7-8(137-138) Lipiec–sierpień 2002 ISSN 0867-8952

��

Marsz Mokotowa

��

��

��

��

��

!�"��"�� "�� "��

#��

��

$�� %��"��

&��

%��

&��

'� ��

(��)��

(��

$��

$�� *�

&��

&��!��

��

$��

+��!�

,��

-��.

/��0

� ��

��

� ��

��

!�� "��#$%&��""�� '(

��"��)��* �� '+

,�-�� "�� +(

� �� .�� /�� +�

��"�� .�� +0

1 �� "� ��2�� "� �� "*�3� ��4 ��1��-�� .��-��5�� '� � �� 6�� 7�� /��-�� 86�� 9�� : ��"� �)�� 8��3� � �� 9�� :��;� -�� 4�� <�� 4 ��=�� <�=�� 8�� 3� �� '>?>@'>�A9<�� +((+

Kombatanci!Mieszkańcy Warszawy!Żołnierze Wojska Polskiego!Rodacy!

Słuchajcie Wszyscy!Stajemy dziś do uroczystego Apelu Poległych na naro-dowej nekropolii Rzeczypospolitej – Cmentarzu Woj-skowym na Powązkach, aby oddać hołd poległym żoł-nierzom walczącym o niepodległość i granice Polski po-wstającej z gruzów po 123 latach niewoli.Pochylamy głowy w zadumie i skupieniu, mając sercaprzepełnione wdzięcznością do Tych, którzy na ołtarzuOjczyzny złożyli największą ofiarę – własne życie.

Wszystkich Was wzywam. Tych, którzy nie upadli naduchu i nie przyjęli w pokorze jarzma zaborców. Was,niezłomnych duchem, trwających w oporze, godnychi silnych wolą przetrwania, pracy i cierpienia!STAŃCIE DO APELU!POLEGLI NA POLU CHWAŁY!Wzywam Was! Konspiratorów i twórców czynu z 6 sierp-nia 1914 roku. Żołnierzy 1 Kadrowej Kompanii, copierwsza odważyła się wzbudzić nadzieje Polaków, Bo-haterów Legionów Polskich, żołnierzy mężnych i nieu-straszonych.

STAŃCIE DO APELU!POLEGLI NA POLU CHWAŁY!

Przyjdźcie do nas! Bohaterowie spod Korczyna, Dębli-na, Krzywopłotów, Uliny Małej, spod Limanowej, Mar-cinkowic i Łowczówka.

Wzywam Was! Żołnierze I Brygady Legionów, którzypierwsi rzuciliście „na stos swój życia los”.


Wzywam Was! Żołnierze II Brygady Legionów. Słyn-nych bohaterów „drogi Legionów” na przełęczy Pan-tyrskiej, spod Mołotkowa i Nadwórnej.


Przyjdźcie! Bohaterowie III Brygady Legionów, maszeru-jących przez góry, doliny i rzeki dla Polski, dla Jej chwały!


Wzywam Was! Żołnierze Legionów, ułani spod Rokitny– uczestnicy szarży, której podobnego przykładu histo-ria nie zna.

Wzywam Was! Bohaterowie znad Stochodu i Styru,spod Kostiuchnówki, obrońców „Polskiej Góry” i „Pol-skiego Lasu”. Was, którzy pokazaliście, że żołnierz pol-ski – nie tylko potrafi walczyć, ale także zwyciężać!


Wzywam Was! Żołnierze Polskiej Organizacji Wojsko-wej, oddziałów lotnych Wojska Polskiego, Polskiej ArmiiPodziemnej. Wasze czyny zespoliły siły całego narodupolskiego w zmaganiu o wolność i niepodległość.


Przyjdźcie do nas! Żołnierze Polskiego Korpusu Posiłko-wego, Polskiej Siły Zbrojnej. Wy, którzy staliście się kadrąwojska niepodległego państwa polskiego!


Do Was wołam! Żołnierze Legionu Puławskiego i Pol-skiej Brygady Strzeleckiej, bohaterów walk pod Bara-nowiczami, Zaosiem i Zelwą.Przyjdźcie do nas! Oficerowie i żołnierze Wojska Pol-skiego na wschodzie, I Korpusu na Białorusi, II Korpu-su ma Ukrainie, bohaterowie spod Kaniowa!


Na cmentarzu w Radzyminie mogiła żołnierzy poległych w BitwieWarszawskiej fot. K. Dąbkowski

��

��

Wzywam Was! Żołnierze III Korpusu na Ukrainie, 4 Dy-wizji Strzelców i 5 Dywizji Syberyjskiej, którzy z odda-lonego Kubania, Irkucka i Charbina przedzieraliście siędo wolnej Ojczyzny!

STAŃCIE DO APELU!POLEGLI NA POLU CHWAŁY!!

Wzywam Was! Żołnierze Legionu Bajończyków, boha-terowie walk pod Reims i Arras, żołnierze Armii Pol-skiej we Francji, ochotnicy z Ameryki Północnej i Połu-dniowej, zdążający przez morza i oceany do WojskaPolskiego na pomoc zmartwychwstałej Ojczyźnie!


Wzywam Was! Uczestnicy Powstania Wielkopolskiego,trzech Powstań Śląskich, dokumentujących miłość doOjczyzny z bronią w ręku i wytyczających zachodnierubieże Rzeczypospolitej.


Do Was wołam! Żołnierze samoobrony Mińska, Słucka,Wilna, Lidy i Grodna, obrońców Kresów Wschodnich,gdzie z orężem staliście na straży granic Rzeczypospo-litej.


Wzywam Was! Obrońcy Galicji Wschodniej, Wołyniai Śląska Cieszyńskiego. Was wzywam! Żołnierzy WojskaPolskiego, poległych nad Dźwiną, Berezyną i Zbru-czem.


Wzywam Was! Bohaterscy oficerowie, żołnierze, kape-lani. Ciebie wzywam majorze Stefanie Pogonowski, ma-jorze księże kapelanie Ignacy Skorupko, majorze Bo-lesławie Zajączkowski, poruczniku Benedykcie Pęcz-kowski, szeregowy Karolu Płoszko. Was, żołnierzeprzedmościa warszawskiego, spod Radzymina i Osso-wa, uczestników przeciwuderzenia znad Wieprza, żoł-nierzy oddziałów pod wodzą marszałka Józefa Piłsud-skiego, które rozgromiły bolszewicką potęgę dążącądo zniewolenia naszej Ojczyzny, obrońców Płocka,Lwowa, Zadwórza.


Was wzywam! Oficerowie i żołnierze białoruskiej armiiochotniczej generała Stanisława Bułak-Bałachowiczai Ukraińskiej Republiki Ludowej atamana Semena Pe-tlury, wiernych sojuszników Polski w 1920 roku.


Wzywam Was! Twórcy niepodległego państwa polskie-go. Ciebie wzywam! Pierwszy Marszałku Polski JózefiePiłsudski. Dzieło Twego życia – zmartwychwstała Pol-ska nigdy o Tobie nie zapomni.


Wzywam Was! Współtwórcy niepodległej Rzeczypo-spolitej: Ignacy Daszyński, Romanie Dmowski, Woj-ciechu Korfanty, Ignacy Paderewski, Wincenty Wito-sie. Wasza działalność na polu dyplomacji i w krajuspowodowała, że Polska znowu znalazła swe miejscew rodzinie państw Europy!

CHWAŁA BOHATEROM!CZEŚĆ ICH PAMIĘCI!

Wzywam Was. Wybitni dowódcy polskiego żołnierza.Ciebie wzywam Marszałku Edwardzie Rydzu-Śmigły,Generale Władysławie Sikorski, Generale Józefie Hal-lerze, Generale Stanisławie Hallerze, Generale Józe-fie Dowbor-Muśnicki, Generale Stanisławie Szeptycki,Generale Gustawie Orlicz-Dreszerze, Generale Tade-uszu Rozwadowski, Generale Lucjanie Żeligowski, Ge-nerale Zygmuncie Zieliński, Generale Franciszku La-tiniku, Generale Leonardzie Skierski, Generale Wacła-wie Iwaszkiewiczu-Rudoszański, Generale AleksandrzeKarnicki, Generale Danielu Konarzewski, Generale An-drzeju Galico, Generale Leonie Berbecki, GeneraleKazimierzu Ładosiu, Generale Stefanie Dąb-Biernac-ki, Generale Franciszku Krajowski, Generale Gusta-wie Macewiczu.


Do Was wołam – Potomni!Bądźcie dziedzicami pragnień i wysiłków pokoleń,które urzeczywistniły polskie dążenia do niepodległo-ści Ojczyzny. Imion poległych bohaterów i ich czy-nów – nie zapomnijcie!


Pomnik upamiętniający postać ks. kapelana Ignacego Skorupki wOssowie fot. K. Dąbkowski

� ��

W pierwszej dekadzie sierpniaobie strony intensywnie przygoto-wywały się do rozstrzygającej ope-racji wojskowej. Bolszewicy posze-rzyli dowództwo frontu zachod-niego o dwóch komisarzy, Polakówz pochodzenia – Feliksa Dzier-żyńskiego i Józefa Unszlichta.Głównodowodzący wojsk polskichJózef Piłsudski – po upadku Brze-ścia – zmuszony został do przegru-powania sił i skupienia zasadnicze-go wysiłku na obronie stolicy.6 sierpnia został wydany znanyrozkaz konkretyzujący plan gene-ralnej kontrofensywy sił polskich.

9 sierpniaWedług nowego rozplanowaniadowódcą całego Frontu Północne-go był gen. Józef Haller. Na pół-nocy, nad Wkrą stanęła 5 Armiagen. Władysława Sikorskiego,w centrum 1 Armia gen. Franci-szka Latinika, a na południu odGóry Kalwarii po Dęblin – 2 Armiagen. Bolesława Roi. Rozstrzygają-cy manewr miał wykonać FrontŚrodkowy gen. Edwarda Rydza-Śmigłego z 4 Armią gen. Leonar-da Skierskiego i 3 Armią gen.Zygmunta Zielińskiego. Nato-miast Front Południowy gen. Wa-cława Iwaszkiewicza z 6 Armiąi sojuszniczą Armią Ukraińskąnadal toczył boje z kozakami Se-mena Budionnego.

Na ziemiach zajętych przez ob-ce wojska trwał rabunek. Warto za-cytować obserwację Izabeli Woli-kowskiej z Lutosławskich: „We wsirozłożone były tabory moskiew-skie i szło w głąb kraju nie wojskoobce, ale jakby całe dzikie plemię(...). Obozowało to na złupionychwozach, żyło dostatnio z kradzio-nego, oglądało co chwila zrabowa-ne gospodarstwo, rozłożone wo-

koło garnki, naczynia. Ich twarzewyrażały zadowolenie i pychę”.

10 sierpniaBolszewicy przegrupowywali swesiły na podejściach w rejon Warsza-wy. W stolicy tłumnie do armii zgła-szali się ochotnicy, ale obserwowa-no i objawy paniki. Premier Win-centy Witos zauważył z przeką-sem, że więcej jest jednak chętnychdo chodzenia z procesjami niż doprac fortyfikacyjnych. Zapomina sięo cennych wówczas sojusznikachw postaci m.in. Grupy Jazdy gen.Bułak-Bałachowicza (w której byłowielu Białorusinów), wojsk Ukraiń-skiej Republiki Ludowej SemenaPetlury (w połowie sierpnia 1920r. ponad 21 tys. żołnierzy), bryga-dach kozackich i formacjach rosyj-skich. W końcu października 1920r. wszyscy ci sojusznicy dyspono-wali prawie 70 tysiącami karabi-nów i szabel.

10 sierpnia kardynał Aleksan-der Kakowski wystosował list doduchownych z nakazem trwaniaprzy wiernych: „Tylko najemnik,a nie pasterz, opuszcza owce swo-je w chwili niebezpieczeństwa.Gdyby jednak, co nie daj Boże,najemnik taki się znalazł, z jakich-kolwiek pobudek opuścił stanowi-sko, obciążam go ipso dacto su-spensą ab offcicio et beneficio ...Stać niewzruszenie, oto nasze i wa-sze hasło”.

11 sierpnia Nadchodziły dni przełomu. Rosja-nie wydzielili dywizje do szturmuna Warszawę. O godz. 1.30 w nocygen. Lucjan Żeligowski wydałrozkaz odwrotu swych oddziałówz Wyszkowa. Do walk dołączyła IILitewsko-Białoruska Brygada.Ciężkie chwile przeżywał Pułtusk

i 17 Dywizja Piechoty, która prze-szła w skład 5 Armii gen. Sikorskie-go. Zyskiwano cenny czas, ale zacenę dużych strat nie tylko żołnier-skich, ale i osób cywilnych.

12 sierpnia Rozpoczęły się walki w rejonie Ra-dzymina, wieczorem na miastecz-ko spadły pociski artyleryjskie.Zgrupowani tu żołnierze polscybyli wyczerpani psychicznie i fi-zycznie. Obrońcom wprawdziesprzyjało ukształtowanie terenu,ale nie umocniono wcześniej tutej-szych fabryczek, cegielni, domówmurowanych. Z Warszawy dociera-ły słowa zachęty do wytrwania, po-jawili się też ochotnicy, ci jednak –prawdę mówiąc – mieli gorące ser-ce, kiepskie wyposażenie i prawieżadnych umiejętności bojowych.Wódz Naczelny pojechał do swychchłopców nad Wieprz. Postanowiło jeden dzień przyspieszyć kontro-fensywę, by nie dopuścić do upad-ku Warszawy.

13 sierpnia Rano poszło pierwsze natarcie

bolszewickie na Radzymin i to zo-stało odparte. Po godzinie 17. ru-szyło kolejne, znacznie silniejszei ono spowodowało panikę napierwszej linii obronnej. Obserwa-tor polskiej artylerii dostrzegłz wieży kościelnej wychodzącą z la-su żołtą tyralierę nieprzyjacielskiejpiechoty. „Bolszewicy nie strzelali,lecz trzymając karabiny nastawio-ne, szli wolno, ale ciągle ku mia-stu. Z naszej strony żadnej próbyoporu”.

Pospiesznie montowane kontr-uderzenia nie mogły zapobiec klę-sce, do godz. 19. Rosjanie zawład-nęli Radzyminem. Na szczęście są-siednie pułki polskie pozostały na

�� !�� "#�$��

��

swych pozycjach, zareagowałenergicznie gen. Józef Haller,dowódca Frontu Środkowego.Nocą przygotowano dużykontratak siłami 1Dywizji Li-tewsko-Białoruskiej.

Polskie Naczelne Dowódz-two wydało instrukcję taktycz-ną dla defensywy pod Warsza-wą. Należało uzupełnić liniezasieków, założyć miny, rozbu-dować ziemianki, pilnować,by żołnierz był dobrze karmio-ny i wypoczęty, co wyglądałonieco na pobożne życzenie.Na odważnych czekały odzna-czenia: Krzyż Walecznychi Order Virtuti Militari, natchórzliwych wyroki. Dowód-ca 5 Armii, gen. Władysław Si-korski 13 sierpnia wydał roz-kaz oficerski: „Zaznaczam, żerozstrzeliwując szeregowychza ucieczkę z pola bitwy – tymbardziej nie cofnę się przedstosowaniem kary śmierciw stosunku do oficerów,którzy ponoszą pełną odpo-wiedzialność za stosunkiw podległych im oddziałach”.

14 sierpnia Według Normana Daviesa„Bitwa Warszawska została ro-zegrana w czterech odrębnychosłonach w czterech różnych sek-torach; na przyczółku wiślanym –na przedpolach Warszawy, nadWkrą, nad Wieprzem i na granicypruskiej. Każda z części tej bitwystanowiła element spójnej całości:agitando (szalenie), maestoso(triumfalnie), presto (prosto) oraztutti (całą siłą)”.

Zacznijmy od agitando i 14sierpnia. Radzymin pozostawałw rękach bolszewickich, jednakoddziały wroga zaległy przed dru-gą polską linią obronną. O godz.10. kontratakowała Dywizja Litew-sko-Białoruska. O Kresowcachmówiono, że to żołnierze „wytrwa-li i silni duchem oraz bojowo do-świadczeni”. Tylko jednak częścio-

wo i na kilka godzin udało się imodbić miasto. Rosjanie nadal prze-ważali, o czym mógł osobiścieprzekonać się przybyły w rejonwalk dowódca Frontu Północnegogen. Józef Haller. W odwodzie po-została jeszcze tylko 10 Dywizja, tasama, która w końcu lipca walczy-ła w rejonie Białegostoku. Piechu-rzy gen. Lucjana Żeligowskiego by-li w dobrych nastrojach. W swoichwspomnieniach generał zapisał:„W tym decydującym momenciesilnie odczułem, jak wielką siłęmoralną stanowią oficerowie,wówczas gdy są bliscy żołnierzowi,gdy kierują jego życiem ducho-wym i są jego przyjaciółmi”.

Natarcie 10 Dywizji mogłowyjść dopiero świtem 15 sierpnia,

a w dniu 14 sierpnia skończyłsię bój pod pobliskim Osso-wem. Tu krwawił 33 pułk pie-choty. Przed tyralierą kompaniiszedł jako ochotnik kapelan ks.Ignacy Skorupka. Tak zapa-miętał go jeden z oficerów: ks.Ignacy Skorupka „szedł wypro-stowany, a usta jego poruszałysię lekko. Prawdopodobnieodmawiał modlitwę, błagającKrólową Polski o zwycięstwo ...Za nami z okrzykiem hurrra!biegła kompania. Zdawało się,że ksiądz Skorupka potknął sięo bruzdę i upadł na ziemię”.Ostateczny bilans walk podOssowem był korzystny dlastrony polskiej. Nareszcie zwy-cięstwo, choć w lokalnym wy-daniu, zmiana nastrojów, zapo-wiedź przełomu. Wieczorem naściernisku znaleziono ciało ks.Ignacego Skorupki. W ręcetrzymał krzyż. To on stał się bo-haterem Ossowa i narodową le-gendą, cząstką cudu nad Wisłą.

15 sierpniaData uznawana za najważniej-szą z całej wojny polsko-bolsze-wickiej 1920 roku. Data „cudunad Wisłą” i święta Wniebo-wzięcia Najświętszej Marii Pan-

ny. Warszawa czekała trwożnie nawieści spod Radzymina. O godzi-nie trzeciej w nocy rozpoczęły sięwalki o Wólkę Radzymińską. Zwy-cięskie, ale poległ w nich dowódcabatalionu por. Stefan Pogonow-ski, awansowany pośmiertnie nakapitana i obdarzony tytułem „Bo-hater Radzymina”.

O godz. 10. wileński pułk pie-choty zdobył Radzymin. „Docho-dzimy do rynku, ludność wylega naulicę, składając błagalnie ręce z ra-dości w sercu, prosząc o wytrwa-łość i zwycięstwo naszych bohater-skich oddziałów. Cywile łączą sięz nami i z czym kto może gnają bol-szewików bez opamiętania. W gar-dle zasycha, tchu brakuje, słońcepiecze. Nic to wobec odniesionego

Ułan Bronisław Jednorowski (ur. 1897). Powołany 15 maja 1919 roku do 3 Pułku Ułanów byłżołnierzem wojny 1920 roku. Następnie przebywałw niewoli bolszewickiej. W dwudziestoleciu międzywo-jennym działał społecznie na rzecz obronności kraju.

� ��

zwycięstwa” – tak wspomi-nał radosne chwile przed-południowe 15 sierpniappor. Bronisław Felczy-kowski. Ileż satysfakcji da-wało polskim żołnierzomoglądanie pleców uciekają-cych bolszewików. Ale ciraz jeszcze zebrali siły i wy-prowadzili skuteczne ude-rzenie.

Ta szarpanina radzymiń-ska skończyła się dopieroz podejściem pułkówstrzelców kaniowskich.O godz. 21. nasi piechurzyweszli do Radzymina, byjuż tu pozostać. Po stroniepolskiej użyto nawet czoł-gów, przeciwnicy mieli kil-ka samochodów pancer-nych. Okazało się jednak,że bolszewicy nie posiada-ją już rezerw na kierunkuwarszawskim. Ich głównesiły, bo niemal trzy pełnearmie, obchodziły stolicęPolski od północy, powta-rzając manewr Iwana Pa-skiewicza z 1831 roku.Wedle zaś przewidywańkomisarzy, w Warszawiez obszarnikami i burżuazją miałrozprawić się uciemiężony dotych-czas lud pracujący.

Wróćmy do Radzymina. W wal-kach o to miasto zginęło 18 ofice-rów i 292 podoficerów oraz szere-gowców polskich. To ich grobyznajdują się na cmentarzu, którymija się jadąc przez miasteczko doWarszawy. Obok znajduje się ka-pliczka poświęcona w 1927 rokuw obecności prezydenta IgnacegoMościckiego.

To miejsce sławy narodoweji mówił o tym także Ojciec ŚwiętyJan Paweł II. Prawdą jest jednaktakże, że boje pod Radzyminem totylko fragment Bitwy Warszaw-skiej, bo ta rozgrywała się takżenad Wkrą, gdzie gen. WładysławSikorski z 5 Armią powstrzymałtrzy armie bolszewickie, i nad Wie-

przem, skąd Józef Piłsudski wypro-wadził kontrofensywę, decydującąo losach całej wojny.

16 sierpnia Pod Warszawą sytuacja się ustabili-zowała, Radzymin pozostawałw rękach polskich. Nad Wkrą,o czym mniej wiedziano w stolicy,też zdarzył się cud. Już 14 sierpniadywizje bolszewickie zaczęły przy-gotowania do forsowania Wisłypod Włocławkiem i na kierunkuPłocka. Sytuacja polskiej 5 Armiigen. Sikorskiego stała się arcytrud-na. Naczelne Dowództwo byłoprzekonane, że Rosjanie gros siłpchają bezpośrednio na Warszawę,nakazano więc Sikorskiemu rozpo-cząć odciążające działania ofen-sywne. Tymczasem to nie pod War-szawą, ale właśnie w Ciechanow-skiem pojawiały się wciąż nowe

dywizje bolszewickie.I wtedy właśnie stał sięów cud. 15 sierpnia ran-kiem kawalerzyści polscywpadli znienacka do Cie-chanowa, dowódca 4 nie-przyjacielskiej Armii mu-siał ratować się ucieczką,a jego sztab zniszczył do-kumenty i spalił radiosta-cję. Przez kilkanaście go-dzin bolszewicy byli bez-radni, poszczególne dy-wizje i armie nie miałyłączności ze sobą. Dziękitemu 5 polska Armia nietylko została uratowana,ale mogła prowadzićdziałania ofensywne ma-jąc na karku taką masęczerwonych oddziałów.

16 sierpnia, to jednakprzede wszystkim dzieńprzełomu na południu.Zacznę od opowieściwręcz anegdotycznej. 13sierpnia Rosjanie znaleźliprzy zabitym oficerze pol-skim rozkaz operacyjny 3armii polskiej do kontro-fensywy znad Wieprza.Szczęśliwie uznali te do-

kument za mistyfikację i nadal niezdawali sobie sprawy ze śmiertel-nego niebezpieczeństwa mającw tym terenie tylko słabiutką Gru-pę Mozyrską. Wczesnym rankiem16 sierpnia Józef Piłsudski ruszyłdoborowe, wypoczęte dywizje. Takpotem napisał: „Nie marnegokontredansa, lecz wściekłego galo-pa rżnęła muzyka wojny! Nie dzieńz dniem się rozmijał, lecz godzinaz godziną! Kalejdoskop, w taktwściekłego galopu zakręcony, niepozwalał nikomu z dowodzącychpo stronie sowieckiej zatrzymaćsię na żadnej z tańczonych figur”.Tego dnia polskie pułki pokonałypo 30–40 kilometrów, a wieczo-rem zajęty został Mińsk Mazowiec-ki. Bolszewicy jeszcze nie zdawalisobie sprawy z katastrofy.

Adam DOBROŃSKI

Lublin. Pomnik poświęcony pamięci żołnierzy poległych w woj-nie o wolność w latach 1918-1920, który staraniem Stowarzysze-nia Oficerów Rezerwy II Frontowej Oficerskiej Szkoły Piechotyzostał odtworzony według wzoru z 1928 roku. Na temat uroczy-stości jego odsłonięcia „Kombatant” pisał we wrześniu ub. roku.

Fot. W. Marcewicz

��

27 czerwca br., w stulecie uro-dzin kapitana Stanisława Wyce-cha, odbyła się w jego domu nawarszawskiej Woli niecodziennauroczystość. Dostojnego Jubilataodwiedzili przedstawiciele Urzę-du ds. Kombatantów i Osób Re-presjonowanych z wicemini-strem Janem Kołtunem na czele,władz Dzielnicy Wola oraz Zakła-du Ubezpieczeń Społecznych.Nad przebiegiem uroczystościczuwał płk Stefan Klonowski wi-ceprezes Zarządu OkręguWarszawskiego Związku Komba-tantów RP i Byłych Więźniów Po-litycznych oraz najbliższa rodzi-na bohatera.

Stanisław Wycech urodził sięw 1902 roku w Sadolesiu w po-wiecie węgrowskim. Już w wiekupiętnastu lat wstąpił do PolskiejOrganizacji Wojskowej. W listo-padzie 1918 roku zasilił szeregi22 pp w Siedlcach, a następnie15 pp „Wilków” i w 1920 rokuw składzie IX Dywizji bronił Oj-czyzny przed bolszewikami. Pod-czas II wojny światowej równieżnie pozostał bezczynny. Kolpor-tował prasę podziemną i przewo-ził broń dla placówek Armii Kra-

jowej w powieciewęgrowskim. Ucze-stniczył też w Po-wstaniu Warszaw-skim na DolnymMokotowie i Czer-niakowie, gdzie peł-nił funkcję Komen-danta Obrony Cy-wilnej. Po kapitula-cji Mokotowa trafiłdo obozu w Pru-szkowie, a następ-nie został wysiedlo-ny w okolice Wol-bromia. Po wojniebył jednym z orga-nizatorów mikołaj-czykowskiego Pol-skiego StronnictwaLudowego w War-szawie oraz nadzorował kolpor-taż „Gazety Ludowej”. W 1946roku PSL wysunęło jego kandy-daturę w kampanii przedwybor-czej do Sejmu. Z tego powodubył represjonowany i dwa dni po„przegranych” wyborach trafił dowięzienia. Zwolniono go dziękistaraniom Czesława Wycecha,znanego działacza ludowego, mi-nistra oświaty w TymczasowymRządzie Jedności Narodowej.

Składając życzenia Jubilatowiwiceminister Jan Kołtun powie-dział, że jego życiorys jest pięk-nym przykładem tego, jak najle-piej służyć Polsce i rodakom. Sta-nisław Wycech od wielu lat dzia-ła bowiem w środowisku komba-tanckim, a dzięki swojej wiedzyprawniczej pomaga wielu lu-dziom. Na szczęście ciągle cieszysię bardzo dobrą kondycją fizycz-ną i umysłową. Także dziś, mimosędziwego wieku, ten najstarszyżołnierz Rzeczypospolitej uczest-niczy w najważniejszych uroczy-stościach państwowych. Naostatniej stronie „Kombatanta”prezentujemy jego zdjęcie pod-czas uroczystości Święta WojskaPolskiego i 82. rocznicy BitwyWarszawskiej.

Oprócz pięknych życzeń, po-winszowań i listów gratulacyj-nych Jubilat otrzymał równieżnominację na stopień kapitana.Za swoją walkę i wieloletnią pra-cę dla Ojczyzny został już wielo-krotnie uhonorowany licznymiodznaczeniami m.in. KrzyżemNiepodległości z Mieczami, Krzy-żem za Udział w Wojnie1918–1921 oraz medalem „ZaZasługi dla ZKRP i BWP”.

W niedzielę 30 lipca br. z oka-zji tego wyjątkowego świętaw kościele św. Józefa przy ul. De-otymy odprawiona została mszaśw. w intencji Stanisława Wyce-cha, a następnie w sali parafial-nej kościoła, po okolicznościo-wej lampce szampana, zaprosze-ni goście składali Mu najlepszeżyczenia. Od licznej rodziny,kombatantów, przedstawicieliwładz stolicy oraz miasta Radzy-mina, którego jest honorowymobywatelem, otrzymał też niezli-czone wiązanki kwiatów.

Szanownemu Jubilatowi redak-cja „Kombatanta” jeszcze raz ży-czy wielu lat w zdrowiu i pomyśl-ności.

Tekst i zdjęcia F. DĄBKOWSKA

Z okazji stulecia urodzin kapitana Stanisława Wycecha

��%�� &

Stanisław Wycech w swoim domu podczasuroczystości stulecia urodzin

Serdeczne życzenia i gratulacje składa Jubilatowi wiceminister Jan Kołtun

� ��

Jadwiga Grotthus-Ochma-nowa należy do szczególnie za-służonej dla sprawy polskiej, po-chodzącej z Kurlandii rodziny ba-ronów Grotthusów – dziedzicz-nych prezesów Towarzystwa Rol-niczego Hrubieszowskiego.

Pierwszym prezesem założo-nego w 1816 r. przez ks. Stani-sława Staszica Towarzystwa byłbaron Józef Roch Grotthus. Je-go syn, Krzysztof, II prezes TRHto porucznik Armii KrólestwaPolskiego i uczestnik PowstaniaListopadowego. W czasie WiosnyLudów finansował Gwardię Na-rodową we Lwowie oraz pomagałochotnikom z Kongresówkiw przedostawaniu się do Galicji.W 1851 r. został za tę działalnośćoddany pod ścisły dozór policyj-ny. Jego żona Augusta z hr. Kra-sickich za udział w przygotowa-niach do walki zbrojnej na tere-nie okręgu hrubieszowskiego zo-stała w tym samym 1851 rokuuwięziona przez władze carskie,a następnie również oddana podścisły dozór policyjny. Także ichdwaj młodsi synowie – Gustawi Witold stanęli w 1863 r. do wal-ki o niepodległość Polski.

Gustaw Grotthus (dziadek Ja-dwigi Grotthus-Ochmanowej) to

absolwent Instytutu Gospodar-stwa Wiejskiego i Leśnictwa w Ma-rymoncie (1860 r.), w czasie Po-wstania Styczniowego porucznik,a następnie kapitan Wojsk Naro-dowych. Służył jako oficer kawa-lerii i piechoty w oddziałach Mi-kołaja Neczaja, Leszka Wi-śniowskiego, mjr. Józefa Le-nieckiego, płk. Kajetana Cie-szkowskigo-Ćwieka oraz płk.Marcina Borelowskiego-Lele-wela. W 1864 r. powróciłz uchodźstwa i przez 10 lat pozo-stawał pod nadzorem policji car-skiej. W 1871 r., po bezpotomnejśmierci brata Edmunda, został IVprezesem Towarzystwa Rolnicze-go Hrubieszowskiego. W 1885 r.pod zarzutem wspierania unitówwładze carskie usunęły go z tegostanowiska i zakazały jemu i jegożonie przebywania na terenie gu-berni lubelskiej i siedleckiej (za-mieszkałych przez unitów).

Starszy brat Gustawa – WitoldGrotthus to w latach 1862-1863powstańczy cywilny naczelnikpowiatu hrubieszowskiego. Za-grożony „szubienicą” w kwietniu1863 r. zbiegł do Galicji, a na-stępnie do Francji. Mieszkał w Pa-ryżu i tam zmarł w 1888 r.

Po upadku Powstania Stycz-

niowego dom Grotthusóww Dziekanowie wciąż był ostojąpolskości. Augusta Grotthusowawraz z najstarszą ze swych córekLeonią prowadziły tajną szkołępolską i podtrzymywały w oporzeprześladowanych unitów. W 1873r. zostały oddane pod nadzór po-licyjny, a wobec niezaprzestaniadziałalności antyrosyjskiej w na-stępnym roku zesłane do gubernisaratowskiej. W ścisłym porozu-mieniu z Grotthusami działałprzez wiele lat ks. Feliks Tro-szczyński, proboszcz hrubie-szowski, niezłomny obrońcasprawy polskiej, dwukrotny wię-zień carski i zesłaniec.

Ostatnim prezesem TRH,a jednocześnie właścicielem ma-jątków Białowody k. Hrubieszo-wa i Peremyl na Wołyniu był Gu-staw Grotthus, ojciec Jadwigi –absolwent Wydziału RolniczegoUniwersytetu Jagiellońskiego.

W pierwszym małżeństwie niemiał dzieci. W drugim, z Annąz Chłapowskich, miał ich czworo– Marię (ur. w 1914 r., została za-konnicą), Barbarę (ur. w 1917 r.,zamężna z Wiktorem Kulikow-skim, oficerem Armii Krajowej),Józefa (ur. w 1916 r., który jakopodchorąży WP zaginął bez wie-

�� '��(��

7 maja 2002 roku w Departamencie Wojskowym Urzędu doSpraw Kombatantów i Osób Represjonowanych odbyła się uro-czystość dekoracji ppor. w st. spocz. Jadwigi Grotthus-Ochma-nowej „Orlika” Krzyżem Walecznych oraz wręczenia jej KrzyżaWalecznych po mężu śp. por. Zygmuncie Ochmanie „Osterwie”.Obydwoje byli żołnierzami Armii Krajowej i Zrzeszenia „Wol-ność i Niezawisłość”. Krzyżami Walecznych zostali odznaczeniprzez ppłka Wincentego Kwiecińskiego „Lotnego”, przedostat-niego prezesa Zarządu Głównego WiN. Nadania te zostały zapi-sane w „Dzienniku Personalnym Ministerstwa Spraw Wojsko-wych na Uchodźstwie” Nr 2 z 28 czerwca 1949 roku.

Jadwiga Grotthus-Ochmanowa (z lewej)i płk Jerzy Kozłowski w Departamencie

Wojskowym Urzędu po uroczystości dekoracji Krzyżem Walecznych

fot. F. Dąbkowska

��

ści na Wołyniu w 1939 r.) i Jadwi-gę (ur. w 1920 r.).

W 1905 roku, jako chorąży52 pułku dragonów armii carskiej,uczestniczył w wojnie z Japoniąw Mandżurii. Po powrocie z wojnyzainicjował utworzenie Towarzy-stwa Akcyjnego Cukrowni „Aczi-che” w Mandżurii, którego zostałjednym z dyrektorów. Po rozwiąza-niu tego przedsiębiorstwa gospo-darował w Białowodach. W 1914 r.zmobilizowany do armii rosyjskiej,służył m.in. w 2 pułku huzarówi w 6 pułku ułanów, a od 1916 r.w batalionie kolejowym w Man-dżurii. Tam zastała go rewolucja,a następnie przewrót bolszewicki.Utworzył w Charbinie Związek Po-laków Wojskowych w Mandżuriii na Dalekim Wschodzie i był jegodelegatem na Zjeździe Wojsko-wych Polaków w Piotrogrodziew maju 1917 r. Po powrocie doMandżurii przygotowywał wyjazdPolaków do I Korpusu Polskiegogen. Józefa Dowbora-Muśnickie-go. Akcja ta zakończyła się niepo-wodzeniem z powodu przewrotubolszewickiego. W 1918 r. przedo-stał się do Kraju i w styczniu 1919r. zgłosił się ochotniczo do WojskaPolskiego. Rekomendował goppor. dr Adam Chłapowski, ofi-cer ordynansowy Naczelnego Wo-dza, stryjeczny brat jego żony.W zachowanej pisemnej rekomen-dacji czytamy: „Moja kartka Nr 1z 5/2 nie jest jeszcze załatwiona.Dotyczy ppor. Gustawa br. Grot-thusa. Według załączonego za-świadczenia koła 7 p. uł. możnago zapewne przyjąć do WP. On dał200 000 Rs. na naukę państwowąpolską, całą swoją biżuterię naskarb polski i chce służyć w jakiej-kolwiek szarży...”.

W efekcie został przyjęty dosłużby jako podporucznik (od 5kwietnia 1920 r. porucznik), do-wódca plutonu w 7 pułku uła-nów. W lutym 1920 r. Minister

Rolnictwa i Dóbr Państwowychpowołał go na stanowisko preze-sa odrodzonego TRH. W związkuz tym otrzymał urlop z pułku,a w kwietniu 1921 r. przeniesie-nie do rezerwy. Od 1926 r. byłoficerem rezerwy, a po ukończe-niu 50 roku życia, oficerem po-spolitego ruszenia 2 pułku strzel-ców konnych w Hrubieszowie.

W czasie II wojny światowejformalnie nie należał do konspi-racji, jednak dwór w Białowodachbył bazą AK Obwodu Hrubie-szowskiego. Przebywali tam staleoficerowie i żołnierze AK. Do AKnależały dwie jego córki – Barba-ra i Jadwiga. Udzielał dużej po-mocy mieszkańcom pobliskiejpolskiej wsi Rozkoszówki, wysie-dlonej w styczniu 1943 r. 8 lutego1944 r., wywabiony podstępniez Białowód, został zamordowanykoło wsi Pielaki przez bandytówukraińskich. Razem z nim Ukraiń-cy zamordowali towarzyszącychmu – oficera AK, por. Jerzego Ja-błońskiego „Antoniego Grabinę”oraz żołnierza AK Jana Nowaka„Gwoździa”. Tego samego dniaUkraińcy próbowali bez powo-dzenia zaatakować Białowodyw których stacjonował zwiad kon-ny Obwodu Zamojskiego AK poddowództwem kpr. StanisławaPliśkiewicza „Pliszki”.

Jadwiga Grotthus w latach1940-1944 pełniła funkcję łącz-niczki i sanitariuszki na terenieObwodu HrubieszowskiegoZWZ-AK. Była łączniczką międzykwaterującym w Białowodachpor. Jabłońskim a por. „Ordą”z Chyżowic i sierż. „Grudziń-skim” z Władzina. W relacji z ak-cji na posterunek policji ukraiń-skiej w Mołodiatyczach w dniach23 – 26 października 1943 r. mjrJózef Śmiech „Ciąg” pisał:„...córki właścicielki OrnatowicMadzia i Jadzia Rudnickie oraz

Gustaw Grotthus – ojciec Jadwigi

Jadwiga Grotthus na „Lancy”. 1944 rok

Gustaw Grotthus – dziadek Jadwigi

(ciąg dalszy na s. 18)

��

Adam Dobroński: – Przypomnijmy, w jakichokolicznościach i kiedy powstał ŚZŻAK?

Stanisław Karolkiewicz: – Pytanie właściwie powin-no brzmieć – kiedy powinien powstać? A odpowiedź– wkrótce po zakończeniu działań wojennych z Niem-cami. Ale w Polsce było to niemożliwe. Przeżywaliśmyokres zniewolenia i prześladowań dziesiątków tysięcyżołnierzy i działaczy niepodległościowych.

Wyroki otrzymywali nawet tacy koledzy, których je-dynym „przestępstwem” była chęć oddania hołdu po-ległym towarzyszom broni. Z czasem władze powoła-ły do życia jedną licencjonowaną i kierowaną przezkomunistów organizację – ZBoWiD, upoważniając jądo weryfikowania działalności podziemnej i nadawa-nia tytułu kombatanta. Niektórzy koledzy i środowi-ska podejmowali w niej pracę, domagając się należ-nych uprawnień i niezależności. Dominująca częśćbyłych żołnierzy największej ochotniczej armii Euro-py, latami upokarzanych i marginalizowanych pozo-stawała poza tą organizacją. Nadzieje przyniósł „pol-ski sierpień” 1980 r. W Gdańsku przy Komisji Krajo-wej „S” powstała Rada Główna Kombatantów AK, mo-bilizowały się środowiska Warszawy, Krakowa, Toru-nia – praktycznie całego kraju. Po trudnym okresiestanu wojennego, w marcu 1989 roku, w przededniupowstania III Rzeczypospolitej, na zjeździe zjedno-czeniowym żywiołowo powstałego StowarzyszeniaŻołnierzy AK i krakowskiego Związku Żołnierzy AKpowołano do życia nasz Związek. W krótkim czasiestał się największą jednorodną organizacją akowską,z ponad 60 tysięczną armią weteranów, którzy posta-wili sobie za cel nie działalność bezpośrednio poli-tyczną, lecz starania o przywrócenie godności etoso-

wi walki o niepodległość, odkłamanie historii, wycho-wanie patriotyczne społeczeństwa i wreszcie opiekęsocjalną nad zdziesiątkowanym pokoleniem byłychżołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego.

Zmiany następowały i w innych środowiskach.Część żołnierzy AK pozostała poza ŚZŻAK. Czynowa organizacja osiągnęła swe cele?

Z perspektywy 13 lat powiedzieć mogę: i tak, i nie. Popierwsze podejmowaliśmy pracę bez najmniejszegonawet majątku, wszyscy w Związku działamy społecz-nie, przybywa nam lat, a ubywa sił – i to określa moż-liwości. W tej chwili średnia wieku przekracza 79 lat,nasze szeregi z przyczyn biologicznych kurczą sięgwałtowanie. Z materiałów VI Zjazdu ŚZŻAK, jakiodbył się w maju br. w Pułtusku wynika, iż jest nas je-szcze w kraju około 40 tysiecy, zrzeszonych w 34okręgach. Wyniki pracy związkowej są w wielu dzie-dzinach imponujące. Wydano setki prac historycz-nych, odkryto lub ocalono od zapomnienia tysiącedokumentów, opieką otaczane są miejsca walk i mar-tyrologii, cmentarze – także te odkryte i ocalone odtotalnego zapomnienia na Białorusi i Ukrainie – daw-nych terytoriach II RP, organizowane są obchody wy-darzeń historycznych. Powstały setki, dosłownie setkitablic pamiątkowych i pomników z tym najbardziejspektakularnym ale i potrzebnym – wzniesionym zeskładek akowskiej społeczności na całym świecie –pomnikiem Polskiego Państwa Podziemnego i ArmiiKrajowej. Pomnikiem, który poświęcił Ojciec Święty.Ponad 300 szkół nosi imiona bohaterów i oddziałówAK. Nasze zadania realizujemy w coraz większym za-kresie w jedności programowej z kolegami żyjącymina obczyźnie (przy zachowaniu samodzielności orga-nizacyjnej). To cieszy.

Ale nie możemy popadać w euforię. Poziom edu-kacji historycznej, a więc i patriotycznej społeczeń-stwa jest ciągle niedostateczny, niepokoi nas zwła-szcza konsumpcjonizm części młodego pokolenia,choć dostrzegają te problemy organizacje harcerskie,z którymi blisko współpracujemy. Ciągle nie może,wskutek biurokratycznej mitręgi i luk prawnych – po-wstać tak oczekiwane Muzeum Powstania Warszaw-skiego, a nasza dziesięcioletnia, uwieńczona zwycię-stwem walka o uzyskanie zdobytej przez powstancówPASTY mówi o tym, ile trudności piętrzy się przedkażdym działaniem. Na marginesie dodam, iż gospo-darz tego budynku, Fundacja Polskiego PaństwaPodziemnego – powstała z naszej inicjatywy – ze sta-

)�*�+��,-)./0�1-23�4�56,760�81�8+.9,:

mówi ppłk Stanisław Karolkiewicz, prezes Światowego Związku ŻołnierzyArmii Krajowej – najliczniejszej organizacji zrzeszającej żołnierzy Polskiego Państwa Podziemnego

Przed PomnikiemPolskiego PaństwaPodziemnego i Armii Krajowejprzemawia prezesStanisławKarolkiewiczfot. Lech Charewicz

��

tutowego obowiązku będzie przeznaczać uzyskiwanedochody na współfinansowanie określonych wyżejcelów. Jednakże jeszcze w roku bieżącym znacznączęść tych środków pochłaniają konieczne remontyzdewastowanego wieloletnią rabunkową eksploatacjąbudynku.

Niestety, klęskę za klęską ponosimy na odcinku so-cjalnym. Podczas majowego spotkania z premieremwyraziłem pogląd, że w obecnej, trudnej sytuacji go-spodarczej kraju honor nie pozwala nam wyciągać rę-ki po jakiekolwiek nowe przywileje. Ale nie jest to jed-noznaczne z akceptowaniem pozbawiania środowiskakombatanckiego, odchodzącego pokolenia żołnierzy– kolejnych uprawnień. A proces ten, trwający od latnasila się z każdym nieomal miesiącem. Oto tzw. „do-datek kombatancki” mający stanowić 10% średniejpłacy krajowej wynosi 135 zł, choć powinien 200.W tym roku został ponownie zamrożony. Tylko w tymroku zlikwidowano socjalną część Państwowego Fun-duszu Kombatanckiego, domy kombatanta stały sięzwykłymi domami pomocy społecznej (10 żołnierzyoczekuje na każde miejsce, kolejka się wydłuża).Zmniejszyła się dostępność do lekarzy specjalistów,diagnostyki, sanatoriów. Ograniczono ulgi komunika-cyjne. Mówimy o tym jednym głosem ze wszystkimiorganizacjami kombatanckimi i Urzędem ds. Komba-tantów. Bezskutecznie. Z goryczą muszę stwierdzić, żezarówno tak pięknie sformułowany artykuł 19 Konsty-tucji RP jak i art. 18 obowiązującej przecież ustawykombatanckiej – nie są przestrzegane.

W tej sytuacji należy zapytać, czy wielość, rozpro-szenie organizacji kombatanckich nie osłabia ich si-ły? Czy nie potrzebna jest jedność?

Światowemu Związkowi Żołnierzy Armii Krajowej,a zwłaszcza jego prezesowi zarzuca się torpedowaniewysiłków na rzecz zjednoczenia ruchu kombatanckie-go. Jest to zarzut całkowicie bezzasadny. Wręcz prze-ciwnie! Związek i ja osobiście od lat zabiegamy o in-tegrację wszystkich prawdziwych kombatantów, za-równo tych z prawej jak i z lewej strony, wychodzącz założenia, że w jedności siła. Nie możemy jednak za-siadać przy jednym stole z tymi, którzy torturowali,fałszywie oskarżali , skazywali i mordowali naszych to-warzyszy broni i nigdy nie ponieśli za to jakiejkolwiekodpowiedzialności. W III Rzeczypospolitej nie mamiejsca na wspólną organizację „katów i ich ofiar” –którym to mianem określano istniejący w latach PRLZBOWiD.

Stąd się bierze nasz krytyczny stosunek do intere-sującej skądinąd koncepcji powołania Korpusu Wete-ranów, podporządkowanego strukturom reformowa-nego obecnie Ministerstwa Obrony Narodowej. Uwa-żamy po pierwsze, że choć wojna w Europie skończy-ła się 8 maja 1945 roku, to jednak nie w Polsce –w której w tym czasie stacjonowały dywizje NKWDi siły zbrojne obcego państwa, a oddziały WP dowo-dzone jakże często przez obcych obywateli – były

rzucane do walki przeciw siłom niepodległościowym,zaś obywateli Polski, w tym żołnierzy Armii Krajowejmordowano lub wywożono na wschód. Po wtóre nie-pokoi nas projektowany system powoływania władzKorpusu. Po trzecie – naszym zdaniem ludzie, którzymimo wcześniejszych zasług, podjęli z własnej wolisłużbę w siłach represji – stracili moralne prawo dotytułu weterana. Dlatego też z pewnym niepokojemobserwujemy projekt kolejnej modyfikacji ustawykombatanckiej. W tym miejscu podkreślić muszę z ca-łą mocą. Nasz Zwiazek przeciwstawia się lansowane-mu ostatnio poglądowi o rzekomej wojnie domowej,poglądowi mającemu usprawiedliwiać nieprawościsłużb bezpieczeństwa. Nie było wojny domowej. Byłozniewolenie.

Z faktami nie można polemizować, ale czy z myśląo przyszłości i młodych pokoleniach nie należyłagodzić dawnych podziałów? Komu i co może byćprzebaczone, a czego nie wolno zapominać?

Nie wolno nam zapominać, że od momentu wkrocze-nia na tereny polskie Armii Czerwonej i objęcia wła-dzy przez powołany w Moskwie z inicjatywy StalinaPKWN, w latach 1944–1956 ofiarami represji padło:około 8600 poległych (przeważnie w walkach obron-nych). Około 25 000 osób zostało straconych (przedewszystkim na podstawie sfingowanych zarzutów), lubzmarło w więzieniach (często w wyniku przemyśl-nych tortur). Około 25 000 zostało, przeważnie skry-tobójczo, zamordowanych. W sumie w więzieniach,z powodów politycznych znalazło się w tym okresieokoło 240 000 osób, zaś około 50 000 obywateli pol-skich zostało deportowanych przez NKWD na Sybir.Dodajmy do tego setki tysięcy żołnierzy i rodakówwywiezionych w czasie okupacji do Niemiec, którzypo wojnie, w słusznej obawie przed prześladowania-mi w kraju wybrali los emigranta – a otrzymamy obrazstraszliwego upustu krwi, jaki stał się udziałem nasze-go narodu już po okresie walk z hitlerowskieminajeźdźcami. Los wielu patriotów, jak chociażby are-sztowanych latem 1945 roku przez NKWD, przywspółpracy polskich władz bezpieczeństwa, np. 800mieszkańców Augustowszczyzny, jest nadal nieznany.I nikt nie prowadzi ich poszukiwań.

Ta tragiczna statystyka nie została wymyślona,a wynika z badań historyków (np. A. Kunerta). Polskiaparat przemocy, budowany na wzór i z inspiracjiNKWD (m.in. Urzędy Bezpieczeństwa i Więziennic-twa, KBW, Wojskowa Informacja oraz wojskowe sądyi prokuratura) liczył łącznie około 140 000 osób.Wszystkie one otrzymały w latach PRL uprawnieniakombatanckie (!). Funkcjonariusze tego aparatu niezostali dotychczas w pełni rozliczeni. Co więcej, wie-lu z nich nadal cieszy się przywilejami kombatancki-mi, wielu zabiega o ich odzyskanie, a nawet zasiadawe władzach niektórych kombatanckich organizacji!

(ciąg dalszy na s. 15)

� ��

Pomagaliśmy w miarę możli-wości naszym członkom przez33 lata. Teraz jednak jesteśmyjuż zmęczeni, pragniemy od-począć – tłumaczy decyzjęo rozwiązaniu StowarzyszeniaByłych Więźniów PolitycznychZamku Lubelskiego i „Pod Ze-garem” jego prezes Anna Soja.

Ćwierć wieku po odzyskaniuwolności, ocaleli po wojnie wię-źniowie lubelskiego Zamku orazhitlerowskiej katowni „Pod Zega-rem” utworzyli stowarzyszenie,które z jednej strony miało upa-miętniać pełne heroizmu i cier-pienia czasy okupacji, z drugiejzaś nieść pomoc pozostałym przyżyciu współtowarzyszom niedoli.Klub Byłych Więźniów Politycz-nych Zamku Lubelskiego i „PodZegarem” skupiał ponad 3500osób.

Po 33 latach działalności człon-kowie dawnego Klubu, a dziś Sto-warzyszenia, podjęli uchwałę o sa-morozwiązaniu organizacji. Odby-wający się 22 i 23 czerwca br. XVIOgólnokrajowy Zjazd Byłych Wię-źniów Politycznych Zamku Lubel-skiego i „Pod Zegarem” był ostat-nią wspólną uroczystością.

Wiadomość, że jest to ostatni,pożegnalny już zjazd Stowarzy-szenia przyjąłem z głębokim ża-lem. Z podziwem i ogromnymszacunkiem obserwowałem przezwiele lat Państwa działalność.

Tym trudniej pogodzić się z my-ślą, że organizacja tak prężnai mająca tak imponujące i godnepodziwu osiągnięcia decyduje siędobrowolnie zakończyć funkcjo-nowanie. Szanując Państwa wolę,chcę złożyć wyrazy podziękowa-nia za 33 lata ofiarnej pracy – po-wiedział goszczący na uroczystościJan Kołtun, zastępca kierownikaUrzędu do Spraw Kombatantówi Osób Represjonowanych.

Na ostatni zjazd Stowarzysze-nia przybyło zaledwie czterdzie-

stu jego członków. Świadomość,że jest to ostatnie, zamykająceokres wieloletniej działalnościspotkanie przepełniała goścismutkiem. Z drugiej strony pod-kreślali, że brakuje już im sił, abypracować równie intensywnie jakdawniej.

Stowarzyszenie przez całyokres swego istnienia działałoniezwykle aktywnie. Przyświeca-ła im zasada: „Pamięć o tych,którzy odeszli, pomoc tym,którzy zostali”.

Ludzie, którzy w czasie wojnyprzeszli przez lubelski Zamek,którzy poznali niemieckie metodyprowadzenia przesłuchań, dosko-nale wiedzą jak ważna jest okazy-wana sobie wzajemnie bezintere-sowna braterska pomoc. Do-świadczyli jej sami w ponurychcelach Zamku, okazują ją sobiei teraz. Z biegiem lat przybywaosób potrzebujących pomocy. Ko-nieczne bywa wsparcie przy spra-wach związanych z rentami, eme-ryturami, uzyskaniem miejscw domach opieki. Ale równieważne jest okazanie serca i doda-nie otuchy ludziom, którym na codzień towarzyszą choroby, częstosamotność. Potrzebujący zawszemogli liczyć, że koleżanki i kole-dzy ze Stowarzyszenia okażą imtyle zrozumienia i pomocy, ile tyl-ko możliwe.

Nieznaczną pomoc materialnączłonkowie mogli uzyskać dziękizapoczątkowanej już w 1986 r.współpracy ze StowarzyszeniemMaximilian Kolbe – Werk. Kiero-wana była ona przede wszystkimdo osób chorych, niepełnospraw-nych i samotnych. Grupa najbar-dziej sędziwych więźniów Zamkumiała zapewnione bezpłatneobiady, opiekę pielęgnacyjną i le-karską. Za symboliczną odpłatno-ścią przekazywane były aparaty

Więzienie na Zamku w Lubliniebyło jednym z największychmiejsc kaźni w okupowanej Pol-sce. Przez jego cele przeszłookoło 40 tysięcy więźniów. W domu „Pod Zegarem” mieściłasię lubelska siedziba niemieckiejPolicji Bezpieczeństwa oraz Służ-by Bezpieczeństwa. Przewożonotam więźniów Zamku na brutal-ne przesłuchania. W ich trakciezamordowanych zostało ponad

200 osób.

��(;�;��

Ostatni Zarząd Stowarzyszenia Byłych Więźniów Politycznych Zamku Lubelskiego i „Pod Zegarem” w składzie: Anna Sojowa – prezes, Zyta Bukowy – sekretarz,

Klementyna Kuśnierz – skarbnik i członkowie: Sabina Kowalska, Leokadia Pruszkowska,Sabina Reszel

��

słuchowe, endoprotezy, wózki in-walidzkie. Dla samotnych organi-zowane były świąteczne wczasy.

W celu ułatwienia dystrybucjileków otrzymywanych od Maxi-milian Kolbe – Werk zorganizo-wany został punkt medyczny.Członkowie Stowarzyszenia mo-gli otrzymać w nim poradę lekar-ską, przeprowadzić proste bada-nia, otrzymać skierowanie dospecjalisty.

Nie zapomniano o tych, którzynie doczekali końca wojny. Popeł-nione na mieszkańcach Lubel-szczyzny zbrodnie upamiętnionezostały licznymi monumentamii tablicami. Z inicjatywy, a takżedzięki konsekwencji i zaangażo-waniu członków Stowarzyszeniastanęły pomniki na cmentarzuprzy ul. Unickiej, na Rurach Jezu-ickich, na Górkach Czechow-skich, na Kalinowszczyźnie, przyNowej Drodze, a także pamiątko-wy głaz na Lemszczyźnie oraz ta-blice przy bramie więziennej Za-mku, wejściu do Muzeum Marty-rologii i na murze cmentarza ży-dowskiego.

W gestapowskiej katowni „PodZegarem” powstało Muzeum Mar-tyrologii. Eksponowane są w nimhitlerowskie obwieszczenia ośmierci, dokumenty i fotografietorturowanych więźniów. Odtwo-rzono warunki w jakich przeby-wali więźniowie – szczególniewstrząsające wrażenie robi karceroraz narzędzia tortur.

Stowarzyszenie prowadziłorozległą działalność dokumenta-cyjną. Utworzone zostało archi-wum dokumentujące tragicznei pełne cierpienia lata wojny. Za-wiera ono unikalny zbiór danychdotyczących więźniów Zamkuoraz liczne oryginalne materiałyźródłowe dotyczące niemieckichrepresji w tej części kraju orazdokumentujące bohaterską dzia-łalność oddziałów partyzanckichi organizacji niepodległościo-

wych. Z archiwum tego korzystająchętnie magistranci lubelskichwyższych uczelni.

Dokumentacyjna działalnośćStowarzyszenia zaowocowałarównież wieloma publikacjami.Przede wszystkim utrwalone zo-stały wspomnienia więźniów.Książki te są wstrząsającym świa-dectwem poświęcenia i umiłowa-nia ojczyzny, na które stać tylkoludzi o wielkim charakterze, szla-chetności i patriotyzmie. Uzupeł-nia je zbiór grypsów z lat1939–44, przejmująca korespon-dencja do najbliższych pisana czę-sto w ostatnich chwilach życia.Równocześnie publikowane byłyopracowania dotyczące niemiec-kich zbrodni wojennych na tere-nie Lubelszczyzny. Osiągnięciawydawnicze Stowarzyszenia za-mykają broszury będące świadec-twem wytrwałej i oddanej pracyjego członków.

Nadchodzi taki czas, kiedytrzeba spojrzeć wstecz i doko-nać bilansu czego się dokonało.Zadania, jakie przed sobą po-stawiliśmy przed laty szczęśli-wie udało nam się zrealizować.Dziś nadszedł wreszcie nieu-chronny moment zakończeniadziałalności. Jesteśmy odpowie-dzialni jeszcze za to, aby w spo-sób godny przekazać naszą spu-ściznę. Nie chcemy nikogo za-skoczyć, nie chcemy dopuścić,aby to co przez lata tworzyliśmyzostało bez gospodarza – powie-działa Zyta Bukowy, sekretarzStowarzyszenia.

Podczas zjazdu powołana zo-stała komisja likwidacyjna. Zajmiesię ona przekazaniem bogatejspuścizny organizacji i znajdziekontynuatorów rozpoczętegoprzed laty dzieła. Już dziś jednakwiadomo, że bogate archiwaprzejmie Muzeum Martyrologii„Pod Zegarem”, zaś młodzieżz miejscowych szkół – z którą

członkowie Stowarzyszenia utrzy-mywali żywe kontakty – otoczyopieką pomniki.

Można być pewnym, że pamięćo bohaterskich i pełnych godno-ści ofiarach niemieckiego barba-rzyństwa przetrwa w Lublinie.Przetrwa też pamięć o Stowarzy-szeniu Byłych Więźniów Politycz-nych Zamku Lubelskiego i „PodZegarem”.

Grzegorz WITKOWSKI

Fot. z: Stowarzyszenie Byłych Więź-niów Politycznych Zamku Lubelskie-go i „Pod Zegarem” 1969–2002. Dzia-łalność – wspomnienia (Lublin 2002)

Pomniki upamiętniające miejsca związanez martyrologią więźniów Zamku, którepowstały dzięki staraniom Stowarzyszenia.U góry: pomnik na cmentarzu przy ul.Lipowej w Lublinie, niżej: pomnik naRurach Jezuickich

� ��

Kiedy przyszli, spojrzałam na ze-gar – było piętnaście po dwuna-stej. Do gestapo „Pod Zegarem”niedaleko. Szliśmy piechotą. „Pa-nowie” po bokach, ja w środku –trzeci z tyłu, a nieco dalej kilkużołnierzy.

Do gmachu gestapo weszliśmyfrontowymi drzwiami, do słabooświetlonego gabinetu z poprze-suwanymi meblami. Pierwszeprzesłuchanie przeprowadził bar-czysty brunet, którego potemw więzieniu nazywano „Szata-nem”. Pytania o kolegów, koleżan-ki, głównie o Baśkę. Kazano wska-zać na fotografii. Na jednym sta-rym szkolnym zdjęciu zbiorowymmusiałam to zrobić, gdyż tam byłjej podpis. Zresztą umawiałyśmysię, że koleżeństwa szkolnego niebędziemy się wypierać. Ale na in-nych ostatnich fotografiach już jej„nie rozpoznałam”. Gestapowieczaczął osobistą rewizję. Przerazi-łam się, gdy sięgnął do włosów.W modnych wówczas loczkachmiałam ukrytą ampułkę, chyba ześrodkiem przeciwbólowym (wąt-pię, aby to była trucizna). Na

szczęście „Szatana” na chwilęodwołano. Szybko wsunęłam am-pułkę pod blat stołu. I tak zosta-łam bez upragnionego środka ra-tunku. „Szatan” po powrocie do-kładnie przepatrzył mi włosy. A po-tem (...) zaprowadził do lochów.

Szliśmy ponurym korytarzem,który zdawał się ciągnąć w nie-skończoność. Po lewej stronie ja-kieś zakratowane czarne czeluście.Gdzieniegdzie słabe żarówki tylkow suficie korytarza. Wpuszczonomnie do pustej celi. Drewnianaprycza i nic więcej. Ale orientowa-łam się, że w sąsiedniej celi są ja-kieś kobiety. Położyłam się na pry-czy usiłując zebrać myśli. Trudnopowiedzieć, czy to był błąd przy-znawanie się do szkolnych koleża-nek. Wszak widywano nas razem.Adresów oczywiście „nie pamięta-łam”. Do organizacji „nie należa-łam”. Może na tym się skończy?

Rano wartownik zaprowadziłmnie do drzwi wejściowych, prze-kazał drugiemu, który znów za-brał mnie na I piętro do jasnegogabinetu. Był tam gestapowiec –zapytał o nazwisko, organizację

i nawet nie wiem jak, w mgnieniuoka uderzył pięścią z metalowympierścieniem w szczękę tak, żeznalazłam się na podłodze. Potembłyskawicznie znaleźli się jeszczetrzej. Wepchnęli mnie do sąsie-dniego pokoju. Był na pół ciemny.Okna były zasłonięte, światło pa-dało z sąsiedniego gabinetu.Wszystko toczyło się w oszałamia-jącym tempie, ale zdążyłam do-strzec na ścianach wiszący całyasortyment pejczy. Kazali się roze-brać, przywiązali mnie do stołkatak, że głowa zwisała w dół i za-częło się bicie. Padały szybkie py-tania i jednocześnie ciosy jakimiśbykowcami po pośladkach, ner-kach, nogach od ud po stopy. Naj-większą pasję okazywał „Szatan”.(...) Chwilami chwytał mnie zawłosy i tłukł głową o krawędź stoł-ka. Mdlałam i wówczas wpychanomi twarz do wiaderka z wodą.Wreszcie odwrócono mnie i z ja-kiegoś naczynia zaczęto wlewaćwodę do ust i nosa. Dusiłam się,równocześnie dostałam torsji, bie-gunki i krwotoku. (...) Zaciągnę-li mnie nie do celi, ale do ciemni-cy koło dyżurki wartownika. Ręceskuli kajdankami i wrzucili jak wo-rek na beton. (...)

W jakiś czas potem otworzyłysię drzwi i starszy już wahmeistero szerokiej, okrągłej twarzy popa-trzył na mnie i podciągnął bliżej.Zdjął kajdanki i na rękach zaniósłdo blaszanej umywalki w kształciedługiego koryta. Apaszką obmy-łam krew i nieczystości. (...) Przedzmianą warty założył mi kajdankii zamknął. Jego następca nie byłtak łaskawy. Otworzył, spojrzał ześmiechem i tak docisnął kajdanki,aż boleśnie wbiły się w przegubyręki.

Prezentujemy fragment wspomnień Janiny Unkiewicz-Gołębiowskiej „ Janki”, opublikowanych wzbiorze wspomnień opracowanych przez Krystynę Madałową Stowarzyszenie Byłych WięźniówPolitycznych Zamku Lubelskiego i „Pod Zegarem” 1969–2002. Działalność – wspomnienia(Lublin 2002).„Janka” była członkiem ZWZ. Została aresztowana 20 sierpnia 1941 r.

)��<��6��;=

Więzienie na Zamku Lubelskim rok 1940fot. ze zbiorów Muzeum Lubelskiego

��

Ciężka to była noc. Leżałam sku-lona, obolała, pełna gorączkowychmyśli. Rano wyprowadzono mniez ciemnicy do dyżurki tuż oboki od razu zaczęło się przesłuchanie.Byłam jednak tak zesztywniałai słaba, że od razu zemdlałam. (...)

Następnego dnia gestapowiecz „podkówką” zniósł mnie z pry-czy i zaprowadził do wyjścia. Naulicy czekał czarny, duży samo-chód osobowy. Siadłam koło kie-rowcy, z tyłu gestapowiec, tak do-jechaliśmy do Zamku. Jedna, dru-ga ciężka brama, nigdzie nie cze-kałam. Gestapowiec przekazałmnie jakiemuś strażnikowi, a tenzaprowadził na oddział kobiecy.Załamany, ponury korytarz z ja-kimś dziwacznym, wysokim stoli-

kiem na końcu. Nie wiem dlacze-go skojarzył mi się z pojęciem spa-lonego cyrku.

Wysoka ciemnowłosa strażnicz-ka zapytała, co mam do depozytu,niewiele tego było. (...)

Ja na przesłuchania byłam bra-na na gestapo jeszcze dwa razy,chyba w styczniu i lutym 1942 r.Za każdym razem z rozbieraniemi biciem, ale już nie tak strasznymjak na początku. (...)

Janina UNKIEWICZ-GOŁĘBIOWSKAAutorka wspomnienia urodziła się 15stycznia 1919 r. w Lublinie, gdzie ukoń-czyła szkołę średnią i podjęła studia naKatolickim Uniwersytecie Lubelskim.Aresztowana w sierpniu 1941 r., poponad rocznym pobycie na Zamku lu-belskim w grudniu 1942 r. została wy-wieziona do obozu w Oświęcimiu-Brze-zince. Przebywała tam do ostatniego,pieszego ewakuacyjnego transportu19 stycznia 1945 r., z którego udało sięjej zbiec. Po wojnie podjęła przerwanestudia na KUL-u i równocześnie rozpo-częła pracę w szkole. Zmarła 30 stycz-nia 1987 roku.

Cela więziennafot. ze zbiorów Muzeum Lubelskiego

I właśnie z tego rodzaju „kombatantami” nie mo-żemy i nie chcemy zasiadać przy jednym stole. Sprze-niewierzylibyśmy się bowiem pamięci naszych pole-głych i pomordowanych towarzyszy broni.

Podobne stanowisko zajmują inne organizacje nie-podległościowe takie jak np. Stowarzyszenie SzarychSzeregów, Związek Żołnierzy NSZ, Inwalidów Wojen-nych, WiN, Ociemniałych Żołnierzy, KonspiracyjnegoWojska Polskiego, Jaworzniaków, Więźniów OkresuStalinowskiego i innych. Integracja ich działań w ra-mach powołanej niedawno Federacji StowarzyszeńWeteranów Walk o Niepodległość jest właśnie – mo-im zdaniem – drogą do tak oczekiwanej jedności.

Jakie zatem zadania stoją w tej chwili przed Związ-kiem?

Określa je posłanie przyjęte przez Zjazd. Praktyczniejest ono kontynuacją wcześniej podejmowanych za-dań. Ze swej strony mogę dodać, że obecna kadencjato już prawie „ostatnia zmiana” pokolenia żołnierzyArmii Krajowej. Pierwsze Koła b. Żołnierzy AK zakła-dali przed laty na emigracji, głównie w Londynie, na-si najwyżsi dowódcy, pierwszym prezesem ŚZŻAK byłpartyzancki dowódca płk Borzobohaty, kolejnym płkTyszkiewicz. Wszyscy oni odeszli na wieczną wartę. Jaw czasie wojny dowodziłem plutonem, a następniekompanią 77 pułku AK na Nowogródczyźnie. Mam 84lata. W tej chwili we władzach Związku poczesnemiejsce zajmują wojenni podchorążowie i szeregow-cy, w tym nasi najmłodsi koledzy – żołnierze okupa-cyjnych Szarych Szeregów wywodzących sięz przedwojennego Związku Harcerstwa Polskiego.

Mogę zapewnić, że wszyscy nadal chcemy pełnićswą służbę Rzeczypospolitej, w przekonaniu, że świa-

domość historyczna, wiedza o naszym „wczoraj” po-maga kształtować zarówno polskie dziś, jak i jutroi dobrze służy przywracaniu nadwyrężanej i osłabia-nej przez nieodpowiedzialne siły polityczne i nieod-powiedzialnych ludzi – państwowości polskiej.

Rozmawiał Adam DOBROŃSKI

Ppłk Stanisław Karolkiewicz „Szczęsny” urodził sięw 1918 r. na Podlasiu. Nauki pobierał w nadbużańskimDrohiczynie. Wychowany w patriotycznym domu ro-dzinnym, franciszkańskiej szkole, harcerstwie i polskimwojsku, w 1939 r. zaciągnął się do Ochotniczych Hu-fców Obrony w Mikołowie, skąd wrócił na Podlasie, abypo 17 września walczyć w antysowieckiej partyzantce naCzerwonym Bagnie w Białostockiem. Pół roku późniejzostał ujęty przez NKWD i osadzony w białostockimwięzieniu, a potem w twierdzy brzeskiej. Wolność odzy-skał po czerwcowej ofensywie niemieckiej w 1941 r.

W Ciechanowcu utworzył drużynę dywersyjnąi szkolił pluton w ramach Konfederacji Narodu. Nocą14/15 sierpnia 1943 r. „Szczęsny” podjął udaną akcjęodwetową w Prusach Wschodnich (rejon Piszu), za cootrzymał order Virtuti Militari V kl., a za wcześniejsząakcję w Sztabinie Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami. Do-wodził kompanią w 77 pp AK Okręgu Nowogródek,brał udział w walkach o Wilno. We wrześniu 1945 r.zgłosił się do służby w WiN; pół roku później aresztowa-ny i osadzony w X pawilonie na Rakowieckiej, w więzie-niach przebywał 9 lat i 3 miesiące. W 1985 r. zakładai kieruje Fundacją Ochrony Zabytków, ratuje od zagładyzabytki w Żółkwi pod Lwowem, zakłada cmentarze wo-jenne AK na Kresach Wschodnich II RP. Jeden z założy-cieli ŚZŻAK, jest również współzałożycielem oraz preze-sem Federacji Stowarzyszeń Weteranów Walko Niepodległość Polski.

(ciąg dalszy ze s. 11)

� ��

Po kilku godzinach oczeki-wania wyruszyliśmy samo-chodami ciężarowymi w kie-runku obozu w Sielcach,które leżały po drugiej stro-nie potężnej w tym miejscuOki.

Wyładowaliśmy się z sa-mochodów przed bramą zesłynnym napisem „Witaj żoł-nierzu, wczorajszy tułaczu”.Napis ten przeszedł do hi-storii. Był on jak najbardziejaktualny i uzasadniony. Nie wszyscy przybywali doobozu w Sielcach w taki zorganizowany i uporządko-wany sposób jak ja i moja grupa. Z olbrzymiego tery-torium Związku Radzieckiego Polacy przedzierali siędo obozu w Sielcach, pokonując najprzeróżniejszeprzeszkody i utrudnienia. Wygląd i ubranie przybywa-jących świadczyły często o przebytej drodze i przeży-tych przygodach, a nieraz także o niewyczerpanejludzkiej pomysłowości.

Przywitał nas oficer w polskim mundurze, po czymrozdzielono nas po ziemiankach i dano jeść. Z tejpierwszej ziemianki i noclegu w niej zapamiętałemdokuczliwe wszy, buszujące w moim wełnianym swe-trze, a także tzw. nary do spania zrobione z młodychcienkich sosen. Spać na tym nie było można. Wy-próbowałem wszelkie możliwe pozycje, ale w każdejuwierały w plecy i boki sęki i nierówności tego twar-dego posłania.

Następnego dnia postawiono nas przed komisją,którą interesowało przede wszystkim wykształcenieprzybyłych. Pilnie poszukiwano byłych wojskowych,głównie oficerów i podoficerów. Specjalistów obutych kategorii bardzo brakowało. Zdecydowana więk-szość tych wojskowych fachowców wyjechała prze-cież z Armią Andersa. Podałem komisji moje wykształ-cenie i zwróciłem uwagę na przebyte złamanie nogi.W rezultacie otrzymałem przydział do nowo formo-wanej 1 Brygady Artylerii Ciężkiej im. Józefa Bema(kaliber armat 122 mm). Podoficer, który nas terazprzejął, poprowadził naszą grupę głębiej w las, mię-dzy potężne sosny i świerki. Przydzielono nam na po-czątek przejściową ziemiankę, co ze względów sani-tarnych (byliśmy brudni i zawszeni) było jak najbar-dziej uzasadnione.

W brygadzie otrzymałem przydział do 1 dywizjo-nu, zaś w dywizjonie – jak go wówczas nazywano – dodywizjonowego plutonu kierowniczego. W później-

szym czasie, kiedy już dorobiliśmy się własnych orygi-nalnych regulaminów wojskowych, pluton ten nazy-wał się plutonem dowodzenia. W skład plutonuwchodziły trzy drużyny: zwiadu, topograficzna(później zwana rachunkową) oraz łączności. Otrzy-małem przydział do drużyny topograficznej. Zaczyna-łem więc moją wojskową drogę jako topografista i ka-nonier. Dowódcą drużyny był starszy ode mnie o dwalub trzy lata plutonowy Henryk Sołodkowski. Byłato ciekawa postać. Choć po polsku mówić nie umiał,był gorącym polskim patriotą. Pochodził z KamieńcaPodolskiego, skąd w latach trzydziestych jego rodzinazostała deportowana do Kazachstanu. W Kazachsta-nie mieszkał w Ałma Acie. Miał wybitne zdolności donauk ścisłych, a zwłaszcza matematyki. Był też mi-strzem gry w szachy. Do 1 Polskiego Korpusu, nie-dawno utworzonego w miejsce Dywizji im. TadeuszaKościuszki, Henryk Sołodkowski skierowany został,jako Polak, z Armii Radzieckiej.

Bardzo szybko zaprzyjaźniliśmy się ze sobą. Zapa-miętale uczył mnie fachu topografisty artyleryjskiego.Musiałem przypomnieć sobie podstawowe wiadomo-ści z zakresu wyższej matematyki, a równocześniew szybkim tempie opanować obsługę przyrządówoptycznych i mierniczych, w które byliśmy wyposaże-ni. Pamiętam, że pierwsze zadanie, które musiałemsamodzielnie wykonać, polegało na zmierzeniu przypomocy przyrządów i obliczeniu szerokości Oki.Henryk był bardzo pryncypialny w swym postępowa-niu i miał wiele odwagi cywilnej: rąbał w oczy to, comyślał, a myślał zazwyczaj bardzo krytycznie. Do ra-dzieckiej rzeczywistości, czyli do praktyki życia co-dziennego, był bardzo krytycznie ustosunkowany. Byłprzekonany, że w polskim wojsku będzie zupełnie ina-czej. Wyobrażał sobie tę nową rzeczywistość w spo-sób wyidealizowany. Jeśli zaś realia nie odpowiadałytemu idealnemu obrazowi, przeżywał to boleśniei domagał się wyjaśnień. Kochał Polskę, kochał kraj,którego na oczy nie widział, a języka polskiego uczyłsię dopiero od nas w obozie. Nie zagrzał niestety dłu-go miejsca w brygadzie. Nie pamiętam dokładnie kie-dy został przeniesiony do innej jednostki i nie mia-łem wiadomości o jego dalszych losach.

(...) Wszystkie jednostki wojskowe w obozie sielec-kim rozlokowane były w lasach wzdłuż Oki. Sielce,duża wieś, od której wziął nazwę obóz, przylegałaniemal do tego kompleksu leśnego. Pewnego dnia,kiedy miałem trochę wolnego czasu, wybrałem się dotej wsi. Była ona ogromna, liczyła chyba kilkaset do-mów, a wszystkie były drewniane i o podobnej archi-

15 lipca 1943 roku żołnierze 1 Dywizji im. Tadeusza Kościuszki, sformowanej w Sielcach nad Oką,złożyli przysięgę. Publikowane poniżej dwa fragmenty wspomnień Stefana Batkowskiego przedsta-wiają żołnierskie życie w obozie sieleckim oraz działania 1 Brygady Artylerii Ciężkiej im. Józefa Be-ma, do której został przydzielony kapral Batkowski. W lipcu 1944 roku Brygada przekroczyła Bug.

<��'�� >�� =

Stefan Batkowski w 1945 r.

��

tekturze. Wokół domów stały zabudowania gospodar-cze, też drewniane. Z rozmów z mieszkańcami dowie-działem się, że prawie wszyscy mieszkańcy Sielc tokrawcy. Niemal cała miejscowość utrzymywała sięz krawiectwa i obsługi wojskowego obozu i poligonu,które były tam rozmieszczone także w czasach poko-ju. Ziemia była tam bardzo kiepska, prawie czysty pia-sek. Oprócz ziemniaków nic się na niej nie udawało.Miejscowe kobiety smażyły zatem i sprzedawały plac-ki kartoflane. Ze swoim towarem przychodziły donas, do obozu. Pamiętam, że za pierwszy żołd kupi-łem kilka placków ziemniaczanych i natychmiast jezjadłem.

(...) 12 lipca ruszyliśmy na front po wołyńskich po-lnych drogach, kierując się na zachód, w stronę Kow-la. Naszą Brygadę podporządkowano radzieckiej 69Armii. Z tego marszu zapamiętałem, że posuwanie sięnaprzód w dzień, w panującym wtedy skwarze i upa-le, a przy tym w tempie, które wyznaczała prędkośćnaszych traktorów, ciągnących działa, czyli maksymal-nie 14 km na godzinę, było niezmiernie męczące, zaśpodczas marszu w nocy, gdy już byliśmy bliżej frontu,czyhały na kolumnę liczne niebezpieczeństwa. Namiejsce przeznaczenia dotarliśmy jednak bez wypad-ków. Działa zostały rozmieszczone w lesie, w odległo-ści kilku kilometrów od frontu. Nasz pluton dowo-dzenia, w tym także moją kancelarię sztabu 1 dywizjo-nu, skierowano w bezpośrednie sąsiedztwo frontu.Mając przed oczyma odległą zaledwie o kilkaset me-trów linię frontu z miejsca, jeszcze w nocy, przystąpi-liśmy do budowy schronów i okopów oraz do nawią-zania łączności telefonicznej z bateriami naszego dy-wizjonu. Przeciągnięcie linii było konieczne, gdyż zewzględu na bliskość frontu łączność radiowa zostaławyciszona.

Potrzeba jest matką wynalazków. Po ciężkiej pracypotrafiliśmy się urządzić w naszym schronie na tyle,że niezwłocznie mogła się rozpocząć normalna pracasztabowa. Tym razem było to jednak coś zupełnie in-nego. Od radzieckich artylerzystów otrzymaliśmy ob-fite materiały ze zwiadowczej obserwacji. Nasi zwia-dowcy musieli teraz dane te jak najszybciej zweryfiko-wać i uaktualnić. Były one bowiem podstawą do okre-ślenia artyleryjskich celów po stronie nieprzyjaciela,kolejności ich atakowania ogniem naszych dział, ilo-ści przeznaczonych na każdy cel pocisków itd. Była tożmudna praca sztabowa, wymagająca w ciągu następ-nych godzin wprowadzenia wielokrotnych popra-wek, uzupełnień i korekt. Wszystko to musiało byćw odpowiedniej formie ujęte na papierze i to właśniebyło moim zadaniem. Pamiętam, że w takim napięciupracowaliśmy bez przerwy przeszło dwie doby. Kiedyplan artyleryjskiego przygotowania osiągnął już doj-rzałe stadium, nastąpiła faza stabilizacji, czyli czas nanieco odpoczynku.

Byłem bardzo zmęczony, oczy same mi się zamyka-ły z niewyspania. Uzyskałem zgodę mego bezpośre-dniego szefa por. Chomowskiego na dwie, trzy go-

dziny snu. Był słoneczny dzień. W pobliżu sztabowe-go schronu wykopaliśmy głębokie okopy, w którychmieliśmy się chronić na wypadek ostrzału przez nie-miecką artylerię. Położyłem się na ziemi w takim oko-pie, zawinąłem się cały, wraz z głową w moim pła-szczu-pałatce, czyli okryciu będącym połączeniem let-niego płaszcza i namiotu jednocześnie, po czym odrazu usnąłem. Obudził mnie straszliwy huk rozrywa-jącego się pocisku artyleryjskiego i jednoczesne pie-kielnie bolesne uderzenie po nogach. W głowie my-śli-błyskawice – jestem trafiony przez pocisk artyleryj-ski, ale żyję – straszny ból w nogach, ale ciężar jakbysię poruszał – nie mogę się oswobodzić od pałatki,którą się poprzednio owinąłem. Przez chwilę szamo-cę się bezradnie, ale nagle ciężar z nóg ustępuje i bólprzechodzi. Odwijam się z mego płaszcza-pułapkii podnoszę w okopie. Nagle wszystko staje się jasne.Obok siedzi czerwonoarmista. Mówi mi, że przecho-dził obok, kiedy usłyszał wystrzał artyleryjski po nie-mieckiej stronie. W ostatniej chwili wskoczył do oko-pu właśnie tam, gdzie ja leżałem. Wyglądamy z oko-pu. Kilka metrów od nas widać świeży lej po niemiec-kim pocisku dużego kalibru. Wszystko kończy sięwięc szczęśliwie, ale o dalszym śnie nie może już byćoczywiście mowy. Co dziwne, przeżycie to wychodzimi na dobre. Jeszcze w obozie w Sielcach, gdy cierpia-łem na malarię, usłyszałem od wojskowego lekarza,że tę chorobę skutecznie wyleczyć może albo grun-towna i trwała zmiana klimatu, albo jakieś gwałtowneprzeżycie. I to drugie właśnie się stało. Od tego mo-mentu ataków malarii już więcej nie miałem.

Stefan BATKOWSKI

Autor wspomnień, ur. w 1922 r., został deportowany wrazz rodziną w kwietniu 1940 r. do Kazachstanu, gdzie pracowałw kołchozie Pachar, rejon Dżurun, obwód Aktiubińsk. W paź-dzierniku 1943 r. wstąpił do formowanego w ZSRR WojskaPolskiego. Wojnę skończył w stopniu chorążego, na stanowi-sku zastępcy szefa Sztabu I Dywizjonu. Obecnie jest kapita-nem rezerwy. fot. z archiwum Autora

Jesień 1941 roku, kołchoz Pachar. Stefan Batkowski (u góryw środku) wraz z rodziną w Kazachstanie

� ��

Basia z Białowód i jej młodszasiostra Dzinia oddały nam wiel-kie usługi. Przez cały dzień(w lesie grabowieckim przed ak-cją) donosiły prowiant orazwszelkie opatrunki.”

Po śmierci ojca (matka zmarław 1943 r.) Jadwiga opuściła Bia-łowody i dołączyła do oddziałupartyzanckiego por. KazimierzaWróblewskiego „Maryśki”. Słu-żyła w przebraniu męskim naswej klaczy „Lancy” w zwiadziekonnym oddziału. Uczestniczyław walkach z Ukraińcami i Niem-cami na terenie tzw. RepublikiGrabowieckiej, m.in. w Bereściu,

Trzeszczanach, Chyżowicach. Powojnie pozostała w konspiracjiw WiN, w grupie por. ZygmuntaOchmana „Osterwy”, który na-stępnie pod fałszywym nazwi-skiem Ignacy Pasieka został jejmężem. Brat Zygmunta, plut.pchor. Jan Ochman „Kozak”, byłdowódcą oddziału polskiej samo-obrony na Wołyniu. Poległ2 czerwca 1944 r. w bitwie podDąbrową w Hrubieszowskiem.

W 1945 r. pod fałszywym na-zwiskiem Jadwiga Zalewska zapi-sała się na studia na Wydział We-terynarii Uniwersytetu im. M. Cu-rie-Skłodowskiej w Lublinie.

W październiku 1946 r., po noc-nej „wizycie” funkcjonariuszy UBposzukujących jej męża, wyjecha-ła z Lublina i ukryła się w Warsza-wie. Tam następnie ujawniła się.Dzięki znajomościom zostałaprzyjęta na stomatologię w Po-znaniu. Po studiach mieszkałai pracowała we Wrocławiu. Będącjuż na emeryturze ulończyła kur-sy instruktorów jeździectwa orazkursy instruktorów rekreacji ru-chowej ze specjalnością hipotera-pii. Obecnie pod Poznaniem pro-wadzi szkółkę jeździecką oraz hi-poterapię.

ppłk dr Mirosław SULEJ

4 lipca przed odlanym z brązu po-piersiem Naczelnego Wodza zgro-madzili się kombatanci, przedsta-wiciele władz państwowych i sa-morządowych, a także mieszkań-cy stolicy. Honory gospodarzypełnili członkowie KrajowegoZwiązku Byłych Żołnierzy Pol-skich Sił Zbrojnych na Zachodzie.

Uroczystość uświetnił ceremo-niał wojskowy. Przed pomnikiemwartę honorową zaciągnęli żoł-nierze Kompanii Reprezentacyj-nej Wojska Polskiego. Punktual-nie w samo południe ponad gwarwarszawskich ulic wzbił się sygnałtrąbki i zawarczały werble. Wów-czas na niewielki placyk przed po-

mnikiem dumnie wkroczyły po-czty sztandarowe organizacjikombatanckich.

Zebranych przywitał EustachyJaroszenko, wiceprezes Krajowe-go Związku Byłych Żołnierzy Pol-skich Sił Zbrojnych na Zachodzie,który następnie krótko przypo-mniał okoliczności katastrofy z 4lipca 1943 r. Postać gen. Sikor-skiego – wielkiego polskiego pa-trioty i wybitnego stratega zapre-zentował płk Tadeusz Krząstek.

Wieńce przed pomnikiem zło-żyli uczestnicy uroczystości.Urząd do Spraw Kombatantówi Osób Represjonowanych repre-zentował wiceminister Jan Koł-tun.

Po uroczystości kombatanci za-prosili min. Kołtuna do Izby Pa-mięci gen. Władysława Sikorskie-go. Przedstawiona w niej wystawaprezentuje bogaty i barwny życio-rys dwukrotnego premiera – odlat młodzieńczych po tragiczny fi-nał w Gibraltarze.

Tekst i fot. G.W.

Ku czci GenerałaWarszawskie obchody 59. rocznicy tragicznej śmierci gen. Władysława Sikorskiego odbyły sięw strugach deszczu. Zdawało się, że natura – na wspomnienie tamtych fatalnych gibraltarskichwydarzeń – pogrążyła się we łzach.

Podczas uroczystości żołnierze z Kompanii Reprezentacyjnej Wojska Polskiegozaciągnęli wartę honorową

Pokolenia zasłużone... (ciąg dalszy ze s. 9)

��

W poprzednim numerze „Kombatanta” opublikowaliśmy krótkie sprawozdanie ze spotkania kierownictwaUrzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych z przedstawicielami urzędów wojewódzkich. Omówio-no na nim wiele kombatanckich spraw. Po spotkaniu kierownik Urzędu minister Jan Turski skierował dowszystkich wojewodów specjalny list sumujący problematykę podejmowaną na spotkaniu. Poniżej drukuje-my obszerne fragmenty tego listu. (Pominęliśmy – jako już nieaktualne ze względu na upływ czasu – proble-my związane ze stroną organizacyjną tegorocznych uroczystości Dnia Weterana). (red.)

�� ?��;��(�� &

�� !�� "�!��#��$� �� !��!� ��$�� %�� &��$�� '(��)**)�� $�� !��$��$��&��$�+��$��

,�� -��%��$�� !�� !��$��!��$��"�!�� !-�� ,��!�� "�!��#��$�� -��!� �� -��-�� .�� /��-��%�� &� !�� &��$�� $��

0 �� !�� !��$�� +��$��$�� $��!�� 1��2�� -�� $1��$��!��-��-�� !��$��$��%��

0� ��-��-�� +� ��!��1��1�� % ��!��$�� !�� !��$��!2��+��!-�� -��&��&� !�� $��3��2��$��%��2�-��4

5 ��&��$�� $�� -�� 1� �� $��&��%��$�� $�� -�� !�6�

5 ��!-�� !�� %��%��$�� 2��+�� 6��!�� 7��-��"��2��$�� $6�

5 ��-�� $� �� $�� $��$1��$1��$1��$��- ��$6

5 ��!-�� -�� 1�� -��1��-�� -��2�� .08�/1��!� �� .��1��1�� /�� 1��!��!��-��2��5�� -&�� &�� 6��

5 ��!-�� .� ��5�� 9��:/�� !2��$�� !��2�� !��

� ��!��$�� $1��-��&�� !�� !��$1��2�� %1��$��

0�� 2��!-�� !�� "�!��#��$�� &�� &�� 1�� !��4

5 �� $��2�� !��%��$�� 6�

5 ��2&��2�� $��-�� !�� $��6

5 �� +��&��$�� $�� !�� &��$��

0�� !�� &��,��!�� "�!��#��$�� !��-�� !�� -�� 1�� &��!-�� %�� $��-��

�� ,��!��"�!��#��$

,� ��,��

;��< #,�=

��1�)>��'??'��

� ��

Głównym celem projektowanejnowelizacji jest ujednolicenie za-sad określania wysokości świad-czeń przysługujących inwalidomwojennym i wojskowym orazkombatantom, a także uproszcze-nie sposobu ich finansowania ześrodków budżetu państwa.

Obecny sposób naliczania rentyinwalidy wojennego i wojskowegopreferuje osoby, które uzyskałyswoje świadczenia w ostatnich la-tach. Po wejściu w życie noweliza-cji w projektowanym kształcie in-walidzi wojenni i wojskowi w cią-gu kolejnych lat będą mieć podno-szoną podstawę wymiaru rentyw taki sposób, aby w roku 2008ich renta nie zależała już od roku,w którym uzyskali do niej upraw-nienia. Najwięcej na tej zmianieskorzystają inwalidzi wojenni,których aktualne świadczenia obli-czane są od najniższej podstawywymiaru renty.

Projekt nowelizacji przewidujeprzyznanie każdemu inwalidziewojennemu prawa do ulgi 37%w 1 i 2 klasie wszystkich pociągówi autobusach zwykłych, przyśpie-szonych i pośpiesznych, inwali-dzie wojennemu I grupy ponadtoprawa do ulgi 78% w 1 i 2 klasiepociągów osobowych i pośpie-sznych oraz w autobusach zwy-kłych, natomiast kombatantowi,który nie jest inwalidą wojennym,– prawa do ulgi 37% w 2 klasiewszystkich rodzajów pociągów,w 1 klasie pociągów osobowychi pośpiesznych oraz w autobusachzwykłych.

Ponadto inwalida wojenny

zwolniony jest z opłat abonamen-towych za używanie odbiornikówradiowych i telewizyjnych, a – zali-czony do I lub II grupy inwalidów– także ma prawo do refundacji50% opłaconej składki na obo-wiązkowe ubezpieczenie OC lubdobrowolne casco własnego sa-mochodu, o ile jego wartość nieprzekracza kwoty ok. 24 000 zł.W przypadku samochodów droż-szych refundowana jest składkaw wysokości równej ubezpiecze-niu samochodu o wartości 24 000zł. Kombatanci, którzy są równo-cześnie inwalidami wojennymi,skorzystają także z powyższych ulgi zwolnień.

Osoby, które są inwalidamiw związku z pobytem w obozach,uzyskają takie same uprawnieniajak inwalidzi wojenni z wyjątkiemuprawnienia do refundacji 50%składek za ubezpieczenia swojegosamochodu.

Wszyscy kombatanci i inne oso-by uprawnione uzyskają dodatekkompensacyjny w wysokości 15%dodatku kombatanckiego. Zastąpion dotychczasową ulgę w opłacieabonamentu radiowo-telewizyjne-go, ulgę telefoniczną, ulgę z tytułuwykupu mieszkania od SkarbuPaństwa lub gminy i ulgę w opła-cie składki ubezpieczenia OC sa-mochodu kombatanta – inwalidy.

Kwota dodatku kompensacyj-nego została skalkulowana w takisposób, aby wszystkie środki bu-dżetowe wydatkowane obecnie narefundacje ulg i zwolnień przysłu-gujących kombatantom i innymosobom uprawnionym trafiły do

tej grupy społecznej w formie do-datku.

W roku 2001 z ulgi w abona-mencie radiowo-telewizyjnym sko-rzystało 242 100 uprawnionych,średnia miesięczna kwota ulgi wy-niosła – 12,80 zł, z ulgi telefonicz-nej – 342 000 uprawnionych,kwota ulgi odpowiednio – 27,20zł, ze zniżki w opłacie składki OCpojazdów samochodowych –19 500 uprawnionych, kwota ulgi– 20,80 zł. Natomiast osób upraw-nionych do otrzymywania dodat-ku kompensacyjnego w 2001 rokubyło 682 006 i wynosiłby on20,39 zł miesięcznie.

Zestawiając powyższe informa-cje każdy z Państwa łatwo sobieobliczy, w jakiej sytuacji znajdziesię po uchwaleniu projektowanejustawy.

Na zakończenie chciałbym je-szcze tylko odpowiedzieć na pyta-nie, które zapewne każdemu czy-telnikowi ciśnie się na usta: „Ktonajwięcej straci, a kto najwięcej zy-ska na projektowanych zmia-nach?”

Najwięcej straci na projektowa-nych zmianach kombatant – inwa-lida, którego inwalidztwo nie jestzwiązane z działalnością komba-tancką, urodzony po 1928 roku.Straci on przeciętnie 40,41 zł mie-sięcznie. Kombatant z pokolenia„Kolumbów” (rocznik 1920) ko-rzystający z radia, telewizji i usługtelefonicznych straci przeciętnie6,81 zł miesięcznie. Natomiast zy-skają kombatanci i inne osobyuprawnione (łącznie ok. 340 000osób), nie posiadające własnego

2��;?��

23 lipca 2002 roku na posiedzeniu Sejmowej Komisji Polityki Społecznej i Rodziny odbyło siępierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojen-nych i wojskowych oraz ich rodzin, ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofia-rami represji wojennych i okresu powojennego, ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznychoraz ustawy o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych.

��

radia, telewizora i telefonu, któredotychczas nie korzystały z żad-nych ulg i zniżek, gdyż po zmianieprzepisów otrzymają dodatekkompensacyjny w wysokości20,39 zł miesięcznie.

Projektowana zmiana ustawo-wa nie stanowi więc próby ode-brania kombatantom kolejnychuprawnień. Jest tylko próbą skie-rowania pomocy Państwa w jedna-kowej wysokości do wszystkich

uprawnionych, w tym także tychuboższych, którzy dotychczas niemieli okazji skorzystać z ustawo-wych ulg i zwolnień, opisanychw ustawie o kombatantach.

Obecnie projektem nowelizacjizajmuje się specjalnie w tym celupowołana podkomisja sejmowa,w której pracach uczestniczyć bę-dą przedstawiciele Związku Inwa-lidów Wojennych RP i Rady doSpraw Kombatantów i Osób Re-

presjonowanych. Po zakończeniuprac podkomisji nad projektembędzie jeszcze obradował Sejm naposiedzeniu plenarnym, a następ-nie Senat. Dopiero po podpisaniuustawy przez Prezydenta RP zmia-ny w niej zaproponowane stałybysię obowiązującym prawem.

Krzysztof P. SKOLIMOWSKIdyrektor Departamentu Stowa-

rzyszeń i Spraw SocjalnychUrzędu

* do zniżki uprawnione są tylko osoby posiadające uprawnienia kombatanckie i status inwalidy.

** Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych nie dysponuje danymi do określenia liczby osób uprawnionych.

Rodzaj świadczenia

1. Refundacjazwolnień z opłatabonamentu RTV

2. Refundacjaulgi telefonicznej

3. Refundacja50% zniżki w opłacie

OC za pojazd samochodowy

Liczba uprawnionych do refundacji

409 228 osób (272 778 – liczba

osób po 75 roku życia)

682 006 osób

**(kombatanci-

-inwalidzi)

Kwota refundacji

37 mln 131 tys. zł

111 mln 428 tys. zł

4 mln 861 tys. zł

Wielkość zrefundowanego

świadczeniaprzypadająca na

jedną osobękorzystającą z ulg

(rocznie//miesięcznie)

ok. 153,40 zł //12,80 zł

ok. 325,80 zł // 27,20 zł

ok. 249,30 zł / 20,80zł

Liczba osób,za które Urząd

dokonał refundacji

242 100 osób(tj.59,2% wszystkich

uprawnionych)

342 000 (tj. ponad50% wszystkichuprawnionych)

19 500 osób*

Refundacja ulg i zwolnień(wg stanu na 31.12.2001 r.)

Dyżury przedstawicieli Rady Kombatanckiej

W każdy piątek, w godzinach 11-14 w gmachu Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych– Warszawa, ul. Wspólna 2/4, pokój 3066, III piętro, tel. (0 – nr oper. – 22) 661 86 67 – pełniądyżury przedstawiciele Prezydium Rady ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych. Oczekują naPaństwa propozycje, uwagi, spostrzeżenia dotyczące nie tylko działalności Rady, ale i innych prob-lemów kombatanckich.

Jednocześnie przypominamy, że w Urzędzie działa punkt informacyjny (gmach Urzędu, parter,pokój 0016), gdzie można kierować wszelkie pytania w sprawach kombatanckich. Telefon punktu(0 – nr oper. – 22 661 81 29 lub 661 87 40) jest podany w stopce redakcyjnej każdego numeru„Kombatanta”.

��

W poprzednim numerze „Kombatanta” opublikowaliśmy list kierownika Urzędu ds. Kombatantów iOsób Represjonowanych Jana Turskiego do przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i TelewizjiJuliusza Brauna. List ten dotyczył niedostatecznego, zdaniem wielu kombatantów, prezentowania wpublicznej telewizji tematyki niepodległościowej. Poniżej publikujemy odpowiedź Juliusza Braunana ten list. Pozostawiamy ją bez komentarza. (red.)

PRZEWODNICZĄCYKrajowej Rady Radiofoniii Telewizji

Warszawa, dnia 9 lipca 2002 roku

PanJan TurskiKierownikUrzędu do Spraw Kombatantówi Osób Represjonowanych

Szanowny Panie Ministrze,

W związku z Pańskim wystąpieniem dotyczącym pomijania w programach „Telewizji Polskiej”S.A. problematyki kombatanckiej, m.in. poprzez zaniechanie 8 maja br. relacji z obchodów57 rocznicy zakończenia II wojny światowej oraz ze spotkania premiera Leszka Millera z grupąkombatantów, podczas którego omawiano najważniejsze problemy nurtujące środowisko komba-tanckie, uprzejmie proszę o przyjęcie następujących wyjaśnień.

Otrzymałem stanowisko nadawcy, który przyznał, iż 8 maja br. w głównym wydaniu „Wiado-mości” nie było relacji rocznicowych. Telewizja publiczna relacje z obchodów rocznicy zakończe-nia II wojny światowej zamieściła w tym dniu trzykrotnie – w „Teleexpressie” oraz w popołudnio-wej i wieczornej „Panoramie”.

Nie podzielam argumentacji, jaką przedstawił p. Janusz Pieńkowski, dyrektor TelewizyjnejAgencji Informacyjnej, przekazując wyjaśnienia Krajowej Radzie w imieniu Prezesa TVP S.A.Dyrektor TAI stwierdza, że w „Wiadomościach” znalazły się informacje mniejszej wagi, gdyż sąoczekiwane przez widzów. Relacje rocznicowe zostały przekazane w innych programach informa-cyjnych.

Uprzejmie informuję, że skierowałem do prezesa Roberta Kwiatkowskiego wystąpienie,w którym zwróciłem uwagę, na ustawowy obowiązek wypełniania misji publicznej przez TVP S.A.,tj. m.in. kształtowania postaw patriotycznych i obywatelskich poprzez upamiętnianie walki i mi-lionów ofiar, jakie poniósł naród polski podczas II wojny światowej.

Łączę wyrazy szacunku

Juliusz Braun

Powstał Parlamentarny Zespół do Spraw Kombatantów i Tradycji Niepodległościowych

4 lipca br. ukonstytuował się Parlamentarny Zespół do Spraw Kombatantów i Tradycji Niepodległościo-wych. Jego celem jest podejmowanie na forum Sejmu działań na rzecz realizacji postulatów wysuwanychprzez organizacje kombatanckie. Posłowie zamierzają również wspierać wszelkie inicjatywy zmierzającedo utrwalania tradycji walk o wolność i niepodległość Rzeczypospolitej. Do Zespołu przystąpiło siedem-dziesięciu czterech posłów reprezentujących różne kluby parlamentarne. Przewodniczącym został posełMariusz Kamiński.

(red.)

��

W maju 1943 roku odbyła sięw rejonie Wyszkowa koncentra-cja trzech partyzanckich oddzia-łów: Uderzeniowego BatalionuSzturmowego oraz VI i VIII Ude-rzeniowych Batalionów Kadro-wych Konfederacji Narodu.

VIII UBK pod dowództwemRyszarda Reiffa „Jacka” wziąłkierunek na Puszczę Knyszyńską.Po drodze partyzanci zaatakowa-li posterunki żandarmerii w Ko-bylinie i Zawadach. W Zawadach,wskakujących do budynku poste-runku żołnierzy „Tabora”, „Pioru-na” i „Stefana Pawłowskiego” po-witał ogień maszynowy. „Tabor”,plut. podchorąży Jerzy Laskow-ski został śmiertelnie trafionyw czoło, a „Piorun” ranny w bro-dę. Ogień z pistoletu maszyno-wego „Stefana Pawłowskiego”oraz granaty wrzucone do środ-ka przez „Górnego” i „Zbrzyca”skończyły walkę.

Zwłoki „Tabora”, zdobytą brońi amunicję załadowano na furę,gdyż nie udało się zarekwirowaćsamochodu i oddział rozpocząłmarsz w kierunku niestrzeżone-go mostu na Narwi w Żółtkach,by po przeprawieniu się przezrzekę dotrzeć na koncentracjęw Puszczy Knyszyńskiej. Na wy-sokości szkoły we wsi Rzędziny,około północy, doszło do walkiz kolumną samochodów nie-mieckich. Obyło się jednak bezstrat i oddział dotarł w rejon Ko-piska na zaplanowaną koncen-trację.

W czasie strzelaniny gospo-darz, na którego wozie znajdo-wały się zwłoki „Tabora”, za-wrócił i ile sił w końskich nogachuciekł szosą w stronę Jeżewa.Przed samą miejscowością wje-chał na skraj lasu i tu w krzakachzostawił zabitego. W tym teżmiejscu Jerzy Laskowski zostałpochowany. Odbyło się to w po-rozumieniu z miejscową siatką

Armii Krajowej. Gdy w 1974 r.,podczas rajdu Szlakiem Party-zantów UBK, rozmawiałemz mieszkańcami z pobliskich za-budowań, opowiedzieli mi, żedla zabezpieczenia się przedewentualną zemstą żandarmówpowiadomiono nawet posteru-nek w Tykocinie. Żandarmi przy-jechali, obejrzeli zwłoki i kazalije zakopać.

W czasie rozmów z uczestni-kami rajdu dowiedziałem się tak-że, że rodzina Jerzego Laskow-skiego chciała dokonać ekshu-macji i przewieźć jego prochy nacmentarz do Warszawy, skąd po-chodził. Towarzysze broni „Tabo-ra” uprosili jednak, by pozosta-wili ten grób w lesie, obiecując,że będą się nim opiekowali. Tyl-ko jak długo?

Obecnie grób jest obłożonypłytami chodnikowymi i ogro-dzony drewnianymi sztachetka-mi na metalowym stelażu.W środku stoi krzyż zrobionyz metalowej rurki, a do niegoprzyczepiona jest blaszana ta-bliczka z napisem, który możnajeszcze przeczytać: ś.p. Jerzy La-skowski, plut. podchorąży „Ta-

bor” z Uderzeniowego BatalionuSzturmowego AK, ur. 31.I.1925r., zginął 21.VI. 1943 r. podczasakcji na posterunek hitlerow-skiej żandarmerii we wsi Koby-lin (a powinno być w Zawa-dach). Jedno ramię krzyża jestobłamane, w dwóch miejscachpołamane jest również drewnia-ne ogrodzenie. Zniszczyła je zła-mana podczas burzy brzoza. Star-sza pani, która mieszka w pobli-żu, powiedziała, że jeszcze nie-dawno przyjeżdżali do grobu lu-dzie z Warszawy. Rodzina lubdawni towarzysze broni? To onizrobili ogrodzenie. Widać też po-jemniki po wypalonych zniczach.Jednak od dłuższego czasu niktsię tu nie pojawia.

To był młody chłopiec, pełenzapału do walki z wrogiem, prze-pojony patriotyzmem żołnierzArmii Krajowej. Dla Ojczyzny od-dał młode życie. Spoczywa w nie-święconej ziemi, a miejsce jegospoczynku jest tak nędznie ozna-czone. Kto pomoże otoczyć tengrób należytą opieką?

Na podstawie tekstu Henryka Rembi-szewskiego „Babinicza” opracował A.D.

6��;�� ;��

Grób Jerzego Laskowskiego „Tabora”

��

Jak co roku powstańcze obchodyrozpoczęła – w przeddzień roczni-cy – uroczysta msza św. w KatedrzePolowej Wojska Polskiego przy ul.Długiej. Celebrował ją biskup po-lowy WP gen. dyw. Sławoj LeszekGłódź, uczestniczyły liczne kom-batanckie poczty sztandarowe. Pomszy uczestnicy uroczystości ze-brali się na sąsiadującym z KatedrąPlacu Krasińskich, przed Pomni-kiem Powstania Warszawskiego.Okolicznościowe przemówieniewygłosił prezes Związku Powstań-ców Warszawskich Zbigniew Ści-bor-Rylski. Zebrani wysłuchali też

posłania Prezydenta Rzeczpospoli-tej Aleksandra Kwaśniewskiego.Następnie odczytano Apel Pole-głych. Na Placu, jak co roku, stawi-li się harcerze. To oni przejmująod kombatantów tradycje oddzia-łów powstańczych i upowszech-niają etos powstańca, a w przy-szłości będą przenosić te wartoścido następnych pokoleń polskich.

Główne obchody powstańczemiały miejsce następnego dnia.A było ich bardzo wiele. Opróczbowiem uroczystości centralnych,odbywały się uroczystości lokalne

w innych miastach (tu prym wio-dły Poznań i Kraków) oraz uroczy-stości warszawskie inicjowaneprzez różne środowiska powstań-ców. Poniżej prezentujemy wykaztych uroczystości.

Uroczystości oficjalne rozpoczę-ły się 1 sierpnia o godz. 12 w połu-dnie. Na Placu Marszałka Józefa Pił-sudskiego, przed Grobem Niezna-nego Żołnierza w otoczeniu licz-nych pocztów sztandarowych na-stąpiła uroczysta zmiana posterun-ku honorowego, a następnie defi-lada Kompanii ReprezentacyjnejWojska Polskiego. Organizacjekombatanckie na czele ze Związ-kiem Powstańców Warszawskich,przedstawiciele prezydenta, Sej-mu, Senatu, premiera i władz sa-morządowych złożyli wieńce.Urząd ds. Kombatantów i Osób Re-presjonowanych reprezentowałwiceminister Jan Kołtun.

Dwie godziny później uczestni-cy obchodów zgromadzili się naul. Matejki, przed Pomnikiem Pol-skiego Państwa Podziemnego i Ar-mii Krajowej. Tu również złożonowieńce, a okolicznościowe prze-mówienie wygłosił prezes OkręguWarszawa Światowego ZwiązkuŻołnierzy AK Jerzy Wilgat.

�� &�!�

Minęła kolejna, już 58 rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego. I choć szeregi Powstańców po-woli topnieją, pamięć o Powstaniu jest w Warszawie niezmiennie kultywowana. W tym roku, dziękikomunikatom podawanym przez stołeczne media, o Godzinie „W” na jedną minutę zamarł ruchw stolicy, przede wszystkim w centrum miasta. Na głównych ulicach stanęła komunikacja, w całejWarszawie słychać było syreny alarmowe. Warszawianie, a zwłaszcza kombatanci, składali wieńceprzed pomnikami powstańczymi, na mogiłach swoich poległych kolegów.

31 lipca 2002. Plac Krasińskich. W uroczystości przed Pomnikiem PowstaniaWarszawskiego wzięły udział liczne poczty sztandarowe – harcerskie i kombatanckie

1 sierpnia. Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego. Wieniec składają (od lewej): przewodniczący Rady Kombatanckiej Jerzy Woźniaki zastępca kierownika Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Kołtun w asyście ppłka Mariana Stańczykowskiego.

Zdjęcie obok: do księgi pamiątkowej wpisuje sie prezes Związku Powstańców Warszawskich Zbigniew Ścibor-Rylski

fot. G. Witkowski

fot.

G. W

itko

wsk

i

��

Jednak jak co ro-ku najwięcej osóbprzybyło o godz. 17na Cmentarz Woj-skowy na Powąz-kach. O godzinie„W” przed Pomni-kiem „Gloria Victis”odprawiono modli-twy, zostały złożo-ne kwiaty, zacią-gnięto warty hono-rowe. Dwudnioweobchody zakończy-ła uroczystość po-święcona pamięcicywilnych ofiar Po-wstania. Na Cmen-tarzu na Woli,przed Pomnikiem

„Polegli Niepokonani” odprawio-no modły ekumeniczne, a pouczczeniu poległych minutą ciszyrozległa się wojskowa salwa hono-rowa. Potem złożono wieńce i wią-zanki kwiatów.

Uroczystości organizowaneprzez środowiska powstańczeodbywały się już od 28 lipcaw wielu punktach Warszawy. Przedpomnikami lub tablicami pamiąt-kowymi, w asyście honorowej gar-nizonu warszawskiego składanowieńce. Publikowany poniżej wy-kaz otrzymaliśmy od Związku Po-wstańców Warszawskich – główne-go organizatora obchodów 58.rocznicy wybuchu Powstania.

Bożena MATERSKA

28 lipcagodz. 10.00 – tablica pamiątkowa w miejscu aresztowa-nia gen. „Grota” Roweckiego, ul. Spiska;

godz. 10.00 – tablica upamiętniająca poległych żołnierzyBatalionu AK „Kiliński”, Kościół Św. Krzyża, KrakowskiePrzedmieście;

31 lipca

godz. 10.30 – obelisk „Żywiciela” w Parku Żołnierzy „Ży-wiciela”, ul. Ks. Popiełuszki;

godz. 12.00 – Pomnik – płyta upamiętniająca Batalion„Kiliński”, pl. Powstańców Warszawy;

godz. 14.00 – Kamień – tablica pamiątkowa Zgrupowa-nia „Radosław”, ul. Okopowa;

godz. 16.00 – Kamień – tablica poświęcona Zgrupowa-niu Chrobry II, ul. Żelazna przy Al. Jerozolimskich;

godz. 17.00 – Kamień – tablica upamiętniająca Batalion„Waligóra”, ul. Wolska róg ul. Młynarskiej;godz. 18.00 – Kamień – tablica ku czci poległych żołnie-rzy Batalionu „Chrobry I”, Ogród Krasińskich;

1 sierpniagodz. 10.00 – Pomnik „Mokotów Walczy”, Park gen.Orlicz-Dreszera;godz. 10.00 – Pomnik Batalionu „Miłosz”, ul. Konopnic-kiej róg ul. Prusa;godz. 10.00 – dwie tablice upamiętniające Zgrupowanie„Róg”, Zamek Królewski;godz. 10.30 – Kamień – tablica ku czci poległych żołnie-rzy Batalionu „Ruczaj”, skwer przy zbiegu ul. Piękneji ul. Mokotowskiej;godz. 11.00 – Pomnik Czynu Zbrojnego Zgrupowania„Gurt”, ul. Złota przy ul. Jana Pawła II; 5 sierpnia godz. 16.00 – Kamień – tablica pamiątkowa poświęcona12 tysiącom rozstrzelanych mieszkańców Woli, ul. Gór-czewska 52;11 sierpniagodz. 17 – Kamień – tablica Batalionu „Miotła”, ul. Staw-ki przy ul. Dzikiej.Wymienione uroczystości odbyły się przed oddaniem„Kombatanta” do druku. Uroczystości, które zostałyprzewidziane na drugą połowę sierpnia – zaprezentu-jemy w następnym numerze.

1 sierpnia 2002. Cmentarz Wojskowy na Powązkach. U góry:kwatera Batalionu „Zośka”. Harcerze Szarych Szeregów oddająhołd poległym kolegom; obok: Godzina „W”. Przed PomnikiemGloria Victis wartę honorową zaciągnęli żołnierze i harcerze;poniżej: w kwaterze Pułku „Baszta” kwiaty składa delegacjakombatantów – byłych powstańców ze Środowiska Pułku AK„Baszta” i innych Mokotowskich Oddziałów Powstańczych:Teresa Nowak, Wojciech Militz i Zdzisław Piłatowicz.

fot. F. Dąbkowska

��

W książce Kotwica herbem wy-branym Lech A. Hałko

„Cyganiewicz” opisuje swój udziałw Powstaniu Warszawskim, walki,przygody i... problemy z butami.

28 lipca 1944 roku Lech i jegostarszy brat Zbigniew, zmobilizowa-ni do Powstania Warszawskiego,spieszyli się na miejsce zbiórki ichoddziału – 433 plutonu X Zgrupo-wania Wojskowej Służby OchronyPowstania.

(...) Mamy jeszcze spory kawałdrogi, a czasu mało, więc mój bratpędzi jak zwariowany. To nie namoje możliwości. Mam na nogachpożyczone od wuja przedwojennejeszcze sandały, o dwa lub trzy nu-mery za duże. Telepią się na moichstopach, ocierają pięty i co najgor-sze przy każdym nieostrożnymkroku spadają z nóg! Nazywam je„kajakami”, bo moje stopy „pływa-ją” w nich luzem. Niestety, z moichwszystkich butów, pantofli i teni-sówek wyrosłem już dawno, a nanowe nie było pieniędzy. Na miej-sce zbiórki docieramy bez trudno-ści i meldujemy się na czas.”

Tak więc „Cyganiewicz” poszedłdo akcji w Powstaniu mając na no-gach dużo za duże, pożyczone, let-nie sandały. Ale nie na długo, bo już3 sierpnia, w pierwszej powstańczejwalce o budynek niemieckiej żan-darmerii Nordwache, jedną z jegozdobyczy była... para butów z cho-lewami wyszperanych po udanymataku chłopców z batalionu „Chro-brego” i drużyny wypadowej 433plutonu por. „Zawrata”. Natych-miast po zdobyciu kwatery niemiec-kiej żandarmerii, powstańcy rozbie-gli się w poszukiwaniu broni, gra-natów i amunicji.

(...) Brat ma dużo szczęścia:

w frontowym pokoju leży trup żan-darma, nad którym stoi powsta-niec i cieszy się ze zdobytego„Schmeissera”, ale nie zauważył je-szcze kabury na pasie, a w niej pi-stoletu. Kto pierwszy ten lepszy!Bratu dostał się niemiecki pistolet„Walther P38” i dwa pełne maga-zynki naboi. Wprawdzie „Schmeis-ser” to rarytas, ale dobry pistoletz kaburą i pasem to też nielichagratka. Ja znalazłem dwa niemiec-kie obronne granaty. Nic więcej.Inni żołnierze zdążyli nas wyprze-dzić. (...) Na znak zwycięstwa żoł-nierze batalionu „Chrobrego” wy-wiesili biało-czerwoną flagęw oknie pierwszego piętra budyn-ku. Patrzymy na nią z radościąi nieukrywaną dumą.

Idę na ostatnie piętro budyn-ku. Szukam, szperam, wyciągamszuflady, otwieram szafy. Znala-złem parę pudełek 9 mm naboi.Już miałem wyjść z pokoju, kiedywzrok mój padł na stojące napodłodze buty z cholewami! Naoko wyglądają na mój rozmiar.Moje sandały dokuczyły mi cho-lernie i na wojnę zupełnie się nienadają. Buty są fajne, stylowe,podobne do polskich oficerek.Przymierzam. Pasują! Mogłybybyć trochę większe, ale myślę, że

moje stopy „rozklepały” się w lu-źnych sandałach i teraz jakoś do-pasują się do butów. Idę szukaćbrata, który na widok moich bu-tów pokazał palcem na poległegoNiemca i radzi żebym zabrał mubryczesy. Brzydzę się i nie chcę do-tykać trupa, ale przypomina misię szafa na górze, w której wisia-ły jakieś mundury. Pędzę tami z radością znajduję nowe bry-czesy, niestety trochę za duże.Trudno, buty za małe, bryczesy zaduże i w dodatku koloru Feld-grau, ale lepsze niż moje spodnie.Muszę znaleźć jednak jakiś pas,bo bez niego bryczesy opadająi głupio będzie walczyć trzymającje w ręku. Na dole ogłaszamwśród kolegów chęć odkupieniapasa, za który ofiaruję jedno pu-dełko naboi. Udało się. Mam pas,ale niemiecki, ze sfastyką i jakimśszwabskim napisem. Może kiedyśbędę mógł to spiłować lub wymie-nić całą klamrę. Na pociechę po-myślałem, że gdybym zdobył„Schmeissera” ze sfastyką, to bymgo przecież z radością zatrzymał.

(...) Znalazłem jeszcze bańkępełną benzyny. Będziemy produ-kować butelki zapalające! Szuka-my więc pustych butelek. Znajdu-jemy sześć, w tym dwie pełne.

– To też zdobycz wojenna! –słusznie zauważył strz. „Sęk”.

Z tej pierwszej walki moją zdo-byczą są dwa granaty, naboje, bu-ty z cholewami, bryczesy, pasi bańka benzyny. Brat zdobył pi-stolet, a plut. „Zbyszek” pistoletmaszynowy. Poszliśmy do akcji ja-ko sześcioosobowa, wypadowadrużyna. Wraca nas niestety tylkopięciu.

Na kwaterze, podnieconypierwszą walką w Powstaniu„Cyganiewicz” zwalił się na wierzchjakiegoś łóżka i natychmiast zasnął,w ubraniu i w zdobytych butach.

(...) Budzę się o świcie. Boląmnie palce u nóg. Jednak zdobycz-ne oficerki są trochę za ciasne.Mam w tym doświadczenie bo

3��?�� ?��

Lech A. Hałko, st. strz. „Cyganiewicz”w okresie służby w 2 Korpusie gen. Włady-

sława Andersa

Ułan swoją ma kobyłę,Saper swą łopatę ma.Lotnik, o mój Boże miły,Śmigłem się pod słońce pcha.Artyleria z armat swoichPrzed wszystkimi chwali się,Nam piechurom pozostałyTylko nogi dwie (z butami)...

��

przez lata okupacji dosłownie wy-rastałem z mojego obuwia i za po-radą matki wkładałem pod piętytzw. korki, które podnosząc stopędawały jej trochę więcej luzu.

– Gdzie ja tu korki znajdę? – py-tam dziewczęta, a one z kolei py-tają gospodynię.

Znalazła się jedna para, ale sąbardzo cienkie, idę więc na dół dowarsztatu i wycinam z deseczkidrugą parę, na wzór pierwszej.Zlepione razem są grubości półto-ra centymetra i dobrze spełniająswoje zadanie. W ten sposób nietylko jest wygodniej, ale równieżzrobiłem się nagle trochę wyższy.

– Lepszy cel dla niemieckichpocisków – ktoś zażartował.

Misterne podkładanie „korków”nie przyniosło jednak pożądanejulgi. Buty były stanowczo za małe,dalej uwierały i żaden Archimedesnie mógłby zaradzić. Wobec tego„Cyganiewicz” zacisnął zęby i w cia-snych butach przeszedł całe oblę-żenie Starówki i walki na ZamkuKrólewskim, w katedrze św. Jana,na Kanonii, na barykadach ulicy Je-zuickiej, Piwnej i Świętojańskiejoraz na Rynku Starego Miasta.

W ogniu walk służba na baryka-dach czy pozycjach obronnych ata-kowanych obiektów trwała bezprzerwy przez długie godziny. Mię-dzy atakami nieprzyjaciela, żołnie-rze drzemali na pozycjach, a zwal-niani na kwatery rzucali się na bar-łogi nie rozbierając się i nie zdej-mując butów. Dla „Cyganiewicza”była to tortura nie do zniesienia.

(...) Mam tylko dwie godziny naodpoczynek, ale nie mogę zasnąć.Dokuczają mi ciasne buty z chole-wami. Nie mogę ich zdjąć bez czy-jejś pomocy. Operacja ta wymagawspółpracy drugiej osoby.

Wygląda to tak: kładę się naplecy, a kolega bierze mój but mię-dzy swoje nogi i mocno trzymastopę obydwoma rękami. W odpo-wiednim momencie z całej siłypcham drugą nogą tyłek kolegi, ażon zostaje z moim butem w rę-kach... niestety owiany nie bardzoprzyjemnym zapachem! Trudno

się dziwić, skarpetki prane byłyostatnio w domu, czyli przed Po-wstaniem. Dla mnie jest to mo-ment niepewności, bo niektórzypomagierzy nie wytrzymują i po-zostaję z jednym butem na nodze,chyba że uda mi się przekupić ko-goś paczką papierosów. Tak zwa-nych „koziołków” do zdejmowa-nia butów z cholewami ani ordy-nansów w Armii Krajowej nieprzydzielają, przynajmniej tymz najniższą rangą zwykłego szere-gowca.

Z higieną w Powstaniu różniebywa. Jeśli uda się zdobyć kubekwody, to duża radość i tak zwana„kąpiel”! Mydłem i szmatką!Podziwiam jak oszczędnie jednymkubełkiem wymył się cały pluton,ale podejrzewam, że nie wszyscy.

Po upadku Starówki oddział„Cyganiewicza” przedostał się ka-nałami do Śródmieścia. Wielogo-dzinny marsz w śmierdzącym szla-mie ścieków powyżej kolan, spo-wodował, że jego ciasne buty je-szcze bardziej się skurczyły, zwięk-szając agonię właściciela.

(...) W Śródmieściu działają je-szcze wodociągi, tzn. z niektórychkurków kapie trochę wody. Czyn-na jest elektrownia na Powiślu.Wyszorowanie się po kilkudziesię-

ciu dniach przerwy w myciu spra-wia nam wprost niewiarygodnąprzyjemność. Co za komfort! Za-nim spotka mnie to szczęście, mu-szę pokonać niebagatelny pro-blem: jak zdjąć przemoczone odzewnątrz i wewnątrz moje ciasnebuty z cholewami, które już w po-czątkowym procesie wysychaniana nogach zaczynają się jeszczebardziej kurczyć. Nie pamiętamkto i ilu kolegów pomagało mi jezdjąć, ale natychmiastową ulgęzapamiętałem z wdzięcznością.Buty wprawdzie za ciasne, alew dobrej kondycji, więc postana-wiam je uratować.

Po wymyciu i odkażeniu wycie-ram się, ubieram i w skarpetkach,z butami w ręku, wychodzę na uli-cę w poszukiwaniu szewca. Zarazpo wyjściu z budynku spotykamsię z bardzo miłą reakcją.

– Ludzie, chłopak ze Starówkii to bez butów! – krzyczy jakaś pa-ni – Siadaj tutaj na schodku, a japolecę na górę i męża buty przy-niosę!

Z moim szczęściem jestem pe-wien, że buty będą dużo za cia-sne. Pomyliłem się. To nie są buty!To śliczne, prawie nowe lakierkiz prawdziwej skórki, ale o paręnumerów za duże! Tak duże, jakmoje przedpowstaniowe sandały.Odmówić jednak nie mogę. Zre-sztą lepsze to niż nic, tym bardziej,że na moje pytanie miła pani za-pewnia, że szewc jest niedaleko,w suterenie zaraz za rogiem i onamnie tam zaprowadzi.

Szewc okazał się raczej niesym-patyczny i niezbyt trzeźwy, ale tochyba zawodowa cecha wszyst-kich szewców.

– Po jaką ciężką cholerę takismród mi tu przynosisz? – pyta.

Tłumaczę, mówię o Starówce,o kanałach starając się nie draż-nić znakomitego fachowca.

– Acha! Rozumie się na razie.A na pociechę dodam, że na dale-kiej prowincji znane jest powie-dzonko, że jak ktoś za przeprosze-niem w g... wejdzie, to wójtem zo-stanie! Sądząc z doświadczenia

Podobizna st. strz. „Cyganiewicza” naryso-wana przez Stanisława Kopfa, kpr. podch.„Malarza” w Stalagu XI-B. Fallinbostel, paź-dziernik 1944 r.

��

jegomościa, przynajmniej na sta-rostę się nadajecie. No więc comam z tym smrodem zrobić?

Na moją prośbę nadziewa mo-kre buciska na kopyta i zapewnia,że już jutro wysuszone i nasyconeodpowiednimi płynami jego wła-snego pomysłu, będą gotowe „dodalszej wojenki”. Proszę, żeby ko-pyta zmienił na większe, bo butyciasne i rozbić je trzeba o parę nu-merów, ale szewc protestuje:

– Skórka się rozpieprzy i jego-mość w skarpetkach będzie zasu-wał.

Trudno polemizować z war-szawskim szewcem. Człapię nakwaterę w moich eleganckich la-kierkach, które już mi zdążyły po-obcierać pięty. Koledzy na mój wi-dok pękają ze śmiechu.

– Zobaczcie jaki elegant! – wo-łają – Lakierki ślubne wyszabro-wał! Po Steńkę zasuwaj i do ołta-rza!

Nazajutrz zajęcia służbowe niepozwoliły na wizytę u szewca. Do-piero na trzeci dzień „Cyganiewicz”melduje się u szefa kompaniiz prośbą o przepustkę na miastow celu wykupienia swoich butów.

(...) – A masz czym zapłacić? –pyta szef.

– Nie mam ani grosza, do Po-wstania poszedłem zupełnie „goły”!

Sierżant zerwał mi hełm z gło-wy i krzyknął na całą salę:

– „Cyganiewicz” bez butów jestdo d..py! W lakierkach na wojnęiść nie może. Zbiórka! Dawać tudo hełmu ile macie! Szewc bez pie-niędzy butów nie odda.

Wyciągają chłopcy z kieszeniróżne pomięte banknoty, ale nieobeszło się bez protestu. Znalazłsię jeden wesołek, który oświad-czył:

– „Cyganiewicz” powinien wślubnych lakierkach zasuwać, boNiemcy na jego widok popękają ześmiechu, a my oszczędzimy naamunicji.

Pomimo tego zebrała się sporakupka forsy, a na samym wierz-chu „góral” (okupacyjny banknoto nominale 500 złotych z podobi-

zną górala, przyp. red.)! Pewno odsierż. „Ligonia”. Jestem wzruszony.Ale nie przypuszczałem ile mi tepieniądze sprawią kłopotów!

Szewc, pewno ze względu na po-ranną godzinę, jest trzeźwy. Wycią-ga wysuszone i wypolerowane bu-ty i zarządza przymiarkę.

– Kopyta dwa razy na większezmieniałem – oświadczył – Skórkawytrzymała, bo ją pokostem na-maściłem.

I rzeczywiście. Buty włożyłembez trudu i z radością wyczuwam,że jest w nich coś czego przedtemnigdy nie było: upragniony luz! Coza komfort! Szczerze wdzięcznywyciągam plik banknotów, na wi-dok których szewc wyraźniezbladł i zareagował kategorycz-nym ostrzeżeniem:

– Ostrożnie, bo właśnie jestemtrochę uczulony i bardzo łatwo siędenerwuję! Żadnej mamony! Nieobrażać mojego patriotycznego te-go... itd., itp.

Na kwaterze proponuję kole-gom zwrot pieniędzy i spotykamsię z głośnym protestem.

– Widzicie go! – mówi któryś –Biednego szewca wykiwał, a terazbędzie nas do grzechu namawiał.A skąd wiesz ile „górali” ci dałem?No i co? Jak się teraz rozliczysz?

Przeliczam pieniądze.– Tysiąc dwieście złotych! Lu-

dzie! – wołam – Jak żyję, tyle pie-niędzy nie miałem! Co ja mamz tym zrobić?

Te „ludzkie” pieniądze dręczyły„Cyganiewicza” do końca Powsta-nia, nie wiedział jak je spożytko-wać, zwłaszcza że z dnia na dzieńtraciły na wartości. W dniu kapitu-lacji, praktycznie biorąc, były to jużtylko zadrukowane kartki papieru,na których koledzy z plutonu zło-żyli swoje podpisy. W ten sposóbzebrały się autografy i każdy z kole-gów wziął jeden banknot na pa-miątkę.

Zanim skończyła się wojna„Cyganiewicz” przeszedł przez nie-wolę w niemieckich Stalagach skądzdecydował się uciekać. Niemcypozabierali powstańcom ich kamu-

flażowe panterki, ale za parę papie-rosów można było kupić od kole-gów cywilne ciuchy. W ucieczce,w cywilnym ubraniu łatwo możnazgubić się w tłumie, ale zdradzićmogą buty z cholewami! A rozstaćsię z butami zdobytymi w pierwszejwalce w Powstaniu, było dla„Cyganiewicza” nie do pomyślenia.Trochę ciasne i nadal śmierdzącewarszawskim kanałem, przecieżjednak wiernie służyły przez całePowstanie. Na pierwszy ogień po-szły więc bryczesy, zamienione zadopłatą na cywilne spodnie,a w ich nogawkach bezpiecznieukryły się cholewy wojskowych bu-tów.

Od wybuchu Powstania War-szawskiego minęło przeszło półwieku. Żołnierska buta nie ma za-stosowania w życiu cywilnym,a wojskowe buty... pozostały tylkowspomnieniem. Trudno o nich za-pomnieć. Każdy nieprzyjemnysmrodek wywołuje wspomnieniao warszawskich kanałach, przezktóre przeszedł „Cyganiewicz”w swoich zdobytych butach, a ichciasnota pozostawiła na zawsze pa-miątkę w postaci bolesnych odci-sków, które przy każdej zmianiepogody przypominają PowstanieWarszawskie, żołnierską butę i ...wojskowe buty.

Nic tak nie dokucza żołnierzowi,Ani deszcz, czy słoneczna spiekota,Ani naloty i świszczące pociskiJak ciasne buty gniotące odciski.

R.L.

Lech A. Hałko był żołnierzem plutonu„Zawrata”, 101 kompanii, batalionu„Bończa”, Zgrupowania „Róg” Wojsko-wej Służby Powstania. Brał udziałw obronie Powiśla, Starówki i Śródmie-ścia Północnego. Po kapitulacji znalazłsię w niewoli, z której wielokrotniepróbował uciec. Złapany w Dreźnie, zo-stał brutalnie pobity przez gestapo. Pokolejnej ucieczce trafił do partyzantkiczeskiej. W lipcu 1945 roku wstąpił do2 Korpusu gen. Władysława Andersa weWłoszech, skąd wyjechał do Anglii.Ukończył studia na wydziale architektu-ry uniwersytetu w Londynie. W 1953 ro-ku wyemigrował do Kanady, gdzie bierzeczynny udział w pracach organizacjikombatanckich.

��

15 czerwca br. odbył się VIIzjazd żołnierzy AK Rejonu

Żelechów. Tradycja tych zjazdów,na które uczestnicy przyjeżdżająz całej Polski, zapoczątkowana zo-stała w 1980 roku. Dawne więziakowskie i wspólne ideały po-zwoliły stworzyć strukturę komba-tancką, dla której najważniejszymzadaniem jest udokumentowaniewalk AK na tym terenie. Podczasprzeszło dwudziestoletniej działal-ności społecznej, kombatanci z AK,współpracując ze Środowiskiem15 pp „Wilków” zdołali wykonać tozadanie.

Tegoroczny zjazd, tak jak po-przednie, rozpoczął się na cmenta-rzu parafialnym, gdzie znajdują sięgroby wielu żołnierzy AK oznako-wane specjalnymi mosiężnymi ta-bliczkami. Jest tam również po-mnik – symboliczna mogiła – wy-stawiony w 1981 roku grupieczternastu akowców, którzy zginęliw latach 1942-1946, a miejsce ichspoczynku nie jest znane. Przedtym pomnikiem złożono kwiaty.Wieniec złożył też przedstawicielUrzędu ds. Kombatantów i OsóbRepresjonowanych.

Uroczysta msza święta w inten-cji żołnierzy AK odprawiona zosta-ła w kościele parafialnym. Celebro-wali ją ks. prałat Jan Sikora, kape-lan AK oraz ks. proboszcz Kazi-mierz Stańczuk. Obecność licz-nych pocztów sztandarowychi orkiestry wojskowej oraz ceremo-niał wojskowy stworzyły wyjątko-wy nastrój. Oprócz kombatantów

z Żelechowa w uroczystości udziałwzięli także przedstawiciele miastai powiatu oraz przedstawicieleorganizacji kombatanckich: wice-prezes Zarządu Głównego Stowa-rzyszenia Polskich KombatantówIrena Godycka, prezes ZarząduŚrodowiska 15 pp „Wilków” Ro-man Maniak, prezes ZwiązkuKombatantów RP i BWP w Żele-chowie Eugeniusz Majek, prezesZwiązku Sybiraków Maria Sobo-lewska, prezes Koła ŚZŻAK z Gar-wolina Henryk Michalik. Nie za-brakło również członków zaprzyja-źnionego 15 pp „Wilków”: JanaTargosińskiego, Eugeniusza Ma-donia, Andrzeja Misia, JózefaOsińskiego, Zdzisława Mar-czaka, Zygmunta Kultysa i Kazi-mierza Gruszeckiego.

Po mszy św. odczytano Apel Po-ległych, po którym – zgodniez przyjętym zwyczajem – wymienio-no także nazwiska żołnierzy AKzmarłych w ciągu ostatnich lat (odpoprzedniego zjazdu w 1996 roku).

Następnie uczestnicy uformo-wali pochód, który z orkiestrą naczele przemaszerował ulicami mia-sta do Miejsko-Gminnego OśrodkaKultury. Tu, przy pomniku wysta-wionym w 1985 r. dla upamiętnie-nia ofiar wojny na ziemi żelechow-skiej – żołnierzy walczących nawszystkich frontach oraz ofiar cy-wilnych narodowości polskiej i ży-dowskiej, złożono kwiaty.

Podczas spotkania uczestnikówzjazdu w Domu Kultury odbyło siępodsumowanie działalności kom-

batanckiej środowiska żelechow-skiego oraz wręczenie dyplomówi odznaczeń za upamiętnianie tra-dycji patriotycznych Żelechowa.Dyplomy uznania 15 pp „Wilków”otrzymało Liceum Ogólnokształcą-ce im. Ignacego Wyssogoty Za-krzewskiego i Zespół Szkół Zawo-dowych im. Joachima Lelewela, na-tomiast dyrektor Teodora Kobie-lus została odznaczona Komba-tanckim Krzyżem Zasługi Stowa-rzyszenia Polskich Kombatantów.

Tematem, któremu poświęconowięcej uwagi było omówieniei promocja wydanej ostatnio mo-nografii Żelechów – tradycje pa-triotyczne. Jest ona ukoronowa-niem działań w zakresie dokumen-towania działalności AK RejonuŻelechów. Książka ta prezentujerównież wcześniejsze dzieje miastai związane z nim sławne postacie.Jej autorem jest Zbigniew GnatWieteska, a wydawcą ŚrodowiskoŻołnierzy Armii Krajowej RejonuŻelechów 15 pp „Wilków”.

Na zakończenie zjazdu uczest-nicy obejrzeli interesujący pro-gram artystyczny o treściach pa-triotycznych wykonany przezuczniów Liceum Ogólnokształcą-cego w Żelechowie.

Ryszard WŁODARCZYK

Zjazd żołnierzy Armii Krajowej w Żelechowie

6�� ;��;��

Uczennice Liceum Ogólnokształcącego w Żelechowie podczas występu z okazji VII zjazdu żołnierzy AK Rejonu Żelechów

Pomnik upamiętniający ofiary II wojnyświatowej na ziemi żelechowskiej

fot. T. Grudziński

fot. T. Grudziński

� ��

W czerwcu 1944 r. Niemcy roz-poczęli zakrojoną na szeroką ska-lę operację „Sturmwind”, którejcelem było oczyszczenie zapleczafrontu z działających w lasach ja-nowskich oddziałów partyzanc-kich. Jej pierwszy etap zakończyłabitwa na Porytowym Wzgórzu,w wyniku którejoddziały party-zanckie zdołałyprzebić się przezpierścień okrąże-nia. Kolejne star-cie z siłami wro-ga trwało czterydni. Kulminacyj-nym momentemwalk była krwa-wa i dramatycz-na bitwa podOsuchami, gdzieoddziały AK„Corda”, „Skrzy-pika”, „Topoli”,„Wira” i „Woyny”oraz BCh: „Ry-sia”, „ Jaskółki”i „Antona” sto-czyły zażarty bój z Niemcami.W walce zginęło ponad 240 Pola-ków. Po bitwie Niemcy spalili wieśOsuchy i wymordowali jej mie-szkańców.

Na tegoroczne uroczystościprzybyli członkowie wszystkichorganizacji kombatanckich z Za-mojszczyzny. Rząd reprezentowałJan Kołtun, zastępca kierownikaUrzędu do Spraw Kombatantówi Osób Represjonowanych. Obe-cni byli przedstawiciele władz lo-kalnych, ze starostą zamojskim

Henrykiem Mateją i biłgorajskimCzesławem Małyszkiem na cze-le. Władze wojskowe reprezento-wał płk Jerzy Gryz, Szef Woje-wódzkiego Sztabu Wojskowego.

Uroczystości rozpoczęła mło-dzież ze Szkoły Podstawowejw Osuchach koncertem pieśni.

Program patrio-tyczny poświęco-ny był patronowiszkoły, uczestni-kowi walk –majorowi Edwar-dowi Markiewi-czowi „Kalinie”.

Następnie naplac przed Do-mem Pamięciwmaszerowało108 pocztówsztandarowychoraz KompaniaHonorowa 3 Bry-gady Obrony Te-rytorialnej z Za-mościa. Na ołta-rzu polowym od-prawiona została

uroczysta msza św. w intencji po-ległych. Koncelbrował ją ks. infu-łat Stanisław Małysiak, uczestnikwalk pod Osuchami. Towarzyszylimu ks. infułat prof. dr hab. Fran-ciszek Greniuk oraz ks. kanonikCzesław Galek, kapelan AK.Oprawę muzyczną zapewnił chór„Łukowianie” oraz Orkiestra IIILubelskiej Brygady Zmechanizo-wanej im. Romualda Traugutta.

Dalsza część uroczystości odby-wała się na cmentarzu partyzanc-kim. Odczytany został Apel Pole-

�� !"#

$� ��% ��&� �� 0��%� ��-��' (��&% )�)�� $�� *�' � ��+� �� ,��&�, � )�� +��-&� �.��!�� / )� �+��& �-��+��-"�� )��-% ��+"0��1'��2��+��&�!"��3,��4�� -&� ��+"0��/ ��5�"��+�+ 6��+��"-��" �� !�� +"0��& � 7"��+��2�'

�8 �� 7%!�-"/� 9�$ ��5�$�� &�#

��&)��2$"�� -��-&�:��#��;/ �� )�� $�5�� #�+�$�"�+��"� )�*��%-��")�#��1+��" ��+��" ��"5' ,��"*�'��-��!��&� ��#*-�� <��-9/��"5)�#*��%-�$ ��)�� ' )��$�+(+��$�� 4��$��' � ��-�"�+�#*-��-9� ��$��%��!�+��-�/-�$��=��+��2��1��>�$��"��&��&/)�� #�+��-�� $� � ��1 �#�"-9/ �-9��0�+��/ ��2�-&��$/ 9��-�� -�� #��0-"',��"2$��$�'��'��#-� �#�� -" )��+�� )� -�� -&�:��;',��)��,��2$"-9�"#2$��"�)��9��-��"/)�� "5��)��-�� $�5�#��+"'?��-�"�+�*-��2��#��$� ��$� =�>�� 7%!�-")��"��)�$� ��)��#�� &��&/ (+��+" ,��+�/��+��+�� &+�<��"7%!�-�'

�8 �� @��+"#+�+ ��" ��' 2��'

A ��B��$�!��2��B�# ��&��>�$��"�� C�# ��&)��"��1 ��<$��"��1��!�+��+��B,� �"#$"-9��%D��,��+"-��"-9��#2��$"��.��-&%)�)��#��1��+��+�� -�� )*@*A)*(B' ()�+�� !"$��%� ��(+��"��)�$)��-",��#��-9� '

58. rocznica bitwy partyzanckiej pod Osuchami

9��;��@��)��;��

�� !�"��"#�

�$� � )�� ,�� )��5"&1-"-9 &��-�� !�+��+�� )��"��!"�-��E� ��#)�� )��0 )��+"#��-��-9/ �$��"-9 )��5"E� ��!��+"-9/��&� ��+�� +��#2�-��"-9/ �*�� -��0' ��/ )�� $��"�� $�#�� )�� )��$�5"$"!" � )��")�� +��+"-9 -��#�� +"��2�� !�9�+��+��&�"�)��,��'

�� $�� )�� !%# 1 �" �� )�� <��"�*�� +��" � � ��+%)��%2��)�$�-��0�+��'

�� 3<��"�*�� +��"/��#F��G��'

Na placu przed Domem Pamięci w Osuchach,tuż obok największego w Polsce cmentarza par-tyzanckiego, 23 czerwca br. odbyły się uroczy-stości upamiętniające stoczoną w 1944 r. bitwęoddziałów Armii Krajowej i Batalionów Chłop-skich z przeważającymi siłami Wehrmachtu.

��

głych, następnie zaś złożonowieńce i kwiaty. Salwę honorowąna cześć poległych oddali żołnie-rze 3 BOT.

W trakcie tegorocznych obcho-dów siedmiu kombatantów otrzy-mało podpisane przez Prezydentaakty mianowania na stopień pod-porucznika. Awansowani zostali:Władysław Greszta z Czarnowo-dy, Alfred Hałasa ze Zwierzyńca,Bolesław Kraczek z Tomaszówki,Jan Lipski z Deszkowic, Broni-sław Magdziarz z Sąsiadki, JanRedliński z Kolonii Suchowola,Julian Sitarz z Dyl. Decyzją Mini-stra Obrony Narodowej na sto-pień kapitana mianowany zostałBronisław Greszta z Suchowoli.Dodatkowo Krzyżem Zasługi

odznaczona została podharcmi-strzyni Anna Duńko.

Nagrody z rąk wicemin. Kołtu-na odebrali laureaci III Powiato-wego Konkursu o Armii Krajoweji Batalionach Chłopskich na ZiemiBiłgorajskiej. W tegorocznej edy-cji konkursu udział wzięło 78uczniów szkół podstawowych,gimnazjów i szkół średnich.

Następnie z koncertem pieśnipatriotycznych wystąpili ucznio-wie Szkoły Podstawowej w Górec-ku Starym oraz Gimnazjum w Łu-kowej.

Na zakończenie harcerze wrę-czyli przedstawicielom organizacjikombatanckich apel o utrwaleniewojennych wspomnień.

Stanisław KOZYRA

�� C�!��0-�/� 7�#�� ,��-" ()�$�-��&

:7��!�+��+�;��2��#�� 0�+��+"'

�H �� @$��/ � ��&#��& 6�� )�&��&

� !"$� ��% ��-�"�+� �+��-��-�+�� 2� @@ =��+��2��&�� (��+ ,��-9 �"$"-9�"-9�� ("!��"&��-97�� 7��-�� +�HF��HFI'��%$�� $)��!/� +"�2�*-��(+��&� ��-��"-9/B�#�&�/(��-&� � J��-9'?��1 �'��!�+��+�� !B�)��&�#��"-9 ��)��+��$��-�#��+��K��$+��'�&�� #2��$ ��1 � ��$��1��("!�� +"�� +��+�@$��'

� �� ,�$+��/� 7�#��,��)�-�1$��%

@L �&�� =��+��2� ��1��>�$��"��&��&'� +�� "-9 �!�� "+"-�� $�� 1�� &!��5��+��"��+�/� +��5��"#!��$� ��-��',��#��1 �<$��2�=�>��+�$)��))$�(+��$��-�/� ,��B� "��-��& � � K��"��D��'� ��-�"�+�*-��+��-��@L�&�#� ��1$� ��$�'��'K��?��% � �'��!�+��#+�� !B�)��&��"-9'

�� #��?��% � �'��#

!�+��+�� !B�)��&��#�"-9 K�� -�"$ ��"!�+�� $�2� � ��$��*-��!�+��-��& 6��"�� (+��#��-��2� � �$� �� (�"#��-��' �!" ��& �9��#��+��"5��# �� ,��' ,� -�� -�"�+�*-�/�+�� !"$� ��% � �� !��?��% � +��-9 ��!�+��+��+��"��$� +��5� ��-&� ��"5��+�)��.�-��'(��.��&�� 2�(�+�!��&��#��2�2��'!�"2'�$� "�$��#��0��%-�"$��-&%��+�#)��0)�$��))$��"2��+�#�� (��-/��+�)��0��&��

Moment wręczania nagród lauretaom konkursu o Armii Krajoweji Batalionach Chłopskich na Ziemi Biłgorajskiej

Złożenie wieńców przed pomnikiem na cmentarzu partyzanckim przez zarządZwiązku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych

w Łukowej

fot.

Urz

ąd

Gm

iny

Łuko

wa

fot.

Urz

ąd

Gm

iny

Łuko

wa

��

Kilkunastu żołnierzy 1 Dy-wizji Grenadierów, wal-

czących w obronie Francjiw 1940 roku, stawiło sięw niedzielę, 16 czerwca,przed pomnikiem upamięt-niającym wszystkich polskichgrenadierów – i tych z okresuwojen napoleońskich, i tychz walk podczas II wojny świa-towej. Złożyli wieńce i kwia-ty, zapalili znicze. Towarzy-szyli im żołnierze 1 Warszawskiej Dy-wizji Zmechanizowanej im. TadeuszaKościuszki, którzy kontynuują trady-cje grenadierskie, oraz uczniowiewszystkich okolicznych szkół. Opra-wa wojskowa i wiele szkolnych sztan-darów podniosło atrakcyjność uro-czystości.

Poprzedzona ona zostałamszą św. w kościele MatkiBożej Królowej Polskich Mę-czenników. Następnie – poodegraniu przez orkiestręwojskową hymnów Polskii Francji (wśród gości byłm.in. attaché obrony Amba-sady Republiki Francuskiej)– głos zabrali weterani. Przy-byłych powitał prezes Krajo-wego Związku Byłych Żoł-

nierzy Polskich Sił Zbrojnych na Za-chodzie Stefan Gawlik, a potemgłos zabrał jeden z żołnierzy Dywizjiprof. Adam Przeworski, który przy-pomniał pamiętne dni sprzed 62 lat.Wówczas, w czerwcu 1940 roku,1 Dywizja Grenadierów walczyła wrazz Francuzami przeciw naporowiwojsk niemieckich. W końcowej faziewalk osłaniała odwrót wojsk francu-skich i nawet po kapitulacji Francjinie poddała się. W dramatycznychokolicznościach została rozwiązana,a jej żołnierze internowani.

Obecnie średnia wieku polskiegogrenadiera z 1940 roku to ponad 85lat. Mimo tego na warszawską uroczy-stość stawiło się ich kilkunastu. Zewzruszeniem mówili o swej tradycji,a zwracając się do młodych żołnierzyi uczniów apelowali o jej kontynuo-wanie. Sądząc z uczestnictwa w uro-czystości licznych szkolnych sztanda-rów – apel ten nie pozostanie bezecha.

Tekst i zdjęcia B.M.

Uroczystości kombatanckie

��A��!�

Za chwilę na płycie pomnika weteraniz 1940 roku złożą kwiaty

Sztandary pochylone, weterani salutują – orkiestra gra hymny państwowe Francji i Polski

�)+'A �� <�$1!��+�)��0 ��)�+�� )��' K��.�� '� -��-��+��#-�"��+��5��-��+��K��$#+��/)��1��!�+��#+��B,� �"$"-9��%D��,��#+"-��"-9 2��' "�' ��-$��(�� "��+��7�)��+�#��+��&��2�?��% �)$�K��"��$��'

�F �� -"/� ��-&�+"#�" ��$� ��1�� #

!�+��+��B,� �"$"-9��%D��,��+"-��"-9� J9%-��-9��?��% � <��"/ � 8�' ��-��-%)�-".��-&��-�� !"$��%��-�"�+�*E )�+��+"-��' B��#)�-�%$�&1��*�'� ��&�-�#�"� ��*-��/ )� -�� +��&��')��!��-�K�-��71!�� #-�"+�$��.��)�-".��-&��)�� 8��!'��+%)��)�#-�+" ��+�� / ��!�+��-�/)�� +��-�� $� � � ��#��0-")��)�� " )�� )��%+��&1#-")�� "-9'��"2$�#�� +�$" ��-��*-��)��' ,�� $��B,��, ��.�-" C�� +��"�+1)��)��#��$��+��&�"� ��)�-&�/��&��-9��)��-�-�"D��/ ��$��*E��&�-��&)��-��#�� &��& :��*��;/� )�� "�+��.��")�-"#.��-&�'��+%)��)�� )��#��$�5��1��+��'�$� ��5 �� *��+��$��-�"�+�*E ��-"+�-&�� *)��#��/� ��)�$"� �+��&�-9�� #�"-9 )��")��$" ��&�� )�+��+"-��)��*��'

�I �� ,$�-�� B� �� 1 ,��+��2�#

��$" ��-�"�+�*E �� -9��12��)��+��)$�-��'?��-�"�+�*-� ��)�-�%$� ��*�'-��!��)��)�,$�-��2�)��.'(+��$��#2��'��+%)��-��+��-"��#!��%)�� )$"+1<��!��#��2� >�$��/ 2 �� $��)��B�)��#+�-"&��& �, � !"$� ��% ��2�-�%*E��-�"�+�*-�'

��

2 czerwca br., tablicę memoratyw-ną tej treści odsłonięto w kościeleŚw. Mikołaja w Bydgoszczy-Fordo-nie, naprzeciw słynnego niegdyświęzienia kobiecego. Jej autoremjest artysta-rzeźbiarz Dariusz Ko-walski, a inicjatorem całej akcji –Społeczny Komitet Budowy naCmentarzu Bródnowskim Pomni-ka Więźniów Politycznych Straco-nych w latach 1944–1956.

Jest to już kolejna akcja Komi-tetu, którego celem jest przywraca-nie i utrwalanie pamięci o tych żoł-nierzach, którzy w walce o niepod-ległość Ojczyzny złożyli najwyższąofiarę. W ubiegłym roku na Cmen-tarzu Bródnowskim w Warszawiepowstał pomnik straconych i za-męczonych żołnierzy niepodległo-ściowego podziemia (zob. „Kom-batant” nr 10 z 2001 r.).

Uroczystość odsłonięcia pa-miątkowej tablicy, na którą przy-były kombatantki z całego kraju,rozpoczęło złożenie kwiatów naStarym Rynku przed słynnym„Szańcem”, czyli pomnikiem roz-strzelanych w 1939 roku mie-szkańców Bydgoszczy. Kwiaty zło-żono także przed odsłoniętą dzie-sięć lat temu podczas Zjazdu For-donianek tablicą pamiątkową namurze więzienia.

Następnie podczas mszy św.koncelebrowanej w kościele św.Mikołaja, Metropolita Gnieźnień-ski ks. arcybiskup Henryk Mu-szyński poświęcił tablicę pamiąt-kową ku czci polskich kobiet i wy-głosił pełną głębokich treści homi-lię okolicznościową. Tablicę od-słoniły Alina Russak i Maria Pro-rok oraz prezydent BydgoszczyRoman Jasiakiewicz. Do powsta-nia tego najnowszego znaku pa-mięci w znacznym stopniu przy-czynił się dyrektor Domu Poloniiw Pułtusku dr Grzegorz Russak,który przekazał Społecznemu Ko-mitetowi dwie granitowe tablice.Realizację tego zadania wsparłytakże Rada Ochrony Pamięci Walki Męczeństwa oraz Urząd doSpraw Kombatantów i Osób Re-presjonowanych.

Wkrótce Społeczny Komitetplanuje odsłonięcie kolejnej tabli-cy pamiątkowej o bliźniaczej treściw kościele św. Katarzyny w Warsza-wie.

Tekst i fot. Halina BAZYLEWSKA

��;��?��

Pamięci kobiet polskichWalczących o niepodległość OjczyznyZ nazistowskim i komunistycznym totalitaryzmemStraconych, więzionych, prześladowanychW latach 1939-1956Oraz ich współcierpiących rodzin

A.D. 2002

Współwięźniarki

� �� 4��# �-&� :��&� ��&��

7��-�0�+��; ��2��$��"�)��&�� )�*��%-�� +��#+�� ',�+��+�� "�)��&��!&1$ "��+��1 �7��-"=�� *-�� <��" ��J��+��/��)��-��.��#2� � ��2��-"&��2� � ��$"?��1 �'��!�+��+�� !B�)��&��"-9 � 7��-�=�� *-�� 1��!�+��+��B,� �"$"-9��%#D��,��+"-��"-9'

� �� /� ��&�8 '��-��-"��#

��0-�� @@ ��&�" *��+��&B� ��!�+��+��&�� #+��-��2� ��2��#��$� �)�+�� )�� +��-��1�� 2��-&� ��!�#+��-��-9' B��)�-�%$� &� �$�5�#��+��)��")$"-��)��%+#��&1-�&5�$��"��2��)��#��:>�2��-;��))��':7��#-��";'��+%)�� #)��-" 7�� +�� &�� C1 �#�"-9��+��J"+� �� )��#�� % )��1/ )� �+��&�2�� "�$�-9�� #��-��*-��"-9 )��0� �� %5�,��#��2�'��0-��!�#+��-��!�&��-�%*E��+"�+"-��1)��"2�+��1 )�� 5�$��"'?��1 �'��!�+��+�� !B�)��&��"-9��)��+�#��$��+%)-��?��% �K��$+��'

�� )�� <��!�� #

��2�>�$�� !"$� ��%��#-�"�+�*E � �� 9�$ � !�9�#+�� 5�$�� (�� #��& ��"2� " (+��-�� ,� 9�#��0��-9� ��"��!��1-"�� $� �!��'�2��#��&�� (+��"��!�+��+�� ,��-9 (�$�!��&�"-9��-9� ��/ ��2�#��+��-�"�+�*-�/��5�#$�+"��)�� "�+��/�!")� ��*��E� ��$� ��-9)��-9 ��"��" � ��$�2�B, :<��;/ :�$"��-�;

Nowo odsłonięta tablica w kościeleŚw. Mikołaja

��

27 czerwca br. w DepartamencieWojskowym Urzędu do SprawKombatantów i Osób Represjo-nowanych odbyła się uroczystośćdekoracji Krzyżem Armii Krajo-wej żołnierza AK Jerzego Jeżew-skiego ps. Jur. Krzyż Armii Krajo-wej nr 6625 został mu nadanyw Londynie 27 października1969 roku. W czasie PowstaniaWarszawskiego Jerzy Jeżewskibył w stopniu kaprala podofice-rem w plutonie 617 i służyłw ochronie sztabu ppłk. Anto-niego Żurowskiego ps. Bober,Komendanta Obwodu Praga AK.

Podczas tej uroczystości płkJerzy Kozłowski, dyrektor De-partamentu Wojskowego Urzęduwręczył także Andrzejowi Fry-czowi odznaki Krzyża SrebrnegoOrderu Wojennego Virtuti Milita-ri, Krzyża Walecznych i Srebrne-go Krzyża Zasługi z Mieczami pojego dziadku śp. kpt. Władysła-wie Auguście Nollu.

Kpt. Władysław August Nollps. Gustaw-Orlicz, oficer Bryga-dy Dyspozycyjno-Zmotoryzowa-nej „Koło” Narodowych SiłZbrojnych oraz oficer SztabuGrupy „Północ” został odznaczo-

ny w sierpniu 1944 roku za czynydokonane w okresie PowstaniaWarszawskiego Krzyżem Walecz-nych i Srebrnym Krzyżem Zasłu-gi z Mieczami, a następnie Krzy-żem Srebrnym Orderu Wojenne-go Virtuti Militari.

(red.)

Wręczenie odznaczeń

��;��@�� ?��

� :��; �� +�+�� ,�6�M� :��+��"; � �M� :J9��!�";'�)��-��!�+��+��/� ��-�"#�+�*-��-9� �)��1��"�+"��&#��& �+�$�-��2� 2�� -9 ��&�� 1 ��"-9� ��"�� &��&/ � ��$��%$� ��-�� 2�� $� ��5��$"��'��9�+�#��$"��'��#�"��&��&B,� ��$��#�� +�� ' ��0-�)�� )�� $�5"��3 ��#2�-&��!�+��+��,(��#-9� ��/ ��2�-&�� +��#�+��!��" �� &/ ��#2�-&�� ?��% � �()��#!�+��+�� !B�)��&��#�"-9 � ��-��+�� K��$+��-��/��!�� +��2��(+��C�� #!�/ �++�-9N �1 ��" � ��&��"+��)$�@��4'��++�/�++�-9N�!��"4��-&�� #��2�-&��-��$"� ��$�#��'� ��2��+��)��"� 2�*-�� )� ��%#��$)��'��'� �+'�)�-�'�"2#��+ ��#(��$��/ )��#��1 �<$��2�(+��#��"��!�+��+��,(��-9� ��'� ��"�+1)��#��)� ��*��$��%��"��&��& B,� )��%2��+�� "-&�'

7��2�-&� )�� $�5�� #+�� )$"-�� <��!� ��2�>�$��'� )��& 2��)�� O� ��&P3 �� $"/ �"2��+��#(��$�� K��<�$�#-9��'

Jerzy Jeżewski (od lewej) i Andrzej Fryczpo uroczystości w Departamencie Wojsko-wym Urzędu fot. F. Dąbkowska

��

Władze Federacji Rosyjskiej zamierzają odznaczyć kombatantów – uczest-ników Konwojów Północnych medalem „Za obronę Radzieckiego Zapolar-ja”. W związku z tym strona rosyjska zwróciła się do władz polskich z proś-bą o pomoc w przygotowaniu spisów kombatantów – uczestników Kon-wojów Północnych.

Marynarzy, którzy podczas wojny służyli na okrętach pływających wKonwojach Północnych prosimy zatem o przekazanie do DepartamentuWojskowego Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych(ul. Wspólna 2/4, 00-926 Warszawa-63) następujących danych: nazwisko,imię, imię ojca, data i miejsce urodzenia, stopień i funkcja (z tamtegookresu), adres zamieszkania, kopia dokumentu potwierdzającego służbęw Marynarce Wojennej i udział w konwojach. Uzyskane informacje umoż-liwią przygotowanie, zgodnie z prośbą strony rosyjskiej, oficjalnych spi-sów osób, które Federacja Rosyjska chciałaby uhonorować tym medalem.

Z inicjatywą odznaczenia polskich weteranów wystąpiło Stowarzy-szenie Rosyjskich Kombatantów Północnych Konwojów.

��

Informujemy...

Nowe stowarzyszenieDo rejestru stowarzyszeń wpisano:99 Komitet Budowy Pomnika ku Czci Lotników Polskich Poległych w latach 1939–1945, 00-912

Warszawa, ul. Żwirki i Wigury 103, przewodniczący Zarządu – Edward Hyra

Zmiana adresuŚwiatowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Środowisko 5 Pułku Strzelców Konnych AK w Dębi-cy zawiadamia o zmianie adresu siedziby na: Rynek 40, 39-200 Dębica

Wrocławski Oddział Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Naro-dowi Polskiemu zawiadamia o zmianie swojego adresu na: ul. Sołtysowska 23, 51-168 Wrocław, tel.(0 - nr oper.-71) 3267600

�� W grudniu br. Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie zamierza zorganizować ogólnopolskąkonferencję i wystawę poświęcone represjom wobec wsi i ruchu ludowego w latach 1944–1956. W związ-ku z tym prosimy o kontakt osoby prywatne i instytucje, które mają fotografie, dokumenty lub inne ma-teriały związane z tym tematem. Szczególnie interesują nas zagadnienia udziału chłopów w antykomuni-stycznym ruchu oporu, działań aparatu bezpieczeństwa wymierzonych przeciwko Polskiemu StronnictwuLudowemu, manipulacji władz wymierzonych przeciwko ruchowi ludowemu w okresie jego zjednocze-nia (np. dobór delegatów na Kongres Jedności Ruchu Ludowego 27–29 listopada 1949), a także chłop-skiego oporu wobec kolektywizacji i związanych z tym represji władz (np. organiacja spółdzielczości pro-dukcyjnej, dostawy obowiązkowe, walka z tzw. kułactwem).

Osoby gotowe udostępnić nam posiadane materiały prosimy o sporządzenie, w miarę możliwości,krótkiego ich opisu wraz ze stwierdzeniem stanu ich zachowania. Za okazaną pomoc z góry dziękujemy.

Nasz adres:Instytut Pamięci Narodowej Oddział w RzeszowieBiuro Edukacji Publicznejul. Słowackiego 18, 35-060 Rzeszówtel. (0 - nr oper. 17) 860-60-23, 860-60-22, 860-60-26

BA7��JK�3#H�I��/��'��)��MFBA7�<?KA �A(,QG3$�%��&�"�� O�� '��-�P/'��"��()!��*�+��,��-�"��*��"�.��#.��/0�� (�!��1��

�R7��J�32��) � ��3��4��!�"��"#��5�#!�6�� '��)��MF/#H�I��/+��'�� -&�II� � 8/+��'-��+�'II� �� /+��'��.��-&�?��% �II��H/II� � F� ��+��+��"39++)3MM��'�)��'2�S')�M?7(�@�BM

B� ��-&��+��2��!��)�� "�� +�� "$��"-9��+��$�-9'��+��$")��"!"E-�"+��/)� #)��)�$�"��+��E&�2�)�"��+�"� ��/��+��+��.��'��+"��$��"-9�� -&��-�'

� �+"-��'�2��)��:��!�+��+�;�� +�&��/�$/� -��)��+"��-��&�� +��"�"$�� '��F�$',��+��-�� +��"��2��-%)�-�+1��+��-�1�"��-��+�*E�F ��?(�O��21!"E-��P'�)$�+" )��" ��E�� +�?��% � �()��!�+��+�� !B�)��&��"-937$8�5 ��.�5��9,��-�� :4��!�"��";' �� !��-�� 5" )� �E ��-�!% ��"-9 �2��)��" �� $� �"� -�"+��"� ��'B�!�"��:,��&��";!��)$�+��'��$� F8 �2�'

��

15sierpnia to data wyjąt-kowa. Tego dniaw 1920 roku bohater-

scy obrońcy Rzeczypospolitej od-parli przeważające siły wrogazgromadzone na przedpolachWarszawy i obronili odzyskanąpo latach niewoli niepodległość.W 1923 roku na cześć tej zwycię-skiej bitwy dzień 15 sierpniaustanowiono Świętem WojskaPolskiego. W rocznice Cudu nadWisłą w całym kraju ludzie zbie-rali się przy miejscach pamięcinarodowej, składali kwiaty przedpomnikami i mogiłami upamięt-niającymi poległych wówczasżołnierzy.

W tym roku centralne uroczys-tości rozpoczęły się 14 sierpniaod Apelu Poległych wygłoszone-go na Cmentarzu Wojskowym naPowązkach w kwaterze żołnierzypoległych w 1920 roku. Obe-cność Kompanii Reprezentacyj-nej Wojska Polskiego w umundu-rowaniu trzech rodzajów siłzbrojnych, orkiestry wojskoweji licznych kombatanckich orazharcerskich pocztów sztandaro-wych sprawiła, iż mimo deszczo-wej pogody uroczystość miała na-leżytą oprawę. Na ceremonii niezabrakło kombatantów, przedsta-wicieli władz, a także warszawian.

Urząd ds. Komba-tantów i Osób Re-presjonowanych re-prezentował wice-minister Jan Koł-tun.

Następnego dniaobchody ŚwiętaWojska Polskiegoi rocznicy Cudu nadWisłą rozpoczęłamsza św. w intencjiobrońców Ojczyzny,którą w Katedrze Po-lowej Wojska Pol-skiego koncelebro-wał Biskup Polo-wy WP gen. dyw. Le-szek Sławoj Głódź.

W południe na Plac MarszałkaJózefa Piłsudskiego w Warszawiena uroczystą odprawę wart przy-byli weterani, przedstawicielewładz państwowych z Prezyden-tem RP i prezesem Rady Mini-strów na czele oraz władz miasta,a także tłumy mieszkańców War-szawy. Przybyło również dwóchnajstarszych żołnierzy Rzeczypo-spolitej: kpt. Stanisław Wycech(rocznik 1902) i kpt. Zenon Jan-kowski (rocznik 1905).

Po oddaniu dwunastu salw ar-matnich żołnierze dokonali uro-czystej zmiany posterunku hono-

rowego przy Gro-bie NieznanegoŻołnierza, a licznedelegacje złożyływieńce na płyciegrobu. Wieniecod Urzędu doSpraw Kombatan-tów i Osób Repre-sjonowanych i Ra-dy Kombatanckiejskładali kierow-nik Urzędu mini-ster Jan Turski

i sekretarz Rady płk Włodzi-mierz Cieszkowski. Defiladapododdziałów różnych rodzajówsił zbrojnych i pokaz musztryw wykonaniu Kompani Repre-zentacyjnej Wojska Polskiego za-kończyły uroczystość.

Prawie w tym samym czasiew podwarszawskim Ossowie ob-chody 82. rocznicy zwycięskiejbitwy, która rozegrała się w tymmiejscu, zapoczątkowało złoże-nie kwiatów przed krzyżem upa-miętniającym śmierć ks. Ignace-go Skorupki. Trzy godzinypóźniej zakończyło je odegranieprzez Orkiestrę ReprezentacyjnąWojsk Lądowych Marsza Pierw-szej Brygady.

Równie uroczyście rocznicęBitwy Warszawskiej uczczonowieczorem w Radzyminie. I tuprzybyli liczni przedstawicieleadministracji centralnej i lokal-nej, ale głównym bohaterem byłuczestnik wydarzeń sprzed 82.lat kpt. Stanisław Wycech, któryjest honorowym obywatelem Ra-dzymina.

Tekst i zdjęcia F. D.

��

Honorowi goście uroczystości: kpt. Zenon Jankowski (z lewej)i kpt. Stanisław Wycech

Kierownik Urzędu min. Jan Turski w towarzystwie płk. Włodzi-mierza Cieszkowskiego (z prawej) i płk. Jerzego Kozłowskiego

składają kwiaty przed Grobem Nieznanego Żołnierza

Documents

7-8(137-138) Lipiec–sierpień 2002 ISSN 0867-8952