YAYIN KURULU

Hazırlayanlar

Melih ÇÖP, Timuçin SARITAŞ

YAYINA HAZIRLAYANLAR KURULU

Kurumsal Yayınlar Yönetmeni

Saime YILDIRIM

Kurumsal Yayınlar Birimi – Dizgi & Grafik

Mustafa Burak SANK & Ezgi GüLER & Meltem TEMEL

Sumru ALMAcAK & Gamze KAYA & Pınar KORKMAZ

Yasin ÇELEBİ & Reyhan KARAHASANOĞLU

Baskı - Cilt

Neşe Matbaacılık Yayıncılık Sanayi ve Tic. A.Ş.

Adres:Akçaburgaz Mh. Mehmet Deniz Kopuz Sk. No:17

3.Bodrum Esenyurt / İSTANBUL

Yayıncı Sertifika No: 32077

Matbaa Sertifika No: 22861

ISBN: 978–605–9213–24–0

İstanbul – 2015

Bu eserin her hakkı saklı olup tüm hakları Elfi Yayıncılık’a aittir. Kısmi de olsa alıntı yapılamaz, metin ve soruları aynen değiştirilerek elektronik, mekanik, fotokopi ya da başka bir sistemle çoğaltılamaz, depolanamaz.

Copyright © Tüm Hakları Saklıdır.

KİMYA

Ünite konularının belirtilerek soru tarzın-da öğrencinin ilgisini çekecek şekilde ya-zıldığı bölümdür.

Konu ile ilgili verilen örnekler bölümüdür.

Öğrencinin akıllı defter üzerinde not tut-ması için ayrılan bölümlerdir.

Konu ile ilgili dikkat edilmesi gereken, uyarılar, notlar vb.

Derste işlenen konular ile ilgili öğrencile-rin bireysel, arkadaşlarıyla veya ailesiylebirlikte gerçekleştirebileceği ders dışı müze önerisi, roman tavsiyesi, atölye ça-lışması, bilimsel çalışmalar, vb. içeriklerin yer aldığı hareketli kutudur.

Derste işlenen konuların öğrenilip pekiş-tirilmesi için öğrencilerin çözeceği açık uçlu veya çoktan seçmeli sorularıdır.

Defterlerimizi Tanıyalım

Ünitenin sonunda yer alan üniteyi özetle-yen kavram ağlarıdır.

Ünite sonunda ilgili ünitedeki tüm bölüm-leri ve konu / kavramları içerecek şekilde klasik ve / veya test türündeki soruları içeren bölümdür.

Ders esnasında öğrencilerin bireysel veya grupla çalışacağı konu ile ilgili üst düzey düşünme becerileri kazandırançalışma sayfasıdır.

İlgili ünitedeki bölümleri veya konuları öğ-rencinin ne kadar öğrendiğini test edecek açık uçlu ve çoktan seçmeli sorulardan oluşan bölümdür.

Konu ile ilişkili gerçek hayattan merak uyandıracak ilginç bilgiler bölümüdür.

Konu ile ilgili oyun, bulmaca, zeka soru-ları vb. eğlence köşeleridir. Ünite sonun-da veya konu aralarında olabilir.

Defterlerimizi Tanıyalım

1. ÜNİTE : KIMYA BİLİMİ

Kimya Nedir? 10Eski Çağlarda Kimya 10Elementlerin Tarihsel Gelişimi 11Kimya Ne İşe Yarar? 13Kimyanın Alt Bilim Dalları 13Ne Kadar Öğrendim 15Kimyanın Sembolik Dili 16Elementlerin Özellikleri 18İyonik Bileşiklerde Adlandırma 19Yaygın Kullanılan Bileşikler 23Güvenliğimiz ve Kimya 25

Ne Kadar Öğrendim 29Ünite Özetim 31Ünite Değerlendirme 33

2. ÜNİTE : ATOM VE PERİYODİK CETVEL

Atom Kavramının Gelişimi 38Kimyanın Temel Kanunları 38Dalton Atom Modeli 42Ne Kadar Öğrendim 43Elektriklenme Deneylerinden Atoma 45Atom Altı Tanecikler 46Atom Çeşitleri 49Ne Kadar Öğrendim 50Bohr Atom Modeli 52Thomson Atom Modeli 52Rutherford Atom Modeli 52Bohr Atom Modeli 53Ne Kadar Öğrendim 54Periyodik Sistem 56Modern Periyodik Sistem 59Katman Elektron Dizilimi ve Periyodik Cetvelde Yer Bulma 62Periyodik Özelliklerin Değişimi 66

Ne Kadar Öğrendim 69Ünite Özetim 72Ünite Değerlendirme 73

3. ÜNİTE : KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİM Kimyasal Tür Nedir? 78Kimyasal Türler 78Kimyasal Türler Arasındaki Etkileşimlerin Sınıflandırılması 80Güçlü ve Zayıf Bağların Oluşması ve Kopması 81Güçlü Etkileşimler 82İyonik Bağ 82Atomların Lewis Yapısı 82İyonik Bağlı Bileşiklerin Örgü Yapısı 83Kovalent Bağ 84Kovalent Bağların Polarlığı 86Polarlığın Çözünmede Rolü 86Metalik Bağın Oluşumu 87Zayıf Etkileşimler 90Kalıcı Dipoller 90İyon Dipol Etkileşimleri 91İndüklenmiş Dipol Etkileşimleri 91Ne Kadar Öğrendim 92Hidrojen Bağı 93Ne Kadar Öğrendim 94Fiziksel ve Kimyasal Değişimler 99Kimyasal Tepkimelerin Denkleştirilmesi 101Tepkime Türleri 101

Ünite Özetim 106Ünite Değerlendirme 107

4. ÜNİTE : MADDENİN HALLERİ Maddenin Fiziksel Halleri 112Gazlar 115Maddenin Gaz Hali 115İdeal ve Gerçek Gaz 115Gazların Kinetik Teorisi 116Gazlarda Basınç, Hacim, Mol Sayısı ve Sıcaklık İlişkisi 116Ne Kadar Öğrendim 120Gaz Kanunları 121Boyle – Mariotte Kanunu (Basınç – Hacim İlişkisi) 121Charles Kanunu (Hacim - Sıcaklık İlişkisi) 123Gay – Lussac Kanunu (Basınç – Sıcaklık İlişkisi) 125Avogadro Kanunu 126İdeal Gaz Denklemi 126Atmosfer ve Biz 127Ne Kadar Öğrendim 129Sıvılar 131Sıvılar ve Özellikleri 131Adhezyon ve Kohezyon Kuvvetleri 132Viskozite 132Maddenin Halleri 133Hal Değişim Olayları ve Isı 133Kaynama ve Buharlaşma 135Katılar ve Özellikleri 140Amorf Katılar 140Kristal Katılar 140

Ünite Özetim 146Ünite Değerlendirme 147

1. Kimya Nedir?2. Kimya Ne İşe Yarar?3. Kimyanın Sembolik Dili4. Güvenliğimiz Kimya

Ünite 1

KİMYA BİLİMİ

10

ÜNİTE 1 KİMYA BİLİMİ

Kimya Nedir?

Eski Çağlarda Kimya

İnsanoğlu var olduğu günden beri hep arayış içindedir. Bu arayış kendini koruma ve yaşamını sürdürebilme ih-tiyacından doğmuş ve insanlığın gelişimine katkıda bu-lunmuştur.

Eski çağ insanlarının keşfettiği maddeler :

œ Güzelleşmek için; malahit, kurşun (II) sülfür, antimon (III) sülfür, bakır (II) oksit, mangan (IV) oksit kullanıl-maktaydı.

œ Hastalıklardan korunma ve tedavi amacıyla; tuz, göz taşı [bakır (II) sülfat], şap [potasyum alüminyum sülfat] kullanılmıştır.

œ Tedavi ve boyama amaçlı olarak bitkilerden de fayda-lanılmıştır.

Simya

Simya (Alşimi) :

Simya, teorik temelleri olmayan deneme yanılmaya da-yanan çalışmaları kapsadığından, sistematik bilgi biriki-mi olmadığından bilim değildir. Ancak günümüz kimya bilimine araç – gereç alt yapısı sağlamıştır.

Simyadan kimyaya aktarılan önemli bulgular :

Barut, madenlerin işlenmesi, metaller üzerindeki çalış-malar, mürekkep, kozmetik, boya üretimi, deri boyan-ması, seramik, cam vb. sayılabilir.

Eski bir damıtma düzeneği

11

ÜNİTE 1KİMYA BİLİMİ

Türkçeye kimya terimi nereden gelmiştir?

Siyah toprak anlamına gelen Chemia terimini Mısırlılar; koyu, renkli topraklarını anlatmak için kullanmışlardır. Arapların kimya diline El-kimya olarak geçmiş, bizim dilimize de kimya olarak miras kalmıştır.

Element Kavramının Tarihsel Gelişimi

Aristo’ya göre madde 4 ana maddeden oluşur.

Soğuk ve ıslak su (sıvı)Soğuk ve kuru toprak (katı)Islak ve sıcak hava (gaz)Kuru ve sıcak ateş (yanıcı)

Aristo’ya Göre Elementler

ateş

sıcak

hava

ıslaksoğuk

toprak

kuru

su

œ İlk olarak Berzelius element sembollerini kullanmıştır.

œ Van Helmont deneylerinde terazi kullanarak kimyasal çalışmalara nicel özellik katmıştır.

Aristo’ya göre aşağıdakilerden hangisi element değildir?

A) Toprak B) Hava C) Su D) Ateş E) Tahta

Aşağıdakilerden hangisi simyanın temel hedeflerinden değildir?

A) Sanayi devrimini gerçekleştirmek.B) Her türlü hastalığa iyi gelecek bir ilaç yapmak.C) Ölümsüzlük iksirini elde etmek.D) Sonsuz zenginliğe ulaşmak.E) Metalleri altın ve gümüşe dönüştürmek.

12

ÜNİTE 1 KİMYA BİLİMİ

Simyadan kimyaya aktarılan maddelerden 5 tanesini ya-zınız.

œ

œ

œ

œ

œ

Aristo’ya göre her şeyin özünü oluşturan elementlerden biri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Hava B) Bronz C) Tunç D) Altın E) Gümüş

Cabir Bin Hayyan aşağıdaki asitlerden hangisini maden-leri çözme işleminde kullanmıştır?

A) Hidroklorik asit B) Kral suyu C) Formik asit D) Asetik asit E) Hidroflorik asit

I. Barınma II. BeslenmeIII. SüslenmeYukarıda verilen terimlerin hangileri insanoğlunun en te-mel ihtiyaçlarındandır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

13

ÜNİTE 1KİMYA BİLİMİ

Kimya Ne İşle Yarar?

Kimya : Maddenin yapısını, maddeler arası dönüşümleri ve kullanım alanlarını inceleyen bilim dalıdır.

Organik Kimya

Biyokimya

PolimerKimyası

AnalitikKimyası

FizikokimyaİnorganikKimya

Kimyanın Alt Dalları

œ Analitik Kimya : Belirli bir maddenin kimyasal bileşen-lerinin niteliğini ve niceliğini inceleyen bilim dalıdır.

Örneğin ; Üretimde kalite kontrol

œ Biyokimya : Canlıların yapısında yer alan kimyasal maddeleri ve yaşamları boyunca sürüp giden kimyasal süreçleri inceleyen bilim dalıdır.

Örneğin ; İdrar ve kan analizi

œ Organik Kimya : Karbon temelli bileşiklerin yapısını, özelliklerini, tepkimelerini inceleyen bilim dalıdır.

œ Anorganik Kimya : İçerisinde karbon bulundurmayan bileşiklerin özelliklerini ve kimyasal davranışlarını ince-leyen bilim dalıdır.

œ Fizikokimya : Kimyasal sistemlerde fiziksel özellikleri ve iş enerji dönüşümlerini inceleyen bilim dalıdır.

Örneğin ; Isıtıcı ve soğutucu sistemler

Bu alt dalların yanı sıra kimya; ilaç, gübre, petrokimya, arıtım, ahşap işleme, boya ve tekstil alanları, adli kimya ile de yakın alan ilişkilidir.

14

ÜNİTE 1 KİMYA BİLİMİ

Aşağıda verilen işleri kimya dalı ile eşleştiriniz.

İşler İlgili Kimya Dalı

A. Altın cevherlerini analiz ederek saf altın oranını hesaplama

(I) Anorganik kimya

C. Kandaki kolesterol oranını bulup yorum-lama

(III) Organik kimya

E. Bir otomobilin kul-landığı yakıtın nitelik-leri ile gücü arasındaki ilişkiyi belirleme

(V) Polimer kimyası

B. Doğada kendiliğin-den bozunabilir plas-tik madde üretme

(II) Fizikokimya

D. Bor elementinden faydalı, yeni bileşikler sentezleme

(IV) Analitik kimya

F. Zakkum bitkisinde-ki zehirli karbon bile-şiğinin yapısını aydın-latma

(VI) Biyokimya

Aşağıdakilerden hangisi kimyanın alt bilim dallarından biri değildir? A) Analitik kimya B) Biyokimya C) Fizikokimya D) Zooloji E) Organik kimya

Atom altı taneciklerin nasıl atom oluşturduklarını incele-yen kimyanın alt bilim dalı, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Biyokimya B) FizikokimyaC) Nükleer kimya D) Anorganik kimya E) Adli kimya

Organik bileşiklerin dışındaki bileşikleri inceleyen kim-yanın alt bilim dalı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Fizikokimya B) BiyokimyaC) Adli kimya D) Petrokimya E) Anorganik kimya

Hidrojen, oksijen, azot, kükürt, klor, fosfor gibi karbon-dan başka elementleri de içinde barındıran karbon bi-leşiklerinin kimyası aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Biyokimya B) Analitik Kimya C) Organik KimyaD) Anorganik Kimya E) Adli Kimya

15

ÜNİTE 1KİMYA BİLİMİ

1. Eski çağda insanların keşfettiği aşağıdaki madde-lerden hangisi güzelleşmek amacıyla kullanılmıştır?

A) Bakır (II) sülfatB) Potasyum alüminyum sülfatC) Mangan (IV) oksitD) Sodyum klorürE) Karbon

2. Aşağıdaki ifadeleri doğru ise “D” yanlış ise “Y” şek-linde belirleyiniz.

œ ( ) Günümüzde kullandığımız laboratuar malze-melerinden bazıları simyacılar tarafından keşfe-dilmiştir.

œ ( ) İlk element sembollerini Berzelius kullanmıştır.

œ ( ) Aristoya göre tahta bir elementtir.

œ ( ) İdrar ve kan analizi biyokimyanın ilgi alanıdır.

œ ( ) Organik kimya karbon kimyası olarak da bi-linir.

3. Simya ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Sistematik bilgi birikimi yoktur.B) Teorik temellere dayanır.C) Çalışmalar deneme – yanılma ile yapılır.D) Bilim olarak kabul edilemez.E) Bir çok alanda kimyaya önemli bulgular aktarıl-

mıştır.

4. Aristoya göre aşağıdakilerden hangisi dört ana ele-mentten biri değildir?

A) Ateş B) Toprak C) Hava D) Su E) Uzay

5. Kimyanın anabilim dallarını yazınız.

16

ÜNİTE 1 KİMYA BİLİMİ

Kimyanın Sembolik Dili

Elementler

Aynı cins atomlardan oluşan, fiziksel ya da kimyasal yollarla kendinden daha basit ve farklı maddelere ayrı-lamayan saf maddelere element denir.

Bir elementi oluşturan bütün atomların büyüklükleri ve atomların arasındaki uzaklık aynıdır. Fakat bir elemen-tin atomları ile başka bir elementin atomlarının büyük-lükleri ve atomların arasındaki uzaklıkları farklıdır.

Elementi oluşturan atomların birbirine olan uzaklığı ele-mentin katı, sıvı ve gaz haline göre değişebilir.Canlı ve cansız varlıkların tamamı elementlerden oluşurlar.

Rönesans döneminde, bilim insanları bilimsel temele dayalı element kavramı yapmışlardır. Geçmişten beri elementler sembollerle gösterilirdi. İsveçli Berzelius ilk defa elementlerin baş harflerini veya ilk harflerini sem-bol olarak kullanmıştır.

Elementlerin eski simgeleri

Her elementin kimyasal özelliği farklıdır. Farklı element-ler günlük yaşantımızda sıklıkla karşılaştığımız ya da hayatımızı devam ettirebilmemiz için sürekli kullandığı-mız maddeleri oluştururlar. Örneğin, sürekli soluduğu-muz havada azot ve oksijen elementleri vardır. Yakıt olarak kullanılan kömür, karbon elementinden oluşur. Altın elementi, mücevher yapımında ve diş kaplamada kullanılır. Civa elementi sıcaklık ölçmek için yapılan ter-mometrelerde kullanılır. Bakır elementi elektrik akımını iletmek için üretilen kabloların yapımında kullanılır. Kı-saca elementler hayatımızın vazgeçilmez maddeleridir.

Elementler ve Sembolleri

Elementler sembollerle gösterilir ve her elementin ken-dine özgü sembolü vardır.

Element sembolü yazılırken;

œ Sembol tek harfli ise büyük harfle yazılır.œ Sembol iki veya üç harfli ise ilk harf daima büyük, diğer harfler küçük yazılır. (Sembollerin iki veya üç harften oluşmasının nedeni, bazı elementlerin baş harflerinin aynı olmasıdır). Elementlerin sembollerle gösterilmesi-nin nedeni, bütün Dünya’da ortak bir bilim dili oluştur-mak, bilimsel iletişimi ve yazımlarını kolaylaştırmaktır. Elementlerin bütün Dünya’da kullanılan sembolleri aynı olmasına rağmen isimleri dillere göre farklıdır.(Türkçe, Rusça, Çince, Japonca da element isimleri farklı olmasına rağmen sembolleri aynıdır).

Element Adı

Karbon Carboneum c

Krom Chromium cr

Bakır Cuprum cu

Klor Chlorine cl

Kalsiyum Calcium ca

Latin / Grek Adı Sembolü

17

ÜNİTE 1KİMYA BİLİMİ

“CO” maddesi bileşik, “Co” maddesi ise ele-menttir.

HHidrojen Hydr o – genes

NaSodyum Natrium

SKükürt Sulphur

HeHelyum Helios

SiSilisyum Silex / silicis

SembolüElement Adı Latin / Grek Adı

Tropik ülkelerde yetişen bazı ağaçların kabuk-ları çizildiği zaman, süte benzeyen bir madde akar; bu maddeden doğal kauçuk elde edilir. Ancak, doğal kauçuk ihtiyacı karşılayamaya-cak kadar azdır, bu sebeple sentetik olarak kauçuk elde edilmesi için araştırmalara baş-lanmış ve 1909’da ünlü Alman kimyacısı Fritz Hoffmann (1866-1956), ilk suni kauçuğu elde etmiştir.

H

c

Li

O

B

Ne

He

N

Be

F

Element AdıElementSembolü

18

ÜNİTE 1 KİMYA BİLİMİ

Na

cr

S

cu

I

Al

Fe

Ar

Br

Au

P

Ni

ca

Sn

Pb

Mg

Mn

cl

Zn

Ba

Si

Co

K

Ag

Hg

ElementSembolü Element Adı

Element AdıElementSembolü

Elementlerin Özellikleri :

1) En küçük yapı birimleri atomlardır.

2) Aynı cins atomlardan oluşurlar.

3) Kendinden daha basit ve farklı maddelere ayrılamaz-lar.

4) Saf maddelerdir.

5) Sembollerle gösterilirler.

6) Sabit basınç altında erime ve kaynama noktaları sa-bittir.

Element Çeşitleri :

Atomik Yapıdaki Elementler :

Demir, bakır, alüminyum, çinko, kurşun, altın gibi ele-mentler atomik yapılıdır.

19

ÜNİTE 1KİMYA BİLİMİ

Moleküler Yapıdaki Elementler :

Bazı elementleri oluşturan aynı cins atomlar doğada ikili (veya daha fazla sayıda atomdan oluşan karmaşık yapılı) gruplar halinde bulunurlar. Böyle atomlara sahip elementlere moleküler yapılı elementler denir. Molekü-ler yapılı elementlerin en küçük taneciği moleküllerdir.

O2, O3, H2

Bileşikler

Bileşik : Birden fazla maddenin, kimyasal özelliklerini kaybederek, sabit oranlarda birleşmesi ile oluşan yeni saf maddelerdir.

Bileşiklerin Özelllikleri

1) En küçük yapı birimleri moleküldür.2) Aynı cins moleküllerden oluşur.3) Kimyasal yollarla daha basit maddelere ayrışırlar.4) Saf maddelerdir.5) Formüllerle gösterilirler.6) Sabit basınç altında erime ve kaynama noktaları sa-bittir.

Aşağıda verilen maddeleri element ve bileşik olarak sı-nıflandırınız.

c H2O H2 .................. .................. ..................

Ne Cl CH4 .................. .................. ..................

Aşağıda verilen maddeleri atom ve molekül olarak sınıf-landırınız.

Al CF4 O2 .................. .................. ..................

SO3 Ne .................. ..................

İyonik Bileşiklerde Adlandırma

Metal adı + Ametal adı + ür– eki

Katyon Sembolü

Li+

ca2+

Hg2+

Lityum

Kalsiyum

Cıva (II)

K+

Fe2+

cu+

Potasyum

Demir (II)

Bakır (I)

Mg2+

Hg+

Ag+

Magnezyum

Cıva (I)

Gümüş

Na+

Al3+

Ni2+

Sodyum

Alüminyum

Nikel

Be2+

Fe3+

cu2+

Berilyum

Demir (III)

Bakır (II)

Katyon Adı

20

ÜNİTE 1 KİMYA BİLİMİ

Anyon Sembolü

H–

S2–

Hidrür

Sülfür

cl–

N3–

Klorür

Nitrür

I– Iyodür

F–

O2–

Florür

Oksit

Br–

P3–

Bromür

Fosfür

Anyon Adı

Çok Atomlu AnyonFormülü (Kök)

CO3–2

ClO–

ClO3–

MnO42–

Karbonat

Hipoklorit

Klorat

Manganat

NO3–

NO2–

PO33–

CrO42–

Nitrat

Nitrit

Fosfit

Kromat

PO43–

ClO4–

cN–

Fosfat

Perklorat

Siyanür

HCO3–

OH–

ClO2–

MnO4–

Bikarbonat / Hidrojenkarbonat

Hidroksit

Klorit

Per manganat

SO4–2

SO32–

NH4+

c2O72–

Sülfat

Sülfit

Amonyum

Dikromat

Anyon Adı

Bileşiğin Formülü

BileşiğinAdı

Li3N

Ag2O

(NH4)2S

AlBr3

Agl

Al(OH)3

Mgcl2

K2SO4

CaO

K2S

MgCO3

caBr2

NaNO3

Bileşiğin Adı Bileşiğin Adı

Lityum karbonat

Gümüş sülfür

Amonyum bikarbonat

Alüminyum oksit

Amonyum iyodür

Berilyum hidroksit

Magnezyum hidroksit

Potasyum hiroksit

Kalsiyum bromür

Potasyum siyanür

Potasyum fosfat

Kalsiyum nitrat

Sodyum hipoklorit

21

ÜNİTE 1KİMYA BİLİMİ

İyonik bileşiklerde, elektron vererek + yük ta-şıyan iyonlar “katyon” olarak adlandırılır.

İyonik bileşiklerde, elektron alarak – yük taşı-yan iyonlar “anyon” olarak adlandırılır.

Kovalent Bileşiklerde Adlandırma

1.Ametalin Latince Sayısı + 1.Ametalin Adı + 2.Ametalin Latince Sayısı + 2.Ametalin Adı

Bileşik Formülü

Bileşik Adı

H2O

ccl4

CO

PH3

N2O5

CO2

SO3

N2O

Bileşik Adı Bileşik Formülü

Kükürt Mono Oksit

Klor Di Oksit

Difosfor Penta Oksit

Di Hidrojen Di Oksit

Karbon Tetra Hidrür

Oksijen Di Florür

Di Kükürt Mono Oksit

Sayı

1

6

mono

hekza

3

8

10

tri

okta

deka

5 penta

2

7

9

di

hepta

nona

4 tetra

Latince Adları

22

ÜNİTE 1 KİMYA BİLİMİ

Bileşik Formülü

CH4

c6H6

c3H8

c2H5OH

c3H5(OH)3

CH3COOH

c5H12

c2H6

CH3OH

c2H4(OH)2

c4H10

Bileşik Sınıfı Bileşik Adı

Organik bileşikler sınıflandırılırken aşağıdaki genel formüller dikkate alınır.

Genel Formül Bileşik SınıfıcnH2n+2

AlkancnH2n AlkencnH2n–2 AlkincnH2n+1

(OH) AlkolcnH2n+1 COOH Karboksilli asit

Aşağıda elementlere ait özellikler verilmiştir. Bu özellik-lerden doğru olanları “D”, yanlış olanları “Y” ile gösteri-niz.

œ En küçük yapı birimleri atomdur. ( )

œ Aynı cins atomlardan oluşurlar. ( )

œ Saf madde değildirler. ( )

œ Formüllerle gösterilirler. ( )

œ Homojendirler. ( )

Aşağıda sembolü verilen elementlerin isimlerini yazınız.

Element Sembolü Element Adı

He .......................

C .......................

Ne .......................

Cl .......................

Ca .......................

23

ÜNİTE 1KİMYA BİLİMİ

Aşağıdaki cümleleri doğru ise “D”, yanlış ise “Y” ile gös-teriniz.

œ ( ) Berzelius ilk defa elementlerin baş harflerini veya ilk iki harflerini sembol olarak kullanılmıştır.

œ ( ) Her elementin kimyasal özelliği farklıdır.

œ ( ) Geçmişten beri elementler harflerle gösterildi.

œ ( ) Yakıt olarak kullandığımız kömür, karbon elemen-tinden oluşur.

œ ( ) Kurşun elementi “Pb” ile gösterilir.

Bileşik İsmi I. CaCl2 Kalsiyum klorür II. H2S Dihidrojen monosülfürIII. (NH4)2CO3 Amonyum karbonat

Yukarıda bazı bileşikler ve karşılarında isimleri verilmiş-tir.Bu isimlendirmelerden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

Yaygın Kullanılan Bileşikler

Bileşik Formülü

H2O

NaOH

CaCO3

H2SO4

Na2CO3 . 10H2O

Su

Sud kostik

Kireç taşı

Zaç yağı / Sülfürik asit

Çamaşır sodası

H2S

CaO

Kükürtlü Hidrojen

Sönmemiş kireç

HCl

HNO3

NaHCO3

Tuz ruhu / Hidroklorik asit

Kezzap / Nitrik asit

Yemek sodası

NH3

KOH

Nacl

KNO3

KAl(SO4)2 . 12H2O

NH4cl

Amonyak

Potas kostik

Yemek tuzu

Güherçile

Şap

Nişadır

CH3COOH

Ca(OH)2

Sirke ruhu / Asetik asit

Sönmüş kireç

Geleneksel Adı

Aşağıda verilen bileşiklerden hangisi tuz ruhu olarak ad-landırılır?

A) H2O B) H2SO4 C) HNO3 D) CH3COOH E) HCl

24

ÜNİTE 1 KİMYA BİLİMİ

BULMACA

25

ÜNİTE 1KİMYA BİLİMİ

Güvenliğimiz ve Kimya

1. Zararlı Maddeler :

Zehirli, patlayıcı, yanıcı, yakıcı ve aşındırıcı bir etkisi ol-mamakla birlikte, örneğin ciltteki yağları çözdüğü için veya aşırı nem çekici olduğu için hafif ve ikincil zararlı etkileri olan maddelerdir. Bu maddelerin cilt ve özellikle göz ile temas etmemesine dikkat edilmeli, böyle madde-leri solumaktan ve yutmaktan kaçınılmalıdır. Böyle mad-delerin ambalaj etiketlerinde sembol bulunur.

Zararlı kimyasalmadde sembolü

2. Tahriş Edici Maddeler :

Zehirli, patlayıcı, yanıcı ve yakıcı bir etkisi olmamakla bir-likte, deriyi ve diğer vücut dokularını aşındırıcı veya alerji oluşturucu etkileri olan maddelerdir. Bu maddelerin yüz, göz ve cilde temas etmemesine dikkat edilmeli, ortam havalandırılmalı; elbiseleri korumak için önlük, gözleri korumak için gözlük, elleri korumak için de eldiven kul-lanılmalıdır. Buharlarının bulunduğu ortamlar iyice hava-landırılmalı, buharlarını solumaktan kaçınılmalıdır. Böyle maddelerin ambalaj etiketlerinde sembol bulunur.

Tahriş edici kimyasalmadde sembolü

3. Toksik Maddeler :

Patlayıcı, yanıcı ve yakıcı bir etkisi olmamakla birlikte, tahriş etkisinden ileri gelen hafif ya da şiddetli zehir etki-si olan maddelerdir. Ağız, solunum veya deriden vücuda işleme yoluyla zehirli etki yapabilirler. Maddenin cinsine bağlı olarak ölüme yol açmaları bile mümkündür. Böyle maddelerin ambalaj etiketlerinde sembol bulunur. Zehir etkisi çok ciddi değilse semboldeki T harfinin yanında “+” bulunmaz.

Toksik kimyasalmadde sembolü

4. Yanıcı Maddeler :

Kolay tutuşan ve tutuştuğu zaman söndürülmesi uz-manlık isteyen, genelde sıvı hâlde olan maddelerdir. Yol açacağı yangın çok büyük boyutta ve söndürülmesi zor ise semboldeki F harfinin yanında “+” işareti bulunur, aksi hâlde bulunmaz.

Yanıcı kimyasalmadde sembolü

26

ÜNİTE 1 KİMYA BİLİMİ

5. Yakıcı Maddeler :

Kumaş, kâğıt, ahşap gibi malzemelerle temas edince, onların tutuşup yanmasına yol açan maddelerdir. Böyle maddelerin ambalaj etiketlerinde sembol bulunur.

Yakıcı kimyasal madde sembolü

6. Aşındırıcı (Korozif) Maddeler :

Ciltte, gözde, diğer vücut dokularında ve kumaş, metal ve / veya cam malzemelerde aşındırıcı etkiye sahip asit ve baz gibi maddelerdir. Böyle maddelerin ambalaj eti-ketlerinde sembol bulunur.

Aşındırıcı kimyasalmadde sembolü

7. Çevreye Zararlı Maddeler :

Toprağa, suya veya havaya karıştığında, kendiliğinden veya mikroorganizma faaliyeti sonucu bozunup zarar-sız türlere dönüşmeyen, bu yüzden zararlı etkileri yeri-ne göre yıllarca devam eden maddelerdir. Böyle madde-lerin ambalaj etiketlerinde sembol bulunur.

Çevreye zararlı kimyasal madde sembolü

8. Radyoaktif Maddeler :

Canlı dokularda geri dönüşümü olmayan tahribatlara sebep olan görünmez ışınlar yayıcı (radyoaktif) mad-delerdir. Yaydıkları ışınlar görünmez olduğu ve etkileri anında hissedilmediği için sinsi bir tehlike oluştururlar. Böyle maddelerin ambalaj etiketlerinde sembol bulunur. Günlük hayatta bu sembolle hastanelerin görüntüleme ünitelerinde karşılaşılır.

Radyoaktif kimyasalmadde sembolü

27

ÜNİTE 1KİMYA BİLİMİ

Aşağıdak gösterim şekillerinden hangisi zehirli kimyasal madde sembolüdür?

A) B) C)

D) E)

Aşağıdaki gösterim şekillerinden hngisi aşındırıcı mad-de sembolüdür?

A) B) C)

D) E)

sembolü, aşağıdakilerden hangisi ifade eder?

A) Zararlı kimyasal maddeB) Tahriş edici kimyasal maddeC) Patlayıcı kimyasal maddeD) Zehirli kimyasal maddeE) Yanıcı kimyasal madde

28

ÜNİTE 1 KİMYA BİLİMİ

Güvenlik Logoları ve Açıklamaları

Güvenlik Logosu

Bu sembol, açık alev etrafında tedbir alınması gerektiğini gösterir.

Bu sembol, yanlış kullanımdan dolayı patlamaya neden olabi-lecek kimyasal maddelerin bulunduğunu gösterir.

Bu sembol, yakıcı ve kolay tutuşabilir maddeler etrafında tedbir alınması gerektiğini gösterir.

Bu sembol, yapılacak deneylerde kullanılacak cam malzeme-lerin kırılabilecek türden olduğunu gösterir.

Bu sembol, kesme ve delme tehlikesi olan keskin cisimler bulunduğunu gösterir.

Bu sembol, elektrikli aletlerin kullanılması sırasında dikkat edilmesi gerektiğini gösterir.

Bu sembol, deriye dokunması hâlinde yakıcı veya zehirleyici olabilen; ayrıca cisimlere temas ettiğinde aşındırıcı etkisi

olan kimyasal maddelerin kullanıldığını gösterir.

Cilde zararlı bazı kimyasal maddelerle çalışırken eldiven kullanılması gerektiğini hatırlatan uyarı işaretidir.

Bu sembol, elbiseyi lekeleyebilecek veya yakabilecek madde-lerin kullanıldığını gösterir.

Bu sembol, gözler için tehlike bulunduğunu gösterir. Bu sem-bol görüldüğünde koruyucu gözlük takılmalıdır.

Bu sembol, zehirli maddeler kullanıldığını gösterir.

Bu sembol, radyoaktif kimyasal maddelerin bulunduğunu, dikkat edilmesi gerektiğini gösterir.

Açıklama

29

ÜNİTE 1KİMYA BİLİMİ

1.

Yukarıda verilen terimleri ilgili olduğu terimlerle eş-leştiriniz.

2.

1. Seramik ve porselen yapımında kullanılan ana madde

2. Eski dönemlerde diğer maddelerden altını elde etmeye çalışan insanlara verilen ad

3. Eski dönem element tanımına göre soğuk ve ıs-lak özelliği olan element

4. Damıtma işleminde kullanılan eski bir alet

5. Simyaya verilen diğer ad

6. Simyacıların en çok kullandığı işlemlerden birisi

3. Aşağıdaki cümlelerde bırakılan boşluklara uygun olan sözcükleri yazınız.

1. Eski dönemlerde maddeleri birbirine karıştırarak altına dönüştürmeye çalışan, ölümsüzlük iksirini keşfetmeye çalışan insanlara ............................denir.

2. Simya, ............................ bir bilgi birikimi içermez.

3. Soru sormak ............................ çalışmanın temelini oluşturur.

4. Simyacılar uzun asırlar boyunca maddenin top-rak, su, hava ve ............................ olarak dört element-ten oluştuğunu kabul etmişlerdir. ............................

5. Eski element tanımına göre hava elementi ............................ ve ............................ özelliklerine sahip-tir.

6. Robert Boyle ve ............................, modern kimyanın babaları olarak tanınan bilim insanlarıdır.

7. Simyacılar damıtma işlemi için ............................ kul-lanmışlardır.

8. Eski devirlerden bu yana elementler farklı ............................ gösterilmişlerdir.

9. Türk – islam Dünyasının en ünlü kimyacısı, kim-yanın babası olarak tanınan ............................ dır.

30

ÜNİTE 1 KİMYA BİLİMİ

4. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanları “Ÿ” işareti ile, yanlış olanları “X” işareti ile belirtiniz.

1. Eski çağlardaki element tanımına göre element yapısında tek tür atom içermelidir. ( )

2. Simyacıların keşfedemediği ölümsüzlük iksiri ve diğer elementlerden altın eldesi modern kimya-cılar tarafından başarılmıştır.( )

3. Kıbrıs taşı, şap, kireç gibi maddeler eski çağlar-daki element kavramına göre toprak elementi olarak adlandırılır.( )

4. Kuru ve sıcak eski element kavramına göre top-rağın özellikleridir.( )

5. Simyacılar, belirli bir bilgi birikimine göre bilimsel yöntemlerle çalışırdı.( )

6. Simyanın bir başka adı da alşimidir.( )

7. Çözme, damıtma, mayalama, pişirme gibi işlemler simyacılar tarafından sıklıkla kullanılmıştır.( )

8. Günümüzde kullandığımız laboratuvar aletlerinin bir çoğu simyacılar tarafından keşfedilmiştir.( )

5. Aşağıda verilen ifadeleri doğru (D) / yanlış (Y) ola-rak işaretleyiniz.

( ) Kimya biliminin bugün kullandığı yöntem ve ge-reçlerin gelişmesine simya çalışmaları katkı sağlamıştır.

( ) Simya, kimya biliminin bir alt disiplinidir.

( ) İmbik, antik dönemde geliştirilmiş damıtma ge-recidir.

( ) Aristo, maddelerin “ateş-hava-su ve toprak ” ele-mentlerinden oluştuğunu ileri sürmüştür.

( ) CaF2 bileşiği, kalsiyum florür olarak adlandırılır.

( ) Her bileşiğin yapısında en az iki element bulu-nur.

( ) Bir maddenin oda şartlarında molekülü varsa o madde element olamaz.

6. Aşağıdakilerden hangisinde CaO bileşiğinin siste-matik ve geleneksel adları doğru olarak verilmiştir?

Sistematik Adı Geleneksel AdıA) Karbon monoksit Sönmüş kireçB) Kalsiyum karbonat Tuz ruhuC) Kalsiyum monoksit Sirke ruhuD) Karbon oksit Zaç yağıE) Kalsiyum oksit Sönmemiş kireç

7.

Bir ürünün etiketinde yukarıdaki işaret varsa aşağı-daki güvenlik önlemlerin hangisi gereksizdir?

A) Karanlıkta muhafaza etmekB) Açık alev ve ısı kaynağından uzak tutmakC) El ve yüze bulaştırmamakD) Kullanırken gözlük ve eldiven takmakE) Olabildiğince az miktarda kullanmak

31

ÜNİTE 1KİMYA BİLİMİ

1. Kimya Ne İşe Yarar?

Simya: Tüm madenleri altına çevirme, hastalıkları iyileştirme, ölümsüzlük iksirini bulma gibi çabaların tümüne simya denir.

Simyacı: Simya ile uğraşan kişilere verilen addır.

Aristoya göre madde dört elementten oluşur;

ateş

sıcak

hava

ıslaksoğuk

toprak

kuru

su

2. Kimyanın Uğraş Alanları

Kimyanın Alt Dalları:

œ Analitik Kimyaœ Biyokimyaœ Organik Kimyaœ Anorganik Kimyaœ Fizikokimya

32

ÜNİTE 1 KİMYA BİLİMİ

3. Kimyanın Sembolik Dili

Elementlerin Özellikleri

œ En küçük yapı birimleri atomlardır.œ Aynı cins atomlardan oluşur.œ Kendinden daha basit maddelere ayrılamazlar.œ Saf maddelerdir.œ Sembollerle gösterilirler.œ Sabit basınç altında erime ve kaynama noktaları sabittir.

Bileşiklerin Özellikleri

œ En küçük yapı birimleri moleküldür.œ Aynı cins moleküllerden oluşur.œ Kimyasal yollarla daha basit maddelere ayrışırlar.œ Saf maddelerdir.œ Formüllerle gösterilirler.œ Sabit basınç altında erime ve kaynama noktaları sabittir.

4. Güvenliğimiz ve Kimya

Radyoaktif kimyasalmadde sembolü

33

ÜNİTE 1KİMYA BİLİMİ

1. Aşağıdaki uygulamalardan hangisi simyacıların kul-landığı ve günümüzde kimyada da kullanılan bir uy-gulama değildir?

A) Radyoaktif maddeleri elde etmeB) SüblimleştirmeC) MayalandırmaD) DamıtmaE) Süzme

2. I. Ölümsüzlük iksirine ulaşmaya çalışmaları II. Avogadro hipotezini bulmaları III. Barınak ve yiyecek arayışında olmaları Yukarıdaki çalışmaların tarihsel süreç içinde krono-

lojik olarak sıralamaları aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) I, II, ve III B) II, I ve IIIC) III, II ve I D) III, I ve II

E) II, III ve I

3. Doğal gaz ile ilgili; I. Fosil yakıtları gurubunda yer alırlar. II. Petrol yatakları üzerinde bulunurlar. III. Kömür linyit gibi katı yakıtlardan daha fazla çev-

re kirliliğine yol açarlar. yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve IIC) I ve III D) II, ve III

E) I, II ve III

4. Bitkisel ve hayvansal atıkların yer altında ısı, radyo-aktif element ışıması, bakteriler ve basınç etkisiyle bozunarak uzun zaman içerisinde oluşturdukları maddeler aşağıdakilerden hangisidir?

A) Petrol B) Kil C) Plastik D) Kuvers

E) Kayaç

5.

Aşağıdaki element çiftlerinden hangisinin sembolle-ri tabloda verilmemiştir?

A) Argon – LityumB) İyot – MagnezyumC) Krom – SilisyumD) Kükürt – GümüşE) Cıva – Sodyum

6. Kimya biliminin gelişmesinde önemli sayılan, I. Laboratuvar araç gereçlerinin geliştirilmesi II. Mikro yapı ile makro özelliklerin ilişkilendirilmesi III. Yeni bileşiklerin sentezlenmesi adımlarından hangilerinde simya çalışmalarının

önemli katkısı vardır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) I ve II E) I, II ve III

34

ÜNİTE 1 KİMYA BİLİMİ

7. Aşağıdaki tabloda kimyanın gelişim evreleri ile bu evrelere uygun düşen bazı gelişmeler görülmekte-dir. Gelişim evrelerini o evreye uygun gelişmelerle, ilk örneğe benzer şekilde eşleştiriniz. (Aynı evreye birden çok gelişme uygun düşebilir, aynı gelişme birden çok evre ile eşleştirilebilir.

Kimyanın GelişimEvreleri

I. Kum ve sodadan cam elde edilmesiII. Bütün maddelerin toprak, ateş, su ve ha-vadan oluştuğu fikrinin yaygınlaşmasıIII. Bazı besinlerin tuz-lanınca daha lezzetli hâle geldiğinin fark edil-mesiIV. Maddelerin atomlar-dan oluştuğunun deney-sel verilerle ispatlanma-sıV. Yün, ipek ve pamuk yerine yapay iplik üre-tilmesiVI. Atomların bir araya nasıl geldiğinin açıklan-masıVII. Söğüt kabuğunun ve yapraklarının ağrı dindirmek için kullanıl-masıVIII. Kanser ilaçları ile canlı dokular arasındaki etkileşimin açıklanmasıIX. Elmas gibi sert, yeni maddelerin üretilmesiX. Periyodik tablonun keşfedilmesiXI. Mordan kullanılarak bilinen boyalardan yeni renkler elde edilmesiXII. Farklı metallerden yeni özellikler taşıyan alaşımların oluşturul-ması XIII. Doğadaki cıva cev-herlerinden metalik cıva oluşumunun keşfedil-mesi

Gelişmeler

A. Tesadüf sonu-cu, bir maddenin veya olayın fay-dalı bir özelliğini keşfetme.Uygun düşen gelişmeler: III, VII, XI

C. İnsanların sonsuz ömür ve sonsuz zenginlik hayalleriUygun düşen gelişmeler:

B. İhtiyaçlar (bes-lenme, barınma, sağlık v.b) nede-niyle belli özellikte yeni maddeler aramaUygun düşen gelişmeler:

D. Maddeleri tasnif etme, ara-larındaki ilişkileri sorgulamaUygun düşen gelişmeler:

E. Maddenin gö-rünür özellikleri ile mikro düzeydeki yapısı arasında ilişki aramaUygun düşen ge-lişmeler:

8. Aşağıdaki metinde boş bırakılan yerlere tabloda verilen ifadelerden uygun olanları yerleştiriniz.

İşler

A. Altın cevherlerini analiz ederek saf altın oranını hesaplama

C. Kandaki kolesterol oranını bulup yorum-lama

B. Doğada kendiliğin-den bozunabilir plastik madde üretme

D. Bor elementinden faydalı, yeni bileşikler sentezleme

E. Bir otomobilin kullan-dığı yakıtın nitelikleri ile gücü arasındaki ilişkiyi belirleme

F. Zakkum bitkisindeki zehirli karbon bileşiğinin yapısını aydınlatma

(I) Anorganik kimya

(II) Fizikokimya

(III) Organik kim-ya

(IV) Analitik kim-ya

(V) Polimer kim-yası

(VI) Biyokimya

(VII) Adli kimya

İlgili Kimya Dili

35

ÜNİTE 1KİMYA BİLİMİ

9. Aşağıdaki metinde boş bırakılan yerlere tabloda verilen ifadelerden uygun olanları yerleştiriniz.

(a) Alaşımlar / (b) İhtiyaçların / (c) Doğal(d) Kimya / (e) Simya / (f) Cihaz / (g) Alet(h) İmbik / (i) Varoluş / (j) Ateşin keşfi ile

Kimya bilimi tesadüflerin, (I) ............................ ve insana özgü hayallerin rol oynadığı uzun bir serüven geçirmiş; fiziğin ve matematiğin yöntemleri ile birleştikten sonra bilim hâline dönüşmüştür. Başlangıçtaki uzun serüvene bugün artık kimya değil (II) ............................ diyoruz. İnsanlığın madde ile ilişkileri (III) ............................... ile başlamıştır. Sert ve sağlam olan çakmak taşı gibi (IV) ............................ maddelerden (V) ............................ yapımı on binlerce yıl önce de biliniyordu. Altın, bakır, kalay gibi metallerden yapılan (VI) ............................ keşfedilince, alet yapımı için taş yerine bunlar kullanıldı.

10. Aşağıdaki metinde boş bırakılan yerlere tabloda ve-rilen kelimelerden uygun olanları yerleştiriniz.

(a) Metal / (b) Ametal / (c) Kök(d) Nitrat / (e) Sülfür / (f) Sülfat /

(g) Oksit / (h) nitrür

Bir bileşik, (I) ................... ve ametalden oluşan ikili bir bileşik ise, adlandırılırken, önce metal adı sonra ametal adı söylenir ve ametal adına “-ür” eklenir. Bu genel kura-lın aksine oksijen ametalinin metal bileşiklerinde anyon adı yerine “(II) ...................” ; azotun metal bileşiklerin-de de yine anyon adı yerine “(III)...................” kullanılır. Kükürt bileşiklerinin adı ise “(IV) ...............................” ile biter. Katyon ve/veya anyonu çok atomlu olan tuzlardaki çok atomlu iyonlara “(V) .............................” denir. Böyle iyonların adları kendilerine özgü olup örneğin NO3

– an-yonu “(VI) ......................................” adıyla bilinir.

11. Aşağıdakilerden hangisi simyacıların kullandığı bir düzenektir?

A) SantrifüjB) EkstraksiyonC) İmbikD) Ebonit çubukE) Elektroliz

12. I. Değersiz madenleri altına çevirme, ölümsüzlük iksirini bulma çalışmalarına ........ (1)....... denir.

II. Simyacılara aynı zamanda ........ (2)....... denir. III. Simyacıların en çok kullandıkları uygulama ................(3)......... dır.

Yukarıdaki 1, 2 ve 3 numaralı boşluklara aşağıdaki-lerdenhangisi getirilmelidir?

1 2 3 A) Simya Alşimist Deneme-yanılmaB) Alşimist Alşimi TeorikC) Kimya Alşimist Deneme-yanılmaD) Simya Alşimi Deneme-yanılmaE) Kimya Alşimi Teorik

36

ÜNİTE 1 KİMYA BİLİMİ