81. Zoek de allereerste verschillen in Alzheimerhersenen 20

september 201382

Synaps is het wetenschapsmagazine

van VU medisch centrum

Zoek de allereerste verschillen in Alzheimerhersenen

Leren baLanceren

met hersenstimuLatie

huLp bij zeLfdoding

in de psychiatrie

na 40 jaar afscheid van

hematoLoog peter huijgens

NUmmer 82SyNapS

iNh

oU

d02

Colofonsynaps is het medisch-wetenschappelijke tijdschrift van VU medisch centrum. Het verschijnt 4 keer per jaar in een oplage van 10.000 exemplaren.

RedactieCaroline Arps (eindredac-teur), Annemarie burgers, Jim Heirbaut, Jan spee

TekstHidde boersma, rob buiter, Jim Heirbaut, barbara van male, Wilma mik, Astrid smit

Beeldrhonald blommenstein, mark van den brink, DigiDaan, GGZ inGeest, Aad Goudappel, Jean pierre JansDirk de Jong, Harry meijer, shutterstock, Universiteitsmuseum Groningen, VUmc.

Coverfoto: Harry meijer

Verder werkten meerosaida broeren, michiel van Doorn, Henne Holstege, remke van staveren en Josée Zijlstra

Vormgevingstudio Corina van riel, Amsterdam

DrukDeltahage, Den Haag

Redactieadres dienst communicatie VU medisch centrum postbus 7057, 1007 mb Amsterdam tel: (020) 444 3444 fax (020) 444 3450 e-mail: [email protected]

Adreswijzigingen [email protected]

Een selectie van de artikelen uit Synaps staat ook op: www.VUmc.nl/synaps

VU medisch centrum en GGZ inGeest zijn partners. VU medisch centrum maakt deel uit van de nederlandse federatie van Universitair medische Centra (nfU): www.nfu.nl

© VU medisch centrum. issn: 1381-0812. niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder voorafgaande toestem-ming van de uitgever.

synAps 82, september 2013, ACHttienDe JAArGAnG

eUr

eKa

!

03

04

04 Allereerste VerAnDerinGen in AlZHeimerHersenen Dr. Wiesje van der Flier leidt een grootschalige studie die de allervroegste veranderingen in de hersenen moet opsporen die leiden tot de ziekte van Alzheimer.

08 prikkelenDe oefeninGen Mensen die een beroerte hebben gehad, hebben vaak moeite hun evenwicht te bewaren. Balanstraining in combinatie met hersenstimulatie kan uitkomst bieden.

10 portret Hematoloog Peter Huijgens neemt na veertig jaar afscheid: ‘Als het een gezapige boel was geweest in VUmc, had ik hier niet meer gezeten.’

13 CommUniCAtieCUrsUs Voor pAtiënten Moeten patiënten leren met hun arts te praten? Drie reacties in Uitgelicht.

14 neDerlAnD beWeeGlAnD EMGO+-directeur Eco de Geus wil graag weten wat sportgedrag bepaalt. Wat is genetisch, wat is omgeving, wat is persoonlijkheid?

18 ViAGrA Voor Het HArt Bij diastolisch hartfalen ontspant de hartspier niet goed. Wellicht helpt Viagra.

20 neUropsyCHiAtrie Is lichttherapie een uitkomst voor Parkinsonpatiënten?

23 psyCHiAtrisCHe pAtiënten met een DooDsWens Geneesheer-directeur Paulan Stärcke pleit voor steun aan patiënten én psychiaters.

en VerDer:03 eUrekA!

Meike de Wit over prognose bij dikkedarmkanker07 kort en Uit De prAktiJk

16 kort en AGenDA

19 sAmenWerkinG

Slechthorendheid22 kort GGZ inGeest

24 toen & nU

Oud en scherp

14

10

03

opmerkeliJkonderzoekers van de afdeling afdeling maag-, darm-, lever-

ziekten laten een elektronische neus aan poep ‘ruiken’.

en sporen daarmee darmkanker en dikkedarmpoliepen op.

Lees meer op pagina 17

16

‘ Sommige eiwitteN KUNNeN ietS zeggeN oVer de progNoSe VaN diKKedarmKaNKer’

Jaarlijks promoveren ruim honderd wetenschappers aan VUmc. Wie zijn

deze mensen en wat hebben ze bestudeerd? meike de Wit zocht

naar eiwitten die de diagnose, prognose en beeldvorming bij dikkedarm-

kanker verder kunnen helpen.

<tekst Rob Buiter foto Mark van den Brink>

voor een patiënt, kunnen ze op termijn ook

een rol spelen bij de beslissing om wel of

geen chemokuur te geven bij een bepaalde

tumor.

in een derde lijn van mijn onderzoek heb ik

gekeken naar eiwitten die aan de buitenkant

van tumorcellen zitten en die je zichtbaar

kunt maken met beeldvormende techniek.

ook daar hebben we een goede shortlist van

veelbelovende eiwitten kunnen opstellen.’

Een ‘shortlist’, geen winnaar?

‘Dat klopt. Voor alle drie de lijnen van mijn

onderzoek geldt dat we verschillende kandi-

daten hebben gevonden, maar nog geen

praktische test waar een arts, laat staan

een patiënt al concreet wat aan heeft.

Wel al een ‘Eurekagevoel’ gehad?

‘translationeel onderzoek zoals dit is

geen werk van “eureka” of snel suc-

ces. Het zijn vaak grote studies die

een lange adem vergen. Het dichtst

bij een eurekagevoel kwam ik toen

bleek dat eiwitten in de ontlasting

überhaupt bruikbaar zijn in de diag-

nostiek. Vooraf was daar de nodige

scepsis over. Zou de kwaliteit van eiwitten

in de ontlasting wel goed genoeg zijn om

enige zeggingskracht te hebben? Het was

een enorme opsteker toen we merkten dat

er tumorspecifieke eiwitten zijn die

significant blijken samen te hangen met

de aanwezigheid van dikkedarmkanker.’

iIn 2014 start het bevolkingsonderzoek

naar dikkedarmkanker. Speelt jouw onder-

zoek daar een rol in?

‘nog niet. Het bevolkingsonderzoek kijkt

naar de sporen van bloed in de ontlasting.

eén van de onderdelen van mijn promotie-

onderzoek ging over eiwitten die een aan-

vullende rol kunnen spelen in die vroege

diagnostiek van dikkedarmkanker. met name

heb ik gezocht naar eiwitten die de aanwe-

zigheid van voorloper-laesies kunnen verra-

den. een klein gedeelte van die voorloper-

laesies zal zich tot kanker ontwikkelen en

specifieke markers voor dergelijke hoog-risi-

co laesies zouden een goede aanvulling kun-

nen zijn op het huidige bevolkingsonder-

zoek.’

En, heb je goede voorspellende eiwitten

gevonden?

‘We hebben zeker een aantal veelbelovende

kandidaat-eiwitten gevonden die blijken

samen te hangen met riskante voorloper-

laesies. maar het is nog te vroeg om te zeg-

gen welke van die eiwitten bruikbaar zijn

voor een diagnostische test.’

Je hebt ook naar andere eiwitten gezocht?

‘ik heb ook gekeken naar eiwitten die iets

kunnen zeggen over de prognose van de

ziekte. er blijken eiwitten te zijn die een

indicatie zijn voor een slechte prognose als

ze rond een darmtumor voorkomen. Weer

andere eiwitten zijn juist een indicatie voor

een relatief goede prognose. behalve dat

deze stoffen duidelijkheid kunnen geven

NAAM: meike de WitGEBoREN: Geldrop, 1981opLEIDING: bsc biologie, Universiteit Utrecht,pRoMoTIEoNDERzoEk: eiwitbiomarkers voor klinische toepassingen in dikkedarmkanker DATUM pRoMoTIE: 4 oktober 2013pRoMoToR: prof. dr. G.A. meijer CopRoMoToR: dr. r.J.A. fijneman en dr. C.r. JimenezAMBITIE:‘ik hoop dat ik als postdoc de veel-belovende eiwitten uit mijn promotieonderzoek tot klinische studies kan brengen.’

pas

po

ort

September 2013 SyNapS

16

SynapS nummer 82 September 2013

o

SyNapS

05N

eUr

oLo

gie

04

< teks t Hidde Boersma fo to Harr y Mei jer>

SyNapS

een nieuwe grootschalige studie moet de allervroegste veranderingen in de hersenen

opsporen die leiden tot de ziekte van Alzheimer. Wiesje van der flier leidt het project:

‘We zijn in het stadium van vragen stellen.’

meer AntWoorDen DAn VrAGen

Drietal stromen patënten

In een spiksplinternieuwe vleugel in het polikliniekgebouw van VUmc zetelt

sinds 2010 het Alzheimercentrum, waar patiënten met geheugenklachten

worden onderzocht die door hun huisarts zijn doorverwezen. De poli is

modern: in het midden van het gebouw zit een luxueuze lounge, omgeven

met deuren naar ruimtes waarin verschillende professionals huizen, onder

andere een neuroloog, een verpleegkundige en een psycholoog. De patiën-

ten worden op één dag onderzocht door al deze verschillende professionals

en vervolgens komen al die artsen bij consensus tot een diagnose. ‘Er is bij

neurodegeneratieve ziektes nooit één gegeven dat tot een diagnose leidt,

het komt altijd voort uit een combinatie van data’, zegt Wiesje van der Flier.

Uiteindelijk leiden de onderzoeken tot een drietal stromen patiënten: zij die

inderdaad een vorm van dementie, zoals Alzheimer, blijken te hebben, zij met

milde cognitieve klachten en een verhoogde kans op het ontwikkelen van

dementie en zij met subjectieve klachten waarbij er geen sprake is van een

neurodegeneratieve aandoening. Het is die laatste groep waar Van der Flier

in haar nieuwe onderzoek in geïnteresseerd is. Zij vormen de ideale groep om

onderzoek te doen naar de vroegste veranderingen die leiden tot Alzheimer.

omdat daar geen klinische reden voor is, maar zij kunnen ons wel helpen de wetenschap vooruit te brengen. Omdat ze wel klachten hebben, verwacht ik dat ze daar heel welwillend tegenover staan.’Met geld van het Gieskes-Strijbis Fonds, een groot nalatenschap van een gefortu-neerd echtpaar, kan Van der Flier deze groep twee jaar lang volgen. Bij alle vrij-willigers zal bloed worden afgenomen, evenals hersenvocht. Ook wordt het DNA en het RNA opgeslagen in een bio-bank. Deelnemers ondergaan boven-dien een speciale PET-scan, waarmee het amyloid-eiwit dat zo karakteristiek

‘Op het moment dat iemand te horen krijg dat hij Alzheimer heeft, is daar al een jarenlang proces in het lichaam aan voorafgegaan. De eerste veranderingen in de hersenen zijn waarschijnlijk al 15 tot 20 jaar eerder opgetreden’, zegt Wiesje van der Flier, hoofd klinisch onderzoek bij het VUmc Alzheimer-centrum. ‘Je bent op het moment van de diagnose dan ook voor van alles te laat: het is bijvoorbeeld heel moeilijk om nog te achterhalen wat precies de oorzaak is van de ziekte en wat het gevolg. Bovendien heeft er al zoveel onomkeer-bare schade plaatsgevonden, dat je ook te laat bent om in te grijpen, mocht dat tot de mogelijkheden behoren.’Het laatste decennium verschuift de focus van het Alzheimeronderzoek daar-om steeds meer naar voren. Alzheimer wordt voorafgang gegaan door een peri-ode van milde cognitieve klachten (mild cognitive impairment – MCI), waar de afgelopen jaren veel onderzoek naar gedaan is. ‘Maar eigenlijk begint de ziekte nog eerder, in een stadium dat we tegenwoordig preklinische Alzheimer noemen’, zegt Van der Flier. ‘Het is zeer aannemelijk dat in dat stadium de sleu-tel ligt tot het begrip van het ontstaan en het eventueel genezen van de ziekte.’

Twee jaar volgenHet is precies om die reden dat Van der Flier een nieuw onderzoek naar het allervroegste stadium van de ziekte van

Alzheimer is gestart. De geheugenpoli van het VUmc Alzheimercentrum biedt de ideale mogelijkheid. ‘Van alle patiën-ten die hier binnenkomen, wordt bij ongeveer een kwart na een uitgebreid onderzoek geconcludeerd dat ze geen neurodegeneratieve ziekte hebben. Zij worden terug naar huis gestuurd’, zegt Van der Flier. Vanuit wetenschappelijk oogpunt vormen deze mensen echter de ideale groep om te volgen. ‘Uit deze groep zal, net als in de normale bevol-king, ongeveer 10 procent uiteindelijk Alzheimer ontwikkelen. Op dit moment kunnen we deze mensen niets bieden

studie naar aLLereerste veranderingen in

hersenen bij aLzheimer

NeU

ro

Log

ie

SynapS nummer 82

NeU

ro

Log

ie06

SyNapS

Uit

de

pr

aKt

ijK

michiel van Doornis ruim dertig jaar huisarts in nieuw-Vennep

(medisch Centrum lucas bols). op verzoek van

synaps reageert hij op het hoofdartikel over onder-

zoek naar vroegdiagnostiek voor de ziekte van

Alzheimer (pagina 4 tot en met 6):

beGinnenDe AlZHeimer

‘natuurlijk juichen wij huisartsen het toe dat

er onderzoek wordt gedaan naar vroegdiag-

nostiek voor de ziekte van Alzheimer. Wij

hebben in onze praktijk dagelijks te maken

met patiënten waarbij wij een verdenking

hebben op een beginnende Alzheimer. Zoals

in het artikel staat, zijn de eerste zichtbare

aanwijzingen vaak milde cognitieve stoornis-

sen. neem bijvoorbeeld een patiënt die zon-

der problemen de weg van huis naar de huis-

arts kan vinden. maar als deze zelfde patiënt

onderweg zijn vrouw bij de kapper moet

afzetten, dan blijkt hij de huisartsenpraktijk

alleen te kunnen vinden als hij eerst terug

naar huis rijdt.

ik sprak net nog met onze praktijkondersteu-

ner ouderenzorg, die ook bij mensen thuis

komt. Zij vertelde dat het haar vaak opvalt

dat veel mensen met beginnende dementie

hun huis opvallend netjes op orde hebben.

Het lijkt een soort compensatie voor de

beginnende vergeetachtigheid. maar in de

mmse-test, een korte test om de cognitieve

functies te meten, scoren ze vervolgens al

vaak niet goed. Dan is het proces in de her-

senen dus al in volle gang.

kortom, het beschikbaar komen van tools

voor vroegdiagnostiek zou een enorme

vooruitgang zijn, zowel voor arts als patiënt.

Hoe die markers dan concreet kunnen wor-

den toegepast – ik lees in het artikel iets

over Alzheimereiwitten – dat staat nog ver

van ons af, vrees ik.

Het zou misschien interessant kunnen zijn

voor de onderzoekers van het VUmc

Alzheimercentrum om contact op te nemen

met onze gespecialiseerde huisartsen in

ouderenzorg. Deze beschikken over een

bron van gegevens over de eerste zichtbare

symptomen bij beginnende Alzheimer. Hier

in onze coöperatie hebben we al acht jaar

een actief ouderenzorgnetwerk.’

Nie

Uw

SKort< foto Medisch Centrum Lucas Bols>

07


Loop hard voor het hart!Zaterdag 26 oktober lopen weer ca. 1.000

hardlopers door de gebouwen van VUmc.

Ze kunnen kiezen uit twee afstanden: 5 en

10 km. er is ook een loop voor kinderen van

1,2 km. De gebouwenloop staat in het teken

van het project 'loop hard voor het hart'.

Wetenschappers van cardiologie gaan afwij-

kingen aan de kleinere kransslagaderen

opsporen en bestuderen een nieuwe, niet-

belastende techniek. Drie euro van het

inschrijfgeld van de deelnemers gaat naar

dit project. inschrijving is mogelijk via

VUmc.nl/gebouwenloop

Het verwarde breinWoensdag 9 oktober organiseert VUmc voor

de elfde keer het symposium literatuur en

Geneeskunde. tijdens dit symposium staat

de bijzondere relatie tussen literatuur en

geneeskunde centraal. thema van deze bij-

eenkomst is ‘Het verwarde brein’. De

publiekslezing wordt dit jaar uitgesproken

door miquel ekkelenkamp-bulnes. Jellie

brouwer interviewt regisseur marc schmidt

over zijn documentaire ‘De regels van

matthijs’. Het muzikale intermezzo komt

van mark boog en poetry in motion.

Dagvoorzitter is John

Jansen van Galen.

Hij zal ook gedichten

voordragen.

Meer informatie

op vumc.nl

onder agenda.

Medische ethiekin looking beneath

the surface wordt

aan de hand van the-

ma’s als genetica, embryo's, beëindiging

van de zwangerschap, orgaandonatie, palli-

atieve sedatie en euthanasie gekeken naar

verschillende benaderingen vanuit islami-

tisch en westers perspectief. basis van dit

boek is een conferentie rond medische

ethiek in 2010 waaraan de theologische en

medische faculteiten van de Vrije

Universiteit en VUmc en de islamitische

Universiteiten liga deelnamen. martina

Cornel, hoogleraar community genetics

VUmc: ‘eigenlijk zijn onze westerse denk-

beelden niet zoveel anders dan die van

onze islamitische collega’s. Vaak zijn de

verschillen meer gebaseerd op vooroorde-

len en misverstanden en hebben ze geen

wetenschappelijke basis. Dat hopen we

met dit boek aan de orde te stellen.’

Looking beneath the Surface – Medical

Ethics from Islamic and Western

Perspectives. ISBN 978-90-420-3730-4

té kort door de bocht voor u?meer informatie over deze onderwerpen: www.VUmc.nl/synaps/meerinfo

‘ het is zeer aannemelijk dat in het stadium van preklinische

alzheimer de sleutel ligt tot het begrip van het ontstaan en het

eventueel genezen van de ziekte’

is voor de ziekte van Alzheimer in de hersenen kan worden aangetoond. VUmc is een van twee centra in Neder-land waar deze PET-scan mogelijk is.

Legio vragenAls al die gegevens en materialen bin-nen zijn, begint het zoeken naar de ant-woorden op de legio vragen die er rond Alzheimer zijn. ‘We weten nog zo wei-nig over de ziekte, we zijn echt nog in het stadium van vragen stellen’, zegt Van der Flier. Eén van de dingen die zij en haar team bijvoorbeeld willen weten is wat nu écht de oorzaak van de ziekte van Alzheimer is. De theorie was tot voor kort dat eerst het amyloid-eiwit plaques vormt in de hersenen en dat vervolgens het tau-eiwit neerslaat dat hersencellen afbreekt. Onlangs is deze hypothese aangepast, nu iedereen in bepaalde mate neergeslagen tau-eiwit

blijkt te hebben. Toch strookt de hypo-these nog steeds niet met wat we zien in patiënten. ‘Het zou zo maar eens kunnen zijn dat de volgorde verschil-lend is bij verschillende subgroepen van patiënten. Ook is het mogelijk dat zowel tau als amyloid niet de oorzaak, maar een vroeg gevolg van de ziekte zijn, en dat er nog iets aan vooraf gaat’, vertelt Van der Flier. ‘Als we daar de vinger op kunnen leggen, dan zou dat wel eens een mooie ingang kunnen zijn om medicijnen op te ont-wikkelen.’ Ook wil Van der Flier weten wat de betekenis is van de aanwezig-heid van amyloid bij mensen zonder klachten. ‘Krijgen deze mensen sowie-so Alzheimer, als ze maar lang genoeg te leven hebben? Of zijn er andere triggers bij nodig? En waarom duurt het bij sommige mensen langer om de ziekte te ontwikkelen? Hebben zij

eigenschappen die voor de symptomen kunnen compenseren, en zo ja, welke?’ Zo somt ze een reeks vragen op die ze hoopt te beantwoorden.

Heilige graalDaarnaast hoopt Van der Flier indica-toren in bloed of hersenvocht te vin-den, zogenaamde biomarkers, die iets kunnen zeggen over de ernst of het verloop van de ziekte. Op dit moment lijkt amyloid een aan/uit biomarker. ‘Er is geen enkel verband tussen con-centratie amyloid en ernst van de ziek-te’, zegt Van der Flier. ‘Zijn er mis-schien andere stoffen die daar wel iets over zeggen, en die patiënten mis-schien meer zekerheid kunnen geven over hun lot?’ De heilige graal zou het vinden van markers zijn in het bloed, omdat dat nu eenmaal een stuk makke-lijker af te nemen en te bewaren is dan hersenvocht. ‘Als je hele grote groepen naast elkaar legt, dan zit er wel verschil in de bloedwaarden tussen mensen met en zonder Alzheimer, maar voor de individuele patiënt is dat nog lang niet bruikbaar. Het zou mooi zijn al we ook daar een handje bij kunnen helpen.’Om de antwoorden te vinden op al deze vragen, gaat Van der Flier de komende maanden op zoek naar men-sen die mee willen doen aan de studie, 300 in totaal. Maar ze hoopt ook op gegevens uit het buitenland. ‘Er is veel internationale samenwerking gaande op het gebied van Alzheimeronderzoek. Er heerst een goede vibe omdat ieder-een voelt dat het een spannende tijd is die veel kan opleveren’, zegt Van der Flier, die net terug is van een Alzheimer- congres in Boston. Uiteindelijk hoopt Van der Flier dat dit tweejarig project alleen maar een begin is en dat er geld komt voor het langer volgen van alle deelnemers. Om uitein-delijk te eindigen met meer antwoor-den dan vragen.

Patiënten die het VUmc Alzheimercentrum bezoeken, ondergaan op de zogeheten screeningsdag een

alomvattend diagnostisch protocol. Het onderzoek bevat een algemeen medisch en neurologisch

onderzoek, gesprek met de verpleegkundig consulent, neuropsychologisch onderzoek, electro-ence-

phalogram, MRI, bloedafname en ruggenprik. Aan het eind van dezelfde week wordt tijdens het multi-

disciplinair overleg bij consensus een diagnose en beleid vastgesteld.

<ta

art

gra

fie

k V

Um

c>

Jaarlijks komen er circa 600 nieuwe patienten bij het VUmc

Alzheimercentrum. De verschillende diagnoses in één jaar,

in percentages.

- AD (ziekte van Alzheimer)

- VaD (vasculaire dementie)

- FTLD (frontotemporale dementie)

- DLB (dementie met Lewy lichaampjes)

- Dementie anders (bijvoorbeeld ziek-

te van Creutzfeldt-Jakob;

alcohol-dementie; ziekte van

Huntington)

- MCI (milde cognitieve klachten)

- Subjectief (mensen die wel geheu-

genklachten hebben, maar waarbij

er geen sprake is van een neurode-

generatieve aandoening)

- Psychiatrie (zoals depressie

of bipolaire stoornis)

- Neurologie anders

(bijvoorbeeld epilepsie)

- Uitgestelde diagnose

(nader onderzoek is nodig)

VaD 2%

AD 28%

FTLD 3%

DLB 4%

MCI 13%

Dementie anders 3%

Neurologie anders 5%

Psychiatrie 10%

Subjectief24%

Uitgestelde diagnose 8%

SynapS SynapS

0908

Nummer 82 september 2013SyNapS NUmmer 82

i

reV

aLi

da

tieg

eNee

SKU

Nd

epatiënten die geen hersenstimulatie krijgen, niet door dat de prikkel bij hen daarna ophoudt’, aldus Van Wegen.

Eerste dertig dagenHij verwacht dat de patiënten die hersen-stimulatie krijgen significant tien tot vijf-tien procent hoger scoren op balanstesten dan de patiënten die alleen balanstrai-ning krijgen. ‘Om dat statistisch hard te krijgen, hebben we 26 mensen nodig. Veiligheidshalve maken we daarom twee groepen van vijftien personen.Van Wegen: ‘Het is logistiek best inge-wikkeld. De juiste beroertepatiënten moeten worden geselecteerd. Dat zijn patiënten die net een beroerte hebben gekregen, want de eerste dertig dagen na de beroerte zijn cruciaal voor herstel. En dat zijn beroertepatiënten die nog kun-nen staan. Bovendien moeten ze in dezelfde periode beschikbaar zijn, want ze gaan in groepjes trainen. Dat werkt extra stimulerend.’Van Wegen is benieuwd naar het resul-

taat. ‘Ik hoop dat we ook kunnen ach-terhalen wat er gebeurt in de hersenen als iemand herstelt van een beroerte.’ Eerder onderzoek suggereert dat een deel van de hersenen wordt gerepareerd, onder andere door hormonen en groei-factoren die ervoor zorgen dat bescha-digde hersencellen weer uitgroeien. Maar hoe dat precies gebeurt en welke hersendelen daarbij met elkaar praten is onbekend. ‘Om meer inzicht in dit her-stelproces te krijgen, maken we van elke patiënt voor- en achteraf een EEG. Die registreert de elektrische golven in de hersenen. Verder doen we een aantal motorische en cognitieve testen’, aldus de bewegingswetenschapper.

reV

aLi

da

tieg

eNee

SKU

Nd

e

< tekst Astr id Smit foto DigiDaan>

‘In onze balanstraining oefenen patiën-ten met virtual reality games’, zegt onderzoeker Erwin van Wegen als hij het apparaat voor de ‘posturale feedback training’ (PFT) de oefenruimte vanVUmc inrijdt. ‘De patiënten moeten op deze blauwe krachtenplaat gaan staan. Die registreert hun evenwichtspunt en geeft dat door aan de computer. Vervolgens kunnen de patiënten met dat evenwichtspunt op het beeldscherm spelen door naar voren, achteren, links of rechts te bewegen. Ze kunnen er een bal mee door een doolhof loodsen, een roeibootje in balans houden of een auto of vliegtuigje besturen. De onderzoeker van onderzoeksinstituut MOVE demon-streert het autospel. ‘Kijk, als je naar voren beweegt, gaat de auto rijden en als je naar rechts helt, gaat de auto naar rechts. In dit spel moeten patiënten tegenliggers zien te ontwijken door met hun evenwicht te spelen.’

Elektrische stroompjesDe training helpt mensen die net een beroerte hebben gehad beter in even-wicht te blijven. Maar de onderzoeks-groep van Van Wegen denkt dat dit nog

prikkelenDe oefeninGen

0908

mensen met een beroerte hebben vaak moeite om hun evenwicht

te bewaren. Ze lopen daarom extra risico om te vallen. De afdeling

revalidatiegeneeskunde van VUmc onderzoekt of balanstraining in

combinatie met hersenstimulatie uitkomst biedt. De Hersenstichting

honoreert de driejarige studie met 150.000 euro.

‘ ik hoop dat we ook kunnen achterhalen wat er

gebeurt in de hersenen als iemand herstelt van

een beroerte.’

beter lukt als hun brein tijdens de trai-ning wordt geprikkeld met kleine elek-trische stroompjes, de zogenoemde transcraniële hersenstimulatie (zie kader). ‘Uit ander onderzoek blijkt dat mensen dan beter leren. Hersenstimulatie wordt al regelmatig toegepast. Maar nog niet bij patiënten die moeite hebben om hun evenwicht te bewaren.’ Om de meerwaarde van her-senstimulatie bij de training te onder-zoeken, schreef Van Wegen, onder lei-ding van hoogleraar neurorevalidatie Gert Kwakkel, daarom een onderzoeks-voorstel. Dat honoreerde de Hersen-stichting deze zomer met 150.000 euro.‘We gaan de komende drie jaar met twee groepen patiënten aan de slag’, aldus Van Wegen. ‘De ene groep krijgt balans-training met hersenstimulatie, de andere groep alleen balanstraining’. De patiën-ten krijgen allemaal dezelfde apparatuur op hun hoofd om te voorkomen dat ze weten in welke groep ze zitten. Ook voe-len ze allemaal aan het begin van de trainingssessie een lichte prikkeling op hun achterhoofd. ‘Bij hersenstimulatie voel je de prikkel meestal alleen aan het begin. Dus in principe hebben de

HersenstimUlAtie om bAlAnstrAininG nA beroerte te Verbeteren

Hoe werkt transcraniële hersenstimulatie (tDCS)?

zenuwcellen zijn kleine geleiders. Via

elektrische prikkels kunnen ze heel snel

boodschappen aan elkaar doorgeven.

Hersenstimulatie kan die elektrische

communicatie bevorderen waardoor

nieuwe informatie soms beter beklijft.

Hersenstimulatie kan ín het brein - bij-

voorbeeld via een chip - of óp het hoofd,

de zogenoemde transcraniële hersensti-

mulatie (tDCS), zoals in dit experiment.

Patiënten krijgen een helm op met een

anode en een kathode die contact maken

met de schedel. Door een klein stroompje

te laten lopen tussen anode en kathode

wordt het hersengebied tussen deze twee

polen geprikkeld. Van Wegen: ‘In dit expe-

riment zullen we vooral het cerebellum

van de patiënten prikkelen, omdat hier

het motorisch centrum zit dat betrokken

is bij balans en controle.’

AanmoedigenWat ook de resultaten van het onder-zoek zullen zijn, voor de patiënten is de balanstraining meestal geen straf, zegt Van Wegen als hij de demonstra-tiesessie beëindigt. ‘De patiënten gaan vaak zo op in het computerspel, dat ze bijna vergeten dat ze aan het trainen zijn. Vooral als andere patiënten hen aanmoedigen. Dat is echt leuk om te zien. En een groot voordeel is dat we het PFT-apparaat overal naar toe kun-nen rijden. Als een patiënt niet naar ons kan komen, komen wij naar de patiënt toe.’

Foto: Onderzoeker Erwin van Wegen (rechts)

verbindt het oefenapparaat voor de balans-

training met een proefpersoon.

N

11

eind oktober gaat hematoloog peter Huijgens met pensioen.

na een verblijf van precies veertig jaar aan de Vrije Universiteit en VU

medisch centrum neemt hij afscheid als hoofd van de afdeling

hematologie en directeur van onderzoeksinstituut VUmc CCA. maar

helemáál stoppen met onderzoek en onderwijs, dat zit er nog niet in.

onDerZoek in Het bloeD

< teks t J im Heirbaut fo to's Harr y Mei jer>

HemAtolooG peter HUiJGens neemt nA VeertiG JAAr AfsCHeiD VAn VUmC

Net buiten het kantoor van prof.dr. Peter Huijgens hangt een vogelhuisje. Het is een stille verwijzing naar zijn passie, vogels kijken in de vrije natuur, waaraan hij vanaf oktober wellicht meer tijd kan besteden. Hij blijft nog wat onderwijs geven en binnen de afdeling hematolo-gie zal hij – op een iets lager pitje – actief blijven als onderzoeker.Ook blijft Huijgens nog voorzitter van de Stichting Hemato-Oncologie voor Volwassenen Nederland (HOVON). Deze stichting wil ervoor zorgen dat de resul-taten van wetenschappelijk onderzoek worden omgezet in een nieuwe behande-ling voor patiënten met een bloedziekte.

Dorpse sfeerHuijgens heeft de ontwikkeling van VU medisch centrum praktisch van begin tot einde meegemaakt. Het academische ziekenhuis begon in 1966 als kleine

instelling aan de zuidkant van Amsterdam. Eén jaar later begon Huijgens met zijn studie geneeskunde. ‘Er hing een heel dorpse sfeer.’ Van de christelijke grondslagen van de Vrije Universiteit heeft hij nooit veel gemerkt. ‘Ik ben een volstrekte atheïst. Volgens mij voel ik me hier zo goed thuis mede omdat VUmc altijd voorop heeft gelo-pen in gevoelige, progressieve thema’s als euthanasie en geslachtsverandering.’Huijgens ging nooit meer weg bij VUmc. Voor iemand die zichtbaar zoveel ambi-tie uitstraalt, lijkt dat een verrassend carrièrepad, want de meeste weten-schappers kijken wel eens een paar jaar over de grens. Huijgens: ‘Dat komt echt door de enorme ontwikkelingen in mijn vakgebied, de hematologie. Dat gaat maar door en door! Als het een gezapige boel was geweest, dan had ik hier niet meer gezeten.’

oN

co

Log

ie

‘ met name voor onderzoek

naar bijzondere vormen van

kanker is het van belang om

voldoende kritische massa

te hebben’

September 2013 SyNapS SyNapS NUmmer 82

oN

co

Log

ie10

SyNapS

13

SyNapS NUmmer 82

Hij zal het zelf nooit zeggen, maar Huijgens is zelf één van de drijvende krachten geweest bij het uitbouwen van ‘zijn’ vakgebied, de hematologie, aan VUmc en in Nederland. Samen met col-lega’s in Rotterdam loopt VUmc voorop in dit veld. Daar komt nog bij dat ras-Amsterdammer Huijgens zich niet kon voorstellen dat hij zou verkassen: ‘Ik ben erg gehecht aan Amsterdam, de enige stad van ons land.’ Ook bij de toenadering van VUmc en AMC speelt Huijgens een rol. ‘Ik ben hoofdonderhandelaar op het gebied van kankeronderzoek, dus het zal duidelijk zijn dat ik voorstander ben van de samenwerking. ‘Met name voor onder-zoek naar heel bijzondere vormen van

SyNapS

oN

co

Log

ie12

kanker is het van belang om voldoende kritische massa te hebben.’

MonoklonaliteitHoe kwam Huijgens bij hematologie terecht? ‘Wat me zo boeit aan leukemie en andere kankers van de bloedbaan, is dat die zich goed lenen voor onderzoek’, legt hij uit. ‘Tumoren elders in het lichaam zijn een grote klomp cellen, waar je niet gemakkelijk iets mee kunt doen. Maar bij leukemie drijven de kan-kercellen levend door het bloed. Je kan ze eruit vissen en heel goed bekijken hoe zo’n cel werkt, wat hij precies doet. Veel begrip binnen de oncologie komt daarom oorspronkelijk uit de hematologie.’

Huijgens is vooral geïnteresseerd in leu-kemie: ‘We begrijpen steeds beter wat een leukemiecel is. Zo was lange tijd het beeld in ons onderzoeksveld dat bij leu-kemie sprake is van monoklonaliteit – dat wil zeggen dat de kanker vanuit één lichaamscel ontstaat. Alle kankercellen zouden dan identiek zijn. Dat beeld moeten we echter bijstellen. Vanaf het begin van de ziekte lijkt leukemie te bestaan uit meerdere klonen: er zijn ver-schillende groepen leukemiecellen in de patiënt aanwezig, met één dominante kloon. Door die dominantie lijkt het bij diagnose alsof er maar één type leuke-miecel in de patiënt zit. Wanneer je dan bij diagnose de therapie richt op de dominante kloon zal, wanneer die ver-dwijnt, één van de andere klonen de kop op kunnen steken.Dat nieuwe inzicht kan consequenties hebben voor het concept van targeted

therapy. Immers, te smal, te gericht wer-ken zal de patiënt dan niet genezen.’ Ook de diagnose en vooral het volgen van leukemie tijdens de behandeling, wordt alsmaar beter. ‘We kunnen leuke-miecellen met steeds gevoeligere tech-nieken detecteren.’ Hetzelfde geldt voor lymfklierkanker, dat dankzij steeds gevoeligere imaging-technologie beter en eerder in beeld komt. Het doel is natuur-lijk om de ziekte eerder op het spoor te komen, maar ook om tijdens behande-ling te zien of de therapie goed aanslaat.

Verwacht Huijgens dat kanker ooit hele-maal uitgebannen zal zijn? ‘Nee, is mijn stellige overtuiging. Helaas niet.’ En dan, filosoferend: ‘Om kanker echt te verslaan, moeten we alles weten van de cel. En dat kan helemaal niet! Want in de cel vinden zoveel ingewikkelde bio-chemische processen plaats, die allemaal op een of andere manier op elkaar inwerken. Het is een soort chaotisch systeem; vergelijk het maar met het weer, dat is een paar dagen vooruit ook niet exact te voorspellen.’

‘ Veel begrip binnen

de oncologie komt

oorspronkelijk uit de

hematologie’

Uit

geL

ich

t

‡

Het niVel onderzoekt samen met VUmc en UmC st radboud of patiënten met lymfklierkanker

(Hodgkin en non-Hodgkin lymfoom) gebaat zijn bij een communicatiecursus op internet, zodat zij zich

beter leren voorbereiden op gesprekken met hun arts. Drie reacties op de stelling:

‘ook patiënten moeten leren communiceren’

<il

lust

rati

e A

ad

Go

ud

ap

pe

l>

Josée M. zijlstra, internist-hematoloog VUmc en medeonderzoeker patiëntcommunicatiecursus‘móeten is in deze stelling niet het goede woord. Communicatie is de basis

van elke arts-patiëntrelatie. De afgelopen jaren is er (terecht) veel aandacht

besteed aan het belang van goede communicatie in de geneeskunde

opleiding. Dokters móeten leren op een heldere manier met hun patiënten te

communiceren. maar communicatie komt als het goed is van twee kanten.

Zeker als het gaat om patiënten met een levensbedreigende ziekte is van

belang dat de voor hem of haar essentiële vragen in het gesprek aan de orde

komen. Uit recent onderzoek blijkt dat veel patiënten wel een steun in de rug

kunnen gebruiken om voldoende weerbaar te zijn in soms lastige gespreks-

situaties. een patiënt kan zich van tevoren voorbereiden op het gesprek met

de dokter. eén van de mogelijkheden hiervoor is een communicatiecursus

via internet.’

Remke van Staveren, psychiater en auteur van leer-boeken patiëntgericht communiceren‘nee, patiënten moeten niet leren communiceren. Dat doe je toch ook niet

voor een afspraak bij de kapper? Dat zou de omgekeerde wereld zijn! niet de

patiënt, maar de arts is verantwoordelijk voor het consult en dus voor de

communicatie. natuurlijk heeft ook de patiënt een verantwoordelijkheid. De

patiënt is verplicht zijn arts eerlijke en duidelijke informatie te geven over

zijn gezondheidstoestand. maar het is aan de arts om contact met de patiënt

te maken, een vertrouwensrelatie op te bouwen en de juiste vragen te stel-

len. bij allerlei verschillende patiënten, onder allerlei verschillende situaties.

Zoals een goede kapper precies weet te achterhalen hoe zijn klant geknipt

wil worden. Dat is ons werk.’

Rosaida Broeren, beleidsmedewerker Nederlandse patienten consumenten Federatie‘We communiceren elke dag, maar in de spreekkamer kan dit voor zowel de

patiënt als zorgverlener vaak nog lastig zijn. De verantwoordelijkheid voor

goede communicatie ligt bij de zorgverlener. maar de patiënt heeft hier ook

een belangrijke rol. Door bijvoorbeeld vragen te stellen over de diagnose en

behandeling en te vertellen of hij de behandeling ziet zitten. in sommige situ-

aties is dit minder vanzelfsprekend, bijvoorbeeld in het geval van emoties of

lage gezondheidsvaardigheden. Het is de taak van de zorgverlener om deze

patiënten te ondersteunen, zoals de communicatie beter op hen af te stem-

men en visueel voorlichtingsmateriaal gebruiken. Zowel de zorgverlener als

de patiënt kunnen nog wel wat hulp gebruiken. een goed voorbeeld waarbij

het mes aan twee kanten snijdt zijn de communicatiekaarten van de npCf.

Deze kaarten met tips helpen zowel de zorgverlener als de patiënt in hun

communicatie om zo het gesprek in de spreekkamer goed te laten verlopen.’

reageren?

mail naar [email protected]


Leukemie in beeldVUmc is één van de grootste behandelcentra voor leukemie in Neder-

land. Binnen grote Europese studies brengen VUmc-onderzoekers

subtypes van acute myeloïde leukemie in kaart, om de juiste behan-

delwijze daarvan vast te stellen. VUmc loopt voorop in het vast-

stellen of de leukemie echt verdwijnt tijdens therapie en dat kan

gemakkelijker als bij iedere patiënt zijn of haar subtype nauwkeurig

is vastgelegd.

Links: Schematische weergave van de DNA-afwijking bij één van de vele soor-

ten acute leukemie: het midden van chromosoom 16 keert zich als het ware

om. Op de breek-/laspunten ontstaan twee nieuwe genen, waardoor deze spe-

cifieke acute myeloïde leukemie ontstaat. <beeld VUmc>

Loopbaan peter Huijgens

1949 Geboren in Amsterdam

1967– 1973 studie geneeskunde

Vrije Universiteit

1976 Start op afdeling hematologie

VUmc

1978 Begint als internist

1986 promotie VUmc

1997 Hoogleraar, hoofd hematologie

VUmc

2004 Directeur VUmc CCA

pr

eVeN

tie

eN g

ezo

Nd

hei

d14

SyNapS NUmmer 82

pr

eVeN

tie

eN g

ezo

Nd

hei

d

15

e

Niet sexyIn 2012 trad De Geus aan als directeur van het EMGO+-instituut. ‘We zijn het grootste en meest geciteerde onder-zoeksinstituut van VUmc, met een enor-me wetenschappelijke output van hoge kwaliteit. Hier zie je dat wetenschap sociaal en maatschappelijk relevant is – en geldgevers zien dat terug. Als huis-artsen de richtlijn voor cardiovasculaire risico’s gebruiken, dan werken ze met een instrument dat onder meer uit EMGO+-onderzoeken is voortgekomen. We zoeken uit hoe je mensen kunt laten doen wat goed voor ze is. Hoe krijg je bijvoorbeeld bouwvakkers zover dat ze goed tillen? Gaat dat via peers, belonen, verplichten, verbieden? Maar ook niet-sexy zaken als statistiek is deel van ons werk, omdat dat nu eenmaal de basis is voor een gedegen analyse.’Voor financiering zoekt De Geus ook naar externe partijen als zorgverzeke-raars en gemeenten. ‘Juist nu de

gemeenten jeugdzorg en ouderenzorg moe-ten uitvoeren, zie ik een rol voor ons. Omdat hier alles in huis is om te onderzoe-ken wat effectief is aan interventies, behan-delingen, maatregelen.’

IJskastmoedersDoor zijn andere baan bij het Tweelingen Register combineert De Geus het beste van twee werelden: toegepast en fundamenteel onderzoek. ‘Wetenschap moet toepasbaar zijn. Maar de twijfel van de fundamentele wetenschapper blijft nodig. Kijk naar autis-me en depressie. Daarvan werd lang aange-nomen dat de oorzaak alleen in de omge-ving lag – bij autisme bijvoorbeeld door zogeheten ijskastmoeders, emotioneel kille vrouwen. Door genetisch onderzoek weten we nu dat die aandoeningen een biologi-sche basis hebben, net als diabetes en hart- en vaatziekten.’ Toegepast wetenschappe-lijk onderzoek brengt ook zo z’n eyeopeners voort, vooral bij ‘zijn’ thema, beweging. ‘Mensen die geregeld sporten worden min-der depressief, voelen zich beter. Alleen: oorzaak en gevolg zijn niet goed aan te tonen. Het lijkt alsof sportende mensen zich in de grond al beter voelen – er zit iets in je waardoor je je goed voelt en je gaat sporten. Dus “ga maar sporten als je depres-sief bent” past niet bij iedereen. De vraag is: welke interventie of therapie helpt bij wie? One size fits all bestaat niet. Natuurlijk voorkom je door beweging heel veel ziektes en help je het genezingsproces. Maar voor preventie en interventie moet je echt aan-vaarden dat mensen individueel enorm verschillen. Genetisch, biologisch, psycho-logisch.’

AmbitiesAls bestuurder maakt De Geus geen geheim van zijn ambities, hij heeft een Amsterdam School of Public Health voor ogen. ‘Al het topacademisch onderzoek onder één dak, en dat hoeft zeker niet in één gebouw. De public health-onderzoekers in beide Amsterdamse umc’s blijven doen waar ze goed in zijn, maar verenigd kunnen we een nog sterkere club zijn.’En als onderzoeker blijft sport en beweging zijn aandacht trekken. ‘Ik zou heel graag willen weten wat sportgedrag bepaalt. Waarom gaat iemand wel of niet sporten? Wat is genetisch, wat is omgeving, wat is persoonlijkheid? En hoe kunnen we dat beïnvloeden? Want stiekem wil ik Nederland beweegland maken.’

Maatschappelijk relevantHet EMGO+-instituut is een transdisciplinair onderzoeksinstituut

van VUmc en de Vrije Universiteit. De focus ligt op publieke gezond-

heidszorg en eerstelijnszorg – het doel is excellent onderzoek te

doen op hoogwaardig internationaal niveau en met maatschap-

pelijke relevantie. Het instituut kent vier onderzoeksprogram-

ma’s: Lifestyle, Overgewicht en Diabetes, Geestelijke Gezondheid,

Kwaliteit van Zorg, en Spier-Skelet Gezondheid. Zo’n 600 onderzoe-

kers van VUmc, en van de VU-faculteiten Psychologie en Pedagogiek,

en Aard- en Levenswetenschappen zijn aan het EMGO+ verbonden.

www.emgo.nl

Enthousiast vertelt De Geus over de brug die EMGO+ slaat tussen wetenschappe-lijk onderzoek en de samenleving. En wat zijn werk bij het Tweelingen Register daaraan bijdraagt. ‘Wat is erfelijk bepaald en wat is de invloed van omge-ving? Neem obesitas. Genetisch gezien weten we dat obesitas sterker verbonden is met genen in de hersenen dan met genen in het vetweefsel. Maar of en hoe die genen tot expressie komen, verschilt

< teks t Barbara van Male

fo to's Jean pierre Jans en Mark van den Br ink>


‘Voor preventie en interventie moet je aanvaarden dat mensen

individueel enorm verschillen. Genetisch, biologisch, psychologisch.’

eco de Geus, directeur van het emGo+-instituut en wetenschappelijk

onderzoeker bij het nederlands tweelingen register, is duidelijk over

de maatschappelijke betekenis van academisch onderzoek. ‘Zo’n

inzicht is van belang voor onderzoekers én voor huisartsen en

andere zorgverleners.’

emGo+-DireCteUr eCo De GeUs oVer erfeliJk-HeiD en sAmenleVinG

‘ one siZe fits All bestAAt niet’

TweelingenHet Nederlands Tweelingen Register (NTR) is in 1987 opgericht door

onderzoekers van de VU. Het doel van het NTR is te onderzoeken

hoe erfelijke aanleg bijdraagt aan persoonlijkheid, ontwikkeling,

ziekte en risicofactoren voor bepaalde ziektes. Onderzoek onder

eeneiige én twee-eiige tweelingen kan laten zien in welke mate ver-

schillen tussen personen het gevolg zijn van erfelijke aanleg en van

omgevingsfactoren.

enorm per persoon. Dat roept weer de vraag op wat omgeving – gezin, stad, platteland, stress, enzovoorts – doet. En daar komt het tweelingenonder-zoek om de hoek. Eeneiige tweelingen zijn genetisch identiek, maar kunnen in één eigenschap erg verschillen: de een rookt en de ander niet, de een loopt fanatiek hard en de ander zit liever op de bank, …kortom, waar ben je mee geboren en wat komt eruit?’

Nummer 82 september 2013

Elektronische neus ‘ruikt’ darmkanker in menselijke ontlastingDoor te ‘ruiken’ met een elektronische neus,

een zogenaamde enose, kunnen darmkanker

en voorstadia daarvan (dikkedarmpoliepen)

worden opgespoord. Geurprofielen afkomstig

van de ontlasting van patiënten met dik-

kedarmkanker verschilden van die van gezon-

de personen. onderzoekers vonden ook een

verschil in geurprofielen van ontlasting van

patiënten met dikkedarmpoliepen en die van

patiënten met dikkedarmkanker.

onderzoekers, mDl-artsen nanne de boer en

tim de meij, maakten gebruik van de enose,

een apparaat dat moleculen kan onderschei-

den in lucht. Zij verwarmden daarvoor 157

monsters ontlasting en leidden de vrijgeko-

men damp langs de enose. Deze bleek de

ontlasting van gezonde personen, patiënten

met dikkedarmkanker en patiënten met dik-

kedarmpoliepen te kunnen onderscheiden.

Lees meer en bekijk het filmpje op www.

VUmc.nl bij onderzoeksnieuws.

SyNapS

9 oktober 2013promotie: b. stringer

titel: Collaborative Care for patients with

severe personality disorders. Challenges

for the nursing profession

Aanvang: 15.45 uur, Aula Vrije Universiteit

17 oktober 2013promotie: m. scherpenisse

titel: the humoral immune responses after

HpV infection and prophylactic vaccination:

importance of serology


22 oktober 2013Afscheidcollege: prof.dr. th.p.G.m. de Vries

titel: farmacotherapeutisch redeneren.

Verschillen tussen studenten en hun

opleiders


25 oktober 2013promotie: m. pronk

titel: When your hearing fails you.

Hearing loss determinants, psychosocial

consequences, and possible interventions

following screening in older adults


31 oktober 2013promotie: e.C.p.m. tak

titel: reducing the impact of geriatric

conditions by physical activity


Nie

Uw

S

17

een selectie uit cursussen, symposia, congressen, promoties en oraties.

ageNda

Voor meer inschrijvingen, nascholings-cursussen, congressen en symposia, kijk op: www.VUmc.nl/paog

Voor actuele informatie over promoties en oraties kijk op:www.VUmc.nl/onderzoek

CURSUSSEN/SyMpoSIA8 oktober 2013nascholing: samenwerking medisch

specialist en huisarts voor patiënten met

cardiovasculaire aandoeningen

locatie: Zaal de iJssel VUmc

meer info: www.vumc.nl (agenda)

9 oktober 2013 symposium literatuur en Geneeskunde:

'Hersenziekten'

locatie: Amstelzaal VUmc


10 en 11 oktober 2013Conferentie: translational neuroscience

network (tn2): Alzheimer's Disease

and related Disorders

locatie: Hoofdgebouw VU

meer info: www.tn2.eu/conference-

2013

11 oktober 2013symposium: Als elke minuut telt - acute

topzorg in Amsterdam. ter gelegenheid

van de nieuwe spoed-eisende hulp

van VUmc

locatie: Amstelzaal VUmc


18 oktober 2013symposium: 'beter door peter'

en afscheidsrede van prof. dr. peter

Huijgens

locatie: Aula, Hoofdgebouw van de

Vrije Universiteit


31 oktober 2013Congres: Disability studies international

the art of belonging

locatie: Hotel Casa400, Amsterdam


Nie

Uw

S16

té kort door de bocht voor u?

meer informatie over deze onderwerpen: www.VUmc.nl/synaps/meerinfo

een selectie uit opvallend nieuws op medisch-wetenschappelijk gebied

KortLeuk leren gezond te levenonderzoekers van VUmc hebben het Doit-

lespakket over gezonde voeding en bewegen

voor Vmbo-scholen ontwikkeld. Doordat leer-

lingen actief aan de slag gaan met hun eet-

en beweeggedrag gaan ze zich steeds gezon-

der en fitter voelen. Dat is niet alleen winst

voor nu, maar ook voor de toekomst!

Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat

Doit ook echt werkt. Deelnemende jongeren

worden minder dik en besteden minder tijd

aan tv kijken en computeren. Het lespakket is

uitgegeven bij Arko sports media. VUmc blijft

betrokken door een jaarlijkse evaluatie van

de effectiviteit van het lespakket.

Meer info: www.doitproject.com

Paren en artsen kiezen soms te snel voor vruchtbaarheids-behandelingen Uit promotieonderzoek van gynaecoloog in

opleiding noortje van den boogaard blijkt dat

bijna de helft van de paren met een onver-

klaarde onvervulde kinderwens een even grote

kans hebben op natuurlijke wijze zwanger te

worden als met een vruchtbaarheidsbehande-

ling. Voor deze paren is een afwachtend beleid

van zes tot twaalf maanden (richtlijn nVoG)

dan ook de gewenste behandelstrategie.

Artsen vinden het echter lastig patiënten te

overtuigen van het gebrek aan meerwaarde

van vroege behandeling. Hun kennis is vaak

niet up-to-date en niet alle artsen zijn het

eens met de richtlijn. fertiliteitartsen leven

Behandeling voor chronische open wonden beschikbaarDe afdeling dermatologie van VUmc heeft

nieuwe huidvervangende therapie ontwikkeld

voor de behandeling van open wonden. De

therapie is weinig belastend voor de patiën-

ten. eerst worden onder lokale verdoving

enkele kleine stukjes huid (biopten) afgeno-

men. De daaruit verkregen huidcellen worden

in drie weken tot huid gekweekt. Vervolgens

worden de wonden met deze nieuwe huid als

een soort levende pleisters bedekt. Daarna

groeien de lapjes vast door ingroei van bloed-

vaten vanuit het wondoppervlak, ook wel

wondbed genoemd. nieuw is ook dat de

gekweekte huid uit zowel lederhuid als

opperhuid bestaat, wat niet eerder lukte. Voor

mensen die soms al jarenlang kampen met

een of meer open wonden lijkt nu genezing

naderbij te komen. www.A-skin.nl

SyNapS



<

foto

Ma

rk v

an

de

n B

rin

k>

<fo

to V

Um

c>



Financiële injectie voor onderzoek naar kanker-vaccinyvette van kooyk, hoogleraar moleculaire cel-

biologie en immunologie, heeft een Advanced

Grant gekregen van 2,5 miljoen euro voor

haar onderzoek naar de ontwikkeling van een

vaccin tegen kanker. ‘We willen binnen vijf

jaar een vaccin hebben dat in de kliniek

gebruikt kan worden om de immuunreactie

van kankerpatiënten te versterken. Dat vaccin

is in te zetten als therapie, maar mogelijk ook

preventief. en op termijn wellicht tegen ande-

re ziekten die gebaat zijn bij een sterke

afweer zoals infectieziekten.’ Het onderzoek

is uniek vanwege de combinatie van kennis

van suikerchemie en immunologie. Van

kooyk:’Wij houden ons allereerst bezig met

een immuunrespons tegen melanoom en

Humaan papilloma Virus. Hierbij worden

suikers gebruikt om het vaccin naar de

juiste cellen te brengen die de

immuunreactie kunnen

initiëren.’

het ‘afwachtend beleid’ beter na dan gynae-

cologen. Van den boogaard: ‘Het gaat hier om

belastende en dure vruchtbaarheidsbehande-

lingen die soms leiden tot gecompliceerde

zwangerschappen zonder dat ze meerwaarde

hebben in vergelijking met natuurlijke con-

ceptie. mijn onderzoek laat zien dat een

gebrek aan goede communicatie en informa-

tie leidt tot deze overbehandeling.’

Hartziekte door DNA-fouteen paar keer per jaar staat het in de krant:

topsporter krijgt op het veld een hartstilstand.

Veel van deze jonge topsporters die plotseling

overlijden aan een hartstilstand blijken een

foutje te hebben in het DnA. Zo’n fout in het

erfelijk materiaal van het hart leidt bij 1 op de

500 personen in nederland tot een hartziekte

op jonge leeftijd. Jolanda van der Velden van

de afdeling fysiologie van VUmc onderzoekt

samen met de afdeling cardiologie hoe deze

DnA-fouten kunnen leiden tot acute hartdood

en hartziekte, zodat op termijn hopelijk een

medicijn te maken is om dit te voorkomen.

in haar oratie 'of mice and women' besteedt

zij aandacht aan erfelijke hartziekten, het nut

van muismodellen en studies in de mens

en de positie van de vrouw binnen de acade-

mische onderzoekswereld.

Coassistente demonstreert eNose

NNazha Hamdani doet onderzoek naar de oorzaken van diastolisch hartfalen. Dat is de vorm die ongeveer de helft van alle patiënten met hartfalen treft, maar waar tot nu toe nog geen fundamentele oplos-sing voor is gevonden. Bij diastolisch hartfalen knijpt de hartspier wel goed samen, maar ontspant hij niet goed, waardoor de pompfunctie tekortschiet.

ontspanning van de spiervezelsIn het verleden heeft het meeste onder-zoek naar diastolisch hartfalen zich gericht op de overmatige bindweefsel-vorming in de hartspier. De groep van Hamdani vond evenwel dat de ware oor-zaak waarschijnlijk ligt bij een slechter functioneren van het eiwit titine in de hartspiercellen (zie kader).

‘Bindweefselvorming lijkt eerder een gevolg dan een oorzaak van dit pro-bleem’, zegt Hamdani. ‘Wij hebben ont-dekt dat mensen met diastolisch hartfa-len onder andere een tekort hebben aan een specifiek enzym dat de ontspanning van de spiervezels reguleert. In diermo-dellen zagen wij vervolgens dat het geneesmiddel sildenafil, dat bekend is geworden onder de merknaam Viagra, dat enzym kan activeren.’Om daarmee te concluderen dat alle patiënten met diastolisch hartfalen dus maar aan de Viagra moeten gaat te ver, waarschuwt Hamdani. ‘Collega’s van de

dia

Sto

LiSc

h h

art

FaLe

N18

Sam

eNw

erKi

Ng

SyNapS NUmmer 82

19

ViAGrA Weer terUG nAAr Het HArt?

Het geneesmiddel dat ooit werd ontworpen

voor de behandeling van angina pectoris,

maar dat uiteindelijk faam maakte als

eerste hulp bij erectieproblemen, keert

mogelijk weer terug naar hartpatiënten. Dat

verwacht dr. nazha Hamdani, onderzoeker

bij iCar-VU en de ruhr University in bochum,

Duitsland.

Ulrike Lemke, psycholoog, ph.D., onderzoeksleider

bij phonak

‘ook al is dit een hoortoestellenbedrijf, ons

werk gaat over mensen. Want het is een mens

die een toestel gebruikt, bedient. en als ik

weer met sophia kramer gesproken heb, laat

ik haar visie duidelijk horen op onze technolo-

gieafdeling: het gaat over de manier waarop je

slechthorendheid benaderd.

Dit hooronderzoek onderstreept dat juist. We

kunnen zien welke ontwikkeling slechthorend-

heid én slechthorenden door de jaren heen

maken. en, belangrijker nog, erachter komen

wat de invloed van slechthorendheid is op

iemands welzijn, op kwaliteit van leven, op

communicatie en dagelijkse sociale omgang.

Want het is immers een stille ziekte, letterlijk,

je ziet ’t niet aan iemand.

De samenwerking tussen phonak en VUmc

bestaat sinds 2010, toen onze vice-president

op een congres sophia kramer hoorde vertel-

len over dit langlopende onderzoek. en wij

grepen de kans om dit onderzoek te steunen

– dit soort longitudinale onderzoeken zijn

namelijk erg schaars. in europa is dit de enige

waarin slechthorendheid niet als onderdeel

van ouderdom wordt onderzocht, maar juist

het centrale thema is. een unieke bron die niet

verloren mocht gaan.’

Sophia kramer, Associate professor kNo/Audiologie

en neuropsycholoog VUmc

'bij heel veel gehooronderzoek ligt de nadruk

op de techniek – heeft iemand een hoortoe-

stel nodig, en welk? in de nationale

longitudinale studie naar Horen kijken we

juist naar leefstijl, gezondheid, persoonlijk-

heid, werk, omgeving. Dat geeft inzicht in de

psychosociale gevolgen van slechthorend-

heid, en in wat slechthorenden nodig hebben.

inzichten die aan de aanpak voorafgaan: moet

er een hoortoestel ontwikkeld worden, of is

er een andere interventie of andere diagnos-

tiek nodig?

De industrie is een belangrijke speler in ons

werkveld. en als wetenschapper vind ik het

heel verrijkend om samen te werken met

phonak. niet alleen om de financiering, maar

ook omdat het phonaks onderzoeksteam veel

expertise heeft, die de lijn tussen wetenschap

en toepassing korter maakt. ons cohort is

geen eenmalige meting, we volgen het al

sinds 2006, met inmiddels bijna 2.500 deelne-

mers tussen de 18 tot 70 jaar. Voor ons én

voor hen een belangrijke bron voor ideeën die

verder gaan dan hoortoestellen, die juist over

kwaliteit van leven gaan. en dat verheugt me:

dat de industrie niet alleen maar geïnteres-

seerd is in commercie.'

VUmc streeft naar samenwerking tussen disciplines en onderzoekers, tussen

wetenschappers en andere partijen. in de nationale longitudinale studie naar Horen

werkt kno/Audiologie van VUmc samen met phonak, een Zwitserse ontwikkelaar van

hoortoestellen. een samenwerking die beide partijen verrijkt.

<tekst Barbara van Male beeld Shut terStock>

SLechthoreNdheid: eeN StiLLe zieKte

<tekst Rob Buiter bee ld Mark van den Br ink>


Mayo Clinic in de VS vonden in een klinische studie geen effect van Viagra op deze patiënten. Ik denk dat dat komt omdat zij alleen naar mensen met een vergevorderd stadium van hartfalen – en daarmee relatief veel bindweefselproble-men – hebben gekeken. Dit najaar hopen wij samen met cardiologen van het OLVG een klinische studie te starten met een kleine groep patiënten. Naast sildenafil dat de ontspanning van de spiervezels stimuleert willen wij dan ook middelen testen die tegelijk de che-mische omzetting van het eiwit titine reguleren.’

Sleutelrol voor reuzeneiwitDe sleutel in het onderzoek van Hamdani is het eiwit titine, het grootste eiwit in het

menselijk lichaam. Hamdani: ‘Van titine bestaan veel verschillende vormen, waaronder

een lange en soepele versie en ook een korter en stijver molecuul. De verhouding tus-

sen die twee is cruciaal voor het goed functioneren van de hartspier. Patiënten met

diastolisch hartfalen hebben relatief teveel van de korte, stijve versie.’

Dat titine zo lekker groot is, maakt het onderzoek er niet per se eenvoudiger op, zegt

Hamdani. ‘Er is maar een beperkt aantal groepen op de wereld met dit eiwit bezig. Mijn

werk is uiteindelijk mogelijk gemaakt door de samenwerking met professor Wolfgang

Linke in Bochum. Die werkt al twintig jaar aan dit lastige eiwit en heeft voor onze groep

binnen onderzoeksinstituut ICaR-VU deze innovatieve lijn van onderzoek geopend.’

‘ concluderen dat alle patiënten met diastolisch hart-

falen dus maar aan de Viagra moeten, gaat te ver’

Resultaten bekijken? Meedoen? Ga naar www.hooronderzoek.nl

d

20 21N

eUr

op

Syc

hia

trie

NeU

ro

pSy

ch

iatr

ie

positieve invloed op de slaap, de stem-ming en de bewegingsklachten. De onderzoekers blijven de deelnemers zes maanden daarna volgen om te zien of de effecten van zo'n eenmalige 'lichtkuur' aanhouden.

prettigerHet onderzoeksteam is inmiddels een jaar bezig en de reacties zijn enthousiast. Rutten: ‘De deelnemers zijn er erg over te spreken. Het is makkelijk toe te passen en je krijgt er geen bijwerkingen van. Baat het niet, het schaadt ook niet. Na de onderzoeksperiode kopen deelnemers vaak zelf zo'n lamp om ermee door te gaan. Patiënten herkennen het werkings-mechanisme van lichttherapie ook. Vrijwel iedereen voelt zich prettiger in de zomer als de dagen langer zijn. Dan gaan de dingen makkelijker, is de stem-ming beter, ben je minder snel ver-moeid.’ Van der Werf: ‘Na een goede nachtrust zijn patiënten motorisch ook beter. Dat noemen we sleep benefit. Maar we gaan hiermee de ziekte zelf niet ver-helpen. We behandelen mensen binnen de grenzen van hun ziekte en optimali-

Mensen worden om vier of vijf uur 's nachts wakker en kunnen niet meer inslapen. Slaapstoornissen en depressie zorgen voor een grotere lijdensdruk dan de bewegingsstoornissen. En dat geldt ook voor de mensen om hen heen. We zien dit ten onrechte nogal eens over het hoofd. Want wie aan Parkinson denkt, denkt vooral aan het trillen.’

zetjeZou het kunnen dat een biologische klok die van slag is niet alleen een slechte invloed heeft op de slaap, maar ook op de stemming? En is lichttherapie dan een behandeloptie? Dit eenvoudige mid-

del werkt niet alleen bij winterdepres-sies, waar het oorspronkelijk voor is uit-gevonden, maar ook bij gewone depressies. En in het bijzonder bij oude-ren, bleek uit een groot onderzoek van GGZ inGeest. En zo zette het onder-zoeksteam neuropsychiatrie, waartoe ook promovendus Chris Vriend behoort, een dubbelblind onderzoek op. Gedurende drie maanden zitten de deel-nemers 's ochtends en 's avonds voor een speciale lamp, gewoon bij hen thuis. De sessies markeren het begin en het einde van de dag. Daarmee krijgt de biologische klok weer een zetje in een gezonde richting – met mogelijk een

parkinsonpatiënten hebben naast hun bewegingsklachten ook vaak last van een

depressie. De progressieve hersenaandoening veroorzaakt zo'n neurobiologische

verstoring in het brein dat patiënten kwetsbaar voor somberheid worden. Hoe

komt dit en wat valt er aan te doen? onderzoekers van VUmc en GGZ inGeest proberen

het mechanisme te ontrafelen door toepassing van een eenvoudig middel: lichttherapie.

meer liCHt op DebioloGisCHe klok

< teks t Wi lma Mik i l lus t ra t ie Rhonald B lommenstein>

De gebruikelijke behandelmethoden bij een depressie – medicatie en psychothe-rapie – blijken ontoereikend voor patiën-ten met de ziekte van Parkinson. Sonja Rutten, psychiater in opleiding bij GGZ inGeest en één van de onderzoekers: ‘Parkinsonpatiënten moeten al veel medicatie slikken. Antidepressiva met kans op bijwerkingen en interacties met de andere medicatie zijn niet ideaal voor deze patiëntengroep. Psychotherapie is ook niet altijd een optie, zeker niet in een later stadium van de ziekte als er cognitieve problemen ontstaan. Op de poli tref ik veel patiënten met vaak ern-stige klachten, die we dus geen optimale behandeling kunnen bieden. We staan geregeld met lege handen.’

LijdensdrukNeurowetenschapper en slaaponderzoe-ker Ysbrand van der Werf en psychiater Odile van den Heuvel bogen zich over dit probleem. Het lijkt erop dat ook de biologische klok wordt beïnvloed door de ziekte van Parkinson. Van der Werf: ‘Die raakt echt verstoord door alles wat er gebeurt in het brein van een patiënt.

SyNapS NUmmer 82SyNapS September 2013 SyNapS

‘ Na een goede nacht-

rust zijn patiënten

motorisch ook beter.

dat noemen we sleep

benefit’

liCHttHerApie Voor pArkinsonpAtiënten met Depressie

seren ze binnen hun mogelijkheden. Daar valt nog veel te winnen.’Huisartsen en psychiaters volgen het onderzoek met belangstelling. Want stel dat de uitkomsten positief zijn, dan is er eindelijk een goed, relatief goedkoop en eenvoudig toe te passen behandel-alternatief.Overigens wordt ook voor andere aan-doeningen de gunstige werking van lichttherapie onderzocht. Zo zijn colle-ga’s van GGZ inGeest en VUmc bezig met de toepassing van lichttherapie voor diabetespatiënten.

Eervolle uitnodigingHet onderzoek gebeurt in nauwe samen-werking tussen VUmc en GGZ inGeest.

Rutten: ‘We kijken met een multidisci-plinair team naar psychiatrische afwij-kingen in een neurologische populatie. Iedereen brengt zijn specialiteit in en we leren heel veel van elkaar. Ik wist bij-voorbeeld niet dat het biologisch ritme zo belangrijk is, daar wordt amper aan-dacht aan besteed in de opleiding tot psychiater.’Onlangs ontvingen de onderzoekers een eervolle uitnodiging om deel te nemen aan een groot internationaal onderzoek, met partners in de VS en Australië. Dit grootschalige onderzoek richt zich op het effect van lichttherapie op de moto-rische klachten bij de ziekte van Parkinson. Rutten: ‘Dat is natuurlijk geweldig, voor ons, maar met name voor de patiënten. Want in ons onderzoek kunnen alleen mensen meedoen met de klinische diagnose depressie en daardoor moeten we veel patiënten afwijzen. Nu kunnen we ook de andere Parkinsonpatiënten, met bijvoorbeeld slaapproblemen, mildere somberheids-klachten, of een beperkt effect van de lopende behandeling op de motorische klachten iets bieden!’

Het onderzoeksteam van

GGZ inGeest en VUmc:

promovendus Chris Vriend,

neurowetenschapper en

slaaponderzoeker Ysbrand

van der Werf, psychiater

Odile van den Heuvel en

Sonja Rutten, psychiater in

opleiding bij GGZ inGeest.

Foto Dirk W de Jong

Deelnemers gezocht

patiënten met de ziekte

van parkinson die som-

ber zijn, komen moge-

lijk in aanmerking om

mee te doen aan het

lopende onderzoek van

VUmc en GGzinGeest.

parkinsonpatiënten

zonder somberheids-

klachten kunnen

zich aanmelden als

geïnteresseerde voor

een internationaal

onderzoek.

Aanmelden bij Sonja

Rutten:

[email protected]

of (020) 444 9683.

Meer informatie:

www.vumc.nl/cnp

SyNapS

22

NUmmer 82

pSy

ch

iatr

ie

23

SyNapS

Nie

Uw

S

een selectie uit opvallend nieuws vanuit GGZ inGeest

Kort

dDe wet staat euthanasie alleen toe als iemand uitzichtloos en ondraaglijk lijdt, als een behandelperspectief ontbreekt, en als het verzoek vrijwillig en welover-wogen is. ‘Daar heb je meteen de dilem-ma’s te pakken van euthanasie in de psychiatrie’, aldus Paulan Stärcke. ‘Ondraaglijk en uitzichtloos lijden kun je niet langs de meetlat leggen. Daarnaast gaan, anders dan bij termina-le somatische ziekten, psychiatrische patiënten niet dood aan hun ziekte. En of het euthanasieverzoek weloverwogen is, roept vaak vraagtekens op, bij psychi-aters zelf en bij de buitenwereld.’

IJsberg Het moment dat een psychiatrische patiënt daadwerkelijk over euthanasie durft te praten, is als het topje van een ijsberg, weet Stärcke. ‘Daaraan gaat meestal een langdurig innerlijk proces vooraf. Die wens moet dan ook grondig worden verkend. ‘Ik wil dood, want ik ben niets waard’ is een gedachte die onderdeel is van de ziekte en geen grond

‘een chronische depressie, een persoonlijkheids-

stoornis, dwanggedachten, alle behandelingen

gehad en een aanhoudende doodswens. Wat doe

je dan als psychiater?’ paulan stärcke, een van

de geneesheren-directeur bij GGZ inGeest, ontwik-

kelde het euthanasieprotocol voor de instelling.

‘Het vraagt durf van een psychiater om een

euthanasieverzoek diepgaand te onderzoeken.’

voor euthanasie. Maar wil iemand dood omdat hij zijn leven ondraaglijk vindt met zijn chronische depressie, psychoses en waandenkbeelden, dan moet je het gesprek erover voeren. Psychiaters kun-nen onderscheiden of de boodschap reëel en weloverwogen is, ook al ver-woordt iemand dat ongelukkig, thea-traal, boos.’ Onderkennen dat er geen of nauwelijks behandelopties meer zijn die succes bieden, is een precair en zwaar-wegend vraagstuk, benadrukt Stärcke. ‘Dat is een gewetensvraag, geen kwestie van een lijstje afvinken.’

té kort door de bocht voor u?

meer informatie over deze onderwerpen: www.VUmc.nl/synaps/meerinfo

<tekst Barbara van Male foto Mark van den Br ink>

DUrf en DilemmA’s


Steungroep psychiatersSteungroep Psychiaters geeft steun en con-

sultatie aan collega’s die een verzoek krij-

gen om hulp bij zelfdoding. Alle werkdagen

is een dienstdoende psychiater beschik-

baar voor het beantwoorden van vragen en

het bieden van daadwerkelijke steun.

Kijk op www.steungroeppsychiaters.nl of

bel (020) 5304970.

psychologie van de VU gaan de komende

jaren gezamenlijk optrekken in het ontwikke-

len, evalueren en implementeren van blended

care zorgprogramma’s voor mensen met psy-

chische klachten. Het gaat om klachten in de

tweede en derdelijn waaronder unipolaire en

bipolaire aandoeningen en angststoornissen.

Lees meer op www.ggzingeest.nl





Kinderpsychiatrie en volwassenenpsychiatrieop donderdag 14 november staat het negen-

de Valeriussymposium van GGZ inGeest in het

teken van de transgenerationele psychiatrie.

Het accent ligt aan de ene kant op het ver-

hoogde risico op een psychiatrische stoornis

bij kinderen van psychiatrische patiënten.

Veel volwassen patiënten hebben kinderen.

Als daar geen aandacht voor is, kunnen deze

kinderen de patiënten van de toekomst zijn.

Aan de andere kant zijn volwassen patiënten

ooit kind geweest. Wanneer zijn hun psychia-

trische klachten begonnen, en is dat toen

tijdig herkend? Weet de behandelaar van nu

Zuid, al ruim honderd jaar een begrip in de

nederlandse psychiatrie.

De nieuwe Valerius biedt onderdak aan poli-

klinische en klinische zorg voor volwassenen

en ouderen en opvang voor mensen met

acute psychische problemen. ook het weten-

schappelijk onderzoek naar psychische pro-

blemen en de behandeling daarvan krijgt hier

een nieuwe plek. Gebouw en omgeving zijn

zo ontworpen dat ze bijdragen aan het

welbevinden van de patiënt en een voor-

spoedige genezing.

De Amsterdamse Valeriuskliniek stond in

1950 aan de wieg van de medische faculteit

van de VU en VUmc. nog steeds is de samen-

werking tussen GGZ inGeest, VU en VUmc

op het gebied van zorg, onderwijs en

onderzoek, groot.

Kijk voor meer informatie op:

www.ggzingeest.nl/denieuwevalerius

wat er toen is gezien

en gedaan? in ons

land zijn de kinder-

en volwassenenpsy-

chiatrie nog steeds

twee gescheiden

vakgebieden. Het

Valerius-symposium

probeert deze kloof

te overbruggen. De

ontwikkeling en con-

tinuïteit van psychiatrische symptomen van

de kindertijd tot in de volwassenheid staan

daarbij centraal.

Lees meer op www.ggzingeest.nl

GGZ inGeest opent locatie De Nieuwe ValeriusDe nieuwe Valerius, academisch psychia-

trisch centrum VUmc-GGZ inGeest, op de

hoek De boelelaan – Amstelveenseweg is een

feit. op 10 september opende GGZ inGeest de

deuren van de nieuwe locatie. De naam ver-

wijst naar de Valeriuskliniek in Amsterdam-

Subsidies voor onderzoek naar blended care zorgruim 1 miljoen euro aan bijdragen van Zonmw

en het innovatiefonds en europese subsidies

euro maken onderzoek mogelijk naar blended

care zorgprogramma’s voor mensen met psy-

chische klachten. GGZ inGeest, de afdeling

psychiatrie van VUmc en de afdeling klinische

Het komt in de beste families voorop 10 oktober besteedt GGZ inGeest samen

met andere GGZ-instellingen, familie- en

patiëntenverenigingen tijdens de landelijke

Dag psychische Gezondheid uitgebreid aan-

dacht aan naasten van mensen met psychi-

sche problemen. Het belang om goed op de

hoogte te zijn van wat een psychiatrische

ziekte voor familie en naasten kan betekenen

en welke ondersteuning er is, is groeiende.

De laatste jaren wordt steeds meer een

beroep gedaan op familie en naasten van

psychiatrische patiënten en steeds vaker

kloppen familieleden met een hulpvraag bij

hun huisarts aan.

GGZ inGeest heeft een proactief familiebeleid

geformuleerd met familievertrouwensper-

sonen, familieklachtrecht en een familieraad.

Hiervoor won de organisatie in 2012 een

familiester van het landelijk platform GGZ.

prezens - onderdeel van GGZ inGeest –

verzorgt uitgebreide informatie, voorlichting

en cursussen voor familieleden, familie-

spreekuren en familiebijeenkomsten.

Meer informatie: www.ggzingeest.nl

en www.prezens.nl

FantasieDe euthanasiewet is van meet af aan ook bedoeld voor psychiatrische patiënten. De beroepsgroep van psychiaters spreekt er, na jaren huiverig te zijn geweest, langzaamaan vrijmoediger over, ziet Stärcke. ‘Ik heb wel eens de fantasie dat er in onze wachtkamer een folder over euthanasie ligt.’Bij GGZ InGeest neemt ze euthanasie-verzoeken over als psychiaters het niet aandurven. ‘Maar als ik denk dat er niet aan de wettelijke criteria is voldaan, doe ik niet mee. Uitgangspunt is: een ver-zoek om hulp bij zelfdoding nemen we in principe serieus. Soms werkt het ook de andere kant op. Een man met een euthanasieverzoek is juist intensieve psychotherapie gaan volgen. Want die laatste uitweg biedt hem ruimte. Door te bespreken hoe je naar je dood gaat, wat je nog moet regelen, wie je wilt spreken … dan blijkt soms dat euthanasie niet de weg is.’

huLp bij zeLfdoding in

de psychiatrie

SyNapS NUmmer 82

24

Deze afbeelding uit de jaren ’30 en ’40 uit de vorige eeuw werd gebruikt in het onderwijs om de principes van erfelijkheid weer te geven. Oude onderwijs-platen geven de huidige wetenschappers en medici een indicatie van de toen-malige stand van zaken in vakgebieden die ook nu nog volop in ontwikkeling zijn. Zo was veel van wat wij nu weten over de genetica nog verborgen voor de samenstellers van de afgebeelde plaat.

De afgelopen paar jaar zijn er geweldige stappen gemaakt in het analyseren van erfelijk materiaal. In plaats van naar hele chromosomen te kijken onder de microscoop kunnen we nu DNA ‘aflezen’, molecuul voor molecuul, als de let-ters van een boek. Dat wil nog niet zeggen dat we de betekenis van al die let-ters begrijpen en in dat opzicht staan we met deze nieuwe techniek, het DNA sequencen, voor een nieuw tijdperk binnen de erfelijkheidsleer.

<tekst Henne Holstege en Univers ite i tsmuseum Groningen>

Oud en scherp

<fo

to M

ark

va

n d

en

Bri

nk

> to

eN &

NU

Foto Universiteitsmuseum Groningen

Dr. Henne Holstege,

klinisch moleculair geneticus VUmc:

‘Voor ons onderzoek naar de betrok-

kenheid van erfelijkheid binnen de

ziekte van Alzheimer maken we graag

gebruik van het DnA sequencen. We

proberen te begrijpen wat er mis gaat

in de hersenen, en daarom is het heel

belangrijk te weten hoe het goed

gaat. een voorbeeld van iemand bij

wie het heel goed ging is Hendrikje

van Andel-schipper: zij werd de oud-

ste vrouw van de wereld, 115 jaar

oud, zonder ook maar een enkel

teken van dementie te vertonen. Haar

moeder werd ook 100 jaar oud en ook

zij vertoonde geen verschijnselen van

dementie. We zien het vaker dat men-

sen uit één familie allemaal oud

worden zonder last te hebben van

dementie. Hieruit kunnen we afleiden

dat erfelijke factoren een belangrijke

rol kunnen spelen bij het beschermen

tegen dementie.

om erachter te komen welke erfelijke

factoren beschermend werken tegen

dementie willen wij het erfelijk mate-

riaal van Hendrikje van Andel-

schipper vergelijken met dat van

andere mensen die ouder zijn dan 100

en ook helemaal scherp van geest

zijn. erfelijke factoren die overeenko-

men bij deze 100-plussers kunnen

belangrijke aanwijzingen bevatten

over hoe dementie voorkomen zou

kunnen worden.

Uiteindelijk hopen we dat deze nieu-

we inzichten leiden tot de ontwikke-

ling van een medicijn dat dementie

tegengaat. ‘

Voor het

100-plus onderzoek zijn

we momenteel op zoek naar

mensen die ouder zijn dan

100 en niet dement:

voor meer informatie kunt

u mailen met

[email protected]

Documents

81. Zoek de allereerste verschillen in Alzheimerhersenen 20