฉนตน โจรา อจฉนทส มความวา เมอ พวกภกษณไปทหลง พวกโจรไดชงเอาบาตรและจวรไป. บทวา ทเสส ไดแก พวกโจรประทษรายพวกภกษณเหลานน. อธบายวา " ใหถงความเสยศล. " บทวา สวธาย คอ ชกชวนกน, อธบายวา " ทาการนดหมาย กน ในเวลาจะไป. [ อธบายบานชวระยะไกบนถงเปนตน ] ไกออกจากบานใด แลวเดนไปยงบานอน, บานนทานเรยกวา " ชวไกไปถง " ในบทวา กกกฏสมปาเท น. ในบทนน มอรรถ เฉพาะคาดงตอไปน :- ไกทงหลายยอมเทยวไปถงทบานน; เหตนน บานน จงชอวา เปนทไปถง. พวกไหนไปถง ? พวกไก. การเทยวไปถงของพวกไก ชอวา กกกฏสมปาทะ. อกอยางหนง การไปถง ชอวา สมปาทะ. การไปถงของพวกไก มอยทบานน; เพราะเหตนน บานนจงชอวา กกกฏสมปาทะ. ปาฐะวา กกกฏสมปาเต กม. ไกบนโผขนจาก หลงคาเรอนแหงบานใด แลวไปตกลงทหลงคาเรอนแหงบานอน, บาน น ทานเรยกวา " ชวไกบนถง " ในปาฐะวา กกกกฏสมปาเต นน.


สวนอรรถเฉพาะคาในบทน บณฑตพงทราบโดยนยดงกลาวแลวนน แหละ. กบานแมมประการดงกลาวแลว ๒ อยางน ใกลชดกนนก ยอม ไมไดอปจาร. ในอรรถกถา ทานกลาวไววา " กเสยงไกทขนอยใน เวลาใกลรงในบานใด ไดยนไปถงในบานเชนนน. " ทานไดกลาวคานน ละแวกบาน ในรฐทคบคงดวยหมบานเชนนน. " ทานไดกลาวคานน ไวแลว แมกจรง, ถงอยางนน กเปนอาบตเหมอนกน แกภกษผกาว ลงสอปจารแหงบาน ซงถาแมนมระยะหางกนประมาณศอกกาทพวก ชาวบานเวนไว เพราะพระบาลวา " ตองอาบตปาจตตยทก ๆ ละแวก บาน " ดงน. คานนไมสมดวยพระบาล. ถาวา บานแมเหนปานน โดยโวหารทไดแลวอยางนน เพราะไมใกลชดกน ยอมไดโวหารวา " ชวไกบนถง " ดงน กด วา " ชวไกบนไมถง " ดงน กด เพราะ เปนบานใกลชดกน; เพราะฉะนน จงไมสมกนกบบาล ฉะนแล. สวน ในบานนอกน การเดนเลยอปจารบานนไป และกาวลงสอปจารบานอน เทานนไมปรากฏ. เพราะฉะนน ทยกอาบตขนปรบ จงไมปรากฏ เหมอนกน. [ วาดวยการชกชวนกนเดนทางรวมกน ] วนจฉยยอาบตในคาวา คามนตเร คามนตเร อาปตต ปาจตตยสส นน ดงตอไปน :- จรงอย ในเวลาชกชวนกน ถาวา ภกษและภกษณแมทง ๒ ยนชกชวนกน ในสานกภกษณกด ใน ระหวางวดกด ในโรงฉนกด ในทอยแหงเดยรถยกด ไมเปนอาบต.


ไดยนวา ภมน เปนกปปยภม. เพราะเหตนน ทานอาจารยทงหลาย จงไมปรบอาบตทกกฏ เพราะการชกชวนเปนปจจย ในสานกแหง ภกษณเปนตนน. เปนปาจตตยตามวตถทเดยว แกภกษผเดนไป. แตถาวา ภกษกบภกษณชกชวนกน ภายในบาน ทถนนใกล ประตสานกของภกษณกด ในทเหลาอน มทาง ๔ แยก ๒ แยก และ โรงชางเปนตนกด, ภกษตองอาบตทกกฏ. ครนชกชวนกนอยางนแลว จงออกจากบานไป. ไมเปนอาบตเพราะการออกจากบาน. แตใน เพราะยางลงสอปจารแหงบานทถดไป เปนปาจตตยแกภกษ. ทาน กลาวไวในมหาปจจรวา " แมในการยางลงสอปจารนน เปนทกกฏ ในยางเทาท ๑ เปนปาจตตยในยางเทาท ๒. " กภกษออกจากบาน แลว แตยงไมยางลงสอปจารแหงบานถดไปเพยงใด, แมเมอชกชวน กนในระหวางน กเปนทกกฏแกภกษเพยงนน. ในการยางลงสอปจาร แหงบานถดไป ไมเปนอาบตโดยนยกอนเหมอนกน. ถาภกษกบภกษณ มความประสงคจะไปสบานไกลมาก. เปนอาบตทก ๆ ครงทยางลง ( สอปจารแหงบาน ) โดยนบอปจารแหงบาน. ทานกลาวไวในมหาปจจรวา " แตไมเปนอาบตในเพราะการ เดนเลยบานนน ๆ ไป. แตถาภกษณคดวา ' เราจกไปยงบานชอโนน แลวเดนออกจากสานกไป, ฝายภกษกคดวา ' เราจกไปยงบานโนน ' แลวเดนออกจากวหารมงหนาไปยงบานนนนนแล, ถาภกษกบภกษณ แมทง ๒ ไปพบกนทประตบานแลว ถามกนวา ' ทานจะไปไหน ? ' จะไปบานโนน, ' ทานจะไปไหน ? ' กลาววา ' แมเรากจะไปทบาน


นนเหมอนกน ' จงชกชวนกนวา ' มาเถดทาน พวกเราจะไปกนเดยวน ' แลวเดนไป, ไมเปนอาบต. เพราะเหตไร ? เพราะเหตวา ภกษกบ ภกษณตางออกไปดวยใสใจวา ' เราจกไปตงแตแรกนนเอง. " คาท กลาวในมหาปจจรนน ไมสมดวยบาล และไมสมดวยอรรถกถาทเหลอ. สองบทวา อฑฒโยชเน อฑฒโยชเน มความวา ภกษเดน เลยกงโยชนหนง ๆ ไปในขณะทคดวา " บดน เราจกเดนเลยไป " เปนทกกฏ ในยางเทาท ๑ เปนปาจตตยในยางเทาท ๒. แทจรง นยน เปนอาบตในขณะทเดนเลยไป ไมเปนอาบตในขณะยางลง. สองบทวา ภกข สวทหต มความวา ภกษเหนภกษณทประตเมอง หรอทถนน กลาววา " ทานเคยไปสบานชอโนนไหม ? " ภกษณตอบวา " ดฉนยงไมเคยไป พระผเปนเจา ! ". ภกษกลาววา " มาเถด เราจก ไปดวยกน " หรอวา " ฉนจกไปพรงน แมเธอกพงมาดวย " ดงนกด. สองบทวา ภกขน สวทหต มความวา ภกษณเหนภกษออก จากบาน เพอจะไหวพระเจดยในบานอน จงกลาววา " พระผเปน เจา ! ทานจะไปไหน ? " ภกษตอบวา " ฉนจะไปยงบานโนน เพอไหว พระเจดย " ดงน. ภกษณนนแล ชกชวนแมอยางนวา " พระผเปนเจา ! แมดฉนกจกไปดวย, " ภกษไมไดชกชวน. วนจฉยในคาวา วสงเกเตน น พงทราบดงน :- ภกษกบภกษณ กลาววา " เราจกไปกนกอนฉน " แลว ไปภายหลงฉน, กลาววา " เราจะมากนในวนน " แลวไปเสยวนพรงน, อยางนไมเปนอาบต


เพราะผดนดเวลาแล. แตแมเมอมการผดนดหมายประต หรอผดนด หมายหนทาง เปนอาบตแท. บทวา อาปทาส มความวา ในเพราะรฐถกปลน ชาวชนบท ทงหลายพากนขนสลอทางเดนหรอลอเกวยนอพยพไป. ไมเปนอาบต ในอนตรายมรปเหนปานน. คาทเหลอตนทงนนแล. สกขาบทน มสมฏฐาน ๔ เกดขน ทางกาย ๑ ทางกายกบวาจา ๑ ทางกายกบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. สงวธานสกขาบทท ๗ จบ.


ภกขนวรรค นาวาภรหนสกขาบทท ๘ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๘ ดงตอไปน :- [ วาดวยการชกชวนกนโดยสารเรอลาเดยวกน ] บทวา สวธาย ไดแก ชกชวนกนมงการเลนเปนเบองหนา ดวยอานาจมตสนถวะซงเปนความยนดของชาวโลก. บทวา อทธคามน คอ แลนทวนกระแสของแมนาขนไป. ก เพราะผซงเลนกฬาทางเรอทแลนขนทวนนา โดยวงทวนขนไป ทาน เรยกวา " โดยสารเรอขนนาไป. " ดวยเหตนน ในบทภาชนะแหงบทวา อทธคามน นน เพอแสดงเฉพาะอรรถเทานน จงตรสวา อชชวนกาย ( แลนขนทวนนา ) ดงน. บทวา อโธคามน คอ แลนตามกระแสนาลงไป. กเพราะผ ซงเลนกฬาทางเรอทแลนลงตามนา โดยแลนลงไปทางใต ทานเรยก วา " โดยสารเรอลองนาไป. " ดวยเหตนน ในบทภาชนะแมแหงบทวา อโธคามน นน เพอแสดงแตอรรถเหมอนกน จงตรสวา โอชวนกาย ( แลนลงตามนา ) ดงน. ในเรอนน ชนทงหลาย ยอมแลนเรอใด ไปเหนอ หรอใตเพอใหถงทาจอดเรอ, ไมเปนอาบตในการแลนเรอ นนไปทนน. คาวา ตรยนตณาย น เปนปญจมวภต ลงในอรรถแหง ทตยาวภต. ในคาวา คามนตเร คามนตเร น มวนจฉยดงน :- แมนาใด


มฝงขางหนงตอเนองกนดวยหมบาน กาหนดชวไกบนตก, ฝงขางหนง เปนปาไมมบาน, ในเวลาไปทางขางรมฝงทมหมบานแหงแมนานน เปนปาจตตยหลายตว ดวยจานวนละแวกบาน. ในเวลาไปทางขางรมฝง ทไมมบาน เปนปาจตตยมากตว ดวยการนบกงโยชน. แตแมนาใด มความกวาง ๑ โยชน. แมในการไปโดยทามกลางแหงแมนานน กพง ทราบปาจตตยหลายตว ดวยการนบกงโยชน. ในคาวา อนาปตต ตรยนตรณาย น มวนจฉยดงน :- ไมใช ในแมนาอยางเดยว, แมภกษใดออกจากทาชอมหาดษฐ ไปสทาชอ ตามพลตต กด ชอสวรรณภม กด ไมเปนอาบตแมแกภกษนน. จรงอย ในทก ๆ อรรถกถา ทานวจารณอาบตไวในแมนาเทานน ไมใช ในทะเล. ในคาวา วสงเกเตน แมน กไมเปนอาบต เพราะผดนดเวลา เทานน. แตเมอไปโดยผดนดทาเรอโดยผดนดเรอ เปนอาบตทเดยว. คาทเหลอ พรอมดวยสมฏฐานเปนตน เปนเชนกบปฐมสกขาบท ทงนนแล. นาวาภรหนสกขาบทท ๘ จบ.


ภกขนวรรค ปรปาจนสกขาบทท ๙ วนจฉย ในสกขาบทท ๙ พงทราบดงน :- [ วาดวยบณฑบาตทภกษณแนะนาใหถวาย ] คาวา มหานาเค ตฏมาเน เปนทตยาวภต ลงในอรรถแหง สตตมวภต. อธบายวา " เมอพระเถระผใหญทงหลายมปรากฏอย. " อกอยางหนง ผศกษาพงเหนปาฐะเหลอในคาน ดงนวา " เหน พระเถระผใหญทงหลายมปรากฏอย. " ความจรง เมอวาโดยประการ หลงน ความยงไมเหมาะ. ถอยคาทยงไมถงทสด ถงตรงทามกลางแหงการเรมตนกบทสด ชอวา อนตรากถา. บทวา วปปกตา คอ กาลงทาคางอย. คาวา สจจ มหา นาคา โข ตยา คหปต มความวา ภกษณ ถลนนทา หลวตามอง เหนพระเถระทงหลายกาลงเขามา ทราบวา พระเถระเหลานนไดยนแลว จงกลาวอยางน. บทวา ภกขนปรปาจต ไดแก อนภกษณแนะนาใหถวาย. อธบายวา " อนภกษณใหสาเรจ คอ ทาใหเปนของควรใหดวยการ ประกาศคณ. " แตในบทภาชนะแหงบทนน เพอทรงแสดงภกษณและ อาการทภกษณนนแนะนาใหถวาย พระผมพระภาคจงตรสคาวา " ผชอ วาภกษณ ไดแก สตรผอปสมบทในสงฆ ๒ ฝาย, ทชอวาแนะนาให ถวาย คอ ( ภกษณบอก ) แกคนผไมประสงคจะถวายแตแรก " ดงน


เปนตน. ในคาวา ปพเพ คหสมารมภา น มวนจฉยดงน :- บทวา ปพเพ แปลวา แตแรกเรม, ภตทเขารเรมไวแลว เรยกวา สมารมภะ. คาวา สมารมภะ น เปนชอแหงภตทเขา ตระเตรยมไวแลว. การรเรมแหงพวกคฤหสถ ชอวา คหสมารมภะ ภตใดทพวกคฤหสถเตรยมไวกอนแตนางภกษณแนะนาใหถวาย, ภกษ ฉนบณฑบาตอนนอกจากภตนน คอ เวนบณฑบาตนนเสย เปนอาบต. มคาอธบายวา " แตไมเปนอาบตแกภกษผฉนบณฑบาตทพวกคฤหสถ จดแจงไวนน. " สวนในบทภาชนะ พระอบาลเถระกลาวไววา คหสมารมโภ นาม าตกา วา โกนต ปวารตา วา ดงน เพอแสดงแตอรรถเทานน ไมเออเฟอถงพยญชนะ เพราะบณฑบาต แมทพวกญาตและคนปวารณามไดปรารภไว เพอประโยชนแกภกษ กเปนอนเขาปรารภไวแลว โดยอรรถ เพราะจะพงใหนามาได ตามสบาย. บทวา ปกตปฏยตต มความวา เปนภตทเขาจดแจงไวเพอ ประโยชนแกภกษนนนนเอง ตามปรกตวา " พวกเราจกถวายแก พระเถระ " ดงน. แตในมหาปจจรกลาวไวโดยไมแปลกกนวา " เปนภตทเขาจด แจงไววา ' จกถวายแกพวกภกษ ' ไมไดระบวา ' ภกษรปนน หรอ รปอน. " ขอวา ป จ โภชนาน เปตวา สพพตถ อนาปตต


ไดแก ไมเปนอาบตในยาคของควรเคยวและผลไมนอยใหญทงหมด แมทนางภกษณแนะนาใหถวาย. บททเหลอตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจปฐมปาราชก เกดขน ทางกายกบจต เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. ปรปาจนสกขาบทท ๙ จบ.


ภกขนวรรค รโหนสชชสกขาบทท ๑๐ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๐ พงทราบดงน :- อรรถแหงบาลและวนจฉยยทงหมด ผศกษาพงทราบโดยนยดง ไดกลาวแลวในอนยตสกขาบทท ๒ นนแล. จรงอย สกขาบทน มขอ กาหนดอยางเดยวกนกบอนยตสกขาบทท ๒ และกบสกขาบทท ๔ แหง พระอปนนทะขางหนา. แตพระผมพระภาคเจาทรงบญญตไวแผนกหนง ดวยอานาจแหเหตทเกดขน ดงนแล. รโหนสชชสกขาบทท ๑๐ จบ. ภกขนวรรคท ๓ จบบรบรณ ตามวรรณนานกรม.


ปาจตตยโภชนวรรคท อาวสกปณฑสกขาบทท ๑ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๑ แหงโภชนวรรคดงตอไปน :- [ วาดวยการฉนอาหารในโรงทาน ] กอนขาว ( อาหาร ) ในโรงทาน ชอวา อาวสถปณฑะ. อธบายวา " อาหารทเขาสรางโรงทาน กนรวโดยรอบ มกาหนดหอง และหนามขไวมากมาย จดตงเตยงและตงไวตามสมควร แกพวกดน เดนทาง คนไข หญงมดรรภ และบรรพชต แลวจดแจงไวในโรงทาน นน เพราะเปนผมความตองการบญ. คอ วตถทกอยาง มขาวตม ขาวสวย และเภสชเปนตน เปนของทเขาจดตงไว เพอตองการใหทาน แกพวกคนเดนทางเปนตนนน ๆ. " บทวา ภยโยป คอ แมพรงน. บทวา อปสกกนต คอ ยอมหลกไป. สองบทวา มนสสา อชฌายนต มความวา พวกขาวบาน ไมเหนพวกเดยรถย จงถามวา " พวกเดยรถยไปไหน ? " ไดฟงวา " พวกเดยรถยเหนภกษฉพพคคยเหลานหลกไปแลว " จงพากนยกโทษ. บทวา กกกจายนโต มความวา กระทาความรงเกยจ คอ ใหเกดความสาคญวาไมควร. หลายบทวา สกโกต ตมหา อาวสถา ปกกมต มความวา


ยอมอาจเพอจะไปไดกงโยชน หรอโยชนหนง. บทวา น สกโกต คอ ยอมไมอาจเพอจะไปตลอดทประมาณ เทานนนแหละ. บทวา อนททสส มความวา เปนของอนเขาจดตงไวเพอคนทก จาพวก ไมเจาะจงลทธอยางนวา " แกเจาลทธพวกนเทานน หรอวาแก พวกนกบวชมประมาณเทานเทานน. " บทวา ยาวทตโถ มความวา เปนของทเขาจดตงไวมพอแก ความตองการ ไมจากดแมโภชนะวา " เพยงเทาน. " บทวา สก ภ ชตพพ คอ พงฉนไดวนเดยว. ตงแตวนท ๒ ไป เปนทกกฏในการบประเคน เปนปาจตตยทก ๆ คากลน. สวนวนจฉยในสกขาบทน ดงคอไปน :- โภชนะทตระกลเดยว หรอตระกลตาง ๆ รวมกนจดไว ในสถานทแหงเดยว หรอในสถานท ตาง ๆ กนกด ในสถานทไมแนนอนอยางน คอ วนน ท ๑ พรงน ท ๑ กด. ภกษฉนวนหนงในทแหงหนงแลว ในวนท ๒ จะฉน ในทนน หรอในทอน ไมควร. แตโภชนะทตระกลตาง ๆ จดไวใน ทตาง ๆ กน, ภกษฉนวนหนงในทแหงหนงแลว ในวนท ๒ จะฉน ในทอน ควรอย. ในมหาปจจรกลาววา " กภกษฉนหมดลาดบแลว จะเรมตงตนฉนไปใหมไมควร " ดงน. แมในคณะเดยวกน ตางคณะ กน บานเดยวกน และตางบานกน กนยนนนแล. สวนภตตาหารใด ทตระกลเดยวจด หรอตระกลตาง ๆ รวมกนจดไว ขาดระยะไปใน ระหวางเพราะไมมขาวสารเปนตน, แมภตตาหารนน กไมควรฉน.


ทานกลาวไวในมหาปจจรวา " กถาวาตระกลทงหลายตดขาดวา ' พวก เราจกไมอาจให ' เมอเกดนาใจงามขน จงเรมใหใหม, จะกลบฉนอก วนหนง ๑ ครงกได. " สองบทวา อนาปตต คลานสส ไดแก ไมเปนอาบตแกภกษ อาพาธผพกฉนอย. บทวา คจฉนโต วา มความวา ภกษใด เมอไปฉนวนหนง ในระหวางทาง, และในทไปถงแลวฉนอกวนหนง ไมเปนอาบตแม แกภกษนน. แมในภกษผมา กนยนแล. จรงอยภกษผไปแลวกลบมา ยอมไดเพอจะฉนในระหวางทางวนหนง และในขากลบอกวนหนง. เมอภกษคดวา " จกไป " ฉนแลวออกไป แมนาขนเตม หรอวา มภยคอโจรเปนตน, เธอกลบมาแลวทราบวาปลอดภยแลวไป ยอม ไดเพอจะฉนอกวนหนง, คาทงหมดดงวามาน ทานกลาวไวใน มหาปจจรเปนตน. ขอวา อททสส ป ตโต โหต มความวา เปนของทเขา จดไวจาเพาะ เพอประโยชนแกภกษทงหลายเทานน. บทวา น ยาวทตโถ มความวา มใชเปนของทเขาจดไว เพยงพอแกความตองการ คอ มเพยงเลก ๆ นอย ๆ. จะฉนโภชนะ แมเชนนนเปนนตยกควร หลายบทวา ป จ โภชนาน เปตวา สพพตถ ไดแก ไมเปนอาบตในของทกชนด เชน ยาค ของควรเคยว และผลไม นอยใหญเปนตน, จรงอย ภกษจะฉนโภชนะมยาคเปนตนแมเปนนตย


กควร. บททเหลออตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เกดขนทางกาย ๑ ทางกายกบจต ๑ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. อาวาสถปณฑสกขาบทท ๑ จบ.


โภชนวรรค คณโภชนสกขาบทท ๒ วนจฉย ในสกขาบทท ๒ พงทราบดงน :- [ แกอรรถปฐมบญญต เรองพระเทวทต ] บทวา ปรหนลาภสกกาโร มความวา ไดยนวา พระเทวทต นน แนะนาใหพระเจาอชาตศตรปลงพระชนมพระราชากด สงนาย ขมงธนไป ( เพอปลงพระชนมพระตถาคต ) กด ทาโลหตปบาทกด ไดเปนผลลบปกปด, แตในเวลาปลอยชางธนบาลบกไปในกลางวน แสก ๆ นนแล ไดเกดเปดเผยขน. คออยางไร ? คอ เพราะวา เมอเกดพดกนขนวา " พระเทวทต ปลอยชางไป ( เพอปลงพระชนมพระตถาคต ) " กไดเปนผปรากฏชดวา " มใชแตปลอยชางอยางเดยว แมพระราชา พระเทวทตกใหปลง พระชนม ถงพวกนายขมงธนกสงไป แมศลากกลง, พระเทวทตเปนคน ลามก. " และเมอมผถามวา " พระเทวทตไดทากรรมนรวมกบใคร ? " ชาวเมองกลาววา " กบพระเจาอชาตศตร. " ในลาดบนน ชาวเมอง กลกฮอ ขน พดวา " ไฉนหนอ ! พระราชาจงเทยวสมคบโจรผเปนเสยน หนามตอพระศาสนาเหนปานนเลา ? พระราชาทรงทราบความกาเรบ ของชาวเมอง จงทรงขบไสไลสงพระเทวทตไปเสย. และตงแตนนมา กทรงตดสารบ ๕๐๐ สารบแหงพระเทวทตนนเสย. แมทบารงพระ เทวทตนน กมไดเสดจไป, ถงชาวบานพวกอนกไมสาคญของอะไร ๆ ทจะพงถวาย หรอพงทาแกพระเทวทตนน. ดวยเหตนน พระธรรม


สงคาหกาจารย จงกลาววา " มลาภและสกการะเสอมสนแลว. " ขอวา กเลส ว าเปตวา ว าเปตวา ภ ชต มความวา พระเทวทตนน ดารวา " คณะของเราอยาไดแตกกนเลย " เมอจะ เลยงบรษท จงไดพรอมดวยบรษทเทยวขออาหารฉนอยในตระกล ทงหลายอยางนวา " ทานจงถวายภตแกภกษ ๑ รป ทานจงถวายแก ภกษ ๒ รป " ดงน. คาวา จวร ปรตต อปปชชต มความวา ชาวบานทงหลาย ไมถวายจวรแกภกษผไมรบภตตาหาร; เพราะเหตนน จวรจงเกดขน เลกนอย. ขอวา จวรการเก ภกข ภตเตน นมนเตนต มความวา พวกชาวบานเหนภกษทงหลายผเทยวไปบณฑบาต ในบาน แลวทา จวรใหเสรจชา จงนมนตดวยความประสงคบญวา " ภกษทงหลาย จกยงจวรใหสาเรจเรวแลวใชสอย ดวยอาการอยางน. " บทวา นานาเวรชชเก ไดแก ผมาจากรฐตาง ๆ คอ จากราช- อาณาจกรอน. ปาฐะวา นานาเวร ชเก กม. เนอความกอยางน เหมอนกน. [ อรรถาธบายวาดวยการฉนเปนคณะ ] บทวา คณโภชเน คอ ในเพราะการฉนของหม ( ในเพราะ การฉนเปนหม ). กในสกขาบทน ทรงประสงคเอาภกษตงตนแต ๔ รปขนไป ชอวา คณะ ( หม ). พระผมพระภาค เมอจะทรงแสดง กาหนดจานวนอยางตาทสดทงหมดดวยคานนนนแล จงตรส ยตถ


จตตาโร ภกข ฯ เป ฯ เอต คณโภชน นาม ดงน. กคณโภชนะนนน ยอมเปนไปโดยอาการ ๒ อยาง คอ โดยการ นมนตอยาง ๑ โดยวญญตอยาง ๑. ยอมเปนไปโดยการนมนตอยางไร ? คอ ทายกเขาไปหาภกษ ๔ รป แลวนมนตระบชอโภชนะทง ๕ โดยไวพจนอยางใดอยางหนง หรอโดยภาษาอน อยางนวา " ทาน ผเจรญ ! ผมนมนตทานดวยขาวสก, ขอทานจงถอเอาขาวสกของผม, จงหวง จงตรวจด จงรบเอา จงตอนรบ ซงขาวสกของผม ดงน. ภกษ ตงแต ๔ รปขนไป รบนมนตรวมกนอยางน ไปพรอมกนเพอฉน ในวนน หรอเพอฉนในวนพรงน ดวยอานาจแหงเวลาทเขากาหนดไว รบรวมกน ฉนรวมกน จดเปนคณโภชนะ, เปนอาบตแกภกษทงหมด. ภกษทงหลายรบนมนตรวมกน จะไปพรอมกน หรอตางคน ตางไปกตาม, รบประเคนรวมกน ตางคนตางฉน กเปนอาบตเหมอนกน. จรงอย การรบประเคนนนแหละ เปนประมาณในสกขาบทน. ภกษ ทงหลายรบนมนตรวมกน จะไปพรอมกน หรอไปตางกนกตาม, รบประเคนตาง กน, จะฉนรวมกน หรอฉนตางกนกตาม ไมเปนอาบต. ภกษทงหลายไปยงบรเวณ หรอวหาร ๔ แหง รบนมนตตางกน หรอบรรดาภกษผยนอยในทแหงเดยวกนนนแหละ รบนมนตตางกน แมอยางน คอ ลกชายนมนต ๑ รป บดานมนต ๑ รป จะไป พรอมกน หรอไปตางกนกตาม, จะฉนพรอมกน หรอฉนตางกนกตาม ถารบประเคนรวมกน จดเปนคณโภชนะ, เปนอาบตแกภกษทงหมด ยอมเปนไปโดยการนมนตอยางนกอน.


ยอมเปนไปโดยวญญตอยางไร ? คอ ภกษ ๔ รป ยน หรอ นงอยดวยกน เหนอบาสกแลวออกปากขอวา " ทานจงถวายภตตาหารแก พวกเรา ทง ๔ รป " ดงน กด ตางคนตางเหนแลวออกปากขอรวมกน หรอขอตางกนอยางนวา " ทานจะถวายแกเรา, ทาจงถวายแกเรา " ดงนกด จะไปพรอมกน หรอไปตางกนกตาม, แมรบประเคนภตแลว จะฉนรวมกนหรอฉนตางกนกตาม, ถารบประเคนรวมกน, จดเปน คณโภชนะ, เปนอาบตแกภกษทงหมด. ยอมเปนไปโดยวญญตอยางน. [ วาดวยสมยททรงอนญาตใหฉนคณโภชนะได ] สองบทวา ปาทาป ผาลตา มความวา ( เทาทง ๒ ) แตกโดย อาการทเนอปรากฏในเหนขางหนาหนงใหญ เพยงถกทรายหรอกรวด กระทบ กกอใหเกดทกขขน ไมสามารถจะไปเทยวบณฑบาตภายใน บานได. ในอาพาธเชนนน ควรฉนไดดวยคดวา " เปนคราวอาพาธ " ( แต ) ไมควรทาใหเปนกปปยะดวยเลส. สองบทวา จวเร กรยมาเน มความวา ในคราวทพวกภกษ ไดผาและดายแลวกระทาจวร. แทจรง ชอวา จวรการสมย แผนก หนงไมม. เพราะเหตนน ภกษใดกระทาการอยางใดอยางหนงทควร ทาในจวรนน สมดงททานกลาวไวในมหาปจจรวา " ชนทสดภกษ ผรอยเขม ( ผสนเขม ) " ดงนกม, ภกษนนควรฉนไดดวยคดวา " เปนจวรการสมย. " สวนในกรนททานกลาวไวโดยพสดารทเดยววา " ภกษใด กะ จวร ตดจวร ดนดายเนา ทาบผาเพาะ เยบลมตะเขบ ตดผาดาม


ตดอนวาต ฟนดาย ปนดาย เยบสอยตะเขบในจวรนน กรอดาย มวนดาย ( ควบดาย ) ลบมดเลก ทาเครองปนดาย, ภกษแมทงหมด น ทานเรยกวา ' ทาจวรทงนน, แตภกษใดนงใกล ๆ กลาวชาดก กด ธรรมบทกด, ภกษนไมใชผทาจวร, ยกเวนภกษนเสย ไมเปน อาบตแกภกษทเหลอ เพราะคณโภชนะ. " บทวา อฑฒโยชน ไดแก ผประสงคจะเดนทางไกลแมประมาณ เทาน. กภกษใดประสงคจะเดนทางไกล, ในภกษนน ไมมถอยคา ทจะตองกลาวเลย. บทวา คจฉนเตน มความวา ภกษผเดนทางไกล จะฉนแม ในทคาวตหนงภายในกงโยชน กควร. สองบทวา คเตน ภ ชตพพ คอ ผไปแลว พงฉนไดวนหนง. แมในเวลาโดยสารเรอไป กนยนนนแล. สวนความแปลกกน ดงตอไปน :- ในมหาปจจรกลาววา " ภกษผโดยสารเรอไป แมถงท อนตนปรารถนาแลว พงฉนไดตลอดเวลาทตนยงไมขน ( จากเรอ ). " กาหนดวา จตตเถ อาคเต น เปนกาหนดอยางตาทสด. แม เมอภกษรปท ๔ มา ภกษทงหลายไมพอเลยงกนในสมยใด, สมยนน จดเปนคราวประชมใหญได. กในคราวทภกษประชมกนตง ๑๐๐ รป หรอ ๑,๐๐๐ รป ไมมคาทจะตองกลาวเลย, เพราะฉะนน ในกาลเชนนน ภกษพงอธษฐานวา " เปนคราวประชมใหญ " แลวฉนเถด. คาวา โย โกจ ปรพพาชกสมาปนโน ไดแก บรรดาพวก สหธรรมกกด พวกเดยรถยกด นกบวชพวกใดพวกหนง, กเมอนกบวช


มสหธรรมกเปนตนเหลาน รปใดรปหนงทาภตตาหารแลว ภกษพง อธษฐานวา " เปนคราวภตของสมณะ " แลวฉนเถด. สองบทวา อนาปตต สมเย ไดแก ไมเปนอาบตในสมยทง ๗ สมยใดสมยหนง. คาวา เทว ตโย เอกโต มความวา แมภกษเหลาใดยนด การนมนตทไมสมควร รบรวมกน ๒ รป หรอ ๒ รป แลวฉน, ไม เปนอาบตแมแกภกษพวกนน. [ วาดวยจตตถะ ๕ หมวดมอนมนตตจตตถะเปนตน ] ในคาวา เทว ตโย เอกโต นน บณฑตพงทราบวนจฉย ดวยอานาจจตกกะ ๕ หมวด คอ อนมนตตจตตถะ ( มภกษไมไดนมนต เปนท ๔ ) ๑ ปณฑปาตกจตตถะ ( มภกษถอบณฑบาตเปนวตรเปนท ๔ ) ๑ อนปสมปนนจตกถะ ( มอนปสมบนเปนท ๔ ) ๑ ปตตจตตถะ ( ม บาตรเปนท ๔ ) ๑ คลานจตตถะ ( มภกษอาพาธเปนท ๔ ) ๑. คออยางไร ? คอ คนบางคนในโลกน นมนตภกษ ๔ รปวา " นมนตทานรบภต ( ขาวสวย ). " ในภกษ ๔ รปนน ไป ๓ รป, ไมไป ๑ รป อบาสกถามวา " ทานขอรบ ! พระเถระรปหนงไปไหน ? " ภกษตอบวา " ไมมา อบาสก ! " อบาสกนนนมนตภกษอนบารป ซงมาถงเขาในขณะนน ใหเขานงรวมวา " นมนตทานมาเถด ขอรบ ! " แลวถวายภตแกภกษทง ๔ รป. ไมเปนอาบตแกภกษแมทงหมด. เพราะเหตไร ? เพราะภกษคณปรกะ ( รปทครบคณะ ) เขาไมได นมนต. จรงอย ในภกษ ๔ รปนน ภกษ ๓ รปเทานนเขานมนต ไดรบ


ประเคนแลว, คณะยงไมครบดวยภกษ ๓ รปนน, และรปทครบคณะ เขาไมไดนมนต, คณะจงแยกเพราะภกษนน, ภกขจตตถะดงวามาน ชอวา อนมนตตจตตถะ. พงทราบวนจฉยในปณฑปาตกจตตถะ :- ในเวลานมนต มภกษ ถอบณฑบาตเปนวตรรปหนง, เธอจงไมรบ. แตในเวลาจะไป เมอ พวกภกษรบนมนตกลาววา " นมนตทานมาเถด ขอรบ ! " แลวพา เอาภกษนนแมผไมไป เพราะไมไดรบนมนต ไปดวยกลาววา " มาเถด ทานจกไดภกษา. " ภกษนนทาคณะนนใหแยกกน. เพราะฉะนน จง ไมเปนอาบตแกภกษทงหมด. พงทราบวนจฉยในอนปสมปนนจตตถะ :- พวกภกษรบนมนต พรอมกบสามเณร. แมสามเณรนน กทาคณะใหแยกกนได. พงทราบวนจฉยยในปตตจตตถะ :- ภกษรปหนงไมไปเอง สง บาตรไป. แมดวยอาการอยางน คณะกแยก. เพราะฉะนน จงไม เปนอาบตแกภกษทกรป. พงทราบวนจฉยในคลานจตตถะ :- พวกภกษรบนมนตรวมกบ ภกษอาพาธ. ในภกษ ๔ รปนน ภกษอาพาธเทานนไมเปนอาบต แตเธอเปนคณปรกะของภกษนอกนได, คณะจงไมแยกเพราะภกษ อาพาธเลย. เพราะฉะนน จงเปนอาบตแกภกษเหลานนแท. แตใน มหาปจจรทานกลาวไว โดยไมแปลกกนวา " ภกษอาพาธไดสมย ( คราวอาพาธ ) จงพนไปไดดวยตนเองเทานน, ทาใหเปนอาบตแก


ภกษทเหลอ เพราะเปนคณปรกะ. " เพราะฉะนน ผศกษาพงทราบ จตกกะดวยอานาจแมแหงภกษผไดจวรทานสมยเปนตน. กถาวา ภกษผฉลาดรปหนงในภกษ ๔ รป แมผรบนมนต แลวไป กลาววา " ผมจกแยกคณะของพวกทาน, ขอพวกทานจงรบ การนมนต " เมอพวกชาวบานจะรบบาตรเพอประโยชนแกภต ในท สดแหงยาคและของควรเคยว ไมให ( บาตร ) กลาววา " พวกทาน ใหภกษเหลานฉน แลวสงกลบไปกอน, อาตมาทาอนโมทนาแลวจกไป ตามหลง " แลวนงอย, ครนภกษเหลานนฉนเสรจแลวไป, เมออบาสก กลาววา โปรดใหบาตรเถด ขอรบ ! " แลวรบบาตรไปถวายภตฉน เสรจทาอนโมทนาแลวจงไป, ไมเปนอาบตแกภกษทกรป. จรงอย ความผดสงเกตในคณโภชนะ ยอมไมมดวยอานาจแหง โภชนะ ๕ อยางเลย. พวกภกษรบนมนตดวยขาวสก แมรบขนมกม- มาส กตองอาบต. และโภชนะเหลานนภกษเหลานนไมไดรบรวมกน. แตมความผดสงเกตดวยอาหารวตถมยาคเปนตน, ยาคเปนตนเหลานน ภกษเหลานนรบรวมกนไดแล. ภกษผฉลาดรปหนง ยอมทาไมให เปนอาบตแมแกภกษเหลาอน ดวยประการอยางน. [ วาดวยวธนมนตพระรบภกษา ] เพราะฉะนน ถาตนบางคนถกผประสงคจะทาสงฆภต วานไป เพอตองการใหนมนต ( พระ ) มายงวหาร ไมกลาววา " ทานขอรบ ! พรงนนมนตรบภกษาในเรอนของพวกกระผม " กลาววา " นมนต ทานรบภต " กด วา " นมนตทานรบสงฆภต " กด วา " ขอสงฆ


จงรบภต " กด, พระภตตทเทสกพงเปนผฉลาด. พงเปลองพวกภกษ ผรบนมนตจากคณโภชน, พงเปลองภกษพวกถอปณฑปาตกธดงค จากความแตกตางแหงธดงค. คออยางไร ? คอ พระภตตทเทสกพงกลาวอยางนกอนวา " พรงน ไมอาจ ( รบ ) อบาสก ! " เมออบาสกกลาววา " ปะรนน ขอรบ ! " พงกลาววา " ปะรนนกไมอาจ ( รบได ) " อบาสกเลอนไปอยางน แมจนถงกงเดอน พระภตตทเทสกพงพดอกวา " ทานพดอะไร ? " ถา แมนอบาสกพดยาอกวา " นมนตทานรบสงฆภต, " ลาดบนน พระภต- ตทเทสกพงทาไขวเขวไปอยางนวา " อบาสก ! จงทาดอกไมน จงทา หญาน ใหเปนกปปยะกอน " แลวยอนถามอกวา " ทานพดอะไร ? " ถาแมนเขายงพดซาแมอยางนนแหละ, พงกลาววา " ผมอาย ! ทานจกไมไดพระมหาเถระ ผถอบณฑบาตเปนวตร, ทานจกไดพวก สามเณร. " และเมอเขาถามวา " ทานขอรบ ! พวกคนในบานโนนและ บานโนน นมนตใหพระคณเจาผเจรญฉน มใชหรอ ? ผมจะไมได เพราะเหตไร ? " พงกลาววา " พวกเขารจกนมนต, ( สวน ) ทานไมรจก นมนต. " เขาถามวา " ทานขอรบ ! พวกเขานมนตอยางไร ? พงกลาว วา " พวกเขากลาวอยางนวา นมนตรบ ภกษาของพวกกระผมขอรบ ! " ถาแมนเขากลาวเหมอนอยางทพดนนแล, การนมนตนนสมควร. ถาเขายงกลาวซาอกวา " นมนตรบภต " พงกลาววา " ผมอาย ! คราวนทานจกไมไดภกษมาก, จกไดเพยง ๓ รปเทานน. " ถาเขาถามวา " ทานขอรบ ! พวกชาวบานในบานโนนและบานโนน นมนตภกษสงฆ


ทงหมดใหฉนมใชหรอ ? ผมจะไมไดเพราะเหตไรเลา ? " พงกลาววา " ทานไมรจกนมนต. " ถาเขาถามวา " ทานขอรบ ! พวกเขานมนต อยางไร พงกลาววา " พวกเขากลาวอยางนวา " ทานขอรบ ! นมนต รบภกษาของพวกกระผม. " ถาแมนเขากลาวเหมอนอยางทพดนนนน แหละ, การนมนตนนสมควร. ถาเขาพดวา " ภตรเทานน แมอก. ทนน พระภตตทเทสก พงกลาววา " ไปเสยเถดทาน, พวกเราไมมความตองการดวยภตของ ทาน, บานนเปนทเทยวไปบณฑบาตประจาของพวกเรา, พวกเราจก เทยวไปบณฑบาตในบานน. เขากลาววา " นมนตทานเทยวไปยง บานนนเถด ขอรบ ! " แลวกลบมา ชาวบานถามวา " ผเจรญ ! ทาน ไดพระแลวหรอ ? " เขาพดวา " ในเรองนมนตน มคาจะตองพด มาก, จะมประโยชนอะไร ดวยคาพดทจะพงกลาวใหมากน. พระเถระ ทงหลายพดวา ' พวกเราจกเทยวไปบณฑบาตพรงน, คราวนพวกทาน อยาประมาท. " ในวนรงขน พระสงฆเถระพงบอกภกษทงหลาย ผทาเจตยวตร แลวยนอยวา " คณ ! ทบานใกลมสงฆภต, แตคนไมฉลาดไดไป แลว, ไปเถด พวกเราจกเทยวไปบณฑบาตในบานใกล. " พวกภกษ พงทาตามคาของพระเถระ ไมพงเปนผวายาก, พงเทยวไปบณฑบาต อยายนทประตบานเลย. เมอชาวบานเหลานนรบบาตรนมนตใหนง ฉน พงฉนเถด. ถาเขาจดวางภตไวทหอฉนแลว เทยวไปบอกในถนน


วา " นมนตรบภตทหอฉน ขอรบ ! " ไมสมควร. แตถาเขาถอเอา ภตไปในทนน ๆ เรยนวา " นมนตรบภตเถด " หรอรบนาไปยงวหาร ทเดยว วางไวในทอนสมควร แลวถวายแกพวกภกษผมาถงแลว ๆ, ภกษาน ชอวาภกษาทเขานามาจาเพาะ ยอมสมควร. แตถาเขาเตรยมทานไวทโรงครว แลวเทยวไปยงบรเวณนน ๆ เรยนวา " นมนตรบภตทโรงครว " ไมสมควร. แตพวกชาวบานใด พอเหนพวกภกษผเขาไปบณฑบาต กชวยกนกวาดหอฉน นมนตให นงฉน ทหอฉนนน, ไมพงปฏเสธชนเหลานน. แตชนเหลาใด เหน พวกภกษผไมไดภกษาในบาน กาลงออกจากบานไป เรยนวา " นมนต รบภตเถด ขอรบ ! " ไมพงปฏเสธคนเหลานน. หรอวา ไมพงกลบ ถาพวกเขาพดวา " นมนตกลบเถด ขอรบ ! ขอนมนตรบภต " จะกลบไป ในบททเขากลาววา " นมนตกลบเถด " กได. ชาวบานกลาววา " นมนตกลบเถดขอรบ ! " ภตในเรอนทาเสรจ แลว, ภตในบานทาเสรจแลว. " จะกลบไปดวยคดวา " ภตในเรอน และในบาน ยอมมเพอใครคนใดคนหนงกได " สมควรอย. เขากลาว ใหสมพนธกนดวยคาวา " นมนตกลบไปรบภตเถด " ดงน จะกลบไป ไมควร. แมในคาทชาวบานเหนพวกภกษผกาลงออกจากโรงฉนไปเพอ เทยวบณฑบาต แลวกลาววา " นมนตนงเถด ขอรบ ! ขอนมนตรบ ภต " ดงน กนยนนนแล. ภตประจา เรยกวา นตยภต. ชาวบานพดวา " นมนตรบนตย- ภต " จะรบรวมกนมากรป กควร. แมในสลากภตเปนตน กนยน


นนแล. บททเหลออในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานเหมอนเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. คณโภชนสกขาบทท ๒ จบ.


โภชนวรรค ปรมปรโภชนสกขาบทท ๓ ในสกขาบทท ๓ มวนจฉยดงตอไปน :- [ แกอรรถปฐมบญญต เรองปรมปรโภชนะ ] คาวา น โข อท โอรก ภวสสต ยถา อเม มนสสา สกกจจ ภตต กโรนต มความวา มนษยพวกนทาภตตาหารโดยเคารพโดย ทานองทเปนเหตใหพระศาสนาน หรอทานในพระสงฆมพระพทธเจา เปนประมขน ปรากฏชด จกไมเปนทานตาตอยเลย คอจกไมเปน กศลเลกนอยเลวทรามเลย. คาวา กร ในบททวา กรปตโก น เปนชอของกลบตรนน. กกลบตรนนเขาเรยกวา กรปตกะ เพราะอรรถวา เปนอธบด ( เปน ใหญ ). ไดยนวา เขาเปนใหญ เปนอธบด ใหคาจางใชกรรมกรทางาน โดยกาหนดเปนรายเดอน ฤด และป. กรรมกรผยากจนนน กลาวคาวา พทรา ปฏยตตา น ดวยอานาจโวหารของชาวโลก. บทวา พทรมสสเกน คอ ปรงดวยผลพทรา. สองบทวา อสสเร อาหรยตถ คอ ทายกนาบณฑบาตมาถวาย สายไป. การวกปนวา " ขาพเจาใหภตตาหารทหวงจะได ของขาพเจา แกทานผมชอน " ชอวา การวกปภตตาหาร. การวกปภตตาหารควร ทงตอหนาทงลบหลง. เหน ( ภกษ ) ตอหนาพงกลาววา " ผมวกป แกทาน " แลวฉนเถด. ไมเหน พงกลาววา " ขาพเจาวกปแก สหธรรมก ๕ ผมชอน " แลวฉนเถด. แตในอรรถกถาทงหลายมมหา ปจจรเปนตน ทานกลาวไวแตวกปลบหลงเทานน. กเพราะการวกป


ภตตาหารนนน ทรงสงเคราะหดวยวนยกรรม; ฉะนน จงไมควร วกปแกพระผมพระภาคเจา. จรงอย เมอพระผมพระภาคเจาประทบ นงในพระคนธกฎกด ประทบนงในทามกลางสงฆกด กรรมนน ๆ ทสงฆรวมภกษครบคณะแลวทา เปนอนกระทาดแลวแล. พระผม พระภาคเจาไมทรงนาใหเสยกรรม ไมทรงทาใหกรรมสมบรณ. ไมทรง ทาใหเสยกรรม เพราะพระองคมความเปนใหญโดยธรรม, ไมทรง ทาใหกรรมสมบรณ กเพราะพระองคมไดเปนคณะปรกะ ( ผทาคณะให ครบจานวน ). คาวา เทว ตโย นมนเต เอกโต ภ ชต มความวา บรรจ คอ รวมนมนตนภต ๒-๓ ทลงในบาตรใบเดยว คอ ทาใหเปน อนเดยวกนแลวฉน. ทานกลาวไวในมหาปจจรวา " ตระกล ๒-๓ ตระกล นมนตภกษใหนงในทแหงเดยว แลวนา ( ภตตาหาร ) มา จากทนและทนน แลวเทขาวสวย แกงและกบขาวลงไป, ภตเปน ของสารวมเปนอนเดยวกน, ไมเปนอาบตในภตสารวมน. กถาวา นมนตนภตครงแรกอยขางลาง นมนตนภตทหลง อยขางบน, เปนอาบตแกภกษผฉนนมนตนภตทหลงนนตงแตขางบนลง ไป. แตไมเปนอาบตแกภกษผฉนโดยอาการอยางใดอยางหนง จาเดม ตงแตเวลาทเธอเอามอลวงลงไปภายใน แลวควกคาขาวแมคาหนงจาก นมนตนภตครงแรก ขนมาฉนแลว. ทานกลาวไวในมหาปจจรวา " แมถาวา ตระกลทงหลายราดนมสด หรอรสลงไปในภตนน, ภตท ถกนมสดและรสใดราดทบ มรสเปนอนเดยวกนกบนมสด และรส


นน. ไมเปนอาบต แกภกษผฉนตงแตยอดลงไป. แกในมหาอรรถกถากลาววา " ภกษไดขรภต ( ภตเจอนมสด ) หรอรสภต ( ภตมรสแกง ) นงแลว แมชาวบานพวกอนเทขรภต หรอรสภต ( อน ) ลงไปบนขรภตและรสภตนนนนแหละ ( อก ), ไมเปนอาบต แกภกษผดมนมสดหรอรส, แตภกษผกาลงฉนอย จะเปบชนเนอหรอกอนขาวทไดกอนเขาปาก แลวฉนตงแตยอดลงไป ควรอย, แมในขางปายาสเจอเนยใส กนยนเหมอนกน. " ทานกลาวไวในมหาอรรถกถาวา " อบาสกผใหญนมนตภกษไว, เมอภกษไปสตระกลแลว อบาสกกด อนโตนมบตรภรรยาและ พนองชายพนองหญงของอบาสกนนกด นาเอาภตสวนของตน ๆ มาใสในบาตร, เปนอาบต แกภกษผไมฉนภตสวนทอบาสกถวายกอน ฉนสวนทไดทหลง. " ในอรรถกถากรนทกลาววา " ควร. " ในมหา- ปจจรกลาววา " ถาพวกเขาแยกกนหงตม, นามาถวายจากภตทหง ตมเพอตน ๆ, บรรดาภตเหลานน เปนปาจตตย แกภกษผฉนภตท เขานามาทหลงกอน, แตถาพวกเขาทงหมดหงตมรวมกน, ไมเปน ปรมปรโภชนะ. " อบาสกผใหญนมนตภกษใหนงคอย. ชาวบานอนจะรบเอาบาตร, ภกษอยาพงให. เขาถามวา " ทาไม ขอรบ ! ทานจงไมให ? " พงกลาววา " อบาสก ! ทานนมนตพวกเราไวมใชหรอ ? " เขากลาววา " ชางเถอะ ขอรบ ! นมนตทานฉนของททานไดแลว ๆ เถด. " จะฉนกควร. ในกรนทกลาววา " เมอคนอนนาภตมาถวาย


ภกษแมบอกกลาวแลวฉน กควร. พวกชาวบานทงหมดอยากฟงธรรม จงนมนตภกษผทาอนโมทนาแลวจะไปวา " ทานขอรบ ! แมพรงน กนมนตทานมาอก. " ในวนรงขน ภกษจะมาฉนภตทไดแลว ๆ ควรอย. เพราะเหตไร ? เพราะชาวบานทงหมดนมนตไว. ภกษรปหนงไปเทยวบณฑบาตไดภตตาหารมา. อบาสกอนนมนต ภกษรปนนใหนงคอยอยในเรอน และภตยงไมเสรจกอน. ถาภกษนน ฉนภตทตนเทยวบณฑบาตไดมา เปนอาบต. เมอเธอไมฉน นงคอย อบาสกถามวา " ทาไร ขอรบ ! ทานจงไมฉน ? " เธอกลาววา " เพราะทานนมนตไว " แลวเขาเรยนวา " นมนตทานฉนภตททาน ไดแลว ๆ เถด ขอรบ ! " ดงน จะฉนกได. สองบทวา สกเลน คาเมน มความวา ไมเปนอาบตแกภกษ ผอนชาวบานทงมวล รวมกนนมนตไวเทานน ซงฉนอยในทแหงหนง แหงใด. แมในหมคณะ กนยนนนแล. คาวา นมนตยมาโน ภกข คณหสสามต ภณต มความวา ภกษผถกเขานมนตวา " นมนตทานรบภตตาหาร กลาววา ' รปไมมความตองการภตของทาน, รปจกรบภกษา. " ในคาวา ภตต ฯ เป ฯ วทต น พระมหาปทมเถระกลาววา " ภกษผกลาว อยางน อาจเพอจะทาไมใหเปนนมนตนภตในสกขาบทนได, แตได ทาโอกาสเพอประโยชนแกการฉน; เพราะฉะนน ภกษนนจงไมพน จากดณโภชนะ และไมพนจากจารตตสกขาบท. " พระมหาสมนเถระ กลาววา " ภกษอาจจะทาใหไมเปนนมนตนภตโดยสวนใด, ไมเปน


คณโภชนะ ไมเปนจารตตะ โดยสวนนน. " คาทเหลอมนยดงกลาว แลวนนแล. สกขาบทน มสมฏฐานดจกฐนสกขาบท เกดขน ทางกายและ วาจา ๑ ทางกายวาจาและจต ๑ เปนทงกรยาทงอกรยา, จรงอย ใน กรยาและอกรยาน การฉนเปนกรยา การไมวกปเปนอกรยา เปน โนวญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. ปรมปรโภชนสกขาบทท ๓ จบ.


กาณมาตาสกขาบทท ๔ วนจฉยในสกขาบทท ๔ พงทราบดงตอไปน :- [ แกอรรถปฐมบญญต เรองมาดาของนางกาณา ] บทวา กาณมาตา คอ มารดาของนางกาณา. ไดยนวา นาง กาณานน เปนธดารปงามนาชมของนางผเปนมารดานน. อธบายวา " ชนพวกใด ๆ เหนนาง, ชนพวกนน ๆ กลายเปนคนบอด เพราะความ กาหนด คอ เปนผมดเพราะราคะ. " เพราะเหตนน นางจงไดเปนผ ปรากฏชอวา กาณา เพราะกระทาชนเหลานนใหเปนผบอด. แมมารดา ของนาง กพลอยปรากฏชอวา กาณมาตา ดวยสามารถแหงนาง. บทวา อาคต คอ อาคมน แปลวา การมา. บทวา กสม วย แปลวา ดกระไรอย. อธบายวา " ดเปนท นากระดากอาย " สองบทวา รตตหตถ คนต ไดแก ในการไปคราวน มมอ ทง ๒ เปลา ( เพราะเหตนน ) การไปคราวนนน จงชอวา มมอเปลา. มอธบายวา " การไปมอเปลานน ดทเปนการไปทนากระดากอาย. " สองบทวา ปรกขย อคมาส มความวา อบาสกาผอรยสาวกา เหนภกษทงหลายแลว ไมอาจทจะไมถวายของทอย; เพราะเหตนน อบาสกาจงไดสงใหถวายจนขนมทงหมดไดถงความหมดสนไป. ในคาวา ธมมยา กถาย น มวนจฉยวา แมนางกาณา


ฟงธรรมทพระผมพระภาคเจาทรงแสดง เพอประโยชนแกมารดา กได เปนโสดาบนในเวลาจบเทศนา. สองบทวา อฏายาสนา ปกกาม มความวา พระผมพระ ภาคเจาทรงอฏฐาการจากอาสนะแลวเสดจไป. บรษแมนนไดสดบวา " ไดยนวา พระศาสดาไดเสดจไปบานของมารดานางกาณา " จงนานาง กาณามาตงไวในตาแหนงตามปรกตเดม. แตพอเมอเรองนเกดขนแลว พระผมพระภาคเจายงมไดบญญตสกขาบทเลย เรองเสบยงทางกได เกดขน. กเพราะเหตนน เพอแสดงเรองนตดตอกนไปเลย พระธรรม- สงคาหกาจารยทงหลาย จงไดกลาวคาวา เตน โข ปน สมเยน เปนตน. และอบาสกแมนน กไดสงใหถวายของทงหมดเหมอนกน เพราะตนเปนอรยสาวก. เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารย จง ไดกลาวคาวา ปรกขย อคมาส. สองบทวา ยงก จ ปหณกตถาย มความวา อาหารวตถ อยางใดอยางหนงมขนมตม๑ และขนมคลกนาออยเปนตน ทมรสดเลศ อนเขาจดเตรยมไว เพอตองการเปนของกานล ถงการนบวา " ขนม " ทงนน ในสกขาบทน. สองบทวา ยงก จ ปาเถยยตถาย มความวา อาหารวตถ อยางใดอยางหนง มสตตกอน สตตผง งา และขาวสารเปนตนทงหมด ทพวกคนจะเดนทางจดเตรยมไว เพอตองการเปนเสบยงในระหวาง ๑. ชาวอนเดยเรยกวาขนมชนดโมทกะนวา " ลฑฑ " นยวา ทาจากแปง แลวทอดดวยนามน พช คอ ทาเปนกอนกลม ๆ ขางในใสนาออยหรอนาตาลเหมอนขนมตมของไทยเรา. ผชาระ.


ทาง ถงการนบวา " สตตผง " ทงนน ในสกขาบทน. สองบทวา ตโต เจ อตตร มความวา ถาภกษรบเอาบาตรท ๓ ใหพนขนมา ( ใหเปนยอดขนมาดจสถป ) เปนปาจตตย ดวยการ นบขนม. สองบทวา ทวตตปตตปเร ปฏคคเหตวา ไดแก รบบาตรเตม เสมอรอยขางลางขอบปากบาตร. ในคาวา อมตร มยา ทวตตปตตปรา น มวนจฉยวา ถาวา ภกษรบเตม ๓ บาตรแลว พงบอกวา " ณ สถานทโนน ผมรบเตม ๒ บาตรแลว, ทานพงรบบาตรเดยว. " แมภกษผมาทหลงนน เหนภกษ อนแลวกพงบอกวา " ภกษผมาถงกอนรบเตม ๒ บาตรแลว, ผมรบ เตมบาตรหนง, ทานอยารบ. " แมในการทภกษผรบกอนบาตรหนง แลว บอกกนตอ ๆ ไป กนยนนนแล. สวนภกษผรบเอง ครบ ๓ บาตรแลว เหนภกษอนพงบอกวา " ทานอยารบเลยทบานน " ดงน. สองบทวา ปฏกกมน นหรตวา คอ นาไปสโรงฉน, กภกษ ผจะไปยงโรงฉน อยาไถลไปศาลาราง. พงไปในสถานททภกษสงฆ จานวนมากนงอย. แตในมหาปจจรกลาววา " โรงฉนใดทอยใกลกบ สถานทตนไดบณฑบาตมา พงไปทโรงฉนนน, จะไปในโรงฉนอน ดวยประสงควา ' เราจกถวายแกภกษผเคยเหนกน เคยพบกน หรอ ผรวมนกายเดยวกนของตน ' ยอมไมได, แตถาวา โรงฉนนนเปน สถานทเธอนงเปนประจา แมไกลกควรไป. "


บทวา สวภชตพพ มความวา ถาภกษรบเตม ๓ บาตรแลว พงเหลอไวเพอตนเองบาตรหนง แลวถวายเตม ๒ บาตรแกภกษสงฆ. ถารบ ๒ บาตรพงเหลอไวเพอตนบาตรหนง แลวถวายบาตรหนง แกสงฆ. แตยอมไมไดเพอจะใหตามมตรสหาย. ภกษผรบบาตร เดยว ไมประสงคจะใหอะไร กไมพงให คอ พงทาตามชอบใจ. สองบทวา คมเน ปฏปปสสทเธ มความวา เมอเขาระงบ คอ ตดการไปเสยอยางนวา " บดน เราจดไมสงไปละ หรอวาเราจก ไมไปละ " ดงน เพราะเหนอนตรายในระหวางทาง หรอเพราะไมม ความตองการ. สองบทวา าตกาน ปวารตาน ไดแก ไมเปนอาบตแกภกษ ผรบของพวกญาต และคนปวารณาเหลานนผถวายแมมาก. แตใน อรรถกถาทงกลายกลาววา " ควรจะรบแคพอประมาณ จากของทพวก ญาตและคนปวารณาแมเหลานนจกเตรยมไว เพอตองการเปนเสบยง ทาง และเปนของกานบ. " บททเหลออตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. กาณมาตาสกขาบทท ๔ จบ.


ปฐมปวารณาสกขาบทท ๕ ๑วนจฉย ในสกขาบทท ๕ พงทราบดงตอไปน :- [ แกอรรถปฐมบญญต เรองการใหามภต ] หลายบทวา ภกข ภตตาว ปวารตา มความวา ภกษทงหลาย อนพราหมณปวารณา ดวยปวารณาจนพอแกความตองการอยางนวา " ขาแตทานผเจรญ ! ทานทงหลายจงรบเทาททานปรารถนาเถด " และ หามดวยตนเอง ดวยกาใหามคอการปฏเสธอยางนวา " พอละ อาวโส ! จงถวายแตนอย ๆ เถด. " บทวา ปฏวสสเก คอ พวกเพอนบานผอยในเรอนใกลเคยง. บทวา กาโกรวสตท ไดแก เสยงพวกนกการองเกรยวกราว คอ เสยงฝงนกกาจบกลมกนรองระเบงเซงแซ ในคาวา อลเมต สพพนต น จะไมตรส ต อกษรเลย ตรสเพยง อลเมต สพพ ( ทงหมดนน พอแลว ) เทาน กสมควร. บทวา ภตตาว แปลวา ผฉนเสรจ. กเพราะภกษใด เคยว กตาม ไมเคยวกตาม กลนกนเมลดขาวแมเมลดเดยวเขาไป, ภกษนน ถงการนบวา ผฉนเสรจ ในบทวา ภตตาว นน. เพราะเหตนน ใน บทภาชนะแหงบทนน จงตรสดาวา " ภตตาว นาม ป จนน โภชนาน " ดงนเปนตน. ๑. ในสกขาบทน ศพททวไป และศพททเปนชอธญญชาตตาง ๆ ทแปลไวเทาทหาได ไมแนใจ วาถกทงหมด จงขอฝากทานผรไวพจารณาแกไขตอไป.-ผชาระ.


บทวา ปวารโต คอ ผมกาใหาม ( ภต ) อนทาแลว คอ มการ ปฏเสธอนทาแลว. กเพราะกาใหามแมนน ไมใชวาจะทาสาเรจได ดวยเหตเพยงการปฏเสธ, โดยทแท ยอมสาเรจไดดวยอานาจองค ๕. ดวยเหตนน ในบทภาชนะแหงบทนน พระผมพระภาคจงตรสคาวา ปวารโต นาม อสน ป ายต เปนตน. เพราะบรรดาองค ๕ นน ดวยองควา อสน ป ายต น ภกษผฉนคางอย จงเปนอนเรยกวา ผหามภต, สวนภกษใด ชอวา ผฉนคางอย, โภชนะบางอยางภกษนนฉนแลว บางอยางยงไมไดฉน, และเพราะหมายเอาโภชนะทเธอฉนแลว จงถงการนบวา ผฉนเสรจ; เพราะฉะนน ดวยคาวา ภตตาว เราจงไมเหนความสาเรจประโยชน อะไรแผนกหนง กคาวา ภตตาว น บณฑตพงทราบวา พระผม พระภาคตรสแลว โดยความเปนบทบรวารแหงบทวา ปวารตะ และ โดยความเปนพยญชนะสละสลวย ดจคาวา ๒ คนเปนตน ในคาวา " ๒-๓ คอ...๖-๕ คา... เปนตน. ในองควา อสน ป ายต เปนตน มวนจฉยดงน :- การฉน คางปรากฏ. อธบายวา " ถาบคคลผกาลงฉนนมอย. " องควา โภชน ป ายต ไดแก โภชนะเพยงพอแกกาใหาม ปรากฏอย. อธบายวา " ถาโภชนะมขาวสกเปนตนอยางใดอยางหนง ทจะพงหามมอย. " องควา หตถปาเส โต มความวา หากทายกถอเอาโภชนะ เพยงพอแกกาใหามอยในโอกาสประมาณ ๒ ศอกคบ.


องควา อภหรต มความวา ถาทายกนน นอมภตนนถวายแก ภกษนน ดวยกาย. องควา ปฏกเขโป ป ายต คอ กาใหามปรากฏ. อธบายวา " ถาภกษนนปฏเสธโภชนะทเขานอมถวายนน ดวยกายกด ดวยวาจา กด. " ภกษยอมเปนผชอวาหามภตแลว ดวยอานาจแหงองค ๕ ดวย ประการอยางนแล. สมจรงดงคาทพระผมพระภาคตรสไวนวา " ดกอน อบาล ! กาใหาม ( ภต ) ยอมม ดวยอาการ ๕ อยาง คอ การฉนปรากฏ ๑ โภชนะปรากฏ ๑ ทายกอยในหตถบาส ๑ ทายกนอมถวาย ๑ กาใหาม ปรากฏ๑ ๑. " [ วาดวยโภชนะและธญญชาต ๗ ชนด ] ในปวารณาธการนน มวนจฉยยดงตอไปน :- พงทราบวนจฉยยในคาวา อสน เปนตนกอน :- ภกษฉนโภชนะ ใด และหามโภชนะใดททายกอยในหตถบาสนอมถวาย, โภชนะนน บณฑตพงทราบวาเปนโภชนะเหลาน คอ ขาวสก ขนมสด ขนมแหง ปลา เนอ อยางใดอยางหนงนนแล. บรรดาโภชนะมขาวสกเปนตนนน ทชอวา ขาวสก ไดแก ขาวสกทเกดจากธญญชาต ๗ ชนด คอ ขาวสาล ขาวจาว ขาวเหนยว ขาวละมาน ขาวฟาง ลกเดอย หญากบแก. บรรดาธญญชาต ๗ ชนด มขาวสาลเปนตนนน กาเนดขาวสาล แมทกจาพวก ชนทสดจนกระทงลกเดอย ชอวา ขาวสาล. กาเนด ๑. ว. ปรวาร. ๘/๔๖๑.


ขาวจาวแมทกชนด ชอวา วห. ในขาวเหนยวและขาวละมาน ไมม ความแตกตางกน. เมลดขาวฟาง เชนขาวฟางสขาว สแดง และสดา แมทกชนด ชอวา กงค. เมลดลกเดอย มสขาว แมทกชนด ชนท สดจนกระทงขาวฟางชาวเมอง ( ขาวโพดกระมง๑ ? ) ชอวา วรกะ. หญากบแกดา และตณธญญชาตแมทกชนด เชน หญาขาวนก ( ขาว ละมานหรอขาวฟางกวา ) เปนตน ชอวา กทรสกะ. อาจารยบางพวกกลาววา " กในจาพวกขาวสาล และลกเดอย น ลกเดอยและขาวฟางชาวเมอง๒ ( ขาวโพดกระมง ? ) อนโลมเขากบ ธญญชาต. " จะเปนธญญชาตหรอธญญชาตอนโลมกตามท, พวกชาว บานเอาขาวสารเแหงธญญชาตทง ๗ มชนดดงกลาวแลวน หงตม หมายใหเปนโภชนะอยางใดอยางหนงวา " เราจกหงขาวสวย " หรอ วา " เราจกตมขามตม " หรอวา " เราจกกวนขาวปายาสเปรยว เปนตน อยางใดอยางหนง " กตาม. ถาเมอพวกภกษฉนภตนน จะ รอนหรอเยนกตาม รอยยอมปรากฏในทควกเอา หรอตกเอาในเวลาฉน, ภตนน ถงการสงเคราะหเปนขาวสกทเดยว กอใหเกดการใหาม ( ภต ), ถารอยไมปรากฏ, ถงการสงเคราะหเขาเปนยาค, ไมใหเกดการ หาม ( ภต ). ขาวปายาส หรอขาวยาคเปรยวซงผสมดวยใบไม ผลไม และหนอไม ( เงา ) แมอนใด พอยกลงจากเตายงรอนอย, อาจจะ ๑. บางแหงวาแฝกหอม นาจะเปนขาวโพด เพราะแปลตามศพทวา ขาวฟางชาวเมอง. - ผชาระ. ๒. บางแหงวาแฝกหอม.


กลอกดม ( ตะแคงหมอดม ) ได แมในโอกาสทมมอควกเอา กไม แสดงรอย ( ใหปรากฏ ). ยาคเปนตนนน ไมใหเกดการใหาม ( ภต ). แตถาเมอไอรอนหมดไปเยนลงแลว ถงความแขนเขา แสดงรอยให ปรากฏ, กลบกอใหเกดการใหาม ( ภต ) ได. ความเปนของเหลว ๆ ในเบองตนคม ( อาบต ) ไมได. ถาแมนเขาเตมนมสม และเปรยงเปนตนลงไปแลว ใสใบไม ผลไมและหนอไมเปนอนมากลงไป เพมขาวสารลงไปแมเพยงกามอ เดยว. ถาในเวลาฉนมรอยปรากฏ, กอใหเกดการใหาม ( ภต ) [ วาดวยโภชนะตาง ๆ เปนเหตหามและไมหามภต ] ในนมนตนภต ไมมขาวยาค ชาวบานเทนาขาว และนมสดลง ไปในภต ดวยตงใจวา " จกถวายยาค " แลวถวายวา " นมนตทาน รบยาค. " ถงขาวยาคจะเปนของเหลวกจรง, แตกกอใหเกดการ หาม ( ภต ) เหมอนกน. กถาวาพวกเขาใส ( ขาวสก ) ลงในนา ทเดอดพลานเปนตน ตมถวาย, โภชนะนนกถงการสงเคราะหเขาเปน ขาวยาคเหมอนกน. เขาใสปลา เนอ ลงในภตแมทถงการสงเคราะห เขาเปนยาคนน หรอในยาคอนใด, ถาชนปลา และเนอ หรอเอน ปรากฏ แมประมาณเทาเมลดพนธผกกาด, ยาคนน กอใหเกดการ หาม ( ภต ) ดวย. อาหารมรสลวน ๆ หรอยาคมรส ไมใหเกด ( กาใหามภต ). แมภตทชนพวกใดพวกหนง ทาดวยวตถมผลขยไผ เปนตนอยางอน ยกเวนขาวสารแหงธญญชาตทกลาวแลวเสย หรอดวย เงามนและผลไม ยอมไมกอใหเกดการใหาม ( ภต ). จะปวยกลาวไปไย


ถงยาคแขน ( แหงผลขยไผเปนตน ). แตถาเขาใสปลา เนอ ลง ในยาคแขนน ทาใหเกดการใหาม ( ภต ) ได. ในมหาปจจรกลาววา " แมภตเพอประโยชนแกขพพ๑ กทาให เกดการใหาม ( ภต ). " ทานเรยกขาวสารทใสลงในนารอยเดอดนง ( ตน ) ใหสก เพอประโยชนแกผกนดวยขพพ ชอวา ภตเพอประ- โยชนแกขพพ.๒ กถาตากขาวสารเหลานน ใหแหงแลวฉนควรอย. ขาวสารเหลานนไมถงการนบวาขนมแหง ( และ ) ไมถงการนบวาภต เลย. แตภตทเขาทาดวยขาวสารนงแลวเหลานนอก หาม ( ภต ) ทเดยว. ชนทงหลายทอดขาวสารเหลานนในเนยใสและนามนเปนตน หรอทาเปนขนม ไมหาม ( ภต ). ขาวเมากด ขนมแหงและขาวสวย ททาจากขาวเมาเหลานนกด ไมหาม ( ภต ). ขนมกมมาส ทเขาทาจากจาพวกขาวเหนยว ชอวา ขนมสด. ขนมกมมาสทเขาทาจากวตถอน มถวเขยวเปนตน ไมใหเกดการใหาม ( ภต ). ขนมแหงทเขาทาจากจาพวกขาวสาล ขาวจาว และขาวเหนยว ชอวา สตต. ชนทงหลายควเมลดขาวฟาง ลกเดอย และหญากบแก แลวตาเบาะ ๆ โปรย ( ฝด ) แกลบออกแลวตาใหมใหละเอยดเขา ทาใหเปนแปง. ถาแมนวตถนนยงตดกนอย เพราะยงสด กถง การสงเคราะหเขาเปนขนมแหงทเดยว. เขาบดขาวสารจาวทควใหสก ๑. ขพพศพทน ไมทราบวาอะไร ? จงแปลทบศพทไว ๒. ไมรวาภตชนดไหน ? ลกษณะ คลายขาวตนตากแหง เปนเสบยงกรงเพอกนแกหว. - ผชาระ.


กรองถวาย. แปง แมนนกถงการสงเคราะหเขาเปนสตต ( ขนมแหง ) เหมอนกน. สวนขาวสารแหงขาวจาวทเขาควใหสกเสมอกน หรอแหงขาว กลอง ( ทไมไดคว ) หรอขาวสารทควแลวทวไป ไมหาม ( ภต ). แตแปงขาวสารเหลานน หาม ( ภต ) ได. แมราของขาวจาวทเขา ควใหเกรยมแลว กหาม ( ภต ) ได. สวนราแหงขาวสารทเขาควใหสก เสมอกน หรอสกเพราะแดด ไมหาม ( ภต ). ขาวตอกหรอขาวสวย และขนมแหงเปนตน ทเขาทาจากขาว ตอกเหลานน ยอมไมหาม ( ภต ). แปงทควแลว หรอของเคยว ลวน ๆ ชนดใดชนดหนง ไมหาม ( ภต ). แตของเคยวทบรรจปลา เนอ ( มปลาเนออยขางใน ) กด สตงบหรอสตกอนไมเขาไฟ๑ ( กอน ขนมแหงยงไมอบ ) กด ยอมหาม ( ภต ). สวนปลา เนอ ปรากฏ ชดแลวแล. แตมความแลกกนดงตอไปน :- ถาแมนเมอภกษกาลงดมยาค ชาวบานถวายชนปลา หรอชน เนออยางละ ๒ ชน มขนาดเทาเมลดยาคนนแหละ ในภาชนะเดยวกน หรอในตางภาชนะกน, ถาภกษไมฉนชนปลาเนอเหลานน หามโภชนะ อยางใดอยางหนงอน ซงเพยงพอแกกาใหามภต ไมชอวาหาม ( ภต ). จาก ๒ อยางนน อยางหนง เธอฉนแลว อยางหนงยงอยใน มอ หรอในบาตร. ถาเธอหามมงสะอน ชอวาหาม ( ภต ). ทง ๒ ๑. สารตถทปน ๓/๓๒๓ แกวา สตตโมทโกต สตตโย ปณเฑตวา กโต อปกโ สตตคโฬ' งบสตดบทรอสตกอนทเขาปนขาวสตตผงเปนกอนยงไมเขาไฟ ชอวาสตตโมทกะ.


อยางเธอฉนหมดแลว, ในปากแมเทาเมลดพนธผกกาด กไมมเหลอ. ถาแมนเธอหามมงสะอน ไมชอวาหาม ( ภต ). ภกษกาลงฉนกปปยมงสะ หามกบปยมงสะ ชอวาหาม ( ภต ). กาลงฉนกปปยมงสะ หามอกปปยสงสะ ไมชอวาหาม ( ภต ). เพราะ เหตไร ? เพราะไมใชวตถ. จรงอย มงสะทภกษควรฉนไดเทานน จงเปนเหตหามภตแกภกษผหามอย. แตเมอภกษรอกปปยมงสะน จงหามเสยเพราะเปนของไมควร. ถงไมร กชอวาหามสงทตงอยใน ฐานะทควใหามทเดยว; เพราะเหตนน จงไมชอวาหาม ( ภต ). แตถาภกษฉนอกปปยมงสะ หามกปปยมงสะ ชอวาหาม ( ภต ). เพราะเหตไร ? เพราะเปนวตถ ( แหงกาใหาม ). จรงอย มงสะทภกษ นนหามนนนนแหละ เปนวตถ ( ทตง ) แหงกาใหามภต. สวนอกปปย- มงสะทภกษฉน ตงอยในฐานทควใหาม แมกจรง, ถงอยางนน มงสะท กาลงฉน กยงไมละภาวะแหงมงสะ; เพราะเหตนน จงชอวา หาม ( ภต ). ฉนอกปปยมงสะ หามอกปปยมงสะ ไมชอวาหาม ( ภต ) โดยนยกอนนนแล. ฉนกปปยมงสะกด อกปปยมงสะกด หามโภชนะทง ๕ อยางใด อยางหนง ซงเปนกปปยโภชนะ ชอวาหาม ( ภต ). หามอกปปย- วมต. แกทานองเดยวกนวา สตตโมทโกต สตต เตเมตวา กโต อปกโก, สตต ปน ปสตวา ปฎ กตวา เตเมตวา ปว กตวา ปจนต, ต น ปวาเรต. ขนมยงไมสกทเขาชบ ขนมแหงใหเปยกทา ชอวาสตตโมทกะ. กชนทงหลายบดขนมแหงใหเปนแปงแลวชบใหเปยก ทอดเปนขนม ไมหามภต - ผชาระ.


โภชนะ ซงเกดจากมจฉาชพมกลทสกกรรม เวชชกรรม การอวดอตร- มนสธรรม และการยนดรปยะเปนตน ( และ ) ทเกดจากการแสวงหา อนไมสมควรทพระพทธเจาทรงรงเกยจ ไมชอวาหาม ( ภต ). แมกาลงฉนกปปยโภชนะกด อกปปยโภชนะกด หามกปปย- โภชนะเสย ชอวาหาม ( ภต ). หามอกปปยโภชนะ ไมชอวาหาม ( ภต ). บณฑตพงทราบเหตในทก ๆ บทอยางน โดยนยดงกลาว แลวนนแล. [ วาดวยการฉนและกาใหามโภชนะ ] บณฑตคนทราบโภชนะทภกษฉน ในคาวา อสน เปนตน และโภชนะททายกอยในหตถบาสนอมถวาย เมอภกษหาม จงถง การหาม ( ภต ) โดยนยดงกลาวมาอยางนแลว บดน เพอทราบ อาการทเปนเหตใหถง ( กาใหามภต ) พงทราบวนจฉยดงตอไปน :- พงทราบวนจฉยในคาวา อสน โภชน นกอน :- ภกษใด กลนกนภตเขาไปแมเมลดเดยว, ภกษนน เมอบรรดาโภชนะทง ๕ โภชนะแมอยางหนงมอยในบาตร ปาก และมอ ทใดทหนง หามโภชนะ ทง ๕ แมอยางหนงอน กชอวาหาม ( ภต ). ไมมโภชนะในทไหน ๆ มบาตรเปนตน, ปรากฏแตเพยงกลนอามส, ไมชอวาหาม ( ภต ). ไม มโภชนะในปาก และในมอ, แตมอยในบาตร, ฝายภกษไมประ- สงคจะฉนทอาสนะนน ประสงคจะเขาไปยงวหารแลวฉน หรอประ- สงคถวายแกภกษอน, ถาปฏเสธโภชนะอยางใดอยางหนงในระหวาง นน ยงไมจดวาหาม ( ภต ). เพราะเหตไร ? เพราะความเปนโภชนะ


ทฉนคาง อย ขาดไป. ในมหาปจจรกลาวไววา " แมภกษใดประสงคจะไปฉนในทอน กลนภตในปากแลว ถอเอาภตสวนทเหลออเดนไปอย หามโภชนะอน ในระหวางทาง, กาใหามภตแมของภกษนน กไมม. " กถาวา ภกษไมประสงคจะกลนกนโภชนะทมอย แมในมอ หรอแมในปากเหมอนในบาตร, และหามโภชนะอนในขณะนน ไม ชอวาหาม ( ภต ). จรงอย ลกษณะทกลาวไวแลวในบทเดยว เปน ลกษณะทบณฑตควรทราบในทก ๆ บท. อกอยางหนง ในกรนทกไดแสดงนยนไวเหมอนกน. สมจรง ดงททานกลาวไวในกรนทนนวา " ภกษกลนภตในปากแลว ประสงค จะใหภตในมอแกคนกนเดน ประสงคจะใหภตในบาตรแกภกษ, ถาหาม ( โภชนะอน ) ในขณะนน ไมชอวาหาม ( ภต ). " [ องควาทายกอยในหตถบาสนอมถวาย ] กในคาวา หตถปาเส โต น มวนจฉยยดงน :- ๒ ศอกดบ พงทราบวา " หตถบาส " ถาภกษนงกาหนดตงแตรมสดดานหลง ของอาสนะไป ถายนกาหนดตงแตทสดสนเทาไป ถานอนกาหนด ตงแตทสดดานนอกแหงสขางทนอนไป ดวยทสดดานในแหงอวยวะ ทใกลกวา เวนมอทเหยยดออกของทายกผนงอยกตาม ยนอยกตาม นอนอยกตาม. กาใหามภตยอมมแกภกษผหามโภชนะททายกอยใน หตถบาสนน นอมถวายเทานน, นอกจากนนไปหามไม. บทวา อภหรต มความวา ทายกอยภายในหตถบาส นอม


( โภชนะ ) เขาไปเพอรบ ( ประเคน ). กถาวาภกษผนงถดไป ไม นาบาตรทอยในมอ หรอทวางอยบนตก หรอบนเชงรองออกไปเลย กลาววา " นมนตทานรบภตตาหาร " เมอภกษปฏเสธภตนน ไม เปนการใหาม ( ภต ). แมในทายกผนาการะเชาภตมาวางไวบนพนขาง หนา แลวกลาววา " นมนตทานรบเถด " กนยนเหมอนกน. แตเมอเขาขยบยกขนหรอนอมเขาไป กลาววา " นมนตทาน รบเถด " เมอภกษปฏเสธ จดเปนกาใหาม ( ภต ). พระเถระ นงอยบนเถระอาสน สงบาตรไปใใหแกภกษผหนมผนงอยในทไกลกลาว วา " เธอจงรบเอาขาวสกจากบาตรน. " ฝายภกษผรบ ( บาตร ) ไปยน นงเฉยเสย, ภกษหนมหามวา " ผมพอแลว " ไมชอวาหาม ( ภต ). เพราะเหตไร ? เพราะพระเถระอยไกล และเพราะทตไมนาไปใหแล. ถาภกษผรบ ( บาตร ) มากลาววา " ทานจงรบภตน " เมอภกษ หนมปฏเสธภตนน จดเปนกาใหาม ( ภต ). ในสถานทองคาส ทายกคนเดยวองคาสภกษหลายรป มอขาง หนงถอกระเชาขาวสก อกขางหนงถอทพพ. ถาในสถานทองคาสนน มตนอนมาพดวา " ขาพเจาจกชวยถอกระเชา, ทานจงถวายขาวสก " แลวทากจเพยงจบเทานน, กทายกผองคาสนนเองยกกระเชาขาวสก นน; เพราะฉะนน กระเชานน จดวาอนเขานามาจาเพาะแท. จด เปนกาใหาม ( ภต ) แกภกษผหามตนองคาส ผถอ ( ภต ป จาก กระเชานน ดวยเปนผมความตองการจะถวาย. แตถาผองคาสเพยง แตะตอง ( กระเชา ) เทานน, คนนอกนแหละชวยยกกระเชานน,


ไมจดวาเปนการหาม ( ภต ) แกภกษผหามคนองคาส ซงถอ ( ภต ) จากกระเชานน ดวยเปนผมความตองการจะถวาย. แตพอเขาเอาทพพ ตกภต ( การหามภต ) ยอมมแกภกษผหาม. แทจรง การนอมเขามา โดยตรงดวยทพพนนแหละ จดเปนการนอมถวายภตนน. ในมหาปจจร กลาววา " แมในภตทคน ๒ คน ชวยกนยก เมอภกษปฏเสธ ยอม ชอวาหามภตเหมอนกน. " เมอทกยกถวายภตแกภกษผนงถดไป ภกษอกรปหนง เอามอ ปดบาตร, ไมเปนกาใหาม ( ภต ). เพราะเหตไร ? เพราะหามภตท เขานอมถวายภกษรปอน. [ วาดวยการหามภตมการหามดวยกายเปนตน ] ในคาวา ปฏกเขโป ป ายต น พงทราบวนจฉยวา " ภกษ ปฏเสธภตทเขาบอกถวายดวยวาจา ไมจดเปนการหาม ( ภต ), แตเมอ ภกษปฏเสธดวยกายหรอดวยวาจา ซงภตทเขานอมถวายดวยกาย จง เปนกาใหามภต. " ในการหามดวยกายและวาจานน ทชอวาการหามดวยกาย คอ ภกษสนนวมอ หรอมอพดไลแมลงหว หรอชายจวร กระทา อาการดวยคว หรอโกรธแลด. ทชอวาหามดวยวาจา คอ ภกษกลาว วา " พอแลว " หรอวา " ฉนไมรบ " วา " อยาเทลง " หรอวา " จงถอยไป. " เมอภกษหามภตดวยกายหรอดวยวาจา โดยอาการ อยางใดอยางหนงอยางน ชอวาเปนกาใหาม ( ภต ). ภกษรปหนง เมอทายกนอมถวายภต กลวแตการหามภต ชก


มอออก พดกะชนผเทขาวสกลงในบาตรแลว ๆ เลา ๆ วา " ทานจง เทลงไป ๆ เถด จงกดลง ๆ บรรจใหเตมเถด, " ถามวา " ในคาน จะวาอยางไร ? " พระมหาสมนเถระกลาวไวกอน " จดเปนการหาม ( ภต ) เพราะ ภกษพดเพอตองการไมใชเทลง. " แตพระมหาปทมเถระกลาววา " ธรรมดาภกษผกลาววา ' จง เทลง จงบรรจใหเตม ' ดงน บางรปกเปนการหาม ( ภต ) " แลวจง กลาววา " ยงไมชอวาหาม ( ภต ). " ภกษอกรปหนง สงเกตเหนภกษผกาลงนาภตไป กลาววา " ผ มอาย ! ทานจกรบอะไร บางอยางจากบาตรของผมนบางไหม ? ผมจะ ถวายอะไร ๆ แกทานไหม ? " ในคาแมนน พระมหาสมนเถระกกลาว วา " จดเปนการหาม ( ภต ) " เพราะภกษนนกลาวดวยใสใจวา " ภกษ นจดไมมา ( ยงสานกของเรา ) ดวยการกลาวอยางน. " ฝายพระมหาปทมเถระกลาววา " ธรรมดาภกษผกลาววา ' ทาน จกรบไหม ? ' บางรปกเปนกาใหาม ( ภต ) " จงกลาววา " ยงไมชอวา หามภต. " ทายกคนหนงนอมถวายรสมเนอ กลาววา " นมนตทานรบรส เถด. " เมอภกษไดฟงคานนแลวปฏเสธไป ไมจดเปนการหาม ( ภต ) เมอเขากลาววา " รสปลา รสเนอ " เปนกาใหามภตแกภกษผปฏเสธ. แมเมอเขากลาววา " ขอนมนตทานรบรสปลาเนอน " กเปนการหามภต แกภกษผปฏเสธเหมอนกน. เขาแยกเนอไวตางหากกลาววา " นมนต


ทานรบรสมเนอ. " ถาวา ในรสนนมชนเนอแมเทาเมลดพนธผกกาด, เปนกาใหามภตแกภกษผปฏเสธรสนน. แตถาเปนรสทเขากรองแลว ควรอย ฉะนแล. พระอภยเถระกลาววา " พระมหาเถระกลาววา ' จงรอสกครหนง ' กะผถามโดยเออเฟอดวยรสเนอ แลวกลาววา ' นาถาดมาเถด คณ ! " ในคานจะวาอยางไรกน ? " พระมหาสมนเถระกลาวไวกอนวา " การไปของผนอมถวาย ( ภต ) ขาดไปแลวกอน; เพราะฉะนน จงชอวาหาม ( ภต ). " แตพระ มหาปทมเถระกลาววา " พระมหาเถระนจะไปทไหน ? การไปของผ นอมถวาย ( ภต ) นน เปนเชนไร ? กาใหามภตยอมมแมแกผรบ " แลวกลาวตอไปวา " ยงไมชอวาหาม ( ภต ). " พวกทายกแกงปลาและเนอผสมดวยหนอไมและขนนเปนตน. เขา ถอเอาแกงนนมากลาววา " นมนตทานรบแกงหนอไม, นมนตทาน รบแกงขนน. " แมแกงนน กไมหาม ( ภต ). เพราะเหตไร ? เพราะ เขากลาวโดยชอแหงสปพยญชนะทควรแกการไมหาม ( ภต ). แตถา พวกเขากลาววา " แกงปลา แกงเนอ " กด, วา " นมนตทานรบแกง ปลาและเนอน " กด. คานนยอมหาม ( ภต ). มอาหาร ชอวา มงสกรมพก๑ ( ยาเนอ ), แมผประสงคจะถวาย ๑. สารตทปน ๓/๓๒๖ กรมพโกต มสสกาธวจนเมต. ย ห อ เน เน มสเสตวา กโรนต โส กรมพโกต วจจต. แปลวา คาวา " กรมพก " นน เปนชอของอาหารผสมกน. จรงอย อาการทพวกขาวบานทาผสมกน ดวยของอยางหนงกบของอกอยางหนงเรยกวา " กรมพก " นา ตรงกบคาวา " ยา " ของไทยเรา จงแปลไวอยางนน. - ผชาระ.


มงสกรมพก ( ยาเนอ ) นน กลาววา " ขอนมนตทานรบกรมพก ( ยา ) " สมควรรบ ไมชอวาหาม ( ภต ). แตเมอเขากลาววา " ยา เนอ " หรอวา " ยาเนอน " คานนยอมหามภต. แมในโภชนะทผสม ดวยปลาและเนอทก ๆ อยาง กนยนเหมอนกน. ในมหาปจจรกลาววา " กภกษใด ฉนอยในสถานทนมนต เขา ใจเนอทเขานอมถวายวา " เปนเนอทเขาทาเจาะจง " จงหามเสย ภกษนน จดวาเปนผหามภตเหมอนกน. " [ วาดวยกาใหามภตทระคนกน ] สวนมสสกกถา ( กถาวาดวยโภชนะระคนกน ) ทานกลาวไว โดยละเอยดในกรนท. สมดงททานกลาวไวในกรนทนนอยางนวา " ภกษ ผถอเทยวบณฑบาตเปนวตร นายาคเจอดวยขาวสวยมาแลว กลาววา " นมนตทานรบยาค " ยงไมชอวาหาม ( ภต ). เพอเธอกลาววา "ขอ นมนตทานรบภต" จงชอวาหาม (ภต). เพราะเหตไร ? เพราะภต ทภกษเทยวบณฑบาตถามโดยเออเฟอ ( บอกถวาย ) มอย. ในคาวา " ขอนมนตทานรบภต " น มอธบายดงตอไปน :- ภกษเทยวบณฑบาตเปนวตรกลาววา " ขอนมนตทานรบภตเจอดวย ขาวยาค. " ในภตเจอขาวยาคนน ถายาคมมากกวา หรอมเทา ๆ กน ยงไมชอวาหาม ( ภต ). ถายาคมนอย ภตมมากกวา ชอวาหาม ( ภต ) และคานใคร ๆ ไมอาจคดคานได เพราะทานกลาวไวทก ๆ อรรถกถา, แตเหตในคานเหนไดยาก. ผถวายกลาววา " นมนตทานรบยาคเจอดวยภต. " ภตมมาก


กวากด มเทา ๆ กนกด มนอยกวากด ยอมชอวาหาม ( ภต ) เหมอนกน. ขาไมระบถงภตหรอยาค กลาววา " นมนตทานรบโภชนะ ระคนกน. " ในโภชนะระคนกนนน ถาภตมมากกวา หรอมเทากน จดวาหาม ( ภต ), มนอยกวา ยงไมจดวาหาม ( ภต ). กโภชนะ ระคนกนน ไมเหมอนกบยา. เพราะวายาจะเปนยาเนอกด ยาไมมเนอ กด; ฉะนน เมอเขากลาวคาวา " ยา " ยงไมเปนกาใหาม ( ภต ). แตโภชนะระคนกนนกลายเปนยาคผสมภตไป. ยอมเปนการหาม ( ภต ) โดยนยดงกลาวแลวนนแหละในโภชนะระคนกนน. ทายกกลาวแยกถวาย ในภตทมรสมากวา " นมนตทานรบ รส " ในภตทมนมสดมากวา " นมนตทานรบนมสด " และในขาว ปายาสทมเนยใสมากวา " นมนตทานรบเนยใส. " เมอภกษหามภต นน ไมจดวาเปนกาใหาม ( ภต ). ฝายภกษใด เดนหามภต, ภกษนนยอมไดเพอจะฉนทงเดน นนแหละ. เดนไปถงทมโคลนตมหรอแมนาหยดยนอยแลว พงใหทา เปนเดน. ถาแมนาในระหวางขนเตมฝง พงเดนเวยนรอบพมไมทฝง แมนาฉนเถด. ถามเรอหรอสะพาน, แมขนไปยงเรอหรอสะพานนน แลว พงเดนไปมาฉนเถด. ไมพงตดการเดนใหขาดตอน. ภกษนง หามภตบนยานกด บนหลงชางและมากด บนดวงจนทรกด บน ดวงอาทตยกด พงฉนทงทนงอยบนยานเปนตนเหลานน แมซงกาลง เคลอนไปจนถงเวลาเทยงวน. ภกษใดยนหามภต ภกษนนพงฉนทงยนเหมอนกน, ภกษใด


นงหามภต ภกษนน พงฉนทงทนงอยางนนแหละ. เมอทาอรยาบถ นนใหเสย พงใหทาใหเปนแดน. ภกษใดนงกระโหยงหามภต ภกษนนพงฉนทงทนงกระโหยง นนแหละ. แตพงใหตงฟางหรอทรองนงบางอยางในภายใตแกภกษผนง กระโหยงนน. ภกษผนงบนตงเลกหามภต ยอมไดเพอจะฉนหมนไป รอบทง ๔ ทศ ไมทาใหอาสนะเคลอนท. ภกษนงบนเตยงหามภต ยอมไมไดเพอจะเลอนไปทางโนนหรอทางน. แตถาชนทงหลายยกเธอ ขนพรอมทงเตยง หามไปในทอน ควรอย. ภกษผนอนหามภตพง ฉนทง ๆ ทนอนนนแหละ. เมอจะพลกตว อยาพงใหเลยฐานแหง สขางทตนนอนไป. [ วาดวยลกษณะของเปนเดนเปนตน ] บทวา อนตรตต คอ ไมเปนเดน, ความวา ไมเหลอเฟอ. แตของไมเปนเดนนน เปนเพราะไมทาใหเปนเดน โดยอาการแหง วนยกรรม ๗ อยาง มของไมไดทาใหเปนกปปยะเปนตน หรอไมเปน เดนของภกษอาพาธ; เพราะฉะนน ในบทภาชนะจงตรสคาวา อกปปยกต เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา อกปปยกต มความวา ในผลไม เปนตน ผลไม หรอเงามนเปนตนใด ยงไมไดทาใหเปนกปปยะดวย สมณโวหารทง ๕ และอกปปยมงสะ หรออกปปยโภชนะอนใดบรรดา ม, ผลไมเปนตนทยงไมไดทากปปยะและอกปปยมงสะ อกปปยโภชนะ น ชอวา ของเปนอกปปยะ, ของเปนอกปปยะนน ภกษทาใหเปน


เดนอยางนวา " ทงหมดนนพอแลว " พงทราบวา อกปปยกต ( ของ ทยงมไดกระทาใหเปนกปปยะ ). บทวา อปฏคคหตกต ไดแก ของทภกษยงไมไดรบประเคน ทาใหเปนเดนโดยนยกอนนนแล. บทวา อนจจารตกต ไดแก ของทภกษผมาเพอจะใหทากปปยะ ยงมไดขยบยกใหหรอนอมถวายแมแตนอย. สองบทวา อนจจารต กต ไดแก ยนทานอกหตถบาสของ ภกษผมาเพอใหทากปปยะ. สองบทวา อหตถปาเส กต ไดแก ภกษผซงทาใหเปนเดนวา " ทงหมดนนพอแลว " ยงไมไดฉนโภชนะทเพยงพอแกการหามทาแลว. คาวา ภตตาวนา ปวารเตน อาสนา วฏ เตน กต น ตน ทงนน. คาวา อลเมต สพพนต อวตต ไดแก ไมเปลงวาจาพด อยางนน ( พดอยางนวา ทงหมดนนพอแลว ). ของเปนเดนอนใด ยงไมไดทาใหเปนกปปยะ โดยอาการแหงวนยกรรมทง ๗ อยางน และ ของใดไมเปนเดนแหงภกษอาพาธ, ของแมทง ๒ อยางนน พงทราบวา " ของไมเปนเดน " ดวยประการฉะน, สวนของเปนเดน กพงทราบ โดยนยตรงกนขามของไมเปนเดนนนนนแหละ. อกอยางหนง ยงมคาอนทจะพงกลาวอยในของเปนเดนน. คาวา ภตตาวนา กต โหต มความวา ถงโภชนะทภกษฉนขาวสกแม เมลดเดยวหรอเคยวเนอแมชนเดยวจากบาตรของภกษผเปนสภาคกนซง


นงถดไปทาแลว บณฑตกพงทราบวา " เปนอนภกษผฉนเสรจแลทา. " สวนในคาวา อาสนา อวฏ เต น เพอความไมงมงาย ม วนจฉยดงตอไปน :- ภกษ ๒ รปฉนแตเชามอ เปนผหามภตเสยแลว. ภกษรปหนงพงนงในทหามภตนนแหละ. อกรปหนง นานตยภต หรอ สลากภตมาแลว เทลงในบาตรของภกษนนครงหนง ลางมอแลว ใหภกษนนทาสวนทเหลอใหเปนกปปยะแลวฉนเถด. เพราะเหตไร ? เพราะวาภตทตดอยในมอของภกษผนาภตมานน เปนอกปปยะ แต ถาภกษผนงอยแตแรก เอามอรบเอาจากบาตรของภกษผนาภตมานน ดวยตนเองนนและ, ไมมกจจาตองลางมอ. แตถาเมอภกษใหทา เปนกปปยะอยางนนแลวฉน พวกทายกใสแกง หรอของเคยวบางอยาง ลงในบาตรอก, ภกษผทาใหเปนกปปยะคราวกอน ยอมไมไดเพอจะทา อก. ภกษผยงไมไดทา ( ใหเปนกปปยะ ) พงทา. และพงทาสงทยง ไมไดทาเทานน ( ใหเปนกปปยะ ). สองบทวา เยน อกต คอ ภกษอนผซงยงไมไดทาครงแรก พงทา ( ใหเปนกปปยะ ). สองบทวา ย จ อกต มความวา ของทยงไมไดทา ( ใหเปน กปปยะ ) แมภกษผซงไดทากปปยะคราวแรก กควรทา ( ใหเปน กปปยะ ). แตยอมไมไดเพอจะทาในภาชนะแรก. อธบายวา " เพราะ วา ของทภกษทาอยในภาชนะแรกนน ยอมเปนอนทารวมกนกบของท ทาไวคราวแรก; เพราะฉะนน จงควรทาในภาชนะอน. " แตของททา แลวอยางน ภกษนนจะฉนรวมกบของทาไวคราวแรก ควรอย. และ


เมอจะทากปปยะ พงทาในบาตรอยางเดยวเทานนหามได, พงวางไว ในหมอบาง ในกระเชาบาง ในทใดทหนงขางหนาแลว พงทาใน ภาชนะทเขานอมเขามาเถด. ถาแมนภกษตง ๑๐๐ รปหามภต, ทกรป จะฉนภตททากปปยะแลวนนกควร. แมพวกภกษผไมหามภต กควร ฉน. แตไมควรแกภกษผทาใหกปปยะ. ถาแมนชาวบานเหนภกษผหามภตเขาไปบณฑบาต รบบาตรแลว ใหนงในสถานทนมนตเพอตองการมงคล ซงจะตองมการฉนแนนอน, พงใหทาใหเปนเดนกอนแลวฉนเถด. ถาในสถานทนมนตนนไมม ภกษอน, พงสงบาตรไปยงหอฉน หรอวหารแลว ใหทา ( ใหเปน เดน ). แตเมอจะทากปปยะไมควรทาของทอยในมออนปสมบน. ถา ในหอฉนมภกษไมฉลาด พงไปใหทากปปยะเองแลวนามาฉนเถด. ในคาวา คลานาตรตต น ภตทภกษอาพาธฉนเหลออยางเดยว จงชอวา ภตเปนเดนของภกษอาพาธหามได, โดยทแท วตถอยางใด อยางหนง ทเขานามาเฉพาะภกษอาพาธ ดวยใสใจวา " ทานจกฉน ในวนนหรอในพรงน หรอในเวลาททานตองการ, " วตถทงหมดนน บณฑตพงทราบวา " เดนของภกษอาพาธ. " ทกกฏทตองทก ๆ คากลน ในกาลกทงหลายมยามกาลกเปนตน ทานปรบดวยอานาจกาลกไมระคนกน. แตถาวาเปนกาลการะคนกนกบ อามส เปนปาจตตยทงนน แกภกษรบประเคนเพอประโยชนแกอาหาร กด เพอประโยชนมใชอาหารกด กลนกน. ขอวา สต ปจจเย มความวา ภกษฉนยามกาลก เพอขจด


ความกระหายในเมอมความกระหาย ฉนสตตาหกาลกและยาวชวก เพอ ระงบอาพาธนน ในเมอมอาพาธทจะพงใหระงบได ดวยกาลกนน ๆ ไมเปนอาบต. คาทเหลอในสกขาบทบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจกฐนสกขาบท เกดขนทางกายและ วาจา ๑ ทางกายวาจาและจต ๑ เปนทงกรยาทงอกรยา เปนโนสญญา- วโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. ปฐมปวารณาสกขาบทท ๕ จบ.


ทตยปวารณาสกขาบทท ๖ ในสกขาบทท ๖ มวนจฉยดงน :- [ แกอรรถปฐมบญญต เรองภกษ ๒ รป ] สองบทวา อนาจาร อาจรต ไดแก ทาการลวงละเมดพระบญญต. บทวา อปนทธ มความวา เมอใหความผกโกรธเกดขน ชอวา ไดผกความโกรธของตนไวในบคคลผนน, อธบายวา " ใหความ อาฆาตเกดขนบอย ๆ. " สองบทวา อปนทโธ ภกข ไดแก ภกษผเกดมความผกโกรธนน. สองบทวา อภหฏ ปวาเรยย มความวา พงนาไปปวารณา อยางน " นมนตเถดภกษ ! เคยวกตาม ฉนกตาม. " แตในบทภาชนะ พระอบาลเถระไมทรงยกคาวา หนท ภกข เปนตนขน เพอ แสดงอรรถแหงการนาไปปวารณาททวไปอยางเดยว จงไดกลาววา " นมนตรบของเทาททานตองการ. " บทวา ชาน คอ รอยวา ภกษนนเปนผหามภตแลว. กเพราะ การรนนของภกษนน ยอมมโดยอาการ ๓ อยาง; ฉะนน พระอบาล เถระจงกลาวบทภาชนะโดยนยเปนตนวา ชานาต นาม สาม วา ชานาต ดงน. บทวา อาสาทนาเปกโข ไดแก เพงการรกราน คอ การโจท ทวง ไดแก ภาวะททาใหเปนผอปยศ. คาวา ปฏคคณหาต อาปตต ทกกฏสส มความวา เมอ


ภกษผทตนนอมถวายภตรบเอา เปนทกกฏแกภกษผนอมถวาย. สวน ความตางแหงอาบตทกอยางของภกษผรบนอกน กลาวไวแลวในปฐม- สกขาบท. แตในสกขาบทน พระวนยธรพงปรบอาบตทงหมดแกภกษ ผนอมถวายภตเทานน. บททเหลอปรากฏชดแลวแล เพราะมนยดง กลาวแลวในสกขาบทกอน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เกดขนทางกายกบจต ๑ ทางวาจากบ จต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ดงนแล. ทตยปวารณาสกขาบทท ๖ จบ.


วกาลโภชนสกขาบทท ๗ ใน๑สกขาบทท ๗ มวนจฉยดงตอไปน :- [ เรองภกษสตตรสวคคยไปดมหรสพบนยอดเขา ] บทวา ครคคสมชโช คอ มหรสพชนเยยมบนภเขา. อกอยาง หนง ไดแก มหรสพ ( ทแสดง ) บนยอดแหงภเขา. ทวยนครทา การโฆษณาในเมองวา " นยวา มหรสพนนจกมกนในวนท ๗. " ฝง ชนเปนอนมากไดชมนมกนทรมเงาแหงบรรพต บนภมภาคทราบเรยบ ภายนอกเมอง การฟอนราของพวกนกฟอน มประการมากมายหลาย อยางเปนไปอย. ชนทงหลายไดผกเตยงซอนเตยง เพอดการฟอน ราของพวกนกฟอนเหลานน. พวกภกษสตตรสวคคยอปสมบทแตยง เดก ๆ ในเมอสกขาบทยงมไดทรงบญญต. ภกษเหลานนชกชวนกนวา " ผมอาย ! พวกเราจกไปดฟอนรากน " แลวไดไปในทนน. ครงนน เหลาญาตของพวกเธอ มจตยนดวา " พระผเปนเจาของพวกเรา กมาดวย " จงไดอาบนา ลบไล ใหฉนแลว ไดถวายแมของอน มขนมและของควรเคยวเปนตนตดมอไปดวย. พระธรรมสงคาหกาจารย ทงหลายหมายถงญาตเหลานน จงไดกลาววา " พวกมนษยไดเหน ภกษสตตรสวคคยเหลานน " เปนตน. บทวา วกาเล คอ ในเมอกาลผานไปแลว. กาลแหงโภชนะของ ๑. ศพททเปนชอขาทนยะโภขยะและเภสชเปนตน เทาทคนหาไดแปลไวในสกขาบทน ยงไมแนใจ ขอฝากใหทานผรพจารณาแกไขตอไป. - ผชาระ.


ภกษทงหลายทานประสงคเอาวา " กาล. " กกาลแหงโภชนะนนโดย กาหนดอยางตากวาเขาทงหมด เทยงวน, อธบายวา " เมอกาล ( เวลา ) เทยงวนนนลวงเลยไปแลว. " ดวยเหตนนนนแหละ ในบทภาชนะ แหงบทวา วกาเล นน พระอบาลเถระจงกลาววา " เมอกาลเทยง วนลวงไปแลว จนถงอรณขน ชอวา วกาล " แมเวลาเทยงตรง กถงการสงเคราะหเขาเปนกาล. จาเดมแตเวลาเทยงตรงไป ภกษไม อาจเพอจะเคยวหรอฉนได ( แต ) ยงอาจเพอจะรบดมได, สวนภกษผ มความรงเกยจไมพงทา. และเพอรกาหนดกาลเวลา ควรปกเสาเครอง หมายกาลเวลาไว. อนง พงทาภตกจภายในกาล. ในคาวา อวเสส ขาทนย นาม น มวนจฉยดงตอไปน :- ใน อาหารวตถมขนมตมเปนตน๑ ทสาเรจมาแตปพพณณชาต และอป- รณณชาต มคาทควรจะกลาวกอนอยางน :- วตถแมใด มชนดเชนใบและรากเงาเปนตน เปนของมคตอยาง อามส, น คออยางไร ? คอ วตถแมน เปนตนวา รากควรเคยว หวควรเคยว เงาควรเคยว ยอดควรเคยว ลาตนควรเคยว เปลอก ควรเคยว ใบควรเคยว ดอกดวรเคยว ผลควรเคยว เมลดควรเคยว แปงควรเคยว ยางเหนยวควรเคยว ยอมถงการสงเคราะหเขาใน ขาทนยะ ( ของควรเคยว ) ทงนน. กในมลขาทนยะเปนตนนน เพอ ๑. อตถโยชนา ๒/๗๐ สกขลโมทโกต วฏฏโมทโก. ชาวอนเดยเรยกขนมชนดนวา " ลฑฑ " นยวา ทาจากแปงเปนกอนกลม ๆ ขางในใสไสแลวทอดดวยนามนพชลกษณะใกลกบขนมตม ของไทยจงไดแปลไวอยางนน. - ผชาระ.


กาหนดรของควรเคยวมดตอยางอามส มของควรเคยว ซงจะชใหเหน พอเปนตวอยางดงตอไปน :- [ อธบายของควรเคยวทจดเปนกาลกตาง ๆ ] พงทราบวนจฉยยในมลขาทนยะกอน :- ใบและรากทควรเปนสปะ ( กบขาว ) ได มอาทอยางน คอ " มลกมล วารกมล ปจจมล ตมพกมล ตณฑเลยยกมล วตถเลยยกมล วชชกลมล ชชฌรมล๑ " มคตอยางอามส. กบรรดาขาทนยะ มมลกมลเปนตนน ชนทงหลาย ตวหวออน ในวชชกลมล ( หวมนใหญ " ทง, หวออนนนเปนยาว- ชวก. รากเงาแมอยางอนเหนปานน กพงทราบโดยนยนแหละ. ทาน กลาวไดวา " สวนหวของมลกะวารกะและชชชฌร ( เผอกมน มนออน และมนเสา ) แมยงออน กมคตอยางอามสเหมอนกน. สวนเภสชเหลาใดทตรสไวในพระบาลวา " ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตมลเภสช คอ ขมน ขง วานนา วานเปลาะ อตพต ขา แฝก แหวหม, กหรอมลเภสชแมชนดอนใดบรรดาม ทไมสาเรจ ประโยชนแกของควรเคยวในของควรเคยว ทไมสาเรจประโยชนแกของ ควรบรโภคในของควรบรโภค "๒ ดงน, เภสชเหลานน เปนยาวชวก. เภสชเปนยาวชวกเหลานน เมอคานวณนบโดยนยเปนตนวา " จฬเบญ- ๑. หวเผอกมน หวลกเดอย หวมนออน หวมนแดง หวเถาขาวสาร หวผกโหมหด หวมนใหญ หวผกไห หรอผกปลง วชรพทธฎกาฉบบพมา ของทกมลนต ผปสมล. จจจมล = เนฬยมล. ตมพก = วจ. ตณฑเลยยก = จฬกห. วตถเลยยก = มหากห. วชกล = นโกฏ. ชชฌร = หรโน. - ผชาระ. ๒. ว. มหา. ๕/๔๑.


จมล มหาเบญจมล ( รากทงหาเลก รากทงหาใหญ ) " ไมมทสด ดวยการนบ. กภาวะ คอ ความไมสาเรจประโยชนแกขาทนยะ และ ประโยชนแกโภชนยะนนแล เปนลกษณะแหงมลเภสชทเปนยาวชวก เหลานน. เพราะฉะนน๑ รากเงาชนดใดชนดหนง สาเรจประโยชนแก ขาทนยะ และประโยชนแกโภชนยะของพวกมนษย ดวยอานาจแหง อาหารตามปรกตในชนบทนน ๆ, รากเงานน พงทราบวา เปนยาว- กาลก, รากเงานอกน พงทราบวาเปนยาวชวก, ถงแมพวกเราจะกลาว ใหละเอยดมากไป กจาตองยนยนอยในลกษณะนแล. แตเมอจะกลาว นามสญญา ( เครองหมายชอ ) ทงหลายไว กจะเปนความฟนเฝอหนก ขน แกเหลาชนผไมรชอนน ๆ. เพราะฉะนน ขาพเจาจงไมทาความ เออเฟอในนามสญญา แสดงไวแตลกษณะเทานน. อนง พงทราบ วนจฉย ดวยอานาจแหงลกษณะทไดแสดงไวแมในหวมนเปนตนนนแล เหมอนในรากเงา ฉะนน. อนง แมลาตน เปลอก ดอก และ ผลแหงเงา ๘ ชนด มขมนเปนตน ทพระผมพระภารตรสไวในพระ บาลทงหมด ทานกกลาววา " เปนยาวชวก. " ในหวควรเคยว มวนจฉยดงน :- หวมน ( หวใตดน ) ม ๒ ชนด คอ ชนดยาว ๑ ชนดกลม ๑. หวบว และหวทองกวาวเปนตน มทงชนดยาวและชนดสน, หวบวและหวกระจบเปนตน ทอาจารย บางพวกเรยกวา คณฐ กม เปนหวชนดกลม. บรรดาหวเหลานน ๑. โยชนาปาฐะ ๒/๗๒ เปน ตสมา แปลตามนนเหนวาถกกวา - ผชาระ.


ทแกและออนของหว สะเกด และจาพวกรากฝอยแหงหวทกอยาง จด เปนยาวชวก. สวนจาพวกหวทสาเรจประโยชนแกขาทนยะและประโยชนแก โภชนยะของพวกมนษยดวยอานาจอาหารตามปรกตในชนบทนน ๆ ม อาทอยางน คอ หนอตนขานางทยงออน เคยวงาย หวออนตนทองกวาว หวตนมะกอก หวการะเกด หวเถายานทราย หวบวหลวง และบว ขาวทเรยกกนวาเงาบว หวเถาวลยมเถาพวงและเถาหกวางเปนตน หวเครอเขา๑ หวตนมะรม หวตาล หวบวเขยวบวแดง โกมทและ จงกลณ หยวกกลวย หนอไมไผ หวกระจบทยงออน เคยวงาย จด เปนยาวกาลก. หวเถากลอย ( เถานานม เถาขาวสารกวา ) ทยงไม ฟอก เปนยาวชวก, ทฟอกแลวแลวเปนยาวกาลก. สวนหวของกระทอกระเมง ( ไพร ) กระชาย ( ขง ) และ กระเทยมเปนตน เปนยาวชวก. หวเหลานนทานสงเคราะหเขากบ มลเภสชนนแลในพระบาล อยางนวา " กหรอวา มลเภสชเหลาใด แมอยางอนบรรดาม. " ในมลฬาลขาทนยะ มวนจฉยยดงน :- เงาบวหลวงเปนเชนเดยว กนกบเงาบวขาวนนแหละ. เงาทสาเรจประโยชนแกขาทนยะ และ ประโยชนแกโภชนยะของพวกมนษย ดวยอานาจอาหารตามปรกต ในชนบทนน ๆ มอาทอยางน คอ เงาตะไครนา เงาเถาคลา เปนยาวกาลก. ๑. ชาวอนเดยเรยกวา " อาล " เปนมนชนดหนง สมยนแปลกนวา มนฝรง - ผชาระ.


สวนเงาของขมน ขง ปอ เถา ๔ เหลยม การะเกด ตาล เตาราง ตนตาว๑ มะพราว ตนหมากเปนตน จดเปนยาวชวก. เงา ขมนเปนตน แมทงหมดนน ทานสงเคราะหเขากบมลเภสชเหมอนกน ในพระบาลอยางนวา " กหรอวา มลเภสชแมชนดอนในบรรดาม. " ในมตถกขาทนยะ มวนจฉยยดงน :- ยอดหรอหนอแหงตนไม และเถาวลยเปนตน ทสาเรจประโยชนแกขาทนยะ และประโยชนแก โภชนยะของพวกมนษยดวยอานาจอาหารตามปรกตในชนบทนน ๆ ม อาทอยางน คอ ยอดทเรยกกนวาหนอของตาลเตารางตนตาวการะเกด มะพราว ตนหมาก อนทผลม ( เปงกวา ) หวาย ตะไครนา และกลวย หนอไมไผ หนอออ หนอออย หนอเผอกมน หนอเมลดพนธผกกาด หนอสามสบ และหนอแหงธญญชาต ๗ ชนด จดเปนยาวกาลก. โคนรากออน ( ยอดออน ) แหงหนอขมน ขง วานนา ปอ กระเทยม และแหงหนอตาล เตาราง ตนตาว มะพราว ทเขาตดใหขาดตกไป เปนยาวชวก. [ วาดวยลาตนเปลอกและใบทควรเคยว ] ในขนธขาทนยะ มวนจฉยดงน :- ลาตนมอาทอยางน คอลาตน ไมขานาง ลาออย สายบวเขยว บวแดง โกมท และจงกลณทอย ภายในปฐพ ทสาเรจประโยชนแกขาทนยะและประโยชนแกโภชนยะ ของพวกมนษยดวยอานาจแหงอาหารตามปรกตในชนบทนน ๆ จดเปน ยาวกาลก. กานใบแหงบวชนดอบลชาตกด กานทงหมดแหงบวชนด ๑. บางทานกวา ตนลาน.


ปทมชาตกด และกานบวทเหลออทก ๆ อยาง มกานบวหลวงเปนตน จดเปนยาวชวก. ในตจขาทนยะ มวนจฉยยดงน :- เปลอกออยอยางเดยวเทานน ทานจดเปนยาวกาลก. เปลอกออยแมนน ยงเปนของมรส ( หวานอย ). เปลอกทเหลออทกอยางเปนยาวชวก. กยอด ลาตน และเปลอกทง ๓ นน พงทราบวา สงเคราะหเขากบกสาวเภสช ในพระบาล. สมดง คาทพระผมพระภาคตรสไวนวา " ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาต กสาวเภสช ( นาฝาดทเปนยา ) คอ นาฝาดสะเดา นาฝาดมกมน ( นาฝาดกระดอมหรอมลกา๑ ) นาฝาดบอระเพดหรอพญามอเหลก นา ฝาดกถนพมาน, กหรอกสาวเภสชแมชนดอนใดบรรดาม ทไมสาเรจ ประโยชนแกของควรเคยวในของควรเคยว ทไมสาเรจประโยชนแกของ ควรบรโภคในของควรบรโภค.๒ " การสงเคราะหยอดลาตนและเปลอกแมเหลานเขาในพระพทธาน- ญาตน ยอมสาเรจ ( ยอมใชได ). และจาพวกนาฝาดทกลาวแลว บณฑตพงทราบวา " เปนของสมควรโดยประการทกอยาง. " ในปตตขาทนยะ มวนจฉยยดงน :- ใบทงหลายแหงรกขชาต เหลาน คอ เผอกมน ลกเดอย มนออน และมนแดง มะพลบ บนนาค ผกโหมหด มนใหญ ผกไห หรอผกปลง มะคาไก หรอ มะกอก มะรม กะเพรา ถวเขยวจน ถวเหลอง ถวราชมาส ยอปาทเหลออ เวนยอใหญ ( ยอบานเสย ) คนทสอ หรอพงค ๑. ในอรรถกถาตกปโฏลสาว ในพระบาลมดรบ - ผชาระ. ๒. ว. มหา. ๕/๔๒.


เบญจมาส กมขาว มะพราว ชาเกลอเกดบนดน และใบไมเหลาอน เหนปานน ทสาเรจประโยชนแกของควรเคยว และสาเรจประโยชน แกของควรบรโภคของพวกมนษยดวยอานาจอาหารตามปรกตในชนบท นน ๆ จดเปนยาวกาลกโดยสวนเดยว. แตชาเกลอมใบขนาดเทาหลงเลบเของ ๆ แมอนใด เลอยขน บนตนไมหรอพมไม, พวกอาจารยชาวเกาะ ( ชาวชมพทวป หรอชาว ลงกาทวป ) กลาวใบชาเกลอนนวา เปนยาวชวก และใบพรหม๑วา เปนยาวชวก. ใบมะมวงออน เปนยาวกาลก. สวนใบอโศกออน เปนยาวชวก. กหรอใบอนใดทพระผมพระภาคตรสไวในพระบาลวา " ดกอน ภกษทงหลาย ! เราอนญาตปณณเภสช ( ใบไมเปนยา ) คอ ใบ สะเดา ใบมกมน ใบกระดอม หรอมลกา ใบกะเพรา หรอ แมงรก ใบฝาย, กหรอปณณเภสช แมชนดอนใดบรรดาม ทไมสาเรจ ประโยชนแกของควรเคยว ในของควรเคยว ทไมสาเรจประโยชนแก ของควรบรโภค ในของควรบรโภค๒ " ดงน, ใบเหลานน เปนยาวชวก. และไมใชแตใบอยางเดยว แมดอกและผลของสะเดาเปนตนเหลานน กเปนยาวชวก ( เหมอนกน ). จาพวกใบทเปนยาวชวกจะไมมทสด ดวยอานาจการนบอยางนวา " ใบกระดอม หรอมลกา ใบสะเดา หรอบอระเพด ใบแมงรก หรอออยชาง ใบตะไคร หรอผกคราด ใบ พล ใบบว " เปนตน. ๑. วขรพทธ. แกเปน เทเมเตเย ปณสา. ๒. ว. มหา. ๕/๔๒


[ วาดวยดอก ผล เมลด แปง และยางทควรเคยว ] ในปปผขาทนยะ มวนจฉยยดงน :- ดอกทสาเรจประโยชนแก ของควรเคยวและทสาเรจประโยชนแกของทควรบรโภคของหมมนษย ดวยอานาจแหงอาหารตามปรกตในชนบทนน ๆ มอาทอยางน คอ " ดอกเผอกมน ดอกลกเดอย ดอกมนออน ดอกมนแดง ดอกมะพลบ ( ดอกมนใหญ ) ดอกผกโหมหด ดอกผกไห ดอกยอปา ดอกยอใหญ ( ยอบาน ) ดอกกระจบ ดอกออนของมะพราว ตาล และการะเกด ( ลาเจยก ) ดอกกมขาว ดอกมะรม ดอกบวชนดอบล และปทม ดอกกรรณการ ดอกไมมกลน ( ดอกดนทสอ ) ดอกชะบา ( ดอก ทองหลาง ) ดอกเทยนขาว " เปนยาวกาลก. สวนดอกของพวกรกขชาต เชน อโศก พกล กระเบา บน- นาค จาปา ชาตบด ชะบา กรรณการ กลา ( ตาเลย ) มลวน มะลซอน เปนตน เปนยาวชวก. ดอกไมทเปนยาวชวกนน ไมมสน สดดวยการนบ. แตผศกษาพงทราบวา สงเคราะหดอกไมทเปน ยาวชวกนนเขากบกสาวเภสชในพระบาลนนแล. ในผลขาทนยะ มวนจฉยยดงน :- ผลไมทงหลาย มขนน ขนน- สามะรอ ตาล มะพราว มะมวง ชมพ มะกอก มขาม มะงว มะขวด นาเตา ฟกเขยว ผลแตงไทย มะพลบ แตงโม มะเขอ ( มะแวง ) กลวยมเมลด กลวยไมมเมลด และมะซางเปนตน ( และ ) จาพวกผลไมทสาเรจประโยชนแกของควรเคยว และทสาเรจประโยชน แกของควรบรโภคของหมมนษยดวยอาหารตามปกตในชนบทนน ๆ


ในโลก ทก ๆ อยาง เปนยาวกาลก. และดวยอานาจการนบชอใคร ๆ กไมอาจจะแสดงผลไมทเปนยาวกาลกเหลานนใหสนสดได. กแลผลเหลาใดทพระผมพระภาคเจาตรสไวในพระบาลวา " ดกอน ภกษทงหลาย ! เราอนญาตผลเภสช ( ผลไมทเปนยา ) คอ ลก พลงกาสา ดปล พรก สมอไทย สมอพเภก มะขามปอม ผลแหง โกฐ, กหรอผลเภสชชนดอนใดบรรดาม ทไมสาเรจประโยชนแกของ ควรเคยว ในของควรเคยว ทไมสาเรจประโยชนแกของควรบรโภค ในของควรบรโภค๑ " ดงน, ผลเหลานนเปนยาวชวก. แมผลไมท เปนยาวชวกเหลานน ใคร ๆ กไมอาจจะแสดงใหสนสดลงดวยอานาจ แหงชออยางน คอ พวกผลแหงหมากไฟ ( ลกเขม ) ลกไทร หรอ ตาลง การะเกด ( ลาเจยก ) ไขเนา ( มะตม ) เปนตนทยงไมสก ลกจนทนเทศ ลกขา ( พรก ) กระวานใหญ กระวาน ( เลก ) เปนตน. ในอฏฐขาทนยะ มวนจฉยดงน :- เมลดทงหลาย มอาท อยางน คอ เมลดขนนสามะรอ เมลดขนน เมลดมะกอก เมลดห- กวาง เมลดของผลทยงออนแหงจาพวกอนทผลม ( เปงกวา ) การะเกด ( ลาเจยก ) มะพลบ เมลดมะขาม เมลดตาลง เมลดสะครอ เมลด บว ( ลกบว ) ชนดอบล และปทม ทสาเรจประโยชนแกของควร เคยว และทสาเรจประโยชนแกของควรบรโภคดวยอานาจแหงอาหาร ตามปรกตของหมมนษยในชนบทนน ๆ จดเปนยาวกาลก. เมลดมอาท ๑. ว. มหา. ๕/๔๒-๓.


อยางน คอ เมลดมะซาง เมลดบนาค เมลดจาพวกสมอไทยเปนตน เมลดพนธผกกาด เมลดผกชลอม จดเปนยาวชวก. เมลดทเปนยาวชวก เหลานน ผศกษาพงทราบวา สงเคราะหเขากบผลเภสชในพระบาล นนแล. ในปฏฐขาทนยะ มวนจฉยดงน :- แปงทงหลายมอาทอยางน คอ " แปงแหงธญญชาต ๗ ชนด ธญญชาตอนโลมและอปรณณชาต แปงขนน แปงขนนสามะรอ แปงระกอก แปงหกวาง แปงตาล ทฟอกแลว แปงหวกลอย ( เถานานม เถาขาวสารกวา ) ทสาเรจ ประโยชนแกของควรเคยวและทสาเรจประโยชนแกของควรบรโภคแหง หมมนษยดวยอานาจแหงอาหารตามปรกตในชนบทนน ๆ จดเปน ยาวกาลก. แปงตาลทยงไมไดฟอก แปงหวกลอย ( เถานานม เถาขาว สารกวา ) แปงตนฟาแปน๑ เปนตน ( ทยงไมไดฟอก ) จดเปน ยาวชวก. แปงทเปนยาวชวกเหลานน ผศกษาพงทราบวา สงเคราะห เขากบพวกนาฝาดและพวกรากผล. ในนยยาสขาทนยะ มวนจฉยดงน :- ยางออย๒ ( นาออยตงเม " อยางเดยว เปนสตตาหกาลก. ยางทเหลอซงตรสไวในพระบาลอยางน วา " ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตชตเภสช ( ยางไมทเปนยา ) คอ ยางอนไหลออกจากตนหญงค ยางอนเขาเคยวจากกานและใบแหงตนหญงค ยางอนเขาเคยวจากใบแหงตนหญงค หรอเจอของอนดวย ยางอนไหล ออกจากยอกไมตกกะ๓ ยางอนไหลออกจากใบแหงตนตกกะ ยางอนเขา ๑. ตนสาค กระมง ? ๒. นาออยตงเม คอ นาออย หรอนาตาลเคยวเปนตงเม. - ผชาระ. ๓. ว. บาลเปนตกะ.


เคยวจากใบ หรอไหลอกจากกานแหงตนตกกะ กายาน กหรอชต- เภสชชนดอนใดบรรดาม " ดงน จดเปนยาวชวก. ใคร ๆ กไมอาจ จะแสดงชตเภสชททานสงเคราะหดวยเยวาปนกนย ในพระบาลนน ให สนสดลงดวยอานาจแหงชอยางน คอ " ยางกรรณการ ยางมะมวง " เปนตน. บรรดาขาทนยะมมลขาทนยะเปนตนเหลาน ดงกลาวมาน ยาวกาลกชนดใดชนดหนงแมทงหมด ทานสงเคราะหเขาในอรรถนวา " ทเหลอ ชอวาขาทนยะ ( ของควรเคยว ). " สวนคาทควรกลาว ในคาวา " โภชนะ ๕ อยาง ชอวา โภชนยะ ( ของควรบรโภค ) " เปนตน ขาพเจาไดกลาวแลวแล. คาวา ขาทสสาม ภ ชสสามต ปฏคคณหาต อาปตต ทกกฏสส มความวา ภกษใดรบประเคนขาทนยะและโภชนยะนน ในเวลาวกาล, ภกษนนตองอาบตทกกฏในเพราะรบกอน. บททเหลอ ในสกขาบทน ตนทงนนแล. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เกดขนทางกาย ๑ ทางกายกบจต ๑ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตต- วชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. วกาลโภชนสกขาบทท ๗ จบ.


สนนธการกสกขาบทท ๘ ในสกขาบทท ๘ มวนจฉยดงตอไปน :- [ เรองพระเวฬฏฐสสะทาการสงสม ] พระเถระผใหญ ซงรวมอยภายในแหงภกษชฎลพนรป ชอวา เวฬฏฐสสะ. สองบทวา อร เ วหรต ไดแก อยในอาวาสแหงหนง อนเปน เรอนเปนทบาเพญเพยรใกลพระเชตวนวหาร. บทวา สกขกร ไดแก ขาวสกไมมแกงและกบ. ไดยนวา พระเถระนนฉนภายในบานแลว ภายหลง เทยวบณฑบาต นาเอา ขาวสกเชนนนมา. กแล พระเถระนาเอาขาวสกนนมาเพราะความเปน ผมกนอย ไมใชเพราะความเปนผตดในปจจย. ไดยนวา พระเถระ ยบยงอยดวยนโรธสมาบตตลอด ๗ วน ออกจากสมาบตแลว เอา บณฑบาตนนชบนาฉน. ยอมนงเขาสมาบตตอจาก ๗ วนนนไปอก ๗ วน, ทานยบยงอยตลอด ๒ สปดาหบาง ๒ สปดาหบาง ๔ สปดาหบาง ดวยประการอยางน จงเขาสบานเพอบณฑบาต. เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารยทงหลาย จงกลาววา " นาน ๆ ทานจงจะ เขาไปยงบานเพอบณฑบาต. " คาวา การ กรณ กรยา ( ทง ๓ น ) โดยอรรถเปนอนเดยวกน. การทาความสะสมมอยแกขาทนยะและโภชนยะนน; ฉะนน จงวา


สนนธการ. สนนธการนนแหละ ชอวา สนนธการก. ความวา สนนธกรยา ( ความทาการสะสม ). คาวา สนนธการกนน เปนชอ ( แหงขาทนยะโภชนยะ ) ทภกษรบประเคนไวใหคางคน ๑. ดวยเหต นนแล พระอบาลเถระจงกลาวไวในบทภาชนะแหงบทวา สนนธการก นนวา ทภกษรบประเคนในวนน ขบฉนในวนอน ชอวา สนนธการก. คาวา ปฏคคณหาต อาปตต ทกกฏสส มความวา เมอ ภกษรบยาวกาลก หรอยามกาลกอยางใดอยางหนง ทกระทาสนนธ อยางน ดวยความประสงคจะกลนกน ตองทกกฏ ในเพราะรบประเคน กอน. แตเมอกลนกน เปนปาจตตยทก ๆ คากลน. ถาแมนวา บาตร ลางไมสะอาด ซงเมอลบดวยนวมอ รอยปรากฏ, เมอกซมเขาไปใน ระหวางหมดแหงบาตรทมหมด, เมอกนน เมอองทความรอนใหรอน ยอมซมออก หรอวา รบขาวยาครอน จะปรากฏ, เปนปาจตตย แกภกษผฉนแมในบาตรเชนนนในวนรงขน. เพราะฉะนน ภกษพง ลางบาตรแลว เทนาใสลงไปในบาตรนน หรอลบดวยนวมอ จงจะร ไดวาไมมเมอก. ถาแมนวามเมอกบนนากด รอยนวมอปรากฏในบาตร กด, บาตรยอมเปนอนลางไมสะอาด. แตในบาตรมสนามน รอยนวมอ ยอมปรากฏ, รอยนวมอนนเปนอพโพหารก. ภกษทงหลายไมเสยดาย สละโภชนะใดใใหแกสามเณร, ถาสามเณรเกบโภชนะนนไวถวายแก ภกษ ควรทกอยาง. แตทตนเองรบประเคนแลวไมสละเสยกอน ยอม ไมควรในวนรงขน. จรงอย เมอภกษกลนกนขาวสกแมเมลดเดยวจาก โภชนะทไมสละนน เปนปาจตตยเหมอนกน.


บรรดาเนอทเปนอกปปยะ ในเนอมนษยเปนปาจตตยกบถลลจจย. ในเนอทเหลออเปนปาจตตยกบทกกฏ. เมอกลนกนยามกาลกในเมอมเหต เปนปาจตตย. เมอกลนกนเพอประโยชนเปนอาหาร เปนปาจตตย กบทกกฏ. ถาภกษเปนผหามภต กลนกนโภชนะทไมไดทาใหเปน เดน, ในอามสตามปรกต เปนปาจตตย ๒ ตว. ในเนอมนษยเปน ปาจตตย ๒ ตว กบถลลจจย. ในอกปปยมงสะทเหลออ เปนปาจตตย กบทกกฏ. เมอกลนกนยามกาลก ทางปากทมอามส เมอมเหต เปน ปาจตตย ๒ ตว. ทางปากไมมอามสเปนปาจตตยตวเดยวเทานน. เมอ กลนกนเพอประโยชนเปนอาหาร ทกกฏเพมขนแมในวกปทง ๒. ถา ภกษกลนกนในเวลาวกาล, ในโภชนะตามปรกต เปนปาจตตย ๒ ตว เพราะการสนนธเปนปจจย ๑ เพราะฉนในวกาลเปนปจจย ๑. ใน อกปปยมงสะ ถลลจจยและทกกฏเพมขน. ในพวกยามกาลกไมเปน อาบต เพราะฉนในวกาลเปนปจจย. แตไมเปนอาบตในวกปทกอยาง ในเวลาวกาล เพราะความไมเปนเดนในยามกาลกเปนปจจย. ขอวา สตตาหกาลก ยาวชวก อาหารตถาย มความวา เมอภกษรบประเคนเพอประโยชนเปนอาหาร เปนทกฏ เพราะการ รบประเคนเปนปจจยกอน. แตเมอกลนกน ถาเปนของไมมอามส เปนทกกฏ ทก ๆ คากลน. ถาสตตาหกาลก ยาวชวก ระคนดวยอามส เปนของทภกษรบประเคนเกบไว เปนปาจตตยตามวตถแท. ในคาวา อนาปตต ยาวกาลก เปนตน มวนจฉยวา ขาทนยะ


โภชนยะ ทพระผมพระภาคเจาทรงแสดงขยายไวแลวในวกาลโภชน- สกขาบท เรยกวา ยาวกาลก เพราะเปนของอนภกษพงฉนไดชวเวลา คอ เทยงวน, ปานะ ๘ อยาง กบพวกอนโลมปานะ เรยกวา ยามกาลก ดวยอรรถวา มเวลาเปนครยาม เพราะเปนของทภกษพงฉนไดตลอด ชวยาม คอ ปจฉมยามแหงราตร, เภสช ๕ อยาง มสปปเปนตน เรยกวา สตตาหกาลก ดวยอรรถวา มเวลา ๗ วน เพราะเปนของท ภกษพงเกบไวไดถง ๗ วน, กาลกทเหลอแมทงหมด เวนนาเสย เรยกวา ยาวชวก เพราะเปนของทภกษพงรกษาไวฉนไดตลอดชวต เมอมเหต. บรรดากาลกเหลานน ภกษเกบยาวกาลกทรบประเคนในเวลา รงอรณไว ฉนไดตงรอยครง ตราบเทาทกาลเวลายงไมลวงเลยไป, ฉน ยามกาลกไดตลอดวน ๑ กบคน ๑, ฉนสตตาหกาลกได ๗ คน ฉน ยาวชวกนอกนไดแมตลอดชวตเมอมเหต ไมเปนอาบต, บททเหลอ ในสกขาบทน ตนทงนน. แตในฐานะน ในอรรถกถาทงหลาย ทานกลาวปานกถา กปปยานโลมกถา กถามอาทวา " ยามกาลก กบยาวกาลก ระคน กน ควรไหมหนอ ? " และกปปยภมกถาไวพสดารแลว. ขาพเจาจก กลาวกถานน ๆ ในอาคตสถานนนแล. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เกดขนทางกาย ๑


ทางกายกบจต ๑ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตต- วชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. สนนธการกสกขาบทท ๘ จบ.


ปณตโภชนสกขาบทท ๙ ในสกขาบทท ๙ มวนจฉยดงน :- [ แกอรรถปฐมบญญต เรองโภชนะอนประณต ] บทวา ปณตโภชนาน ไดแก โภชนะอยางดยง. คาวา กสส สมปนน น มนาป ไดแก โภชนะทประกอบ ดวยคณสมบต ใครจะไมชอบใจ. บทวา สาท แปลวา มรสอรอย. ในคาวา โย ปน ภกข เอวรปาน ปณตโภชนาน อคลาโน อตตโน อตถาย ว าเปตวา ภ เชยย น มวนจฉยดงน :- ภกษขอโภชนะทดลวน ๆ มสปปเปนตนมาฉน ไมตองปาจตตย. ตอง ทกกฏเพราะขอแกงและขาวสกในพวกเสขยวตร. แตภกษผขอโภชนะ ด ทระคนกบขาวสกมาฉน บณฑตพงทราบวา ตองปาจตตย. ทราบวา ในคาน มอธบายดงตอไปน :- กเพราะเหตนนแหละ พระผมพระภาคจงไมตรสวา ปณตาน ตรสในสตรวา ปณตโภชนาน. จรงอย เมอพระองคตรสวา ปณตาน ยอมรวมเอาสปปเปนตนเขา ดวย. แตเมอตรสวา ปณตโภชนาน เนอความยอมปรากฏดงนวา " โภชนะทเกดจากธญญชาต ๗ ชนด ระคนดวยของประณต ชอวา โภชนะประณต. " บดน ในคาวา ว าเปต ปโยเค ทกกฏ เปนตน มวนจฉยย


ดงตอไปน :- เมอภกษขอวา " ทานจงใหภตกบเนยใส, จงราดเสย ใสให, จงทาใหระคนกบเนยใสแลวให, จงใหเนยใส, จงใหเนยใสและ ภต " ดงน เปนทกกฏ เพราะการออกปากขอ, เปนทกกฏ เพราะรบ ประเคน, เปนปาจตตย เพราะกลนกน. แตเมอภกษกลาววา " ทาน จงใหสปปภต " เพราะธรรมดาวา สปปภตดจสาลภต ไมม; ฉะนน บณฑตพงทราบวา เปนทกกฏ เพราะออกปากขอแกงและขาวสกอยาง เดยว. กถาเมอภกษกลาววา " จงใหภตกบเนยใส " แตทายกถวาย ภตแลว ถวายเนยขน นมสด หรอนมสม ดวยกลาววา " นมนต ทานทาเนยใสฉนเถด " กหรอถวายมลคากลาววา " นมนตทานรบ เอาเนยใสดวยมลคานฉนเถด " ( เปนปาจตตย ) ตามวตถทเดยว. แตเมอภกษกลาววา " จงใหภตกบเนยใสโค " ทายกจงถวายดวย เสยใสโค หรอเมอเนยใสโคไมม จงถวายเนยขนโคเปนตนโดยนยกอน นนแล หรอจงถวายแมโคทเดยวกตามท กลาววา " นมนตทานฉน ดวยเนยใสจากแมโคน " ( เปนปาจตตย ) ตามวตถเหมอนกน. แตถาทายกถกภกษขอดวยเนยใสโค ถวายดวยเนยใสของแพะ เปนตน เปนอนผดสงเกต. จรงอย เมอมการถวายอยางน จงเปนอน ทายกถกภกษขออยางหนง ถวายไปอกอยางหนง; เพราะฉะนน จง ไมเปนอาบต. แมในคาวา " จงใหดวยเนยใสแพะ " เปนตนกนยน. เมอภกษกลาววา " จงใหดวยกปปยะเนยใส " ทายกถวายดวย อกปปยะเนยใส เปนอนผดสงเกตเหมอนกน. เมอภกษกลาววา " จงให


ดวยอกปปยะเนยใส " ทายกถวายดวยกปปยะเนยใส เปนทกกฏเหมอน กน ทงในการรบทงในการบรโภค. เมอกปปยะเนยในไมม เขาถวาย ดวยอกปปยะเนยขนเปนตน โดยนยกอนนนแล ดวยกลาววา " นมนต ทานทาเนยใสฉนเถด " เปนอนเขาถวายดวยอกปปยะเนยใสแท. เมอภกษกลาววา " ดวยอกปปยะเนยใส " เขาถวายดวยกปปยะ เนยใส เปนอนผดสงเกตเหมอนกน. เมอกลาววา " ดวยเนยใส " เขาถวายดวยของอยางใดอยางหนง มเนยขนเปนตนทเหลออ เปนอน ผดสงเกตเหมอนกน. แมในคาวา " จงถวายดวยเนยขน " เปนตน กนยนเหมอนกน. แทจรง มการออกปากขอดวยวตถใด ๆ เมอภกษไดวตถนน หรอมลคาแหงวตถนนแลว จดวาเปนอนไดวตถนน ๆ แลวเหมอนกน. แตถาเขาถวายของอนทมาในพระบาล หรอมไดมากตาม เปนผด สงเกต. เมอภกษออกปากขอดวยเนยขนเปนตนอยางอน ยกเวนเนย ขนทมาในพระบาลเปนตนเสย เปนทกกฏ. เหมอนอยางททานกลาวไว วา " เมอภกษกลาววา ' จงใหสปปภต ' การออกปากขอแกงและขาว สก เปนทกกฏเทานน เพราะสปปภตไมมเหมอนสาลภต " ฉนใด แมในคาวา " จงใหนวนตภต " เปนตนกฉนนน ( คอเปนเพยง ทกกฏฉนนน ). จรงอย แมเมอจะกลาวเนยขนเปนตนแตละอยางใหพสดารตาม ลาดบ ( แหงเนยขน ) กจะตองกลาวเนอความนนนแล. และเนอความ


พสดารนน บณฑตอาจรไดแมดวยความสงเขป, จะมประโยชนอะไรดวย ความพสดารในเนยขนแตละอยางเปนตนนน. ดวยเหตนน ขาพเจาจง ไดกลาววา " แมในคาวา จงใหดวยเนยขน ' เปนตน กนยนเหมอนกน. แตถาภกษออกปากขอในทเดยวกน หรอในทตางกน ดวยวตถ มเนยใสเปนตนแมทงหมด เทของทไดแลวลงในภาชนะเดยวกนทาให เปนรสเดยวกน แมเอาปลายหญาคาแตะหยดลงทปลายลนหยดเดยว จากรสนนแลวกลนกน ตองอาบตปาจตตย ๙ ตว. สมจรงดงคาแมน ทพระผมพระภาคตรสไวในคมภรปรวารวา " ภกษตองปาจตตยทเปนไปทางกาย มใชเปนไป ทางวาจาทงหมด ( ๙ ตว ) มวตถตาง ๆ กน พรอม ๆ กนคราวเดยว, ปญหาขอนทานผฉลาด คดกนแลว. " ในคาวา อคลาโน คลานส น มวนจฉยดงน :- ถาภกษ แมเปนผมความสาคญวาอาพาธ ออกปากขอเภสช ๕ เพอประโยชน แกเภสช, พระวนยธรพงปรบเธอดวยมหานามสกขาบท. แตเมอออก ปากขอโภชนะประณต ๙ อยาง พงปรบดวยสกขาบทน. แตโภชนะ ประณต ๙ อยางน เปนปาฏเทสนวตถสาหรบพวกภกษณ. ในเพราะ การออกปากขอแกงและขาวสก เปนทกกฏทตรสไวในเสขยบญญต เทานน แกภกษและภกษณแมทง ๒ พวก. บททเหลอในสกขาบทน ตนทงนน.


สกขาบทน มสมฏฐาน ๔ เกดจากทางกาย ๑ ทางกายกบวาจา ๑ ทางกายกบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. ปณตโภชนสกขาบทท ๙ จบ.


ทนตโปณสกขาบทท ๑๐ ในสกขาบทท ๑๐ มวนจฉยดงน :- [ แกอรรถ เรองภกษถอบงสกลทกอยาง ] ภกษนน ชอวา สรรพบงสกลกะ ( ผมปกตถอบงสกลทกอยาง ) เพราะอรรถวา ภกษนนมบรรดาปจจย ๔ ทกอยาง โดยทสด แมไมชาระ ฟน กเปนบงสกลทงนน. ไดยนวา ภกษนน ทาภาชนะทเขาทงใน ปาชานนนนเองใหเปนบาตร ทาจวรดวยทานผาทเขาทงในปาชานน นนแหละ ถอเอาเตยงและตงทเขาทงในปาชานนเหมอนกนใชสอย. ปและตาของบดาผลวงลบไปแลว เรยกวา อยยะ ในคาวา อยยโวสาฏตกาน น. ขาทนยะและโภชนยะทเขาเซนทงไวในปาชา เปนตน เพอประโยชนแกบรรพบรษเหลานน เรยกวา โวสาฏตกะ ( เครองเซน ). ไดยนวา พวกมนษยไดทาของอนเปนทรกแหงพวก ญาตเหลานน ในเวลาทยงมชวตอย ใหเปนกอนขาวบณฑอทศพวก ญาตผลวงลบไปแลว เซนวางไวในททงหลาย มปาชาเปนตนนน ดวยตงในวา " ขอเหลาญาตของพวกเรา จงบรโภคเถด. " ภกษนนเอาขาวบณฑนนมาฉน, ไมปรารถนาของอนแมประณต ทเขาถวาย. ดวยเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารยทงหลายจงได กลาววา " ถอเอาอาหารเครองเซนเจาทปาชาบาง ทโคนไมบาง ทธรณประตบาง มาฉนเอง " ดงน. บทวา เถโร แปลวา แขงแรง คอ ลาสน. บทวา วทธโร แปลวา อวนลา. มคาอธบายวา " ภกษน


ทงอวน ทงมรางกายลาสน. " สามบทวา มนสสมส ม เ ขาทต มความวา พวกเรา เขาใจภกษนนวา " บางทจะฉนเนอมนษย. " ประชาชนเหลานนมความ เขาใจดงนวา " ความจรง พวกดนกนเนอมนษย ยอมเปนผเชนน. " ในคาวา อทกทนตโปเณ กกกจจายนต น มวนจฉยยดงน :- พวกภกษเหลานนไมไดสงเกตอรรถแหงบทวา " พงกลนกนอาหารท เขาไมไดใหผานทวารปากเขาไป " ใหถกตอง จงไดพากนรงเกยจ. ฝายพระผมพระภาค เมอจะทรงยงภกษเหลานน ใหยอมตกลง ดวย อานาจแหงเรองตามทเกดขนแลว ดจบดาชแจงใหพวกลก ๆ ยนยอม ฉะนน จงไดทรงตงอนบญญตไว. บทวา อทนน มความวา เขาไมไดใหดวยกาย ของเนองดวย กาย และการโยนใหอยางใดอยางหนง แกภกษผรบดวยกายหรอดวย ของเนองดวยกาย. จรงอย พระอบาลเถระหมายเอาของทเขาไมได ใหนแหละ จงกลาวไหในบทภาชนะวา " ชอวาของทเขายงไมไดให ทานเรยกของทยงไมไดรบประเคน. " แตในทตยปาราชกตรสวา " ชอวา ของทเขาไมไดให ทานเรยกทรพยทผอนหวงแหน. " สวน บทวา " ของทเขาให " น ทานยกขนไว เพอแสดงลกษณะแหงของ ทเขาไมไดใหนนนนแหละ ดวยอานาจแหงนยทตรงกนขาม. [ วาดวยการประเคนและการรบประเคน ] กในนเทศแหงบทวา ทนน นน มวนจฉยดงน :- ขอวา กาเยน วา กายปฏพทเธน วา นสสดคเยน วา เทนเต ไดแก


เมอคนอนเขาใหอยอยางน ( คอใหอยดวยกาย หรอดวยของเนองดวย กายหรอดวยการโยนให ). ขอวา หตถปาเส โต กาเยน วา กาย กายปฏพทเธน วา ปฏคคณหาต มความวา ถาภกษอยในหตถบาสมลกษณะดงกลาว แลวในกอน รบประเคนของนนทเขาใหอยอยางนน ขนทสดแมละออง รถดวยกาย หรอดวยของเนองดวยกาย. วตถนนทรบประเคนแลว อยางนทานเรยกชอวา ของทเขาให. ของทเขาเสยสละดวยคาวา " ทาน จงถอเอาของน, ของนจงเปนของทาน " เปนตน ทานไมเรยกชอวา ของทเขาให. บรรดานเทศเหลานน บทวา กาเยน มความวา ทเขาใหดวย บรรดาสรราวยวะมมอเปนตน อยางใดอยางหนง ชนทสด แมดวย นวเทา กเปนอนชอวาเขาใหแลวดวยกาย. แมในการรบประเคน ก นยนนนแล. แทจรง ของทภกษรบประเคนดวยสรราวยวะ ( สวน แหงรางกาย ) สวนใดสวนหนง จดวา รบประเคนแลวดวยกาย เหมอนกน. ถาแมนเขาใหของทตองทาการนตถ ภกษอาพาธไมอาจนตถ เขาทางชองจมกไดเลย รบเขาทางหากได ( รบประเคนทางปากได ). ความจรง เพยงความใสใจเทานน เปนประมาณในการรบประเคนน. นยนทานกลาวไวในมหาปจจร. บทวา กายปฏพทเธน มความวา ของทเขาใหดวยอปกรณ อยางใดอยางหนง บรรดาอปกรณ มทพพเปนตน เปนอนชอวาเขา ใหดวยของเนองดวยกาย. แมในการรบประเคนกนยนเหมอนกน. ของ


ทภกษรบดวยวตถอยางใดอยางหนงทเนองดวยรางกาย มบาตรและถาด เปนตน จดวารบประเคนดวยของเนองดวยกาลเหมอนกน. บทวา นสสดคเยน มความ กของทเขาโยนถวายใหพนจาก กาย และจากของเนองดวยกาย แกภกษผอยในหตถบาส ดวยกาย หรอของเนองดวยกาย เปนอนชอวาเขาถวายดวยประโยคทโยนให. นเปนการพรรณนาตามพระบาลกอน.


บาลมตตกวนจฉยย กในสกขาบทน พงทราบบาลมตตกวนจฉยดงตอไปน :- [ การรบประเคนมองค ๕ อยาง ] การรบประเคน ยอมขนดวยองค ๕ คอ ของพอบรษมกาลง ปานกลางยกได ๑ หตถบาสปรากฏ ( เขาอยในหตถบาส ) ๑ การนอม ถวายปรากฏ ( เขานอมถวาย ) ๑ เทวดากตาม มนษยกตาม ดรจฉาน กตาม ถวาย ( ประเคน ) ๑ และภกษรบประเคนของนนดวยกาย หรอ ดวยของเนองดวยกาย ๑. การรบประเคนยอมขนดวยองค ๕ ดวย ประการอยางน. ในองค ๕ นน หตถบาสแหงภกษผยนนงและนอน บณฑตพงทราบโดยนยดงกลาวแลว ในปวารณาสกขาบท. กถาบรรดาผใหและผรบประเคน ฝายหนงอยบนอากาศ ฝาย หนงอยบนพน, พงกาหนดประมาณหตถบาสทางศรษะของผยนอยบน พน และทางรมดานในแหงอวยวะทใกลกวา ของผยนอยบนอากาศ ยกเวนมอทเหยยดออก เพอใหหรอเพอรบเสย. ถาแมนฝายหนงอย ในหลม ( บอ ) อกฝายหนงอยรมหลม หรอฝายหนงอยบนตนไม อกฝายหนงอยบนแผนดน กพงกาหนดประมาณหตถบาส โดยนย ดงกลาวกลวนนแหละ. ถาแมนนกเอาจะงอยปากดาบดอกไม หรอผลไมถวาย หรอชาง เอางวงจบดอกไม หรอผลไมถวายอยหตถบาสเหนปานน, การรบ ประเคนยอมขน ( ใชได ). กถาภกษนงอยบนคอชางแมสง ๗ ศอกคบ


จะรบของทขางนนถวายดวยงวงกควรเหมอนกน. ทายกคนหนงทน ภาชนะขาวสวยและกบขาวเปนอนมากไวบนศรษะ มายงสานกของ ภกษพดทงยนวา ". นมนตทานรบเถด " การนอมถวายยงไมปรากฏ กอน; เพราะฉะนน จงไมควรรบ. แตถาเขานอมลงมาแมเพยงเลก นอย, ภกษพงเหยยดแขนออกรบภาชนะอนลาง แมโดยเอกเทศ. ดวยการรบเพยงเทาน ภาชนะทงหมดเปนอนรบประเคนแลว. ตงแต รบประเคนนนไป จะยกลง หรอเลอนออก แลวหยบเอาของทตน ตองการ สมควรอย. สวนในภาชนะเดยวกนมกระบงซงมขาวสวย เปนตน ไมมคาทจะพงกลาวเลย. แมทายกผหาบภตตาหารไป ถานอมหาบลงถวาย สมควรอย. ถาแมนมไมไผยาว ๓๐ ศอก, ทปลายขางหนงผกหมอนาออยแขวนไว ทปลายขางหนงผกหมอเนยใสแขวนไว, ถาภกษรบประเคนลาไมไผ นน เปนอนรบประเคนของทงหมดเหมอนกน. ถาทายกกลาววา " นมนตทานรบนาออยสดซงกาลงไหลออก จากรางหบออย " การนอมเขามาถวาย ยงไมปรากฏ; เพราะฉะนน จงไมสมควรรบ. แตถาเขาเอากากทงแลวเอามอวกขนถวาย ๆ ควรอย. บาตรมากใบ เขาวางไวบนเตยงกด บนตงกด บนเสอลาแพน กด บนรางไมกด บนแผนกระดานกด. ทายก ( ผให ) อยในหตถ- บาสแหงภกษผอยในทใด, ของทเขาใหในบาตรเหลานน อนภกษผ อยในทนน แมเอานวแตะเตยงเปนตน ดวยความหมายวารบประเคน จะยนอยกตาม นงอยกตาม นอนอยกตาม เปนอนรบประเคนแลว


ทงหมด. ถาแมนภกษขนนงเตยงเปนตน ดวยหมายใจวา " เราจก รบประเคน " กควรเหมอนกน. กถาแมนเขาวางบาตรทงหลายไวบนแผนดน เอากระพงกบ กระพงจดกน, ของทเขาถวายในบาตรใบทภกษนง เอานวมอหรอเขม แตะไวเทานน เปนอนรบประเคนแลว. ทานกลาวไวในทบางแหงวา " การรบประเคนในบาตรทเขาตงไวบนเสอลาแพนผนใหญ และ เครองลากหลงชางเปนตน ยอมไมขน. " คานนพงทราบวา ทาน กลาวหมายเอาการลวงเลยหตถบาสไป. แตเมอมหตถบาสในทใดทหนง กควร นอกจากของซงเกดอยกบทนน. กการรบประเคนบนใบปทม หรอบนใบทองกวาวเปนตน ซง เกดอยกบทนน ยอมไมควร. เพราะใบปทมเปนตนนน ไมถงการ นบวาของเนองดวยกาย. เหมอนอยางวาในของเกดกบทนน การรบ ประเคนไมขน ฉนใด, ในเตยงทตงตรงไวทตอเปนตน ในแผน กระดาน หรอในหนทเปนอสงหารมะ การรบประเคน กไมขน เหมอนกน ฉนนน. จรงอย เตยงทตงตรงไวทตอเปนตนแมนนเปน ของควรสงเคราะหเขากบของทเกดอยกบทนน. แมบนใบมะขามเปนตน ซงเปนใบเลก ๆ ดาษไวบนพน การ รบประเคนกไมขน. เพราะวา ใบมะขามเปนตนเหลานน ไมสามารถ จะตงไวไดดวยด. แตบนใบทใหญมใบปทมเปนตน ( รบประเคน ) ขน. ถาทายก ( ผให ) ยนเลยหตถบาสในทนน เอากระบวยคนยาว ตกถวาย, ภกษพงบอกเขาวา " เขามาถวายใกล ๆ. " เขาไมไดยน


คาพด หรอไมเออเฟอ เทลงไปในบาตรทเดยว, ภกษพงรบประเคน ใหม. แมในบคคลผยนอยหางโยนกอนขาวไปถวาย กนยนเหมอนกน. ถาในบาตรทนาออกมาจากถงบาตรมผลนายอม. เมอมนาพงลางเสย กอน. เมอไมม พงเชดผงนายอม หรอรบประเคนแลว จงเทยวไป บณฑบาต. ถาเมอเทยวไปบณฑบาตผงตกลง ( ในบาตร ), พงรบ ประเคนกอนจงรบภกษา. แตเมอไมรบประเคน รบ ( ภกษา ) เปน วนยทกกฏ. แตไมเปนอาบตแกภกษผรบประเคนธลทตกนนใหมแลว ฉน. กถาเมอภกษกลาววา " รบประเคนกอนจงถวาย " พวกเขาไมได ยนคาพด หรอไมเออเฟอถวายภกษเลยทเดยว, ไมเปนวนยทกกฏ. ภกษรบประเคนใหมแลว พงรบภกษาอนเถด. [ วธปฏบตเมอมของตกลงในบาตรในเวลาตาง ] ถาลมแรงพดธลใหลอยไปตกจากทนน ๆ, ภกษไมอาจรบภกษา ได. จะผกใจรบดวยจตบรสทธวา " เราจกใหแกอนปสมบน " ควรอย. เทยวไปบณฑบาตอยางนนแลวกลบไปยงวหาร หรออาสนศาลา ให ภกษนนแกอนปสมบนแลว จะรบเอาภกษาทอนปสมบนนนถวายใหม หรอจะถอเอาของอนปสมบนนนดวยวสาสะฉน กได. ถาภกษใหบาตรทมธลแกภกษในเวลาเทยวภกษาจาร, พงบอก ภกษเจาของบาตรนนวา " ทานรบประเคนบาตรนแลว พงรบภกษา หรอพงฉน. " ภกษเจาของบาตรนน พงทาอยางนน. ถาธลลอยอย ขางบน, พงรนนาขาวออก แลวฉนสวนทเหลอเถด. ถาธลจมแทรก ลงขางใน พงรบประเคนใหม. เมอไมมอนปสมบนอยาปลอย ( บาตร )


จากมอเลย พงนาไปในทซงมอนปสมบน แลวรบประเคนใหม. จะ นาธลทตกลงในขาวแหงออกแลวฉน กควร. แตถาเปนธลละเอยด มาก พงนาออกพรอมกบขาวสวยสวนขางบน หรอพงรบประเคนใหม แลวฉนเถด. เมอชาวบานวางขาวยาคหรอแกงไวขางหนาแลวคน หยดแกง กระเซนขนจากภาชนะตกลงในบาตร, ภกษพงรบประเคนบาตรใหม. เมอพวกเขาเอากระบวยตกมาถวาย หยาดสปะเปนตน หยดออกจาก กระบวยตกลงไปในบาตรกอน, เปนอนตกลงไปดวยด ไมมโทษ เพราะเขานอมเขามาถวาย. ถาแมนเมอเขาเอาจอกนาเกลยขาวสกลงอย เขมา หรอเถา ตกลงไปจากจอกนา ไมมโทษเหมอนกน เพราะเขานอมถวาย. ของ ทเขากาลงถวายแกภกษรปถดไป กระเดนออกจากบาตรไปตกในบาตร ของภกษอกรปหนง เปนอนตกไปด จดวารบประเคนแลวเหมอนกน. เมอเขาจดผกปลง ( ผกไห ) ดองเปนตน ถวายแกภกษรปหนง หยดนา ( ผกดอง ) จากผกดองตกลงไปในบาตรของภกษอน, เธอพง รบประเคนบาตรใหม. พวกเขากาลงจบขางบนบาตรของภกษใด, เมอ หยดนาผกดองตกลงไปในบาตรของภกษนน ไมมโทษ เพราะเขานอม เขามาดวยความเปนผประสงคจะถวาย. พวกชาวบานถวายบาตรเตมดวยขาวปายาส, ภกษไมอาจจบ ขางลางได เพราะมนรอน, จะจบแมทขอบปาก กควรเหมอนกน. ถาแมนอยางนนกไมอาจ ( จบได ) พงรบดวยเชงรองบาตร ( ตนบาตร ).


ภกษผนงถอบาตรหลบอยทหอฉน. เธอไมรวาเขากาลงนาโภชนะ มาเลย เขาถวายอยกไมร, โภชนะจดวายงไมไดรบประเคน. แตถาเธอเปนผนงใสใจไว ( แตตน ) ควรอย. ถาแมนเธอวางมอจาก เชงบาตรแลวเอาเทาหนบไวมอยหลบไป สมควรเหมอนกน. แตเมอ เธอเอาเทาเหยยบเชงบาตรไวรบประเคน ถงจะตนอย กเปนการรบ ประเคนโดยไมเออเฟอ, เพราะฉะนน จงไมควรทา. อาจารยบางพวกกลาววา " การรบประเคนดวยเชงรองบาตร อยางน ชอวา เปนการรบประเคนดวยของเนองกบบาตรซงเนองดวย กาย; เพราะฉะนน จงไมควร. " คานนเปนแตเพยงคาพดเทานน. แตโดยอรรถ ทงหมดนน กเปนของเนองดวยกายทงนน. และแมใน กายสงสคคสกขาบท กไดแสดงนยนไวแลว. ถงจะหยบแมของตกท เขากาลงถวายแกภกษ ขนมาฉนเอง กควร. ในการหยบเอาของตกฉนนน มพระสตรเปนเครองสาธกดงตอไป นวา " ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตใหภกษหยบเอาของตกทเขา กาลงถวายฉนเองได, ขอนนเปนเพราะเหตไร ? ดกอนภกษทงหลาย ! เพราะของนนพวกทายกเขาสละถวาย๑แลว. " กแล พระสตรน มอรรถ ควรอธบาย; เพราะฉะนน ในพระสตรน พงทราบอธบายอยางน :- ของใดทเขากาลงถวาย พลดหลดจากมอของผถวาย ตกลงไปบนพน ทสะอาด หรอบนใบบว ผา เสอลาแพนเปนตน. ของนนจะหยบขน มาฉนเองกควร. แตของใดตกลงไปบนพนทมฝนละออง, ของนนพง ๑. ว. จลล. ๗/๔๘.


เชด หรอลางฝนละอองออกแลว หรอรบประเคนแลวฉนเถด. ถาของ กลงไปยงสานกของภกษอน, แมภกษเจาของ ๆ นนจะใหนาคนมากควร. ถาเธอกลาวกะภกษนนวา " นมนตทานนนแหละฉนเถด " แมภกษ นนจะฉน กควร. แตภกษนนอนภกษเจาของสงของไมไดสง ไมควรรบ. ในกรนทกลาววา " แมจะไมไดรบคาสง จะรบดวยตงใจวา ' จกถวายแกภกษเจาของสงของนอกน ' กควร. " ถามวา " กเพราะเหตไร ของนนจงไมควรทภกษนอกนจะรบ ? " แกวา " เพราะพระผมพระภาคมไดทรงอนญาตไว. " จรงอย พระ( มพระภาคเจา เมอตรสวา " เราอนญาตใหภกษ หยบของฉนเองได " ดงน กทรงอนญาตแกภกษผซงเขากาลงถวาย ของทพลดตกไปนนเทานน ใหหยบเอาของนน แมไมไดรบประเคน ฉนได. แตดวยคาวา " ดกอนภกษทงหลาย ! เพราะของนนพวกทายก สละใหแลว " จงเปนอนทรงแสดงความไมเปนของคนอนในพระดารส น; เพราะฉะนน ภกษอนหยบฉนเอง จงไมควร, แตสมควร เพราะ การสงของภกษผเปนเจาของแหงสงของนน. นยวา นเปนอธบายใน คาวา อนขานาม ภกขเว เปนตนน. กเพราะของทพลดตกนน ทรงอนญาตไว เพราะเปนของยง ไมไดรบประเคน; ฉะนน ภกษไมจบตองของตามทตงอยนนแหละ เอาของบางอยางปดไว แลวฉนแมในวนรงขน กควร. ไมเปนอาบต เพราะสนนธเปนปจจย. แตควรรบประเคนกอนแลว จงฉน. จรงอย พระผมพระภาคทรงอนญาตการหยบฉนเองแกภกษนนเฉพาะในวนนน


นอกจากวนนนไปไมทรงอนญาต ทราบวา อรรถแมนกเปนอธบาย ในพระดารสวา อนชานาม ภกขเว เปนตนน. [ วาดวยอพโพหารกนยโดยทว ๆ ไป ] บดน ขาพเจาจะกลาวอพโพหารกนยตอไป :- จรงอย เมอ ภกษทงหลายฉนอย ฟนทงหลาอยอมสกหรอ, เลบทงหลาย ยอม สกกรอน ส ( ผว ) บาตรยอมลอก, ทงหมดเปนอพโพหารก. เมอ ภกษปอกออยเปนตนดวยมด สนมยอมปรากฏ. สนมนน ธรรมดา เปนของเกดขนใหม ควรรบประเคนกอนจงฉน. เมอภกษลางมดแลว จงปอก สนมไมปรากฏ, มแตสกวากลนโลหะ, เพยงกลนโลหะ นน เปนอพโพหารก. ถงแมในจาพวกของทผาดวยมดเลกทพวก ภกษเกบรกษาไว กนยนนนแล. จรงอย ภกษทงหลายจะเกบมดนน ไวเพอตองการใชสอย กหามไดแล. เมอภกษทงหลายบด หรอตาอยซงเครองยา มรากยาเปนตน ตวหนบด ลกหนบด ครก และสากเปนตน ยอมสกกรอนไป. ภกษ ทงหลายจะเผามดทเกบรกษาไว แลวใสลงในเปรยง หรอนมสด เพอประโยชนเปนยา สเขยวยอมปรากฏในเปรยง หรอนมสดนน. มวนจฉยเชนเดยวกบทกลาวแลวในมดเลกนนแหละ. สวนในเปรยง ดบเปนตน ไมควรจมมดทเกบไวลงไปดวยตนเอง. หากวา ภกษ จมลงไป ยอมไมพนสามปกกะ. เมอภกษเทยวบณฑบาตในเมอฝนตก นาสกปรกหยดจากตว หรอจากจวรลงในบาตร พงรบประเคนบาตรนนใหม. แมในหยาดนา


ทตกลง เมอภกษกาลงฉนอยทโคนตนไมเปนตน กนยนเหมอนกน. กถาวา เมอฝนตกตลอด ๗ วน เปนนาบรสทธ หรอนาฝนทตกกลาง แจงควรอย. ภกษเมอจะใหขาวสกแกสามเณร พงใหอยาถกตองขาวสก ทอยในบาตรของสามเณรนนเลย. หรอวา พงรบประเคนบาตรของ สารเณรนน. เมอภกษถกตองขาวสกในบาตรทไมไดรบประเคน แลว จบขาวสกในบาตรของตนอก ขาวสกเปนอคคหตก.SUP>๑ แตถาวาภกษเปน ผมความประสงคจะให กลาววา " แนะสามเณร ! เธอจงนาบาตรมา, จงรบเอาขาวสก " ดงน, แตสามเณรนน ปฏเสธวา " กระผม พอแลว, " และแมเมอภกษกลาวอกวา " ขาวสกนนเราสละแกเธอ แลว " สามเณรยงกลาววา " กระผมไมตองการขาวสกนน " ดงน, ถงจะสละตงรอยครงกตามท ตลอดเวลาทขาวสกยงอยในมอของตน จดวาเปนของรบประเคนแลวแล. แตถาวา ขาวสกตงอยแมบนเชงรองบาตร ภกษไมมความเสยดาย กลาววา " เธอจงรบเอาไป, " ตองรบประเคนใหม. ถาภกษยงมความ เสยดายอย วางบาตรไวบนเชงรองบาตร แลวกลาวกะสามเณรวา " เธอ จงรบเอาขนมหรอขาวสวยจากบาตรน ดงน, สามเณรลางมอแลว ถา แมนวาถอเอาไปตงรอยครง ไมถกตองของทอยในบาตาของตนเลย ใสลงในบาตรของตนเอง, ไมมกจทจะตองรบประเคนใหม. แตถา สามเณรถกตองของทอยในบาตรของตนหยบเอาออกจากบาตรนน, ของ ๑. ของฉนทกอยางทยงไมไดรบประเคน ภกษจบตองเรยกวา ของเปนอคคหตก. - ผชาระ.


นนยอมระคนกบของ ๆ สามเณรพงรบประเคนใหม. แตเกจอาจารยทงหลายกลาววา " ถาแมนวา ของทสามเณร หยบเอาอย ขาดตกลงในบาตรนน พงรบประเคนใหม. " คานน บณฑตพงทราบในกอนขาวสกเปนตน ทภกษกลาวจากดไวอยางนวา " เธอจงหยบเอากอนขาวกอนหนง. จงหยบขนมชนหนง, จงหยบ เอาสวนเทานแหงกอนนาออยน. " สวนในคานวา " เธอจงหยบเอาขนม หรอขาวสวยจากบาตรน " ไมมการจากด; เพราะฉะนน ของทตกลง ในบาตรของสามเณรเทานน จงจะขาดประเคน. สวนขาวสวยทอย ในมอ ( ของสามเณร ) ยงเปนของภกษนนเองตลอดเวลาทสามเณร ยงไมบอกงด หรอภกษยงไมหามวา " พอละ, " เพราะฉะนน จง ยงไมขาดประเคน. ถาภกษใสขาวสวยลงในภาชนะสาหรบตมขาวตมของตน หรอ ของภกษทงหลาย เพอประโยชนแกภกษสามเณรบางพวก พงกลาววา " แนะสามเณร ! เธอจงวางมอไวขางบนภาชนะ " แลวตกลงทมอของ สามเณรนน. ของตกจากมอของสามเณรลงในภาชนะ. ของทตก นน ยอมไมทาใหภาชนะเปนอกปปยะในวนรงขน เพราะขาวสกนน ภกษสละแลว. ถาวาภกษไมทาอยางนนตกลงไป, พงทาภาชนะให ปราศจากอามสเหมอนบาตรแลวฉนเถด. พวกทายกวางหมอขาวตมไวแลวไปเสย. สามเณรเลกไมอาจ ใหภกษรบประเคนหมอขาวตมนนได. ภกษเอยงบาตรเขาไป. สาม- เณรวางคอหมอบนขอบปากบาตรแลว เอยงลง. ขาวตมทไหลไป ในบาตรเปนอนประเคนแลวแล. อกอยางหนง ภกษวางมอลงบนพน.


สามเณรหมนไปวางลงบนมอของภกษนน ควรอย. แมในกระเชาขนม กระเชาขาวสวย ( กระบงขนมและกระบงขาวสวย ) และมดออยเปนตน กนยนเหมอนกน. ถาสามเณร ๒-๓ รป จะชวยกนถวายภาระ ( ของ หนก ) ทควรประเคนได, หรอภกษ ๒-๓ รปจะชวยกนรบของท คนมกาลงแขงแรงคนเดยวยกขนถวาย ควรอย. [ วาดวยของเปนอคคหตกและไมเปน ] ชนทงหลายแขวนหมอนามน หรอหมอนาออยไวทเทาเตยง หรอตง, ภกษจะนงบนเตยงกด บนตงกด ควรอย. นามนเปนตน นน จะชอวาเปนอคคหตกหามได. หมอนามน ๒ หมอเปนของทเขา แขวนไวบนไมฟนนาค หรอบนขอ. หมอบนรบประเคนแลว, หมอ ลางยงไมไดรบประเคน. จะจบทมอบน ควรอย. หมอลางรบประเคน แลว, หมอบนยงไมไดรบประเคน. เมอภกษจบหมอบนแลว จบ หมอลาง หมอบนเปนอคคหตก. ภายใตเตยงมถวยนามนยงไมไดรบ ประเคน. ถาภกษกวาดเอาไมกวาดกระทบถวยนามน, นามนนนยง ไมเปนอคคหตก. ภกษตงใจวา " เราจะหยบของทรบประเคนไวแลว " ไพลไป หยบของทไมไดรบประเคน รแลวกลบวางไวในททตนหยบมา, ของ นนไมเปนอคคหตก. นาอกมาภายนอกแลวจงร. อยาตงไวขางนอก พงนากลบเขาไปตงในทเดมนนเอง, ไมมโทษ. กถาวาถวยนามนนน เมอกอน วางเปดไว, ไมควรปด พงวางไวตามเคยเหมอนทวางอย กอน. ถาวางไวขางนอก, อยาไปแตะตองอก. ถาภกษกาลงลงมายง


ปราสาทชนลาง รเอาในทามกลางบนได เพราะไมมโอกาส พงนา ไปวางไวขางบน หรอขางลางกได. ราขนในนามนทรบประเคนแลว, ผงราขนทแงงขงเปนตน. รา หรอผงรานน ธรรมดาเกดในนามนและขงนนนนเอง, ไมมกจทจะ ตองรบประเคนใหม. คนขนตนตาล หรอตนมะพราว เอาเชอกโรย ทะลายผลตาลลงมา ยงคงอยขางบน กลาววา " นมนตทานรบเถด " อยาพงรบ. ถาคนอนยนอยพนดน จงทหวงเชอกยกถวาย, จะรบ ควรอย, ภกษใหทากงไมใหญทมผลใหเปนกปปยะแลวรบประเคน. ผลทงหลายเปนอนภกษรบประเคนแลวเหมอนกน. ควรบรโภคไดตาม สบาย. ชนทงหลายยนอยภายในรวแหวกรว ( ลอดรว ) ถวายออยลา หรอผลมะพลบ; เมอไดหตถบาส ควรรบ. เมอภกษรบออยลา หรอผลมะพลบนนทลอดออกมา ไมถกบนคราวรว ( ไมพาดบน คราวรว ) จงควร. ในออยลาและผลมะพลบทลอดออกมาถก ( บน คราวรว ) ทานไมไดแสดงโทษไวในอรรถกถาทงหลาย. แตพวกเรา เขาใจวา " จากฐานทลาออยเปนตนถก เปนเหมอนหยบของตก ขนเอง. " แมคานนยอมใชไดในเมอของออกไปไมหยด เหมอน ภณฑะทโยนใหจกกลงไปภายนอกดานภาษ ฉะนน. พวกชนโยนของขามรว หรอกาแพงถวาย. แตถากาแพง ไมหนา หตถบาลยอมเพยงพอแกผยนอยภายในกาแพงและภายนอก กาแพง. ภกษจะรบของทสะทอนขนสงแมตงรอยศอกแลวลอยมาถง ควรอย.


ภกษเอาคอแบกสามเณรอาพาธไป ( ใหสามเณรอาพาธข คอไป ). เธอเหนผลไมนอยใหญ เกบถวาย ทงทนงอยบนคอ, ภกษควรจะรบ. บคคลอนแบกภกษไป ถวายผลไมแกภกษผนง อยบนคอ, สมควรรบเหมอนกน. ภกษถอกงไมมผล เพอตองการรม เดนไป. เมอเกดความคดอยากจะฉนผลขนมา จะใหอนปสมบน ประเคนแลวฉน ควรอย. ภกษใหทากปปยะกงไมเพอไลแมลงหว ( แมลงวน ) แลวรบประเคนไว. หากวา มความประสงคจะฉน, การรบประเคนไวเดมนนแหละยงใชไดอย, ไมมโทษแกภกษผขบฉน. ภกษวางภณฑะทควรรบประเคนไวบนยานของพวกชาวบานเดน ทางไป. ยานตดหลม. ภกษหนมจบลอดนขน ควรอย. สงของไมชอ วา เปนอคคหตก. ภกษวางของทควรประเคนไวในเรอ เอาแจว ๆ เรอไป หรอเอามอพยไป ควรอย. แมในพวง ( แพ ) กนยนเหมอน กน. ภกษแมวางภณฑะไวในถาดกด ในคนโท ( ตม ) กด ในหมอ กด แลวใชใหอนปสมบนถอภณฑะนน จบแขนอนปสมบนขาม ( นา ) ไป ควรอย. แมเมอถาดเปนตนไมม ใหอนปสมบนถอแลว จบ อนปสมบนนนทแขนขามไป กควร. พวกอบาสกถวายขาวสารเปนเสบยงทางแกพวกภกษผเตรยมตว จะเดนทาง. พวกสามเณรชวยถอขาวสารภกษทงหลายแลวไมอาจ เพอจะถอขาวสารสวนของตนเอง. พวกภกษจงชวยถอขาวสารของ สามเณรเหลานน. สามเณรทงหลาย เมอขาวสารทตนถอหมดแลว เอาขาวสารนอกนตมขาวตม ตงบาตรของภกษสามเณรทงหมดไวตาม


ลาดบแลว เทขาวตมลง. สามเณรผฉลาดเอาบาตรของตนถวายแก พระเถระ ถวายบาตรของพระเถระแกพระเถระรปท ๒ เปลยนบาตร กนทงหมด อยางนเปนตนจนทวถงกน. เปนอนภกษทงหมดฉนขาวตม ของสามเณร ควรอย. ถาแมนวาสามเณรเปนผไมฉลาด เรมจะดม ขาวตมในบาตรของตน ดวยตวเองเทานน, พวกพระเถระควรจะขอดม ไปตามลาดบ อยางนวา " ผมอาย ! จงใหขาวตมของเธอแกเรา " ดงน. เปนอนภกษทงหมด ฉนขาวตมของสมเณรทงนน. ภกษทงหมดไม ตองโทษเพราะอคคหตกเปนปจจย ไมตองโทษเพราะสนนธเปนปจจย. แตในการเปลยนบาตรกนน ความแปลกกนแหงภกษทงหลาย ผนานามนเปนตนไป เพอมารดาบดา และนากงไมเปนตนไปเพอ ตองการรมเปนตน กบภกษผแลกเปลยนบาตรกนเหลาน ไมปรากฏ; เพราะฉะนน บณฑตพงใครครวญหาเหต. สามเณรประสงคจะหงขาว ไมอาจจะซาวขาวสารใหหมดกรวด๑

ทรายได. ภกษพงรบประเคนขาวสารและภาชนะ ซาวขาวสารใหหมด กรวดทรายแลวยกภาชนะขนสเตาเถด. อยาพงกอไฟ. ในเวลาหง จะตองเปดดจงจะรความทขาวเปนของสกได. ถาขาวสกไมด จะปด เพอตองการใหสก ไมควร. จะปดเพอตองการไมใหผง หรอขเถา ตกลงไป ควรอย. เมอเวลาสกแลว จะปลงลงกด จะฉนกด ควรอย. จาเดมแตนนไป ไมมกจทจะตองรบประเคนใหม. สามเณรสามารถจะหงได, แตเธอไมมเวลา, เธอประสงคจะ ๑. สารตถทปน ๓/๓๔๕. นจจาเลต น สกโกตต นจจาเลตวา สกขรา อปเนต น สกโกต ฯ


ไปในทบางแหง, ภกษรบประเคนภาชนะพรอมทงขาวสาร และนา แลวยกขนสเตา พงกลาววา " เธอจงกอไฟใหตดแลวไปเถด. " ตอจากไฟตดโพลงนนแลว จะทากจทกอยาง สมควร โดยนยกอน เหมอนกน. ภกษตงภาชนะสะอาดตมนาเดอดไว เพอประโยชนแก ขาวตม ควรอย. เมอนาเดอดแลว สามเณรกรอกขาวสารลง. ก จาเดมแตนนไป ภกษอยาพงเรงไฟ. จะรบประเคนขาวตมทสกแลวดม ควรอย. สามเณรตมขาวตมอย. ภกษคะนองมอเลนอย จบภาชนะ, จบฝาละม, ปาดฟองทพลงขนทงไป. เฉพาะภกษนน ไมควรจะดม. เปนทกกฏ ชอทรปจณณะ. กถาวา ภกษจบทพพ หรอกระบวยแลว คนไมยกขน. ขาวตมนนไมควรแกภกษทงหมด. ยอมเปนทง ๓ ปกกะ ทงทรปจณณะ. ถายกขน เปนทงอคคหตก. ภกษเทยวบณฑบาตวางบาตรไวบนเชงรอง. ถาภกษโลเลรปอน เลนอยในทนน จบตองบาตร, จบตองฝาบาตร. ภตทไดจากบาตรนน ไมควรเฉพาะแกภกษโลเลนน. แตถาเธอยกบาตรขนแลววางไว ไม ควรแกภกษทก ๆ รป. ภกษจบกงไมหรอเถาวลย เขยาผลไมทเกด อยบนตนไมเปนตนนน. ผลทไดจากกงไม หรอเถาวลยนน ไมควรแก ภกษผเขยานนเหมอนกน. และเธอยอมตองทรปจณณทกกฏดวย. ทานกลาวไวในมหาปจจรวา " ภกษจะคาตนไมมผล หรอผกหนามไว ทตนไมนน ควรอย ไมเปนทรปจณณทกกฏ. " ฝายภกษเหนผลไม มผลมะมวงเปนตนทหลนในปา ตงใจวา


" เราจกใหแกสามเณร " แลวนามาให ควรอย. ภกษเหนเนอเดน แหงสหะเปนตน คดวา " เราจกใหแกสามเณร " รบประเคนกตาม ไมไดรบประเคนกตาม นามาให ควรอย. กถาอาจจะชาระวตกให หมดจดได แมจะขบฉนอาหารทมาจากเนอเปนเดนสหะเปนตนนน กควร. ไมตองโทษเพราะรบประเคนเนอดบเปนปจจย และไมตองโทษ เพราะของอคคหตกเปนปจจยเลย. เมอภกษถอนามนเปนตนเดนไป เพอประโยชนแกมารดา และ บดา เกดพยาธขนในระหวางทาง จะรบประเคนสงทตนปรารถนาจาก นามนเปนตนนนแลวฉน ควรอย. แตถาเปนของทภกษรบประเคนไว แมในครงแรก, ไมมกจทจะตองรบประเคนใหม. ภกษนาขาวสารมาใหเพอประโยชนแกมารดา และบดา. มารดา และบดานน จดปรงขาวตมเปนตน จากขาวสารนนนนเอง ถวายแก ภกษนน ควรอย. ไมมโทษเพราะสนนธเปนปจจย หรอเพราะของ อคคหตกเปนปจจย. ภกษปดฝาตมนารอนใหเดอด. ควรบรโภคได จนกวาจะหมด. แตถาเถาตกลงในนารอนน พงรบประเคน. เมอภกษ เอาปากคมดามยาวจบถวยหงนามน เถาตกลงไป. อยาปลอยมอเสย เคยวไปจนไดทปลงลงแลว พงประเคนใหม. ถาแมถานกด ฟน กด ภกษรบประเคนวางไว, การรบประเคนเดมนนแหละยงใชได. ภกษเคยว ( ฉน ) ออยอย. สามเณรกลาววา " ทานใหผม บาง. " ภกษบอกเธอวา " จงตดเอาจากสวนนไป " แลวถอเอา, ก ในสวนทยงเหลอ ไมมกจทจะตองรบประเคนใหม. แมสาหรบภกษผ


ฉนงบนาออย กนยนเหมอนกน. จรงอย ออยสวนทเหลอจากทสามเณร ตดเอาจากโอกาสทภกษบอกไว ยงไมละ ( ไมขาด ) การรบประเคน ไปเลย. ภกษเมอจะแจกงบนาออย รบประเคนแลวจดไวเปนสวน ๆ พวกภกษกด พวกสามเณรกด มาแลวจะถอเอาคนละสวน ๆ โดยการ หยบครงเดยวเทานน. สวนทเหลอจากทภกษสามเณรหยบเอาไปแลว ยงเปนของประเคนอยอยางเดม. ถาสามเณรซกซนจบ ๆ วาง ๆ. สวน ทเหลอจากสามเณรนนถอเอาไป เปนของไมไดรบประเคน. ภกษรบประเคนกลองยาสบ แลวสบยา. ปากและคอเปนเหมอน ทาดวยมโนศลา. จะฉนยาวกาลก ไดอย. ไมมโทษเนองดวยยาวชวก กบยาวกาลกระคนกน. เมอภกษระบมบาตร หรอตมกรก ควนเขาไป ทางชองห จมก และปาก, จะสดดมดอกไมหรอผลไม เพราะความ เจบไขเปนปจจย. ควรอย เพราะเปนอพโพหารก. การเรออวกอาหารทฉนแลวออกมากระทบเพดาน กลบเขาไปใน ภายในอก ควรอย เพราะเปนเหตสดวสย. ทเรออวกออกมาถงปาก แลวกลนเขาไปอก เปนอาบต เพราะวกาลโภชนสกขาบท. รสของ อามสทตดอยในซอกฟน เขาไป ( ในลาคอ ) เปนอาบตเหมอนกน. ถาอามสละเอยด รสไมปรากฏ, จดเขาฝกฝายแหงอพโพหารก. เมอเวลาจวนแจ ภกษฉนอาหารในทไมมนา ขากบวนนาลาย ทงไป ๒-๓ กอน แลวถงไปยงทมนาบวนปากเถด. หนอขงทรบ ประเคนเกบไวเปนตนงอกออก. ไมมกจทจะตองรบประเคนใหม. ไมม


เกลอจะทาเกลอดวยนาทะเล ควรอย. นาเคมทภกษรบประเคนเกบไว กลายเปนเกลอ หรอเกลอกลายเปนนา. นาออยสดกลายเปนนาออยแขน หรอนาออยแขนกลายเปนนาออยเหลวไป. การรบประเคนเดมนนแหละ ยงใชไดอย. หมะและลกเหบ มดตอยางนานนแล. พวกภกษกวน ( แกวง ) นาใหใสดวยเมลดผลไมททานาใหใส ( เมลดตมกากวา ) ซงเกบรกษาไว, นามนาทกวนใหใสเปนตนนน เปนอพโพหารก ระคนกบอามส กควร. นาทกวนใหใสดวยผลมะขวด เปนตน ทมดตเหมอนอามส ควรแตในเวลากอนฉนเทานน. นาใน สระโบกขรณเปนตน ขนขน กควร. แตถาวา นาขนขนนน ตดปาก และมอ ไมควร. นานนควรรบประเคนแลวจงบรโภค. นาขนขนใน สถานทถกไถในนาทงหลาย พงรบประเคน. ถานาไหลลงสลาธาร เปนตน แลวเตมแมนา ควรอย. ชลาลยมบงซงมตนกมเปนตน มนาอนดาดาษไปดวยดอกไมท หลนจากตน. ถารสดอกไมไมปรากฏ, ไมมกจทจะตองรบประเคน. ถานานอย มรสปรากฏ พงรบประเคน. แมในนาทปกดลมดวยใบไม สดาในลาธารทงหลาย มซอกเขาเปนตน กนยนเหมอนกน. ดอกไม ทงหลายมเกสรกด มนาตอยทขวกด ( มขวและนานมกด ) เขาใสลง ในหมอนาดม, พงรบประเคน. หรอวา ดอกไมทงหลายภกษรบประเคน แลวพงใสลงไปเถด. ดอกแคฝอยและดอกมล เปนของทเขาใสแชไว, นาคงอยเพยงถกอบกลน. นานนเปนอพโพหารก ควรกบอามสแมใน วนรงขน.


สามเณรตกนาดมจากนาดมอบดอกไมภกษเกบไว แลวเทนา ทเหลออจากทตนดมแลวลงในนาดมนนอก, พงรบประเคนใหม. ภกษ จะเอาหมอนาแกวงแหวกเกสรดอกไมทแผคลมนาอยในสระบวเปนตน ออกไปแลว ตกเอาแตนา ควรอย. ไมสพนทภกษใหทาเปนกปปยะแลวรบประเคนเกบไว. ถา ภกษประสงคจะดดรสแหงไมสฟนนน, การรบประเคนเดมนนแหละ สมควรอย. ทไมไดรบประเคนไว ตองรบประเคน. แมเมอรสเขาไป ในลาคอ กเปนอาบตแกภกษผไมรเหมอนกน. จรงอย สกขาบทน เปนอจตตกะ. ถามวา " บรรดาหาภตรป อะไรควร อะไรไมควร ? " แกวา " นมสด สมควรกอน. " จะเปนนมสดแหงสตวทม มงสะเปนกปปยะ หรอนมสดแหงสตวทมมงสะเปนอกปปยะ กตามท, ภกษดม ไมเปนอาบต. วตถน คอ นาตา นาลาย นามก มตร กรส เสลษม มลฟน คถตา คถห สาเกลอ ( เหงอไคล ) เกดใน รางกาย ควรทกอยาง. แตบรรดาสงเหลาน สงใดเคลอนจากแหลง ( ของมน ) แลว ตกลงในบาตรกด ทมอกด สงนนตองรบประเคน. สงทยงตดอยใน อวยวะ เปนอนรบประเคนแลวแท. เมอภกษฉนขาวปายาสรอน เหงอทตดตามนวมอแลวตดอยทขาวปายาส หรอวาเมอภกษเทยว บณฑบาตเหงอไหลจากมอถงขอบปากบาตรลงสกนบาตร. ในบาตรน ไมมกจทจะตองรบประเคน. ในมหาภตทเผาแลว ไมมคาวา " สวน


ชอน ไมควร. " แตทเผาไมด ( ไหมไมสนท ) ไมควร. กภกษ จะ บดแมกระดกมนษย ทเผาดแลวใหเปนผง แลวโรยลงในของลม ควรอย. เมอไมมกปปยการก จะถอเอายามมหาวกต ๔ ฉนแมเอง กควร. กในอธการแหงยามหาวกตน กปปยการกเปนคนวายากกด เปนผไม ไมสามารถกด ยอมตงอยในฝกฝายไมมเหมอนกน. เมอเถาไมม ภกษ พงเผาไมแหงเอาเถา. เมอไมฟนแหงไมม แมจะตดฟนสดจากตนไม ทาเถากควร. กยามหาวกตทง ๔ อยางน ชอวา อนญาตเฉพาะกาล ควรแตในเวลาถกงกดเทานน. บททเหลออในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เกดจากทางกาย ๑ ทางกายกบจต ๑ เปนกรยา เปนโนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตต- วชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. ทนตโปณสกขาบทท ๑๐ จบ. โภชนวรรคท ๓ จบบรบรณ ตามวรรณนานกรม.


ปาจตตย อเจลกวรรคท ๕ อเจลกสกขาบทท ๑ ในสกขาบทท ๑ แหงอเจลกวรรค มวนจฉยดงตอไปน :- [ แกอรรถ เรองใหของกนแกนกบวชนอกศาสนา ] บทวา ปรเวสน แปลวา สถานทองคาส. บทวา ปรพพาชกสมาปนโน คอ ผเขาถงการบวช. สามบทวา เทต อาปตต ปาจตตยสส มความวา ภกษให ขาวตมและขาวสวย พออมดวยประโยคเดยว เปนปาจตตยตวเดยว. ใหขาดเปนระยะ ๆ เปนปาจตตยทก ๆ ประโยค. แมในขนมและขาว สวยเปนตน กนยนเหมอนกน. สองบทวา ตตถเย ตตถยส มความวา มารดากด บดา กด ( ของภกษ ) บวชในหมเดยรถย, แมภกษ ( ผบตร ) เมอใใหแก เดยรถยเหลานน ดวยสาคญวามารดาและบดา เปนปาจตตยเหมอนกน. บทวา ทาเปต คอ สงใหอนปสมบนให. สองบทวา อปนกขปตวา เทต มความวา วางบนภาชนะ เหนปานนนแลว วางภาชนะนนใหบนพนดน ใกลเดยรถยเหลานน หรอวาใชใหวางภาชนะของเดยรถยเหลานนลงแลว ใหบนภาชนะนน แมจะตงบาตรไวบนเชงรอง หรอบนพนดนแลวกลาววา " ทานทง- หลายจงถอเอาจากบาตรน " กควร. ถาวาเดยรถยพดวา " ของสงน เปนของสวนตวของเราแท, ขอทานโปรดใสอามสนนลงในภาชนะน "


พงใสลงไป. เพราะเปนของสวนตวของเดยรถยนน จงไมชอวา เปน การใหดวยมอตนเอง. บททเหลอในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. อเจลกสกขาบทท ๑ จบ.


อยโยชนสกขาบทท ๒ ในสกขาบทท ๒ มวนจฉยดงน :- [ แกอรรถบางปาฐะในปฐมบญญตของสกขาบท ] บทวา ปฏกกมเนป แปลวา แมในโรงฉน. บทวา ภตตวสสดค แปลวา ภตกจ. บทวา น สมภาเวส แปลวา ไมทนเวลา. บทวา อนาจาร ไดแก การละเมดทางกายทวารและวจทวาร อนเหลอจากอนาจารทกลาวแลว. ในคาวา ทสสนปจาร วา สวนปจาร วา วชหนตสส น มวนจฉยวา ถาภกษยน หรอนงขบไล, ภกษใดถกขบไล, ภกษนน กาลงละอปจารไป, และชอวา อาบตไมมแกภกษนน, แตเมอภกษ ผถกขบไลไปนน แมกาลงละ ( อปจาร ) ไป โดยอรรถกเปนอนภกษ ผขบไลนอกนละไปแลวทเดยว; เพราะฉะนน ภกษผขบไลเทานนเปน อาบตน. บรรดาอาบตเหลานน ถาวาเทาขางหนงยงอยภายในอปจาร เปนทกกฏ, ในขณะลวงเขตแดนไป เปนปาจตตย. กบรรดาอปจารการเหนและอปจารการไดยนน ประมาณ ๑๒ ศอก ในโอกาสกลางแจง เปนประมาณแหงอปจารการเหน, อปจารการได ยน กมประมาณเทากน. กถาวามฝาประตและกาแพงเปนตนคนอย, ภาวะทฝาประตและกาแพงเปนตนนนคนไวนนแหละ เปนการลวงเลย ทสสนปจาร. บณฑต พงทราบอาบต ดวยอานาจการลวงเลย ทสสนปจารนน.


คาวา น อ โย โกจ ปจจโย โหต มความวา เวน อนาจารมประการดงกลาวแลว ไมมเหตจาเปนอะไรอยางอน. สองบทวา กลสาสน อาโรเปต มความวา ความโกรธ ชอวา กล. ยกเรองแหงความโกรธนนขน คอ ยกอาชญาแหงความโกรธขน. อธบายวา แสดงโทษในการยนและการนงเปนตน ดวยอานาจแหง ความโกรธ กลาวถอยคาอนไมเจรญใจ อยางนวา " ทานผเจรญ ! จงด การยน การนง การด การเหลยวแล ของภกษน, เธอยนเหมอน หวตอ, นงเหมอนสนข, เหลยวดทางโนนทางนเลกลกเหมอนลง " ดวยตงใจวา " แมไฉนผนถกเรารบกวนดวยถอยคาอนไมจาเรญใจ อยางนแลว พงหลกไปเสย. " บททเหลอตนทงนนแล. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เกดขนทางกายกบจต ๑ ทางวาจากบ จต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต มเวทนา ๓ ดงนแล. อยโยชนสกขาบทท ๒ จบ.


สโภชนสกขาบทท ๓ ในสกขาบทท ๓ มวนจฉยดงน :- [ แกอรรถบางปาฐะในปฐมบญญตแหงสกขาบท ] บทวา สยนฆเร แปลวา ในเรอนนอน. คาวา ยโต อยยสส ภกขา ทนนา แปลวา เพราะขาพเจา ไดถวายภกษาแลว. อธบายวา " สงใดอนผมาแลวพงได, ทานได สงนนแลว, นมนตทานกลบไปเถด. " บทวา ปรยฏฐโต คอ เปนผอนราคะกลมรมแลว, ความวา " มความประสงคในเมถน. " บทวา สโภชเน ไดแก สกลทเปนไปกบดวยคน ๒ คน ชอวา สโภชนะ. ในสกลมตน ๒ คนนน. อกอยางหนง บทวา สโภชเน คอ ในสกลมโภคะ. เพราะวา สตรเปนโภคะของบรษ ผอนราคะกลม รมแลว และบรษกเปนโภคะของสตร ( ผกลดกลมดวยราคะ ), ดวย เหตนนนนแล ในบทภาชนะแหงบทวา สโภชเน นน พระผมพระภาค จงตรสวา " มสตรกบบรษ " เปนตน. สองบทวา มหลลเก ฆเร คอ ในเรอนนอนหลงใหญ. สามบทวา ปฏ สงฆาสส หตถปาส วชหตวา มความวา ละหตถบาสแหงบานประตหองในเรอนนอนนน แลวนง ณ ทใกลภาย ในทนอน. กเรอนนอนเชนน มในศาลาใหญ ๔ มขเปนตน. พระผ มพระภาคเจา ยอมทรงแสดงการลาทามกลางดวยคานวา ปฏ วส


อตกกมตวา. เพราะเหตนน บณฑตพงทราบอาบต เพราะ ลาทามกลางแหงเรอนนอนหลงเลก ทเขาสรางไว อยางใดอยางหนง. บททเหลอในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจปฐมปาราชก เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม อกศลจต มเวทนา ๒ ดงนแล. สโภชนสกขาบทท ๓ จบ.


สกขาบทท ๔ และท ๕ คาทจะพงกลาวในสกขาบทท ๔ และท ๕ ทงหมด มนยดงกลาว แลวในอนยตสกขาบททง ๒ นนแล. เหมอนอยางวา สโภชนสกขาบท มสมฏฐานดจปฐมปาราชกสกขาบทฉนใด, สกขาบทท ๔ และท ๕ แมน กมสมฏฐานดจปฐมปาราชกสกขาบทเหมอนกนฉนนนแล. สกขาบทท ๔-๕ จบ.


จารตสกขาบทท ๖ ในสกขาบทท ๖ มวนจฉยดงน :- [ แกอรรถบางปาฐะปฐมบญญตและอนบญญต ] ในคาวา เทถาวโส ภตต น มวนจฉยวา ไดยนวา ภตนน เปนของทพวกชาวบานนอมนามาแลว; เพราะเหตนน พวกภกษจง ไดกลาวอยางนน. แตในภตตาหาร ทพวกชาวบานมไดนอมนามา ภกษยอมไมไดเพอทจะกลาวอยางนน ( กลาววา ใหภตตาหารเถด อาวโส ) เปนปยตตวาจา ( การออกปากขอของ ). กพระผมพระภาคตรสคานวา " ดกอนภกษทงหลาย ! ถาเชนนน พวกเธอจงรบประเคนแลวเกบไว " ดงน เพอตองการรกษาศรทธา ของตระกล. กถาวา พระผมพระภาคพงตรสวา " พวกเธอแบงกนฉน เถด, " พวกชาวบานจะพงคลายความเลอมใส. บทวา อสสาทยตถ แปลวา ไดถกนากลบคนไป. มคาอธบาย วา " พวกชาวบานไดนาขาทนยะนนกลบไปยงเรอนอยางเดม. " ในคาวา สนต ภกข น มวนจฉยดงน :- ภกษชอวามอย ดวยเหตมประมาณเทาไร ? ชอวา ไมม ดวยเหตมประมาณเทาไร ? คอ ภกษผอยในสถานแหงใดภายในวหาร เกดมความคดวา จะเขาไป เยยมตระกล, จาเดมแตนน เหนภกษใดทขาง ๆ หรอตรงหนา หรอ ภกษใดทตนอาจจะบอกดวยคาพดตามปกตได, ภกษนชอวา มอย. แตไมมกจทจะตองเทยวไปบอกลาทางโนนและทางน. จรงอย ภกษท ตนตองเทยวหาบอกลาอยางน ชอวา ไมมนนเอง. อกนยหนง ภกษ


ไปดวยทาในใจวา " เราพบภกษภายในอปจารสมาแลวจกบอกลา " พงบอกลาภกษทตนเหนภายในอปจารสมานน. ถาไมพบภกษ ชอวา เปนผเขาไปไมบอกลาภกษทไมม. บทวา อนตราราม ไดแก ไปสวหารทมอยภายในบาน. บทวา ภตตยฆร ไดแก เรอนทเขานมนต หรอเรอนของ พวกชาวบานผถวายสลากภตเปนตน. บทวา อาปทาส มความวา เมอมอนตรายแหงชวตและ พรหมจรรย จะไปกควร. บททเหลออในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานเหมอนกฐนสกขาบท เกดขนทางกาย กบวาจา ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนทงกรยาทงอกรยา เปน โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. จารตสกขาบทท ๖ จบ.


มหานามสกขาบทท ๗ ในสกขาบทท ๗ มวนจฉยดงน :- [ แกอรรถ เรองทาวมหานามปวารณาเภสช ] พระโอรสแหงพระเจาอาวของพระผมพระภาคเจา แกกวาพระ ผมพระภาคเพยงเดอนเดยว เปนพระอรยสาวก ดารงอยในผลทง ๒ ทรงพระนามวา ทาวมหานาม. สามบทวา เภสชช อสสนน โหต มความวา เนยใสทเขา นามาจากดอกเกบไวมเปนอนมาก. บทวา สาทตพพา มความวา ภกษไมพงปฏเสธในสมยนนวา " ไมมโรค " พงรบไวดวยใสใจวา " เราจกของในเมอมโรค. " สามบทวา เอตตเกห เภสชเชห ปวาเรม มความวา เขา ปวารณาดวยอานาจชอ คอ ดวยเภสช ๒-๓ อยาง มเนยใสและ นามนเปนตน หรอดวยอานาจจานวน คอ ดวยกอบ ๑ ทะนาน ๑ อาฬหกะ ๑ เปนตน. สามบทวา อ เภสชช ว าเปต มความวา เขาปวารณา ดวยเนยใส ขอนามน เขาปวารณาดวยอาฬหกะ ขอโทณะ. สองบทวา น เภสชเชน กรณเย มความวา ถาภกษอาจ เพอดารงอตภาพอยได แมดวยภตระคนกน ชอวา กจจะพงทาดวย เภสชไมม.


บทวา ปวารตาน มความวา ไมเปนอาบตแกพวกภกษทคนของ ตนปวารณาไว ดวยการปวารณาเปนสวนบคคล เพราะการออกปาก ขอตามสมควรแกเภสชทปวารณาไว. แตในเภสชทเขาปวารณาดวย อานาจแหงสงฆ ควรกาหนดรประมาณทเดยวแล. คาทเหลออตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. มหานามสกขาบทท ๗ จบ.


อยยตตสกขาบทท ๘ ในสกขาบทท ๘ มวนจฉยยดงตอไปน :- [ วาดวยกองทพ ๔ เหลาสมยโบราณ ] บทวา อพภยยาโต คอ ทรงยกกองทพออกไป, มใจความวา เคลอนกองทพออกไปจากพระนคร ดวยตงพระทยวา " เราจกไป ประจญหนาขาศก. " บทวา อยยตต ไดแก กองทพททาการยกออกไปแลว, มใจ ความวา กองทพทเคลอนออกจากหมบานไปแลว, สองบทวา ทวาทสปรโส หตถ มความวา ชาง ๑ เชอก มทหารประจา ๑๒ คน อยางน คอ พลขบข ๔ คน, พลรกษาประจา เทาชางเทาละ ๒ คน. สองบทวา ตปรโส อสโส มความวา มา ๑ มา มทหาร ประจา ๓ คน อยางน คอ พลขบข ๑ คน, พลรกษาประจาเทา ๒ คน. สองบทวา จตปปรโส รโถ มความวา รถ ๑ คน มทหาร ประจา ๔ คน อยางน คอ สารถ ( พลจบ ) ๑ คน นกรบ ( นาย ทหาร ) ๑ พลรกษาสลกเพลา ๒ คน ขอวา จตตาโร ปรสา สรหตถา ไดแก พลเดนเทา มพล อยางน คอ ทหารถออาวธครบมอ ๔ คน. กองทพประกอบดวยองค


๔ น โดยกาหนดอยางตา ชอวา เสนา. เมอไปดเสนาเชนน เปน ทกกฏทก ๆ ยางเทา. สองบทวา ทสสนปจาร วชหตวา มความวา กอบทพถกอะไร บงไว หรอวา ลงสทลม มองไมเหน, คอ ภกษยนในทนแลวไมอาจ มองเหน; เพราะเหตนน เมอภกษไปยงสถานทอนด เปนปาจตตย ทก ๆ ประโยค. บทวา เอกเมก มความวา บรรดาองค ๔ มชางเปนตน แต ละองค ๆ ชนทสดชาง ๑ เชอกมพลขบ ๑ คนกด พลเดนเทาอาวธ ๑ คนกด. พระราชาชอวาไมไดเสดจยาตราทพ เสดจไปประพาสพระราช อทยานหรอแมนา อยางนชอวา ไมไดทรงยาตราทพ. บทวา อาปทาส มความวา เมอมอนตรายแหงชวต และ อนตรายแหงพรหมจรรย ไมเปนอาบตแกภกษผไปดวยคดวา " เรา ไปในกองทพน จกพนไปได. " บททเหลออในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานเหมอนเอกฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม อกศลจต มเวทนา ๓ ดงนแล. อยยตตสกขาบทท ๘ จบ.


เสนาวาสสกขาบทท ๙ ในสกขาบทท ๙ มวนจฉยดงน :- [ วาดวยเหตตองอยในกองทพเกน ๓ ราตร ] คาวา อตถงคเต สรเย เสนาย วสต มความวา ถาแมน ภกษสาเรจอรยาบถบางอรยาบถ บนอากาศดวยฤทธ จะยนหรอนง หรอ นอน กตามท เปนปาจตตยทงนน. คาวา เสนา วา ปฏเสนาย รทธา โหต มความวา กองทพ ถกทพขาศกลอมไว ทาใหทางสญจรขาดลง. บทวา ปลพทโธ คอ ถกไพร หรออสรชนขดขวางไว. บทท เหลอตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญา- วโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. เสนาวาสสกขาบทท ๙ จบ.


อยโยธกสกขาบทท ๑๐ ในสกขาบทท ๑๐ มวนจฉยดงน :- [ วาดวยการจดขบวนทพสมยโบราณ ] ชนทงหลายยกพวกไปรบกน ณ ทน; เพราะฉะนน ทนนจงชอวา สนามรบ. คาวา อยโยธกะ น เปนชอแหงทสมประหารกน ( ยทธภม หรอสมรภม ). พวกชนยอมรจกทพกของพลรบ ณ ทน; ฉะนน ทนนจงชอวา ทพกพล. ไดความวา สถานทตรวจพล. การจดขบวนทพ ชอวา เสนาพยหะ. คาวา เสนาพยหะ น เปนชอแหงการจดขบวนทพ. ขอวา " กองทพชางอยางตามชาง ๓ เชอก " นน ไดแกขาง ๓ เชอกรวมกบชางเชอกทมทหารประจา ๑๒ คน ดงกลาวแลวในเบอตน. แมในบททเหลอกนยนนนแล. คาทเหลอพรอมดวยสมฏฐานเปนตน บณฑตพงทราบโดยนยดงกลาวแลวในอยยตตสกขาบทนนแล. อยโยธกสกขาบทท ๑๐ จบ. อเจลกวรรคท ๕ จบบรบรณ. ตามวรรณนานกรม.


ปาจตตย สราปานวรรคท ๖ สราปานสกขาบทท ๑ พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๑ แหงสราปานวรรค ดงตอไปน :- [ แกอรรถปฐมบญญต เรองสราเมรย ] หมบานแหงหนง ชอวา ภตทวตกะ. หมบานนนไดชออยางน เพราะประกอบดวยรวงาม. บทวา ปถาวโน แปลวา คนเดนทาง. สองบทวา เตชสา เตช ไดแก ( ครอบงา ) ซงเดชแหงนาค ดวยเดช คอ ดวยอานภาพของตน. บทวา กาโปตกา คอ มสแดงเสมอเหมอนกบสเทาแหงพวก นกพราบ. คาวา ปสนนา น เปนชอแหงสราใส. สามบทวา อนนจฉวก ภกขเว สาคตสส มรปความททาน กลาวไววา " ชอวา การดมนาเมา เปนการไมสมควรแกสาคตะผสาเรจ อภญญา ๕. " เมรยทเขาทาดวยรสแหงดอกมะซางเปนตน ชอวา ปปผาสวะ. เมรยทเขาคนผลลกจนทนเปนตนแลว ทาดวยรสแหงผลลกจนทน เปนตนนน ชอวา ผอาสวะ. เมรยทเขาทาดวยรสชาตแหงผลลกจนทน ( หรอองน ) เปนตน ชอวา มธวาสวะ. อาจารยบางพวกกลาววา


" เขาทาดวยนาผงกม. " เมรยทชอวา คฬาสวะ เขาทาดวยนาออยสด เปนตน. ธรรมดาสรา ทเขาใสเชอแปง กระทาดวยรสแมแหงจน มะพราวเปนตน ยอมถงการนบวา สราทงนน. อาจารยบางพวกกลาววา " เมอตกเอานาใสแหงสราใสเชอแลวนนแล ( ทเหลออ ) ยอมถงการ นบวาเมรยทงนน. " สามบทวา อนตมโส กสคเคนาป ปวต มความวา ภกษดม สรา หรอเมรยนนตงแตเชอ แมดวยปลายหญาคา เปนปาจตตย. แต เมอดมแมมากดวยประโยคเดยว เปนอาบตเพยงตวเดยว. เมอดมขาด เปนระยะ ๆ เปนอาบตมากตวโดยนบประโยค. คาวา อมชช จ โหต มชชวณณ มชชคนธ มชชรส มความวา เปนยาดองนาเกลอกด มสแดงจดกด. บทวา สปสปาเก มความวา ชนทงหลายใสนาเมาลงนดหนอย เพออบกลนแลวตมแกง, เปนอนาบต ในเพราะแกงใสนาเมาเลกนอย นน. แมในตมเนอกนยนเหมอนกน. กชนทงหลายยอมเจยวนามนกบ นาเมา แมเพอเปนยาระงบลม, ไมเปนอาบตในนามนแมนนทไมได เจอนาเมาจนเกนไปเทานน. ในนามนทเจอนาเมาจดไป จนมสมกลน และรสแหงนาเมาปรากฏ เปนอาบตแท. สองบทวา อมชช อรฏ มความวา ในยาดองชออรฏฐะซง ไมใชนาเมา ไมเปนอาบต. ไดยนวา ชนทงหลายทายาดองชออรฏฐะ ดวยรสแหงมะขามปอมเปนตนนนแหละ. ยาดองนนม ส กลน และ


รสคลายนาเมา แตไมเมา. พระผมพระภาคเจาทรงหมายเอายาดองชอ อรฏฐะนน จงตรสคาน. แตยาดองอรฏฐะทเขาปรงดวยเครองปรง จดเปนนาเมา ไมควรตงแตเชอ. บททเหลอในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญา- วโมกข อจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม อกศลจต มเวทนา ๓ แล. กในสมฏฐานเปนตนน บณฑตพงทราบวา เปน อจตตกะ เพราะ ไมรวตถ. พงทราบวา เปนโลกวชชะ เพราะจะพงดมดวยอกศลจต เทานน ดงนแล. สราปานสกขาบทท ๑ จบ.


องคลปโฏทกสกขาบทท ๒ ในสกขาบทท ๒ มวนจฉยยดงน :- [ แกอรรถวาดวยการจดวยนวมอ ] ดวยบทวา องคลปโฏทเกน น ตรสการเอานวมอจทรกแร เปนตน. บทวา อตตสนโต คอ เหนดเหนอยดวยการหวเราะเกนไป. บทวา อนสสาสโก คอ เปนผมลมอสสาสะปสสาสะขาดการ สญจรไปมา. สามบทวา อนปสมปนน กาเยน กาย มความวา แมนาง ภกษณกตงอยในฐานแหงอนปสมบน ในสกขาบทน. เมอภกษถก ตองนางภกษณแมนน ดวยประสงคจะเลน กเปนทกกฏ. บททเหลออ ในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจปฐมปาราชกสกขาบท เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม อกศลจต มเวทนา ๒ ดงนแล. องคลปโฏทกสกขาบทท ๒ จบ.


หสสธรรมสกขาบทท ๓ ในสกขาบทท ๓ มวนจฉยดงน :- [ แกอรรถวาดวยธรรม คอหวเราะในนา ] บทวา อปปกต โน มความวา ภกษเหลานนจะยงไมรขอ ทพระผมพระภาคเจาทรงแตงตงไว คอ ทรงบญญตไวแลว. การ เลนนา พระผมพระภาคตรสเรยกวา " ธรรม คอ การหวเราะในนา. " บทวา อปรโคปผเก คอ ในนาลกขนาดทวมสวนเบองบนของ ขอเทาทง ๒. บทวา หสสาธปปาโย แปลวา มความประสงคจะเลน. ในคาวา นมชชต วา เปนตน มวนจฉยวา เมอหยงลงเพอ ตองการจะดาลง เปนทกกฏ ทก ๆ ยางเทา, ในการดาลงและผดขน เปนปาจตตยทก ๆ ประโยค. ภกษดาลงวายไปภายในนานนเอง เปน ปาจตตยทก ๆ ครงทขยบมอขยบเทาในททงปวง. บทวา ปลวต แปลวา วายขามไป. เมอใชมอทง ๒ วายขาม ไป เปนปาจตตยทก ๆ ครงทขยบมอ. แมในเทาทง ๒ กนยนนนแล ภกษวายขามไปดวยอวยวะใด ๆ เปนปาจตตยทก ๆ ประโยค แหง อวยวะนน ๆ. ภกษกระโดดลงในนา จากฝงกด จากตนไมกด เปน ปาจตตยเหมอนกน. สองบทวา นาวาย กฬต มความวา ภกษแลนเรอดวยพาย และถอเปนตน หรอเขนเรอขนบนตลง ชอวาเลนเรอ เปนทกกฏ.


แมในบทวา หตเถน วา เปนตน บณฑตพงทราบวาเปนทกกฏ ทก ๆ ประโยค. อาจารยบางพวกกลาววา " เมอภกษเอามอปากระเบอง ไปบนนา เปนทกกฏทก ๆ ครงทกระเบองตกลงและแฉลบขน. " คานน ไมควรถอเอา. แทจรง ในเพราะกระเบองทปาลงไปในนานน เปน ทกกฏตวเดยวเทานน เพราะมประโยคเดยว. อกนยหนง ภกษขามนา หรอมไดขาม เลนนาทขงอยในทแหง ใดแหงหนง ดวยอาการอยางใดอยางหนงอน เวนการดาผดเปนตน กเปนทกกฏเหมอนกน. แตจะเขยนอกษรขยายความ ควรอย. ใน สกขาบทน มวนจฉยเทาน. บททเหลออในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานเหมอนปฐมปาราชก เปนกรยา สญญา- วโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม อกศลจต มเวทนา ๓ ดงนแล. หสสธรรมสกขาบทท ๓ จบ.


อนาทรยสกขาบทท ๔ ในสกขาบทท ๔ มวนจฉยดงน :- [ แกอรรถวาดวยความไมเออเฟอในธรรม ] คาวา กถาย นสเสยย มความวา ไฉน ธรรม คอแบบแผน ประเพณน จะพงเสอมไปเสย. คาวา ต วา น สกขตกาโม มความวา ผไมประสงคจะ ศกษาพระบญญต ทพระผมพระภาคทรงบญญตไว ซงเปนเหตใหพวก ภกษเรยก ( เธอวาผไมเออเฟอ ). บทวา อปป ตเตน คอ ไมไดมาในสตร หรอในพระ อภธรรม. ในคาวา เอว อมหาก อาจรยาน อคคโห น ไมควรถอเอา การเรยนของอาจารยทนาตเตยน. ควรถอเอาการเรยนของอาจารยทมา ตามประเพณเทานน. ในกรนท กลาววา " การเรยนตามอาจารย ในทางโลกวชชะ ไมควร, แตในทางปณณตตวชชะ ควรอย. " ใน มหาปจจรกลาววา " การเรยนของพวกอาจารยผเรยนสตร และสตตา- นโลมเทานน จดเปนประมาณได, ถอยคาของพวกอาจารยผไมร ( สตรสตตานะโลม ) หาเปนประมาณไดไม. คาทงหมดนน กรวมลง ในการเรยนทมาตามประเพณ. บททเหลอตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เกดขนทางกายกบจต ๑ ทางวาจากบ จต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ


โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ดงนแล. อนาทรยสกขาบทท ๔ จบ. ภงสาปนสกขาบทท ๕ การนารปเขาไปแสดงเปนตน ในสกขาบทท ๕ พงทราบโดยนย ดงกลาวแลว ในมนสสวคคหสกขาบทนนแล. บททเหลอตนทงนน. ปกณณกะมสมฏฐานเปนตน เปนเชนเดยวกบอนาทรยสกขาบทนนแล. ภงสาปนสกขาบทท ๕ จบ.


โชตสมาทหนสกขาบทท ๖ ในสกขาบทท ๖ มวนจฉยดงน :- [ แกอรรถบางปาฐะเกยวกบการจดไฟผง ] คาวา ภตคะ น เปนชอของชนบท. คาวา สงสมารคระ เปนชอของเมอง. คาวา เภสกลาวน เปนชอแหงปาทอาศยเมองนน ( วนอทยานทตงอยใกลเมองนน ). กปานนเรยกวา มฤดทายะ เพราะ เปนทพระราชทานอภยแกพวกเนอ เพอตองการใหอยสบาย. บทวา สมาทหตวา คอ ใหลกโพลงขน. บทวา ปรปาเตส คอ ไลตดตามไป. ในคาวา สย สมาทหต น มวนจฉยวา เรมแตจดไมสไฟ ดวยความประสงคจะกอไฟไป จนกระทงถงเปลวไฟยงไมลกขน เปน ทกกฏทก ๆ ประโยค. บทวา ปทเปป คอ ในการตามประทปกด. บทวา โชตเกป ไดแก การกอไฟในกจมการระบมบาตร และ อบตวเปนตนกด. บทวา ตถารปปจจยา คอ มการตามประทปเปนตนเปนปจจย. สองบทวา ปฏลาต อกขปต มความวา ภกษยกดนฟนท กาลงตดไฟ ซงตกลงไปขนมา, อธบายวา " ยกวางไวในทเดมอก. " เมอภกษหยบดนฟนทไฟยงไมดบอยางน ใสลงไปเทานน เปนทกกฏ. แตเปนปาจตตยแท แกภกษผกอไฟฟนทไฟดบแลวใหลกอก.


บทวา ตถารปปจจยา ไดแก ไมเปนอาบตแกภกษผตดไฟ เพราะปจจยเหนปานนนแมอยางอน เวนการตามประทปเปนตนเสย. บทวา อาปทาส มความวา มอนตรายเพราะถกงกด ถกโจร ลอม เนอรายและอมนษยขดขวาง, ไมเปนอาบตแมแกภกษผตดไฟใน เพราะอปทวะนน. บททเหลออตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. โชตสมาทหนสกขาบทท ๖ จบ.


นหานสกขาบทท ๗ ในสกขาบทท ๗ มวนจฉยดงน :- ในคาวา จณเณน วา มตตกาย วา น มวนจฉยวา เปน ทกกฏทก ๆ ประโยค เรมตนแตเวลาทตระเตรยมแปงและดนเปนตน. ในคาวา ปาร คจฉนโต นหายต น มวนจฉยวา ภกษจะ อาบนาในหลม ( แอง ) ทตนคยทรายขนทาไวในแมนาแหง ควรอย. บทวา อาปทาส มความวา ภกษถกแมลงภเปนตนไลตอย จะดาลงในนา กควร. บททเหลอในสกขาบทน ตนทงนนแล. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. นหานสกขาบทท ๗ จบ.


ทพพณณกรณสกขาบทท ๘ ในสกขาบทท ๘ มวนจฉยดงน :- [ วาดวยการพนทจวรทไดมาใหมกอนใช ] ในคาวา นว ปน ภกขนา จวรลาเภน น มวนจฉยดงน :- ภกษไดจวรใด, เพราะเหตนน จวรนน จงชอวาลภะ, ลภะนนแหละ คอ ลาภ. ไดอะไร ? ไดจวร. จวรเชนไร ? จวรใหม. เมอควรตรส โดยนยอยางนวา นวจวรลาเภน ไมลงนคคหตตรสวา นว จวรลาเภน ดงน. มใจความวา ไดจวรใหมมา. ศพทวา ปน ในบททง ๒ วาง ไวตรงกลางเปนนบาต. คาวา ภกขนา เปนการแสดงถงภกษผไดจวร. แตในบทภาชนะ ไมทรงเออเฟอพยญชนะ เพอจะแสงดแตจวรทภกษได จงตรสคาวา จวร นาม ฉนน จวราน เปนตน. กในบทวา จวร น พงทราบวา เปนจวรทอาจนงหรอหมได เทานน. เพราะเหตนนนนแหละ พระผมพระภาคจงไมตรสวา " จวร ควรวกปไดเปนอยางตา. " บทวา กสนล คอ สเขยวของชางหนง. แตในมหาปจจร กลาววา " สนมหลก สนมโลหะ นน ชอวา สเขยวเหมอนสารด. บทวา ปลาสนล ไดแก นาใบไมชนดใดชนดหนง ซงมส เขยวคราม. คาวา ทพพณณกรณ อาทาตพพ น พระผมพระภาคเจาตรส


หมายเอากปปพนท ( จดเครองหมาย ). มไดตรสหมายถงการกระทา จวรทงผนใหเสยส ดวยสเขยวเปนตน. กแล ภกษเมอจะถอเอากปปะ นน ยอมจวรแลวพงถอเอาจดเครองหมายเทาแววตานกยง หรอเทา หลงตวเรอด ทมมทง ๔ หรอทมมทง ๓ ทง ๒ หรอมมเดยวกได. แตในมหาปจจรกลาววา " จะถอเอาพนทกปปะทผนผา หรอ ทลกดม ไมควร. " สวนในมหาอรรถกถากลาววา " ควรแท. " ก กปปะทเปนแนว และกปปะทเปนชอเปนตน ทานหามไวในทก ๆ อรรถกถา; เพราะฉะนน จงไมควรทากปปะ โดยวการแมอะไร อยางอน เวนจกลมจดเดยว. ในคาวา อคคเฬ เปนตน มวนจฉยวา ไมมกจทจะเพม ผาเพาะเปนตนน ในจวรทกระทากปปะแลว ทากปปะใหมในภายหลง. บททเหลอตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท. เปนทงกรยา ทงอกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. ทพพณณกรณสกขาบทท ๘ จบ.


วกปปนสกขาบทท ๙ ในสกขาบทท ๙ มวนจฉยดงน :- [ วาดวยการใชจวรยงไมไดถอนวกป ] สองบทวา ตสส วา อทนน ไดแก ( จวร ) ทภกษผรบ วกปยงไมกลาวใใหแกภกษเจาของจวรอยางนวา " ทานจงใชสอยกตาม จงสละกตาม จงทาตามปจจยกตาม. " สองบทวา ตสส วา อวสสาเสนโต มความวา หรอดวย ไมวสาสะแกภกษผทาวนยกรรม. แตไมเปนอาบตแกภกษผใชสอย จวรทภกษผรบวกปนนใหแลว หรอดวยวสาสะแกภกษผรบวกปนน. บททเหลอในสกขาบทน ตนทงนน เพราะมนยดงทไดกลาวแลว ในตงสกกณฑวรรณนานนแล. สอขาบทน มสมฏฐานดจกฐนสกขาบท เกดขนทางกายกบ วาจา ๑ ทางวาจากบจต ๑ เปนทงกรยาทงอกรยา เปนโนสญญา- วโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. วกปปนสกขาบทท ๙ จบ.


จวราปนธานสกขาบทท ๑๐ ในสกขาบทท ๑๐ มวนจฉยดงน :- บทวา อปนเธนต คอ นาไปเกบซอนไว. บทวา หสสาเปกโข คอ มความประสงคจะหวเราะ. สองบทวา อ ปรกขาร ไดแก บรขารอนมถงบาตรเปนตน ซงมไดมาในพระบาล. สามบทวา ธมม กถ กตวา มความวา เมอภกษเกบไวดวย ทาใจวา " เราจกกลาวธรรมกถาอยางนวา ' ชอวา สมณะเปนผไม เกบงาบรขาร ไมควร ' แลวจงจกให " ดงน ไมเปนอาบต. บทท เหลอในสกขาบทน ตนทงนนแล. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต มเวทนา ๓ ดงนแล. จวราปนธานสกขาบทท ๑๐ จบ. สราปานวรรคท ๖ จบบรบรณ ตามวรรณนานกรม.


ปาจตตย สปปาณวรรคท ๗ สญจจจปาณสกขาบทท ๑ พงทราบวนจฉยในสกขาบทท ๑ แหงสปปาณวรรคดงตอไปน :- [ แกอรรถปาฐะ เรองการแกลงพรากสตวจากชวต ] สองบทวา อสสาโส โหต ความวา เคยเปนอาจารยของพวก นายขมงธนในคราวเปนคฤหสถ. สองบทวา ชวตา โวโรปตา ไดแก พรากเสยจากชวต. แม ในสกขาบท คาวา โวโรเปยย กแปลวา พงพรากเสย. กเพราะ คาวา โวโรเปยย นน เปนเพยงโวหารเทานน, เพราะวา เมอสตว ถกพรากจากชวตแลว ไมมชวตไร ๆ จะยงคงอยตางหากในสตวน คอ จะถงความอนตรธานไปแนนอน เหมอนศรษะเมอถกพรากเครอง ประดบศรษะ ฉะนน; เพราะฉะนน เพอจะแสดงอรรถนน ใน บทภาชนะ พระผมพระภาคจงไดตรสดาวา ชวตนทรย อปจฉนทต เปนตน. กในสกขาบทน จาเพาะสตวดรจฉานเทานน บณฑตพง ทราบวา ปาณะ ( ปราณ ). ภกษฆาสตวดรจฉานนน เลกบาง ใหญ บาง เปนอาบตเทากน. ไมมความตางกน. แตในสตวใหญ เปน อกศลมาก เพราะมความพยายามมาก. สองบทวา ปาเณ ปาณส มความวา ชนทสด ภกษจะ ทาความสะอาดเตยง และตง มความสาคญแมในไขเรอดวา เปน


สตวเลก บไขเรอดนนใหแตกออก เพราะขาดความกรณา เปน ปาจตตย. เพราะเหตนน ภกษพงตงความกรณาไวในฐานะเชนนน เปนผไมประมาททาวตรเถด. บททเหลออพรอมทงสมฏฐานเปนตน บณฑตพงทราบโดยนยดงไดกลาวแลวในมนสสวคคหสกขาบทนนแล. สญจจจปาณสกขาบทท ๑ จบ.


สปปาณกสกขาบทท ๒ ในสกขาบทท ๒ มวนจฉยดงน :- [ แกอรรถวาดวยการบรโภคนามตวสตว ] บทวา สปปาณก ไดแก นามตวสตวดวยจาพวกสตวเลก ๆ ซงจะตายเพราะการบรโภค. อธบายวา กภกษรอยบรโภคนาเชนนน ตองปาจตตยทก ๆ ประโยค. เมอภกษดมนาแมเตมบาตร โดยประโยค เดยวไมขาดตอน กเปนอาบตตวเดยว. ภกษเอานาเชนนนแกวงลาง บาตรมอามสกด ทาบาตรขาวตมรอนใหเยนในนาเชนนนกด เอามอ วก หรอเอากระบวยตกนานนอาบกด เปนปาจตตยทก ๆ ประโยค. แมภกษเขาไปสสระพงนากด สระโลกขรณกด ใหคลนเกดขน เพอตองการใหนาทะลกออกภายนอก ( เปนปาจตตย ). พวกภกษเมอ ชาระสระพง หรอสระโบกขรณ พงถายเทนาทตกจากตระพงหรอจาก สระโบกขรณนนลงในนาเทานน. เมอในทใกลไมมนา พงเทนาทเปน กปปยะ ๘ หมอ หรอ ๑๐ หมอลงในประเทศทขงนาได ( แองนา ) แลว พงเทลงในนาทเปนกปปยะซงเทไวนน. อยาพงเทนาลงบนหนอนรอน ดวยสาคญวา " จกไหลกลบลงไปในนา. " แตจะรดใหหนเยนดวยนา ทเปนกปปยะ ควรอย. บททเหลออในสกขาบทนตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนหรยา สญญาวโมกข สจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. แต ในสกขาบทน บณฑตพงทราบวาเปนปณณตตวชชะ เพราะภกษแมร


วานามตวสตว แลวบรโภคดวยสาคญวาเปนนา ดจในการทแมรวา ตกแตนและสตวเลกจะตกลงไปแลว ตามประทปดวยจตบรสทธ ฉะนน ดงนแล. สปปาณกสกขาบทท ๒ จบ.


อกโกฏนสกขาบทท ๓ ในสกขาบทท ๓ มวนจฉยยดงน :- [ วาดวยการรอฟนอธกรณททาเสรจแลวตามธรรม ] บทวา อกโกเฏนต มความวา พวกภกษฉพพคคยไปยงสานก ของภกษนน ๆ แลว พดคาโยกโยไปมามอาทวา " กรรมไมเปนอน ทา " คอ ไมใหการยนยนโดยความเปนเรองควรยนยน. บทวา ยถาธมม มความวา โดยธรรมทพระผมพระภาคเจา ตรสแลว เพอเปนเครองระงบอธกรณใดเลา. บทวา นหตาธกรณ คอ อธกรณทสงฆวนจฉยยแลว, อธบายวา " อธกรณซงสงฆระงบแลวโดยธรรมทพระศาสดาตรสแลวนนแหละ. " สองบทวา ธมมกมเม ธมมกมมส มความวา อธกรณ นน สงฆระงบแลวดวยกรรมใด, ถากรรมนนเปนกรรมขอบธรรม, แมภกษนกเปนผมความสาคญในกรรมทเปนธรรมนนวา เปนกรรม ชอบธรรม ถารอฟนอธกรณนน ตองอาบตปาจตตย. แมบททเหลออ บณฑตพงทราบโดยนยน. นเปนความยอในสกขาบทน. สวนความ พสดาร พระผมพระภาคตรสไวในคมภรประวารโดยนยมอาทวา " การ รออธกรณ ๔ น มเทาไร ? " ดงน. พระอรรถกถาจารยนาถอยคาทตรสไว ในคมภรปรวารนน ทงหมดมาแลวพรรณนาอรรถแหงคานนนนแลไวในอรรถกถาทงหลาย. แตพวกเราจะพรรณนาคานนในคมภรปรวารนนแหละ. เพราะเมอเรา


จะนามาพรรณนาในสกขาบทน จะถงฟนเฝอยงขน; ฉะนน พวกเราจง ไมไดพรรณนาคานน. บททเหลออในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม เปนทกขเวทนา ดงนแล. อกโกฏนสกขาบทท ๓ จบ.


ทฏ ลลสกขาบทท ๔ ในสกขาบทท ๔ มวนจฉยดงน :- [ แกอรรถวาดวยการปกปดอาบตชวหยาบ ] ในคาวา ทฏ ลลา นาม อาปตต น พระผมพระภาคเจา ทรงแสดงปาราชก ๔ ไว ดวยอานาจแหงการทรงขยายความ, แตทรง ประสงคอาบตสงฆาทเสส. เมอภกษปกปดอาบตสงฆาทเสสนน เปน ปาจตตย. สองบทวา ธร นกขตตมตเต คอ เมอสกวาทอดธระเสรจ. ถาแมนทอดธระแลว บอกในภายหลง, รกษาไมได. มคาอธบายวา " พอทอดธระเสรจเทานน กเปนปาจตตย. " แตถาวา ภกษทอดธระ แลวอยางนน บอกแกภกษอนเพอปกปดไวนนเอง, แมภกษผรบบอก นนเลา กบอกแกภกษอน โดยอบายดงกลาวมาน สมณะตงรอยกด สมณะตงพนกด ยอมตองอาบตทงนน ตราบเทาทสดยงไมขาดลง. ถามวา " ทสดจะขาดเมอไร ? " ตอบวา " ทานมหาสมนเถระกลาวไวกอนวา ' ภกษตองอาบต แลวบอกแกภกษรปหนง, ภกษผรบบอกนน กลบมาบอกแกเธอผตอง อาบตนนอก, ทสดยอมขาดลงอยางน. " สวนพระมหาปทมเถระกลาว วา ' เพราะวา ภกษนเปนวตถบคคลทเดยว ( บคคลผตองอาบต ), แตตองอาบตแลวกบอกแกภกษรปหนง, ภกษรปท ๒ นกบอกแกภกษ รปตอไป, ภกษรปท ๓ นนกลบมาบอกเรองทภกษรปท ๒ บอกเธอ


แกภกษรปท ๒ นนแล, เมอบคคลท ๓ กลบมาบอกแกบคคลท ๒ อยางน ทสดยอมขาดตอนลง. " สองบทวา อทฏ ลล อาปตต ไดแก อาบต ๕ กองทเหลออ. อชฌาจารน คอ สกกวสฏฐ และกายสงสคคะ ชอวาอชฌาจาร อนชวหยาบสาหรบอนปสมบน ในคาวา อนปสมปนนสส ทฏ ลล วา อทฏ ลล วา อชฌาจาร น. บททเหลอตนทงนนแล. สกขาบทน มการทอกธระเปนสมฏฐาน เกดขนทางกาย วาจา กบจต เปนอกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกเเวทนา ดงนแล. ทฏ ลลสกขาบทท ๔ จบ.


อนวสตวสสสกขาบทท ๕ ในสกขาบทท ๕ มวนจฉยดงน :- [ แกอรรถบางปาฐะในปฐมบญญต ] ขอวา องคลโย ทกขา ภวสสนต มความวา มารดาบดา ของเดกชายอบาลคดวา " เมอเจาอบาลเขยนหนงสอ นวมอจก ระบม. " สองบทวา อรสส ทกโข มความวา มารดาบดาของอบาล สาคญวา " เมออบาลเรยนวชาคานวณจาจะตองคดแมมาก; เพราะ เหตนน เขาจกหนกอก. " สองบทวา อกขนสส ทกขาน มความวา มารดาบดาของ อบาลสาคญวา " อบาลเมอเรยนตาราดรปภาพ จาตองพลกไปพลก มาดเหรยญกษาปณ; เพราะเหตนน นยนตาทง ๒ ของเขาจดชอกชา. " ในบทวา ฑงสะ เปนตน จาพวกแมลงสเหลอง ชอวา ฑงสะ ( เหลอบ ). บทวา ทกขาน แปลวา ทนไดยาก. บทวา ตพพาน แปลวา กลา. บทวา ขราน แปลวา แขง. บทวา กฏกาน แปลวา เผดรอน. อนง ความวา เปนเชน กบรสเผดรอน เพราะไมเปนทเจรญใจ. บทวา อสาตาน แปลวา ไมเปนทยนด. บทวา ปาณหราน แปลวา อาจผลาญชวตได.


สองบทวา สม สมมนนต ไดแก ผกสมาใหม. แตในกรนท ทานปรบเปนทกกฏแมในการกาหนดวกนาสาด. บทวา ปรปณณวสตวสโส ไดแก ผมอายครบ ๒๐ ป บรบรณ นบแตถอปฏสนธมา. [ วาดวยบคคลผมอายหยอนและครบ ๒๐ ป ] ความจรง แมผมอายคาบ ๒๐ ป ทงอยในครรภ กถงการนบ วา ผมอายครบ ๒๐ ปเหมอนกน. เหมอนอยางทพระธรรมสงคาห- กาจารยกลาวไว. กโดยสมยนนแล ทานพระกมารกสสป เปนผมอาย ครบ ๒๐ ป ทงอยในครรภจงอปสมบท ครงนนแล ทานพระกมาร- กสสปไดมความดารวา " พระผมพระภาคทรงบญญตวา ' บคคลม อายหยอน ๒๐ ป ภกษไมพงอปสมบทให ' กเรามอายครบ ๒๐ ป ทงอยในครรภ จงไดอปสมบท, เราจะเปนอปสมบน หรอไมเปน อปสมบนหนอ. " พวกภกษไดกราบทลเรองนนแดพระผมพระภาคเจา. พระผมพระภาคเจาตรสวา " ดกอนภกษทงหลาย ! จตดวงแรก ใดเกดแลวในทองของมารดา, วญญาณดวงแรกปรากฏแลว, อาศย จตดวงแรกวญญาณดวงแรกนนนนแหละ เปนความบงเกดของสตว นน, ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตใหอปสมบทกลบตรมอายครบ ๒๐ ปทงอยในครรภ. " ในคาวา อนชานาม ภกขเว คพภวส อปสมปาเทต นน


บณฑตพงทราบวนจฉยดงตอไปน :- ผใดอยในทองของมารดาถง ๑๒ เดอน เกด ( คลอด ) ในวนมหาปวารณา, ตงแตวนมหาปวารณา นนไปจนถงวนมหาปวารณาในปท ๑๙ พงใหผนนอปสมบทในวน ปาฏบท ( แรมคา ๑ ) เลยวนมหาปวารณานนไป. พงทราบการ ลดลงและเพมขนโดยอบายนน. แตพวกพระเถระครงกอนใหสามเณรอาย ๑๙ ปอปสมบทในวน ปาฏบท ( วนแรมคา ๑ ) เลยวนเพญเดอน ๙ ไป. ถามวา " การอปสมบทนนมได เพราะเหตไร ? " ขาพเจาจะกลาวเฉลย :- ในปหนง มจาตททสอโบสถ ( อโสบถ วน ๑๔ คา ) ๖ วน, เพราะฉะนน ใน ๒๐ ปจะมเดอนขาดไป ๔ เดอน, เจาผครองบานเมองจะเลอนกาลฝนออกไปทก ๆ ๓ ป ( เพมอธกมาส ทก ๆ ๓ ป ), ฉะนน ใน ๑๘ ป จะเพมเดอนขน ๖ เดอน ( เพมอธก- มาส ๖ เดอน ). นา ๔ เดอนทขาดไปดวยอานาจอโบสถออกไปจาก ๖ เดอนทเพมเขามาใน ๑๘ ปนน ยงคงเหลอ ๒ เดอน. เอา ๒ เดอนนน มาเพมเขา จงเปน ๒๐ ปบรบรณ, ดวยประการอยางน พระเถระทง หลายจงหมดความสงสยอปสมบทให ( สามเณรอาย ๑๙ ป ) ในวน ปาฏบทเลยวนเพญเดอน ๙ ไป. กในคาวา " สามเณรมอาย ๑๙ ป " เปนตนน ทานกลาวคาวา " มอาย ๑๙ ป " หมายเอาสามเณรผซงปวารณาแลว จกมอายครบ ๒๐ ป. เพราะฉะนน ผทอยในทองมารดาถง ๑๒ เดอน จะเปนผม อายครบ ๒๑ ป. ผซงอย ( ในทองมารดา ) ๗ เดอน จะเปนผมอาย


๒๐ ป กบ ๗ เดอน. แตผ ( อยในทองมารดา ) ๖ เดอนคลอด จะ ไมรอด. ในคาวา อนาปตต อนวสตวสส ปลคล ปรปณณส น มวนจฉยวา ไมเปนอาบตแกอปชฌายะผใหอปสมบทแมโดยแท. ถงอยางนน บคคลกไมเปนอนอปสมบทเลย. แตถาบคคลนน ใหผ อนอปสมบทโดยลวงไป ๑๐ พรรษา, หากวา เวนบคคลนนเสยคณะ ครบ, บคคลผนนเปนอนอปสมบทดแลว. และแมบคคลผไมใชอปสม- บนนน ยงไมรเพยงใด ยงไมเปนอนตรายตอสวรรค ไมเปนอนตราย ตอพระนพพานของเขาเพยงนน. แตครนรแลว พงอปสมบทใหม. บททเหลออ ตนทงนนแล. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. อนวสตสสสสกขาบทท ๕ จบ.


เถยยสตถสกขาบทท ๖ ในสกขาบทท ๖ มวนจฉยดงน :- [ วาดวยการเดนทางรวมพวกพอคาเกวยนผเปนขโมย ] บทวา ปฏยาโลก ความวา ตรงหนาแสงอาทตย คอ ทศ ตะวนตก. บทวา กมมกา ไดแก เจาพนกงานทดานศลกากร. ขอวา ราชาน วา เถยย คจฉนต มความวา พวกโจร ขโมยของหลวง คอหลอกลวงลกเอาของหลวงบางอยางไปดวยตงใจวา " คราวนเราจกไมถวายหลวง " บทวา วสงเกเตน มความวา ไมเปนอาบตแกภกษผไปผด เวลานดหมาย และผดวนนดหมาย. แตไปผดทางทนดหมาย หรอผด ดงทนดหมาย เปนอาบตเหมอนกน. คาทเหลออในสกขาบทน ตนทง นน เพราะมนยดงกลาวแลวในภกขนวรรค. สกขาบทน มพวกพอคาเกวยนพอคาตางผเปนโจรเปนสมฏฐาน เกดขนทางกายกบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญา- วโมกข สจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. เถยยสตถสกขาบทท ๖ จบ.


สงวธานสกขาบทท ๗ ในสกขาบทท ๔ มวนจฉยดงน :- สองบทวา ปธเปนโต นสท มความวา ภกษนนนงพอ คอ ตาหนตนเองอย. ขอวา นายโย โส ภกข ม นปปาเทส มความวา แนะ นาย ! ภกษนมไดใหฉนออกไป คอ มไดพาฉนไป. คาทเหลอใน สกขาบทนพรอมกบสมฏฐานเปนตน บณฑตพงทราบโดยนยดงกลาว แลวในสกขาบทวาดวยการชกชวนเดนทางรวมกนกบนางภกษณนนแล. สงวธานสกขาบทท ๗ จบ.


อรฏฐสกขาบทท ๘ ในสกขาบทท ๘ มวนจฉยยดงน :- พวกชนทชอวา พรานแรง เพราะอรรถวา ไดฆาแรงทงหลาย. พระอรฏฐะชอวา ผเคยเปนพรานแรงเพราะอรรถวา ทานมบรรพบรษ เปนพรานแรง. ไดความวา " เปนบตรของตระกลเคยเปนพรานแรง คอ เกดจากตระกลพรานแรงนน. " [ วาดวยธรรมกระทาอนตรายแกผเสพ ] ธรรมเหลาใด ยอมทาอนตรายแกสวรรคและนพพาน; เพราะ เหตนน ธรรมเหลานนชอวา อนตรายกธรรม. อนตรายกธรรมเหลา นนม ๕ อยาง ดวยอานาจ กรรม กเลส วบาก อปวาท และอาณา- วตกกมะ. บรรดาอนตรายกธรรมมกรรมเปนตนนน ธรรมคอ อนน- ตรยกรรม ๕ อยาง ชอวา อนตรายกธรรม คอ กรรม. ภกขนทสก- กรรม กอยางนน. แตภกขนทสกกรรมนน ยอมทาอนตรายแก พระนพพานเทานน หาทาอนตรายแกสวรรคไม. ธรรมคอนยตมจฉา- ทฏฐ ชอวา อนตรายกธรรม คอ กเลส. ธรรมคอปฏสนธของพวก บณเฑาะก ดรจฉาน และอภโตพยญชนก ชอวา อนตรายกธรรม คอวบาก. การเขาไปวารายพระอรยเจา ชอวา อนตรายกธรรม คอ อปวาทะ. แตอปวาทนตรายกธรรมเหลานน เปนอนตรายตลอดเวลาท ยงไมใหพระอรยเจาทงหลายอดโทษเหลานน, หลงจากใหทานอดโทษ


ไป หาเปนอนตรายไม. อาบตทแกลงตอง ชอวาอนรายกธรรม คอ อาณาวตกกมะ. อาบตแมเหลานน กเปนอนตรายตลอดเวลาท ภกษผตองยงปฏญญาความเปนภกษ หรอยงไมออก หรอยงไมแสดง เทานน, ตอจากทาคนตามกรณนน ๆ แลวหาเปนอนตรายไม. บรรดาอนตรายกธรรมตามทกลาวแลวนน ภกษนเปนพหสต ฟอนรากถก รจกอนตรายกธรรมทเหลออได, แตเพราะไมฉลาดใน พระวนย จงไมรอนตรมายกธรรม คอ การลวงละเมดพระบญญต. เพราะฉะนน เธอไปอยในทลบไดคดอยางนวา " บคคลผครองเรอน เหลานยงบรโภคกามคณ ๕ เปนพระโสดาบนกม เปนพระสกทาคาม กม เปนพระอนาคามกม, แมภกษทงหลายกเหนรปทชอบใจ พงร ไดทางจกษ ฯ ล ฯ ยอมถกตองโผฏฐพพะอนนาชอบใจ พงรไดทาง กาย บรโภคเครองลาดและเครองนงหมเปนตนแมอนออนนม, ขอนน ควรทกอยาง, เพราะเหตไร รปสตรทงหลาย ฯ ล ฯ โผฏฐพพดคอ สตรทงหลาย จงไมควรอยางนเลา ? แมรปสตรเปนตนเหลาน กควร. เธอเทยบเคยงรสกบรสอยางนแลว ทาการบรโภคกามคณทเปนไปกบ ดวยฉนทราคะ กบการบรโภคกามคณทไมมฉนทราคะ ใหเปนอนเดยว กน ยงทฏฐอนลามกใหเกดขน ดจบคคลตอดายละเอยดยงกบเสนปอ อนหยาบ ดจเอาเขาสเนรเทยบกบเมลดผกกาด ฉะนน จงขดแยงกบ สรรเพชดาญาณวา " ไฉน พระผมพระภาคเจา ทรงบญญตปฐม- ปาราชกดวยความอตสาหะมาก ดจทรงกนมหาสมทร, โทษในกาม เหลาน ไมม " ดงน ตดความหวงของพวกภพพบคคล ไดใหการ


ประหารในอาณาจกรแหงพระชนเจา. เพราะเหตนน อรฏฐภกษ จงกลาววา ตถาห ภควตา ธมม เทสต อาชานาม เปนอาท. ในคาวา อฏ กงกลปมา เปนตน มวนจฉยยวา กามทงหลาย เปรยบเหมอนโครงกระดก ดวยอรรถวา มรสอรอยนอย ( มความ ยนดนอย ). เปรยบเหมอนชนเนอ ดวยอรรถวา เปนกายทวไปแก สตวมาก. เปรยบเหมอนคบทญา ดวยอรรถวาตามเผาลน. เปรยบ เหมอนหลมถานเพลง ดวยอรรถวา เรารอนยงนก. เปรยบเหมอนความ ฝนดวยอรรถวาปรากฏชวเวลานดหนอย. เปรยบเหมอนของขอยม ดวยอรรถวาเปนไปชวคราว. เปรยบเหมอนผลไม ดวยอรรถวาบนทอน อวยวะนอยใหญทงปวง. เปรยบเหมอนเขยงสาหรบสบเนอ ดวยอรรถวา เปนทรองรบการสบโชก. เปรยบเหมอนแหลนหลาว ดวยอรรถวา ทมแทง. เปรยบเหมอนศรษะง ดวยอรรถวานาระแวงและมภย จาเพาะหนาแล. นความยอในสกขาบทน. สวนความพสดารบณฑต พงคนเอาในอรรถกถามชฌมนกาย ชอปปญจสทน. นบาตสมหะวา เอว พยา โข แปลวา เหมอนอยางททรง แสดงอยางนแล. บททเหลอในสกขาบทน ตนทงนน เพราะมนยดง กลาวแลวในเบองตน. สกขาบทน มการสวดสมนภาสนเปนสมฏฐาน เกดขนทางกาย วาจา และจต เปนอกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ดงนแล อรฏฐสกขาบทท ๘ จบ.


อกขตตสมโภคสกขาบทท ๙ ในสกขาบทท ๙ มวนจฉยดงน :- [ แกอรรถบางปาฐะในสกขาบทท ๙ ] บทวา อกฏานธมเมน มความวา โอสารณา ( การเรยกเขาหม ) ทสงฆเหนวตรอนสมควรกระทาแลวแกภกษผถกสงฆยกวตร ในเพราะ ไมเหนอาบตกด ในเพราะไมกระทาคนอาบตกด ในเพราะไมสละ ทฏฐลามกกด โดยธรรม โดยวนย โดยสตถศาสน พระผมพระ ภาคเจาตรสเรยกวา ตามธรรม. ตามธรรมกลาวคอ โอสารณานน สงฆไมไดทาแกภกษใด, ภกษนชอวา ผอนสงฆมไดกระทาตามธรรม. ความวา ( ยงไมไดทา ) กบดวยภกษเชนนน. ดวยเหตนนแล ในบท ภาชนะแหงบทวา อกฏานธมเมน นน จงตรสวา " ทชอวา ยง ไมไดทาตามธรรม คอ เปนผถกสงฆยกวตรแลว สงฆยงไมไดเรยก เขาหม. " สองบทวา เทต วา ปฏคคณหาต วา มความวา ภกษใหกด รบกด ซงอามส แมเปนอนมาก โดยประโยคเดยว เปนปาจตตย ตวเดยว. เมอใหและรบขาดตอน เปนปาจตตยมากตว โดยนบ ประโยค. บททเหลอในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. อกขตตสมโภคสกขาบทท ๙ จบ.


กณฐกสกขาบทท ๑๐ ในสกขาบทท ๑๐ มวนจฉยดงน :- [ แกอรรถบางปาฐะในสกขาบทท ๑๐ ] สองบทวา ทฏ คต อปปนน คอ สมณะเทสแมน เมอถลาลงไป โดยไมแยบคาย กเกดความเหนผดขนมา เหมอนอรฏฐภกษ ฉะนน. นาสนะทตรสไวในคาวา นาเสต น ม ๓ อยางคอ สงวาสนาสนะ ๑ ลงคนาสนะ ๑ ทณฑกรรมนาสนะ ๑. บรรดานาสนะ ๓ อยางนน การยกวตรในเพราะไมเหนอาบตเปนตน ชอวา สงวาสนาสนะ. นาสนะ นวา " สามเณรผประทษราย ( นางภกษณ ) สงฆพงใหนาสนะเสย, เธอทงหลายพงใหนาสนะเตตยาภกษณเสย " ชอวา ลงคนาสนะ. นาสนะนวา " แนะอาวโส สมณะเทส ! เธออยาอางพระผมพระภาค นนวาเปนพระศาสดาของเธอตงแตวนนไป " ชอวา ทณฑกรรมนาสนะ. ทณฑกรรมนาสนะน ทรงประสงคเอาในสกขาบทน. เพราะเหตนน พระผมพระภาค จงไดตรสวา เอว จ ปน ภกขเว นาเสตพโพ ฯ เป ฯ จร ปเร วนสส เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา จร แปลวา เธอจงหลกไปเสย. บทวา ปเร แปลวา แนะเจาตนอน คอเจาผมใชพวกเรา.


บทวา วนสส ความวา เจาจงฉบทายเสย คอ จงไปในทซง พวกเราจะไมเหนเจา. บทวา อปลาเปยย แปลวา พงสงเคราะห. บทวา อปฏเปยย คอ พงใหสมณเทสนนทาการบารงตน. บททเหลอพรอมทงสมฏฐานเปนตน พงทราบโดยนยดงกลาวแลวใน อรฏฐสกขาบทนนนนแล. กณฐกสกขาบทท ๑๐ จบ. สปปาณวรรคท ๗ จบบรบรณ ตามวรรณนานกรม.


ปาจตตย สหธรรมกวรรคท ๘ สหธรรมกสกขาบทท ๑ วนจฉยในสกขาบทท ๑ แหงสหธรรมกวรรค พงทราบดงน :- [ แกอรรถบางปาฐะในสกขาบทท ๑ ] สองบทวา เอตสม สกขาปเท มความวา ขาพเจาจกยงไม ศกษาคาทพระผมพระภาคเจาตรสไวในสกขาบทนกอน. กในคาวา อาปตต ปาจตตยสส น บณฑตพงทราบวา เปน อาบตทก ๆ คาพด. ขอวา สกขมาเนน ภกขเว ภกขนา มความวา ภกษเปนผ ใคร เพอจะศกษารบพระโอวาทดวยเศยรเกลานนแหละ พงรทวถง พง ไตถาม และพงใครครวญ. บททเหลอในสกขาบทน บณฑตพงทราบ จากใจความเฉพาะบท โดยนยดงกลาวแลวในทพพจสกขาบทนนแล. วาโดยวนจฉยตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ดงนแล. สหธรรมกสกขาบทท ๑ จบ.


วเลขนสกขาบทท ๒ ในสกขาบทท ๒ วนจฉยยดงตอไปน :- [ แกอรรถวาดวยอานสงสมการเรยนวนยเปนมล ] สองบทวา สนยกถ กเถต มความวา พระผมพระภาคตรส กถาอนเกยวเนองดวยกปปยะและอกปปยะ อาบตและอนาบต สงวร อสงวร และปหานะ ทชอวา วนยกถา. คาวา วนยสส วณณ ภาสต มความวา พระผมพระภาค ตรสการวางมาตกาดวยอานาจแหงอาบต ๕ กองบาง ๗ กองบาง แลว ทรงพรรณนาโดยบทภาชนะ ทชอวา สรรเสรญพระวนย. คาวา ปรยตตยา วณณ ภาสต มความวา พระผมพระภาค ตรสสรรเสรญ คอ พรรณนาคณ ไดแก อานสงสมการเรยนพระวนย เปนมลแหงพวกภกษผเลาเรยนพระวนย. อธบายวา " แทจรง พระ ผมพระภาคตรสอานสงส ๕ อานสงส ๖ อานสงส ๗ อานสงส ๘ อานสงส ๙ อานสงส ๑๐ อานสงส ๑๑ ซงมการเรยนพระวนยเปนมลทงหมด ท พระวนยธรจะได. " ถามวา " พระวนยธร ยอมไดอานสงส ๕ เหลาไหน ? " แกวา " ยอมไดอานสงส ๕ มการคมครองสลขนธเปนตน ของตน. สมดงคาทพระผมพระภาคตรสไวนวา " ดกอนภกษทงหลาย ! อานสงสในวนยธรบคคล ( บคคลผทรงวนย ) ม ๕ เหลาน คอ สลขนธ ของตนเปนอนคมครองรกษาดแลว ๑ เปนทพงของพวกภกษผมกระแวง


สงสย ๑ เปนผแกลวกลาพดในทามกลางสงฆ ๑ จมเหลาชนผเปนขาศก ไดราบคาบดโดยสหธรรม ๑ เปนผปฏบต เพอความตงมนแหงพระ สทธรรม๑. " [ อธบายอานสงส ๕ วาดวยการตองอาบต ๖ อยาง ] สลขนธของตน เปนอนวนยธรบคคลนนคมครอง รกษาดแลว อยางไร ? คอ ภกษบางรปในพระธรรมวนยน เมอตองอาบต ยอม ตองดวยอาการ ๖ อยาง คอ ดวยความไมละอาย ๑ ดวยความไมร ๑ ดวยความสงสยแลวขนทา ๑ ดวยความสาคญในของไมควรวาควร ๑ ดวยความสาคญในของควรวาไมควร ๑ ดวยความหลงลมสต ๑. ภกษยอมตองอาบตดวยความไมละอายอยางไร ? คอ ภกษรอย ทเดยววา เปนอกปปยะ ฝาฝน ทาการลวงละเมด. สมจรงดงคาท พระผมพระภาคตรสไวนวา " ภกษแกลงตองอาบต ปกปดอาบต และ ถงความลาเอยงดวยอดต, ภกษเชนน เรา เรยกวา อลชชบคคล. " ภกษยอมตองอาบต ดวยความไมรอยางไร ? คอ เพราะวา บคคลผไมมความรเปนผเขลา เปนผงมงาย ไมรสงทควรทาและสงท ไมควรทา ยอมทาสงทไมควรทา ทาสงทควรทาใหผดพลาด, ดวย อาการอยางน ชอวาตองดวยความไมร. ภกษตองอาบตดวยสงสยแลวขนทาอยางไร ? คอ เมอเกดความ ๑.๒. ว. ปรวาร. ๘/๔๕๓-๔๙๓.


สงสยขนเพราะอาศยของทควรและไมควร ฝาฝนลวงละเมดทเดยวดวย สาคญวา " ถามพระวนยธรแลว ถาเปนกปปยะ เปนสงทควรทา ถาเปนอกปปยะ เปนสงทไมควรทา, แตอนน สมควรอย " ดวย อาการอยางน ชอวา ตองดวยความสงสยแลวขนทา. ภกษตองดวยความสาคญในสงทไมควรวาควรอยางไร ? คอ ภกษฉนเนอหม ดวยสาคญวา " เนอสกร, " ฉนเนอเสอเหลองดวย สาคญวา " เนอมฤด, " ฉนโภชนะทเปนอกปปยะ ดวยสาคญวา " โภชนะเปนกปปยะ, " ฉนในเวลาวกาลดวยสาคญวาเปนกาล, ดม ปานะทเปนอกปปยะ ดวยสาคญวา " ปานะเปนกปปยะ " ดวยอาการ อยางน ชอวา ตองดวยความสาคญในสงทไมควรวาควร. ภกษยอมตองอาบตดวยความเปนผมความสาคญในสงทควร วาไมควรอยางไร ? คอ ภกษฉนเนอสกร ดวยสาคญวา " เนอหม, " ฉนเนอมฤดดวยสาคญวา " เนอเสอเหลอง, " ฉนโภชนะทเปน กปปยะดวยสาคญวา " โภชนะทเปนอกปปยะ, " ฉนในกาล ดวย สาคญวาเปนวกาล, ดมปานะทเปนกปปยะ ดวยสาคญวา ปานะเปน อกปปยะ, ดวยอาการอยางน ชอวา ตองดวยความเปนผมความ สาคญในสงทควรวาไมควร. ภกษตองดวยความหลงลมสตอยางไร ? คอ ภกษเมอตอง อาบตเพราะการนอนรวม การอยปราศจากไตรจวร และเภสช กบจวรลวงกาลเวลาเปนปจจยแล ชอวาตองดวยความหลงลมสต. ภกษบางรปในศาสนาน ยอมตองอาบตดวยอาการ ๖ อยางเหลาน ดวย


ประการอยางน. [ ผทรงวนยไมตองอาบตดวยอาการ ๖ อยาง ] แตพระวนยธรไมตองอาบตดวยอาการ ๖ อยางเหลาน. ไมตอง ดวยความเปนผไมละอายอยางไร ? คอ เพราะแมเมอเธอรกษาการ ตาหนขอนขอดของผอนนวา " เชญทานดเถด ผเจรญ ! ภกษนรสง ทควรและไมควรอยแท ๆ ยงทาการลวงละเมดพระบญญต " ดงนได กชอวา ไมตอง, ดวยอาการอยางน ชอวาไมตอง ดวยความเปนผ ไมละอาย. แสดงอาบตเปนเทศนาคามนแมทเผลอตองเขา ออกแลว จากอาบตทเปนวฏฐานคามน ตงอยในความบรสทธ. จาเดมแตนน ยอมเปนผตงอยในความเปนลชชบคคลนทเดยววา " ภกษไมแกลงตองอาบต ไมปดบงอาบต และไมถงความลาเอยงดวยอคต, ภกษ เชนน เราเรยกวา ลชชบคคล๑. " ภกษไมตองดวยความไมรอยางไร ? คอ เพราะเธอรอยซงสง อนควรและไมควร; ฉะนน เธอยอมทาแตสงทควร ไมทาสงทไมควร, ดวยอาการอยางน ชอวา ไมตองเพราะความไมร. ไมตองดวยความเปนผสงสยแลวขนทาอยางาร ? คอ เพราะเธอ เมอเกดความรงเกยจสงสย เพราะอาศยสงทเปนกปปยะและอกปปยะ ตรวจดวตถ ตรวจดมาตกา บทภาชนะ อนตราบต อนาบต แลว ๑. ว. ปรวาร. ๘/๓๙๓-๓๙๔.


ถาเปนกปปยะจงทา, ถาเปนอกปปยะไมทา, ดวยอาการอยางน ชอวา ไมตองดวยความเปนผสงสยแลวขนทา. ไมตองดวยความเปนผมความสาคญในสงทไมควรวาควรเปนตน อยางไร ? คอ เพราะเธอรอยซงสงทควรและไมควร; ฉะนน จงไมเปน ผมความสาคญในสงทไมควรวาควร ไมเปนผมความสาคญในสง ทควรวาไมควร และเธอมสตตงมนดวยด, อธษฐานผาจวรทควร อธษฐาน, วกปจวรทควรวกป. วนยธรบคคล ชอวา ไมตองอาบต ดวยอาการ ๖ อยางน ดวยประการอยางน. เธอเมอไมตอง ( อาบต ) ยอมเปนผมศลไมขาด มศลบรสทธ. ดวยอาการอยางน สลขนธ ของตน ยอมเปนอนเธอคมครอง รกษาดแลว. ถามวา " วนยธรบคคล ยอมเปนทพงของพวกภกษผถกความ สงสยครอบงาอยางไร ? " แกวา " ไดยนวา ภกษทงหลายในรฐนอกและในชนบท นอก เกดมความรงเกยจสงสยขน ทราบวา ' ไดยนวา พระวนยธรอย ทวหารโนน ' แลวมาสสานกของเธอ แมจากทไกลถามถงขอรงเกยจ สงสย. เธอสอบสวนดวตถแหงกรรมทภกษพวกนนทาแลว กาหนด ชนดมอาบต อนาบต ครกาบต และลหกาบตเปนตน จงใหแสดง อาบตทเปนเทศนาคามน ใหออกจากอาบตเปนวฏฐานคามน ให ตงอยในความบรสทธ. ดวยอาการอยางน ชอวา เปนทพงของพวก ภกษผถกความสงสยครอบงา.


ขอวา เปนผแกลวกลาพดในทามกลางสงฆ มความ จรงอย ผมใชวนยธรพดในทามกลางสงฆ ความกลว คอ ความประหมายอม ครอบงา, ความกลวนนจะไมมแกวนยธรบคคล. เพราะเหตไร ? เพราะรวา " เมอพดอยางนมโทษ พดอยางนไมมโทษ " แลวจงพด. ในคาวา ปจจตถเก สหธมเมน สนคคหต นคคณหาต น ชอวา ชนผเปนขาศกม ๒ จาพวก คอ ผเปนขาศกแกตนเองจาพวก ๑ ผเปนขาศกแกพระศาสนาจาพวก ๑. บรรดาชนผเปนขาศก ๒ จาพวก นน พวกภกษชอเมตตยะ และภมมชกะ กบเจาลจฉว ชอวฑฒะ โจทดวยอนตมวตถอนไมมมล, ชนพวกน ชอวา ผเปนขาศกแกตนเอง กหรอชนผทศลแมเหลาอน ซงเปนผมธรรมลามก ทงหมด ชอวา ผเปนขาศกแกตนเอง. สวนอรฏฐภกษ กณฑกสามเณร ภกษวชชบตร ชาวเมองเวสาลผมความเหนวปรต และพวกภกษฝายมหายานนกาย มหาสงฆกะเปนตน ซงเปนผมลทธปรปหาร อญญาณ กงขา และปรวตรณา๑ ทาการยกยอง กลาวอางคาสอนมใชพทธศาสนาวา " พทธศาสนา " ชอวา ผเปนขาศกแกศาสนา. วนยธรบคคลจะขมข ชนผเปนขาศกเหลานนแมทงหมดใหราบคาบ โดยประการทพวกเขา ไมสามารถประดษฐานอสทธรรมขนได โดยสหธรรม คอ โดยคา เปนเหตรวมกน. ๑. พระอรหนตยงทอสจ พระอรหนตยงมความไมร พระอรหนตยงมความสงสย พระอรหนตหาย สงสยเพราะผอน. ดอธบายในสารตถทปน ๓/๓๖๖.- ผชาระ.


[ อธบายพระสทธรรม ๓ อยาง ] กในคาวา สทธมมฏ ตยา ปฏปนโน โหต น. สทธรรมม ๓ ดวยสามารถแหง ปรยต ปฏบต และอธคม. บรรดาสทธรรมทง ๒ นน พทธพจน คอ ปฎก ๓ ชอวา ปรยตสทธรรม. ธรรมน คอ ธดงคคณ ๑๓ ขนธกวตร ๑๔ มหาวตร ๘๒ ชอวา ปฏปตตสทธรรม. มรรค ๔ ผล ๔ น ชอวา อธคมสทธรรม. บรรดาสทธรรมมปรยตธรรมเปนตนนน พระเถระทงหลายบาง พวกกลาววา " ปรยตเปนมลรากของศาสนา โดยพระสตรนวา ' ดกอน อานนท ! ธรรมและวนยใดทเราแสดงแลวบญญตแลวแกเธอทงหลาย, ธรรมและวนยนนจกเปนศาสดาของเธอทงหลาย โดยกาลลวงไปแหง เรา ' ดงน. " พระเถระบางพวกกลาววา " ปฏบตเปนมลของศาสนา โดย สตรนวา ' ดกอนสภททะ ! ภกษทงหลายเหลานแลพงอยโดยชอบ, โลก ไมพงวางเปลาจากพระอรหนตทงหลาย " แลวกลาววา " ภกษทงหลาย ๕ รปผปฏบตโดยชอบ ยงมอยเพยงใด, ศาสนา จดวายงตงอยเพยงนน " ดงน. สวนพระเถระอกพวกหนง กลาววา " เมอปรยตอนตรธานแลว แมบคคลผปฏบตด กไมมการบรรลธรรม " แลวกลาววา " ถาแมน ภกษ ๕ รปจะเปนผรกษาปาราชกไวได, ภกษเหลานน ใหกลบตร ทงหลายผมศรทธาบรรพชาแลวใหอปสมบทแมในปจจนตประเทศ ให ครบคณะทสวรรค แลวจดทาการอปสมบทแมในมธยมประเทศ, ให


ภกษสงฆครบวสตวรรคแลว จกทาอพภานกรรมแมเพอตน ยงศาสนา ใหถงความเจรญงอกงามไพบลยโดยอบายอยางน. " พระวนยธรนเปนผปฏบตเพอความตงมนแหงพระสทธรรมทง ๓ ดวยประการอยางนแล. บณฑตพงทราบวา พระวนยธรน ยอมได อานสงส ๕ อยางเหลานกอน ดวยประการฉะน. ถามวา " พระวนยธรยอมไดอานสงส ๖ เหลาไหน ? " แกวา " อโบสถ ปวารณา สงฆกรรม บรรพชา อปสมบท เปนหนาทของพระวนยธรนน, เธอยอมนสย ใหสามเณรอปฏฐาก. " จรงอย อโบสถ ๙ เหลาน คอ จาตททสอโบสถ ปณณรส- อโบสถ สามคคอโบสถ สงฆอโบสถ คณอโบสถ ปคคลอโบสถ สต- ตทเทสนอโบสถ ปารสทธอโบสถ อธษฐานอโบสถ ทงหมดนน เนอง ดวยพระวนยธร. และถงแมปวารณา ๙ เหลานคอ จาตททสปวารณา ปณณรสปวารณา สามคคปวารณา สงฆปวารณา คณปวารณา ปคคลปวารณา เตวาจกาปวารณา เทววาจกาปวารณา สมานวสสกา- ปวารณา กเนองดวยพระวนยธร. เธอเปนใหญแหงปวารณา ๙ นน เพราะเปนหนาทของเธอ ดวยประการฉะน. ถงสงฆกรรมทง ๔ น คอ อปโลกนกรรม ญตตกรรม ญตตทตยกรรม ญตตจตตถกรรมกด ทงบรรพชา และอปสมบทแหงกลบตรทงหลาย อนเธอเปนอปชฌาย ทานกด กเนองดวยพระวนยธรทงนน. ผอนถงทรงปฎก ๒ กไมได เพอทากรรมนเลย. เธอเทานนใหนสย ใหสามเณรอปฏฐาก. ผอน ยอมไมไดเพอใหนสย ไมไดเพอใหสามเณรอปฏฐากเลย. แตเมอหวง


เฉพาะการอปฏฐากของสามเณร ยอมไดเพอจะใหถออปชฌายในสานก ของพระวนยธรกอนแลว จงยนดขอวตรปฏบต. กบรรดาสงฆกรรมมอโบสถกรรมเปนตนน การใหนสยและการ ใหสามเณรอปฏฐากเปนองคเดยวกน. อานสงส ๕ อยางกอน รวมกบ อานสงสขอหนงในอานสงส ๖ เหลาน จงเปน ๖ ดวยประการฉะน. รวมกบอานสงส ๒ ขอ จงเปน ๗, รวมกบอานสงส ๔ ขอจงเปน ๘, รวมกบอานสงส ๔ ขอ จงเปน ๙, รวมกบอานสงส ๕ ขอ จงเปน ๑๐, รวมกบอานสงสแมทงหมดนนจงเปน ๑๑, ดวยประการดงกลาวมาน บคคลผทรงวนย บณฑตพงทราบวา ยอมไดอานสงส ๕-๖-๗-๘-๙-๑๐ และ ๑๑ อยางน. [ จดประสงคในการสรรเสรญวนยปรยต ] พระผมพระภาคเจาเมอทรงแสดงอานสงสเหลาน อยางน บณฑต พงทราบวา " ทรงพรรณนาคณแหงการเรยนพระวนย. " สองบทวา อาทสส อาทสส ไดแก ทรงกาหนดบอย ๆ คอ ทรงทาใหเปนแผนกหนงตางหาก. หลายบทวา อายสมโต อปาลสส วณณ ภาสต มความวา พระผมพระภาคเจาทรงอาศยวนยปรยต ตรสชมเชยสรรเสรญคณแหง พระอบาลเถระ. ถามวา " เพราะเหตไร ? " แกวา " ทรงสรรเสรญเพราะเหตวา ทาไฉนหนอ ภกษทงหลาย


แมไดฟงการสรรเสรญของเราแลว จะพงสาคญวนยวา ตนควรเรยน ควรศกษาในสานกแหงอบาล, ศาสนานจกเปนของตงอยไดนาน, จก เปนไปตลอด ๕,๐๐๐ ป ดวยประการอยางน. " ในคาวา เตธ พห ภกข น มเนอความอยางนวา " ภกษ เปนอนมากเหลานนเปนพระเถระกม เปนนวกะกม เปนมชฌมะกด ได สดบการสรรเสรญของพระผมพระภาคเจานแลว เกดมอตสาหะ เพราะ ไดบรรลอานสงสตามทพระองคทรงประกาศไวดวยเขาใจวา ' ไดยนวา ภกษผทรงวนย ยอมไดอานสงสเหลาน, ภกษทงหลายผทรงสตตนต และผทรงอภธรมหาไดไม ' จงพากนเรยนพระวนยในสานกของทาน พระอบาล. " บทวา อธ เปนเพยงนบาตเทานน. บทวา อททสสมาเน ไดแก เมออาจารยสวดแกอนเตวาสก. กเพราะวาปาฏโมกขนน เมออาจารยสวดตามความพอใจของตนกด อนเตวาสกขอรองอาจารยนนใหสวดกด เมอภกษผทรงจาปาฏโมกข นนได กาลงทาการสาธยายยกด ชอวา มใครยกปาฏโมกขขนสวดอย; ฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสบทภาชนะวา อททสนเต วา อททสาเปนเต วา สชฌาย กโรนเต วา ดงน. บทวา ขททานขททเกห คอ ดวยสกขาบทเลก ๆ และนอย ๆ. คาวา ยาวเทว เปนคากาหนดเขตแดนเปนไปแหงสกขาบทเลก นอยเหลานน. มคาอธบายวา " กภกษเหลาใด สวดกด ใหสวดกด สาธยายกด ซงสกขาบทเลกนอยนน, สกขาบทเลกนอยนน ยอมเปน


ไปจนถงเกดความเดอดรอน คอ ความลาบาก ทเรยกวาความรงเกยจ สงสย และความยงใจทเรยกวาวจกจฉา แกภกษเหลานนทเดยววา " ควรหรอไมควรหนอ. " อกอยางหนง คาวา ยาวเทว เปนคากาหนดดวยความยวดยง. คาวา ยาวเทว นน เชอมความเขากบบทวา สวตตนต น. มคา อธบายวา " ชางเปนไปเพอความราคาญ เพอความลาบาก เพอความ ยงยากเหลอเกน. " ขอวา อปสมปนนสส วนย ววณเณต มความวา ภกษผใคร จะใหเกดความเคลอบแคลงในวนยนน แกอปสมบนนน จงกน คอ ตาหน ตเตยนพระวนยในสานกแหงอปสมบน. คาทเหลอในสกขาบท น ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ดงนแล. วเลขนสกขาบทท ๒ จบ.


โมหนสกขาบทท ๓ วนจฉย ในสกขาบทท ๓ พงทราบดงน :- บทวา อนวฑฒมาส ไดแก ตามลาดบ คอทก ๆ กงเดอน. กเพราะปาฏโมกขนนอนภกษยอมสวดในวนอโบสถ; ฉะนน พระผม พระภาคเจาจงตรสไวในบทภาชนะวา " ทกวนอโบสถ. " บทวา อททสสมาเน คอ เมอปาฏโมกขกาลงสวดอย. กเพราะ ปาฏโมกขนน อนภกษผสวดปาฏโมกขซงกาลงยกขนแสดง ชอวา กาลงสวดอย; ฉะนน พระผมพระภาคจงตรสไวในบทภาชนะวา " เมอ ภกษกาลงยกปาฏโมกขขนแสดงอย. " คาวา ย จ ตตถ อาปตต อาปนโน ไดแก ภกษผตองอาบต ใดในอนาจารทตนประพฤตแลวนน. สองบทวา ยถาธมโม กาเรตพโพ ไดแก เพราะเปนผตอง อาบตดวยไมร เธอจงไมมความพนจากอาบต. กแล สงฆพงปรบเธอ ตามธรรมและวนยทวางไว. อธบายวา " เธอตองอาบตเทศนาคามน สงฆพงใหแสดง และตองอาบตวฏฐานคามน พงใหประพฤตวฏฐาน- วธ. " บทวา สาธก แปลวา โดยด. บทวา อฏ กตวา แปลวา กระทาใหมประโยชน. มคาอธบาย วา " ฟอนราประกอบดวยประโยชน. " ในคาวา ธมมกมเม เปนตน ทานประสงคเอาโมหาโรปนกรรม คาทเหลอในสกขาบทน ตนทงนน.


สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ดงนแล. โมหนสกขาบทท ๓ จบ.


ปหารสกขาบทท ๔ วนจฉยย ในสกขาบทท ๔ พงทราบดงน :- [ วาดวยการใหประหารดวยฝามอ ] สองบทวา ปหาร เทนต มความวา พวกภกษฉพพคคย กลาวคา เปนตนวา " ผมอาย ! พวกทานจงตงตงเลก, จงตกนาลางเทามาไว " แลวใหประหาร ( แกภกษพวกสตตรสวคคย ) ผไมกระทาตาม. ในคาวา ปหาร เทต อาปตต ปาจตตยสส น มวนจฉยยวา เมอภกษใหประหารดวยความเปนผประสงคจะประหาร ถาแมนผถก ประหารตาย กเปนเพยงปาจตตย. เพราะการประหาร ( นน ) มอหรอ เทาหก หรอศรษะแตก กเปนปาจตตยเทานน. ตดห หรอตกจมก ดวยความประสงคจะทาใหเสยโฉมอยางนวา " เราจะทาเธอใหหมดสงา ในทามกลางสงฆ " กเปนทกกฏ. บทวา อนปสมปนนสส มความวา ภกษใหประหารแกคฤหสถ หรอบรรพชต แกสตรหรอบรษ โดยทสด แมแกสตวดรจฉานเปน ทกกฏ. แตถาวา มจตกาหนด ประหารหญง เปนสงฆาทเสส. สองบทวา เกนจ วเห ยมาโน ไดแก ถกมนษย หรอสตว ดรจฉานเบยดเบยนอย. บทวา โมกขาธปปาโย คอ ปรารถนาความพนแกตนเองจาก มนษยเปนตนนน. สองบทวา ปหาร เทต มความวา ภกษใหประหารดวยกาย


ของเนองดวยกาย และของทขวางไปอยางใดอยางหนง ไมเปนอาบต. ถาแมนภกษเหนโจรกด ขาศกกด มงจะเบยดเบยนในระหวางทาง กลาววา " แนะอบาสก ! เธอจงหยดอยในทนนนนแหละ, อยาเขามา " แลวประหารผไมเชอฟงคากาลงเดนเขามาดวยไมคอน หรอดวยศสตรา พรอมกบพดวา " ไปโวย " แลวไปเสย. ถาเขาตายเพราะการประหาร นน ไมเปนอาบตเหมอนกน. แมในพวกเนอราย กนยนเหมอนกน. คาทเหลออในสกขาบทน ตนทงนน. กสมฏฐานเปนตน ของสกขาบทนน เปนเชนเดยวกบปฐม- ปาราชก. แตสกขาบทนเปนทกขเวทนา ดงนแล. ปหารสกขาบทท ๔ จบ.


ตลสตตกสกขาบทท ๕ วนจฉย ในสกขาบทท ๕ พงทราบดงน :- [ วาดวยการเงอหอกดอฝามอขนจะประหาร ] สองบทวา ตลสตตก อคครนต มความวา ( พวกภกษฉพภ พคคย ) เมอแสดงอาการใหประหาร ยอมเงอดเงอกายบาง ของเนอง ดวยกายบาง. ขอวา เต ปหารสมจจตา โรทนต มความวา พวกภกษ สตตรสวคคยเหลานน คนเคยตอการประหารแลว สาคญอยวา " ภกษ เหลานจกใหประหารบดน " เพราะเปนผไดรบการประหารมาแมใน กาลกอน จงรองไห. อาจารยบางพวกสาธยายยวา ปหารสส มจฉตา กม. ในปาฐะนนมความวา " กลวการประหาร. " ในคาวา อคครต อาปตต ปาจตตยสส น มวนจฉยยดงน :- ถาภกษเงอพลงใหประหารลงไป, เมอภกษไมอาจจะยงไวไดแนนอน จงประหารลงไปโดยเรวล เปนทกกฏ เพราะเธอใหประหาร โดยไมม ประสงคจะประหาร. เพราะการประหารนน อวยวะอยางใดอยางหนง มมอเปนตนหกไป กเปนเพยงทกกฏ. ภกษผประสงคจะประหาร แต การประหารดวยของอยางใดอยางหนง มตนไมเปนตนพลาดเลยไป หรอตนกลบไดสตแลวไมประหาร เปนทกกฏ. หรอเมอประหาร ถก ใคร ๆ กนมอไว กเปนทกกฏ. ในคาวา โมกขาธปหาโย ตลสตตก อคครต น มวนจฉยย


ดงน :- ไมเปนอาบตแกภกษผเงอหอกดอฝามอโดยนยกอนนนแหละ ในเรองทงหลายทกลาวแลวขางตน. ถาแมนวาภกษใหประหารผด พลาดไป กไมเปนอาบตเหมอนกน. คาทเหลอพรอมทงสมฏฐาน เปนตน เปนเชนเดยวกนกบสกขาบทกอนนนแล. ตลสตตกสกขาบทท ๕ จบ.


อมลกสกขาบทท ๖ วนจฉย ในสกขาบทท ๖ พงทราบดงน :- บทวา อนทธเสนต มความวา กพวกภกษฉพพคคยเหลานน เพราะตนเองเปนผมโทษเกลอนกลน เมอจะทาการปองกนตววา " ภกษ ทงหลายจกไมโจท จกไมยงพวกเราให ๆ การดวยอาการอยางน " จง รบชงโจทภกษทงหลายดวยสงฆาทเสสไมมมลเสยกอน. คาทเหลออใน สกขาบทน ตนทงนน เพราะมนยดงเรากลาวแลวในอมลกสกขาบท ในเตรสกณฑ. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ดงนแล. อมลกสกขาบทท ๖ จบ.


สญจจจสกขาบทท ๗ วนจฉย ในสกขาบทท ๗ พงทราบดงน :- บทวา อปทหนต แปลวา กอใหเกดขน. ขอวา กกกจจ อปทหต อาปตต ปาจตตยสส ไดแก ตอง อาบตปาจตตยทก ๆ คาพด. บทวา อนปสมปนนสส มความวา ภกษกอความราคาญแก สามเณรโดยนยเปนตนวา " ชะรอยเธอ นง นอน กน ดม ในทลบ รวมกบมาตคาม และเธอกระทาอยางนและอยางนในทามกลางสงฆ. " เปนทกกฏทก ๆ คาพด. คาทเหลอในสกขาบทน ตนทงนน. แม สมฏฐาน เปนตน กเชนเดยวกบอมลกสกขาบทนนแล. สญจจจสกขาบทท ๗ จบ.


อปสสตกสกขาบทท ๘ วนจฉย ในสกขทบทท ๘ พงทราบดงน :- บทวา อธกรณชาตาน ไดแก เกดววาทาธกรณขน เพราะการ บาดหมางกนเปนตนเหลาน. บทวา อปสสต คอ ใกลพอไดยน, อธบายวา " ในทซงตน ยนอยแลวอาจไดยนคาพดของภกษเหลานนได. " ในคาวา คจฉต อาปตต ทกกฏสส น เปนทกกฏทก ๆ ยางเทา. บทวา มนเตนต คอ เมอภกษอกรปหนงปรกษากบภกษอกรป หนง. อกอยางหนง ปาฐะวา มนเตนเต กม. ความกอยางน. บทวา วปสมสสาม มความวา เราจกสงบ จกถงความสงบ คอ จกไมทาการทะเลาะกน. สองบทวา อตตาน ปรโมเจสสาม มความวา เราจกบอกวาเรา ไมใชเปนผกระทาแลวเปลองตน. คาทเหลออในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจเถยยสตถสกขาบท เกดขนทางกายกบ จต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ บางคราวเปนกรยา ดวยอานาจแหงการ ไปเพราะความอยางฟง, บางคราวเปนอกรยาดวยอานาจแหงการไมยง ผบาดหมางกนซงมาสตนยนอยแลว ปรกษากนอย ใหรตว. แทจรง สกขาบททง ๓ น คอ รปยสกขาบท อญญาวาทสกขาบท อปสสตกสกขา- บท มความกาหนดอยางเดยวกน. เปนสญญาวโมกข สจตตกะ โลก- วชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ดงนแล. อปสสตกสกขาบทท ๘ จบ.


กมมปฏพาหนสกขาบทท ๙ วนจฉย ในสกขาบทท ๙ พงทราบดงน :- ขอวา สเจ จ มย ชาเนยยาม แปลวา ถาพวกเราพงรไซร. สวน จ อกษร เปนเพยงนบาตเทานน. บทวา ธมมกาน มวเคราะหวา ธรรมมอยในกรรมเหลานน เพราะสงฆทาโดยธรรม โดยวนย โดยสตถศาสน; เพราะเหตนน กรรมเหลานน จงชอวา ธรรมกะ. ( กรรมอนเปนธรรม ). เพอ สงฆกรรม ๔ อนฟอนราเหลานน. ในคาวา ขยต อาปตต ปาจตตยสส น เปนปาจตตยทก ๆ คาพด. คาทเหลอในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ดงนแล. กมมปฏพาหนสกขาบทท ๙ จบ.


ฉนทงอทตวาคมนสกขาบทท ๑๐ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๐ พงทราบดงน :- ขอวา วตถ วา อาโรจต โหต มความวา ทงโจทและจาเลย ไดแถลงถอยคาของตนแลว ภกษผสอบสวนสบสวนกไดรบสมมตแลว แมดวยอาการเพยงเทาน วตถเปนอนบอกแลว. คาทเหลออในสกขาบท น ตนทงนน. สกขาบทน มการทอดธระเปนสมฏฐาน เกดขนทางกายวาจา กบจต เปนทงกรยาทงอกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ดงนแล. ฉนทงอทตวาคมนสกขาบทท ๑๐ จบ.


ทพพสกขาบทท ๑๑ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๑ พงทราบดงน :- บทวา ยถามตตตา คอ ตามความเปนมตรกน. มคาอธบายวา ใหแกภกษผซงเปนมตรกน. ในบททงปวงกนยนเหมอนกน. คาทเหลอ มเนอความตนทงนน เพราะมนยดงกลาวแลวในอชฌาปนกสกขาบท เปนตนนนแล. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ดงนแล. ทพพสกขาบทท ๑๑ จบ.


ปรณามนสกขาบทท ๑๒ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๒ พงทราบดงน :- คาทจะพงกลาวทงหมด มนยดงกลาวแลวในปรณามนสกขาบท ในตงสกณฑนนเอง. แตมความแปลกกนเพยงเทาน คอ ในปรณามน- สกขาบทในตงสกณฑนน เปนนสสคคยปาจตตย เพราะนอมมาเพอตน, ในสกขาบทน เปนปาจตตยลวน เพราะนอมไปเพอบคคล ( อน ). สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต มเวทนา ๓ ดงนแล. ปรณามนสกขาบทท ๑๒ จบ. สหธรรมกวรรคท ๘ จบบรบรณ ตามวรรณนานกรม.


ปาจตตย ราชวรรค๑ท ๙ อนเตปรสกขาบทท ๑ วนจฉย ในสกขาบทท ๑ แหงราชวรรค๑ พงทราบดงตอไปน :- [ แกอรรถบางปาฐะในสกขาบทท ๑ ] บทวา โอรโก แปลวา ตาตอย. บทวา อปรปาสาทวรคโต แปลวา ประทบอย ณ เบองบน แหงปราสาทอนประเสรฐ. สองบทวา อยยาน วาหสา แปลวา เพราะเหตแหงพระผเปน เจาทงหลาย มคาอธบายวา " ขาพระพทธเจารธรรม เพราะพระผเปน เจาเหลานน ไดชวยใหเกดขน. " สองบทวา ปตร ปฏเต ไดแก พระราชโอรสตองการจะ เหนโทษแลวปลงพระชนมพระราชบดา. ในคาวา ราชนเตปร หตถสมมทท เปนตน มวนจฉยวา ทพระราชฐานชนในนอดแอไปดวยพวกชาง; ฉะนน จงชอวา หตถ- สมมททะ. อธบาย คบแคบไปดวยชาง. แมในบทวาอสสรถสมมททะ กนยนเหมอนกน. ภกษบางพวกสวดวา สมมต กม. คานนไม ควรถอเอา. ปาฐะวา ร โ อนเตปเร หตถสมมทท กม. ใน ปาฐะนน มอรรถวา " การเหยยบยาไปมาแหงชางทงหลาย ชอ ๑. บาลเปน รตนวรรค.


หตถสมมททะ. " มคาอธบายวา " การเดนยาไปมาแหงชางมอย ในพระราชวงชนใน. " แมในบททเหลอกนยน. บทวา รชนยาน ไดแกอารมณมรปเปนตนเชนน มอยใน พระราชวงชนในนน. บทวา มทธาภสตตสส คอ ผทรงไดรบอภเษกสรงสนานบน พระเศยร. บทวา อนกขนตราชเก มวเคราะหวา พระราชายงไมเสดจ ออกจากพระตาหนกทผทมน; เหตนน ตาหนกนน จงชอวา ท พระราชายงไมเสดจออก. อธบายวา " ในตาหนกทผทม มพระราชา ยงไมเสดจออกนน. " พระมเหส พระผมพระภาคตรสเรยกวารตนะ. บทวา นภฏ แปลวา ออกแลว. รตนะ ( คอพระมเหส ) ยงไมเสดจออก จากตาหนกทผทมน, ฉะนน ตาหนกผทมนน จงชอวา ทรตนะยงไมออก. อธบายวา " ในตาหนกทผทม ทรตนะยงไม ออกนน. " คาทเหลอในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจกฐนสกขาบท เกดขนทางกายกบ วาจา ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนทงกรยา ทงอกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. อนเตปรสกขาบทท ๑ จบ.


รตนสกขาบทท ๒ ในสกขาบทท ๒ มวนจฉยดงน :- [ วาดวยสถานทและของตกทควรเกบไมควรเกบ ] บทวา วสสรตวา แปลวา ไดลมไว. ๕ เหรยญกษาปณ จาก ๑๐๐ เหรยญ ชอวา ปณณปตตะ ( รอยละ ๕ ). คาวา กยาห กรสสาม แปลวา เราจกกระทาอยางไร ? คาวา อาภรณ โอม จตวา คอ ไดเปลองเครองประดบชอ มหาลดามดา ๙ โกฏออกไว. บทวา อนเตวาส แปลวา สาวใช. ๒ ชวขวางกอนดนตกแหงวดทอย ชอวา อปจาร ในคาวา อปรกขตสส อปาจาโร น. แตในมหาปจจรกลาววา " สาหรบท อยพก ชวเหวยงกระดงตก หรอชวเหวยงสากตก ( ชอวา อปจาร ). " ในคาวา อคคณหาต อาปตต ปาจตตยสส น มวนจฉย วา ภกษรบเองกด ใหรบกด ซงทองและเงน เพอประโยชนแก ตน เปนนสสคคยปาจตตย. รบเองกด ใหรบกด เพอประโยชนแก สงฆ คณะ บคคล เจดย และนวกรรม เปนทกกฏ. ภกษรบเอง กด ใหรบกด ซงรตนะมมกดาเปนตนทเหลออ เพอประโยชนแก ตนหรอแกสงฆเปนตน เปนทกกฏ. สงทเปนกปปยวตถกด เปน อกปปยวตถกด อนเปนของคฤหสถ ชนทสดแมในตาลเปนเครอง


ประดบหเปนของมารดา เมอภกษรบเกบโดยมงวตรแหงภณฑาคารก เปนใหญ เปนปาจตตยเหมอนกน. แตถาของ ๆ มารดาบดาเปนกปปย- ภณฑอนควรทภกษจะเกบไวไดแนนอน พงรบเกบไวเพอประโยชน ตน. แตเมอเขากลาววา " ทานโปรดเกบของนไวใหดวย " พงหาม วา " ไมควร. " ถาพวกคฤหสถโยนของทงไวกลาววา " นมนตทาน เกบไวใหดวย " แลวไปเสย, จดวาเปนธระ สมควรจะเกบไว. พวก คนงาน มนายชางไมเปนตน ผกระทาการงานในวหารกด พวก ราชพลลภกด ขอรองใหชวยเกบเครองมอ หรอเครองนอนของตนวา " นมนต ทานชวยเกบไวใหดวย. " อยาพงกระทา เพราะชอบกนบาง เพราะกลวบาง. แตจะแสดงทเกบให ควรอย. สวนในเหลาชนผโยน ของทงไวโดยพลการแลวไปเสย จะเกบไวใหกควร. ในคาวา อชฌาราเม วา อชฌาวสเถ วา น มวนจฉย ดงน :- ถาอารามใหญเชนกบมหาวหาร, ภกษเกบเองกด ใชให เกบกด ซงของคฤหสถทตกในสถานท เชนกบทซงจะเกดมความระแวง สงสยวา " จกถกพวกภกษและสามเณรฉวยเอาไป " แลวพงเกบไว ในบรเวณทมกาแพงกนในอารามใหญนน. แตทตกในสถานทสญจร ของมหาชน เชนทซมประตแหงมหาโพธและลานตนมะมวง ไมควร เกบ. ไมใชธระหนาท ( ของภกษ ). แตในกรนทกลาววา " ภกษ รปหนง เดนทางไปเหนภณฑะบางอยาง ในสถานทไมมตน. แม เมอเกดมตนพลกพลาน พวกชาวบานกจะสงสยภกษนนทเดยว. เพราะ ฉะนน ภกษนนพงแวะออกจากทางแลวนงพก. เมอพวกเจาของมา


พงบอกทรพยนน. ถาไมพบเจาของ เธอจกตองทาใหเปนของสมควร ( มถอเอาเปนของบงสกลเปนตน ). ในคาวา รเปน วา นมตเตน วา ส าณ กตวา น ทชอ วา รป ไดแก ภณฑะภายในหอ. เพราะฉะนน ภกษพงแกหอ ภณฑะออกนบด แลวกาหนดไววา " เหรยญกษาปณเทาน หรอ เงนและทองเทาน. " ดวงตราเครองหมาย ( ดน ) เปนตน ชอวา นมต ( เครองหมาย ). เพราะฉะนน ภกษพงกาหนดเครองหมายทกอยาง ในหอภณฑะท ประทบตราเครองหมายมอาทอยางน คอ ประทบตราดวยดนเหนยว หรอวา ประทบตราดวยครง, หอภณฑะทเขาหอดวยผาสเขยว หรอวา ทเขาหอดวยผาสเหลอง. สองบทวา ภกข ปฏรปา ไดแก ภกษทงหลายผมความ ละอายมกรงเกยจสงสย. เพราะจะมอบไวในมอของพวกคนผมนสยโลเล ไมได. กภกษใดยงไมหลกไปจากอาวาสนนหรอยงไมพบพวกเจาของ, แมภกษนน อยาพงทาใหเปนมลคาแหงจวรเปนตน เพอตนเอง. แต พงใหสรางเสนาสน หรอเจดย หรอสระโบกขรณทเปนของถาวร. ถา วา โดยกาลลวงไปนาน เจาของจงมาทวง, พงบอกเขาวา " อบาสก ! ของชอน เขาสรางดวยทรพยของทาน, ทานจงอนโมทนาเถด. " ถา หากวาเขาอนโมทนาดวย ขอนนเปนการด ดวยประการฉะน, ถาเขา ไมอนโมทนาดวย กลบทวงวา " ขอทานจงใหทรพยผมคอ " พง ชกชวนคนอนคนใหทรพยเขาไป.


ในคาวา รตนสมมต วสสาส คณหาต เปนตน ตรสหมาย เอาอามาสวตถ ( ของควรจบตองได ) เทานน. ของอนามาส ไมควรเลย. คาทเหลอในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. รตนสกขาบทท ๒ จบ.


วกาเลคามปปเวสนสกขาบทท ๓ วนจฉยในสกขาบทท ๓ พงทราบดงน :- [ วาดวยการบอกลากอนเขาบานในเวลาวกาล ] บทวา ตรจฉานกถ ไดแก ถอยคาเปนเหตขดขวางตอ อรยมรรค. บทวา ราชกถ ไดแกถอยคาอนเกยวดวยพระราชา. แมใน โจรกถาเปนตนกนยนเหมอนกน. คาทควรกลาวในคาวา สนต ภกข น มนยดงกลาวแลวในจารตตสกขาบทนนแล. ถาวา ภกษมากรปดวยกน จะเขาไปยงบานดวยการงานบางอยาง, เธอทกรปพงบอกลากนและกนวา " วกาเล คามปปเวสน อาปจฉาม แปลวา พวกเราบอกลาการเขาบานในเวลาวกาล. " การงานนน ในบานนนยงไมสาเรจ; เหตนน ภกษจะไปสบานอน แมตงรอยบาน กตามท, ไมมกจทจะตองบอกลาอก. กถาวา ภกษระงบความตงใจ แลว กาลงกลบไปยงวหาร ใครจะไปสบานอนในระหวางทางตอง บอกลาเหมอนกน. ทาภตกจในเรอนแหงสกลกด ทโรงฉนกด แลว ใครจะเทยวภกษานามน หรอภกษาเนยใส. กถามภกษอยใกล ๆ พง บอกลากอนแลวจงไป. เมอไมม พงไปดวยใสใจวา " ภกษไมม " ยางลงสทางแลวจงเหนภกษ ไมมกจทจะตองบอกลา. แมไมบอกลา


กควรเทยวไปไดเหมอนกน. มทางผานไปทามกลางบาน. เมอภกษ เดนไปตามทางนน เกดความคดขนวา " เราจกเทยวภกษานามน เปนตน " ถามภกษอยใกล ๆ พงบอกลากอนจงไป. แตเมอไมแวะ ออกจากทางเดนไปไมมกจจาเปนตองบอกลา. บณฑตพงทราบอปจาร แหงบานทไมไดลอม โดยนยดงกลาวแลวในอทนนาทานสกขาบท นนแล. ในคาวา อนตราราม เปนตน ไมใชแตไมบอกลาอยางเดยว, แมภกษไมคาดประคดเอว ไมหมสงฆาฏไป กไมเปนอาบต. บทวา อาปทาส มความวา สหะกด เสอกด กาลงมา, เมฆตงเคาขนกด อปทวะไร ๆ อยางอนเกดขนกด ไมเปนอาบต. ใน อนตรายเหนปานน จะไปยงภายในบานจากภายนอกบาน ควรอย. คาทเหลอในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจกฐนกสกขาบท เกดขนทางกายกบ วาจา ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนทงกรยา ทงอกรยา โนสญญา- วโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. วกาเลคามปปเวสนสกขาบทท ๓ จบ.


สจฆรสกขาบทท ๔ วนจฉย ในสกขาบทท ๔ พงทราบดงน :- การตอยนนแหละ ชอ เภทนกะ. เภทนกะนน มอยแก ปาจตตยนน; เพราะเหตนน ปาจตตยนน จงชอวา เภทนกะ. บทวา อรณเก ไดแก แมตะบนไฟและลกตะบนไฟ. บทวา วเถ แปลวา ลกถวน. คาทเหลออในสกขาบทน ตน ทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. สจฆรสกขาบทท ๔ จบ.


มญจสกขาบทท ๕ วนจฉย ในสกขาบทท ๕ พงทราบดงน :- ปาจตตยทชอวา เฉทนกะ มนยดงกลาวแลวเหมอนกน. ในคาวา ฉนทตวา ปรภ ชต น มวนจฉยดงน :- ถาภกษ ไมประสงคจะตด จะฝงลงในพนดนแสดงประมาณไวขางบน หรอถม พนดนใหสงขนแลวใชสอย หรอจะยกขนวางบนคานกระทาใหเปน แครใชสอย ควรทกอยาง. คาทเหลออในสกขาบทน ตนทงนน สกขาบทน มสมฏฐาน ๖. มญจสกขาบทท ๕ จบ. ตโลนทธสกขาบทท ๖ วนจฉยย ในสกขาบทท ๖ พงทราบดงน :- เตยงและตงทชอวาหมนน เพราะอรรถวา เปนทมนนถกหมไว. มคาอธบายวา ภกษยดนนแลวหมดวยผาลาดพนขางบน. คาทเหลออ ในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทนมสมฏฐาน ๖. ตโลนทธสกขาบทท ๖ จบ.


นสทนสกขาบทท ๗ วนจฉย ในสกขาบทท ๗ พงทราบดงน :- ขอวา นสทน อน าต โหต มความวา นสทนะ ( ผา- ปนง ) พระผมพระภาคเจาทรงอนญาตไว ณ ทไหน ? ( ทรงอนญาต ไว ) ในเรองปณตโภชนะ ในจวรขนธกะ. สมจรงดงทพระผมพระภาค เจาตรสไวในจวรขนธกะนนวา " ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตผา นสทนะ เพอรกษากาย เพอรกษาจวร เพอรกษาเสนาสนะ๑ " ดงน. สองบทวา เสยยถาป ปราณสโกฏโ มความวา เปรยบ เหมอนนายชางหนงเกา. เหมอนอยางวา นายชางทาหนงเกาดงออก คอ รดออกทางโนนทางน ดวยคดวา " เราจดทาหนงใหขยายออก ฉนใด, แมพระอทายนน กดงผานสทนะนนออกฉนนน. ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสกะพระอทายนนอยางน. ขอวา นสทนนนาม สทส วจจต มความวา ภกษปผาเชน กบสนถตลงแลว ผาท ๒ แหงในเนอทประมาณคบ ๑ โดยคบพระสคต ทชายดานหนงทาใหเปน ๓ ชาย, นสทนะนนเรยกกนวาผามชายดวยขาย เหลานน. คาทเหลอในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทนมสมฏฐาน ๖. นสทนสกขาบทท ๗ จบ. ๑. ว. มหาวคค. ๕/๒๑๖.


กณฑปฏจฉาทสกขาบทท ๘ วนจฉย ในสกขาบทท ๘ พงทราบดงน :- ขอวา กณฑปฏจฉาท อน าตา โหต มความวา ผาปดฝ พระผมพระภาคเจาทรงอนญาตไวในทไหน ? ( ทรงอนญาตไว ) ใน เรองพระเวฬฏฐสสะในจวรขนธกะ. สมจรงดงทพระผมพระภาคเจา ตรสไวในทนนวา " ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตผาปดฝแกภกษผม อาพาธเปนฝกด เปนสกใสกด เปนโรคอนมนาหนองนาเหลองเปรอะ เปอนกด เปนลาราบเพลงกด " ดงน. คาวา ยสส อโธนาภ อพภชานมณฑล ไดแก ผาททรง อนญาตแกภกษผเปนอาพาธทภายใตสะดอลงไป เหนอมณฑลเขาทง ๒ ขนมา. หดเปอย ชอวา กณฑ. ตอมเมดเลก ๆ มเมลดโลหต ชอวา ปฬกา. นาเหลองไมสะอาดไหลออกดวยอานาจรดสดวงทวาร บานทะโรค และเบาหวานเปนตน ชอวา โรคนาเหลองเสย. อาพาธ เปนเมดยอดใหญ ทานเรยกวา เปนลาราบเพลง. คาทเหลออใน สกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖. กณฑปฏจฉาทสกขาบทท ๘ จบ.


วสสกสาฏกสกขาบทท ๙ วนจฉย ในสกขาบทท ๙ พงทราบดงน :- คาวา วสสกสาฏกา อน าตา โหต มความวา ผาอาบนา ฝน พระผมพระภาคเจาทรงอนญาตไวในทไหน ? ทรงอนญาตไวใน เรองนางวสาขา ในจวรขนธกะ. สมจรงดงทตรสไวในจวรขนธกะนน วา " ดกอนภกษทงหลาย ! เราอนญาตผาอาบนาฝน " ดงน. คาท เหลอในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖. วสสกสาฏกสกขกบทท ๙ จบ.


นนทเถรสกขาบทท ๑๐ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๐ พงทราบดงน :- บทวา จตรงคโลมโก คอ มขนาดตากวา ๔ นว ( พระนนทะ มขนาดตากวาพระศาสดา ๔ นว ). คาทเหลออในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖. นนทเถรสกขาบทท ๑๐ จบ. ราชวรรคท ๙ จบบรบรณ ตามวรรณนานกรม. คาวา อททฏา โข เปนตน มนยดงกลาวแลวนนแล. ขททกวรรณนาในอรรถกถาพระวนย ชอสมนตปาสาทกา จบบรบรณ.


ปาฏเทสนยกณฑวรรณนา ปาฏเทสนยธรรมเหลาใดทพระธรรมสงคาหกาจารย ทงหลาย ตงไวในลาดบพวกขททกสกขาบท บดน จะมการวรรณนาปาฏเทสนยธรรมเหลานนดงตอไปน. พงทราบวนจฉย ในปาฏเทสนยสกขาบทท ๑ กอน :- [ วาดวยการรบของเคยวของฉนจากมอภกษณผมใชญาต ] บทวา ปฏกกมนกาเล คอ ในเวลาเปนทเทยวบณฑบาตแลว กลบมา. สองบทวา สพเพว อคคเหส คอ ไดรบเอาภกษาไปทงหมด. บทวา ปเวเธนต แปลวา เดนซวนเซอย. บทวา อเปห แปลวา จงถอยไป. อธบายวา " ทานยงไม ใหโอกาส. " คาวา คารยห อาวโส เปนตน เปนคาแสดงอาการทภกษพง แสดงคน. บทวา รถกา แปลวา ถนน. บทวา พยห ไดแก ตรอกตนไมทะลถงกน ไปถงแลวตอง ยอนกลบมา. บทวา สงฆาฏก ไดแก ทชมทาง ๔ แยก หรอ ๓ แยก. บทวา ฆร ไดแก เรอนแหงสกล. บรรดาสถานท มถนนเปนตนเหลาน ภกษยนรบในทแหงใด


แหงหนง เปนทกกฏ เพราะรบ. เปนปาฏเทสนยะ โดยการนบคา กลน. แมสาหรบภกษผรบในสถานทมโรงชางเปนตน กนยนเหมอนกน ภกษณยนถวายทถนน, ภกณยนรบในละแวกวดเปนตน เปนอาบต เหมอนกน. กบณฑตพงทราบอาบตในปาฏเทสนวสกขาบทท ๑ น ดวยอานาจ แหงนางภกษณผยนถวายในละแวกบาน โดยพระบาลวา อนตรฆร ปวฏาย ดงน. กทซงภกษยนอยไมเปนประมาณ. เพราะเหตนน ถาแมนวา ภกษยนในถนนเปนตน รบจากนางภกษณผยนถวายใน ละแวกวดเปนตน ไมเปนอาบตเลย. คาวา " ภกษรบประเคน ยามกาลก สตตาหกาลก ยาวชวก เพอประโยชนเปนอาหาร ตองอาบตทกกฏ, ตองอาบตทกกฏทก ๆ คากลน " น พระผมพระภาคเจาตรสหมายเอากาลกทไมไดระคนกบ อามส. แตในกาลกทระคนกน มรสเปนอนเดยวกน เปนปาฏเทสนยะ เหมอนกน. สองบทวา เอกโต อปสมปนนาย ไดแก ภกษณผอปสมบท ในสานกแหงภกษณทงหลาย. แตภกษผรบจากมอแหงภกษณ ผ อปสมบทในสานกแหงภกษทงหลาย เปนปาฏเทสนยะตามสมควรแก วตถทเดยว. สองบทวา ทาเปต น เทต มความวา ภกษณผมใชญาต ใชผอนบางคนใหถวาย, ไมเปนอาบตแกภกษผรบขาทนยะโภชนยะนน.


สองบทวา อปนกขปตวา เทต มความวา ภกษณวางบนพน แลวถวายวา " พระคณเจา ! ดฉนถวายขาทนยะโภชนยะนแกทาน. " ภกษรบของทภกษณถวายอยางน พรอมกบกลาววา " ขอบใจนะ นองหญง " แลว ใหภกษณนนนนเอง หรอใชผอนบางคนรบประเคน แลวฉน ควรอย. อาจารยบางพวกกลาววา " กถาวา ภกษณถอเอาอามสใน บาตรทอยในมอ ถวายวา ' ดฉนสละถวายทาน ' ภกษรบประเคน อามสทภกษณถอไวดวยกลาววา ' นองหญง ! ' เปนอาบตแกภกษ ผรบ. " สองบทวา สกขมานาย สามเณรยา มความวา เมอสกขมานา และสามเณรเหลานถวาย ไมเปนอาบตแกภกษรบ. คาทเหลอใน สกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. ปาฏเทสนยสกขาบทท ๑ จบ.


ปาฏเทสนยสกขาบทท ๒ วนจฉย ในสกขาบทท ๒ พงทราบดงน :- คาวา อปสกก ตาว ภคน เปนตน เปนคาแสดงอาการท ภกษพงรกราน. ในคาวา อตตโน ภตต ทเปต น เทต น มวนจฉยดงน :- ถาแมนวา ภกษณถวายภตของตนเอง ไมเปนอาบตโดยสกขาบทนเลย. เปนอาบตโดยสกขาบทกอน. กในคาวา อ สส ภตต เทต น ทาเปต น มวนจฉย ดงน :- ถาภกษณใชใหถวาย พงเปนอาบตโดยสกขาบทน, แตเมอ ภกษณถวายเอง ไมเปนอาบตโดยสกขาบทนและไมเปนโดยสกขาบท กอน. คาทเหลอในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจกฐนสกขาบท เปนทงกรยาทงอกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. ปาฏเทสนยสกขาบทท ๒ จบ.


ปาฏเทสนยสกขาบทท ๓ วนจฉย ในสกขาบทท ๓ พงทราบดงน :- สองบทวา อภโต ปสนน มความวา เขาเลอมในทง ๒ คน คอ ทงอบาสกทงอบาสกา. ไดยนวา ในสกลนน ชนแมทง ๓ นน ไดเปนพระโสดาบนเหมอนกน. สองบทวา โภเคน หายต มความวา กตระกลเชนน ถาแมน มทรพยถง ๘๐ โกฏ กยอมรอยหรอจากโภคทรพย. เพราะเหตไร ? เพราะทงอบาสกทงอบาสกาในตระกลนนไมสงวนโภคทรพย. คาวา ฆรโต นหรตวา เทนต มความวา อบาสกอบาสกา นน นาไปยงโรงฉนหรอวหารแลวถวาย. ถาแมนเมอภกษยงไมมา พวกเขานาออกมากอนทเดยว วางไวทประตแลวถวายแกภกษผมาถง ภายหลง ควรอย. ทานกลาวไวในมหาปจจรวา " กภตทตระกลนน เหนภกษแลวนาออกมาถวายจากภายในเรอน ควรอย. " คาทเหลออ ในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. ปาฏเทสนยสกขาบทท ๓ จบ.


ปาฏเทสนยสกขาบทท ๔ วนจฉย ในสกขาบทท ๔ พงทราบดงน :- [ อธบายของควรเคยวทเขาไมไดบอกไวกอน ] สองบทวา อวรทธา โหนต คอ พวกบาวของเจาศากยะทงหลาย เปนผกอการราย. สองบทวา ป จนน ปฏสวทต มความวา แมขาทนยะ โภชนยะทเขาสงสหธรรมก ๕ คนใดคนหนงใหไปบอกใหรวา " พวก เราจกนาขาทนยะ หรอโภชนยะมาถวาย " ดงน กไมชอวาเปนอน เขาบอกใหรเลย. ของวา อาราม อารมปจาร เปตวา มความวา ถงขาทนยะ โภชนยะทเขาพบภกษผออกไปจากอปจาร ในระหวางทางบอกใหรกด บอกแกภกษผมายงบานใหรกด ยกเวนอาราม คอ เสนาสนะปา และ อปจารแหงอาราม คอ เสนาสนะปานนเสย กพงทราบวา " ไมเปน อนเขาบอกใหรเหมอนกน. " คาวา สเจ สาสงก โหต สาสงกนต อาจกขตพพ ความวา ภกษพงบอก ( พวกชาวบาน ) เพราะเหตอะไร ? ( พงบอก ) เพอเปลอง คาวา " พวกโจรอยในวด ภกษทงหลายไมบอกใหพวกเราทราบ. " ขอวา โจรา วตตพพา มนสสา อธปจารนต มความวา ภกษทงหลายพงบอกพวกโจร เพราะเหตไร ? พงบอกเพอเปลองคาวา " ภกษทงหลายใชพวกอปฏฐากของตนจบพวกเรา. "


ขอวา ยาคยา ปฏสวทเต ตสสา ปรวาโร อาหรจต ความวา พวกชาวบานบอกใหรเฉพาะยาคแลว นาสงของอยางใดอยางหนงมา ดวย กลาวอยางนวา " จะมประโยชนอะไรดวยยาคลวน ๆ ทพวกเรา ถวาย, พวกเราจกทาแมขนมแลวขาวสวยเปนตน ใหเปนบรวาร ของยาคแลวถวาย, " ของทกอยางเปนอนเขาบอกใหรแลวทงนน. แมในคาวา ภตเตน ปฏสวทเต เปนตน กนยนเหมอนกน. พวกตระกลแมอนไดยนวา " ตระกลชอโนน ทาการบอกใหรแลว กาลงถอเอาขาทนยะเปนตนมา " จงนาเอาไทยธรรมของตนสมทบ มากบตระกลนน สมควรอย. ในกรนทกลาววา " ตระกลทงหลาย บอกใหรเฉพาะยาคแลว นาขนมหรอขาวสวยมาถวาย, แมขนมและ ขาวสวยนน กควร. " บทวา คลานสส ไดแก แมในบาทนยะโภชนยะทเขาไมได บอกใหรกอน กไมเปนอาบตแกภกษอาพาธ. ขอวา ปฏสวทเต วา คลานสส วา เสสก มความวา ขาทนยะโภชนยะทเขาบอกใหรแลวนามาถวาย เพอประโยชนแกภกษ รปหนง, แมภกษอนจะฉนของเปนเดนแหงภกษนน ควรอย. ขาทนยะ โภชนยะเปนของทเขาบอกใหรแลวนามาถวายเปนอนมาก แกภกษ ๔ รป หรอ ๕ รป, พวกเธอปรารถนาจะถวายแมแกภกษพวกอน. ขาทนยะโภชนยะแมนน กเปนเดนของภกษผไดรบนมนตไวเหมอนกน จงสมควรแมแกภกษทกรป. ถาของนนมเหลอเฟอทเดยว, เกบ


ไวใหพนสนนธแลว ยอมควรแมในวนรงขน. แมในของเปนเดนท เขานามาถวายแกภกษอาพาธ กนยนเหมอนกน. สวนขาทนยะโภชนยะทเขาไมไดบอกใหรเลยนามาถวาย ภกษ พงสงไปยงภายนอกวด แลวใหทาเปนของบอกใหรกอนแลวจงใหนา กลบมา. หรอพวกภกษพงไปรบเอาในระหวางทางกได. แมของใดพวก ชาวบานเดนผานทามกลางวดนามาถวาย หรอพวกพรานปาเปนตน นามาถวายจากปา, ของนนภกษพงใหเขาทาใหเปนของอนเขาบอกใหร โดยนยกอนนนแล. สองบทวา ตตถ ชาตก มความวา ภกษฉนของทเกดขนใน วดนนเอง มมลขาทนยะเปนตน ทผอนทาใหเปนกปปยะแลวถวาย ไมเปนอาบต. กถาวาพวกชาวบานนาเอาของนนไปยงบาน ตมแกง แลวนามาถวาย ไมควร. ภกษพงใหเขาทาใหเปนของบอกใหรกอน. คาทเหลออในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจกฐนสกขาบท เปนทงกรยาทงอกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. ปาฏเทสนยสกขาบทท ๔ จบ ตามวรรณนานกรม ปาฏเทสนยวรรณนา ในอรรถกถาพระวนย ชอสมนตปาสาทกา จบ.


เสขยกณฑวรรณนา สกขาบทเหลาใด ซงพระสมมาสมพทธเจาผคงท มสกขาทไดทรงศกษามา ตรสเรยกวา " เสขยะ " บดนจะมลาดบการพรรณนาเสขยะแมเหลานน ดงตอไปน. วนจฉย ในเสขยะเหลานน พงทราบดงตอไปน :- วรรคท ๑ บทวา ปรมณฑล แปลวา เปนมณฑลโดยรอบ. สองบทวา นาภมณฑล ชานมณฑล มความวา ภกษนงปด เหนอมณฑลสะดอ ใตมณฑลเขา ใหผานงหอยลงภายใตมณฑล เขา ตงแตกระดกแขงไปประมาณ ๘ นว. ทานปรบเอาเปนทกกฏ แกภกษผนงใหหอยลาลงมากกวานน. ในมหาปจจรทานกลาววา " สาหรบภกษผนงตามปกต ผานงจะปกปดภายใตมณฑลเขาประมาณ ๔ องคล. " แตผานงของภกษผนงอยางนไดประมาณ จงควร. ผานงนนมประมาณดงตอไปน :- ดานยาว ๕ ศอกกา ดาน กวาง ๒ ศอกคบ, แตเพราะไมไดผานงมประมาณเชนนน แมผานง ขนาดกวาง ๒ ศอก กควร เพอจะปดมณฑลเขาได, แตอาจเพอจะปด มณฑลสะดอไดแมดวยจวรแล. บรรดาจวรชนเดยว และ ๒ ชนนน จวรชนเดยวแมทภกษนงแลวอยางน ยอมไมตงอยในทได, แตจวร ๒ ชน จงจะตงอย ได.


ในคาวา โอลมพนโต นวาเสต อาปตต ทกกฏสส น ม วนจฉยดงน :- จะเปนทกกฏ แกภกษผนงเลอยขางหนาและขางหลง อยางเดยวเทานนกหาไม, แตยงเปนทกกฏเหมอนกน แมแกภกษ ผนงทานองการนงทมโทษแมอยางอน ทตรสไวในขนธกะโดยนย เปนตนวา " กโดยสมยนนแล พวกภกษฉพพคคยนงผาอยางคฤหสถ นงผามชายดจงวงชาง นงผาดจหางปลา นงผาไว ๔ มมแฉก นงผาดจ ขวตาล นงผามกลบตงรอย๑ " ดงน, โทษการนงทงหมดนน ยอม ไมมแกภกษผนงเปนปรมณฑล โดยนยดงกลาวแลวนนแล. นความ สงเขปในสกขาบทน. สวนความพสดาร จกมแจงในขนธกะนน นนแล. บทวา อส จจจ มความวา ภกษผไมแกลงนงอยางนวา " เราจกนงใหเลอยขางหนา หรอขางหลง " ทแทตงใจวา " จกนง ใหเปนปรมณฑลนนแหละ " แตนงผดไปไมไดปรมณฑล ไมเปน อาบต. บทวา อสตยา ไดแก แมภกษผสงใจไปทางอน นงอยอยาง นน กไมเปนอาบต. ในคาวา อชานนตสส น มวนจฉยดงน :- ภกษผไมร ธรรมเนยมการนงกไมพนอาบต. อนทจรงภกษพงเรยกเอาธรรมเนยม การนงใหด. การไมเรยนเอาธรรมเนยมการนงนนนนเอง จดเปน ความไมเออเฟอของภกษนน. กความไมเออเฟอนน ควรแกภกษผ ๑. ว. จลล. ๗/๖๖.


แกลงไมเรยนเทานน. เพราะฉะนน ภกษใดแมเรยนเอาธรรมเนยม แลว ยงไมรจกวา ผานงเลอยขน หรอเลอยลง, ไมเปนอาบตแก ภกษนน. แตในกรนท ทานกลาววา " ภกษผไมรเพอจะนงใหเปน ปรมณฑล กไมเปนอาบต " สวนภกษผแขงลบกด มปนเนอปล แขงใหญกด จะนงใหเลอยลงจากมณฑลเขาเกนกวา ๘ องคล เพอ ตองการใหเหมาะสม กควร. บทวา คลานสส มความวา ภกษมแผลเปนทแขงหรอทเทา จะนงใหเลอยขน หรอใหเลอยลง ควรอย. บทวา อาปทาส มความวา เนอรายกด พวกโจรกด ไลตด ตามมา, ในอนตรายเหนปานน ไมเปนอาบต. คาทเหลอในสกขาบท น ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจปฐมปาราชก เปนกรยา สญญา- วโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม อกศลจต ทกขเวทนา ดงนแล. พระปสสเทวเถระ กลาววา " เปนสจตตกะ ปณณตตวชชะ มเวทนา ๓. " ฝายพระอปตสสเถระ กลาววา " เปนโลกวชชะ อกศลจต ทกขเวทนา " เพราะทานอาศยความไมเออเฟอกลาวไว. สองบทวา ปรมณฑล ปารปตพพ มความวา ภกษไมหม อยางคฤหสถ มประการมากอยางดงทตรสไวอยางนวา " กโดยสมย นนแล พวกภกษฉพพคคย หมอยางคฤหสถ " เปนตน พงทามก


ทง ๒ ของจวรใหเสมอกน หมใหเปนประมณฑลถกธรรมเนยมการหม โดยนยดงกลาวแลว ในสกขาบทนนนแล. กสกขาบททง ๒ น ตรสไวโดยไมแปลกกน. เพราะฉะนน ภกษพงนงและพงหมใหเปน ปรมณฑลนนแหละ ทงในวดทงในละแวกบาน ฉะนแล. สมฏฐาน เปนตน พรอมทงเถรวาท บณฑตพงทราบ โดยนยดงไดกลาวแลว ในสกขาบทกอนนนแล. สองบทวา กาย ววรตวา คอ เปดเขา อกบาง. บทวา สปฏจฉนเนน มความวา ไมใชหมคลมศรษะ, ตาม ความจรง ภกษพงหมกลดลกดมแลว เอาชายอนวาตทง ๒ ขางปดคอ จดมมทง ๒ ( แหงจวร ) ใหเสมอกน มวนเขามาปดจนถงขอมอ แลวจงไปในละแวกบาน. วนจฉยในสกขาบทท ๓ พงทราบวา :- ภกษพงนงเปดศรษะ ตงแตหลมคอ เปดมอทง ๒ ตงแตขอมอ เปดเทาทง ๒ ตงแต เนอปลแขง ( ในละแวกบาน ). บทวา วาสปคตสส มความวา ภกษผเขาไปเพอตองการอยพก ถงจะนงเปดกายในกลางวน หรอกลางคน กไมเปนอาบต. บทวา สสวโต ไดแก ไมคะนองมอ หรอเทา, ความวา เปนผเรยบรอย ( ฝกหดมาด ). บทวา โอกขตตจกข คอ เปนผมจกษทอดลงเบองตา. สองบทวา ยคมตต เปกขนเตน มความวา มาอาชาไนย


ตวฝกหดแลว อนเขาเทยมไวทแอด ยอมมองดชวแอก คอ แลด ภาคพนไปขางหนาประมาณ ๔ ศอก, ภกษแมน กพงเดนแลดชว ระยะประมาณเทาน. ขอวา โย อนาทรย ปฏจจ ตห ตห โอโลเกนโต มความวา ภกษใดเดนแลดทศาภาค ปราสาท เรอนยอด ถนนนน ๆ ไปพลาง, ภกษนนตองอาบตทกกฏ. แตเพยงจะหยดยนในทแหงหนง ตรวจดวา ไมมอนตรายจากชาง มาเปนตน ควรอย. แมภกษผจะนง กควร นงมจกษทอดลงเหมอนกน. บทวา อกขตตกาย คอ มการเวกขน. คานเปนตตยาวภต ลง ในลกษณะแหงอตถมภต. อธบายวา เปนผมจวรเวกขนขางเดยว หรอ ทง ๒ ขาง. อนภกษอยาพงเดนไปอยางนน ตงแตภายในเสาเขอน ( ภายในธรณประต ). ในเวลานงแลว แมเมอจะนาธมกรกออก อยา เวกจวรขนกอนแลวจงนาออก ฉะนแล. วรรคท ๑ จบ.


วรรคท ๒ บทวา อชชคฆกาย คอ หวเราะลนอย. ในบทวา อชชค- ฆกาย น เปนตตยาวภต โดยนยดงไดกลาวแลวเหมอนกน. ในคาวา อปปสทโท อนตรฆเร น มวนจฉยดงน :- จดวา เปนผมเสยงนอยโดยประมาณขนาดไหน ? บรรดาพระเถรทงหลาย ผนงในเรอนขนาด ๑๒ ศอกอยางน คอ พระสงฆเถระนงขางตน พระ เถระรปท ๒ นงทามกลาง พระเถระรปท ๓ นงขางทาย, พระสงฆเถระ ปรกษากบพระเถระท ๒. เพระเถระรปท ๒ ฟงเสยงและกาหนด ถอยคาของพระสงฆเถระนนได. สวนพระเถระรปท ๓ ไดยนแตเสยง กาหนดถอยคาไมได. ดวยขนาดเพยงเทานจดเปนผมเสยงนอย. แตถา วาพระเถระรปท ๓ กาหนดถอยคาได ชอวา เปนผมเสยงดงแล. สองบทวา กาย ปคคเหตวา มความวา ภกษพงเดนและพงนง ไมโยกโคลง คอ ดวยกายตรง ดวยอรยาบถเรยบรอย. สองบทวา พาห ปคคเหตวา คอ ทาแขนใหนง ๆ. สองบทวา สล ปคคเหตวา คอ ตงศรษะไมเอยงไปเอยงมาไดแก ใหตรง ( ไมนงคอพบ ). วรรคท ๒ จบ.


วรรคท ๓ การยกมอวางบนสะเอวทาความคา ชอวา ทาความคา. บทวา โอคณ โต แปลวา คลมศรษะ. กรยาทภกษยกสนเทาทง ๒ จดพนดนดวยเพยงปลายเทา ทง ๒ หรอเขยงปลายเทาทง ๒ จดพนดนดวยเพยงสนเทาทง ๒ เดนไป พระผมพระภาคเจาตรสวา เดนเขยงเทาในคาวา อกกฏกาย น กตตยาวภต ในคาวา อกกฏกาย น มลกษณะดงกลาวแลวนนแหละ. แมการรดเขาดวยสายโยค กชอวาการรดเขาดวยผาเหมอนกน ในคาวา ทสสปลลตถกาย น. บทวา อากรนเตป คอ แมเมอเขากาลงถวายบณฑบาต. บทวา สกกจจ คอ ตงสตไว. บทวา ปตตส ญ คอ กระทาความสาคญในบาตร. บณฑบาต ซงมกบขาวประมาณเทาสวนท ๔ แหงขาวสวย ชอวาบณฑบาตมสปะ เสมอกน. และในมหาปจจรทานกลาวไดวา " แมแกงทปรงดวยถวพ เปนตน กถงการสงเคราะหเขาในคาวา " มคคสโป มาสสโป " น. กบขาว มรสชวนใหยนด๑ แกงผกดอง รสปลาและรสเนอเปนตนทเหลออ เวน ๑. สารตถทปน ๓/๓๘๖ แกวา โอโลณต เอกา พย ชนวกต. โย โกจ สทโธ ก ชกตก- กาทรโสต เกจ. แปลวา กบขาวชนดหนงชอวา โอโลณ. อาจารยบางพวกกลาววา ไดแกรสนาขาว และเปรยงเปนตนลวน ๆ ชนดใดชนดหนง. วมต: แกเหมอนกนวา โอโลณต เอกา พย ชนวกต. ก ชกตกกาทรโสต เกจ. อตถโยชนา ๒/๑๒๔ แกวา อวลยต สาทยตต โอโลณ ล สาทเน ณปปจจโย. แปลวา กบขาวทชอวา โอโลณะ ดวยอรรถวา นาอรอย นายนด. ลธาต ลงในอรรถวา นายนด ลง ณ ปจจย. - ผชาระ.


กบขาว ๒ อยางเสย พงทราบวารสรส ( กบขาวตางอยาง ) ในคาวา รสรเส น. ไมเปนอาบตแกภกษผรบกบขาวตางอยางนนแมมาก. บทวา สมตตตก แปลวา เตมเสมอ คอเพยบเสมอ. ในคาวา ถปกต ปณฑปาต ปฏคคณหาต อาปตต ทกกฏสส น ความวา บณฑบาต ทภกษทาใหลนรอยขอบภายในปากบาตรขนมา ชอวา ทาใหพนลนบาตร คอ เพมเตม แตงเสรมใหเตมแปในบาตร. ภกษไมรบบณฑบาตททาอยางนน พงรบพอประมาณเสมอรอยภายใน ของปากบาตร. ในคาวา ถปกต นน พระอภยเถระกลาววา " ทชอวาทาให ลนบาตร ไดแกทา ( ใหลนบาตร ) ดวยโภชนะทง ๕. " แตพระ จฬนาคเถระผทรงไตรปฎกกลาวสตรนวา " ยาคกด ภตกด ขาทนยะกด กอนแปงกด ไมชาระฟนกด ดายชายผากด ชอวาบณฑบาต " แลว กลาววา " แมดายชายผาทาใหพนเปนยอดดจสถป กไมควร. " พวกภกษฟงคาของพระเถระเหลานนแลว ไปยงโรหณชนบท เรยนถามพระจฬสมนเถระวา " ทานขอรบ ! บณฑบาตลนบาตร กาหนดดวยอะไร ? " และไดเรยนบอกใหทราบวาทะของพระเถระ เหลานน. พระเถรไดฟงแลวกลาววา " จบละ ! พระจฬนาค ไดพลาดจาก ศาสนา, โอ ! พระจฬนาคนน ไดใหชองทางแกภกษเปนอนมาก, เราสอนวนยใใหแกพระจฬนาคนถง ๗ ครง กไมไดกลาวอยางนสกดรง, พระจฬนาคนไดมาจากไหน จงกลาวอยางน. "


พวกภกษขอรองพระเถระวา " โปรดบอกใหบดนเถด ขอรบ ! ( บณฑบาตลนบาตร ) กาหนดดวยอะไร ? " พระเถระกลาววา " กาหนด ดวยยาวกาลก ผมอาย ! " เพราะฉะนน ยาคกด ภตกด ผลาผลกด ทเปนอามสอยางใดอยางหนง ภกษพงรบเสมอ ( ขอบบาตร ) เทานน. กแล ยาคและภต หรอผลาผลนน พงรบเสมอ ( ขอบบาตร ) ดวยบาตรทควร อธษฐาน, แตดวยบาตรนอกนรบใหลนขนมาแมเปนเหมอนยอดสถป กควร. สวนยามกาลก สตตาหกาลก และยาวชวก รบใหลนเหมอน ยอดสถปแมดวยบาตรควรอธษฐานกได. ภกษรบภตตาหารดวยบาตร ๒ ใบ บรรจใหเตมใบทนงแลวสงไปยงวหาร ควรอย. แตใน มหาปจจรกลาววา " ของกนมขนม ลาออย ผลไมนอยใหญเปนตน ทเขาบรรจลงในบาตรพรองอยแตขางลาง ไมชอวาทาใหลนบาตร. พวกชาวบานถวายบณฑบาต วางกระทงขนมไว ( ขางบน ) จดวา รบลนบาตรเหมอนกน. แตพวงดอกไม และพวงผลกระวาน ผลเผดรอน ( พรก ) เปนตน ทเขาถวายวางไว ( ขางบน ) ไมจดวา รบลนบาตร. ภกษรบเตมแลววางถาด หรอใบไมขางบนขาวสวย ไมชอวารบลนบาตร. " แมในกรนทกกลาวไววา " พวกทายกใส ขาวสวยลงบนถาดหรอบนใบไมแลว วางถวายถาดหรอใบไมนนบน ทสดบาตร ( บนฝาบาตร ), ภาชนะแยกกน ควรอย. " ภกษอาพาธ ไมมมาในอนาปตตวารในสกขาบทน. เพราะฉะนน โภชนะททาให เปนยอดดจสถป ( ทรบลนบาตร ) ไมควรแมแกภกษอาพาธ. จะรบ ประเคนพราเพรอในภาชนะทวไป กไมควร. แตโภชนะทรบประเคน


ไวแลว จะรบประเคนใหมใหเรยบรอยกอนแลวจงฉน ควรอย ฉะนแล. วรรคท ๓ จบ.


วรรคท ๔ แมในคาวา สกกจจ น กเปนอาบต เพราะรบโดยไมได เออเฟอเหมอนกน. แตของทรบไวเปนอนรบประเคนแลวแล. บทวา สกกจจ และบทวา ปตตส ทง ๒ มนยดงกลาว แลวนนแหละ. บทวา สปทาน ไดแก ตามลาดบไมทาใหลกลนในบณฑบาต นน ๆ. คาทควรจะกลาวในบณฑบาตมสปะเสมอกน มนยดงกลาว แลวเหมอนกน. บทวา ถปโต คอ แตยอด. ความวา แตทามกลาง. สองบทวา ปฏจฉาเทตวา เทนต มความวา พวกเจาของ หมกกบขาวไวถวายในสมยหามฆาสตวเปนตน. ในเรองวญญตไมมคา ทจะพงกลาว. แมในอชฌานสญญสกขาบทน ภกษอาพาธกไมพน. สองบทวา นาตมหนโต กวโฬ มความวา ฟองไขนกยง ใหญเกนไป ฟองไขไก กเลกเกนไป, คาขาวมประมาณขนาดกลาง ระหวางผองไขนกยงและไขไกนน ( ชอวาคาขาวไมใหญเกนไป ). บณฑตพงถอเอาขาทนยะทกอยางมมลขาทนยะเปนตน ในคาวา ขชชเก น. วรรคท ๔ จบ.


วรรคท ๕ บทวา อนาหเฏ คอ ยงนามาไมถง. ความวา ยงไมทนถง ชองปาก. สองบทวา สพพ หตถ ไดแก นวมอทกนว. ในบทวา สกวเฬน น มวนจฉยยดงน :- ภกษกาลงแสดงธรรม ใสสมอ หรอชะเอมเครอเขาปาก แสดงธรรมไปพลาง, คาพดจะไมขาด หายไปดวยชนสมอเปนตนเทาใด, เมอชนสมอเปนตนเทานนยงมอย ในปาก จะพดกควร. บทวา ปณฑกเขปก คอ ฉนเดาะคาขาว ๆ. บทวา กวฬาวจเฉทก คอ ฉนกดคาขาว ๆ. บทวา อวคณฑการก ไดแก ฉนทากระพงแกมใหตยดจลง. บทวา หตถนทธนก คอ ฉนสลดมอ ๆ. บทวา สตถาวการก คอ ฉนโปรยเมดขาว ๆ. บทวา ชวหานจฉารก คอ ฉนแลบลน ๆ. บทวา จปจปการก ไดแก ฉนทาเสยดงอยางนคอ จบ ๆ. วรรคท ๕ จบ.


วรรคท ๖ บทวา สรสรการก ไดแก ฉนทาเสยงดงอยางน คอ ซด ๆ. บทวา ทโว คอ คาตลกดะนอง. อธบายวา " ภกษไมพง เปลงคาพดตลกคะนองนน ปรารภพระรตนตรยโดยปรยายไร ๆ โดย นยเปนตนวา ' พระพทธเจาอะไร ? พระพทธหน พระพทธปลอม, พระธรรมะไร ? พระธรรมโค พระธรรมแพะ พระสงฆอะไร ? หม เนอ หมปศสตว ' เปนตน. " บทวา หตถนลเลหก คอ ฉนเลยมอ ๆ. จรงอย ภกษผกาลง ฉน จะเลยแมเพยงนวมอ กไมควร. แตภกษจะเอานวมอทงหลาย หยบยาคแขน นาออยงบ และขาวปายาสเปนตน แลวสอดนวมอ เขาในปากฉน ควรอย. แมในการฉนขอดบาตรเลยรมฝปากเปนตน กนยนเหมอนกน. เพราะฉะนน ภกษไมควรเอานวมอ แม นวเดยวขอดบาตร. แมรมฝปากขางหนง กไมควรเอาลนเลย. แตจะ เอาเฉพาะเนอรมฝปากทง ๒ ขางคาบแลวขยบ ใหเขาไปภายในปาก ควรอย. บทวา โกกนเท คอ ในปราสาทมชออยางน. ดอกบว เรยก กนวา " โกกนท. " กปราสาทนน อนนายชางทาใหมสณฐานคลาย ดอกบว. ดวยเหตนน ชนทงหลายจงตงชอใหปราสาทนนวา " โกกนท " นนเทยว.


คาวา " ไมรบโอนาดวยมอ ทเปอนอามส " น พระผมพระ ภาคตรสหามดวยอานาจแหงความนาเกลยด. เพราะฉะนน สงขกด ขนนากด ภาชนะกด เปนของสงฆกตาม เปนของบคคลกตาม เปน ของคฤหสถกตาม เปนของสวนตวกตาม ไมควรเอามอเปอนอามส จบทงนน. เมอจบ เปทกกฏ. แตถาวา บางสวนของมอ ไมได เปอนอามส, จะจบโดยสวนนน ควรอย. บทวา อทธรตวา วา ไดแก ซาวเมลดขาวสกขนจากนาแลว กองไวในทแหงหนง จงเทนาทง. บทวา ภนทตวา วา ไดแก ขยเมลดขาวสกใหมคตเหมอน นาแลวเททงไป. บทวา ปฏคคเห วา ไดแก เอากระโถนรบไว ทงเมลดขาว สกนนลงกระโถน. บทวา นหรตวา ไดแก นาออกไปเทในภายนอก. ไมเปน อาบตแกภกษผเททงอยางน. บทวา เสตจฉตต แปลวา รมขาวทหมดวยผา. บทวา กล ชจฉตต แปลวา รมสานดวยตอกไมไผ. บทวา ปณณจฉตต แปลวา รมททาดวยใบไมอยางใดอยาง หนง มใบตาลเปนตน. กคาวา มณฑลพทธ สลากพทธ น พระผมพระภาคเจาตรส ไว เพอทรงแสดงโครงรมทง ๓ ชนด. กรมทง ๓ ชนดนน เปนรมท


เยบเปนวงกลม และผกตดกบซ. ถงแมรมใบไมใบเดยว อนเขาทา ดวยคนซงเกดทตนตาลเปนตนนน กชอวารมเหมอนกน. บรรดารม เหลาน รมชนดใดชนดหนงทมอยในมอของบคคลนน; เหตนน บคคลนน ชอวา มรมในมอ. บคคลนนกนรมอยกด แบกไวบนบากด วางไวบนตกกด ยงไมปลอยมอตราบใด, จะแสดงธรรมแกเขาไมควร ตราบนน. เปนทกกฏแกภกษผแสดง โดยนยดงทกลาวแลวนนแล. แตถาวา ผอนกางรมใหเขาหรอรมนนตงอยบนทรองรม พอแตรม พนจากมอ กไมชอวา ผมรมในมอ, จะแสดงธรรมแกบคคลนนควร อย. กการกาหนดธรรมในสกขาบทน บณฑตพงทราบโดยนยดงกลาว แลวในปทโสธรรมสกขาบทนนแล. ไมพลองยาว ๔ ศอกของมชฌมบรษ ชอวา ไมพลอง ใน คาวา ทณฑปาณสส น. กบณฑตพงทราบความทบคคลนนมไม พลองในมอ โดยนยดงไดกลาวแลวในบคคลผมรมในมอนนแล. แม ในบคคลผมศสตราในมอ กนยนเหมอนกน. เพราะวา แมบคคล ผยนผกสอดดาบ ยงไมถงการนบวาเปนผมศสตราในมอ. ในคาวา อาวธปาณสส น พระผมพระภาคตรสคาวา " ทชอ วา อาวธ ไดแก ปน เกาทณฑ " ดงน แมโดยแท, ถงอยางนน ธน แมทกชนด พรอมดวยลกศรชนดแปลก ๆ ผศกษากพงทราบวา " อาวธ. " เพราะฉะนน ภกษจะแสดงธรรมแกบคคลผไมเจบไข ซง ยน หรอนงถอธนกบลกศรกด ถอแตธนลวนกด ถอแตลกศรลวน กด ถอแตธนมสายกด ถอแตธนไมมสายกด ยอมไมสมควร. แต


ถาธนสวมคลองไวแมทคอของเขา, ภกษจะแสดงธรรมแกเขา ตลอด เวลาทเขายงไมเอามอจบ ( ธน ) ควรทเดยวแล. วรรคท ๖ จบ.


วรรคท ๗ บทวา อกกนตสส ไดแก ผยนเหยยบเขยงเทาอยางเดยว ไมไดสอดระหวางนวเทาเขาไปในสายเขยงเทาคลายคนรม. บทวา ปฏมกกสส คอ ผยนสวมเขยงเทาอย. แมในรอง เทา กนยนนนแล. กในคาวา โอมกโก น ตรสเรยกบคคลผยน สวมรองเทาหมสน. ในคาวา ยานคตสส น ถาแมนวา คนทถกชน ๒ คนหามไป ดวยมอประสานกนกด คนทเขาวางไวบนผา แลวใชบาแบกไปกด คนผนงบนยานทไมไดเทยม มดานหามเปนตนกด ผนงบนยานท เขารอออกวางไว แมมแตเพยงลอกด ยอมถงการนบวา " ผไปใน ยาน " ทงนน. แตถาคนแมทง ๒ ฝาย นงไปบนยานเดยวกน, จะ แสดงธรรมแกอกฝายหนง ควรอย. แมใน ๒ คนผนงแยกกน ฝาย ผนงอยบนยานสง จะแสดงธรรมแกฝายผนงอยบนยานตา ควร. จะ แสดงแกผนง แมบนยานทเสมอกน กควร. ภกษผนงอยบนยาน หนา จะแสดงธรรมแกผนงบนยานขางหลง ควร. แตภกษผนงบนยาน ขางหลงแมสงกวา จะแสดงธรรมแกผนงบนยานขางหนา ( ซงไมเจบ ไข ) ไมควร. บทวา สยนคตสส มความวา ภกษผยน หรอนงบนเตยงกด บนตงกด บนภมประเทศกด แมสง จะแสดงธรรมแก ( คนไมเปนไข ) ผนอนอย ชนทสดบนเสอลาแพนกด บนพนตามปกตกด ไมควร.


แตภกษผอยบนทนอน จะนอนบนทนอนสงกวา หรอมประมาณเสมอ กน แสดงธรรมแกผไมเปนไขอยบนทนอน ควรอย. ภกษผนอนจะ แสดงธรรมแกตนผไมเปนไข ยนอยกด นงอยกด ควรอย. แมภกษ นงจะแสดงธรรมแกคนผยน หรอวานง กควร. ภกษยน จะแสดง ธรรมแกผยนเหมอนกน กได. บทวา ปลลตถกาย มความวา อนภกษจะแสดงธรรมแกผ ไมเจบไข นงรดเขาอยางใดอยางหนง จะเปนเครองรดเขาคอ สายโยคกตาม เครองรดเขาคอมอกตาม เครองรดเขาคอผากตาม ไมควร. บทวา เวฏ ตสสสส มความวา แกผโพกศรษะดวยผาสาหรบ โพก หรอดวยพวงดอกไมเปนตน มดจนรมผมไมปรากฏใหเหน. บทวา โอคณ ตสสสส คอ ผหมคลมทงศรษะ. สองบทวา ฉมาย นสนเนน คอ ผนงบนพนดน. สองบทวา อาสเน นสนนสส คอ ชนทสด ไดแกผปผา หรอ หญานง. บทวา ฉวกสส ไดแก คนจณฑาล. บทวา ฉวกา ไดแก หญงจณฑาล. บทวา นลโน คอ เปนผหลบซอนอย. บทวา ยตร ห นาม คอ โย ห นาม แปลวา บคคล ใดเลา ? ขอวา สพพมท จ ปรคตนต ตตเถว ปรปต มความวา


คนจณฑาลนนกลาวถอยคาอยางนวา " โลกนทงหมด ถงความยงเหยง ไมมเขตแดน " แลวไตลงมาจากตนไม ในระหวางชนทง ๒ นน ในทนนนนเทยว. กแล ครงไตลงมาแลว ยนอยขางหนาแหงชน แมทง ๒ แลวกลาวคาถานวา " อโภ อตถ น ชานนต ฯ เป ฯ อสมา กมภมวาภทา " ดงน. บรรดาบทเหลานน บาทคาถาวา อโภ ยตถ น ชานนต ความวา ชนแมทง ๒ ยอมไมรอรรถแหงบาล. ขอวา ธมม น ปสสเร ความวา ชนทง ๒ ยอมไมเหน บาล. ถามวา " ชนทง ๒ นนเหลาไหน ? " แกวา " ชนทง ๒ คอ พราหมณผสอนมนต โดยไมเคารพ ธรรม และพระเจาแผนดนผทรงเรยนมนต โดยไมคารพธรรม. " อธบายวา " คนจณฑาลตงคนทง ๒ คอ พราหมณและพระเจาแผนดน ไวในความเปนผไมประพฤตธรรม. " ตอจากนน พราหมณจงไดกลาวคาถาวา สาลน เปนตน. คาถา นนมใจความวา " พอมหาจาเรญ ! เรากรอยวา ' นไมเปนธรรม. ' อนงแล เรากบบตรภรรยาและบรวารชน บรโภคขาวสกแหงขาวสาล อนเปนของนายหลวงมานานแลว. " บาทคาถาวา สจมสปเสจโน มวเคราะหวา การผสมดวยแกง เนออนสะอาดทเขาปรงดวยชนดแหงเครองปรงมประการตาง ๆ คอ การ ทาใหระคนกบอามส มอยแกขาวสกแหงขาวสาลนน; เหตนน ขาวสก


แหงขาวสาลนนจงชอวา ผสมกบแกงเนออนสะอาด. บาทคาถาวา ตสมา ธมเม น วตตาม มความวา เพราะ เราบรโภคขาวสกของนายหลวง และไดรบพระราชทานลาภอน ๆ เปนอนมากอยางน; ฉะนน เราจงไมประพฤตอยในธรรม เปนผตด อยในทอง ( เหนแกทอง ) ไมใชไมรธรรม เรารอยวา " ความจรง ธรรมน พระอรยเจาทงกลาย ยกยองสรรเสรญ ชมเชย. " ลาดบนน คนจณฑาลนน จงกลาวยากะพราหมณนน ดวย ๒ คาถาวา ธรตถ เปนตน. ๒ คาถานน มใจความวา " ลาภคอ ทรพย และลาภคอยศอนใดททานไดแลว, เราตเตยนลาภ คอทรพยและ ลาภคอยศอนนน ทานพราหมณ !. " เพราะเหตไรเลา ? เพราะลาภ ททานไดน เปนเหตใหประจวบกบเหตอนใหตกไปในพวกอบายตอไป และชอวาเปนการดาเนนชวตโดยประพฤตไมเปนธรรม. กการดาเนน ชวตมรปเหนปานนอนใด จะสาเรจไดโดยเปนเหตใหตกตาตอไป หรอโดยเปนเหตใหประพฤตไมฟอนราในโลกน, จะมประโยชนอะไร ดวยการดาเนนชวตนน. ดวยเหตนน คนจณฑาลนน จงไดกลาววา " ทานพราหมณ ! เราตเตยนการไดทรพยและ การไดยศ เพราะนนเปนการเลยงชพโดยความ เปนเหตใหตกตา และเปนการเลยงชพโดยทาง ทไมชอบธรรม. " บาทคาถาวา ปรพพช มหาพรเหม มความวา ขาแตทาน มหาพราหมณ ! ทานจงรบออกไปเสยจากประเทศน.


บาทคาถาวา ปจนต เป ปาณโน มความวา สตวแม เหลาอน กยงหงตม และยงมบรโภค ( ยงหงหากน ), มใชแตทาน กบพระราชาเทานน. กงคาถาวา มา ต อธมโม อาจรโต อสมา กมภมวาภทา มความวา เพราะถาวา ทานไมหลกหนไปจากทน จกประพฤตอธรรม นยงขน, แตนน อธรรมททานประพฤตยงขนนน จะทาลายทานเอง เหมอนกอนหนทาลายหมอนา ฉะนน. ดวยเหตนน เราทงหลาย จงกลาววา " ขาแตทานพราหมณ ! ทานจงรบออกไปเถด, แมสตวทมชวตเหลาอนกยงหงตมกนอย, ความ อธรรมททานไดประพฤตมาแลว อยาไดทาลาย ทาน ดจกอนหนทาลายหมอนา ฉะนน. " สองบทวา อจเจ อาสเน มความวา จะแสดงธรรมแกผไม เจบไข ซงนงอยบนอาสนะ ชนทสด แมบนภมประเทศทสงกวา กไมควร. สองบทวา น เตน นสนนสส มความวา ถาแมนวา พระ มหาเถระนงบนอาสนะ ถามปญหากะภกษหนมผมายงทบารงของ พระเถระแลวยนอย, เธอไมควรกลาว. แตดวยความเคารพ เธอกไม อาจกลาวกะพระเถระวา " นมนตทานลกขนถามเถด. " จะกลาวดวย ตงใจวา " เราจกกลาวแกภกษผยนอยขาง ๆ " ควรอย. ในคาวา น ปจฉโต คจฉนเตน น มวนจฉยวา ถาคนผ


เดนไปขางหนา ถามปญหากะภกษผเดนไปขางหลง, เธอไมควรตอบ จะกลาวดวยใสใจวา " เราจะกลาวแกภกษผอยขางหลง " สมควร. จะสาธยายยธรรมทตนเรยนรวมกน ควรอย. จะกลาวแกบคคลผเดน คเคยงกนไป กควร. แมในคาวา น อปเถน น กมวนจฉยวา แมชนทง ๒ เดน คเคยงกนไปในทางเกวยนตามทางลอเกวยนคนละขาง หรอออกนอก ทางไป, จะกลาวกควร. บทวา อส จจจ มความวา เมอภกษกาลงไปยงทกาบง อจจาระ หรอปสสาวะพลนเลดออก ( พลนทะลกออกมา ) ชอวา ไมแกลงถาย ไมเปนอาบต. ในคาวา น หรเต น มวนจฉยดงน :- แมรากของตนไมท ยงเปน ชอนไปบนพนดนปรากฏใหเหนกด กงไมทเลอยระไปบน พนดนกด ทงหมดเรยกวา ของสดเขยวทงนน. ภกษจะนงบนขอนไม ถายใหตกลงไปในทปราศจากของเขยวสด ควรอย. เมอยงกาลงมองหา ทปราศจากของสดเขยวอยนนแหละ อจจาระหรอปสสาวะพลนทะลก ออกมา จดวาตงอยในฐานเปนผอาพาธ ควรอย. สองบทวา อปหรเต กโต มความวา เมอภกษไมไดท ปราศจากของสดเขยว แมวางเทรดหญา หรอเทรดฟางไวแลว ทาการ ถายอจจารปสสาวะทบของเขยวในภายหลง กควรเหมอนกน. ทาน กลาวไวในมหาปจจรวา " ถงแมนามก กสงเคราะหเขากบนาลาย ในสกขาบทน. "


คาวา น อทเก น พระผมพระภาคเจาตรสหมายถงนาบรโภค เทานน. แตในนาทวจจกฎและในนาทะเลเปนตน ไมใชของบรโภค ไมเปนอาบต. เมอฝนตก หวงนามอยทวไป. เมอภกษกาลงมองหา ทไมมนาอยนนแหละ อจจาระหรอปสสาวะเลดออกมา ควรอย. แตในมหาปจจร ทานกลาววา " ในเวลาเชนนน ภกษไมไดทไมม นา จะทาการถาย ควรอย. " คาทเหลออในสกขาบททงปวง ตนทงนน. วรรคท ๗ จบ.


ปกณณกะในเสขยวรรณนา กเพอตองการแสดงสมฏฐานเปนตนในอธการแหงเสขยวรรณนา น จงมขอเบดเตลดดงตอไปน :- สกขาบท ๑๐ เหลาน คอ " ๔ สกขาบท ทเกยวดวยการหวเราะ และเสยงดง สกขาบททพด ทงปากยงมคาขาว ๑, ๕ สกขาบท ทเกยวดวยการนงบนพน ๑ ทนงตา ๑ การยนแสดงธรรม ๑ การเดนไปขางหลง ๑ การเดนไปนอกทาง ๑ " มสมฏฐานดจสมนภาสนสกขาบท เกดขนทางกายวาจาและจต เปน กรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนาแล. สโปทนวญญตตสกขาบท มสมฏฐานดจไถยสตถสกขาบท เกด ขนทางกายกบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต ทกขเวทนาแล. ๑๑ สกขาบท ทมชอวา ฉตตปาณสกขาบท ๑ ทณฑปาณ- สกขาบท ๑ สตถปาณสกขาบท ๑ อาวธปาณสกขาบท ๑ ปาทกสกขา- บท ๑ อปาหนสกขาบท ๑ ยานสกขาบท ๑ สยนสกขาบท ๑ ปลลตถก- สกขาบท ๑ เวฐตสกขาบท ๑ โอคณฐตสกขาบท ๑ มสมฏฐานดจ ธรรมเทสนาสกขาบท เกดขนทางวาจากบจต เปนทงกรยาทงอกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ วจกรรม อกศลจต เปนทกข- เวทนาแล. ทเหลออก ๕๓ สกขาบท มสมฏฐานดจปฐมปาราชกแล.


ในเสขยสกขาบททงหมด ไมเปนอาบต เพราะอาพาธเปนปจจย. ใน ๓ สกขาบท คอ ถปกตปณฑปาตสกขาบท ๑ สปพยญชนปฏจฉาทน- สกขาบท ๑ อชฌานสญญสกขาบท ๑ ไมม ( กลาวถง ) ภกษ อาพาธแล. เสขยวรรณนา จบ.


อธกรณสมถวรรณนา วนจฉย ในอธกรณสมถะทงหลาย พงทราบดงน :- คาวา สตต ( ๗ ) เปนเครองกาหนดนบธรรมเหลานน. ธรรม ๗ นน ชอวา อธกรณสมถะ เพราะอรรถวา ยงอธกรณ ๔ อยางใหสงบ คอ ใหระงบไป. ความพสดารแหงอธกรณสมถะเหลานน พระผม พระภาคเจาตรสไวแลวในขนธกะ และในปรวาร. พวกเราจกพรรณนา อรรถแหงคาพสดารนน ในขนธกะและปรวารนนแล. คาทเหลออใน สกขาบททงปวง ตนทงนน ฉะนแล. ภกขวภงควรรณนาในอรรถกถาพระวนย ชอสมนตปาสาทกา จบ. คาถาแผเมตตาของทานผรจนา วรรณนานจบลงแลว โดยหาอนตรายมได ฉนใด ขอสตวทงหลายจงถงสนต โดยปราศจากอนตราย ฉนนน แล.


ปาราชกกณฑวรรณนา ในภกขนวภงค เพราะมาถงลาดบแหงการสงวรรณนาภกขนวภงค ของพวกภกษณ ทพระธรรมสงคาหกาจารย ทงหลาย ไดรอยกรองไว ในลาดบแหงภกข- วภงค ฉะนน เพอทาการพรรณนาบททยงไมเคย มมากอน ในปาราชกแหงภกขนวภงคนน จงม การสงวรรณนาเรมตน ดงตอไปน. ปฐมปาราชกสกขาบท [ แกอรรถปฐมปาราชกสกขาบทของพวกภกษณ ] ในคาวา เตน สมเยน พทโธ ภควา สาวตถย วหรต ฯ เป ฯ สาฬโห มคารนตตา น คาวา สาฬโห เปนชอของมคารนดดานน, เพราะเขาเปนหลานของนางวสาขามคารมารดา. ดวยเหตนน พระ ธรรมสงคาหกาจารยจงกลาววา มคารนตตา. บทวา นวกมมก แปลวา ผอานวยนวกรรม. บทวา ปณฑตา แปลวา ผประกอบดวยความเปนบณฑต. บทวา พยตตา แปลวา ประกอบดวยความเปนผเฉยบแหลม. บทวา เมธาวน ไดแก ผประกอบดวยปญญามสตเปนหลก ในการเรยนบาล ( และ ) ดวยสตมปญญาเปนหลกในการเรยนอรรถกถา.


บทวา ทกขา แปลวา ผหลกแหลม, ความวา ผมปกต ทางานทควรทาไดรวดเรว ไมผดพลาด. บทวา อนลสา แปลวา ผปราศจากความเกยจคราน. บทวา ตตรปายาย แปลวา เปนทางดาเนนในการงานเหลานน. บทวา วมสาย แปลวา ดวยปญญาเลอกเฟนการงานทควรทา. บทวา สมนนาคตา แปลวา ประกอบพรอม. สองบทวา อล กาต ไดแก เปนผสามารถเพอทาการงานนน. สองบทวา อล สวธาต ไดแก เปนผสามารถแมจะจดการ อยางนวา " การงานนจงเปนอยางน และการงานนจงเปนอยางนน. " สองบทวา กตากต ชานต คอ เพอรงานททาแลว และยง มไดทา. บทวา เต มความวา ชนทง ๒ นน คอ นางสนทรนนทา กบนายสาฬหะนน. บทวา ภตตคเค คอ ในสถานทองคาส. บทวา นกกทฑเฑ คอ เปนทลกซอนเรนอนแสดงใหเหนคลาย มมฉาก. สามบทวา วสสโร เม ภวสสต มความวา เสยงออฉาว จกมแกเรา คอ จกมเสยงฉาวโฉตาง ๆ แกเรา. บทวา ปฏมาเนนต แปลวา คอยดอย. บทวา กยาห ตดบทเปน ก อห แปลวา ทาไม ผม ( จะ ไมรกแมเจา ขอรบ ! )


บทวา ชราทพพลา คอ ทพพลภาพเพราะชรา. บทวา จรณคลานา คอ ประกอบดวยโรคเทาเจบ. บทวา อวสสตา มความวา เปนผมความกาหนด คอ เปยก ซมอยดวยความกาหนด ในการเคลาคลงกาย. แตในบทภาชนะแหง บทวา อวสสตา นน พระผมพระภาคทรงหมายเอาราคะนนทเดยว จงตรสดาวา สารตตา เปนตน. บรรดาบทเหลานน บทวา สารตตา คอ ผมความกาหนด อยางหนกดวยกายสงสคคราคะ ดจผาถกยอมส ฉะนน. บทวา อเปกขวต มความวา ผประกอบดวยความเพงเลงท เปนไปในบรษนน ดวยอานาจแหงความกาหนดนนนนแหละ. บทวา ปฏพทธจตตา ไดแก เปนผมจตดจถกความกาหนดนน ผกพนไวในบรษนน. แมในวภงคแหงบทท ๒ กมนยอยางน. บทวา ปรสปคคลสส ไดแก บคคลกลาวคอบรษ. บทวา อธกขก คอ ใตรากขวญลงไป. บทวา อพภชานมณฑล คอ เหนอมณฑลเขาทง ๒ ขนมา. แตในบทภาชนะ พระผมพระภาคตรสไวโดยลาดบแหงบททเดยววา เหฏกขก อปรชานมณฑล ดงน. กในบทวา อปรชานมณฑล น แมเหนอขอศอกขนมา ทาน กสงเคราะหเขาดวยเหนอมณฑลเขาขนมาเหมอนกน. คาทเหลอ บณฑตพงทราบ โดยนยดงทพระผมพระภาคตรสไวแลวในมหาวภงค นนแล.


สองบทวา ปรมาโย อปาทาย มความวา ทรงเทยบเคยง ภกษณ ๔ รป ผตองอาบตปาราชกกบดวยปาราชกททวไป ( ๔ มเมถน เปนตน ). กคาวา อพภชนมณฑลกา น เปนเพยงชอแหงอาบตปาราชก น; เพราะฉะนน พระผมพระภาคจงมไดทรงวจารณไวในบทภาชนะ. พระผมพระภาค ครนทรงจาแนกสกขาบททพระองคทรงแสดงไวโดย ลาดบแหงบทอยางนแลว บดน เพอทรงแสดงชนดแหงอาบตโดยความ ตางกนแหงความเปนผมความกาหนดเปนตน จงไดตรสคาวา อภโต อวสสเต เปนตน. [ วาดวยทง ๒ ฝายมความกาหนดจบตองกายเปนตน ] ในคาวา อภโต อวสสเต เปนตนนน มวนจฉยดงตอไปน :- คาวา อภโต อวสสเต คอ เมอทง ๒ ฝายมความกาหนด. ความวา " เมอภกษณและบรษเปนผมความกาหนดดวยกายสงสคค- ราคะ. " สามบทวา กาเยน กาย อามสต มความวา ภกษณจบตอง กายของบรษสวนใดสวนหนงดวยกายตามทกาหนดไว หรอวา บรษ จบตองกายของภกษณตามทกาหนดไว ดวยกาย ( ของตน ) สวนใด สวนหนง. เปนปาราชกแกภกษณแมโดยประการทง ๒. สองบทวา กาเยน กายปฏพทธ คอ ( ภกษณถกตอง ) ของ เนองดวยกายของบรษดวยกายของตน มประการดงกลาวแลวนนแล. ในบทวา อามสต น มวนจฉยวา ภกษณ จงจบตองเอง


หรอจงยนดการจบตองของบรษนนกตามท เปนถลลจจยเหมอนกน. สองบทวา กายปฏพทเธน กาย ไดแก ภกษณจบตองกาย ของบรษ ดวยของเนองดวยกายมประการดงกลาวแลวของตน. แมในบทวา อามสต น กมวนจฉยวา ภกษณจงจบตองเอง หรอจงยนดการจบตองของบรษกตามท เปนถลลจจยทงนน. แมใน บททเหลอ กพงทราบวนจฉยโดยนยนแล. แตถาเปนภกษกบภกษณ ดวยกน, ในภกษกบภกษณนน ถาภกษณจบตอง ภกษเปนผนงไมไหว ตงแตยนดดวยจต, พระวนยธรไมควรปรบภกษดวยอาบต. ถาภกษ จบตอง ภกษณเปนผนงไมไหวตง แตยนด ( ยอมรบ ) ดวยจตอยาง เดยว, แมไมใหสวนแหงกายไหว พระวนยธรกพงปรบดวยปาราชก ในเขตแหงปาราชก, ดวยถลลจจยในเขตแหงถลลจจย, ดวยทกกฏ ในเขตแหงทกกฏ. เพราะเหตไร ? เพราะพระผมพระภาคตรสไววา " ยนดการเคลาคลงดวยกาย. " นเปนวนจฉย ในอรรถกถาทงหลาย. กเมอมวนจฉยอยางน ความทสกขาบทนมการทาเปนสมฏฐาน ไม ปรากฏใหเหน; เพราะเหตนน ความทสกขาบทมการทาเปนสมฏฐาน นน บณฑตพงทราบวา พวกอาจารยกลาวไวโดยนย คอ ความท สกขาบทนนมการทาเปนสมฏฐานทงนนเปนสวนมาก. บทวา อพภกขก แปลวา เบองบนแหงรากขวญทง ๒. บทวา อโธชานมณฑล แปลวา ภายใตแหงมณฑลเขาทง ๒. อนง แมเหนอขอศอกขนมา ทานกสงเคราะหเขาดวยเหนอมณฑลเขา เหมอนกน ในบทวา อโธชานมณฑล น.


ในคาวา เอกโต อวสสเต น พระผมพระภาคเจาตรสดาวา เอกโต ไวโดยไมแปลกกน แมกจรง, ถงอยางนน บณฑตพงทราบ วา " เมอภกษณมความกาหนดเทานน ความตางแหงอาบตน พระ ผมพระภาคจงตรสไว. " ในสกขาบทน มวนจฉยตงแตตนดงตอไปน :- ภกษณกาหนด ดวยความกาหนดในการเคลาคลงกาย ถงบรษกอยางนนเหมอนกน, เมอมความยนดในการเคลาคลงกาย ในกายประเทศตงแตรากขวญ ลงมา เหนอมณฑลเขาขนไป เปนปาราชกแกภกษณ. ภกษณ มความกาหนดในการเคลาคลงกาย, ฝายบรษมความกาหนดในเมถน หรอมความรกอาศยเรอน หรอมจตบรสทธกตามท เปนถลลจจย ทงนน. ภกษณมความกาหนดในเมถน, ฝายบรษทความกาหนดใน การเคลาคลงกาย หรอมความกาหนดในเมถนหรอมความรกอาศย เรอน หรอมจตบรสทธกตามท เปนทกกฏ. ภกษณมความรกอาศย เรอน, ฝายบรษมจตอยางใดอยางหนง ในฐานะ ๔ ทกลาวแลว เปนทกกฏเหมอนกน. ภกษณมจตบรสทธ, แตบรษทจตอยางใด อยางหนง ในฐานะ ๔ ทกลาวแลว ไมเปนอาบต. แตถาเปนภกษ กบภกษณ ทง ๒ ฝายมความกาหนดในการเคลาคลงกาย, ฝายภกษ เปนสงฆาทเสส, ภกษณเปนปาราชก. ภกษณมความกาหนดในการ เคลาคลงกาย, ฝายภกษณคความกาหนดในเมถนกด ความรกอาศย เรอนกด เปนถลลจจยแกภกษณ เปนทกกฏแกภกษ. ทง ๒ ฝายม ความกาหนดในเมถนกด มความรกอาศยเรอนกด เปนทกกฏเหมอนกน


แมทง ๒ ฝาย. ฝายใดมจตบรสทธ ในฐานะ ( มการจบตองเปนตน ) ใด, ฝายนนไมเปนอาบตในฐานะนน. แมทง ๒ ฝายมจตบรสทธ กไมเปนอาบตแมทง ๒ ฝาย. ในบทวา อนาปตต อส จจจ เปนตน มวนจฉยวา ภกษณ จบตองผดพลาดไปกด สงใจไปทางอนกด ไมรวา ผนเปนชาย หรอ หญงกด ถงถกบรษนนถกตองกไมยนดผสสะนนกด แมเมอมการจบ ตองกไมเปนอาบต. คาทเหลออในบททงปวง ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจปฐมปาราชก ( ของภกษ ) เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม อกศลจต มเวทนา ๒ ดงนแล. ปฐมปาราชกสกขาบท จบ.


ทตยปาราชกสกขาบท วนจฉย ในทตยปาราชก พงทราบดงน :- [ แกอรรถปาฐะบางตอนในทตยปาราชก ] บทวา กจจโน สา ตดบทเปน กจจ น สา แปลวา ชะรอย นาง ( จะมครรภทงเปนภกษณกระทง ? " บทวา อวณโณ แปลวา มใชคณ. บทวา อกตต แปลวา การตาหน. บทวา อยโส ไดแก ความเสยบรวาร, อกอยางหนง ไดแก การตเตยนลบหลง. คาวา สา วา อาโรเจต ไดแก นางภกษณผซงตองปาราชก แลว ไมบอกดวยตนเองกด. ขอวา อฏนน ปาราชกาน อ ตร ไดแก ปาราชก ๔ ท สาธารณะกบภกษทงหลาย และเฉพาะปาราชก ๔ ทไมทวไปอยางใด อยางหนง. และปาราชกน พระผมพระภาคทรงบญญตในภายหลง; เพราะฉะนน จงตรสไวในวภงควา อฏนน. แตบณฑตพงทราบวา พระสงคตกาจารยทงหลายจดตงปาราชกนไวในโอกาสน กเพราะเปนค กบสกขาบทกอน. สองบทวา ธร นกขตตมตเต คอ พอเมอเธอทอดธระเสย. กกถาพสดารในสกขาบทน บณฑตพงทราบโดยนยดงไดกลาวแลวใน ทฏ ลลสกขาบท ในสปปาณวรรคนนแล. แตมความแปลกกนเพยง


เทานวา " จรงอย ในทฏ ลลสกขาบทนน เปนปาจตตย, ในบทน เปนปาราชก. " คาทเหลอเปนเชนเดยวกนทงนน. แมคาวา วชชปฏจฉาทกา น กเปนเพยงชอแหงปาราชกน เทานน. เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจา จงไมทรงวจารณไว ในบทภาชนะ. คาทเหลออในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มการทอดธระเปนสมฏฐาน เกดขนทางกายวาจา กบจต เปนอกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต ทกขเวทนา ดงนแล. ทตยปาราชก จบ.


ตตยปาราชกสกขาบท วนจฉย ในตตยปาราชก พงทราบดงน :- [ แกอรรถปาฐะบางตอนในตตยปาราชก ] บทวา ธมเมน ไดแก ตามวตถทเปนจรง. บทวา วนเยน ไดแก โจทแลวให ๆ การ. กบทภาชนะแหง สองบทวา ธมเมน วนเยน นน พระผมพระภาคเจาตรสไว เพอ ทรงแสดงเพยงอธบายนวา " ผทถกสงฆยกวตรตามธรรมดาตามวนย เปนผถกยกวตรชอบแลว. " บทวา สตถ สาสเนน ไดแก โดยญตตสมปทาและอนสาวนา สมปทา. แตในบทภาชนะแหงบทวา สตถ สาสเนน นน ตรสเพยง คาไวพจนเทานนวา " โดยชนศาสน คอ โดยพทธศาสน. " ในคาวา สงฆ วา คณ วา เปนตน มวนจฉยดงน :- ไมเชอ คอ ไมประพฤตตามสงฆผซงทากรรม คณะ คอ บคคลมากคน หรอ บคคลคนเดยวผนบเนองในสงฆนน หรอกรรมนน, อธบายวา " ไมยง ความเออเฟอใหเกดขนในสงฆเปนตนนน. " ในคาวา สมานสวาสกา ภกข วจจนต สหายา โส เตห สทธ นตถ น มวนจฉยยดงน :- ธรรมน คอ กรรมอยางเดยวกน อเทสอยางเดยวกน ความเปนผมสกขาเสมอกน ชอวา สงวาสกอน. สงวาสแหงภกษเหลานนเสมอกน; เหตนน ภกษเหลานนจงชอวา มสงวาสเสมอกน. ภกษทงหลายเหนปานน ตรสเรยกวา " สหาย "


เพราะมภาวะทเปนไปรวมกนในสงวาสนนแหงภกษ. บดน สงวาสซงเปนเหตใหตรสเรยกภกษเหลานนวา " ผม สงวาสเสมอกน " ไมมแกภกษผถกสงฆยกวตรนน รวมกบภกษเหลา นน และเหลาภกษทเธอไมมสงวาสนนรวมดวย เปนอนเธอมไดทา ใหเปนสหายของตน. เพราะเหตนน พระผมพระภาคจงไดตรสวา " ภกษทงหลายผมสงวาสเสมอกน เรยกวา เปนสหายกน, ภกษนน ไมรวมกบภกษสหายเหลานน; เพราะเหตนน จงเรยกวา มไดทาภกษ ผมสงวาสเสมอกนใหเปนสหาย. " คาทเหลออ ตนทงนน เพราะมนย ดงไดกลาวแลวในสงฆเภทสกขาบทเปนตน. สกขาบทน มการสวดสมนภาสนเปนสมฏฐาน เกดขนทางกาย วาจากบจต เปนอกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต ทกขเวทนา ดงนแล. ตตยปาราชก จบ.


จตตถปาราชกสกขาบท วนจฉย ในจตตถปาราชก พงทราบดงน :- [ แกอรรถบางปาฐะและบางเรองในจตตถปาราชก ] บทวา อวสสตา ไดแก ผกาหนดดวยการสงสคคราคะ ดวย อานาจมตตสนถวะ กลาวคอ ความยนดทางโลกย. แมในบทท ๒ กนยนนนแล. กในคาวา ปรสปคคลสส หตถคคหณ วา เปนตน ม วนจฉยวา การจบมอทบคคลผชายทาแลว ตรสเรยกวา " การ จบมอแหงบรษบคคล. " แมในการจบชายผาสงฆาฏ กนยนเหมอนกน. แตการจบมอ และการจบแมอยางอนในเขตทไมเปนปาราชก บณฑต พงทราบวา ทานรวมเขาเปนอนเดยวกน เรยกวาการจบมอ ในคาวา หตถคคหณ น. ดวยเหตนนแล ในบทภาชนะแหงบทวา หตถค- คหณ นน พระผมพระภาคเจา จงตรสวา " สองบทวา หตถคคหณ วา สาทเยยย มความวา ทชอวามอ กาหนดตงแตขอศอกไป จนถง ปลายเลบ, ภกษณยนดการจบอวยวะเหนอรากขวญขนไป ใตมณฑล เขาลงมา เพอประสงคจะเสพอสทธรรมนน ตองอาบตถลลจจย. " แตในบทวา อสทธมมสส น การเคลาคลงกาย พงทราบวา " อสทธรรม " ไมใชเมถนธรรม. แทจรง ถลลจจยหาใกลเคยงตอ เมถนธรรมไม. อนง แมคาวา " เปนผรความ เปนผสามารถเพอถง


ความเคลาคลงกาย " กเปนเครองสาธกได ในบทวา อสทธมโม น. หากผทวง จะพงทวงวา " คาททานกลาววา การเคลาคลงกาย พงทราบวา อสทธรรม กผดจากเสทโมจนคาถา ทตรสไวในคมภร ปรวารนวา " ไมเสพเมถนธรรมนนในสตร ๓ จาพวก ทพระ ผมพระภาคตรสไว ในบรษ ๓ จาพวก คนไม ประเสรฐ ๓ จาพวก และบณเฑาะก ๓ จาพวก และไมประพฤตเมถนในอวยวะทปรากฏ, แต ความขาดยอมม เพราะเมถนธรรมเปนปจจย, ปญหาขอน ทานผฉลาดทงหลายคดกนแลว ดงน. " แกวา " ไมผด เพราะกายสงสคคะ เปนบรพภาคแหงเมถน. " จรงอย ในปรวารนนแหละ ไดตรสสกขาบท ๕ ม สกกวสฏฐเปนตน วาเปนบรพภาคแหงเมถนธรรมอยางนวา ขอทวา พงทราบบรพภาค แหงเมถนธรรม ไดแก สกกะมส มสรมาก กายสงสคคะ ทฏลลวาจา อตตกามปารจรยา ( การ๑มอบดอกไมใบไม การใหของขวญ ) สญจรตตะ ( พงทราบวา บรพภาคแหงเมถนธรรม ). เพราะเหตนน กายสงสคคะ จงชอวา เปนปจจย เพราะเปนบรพภาคแหงเมถน- ธรรม. บณฑตพงทราบเนอความในคาวา เฉชช สยา เมถนธมมปจจยา น โดยปรยายน ดวยประการฉะน. บณฑตพงทราบวนจฉยในบท ๑. วมต: เปน คมนปปาทนนต ส จรตต.


ทงปวงโดยอบายน. อกนยหนง ในบทภาชนะแหงสองบทวา สงเกต วา คจเฉยย น สองบทวา อตถนนาม อาคจฉ มความวา ทานจงมาสสถานท มชออยางน. ขอวา อฏม วตถ ปรปเรนต อสสมณ โหต มความวา ภกษณทาวตถท ๘ ใหเตมบรบรณ โดยนยใดนยหนง จะเปนโดย อนโลม หรอโดยปฏโลม หรอโดยคนเปนตอนกตาม เปนผมใชสมณ. สวนภกษณใดทาวตถเดยว หรอ ๗ วตถใหเตมแมตง ๗ ครง จะเปน ผชอวามใชสมณหามไดเลย, ภกษณนนแสดงอาบตทตองแลวยอมพนได. อกนยหนง ในสกขาบทน บณฑต พงทราบอาบตทควรนบ. สมจรง ดงคาทพระผมพระภาคตรสไววา " อาบตทแสดงแลวควรนบ ( วา แสดงแลว ) กม อาบตทแสดงแลวไมควรนบ ( วาแสดงแลว ) กม. " ในคาวา เทสตา คณนปกา เปนตนนน มวนจฉยดงตอไปน :- อาบตทภกษณทาการทอดธระ แสดงวา " บดนเราจกไมตอง " จดวา ควรนบ คอ ถงการนบวาไดแสดงแลว ไมเปนองคแหงปาราชก. เพราะ ฉะนน ภกษณใดตองอาบตตวหนง ทาการทอดธระ แสดงแลว กลบ ตองอกดวยอานาจแหงกเลส, กลบแสดงอก, ภกษณนนแมเมอทาวตถ ทง ๘ ใหเตมอยางน กไมเปนปาราชก. กภกษณใดตองแลว แสดง ทง ๆ ทยงมความอตสาหะวา " เราจกตองวตถอยางอนแมอก, " อาบต นนของภกษณนน ไมควรนบ, แมเธอแสดงแลวกไมเปนอนแสดงเลย คอ ยงไมถงการนบวาไดแสดงแลว ยงเปนองคแหงปาราชกอยทเดยว,


พอเมอวตถท ๘ ครบบรบรณ เธอกเปนปาราชก. คาทเหลออ ตน ทงนนแล. สกขาบทน มการทอดธระเปนสมฏฐาน เกดขน ทางกายวาจา กบจต เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต มเวทนา ๒ ดงนแล. จตตถปาราชกสกขาบท จบบรบรณ ตามวรรณานกรมแล.


สรปปาราชก ๘ บณฑตพงเหนเนอความในคาวา อททฏา โข อยยาโย อฎ ปาราชกา ธมมา น อยางนวา " ขอแตแมเจาทงหลาย ! ธรรม คอ ปาราชก ๘ สกขาบท ขาพเจายกขนแสดงแลวแล โดยเพยงเปน ปาฏโมกขทเทสอยางน คอ ปาราชก ๔ ททวไป ซงทรงปรารภพวก ภกษบญญตไว และปาราชก ๔ เหลาน. " คาทเหลอมนยดงทกลาว แลวในมหาวภงคนนแล. ปาราชกวรรณนาในภกขนวภงคในอรรถกถาพระวนย ชอวาสมนตปาสาทกา จบ.


สตตรสกณฑวรรณนา บดน จกมการพรรณนาอรรถทยงไมกระจาง แหง สงฆาทเสสกณฑ อนเปนลาดบถดจากปาราชกมา ดงตอไปน. สตตรสกสงฆาทเสส สกขาบทท ๑ [ วาดวยเรองภกษณเปนโจทกฟองคดในโรงศาล ] บทวา อทโทสต แปลวา โรงเกบของ. คาวา มายโย เอว อวจ แปลวา นาย ! อยาไดพดอยางนน. บทวา อปนวยยา ตดบทเปน อป น อยยา แปลวาพอคณ ... บางไหม ? บทวา อจจาวทถ แปลวา พวกทานจงกลาวลวงเกน, มคา อธบายวา " จงดา. " บทวา อสยวาทกา ไดแก เปนผขอบกลาวหาเรองดวยอานาจ ความรษยา เพราะมานะ ดวยอานาจความรษยา เพราะความโกรธ. แตเพราะถลนนทาภกษณนน เปนผขอบกอคดโดยสภาพ, ฉะนน จงได ตรสไวในบทภาชนะวา " ทชอวาชอบกลาวหาเรอง ไดแก ททานเรยก วา ชอบกอคด. " กในคาวา อฏฏการกา น การวนจฉยยของพวกตลาการ ทาน เรยกวา " คด " ซงทางฝายบรรพชตเรยกวา " อธกรณ " บางกม.


สองบทวา ทตย วา ปรเยสต มความวา ภกษณผกอคด แสวงหาพยาน หรอเพอน เปนทกกฏ. บทวา คจฉต วา มความวา จะเปนสานก หรอทางเทยว ภกษาจารกตามท ภกษณเดนไปยงสานกงานของพวกตลาการจากททตน ยนอย แลวเกดความคดขนวา " เราจกดาเนนคด " เปนทกกฏทก ๆ ยางเทา. สองบทวา เอกสส อาโรเจต มความวา บรรดาชน ๒ คน คนใดคนหนง แจงถอยคาของคนใดคนหนง คอ ของอกฝายหนง แกพวกตลาการ. แมในคาวา ทตยสส อาโรเจต น กนยนนนแล. สวนวตถารกถา เพอประโยชนแกความไมฟนเฝอ ในคาวา เอกสส อาโรเจต น ดงตอไปน :- ภกษณเหนพวกตลาการ ในทแหงใดแหงหนง โดยทสด แมผ มาสสานกแหงภกษณแลวใหการถอยคาของตน, เปนทกกฏแกภกษณ. อบาสกใหการถอยคาของตน, เปนถลลจจยแกภกษณ. อบาสกใหการ ถอยคาของตนกอน, เปนทกกฏแกภกษณ. ถาภกษณนนใหการถอยคา ของตน, ภกษณเปนถลลจจย. ภกษณพดกะอบาสกวา " ทานนนแหละจงแถลงถอยคา ( จง ใหการปากคา ) ของฉนและของทาน. อบาสกนนใหการถอยคาของตน กอน หรอจงใหการถอยคาของภกษณกอนกตามท, เปนทกกฏในเพราะ ใหการครงแรก เปนถลลจจย ในเพราะใหการครงท ๒. แมในคาวา


" อบาสกพดกะภกษณวา ' ทานนนแหละจงใหการถอยคาของผมและ ของทาน " น กนยนเหมอนกน. ภกษณใชกปปยการกใหแถลง. บรรดากปปยการกและอบาสกนน กปปยการกจงใหการถอยคาของภกษณกอนกตาม อบาสกนอกนใหการ ถอยคาของตนกอนกตาม กปปยการกจงใหการถอยคาของคนทง ๒ กตาม อบาสกนอกนจงใหการถอยคาแมของคนทง ๒ กตามท เมอชน ทง ๒ แถลงบอกอย โดยประการใดประการหนง เปนทกกฏแก ภกษณในการแถลงใหการครงแรก, เปนถลลจจยในการแถลงใหการ ครงท ๒. แตเมอพวกตลาการ ฟงถอยแถลงของคนทง ๒ ฝายทแถลงให การไป โดยประการอยางใดอยางหนง ทาการตดสนแลว คดเปนอน ถงทสด. ในคดทถงทสดนน ภกษณจะชนะคดกตาม แพกตาม เปน สงฆาทเสส. แตถาวา อธกรณทดาเนนเปนคดกนแลว เปนเรองทพวก ตลาการเคยไดทราบมากอน, ถาพวกตลาการเหลานน พอเหนภกษณ และผกอคด จงกลาววา " ไมมกจทจะตองสอบสวนพวกทาน, พวกเรา รเรองน " แลวจงตดสนใหเสยเองทเดยว. แมในคดถงทสดเหนปานน กไมเปนอาบตแกภกษณ. สงฆาทเสสน มการตองแตแรกทา เพราะฉะนน จงชอวา ปฐมาปตตกะ. ความวา " พงตองในขณะลวงละเมดนนเอง. " ซง สงฆาทเสสนน มอนตองอาบตขณะแรกทา. แตในบทภาชนะ เพอ


แสดงแตเพยงความประสงค พระผมพระภาคจงตรสวา " ตองอาบต พรอมกบการลวงวตถ โดยไมตองสวดสมนภาสน. " กในคาน มใจความดงตอไปน :- ภกษณตองอาบตพรอมกบ การลวงละเมดวตถ ไมใชในเวลาสวดสมนภาสนครงท ๓, สงฆาทเสส นชอวา ปฐมาปตตกะ เพราะจะพงตองพรอมกบการลวงละเมดวตถ ตงแตแรกทเดยวแล. สงฆาทเสสน ชอวา นสสารณยะ เพราะอรรถวา ขบออกจาก หมภกษณ. ซงสงฆาทเสสมการขบออกจากหมนน. แตในบทภาชนะ เพอแสดงแตเพยงความประสงค พระผมพระภาคจงตรสวา สงฆมหา นสสารยต. ในบทวา นสสารณย นน บณฑตพงเหนใจความอยางน วา " ภกษณตองสงฆาทเสสใด ถกขบไลออกจากหม, สงฆาทเสสนน ชอวา นสสารณยะ. จรงอย ธรรม คอ อาบตนนใครจะขบออก จากหมไมไดเลย, แตภกษณถกธรรมนนขบออกไป; เพราะฉะนน ธรรม นนจงชอวา นสสารณยะ ดวยอรรถวา " ขบออก. " สองบทวา อากฑฒยมานา คจฉต มความวา ภกษณถก พวกชาวบานผกอคดมาดวยตนเอง หรอสงทตมาเรยกตวไปยงสานกงาน ของพวกตลาการ. ตอจากนนผกอคดจะแถลงถอยคาของตนกอน หรอ ถอยคาของภกษณกอนกตามท, ในการแถลงครงแรก กไมเปนทกกฏ เลย ในการแถลงในการครงท ๒ กไมเปนถลลจจย. แมในคดทพวก อามาตยทาการวนจฉยถงทสดลงแลว กไมเปนอาบตเชนกน. ถาแมน วา ผกอคดกลาวกะภกษณวา " ขอใหทานนนแหละจงแถลงถอยคา


ของผมและของทาน. " พงแมเมอภกษณแถลง พวกอามาตยไดฟงถอยคา แลว ทาคดใหถงทสด กไมเปนอาบตเหมอนกน. [ วาดวยการขออารกขาจากทางบานเมอง ] สองบทวา อารกข ยาจต ไดแก ขออารกขาอนเปนธรรม ไมเปนอาบต. บดน เพอแสดงวธขออารกขาทเปนธรรม พระผมพระ ภาคจงตรสวา " บอกไมเจาะตว " ในคาวา อนททสส อาจกขต นน มวนจฉยดงน :- ปรารภ อดตบอกเจาะตวกม บอกไมเจาะตวกม แมปรารภอนาคตบอกเจาะ ตวกม บอกไมเจาะตวกม. ปรารภอดตบอกเจาะตวเปนอยางไร ? คอ ทสานกของภกษณ พวกเดกชาวบาน หรอคนอนธพาลมนกเลงเปนตน พวกใดพวกหนง ประพฤตอนาจารกด ตดตนไมกด ขโมยผลไมนอยใหญกด แยงชง เอาบรขารกด. ภกษณเขาไปหาพวกเจาหนาทรกษากฎหมายบอกวา " ทสานกของพวกเราถกทาประทษกรรมชอน " เมอเขาถามวา " ใคร ทา " บอกวา " คนโนนและคนโนน. " ดวยอาการอยางน จดเปน การบอกเจาะตวปรารภอดต. การบอกเจาะตวนน ไมควร. ถาพวก เจาหนาทผรกษากฎหมายเหลานน ฟงคานนแลวทาการปรบไหมแก ชนเหลานน, ทรพยทงหมดทถกปรบไหม เปนสนใชแกภกษณ. แม เมอมความประสงควา " เราจกรบเอาสนไหม " กเปนสนใชเหมอนกน. แตถาภกษณกลาววา " ขอใหทานปรบไหมผนน " เมอเจาหนาทปรบ เอาสนไหมประมาณ ๕ มาสก เปนปาราชก ( แกภกษณ ).


แตเมอเขาถามวา " ใครทา " ภกษณควรกลาววา " การทจะ พดวา ' คนชอโนน ' ไมสมควรแกเรา, ทานรเอาเองเถด, เพราะ พวกเราเพยงแตขออารกขาอยางเดยว, ทานโปรดใหอารกขานนแกพวก เรา และใหนาของทถกลกไปกลบคนมา. " การขออารกขาไมเจาะตว ยอมเปนอยางน. การขออารกขาไมเจาะตวนน ควรอย. เมอภกษณกลาวอยางนนแลว ถาแมนพวกเจาหนาทรกษา กฎหมายเหลานน สบสวนหาตวผทาแลว ทาการปรบไหมแกคนผทา เหลานน. แมสมบตทกอยางทถกเจาหนาทปรบไหม ไมเปนสนใช ทงไมเปนอาบตแกภกษณเลย. แมเหนพวกขโมยลกบรขารไปจะกลาว วา " ขโมย ๆ " เพราะตองการความพนาศแกขโมยเหลานนกไมควร. จรงอย แมเมอภกษณกลาวอยางนน ทรพยสมบตทเจาหนาททาการ ปรบไหมแกขโมยเหลานน แมทงหมด เปนสนใชแกภกษณ. แตจะ กลาวกะผเชอฟงคาของตนวา " ผนลกเอาบรขารของเราไป, จงใหนา บรขารนนกลบคนมา และอยางลงโทษเขา " ดงน ควรอย. พวกภกษณทาการฟองรองคด เพอประโยชนแกทาสชายทาสหญง และหนองบงเปนตน. คดน ชอวา อกปปยคด ไมสมควร. การบอกเจาะตวปรารภอนาคตเปนอยางไร ? คอ เมอชนเหลาอน ทาอนาจารเปนตน โดยนยดงกลาวแลวนนแหละ ภกษณพดกะพวก เจาหนาทผรกษากฎหมายอยางนวา " พวกชาวบานทากรรมนและกรรม น ในสานกของพวกเรา, ขอจงใหอารกขาแกพวกเราเพอตองการไมให ทาตอไป " เมอเขาถามวา " ใครทาอยางน " บอกวา " คนโนนและ


คนโนน. " อยางน จดเปนการบอกเจาะตวปรารภอนาคต. แมการ บอกเจาะตวนน กไมควร. เพราะเมอเจาหนาทผทรกษากฎหมายทาการ ปรบไหมแกชนเหลานน ทรพยทถกปรบทงหมดเปนสนใชแกภกษณ โดยนยกอนเหมอนกน. คาทเหลออเปนเชนกบคากอน ๆ นนแล. แตถาเจาหนาทผรกษากฎหมาย ใหตกลองปาวประกาศวา " จะ ทาโทษชอน แกพวกดนผทาอนาจารเหนปานน ในสานกของภกษณ " แลวสบเสาะหาผไมตงอยในขอบงคบมาลงโทษ, ไมเปนสนใช ทงไม เปนอาบตแกภกษณเลย. และแมพวกภกษกมแนวดาเนนการ ดงแนว ดาเนนการทกลาวไดสาหรบพวกภกษณนเหมอนกน. จรงอย การบอกเจาะตว ไมสมควรแมแกภกษ. เมอภกษบอก เจาะตวอยางนน ทรพยทถกเจาหนาททาการปรบไหม เปนภาคหลวง ทงหมด เปนสนใช ( แกภกษ ). เปนปาราชกแกภกษผใหเจาหนาท ผรกษากฎหมายปรบสนไหม โดยนยดงกลาวแลวนนแล. ฝายภกษ ใด บอกไมเจาะตวทงทรอยวา " เจาหนาทเขาจะทาโทษ. " และ เจาหนาทผรกษากฎหมายเหลานน สบทาตวมาลงโทษจนได. ไมม โทษแกภกษนน. การทภกษจะเอามดและขวานเปนตนของพวกชาวบานผลอบตด ตนไมเปนตน ในเขตแดนวดมาแลว เอากอนหนทบ ไมควร. ถา คมบนไป, ภกษพงใหซอมแลวคนให. พวกภกษวงเขามายดเอา บรขารของคนเหลานนไว. แมการยดเอาบรขารนนไว กไมควรทา. เพราะจตเปนธรรมชาตกลบกลอกเรว เมอเกดไถยจตขน จะพงถง


ความเปนผขาดมลกได. บททเหลออ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจกฐนสกขาบท เปนกรยา โนสญญา- วโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. สกขาบทท ๑ ในสตตรสกสงฆาทเสส จบ.


สงฆาทเสส สกขาบทท ๒ ในสกขาบทท ๒ มวนจฉยดงตอไปน :- [ แกอรรถบางปาฐะ เรองภกษณใหบวชหญงโจร ] บทวา วรภณฑ ไดแก ภณฑะทมคามาก เชน แกวมกดา แกวมณและแกวไพฑรยเปนตน. บทวา อปโลเกตวา แปลวา ไมบอกกลาว. บทวา คณ วา ไดแก คณะ มมลลคณะและภตทปตตคณะ๑

เปนตน. บทวา ปค ไดแก ธรรมคณะ.๒

บทวา เสน ไดแก หมชนผเปนชางทาของหอมและหมชนผ เปนชางหกเปนตน. จรงอย พระราชาทงหลาย ยอมพระราชทานมอบบานและนคม แกหมชนมคณะเปนตน ในสถานทใด ๆ วา " พวกทานเทานน จง ปกครองใหบานและนคมน, " ชนพวกนนนนแหละ ยอมเปนใหญ ในบานและนคมนน ๆ. เพราะเหตนน คาวา คณ วา เปนตนน ตรสหมายเอาชนพวกนน. ๑-๒. สารตถทปน ๓/๔๐๑ ใหอรรถาธบายวา คณะผบาเพญบญกรรม มจดตงนาดมและขดสระ นาเปนตนไวในทนน ๆ ซงเปนผมความภกด ( นบถอ ) พระนารายณ ชอวามลลคณะ. คณะผมความภกด ( นบถอ ) พระกมาร ( พระบตร ) ชอวา ภตทปตตคณะ. คณะผบาเพญบญกรรมมประการตาง ๆ ซงมความภกดตอพระศาสนา เรยกวาธรรมคณะ.


กบรรดาอสรชนมพระราชาเปนตนน ภกษณแมทลขอพระบรม ราชานญาต หรอบอกกบาวพวกชนทคณะเปนตนแลว ตองบอกกลาว ภกษณสงฆดวย. สองบทวา เปตวา กปป มความวา เวนหญงผไดขออาง เคยบวชแลวในหมเดยรถย หรอในหมภกษณอน. คาทเหลออตนทงนน. สกขาบทน มการใหหญงโจรบวชเปนสมฏฐาน เกดขนทางวาจา กบจต สาหรบภกษณผ เมอพวกภกษณหลกไปดวยกรณยะบางอยาง ไมไปยงขณฑสมาใหหญงโจรบวชกบบรษทผเปนนสตของตนในสถานท ตามทตนนงอยนนแล เกดขนทางกายวาจากบจต สาหรบภกษณผไป ยงขณฑสมา หรอแมนาแลวใหบวช เปนทงกรยาทงอกรยาดวยอานาจ การไมบอกกลาวการใหบวช เปนสญญาวโมกข สจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. สกขาบทท ๒ จบ.


สกขาบทท ๓ ในสกขาบทท ๓ พงทราบวนจฉยดงน :- [ วาดวยเขตยางเทาทาใหภกษณตองอาบต ] ในคาวา อตกกาเมนตยา น มวนจฉยวา เมอภกษณยกเทา ขางหนงกาวไป เปนถลลจจย, พอเมอกาวเทาท ๒ ไป เปนสงฆาทเสส. ในคาวา อปรกขตตสส คามสส อปจาร น มวนจฉยวา ภกษณเดนเลยทควรลอมไปดวยเทาขางหนง เปนถลลจจย, พอเมอ กาวเดนไปดวยเทาขางท ๒ เปนสงฆาทเสส. อกนยหนง ในคาวา ปรกเขป อตกกาเมนตยา เปนตนน บณฑตพงทราบคาพสดารวา ภกษณออกจากบานของตนไป ไมเปนอาบต เพราะละแวกบานเปน ปจจย. แตครงออกไปแลวไปยงละแวดบาน ( อน ) เปนทกกฏทก ๆ ยางเทา. แตเมอลวงเลยเครองลอม หรออปจารของบานอกบานหนง ไปดวยเทาขางหนง เปนถลลจจย, พอกาวเลยไปดวยเทาท ๒ เปน สงฆาทเสส. แมภกษณผออกจากละแวกบานนนไปแลวกลบเขามา ยงบานของตน กนยนเหมอนกน. แตถาภกษณอาจจะเขาไปยงพนทของวดนนแลไดทางกาแพงพง หรอทางชองรว, เมอเขาไปอยางน จดวาเปนผเขาไปยงกปปยภม; เพราะเหตนน จงสมควร. ถาแมนวา ภกษณจะเขาไปดวยพาหนะม หลงชางเปนตน หรอดวยฤทธ กควรเหมอนกน. เพราะวา การเดนไป


ดวยเทาเทานน ทานประสงคเอาในสกขาบทน. ดวยเหตนนแล พระ ผมพระภาคเจาจงตรสคาวา ปม ปาท อตกกาเมนตยา เปนตน. บาน ๒ บานมรวตดกนกบวดของภกษณ. วดของภกษณอยใกล บานใด, ภกษณจะเทยวไปบณฑบาตในบานนนแลว กลบเขาสวด เดนไปตามทางของอกบานหนง ซงถามทางผานทามกลางวดไป กควร. แตควรจะกลบมาจากบานนนโดยทางนนเหมอนกน. ถาภกษณออกมา ทางประตบาน. พงทราบชนดแหงอาบตโดยนยกอนนนแหละ. เมอภกษณออกจากบานของตน พรอมกบพวกภกษณ ดวย กรณยะบางอยาง ในเวลากลบเขามา ชางหลดมากด มการขบไลให หลกไปกด พวกภกษณนอกนรบเขาไปยงบาน, พงยนคอยนอกประต จนกวาภกษณอนจะมา. ถายงไมมา, ภกษณผเปนเพอนชอวาหลกไป แลว, จะเขาไป กควร. เมอกอนบานเปนบานใหญซงมวดภกษณอยทามกลาง. ภายหลง คน ๔ คนได ( ครอบครอง ) บานนนแลวแบงกนใชสอย กนรวลอม ไวเปนสดสวน. ภกษณจะไปยงบานใดบานหนง จากวด ควรอย. จะ เขาไปยงบานอกบานหนงจากบานทไปแลวนน ทางประตบาน หรอ ทางชองรว ไมควร. ควรยอนกลบมายงวดกอน. เพราะเหตไร ? เพราะวดเปนทสาธารณะแกบานทง ๔. [ วาดวยลกษณะแมนาและภกษณผไปยงฝงแมนา ] สองบทวา อนตรวาสโก เตมยต มความวา สถานทซงภกษณ ครองผาโดยอาการปดมณฑล ๓ ลยขามไป ณ ทแหงใดแหงหนง ทาง


ทา หรอมใชทาในหนาฝน อนตรวาสก ( ผานง ) เปยกแมเพยงนว หรอ ๒ นว ( ชอวาแมนา ). ลกษณะแหงแมนาทเหลอ จกมแจงใน นทนมตตกถา. ในเวลาทภกษณลยขามแมนามรปเหนปานน ทางทา ของแมนา หรอมใชทา เมอยกเทาท ๑ ขนวางบนฝง เปนถลลจจย ในการยกเทาท ๒ เปนสงฆาทเสส. เดนไปตามสะพาน ไมเปนอาบต. ในเวลาลยขามดวยเทา ไมเปนอาบตแมแกภกษณผเหนยวสะพานขาม ไป. แตในเวลาขามไปทางสะพาน เมอเดนไป เปนอาบตเหมอนกน. แมในการไปทางยาน ทางเรอ และทางอากาศเปนตน กมนยนนนแล. เมอภกษณ ( กระโดด ) จากฝงนเหยยบฝงโนนเลย ไมเปน อาบต. พวกภกษณไปเพอทาการยอมจวร ๒-๓ รปเทยวไปแทบฝง ทง ๒ ดวยกจมการรวบรวมฟนมาเปนตน ควรอย. แตถาวา บรรดา ภกษณเหลาน บางรปกอการทะเลาะกนแลว ไปยงอกฝงหนง เปนอาบต ๒ รปขามนาไปดวยกน, รปหนงทาการทะเลาะกน ในกลางแมนา กลบมาสฝงนอก กเปนอาบต. แตภกษณรปนเปนผตงอยในฐานแหง ภกษณมเพอนหลกไปของภกษณอกรปหนง; เพราะฉะนน จงไมเปน อาบตแมแกภกษณผไปสฝงโนน. ภกษณผลงสแมนาเพออาบ หรอเพอ ดมนา แลวกลบขนสฝงเดมนนแหละ ไมเปนอาบต. ในคาวา สห อรณคคมนา น มวนจฉยยดงน :- ถาภกษณ ทาการสาธยายกด ความเพยรกด กรรมอะไร ๆ อยางอนกด ทาความ คานงวา " เราจกไปยงสานกแหงเพอนภกษณ กอนอรณขนนนแล. " แตเมอเธอยงไมทนรนนแล อรณขนเสยกอน, ไมเปนอาบต. แตถาวา


เธอพกอยในเอกเทสแหงวหารโดยความคานง หรอโดยมไดคานงวา " เราจกอยในทนแลจนถงอรณขน. " เธอไมยางลงสหตถบาสแหง เพอนภกษณในเวลาอรณขน เปนสงฆาทเสส. จรงอย หตถบาส เทานน เปนประมาณในสกขาบทน. ในการลวงเลยหตถบาสไป แม หองเดยวกน กคมอาบตไมได. ในคาวา อคามเก อร เ น มวนจฉยยดงน :- ทชอวาปา เฉพาะทมลกษณะดงทตรสไวอยางนวา " นอกเสาอนทขลออกไป ททงหมดน ชอวาปา. " กปานนน พระผมพระภาคตรสวา อคามก เพราะไมมบานอยางเดยว, ไมใชเพราะเปนเชนกบปาดงดบ. เมอภกษณยางเขาปาเชนนน ละอปจารแหงการมองเหนไปแลว ถาแมนอปจารแหงการไดยน ยงมอย กเปนอาบต. ดวยเหตนน ในอรรถกถาทานจงกลาววา " เมอพวกภกษณเขาไปสลานมหาโพธ ภกษณรปหนงยนอยขางนอก เปนอาบตแกแกภกษณรปนน. ในพวก ภกษณผเขาไปยงโลหปราสาทกด ผเขาไปยงบรเวณกด กนยนเหมอน กน. ในการไหวพระมหาเจดยเปนตน ภกษณรปหนง ออกไปทาง ประตดานเหนอ เปนอาบตแมแกภกษณรปนน. บรรดาภกษณผเขาไป ยงถปาราม รปหนงยนอยขางนอก, แมรปนนกเปนอาบต. " กบรรดา อปจารแหงการมองเหนและอปจารแหงการไดยนน เพอนภกษณเหน ภกษณผยนอยในทใด ทนนชอวา อปจารแหงการมองเหน. แตถามแมมานกนระหวางอย ภกษณ ชอวาละอปจารแหงการ


มองเหน. สถานทซงเพอนภกษณยนอย ไดยนเสยงของภกษณผเปลง เสยงวา อยเย ดวยเสยงดจเสยงกแหงคนหลงทาง และดวยเสยงดจ เสยงรองบอกใหฟงธรรม ชอวา อปจารแหงการไดยน. ในโอกาส กลางแจง ถงไก กจดเปนทสสนปจารได ทสสนปจารนน คม ไมได ในเมอภกษณละสวนปจารเหนปานนนไป. พอละสวนปจาร เทานน กตองอาบตสงฆาทเสส. ภกษณรปหนง เดนทางลาหลงเพอน, ถายงเปนผมความ อตสาหะ เดนตดตามไปดวยตงใจวา " เราจกตามใหทนเดยวน " ไม เปนอาบต. ถาหากภกษณพวกขางหนาไปเสยทางอน จดวาเปนผมเพอน ภกษณหลกไป ไมเปนอาบตเหมอนกน. บรรดาภกษณ ๒ รปเดนทางไปดวยกน รปหนงไมอาจตามทน เดนลาหลงดวยคดวา " เชญแมนไปเถด. " แมอกรปหนงกเดนไปดวย คดวา " เชญแมนลาหลงอยเถด. " เปนอาบตทง ๒ รป. แตถาวา ในภกษณ ๒ รป ผกาลงเดนทาง รปเดนหนายดเอา ทางสายหนงกด รปเดนหลงยดเอาทางสายหนงกด, รปหนงตงอยใน ฐานแหงผมเพอนหลกไปของอกรปหนง จงไมเปนอาบตแมทง ๒ รป. บทวา ปกขสงกนตา วา ไดแก ผไปเขารตเดยรถย. คาท เหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจปฐมปาราชก เปนกรยา สญญา- วโมกข สตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ดงนแล. สกขาบทท ๓ จบ.


สกขาบทท ๔ วนจฉย ในสกขาบทท ๔ พงทราบดงน :- ทวางเทาทลางแลว ชอวา ตงรองเทา. ทสาหรบรองเทาทยง ไมไดลาง ชอวา กระเบองเชดเทา. ขอวา อน าย คณสส ฉนท ไดแก ไมรฉนทะของคณะ ผกระทานนนนแล. สองบทวา วตเต วตตนต ไดแก ผประพฤตชอบในเนตถาร- วตร ( วตรเปนเหตสลดออก ) ๔๓ ประเภท. คาทเหลอตนทงนน. สกขาบทน มการทอกธระเปนสมฏฐาน เกดขนทางกายวาจา กบจต เปนทงกรยาทงอกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ดงนแล. สกขาบทท ๔ จบ.


สกขาบทท ๕ วนจฉย ในสกขาบทท ๕ พงทราบดงน :- ทานกลาวไวในมหาปจจรวา " ในคาวา เอกโต อวสสเต น บณฑตพงเหนวา ภกษณเปนผมความพงพอใจ. " แตในมหาอรรถกถา ทานไมไดกลาวคาวา ฝายหนงมความพงพอใจนไว. คานนสมดวย พระบาล. คาทเหลออตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจปฐมปาราชก เปนกรยา สญญา- วโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ดงนแล. สกขาบทท ๕ จบ. สกขาบทท ๖ วนจฉย ในสกขาบทท ๖ พงทราบดงน :- สองบทวา ยโต ตว ไขเปน ยสมา ตว แปลวา เพราะวา แมเจา. ถามวา " อาบตทงหลายมอาท ' พดสงเสรม ตองอาบตทกกฏ ' มสงฆาทเสสเปนทสด จะมแกใคร. " แกวา " มแกภกษณผพดสงเสรม. " สมจรงดงคาทพระผม พระภาคเจาตรสไวแมในคมภรปรวารวา


" ภกษณไมให ไมรบประเคน การรบไมม. ดวยเหตนน, แตตองอาบตหนก ไมใช อาบตเบา และการตองนน เพราะการบรโภค เปนปจจย, ปญหาขอนทานผฉลาดทงหลาย คดกนแลว. " จรงอย คาถานตรสหมายเอาภกษณผพดสงเสรมน, สวนความ ตางแหงอาบตของภกษณผพดสงเสรมนอกน ทรงจาแนกไวแลวใน สกขาบทท ๑ แล. คาทเหลออตนทงนนแล. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต มเวทนา ๓ ดงนแล. สกขาบทท ๖ จบ. สกขาบทท ๗ วนจฉย ในสกขาบทท ๗ พงทราบดงน :- บณฑตพงทราบอรรถแหงบทวา ยาวตตยกะ โดยนยดงท ขาพเจากลาวไวในมหาวภงคนนแหละ. คาทเหลออ ตนทงนนแล. สกขาบทนมการสวดสมนภาสนเปนสมฏฐาน เปนกรยา สญญา- วโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปน ทกขเวทนา ดงนแล. สกขาบทท ๗ จบ.


สกขาบทท ๘ วนจฉย ในสกขาบทท ๘ พงทราบดงน :- สองบทวา กสมจเทว อธกรเณ ไดแก ในบรรดาอธกรณ ๔ อธกรณอยางใดอยางหนง. แตในบทภาชนะ เพอทรงแสดงการจาแนก อธกรณอยางเดยว พระผมพระภาคเจาจงตรสคาเปนตนวา " ทชอวา อธกรณ ไดแก อธกรณ ๔ " ดงน. คาทเหลอพรอมทงสมฏฐาน เปนตน ตนทงนนแล. สกขาบทท ๘ จบ.


สกขาบทท ๙ วนจฉย ในสกขาบทท ๙ พงทราบดงน :- บทวา สสฏา คอ เปนผคลกคลปนเปกน. บทวา อนนโลมเกน คอ ไมสมควรแกพวกบรรพชต. สามบทวา กายเกน วาจสเกน สสฏา มความวา ผคลกคล ดวยการคลกคลอนเปนไปทางกาย มการซอมขาว หงขาว บดของหอม รอยพวงดอกไมเปนตน เพอพวกคฤหสถ และดวยการคลกคลกนอน เปนไปทางวาจา มการรบสงขาวสาสนและขาวสาสนตอบ และการ ชกสอเปนตน แกพวกคฤหสถ. เกยรตศพทของพวกภกษณเหลาน เสยหาย; เพราะฉะนน จงชอวา ผมเกยรตศพทเสยหาย. ความ เปนอย กลาวคออาชพของพวกภกษณเหลาน เลวทราม; เพราะฉะนน จงชอวา ผมอาชพเลวทราม. คาทเหลอพรอมทงสมฏฐานเปนตน ตนทงนน. สกขาบทท ๙ จบ.


สกขาบทท ๑๐ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๐ พงทราบดงน :- บทวา เอวาจารา คอ ผมอาจาระอยางน, ความวา มอาจาระ เชนอยางอาจาระของพวกทาน. ในบททงปวงกมนยเชนน. บทวา อ าย แปลวา ดวยความดหมน คอ ดวยความร กดใหตา. บทวา ปรภเวน ไดแก ดวยความรเหยยดหยามอยางนวา " แมพวกนจกกระทาอะไรได ? " บทวา อกขนตยา คอ ดวยความไมอดกลน, ความวา ดวย ความโกรธเคอง. บทวา เวภสสา คอ ดวยความเปนผมเสยงขเขญ, ความวา ดวยการขใหหวาดกลวดวยประกาศกาลงของตน ๆ. บทวา ทพลยา คอ เพราะพวกทานเปนคนออนแอ. บณฑต พงเหนอรรถสมจจยในบททงปวงอยางนวา " ดวยความดหมน และ ดวยความเหยยดหยาม. " บทวา ววจจถ แปลวา พวกทานจงแยกกนอยเถด. คาทเหลออ พรอมทงสมฏฐานเปนตน ตนทงนนแล. สกขาบทท ๑๐ จบ.


สรปสงฆาทเสส ๑๗ ในคาวา อททฏา โข อยยาโย สตตรส สงฆาทเสสา น บณฑต พงทราบปฐมาปตตกะ ๙ สกขาบท เพมจากมหาวภงค ๓ สกขาบทน คอ สญจรตตสกขาบท ๑ ทฏฐโทสะ ๒ สกขาบท เขาใน ลาดบแหงปฐมาปตตกะ ๖ สกขาบท, พงทราบ ยาวตตยกะ ๘ สกขาบท เพมยาวตตยกะ ๔ สกขาบท แมจากมหาวภงคเขาในลาดบแหงยาว- ตตยกะ ๔ สกขาบท. บณฑต พงเหนใจความในคาวา อททฏา โข เปนตนน อยางนวา " ดกอนแมเจาทงหลาย ธรรม คอ สงฆาทเสส ๑๗ ทงหมด ขาพเจายกขนแสดงแลวแล โดยมาตรวา เปนปาฏโมกขทเทส ดวย ประการอยางน. " คาทเหลออ ตนทงนน เวนแตปกขมานต. สวน ปกขมานตนน พวกเราจกพรรณนาโดยพสดารในขนธกะแล. สตตรสกณฑวรรณนาในภกขนวภงค ในอรรถกถาพระวนย ชอสมนตปาสาทกา จบ.


ตงสกกณฑวรรณนา ธรรมเหลาใดชอวานสสคคย ๓๐ ทพระผม พระภาคทรงประกาศไวแลว แกพวกภกษณ, บดน จะมวรรณนานกรมตงสนสสคคยธรรม เหลานน ดงตอไปน. นสสคคยปาจตตย ปตตวรรค สกขาบทท ๑ จาพวกภาชนะ เรยกวา อามตตา ในคาวา อามตตกาปณ น. พวกชนผขายภาชนะเหลานน ตรสเรยกวา อามตตกา. รานคาของชน เหลานน ชอวา อามตตกาปณะ. อกอยางหนง ความวา ออกราน คาขายภาชนะนน. สองบทวา ปตตสนนจจย กเรยย คอ พงกระทาการสงสมบาตร. ความวา " เกบบาตรไวไมอธษฐาน หรอไมวกปตลอดวนหนง. " คาทเหลออบณฑตพงทราบ โดยนยดงทตรสไวแลวในมหาวภงคนนแล. แตมความแปลกกนเพยงเทาน คอ :- ในมหาวภงคนน ไดบรหาร ๑๐ วน, ในสกขาบทน ( บรหาร ) แมวนเดยวกไมม. คาทเหลอเปน เชนเดยวกนนนแล.


แมสกขาบทน กมสมฏฐานดจกฐนสกขาบท เกดขนทางกาย กบวาจา ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. ปตตวรรคสกขาบทท ๑ จบ. สกขาบทท ๒ วนจฉยย ในสกขาบทท ๑ พงทราบดงน :- บทวา ทจโจลา แปลวา มผาผดส, ความวา มผาเกา. บทวา อปยยาห ตดบทวา อป อยยาห แปลวา แมเจา ทงหลาย ( ไดจวรแลว ) หรอ ? สองบทวา อาทสส ทนน มความวา จวรทเขากลาวถวายวา " พวกภกษณผมาถงแลว จงแบงกนเถด " ดงนบาง หรอกลาวถวาย วา " ขาพเจาถวายผานแกคณะ, ถวายผานแกทานทงหลาย " ดงน บาง หรอ ถวายวางไวใกลเทา เพราะความตองการจะถวายบาง ชอวา เปนจวรทเขาถวายเจาะจง, จวรนนจดเปนอกาลจวรแมทงหมด. แตจวร ทไดแลวอยางนวา " ขาพเจาถวายแกแมเจา " พงนอมไปตามทเขา ถวายนนแหละ. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ


โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต มเวทนา ๓ ฉะนแล. สกขาบทท ๒ จบ. สกขาบทท ๓ วนจฉย ในสกขาบทท ๓ พงทราบดงน :- บทวา หนท แปลวา เชญทานรบไป. สองบทวา สย อจฉนทต มความวา เมอภกษณใหจวรผนเดยว แลวชงมาผนเดยว เปนนสสคคยตวเดยว, ในจวรมากผน กเปนนสสคคย มากตว. ถาวา ชงเอาจวรหลายผนทเขาพบเกบไวรวมกน, เปนอาบต ตามจานวนวตถ. แตในจวรหลายผนทเขาหอรวมกนไวเปนอาบตเดยว เทานน. คาทเหลออ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา ฉะนแล. สกขาบทท ๓ จบ.


สกขาบทท ๔ วนจฉย ในสกขาบทท ๔ พงทราบดงน :- บทวา กเยน แปลวา ดวยราคา. ไดยนวา ภกษณชอ ถลนนทานน เขาใจอยวา " อบาสกนนคนเนยใสทซอมาแลว จกนา แมนามนมาได " จงไดกลาวคานวา " อาวโส ! ฉนไมมความตองการ ดวยเนยใส ฉนตองการนามน. " บทวา ว เปตวา ไดแก บอกใหรแลว หรอออกปากขอ แลววา " ทานจงนาของชอนมา. " สองบทวา ต เจว ว าเปต มความวา สงใดทตนขอกอน สงนนนอยไปไมเพยงพอ; เพราะฉะนน จงขอของนนนนแลเพม. สองบทวา อ จ ว าเปต มความวา ถาวาตนขอ เนยใสไวกอน, แตเพราะหมดพดวา " จะตองเจยวคกน ( เจยวรวมเขา ดวยกน ) " จงมความตองการดวยนามน; เพราะฉะนน จงขอแถม แมของอนอยางนวา " เรามความตองการนามนดวย. " ขอวา อานสส ทสเสตวา ว าเปต มความวา ถาหากวา เนยใสทเขานามามราคาถงกหาปณะ, ภกษณแสดงอานสงสแลว ขออยาง นวา " ดวยราคาเทาน จะไดนามน ๒ เทา, และกจนจะสาเรจได ตลอดไป แมดวยนามนน; เพราะฉะนน ทานจงนานามนมาเถด. " คาทเหลออ ตนทงนน.


สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนทงกรยาทงอกรยา เปนโนสญญา- วโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. สกขาบทท ๔ จบ. สกขาบทท ๕ วนจฉยย ในสกขาบทท ๕ พงทราบดงน :- ไดยนวา ภกษณถลนนทานนสาคญวา " กลธดานเปนผมงคง เราบอกอยางนแลว จกเกบนามนนไว นาแมเนยใสจากเรอนแหง ตระกลของตนมาถวายเรา " จงไดกลาวคาวา สกขมาเน เปนตนน. บทวา เจตาเปตวา มใจความเพยงวา " สงใหเขาใจแลว เทานน. " คาทเหลอทงหมดเปนเชนกบสกขาบทท ๔ ทงนนแล. สกขาบทท ๕ จบ.


สกขาบทท ๖ วนจฉย ในสกขาบทท ๖ พงทราบดงน :- คาวา ฉนทก น เปนชอแหงบรขาร ( สงของเครองใช ) ทเขา ถวายอนกอใหเกดความพอใจ และความชอบใจแกคนเหลาอน แลว ถอเอาอยางนวา " พวกเราจกทากจชอบธรรม ( บญกรรม ) ชอน, ทานทงหลายจงใหสงของทพวกทานอาจจะใหได. " บทวา อ ทตถเกน คอ ทเขาถวายไวเพอตองการเปนมล คาแกปจจยอยางหนง. บทวา อ ททสเกน คอ ทเขาถวายเจาะจงไวอยางหนง. บทวา สงฆเกน คอ ทเขาตงใจถวายแกสงฆ. สองบทวา เสสก อปเนต มความวา สงใหจายปจจยทเขา ถวายกปปยภณฑไวเปนมลคา แลวนอมของทเหลอไปเพอประโยชน แกปจจยอน. สองบทวา สามเก อปโลเกตวา มความวา ขออนญาตจาก เจาของแลวนอมไปอยางนวา " พวกทานถวายกปปยภณฑไวเพอ เปนมลคาแหงจวร, และจวรของพวกเรามอย, แตมความตองการดวย นามนเปนตน. " บทวา อาปทาส มความวา เพราะอนตรายเชนนน พวกภกษณ พากนทงวดอพยพหน, ในอนตรายมรปเหนปานนน จะแลกเปลยน


สงใดสงหนง ควรอย. คาทเหลออ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนทงกรยาทงอกรยา โนสญญา- วโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. สกขาบทท ๖ จบ. สกขาบทท ๗ วนจฉย ในสกขาบทท ๗ พงทราบดงน :- บทวา ส าจเกน คอ ทตนขอมาเปนสวนตวเอง. บทนแหละ ทาใหตางกนในสกขาบทท ๗ น. บททเหลอเปนเชนกบสกขาบทท ๖ ทงนนแล. สกขาบทท ๗ จบ.


สกขาบทท ๘ วนจฉย ในสกขาบทท ๘ พงทราบดงน :- บทวา มหาชนเกน คอ ทเขาตงใจถวายแกคณะ ( แกภกษณ หมมาก ). บทวา ทเขาตงใจถวายแกภกษณหมมากนแหละทาใหตางกน ในสกขาบทน. สกขาบทท ๘ จบ. สกขาบทท ๙ วนจฉย ในสกขาบทท ๙ พงทราบดงน :- บทวา ส าจเกน ( ขอมาเปนสวนตว ) น เกนกวาบทวา มหาชนเกน ( ทเขาตงใจถวายแกภกษณหมมาก ) นไป. สกขาบทท ๙ จบ.


สกขาบทท ๑๐ วนจฉยในสกขาบทท ๑๐ พงทราบดงน :- สองบทวา ปรเวณ อททรยต ไดแก บรเวณทรดโทรม. ความวา กาลงจะพงลง. กคานวา " ทเขาตงใจถวายบคคล แตขอมา เปนสวนตว " เพยงเทานแหละทาใหตางกน. บททเหลอกเปนเชน กบบทตน ๆ ทงนนแล. สกขาบทท ๑๐ จบ. สกขาบทท ๑๑ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๑ พงทราบดงน :- บทวา ครปาปรณ คอ ผาหมในฤดหนาว. ชอวา กงสะ ในบทวา จตกกสปรม น มราคา ๔ กหาปณะ; เพราะฉะนน ในบทภาชนะ พระผมพระภาคเจาจงตรสวา มคาเทากบ ๑๖ กหาปณะ. สกขาบทท ๑๑ จบ.


สกขาบทท ๑๒ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๒ พงทราบดงน :- บทวา ลหปาปรณ คอ ผาสาหรบหมในฤดรอน. คาทเหลอ ตนทงนน แมในสกขาบททง ๒ สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. สกขาบทท ๑๒ จบ.


สรปทายนสสคคยปาจตตย ในคาวา อททฏา โข เปนตนน บณฑตพงเหนใจความ อยางนวา " ในคาวา ' ขาแตแมเจาทงหลาย ! ธรรม คอ นสสคคย- ปาจตตย ๓๐ ขาพเจายกขนแสดงแลวแล ' น ผศกษาพงชก ๒ สก- ขาบท คอ โธวนสกขาบทกบปฏคคหณสกขาบท ออกจากจวรวรรค ในมหาวภงคแลวเพมใหเตมวรรคท ๑ ดวยสกขาบท คอ ภกษณ อธษฐานอกาลจวรวา เปนกาลจวร แลวแจกกน กบสกขาบทวาดวย จวรทภกษณแลกเปลยนกนแลวชงคนมา. ตอไปพงชก ๗ สกขาบท ขางตนแหงเอฬกโลมวรรคออกแลว เพมอญญทตถกสกขาบท ๗ สก- ขาบทเขามาใหเตมวรรคท ๒. ชก ๓ สกขาบท คอ ปฐมปตตสกขาบท วสสกสาฏกสกขาบท และอารญญกสกขาบท ออกจากวรรคท ๓ แลว เพมวรรคท ๓ ใหเตมดวยปตตสนนจยสกขาบท ครปาปรณสกขาบท และลหปาปรณสกขาบท. แมเจาทงหลาย ! ธรรมคอ นสสคคยปาจตตย ๓๐ แมทงหมดอยางน คอ ๑๒ สกขาบทททรงบญญตไวแกภกษณ ทงหลายฝายเดยวอยางน กบ ๑๘ สกขาบทททรงบญญตแกทง ๒ ฝาย ขาพเจายกขนแสดงแลวแล ตามแนวทางปาฏโมกขทเทส.๑ " บททเหลออ มนยดงกลาวแลวทงนนแล. ตงสกกณฑวรรณนาในภกขนวภงค ในอรรถกถาพระวนย ชอสมนตปาสาทกา จบ. ๑. ปาฐะตรงนขางตนเปน ปาฏโมกขทเทสมตเตน แตนไปเปน ปาฏโมกขทเทสมคเคน. ยตอยางไร ควรพจารณา.


ขททกกณฑวรรณนา ธรรมเหลาใดรวบรวมได ๑๖๖ ขอ ทพระธรรม สงคาหกาจารยทงหลายรอยกรองไว ในลาดบแหง ตงสกกณฑ บดนจะพรรณนาธรรมแมเหลานนดงตอไปน. ปาจตตย ลสณวรรคท ๑ ลสณสกขาบทท ๑ ในบรรดา ๙ วรรคนน พงทราบวนจฉย ในสกขาบทท ๑ แหง ลสณวรรดกอน. [ วาดวยเรองภกษณฉนกระเทยม ] สามบทวา เทว ตโย ภณฑกา ไดแก จกกระเทยม ๒-๓ จก คาวา โปฏฏลเก น เปนชอของกระเทยมมเยอในสมบรณ. สองบทวา น มตต ชานตวา มความวา ( ภกษณถลนนทา นน ) ไมรจกประมาณ เมอคนเฝาไรหามปรามอย ใชให ( พวกภกษณ ) ขนเอากระเทยมมาเปนอนมาก. สองบทวา อ ตร หสโยน ไดแก กาเนดหงสทอง. สามบทวา โส อาส เอเกก มความวา หงสนน เปนสตว ระลกชาตได. ดงนจงมาหาดวยความรกในกอน แลวสลดขนใหแก


สตรเหลานนคนละขน. ขนนนเปนทองคาแท ควรแกการหลอมการทบ และตดได. บทวา มาคธก แปลวา เกดแลวในแควนมคธ. จรงอย เฉพาะ กระเทยมทเกดในแควนมคธ ทานประสงคเอาวา ลสณ ในสกขาบทน. แมกระเทยมนนเปนกระเทยมทมเยอในสมบรณ, ไมใชกระเทยมทม เยอในเพยงแงง หรอ ๒-๓ แงง. แตในกรนททานไมกลาวถงประเทศ ทเกด กลาววา " กระเทยมมเยอในสมบรณ ชอวา การเทยมมคธ. " ในคาวา อชโฌหาเร อชโฌหาเร น มวนจฉยยดงน :- ถา ภกษณรวบรวมกระเทยม ๒-๓ จกเขาดวยกนเคยวกลนกน เปนปาจตตย ตวเดยว แตเมอภกษณบออกกนทละแงง เปนปาจตตยมากตว ดวย การนบประโยคแล. บณฑตพงทราบความแตกตางกนแหงกระเทยมเหลองเปนตน โดยส หรอโดยเยอใน. วาดวยสกอน ชอวา กระเทยมเหลอง ยอม มสเหลอง, กระเทยมแดง มสแดง, กระเทยมเขยวมใบไมเขยว. แตวาโดยเยอใน ( หรอแงง ) กระเทยมเหลองมเยอในขนเดยว, กระเทยมแดงมเยอใน ๒ ชน, กระเทยมเขยวมเยอใน ๓ ชน, กระเทยม ตน ไมมเยอใน. จรงอย กระเทยมนน เปนเพยงหนอเทานน. แต ในมหาปจจรเปนตนกลาวไววา " กระเทยมเหลองมเยอใน ( มแงง ) ๓ ชน, กระเทยมแดงมเยอใน ๒ ชน, แระเทยมเขยวมเยอใน ขนเดยว. " กระเทยมเหลองเปนตนนน ยอมควร โดยสภาพทเดยว. แตในการตมแกงเปนตน แมกระเทยมมคธกควร. ความจรง จะ


ใสกระเทยมมคธนนลง ในแกงถวเปนตนซงกาลงแกงกด ในกบขาว ชนดทปรงดวยปลาเนอกด ในนามนกด ในนาปานะมนาพทราเปนตน กด ในแกงผกดองทเปรยวเปนตนกด ในแกงออมกด ในแกงอยางใด อยางหนง ชนทสดแมในยาคและภตกควร. คาทเหลอตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานเหมอนเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล ลสณสกขาบทท ๑ จบ.


ปาจตตยสกขาบทท ๒ วนจฉย ในสกขาบทท ๒ พงทราบดงน :- บทวา สมพาเธ คอ โอกาสทกาบง. กเพอแสดงจาแนก โอกาสทกาบง ( ทลบ ) นน พระผมพระภาคจงตรสวา " อโภ อปกจฉกา มตตกรณ แปลวา รกแรทง ๒ บรเวณทวารเบา. " สองบทวา เอกมป โลม มความวา ภกษณใหถอนขนเสน เดยวหรอมากเสน โดยประโยคเดยว ดวยกรรไกรกด ดวยแหนบกด ดวยของคมอยางใดอยางหนงกด เปนปาจตตยมากตว โดยการนบ ประโยค ไมใชโดยนบเสนขน. บทวา อาพาธปจจยา ไดแก ไมเปนอาบตแกภกษณผใหถอน เพราะอาพาธ มฝและหดเปนตนเปนปจจย. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๔ เกดขน ทางกาย ๑ ทางกายกบวาจา ๑ ทางกายกบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. สกขาบทท ๒ จบ.


สกขาบทท ๓ วนจฉย ในสกขาบทท ๓ พงทราบดงน :- บทวา ตลฆาฏเก คอ ในเพราะสมผสบรเวณองครหสย ( ใน เพราะสมผสบรเวณทวารเบา ). ในคาวา อนตมโส อปปลปตเตนป น มวนจฉยวา กลบ บวคอนขางจะโตไป. เมอใหตบแมดวยเกสรบว กเปนอาบตเหมอนกน. บทวา อาพาธปจจยา มความวา จะตบฝ หรอแผล ควรอย. บททเหลออตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจปฐมปาราชก เปนกรยา สญญา- วโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม อกศลจต มเวทนา ๒ ฉะนแล. สกขาบทท ๓ จบ.


สกขาบทท ๔ วนจฉย ในสกขาบทท ๔ พงทราบดงน :- บทวา ปราณราโชโรโธ ไดแก เปนพระสนมของเจาแผนดน ในกาลกอน คอ ในคราวเปนคฤหสถ. สองบทวา จราจร คจฉต คอ นาน ๆ พระราชาจงจะเสดจมา. บทวา ธาเรถ คอ แมเจาอาจ ( ดารงอยไดอยางไร ? ). เมอ พวกภกษณถามวา " นกรรมของใคร ? " ภกษณนนเขาใจวา " แมเมอเราไมบอก ภกษณเหลานกจกทาความระแวงสงสยในเรา " จงไดกลาวอยางนวา " นเปนการกระทาของดฉน. " บทวา ชตมฏเก๑ ไดแก ทอนเกลยง ๆ ทาดวยยาง. บทวา ชตมฏเก น พระผมพระภาคตรสดวยอานาจแหงเรองเทานน. แตเมอ สอดทอนกลม ๆ อยางใดอยางหนงเขาไปเปนอาบตทงนน. ดวยเหตนน พระผมพระภาคจงไดตรสวา " ชนทสด สอดแมกลบอบลเขาไปส องครหสย " และแมกลบอบลน กโตเกนไป, แตเมอสอดแมเพยง เกสรเจาไปกเปนอาบตเหมอนกน. บททเหลออ ตนทงนน. สมฏฐาน เปนตน กเปนเชนกบทกลาวแลวในตลฆาฏกสกขาบทนนแล. สกขาบทท ๔ จบ. ๑. สมเดจวดมกฎ ฯ แปลวา ขมเพชร.


สกขาบทท ๕ วนจฉย ในสกขาบทท ๕ พงทราบดงน :- ของวา อตคมภร อทกสทธก อาทยต ไดแก กระทาการ ชาระดวยนาใหเขาขางในลกเกนไป. สองบทวา เกสดคมตตป อตกกาเมต มความวา ภกษณ สอดนวมอนวท ๓ หรอท ๔ เขาไปตามทางยาว ใหเลยทางดานลก เกน ๒ ขอมอไปแมเพยงปลายเสนผม เปนปาจตตย. สมจรงดงคาท ทานกลาวไวในมหาปจจรวา " ภกษณ ยอมไมไดเพอจะใชขอมอ ๓ ขอของบางนวชาระ จะใชนวมอ ๓ หรอ ๔ นว แมขอเดยวชาระ กไมได. " บททเหลอ ตนทงนน. แมสมฏฐานเปนตน กเปนเชนกบ ทกลาวแลว ในตลฆาฏกสกขาบทนนแล. สกขาบทท ๕ จบ.


สกขาบทท ๖ วนจฉย ในสกขาบทท ๖ พงทราบดงน :- บทวา ภตตวสสดค แปลวา ภตกจ. สามบทวา ปานเยน จ วธปเนน จ อปตฏ ตวา ความวา ยนเอามอขางหนงถอขนนา เอามอขางหนงถอพด พดวอยใกล ๆ. บทวา อจจาวทต มความวา กลาวถอยคาเกยวกบการครอง เรอน ละเมดจารตของบรรพชตวา " แมเมอกอน ทานกบรโภคอย อยางน ดฉนกทาการปรนนบตทานอยางน. " สองบทวา ยงก จ ปานย มความวา นาสะอาด หรอนา เปรยง นมสม นาผง นารส และนมสดเปนตน อยางใดอยางหนง กตามท. สองบทวา ยากาจ วชน คอ ชนทสดแมชายจวร กชอวาพด. ในคาวา หตถปาเส ตฏต อาปตต ปาจตตยสส น พระ ผมพระภาคเจาทรงปรบปาจตตย เพราะการยนเปนปจจยเทานน. แต เพราะการประหารเปนปจจย ทรงบญญตทกกฏไวในขนธกะ. สองบทวา เทต เทเปต มความวา ภกษณถวายนาดม หรอ แกงเปนตนวา " นมนตทานดมนาน, นมนตทานฉนกบแกงนเถด. " ถวายพดใบตาลวา " นมนตทานพกดวยพดใบตาลน ฉนเถด " หรอวา สงใหผอนถวายนาดมและพดใหแมทง ๒ อยาง ไมเปนอาบต. สองบทวา อนปสมปนน อาณาเปต คอ สงสามเณรเพอให


ปฏบตไมเปนอาบต. คาทเหลออตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานเหมอนเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. สกขาบทท ๖ จบ.


สกขาบทท ๗ วนจฉย ในสกขาบทท ๗ พงทราบดงน :- ขอวา ภ ชสสามต ปฏคคณหาต อาปตต ทกกฏสส มความวา ทกกฏน ชอวา ปโยคทกกฏ. เพราะฉะนน ไมใชเปน ทกกฏ เพราะการรบประเคนอยางเดยวเทานน. ยงเปนทกกฏ ทก ๆ ประโยคอก ในการรบประเคนแลวนามาจากทอนกด ในการตากให แหงกด ในการเตรยมเตา เพอตองการควกนในวนทฝนตกพรากด ในการจดแจงกระเบองกด ในการตระเตรยมทพพกด ในการนาฟนมา กอไฟกด ในการใสขาวเปลอกลงบนกระเบองกด ในการควดวยทพพกด ในการเตรยมครกและสากเปนตนจะตากด ในกจ มการตา ฝด และซาว เปนตนกด จนถงเปบเขาปากแลวบดเคยวดวยฟนเพอจะกลน กน. ในเวลากลนกน เปนปาจตตยมากตวตามจานวนคากลน. และ ในสกขาบทน การขอและการฉน จดเปนประมาณ. เพราะฉะนน แมภกษณขอเองใชภกษณอนใหทาการควการตาและการหงตมแลว ฉนกเปนอาบต. ถงใชภกษณอนใหขอแลวกระทาการควฉนเองเปนตน กเปนอาบต. แตในมหาปจจรทานกลาววา " ภกษณขอขาวเปลอกสดธรรมดา น แมกะมารดามาฉน กเปนปาจตตยเหมอนกน, ขาวเปลอกสดทได มาโดยมไดออกปากขอ เมอทาการควเปนตนเอง หรอใชผอนใหทา


แลวฉน เปนทกกฏ, ขาวเปลอกสดทภกษณอนไดมาดวยการออกปาก ขอ แมเมอทาการควเปนตนเอง หรอใชใหภกษณนนทา หรอใช ใหภกษณอนทาแลวฉน กเปนทกกฏเหมอนกน " ทานยงไดกลาวไว อกวา " ขาวเปลอกสดทภกษณอนไดมาดวยการออกปากขอ, ถาภกษณทา การควเองเปนตนซงขาวเปลอกสดนนแลวฉน เปนปาจตตยเหมอนกน. แตเมอใหผอนทาการควเปนตนแลวฉน เปนทกกฏ. " คาในมหา ปจจรนน ผดทงขางตนทงขางปลาย. ทจรงไมมความแปลกกนในการ ทาเอง หรอในการใชใหทา ซงกจมการควเปนตนนน. แตในมหา- อรรถกถาทานกลาวไวโดยไมแปลกกนวา " เปนทกกฏแกภกษณผฉน ขาวเปลอกสดทภกษณอนออกปากขอมา. " บทวา อาพาธปจจยา ความวา ไมเปนอาบต เพราะออกปาก ขอขาวเปลอก เพอตองการทาการนงตวเปนตน ( การเขากระโจม ). ทานกลาวไวในมหาปจจรวา " กการรบเอาขาวเปลอกทไดมาดวยการ ไมไดออกปากขอ เพอประโยชนแกนวกรรม ควรอย. " สองบทวา อปรณณ ว าเปต มความวา เวนธญญชาต ๗ ชนดเสย ภกษณจะขออปรณณชาต มถวเขยวและถวเหลองเปนตน กด พชผลมนาเตาและฟกเขยวเปนตนกด วตถอนอยางใดอยางหนง กด ในทแหงญาตและคนปวารณา ไมเปนอาบต. แตจะขอขาวเปลอก สดแมในทแหงญาตและคนปวารณาไมควร. บททเหลอ ตนทงนน.


สกขาบทน มสมฏฐาน ๔ เกดขนทางกาย ๑ ทางวาจา ๑ ทาง กายกบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. สกขาบทท ๗ จบ.


สกขาบทท ๘ วนจฉย ในสกขาบทท ๘ พงทราบดงน :- ราชภฏ ( พระราชทรพย ) คอ ภาษสวนสาอากรของหลวง พราหมณนยกยอกเอาไป, เพราะเหตนน พราหมณนน จงชอวา นพพฏฐราชภฏ ( ผถกปลดจากขาราชการ ). อธบายวา " ผรบ ตาแหนงอยางหนง ทางดานสวยสาอากร ไดยกยอกเบยดบงเอา ผลกาไรจากตาแหนงนน. " ขอวา ตเยว ภฏปถ ยาจสสาม ไดแก พราหมณนนคด คานงอยวา " เราถวายสวยแกนายหลวงแลว จกทลขอพระราชทาน รบตาแหนงเดมนนแหละคน. " บทวา ปรภาส ไดแก อบาสกนนขสาทบภกษณเหลานนวา " พวกทานอยาไดทาอยางนอกตอไปนะ. " บทวา สย ฉฑเฑต มความวา เมอเททง ๔ วตถทง ดวย ประโยคเดยว เปนอาบตเพยงตวเดยว. เมอทงทละอยาง ๆ เปนอาบต มากตามจานวนวตถ. แมในการสง กนยนนนแล. ถงในการทงไม ชาระฟน กเปนปาจตตย แกภกษณเหมอนกน. เปนทกกฏแกภกษ ในททงปวง. บททเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนทงกรยาทงอกรยา เปน


โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. สกขาบทท ๘ จบ. สกขาบทท ๙ วนจฉย ในสกขาบทท ๙ พงทราบดงน :- หลายบทวา ย มนสสาน อปโภคปรโภค โรปต มความวา ไรนาหรอสวนผลไมมมะพราวเปนตน กตามท, เมอเทวตถเหลานน ทงในทซงเขาปลกของเขยวสดไวแหงใดแหงหนง พงทราบความตาง แหงอาบตโดยนยกอนนนแล. ภกษณนงฉนอยทไรนาหรอทสวน เคยวออยเปนตน เมอจะไป เทนาเปนเดนและกระดกเปนตนลงในของเขยวสด, ขนทสด ทงแม มะพราวทเฉาะหวดมนาแลว กเปนปาจตตยเหมอนกน. เปนทกกฏ แกภกษ. แตในพชทเขาหวานไวในนาทไถแลว เปนทกกฏแกภกษ และภกษณทงหมด ตลอดเวลาทหนอยงไมงอก. จะเทลงในมมนา เปนตน ทเขายงไมไดหวานพชกด ในคนนาเปนตนทปลกพชไมขนกด ควรอย. จะเทลงแมในททงขยะมลฝอยของพวกชาวบาน กควร.


บทวา ฉฑฑตกเขตเต มความวา เมอพวกชาวบานถอนขาว กลาไปแลว ชอวาเปนนาราง. จะเทลงในนารางนนนนแล ควรอย. แตในไรนาทพวกชาวบานยงเฝารกษาอย ดวยเขาใจวา " ปพพณณ- ชาตเปนตนทเกยวแลวจกงอกขนอก " เปนอาบตตามวตถเหมอนกน. บททเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนทงกรยาทงอกรยา ฯ ล ฯ ม เวทนา ๓ ฉะนแล. สกขาบทท ๙ จบ.


สกขาบทท ๑๐ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๐ พงทราบดงน :- สองบทวา ยงก จ นจจ มความวา พวกนกฟอนเปนตน หรอพวกนกเลง จงฟอนรากตามท, โดยทสดแมนกยง นกแขกเตา และลงเปนตนฟอนรา, ทงหมดนน จดเปนการฟอนราทงนน. สองบทวา อยก จ คต มความวา การขบรองของพวกนก ฟอนเปนตน หรอการขบรองกฬาใหสาเรจประโยชน ซงประกอบ ดวยการสรรเสรญคณพระรตนตรย ในเวลาทพระอรยเจาทงหลายปร- นพพาน หรอการขบรองทานองสวดธรรมสรภญญะของพวกภกษ ผไม สารวมกตามท, ทงหมดนจดเปนการขบรองทงนน. สองบทวา ยงก จ วาทต มความวา เครองบรรเลงมทขน สายเปนตน หรอการประโคมกลองเทยมกตามท, ขนทสดแมการต อทกเภร ( กลองนา ), ทงหมดนจดเปนการประโคมดนตรทงนน. ขอวา ทสสนาย คจฉต อาปตต ทกกฏสส ไดแก ตอง อาบตทกกฏ โดยนบวาระยางเทา. คาวา ยตถ ตา ปสสต วา สณาต วา มความวา ภกษณ เมอแลดโดยประโยคเดยวเหน ไดฟงการขบรอง การประโคมดนตร ของชนเหลานนนนแหละ เปนปาจตตยเพยงตวเดยว แตถาเหลยวด ทศหนงแลวเหนนกฟอน, เหลยวไปดทางอนอก เหนพวกดนขบรอง


มองดไปทางอน เหนพวกคนบรรเลง, เปนอาบตแตละอยาง ๆ หลาย ตว. ภกษณยอมไมไดเพอจะฟอนรา หรอขบรอง หรอประโคม ดนตรแมเอง. แมจะบอกคนเหลาอนวา " จงฟอนรา, จงขบรอง, จงบรรเลง " กไมได. จะกลาววา " อบาสก ! พวกทานจงใหการ บชาพระเจดย " กด จะรบคาวา " ดละ " ในเมอเขากลาววา " พวก ขาพเจาจะทาการบารงพระเจดยของพวกทาน " กด ยอมไมได. ทาน กลาวไวในทก ๆ อรรถกถาวา " เปนปาจตตยในฐานะทงปวง. " เปน ทกกฏแกภกษ. แตเมอเขากลาววา " พวกขาพเจาจะทาการบารง พระเจดยของพวกทาน " ภกษณจะกลาววา " อบาสก ! ชอวา การ ทานบารง เปนการด " ควรอย. สองบทวา อาราเม ตา มความวา ภกษณยนอยในอาราม แลเหน หรอไดยนการฟอนราเปนตน ภายในอารามกด ภายนอก อารามกด ไมเปนอาบต. สองบทวา สต กรณเย มความวา ภกษณไปเพอประโยชน แกสลากภตเปนตน หรอดวยกรณยะอนบางอยาง เหนอย หรอไดยนอย ในสถานทตนไป ไมเปนอาบต. บทวา อาปทาส มความวา ภกษณถกอปทวะเชนนนเบยดเบยน เขาไปสสถานทดมหรสพ, เขาไปแลวอยางน เหนอยกด ไดยนอยกด ไมเปนอาบต. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา


โนสญญาวโมกข อจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม อกศลจต ม เวทนา ๓ ฉะนแล. สกขาบทท ๑๐ จบ. ลสณวรรคท ๑ จบ.


ปาจตตย อนธการวรรคท ๒ สกขาบทท ๑ วนจฉย ในสกขาบทท ๑ แหงอนธการวรรค พงทราบดงน :- บทวา อปปทเป คอ ในทไมมแสงสวาง ดวยบรรดาแสงสวาง มประทป ดวงจนทร ดวงอาทตย และไฟเปนตน แมอยางหนง. ดวยเหตนนนนแล ในบทภาชนะแหงบทวา อปปทเป นน พระผม พระภาคจงตรสวา อนาโลเก. บทวา สลลเปยย วา ไดแก กลาวถอยคาเกยวดวยการ ครองเรอน. สองบทวา อรหาเปกขา อ าวหตา มความวา ไมเพง ความยนดในทลบ เปนผสงใจไปอน จากดวามยนดในทลบ ไตถาม ถงญาต หรอเชอเชญเขาในการถวายทานกด ในการบชากด. บทท เหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจไถยสตถสกขาบท เกดขนทางกาย กบจต ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต มเวทนา ๒ แล. สกขาบทท ๑ จบ.


สกขาบทท ๒ วนจฉย ในสกขาบทท ๒ พงทราบดงน :- เฉพาะคาวา ปฏจฉนเน โอกาเส ( ในสถานทกาบง ) น เทานน ตางกน. บททเหลอทงหมด เปนเชนเดยวกบสกขาบทกอน นนแล. สกขาบทท ๒ จบ. สกขาบทท ๓ วนจฉย ในสกขาบทท ๓ พงทราบดงน :- คาวา อชโฌกาเส ( ในสถานทแจง ) น ตางกน. คาทเหลอ ทงหมด เปนเชนนนนนแล. สกขาบทท ๓ จบ.


สกขาบทท ๔ วนจฉย ในสกขาบทท ๔ พงทราบดงน :- ทใกลห ทานเรยกวา นกกณณกะ. มคาอธบายวา " กระซบ ทใกลห. " สองบทวา สต กรณเย มความวา มกจจาเปนเพอตองการ จานาสลากภตเปนตนมา หรอเพอตองการจะเกบงาของทวางไวไมด ในวด. คาทเหลอ ตนทงนน. สมฏฐานเปนตน เปนเชนเดยวกน กบสกขาบทกอนทงนนแล. สกขาบทท ๔ จบ. สกขาบทท ๕ วนจฉย ในสกขาบทท ๕ พงทราบดงน :- สองบทวา ฆร โสเธนตา มความวา ไดยนวา ชนเหลานน ไดมความปรวตกนวา " การลวงละเมดทางกายทางวาจาบางอยางของ พระเถรไมปรากฏ, พวกเราจงชวยกนชาระเรอนดบางกอนเถด " เพราะฉะนน พวกเจาของบาน เมอชาระเรอนจงไดพบอาสนะนน. สองบทวา อโนวสสก อตกกมนตยา มความวา ภกษณ เมอใหเทาแรกกาวเลยไป เปนทกกฏ. เมอใหเทาท ๒ กาวเลยไป


เปนปาจตตย. แมในการกาวลวงอปจาร กมนยอยางนเหมอนกน. บทวา คลานาย คอ ไมอาจจะบอกลา เพราะอาพาธเชนนน. บทวา อาปทาส มความวา ทเรอนเกดไฟไหมขน หรอถก พวกโจรปลน, ในอนตรายเหนปานน ไมบอกลาหลกไปเสย ไมเปน อาบต. คาทเหลอในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจกฐนสกขาบท เกดขนทางกายกบ วาจา ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนทงกรยาทงอกรยา เปนโนสญญา- วโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. สกขาบทท ๕ จบ. สกขาบทท ๖ วนจฉย ในสกขาบทท ๖ พงทราบดงน :- บทวา อภนสเทยย แปลวา พงนง. เมอนงแลวลกไป เปน อาบตตวเดยว. เมอไมนง นอนแลวไป เปนอาบตตวเดยว. เมอนง แลวนอน เปนอาบต ๒ ตว. บทวา ธวป ตเต ไดแก อาสนะทเขาปไวเปนประจา เพอ ประโยชนแกภกษณทงหลาย. คาทเหลอ ตนทงนน.


สกขาบทน มสมฏฐานเหมอนกบกฐนสกขาบท ฯ ล ฯ มเวทนา ๓ ฉะนแล. สกขาบทท ๖ จบ. สกขาบทท ๗ แมในสกขาบทท ๗ บณฑตพงทราบคาทงหมด โดยนยดงได กลาวแลวในสกขาบทท ๖ นนแล. สกขาบทท ๗ จบ. สกขาบทท ๘ คาทงหมดในสกขาบทท ๘ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนาแล. สกขาบทท ๗ จบ.


สกขาบทท ๙ วนจฉย ในสกขาบทท ๙ พงทราบดงน :- บทวา อภสเปยย ไดแก พงทาการสบถ. อธบายวา ทชอวา แชงดวยนรก ไดแก ดาทอ ปรภาษ โดยนยมอาทอยางนวา " ขอ ใหเราเกดในนรก เกดในอเวจเถด ขอใหผขโมย จงเกดในนรก เกด ในอเวจเถด. " ทชอวา แชงดวยพรหมจรรย ไดแก ดาทอ โดยนย มอาทอยางนวา " ขอใหเราจงเปนคฤหสถ เปนผนงผาขาว เปน ปรพาชกาเถด, หรอภกษณนอกน จงเปนเชนนเถด. " เปนปาจตตย ทก ๆ คพด. แตเมอดาโดยนยเปนตนวา " ขอใหเราเปนนางสนข เปนนางสกร เปนคนบอด เปนคนงอนเถด " เวนนรกและพรหมจรรย เสย เปนทกกฏทก ๆ คาพด. บทวา อตถปเรกขาราย คอ ผกลาวอรรถกถา. บทวา ธมมปเรกขาราย คอ ผสอนบอกบาล. บทวา อนสาสนปเรกขาราย มความวา เมอตงอยใน อนสาสนกลาวสอนอยางนวา " แมบดน ทานยงเปนเชนน, ดละ ทานจงงดเวน, ถาทานไมงดเวน, จกทากรรมเหนปานนอก กจก เกดในนรก เกดในกาเนดสตวดรจฉานแนนอน " ไมเปนอาบต. คา ทเหลออ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ


โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนาแล. สกขาบทท ๙ จบ. สกขาบทท ๑๐ คาทงหมดในสกขาบทท ๑๐ ตนทงนน. สกขาบทน มการทอด ธระเปนสมฏฐาน เกดทางกายวาจาและจต เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนาแล. สกขาบทท ๑๐ จบ. อนธการวรรคท ๒ จบ.


ปาจตตย นคควรรคท ๓ สกขาบทท ๑ วนจฉย ในสกขาบทท ๑ แหงนคควรรค พงทราบดงน :- บทวา พรหมจรย จณเณน คอ ดวยพรหมจรรยทพวกทาน ประพฤตกน. อกอยางหนง พงเหนทตยาวภตลงในอรรถแหงตตยา- วภต หรอในอรรถแหงฉฏฐวภตอยางนวา " ดวยการประพฤต พรหมจรรย. " บทวา อจฉนนจวรกาย น พระผมพระภาคเจาตรสหมายเอา ผาอาบนา, มไดทรงหมายเอาจวรชนดอน. เพราะเหตนน ภกษณ เปลอยกายอาบนา เมอผาอาบนาถกชงไปกด หายเสยกด ไมเปน อาบต. ถาแมนวา จวรคอผาอาบนามคามาก ภกษณไมอาจเพอจะ นงออกไปภายนอกได, แมอยางน จะเปลอยกายอาบนา กควร. คาทเหลออในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ ม เวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๑ จบ.


สกขาบทท ๒ คาทงหมดในสกขาบทท ๒ ตนทงนน. สกขาบทน มสนมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๒ จบ. สกขาบทท ๓ วนจฉย ในสกขาบทท ๓ พงทราบดงน :- บทวา อนนตรายกน ไดแก ผไมมอนตราย ดวยอนตราย แมอยางหนง ในอนตราย ๑๐ อยาง. สองบทวา ธร นกขตตมตเต มความวา ภกษณทอดธระ เสยแลว ถาแมนภายหลงจงเยบ เปนอาบตเหมอนกน. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทนมการทอดธระเปนสมฏฐาน เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปน ทกขเวทนาแล. สกขาบทท ๓ จบ.


สกขาบทท ๔ วนจฉย ในสกขาบทท ๔ พงทราบดงน :- วน ๕ วน ชอ ปญจาหะ. ปญจาหะนนเอง ชอวา ปญจาหกะ วาระผลดเปลยนผาสงฆาฏทงหลาย ชอวา สงฆาฏวาร. การผลด เปลยนจวร ๕ ผน ทไดชอวาสงฆาฏ โดยอรรถวา สบเปลยนสลบ กนไป ดวยการบรโภคใชสอยบาง ดวยอานาจการผงแดดบาง. เพราะ เหตนนแล พระผมพระภาคเจาจงตรสไวในบทภาชนะวา " ใหจวร ๕ ผนลวงเลยวนคารบ ๕ ไป. " กในคาวา อาปตต ปาจตตยสส น มวนจฉยวา ในจวร ผนเดยว เปนอาบตตวเดยว ในจวร ๕ ผน เปนอาบต ๕ ตว. บทวา อาปทาส มความวา จวรมราคาแพง เปนของทภกษณ ไมอาจจะบรโภคใชสอย เพราะอนตรายมโจรภยเปนตน, ในอปทวะ เหนปานน ไมเปนอาบต. คาทเหลออ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานเหมอนกบกฐนสกขาบท เปนอกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๔ จบ.


สกขาบทท ๕ วนจฉย ในสกขาบทท ๕ พงทราบดงน :- บทวา จวรสงกมนย คอ จวรทสบเปลยนกน. ความวา " จวรทเปนของภกษณรปอน อนภกษณไมบอกกลาวเจาของกอน ถอเอาไปจะตองกลบคนให. " บทวา อาปทาส มความวา ถาพวกโจรลกเอาผาทยงไมไดหม หรอยงไมไดนงไป. ในอนตรายเหนปานน นงหมไมเปนอาบต. คาท เหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานเหมอนกฐนสกขาบท เปนทงกรยา ทงอกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๕ จบ.


สกขาบทท ๖ วนจฉย ในสกขาบทท ๖ พงทราบดงน :- สองบทวา อ ปรกขาร ไดแก บรขารชนดใดชนดหนง คอ สงของมภาชนะเปนตน หรอเภสชมเนยใสและนามนเปนตน อยางใดอยางหนง. บทวา อานสส มความวา ภกษณถามวา " พวกทานมความ ประสงคจะถวายผามราคาเทาไร ? " พวกทายกตอบวา " มราคาเทาน. " ภกษณพดอยางนวา " พวกทานจงรอไปกอน, เวลานผามราคาแพง ตอไปอกสกหนอย เมอฝายมาถง จกมราคาพอสมควร " แลวหาม ไว ไมเปนอาบต. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๖ จบ.


สกขาบทท ๗ วนจฉย ในสกขาบทท ๗ พงทราบดงน :- บทวา วปปกกมส มความวา ภกษณทงหลายกลาวกนวา " พวกภกษณยงรอการมาของภกษณแมเหลาอนได กจกรอพวกเรา มาบางเปนแน " จงไดพากนไปในทจาเปนตองไปนน. บทวา ปฏพาเหยย แปลวา พงหามไว. บทวา อานสส มความวา แสดงอานสงสหามอยางนวา " ผา ผนเดยวไมเพยงพอสาหรบภกษณรปเดยว, พวกทานจงรอไปกอน, ตอไปอกหนอย ผาจกเกดขน, ตอนนเราจกแบงกน " ดงน ไมเปน อาบต. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๗ จบ.


สกขาบทท ๘ วนจฉย ในสกขาบทท ๗ พงทราบดงน :- พวกชนผฝกหดนกฟอนรา ชอวา ครนกฟอนรา. เหลาชนผ ฟอนรา ชอวาพวกนกฟอนรา. พวกชนผทาการโดดบนราวและบน เชอกเปนตน ชอวา พวกโดดไมสง. พวกชนผแสดงกล ชอวา พวก จาอวด. พวกชนผเลนดวยกลอง ชอวา พวกเลนกลอง. อาจารยบาง พวกกลาววา " พวกบรรเลงปพาทย " กม. ในคาวา เทต อาปตต ปาจตตยสส น บณฑตพงทราบวา เปนอาบตหลายตวตามจานวนจวร. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๖ เปนกรยา โนสญญวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ ฉะนแล. สกขาบทท ๘ จบ.


สกขาบทท ๙ วนจฉย ในสกขาบทท ๙ พงทราบดงน :- บทวา ทพพลจวรปจจาสาย คอ ดวยความหวงจะไดจวร อนไมแนนอน. บทวา อานสส มความวา ถงแมพวกชาวบานกลาววา " แมเจา ! พวกขาพเจายงไมอาจ " ดงน กจรง, เมอภกษณแสดง อานสงสหามอยางนวา " เวลาน ฝายจกมาถงแกชาวบานนน, บรษ ผมศรทธาเลอมใส จกมา จกถวายแนนอน " ไมเปนอาบต. คาท เหลองายทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๙ จบ.


สกขาบทท ๑๐ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๐ พงทราบดงน :- ในคาวา ก นทธาร น ทสสนต น มวนจฉยดงน :- การเดาะกฐนเชนไรสงฆควรให เชนไรไมควรให. คอ การเดาะกฐน เชนอยางทมอานสงสมาก มการกรานเปนมล, มอานสงสนอย มการ เดาะเปนมล ไมควรให. แตการเดาะกฐนเชนอยางทมอานสงสนอย มการกรานเปนมล มอานสงสมาก มการเดาะเปนมล ควรให. การเดาะกฐนแมมอานสงสเทา ๆ กน สงฆกควรใหทเดยว เพอรกษา ศรทธาไว. บทวา อานสส มความวา ภกษณแสดงอานสงสเหนปานนวา " ภกษณสงฆมจวรเกา มลาภมาก ซงมอานสงสแหงกฐนเปนมล " แลวหามเสย ไมเปนอาบต. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๑๐ จบ. นคควรรคท ๓ จบ.


ปาจตตย ตวฏฏวรรคท ๔ สกขาบทท ๑ วนจฉย ในสกขาบทท ๑ แหงตวฏฏวรรค พงทราบดงน :- บทวา ตวฏเฏยย แปลวา พงนอน. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานเหมอนเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๑ จบ. สกขาบทท ๒ วนจฉย ในสกขาบทท ๒ พงทราบดงน :- ผาปนอนและผาหมของภกษณ ๒ รปน ผนเดยวกน; เพราะฉะนน เธอทง ๒ จงชอวา ผมผาปนอนและผาหมผนเดยวกน. คาวา เอกต- ถรณปาปรณา น เปนชอแหงภกษณทง ๒ ผปชายขางหนงแหง ผาปาวารผาปนอน และเสอลาแพนเปนตนอนเคลอนทได แลวนอน หมชายขางหนง. สองบทวา ววฏาน ทสเสตวา มความวา ไมเปนอาบต แกภกษณทง ๒ รปผนอนวางผากาสายะ หรอไมเทาคนแก ชนทสด


แมประคตเอวไวในทามกลาง. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา สญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๒ จบ. สกขาบทท ๓ วนจฉย ในสกขาบทท ๓ พงทราบดงน :- บทวา อฬารสมภาวตา มความวา อนคนทงหลายยกยองวา เปนผเยยมกวา เพราะเปนผบวชจากตระกลสง และเพราะเปนผเยยม กวาโดยคณทงหลาย. บทวา อสสาปกตา มความวา ผถกความรษยายาย คอ ครอบงาแลว. ภกษณเหลาน มการอภปรายมากมาย; เพราะฉะนน จงชอวา ผสาละวนอยดวยการอภปรายใหคนอนเขาใจ. อธบายวา " ชแจงให มหาชนเขาใจตลอดทงวน. " ภกษณเหลาน มการชแจงอรรถใหแจมแจงมากมาย; เพราะ ฉะนน จงชอวา ผสาละวนอยดวยการชแจงอรรถใหแจมแจง. การ


ชแจงอรรถใหแจมแจง โดยนยตาง ๆ มเหตและอทาหรณเปนตน พงทราบวา วญญต ไมพงเขาใจวา การออกปากขอ ( ชอวา วญญต ). พงทราบวา เปนอาบตมากตวโดยนบการเดนกลบไปมา ในการจงกรม. ในคาวา ตฏต วา เปนตน พงทราบวา เปนอาบตมากตว โดยนบประโยค. ในคาวา อททสต วา เปนตน พงทราบวา เปนอาบตมากตว โดยการนบบทเปนตน. คาทเหลออ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนทงกรยาทงอกรยา สญญา- วโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา แล. สกขาบทท ๓ จบ.


สกขาบทท ๔ วนจฉย ในสกขาบทท ๔ พงทราบดงน :- สองบทวา สต อนตราเย คอ เมอมอนตราย ๑๐ อยาง. สองบทวา ปรเยสตวา น ลภต คอ ไมไดภกษณอนผชวยเหลอ. บทวา คลานาย คอ อาพาธเสยเอง. บทวา อาปทาส ไดแก เมอมอนตรายเหนปานนน ไมเปน อาบต. คาทเหลอ งายทงนน. สกขาบทน มการทอดธระเปนสมฏฐาน เปนอกรยา สญญา- วโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปน ทกขเวทนา แล. สกขาบทท ๔ จบ.


สกขาบทท ๕ วนจฉย ในสกขาบทท ๕ พงทราบดงน :- ในคาวา อ อาณาเปต น มวนจฉยยดงน :- ถาภกษณ ผไดรบสงวา " เธอจงฉดออกไป " ฉดคราใหเลยประตแมมากออกไป โดยประโยคเดยว กเปนอาบตตวเดยว. ถาไดรบสงอยางนวา " จงฉด ใหเลยประตนและนออกไป " ฉดใหเลยออกไป เปนอาบตหลายตว โดยการนบประต. คาทเหลออ งายทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา แล. สกขาบทท ๕ จบ. สกขาบทท ๖ ในสกขาบทท ๖ บททงปวง ตนทงนน. สกขาบทน มการสวด สมนภาสนเปนสมฏฐาน เปนอกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา แล. สกขาบทท ๖ จบ.


สกขาบทท ๗-๘-๙ ในสกขาบทท ๗-๘- ๙ ทก ๆ บท ตนทงนน. ทก ๆ สกขาบท มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๗-๘-๙ จบ. สกขาบทท ๑๐ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๐ พงทราบดงน :- บทวา อาหนทรกา แปลวา คบแคบ. สองบทวา ธร นกขตตมตเต มความวา ถาแมนวา ภกษณ ทอดธระแลว ภายหลงจงหลกไป เปนอาบตเหมอนกน. แมเมอ ปวารณาแลวไปสน ๕ โยชน ไมเปนอาบต. ใน ๖ โยชน ไมมคาทจะพง กลาวถงเลย. กถาวา ภกษณไปได ๓ โยชน แลวยอนกลบมาโดยทาง เดมนนแล ไมควร. จะมาโดยทางอน ควรอย. บทวา อนตราเย คอ มอนตราย ๑๐ อยาง. ภกษณออกไป ดวยคดวา " เราจกไปละ " แตหวงนาหลากมาเตมแมนา หรอม พวกโจรดกซมอยใกลทาง หรอเมฆตงเคามา, จะกลบมา กควร. คาทเหลอ ตนทงนน.


สกขาบทน มสมฏฐานดจปฐมปาราชก เปนอกรยา สญญา- วโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา แล. สกขาบทท ๑๐ จบ. ตวฏฏวรรคท ๔ จบ.


ปาจตตย จตตาคารวรรคท ๕ สกขาบทท ๑ วนจฉย ในสกขาบทท ๑ แหงจตตาคารวรรค พงทราบ ดงตอไปน :- บทวา ราชาคาร ไดแก โรงละครหลวง. บทวา จตตาคาร ไดแก ศาลาแสดงจตรกรรมนาเพลดเพลน. บทวา อาราม ไดแก สวนเปนสถานทไปหยอนใจ. บทวา อยยาน ไดแก อทยานเปนทหยอนอารมณ. บทวา โปกขรณ ไดแก สระโบกขรณเปนทสาหรบเลนกฬา; เพราะเหตนนแล ในบทภาชนะ พระผมพระภาคเจา จงไดตรสคาวา ยตถ กตถจ ร โ กฬต เปนตน. ในคาวา ทสสนาย คจฉต อาปตต ทกกฏสส น พงทราบ วนจฉยดงน :- เปนทกกฏ โดยนบยางเทา. กในคาวา ยตถ ตา ปสสต น มวนจฉยยวา ถาภกษณยน ในทเดยวนนแหละ ไมยกเทาไปมาดอยถง ๕ ครง กเปนปาจตตย ตวเดยวเทานน. แตเมอภกษณมองดทศาภาคนน ๆ แลวดอย เปน อาบต แยกออกไปหลายตว. แตเปนทกกฏแกภกษในททงปวง.


สองบทวา อาราเม ตา มความวา ชนทงหลายสรางพระราช- วงหลวงเปนตนใกลอารามทอย, ไมเปนอาบตแกภกษณผมองเหน พระราชวงหลวงเปนตนนน. สองบทวา คจฉนต วา อาคจฉนต วา มความวา มองเหน พระราชวงหลวงเปนตนนน ซงอยใกลทางของภกษณผเดนไปเพอ ประโยชนแกบณฑบาตเปนตน ไมเปนอาบต. คาวา สต กรณเย คนตวา มความวา ภกษณไปยงราช- สานกดวยกจจาเปนบางอยาง แลวเหน ไมเปนอาบต. บทวา อาปทาส มความวา ภกษณถกอนตรายบางอยาง รบกวน หลบเขาไปแลวเหนไมเปนอาบต. บททเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม อกศลจต มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๑ จบ.


สกขาบทท ๒ วนจฉย ในสกขาบท ๒ พงทราบดงน :- บณฑตพงทราบวาเปนอาบตมากตว ดวยการนบประโยคในการ นงทบ และนอนทบ. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานเหมอนเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๒ จบ. สกขาบทท ๓ วนจฉย ในสกขาบทท ๓ พงทราบดงน :- บทวา อชชวชชเว มความวา เมอภกษณมวนดายเทาทสาว ออกไปดวยมอเขามา เปนอาบตตวเดยว. แตเปนทกกฏ ในทก ๆ ประโยค โดยนบครงขยบมอ ตงตนแตเลอกฝายกอนจะกรอ. บทวา กนตตสตต ความวา กรอดายเชงชายใหควบกนเปนตน หรอกรอดายทเขากรอไวไมดใหม. บททเหลออ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ ม เวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๓ จบ.


สกขาบทท ๔ วนจฉย ในสกขาบทท ๔ พงทราบดงน :- ในบทวา ยาค วา เปนตน พงทราบวา เปนทกกฏ โดยนบ ประโยคในทก ๆ ประโยค ตงตนแตการบดขาวสารเปนตน. ในขาวตม และขาวสวย พงทราบวา เปนปาจตตยมากตว โดยการนบภาชนะ, ในของควรเคยวเปนตน เปนปาจตตยมากตว โดยการนบชนดของ. บทวา ยาคปาเน มความวา เมอพวกชาวบานกาลงปรงขาว ตมนา หรอสงฆภตเพอประโยชนแกสงฆ ภกษณหงตมโภชนะอยางใด อยางหนง โดยสมทบเขารวมกบชาวบานเหลานน ไมเปนอาบต. ภกษณเปนเพอนในการบชาพระเจดย บชาของหอมเปนตน ควรอย. สองบทวา อตตโน เวยยาวจจกรสส มความวา ถาแมนวา มารดาและบดามาหา, ภกษณจะวานใหทานทาของอยางใดอยางหนง ให เปนพด หรอดามไมกวาดกได ตงไวในฐานะแหงไวยาจกรกอน แลวหงตมโภชนะอยางมใดอยางหนงใด ควรอย. คาทเหลอ ตนทงนน. สมฏฐานเปนตน เปนเชนเดยวกบสกขาบทท ๓ ทงนนแล. สกขาบทท ๔ จบ.


สกขาบทท ๕ วนจฉย ในสกขาบทท ๕ พงทราบดงน :- สองบทวา อสต อนตราเย ไดแก เมอไมมอนตราย ๑๐ อยาง. ภกษณทอดธระแลว ภายหลงจงวนจฉย ชอวา ตองอาบตกอนแลว จงวนจฉย. สองบทวา ปรเยสตวา น ลภต มความวา ไมไดภกษณ ทงหลายผรวมมอ. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มการทอดธระเปนสมฏฐาน เปนอกรยา สญญา- วโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศล เปนทกข- เวทนา แล. สกขาบทท ๕ จบ. สกขาบทท ๖ คาทงหมดในสกขาบทท ๖ บณฑตพงทราบโดยนยดงกลาวแลว ในอาคารกสกขาบท ในนคควรรคนนแล. แตมความแปลกกนอยางน :- อาคารกสกขาบทนน มสมฏฐาน ๖ สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬก- โลมสกขาบท เพราะทานกลาววา " ดวยมอของตนเอง " เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๖ จบ.


สกขาบทท ๗ วนจฉย ในสกขาบทท ๗ พงทราบดงน :- บทวา ปนปรยาเย แปลวา คราวตอไป. บทวา อาปทาส มความวา พวกโจรลกจวรทมราคาแพง ซงภกษณเปลองออกจากกาย เกบไวดแลวไป, ในอนตรายเหนปานน ไมเปนอาบต แกภกษณผนงไมสละ. คาทเหลออ ตนทงนนแล. สกขาบทน มสมฏฐานดจกฐนสกขาบท เกดขนทางกายกบ วาจา ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนทงกรยาทงอกรยา เปนโนสญญ- วโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๗ จบ. สกขาบทท ๘ วนจฉยย ในสกขาบทท ๘ พงทราบดงน : บทวา อนสสชชตวา มความวา ไมมอบใหเพอประโยชน แกการรกษา คอ ไมมอบหมายอยางนวา " พงชวยกนรกษาดแล หองทอยนใหดวย " ดงน. สองบทวา ปรเยสตวา น ลภต คอ ไมไดผดแลรกษา.


บทวา คลานาย คอ ไมสามารถจะพดได. บทวา อาปทาส มความวา เมอแวนแควนแตกทะลาย พวก ภกษณทงหลาย ทงอาวาสแลวหนไป, ในอนตรายเหนปานน ไมเปน อาบต. บททเหลอ ตนทงนน. สมฏฐานเปนตน กเปนเชนกบสกขาบท ถดไปนนแล. สกขาบทท ๘ จบ. สกขาบทท ๙ วนจฉย ในสกขาบทท ๙ พงทราบดงน :- สองบทวา พาหรก อนตถสหต ไดแก ( ศลปวทยาการ ) ทาลาย ผอน มชนดเชนศลปะเนองดวยชาง มา รถ ธน และดาบ กบมนต อาถรรพณ มนตฝงหน มนตทาใหมอานาจ มนตทาใหผอมแหง และวชาประกอบยาพษเปนตน. บทวา ปรตต ไดแก ( วชาปองกนตว ) มชนดเชนวชาปองกน พวกยกษ และปองกนพวกนาค ( ง ) เปนตน แมทกอยาง ยอมสมควร. บททเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจปทโสธรรมสกขาบท เกดขนทางวาจา ๑ ทางวาจากบจต ๑ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๙ จบ.


สกขาบทท ๑๐ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๐ พงทราบดงน :- บทวา วาเจยย แปลวา พงสอน ( น ) แปลกกน. บททเหลอ พรอมดวยสมฏฐาน เปนตน พงทราบโดยนยดงกลาวแลวในสกขาบท ท ๙ ทงนนแล. สกขาบทท ๑๐ จบ. จตตาคารวรรคท ๕ จบ.


ปาจตตย อารามวรรคท ๖ สกขาบทท ๑ วนจฉย ในสกขาบทท ๑ แหงอารามวรรค พงทราบดงน :- ในคาวา ปรกเขป อตกกมนตยา อปจาร โอกกมนตยา น พงทราบวา เปนทกกฏในยางเทาท ๑ เปนปาจตตยในยางเทาท ๒. บทวา สสานโลกกา มความวา ภกษณตามเขาไปคอยดศรษะ แหงพวกภกษณผเขาไปกอน ไมเปนอาบต. พวกภกษณเขาไปในทใด กอน กระทากจมการสาธยายยและไหวพระเจดยเปนตน จะเขาไปดวย ตงใจวา " เราจะไปสสานกแหงภกษณพวกนน ในทนน " ควรอย. บทวา อาปทาส มความวา ภกษณถกอนตรายบางอยางเบยด เบยน. ในอนตรายเหนปานน จะเขาไป กควร. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มการทอดธระเปนสมฏฐาน เปนทงกรยาทงอกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๑ จบ.


สกขาบทท ๒ วนจฉย ในสกขาบทท ๑ พงทราบดงน :- สองบทวา อายสมา กปปตโก คอ ทานผมอายน เปน พระเถระอยภายในจานวนภกษชฎลพนรป. บทวา สหร คอ ใหแพรงพรายแลว ( ไดนาไปบอก ). บทวา สหโต คอ ทานพระอบาลใหแพรงพรายแลว ( นาไป บอก ). บทวา กสาวโฏ แปลวา ชางกลบก. พวกภกษณกลาวหมาย เอาผทนงผายอมนาฝาด กระทาการงาน. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา แล. สกขาบทท ๒ จบ. สกขาบทท ๓ วนจฉย ในสกขาบทท ๓ พงทราบดงน :- บทวา อนสาสนปเรกขาย มความวา ภกษณดารงอยในฝาย แหงการพราสอนกลาวโดยนยเปนตนวา " แมเดยวน เธอกเปนคนโง ไมฉลาด " ไมเปนอาบต. คาทเหลอ ตนทงนน. สมฏฐานเปนตน กเปนเชนกบสกขาบทถดไปนนแล. สกขาบทท ๓ จบ.


สกขาบทท ๔ คาทงหมดในสกขาบทท ๔ ตนทงนน. สกขาบทนมสมฏฐาน ๔ เกดขนทางกาย ๑ ทางกายกบวาจา ๑ ทางกายกบจต ๑ ทางกาย วาจากบจต ๑ เปนทงกรยาทงอกรยา เพราะเปนอาบตแกภกษณ ผรบนมนตแลว ไมบอกกลาวกอนฉนกม เปนกรยา เพราะเปนอาบต แกภกษณผหามภตแลว ใหทาโภชนะใหเปนกปปยะบาง ไมใหทาบาง ฉนกม เปนโนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๔ จบ. สกขาบทท ๕ วนจฉย ในสกขาบทท ๕ พงทราบดงน :- ความหวงแหนตระกล ชอวา ความตระหนตระกล. ความตระหน ตระกลมแกภกษณนน; เหตนน ภกษณนน จงชอวา ผมความตระหน ตระกล. อกอยางหนง ชอวาเปนคนตระหนตระกล เพราะอรรถวา ประพฤตตวเปนคนหวงแหนสกล. สองบทวา กลสส อวณณ ไดแก กลาวโทษวา " ตระกล นน ไมมศรทธา ไมเลอมใส. " สองบทวา ภกขนน อวณณ ไดแก กลาวโทษของพวกภกษณ วา " พวกภกษณ เปนผทศล มธรรมลามก. "


สองบทวา สนต เยว อาทนร ไดแก บอกโทษมใชคณ ทมอยของตระกล หรอของพวกภกษณ. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา แล. สกขาบทท ๕ จบ. สกขาบทท ๖ วนจฉย ในสกขาบทท ๖ พงทราบดงน :- บทวา โอวาทาย คอ เพอประโยชนแกครธรรม. บทวา สวาสาย คอ เพอประโยชนแกการถามอโบสถ และปวารณา. นความยอในสกขาบทน. สวนความพสดาร ขาพเจา ไดกลาวแลวในวรรณนาแหงภกขโนวาทกสกขาบทนนแล. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๖ จบ.


สกขาบทท ๗ วนจฉย ในสกขาบทท ๗ พงทราบดงน :- สองบทวา ปรเยสตวา น ลภต คอ ( แสวงหาแลว ) ไมได ภกษณ. คาทเหลอ ตนทงนน. ความพสดารแหงสกขาบทแมน กไดกลาวไวแลวในภกขโนวาทกสกขาบทเหมอนกน. สกขาบทน มการทอดธระเปนสมฏฐาน เปนอกรยา สญญา- วโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปน ทกขเวทนา แล. สกขาบทท ๗ จบ. สกขาบทท ๘. วนจฉย ในสกขาบทท ๘ พงทราบดงน :- ดวยคาวา เอกกมม เปนตน พระผมพระภาคตรสหมายถง อโบสถแลปวารณาเทานน. คาทเหลออ ตนทงนน. ความพสดาร แหงสกขาบทแมน กไดกลาวไวแลว ในภกขโนวาทกสกขาบท เหมอนกน. สกขาบทน มสมฏฐานดจปฐมปาราชกสกขาบท เปนอกรยา สญญวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม อกศลจต เปน ทกขเวทนา แล. สกขาบทท ๘ จบ.


สกขาบทท ๙ คาทงหมดในสกขาบทท ๙ ตนทงนน. ความพสดารแหงสกขาบท แมนกไดกลาวไวแลว ในภกขโนวาทกสกขาบทเหมอนกน. สกขาบท น มการทอดธระเปนสมฏฐาน เปนอกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา แล. สกขาบทท ๙ จบ. สกขาบทท ๑๐ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๐ พงทราบดงน :- บทวา ปสาเข ไดแก ในกายทอนลาง. จรงอย กายทอนลาง ทานเรยกวา ปสาขะ เพราะเหตวา ตนขาทง ๒ แยกออกไปจาก กายทอนลางนน ดจกงแหงตนไมแยกจากตนไม ฉะนน. ในบทวา ภนท เปนตน มวนจฉยดงน :- ถาภกษณสง ทกอยางวา " จงบง จงผา " และอบาสกนนทาตามสงอยางนน, ภกษณ ตองอาณตตทกกฏ ( ทกกฏเพราะสง ) ๖ ตว และปาจตตย ๖ ตว. ถาแมนวา ภกษณสงอยางนวา " อบาสก ! กจอยางใดอยางหนง ทควรทาในกายทอนลางน, ทานจงกระทากจนนทงหมด. " และอบาสก นน ทากจมการบงเปนตน แมทงหมด. เปนอาบต ๑๒ ตว คอ เปน


ทกกฏ ๖ ตว ปาจตตย ๖ ตว เพราะคาพดคาเดยว. แตถาภกษณ พดเพยงอยางเดยว ในบรรดากจมการบงเปนตนแลว สงวา " จงทก กจน " และอบาสกนน ทากจทงหมด เปนปาจตตย ในเพราะการทา กจทสงเทานน, ในกจทเหลอไมเปนอาบต. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจกฐนสกขาบท เปนทงกรยาทงอกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๑๐ จบ. อารามวรรคท ๖ จบ.


ปาจตตย คพภนวรรคท ๗ สกขาบทท ๑ วนจฉย ในสกขาบทท ๑ แหงคพภนวรรค พงทราบดงน :- บทวา อาปนนสตตา ไดแก สตรผมบตรเขามาเกดยงทอง. สกขาบทท ๑ จบ. สกขาบทท ๒ วนจฉย ในสกขาบทท ๒ พงทราบดงน :- บทวา ปายนต ไดแก สตรผยงทารกใหดมนานมอย. สองบทวา มาตา วา โหต มความวา เปนมารดากด เปน นางนมกด แหงทารกผซงยงดมนานม. คาทเหลอ ตนทงนน. แม ทง ๒ สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๒ จบ. สกขาบทท ๓ วนจฉย ในสกขาบทท ๓ พงทราบดงน :- สองบทวา สกขาสมมต ทาต มความวา ถามวา " เพราะ เหตไร พระผมพระภาคจงทรงประทานใหสงฆ ใหสกขาสมมต. "


แกวา " ทรงทาในพระหฤทยวา ' ธรรมดามาตคาม เปนคน โลเล, ยงไมไดศกษาในธรรม ๖ ขอ ถง ๒ ป จะบาเพญศลใหบรบรณ ไดลาบาก, แตครนไดศกษาแลว จกไมลาบากในภายหลง คอ จกชวย ตวได ( จกยงสกขาบท ๖ ขอใหสาเรจได ), จงไดทรงประทานใหสงฆ ใหสกขาสมมต. " ขอวา ปาณาตปาตา เวรมณ เทว วสสาน อวตกกมสมาทาน สมาทยาม มความวา สกขาบททพระผมพระภาคเจาทรงบญญตไววา เจตนาเปนเครองงดเวนจากการทาสตวมชวตใหตกลวงไป นนใด, ขาพเจาขอสมาทานสกขาบท คอเจตนาเปนเครองงดเวนจากการทาสตว มชวตใหตกลวงไปนน ใหเปนการสมาทานมน ไมลวงละเมดตลอด ๒ ป. ในสกขาบททงปวง กนยน. สกขาบททง ๖ ขอน ภกษณสงฆ พงใหเหมอนกนแกสตร ( สามเณร ) ผบวชมาแลวถง ๖๐ พรรษา. นางสกขมานาผยงไมไดศกษาในสกขา ๖ ขอน ไมพงใหอปสมบท. สกขาบทท ๓ จบ.


สกขาบทท ๔ คาทงหมดในสกขาบทท ๔ ตนทงนน. แตถาวา สกขาสมมต เปนอนภกษณสงฆยงไมไดใหมากอน, พงใหแมในโรงอปสมบทนนแล. สกขมานาทง ๒ น ชอวา มหาสกขมานา. สกขาบทท ๔ จบ. สกขาบทท ๕ วนจฉย ในสกขาบทท ๕ พงทราบดงน :- เมอภกษณยงสกขมานาผมอายหยอนกวา ๑๒ ป ใหบวช ดวยความ สาคญวามอายครบ ไมเปนอาบต แมกจรง, ถงอยางนน สกขมานานน กไมเปนอปสมบนเลย. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทท ๕ จบ. สกขาบทท ๖ วนจฉย ในสกขาบทท ๖ พงทราบดงน :- ภกษณสงฆ จะใหสกขาสมมตแกหญงคฤหสถ ผมอาย ๑๐ ป แลวใหเธอผมอายครบ ๑๒ ปบรบรณอปสมบท ควรอย. สกขาบทท ๖ จบ.


สกขาบทท ๗ คาทงหมด ในสกขาบทท ๗ ตนทงนน. แมสมฏฐานเปนตน ในทกสกขาบท มสกขาบทท ๓ เปนตน กเปนเชนเดยวกบทกลาว แลวในสกขาบทท ๒ นนแล. แตมความแปลกกนอยางน :- ใน สกขาบทใดมสมมต, ในสกขาบทนน เปนทงกรยาทงอกรยา. สกขาบทท ๗ จบ. สกขาบทท ๘ วนจฉย ในสกขาบทท ๘ พงทราบดงน :- บทวา น อนคคณหาเปยย มความวา ไมยงผอนใหอนเคราะห ดวยอเทสเปนตนอยางนวา " แมเจา ! ทานจงใหอเทสเปนตนแก ภกษณน. " บทวา ปรเยสตวา ไดแก แสวงหาภกษณอนแลวไมได. เปนผอาพาธเสยเอง ไมสามารถจะใหอเทสเปนตนได, ไมเปนอาบต แกภกษณนน. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มการทอดธระเปนสมฏฐาน เปนอกรยา สญญา- วโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปน ทกขเวทนา แล. สกขาบทท ๘ จบ.


สกขาบทท ๙ วนจฉย ในสกขาบทท ๙ พงทราบดงน :- บทวา น อปฏเหยย มความวา ไมบารงดวยกจทควรทา นน ๆ อยางน คอ ดวยจณ ดวยดนเหนยว ดวยไมสฟน ดวยนา ลางหนา. คาทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจปฐมปาราชกสกขาบท เปนอกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม อกศลจต เปน ทกขเวทนา แล. สกขาบทท ๙ จบ. สกขาบทท ๑๐ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๐ พงทราบดงน :- บทวา เนว วปกาเสยย ไดแก ไมพาเอาสหชวนไป. บทวา น วปกาสาเปยย ไดแก ไมสงภกษณอนวา " แมเจา ! ขอจงพาภกษณนไป. " คาทเหลอในสกขาบทน ตนทงนน. สกขาบทน มการทอดธระเปนสมฏฐาน เปนอกรยา สญญา- วโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปน ทกขเวทนา แล. สกขาบทท ๑๐ จบ. คพภนวรรคท ๗ จบ.


ปาจตตย กมารภตวรรคท ๘ สกขาบทท ๑-๒-๓ สกขาบทท ๑ ท ๒ ท ๓ แหงกมารภตวรรค เชนเดยวกบ คหคตสกขาบททง ๓ นนเอง. กมหาสกขมานา ๒ รปกอนเขาทงหมด บณฑตพงทราบวา มอายลวง ๒๐ ปแลว, มหาสกขมานาเหลานน จะเปนสตรคฤหสถ ( เคยมสามแลว ) หรอมใชสตรคฤหสถกตามท สงฆควรเรยกวา " สกขมานา " เหมอนกน ในสมมตกรรมเปนตน. ไมควรเรยกวา คหคตา หรอวา กมารภตา. ภกษณสงฆพงใหสกขา- สมมตแกสตรคฤหสถในเวลาทอาย ๑๐ ป แลวทาการอปสมบทใน เวลาทอาย ๑๒ ป. ใหในเวลามอาย ๑๑ ป แลวทาอปสมบทในเวลา มอาย ๑๓ ป. ใหสมมตในเวลามอาย ๑๒ ป ๑๓ ป ๑๔ ป ๑๕ ป ๑๖ ป ๑๗ ป และ ๑๘ ป. แลวพงกระทาการอปสมบทในเวลามอาย ๑๔-๑๕-๑๖ ๑๗-๑๘-๑๙-๒๐ ป. กแล ตงแตเวลามอาย ๑๘ ปขนไป สตรคฤหสถ น จะเรยกวา คหคตาบาง วา กมารภตาบาง กได. แตสตรผเปน กมารภตา ไมควรเรยกวา คหคตา ควรเรยกวา กมารภตาเทานน. ฝายมหาสกขมานา จะเรยกวา คหคตาบาง กไมควร. จะเรยกวา กมารภตาบาง กไมควร. แมทง ๓ นาง ควรเรยกวา สกขมานา ดวยอานาจการใหสกขาสมมต. สกขาบทท ๓ จบ.


สกขาบทท ๔-๕-๖ คาทงหมดในสกขาบทท ๔ ท ๕ และท ๖ ตนทงนน. ทกสกขา- บท มสมฏฐาน ๓. สกขาบทท ๔ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๕ เปนทงกรยาทงอกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สวนวา คาทพระผมพระภาคตรสไวในสกขาบทท ๕ นวา สงเฆน ปรจฉนทตพพา มใจความวา " อนสงฆพงพจารณาด. " สกขาบทท ๖ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนาแล. แตคาทตรสไวใน สกขาบทท ๖ นวา ปรจฉนทตวา มใจความวา " ไดพจารณาดแลว. " สกขาบทท ๖ จบ. สกขาบทท ๗ คาทงหมดในสกขาบทท ๗ ตนทงนน. สกขาบทน มการทอด ธระเปนสมฏฐาน เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ โลกวชชะ กายกรรม วจกรรม อกศลจต เปนทกขเวทนา แล. สกขาบทท ๗ จบ.


สกขาบทท ๘ คาทงหมดแมในสกขาบทท ๘ กตนทงนน. สมฏฐานเปนตน กเปนเชนเดยวกบสกขาบทถดไปนนแล. สกขาบทท ๘ จบ. สกขาบทท ๙ วนจฉย ในสกขาบทท ๙ พงทราบดงน :- บทวา โสกวส มความวา นางสกขมานาใด ทาการนดหมาย แลวไมไป ( ตามนด ) ยงความโศกใหเขาไปภายในใจของพวกบรษ; เพราะฉะนน สกขมานานน จงชอวา ผยงชายใหระทมโศก. บวชให สกขมานาผยงชายใหระทมโศกนน. เพราะเหตนน พระผมพระภาค เจาจงตรสไววา " ทชอวา ผยงชายใหระทมโศก คอ กอทกขใหเกด แกชายอน. " อกอยางหนง นางสกขมานาแมน เมอไมไดสมาคมกบบรษ ยอมเขาสความโศกเศราเสยเอง ดจหญงเจาของเรองเขาสเรอนฉะนน. นางสกขมานา เขาสความโศกใด ดวยอาการอยางน ความโศกนน เปนทอยแหงสกขมานานน; เหตนน สกขมานานน จงชอวา มความ โศกเปนทอย. ดวยเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา " ยอมนา ความโศกมา. " บทวา อชานนต ไดแก ไมรวา " ผน เปนเชนน. " คาท เหลอ ตนทงนน.


สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๙ จบ. สกขาบทท ๑๐ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๐ พงทราบดงน :- บทวา อนาปจฉา แปลวา ไมบอกกลาว. พวกภกษณควร บอกกลาว ๒ ครง คอ ในคราวบรรพชาครง ๑ ในคราวอปสมบทครง ๑. แตพวกภกษแมเมอบอกกลาวคราวเดยว กควร. บทวา อชานนต ไดแก ไมรวามารดาเปนตน ยงมอย. คาท เหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานทสาคญไมซากอน ๔ สมฏฐาน เกดขน ทางวาจา ๑ ทางกายกบวาจา ๑ ทางวาจากบจต ๑ ทางกายวาจากบ จต ๑. คอ อยางไร ? คอภกษณนงในขณฑสมา ดวยกจทควรทา บางอยางนนแล ในกรรมมอพภานกรรมเปนตน กลาววา " พวก ทานจงเรยกสกขมานามา, พวกเราจกใหเธออปสมบท ในขณฑสมา นแหละ " แลวอปสมบทให, อยางนชอวา เกดขนทางวาจา ๑. เมอ ภกษณกลาวตงแตสานกทอยวา " เราจกใหอปสมบท " แลวเดนไป ยงขณฑสมา ชอวา เกดขนทางกายกบวาจา ๑. เมอภกษณไมรเลย


วาเปนขอททรงบญญตหามไว ทาการลวงละเมด ในฐานะทง ๒ ชอวา เกดขนทางวาจากบจต ๑ ทางกายวาจากบจต ๑. เปนทงกรยา ทงอกรยา เพราะไมใหขออนญาตกอนแลวใหอปสมบท เปนโน- สญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๑๑ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๑ พงทราบดงน :- บทวา ปรวาสยฉนททาเนน คอ โดยใหฉนทะคาง. ในคาวา การใหฉนทะคางนน การคางม ๔ อยาง คอ คางโดยทประชม ๑ คาง โดยราตร ๑ คางโดยฉนทะ ๑ คางโดยอธยาศย ๑. ทชอวา คางโดยทประชม คอ พวกภกษกาลงประชมกนดวย กรณยกจบางอยาง. คราวนน เมฆฝนตงเคาขนกด ถกเขาทาการ ขบไลกด พวกชาวบานมามงดกนกด, ภกษทงหลาย ยงไมทนสละ ฉนทะเลย พากนลกไปโดยอางวา " ไมใชโอกาส, พวกเราจงไปทอน เถอะ." นชอวา คางโดยทประชม. กการคางโดยทประชม ควรจะทา กรรมได เพราะภกษทงหลาย ยงไมไดสละฉนทะ แมกจรง, ถง อยางนน ตกกลางคนพวกภกษประชมกนอก ดวยตงใจวา " พวกเรา จกทากรรม มอโบสถเปนตน " จงเชอเชญภกษรปหนง ดวยตงใจ


วา " จกฟงธรรมจนกวาภกษจะมาประชมกนทงหมด. " เมอภกษนน กาลงแสดงธรรมกถาอยนนแหละ อรณขนเสย. ถาพวกภกษนงประชม กนดวยตงใจวา " จกทาจาตททสอโบสถ, " แลวทาดวยตกลงกนวา " ปณณรสอโบสถ " กได. ถานงประชมกนเพอทาปณณรสอโบสถ, วนแรมคา ๑ ไมใชวนอโบสถ, จะทาอโบสถ ไมควร. แตจะทา สงฆกจอยางอน ควรอย. นชอวา คางโดยราตร. พวกภกษประชมกนอก ดวยตงใจวา " จกทาสงฆกรรม ม อพภานเปนตนบางอยางนนแล. " ในภกษเหลานน ภกษรปหนงเปน นกโหราศาสตร กลาวอยางนวา " วนน ฤกษราย ( แขง ) ( ฤกษทารณ ), พวกทานจงอยาทากรรมน. " ภกษพวกนนสละฉนทะตามคาของภกษ นนแลว ยงนงประชมกนอยอยางนนแหละ. ทนน ภกษรปอนมาพด ขนวา " ประโยชนยอมลวงเลยคนโงทมวถอฤกษยามอย " แลว กลาววา " พวกทานจะทาอะไรดวยดาวฤกษ. " นชอวา คางโดย ฉนทะ และคางโดยอธยาศย. ในการคางนน จะไมนาฉนทะและ ปารสทธมาใหมทากรรม ยอมไมควร. สองบทวา วฏ ตาย ปรสาย ความวา เมอทประชมสละ ฉนทะแลวเลกประชมไปดวยกายกด ดวยอาการเพยงสละฉนทะเทานน กด. ขอวา อนาปตต อวฏ ตาย ปรสาย มความวา เมอมประชม ยงไมสละฉนทะ ยงไมเลกประชม ไมเปนอาบต. คาทเหลอ ตน ทงนน.


สกขาบทน มสมฏฐาน ๓ เปนกรยา สญญาวโมกข สจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๑๑ จบ. สกขาบทท ๑๒ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๒ พงทราบดงน :- สองบทวา อปสสโย น สมมต ไดแก สานกทอยไมเพยง พอกน. คาทเหลอ ตนทงนน. สมฏฐานเปนตน กเปนเชนเดยวกบ สกขาบทถดไปนนแล. สกขาบทท ๑๒ จบ. สกขาบทท ๑๓ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๓ พงทราบดงน :- สามบทวา เอก วสส เทว ไดแก ใหสกขมานาบวชปละ ๒ รป เวนระยะ ๑ ป. คาทเหลอ ตนทงนน. แมสมฏฐานเปนตน ก เปนเชนเดยวกบทกลาวแลวนนแล. สกขาบทท ๑๓ จบ. กมารภตวรรคท ๘ จบ.


ปาจตตย ฉตตวรรค๑ท ๙ สกขาบทท ๑ วนจฉย ในสกขาบทท ๑ แหงฉตตวรรค๒ พงทราบดงน :- ขอวา สกป ธาเรต อาปตต ปาจตตยสส มความวา ในการ เดนทาง ภกษณกนรมและสวมรองเทา แมตลอดวนโดยประโยคเดยว เทานน กเปนอาบตเพยงตวเดยว. ถาไปถงทมเปอกตมเปนตน ถอดรอง เทาแลว กนแตรมอยางเดยวเดนไป เปนทกกฏ. ถาแมวา เหนกอไม เปนตน หบรมเสยแลว สวมแตรองเทาเดนไป เปนทกกฏเหมอนกน. ถาหบรมแลวกด ถอดรองเทาแลวกด กลบกนรมและสวมรองเทาอก เปนปาจตตย. พงทราบอาบตมากตวดวยการนบประโยคอยางน. คา ทเหลอ ตนทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๑ จบ ๑-๒. บาลเปน ฉตตปาหนวรรค.


สกขาบทท ๒ วนจฉย ในสกขาบทท ๒ พงทราบดงน :- แมในคาวา ยาเนน ยายต น กพงทราบวา เปนอาบตหลายตว ดวยการนบประโยคของภกษณผลง ๆ ขน ๆ ( ผขนลงบอย ๆ ). บทท เหลอ มนยกลาวแลวในสกขาบทท ๑ ทงนนแล. สกขาบทท ๒ จบ. สกขาบทท ๓ วนจฉยย ในสกขาบทท ๓ พงทราบดงน :- บทวา วปปกรส คอ พวงแกว๑มณเครองประดบเอว ตกเรย รายลง. แมในสกขาบทน กพงทราบวา เปนอาบตมากตว ดวยการนบ ประโยคของภกษณผถอดแลวใช. สมฏฐานเปนตน มนยดงกลาวแลว เหมอนกน. ในสกขาบทน เปนอกศลจตอยางเดยว แล. สกขาบทท ๓ จบ. ๑. ปาฐะโยชนา ๒/๑๖๑ เปน มณโย.


สกขาบทท ๔ วนจฉย ในสกขาบทท ๔ พงทราบดงน :- บรรดาเครองประดบ มเครองประดบศรษะเปนตน ภกษณใช เครองประดบชนดใด ๆ, พงทราบวา เปนอาบตมากตว โดยนบวตถ ดวยอานาจแหงเครองประดบนน ๆ. คาทเหลอมนยดงกลาวแลวใน สกขาบทท ๓ นนแล. สกขาบทท ๔ จบ. สกขาบทท ๕ วนจฉยย ในสกขาบทท ๕ พงทราบดงน :- บทวา คนธวณณเกน คอดวยเครองหอมและเครองประเทองผว. คาทเหลอ งายทงนน. สมฏฐานเปนตนกเปนเชนเดยวกบสกขาบทท ๓ ทงนนแล. สกขาบทท ๕ จบ.


สกขาบทท ๖ คาทงหมดในสกขาบทท ๖ เปนเชนเดยวกนกบคาทกลาวแลว ในสกขาบทท ๕ นนแล. สกขาบทท ๖ จบ. สกขาบทท ๗ วนจฉย ในสกขาบทท ๗ พงทราบดงน :- ในคาวา อมมททาเปต อาปาตต ปาจตตยสส น มวนจฉยวา ในการบบนวดไมปลอยมอ เปนอาบตเพยงตวเดยว. ในการบบนวด ปลอยมอ ๆ เปนอาบตมากตว โดยการนบประโยค. แมในการขยา กนยนนนแล. บทวา คลานาย ไดแก มอาพาธ โดยทสดแมดวยความเมอยลา ในการเดนทาง. บทวา อาปทาส ไดแก ในอนตรายมรางกายสนเทา เพราะ ความกลวพวกโจรเปนตน. คาทเหลอ งายทงนน. สมฏฐานเปนตน เปนเชนเดยวกนกบสกขาบทท ๓ นนแล. สกขาบทท ๗ จบ.


สกขาบทท ๘-๙-๑๐ ใน ๓ สกขาบท มสกขาบทท ๘ เปนตน. คาวา สกขมานาย สามเณรยา คหนยา นเทานนทาใหตางกน. คาทเหลอ เหมอนกน กบคาทกลาวแลวในสกขาบทท ๗ นนแล. สกขาบทท ๘-๙-๑๐ จบ. สกขาบทท ๑๑ วนจฉยย ในสกขาบทท ๑๑ พงทราบดงน :- สองบทวา ภกขสส ปรโต คอ ตรงหนาจง ๆ. กคานบณฑต พงทราบวา ทานกลาวหมายเอาอปจาร ( ทใกลโดยรอบ ๑๒ ศอก ), คาทเหลอ งายทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจกฐนสกขาบท เกดขนทางกายกบ วาจา ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนทงกรยาทงอกรยา โนสญญา- วโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๑๑ จบ.


สกขาบทท ๑๒ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๒ พงทราบดงน :- บทวา อโนกาสกต ไดแก ผทตนยงมไดทาการขอโอกาส อยางนวา " ดฉนจกถามในสถานทโนน. " ดวยเหตนน พระผมพระภาค เจาจงตรสวา " บทวา ผทตนยงมไดขอโอกาส คอ ตนยงไมไดบอก กลาว. " บทวา อนททสส มความวา ไมกาหนดอยางนวา " ดฉน จกถามในฐานะชอโนน " กลาวอยางนอยางเดยววา " ดฉนจะถาม ขอทควรถาม ซงมอย พระผเปนเจา ! " คาทเหลอ งายทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจปทโสธรรมสกขาบท เกดขน ทางวาจา ๑ ทางวาจากบจต ๑ เปนทงกรยาทงอกรยา โนสญญา- วโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๑๒ จบ.


สกขาบทท ๑๓ วนจฉย ในสกขาบทท ๑๑ พงทราบดงน :- สองบทวา ปรกเขป อตกกมนตยา คอ เมอกาวไปดวยเทาแรก เปนทกกฏ เมอกาวไปดวยเทาท ๒ เปนปาจตตย. แมในอปจาร กนยนเหมอนกน. ในคาวา อจฉนนจวรกาย เปนตน จวร คอ ผารดถนนนแล บณฑตพงทราบวา " จวร. " บทวา อาปทาส มความวา ผารดถนมดามาก เมอภกษณหม เดนไป อนตรายจะเกดขนได, ไมเปนอาบตในอนตรายเชนน. คาท เหลอ งายทงนน. สกขาบทน มสมฏฐานดจเอฬกโลมสกขาบท เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตตวชชะ กายกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. สกขาบทท ๑๓ จบ. ฉตตวรรคท ๙ จบ.


บทสรปธรรม คอปาจตตย ในคาวา อททฏา โข อยยาโย ฉสสฏ สตา ปาจตตยา ธมมา น พงทราบวา สกขาบท ๑๘๘ ทงหมดดวยกน คอ สกขาบทในขททกะ ของพวกภกษณ ๙๖ สกขาบท ของพวกภกษ ๙๒ สกขาบท, ชกออกจาก สกขาบท ๑๘๘ นนเสย ๒๒ สกขาบทน คอ ภกขนวรรค ทงสน ( ๑๐ สกขาบท ) ปรมปรโภชนสกขาบท ๑ อนตรตตโภชนสกขาบท ๑ อนตรตเตนอภหฏ มปวารณสกขาบท ๑ ปณตโภชนวญญตสกขาบท ๑ อเจลกสกขาบท ๑ ทฏ ลลปฏจฉาทนสกขาบท ๑ อนวสตวสสปสมปาทน สกขาบท ๑ สกขาบทวาดวยการชกชวนกนเดนทางไกลกบมาตคาม ๑ ราชนเตปรปปเวสนสกขาบท ๑ สกขาบทวาดวยการไมบอกลาภกษทม อยเขาบานในเวลาวกาล ๑ มสทนสกขาบท ๑ วสสกสาฏกสกขาบท ๑ เหลออก ๑๖๖ สกขาบท เปนอนขาพเจายกขนแสดงแลว ตามแนวทาง แหงปาฏโมกขทเทส. เพราะเหตนน พระธรรมสงคตกาจารย จงกลาววา อททฏา โข อยยาโย ฉสสฏ สตา ปาจตตยา ธมมา ฯ เป ฯ เอวเมต ธารยาม ดงน. [ วนจฉยสมฏฐานเปนตนโดอยอ ] ในขททกวรรณนาธการนน มวนจฉยสมฏฐาน โดยสงเขป ดงตอไปน :-


๑๐ สกขาบทเหลาน คอ ครดคสมชชสกขาบท ๑ จตตาคาร- สกขาบท ๑ สงฆาณสกขาบท ๑ อตถาลงการสกขาบท ๑ คนธวณณก- สกขาบท ๑ วาสตกปญญากสกขาบท ๑ การใชภกษณเปนตน บบนวด ๔ สกขาบท เปนอจตตกะ โลกวชชะ. กในสกขาบท ๑๐ เหลาน มอธบายดงตอไปน :- สกขาบทเหลาน ชอวาเปนอจตตกะ เพราะแมเวนจากจตกยงตอง, แตเมอมจต กเปน โลกวชชะ เพราะจะพงตองดวยอกศลจตเทานน, สกขาบททเหลอ เปนอจตตกะ เปนปณณตตวชชะ ทงนน. ๑๙ สกขาบทเหลาน คอ โจรวฏฐาปนสกขาบท ๑ คามนตร- อารามสกขาบท ๑ ในคพภนวรรค ๗ สกขาบท ตงแตตน ในกมารภต- วรรค ๕ สกขาบท ตงแตตน ปรสสงสฏฐสกขาบท ๑ ปารวาสยฉนท- ทานสกขาบท ๑ อนวสสวฏฐาปนสกขาบท ๑ เอกนตรกวฏฐาปน- สกขาบท ๑ เปนสจตตกะ ปณณตตวชชะ, ทเหลออเปนสจตตกะ โลกวชชะ ทงนนแล. ขททกกณฑวรรณนา ในภกขนวภงค ในอรรถกถาพระวนย ชอสมนตปาสาทกา จบ.


ปาฏเทสนยวรรณนา ธรรม ๘ เหลาใด ชอ ปาฏเทสนยะ ทขนสสงคหะ เพยงแตโดยสงเขป ถดลาดบพวกขททกะมา, วรรณนาธรรมเหลานน แตโดยสงเขปเทานน จะดาเนนตอไปน. กปณตโภชนะ มเนยใสและนามนเปนตนใด ทพระผมพระภาค เจาทรงแสดงไวแลวในบาลในพวกปาฏเทสนยะน, เมอภกษณออก ปากขอปณตโภชนะ มเนยในและนามนเปนตนนนนนแลมาฉน เปน ปาฏเทสนยะ. แตในเนยใสเปนตนนอกพระบาลทก ๆ อยาง เปนทกกฏ. คาทเหลออในปาฏเทสนยะเหลาน งายทงนน. กปาฏเทสนยะทง ๘ สกขาบทน มสมฏฐาน ๔ เกดขน ทางกาย ๑ วาจา ๑ ทางกายกบวาจา ๑ ทางกายวาจากบจต ๑ เปนกรยา โนสญญาวโมกข อจตตกะ ปณณตต- วชชะ กายกรรม วจกรรม มจต ๓ มเวทนา ๓ แล. ปาฏเทสนยวรรณนา จบ.


คาถาสรปเสขยาธกรณธรรม กธรรม ๗๕ ชอวา เสขยะเหลาใด ทพระธรรม- สงคาหกาจารยทงหลายไดยกขนแสดงไว และ ธรรมเหลาใด ชอสตตาธกรณะ ซงทานยกขน แสดงไวถดลาดบเสขยะเหลานนมา, อรรถวนจฉย ธรรมคอเสขยะและอธกรณะเหลานนอนใด ท ขาพเจาไดกลาวไวในมหาวภงค, แมในภกขน- วภงค ทานผรทงหลาย กกลาวอรรถวนจฉยนนไว เชนนนเหมอนกน, เพราะฉะนน ขาพเจาจงไม กลาวอรรถวรรณนาธรรมเหลานนไวอกแผนกหนง, ทจรง อรรถวรรณนาทขาพเจาไดกลาวไวในมหา- วภงคนน ชอวาไดกลาวแลว ในภกขนวภงคน เหมอนกนแล. ภกขนวภงควรรณนา ในอรรถกถาพระวนย ชอสมนตปาสาทกา จบ.


อยโยชนคาถาของทานผรจนา วรรณนาวภงคแหงอภโตปาฏโมกข ทพระชนเจา ตรสไวน จบลงแลว โดยหาอนตรายมได ฉนใด, ขอสรรพสตว แมทกหมเหลา จงไดบรรลมรรค อนละเสยซงอาสวะทงปวง แลวประสบพบเหนแต ความดบสนทโดยหาอนตรายมได ฉะนน เทอญ.

Documents

7 63+ทุติยสมันตปาสาทิกาแปล+ภาค+๒