Morfologija i anatomija Morfologija i anatomija vegetativnih organavegetativnih organa

viviih biljaka ih biljaka ((CormophytaCormophyta))

Morfologija bilja

- prouava

vanjske oblike biljaka

unutranju grau biljaka

razvoj biljaka

- trai

zakonitosti osnova raznolikosti pojedinih oblika

- tumai

fizioloko znaenje i filogenetsko podrijetlo pojedinih organa

gr. morfe oblik, formalogos znanost, uenje

HOMOLOGNI ORGANI

- zajedniko podrijetlo

razliiti oblik, graa i funkcija

trn i stabljika gloga

vitica i grana vinove loze

list cvjetnice trn utike aini i krunini listii pranici i tukovi cvijeta vitica graka

ANALOGNI ORGRANI

- razliito podrijetlo

- slian oblik, graa i funkcija

gomolj krumpira i gomolj dalije

vitica vinove loze i vitica graka

trn gloga i trn utike

ADVENTIVNI ORGANI

- nastaju iz drugih osnovnih oblika (ne iz embrija)

- adventivni izdanak iz bilo kojeg dijela stabljike, iz korijena, iz lista

- adventivni korijen iz stabljike ili lista

Svi biljni organi odreenoj svrsi

odreene funkcije

slue

vre

(izgraeni iz razliitih stanija)

struktura i funkcija

u tijesnom meusobnom odnosu

- razvoj biljnih organa ishrana (autotrofna)u vezi

polarna diferencijacija i stvaranje

velikih asimilacijskih povrina izdanka

razgranjenog organa za privrivanje - korijena

poveanje vanjske povrine:

izduivanjem

spljotavanjem

grananjem

GRANANJE

opa pojava kod biljaka (rijetko ostaje nerazgranjena mak, suncokret)

- jako se poveava povrina biljke

- omoguava se stvaranje veeg broja listova

3 osnovna tipa grananja:

monopodijalno

simpodijalno

dihotomo

monopodijalno grananje

glavna os raste iz vrnog pupa jae od postranih* Picea (smreka), Abies (jela), Pinus (bor) i druge etinjae s piramidalnom

ili unjastom kronjom

* Populus (topola), Fraxinus (jasen), Acer (javor)

simpodijalno grananje

bone osi razvijaju se jae od glavne i preuzimaju ulogu glavne osi

bb

simpodijalno grananje

glavna os zavrava rast, a njen pup* prelazi u stanje mirovanja (Tilia lipa) ili se* pretvori u cvijet (Magnolia magnolija) ili se* pretvori u cvat (Syringa jorgovan, Aesculus divlji kesten)

dihotomo grananje

vrni vegetacijski vrh dijeli se na dva nova razvijaju se dvije podjednako duge grane

vegetacijski vrh svake grane se dijeli na dva itd.

*zastupljeno kod niih biljaka (mnoge alge, nie gljive, mahovine, crvotoine)

BUSANJE poseban oblik grananja kod trava (Poaceae)

- grananje iz nekoliko podzemnih zblienih koljenaca glavne stabljike

vor busanja

Vie biljke = Cormophyta

drvenaste - viegodinje -

drvee (arbores)stablo deblo (nerazgranjeno) i kronja (razgranjena)

grmlje (frutex)- grana se pri bazi

polugrmovi- donji dio odrvenio- gornji dio obnavlja se svake godine

zeljaste zeleni

- jednogodinje (sjeme)- dvogodinje (pozemni izdanci - gomolj, lukovica, podanak)- viegodinje - perene (trajni korjenovi)

apikalni pup

cvijetcvijetni pup

internodijaksilarni pup

nodij peteljka

plojkalist

provodneile razina tla

apikalnimeristemi

korijenovedlaice

k

o

r

i

j

e

n

o

v

s

u

s

t

a

v

i

z

d

a

n

a

k

novi rast

Dijelovi zeljaste biljkeDijelovi zeljaste biljke

internodiji

nodij

apikalni pup

aksilarnini pup

Dijelovi drvenaste biljkeDijelovi drvenaste biljke

dugi izdanak

kratki izdanak

BILJNI ORGANIBILJNI ORGANI-- viviih biljaka (ih biljaka (CormophytaCormophyta) ) --

gr. kormos panj, klada, deblo

fyton - biljka

Kormofiti biljke sa stabljikom, listom i korijenom

BILJNI ORGANIviih biljaka

Vegetativni- ishrana -

Izdanak (nadzemni)

Stabljika

Listovi

Korijen (podzemni)

Generativni- razmnoavanje

Cvijet

Plod

Sjeme

Izdanak

fotofilni ili aerofilni iznad razine tla

geofilni u tlu

submerzni u vodi

Stabljika (caulis) dio izdanka nosi listove

- vrni rast - raste neogranieno vegetacijskim vrhom (veina biljaka)zona rasta - nekoliko do 50 cm

- interkalarni rast - rast ogranien na bazu lanka (internodija) (Poaceae)

primarna kora

centralni cilindar

osnovno stanije

provodno stanije

kono stanije

primarna kora

zrake srikesr

provodne ile

mezofil

epidermepiderm ili ili rizodermrizoderm

primarna kora primarna kora

centralni cilindarcentralni cilindar

-- provodne provodne ileile

Primarna graaPrimarna graa

stabljika

epiderma

primarna kora

zrake srike

kolateralne ile

(otvorene)

centralni cilindarkambij

Primarna graa stabljike Primarna graa stabljike dvosupnicadvosupnica

epiderma sr

zrake srike

ksilem

floem

sklerenhimska vlakna

parenhim kore

kolenhim

primarna korakolenhim

provodna ila

parenhim

sklerenhim

floem

ksilem

pui

stanice epiderme

Primarna graa stabljike dvosupnica

Primarna graa stabljike jednosupnicaPrimarna graa stabljike jednosupnica

kolateralne ile

(zatvorene)

epiderma

centralni cilindar

primarna kora

Primarna graa stabljike jednosupnicaPrimarna graa stabljike jednosupnica

zatvorene kolateralne ile

parenhim

centralni cilindar

epiderma

primarna kora

Dvosupnice Jednosupnice

Primarna graa

Sekundarna graa stabljike Sekundarna graa stabljike dvosupnicadvosupnica

- kambij i felogen sekundarni meristemi stabljika prelazi u sekundarnu grau

Primarna graa

stvaranje kambijskog prstena

poetak sekundarnog rasta

Sekundarn graa

periderm

kora

sekundarni floem(sekundarna kora)kambij

sekundarni ksilem(drvo)

Sekundarni rastSekundarni rast

liko = sekundarni floem = sekundarna kora

Sekundarni rast stabljike

rast u debljinu (irinu)

Sekundarni rast stabljike Sekundarni rast stabljike dvosupnicadvosupnica

Aristolochia tip(Aristolochia macrophylla, Vitis vinifera)

p

fascikularni + interfascikularni kambij

prema sreditu

prema vanksilem (drvo)

floem (sekundarna kora)

i prema sreditu i prema van

parenhimsko stanije(zrake srike)

(kambijski prsten)

Sekundarni rast stabljike Sekundarni rast stabljike dvosupnicadvosupnica

Tilia tip mnoge drvenaste vrste- neke zeljaste dvosupnice (Nicotiana sp

prokambijski prsten

kambijski prsten

izdiferencira direktno u

lipa vinova loza

Popreni prerez kroz sekundarnu stabljiku

Sekundarna graa stabljike jednosupnicaSekundarna graa stabljike jednosupnica

ekstrafascikularni kambij(Yucca, Aloe. Agava, Dracena...)

- primarna graa - sekundarna graa

- nema razlike izmeu primarne i sekundarne stabljike- ne vidi se godinji prirast

nove provodne ile

parenhimsko stanijei

felogenpluto

Sekundarna graa stabljike golosjemenjaSekundarna graa stabljike golosjemenjaaa

traheide s ograenim jaicama

Ksilem (drvo)

bdvosupnice jednosupnice

SEKUNDARNI RAST

POSEBNE VRSTE STABLJIKA

Nadzemne

vlat

batvo

vrijea

Podzemne

lukovica

gomolj

podanak

Vlat (culmus) stabljika trava

- jasno izraana koljenca (vorovi, nodiji) i lanci (internodiji)

- kod veine biljaka uplja poprene pregrade samo u koljencima

- neke vrste ispunjena (kukuruz, eerna trska, sirak)

Batvo (scapus) izdueni lanak bez listova

- izbija iz tla

- na vrhu cvijet (zumbul, sunovrat, visibaba)

- ili cvat (zumbul, maslaak, tratinica, gerber)

Vrijea (stolones) horizontalna stabljika

- djelomino nadzemna, djelomino podzemna

- jako izdueni lanci i reducirani listovi

* slue za vegetativno razmnoavanje Fragaria jagodaGlechoma dobriica

Potentilla - petoprst, petolist

Lamium mrtva kopriva

PODZEMNE STABLJIKE

(kod geofita biljke koje nepovoljan period preive u obliku podzemnih stabljika)

lukovica

gomolj

podanak

nakupljanje rezervnih tvari razmnoavanje

Lukovica (bulbus) - podzemni, jako skraeni izdanak

- listovi zadebljani, soni (taloenje rezervnih tvari)

- najmlai listovi s vegetacijskom vrhom pup sljedee godine izdanak s cvjetovima

Tulipa - tulipan

Allium - luk

Hyacintus zumbul

Gomolj (tuber) podzemna stabljika

- nastaje zadebljanjem vrijea (primarnim rastom u debljinu veeg broja internodija)

- ima ogranieni rastSolanum tuberosum - krumpir

Helianthus tuberosus topinambur

Stabljini gomolji

primarnim ili sekundarnim zadebljanjem hipokotila

Cyclamen sp. ciklame

Raphanus sativus rotkva

Beta vulgaris repa

Brassica oleracea var. Gongilodes - koraba

Podanak (rhizoma) podzemna mesnata stabljika

- neogranien rast

- kratke lanke i ljuskave listove

- iz pupa nadzemna stabljika

prezimljavanje

vegetativno razmnoavaje

Iris germanica perunikaParis quadrifolia Petrov kriPolygonatum multiflorum Salamunov peatConvalaria maialis urica

Agropyron repens pirika.

List (phyllum)

- organ ogranienog rasta

- postrani izrataj na stabljici

fotosinteza

transpiracija

- razvijaju se iz lisnih primordija na vegetacijskom vrhu

osim supki klicini listii - kotiledoni

- na istoj biljci - razliite kategorije listova:

1. supke

2. pravi listovi

3. pridankovi ili ljuskavi listovi

na podzemnim stabljikama i kod zimskih pupova

4. pricvjetni listovi

plojka

peteljka

palistii

baza lista ili

lisno dno

Sjedei listovi nemaju peteljku

PalistiPalistiii izrasline lisne bazeizrasline lisne baze

-- samo kod samo kod dvosupnicadvosupnica

ohrea - Polygonaceae

jeziac

rukavac

vor

Rukavac

* zatiuje pup i interkalarnu zonu

- trave (Poaceae)

- aevi (Carex)

- neke titnjae (Umbeliferae)

Oblici listovaOblici listova

- cjeloviti

- razdjeljeni

- sastavljeni

Trajanje listovaTrajanje listova

Listopadno drveListopadno drvee e opada svake jeseniopada svake jeseni(ostaju lisni o(ostaju lisni oiljci)iljci)

Zimzeleno drveZimzeleno drvee e vivie vegetacijskih sezonae vegetacijskih sezona

-- zimzeleni listovi zimzeleni listovi kokonati, tvrdi nati, tvrdi ograniogranieno eno trajanjetrajanje

* 2 godine * 2 godine maslina, bomaslina, boikovina, boroviikovina, borovi

* 5 * 5 6 godina 6 godina lovor, jela, smrekalovor, jela, smreka

* do 15 godina * do 15 godina uskolisnauskolisna araukariaaraukaria

Plojka

Anatomska graa listaAnatomska graa lista

List mahovinaList mahovina

nekrocite biocite

DorziventralniDorziventralni list list -- dvosupnicedvosupnice

palisadni parenhim

spuvasti parenhim

epiderma lica

epiderma nalija

mezofil lista

DorziventralniDorziventralni listlist

bukva

list svjetla

list sjene

kruka eerna repa

KoncentriKoncentrini listni list

GraminejskiGraminejski tip lista tip lista -- jednosupnicejednosupnice

Pup (gemma)

- tjemenite izdanka obavijeno mladim listovima

- izvana zatieni ljuskavim listovima

Zimski pupovi

- preivljavanje nepovoljnih uvjeta

- kod drvenastih vrsta

- na bazi viegodinjih zeljastih biljaka

- na podancima

Spavajui pupovi

- postrani pupovi u latentnom stanju

- kod drvea i grmlja

hrast i bukva do 100 godina

- mlazovi ili vodopije kod vonih vrsta

- cvjetovi na izdancima kauliflorija

Theobroma cacao -kakaovacCercis siliquastrum - judi

Theobroma cacao -kakaovac

Cercis siliquastrum - judi

Adventivni pupovi

- nastaju endogeno u stabljici ili korijenu

- iz njih adventivni izdanci (vegetativno razmnoavanje)

KORIJEN KORIJEN -- podzemni organ biljkepodzemni organ biljke

uuvrvrujueujue biljku u tlobiljku u tlo

prima vodu i otopljene mineralne tvariprima vodu i otopljene mineralne tvari

* pravi korijen* pravi korijen

iz korijenkaiz korijenka raste neograniraste neogranieno eno

-- pozitivno pozitivno geotropnogeotropno jako razgranjenjako razgranjen

-- rara 80 km80 km-- bundeva bundeva 25 km25 km-- ppenica enica 20 km20 km

gusti splet gusti splet korjenovkorjenov sustavsustav

prodire u tlo do razliprodire u tlo do razliite dubineite dubine

*breskva*breskva 1,5 m1,5 m**eeerna repaerna repa 1,7 m1,7 m*p*penicaenica 1.9 m1.9 m*krumpir*krumpir 2,4 m2,4 m*kru*krukaka 4,.0 m4,.0 m**lucernalucerna 5,0 m5,0 m

* * adventivnoadventivno korijenjekorijenje

iz donjeg dijela stabljikeiz donjeg dijela stabljike

raste koso u tlo raste koso u tlo -- dalje se dalje se

-- grana kao i glavni korijengrana kao i glavni korijen

upav izgledupav izgled

* * adventivnoadventivno korijenjekorijenje

na na podancimapodancima, lukovicama, lukovicama kod travakod trava

na reznicama drvena reznicama drvea i grmljaa i grmlja na reznicama listovana reznicama listova

(afri(afrika ljubika ljubiica, ica, begonijabegonija....

* * adventivnoadventivno korijenjekorijenje

nagrtanjem rajnagrtanjem rajice i krastavaca ice i krastavaca

pospjepospjeuje se razvijanje uje se razvijanje adventivnogadventivnog korijenjakorijenja

Posljedica:Posljedica:

jajae ue uvrvrivanje biljkeivanje biljke

pojapojaano usvajanje vode i min tvariano usvajanje vode i min tvari

Primarna graa korijenaPrimarna graa korijena

zonadiferencijacije

zonaizduivanja

meristemskazonakorijenova kapa

korijenova kapa

apikalni merisrem

korijenova dlaica

primarna kora

endoderm

pericikl

floem

ksilem

Primarna graa korijenaPrimarna graa korijena

Primarna graa korijena Primarna graa korijena dvosupnicadvosupnica

korijen

rizoderm (epiblem)

primarna kora

endoderm

radijalna ilacentralni cilindar

pericikl

Primarna graa korijena jednosupnicaPrimarna graa korijena jednosupnica

korijen

rizoderma

centralni cilindar

srika nediferencirani elementi provodnog stanija

primarna kora

ksilem

Rast boRast bonog korijenanog korijena

Sekundarna graa korijenaSekundarna graa korijena