h ng v ng v n Bi u Chánh

N TH T

C C M L I NH P(16) I

Trong sách nho có câu: „Th trung h u kim ng c“ ngh a là trong sách có vàng cóng c.

Ng i d ng tâm khuy n khích b n tr ph i ráng c sách nên m i vi t ra m t câu nhy, h không dè ý t câu trái ng c v i nho giáo mà c ng không h p v i luân lý.

Môn c a Kh ng Phu T k n s ba ngàn, c th y vì ham o c, ngh a nhân nêntheo nghe gi ng d y, ch âu ph i vì ham ng c ngà, vàng b c. Ng i i h c c mong h nggiàu sang thì hèn quá, th p quá. N u mu n có vàng ng c cho nhi u thì n tr m, n c p c ngcó c c n gì ph i h c.

y v y khuyên b n tr ph i ham c sách, l i l y vàng ng c mà nh m thèm thì khônghay ho chút nào h t.

Xúi b n tr h c gi i cho ng:- Làm quan r i b c l t mà làm giàu ch ng ?- Hay là làm quan ng c i v giàu mà nh ch ng ?Không bao gi ông Giáo Huân d y V nh Xuân mà nói n câu „th trung h u kim

ng c“ hay là câu „th trung h u m n “. V nh Xuân ham h c là vì nhà nghèo mu n thoátkh i c nh ói rách, và vì th y m c c nên mu n làm mà nuôi m cho sung s ng t m thân.Ch vì hai m c ích ó, sau l i còn b Hia M khinh r n a, nên V nh Xuân m i gia công mà

c cho thành danh, ch không ph i h c cho cao ng b c l t, ho c c i v giàu.c thành công r i, V nh Xuân ph i làm thông ngôn là b t c d , r i sau n y còn ph i

i v giàu và p ó c ng là b t c d n a. V nh Xuân th t tình r i t c, nên có mu n ti nnhi u, v p là chi âu. Làm ti c thì th y l p chí chánh tr c thanh cao, nhà thì th y c tâmnuôi m tr n o.

Vì mu n cho m c vui lòng nên th y ph i vâng l i m lo v cho th y, b i v yc v có s c p coi b th y không bi t vui mà th y v eo vàng nhi u d ng nh th y h

th n.êm y v ch ng V nh Xuân i ra nhà hàng d ti c c a m y ông m y th y ãi, ch ng

tr v nhà, Xuân t m hoành thêu trên bàn vi t, th y m ng n m trên b ván nh thìc l i h i:

- Má m t hay không má ?- i làm gì âu mà m t. Má d n cái gi ng trong bu ng cho v ch ng con ng .

Má ng ngoài n y.- Làm v y sao c má. con ng ngoài n y m i ph i ch .- ch ng m i c i ph i trong bu ng. Con thay mà ngh ng có cãi má.

nh Xuân không dám trái ý m , vô trong thay mát r i v n m ngh , th y tr rabàn vi t m t m hoành trình cho m xem. Th y ng i ngó trân trân di bút c a cúc H ng ngùi

ng tình x a, quên l ng duyên m i.Bà H ng v n s con dâu m i nó bu n, bà ph i nh c V nh Xuân n hai l n, bà nói

khuya r i, th y m i ch u i ngh .Sáng b a sau, V nh Xuân i làm vi c li n. B a ph n bái, th y nói tan h u v r i s

i ch th y c ng không ch u xin ngh .Ông Kinh l i ch i, ông th y t m hoành ông d ra mà xem. Ông c V nh Xuân ph i

óng inh mà treo trên vách, vì c a m y ông, m y th y chúc t ng, n u không treo thì ng i ta

bu n. Ông ki m trúc làm nuông r i ph v i Xuân óng inh mà treo lên vách. Ông c b nch „S t cam h o hi p“, V nh Xuân day m t ch khác, mi ng chúm chím c i.

Con sen mà thím T Cam m n dùm n m tr c bây gi nó ã hai m i tu i r i, nhcó bà H ng v n t p rèn nên nó i ch n u n c. Bà H ng v n ã t ng ti n công cho nólên b n ng.

Ph n bái l i r i, thím T Cam xin cho thím gói bánh l i mà m cho b n hàng. Bàng v n th ng ph gói bánh v i thím. C m Nhung th y bánh ú gói c ng, cô h i gói

làm chi mà nhi u d v y. Thím T Cam nói gói ng m cho b n hàng em i bán. C mNhung c i. Bà H ng v n nói: „Xuân làm vi c l ng không n mà nó không thèm c a

i l . Má v i thím T ph i ch u c c m t chút, nh v y nên m y n m nay trong nhà kh ithi u h t, mà Xuân c ng gi c tánh thanh liêm“.

u Cám Nhung là gái khôn ngoan, cao ki n, nghe m ch ng nói v y cô h ng hái phcông, nh x p lá ho c trao dây, thì n n nh p, n c xuôi dòng. Té ra nghe nh v y cô l ingó l b lên gi ng mà n m. Thím T Cam li c mà ngó bà H ng v n, th y bà bu n thìthím nói: „Bà i lên nhà trên n m ngh th ng th ng tôi gói, có g p gi âu“. Bà H ng v n

ng thinh c ng i ti p gói.nh Xuân i làm thì C m Nhung nhà ra vô bu n hiu. Bà H ng v n th y v y m i

bi u C m Nhung h nh nhà hay nh ch sui thì kêu xe kéo v th m. C m Nhung th a ý mch ng r ng rãi, cô v Ch C m i ngày, khi i s m m i khi i bu i chi u, có b a cô xin v n

m v i m .nh Xuân hay m cho v v th m nhà h ng ngày, th y không c n tr . Còn v ph n

th y thì chúa nh t m th y có nh c th y m i i th m m v , mà qua th m m t chút r i v ,ch không l i. êm nào c ng nh êm n y , th y c eo theo ông Kinh làm thi ho c n.Th b y thì d t nhau xu ng khách s n u ng trà, àm lu n v i c Hu n Trai.

t b a C m Nhung th y ch ng ng i nhìn di bút c a Cúc H ng, cô c m mà coi r ii l ng ki ng m y ch nho ó làm chi v y.

nh Xuân nói m y ch nho ó có ý ngh a nhi u l m. Cô không tìm hi u thêm, mà côi ch hai ch u môn tr c th m mà h i:

- Sao anh không tr ng bông, tr ng chi hai b i môn x u ho c v y ?- Qua tr ng môn ng ra vô ngó th y mà nh t cách c a ng i quân t .- cách quân t là cái gì ?- cách quân t là thanh cao chánh tr c kín áo, c trên ph i che ch cho

i, a làm n mà c ng ph i có oai, khi nên m m thì m m, khi ph i c ng thìng.

- Em không hi u. Mà nh ng chuy n nh v y âu trong b i môn mà anh tr ngng ngó.

- Em không có h c, em hi u sao n i mà c t ngh a.Thi t v y, m t tr ng v i m t en khác nhau nhi u quá, m t tr i v i m t v c cách

nhau xa quá, làm sao hi u nhau c mà nói chuy n.nh Xuân h c nhi u mà b th t tình chán n n nên th y khinh th ng o v t, không a

lòe l t, không ham b c ti n, th y thích bài v n c ng, ngón n t i, th y yêu c m mây xanh,ng tr ng t .

Ch ng mang ch ng b nh chán i, n u v khôn ngoan sáng su t d d m cho hi u tâmn c a ch ng, bi t au kh ch nào, r i c y s c p thiên nhiên, t tình yêu thành thi t l n

n ch a b nh cho ch ng, th ng th ng khuy n d ch ng n m th l c thú c a th gian, lâu ngàych y tháng có l ch ng s yêu thích mùi tr n r i khuây lãng chuy n xa xuôi mà vui s ng v i

nh i tr c m t.m Nhung có s c p h n Cúc H ng b i ph n, mà ti n cô c ng có nhi u h n. N u

cô bi t dùng nhân ngh a mà gieo c m tình cho V nh Xuân thì ch c cô s làm cho V nh Xuânquên Cúc H ng mà dan díu v i cô c.

Ti c vì C m Nhung có s c, có ti n mà không có trí. ng V nh Xuân cô t ng s c v iti n c a cô d n V nh xuân, cô ch ng c n lo cho m t. ã v y mà h c l c c a cô ch bi t cvà bi t vi t ch qu c ng mà th i. Cô ch a nghe nói giáo d c gia ình, cô c ng ch a hi u

c luân lý xã h i. T b a bà Ch g cô cho V nh Xuân thì c nhà t bà m xu ng t i anhch ai cùng nói cô s làm „cô thông“ mà không c t ngh a cách làm cô thông là th nào, c ngkhông ai d y cho cô hi u o làm dâu, o làm v , o làm m ng khi v nhà ch ng bi tth o thu n, ch ng sanh con bi t ch m nom nuôi con, có l t i c nhà u t ng gái có s c, cóti n thì ch ng yêu, m ch ng chu ng, ch ng c n o ngh a gì h t.

Khi bái t ng ng lên xe mà v nhà ch ng, C m Nhung th m t ng cô s p b cvào c nh thiên àng ho c t nh , cô s vui nh th n n , nh tiên nga, v t gì c ng t i c i,ng i nào c ng chi u chu ng. Té ra b c vô nhà cô th y lúng túng ch t h p, c x u xa,ván gi ng t l u. Cô b t u th t v ng. Mà ch ng dòm th y ông ch ng ngu i l nh chkhông h ng hái, còn m ch ng ph i gói bánh ú, bánh ch ng mà bán m i có c m g o nuôi s ng h ng ngày thì cô h t vui, l i có mòi h i h n. Làm cô thông là v y ây hay sao ? Cóvui s ng sang tr ng gì âu mà m mình nong n mu n cho mình làm cô thông, cô ký.

ch ng V nh Xuân khác nhau t tâm h n cho n tham v ng. Trong vài mgày uthì V nh Xuân ã nh n th y rõ ràng. Vì s m bu n nên th y không nói ra, tính th ng th ngquen r i thây s t p cho v bi t cái thi t cao, thi t quí, k o v còn l m l n cái th p l i cho làcao, cái hay l i t ng là d .

t êm V nh Xuân l i nói chuy n ch i v i ông Kinh. Bà Kinh nói: „B a nay tôi cóqua Ch C th m bà ch . Bà ch nói cô thông v b n cô than bên n y ngày êm n m tiu hiu,nên cô bu n quá. Sao ban êm th y không t cô i ch i cho cô vui chút nh v y th ythông?“

nh Xuân chau mày h i l i.- ây có ch nào vui âu mà ch i ?- i coi hát, ho c i th m m y th y, ho c i xu ng c u tàu h ng gió.- Bà th y m y n m nay tôi có i ch i nh v y h i nào âu ? Thú vui c a tôi là hòa

n àm lu n, h a thi ch i v i ông Kinh và ông Hu n Trai, ho c n m nhà csách. V tôi nó có bi t vui v i m y thú ó âu. Thú vui c a nó có l khêu g i m i

u cho tôi. n u tôi d t nó i ch i cho vui, mà tôi ph i ôm s u ng i ch b m tbên, thì t i nghi p cho tôi quá.

- Thôi thì th b y, chúa nh t v ch ng i lên Sài Gòn ch i.- Tôi không có quen ai trên Sài Gòn, lên tr n r i ch âu là ngh ?- Nhà hàng thi u gì. Cô thông có ng i ch th hai có ch ng làm th y giáo trên Sài

Gòn. Th y lên th m r i nhà ch v c ch .- Ng i ta ph ch t h p. Mình t i làm nh c lòng ng i ta.- Nghe nói nhà cô hai Bình r ng rãi l m. V ch ng t i hai c n ph l n. c t t

m.- Theo ý tôi, nhà nào c ng không b ng nhà c a mình, m c d u nhà h t t, nhà mình

u. nhà mình thì thong th kh i b k m ch .- Nói nh th y v y, thôi có ai i ch i âu; ai nhà n y, không ai t i lui th m ai h t.- Ph i ng tâm, ng chí v i nhau thì t i lui m i có chuy n mà nói, ch t i ch i

i nhau mà m i ng i m t th , không hòa hi p v i nhau, tôi s sanh cu c cãi l y,có vui gì mà t i. Tôi t ng nên tránh tr c thì t t h n.

- y, bà Ch còn trách th y, bà nói sao th y ít qua Ch C quá.- Má tôi cho v tôi v th m h ng ngày, tôi còn qua n a làn chi. Tôi m c làm vi c,

tôi i v i v tôi sao c. Chúa nh t nào r nh tôi m i i th m. Tôi t ng x nhy c ng l . Theo cách xã giao, không nên thi u, là c ng không nên d . Thi u

thì l i, còn d thì nh c. Làm sao cho v a trúng l .Ông Kinh xen vô khen: “Th y nói nh v y tôi ch u l m. Ai hay th y c i con bà Ch

ng khen th y có ph c, nghèo mà h c gi i nên c nhà giàu kêu g con. N u th y t i lui

th ng quá, thì ch ng kh i ng i ta nói b ng nh nhõi. Tôi bi t tánh ý th y. Th y c i là vì hi u ch không ph i vì ti n. Nh ng thiên h h có hi u nh tôi v y âu. H mê ti ni h t ng ai c ng nh h v y h t”.

nh Xuân c i mà nói: “Xin l i ông bà, tôi không dám nói phách v i ông bà, itôi ã l p chí v ng vàng, tôi c theo ó mà x s . Tôi không s ai chê, mà c ng không c u aikhen, vì l i chê khen i n y không úng chánh ngh a. H hay tôi c i v giàu, h cho tôi cóph c, h có hi u ph c là gì âu. H t ng ti n nhi u ó là ph c, h không dè l m khi ti nnhi u là h a. Ông bà l n tu i l ch lãm vi c i, tôi ch c ông bà ã t ng th y h a ph c v nxây, ông bà không cho tôi nói iên”.

Ông Kinh nói: “Th y nói úng l m ch . L i danh nh mây n i, m i th y ó r i m tó, có ch c ch n gì âu. Duy nh n ngh a, duy o c m i b n dai, m i áng k ”.

Bà H ng v n v i C n Nhung b c vô. Bà Kinh vui v ti p m ng và m i i th ng l iván ng i ch i. Bà nói: “Tôi c n nh n th y thông nãy gi . Có v mà không ch u d t v i ch i,

bó r nhà, coi b cô thông c bu n”.Bà H ng v n nói: “Thi t nó nh con gái, i làm v c l c c nhà, ho c i l i ng

y ch i v i ông Kinh, không ch u i âu h t.Ông Kinh c i và nói: “Tôi th y có th y ham i ch i quá, êm nào c ng i, có khi i

i hai ba gi khuya m i v , thì v c n nh n. Th y thông không i âu h t nên th y c ng btrách sao không i, thì th y m i bi t làm sào cho v a lòng c. Tôi t ng cô thông mà g png i ch ng không ch u i ch i ó là may m n l m, cô thông không nên bu n”.

Bà Kinh cãi:- i ch i v i v có h i gì âu, ch ph i i m t mình, i ta bà hay sao mà v c n

nh n.- Ban u i v i v ; i quen ch n r i b a nào v b n vi c thì i m t mình, i ri t r i

nhiên sanh chuy n.- i ch i àng hoàng thì thôi, t i i b y ba m i sanh chuy n.- Ai i ch i c ng nói ch i ph i, có ai ch u nh n mình ch i b y âu. Ch ng b r i

i té nghiêng, té ng a.- Ông khéo ki m chuy n binh th y thông.- Không ph i tôi binh. Tôi s h u qu c a s ham i ch i nên tôi nói ngay ra ch .

Theo tôi h có v thì nhà vui thú gia ình t t h n là ki m thú vui khác.- àn ông bi t n, bi t làm thi, bi t c sách thì nhà ch i v i m y thú ó kh i

bu n. Còn àn bà không bi t m y vi c ó, n r i n m co bu n thúi ru t.- àn bà không bi t hòa n làm thi, thì thêu giày, thêu g i, may áo, may qu n, làm

t, làm bánh c ng vui v y c n gì ph i i ch i.Bà H ng v n hi u ý ông Kinh mu n d y dâu bà v n công, n h nh, nên bà h ng

ng ti p nói: “Ý tôi gi ng ông Kinh. àn ông hay àn bà c ng v y, i ch i vô ích mà có khii sanh h i. N u m t trí, m t xác l m thì m i i ch i m t chút ng gi i khuây v y thôi. i

th ng quá, i ng b o hình, b o d ng, khoe áo khoe qu n, làm nh v y thì không nên”.nh Xuân b c l i l y cây n kìm ng i n. Ông Kinh nghe m t h i, ông ng a

ngh nên l y ng tiêu th i hòa theo, ti ng kìm thanh tao, ti ng tiêu giéo gi t, làm cho haing i b sung s ng nh ng i trên mây bay theo gió, gi s ch c h ng tr n, trút h t b u t c

y.Hai ng i hòa n v i nhau m t h i r i u ng n c trà mà lu n vi c i.Bà H ng v n th y C m Nhung bu n ng , bà m i d t dâu mà v V nh Xuân l i

nói chuy n v i ông Kinh.Nh c h i thu n ti n, bà Kinh n i nói v i V nh Xuân:- Th y thông th y hôn ? Cô thông bu n quá. H i cô ch a có ch ng, tôi v i ch

ng v n qua th m bà Ch thì cô vui v , nh m l l m, ch có ph i ng i bí s nhbây gi âu. Th y ph i làm cho cô vui m i c.

- Tôi bi t làm sao bây gi ? V ch ng tôi không gi ng nhau ch nào h t, tâm chít ng, h c th c b t ng, giáo d c c ng b t ng, b i v y cái tôi vui thì v tôi

không th thích. Có l t i v y nên v tôi bu n. Mà l i còn nhi u c khác n a làmcho nó chán n n, không th nào vui c. Thu nay nó sanh s ng trong m t tòanhà nguy nga l ng l y, nó quen h ng sung s ng cao sang. V nhà tôi nó th y cái

nh ch t h p b n hàn, ch ng không c m êm, b a n không có m v , má tôiph i gói bánh là bán m i nuôi s ng trong gia ình. H i ông Kinh d t lôi i coi

r i v , bà h i tôi ành hay không. Tôi tr l i li n, tôi nói không c, m t là vìcô p quá l i nh tu i h n tôi nhi u, hai là vì cô là con nhà c phú, không th vch ng hi p hòa v i nhau c. Ông bà vi n lý l mà bác hai cái thuy t c a tôi.Ông bà c nói ng i ta p và nh mà ng i ta ng mình, ng i ta giàu có màng i ta ch u g , thì mình s gì mà không dám c i. Tôi s hai u: m t là v tôith t v ng r i nó bu n, hai là v tôi khinh r m con tôi. u th nh t tôi s ó ãphát hi n r i. V tôi th y nhà tôi nghèo nên nó bu n. Còn u th nhì n a, n u

u ó mà phát hi n thì ch c ch n h t mong sum hi p, b i vì tôi không th choai c khinh r tôi ho c má tôi.

Bà Kinh nghe l i V nh Xuân nói chí lý, gi ng th y c ng quy t b th y nghiêm trang,bà kính n l i thêm b i r i, nên không dám cãi ùa.

Ông Kinh th y v y m i nói: „H i bà nó nói chuy n con gái út c a bà Ch , v ch ngtôi có th làm mai cho th y c, tôi xuôi thu n tôi còn c vô, tôi d t th y i coi, là vì tôi

ng bà Ch có qua nhà th y mà th m ch H ng v n, bà bi t gia o c a th y. N u bà ch u con cho th y thì ch c bà ái m tài c c a th y, bà không k s giàu nghèo, Tr c khi cho

i, bà ph i nói tr c b n c a th y cho con bà bi t, r i bà n dò con, bà d y con v nhàch ng ph i làm sao cho ch ng c m, m ch ng yêu. N u bà ch có d y tr c, ho c n u cô

m Nhung là gái khôn ngoan thì cô d làm cho bên ch ng m n c, c m tình quá. T i tôingh nh v y nên tôi m i h ng hái làm mai c c i. Bây gi cô C m Nhung bu n, ch c t ibà Ch không có d y khôn cho con. Cô C m Nhung ng có l cô tính cô s làm cô thông, v

a th y thông ngôn ng bàn quan l n. Cô s sang tr ng, c t ng làng kính n . Té ra vnhà ch ng, cô không th y ai kính n gì h t, ch th y nhà c a lôi thôi, b c ti n eo h p, làm saomà cô không bu n. Tôi v i bà nó ng làm mai, v ch ng mình có trách nh m. V y mìnhph i lo b i b ch thi u sót, s a ch a ch l m l c, soi sáng ch t i t m. Tôi m c làm vi c, l iàn ông khó nói chuy n v i àn bà. Bà nói d h n tôi. B a nào tôi v i th y thông i làm vi c,

bà nó nhà m i cô thông l i, r i thì th m c t ngh vi c i cho cô hi u. Ph i nói tánh tình c ath y thông là tánh tình thanh cao, hi u ngh a, ngay th ng, nh n t , không ai bì k p, vì v y nênth y m i c m i ng i kính m n. Cái nghèo c a th y thông th m tho quí báu, ai mu n emcái giàu mà i th y c ng không thèm i âu. Có c ng i ch ng h c gi i, khôn ngoan,thanh liêm, chánh tr c nh th y, thì cô có ph c l n, ch không ph i th y c i c ng i

nhà cao, v n r ng, nhi u lúa, nhi u ti n nh cô mà th y có ph c âu. Cô ph i d ng tìnhng ngh a mà chinh ph c m n yêu c a th y, không nên th y nhà ch ng nghèo mà bu n r u,

khinh r . Bà nó c ng qua Ch C mà c t ngh a cho bà Ch nghe, khuyên bà h cô thông có vth m thì bà d y d cô, d y cho cô quí tr ng, chi u chu ng ch ng v i m ch ng cho tr n ong i v hi n, con dâu th o“.

Bà Kinh h a bà s gia công c t ngh a ch cao ch th p cho cô C m Nhung v i bà chThi u hi u, bà s g n cho khít m y ch h , hâm cho m tâm tình c a ôi bên.

nh Xuân nói: „H m nay n m ngó t m hoành c a m y ông, m y th y chúc t ng tôithì tôi b t t c c i. Thêu b n ch „S t c n h o hi p“ coi nh th không trúng. Ph i m nthêu „S t c m l i nh p“ thì trúng ngay“.

ng Kinh c i mà cãi.: „Chúc t ng thì ph i chúc vi c t t, ch l nào mà chúc vi c x ucho c. Mà d u có l i nh p thì mình s a ch a, mình gia công t p luy n m t ít lâu r i nó sn nh p ch có khó gì âu. Ban u ch a quen t nhiên kèn tr ng ph i chinh l ch. Ch ng queni s n r p ch gì“.

Bà Kinh nói: „Tôi s rán làm cho n r p“.nh Xuân nói: „Nh c s rán t p luy n mà ng i c m n c ng ph i quy t chí, thì có

m i thành công. Ch bà s t s ng d y mà môn không s t s ng t p, thì không có hi u quchi h t“.

Ông Kinh nói: „ th ng th ng coi. Không nên bi quan”.nh Xuân v ngh .

(17) IIBà Kinh L ng tuy không có h c, song bà g n ông Kinh ã m i m y n m, bà ã

m nhi m tâm h n tánh ý c a ông, nên bà bi t quí tr ng ngh a nhân o c. Ông r c V nhXuân v ch a trong nhà, bà th y ng i tr tu i h c cao, mà l i thanh liêm chánh tr c, thì bàyêu m n kính ph c.

Nh ng ã th khí phách àn bà, bà Kinh không r t b c tánh ý thiên nhiên c a nu th t h c. Yêu m n tánh n t V nh Xuân, kính ph c tài c V nh Xuân, bà càng mu n V nh

Xuân c cao sang sung s ng, sung s ng h n m y th y khác h vúc v c, qu quào, hkhông có tài c b ng V nh Xuân, mà h có ti n nhi u, nhà t t, r i h lên m t l n ti ng,làm gai m t chát tai, khó ch u h t s c.

Ban u bà ch u khó v n ng cho V nh Xuân có m t c n nhà mà cho àng hoàng lài v y.

Mà m y n m nay bà c theo òn khuyên V nh Xuân ch u c i v ng bà ki m nhàgiàu có mà làm mai thì c ng t i v y.

Không ph i bà mu n V nh Xuân có nhà t t, có v giàu, ng bà có l i. Bà không có ýó, bà không tính ki m l i cho bà. Bà ch nong n giúp cho V nh Xuân h n ng i ta ng bà

th a mãn tình m n yêu kính ph c mà thôi.Khuyên gi i cho V nh Xuân ch u c i v r i làm mai cho V nh Xuân c i c C m

Nhung, bà Kinh h m nay h n h vui m ng, m ng xây d ng c cho V nh xuân m t c nhi v a r c r v a m êm, c ng nh vui làm c m t âm c cho con cháu i sau an

ng.i hôm nghe V nh Xuân than th v s v ch ng không c ng tâm hi p ý, thì bà

Kinh gi t mình. Cái nhà bà xây d ng xong r i sao l i nó c rung rinh ? V y bà ph i ch ngch i, s a ch a cho mau ng nó b n v ng tr m n m, không th s p c.

Sáng b a sau ông Kinh v i V nh Xuân i làm vi c, bà Kinh men men l i nhà bàng v n, th y cô C m Nhung ng i bu n hiu, bà nói.

- Có má cháu nhà hay không ?- Th a, không có. Má cháu m i i ra ngoài ch .- y thì cháu l i nhà dì ch i. Ng i chi có m t mình bu n xo ó. i cháu, l i ng

cho dì n i chuy n m t chút.Bà kêu thím T Cam mà d n, n u bà H ng v n i ch v có h i cô thông thì nói l i

nhà bà.Bà Kinh d t C m Nhung v nhà, bà bi u i th ng vô trong, ch b ván nh mà m i

ng i, bà ng i m t bên mà h i nh nh .- m nay dì th y cháu có s c bu n. T i sao v y ?- Th a, cháu có bu n âu.- ! s c m t bu n hiu, dì th y rõ ràng. Sao cháu l i gi u dì ? Có vi c chi không

a lòng cháu thì cháu ph i nói thi t cho dì bi t, ng dì li u mà làm cho cháu anvui ch .

m Nhung c n móng tay, ng i l ng thinh.Bà Kinh nói t p:- Dì làm mai, l i g n. Bà Ch g i g m cháu cho dì. Có vi c chi khó kh n, cháu c

cho dì hi u ng dì khuyên gi i cho v ch ng hòa thu n. Th y thông có nóing nh gì hay sao mà cháu bu n ?

- Th a, không có.- Ch H ng v n có nói gì hay không ?- Th a, kkông.- y ch sao mà bu n ?- i cháu v bên n y l nhà, l i không quen v i ai h t nên cháu không vui.

- Ch H ng v n d quá, dì th y b a nào ch c ng có cho cháu v bên nhà mà ch i.y thì còn bu n gì n a ?

m Nhung tr l i không c.Bà Kinh h i n a: “Hay là v bên nây cháu th y nhà c a ch t h p, b n không c

sung s ng nh bên nhà, nên cháu bu n, Ph i v y hay không ?”m Nhung c l ng thinh.

Bà Kinh ngó C m Nhung r i bà nói: “N y cháu, th y thông là con nhà nghèo. Có li g cháu, bà Ch có nói tr c cho cháu bi t ch . Th y nghèo mà th y có thanh danh l n

m cháu à, ng i giàu sang u kiêng n th y ch không ph i ch i âu. Th y h c gi i, ngthông ngôn cho quan l n, th y có oai quy n th l c, th y mu n ai s ng thì s ng, mu n ai ch tthì ch t, b i v y t ng làng s th y khi p vía. Nh ng th y là ng i có o c, ham nh nngh a, th y c u ng i, ch không bao gi h i ng i. Th y l i ngay th ng, nên không v ai, màth y còn thanh liêm, nên không thèm th c a ai m t ng xu, m t c c b c. Ai t i nhà tính lolót th y i i không k p, n u ng nói rán th y h m kêu lính b t. T i nh v y nên h m naycháu v bên nây, cháu không th y ai dám t i nhà h t. Mà c ng t i nh v y nên th y ch unghèo, th y nhà x u, ch H ng v n gói bánh ú mà bán. Cái nghèo c a th y thông quí giá

m a cháu. Giàu m y m i mu n i th y không thèm i âu. T i cái nghèo ó nên thiên m i th ng yêu, kính ph c. Vây cháu ng th y ch ng nghèo mà bu n, vì ch ng cháu

không thèm dùng cách nhu c nh tàn b o mà làm giàu, ch không ph i b t tài hay là kh d inên ph i ch u nghèo âu. T i cái nghèo ó nên bà Ch ái m m i g cháu. Cháu c ng ich ng nh v y dì t ng cháu có ph c l m. Cháu i ra, cháu x ng là v c a th y thôngXuân, thì tr già u k nh m n, k nh m n th t tình, ch không ph i tr c m t làm b k nh

n r i sau l ng h xì xào, h r a lén.Bà Kinh th y C m Nhung ch m ch lóng tai mà nghe, bà bèn nói thêm : “Vì dì th ng

cháu, l i bà Ch có g i g m, nên dì ph i th l gia o c a th y thông cho cháu rõ. Nh cháukhông tin thì cháu v b n h i má cháu coi ph i nh v y hay không. M y n m nay th y thông

m t bên dì, êm nào th y c ng hòa n, làm thi ch i v i ông Kinh. Dì bi t rõ tánh tình th ym. Thu nay th y không ch u ngó àn bà con gái. Th y lo h c thêm không mu n c i v .

Th y bà già th y l n tu i r i, bà than th không bi t làm sao có chút cháu n i mà n ng nhng i ta, dì v i ông Kinh nói cách, th y m i xiêu lòng mà ch u c i v ó. Còn m t u

y n a, dì ph i nói cho cháu bi t. Th y thông v i m chí hi u. V y cháu ph i l u tâmchi u chu ng ch H ng v n, ng có th t l v i ch mà th y thông th y phi n. Dì c mongcháu hi u rõ m i vi c r i thì cháu vui ch ng bu n n a”.

Cô C m Nhung nói:- Nhà má cháu r ng rãi, mà ch có má cháu v i hai v ch ng anh Ba cháu . Ý má

cháu mu n v ch ng cháu v b n mà cho vui. Má cháu bi u cháu h i th th ythông coi th y b ng lòng hay không.

- Cháu h i hay ch a ?- Th a, ch a.- Cháu ng h i. N u má cháu mu n nh v y thì cho má cháu nói.- Dì nh m coi th y ch u v b n mà hay không ?- Dì dám gói ch c không bao gi th y ch u r i m mà i ch khác.- ây ó c ng g n mà.- Áy, mà không khi nào th y chiu i âu. Cháu không tin thì xin v i má cháu h i

th th y mà coi. R nào ch r ó không ph i th y nhà t t mà ham âu cháu.- Th a bà, v y ch ham gi ng gì ?- Ham nhàn, ham ngh a.Cô C m Nhung c i.Bà H ng v n i ch v , bà l i nhà bà Kinh mà ki m dâu. Nói chuy n ch i m t chút

i m con d t nhau v .

Bu i chi u bà Kinh s a so n, tính i qua Ch C ng th m bà Ch Thi u và nóichuy n nh l i ông Kinh n. Bà m i l y áo ra thì th y cô C m Nhung kêu xe kéo mà i. Bàbi t cô th m m , nên bà ình l i, ý mu n cho cô C m Nhung h c nh ng l i bà nói h i s m

i cho ba già cô nghe r i bà s qua sau.Thi t qu , sáng b a sau bà Kinh qua th m bà Ch , bà v a ng i, thì bà Ch li n cám n

nh ng l i d y C m Nhung.Bà Kinh c i mà h i:- Cháu v bên nây nó có thu t cho bà nghe nh ng chuy n tôi nói v i nó hay sao ?- Nó có thu t h t. Bà g n, bà ch d n cho nó hi u m i vi c bên nhà ch ng nh

y, tôi cám n h t s c.- Tôi làm mai, tôi ph i ch m nom cho v ch ng hòa thu n v i nhau. H m nay tôi

th y cháu có s c bu n. Tôi h i nó t i sao mà bu n. Nó không ch u nói thi t v i tôi.Tôi nghi nó th y nhà ch ng nghèo nên nó không vui. Tôi m i nói cho nó hi u cáinghèo c a th y thông Xuân quí l m ch không ph i hèn. T i cái nghèo ó mà

c thiên h kính tr ng. Mà c ng vì ái m cái nghèo ó nên bà m i g cháu.- Thi t con C m Nhung còn kh quá, nó không th y xa nh mình. Nó thu nay n

sung s ng quen r i. Nay v ch ng nó không còn sung s ng nh v y n a, rên nóbu n ch có gì âu. H m nay nó nói v i tôi m y l n, nó mu n v ch ng nó v bênnây mà . Tôi nói không c. Ch ng nó không ch u âu nhà nói th t công.

- Nói không c âu. Cháu có v th m, bà rán c t ngh a cho cháu hi u. Có ch ngnh v y, m i ngày c v bên nây ch i hoài, v y thì thôi còn bu n gi ng gì.

- a nào nó v tôi c ng khuyên nó luôn luôn, tôi bi u ng th y ng i nghèo màkhinh khi ph i chi u chu ng, ph i cung kính m ch ng, ph i gi cho tr n o làmdâu.

- Ch H ng v n d l m, ch có g t gao gì âu. H th y thông i làm vi c, ch th y cháu bu n, thì ch bi u ch y v bên nây ch i. M ch ng d nh v y còn bu n gìa. Có th y thông thì h i khó m t chút. Th y khó là khó cái n y: cái nào ph i, cái

nào qu y, th y nghe tho ng qua thì th y bi t li n. Nh ng th y t p tánh tr m t nh,ôn hòa, nên bi t thì th y b ng, không ch u nói ra. Mà s n tánh ngay th ng, hquá b ng th y, nên th y ph i nói, thì th y nó h n hòi, không v ai h t. Ng i ta sth y t i cái ó.

- Nó khó nh v y hay sao ?- Khó nh v y. H i m i i l i ây th y u trong nhà tôi, th y nói v i ông Kinh

ng i th y quy t l y b n ch “Thanh cao chánh tr c” mà x s . Thi t trótm sáu n m nay th y m t bên tôi, v ch ng tôi th y th y nghinh nh n ti p v t

không bao gi th y xa b n ch ó. Thanh liêm ngay th ng luôn luôn, không nhn, không th p hèn, không s ai, không b ai. B i v y ng i nào không úng n

thì kiêng n th y l m, m c d u ai làm qu y m c ai, th y không thèm nói t i.- i ph i v tình nhau m i vui, ch g t quá không k ai h t, thì làm sao mà thân

thi t v i nhau cho c.- Th y th ng nói làm vi c gì hay i v i ai th y c ng do l ph i mà c x . Ai

th ng th y không c n, mà ai gi n th y c ng không k .- Nói nh v y sao c. Ví nh bà con trong thân r i ro b chuy n gì, nó c ng

không v tình mà giúp n a sao.- Tr ng h p ó tôi ch a nghe th y nói t i, b i vì th y m i c i v ây ch th y

c gác Gò Công, th y có bà con x n y âu.- âu c ng v y, h lâu r i thì gieo tình gây ngh a, t nhiên ph i vì tình, vì ngh a,

ch bình th ng thì t t , ch ng ng i có chuy n thì tr m t ngó l , n nh v ycoi sao c.

- Th y th ng nói th y giúp ng i, ch không bao gi th y h i ng i. N u ai ph imà r i ro b tai n n thì th y c u ch , ng i d ng th y còn c u hu ng chi là bà con.

- Còn nh bà con l làm qu y r i b h a nó c u hay không ?- Cái ó tôi không hi u. Tôi ch a nghe th y nói chuy n nh v y.- Ph n tôi góa b a, l i nhà có ru ng, có v n, nên hay có chuy n n y, chuy n kia

i tá n, tá th . Hai th ng con trai tôi không bi t nói ti ng Tây. Con Hai tôi cóch ng th y giáo, nó không hi u pháp lu t, l i trên Sai gòn. Tôi nong n g con

m Nhung cho V nh Xuân thi t tôi có ý nh c y th y thông h c gi i, có oai, cóth , ng trong nhà có vi c chi thì lo l ng giùm cho tôi. N u tôi ho c bà con trongdòng h có vi c chi mà ch ng con C m Nhung c ng ngó l không ch u giúp, thìcòn gì âu mà k .

Bà Kinh th y thâm tâm c a bà Ch r i thì bà không c vui, nh ng b ngoài bà ph irán làm vui, nên bà c i ngã ng n mà nói: “Nói chuy n mà ch i, ch n u nhà bà có chuy nmà th y thông làm l , th y không ti p giúp, thì s p tr i l t còn gì. Bà lo chuy n ó làmchi”.

Bà Ch c ng c i r i b t qua chuy n khác mà nói.Bà Kinh v , bà s V nh Xuân bu n, nên không dám em câu chuy n c a bà Ch mà

thu t l i cho V nh Xuân nghe. Nh ng bà th th h c v i ông Kinh, nói C m Nhung bu n là vìth y nhà ch ng nghèo, nên cô mu n v ch ng v bên nhà bà Ch mà cho sung s ng; cònbà Ch ã ló uôi bà nong n g C m Nhung cho V nh Xuân, c tâm l i d ng tài h c v iquy n th c a th y, ch không ph i ái m o c, tánh tình chi h t.

Ông Kinh nghe nh v y thì ông châu mày mà nói: “Nhà giàu u óc c a h gi ngnhau h t th y, làm vi c gì c ng v y, ngoài mi ng thì h nói nhân ngh a nghe êm tai l m, màtrong b ng thì h tính ph i có l i cho h , h yêu ti n b c, ch có bi t yêu th gì khác âu.Tâm chí hai bên khác nhau xa quá, tôi s không b n. Mà thôi, m y v c ó không nên choth y thông bi t làm chi. Mình bi t thì b ng, i có x y ra vi c chi b t hòa r i mình skhuyên gi i”.

Chi u th b y C m Nhung i bên Ch C v , cô th a cho bà H ng v n hay và nóitr c m t V nh Xuân r ng bà Ch nh n sáng chúa nh t c hai v ch ng cô qua b n ch i và n c m tr a t i x mát s v .

Bà H ng v n nghe nh v y thì nói: “Chúa nh t r nh, hai con qua b n ch i và nn cho ch vui”.

nh Xuân không có lý gì mà t ch i, nên sáng chúa nh t thay r i thì có xe cao xuqua: v ch ng lên xe mà i qua Ch C .

c vô nhà, V nh Xuân th y anh v là Ba Khai, ng ng i t i phòng ti p khách mànói chuy n v i chú v là H ng Thân Qu , cùng m t ng i n a, V nh Xuân không bi t là ai.

ba ng i u ng d y mà chào. Vành Xuân áp l , r i i th ng vô trong nhà mà trìnhdi n v i má v .

Bà Ch m ng r h i th m s c kh e c a ch sui r i nói: May quá, b a nay có chúi con i ch , chú ghé th m má, r i l i có th ng Hai Th ng bên B n Tranh nó qua th m

a. Má nói b a nay chúa nh t có v ch ng con v ch i. Má c m hai ng i l í n c m chovui, Th ng thông ra nói chuy n ch i v i chú M i i con. Không m y khi có chú cháu c

p nhau. Còn th ng Hai bên B n Tranh ó, nó là cháu c a má, v n c a nó giáp ranh v in th ng T b n.

nh Xuân tr ra phòng khách.Ba Khai m i ng i m t bên, c u rót n c trà ép u ng, h i th m lúc n y làm vi c khó

t th nào.nh Xuân h i H ng Thân Qu mùa n y vùng Ch G o n m nay trúng mùa hay th t,

lúa bán có giá hay không, r i l i h i Hai Th ng i qua ây b ng cách nào, i thuy n hay là ixe, ng b t t hay x u.

Ba bà con th y th y thông V nh Xuân vui v , chi u c n m i ng i thì h t s t sè áing i nh h i m i g p.

Th a tình c m ng n ng nàn, c u Ba Khai m i nói v i V nh Xuân:

- Theo l i chú M i nói chuy n h i nãy, thì làng Bình Phan l n nào c H ng ch c c ng c phe ng c a h , không k lu t phép gì h t d ng N m à. Nh h i

tr c chú M i làm H ng Hào hai n m r i, khuy t ch c Thôn Tr ng, tnh ên nh c chú lên ch c ó m i ph i. H v ông C , h c con ng làm ThônTr ng m c d u ch a làm ch c H ng Hào. Còn chú M i thì h a chú lênch c H ng Thân. Mãn ba n m r i, s p c Thôn Tr ng n a, chú M i mu n tr

i ch c ó, coi b H i T không ch u, h bàn so n c con H ng S , b r i chúi n a. H làm nh v y thì c chú M i quá. D ng N m ngh coi ph i làm

sao, ch h hi p bà con mình quá.- Theo T ng lý qui u thì vô H i T ph i làm H ng hào hai n m r i lên Thôn

Tr ng. Nh ng Thôn Tr ng có thâu xu t, t nhiên ph gi công nho trong t ,i v y ph i l a th hào v t l c m i c làm Thôn T ng. Chú M i có v n

ru ng hay không ?- Chú ng b n chút nh, không t i hai m u.- Có l H i T s chú r i ro thâm th ng chú không s c th ng, nên không dám

chú.- Con ông C có ng b n m u nào âu. Bây gi con H ng S c ng v y.- Ch c ông c v i Hu ng S có làm t b o ki t, h con có thâm th ng thì cha

th ng.- u mu n có ng i b o ki t thì chú m i có ông già chú c ng s c b o ki t cho

chú làm Thôn Tr ng vây. D ng ph i giúp giùm, ch ng i ta h p chú hoàithì t i nghi p chú quá.

- H ng ch c thu c quy n c a H i T , tôi làm sao mà giúp c.- ng kêu th y Cai d ng d n ph i c chú làm Thôn Tr ng thì h h t dám l n

n.- Làm nh v y g i là l ng quy n. Ph m lu t hình, ch không ph i d âu.- kiêng d ng quá, ai dám nói gì mà s . D ng làm n giùm cho chú M i, k o

khi chú quá.- coi. N u h hi p thì tôi can thi p. Còn nh h làm theo lu t thì tôi không th

nói c.- Còn anh Hai ây, nh b ng i ta l n ranh t, nh c ng mu n h i th m d ng coi

bây gi ph i làm sao. Chuy n c a anh sao âu anh nói cho d ng N m nghe r ing d y cho.

Hai Th ng m i nói: “V n c a tôi m t bên thì giáp v i v n c a dì ây, bây gi chú Thông ó, còn bên kia thì giáp v i v n c a tên u. Ranh hai bên u có khai m ng

rành r . Thu nay v n ai n y n, không ai cãi l y ranh r p gì h t. N m ngoái tên u Ch t. tên u bán s v n cho tên Thân. Tên Thân v ó m y tháng r i qu th n gì xúi gi c

nó không bi t, mà khi không nó làm n th a v i làng, nó nói tôi l n ranh v n c a nó. Anhnó làm H ng Qu n trong làng, nên ch p n ng tra xét. H ng Qu n n o m t ti n

n tên Thân, c ng o luôn m t ti n v n c a tôi n a, r i nói tôi l n qua v n c a tên thânn hai th c, x tôi ph i tr l i cho tên Thân và giao m t hàng d a c a tôi tr ng trên ph nt tôi l n ó. Làng x nh v y thì c tôi quá. D a tôi tr ng ã chín, m i n m r i, còn tên

Thân m i mua v n h i n m ngoái ây. Tôi l n ranh c a tên Thân làm sao c. Tôi khôngch u giao gì h t. H ng Qu n h m gi i Tòa cho tôi tù. Tôi s quá, không bi t chuy n nh

y tôi có t i hay không ? Nghe nói d ng N m gi i l m, d ng thông pháp lu t h t th y.y xin d ng làm n d y cho tôi bi t coi tôi ph i giao hàng d a cho tên Thân theo l i

ng Qu n x , hay là không nên giao ?”.nh Xuân h i:

- Thu nay ru ng v n trong làng có quan Kinh Lý c a nhà n c sai xu ng o haych a ?

- Ch a có, thu nay tôi không th y ai o t h t.

- i tên Thân mua s v n c a tên u, tên Thân có m n Kinh lý o r i m ilàm gi y mua hay không ?

- Th a, không có.- y thì anh ng giao gì h t.- Tôi s H ng Qu n nói tôi không tuân l nh làng r i b t tôi mà gi i tòa.- Không phép. L n ranh t thu c v h ch không ph i vi c hình mà gi i Tòa. Vi c

t v t trong làng, H ng Ch c cho phép x , nh ng x theo cách hòa gi i v y thôi.u tiên cáo ho c b cáo, àng nào không b ng lòng l i c a làng phân thì àng kia

ph i vào n t i Tòa H mà ki n. Làng không còn quy n hòa gi i n a, ph i iTòa H lên án phân àng nào ph i, àng nào qu y r i H ng Hào tuân theo án ómà thi hành.

- Nh ng H ng Qu n rúng ép b t tôi mà giam r i làm sao ?- Anh c i mà cho H ng Qu n giam. Ch ng h th anh ra, anh làm n a ra

quan Bi n Lý mà ki n v t i giam trái pháp lu t.- Ki n lên quan Tham Bi n c hôn ?- Không c, vì t i giam trái phép thu c v lu t hình, ph i Tòa Án lên án ph t tù,

ho c ph t v r i bên Tòa B m i chi u án ó mà cách ch c.u Ba Khai nghe c t ngh a rành r , c u khoái quá. C u khuyên Hai Th ng v bi u tên

Thân mu n nói Th ng l n ranh thì ra Tòa mà ki n, ch ng nào có án Tòa r i s giao. N ung Qu n làm ngang b t giam thì ra cho hay r i V nh Xuân ch cách cho mà ki n H ng

Qu n.nh Xuân b c ra v n hoa th c sân, i th ng th ng xem hoa ch i.nh Xuân i d o m t h i tr vô nhà th y bà m v ng ng i t i phòng khách nói

chuy n v i Ba Khai, Hai Th ng và H ng Thân Qu , ch khách th y u h n h , vui c i.Bà Ch Thi u bi u V nh Xuân ng i và bà h i:- Th ng Ba nó s a so n v n hoa nh v y, con coi c hay không ?- Th a v n hoa tr ng th hoa trong x v y thôi. X mình nóng n c, m i n m

a d m d n 6 tháng, r i n ng chang chang n 6 tháng, b i v y hoa không tht c. Ph i x ôn i hoa m i t t c, b i v y có th hoa tr ng mình thì

nó còi c c, tr bông nh xíu. Có th h ng ph i tr i l nh nó n i tr bông, tr ng xmình vun phân t i n c thì nó s ng, nhánh lá sum sê, góc b ng c ng cái, màkhông ra bông c.

- Nó tr ng bông trang, bông b p, n ngày, tý ng , là bông trong x , ch làm sao màcó th l . G n T t nó m i ng v n th , móng tay, m ng gà.

- Th a, tr ng hoa s a ki ng, p hòn non, là nh ng thú ch i c a ng i x a ch ing gi i trí. M i th ch i ó u có m t u riêng. Con nghe nói nh v y mà

con m c làm vi c ng nuôi s ng, con không r nh mà n m m y th gi i trí ó.- Ph i con v bên nây con coi tr ng hoa, s a ki ng mà ch i cho vui. Anh Ba con

nó không hi u cách tr ng hoa ph i tr ng th gì xem cho p. Còn m y ch u ki ngó là c a cha con h i tr c l i. Anh Ba con t i n c vô phân cho s ng v y

thôi, nó không bi t u n, không bi t s a, nên cây lên lùm tùm, coi không c. Con bên nây thì anh Ba con nó giao v n hoa ó cho con. Con mu n s a th nào t

ý con.- Th a con v bên nây không c. i làm vi c xa quá.- Nhà có xe. i làm thì xe a i. G n tan h u thì xe qua r c v . Má mua thêm m t

con ng a n a thay i mà i. Hay là con mu n i xe kéo, thì má s mua chot chi c, r i m n m t a nó a r c con.

- Th a, không c âu, có l nào con b má con b n m t mình mà v bên nâyc.

- Có b bê gì âu. M i b a i tàm vi c, con ghé th m ch m t lát. Con bên ó chph i to c m n c, c c ch quá. Con v bên nây thì ch kh e h n.

- Th a, không th c. Con không phép r i má con.- Con C m Nhung nó nói b n bu n quá, nên nó mu n v bên nây . Nhà bên nây

ng minh mông. N u con ch u v bên nây thì d n anh Ba, ch Ba con khúcbên tay trái, má gi a, h t khúc tay m t cho v ch ng con. Má d n cho m tphòng ng , m t phòng ti p khách và n m ch i. Có khách ông thì ti p phòngkhách l n ây, thi u gì ch .

nh Xuân không tr l i n a.Bà Ch nh n th y bà càng khuyên d thì V nh Xuân càng bu n thêm, bà không mu n

nói n a, tính th ng th ng r i s l p th khác mà d .Bà i vô trong.Ba Khai h i: “D ng N m h c n v i ông Kinh ph i hôn D ng Nãm ?”.- Ph i.- ng m i h c có m y n m mà ng i ta n d ng n hay l m, n b n,

ch c nh p, ngón t i.- nói quá áng. Tôi n v a c, sao dám sánh v i m y tay nhà ngh .- Ng i ta khen d ng gi i l m, ch i hay là làm th gì c ng h n thiên h .- Anh ch ng nên nói nh v y. Tôi c ng nh ng i ta, có gi i h n ai âu.

m Nhung ra m i vô n c m, bà Ch m i nói v i V nh Xuân:- Ch Hai con g i th nó nói nó b nh. Má tính mai má i Sài Gòn th m nó và ch i

vài b a. Má mu n em C m Nhung theo. Con cho C m Nhung i v i má haykhông con ?

- Th a, c ch . nhà có làm gì. Ch ng nào má i thì v con qua i v i má.- i xe khuya l p ch p l m. i chuy n 4 gi m y ti n h n, v y C m Nhung s a

so n r i tr a mai qua ây i v i má nghe hôn con.n c m r i, H ng Thân Qu v i Hái Th ng t mà v tr c.

ch ng V nh Xuân ch i n x mát xe m i a v .

(18) III

Chi u th hai, cô C m Nhung i Sài gòn v i bà Ch i th m ch là cô Hai Bình.i n c m r i, V nh Xuân l i nhà ông Kinh L ng ch i.

Th y b c vô thì bà Kinh h i:- Nghe nói cô thông i Sài gòn ph i hôn th y thông ?- Th a ph i. i v i bà gia tôi lên th m ch Hai tôi b nh.- i ch ng nào v ?- Bà gia tôi nói ch i vài b a.- Ng i u ng n c th y thông. Hôm qua hai ông bà qua Ch C ch i t i chi u m i

, ch c bà Ch vui l m h ?- Th a, vui. Mà v b n b v tôi c ng vui n a.- Tôi d ý d ng nh bà Ch mu n v ch ng th y v b n mà .- Bà gia tôi mu n là t i v tôi bày t. Bây gi tôi hi u bên v tôi bu n là t i tôi

nghèo, nhà c a không sang tr ng, n không sung s ng.Ông Kinh tr n m t là h i:- i sao th y hi u c ?Hôm qua v b n, bà gia tôi m u nói chuy n ó. Ban u bà nói tôi a thú phong

u, ch chi tôi v b n mà , r i tôi coi t ch c v n hoa l i cho p và u n s a ki ng chotrúng u ng th ng th c cho vui. Tôi nói b n i làm vi c xa. Bà nói có xe a r c. Tôiph i th a thi t tôi không th b m mà i ch khác c. Tôi nói ngay ra nh v y mà bà giatôi không hi u, c theo nài n hoài. Bà nói m i b a i làm vi c tôi ghé th m c, ch âu có

bê. Hu ng chi v bên Ch C má tôi kh i lo c m n c cho v ch ng tôi, thì m tôi ckh e. Nghe lý lu n nh v y, tôi bu n tôi không thèm cãi n a. Bà gia tôi m i nói cho tôi nghecách bà s p t ch cho v ch ng tôi r ng rãi thong th , sung s ng. Bà nói thi t r ng v tôi

bên nây nó bu n vì ch t h p khó ch u, nên nó m i mu n v v i bà gia tôi. T i nh vâynên tôi m i bi t v tôi bu n là vì nhà tôi nghèo nên nó chê. nó không mu n , nó xúi bà giatôi xay chuy n mà phân r m con tôi. V tôi thi u hi u h nh nên m i xúi nh v y. Còn m

tôi thi u thông minh nên m i nói v i tôi; tôi mu n cho c m con u không dè bàychuy n ó n u tôi ch u thì tôi m t h t danh d mà l i l i o làm con n a. Hôm qua tôi d nlòng, tôi không n nói ho ch to t ra cho m con hi u; nh ng tôi bu n quá, bu n th y nhà giàucó, không hi u sao là th p, sao là cao, h ch bi t cái vui v t ch t, h không dè có cái vui tinhth n, có cái vui o ngh a, d u h có b c tri u, b c c, h c ng không mua c.

Bà Kinh h i:- y mà b a h m cô nói v i tôi r ng bà Ch mu n cho v ch ng th y v b n ,

nên xúi cô nói v i th y, nh ng cô không dám nói. Tôi c n, tôi bi u cô ng nói. Vìtôi bi t không bao gi th y ch u. Tôi có nói n u bà Ch mu n nh v y thì nên cho bà nói v i th y. Hôm tôi qua th m, bà Ch có d chuy n ó nói v i tôi. Tôi

ng thinh, tôi t ng b hi u ý tôi không mu n nghe chuy n ó là chuy n khôngnên nói. Ai dè hôm qua bà l i nói v i th y.

- Ng i có ti n h t ng ai c ng mê ng ti n c a h h t. H h em ti n ra mànhem them thì h mua c t t c m i ng i, ho x m i d t i âu, ng i ta c ngph i thco h . Tôi càng th y nh n tình, tôi càng chán mùi i. Bây gi tôi hi u rõ

i. M y n m. nay ông bà th ng nói nhà giàu nào c ng mu n g con cho tôi. Hmu n g con, h bày t nói ái m tài c, ham mu n ngh a nhân, k nh ph c thanhkhi t c a tôi. H nói dóc. H mu n g con cho tôi là vì h th y tôi bi t nói ti ngTây, tôi ng thông ngôn cho quan l n, h tin c y oai th c a tôi mà làm l i íchcho h , h mu n tôi binh v c, lo l ng m i vi c tr ng nhà và trong vòng bà con c a

. Rõ ràng hôm qua m i tôi n c m, tôi qua n nhà thì ã có hai ng i bà conch c s n, m t ng òì c y tôi nói v Cai T ng ng cho làm Thôn Tr ng, còn m tng i ng ki n th a v tranh t nên c y tôi ch giùm cho h bi t ph i làm sao

cho ng ki n. Tôi không h i l , mà b a nay bi u tôi giúp vi c n y, ngày mai xintôi lo vi c kia, thì c c trí tôi quá, l i t h n h i l n a.

- Hôm qua th y có ch u giúp hai ng i ó hay là th y kháng c ?Tôi m i ng i thu t chuy n cho tôi nghc. Tôi nh n th y hai ng i d ng nh b

hi p áp, nên tôi nói tôi coi l i, ch không h a gì h t. N u th t hai ng i b hi p, thì tôi sbinh v c, binh v c ng i thi t thà b hi p, ch không ph i binh v c ng i bà con bên v , Cònnh h không có lý mà m n c y tôi làm cho h c vi c, tôi nói thi t d u bà gia tôi i n a,tôi c ng không th binh c, ch ng lu n là bà con bên v .

Ông Kinh th dài mà nói:- Th tình v y ch sao. H c r có oai quy n thì h c y th mà th l i, ho c

húng hi p.- y thì h khinh r chú r quá.- Không ph i khinh r . H quí tr ng, h chi u chu ng l m ch , chi u chu ng ng

sai khi n cho d , ng h b t làm m i cho h .- Tôi nói thi t, d u h khinh r tôi c ng ít gi n. Tôi phi n là phi n v tôi mu n r i

bà già v tôi bi u tôi v b n mà ó. Sao l i dám xúi tôi ph i th t hi u v i má tôi?Sao l i n bi u tôi ph i b m i theo v ng n cho cao sang, sung s ng ?Ng i hèn quá, có ti n b c mà không có nhân ngh a. Tôi không th th ng yêukính tr ng c.

- i thi u h c nên không hi u o ngh a, không bi t qu y ph i. th ng th ngth y d y d cô thông, ch cao th p cho cô bi t, gi n làm chi.

- hôm qua n nay tôi gi u bi t, tôi không dám nói cbo má tôi hay.- Nói làm chi. Th y không ch u thì thôi. Ch chi th y ch u v b n mà thì m i nói

ch .- Tôi không dám nói, là vì tôi bi t má tôi hay má tôi bu n l m. Má tôi ch ng kh i

nh cô Cúc H ng h i tr c, r i so sánh v i nàng dâu sang tr ng bây gi Cúcng h i tr c ng i bán hàng ngoài ch , con nhà buôn bán, tuy có ti n song

không ph i giàu sang, xinh p nh C m Nhung. Cô h a h n cu c tr m n m v itôi, lén nhà h a h n, nên má tôi không hay chi h t. Tôi i h c. Má tôi trong m tchòi lá làm bánh m i b a b ng ra ch ng i bán ng ki m l i mà nh t. Th màCúc H ng ch a ph i là dâu chánh th c, cô th ng tôi r i cô c ng th ng luônmá tôi. Tôi i h c, cô nhà th y má tôi rách r i, cô ng lòng, cô mua m t vócxuy n r i c y ch Hai T em cho má tôi, d n ch nói c a ch mua cho ch ngnói c a cô, vì cô s ti ng th phi nhi u chuy n.

nh Xuân nh c chuy n cách tám chín n m tr c, mà nh c l i ây th y xúc ng quánên ch y tr c m t.

Th y ng p ng ng lau n c m t r i nói ti p: “M t vóc xuy n giá áng m y ng b c,không ph i là nhi u nh ng cách d ng tâm quí báu vô giá, nó làm cho ng i ta ph i c m tình

n ngh a c i không th quên c. ã v y mà cái ngày Cúc H ng ph i quyên sanh chotr n ngh a v i tôi, cô lo cho tôi v sau, mà cô c ng không quên má tôi. Cô mua mà g i l i chomá tôi m t qu n lãnh v i m t áo xuy n n a, cô còn c y chi Hai T giúp giùm má tôi tronglúc tôi m c i h c. Ch ng Cúc H ng ch t r i, má tôi hay vi c y, má tôi c m xúc quá nênkhóc mà than nh v y: “Cúc H ng ch a c làm dâu má, mà i v i má nó bi t hi ungh a, ã bi t kính m n má, ã lo cho má. Nó l i ch t m t. Thôi, ngày sau má có c i con dâunào khác, má c ng không ch c nó bi t th ng má nh con Cúc H ng”. ã v y mà còn vi c

y làm cho má tôi c m ngh a không th quên cô Cúc H ng c. N m tôi h c xong r i, tôithi u ký l c, Cúc H ng cho tôi chiêm bao th y cô v t giã tôi ng i u thai. Cô nóiDiêm V ng cho phép cô hu n u thai ba n m ng vong h n cô theo phò h cho tôi h c

n cùng. H n k ã mãn r i. Cô không c phép thco tôi n a. V ch ng n u thi t có c nduyên v i nhau thì ki p khác s sum hi p. Cô c n d n tôi h i làm vi c thì ph i c i v ngcó ng i lo c m n c, áo qu n cho tôi và ph c s má tôi. Tôi ch ng nên tl ng nh , ch i

cô mà không ch u c i v , b i vì thu nay m c c kh lung l m, bây gi m ã già r i, nênt m i. Tôi ph i nuôi l i m tôi cho m ngh , không nên b t m lo c m n c cho tôi n a.

Ông bà ngh coi, h n ma mà còn bi t th ng má tôi, bi t lo cho má tôi t ng chút nh v y.Bây gi má tôi có con dâu giàu có, sang tr ng, má tôi lo c m n c cho tôi và cho nó; nó n

i n m ch i ho c v th m nhà, mà nó ch a v a lòng, còn mu n tôi ph i b m theo v i nócho sung s ng, má tôi c c kh , qu nh hiu m c k . N u tôi nói vi c n y cho má tôi hay, mátôi nh l i tánh tình c a Cúc H ng, r i ngh t i ý t c a con dâu bây gi , thì làm sao mà yêucô C m Nhung n y cho c. Con dâu ã không k n m ch ng r i m ch ng khôngth ng con dâu, thì còn gì tình m con. Mà n u tình m con ã không n ng nàn thì tình vch ng làm sao mà b n v ng cho c, ph i r i rã, ho c s m, ho c mu n, ho c âm th m, ho c

ng b ng”.Ông Kinh ch n nói: “Cô thông mu n th y v b n mà , th y không ch u thì thôi. Th y

ch ng nên cho bà ch hay. Cho hay thì bu n, ch không có ích gì”.Bà Kinh ti p nói: “B a tôi m i cô C m Nhung l i ây, tôi có c t ngh a ph i qu y cho

cô nghe, ng cô h t bu n. Tôi nói dài l m. Tôi nói cho cô bi t th y thông là ng i th m chíhi u. Tôi n ph i cung kính ch H ng v n, ph i chi u chu ng, ph i ph c s ch , ng cólàm cho ch bu n. Tôi d n tr c mà vì cô C m Nhung kh quá, l i thêm bà Ch vô ý, nênth y thông m i phi n. Thôi, xin th y thông ng bu n. cô c m Nhung v r i tôi s ch cáiqu y c a cô cho cô hi u. Cô còn nh , th ng th ng mình d y cô, m t ít lâu ch c cô s hi u ongh a r i không làm l i nh v y n a”.

nh Xuân nói: “Tôi bi t tôi không th c i v nào mà nó bi t th ng má tôi nh Cúcng, b i v y m y n m nay tôi không ch u c i v , m c d u Cúc H ng có c n d n. Mà

má tôi c ng bi t nh v y nên không mu n ép tôi. N m nay má tôi già nên lo ngày sau khôngng i ph ng t . Tôi th y má tôi bu n nên tôi ph i vâng l i c i v cho má tôi vui lòng. Có lông bà còn nh . B a ông Kinh d t tôi i coi v , ch ng v bà h i tôi ành hay không. Tôi d

r i nói không mu n là vì nhà giàu mà cô n p l i nh tu i. Tôi k m y iêu ó là vì nókhông h p v i o v hi n, dâu th o. Bây gi rõ ràng không h p ó. Ông bà th y ch a ? Theoý tôi h th y mòi không hi p ý ng tâm thì rã tr c ng ai i ng n y t t h n là eo i

i ph i ch u cái bu n sau n ng n , có khi au n”.Ông Kinh nói: “Ý ! Th y ngh chuy n gì k c c v y ? M i khác ý nhau chút nh,

ch a cãi l y, r y rà, có gì âu mà tính vi c r i rã. Th y ng ngh nh v y không nên. Th y v ch ng tôi c t ngh a cho bà Ch v i cô C m Nhung hi u, ng ng có mu n chuy n

qu y nh v y n a thì thôi. C m Nhung nh tu i nên còn kh . Th ng th ng d y d cô, r i công có th tr nên ng i v hi n, ng i dâu th o nh ng í ta v y ch ”.

nh Xuân m m mi ng, rùn vai, t ý không tin r i b c l i l y cây n kìm v a lêndây v a ngâm:

i áng chán hay không áng chán ?Gióng dây n xin h i b n tri âm.

Ông Kinh c i. Ông c ng l y cây tranh lên dây mà hòa v i V nh Xuân.Bà Kinh b ng bình vô trong mà ch m t bình trà m i cho hai ng i n r i có s n trà

mà gi i khát. Hu n Trai i h ng mát, tình c c nghe có ti ng n hòa réo r t, c ghé vô. Ông

Kinh v i V nh Xuân m ng r m i ng i cùng nhau u ng vài chung trà ngon, r i c Hu n Traixuy tiêu h a thêm v i hai b n, gây ra m t d h i âm nh c du d ng mà tao nhã, nhàn l c màhùng hào, n ng cang n ng nhu, càng nghe càng say s a mê m n. Cu c hòa n kéo dài n 11gi khuya, ch khách n m t u ng trà m t hi p n a r i phân tay mà ngh .

Bà ch Thi u nói i Sài gòn th m cô hai Bình và ch i vài b a mà n n m b a côm Nhung m i v bên ch ng. Tuy bà H ng v n v i V nh Xuân h i t i sao cô ch i lâu dy, song v a b c vô nhà thì t nhiên cô nói t ng ch Hai cô au s s a, ai dè ch au banng quá, lên t i th y ch n m mê man, không n u ng c. Hai m con cô ph i ng ki m

th y h t thu c cho cô Hai Bình u ng, nên t i n m b a, b nh gi m nhi u nên m i v c.

Bà Kinh nghe nh v y bèn r bà H ng v n i th m bà Ch , bà nói r ng làm sui m tnhà bi t ra c h , nghe con gái l n c a bà Ch au nhi u mà mình không i th m thì té ramình vô tình. Bà H ng v n s t s ng ch u i.

Sáng b a sau, i ông Kinh v i V nh Xuân i làm r i, bà Kinh v i bà H ng v n s aso n i Ch C , Hai bà bi u cô C m Nhung i theo cho vui.

Bà Ch Thi u n ng r ti p khách. Bà Kinh mau m n nói:- Nghe cháu i Sài gòn v i bà v nói cô Hai b nh lên hai ch em tôi qua th m m t

chút ng h i coi b a nay cô Hai thi t m nh hay ch a ?- Cám n hai bà. B a nay nó khá nhi u r i. n c m c. Ra vô trong nhà c ng

c. Hôm m i lên th y nó mê man tôi s quá. May có ông th y “các chú” gi iquá, th ng Giáo r c ông coi m ch u ng ba thang thu c nó m i ch i h i. Tôi tínhlên th m ch i vài b a, té ra con Hai nh v y, ch ng nó m c i d y h c, tôi b mà

không ành, ph i rán v i nó t i n m b a. Tôi còn mu n thêm vài b a n a.Con C m Nhung nó s th ng Thông nhà trông, không bi t có chuy n chi hay saomà không v , nên tôi ph i v v i nó.

Bà H ng v n nói: “Thi t th ng Xuân có ý lo, vì hôm i ch có nói cô Hai b nh nênlên th m. Ch ng th y lâu, nó s cô Hai b nh nhi u. Nó lo là lo ch ó”.

Bà Kinh nói: “Thôi, eô Hai b nh mà nay m nh r i. V y c ng nên m ng”.Bà ch nói: “Thi t nó m nh c tôi m ng h t s c. Mà có chuy n n y n u hai ch hay

ch c hai ch còn m ng v i tôi n a”.Bà Kinh h i: “Chuy n gì ?”.Bà Ch xít l i g n hai bà khách mà nói nh : “ êm hôm qua con C m Nhung n m v i

tôi, nó th th h i tôi t i sao t hôm u tháng t i nay nó không có ng kinh nguy t nhi tr c n a.

Bà H ng v n m ng nói: “V y thì nó có nghén r i ch gì. Tôi có ph c quá ! Tôi váinó sanh cho tôi m t a cháu n i trai thì tôi ph nguy n. Tôi ít con cháu. nên tôi ao c có

y nhiêu ó”.Bà Kinh nói: “Ch n hi n lành, ch s có cháu n i trai. Ch ng lo”.Bà Ch nói: “Ch sui tôi ch có m t mình th ng Thông nên ch c n ph i có cháu n i

trai, ch tôi là bà ngo i, trai hay gái tôi c ng ch u h t”.i ó ba bà vui v bàn lu n v v C m Nhung có nghén, bà bi u ph i u ng thu c

ng thai, bà khuyên ng i xe ng a, bà nói c n ph i kiêng c n u ng.t lát bà Kinh th y bà Ch i xu ng nhà c u, bà m i i theo mà nói nh : “Hôm chúa

nh t th y thông qua bên nây ch i. Bà bi u v ch ng th y v bên nây cho r ng. H m nayth y bu n l m. Tôi cho bà bi t th y v i m chí hi u, không bao gi th y ch u r i m âu.Xin bà ng nói v i th y v chuy n ó n a. Th y nghe th y phi n l m”.

Bà Ch ng c nhiên h i:- bên nây sung s ng l m. Sao l i phi n ?- y ! Ý th y nghi bà bi u nh v y là xúi th y b m mà theo v , làm cho th y

mang t i th t hi u, l i b thiên h chê c i, nên th y bu n ch sao. Ông Kinh bi utôi d n bà ng nói t i chuy n ó n a. t i ho c mai tôi c ng d n cháu C mNhung n a.

Ba Ch không nói n a nh ng bà h t vui.Hai bà khách nói chuy n ch i m t chút n a r i kêu C m Nhung bi u s a so n v . Bà

ch bi u th ng xe ng a a ba ng i v , có g i theo m t nhánh cau gi y v i m t quày d axiêm.

Tr a b a ó, ông Kinh thì nh v , V nh Xuân thì nh m , nên c hai ng i u haym Nhung có thai.

nh Xuân th y m h n h vui m ng v cái tin v th y có thai ó quá, l n l n th y b tphi n v và m v . Mà bà Ch c ng nh cô C m Nhung, c hai u nghe theo l i bà Kinh

n, không dám nói l i vi c V nh Xuân qua Ch C nhà c a bà Ch n a, b i v y câuchuy n lâu r i nguôi ngoai, ch ng v hi p hòa, m con thu n th o.

nh Xuân th y v có ch a, b ng m i ngày m t thêm l n, bèn th a v i m cho vth y thong th v Ch C ch i, có nhà r ng rãi, kho ng khoát, có sân xem hoa, có v n

ng m c nh, mai chi u có ch an nhàn thanh t nh mà gi i trí d ng thai.Bà H ng v n làm theo ý con, m i cho dâu v Ch C v i bà Ch , n m b y b a tr

qua ch i m t êm ho c m t bu i r i v . Bà H ng v n c ng i th m dâu th ng. Còn V nhXuân h chúa nh t thì th y qua th m v ho c qua s m m i, ho c qua bu i chi u, mà h th yqua thì th y n c m r i m i v .

Qua tháng 6 n m sau, cô C m Nhung sanh c m t a con trai, y theo l i bà H ngn c u nguy n.

Bà h ng v n m ng h n ai h t. Bà c ng i m t bên cháu n i mà nhìn trót gi , khôngthèm i n tr u hay i u ng n c.

Bà Ch tính t ngày c i cho t i ngày sanh c m i tháng r i nên bà nói nh v ythì g i là mau con.

nh Xuân sai m i Chánh L c b ng khai sanh cho con: th y t tên là Phan V nhTân.

Bà Ch c ng con, s con cho em bú thì c c nh c nó. Bà m i nói v i ch sui:- Con C m Nhung kh quá, tôi s nó không bi t nuôi con. tôi h i coi trong xóm,

trong làng có a nào sanh con so, và s a t t tôi m n nó vú, ng nó cho em búcho mau l n.

- b n có tôi ch m non. Xin ch ng lo. M n vú mà chi cho t n ti n.- Th a ch , t n hao chút nh không h i gì. T i cho nó ti n m n vú. M t n m

ch ng n m sáu ch c, có m c l m là 80 ch bao nhiêu mà lo.- nói con nít mà m n vú cho bú, nó cho vú b ng m, s n sóc, nó quen theo

tánh n t con vú, sau khó s a.- Không có v y âu ch . Tôi có b n a con, hai a sau tôi m n vú nuôi nó c ng

gi ng tôi nh hai a l n, có gi ng vú âu.May lúc y trong t c a bà Ch có m t thi u ph tên ê, 25 tu i, cao l n, manh m

i sanh m t a con so c vài tháng. Nhà nghèo, cha ch ng b nh, s p em ch ng còn nhy n m nay ê ph i làm m n, ào m ng, cu c t, n chu i, gánh cau, ph v i ch ng

nuôi s ng c gia ình. Bây gi có con m c gi con, không làm m n c nên c m ti nthi u h t, v ch ng ê m i bàn tính cho a con nh ng ê r nh tay i làm mà ki m thêmti n.

Ng i bà Ch sai i ki m vú, hay gia o c a ê nh v y, m i nói l i v i bà Ch . BàCh cho kêu m ch ng c a ê vô nhà, l i d n ê ph i b ng con n cho bà coi. Bà th y ê

nh m , s a nhi u, a nh c ng quành, thì bà v a lòng l m. Bà nói v i m ch ng c a êu ê cho con ng ng i khác nuôi, ê vú n ôi con C m Nhung, thì bà cho m i n m

60$00 v i qu n áo, mu n tr c phân n a s ti n hay là lãnh luôn tr n n m c ng c. Mcon ê xin cho v bàn tính.

Cách hai ngày sau, ê tr vô nhà bà Ch cho hay r ng ã cho ng i ta con r i và ch u vú nuôi con cho cô N m C m Nhung, xin cho lãnh ti n tr c sáu tháng. Bà Ch cho kêu

ch ng c a ê vô làm gi y lãnh ti n, r i ê luôn cho em bú.Tr n tu n u bà H ng v n qua Ch C th m dâu v i cháu n i h ng ngày, có b a i

i bà Kinh, có b a i m t mình. Tuy bà không mu n m n vú nuôi cháu, song ch sui ra ti nmà m n, l i s a c a ê nhi u, V nh Tân bú không h t nên bà c ng xuôi thu n cho êm.

a cúng y tháng, nh m chúa nh t nên V nh Xuân qua d l c. Bà H ng v ni bà Kinh ã qua tr c r i, ch ng th y V nh Xuân t i, bà Kinh m i b ng V nh Tân ra khoei th y mà nói cha con gi ng h t, h th y thì bi t li n.

Tr a n c m r i, V nh Xuân th a v i bà Ch mà xin phép r c v con v . Bà ng cnhiên vì bà t ng V nh Xuân v con luôn bên nây, nên bà có tính lâu lâu bà s l p th

mà d cho V nh Xuân qua n a. Nghe Xuân xin r c v con, ngh a là phá tan m u ch ca bà, thì bà b i r i nói: “Có r c c ng th ng th ng cho m con nó c ng cáp ã ch . L i

ph i coi ngày cho s ch s r i s r c, con ng có làm ngang nh v y không nên”.nh Xuân nói: “ v con c y ông Kinh coi ngày r i con th a cho má hay”.i l i, ông Kinh gi l ch mà coi. Ông nói trong ba b a n a, nh m ngày 28, h p v i s

i ch và nuôi con, nên ông khuyên, n u có r c thì r c b a ó.nh Xuân tính b a ó m c làm ti c không i r c v con c. Th y c y bà Kinh

làm n b a ó i v i bà già th y qua nói mà r c giùm. Th y nói chi u mai th y s qua th mtr c, cho me v hay ng bi u v s a so n cho s n.

Bà Kinh c i mà nói:- Cha ch , r c m con cô thông v bên nây ch c bà Ch phi n l m. H i tr a th y

xin r c thì tôi dòm th y s c bà h t vui.- i sao mà phi n ?- Ý bà mu n níu luôn m con cô thông b n ch sao.- âu c. Bà già v tôi có lý gì mà phi n tôi. àn bà h xu t giá thì tùng phu. H

ng làm v ng i ta thì d u ch ng trong cái chòi rách c ng ph i theo mà . N u luôn bên Ch C thì má tôi v i tôi phi n. Bà già v tôi mu n cho má tôi v i

tôi phi n hay sao. Hôm g n ngày sanh tôi cho v tôi v b n cho r ng rãi, mát mmà d ng thai. Má tôi l i nói ai c ng v y có con gái sanh l a u th ng em con

sanh t i nhà ng có m m t bên cho con v ng b ng. Nghe nh v y tôi m i b n mà sanh. Bây gi y tháng r i, nên tôi ph i r c v . Má tôi mong m i có

t chút cháu n i. Vì mu n làm vui lòng má tôi nên tôi m i ch u c i v . Nay mátôi nh ph c c ông bà nên có c m t a cháu n i, có lý gì má tôi nh ngcho bên ngo i nuôi. Không th c. N u mu n xin v tôi b n thì c, t ich ng nào tôi c ng ch u h t, nh ng con c a tôt thì b a 28 ph i ch vú m vbên nây cho tôi nuôi, có má tôi ch m nom êm ngày, không có sao âu mà s .

- Th y nóí g t quá, bà Ch h t dám c n .- a r c n u bà già v tôi có cãi l y mà c m l i thì bà c nói ngay các l i tôi m i

nói ó cho bà già v tôi nghe. N u bà không ch u thì s li u nh.Chi u b a sau, tan h u, V nh Xuân i luôn qua Ch C th a cho bà Ch hay, ông

Kinh coi ngày 28 h p l m nên b a ó th y s c y bà Kinh i v i bà già th y qua r c v conth y, vì th y m c làm vi c nên i không ti n.

Bà Ch than r c g p quá.nh Xuân nói theo l thì sanh ch ng m i b a ho c n a tháng ã r c r i. Th y

i giáp tháng lâu quá, th y không dám làm nh c lòng m v nhi u h n n a.Bà Ch bu n, nh ng nh l i bà Kinh d n nên bà không dám ki m lý mà c m con v i

cháu.a 28, bà H ng v n v i bà Kinh qua r c. Bà ch h i C m Nhung s a so n i s m

cho kh i n ng em. Ch ng a ra xe, bà xin ch sui cho C m Nhung v ch i th ng th ng, vìcô còn non ngày, không nên cho cô bu n, l i c n ph i cho h ng thanh khí ng b i b

c kh e.Bà H ng v n nói em có vú nuôi, thì cô C m Nhung thong th , cô mu n v ch i h ng

ngày c ng c, mà êm bên nây c ng không sao, vì có bà ch m nom v i con vú.

(19) IV

Bà H ng v n Thanh có m t a cháu n i trong nhà cho bà m b ng n ng n u thìbà mãn nguy n. Bà c eo theo cháu n i, phú t t c vi c thà cho thím T Cam, gói bánh bánhay là i ch n u n u giao h t cho thím.

Bà vui, bà mu n cho m i ng i c ng vui nh bà. Bà mua v i tr ng may áo bà ba chocon vú b n ng b ng em cho s ch s . Bà c nh c C m Nhung h có bu n thì kêu xe v Ch

mà ch i, em cho con vú v i bà ch m nom, không có sao âu mà s .Cô C m Nhung th y m ch ng cho phép cô thong th , thì cô không còn ph i ng i

ngùng, b i v y cô v Ch C h ng ngày có b a i s m m i ch i t i ch u t i cô m i v , cóa g p m a gió cô luôn mà ng v i m .

nh Xuân th y m c ph tình mãn nguy n c vui say h nh ph c gia ình, th yngh th y ã làm tròn hi u ao, m nong n khuyên th y c i v ng sanh cho m m t chútcháu n i cho m h t lo h ng l a v sau, th y ã làm y theo ý m ao c, b i v y th y c nghài lòng, không còn ph i lo l ng vi c gì n a.

ng nh m , V nh Xuân c vui, th y không mu n cho ai ph i bu n, b i v y mvui mà cho phép C m Nhung thong th , mà C m Nhung c ng vui c g n m h ng ngày thìth y không phi n trách, l i c ng không ng n ng a chi h t.

Trái l i i t i v th y c ng r ng dung h n h i tr c, th m ngh v có công giúp th ybáo hi u cho m già, công y th y ph i n áp; n u v ch u con bên nây cho vú cho búvà cho m ch m nom, v xin v nhà l n bên Ch C chung h ng giàu sang sung s ng

i m và anh ch , th y c ng s n lòng xuôi thu n.Th a trí ý c a ch ng d dàng nh v y, cô C m Nhung, sanh tr ng trong ng b c

ti n, cô ã quen thói vui ch i cho sung s ng ngoã nguê, cô xê xít m i ngày thêm m t chút,n b c mà m r ng vòng c ng t a t h i còn th bé. Thi t cô không có tính b ch ng conng tr v v i m . Mà bà Ch Thi u v i v ch ng Ba Kha c ng không mu n nh v y bao

gi . N u v ch ng C m Nhung v h t thì ai c ng vui, ch C m Nhung r i ch ng v m tmình thì không ai ch u.

Tuy v y mà cô C m Nhung c thong th m t chút r i l n l n cô mu n c thêmnhi u h n. Ban u cô qua th m m m t bu i ho c m t ngày r i cô v . L n l n cô luôn t iban êm. Ri t r i cô nói tr c v i m ch ng mà t i hai ba ngày, nhi u khi i Sài gòn tróttu n m i v , nói ch Hai c m l i ch i v i ch .

nh Xuân không ý t i cách i t do c a v , th y ch dòm ch ng s c kh e c acon mà thôi. H b a nào con m u, l làm cho bà H ng n có h i bu n lo, thì th ych y qua c y th y thu c Hoàng m t bên coi giùm ng cho thu c thoa ho c u ng.

con vui ch i, bú thi t no, ng th ng gi c, bà H ng v n h n h t i c i, thì th yan lòng, ban ngày s t s ng i làm, ban êm ho c hòa n, ho c h a thi v i ông Kinh, làmkhông phi n, ch i không chán.

t b a ng ng i n c m, bà Kinh th th nói v i ông Kinh:- ngày ch H ng v n có cháu n i n gi sao ch d quá.- cái gì ?- Ch c ng dâu r i ch th l ng cho cô thông thong th quá.- Bà nó không hi u t i c nào mà ch d nh vây hay sao ? Ch kh n vái cho c

t chút cháu n i. Nay ch c cháu n i, l i cháu n i trai b a, ch th a mãnnguy n v ng. Ch vui m ng r i ch không nu n làm bu n cho ai h t, nên ch chodâu thong th , mu n v bên nhà ch ng nào c ng c, và v bao lâu, c ng c.

i v y ch có gì âu.- Cô thông còn nh quá, không nên thong th nh v y. Mà th y thông c ng k .

i c i v trong m y tháng u, bà Ch bi u v ch ng v b n mà . Th y khôngch u mà th y còn gi n v và phi n bà Ch n a. Sao bây gi th y l i cho v i

b n luôn luôn, có khi t i ôi ba b a mà th y không nói gi h t.

- Tôi hi u t i sao th y không nói. Bi u th y v b n mà thì không c, ch còn vth y d u v luôn có l th y c ng không thèm nói.

- ch ng mà riêng m i ng i m t nhà nh v y sao c.- Theo ng i th ng thì không c, ch còn th y thông thì th y k gì. Th y c i

là t i th y mu n làm cho vui lòng m . Nay th y làm cho m có cháu n i màng tiu r i, v th y d u v b n mà luôn, có l th y c ng không cãn.

- Có con thì có, ch có con r i b v hay sao. Hu ng chi có v nh vây, ã giàu mài p, ta c n ph i gi gìn ch .

- Bà nó không nh hay sao ? H i tr c mình x i th yc i v . Th y có nói c i vn thêm mi ng n ch không ích gì. Tình th y ã c n khô r i, th y không còn bi t

th ng ai n a. C i v th y làm bu n cho v thì t i nghi p, b i v y th y khôngtính c i.

- Th y c i cô C m Nhung, n v i nhau g n hai n m r i, có sanh c m t m tcon, thì d u tình không gây c, ngh a ã k t r i, l nào bây gi l i lãng l mà cho r i rã.

- Gi ng gì mà t i r i rã. ây v i Ch C có cách nhau bao xa. Mà hai àng u i m , ch ph i i âu hay sao.

- Th y thông thì tôi không lo. Th y là ng i ng n, không bao gi th y lãng tìnhngh a. Ng t cô C m Nhung còn nh , mà cô l i có s c, có ti n. i n y h yêu ma

m, tôi s h d d ch .- Cô C m Nhung có ch ng là th y thông V nh Xuân mà bà nó còn s ng i ta d

n cô mê mà b V nh Xuân c hay sao ?- Bi t ch ng âu.- u ng i ta d c thì t c th cô ngu quá, b cho r i, còn ti c làm chi.- b a nào th y thông vui, tôi s khuyên th y ph i gi gìn cho kh i mang ti ng.

kho n n y thì trí ý c a v ch ng ông Kinh không h p nhau. Mà ai ph i, ai qu y ?Bà lo s có lý, mà ông cãi l i c ng có lý.

Ng i ta ã b t u àm lu n gia o c a V nh Xuân. Th mà V nh Xuân c ng nh bàng v n, m con t nhiên vui ch i v i em bé V nh Tân, không ý t i s i hay v c a cô

m Nhung chút nào h t.Ba tháng r i V nh Tân bi t c i, bi t làm b t ngoài môi, thì m con c theo ch c

gh o cho em c i và nói gi n cho em .i bu i V nh Xuân i làm v th nào th y c ng b ng con ch i m t lát. Còn bà

ng v n h em ng thì thôi, ch em th c mà bú r i, thì bà giành vú mà b ng ho c ng i m tbên mà nói chuy n.

Nh s a t t nên V nh Tân s s a, tay ch n c ng quành. L n l n bi t l t, bi t tr n, r ibi t ng i, m i cái bi t c a em giúp thêm m t cu c vui m ng cho bà H ng v n, nh t là khiem n t c vài cái r ng thì bà i khoe cùng xóm.

nh Tân càng l n càng l nhi u nét gi ng cha càng rõ. Nhi u khi bà Ch qua th mcháu ngo i, bà ch i n m t hai gi . Có b a tr i t i bà H ng v n c ng cho vú b ng em ich i theo m y ng mát m .

Ngày n thôi nôi t nhi n có cô C m Nhung nhà. Bà ch , bà Kinh c ng t l i màng cho cháu và vui th y cháu h ng hái a l i ôm cu n sách. Ai c ng oán ch c ch ng khôn

n, V nh Tân sê ham h c nh cha.Ngày qua tháng l i, V nh Tân l n làn t p ng ch ng, r i i, t p nói. H th y cha i

làm v thì ch y ra c a mà m ng r i s n b n theo m t bên cha, h i chuy n n y, nóichuy n n . Bà H ng v n ng i ngó, bà sung s ng c c m, s vui c a bà d u ai em b cngàn, b c muôn mà i bà c ng không thèm. Công bà c c kh v i ch ng con m y m i n m,bây gi bà c m t ph n th ng tinh th n quí báu vô giá.

Cô C m Nhung v n i i v v , cô ít nhà, b i v y V nh Tân th y m thì l t l o chkhông trìu m n nh i v i cha. Mà cô C m Nhung không ý t i vi c ó, thành th tình mcon m i ngày m t thêm l t, n u không lo tr c ch ng kh i nó s d t.

Lúc con vú g n n m, bà H ng v n có bi u nó nh n ch ng nó qua r i bà nói màn nó giùm thêm m t n m n a. V ch ng nó ch u, nên lãnh ti n r i luôn mà s n sóc

em.t êm, V nh Xuân l i nhà ông Kinh ng i nói chuy n ch i. Bà Kinh nh n d p không

có ai, bà m i h i th y:- m nay sao không th y cô thông v bên nây ch i v y th y thông ?- c i Sài gòn v i bà gia tôi.- i chi mà lâu d v y ?- Nghe nói bà gia tôi không c m nh, nên lên trên ch hai tôi ng u ng thu c.- Có b nh thì lên cho th y coi m ch cho toa, r i v d i n y h t thu c mà u ng, c n

gì ph i tr n lâu.- Có l c n ph i g n th y ng i toa cho d , kh i lên xu ng th t công.- Tôi nh cô thông không có v bên nây trót c tu n r i.- Lâu h n ch . Nh ng tôi không nh i b a nào.- Cô b i và (hoài, mãi) nh v y cháu V nh Tân không nh cô sao ?- Có g n g i th ng nh âu mà nó nh . i nó không h i mà v nó c ng không

ng.- Có con u lòng mà b i và c thi t gi i quá. Mà th y có v , th y v v b n

mà , r i mu n i âu t ý, th y c ng d quá.- tôi nó vui nh v y, tôi n lòng nào mà c m c n làm cho nó m t vui. Hu ng chi

bà già v tôi c ng mu n cho v ch ng tôi h ng thú giàu sang, tôi không ch ung thì thôi, ch n u tôi không cho v tôi h ng thì tôi h p l ng, l i áp ch

quá. Ti n b c c a ng i ta mà mình ng n cãn không cho ng i ta xài, u t c r isanh oán h n.

- Tôi s th y th y ng i ta ng xun x n i xu ng d c, th y bi t s r t xu ng h ,mà th y không làm n kêu tr l i, ch ng ng i ta sa xu ng h r i, ng i ta b oán

n th y ch , oán h n v s ác c c a th y.Nghe nói t i câu ó, V nh Xuân châu mày suy ngh , m t có nét lo.Ch ng V nh Xuân v r i, ông Kinh m i nói:- Bà nó c t ngh a coi b th y thông th y n n n.- Không n n n sao c. Có v giàu l i p, mà cho nó thong th , ta bà quá, r i

nó sa ch n s y b c, nh anh ti t r i làm sao.- Không ph i th y s m t con v giàu, v p nên th y n n n âu bà. Th y là

ng i bi t nhân ngh a. Th y gi t mình là vì th y s l i o làm ch ng, có v mà lãng không ngó ngàng n v , cho v ph i h thân, nên th y n n n ó ch .

- Thi t C m Nhung thi t thà, ch không ph i là gái x nh xe, n u ch ng bi t chi uchu ng làm cho cô vui lòng, thì cô có th làm ng i v trung thành, làm ng i mthân ái nh gái khác. T i g p th y thông th y không th ng, thành ra cô bu n, r icô mmói l t l t v i ch ng con.

- Thôi, th ng th ng coi r i l p th làm cho v ch ng sum hi p l i, cho kh i u ngcông v ch ng mình mai m i.

Cách vài b a, cô C m Nhung v th m ch ng con. Cô ôm V nh Tân mà hun, cô nóing x ng, cô i Sài gòn chuy n n y cô ph i lâu là vì bà Ch b nh nên ph i mà s n sóc bà.

Bà H ng v n v i bà Kinh h i th m b nh bà Ch thì C m Nhung nói c tháng nay bà Chxây x m hoài n ng không c. Lên Sài gòn ban u nghe l i cô Hai Bình r c th y thu ccác chú coi m ch h t thu c. U ng n n m sáu thang th y b nh không gi m chút nào h t, th ygiáo là ch ng Hai Bình m i em bà Ch n cho c t Tây coi m ch. c t nói bà Ch dmáu, phái tiêm thu c cho lâu, l i ph i c n, n rau, n cá, ch ng n th t. Ông c t tiêm

n 10 m i thu c và bà Ch ph i c n, nên m i h t chóng m t. Ông c t cho v và muathu c em v u ng, song ông d n m i tu n ph i n cho ông cân máu và coi ch ng.

Bà H ng v n nghe ch sui au nhi u, l i ch a thi t m nh, thì r bà Kinh n x quath m m t lát.

nh Tân ã c 20 tháng r i, bi t i bi t nói, l i c ng b bú r i n a. Nó th y má thì láo ch không m ng r nh th y cha.

Cô C m Nhung ch i, i tan h u V nh Xuân v ng g p ch ng. Cô c ng thu t b nh máu c a m cho ch ng nghe. n c m r i cô xin v li n, ng rót thu c cho m u ng, vìc t cho t i hai th thu c, th thu c n c u ng tr a, th thu c viên u ng t i, cô ph i ch m

nom coi gi mà cho u ng, không dám giao cho ng i khác.n x bà H ng v n bi u kêu hai chi c xe kéo ng bà i v i bà Kinh. Bà bi u con

vú nhà, bà d t Vinh Tân i v i bà ng cho nó th m bà ngo i nó.Bà Ch m ng khách, m ng cháu ngo i, r i bà c ng thu t ch ng b nh c a bà nh l i

m Nhung ã nói. Bà còn nói thêm r ng theo l i c t thì ch ng b nh c a bà nguy hi mm. N u không tr , máu tràn lên óc, làm t m y gân máu thì mê man r i ch t. V y nên bà quá, ph i cho c t tiêm t i 10 m i thu c, bà h t chóng m t nên bà n i dám v nh ng

ph i mua hai ba th thu c em v u ng hàng ngày, r i còn ph i tr lên ng tu n m ch l i.Bà Kinh tính v i ông Kinh b a nay qua s n có m t hai sui gia, bà s em vi c v

ch ng V nh Xuân ra mà nói, ng khuyên ph i sum hi p, không nên phân ly hoài n a. Ch ngnghe bà Ch than bà mang ch ng b nh nguy hi m thì bà Kinh d i, không bi t ph i nói cáchnào cho c vi c mà kh i mích lòng. Bà suy ngh m t h i r i m i têm tr u mà n và nói v ibà Ch :

- n m ngoái n gi cô thông bên nây th ng h n b n. Tôi nh n th y ý th ythông tuy không nói ra, song th y không vui. V ch ng còn nh mà phân cách v inhau, ch ng m t n i, v môt ch , làm sao mà không bu n c.

- Tôi c ng bi t nh v y. N m ngoái con C m Nhung v mi t bên nây, tôi r y nó , tôibi u ph i v v i ch ng con. Nó có nh tôi thì v th m m t ngày m t bu i v ythôi. C m Nhung nói ch ng nó mu n nh v y, bi u nó ph i v bên nây choth ng ng nh c thanh khí kho n khoát, mát m mà b i b s c kh e. Sau th ngthông qua th m, tôi h i nó, thì nó c ng nói y nh v y, ý nó mu n cho v nó thongth sung s ng, T i nh v y nên tôi m i C m Nhung ó ch . Mà tôi ngh ây

i ó không xa xuôi gì; v ch ng nó mu n g p nhau h ng ngày c ng c, cósao âu mà ng i.

- Tôi v i ông Kinh s v ch ng còn tr mà cách b c, m i ng i m t nhà, lâu ngàyi tình v ch ng s l t l t.

- Bà s nh v y c ng ph i. Ng t lúc n y tôi b nh. Tôi c n ph i có nó m t bên ngcho tôi u ng thu c. ã v y mà t ây m i tu n tôi ph i i Sài gòn m t l n cho

c t tu n m ch và cân máu. Còn ch ba nó thì m c con nh , i theo tôi khôngc. Anh Ba nó thì m c gi nhà. Còn con ch hai nó thì nh ng ng c, lo cho

ch ng con nó mà c ng ch a xong, có bi t gì n a âu. Duy có C m Nhung r nhrang, lai nh m l , nó ph i theo tôi luôn luôn ng s n sóc giùm tôi. Tôi xin v i chsui vui lòng C m Nhung v i tôi thêm ít ngày; ch ng tôi m nh s v b n.

Bà H ng v n không hi u ý c a v ch ng ông Kinh, bà nghe bà Ch n i nh v y thìbà v i vã áp: “ c mà. Ch b nh thì nó bên nây ng nó nuôi ch ch . Nó v b n n r ing , ch có làm gì âu. V nh Tân l n r i. Con vú ch theo coi ch ng cho nó ch i. Ít tháng n acon vú mãn h n, ch c nó thôi . V nh Tân ch i v i tôi ho c con Sen trong nhà c ng xong. Nóbi t nói r i, nên d l m”.

Nãy gi V nh Tân c x n b n theo bà n i. H i m i vô m nó b ng i l y bánh cho nón, nh ng h i vi c gì nó c ng không ch u nói. n r i nó tr l i ch bà n i ng i mà òi u ng

c. Bà ngo i nó kêu thì nó ngó bà trân trân, nh ng không ch u l i. Bà n i nó ph i b ng mà

nó ng i m t bên bà ngo i nó cho bà r r m hun hít cho vui. Mà r i nó c ng i qua ng i v ibà n i.

Bà Kinh v i bà H ng v n s a so n v . Bà Ch kêu C m Nhung bi u th ng xc ng aa hai bà v i V nh Tân, c ng có g i cau, d a, chu i nh m y l n tr c.

Chi u, tan h u, V nh Xuân kêu xe kéo i luôn qua Ch C th m m v . Bà ch nóii r C m Nhung bên nây thêm ít ngày, ng cô ch m nom thu c men và d t bà i c. V nh Xuân vui v ch u li n, không l ý phàn nàn chút nào h t.

ch ng v i ch ng u xuôi thu m cho C m Nhung v v i m rõ ràng ch cóphi n trách chi âu. T i sao bà Kinh l i mu n cho C m Nhung v nhà ch ng mà ng ch uch t h p, b c b i.

u bà ch sáng su t thì nghe câu chu n c a bà Kinh r i h i x bà ph i gi t mình h in r i lo tìm ph ng th mà s a ch a ho c ng n ng a. T i bà có ti n mà bà mù quáng quá,

bà không th y xa, nên c nghe ch sui xuôi thu n cho C m Nhung luôn bên nây mànuôi b nh, ti p theo l i th y chàng r c ng không làm khó, thì bà vui m ng r i mu n trách bàKinh vô can mà bày chuy n.

Bà Ch m i tu n ph i i Sài gòn v i C m Nhung ng c t th m m ch l i. Mà ia tr c thì ph i m t êm r i b a sau m i v , vì s bà Ch m t nên không dám v li n.

Ph i i nh v y n g n ba tháng và ph i u ng thu c ngày êm thêm n a, m i th y huy t t xu ng nhi u, h t lo nguy hi m. Nh ng c t còn c n d n ph i n rau, n cá, ch ng n

th t, và m i tháng c ng ph i n cho ông th m m ch l i m t l n cho v ng b ng.Cô C m Nhung trong m y tháng i Sài gòn th ng ó, h i v thì qua th m ch ng

con. Nh ng m c lo coi cho m u ng thu c, nên qua ch i m t lát r i v , d u con vú mãn haim ã thôi r i. V nh Tân t i ng v i bà n i, ch cô c ng không êm mà ng v i con c.

Cách ít lâu, V nh Xuân ng ng i làm vi c trong tòa B , m t anh lính tr m c a sDây Thép em phát cho th y m t phong th , ngoài bao tên h , ch c ngh p và a ch c ath y rõ ràng, l i có dán cò theo lu t và có óng con d u c a S B u n Sài gòn. Th y l ycon dao r c bao và rút cái th ra mà coi. Th vi t nh v y:

Th a th y,Em không có vinh h nh c giáp m t v i th y l n nào. Nh ng em t ng nghe ng i tatán t ng tài c c a th y, khen th y h c gi i mà thanh liêm, áng m t giai nhân quân

.Vì em quí tr ng danh giá c a th y, em không cho ti u nh n bôi l nên em ph i

ng t th a riêng cho th y hay: cô C m Nhung s p em danh giá cao quí c a th ymà b vào ng rác hôi thúi. Th y v y em b t bình, nên ng t mách tin cho th yhay. Xin th y c m tuy t ng cho ng i v th y lên Sài gòn n a thì m i tránh ti ng

u c.Trân tr ngg kính chào th y.

t ph n bi t kính tr ng danh th m c a quân t .

Th ký tên l ng qu ng c không c, mà c ng không có biên a ch c a ng i g i.nh Xuân ng i coi i coi l i t i ba l n, r i út th vào bao, x p vào túi, m hôi r n

t trán, th y ng n ng , c ng i suy ngh , không làm vi c n a c.Th y là ng i sáng su t, ngày xu t thân i làm vi c cho t i bây gi g p chuy n chi

u r c r i cho m y i n a, th y c ng phân oán d dàng. Mà n vi c n y thu c v gia o, danh d c a th y, thì th y l i b i r i, không bi t thi t hay gi , qu y hay ph i.

Th y nh cách m y tháng tr c bà Kinh có trách th y v thong th quá. Ph i vth y xu ng d c ã g n r t vào h , nên ng i ta th ng th y m i cho th y hay ng th y níu

i hay không ? Hay là ng i ta ghét th y ho c ghét v th y, nên r i th làm xào xáo trong giaình c a th y ? N a tinh n a nghi, th y không dám quy t oán, s oán l m mà m c m u k

gian. Th y ngh ông Kinh l n tu i l i l ch lãm nh n tình, v y t i bàn tính v i ông r i sli u.

Tuy ã nh t nh nh v y mà V nh xuân c ng ch a an trí, tr a v n c m không bi tngon, r i n m ng c ng không c, c nh n b c th ác nghi t ó hoài.

Có ph i vì ng i ta thi t th ng mình, th y v mình lên Sài gòn ta bà sanh chuy n t i sao ó, nên ng i ta lén cho mình hay riêng, ng mình bi t mà phòng hay không ? Hay

là vì ng i ta ghét mình, m n phá r i gia o mình, nên bày chuy n mà làm cho ch ng nghi tr c n t, v phi n ch ng nói gian, v ch ng r y rà r i r i rã.

Th g i t i nhà Dây Thép Sài gòn. Mình có ng i b n. thân nào trên Sa gon âu, màn th ng nên em vi c quan h nh v y mà nói giùm cho minh bi t.

Thinh anh c a mình có l n lao gì n n i ng i xa xuôi, t i trên Sài gòn c ng kínhtr ng nên gia công bào ch a ?

c th n y có th ng i M Tho vi t r i em lên nhà Dây Thép Sài gòn mà b vàothùng th c ng c v y.

nh Xuân suy ngh cách nh ng không dám ch c cách nào là ph i, ành d n lòngi t i r i s bàn v i ông Kinh L ng.

n c m chi u r i, V nh Xuân ng i t i bàn Vi t, l y th h i s m m i ra mà xem l ia. Th y c th r i, ngó m y ch di bút c a cúc H ng, th m vái nàng giúp cho th y sáng

su t mà g r i cho kh i lem lu c thinh danh, mà c ng không oan c ai h t.i bà H ng v n em V nh tân vô trong mà d ng , th y V nh xuân m i x p b c th

vào túi r i khép c a i l i nhà ông Kinh. ch ng ông Kinh ng n m trên ván mà nói chuy n, ông ng i d y ti p V nh Xuân,

bà vô trong bi u n u n c ng ch trà m i.nh Xuân v a ng i li n rút phong th trong túi ra mà a ông Kinh, không nói chi

t.Ông Kinh h , không hi u th c a ai g i, nói cbuy n gì. Ông xem s ngoài bao r i

rút b c th ra mà c. V nh Xuân ng i ngó ông trân trân, th y ông nhíu ch n mày, xem th t, xem h t r i xem l i m t l n n a. Ông m i b c th tr c m t và bình t nh h i:

- Th y thông c th n y bao gi ?- c trong bu i h u s m m i.- Th y coi ch ký tên ây, th y bi t ai g i không?- Ký b y b , l ng qu ng làm sao mà bi t cho c. H r i th , h âu dám ký tên

thi t, l i c ng không có biên a ch cho tôi bi t. N u tôi bi t tên ng i g i là ai ch nào, thì tôí s tìm n mà h i c n k . T i không bi t nên t h i s m m i t igi tôi r i trí quá, không bi t nên tin hay là nên xé b .

- Xin th y ng nóng, th ng th ng mà suy ngh cho k .- Tôi xét m i b . Tôi dòm b nào c ng t i en. Tôi không bi t thi t hay gi . Tôi

mu n h i ý ki n ông coi bây gi tôi ph i làm sao.Ông Kinh suy ngh r i c m b c th xem n a. Bà Kinh b ng bình trà ra rót b n chén

chung. Bà th y ông c th , bà h i th c a ai âu mà l i ban êm. V nh Xuân m i thu t scâu chuy n cho bà nghe, th y nói r ng th c a ai trên Sài gòn g i h i s m m i cho th y hay

th y toan làm lem lu c danh d c a th y và khuyên th y ng cho v th y i Sài gòn n a.Bà Kinh nghe nói nh v y, bà v a kéo gh mà ng i v a nói nho nh :- Th y thông th y ch a ? Cách m y tháng tr c tôi s sanh chuy n không t t, nên

tôi có khuyên th y ng cô thông thong th quá nh v y. Coi b th y không tintôi. Bây gi có chuy n lôi thôi r i ó.

- tôi v n con nhà giàu sang, t nh chí l n sung s ng quen r i. v i tôi thìch t h p tù túng rên nó mu n v bên Ch C mà ti p d ng s c kh e. Ph n tôinghèo, tôi ph i ch u c c ã ành. V tôi có t i gì mà tôi bu c nó ph i ch u c c kh

i tôi. M y tháng nay bà già tôi au, bà xin v tôi b n ng ch m nom thu c

men cho bà và d t bà i coi m ch. Tôi n lòng nào mà c m c n không cho v tôinuôi bà già nó âu.

Ông Kinh c i mà nói:- u nói cho ngay thì thi t th y không màng gì n v nên th y m i d quá nh

y.- Không, ông Kinh à. Thà tôi m t v , ch tôi không ch u làm bu n cho v , mà c ng

không ch u b t ngh a v i m v . Tôi mu n vui có l nào tôi l i ép ng i ta ph ibu n. Tôi mu n có hi u v i m tôi, có l nào tôi ép ng i ta ph i th t hi u v i

ng i ta. Ch mình không mu n, mình ch ng nên bu c ng i ta ph i mu n.y m i công bình ch .

- Th i, bàn v b c th n y coi. Bây gi th y tính làm sao âu, th y nói nghe thcoi.

- Tôi tính không ra, nên tôi m i em l i mà c u ông bà phân x giùm.Bà Kinh nóng n y, nên bà nói: “Có gì âu mà tính không ra. Th y thông em th a

cho bà Ch xem r i b t cô thông bên nây, và không cho cô i Sài gòn n a. Làm nh v y thìt chuy n. N u bà Ch bi t s x u h thì bà ch u li n, ch u mà l i m ng n a, Còn n u bà cãi

y và binh con, t c th bà có ý xúi con h , thì th y thông làm êm mà v , ng thèm c t ngh aph i qu y gì h t. Có ch a thì ph i . Sau có b tùm lùm thì bà Ch lãnh trách nh m. Nóithi t mà nghe, n u ng i ta có chê c i x u h thì m con bà Ch mang x u, ch th y thông

i ch H ng bên nây không x u gì”.Ông Kinh nói: “Nóng quá nh v y không nên. Th vi t mà không biên tên cho rõ

ràng, l i c ng không biên a ch , t c th là th r i. Th r i không áng tin. Không bi t ch ngng i nào ó h gi n bà Ch , ho c ghét cô C m Nhung, nên t chuy n mà phá ám. Mìnhkhông xét cho k , em th cho bà Ch coi, làm l v , bà Ch v i cô C m Nhung h th n v ith y thông, mà th y thông c ng mang ti ng ghen t ng, hai bên nghi k nhau, m t h t ni mhòa khí. Té ra mình m c m u gian c a th ng m nào ó”.

nh Xuân nói:- Gi ng nói trong th d ng nh gi ng nói àn bà.- Ng i ta yêu ma l m, tin làm sao c. àn ông mà h gi gi ng àn bà không

c hay sao ? Nh ng th tuy g i t i Sài gòn, song tôi ch c ng i M Tho vi t.Trên Saigon làm sao h bi t rõ tên h c a th y v i cô C m Nhung, làm sao h bi tch c nghi p v i a ch c a th y, làm sao ho bi t C m Nhung i Sài gòn th ngnên xin th y c m. Tôi ngh ng i vi t th ó bên phía Ch C , B n Tranh ho cCh Gao, là m y ch có bà c n bên v th y . Có l m y bà con ó m n oai th

a th y mà h ng hách thiên h , nên ng i ta dùng k ly gián làm cho th y b vng bà con bên v h ng giò ch i.

- Ông nghi cái ó có l úng. Nh lúc tôi m i c i v c ít tháng, chú H ngthân Qu c y tôi nói v i th y Cai cho chú làm thôn tr ng, còn anh hai Th ng bên

n Tranh c y tôi giúp v viêc nh tranh ranh v n v i ng i ta. Tôi có nói giúpgì âu, mà cách ít ngày H ng Qu n B n Tranh xin l i tôi, nh nói nh không dèHai Th ng bà con v i v tôi, ch ng nh hay thì nh x êm r i, không dám ng

i ranh t Hai Th ng n a. Còn th y Cai Ch G o cách vài tháng sau th y cho tôihay th y ã bi u c H ng Thân Qu làm Thôn Tr ng xong r i. Rõ ràng h l i

ng oai th c a tôi quá.- Còn vi c cái th n y tôi mu n th y c t dành ng d tánh tình cô thông l i r i

hay ng nói cho ai bi t gì h t. N u thi t cô thông có ngo i tình, th y d th ybi t c mà.

- Có bên nây âu mà d . Ch ng b n tháng nay có v thì v ch i m t lát r i i,không có ng bên nây êm nào h t.

- Thôt thì b a nào cô có v th y nói cho cô bi t th y không b ng lòng cô i Sàigòna. Th y nói mà ph i li t m t có s c m t cô th nào. Ng i có t t h nói ng t i

nh c m c a h thì h bi n s c.- tôi i Sài gòn m i v hôm kia. Nó qua th m nó nói kh i i Sài gòn m i tu n

a. c t bi u i úng m t tháng s lên cho ng th m m ch l i.- Th y c c m. ng cho i, bi u ki m ng i khác i th coi cô ám cãi hay không.

y ch Ba Khai i v i bà Ch không c hay sao.- c. tôi d th coi. Chuy n n y tôi v i ông bà bi t mà thôi. Tôi xin gi u má

tôi, ông bà ng nói chi h t. Má tôi hay má tôi bu n, ch kh ng ích gì.nh Xuân x p th b và túi, u ng ít chén n c r i v .

Cách n m ngày sau cô C m Nhung i xe ng a qua th m ch ng con. V nh Xuân i làm th y th y v thì ngó ngay m t v mà h i:

- rn nay em có i Sài gòn n a hay không ?- Không. Mà h m nay m i c có m t tu n l . Ông c t d n úng m t tháng r i

má s lên ng ng coi m ch l i. Còn h n ba tu n n a em m i i v i má.- Ch ng má i n a, em c y anh Ba hay là ng i nào khác i v i má. Em ki m c

má xin l i nhà, em ng i.Cô C m Nhung ng c nh ên. Cô ngó ch ng, th y ch ng c ng ngó nhìn cô trân trân, thì

cô bi n s c, và day m t ch khác mà h i:- i sao anh không cho cm i v i má n a.- Không ph i qua không cho em i v i má. Qua kbông mu n cho em i lên Sài gòn

a ch .- i sao v y ?- Vì có t ng n nhi u chuy n l m. Qua s em mang ti ng, nên qua khuyên cm

tránh Sài gòn thì t t h n.Cô C m Nhung bu n hiu cúi m t ngó xu ng g ch nói nh :- Em có làm gì âu mà h n. i d c ng thì i v i má, lên tr n nhà anh Hai,

ch Hai. i coi m ch thì có má r i i mua thu c c ng v y. Anh h i má coi, có ph iy hay không?

- i làm chi ? Ti ng n th u tai qua, nên qua d n tr c cho em tránh. N u cmkhông s ti ng n ó, thì em c i.

- Anh ã nói nh v y em còn i làm chi n a, tháng sau má i, em c y anh Ba i v imá. Em nhà coi nhà th cho nh.

nh Xuân vô trong thay ng n c m.Cô C m Nhung nói tr c khi lên xe qua ây cô ã n c m s m bên nhà r i, nên cô t

giã mà v ng l y thu c cho m u ng. V nh Xuân ng trong nhà ngó theo v , th y v lênxc mà ng i, m t bu n nghi n, nh con chim b tên.

nh Xuân bi t ã b n trúng ch nh c c a v r i thì th y b t nh n, vì ng lòng tr cn nên ng i n c m v i m th y c ng m t vui.

n t i th y l i thu t chuy n th lòng v cho ông Kinh và bà K nh nghc, th y nói b cth ng i ta g i cho th y ó không ph i là th cáo gian, còn v th y ã r t xu ng v ng sình

y r i, làm sao mà v t lên c, mà v t r i ng i âu. ba ng i u b r i, không bi t ph i x trí cách nào cho cao mà c ng cho êm. Ông

Kinh v i V nh Xuân thì ôn hòa nên mu n th a thu n. Còn bà Kinh thì nóng n y nên mu nkhu y r i ng bõ ghét. Ba ng i bàn tính g n n a êm mà ch a tính ra m t gi i pháp nàocho v a ý.

nh Xuân m i nói: “Chuy n ó còn có ó. Không nên tính g p r i sau n n n. V ytôi xin hu n ít b a cho trí bình t nh, r i s l y công tâm nhà x . Hu ng chi v tôi ã có nói nókhông i Sài gòn n a. V y thì nên i coi tháng t i bà già tôi i tu n m ch, v tôi ch u nhành l i tôi nói ó hay không”.

Qua tu n sau, b a th n m, V nh Xuân ti p c m t phong th n a, th c ng có dáncò h n hòi và c ng óng con d u t i s B u n Sài gòn. Th vi t nh v y:

Th a th y,Cách ch ng 10 b a r i, em có g i cho th y m t cái th yêu c u th y ng cho cô

m Nhung lên Sài gòn n a. Em ch c th y không t i tay th y, b i vì s m m ith hai tu n n y cô C m Nhung còn i Sài gòn n a, l n n y cô i m t mình, chkhông có m , cô n sáng th ba cô m i v .

t l n n a, em trân tr ng yêu c u th y óng chu ng mà nh t cô C m Nhung l i,ng cô h t phá gia cang c a m t c p v ch ng ng i b n c a em, ng th ng

yêu m m v i hai a con th ngây kh kh o.Em thua thi t, vì em kính ph c danh giá c a th y l m, nên sáng th ba em m i

u tóc cho C m Nhung i v . N u cô còn lên Sài gòn m t l n n a thì cô s v v iu tr c.

Trân tr ng kính chào th y.t ph n kính tr ng th y.

c b c th tr c, V nh Xuân còn nghi ng ch a ch u tin. Ch ng g p v , th y d ý,th y s c n c a v th t th n thì th y h i ôi qu quy t, không còn nghi gì n a. Bây gi cthêm b c th n y thì th y t nh quco, không b i r i chi h t, b i vì lúc n y th y c ng nh ng i

cháy nhà. Th y ã th y ng n l a b c lên cháy mái tr c r i, n u ng i ta cho hay thêm l acháy luôn mái sau n a thì th y d bi t ó là s d nhiên, không có chi l .

nh Xuân bình t nh ml th ng. n t i m i l i a b c th th nhì n y cho vch ng ông Kinh xem. C m Nhung h a không i Saigon v i m n a, mà ng i ta cho haysáng th hai n y cô lên Saigon m t mình t i sáng th ba m i v . Thi t cô có i nh l ing i ta nói trong th ó hay không ? Bà Ch có sai cô i hay không ? i có chuy n gì ? Haylà cô ki m c mà i thông tin cho nh n tình hay vi c kín ã b , và h i coi bây gi ph i làmsao. c bi t tình nh n c a cô ã có v l i có t i hai a con. Ai ó ? Tên gì ? Làm ngh gì?

Có m y câu chuy n ó mà V nh Xuân bàn cãi v i v ch ng ông Kinh g n hai ging h . Rút cu c ba ng i th a thu n v i nhau nh v y: sáng b a sau bà Kinh i m t mình

qua nhà bà Ch , nói d i r ng qua Ch C có vi c, r i s n d p ghé th m bà, nên không có r bàng v n i. Nói chuy n r i d d m coi thi t th hai C m Nhung có i Sài gòn t i th ba

i v hay không ? i v i ai ? i có vi c chi ? D vi c ó cho ch c ng thêm b ng c m it t i C m Nhung th t ti t v i ch ng c.

Bà Kinh tuy tr ng tu i, song bà v n còn lanh l nh lúc thanh xuân, làm vi c chi bàng h ng hái t n tâm, nh t là vi c c a V nh Xuân, bà coi c ng nh vi c nhà c a bà, b i vìy n m nay v ch ng bà yêu quí V nh Xuân ch ng khác nào em cháu trong nhà. V nh Xuân

bu n thì bà không th vui c.Sáng b a sau, ông Kinh i làm vi c r i thì bà Kinh tu t qua Ch C mà th m bà Ch

Thi u. i d c ng bà suy ngh coi ph i làm cách nào mà d d m ng bi t cô C m Nhungcó i Sài gòn hôm th hai hay không. Vi c tuy d mà khó, b i vì n u h i ngay s ng i tanghi r i h gi u. Khi b c vô nhà, bà không ch c s d d m c a bà c a bà s c thànhcông. Ch ng dè cà rà nói chuy n minh mông ch i v i bà Ch , r i lân la l i ng i g n m tbên C m Nhung rnà thu t cách cháu V nh Tân khôn ngoan, bà Kinh c nghe, c th ynhi u u quá s mong m i. S nghe th y ó làm cho bà a gan, x n m t, nên bà v t i nhà

h i 10 gi , b c t c, phi n não, gi n h n, n m ng không c, c ra mà ngóng trông ôngKinh v i V nh Xuân.

Bà Kinh d a c a ng ngó ra ng, m t mày khi gi n, khi bu n. Không gi n khôngbu n sao c. Nói cho V nh Xuân chuy n c i v , bà ã m t trí h t s c. Mai m i cho V nhXu n c i c gái p và giàu, bà còn ph i phí công lao nhi u l m n a. Bà giúp cho V nhXuân c t c m t tòa nhà p , bà ch c V nh Xuân s c an vui tr m n m; nào dè cái

nhà y tình c s p làm cho công phu c a bà hoá ra vô ích, th thì làm sao mà bà khôngbu n, không gi n.

Th y ông Kinh v i V nh Xuân v g n t i, bà Kinh b c ra nói: “Th y i th ng vô ây,th y thông, vô ng tôi nói chuy n m t chút”. Bà xây l ng i li n vô nhà, i hai ng i vô

i, bà l c u mà nói: “H h t r i, th y thông i ! Còn gì n a mà k !”.nh Xuân châu mày, v a kéo gh mà ng i, v a h i:

- Sao mà h ? H cái gì ?- a th hai con C m Nhung có i Saigon, i m t mình.- Ai nói v i bà ?- Bà Ch . Tôi qua tôi th y có m y ve thu c. Có ve ch a khui mà u ng. Tôi h i

thu c n y Ch M có bán hay không. Bà Ch nói không có, ph i lên Sài gòn màmua, r i bà vui mi ng bà nói có hai th thu c g n h t, nên hôm th hai bà ph i sai

m Nhung i Sài gòn mua em v ó.Ông Kinh nói: “N u v y thì b c th th nhì áng tin r i”.Bà Kinh nói: “Còn vi c n y n a. Tôi nh b n n m tháng nay C m Nhung không có

ng bên nây êm nào h t, ph i hôn th y thông.?nh Xuân g c u nói: “Ph i. Ban ngày có qua thì c ng ch i giây lát r i v , ch

không lâu”.Bà Kinh nói: “Cha ch . V y mà C m Nhung có nghén r i th y thông à !

nh Xuân tr n m t mà h i:- Thi t hôn ?- Thi t ch . Có ch a h n ba tháng r ì. Tôi qua thì C m Nhung b n áo v n, nên chi

th y b ng. Tôi l i ng i m t bên. Th y c p m t chao vao, còn ch n th y nhay xoixói. àn bà có thai th y thì bi t li n.

nh Xuân v t ng d y i vô, không nói gì n a h t.Ông Kinh i vô trong thay . Bà Kinh coi d n c m. Ông Kinh nói l m b m. ”Giàu

sang ! Giàu sang! V y mà thiên h mê d ! Kh n n n ! Kh n n n c c m !” .

(20) V

a ó c ng nh th ng l , n x ông Kinh L ng thay r i ng i ch V nh Xuâni ng i làm vi c v i nhau m t l t cho vui. G n t i gi h u mà ch a th y V nh Xuân, ông

bèn b c l i kêu th y. V nh Xuân c ng ã thay r i, nh ng th y ng i t i bàn vi t, ngchong m t nhìn bút tích c a Cúc H ng, d ng nh m c ni m mà trông c y b n khu t m tch giùm ng l i ng i cho kh i l m, kh i l c. Th y d ng ông Kinh ngoài c a, th y gi tmình nh l i cu c i c m áo h ng ngày, th y l t t ng d y i li n v i ông Kinh, c ngótr c m t mà i, không nói chi h t.

Ông Kinh bi t V nh Xuân ng b i r i, ông không dám nh c t i vi c C m Nhung.Ch ng i g n t i c a Tòa B , thình lình V nh Xuân nói: “T i nay tôi s c y ông bà phân xgiùm vi c nhà c a tôi. Thi t khó quá, tôi không bi t ph i x trí cách nào cho th a thu n mà rphân, tôi kh i mang ti ng d i kh , mà ng i ta c ng kh i b chê c i x u h ”.

Ông kinh nói: “Mình lo ph n mình, còn chuy n c a h thì h làm sao h làm, h i nàomà lo”.

Chi u n c m r i, v ch ng ông kinh i t i m t lát m i l i nhà V nh Xuân. Ông Kinhthì bình t nh nh th ng, còn bà Kinh thì s c m t m m, không còn nh ng nét b i bu i,vui v nh c .

Ch ng ông Kinh b c vô thì th y V nh Xuân ng i t i bàn vi t, V nh Tân ng m tbên, hai tay ôm b p v cha mà nói chuy n líu lo, còn bà H ng v n thì Ng i trên ván ngó conngó cháu vui c i, hí h n.

Trông quang c nh gia ình m m nh v y, ông Kinh b t nh n nên l nh ng t tronglòng, th m ti c h nh phúc c a ng i b n tri âm r i ây s tiêu tan, ch l i thêm m t v tth ng tâm ph i mang tr n i, c ng nh v t th ng c hàn không lành, ch a không d t.

nh Xuân l t t ng d y m i ông Kinh ng i bàn gi a, V nh Tân b cha ch y l ing m t bên bà n i. Bà Kinh vói b ng cháu trên ván, r i ng i m t bên vu t ve.

Bà H ng v n bi u V nh Tân n m ng bà qu t cho mà ng , r i bà h i bà Kinh:- i s m m i th y bà kêu xe i âu ó v y ?- i qua bên Ch C .- Ph i tôi hay bà qua Ch C tôi i v i bà ng em Tân qua th m ngo i nó.- Thôi, th m vi ng làm chi. Bà Ch có nh cháu ngo i thì b qua ây. Có lu t gì

bu c ch ph i em cháu i th m b .Ông Kinh h i V nh Xuân:- m nay th y thông có nói chuy n th t ó cho ch H ng v n nghe hay ch a ?- Ch a. Tôi s má tôi bu n nên tôi không dám nói.- Nói ph t cho r i, còn gi u làm chi l a.Bà H ng v n h i bà Kinh:- Chuy n gì v y ? Sao l i gi u tôi ?- th y thông th y nói cho ch nghe. M ph t m c gh i th y thông. Còn mong

i s gì n a mà dung d ng. Nó ã t y u y r i.nh Xuân bu n b c nó: “Th a má, vi c nhà r i l m. Vì con s má bu n nên h m nay

con không dám nói cho má hay. Mà c ng vì h m nay con nghe phong phanh ch ch a dámch c. B a nay con có b ng c r i, không s nghi l m n a. V y con ph i t thi t cho má rõ.

th ng Tân l y trai má à …”Bà H ng v n la l n:- Úy ! Tr i t i ! Có thi t nh v y hay không con ? ng nói oan cho nó, x u h

nó t i nghi p l m.- Con s oan, nên con dò h i k l ng l m. con nói má nghe. T ngày v con

sanh th ng Tân r i thì nó l y c c n dùng thanh khí ng b i b s c kh e, nên banu nó v bên nhà th ng h n bên nây. Trót n m sáu tháng ây bà gia con b nh,

nó xin luôn bên nhà ng s n sóc và m i tu n a lên Sài gòn ng c t tiêmthu c. Cách ch ng m i b a rày con có ti p c th , c a m t ng i nào trên Sài

gòn không bi t, g i cho con hay v con lên tr n làm vi c t i b i và khuyên conu mu n gi danh giá cho v n toàn, thì ng cho v con i Sài gòn n a. Vài b a

sau, v con qua th m. Con d n ng i Sài gòn n a. Nó nghe d n nh v y thì nótái m t, làm cho con phát nghi ã ng ch m n ch bí m t c a nó r i. Nó b i r i,nh ng nói bà gia con m t tháng m i i tiêm thu c m t l n, ch kh i i m i tu n

a. Nó l i h a tháng t i bà gia con i thì nó c y anh Ba nó a i, nó nhà coinhà. Té ra hôm qua con có c cái th th nhì c ng trên Sài gòn g i nói b ath hai v con có lên, nó i m t mình, t i sáng th ba m i v . Trong th ng ita nói vì s ph m danh giá c a con nên ng i ta cho nó v . N u nó còn lên n a,thì thì ng i ta s x n u tóc c a nó, không v tình con n a.

- g i th nói nh v y mà bi t có i hay không. Nó ã h a v i con r i, c l nàonó dám i.

Bà Kinh t c quá, bà d n không c n a, nên bà nói:- Có i thi t ch à. H i s m m i tôi qua b n tôi d , bà Ch nói v i tôi ây không

ch c hay sao. Tôi h i th m thu c men. B nói d i n y không có bán. H h tthu c thì ph i lên Sài gòn mà mua. C m Nhung m i i hôm th hai, nó mua em

ó.- Nh v y thì ch c r i.- Còn gì n a mà s oan c ?- Mà m th ng Tân l y ai trên Sài gòn ?- Th không có nói l y ai, ch nói phá gia cang c a m t ng i có hai a con th .- Chuy n k c c quá. Thi t tôi nghe nh sét ánh bên tai v y.- Cái n y m i kh lung n a ch . C m Nhung có ch a ch à. H i s m m i qua b n

tôi ng i m t bên nó, tôi th y rõ ràng. Nó có ch a h n ba tháng.- Bà th y v y hay sao ? Hôm qua nó th m l n chót ây, tôi th y b t ch nó tôi c ng

nghi có thai. Nh ng tôi ngh m y tháng nay nó có g n g i v i ch ng nó âu mà cónghén c, ngh nh v y r i tôi b qua.

- Th y thông nói b n n m tháng nay C m Nhung v th m giây lát r i i v b n chng bên nây êm nào âu. V y thì nó l y trai nên có ch a ó ch gì. Mà coi th nómê l m, b i v y nghe th y thông c m không cho i Sài gòn n a, v y mà c ng lén

i cho c, ch c i ng thông tin cho tình nh n hay ch ng ã nghi r i khôngcòn c thong th n a.

- Cha ch , vi c r i r m quá, bây gi ph i tính làm sao ây ?- Ch là m ch ng. Quy n quy t nh v ph n ch , b i v y tôi v i ông Kinh l i cho

ch hay coi ch li u l nào.Bà H ng v n b i r i, ngó xu ng ván th y V nh Tân ã ng r i, n m coi th th i, vô

u vô l . Bà qu t cho cháu ít qu t r i nói: “Thi t khó li u quá. Nh ông bà làm mai, tôi cm Nhung cho Xuân, tôi m ng h t s c. Tôi nghèo mà làm sui v i nhà giàu có sang tr ng.

Ch sui t t , con dâu d th ng, c nh v y ã có ph c l m r i, còn c m s gì n a.Không y m t n m, dâu tôi nó sanh cho tôi m t a cháu n i, ph c nhà tôi càng thêm l n,lòng tôi càng quí tr ng con dâu. Tôi c vui, tôi không n làm cho dâu bu n, b i v y i v inó tôi c x h t s c d dàng, tôi cho nó thong th , mu n v bên nhà ch ng nào c ng c, v

i mu n qua ch ng nào c ng c. Tôi có dè s d dàng c a tôi mà sanh tai h i nh v y âu.Tôi nói thi t, m t con dâu quí tôi ti c l m, ng t ng i àn bà có ch ng mà sanh ngo i tình, thìch ng làm sao dám lân la g n g i n a, g n g i r i thiên h coi ra gì. H i tr c ông v i bàth ng con tôi, nên xe t k t tóc giùm cho nó. Bây gi r i có chuy n nh v y, xin ông bà

ng làm n g r i giùm, cho Xuân tôi kh i x u h , kh i bu n r u. Ngh vi c i tôi d ngng d ng. Ch ng con s s ó mà ành b h t i l y ng i khác c. Lòng d nh v y

không bi t sao mà nói. Con nhà giàu sang mà còn v y, n h ng nghèo hèn m i sao ? Phonghoá bi n i n th n y thì cang th ng luân lý còn gì âu mà k ?”.

Bà Kinh nóng n y, bà rán bình t nh ng i nghe, nh ng l a ph n u t h ng h c tronglòng, b i v y bà H ng v n v a d t l i thì bà không cho ông Kinh tr l i, bà h t mà nói:“Th àn bà h , ã có ch ng, có con mà còn l y trai thì c o u mà tr n n c nó cho r i, c ngì mà ph i li u. H i c u trào, th àn bà ó b x n ng l m. Ng i ta bu c hai ch n vào haicon voi r i ánh voi i ng xé thây làm hai. i nay d quá, nên m i sanh t i b i. Theo ý tôi,thì con C m Nhung ã h , không bi t th trinh, th ti t v i ch ng, thì th y thông nên p ítnó cho r i, còn ngh tình ngh a v ch ng làm chi n a. Nh ng không l y thì ph i khu y chohôi. Ph i làm cho c dòng h nó mang x u r i s b . Ph i tr thói gian dâm cho th ng tay ngnêu g ng cho ng i khác s mà ph i gi ti t trinh, gi o làm v . C m nhung là con nhàgiàu, ngày sau nó h ng m t ph n gia tài c a cha m . Gia tài ó có m t âu mà s . Nó cócon, thì ngày sau V nh Tân c ng c h ng gia tài c a m nh m y a con khác. Có m tph n âu”.

Ông Kinh nói: “Ng i ph i m i quí, ch gia tài quí gì mà k . th ng th ng mà tính.Bà nó không nên nóng quá r i sau ph i n n n. C m Nhung nó th t ti t v i ch ng, thì th ythông ph i ly d ã ành. V l y trai, nó ã h t th ng mình, nên nó m i th ng ng i khác

c, th thì còn tình ngh a gì mà n v i nó. D u mình nó c n ng c hay ph t vàng i n a,ng không ai thèm. Ng t theo lu t c a mình t i H ng c sau lu t Gia Long c ng y

nh v y, ng i àn bà có ch ng, n u ph m m t t i nào trong b y t i có nh trong lu t, thìch ng m i c b . ã v y mà n u ng i v ã có ch u tang cho cha m bên ch ng, ho ckhông còn cha m , anh em ng tr v mà n ng d a thì lu t không cho ng i ch ng b .Bây gi tuy Tòa Tây x hình, x h h t th y, song s v ch ng ly d , Tòa c ng c chi u lu tth t xu t c a mình mà phân x . C m Nhung l y trai, thì ph m m t t i trong lu t th t xu t,ch ng c ng có th ki n mà phá hôn thú c. Nh ng trong v b , Tòa th ng ch m nom

ph n c a ng i v , nên ki m cách mà hòa gi i. B i v y v khó l m, ch không ph iâu. Bà nó t ng mu n v thì làm n nói v l y trai r i Tòa cho li n hay sao. âu

mà c. Ph i tr ng b ng c v l y trai m i c ch ”.Bà Kinh t c gi n nói :- Th y thông trình hai b c th ó cho Tòa xem. Nài tôi làm ch ng, ng ra gi a Tòa

tôi khai bà Ch có nói v i tôi b a th hai ó c m Nhung có i Sài gòn.- ng c và ch ng khai nh v y ch a cho Tòa tin. Ng i ta ghét C m Nhung,

ng i ta r i th mà cáo gian, ho c ch ng mu n v , nên vi t th m n ng ilên Sài gòn mà g i c ng c v y. C m Nhung i Sài gòn mua thu c cho m u ngthì có l i gì ? L y trai mình ph i b t c qu tang, l i ph i có nhà ch c trách làmch ng, ho c mình b t c th tình c a v g i cho trai hay là c a trai g i cho v ,

i thành b ng c c ch .- Nói nh ông v y, thì th y thông ph i khoanh tay cho C m Nhung l y trai hoài

hay sao ? ây r i nó sanh con, th y ph i b ng mà nuôi n a sao ? v y mà x u quá ch u sao c. L i nó có ch a n a, ph i làm sao cho th y thông kh i manga con t i l i ó ch .

Bà H ng v n nói: “Tôi ngh l i tôi ti c con C m Nhung quá. Thi t ba n m nay, ii tôi, nó không có làm u chi cho tôi c m tình hay c m ngh a nh con Cúc H ng h i

tr c. V tình ngh a thì nó không b ng Cúc H ng thi t, nh ng nó không th t l v i tôi,không dám t ý khinh khi tôi chút nào. Mà nó l i sanh cho tôi c m t a cháu n i, baonhiêu ó cho tôi cám n và yêu m n. N u nó kh kh o, r i qu y v i ch ng nó chút nh,nó bi t n n n qua xin l i v i tôi và ch ng nó, thì tôi có l ng lòng mà h x cho nó, b t nó

bên nây v y thôi, ng ch ng v hi p hòa, m con thân ái cho xong.Bà Kinh cãi:- x sao c ch ? Nó l y trai ã có ch a r i, ch b t th y thông ph i r c v mà

nuôi hay s o ?

- Tôi dòm th ng Tân, tôi b t nh n quá bà à ! Nó có t i l i gì mà m i bây l n mìnht nó ph i lìa xa m , ph i d t tình m u t ! Ng t C m Nhung ã mang b ng ch a,

mình dung cho nó sao c.- i v y m i khó li u.Bà H ng v n l y v t áo lau n c m t r i qu t mu i cho V nh Tân.Ông Kinh nói: “Cái h c a C m Nhung ã n c c m r i, không th nào r ng dung

cho c. D u ch H ng có th ng nó cho m y i n a, th y thông c ng ph i phân r . N u nó lân la t i nhà n a, thì thiên h chê c i. H s nói th y thông mê v giàu, n v b iy trai mà th y c ng còn eo theo, không ch u n tuy t. y v y th nào th y thông c ng

ph i ki m c mà v cho toàn danh ti ng. Nh ng theo ý tôi không nên làm l v cho thiên hay làm chi. Mình nên li u th nào r i nhau m t cách êm th m thì t t h n. Qu y tùm lumng cho ng i ta mang x u có ích gì cho mình ? Mình l y bùn mà bôi lên u, lên m t ng i

ta, mình c ng ph i l m tay chút nh ch kh i áo c. Th y thông ngh coi tôi nói nh v ycó ph i hay không ? Ý bà nói v y nên mu n làm rùm beng cho c dòng h nó mang nh c.Làm chi vây ? Bà Ch có con, d u b c ng con, có l nào b xúi d c cho con h hay sao màoán b ? Bà con dòng h c ng v y, m y n m nay ai c ng quí tr ng th y thông, tôi t ng có aimu n cho v th y h làm chi, mà mình tính làm cho h mang ti ng x u. Ý th y ngh sao âuth y nói nghe th coi th y thông ?”

nh Xuân nghiêm ngh , ôn hòa, th ng th ng nói: “Tôi hi p ý v i ông Kinh l m. Nãygi tôi ng i nghe ông bà v i má tôi bàn tính, tôi suy ngh k r i. V tôi ph m t i l n quá, tôikhông th nào còn mang cái danh ch ng chánh th c c a ng i àn bà nh v y n a c. D umá tôi có mang n C m Nhung hay là có th ng ph n V nh Tân cho m y i n a, c ng khôngth h x cái t i l n c a v tôi ó c. Còn ý bà Kinh mu n qu y cho x u t t c thân t c c a

tôi, cái ó tôi ngh không nên, b i vì i ai c ng mu n t t, ch ai mu n x u làm chi. Vtôi sa ngã, tôi mu n cho ó là s r i ro, ó là tai h a x y ra trong gia ình, c ng nh tôi khôngtránh kh i, mà bà già tôi, c ng nh m y anh m y ch , không ai m n h t. B i ngh nh v y nêntôi không gi n v tôi mà tôi c ng không n phi n ai h t”.

nh Xuân nói t i ó r i ng ng l i, m t ngó ng n èn, b t l d ng nh tìm nhvi c d vãng xa xuôi.

ch ng ông Kinh v i bà H ng v n u chong m t ngó th y, có ý i coi th y xtrí th nào mà l i nói không gi n, không phi n ai h t.

nh Xuân nín m t chút r i ng i xõng l ng lên nói m t cách m nh m : “V tôi sanhtr c n t, nó th t ti t v i ch ng, là có l i n ng. Vi c y ã ành nh v y. Nh ng n u x chocông bình, thì tôi ph i nh n nh l i y t i tôi gây ra, t i tôi xô y cho v tôi té xu ng h mxu ng h . Tr c khi ch u c i v , tôi ã bi t lòng tôi ã khô, tình tôi ã c n. Th mà mu ncho m vui, tôi c i v v , tôi không lo nhen nhúm l i b p l a tình, tôi không bi t dan díu, tôikhông thèm ngó ngàng n con v m i l n lên, nó ng khao khát th ng yêu; nó mong i

tôi không c, t nhiên nó ph i i tìm n i khác. N u tôi n nh muôn ngàn ng i ch ngkhác, c kh n khít v i v , ch m nom, khêu g i tình yên c a v , thành tâm xây d ng h nhphúc gia ình ng v ch ng chung h ng v i nhau, thì con v tôi nó s là m t ng i v hi nnh ai, có l nào nó ành ph rãy ng i ch ng thành th t thân yêu mà ôm c m sang thuy nkhác. y v y v tôi h , tôí có l i trong ó ít l m là phân n a. Tôi không c phép gi n h nphi n trách con v tôi”.

Bà K nh nghe V nh Xuân nói xuôi x , bà không th nín c, nên bà ch n mà h i:- Th y thông nói nh v y thì bây gi b qua chuy n n y hay sao ?- Không th b qua c. Tuy tôi nói v tôí h , tôi có l i trong ó, song l i c a v

tôi c ng l n quá, không th dung c. B nào v ch ng tôí c ng ph i rã r i, cònt m i nào mà th y nhau n a. Nh ng ý tôi mu n rã r i m t chách êm th m,

ch ng c n h n gi n nhau, ch ng nên nói x u cho nhau.

- Ph i th a ki n m i b c. H th a ki n thì ph i k t i l y trai, ch gi u saoc. Mà k t i t c ph i nói x u, r i t nhiên ph i gi n h n làm sao tính êm choc.

- Tôi không mu n x ng ra mà ki n xin . Tôi ki n, tôi ph i hài t i c a v tôi, tnhiên nó ph i mang ti ng x u. B v , mình không nên nói x u cho nó, ph i chonó có th l y ch ng khác. Tôi mu n v tôi nó vô n xin t t h n tôi.

- y c gì mà ki n th y c ?- Có v ch ng khác tánh ý nên không thu n hòa làm cho gia o xào xáo. Vì v y

nên v ch ng th a thu n phân r ng ai n y i. Tòa òi tôi mà h i, tôi c ng ngthu n r phân. Tuy tòa ki m th gi i hòa nên ph i dây d a vài tháng, nh ng r tcu c tòa c ng cho c.

- Nh àng gái h không ch u x ng ra mà ki n thì làm sao ?- Ph i nói v i h , n u h không ch u ki n thì tôi ph i ki n, n u tôi ki n t nhiên tôi

ph i hài t i l y trai, mà tôi còn ph i ng n c m ch ng sanh a con ng mangtrong b ng không c tên tôi là cha. Tôi ki n thì tôi ph i nói tùm lum, x u h

m. H mu n che y cái nh c, t nhiên h ph i nghe l i mà ki n, âu dám cho tôi ki n …

- Bây gi ai i nói v i C m Nhung ây ?- Tôi c y bà ch bi t c y ai.Ông Kinh nói: “Th y thông tính nh v y thì h p v i o quân t . Th y thông không l

mang m t qua Ch C mà nói chuy n n y c. Tôi c ng không th i th cho th y. Ch chiông Ch Thi u còn s ng thì tôi m i qua bàn tính v i ng c. Có m t mình bà nó i thì ph i

n h t. H i tr c bà nó làm mai. Bây gi c m không lành, canh không ngon, thì bà nó ph ihòa gi i”.

Bà Kinh áp:- Ông nó mu n tôi i thì tôi i. Tôi có n gì âu. Nh ng qua nói làm sao, ph i d y

cho tôi bi t ng tôi nói cho trúng ý.- Bà nó qua nói chuy n riêng v i bà Ch , ng cho C m Nhung hay là ai trong nhà

nghe. Bà nó ph i em h hai cái th theo ng n u bà Ch không tin, thì c cho nghc.

- Tôi có bi t ch qu c ng âu mà c.- À còn chuy n tr c tr ó n a. Bà không bi t c thì l y ra l m le cho bà Ch th y

i thu t s m i b c th cho bà y nghe. Nh b mu n bi t rõ thì b kêu con bc, mà th nào c ng ng cho b l y hai th ó, ph i em v tr l i cho th y

thông ng ch ng ki n ra tòa n u có c n dùng thì th y trình ra cho Tòa xem. Cònvi c c a C m Nhung, bà bi t cháo chang. Bà c thu t có u có uôi cho bà Chnghc. Sau r t bà nói ý th y thông ã nh t nh phân r , vì v th y ã l y trai cóch a, th y không th dung tha c. Song th y không mu n làm tùm lum cho vth y mang x u, nên th y khuyên v th y vô n xin phá hôn thú. Bà nói y theo ýth y thông nói h i nãy ó.

- u bà Ch binh con, bà cái l y nói con b chính chuyên, không có l y ai h t, nón v i th y nên có thai nghén ó, ch không ph i l y trai, thì tôi ph i làm sao

th y thông ?nh Xuân châu mày áp.

- u có l i mà còn c ng lý, không ch u nh n l i, thì bà nói cho bà gia tôi bi t, tôi vô n ki n li n. Mà tôi ki n thì tôi ph i nói ngay v tôi l y trai và tôi xin Tòa

ch ng nh n cái thai trong b ng không ph i là con c a tôi. Tôi khai tùm lum x u hthì ch u l y.

- c tôi hi u r i. Nh bà Ch ch u cho C m Nhung ki n xin phá hôn thú, thì th ycó bu c u chi n a không ?

- Tôi bu c hai u n y: th nh t không c xin b t con, ph i V nh Tân cho mátôi nuôi, th nhì không b t tôi ph i ch u ti n c m cho v tôi m i tháng trong lúcTòa ch a lên án cho ly d , b i vì tôi nuôi c m ng n no r i i l y trai thì k quá.

- Giàu có mà òi ti n c m n i gì. Th y giao hai phong th cho tôi ng lát n a tôin ông Kinh c l i cho tôi nh r i sáng mai tôi i.

nh Xuân l i bàn vi t m t l y hai phong th trao cho bà Kinh.Bà H ng v n nói: “Mi n tôi c V nh Tân v i tôi thì thôi. M t con dâu tuy bu n,

song dâu h không áng ti c. Có v y m i th y rõ dâu nh con Cúc H ng h i tr c thi t làkhó ki m. Xuân tôi không ch u ki m v khác ngh c ng ph i l m. N u Cúc H ng còn s ng,thì nó âu có làm c c lòng nh v y.

Ông Kinh ng d y nói: “Thôi, lôi v tôi ch cách cho bà nó bi t, ng sáng maiqua nói chuy n v i bà Ch cho h n hòi”.

ch ng ông Kinh d t nhau i v .Bà H ng v n b ng V nh Tân em vô mùng cho nó ng .

nh Xuân b ng èn l i bàn vi t, ng i ngó di bút c a Cúc H ng, ngó c gi r i m ióng c a i ngh .

t lu n không khí bu n b c bao trùm t dãy ph ch V nh Xuân qua n s v na bà Ch Thi u.

Bu i s m m i ó, bà Kinh L ng ng i xe kéo sang th m bà ch Thi u v i s n ngtruy n m t tin t c h c a, h i nhà. Bà bi t l n i th m n y bà s x c gi n, gây bu n, chkhông ph í em chuy n vui v mà nói v i bà b n già nh l y l n tr c. Tuy bi t nh v ysong bà ng gi n C m Nhung tràn tr trong lòng, nên bà hâm h quy t trút ph t cái b uphi n não ó cho r i ng xem coi cu c tóc t c a bà gây ra nó s p th nào, nh t là coi bàCh Thi u s che y thói h thúi c a con, hay là bà c ng bi t n n n h i h n.

Xe d ng tr c th m, bà Kinh th y ngoài sân im lìm, trong nhà v ng v . Bà không d, m nh b c lên th m mà vô c a.

Bà Ch ng n m m t mình t i b ván l n phía trong. Bà l m c m ng i d y, th y bàKinh thì bà nói: “M i bà i th ng vô ây”. B bà không m ng r nh tr c, mà coi mòi ng cnhiên và ái ng i.

Bà Kinh vô t i không i ch nhà m i, bà c ng i và h i: “B a nay bà m nh ?”. Bànói không c m nh. Bà kéo gi bình rót m t chén trà m i khách.

Bà Kinh ngó quanh qu t, không th y C m Nhung, mà c ng không có ai h t. Bà h i:- Cô thông i Sài Gòn hay sao mà bà n m có m t mình ây ?- Không. Nó i ra sau v n.- Th y v ng t ng c i Sài gòn.- Có vi c chi âu mà i.Bà Kinh mu n m u nói chuy n, nh ng th y bà Ch bu n, nên bà không n nói g p

có ý i coi bà Ch có h i th m t i r hay cháu ngo i r i bà s ch p l y ó mà truy n tinch ng lành. Bà ch lâu quá mà không th y bà Ch h i t i r con, bà m i kh i u mà nói:„B a nay tôi qua ây tr c th m bà, sau nói chuy n nhà c a th y thông cho bà nghe“. Bà li c

t th y bà Ch bi n s c và ngó bà trân trân, không nói chi h t, d ng nh ch nghe coikhách s nói chuy n gì.

Bà Kinh khi ra i thì hâm h c ng quy t, mà n vi c thì bà b t nh n, nên d d , vóiy lá tr u têm r i nói: „Th y thông c y tôi qua ây th a thi t cho bà hay, v th y i Sài Gòny tháng nay làm vi c t i t th u t i tai th y. Th y bu n quá, th y mu n qua bàn tính v i bà,

nh ng nói ra càng thêm au lòng, th y không n nói, b i v y th y c y tôi thay m t nói dùm“.Bà Kinh ng ng, có ý d coi bà Ch có bi t vi c con h hay không. Bà Ch h i: “Th y

thông nghe v th y làm vi c chi t i t mà th y c y bà qua nói chuy n ?“a ã m r i, bà Kinh ph i i s n vào, không còn d d n a c. Bà m i xích g n

i bà Ch r i to nh k chuy n c a V nh Xuân và C m Nhung cho bà Ch nghe. Bà nói bàng v n th ng dâu, còn V nh Xuân tin v , nên m y n m nay m con cho C m Nhung

thong th v v i bà Ch , tr c bà vui lòng, sau cô sung s ng t m thân. M y tháng nay vìbà Ch b nh nên cho C m Nhung theo s n sóc bà ng a bà i c t và êm ngàych m nom thu c men cho bà. Cách m i m y b a tr c, V nh Xuân có c th t Sài gòn

i xu ng cho hay C m Nhung lên tr n làm u t i b i và khuyên ng cho cô i Sài Gòna mà th y ph i mang ti ng x u luôn v i cô. B a sau cô qua th m. V nh Xuân không r y la,n gi n, ch êm th m khuyên v ch ng nên i Sài gòn n a. Cô h a ch c cô s vâng l i. Th

mà tu n sau, V nh Xuân c th n a nói C m Nhung còn lên tr n n a, lên sáng th hai t ith ba m i v . Ng i ta nói vì s ng t i danh giá c a Xuân; nên không n x n u Nhung,

cho cô v . Nh ng n u còn mang b ng ch a léo lên m t l n n a, thì ng i ta không dung.Th l i nói tình nh n c a Nhung có v l i có t i hai con. Th mà Nhung mê, n n m ã cóthai h n ba tháng, V nh Xuân nh ã g n n m tháng r i v ch ng không g n g i nhau. V ythai y không ph i là con c a Xuân, nên th y c y bà Kinh qua cho bà Ch hay và xin bà li u

nh dùm cho g p, ng th y kh i b thiên h c i chê x u h .Bà Kinh móc túi l y hai phong th ra mà cho bà ch coi. Bà Ch ng i khóc r m r t,

không c n coi th , nên bà Kinh b vô túi l i.Bà Kinh th y bà Ch c khóc, không nói chi h t, bà ph i nói: „H i hôm th y thông

i v ch ng tôi l i mà nói vi c nhà, r i c y v ch ng tôi tính dùm. Th y nói àn bà ã bch ng l y trai n có ch a thì còn gì mà mong ch ng tha th . S phân r ã ành r i. Nh ngth y kính m n bà, th y ngh tình m y anh; m y ch , l i tuy v có l i v i th y, song có sanhcho th y m t a con trai, b i v y th y không n qu y cái qu y c a v ra tùm lum cho c bàcon anh ch bên v ph i b h c i chê x u h . V ch ng tôi có bi t tính làm sao âu. V l i

i tr c tôi làm mai cho v ch ng k t tóc se t . Bây gi d u ph i rã r i, tôi c ng lãnh quabàn tính v i bà. Th y thông nói nh v y c ng d . Th y nói n u th y vô n ki n xin phá hônthú thì th y ph i hài t i c a v , làm nh v y bên v ph i mang ti ng t i nghi p. Th y mu n

th y vô n ki n th y mà xin . Tòa òi h u th y ch u li n thì xong chuy n. V y bàtính dùm cho êm thì t t h n. Th y bu c có m t u là V nh Tân cho th y nuôi. Th ykhông làm khó gì h t“.

Bà Ch Thi u c ng v n khóc hoài. Nh ng bây gi bà ã bi t c ý t c a V nhXuân, v h thì b v , ch không phi n m v , c ng không gi n lây anh ch bên v , thì bành b t n i lòng, nên bà ch m rãi nói: „Tôi c r bi t u, tôi t ng tôi có ph c l m r i.Tôi có dè con C m Nhung ngu d i quá, nó sanh tâm tác t nh v y âu. Tôi xin bà nói dùm

i v i th y thông, sanh con ai c ng mu n nó nên, ch ai d i gì mà xúi nó h . Th y thông bi tngh , nên không gi n tôi v i m y anh c a C m Nhung, thi t tôi c m c, c m tình lung l m.Tôi th a thi t v i bà, C m Nhung là con út, nên tôi c ng h n m y a l n. G nó l y ch ng,tôi mu n v ch ng v v i tôi cho sung s ng. Th y thông không ch u tôi có ý bu n. Ch ngnó sanh c m t a con, ch sui tôi vui m ng, mà th y thông c ng r ng rãi, cho nóthong th mu n v bên nây ch ng nào c ng c. V ch i m y b a c ng c. Nó th y dnên bên nây th ng h n b n. Vì c ng con nên tôi mù quáng không th y cái h i c a o

ch ng, tôi ch a nó trong nhà, không n i nó theo ch ng, cho tr n ngh a. M y thángtr c tôi b nh nhi u ph i i Sài gòn m i tu n ng tiêm thu c. Th y C m Nhung r nh rang tôi

i xin nó luôn bên nây a tôi lên xu ng trên Sài gòn và êm ngày ch m nom cho tôing thu c. Nó i v i tôi lên Sài gòn nhà ch Hai nó. Thi t nó ham coi c i l ng, hát b i,

hát bóng th nào c ng a h t. Lên tr n ban êm nó hay r con ch nó i coi hát. Có khi conch nó m c, thì nó kêu xe i m t mình. Tôi t ng nó ham vui nên không ý“.

Bà Ch nói t i ó, bà l y kh n lau n c m t, l s c gi n rõ ràng. Bà Kinh mu n nghe coi bà Ch x trí cách nào, nên bà ng i ch không nói chi h t.

Bà Ch têm tr u mà n r i m i nói ti p: „Con cháu i nay b ng d nó k l m, chkhông nh ch em mình h i nh . Nó ham vui ch i, ham loè lo t, không k o c, ngh anhân gì h t. Tôi banh da x th t mà con C m Nhung, tôi ch c tánh ý nó gi ng tôi nên tôikhông lo ng i chi h t. Mà ngh nó ã có ch ng, có con, ch ng nó là ng i x ng áng, ai c ngng i khen, kính ph c, ch ph i ng i b y b hay sao, b i v y tôi không có nghi nó sanh ngo i

tình c. Hôm qua bà qua th m, bà ng i nói chuy n v i nó m t h i, ch ng bà v tôi v i nóa bà ra c a. Tôi dòm th y cái b ng nó lùm lùm. Tôi tr vô và kêu nó l i g n mà h i nó có

ch a hay sao. Nó ã b t ng kinh nguy t hai k r i. Tôi nh l i thì ngày tôi có b nh nó luôn bên nây, g n n m tháng nay không có ng bên ch ng nó êm nào, mà sao nó l i có ch a.Tôi s quên, tôi kêu th ng anh Ba nó mà h i l i, thì th ng Khai c ng nói n m tháng nay conNhung ng luôn bên nây. Tôi c nh h i con Nhung không g n v i ch ng mà sao l i có ch a

c. Nó c l ng thinh không ch u nói. Th ng Khai gi n nên ánh nó m t b t tai, h i v y chnó l y ai. Con Nhung khóc, nh ng c ng không ch u nói thi t. Tôi r ri t tay ch n, kêu vantr i t. Th ng Khai m ng nhi c nó là h , có ch ng con mà còn l y trai, làm nh c nhã tôngmôn, n i nóng gi t cây gài c a mu n p ch t nó cho r i. Tôi Can gián, tôi nói tai h a t i thìph i rán bình t nh mà lo, không nên nóng n y mà gây thêm tai h a khác n a. Th ng Khai gi n

nhà mà i. Tôi d con Nhung mà h i nó l y ai. Nó ch u có l y trai, nh ng không ch u chtình nh n c a nó. Nó khóc mà nói nó l d i làm x u cho tông môn, v y nó t v n mà ch t

ng n t i nó th t ti t v i ch ng và làm nh c cha m “.Bà Kinh bi t c ý t c a bà Ch , con h bà không ch a l i cho con, mà còn t thi t

cho bà nghe. Bà m i h i:- u v y cô C m Nhung sa ng , nên r i bây gi cô bi t n n n hay sao ?- Nó n n n, nên c òi ch t hoài. Bà ngh coi, làm m n u con có l i thì r y la

ng nhi c ch n lòng nào xúi nó ch t cho ành. Tôi ph i d u b t ng c u sanhng cho nó.

- y ch sao. D u cô t v n, b t quá t ý n n n, ch có g ti ng x u âu, b i v y cho cô ch t không ích gì.

- Th ng anh ba nó còn gi n quá. H i hôm nó v ng , n khuya nó th c d y s m mài n a. êm nay tôi th c sáng êm. Có ng nghê gì âu. R u quá ng gì c. H i

sáng tôi không th y th ng Khai, tôi h i nó i âu, thì v nó nói th ng Khai i Sàigòn ng h i ch Hai nó coi có bi t con Nhung l y ai không.

- Tôi t ng vi c ã l r i d u bi t c trai gái v i ai c ng không ích gì. Lo thâu x pviêc ch ng con c a cô ây cho êm thì t t h n.

- Tôi c ng ngh nh v y. êm nay tôi lo vi c ó quá. Không bi t th y thông th yhay r i tôi nói làm sao v i th y. H i n y th y bà qua, tôi có ý m ng, tính nói thi tchuy n nhà cho bà nghe r i c y bà làm n n n n dùm v i th y thông. Chuy n ãtùm lum tôi âu dám xin th y h x , tôi ch mong th y th ng tôi v i anh ch nómà tính êm cho x u h m con tôi v y thôi. Th y mu n sao tôi c ng ch u v y

t. Tôi nói thi t, n u th y òi th ng th di n m y ngàn ng tôi c ng s n lòngch u.

- Không có âu bà, th y thông tr ng nhân ngh a, kh y có thèm ti n b c âu. Th ybu c có m t u là V nh Tân cho th y nuôi, d u có b , cô C m Nhung ngnài xin b t con.

- Th m h mà nài n b t con n i gì. Mà n u th y không mu n ti n b c, thôi th ycoi có cái nhà nào h bán thì tôi mua cho cháu Tân ng b ng cha con v inhau.

- Còn chuy n b , th y mu n tránh ti ng x u cho bà nên th y bi u C m Nhung vôn ki n phá hôn thú. Chuy n ó bà ngh sao xin cho tôi bi t ng cho tôi tr l ii th y. Th y nói n u th y ki n thì th y ph i l y c v có ngo i tình nên th y

xin . Làm nh v y thì thiên h hay h t.- Bà nói dùm v i th y, con tôi l i v i th y, b i v y th y mu n cách nào tôi c ng

ch u h t. H th n quá nên tôi không th qua nói chuy n ph i qu y v i th y c. th ng Ba tôi i Sài gòn v , tôi s bi u nó qua bàn tính v i th y. Th y mu n làm

sao thì th y ch cho nó làm.Bà Kinh ngh câu chuy n nói ã r i, t ng g p ph i khó kh n, té ra bà Ch bi t l i

nên bà xuôi thu n h t. Bà Kinh i kh n t mà v .

Bà Ch a khách ra c a, tay bà v n vai bà Kinh v a khóc, v a nói: “Bà v làm n nóii v i th y thông r ng v ã h thúi mà th y còn th ng tình tôi v i m y a con tôi, th y

không n qu y cho x u h , thi t m con tôi c m n c c a th y lung l m; th y b con v hth y không ti c, ch tôi m t chàng r quí thi t tôi bu n vô cùng, v y d u th nào tôi c ng xinth y ng quên câu sanh con há sanh lòng. Còn v ph n tôi thì bao gi tôi c ng quí tr ngth y. M y anh nó c ng v y”.

Bà Kinh v , n tr a bà thu t rõ tình c nh u s u, b c t c bên nhà bà Ch cho m connh Xuân v i ông Kinh nghe. Bà nói bà Ch vô ý không è con làm x u nh v y. Hôm qua

tình c b th y Nhung có b ng, b c ch h i, thì Nhung khóc mà ch u có ngo i tình, nh ngkhông ch u ch tình nh n. Bà Ch m ng nhi c, Ba Khai gi n mu n p ch t, Nhung n n nòi t v n. Bà Ch khóc quá, bà ch u l i v i r , ch không binh con. Bà m n ti c V nh Xuân,

cám n Xuân còn ngh tình ngh a, không n làm x u cho nhà bà, Xuân bu c cách nào bà c ngch u h t, mu n m y ngàn bà th ng danh giá bà c ng cho, hay mu n có nhà mà v i V nhTân bà c ng mua cho Tân ng b . Còn vi c b thì bà h th n v i r và ch sui nên bàkhông ám ch ng m t qua mà nói chuy n, Ba Khai i Saigon v bà s sai Khai qua xin

i, r i Xuân mu n làm sao thì d y cho Khai làm, mi n phân ly mà không oán h n.Ai nghe nói thái c a bà Ch nh v y, thì c ng xúc ng, nên không n phi n trách

gì n a, n bà Kinh h i hôm bà nóng n y quá, mà th y tình c nh nhà bà Ch , nghe bà Chkhóc và n n n thì bây gi bà c ng d u r i, không còn mu n gây g n a.

i b a sau, n c m r i, m i èn m t lát thì V nh Xuân th y xe ng a ng ng tr cnhà. Ba Khai b n dài xu ng xe i vô. V nh Xuân ti p chào, m i ng i. Th y bình t nh, gi

l , không m ng r , mà c ng không l v t kiêu. Th y kêu con sen bi u cho m t bình trài h i Ba Khai:

- Má b a nay kh e hôn anh Ba ?- Hai êm nay ng không c, nên không c kh e.Bà H ng v n d t V nh Tân trong i ra. Bà chào Ba Khai, h i th m s c kh e c a

ch sui n a, r i bi u V nh Tân l i xá c u Ba.Th y bình trà em lên, V nh Xuân rót m t tách mà m i anh V . Bà H ng v n nu n

cho hài ngtr i nói chuy n thong th , nên bà d t V nh Tân ra tr c r i i luôn l i nhà bàKinh.

Ba Khai ké né, mu n kh i câu chuy n, nh ng b ng nên ng i d d m t h i lâu r ii nói: “Con C m Nhung không nên n t, nó làm l i o cang th ng, hai b a rày má bu n

u, x u h , n ng không c, nên má mu n au. Tôi v i th ng T t c gi n quá, mu n pch t nó mà th trôi sông cho khu t con m t. Tai h a n thình lình, c nhà ng s u th m,

c t c, bà Kinh qua nói chuy n v i má. Má hi u c tánh ý c a d ng, v h mà d ng loche y giùm cái x u c a v , d ng c ng không phi n trách má v i anh em tôi. Má c mngh a nên hai b a rày má khóc hoài, càng m n c d ng thì càng oán ghét con C m Nhung.Má i không c nên má bi u tôi thay m t cho má qua tr c cám n d ng, d u ph i xa vsong d ng không quên tình m con, anh em, sau xin d ng bi t giùm b ng má và anh em tôikhông bao gi ch u cái thói b i ngh a b c tình c a con C m Nhung ó”.

nh Xuân nói: “Mía sâu có t, nhà d t có n i. V tôi nó v i tôi không tr n o, vìi c a nó n ng quá, tôi không th tha th c, nên tôi ph i tính phân tay r tóc, ai i ngy cho kh i xào xáo trong gia ình. Nh ng tôi ngh v ch ng n v i nhau d u không có

tình c ng có ngh a. Hu ng chi nó sanh cho tôi m t a con trai, ó là m t cái n hi n nhiêntr c m t. Th ng con ph i nh t i m : V tôi còn tr tu i, d u phân r tôi c ng ph i giúpph ng ti n cho nó l p gia ình khác mà h ng h nh phúc trên i, b i v y xa nhau tôikhông n bôi l trên m t nó. Tôi mu n cho cu c r i rã n y do n i m ng s . V tôi gieo nh nnào thì nó hái qu n y. Vi c ai làm n y ch u, má v i m y anh có can c chi âu mà tôi phi n.Xin anh Ba v th a v i má, d u tôi ph i xa v , mà a con tôi còn ó, nó ch m d u kho ng

i vui v c a tôi. Ra vô tôi th y nó, làm sao tôi quên má v i m y anh ch cho c, bao gitôi c ng kính cha m luôn luôn”.

Ba Khai c m ng nên a n c m t mà áp:- n n c n y mà d ng còn gi nhân ngh a hoài, tôi ngh l i thi t tôi gi n con

m Nhung h t s c. Tôi không mu n k t i kh n n n c a nó cho d ng nghe…- Thôi, anh Ba. Vi c không t t k ra làm chi. Tôi coi nh chuy n chiêm bao. Tôi

mu n quên h t cho an trí.- ng thi t áng m t quân t . Tôi xin t thi t v i d ng, không còn cha thì tôi là

con trai l n trong nhà, tôi có quy n nghiêm tr các em. Tôi h a ch c v i d ng,m Nhung gây t i, nó ph i n t i.

- Anh Ba gi n làm chi, nên xem ó là tai h a b t ng nên tránh kh i v y thôi. Logi i hòa t t h n là h n gi n.

- Không c d ng à. Làm t i thì ph i n t i ch . H m nay nó bi t x u h nên nóòi t v n cho r i. c u. Làm t i r i ch t, ó là tr n tránh, ch âu ph i ni. Ph i s ng mà n cho h t t i m i c. Mà vi c ó là vi c c a tôi. D ng

cho má v i tôi x trí. Bây gi tôi xin nói vi c c a d ng. Má mu n qua cho giápt ng t n i lòng c a má cho bác v i d ng nghe. Ng t con C m Nhung làm

cho má bu n r u l i thêm h th n quá, nên má i không c. Má bi u tôi qua nóii d ng r ng C m Nhung làm vi c t i t nh v y, d ng tính cu c phân ly là

ph i. V ã l y trai có b ng c rõ ràng, còn g n g i làm sao cho c n a, b i v ymá không dám xin d ng che ch giùm cho má v i anh em tôi kh i b thiên h

i chê. Nghe l i bà Kinh nói hôm qua thì má c m n c c a d ng lung l m,i v y d ng d y l nào má c ng ch u h t, d ng mu n th gì má c ng s làm

cho d ng v a lòng.- Tôi có mu n gì âu. Tôi ch tính phá hôn thú cho v tôi thong th , song phá m t

cách êm th m cho nó kh i mang ti ng x u. N u tôi vô n mà ki n thì tôi ph i hàii c a nó, nên tôi kh ng ành. Tôi mu n nó vi n lý phu ph h t hòa, nó vô n

xin . Nó vô n tr c r i tôi c ng vô n nói nh nó mà ng thu n b . Tòaòi hai àng, Tòa ki m th hòa gi i, hai àng c quy t rã r i. Tòa hòa gi i ít l n

không c t nhiên Tòa s lên án cho , mà kh i mang ti ng chi h t.- Cha ch , ph i làm n cách nào ? Cái ó thi t tôi không hi u.- th t c theo pháp lu t anh hi u không n i âu. Ph i ch u t n ít tr m m n

Tr ng s làm cho m i c. Vi c s dây d a ít tháng, ph i có Tr ng s i h ung cãi l cho.

- n thì ch u t n ch sao.- Anh ra m n Tr ng s , anh c t ngh a cho ng nghe nh tôi m i nói ó, thì ng

hi u li n.- v tôi th a cho má hay r i mai tôi i m n Tr ng s . Mà d ng c ng ph i vô

n xin , d ng c ng ph i m n Tr ng s . tôi em ti n qua cho d ng trn phí.

- Kh i. Tôi không c n m n Tr ng s . Tôi vô n, tôi xuôi thu n theo v tôi, tôich u b , tôi có ch ng c gì âu mà phái có Tr ng s cãi l .

- Má có d n tôi nh v y: d ng mu n cái gì, tôi c ng ph i ch u h t, mu n có m t sti n nuôi cháu Tân hay mu n có nhà c a cho cháu r ng rãi c ng c. D ngmua m y ngàn má c ng cho, hay mu n nhà nào má s mua cháu Tân ng b .

- Xin anh th a l i v i má, tôi cám n má l m, nh ng tôi không mu n gì h t. V nhTân là con c a tôi t nhiên tôi ph i nuôi nó. Cha con tôi ph nh v y c ng an

i, c n gì ph i có nhà c a. Tôi ch xin m t u là v tôi vô n xin , nó ngnài b t V nh Tân v mà nuôi.

- i. Cái ó d ng kh i bu c. Th m h mà nài b t con n i gì. Tôi b o lãnh vi có. D u Tòa có d y d ng ph giao con cho nó i n a, tôi c ng b t cháu em tr

cho d ng nuôi. Thôi tôi th a l i cho má hay r i mai tôi i nói chuy n v iTr ng s .

- Tr ng s vô n r i thì anh cho tôi hay ng tôi vô n ti p theo.- Làm vtêc gì tôi c ng do n i d ng. Tôi s ghé th ng.Ba Khai cáo t . V nh xuân a anh v ra t i xe. Ba Khai nói: má có nói d u v ch ng

ng có r i rã i n a, má c ng v n coi d ng là r quí c a má. Còn ph n tôi i v i d ng,tôi th có Tr i t ch ng minh, tình anh em th y chung nh nh t, không bao gi phai l t.

nh Xuân c m ng không nói c.Ba Khai lau n c m t lên xe mà i.

nh Xuâu i th ng l i nhà ông Kinh mà thu t cu c h i àm ó cho m và v ch ngông Kinh nghe. Ai c ng khen bà Ch Thi u v i Ba Khai bi t u và ti c m ng s khi n C mNhung gây tai h a ng d t tình thân ái.

nh Xuân bu n mà nói: “T i m ng s c a tôi khi n cho tôi không có v , ch khôngph i t i ai h t. Tr c kia Cúc H ng là con thà giàu, cô kh n khít v i tôi, thì Tr i khi n cha

cô chê tôi nghèo làm cho cô ph i tìm cái ch t ng tr n ngh a v i tôi. Sau tôi c i C mNhung, c ng con nhà giàu, mà m v v i anh v quí tr ng cái nghèo c a tôi, thì Tr i khi ncho cô h , ng v ch ng tôi r i rã. Cu c i tr trêu quá ! y v y muôn vi c u t i Tr i.Mình c ng ngay th ng mà i, ng ham mu n mà c ng ng u phi n chi h t

Ông Kinh nói: “L i o c quá !”.Bà H ng v n nói: “Giàu nghèo hay còn m t, tôi không c n. Tôi có chút cháu n i ây

thì cho tôi vui”. Bà d t V nh Tân v d ng .Ông Kinh v i V nh Xuân u ng trà r i n ch i. Vi c v ch ng V nh Xuân vào n t i Tòa

y c phu ph b t hòa mà ly d , Tòa gi i hòa ba l n không c, nên cách vài tháng sau Tòalên án cho phá hôn thú, giao V nh Tân cho cha nuôi. Nhà bà Ch Thi u kh i mang ti ng thiên

c i chê. M con bà c m c m n tình V nh Xuân h t s c.