*UNIVERZITET U BANJA LUCIEKONOMSKI FAKULTET BANJA LUKA

doc. dr Dejan Mikerevi

Predmet: MEUNARODNE FINANSIJE

Meunarodno finansiranje, devizni kursevi i devizno trite

Master predavanja 2012/2013

BANJA LUKA, April 2013

*1. Pitanje: ta podrazumijevamo pod pojmom finansiranje? - Finansiranje obuhvata poslove pribavljanja novanih sredstava za zasnivanje, odravanje i proirenje poslovne aktivnosti i poslove plasiranja slobodnih iznosa sredstava. 2. Pitanje: Za koje svrhe mogu biti potrebna finansijska sredstva?- Finansijska sredstva mogu biti potrebna za kapitalna ulaganja (osnovna sredstva: zemljite, oprema, graevinski objekti i sl.) i tekue poslovanje (obrtna sredstva: nabavka sirovina i drugih materijala, angaovanje radne snage, odravanje zaliha i sl.)3. Pitanje: DEFINICIJA MEUNARODNOG FINANSIRANJA- Meunarodno finansiranje u uem smislu obuhvata uvoz i izvoz kapitala i novca i prodaju roba i usluga na kredit, a u irem smislu ukljuuje i meunarodne jednostrane transfere (poslovi finansiranja kod kojih je prisutan elemenat inostranosti).

*4. Pitanje: Koji su kriterijumi za razgraniavanje poslova domaeg finansiranja i meunarodnog finansiranja?-2 kriterijuma: prvi, akteri su rezidenti razliitih drava ili meunarodnih organizacija bez obzira da li se poslovi obavljaju u domaoj ili stranoj valuti,i drugi, poslovi koji se obavljaju uz korienje strane valute.5. Pitanje: CILJ FINANSIJSKOG POSLOVANJA- je da se obezbijedi normalno, neometano funkcionisanje poslovne aktivnosti uz to manje angaovanje finansijskih sredstava, minimiziranje trokova pribavljanja tuih sredstava i maksimiziranje prihoda od slobodnih sopstvenih sredstava.6. Pitanje: Objasniti ta se deava kad angaujemo vie sopstvenih sredstava nego to je potrebno za obavljanje poslovne aktivnosti i ta implicira angaovanje tuih finansijskih sredstava?- Vee angaovanje sopstvenih sredstava nego to je to potrebno smanjuje mogunost ostvarivanja prihoda plasmanom tih sredstava. Na drugoj strani, angaovanje tuih sredstava implicira dodatne trokove (kamatna stopa i trokovi transakcije). Najvaniji zadatak finansijskog poslovanja je precizno odrediti minimum angaovanja sopstvenih sredstava i minimum trokova angaovanja tuih sredstava (najjeftiniji izvor), a da pri tome normalno poslovanje nije ni u jednom trenutku ugroeno.

*7. Pitanje: CILJ MEUNARODNOG POSLOVNOG FINANSIRANJA- Obezbjeenje potrebnog iznosa i najpovoljnije strukture sredstava iz meunarodnih izvora za ostvarenje poslovnih poduhvata i ekonomski najracionalnije ulaganje slobodnih sredstava, kroz meunarodne transakcije.8. Pitanje: Koje su 2 osnovne specifinosti meunarodnog finansiranja?- pri meunarodnim finansijskim transakcijama je potrebno vriti poreenje vrijednosti izraenih u razliitim nacionalnim valutama- od velikog znaaja i uticaja je aktivnost nacionalnih monetarnih vlasti

*9. Pitanje: Na koja trita se finansijsko trite dijeli?- Novano trite (promet kratkorona sredstva sa rokom dospea do jedne godine) i trite kapitala (dugoronih sredstava).10. Koji su osnovni ciljevi koje prilikom ulaganja ele da ostvare vlasnici finansijskih sredstava?- to vei prihodi- to vea sigurnost- to vea likvidnost (bankarski depoziti po vienju)11. Pitanje: Koji su faktori uticali na razvoj meunarodnog finansiranja?- stvaranje velikog broja nezavisnih drava raspadom kolonijalnog sistema i njihov ekonomski razvoj kao i razvoj devastiranih zemalja posle II svjetskog rata stvarao je potrebu za angaovanjem dodajne akumulacije iz inostranstva- stvaranje velikog broja meunarodnih i regionalnih institucija koje se bave problemima meunarodnog plaanja i finansiranja

*- konvertibilnost valuta olakava meunarodne finansijske transakcije- stvaranje i jaanje multinacionalnih kompanija poveava obim meunarodnih tokova kratkoronog i dugoronog kapitala- razvoj EVROTRITA je olakao i ubrzao meunarodni promet finansijskih sredstava- ekstremno visoki izvozni prihodi od nafte su veinom plasirani putem meunarodnog finansijskog trita (od 1973. godine se drastino poveava cijena nafte)- Novine u bankarskom sektoru (varijabilne kamatne stope, sindikalizovani zajmovi i novi instrumenti) i razvoj sredstava komunikacije, informatike i kompjuterske tehnike.- izvoz kapitalnih dobara putem povoljnih kredita konstantno je rastao u meunarodnoj robnoj razmjeni (razvoj nacionalnih agencija)- povoljan razvoj meunarodnih politikih odnosa za irenje meunarodnih finansijskih poslova (pad komunizma u Centralnoj i Istonoj Evropi uvodi ovaj region u meunarodne finansijske tokove)

*12. ta predstavlja sistem ekonomskih odnosa sa inostranstvom?- predstavlja vaan dio privrednog sistema koji treba da omogui uslove za racionalno ukljuivanje nacionalne privrede u meunarodnu podelu rada i sastoji se od dva meusobno zavisna i vrsto povezana dijela: spoljnotrgovinski sistem u uem smislu (reim uvoza i izvoza) i devizni sistem13. DEFINICIJA DEVIZNOG SISTEMA- Devizni sistem predstavlja skup naela i na njima zasnovanih zakonskih propisa, mjera i instrumenata kojima se regulie nain poslovanja devizama (devizni kurs, mogunosti i uslovi sticanja, dranja i koritenja deviza, nain njihove meusobne zamjene i zamjene za domai novac i sl.).

*14. ta je to devizni kurs definiite njegov pojam?- Devizni kurs je cijena po kojoj se jedna nacionalna valuta razmenjuje za drugu i on uspostavlja vezu izmeu nivoa cijena u zemlji i inostranstvu. Na bazi deviznog kursa, inostrane cijene se preraunavaju u domau valutu, a domae cijene iskazuju u devizama.15. ta je to devizni paritet definiite njegov pojam?- Devizni paritet predstavlja zvanino utvrenu vrijednost nacionalnog novca izraenu u nekom ire prihvaenom imenitelju (denominatoru): zlato, SDR specijalna prava vuenja, nekoj snanoj valuti i sl. U normalnim prilikama devizni kurs je priblino jednak deviznom paritetu kao osnovi.

*Devizni kurs = CijenaUK cijena jedne knjige je u stvari valutni kurs izmeu odreenog dobra (knjiga) i funte sterling. Pretpostavimo da je cijena 20 , tada to znai da emo navedenu knjigu prodati za 20 ili knjiga moe biti kupljena po toj cijeni (tj. doi e do promjene vlasnika knjige po kursu 1 knjiga = 20 ). Sa stanovita prodavca knjiga to znai da je transakcija mogua po kursu 20 po jednoj knjigi i za cijenu od 1 moe se kupiti 1/20 knjige. Ako bi cijena bila 21 za jednu knjigu, prodava knjiga bi morao da proda 1/21 da bi zaradio 1 . Na osnovu ovoga moemo zakljuiti da RAST cijene knjige sa 20 na 21 znai pad cijene novca ( sa 1/20 na 1/21, to znai da za 1 se moe kupiti samo 1/21 knjige, a ne vie 1/20 kao to je ranije bio sluaj).Isti sluaj je i sa sledeim primjerom: 1 Funta = 3 KM, to znai da je cijena konvertibilne marke u UK valuti Pounds (1/3) = Pounds 0.33. Za vlasnike KM, jedna funta kota 3 KM. U stvari, valutni kurs valute A u odnosu na valutu B je u stvari broj jedinica valute B neophodnih da se kupi jedna jedinica valute A.Oba naina izraavanja su prihvatljiva: 1 Pound=3 KM (direktno notiranje) i 1 KM=0.33 Pound (indirektno notiranje).DIREKTNO NOTIRANJE (Ameriki termin American terms)- devizni kurs se iskazuje kroz cijenu jedinice strane valute u domaoj valutiINDIREKTNO NOTIRANJE (Evropski termin European terms)- devizni kurs se iskazuje kroz cijenu jedinice domae valute u stranoj valuti (procenat promjene vrijednosti nacionalne valute jednak je procentu promjene deviznog kursa)

*Primjer 2.Ako je cijena amerikog elika 100 dolara za tonu, a identinog japanskog elika 10000 jena za tonu, prema zakonu jedne cijene devizni kurs izmeu dolara i jena treba biti 1$ = 100, tako da se jedna tona amerikog elika moe prodati za 10000 u Japanu (po cijeni japanskog elika), odnosno da se jedna tona japanskog elika moe prodati za 100 dolara u SAD (po cijeni amerikog elika). Zakon jedne cijene znai da ako su dva dobra (roba) identina, ona moraju biti prodavana po istoj cijeni bilo gdje u svijetu.

*Primjer 3.Pretpostavimo da se cijena japanskog elika u jenima poveala za 10% (11000 jena) u odnosu na cijenu amerikog elika u dolarima (koja je nepromijenjena, tj. iznosi 100 dolara). Da bi zakon jedne cijene vaio , devizni kurs se mora poveati na 110 jena po dolaru, to zapravo znai apresijaciju dolara za 10 %. Ako zakon jedne cijene primjenimo na nacionalni nivo cijena u obe drave, dobijamo teoriju pariteta kupovne moi koja ukazuje na to da ako se nivo cijena u Japanu povea za 10% u odnosu na nivo cijena u SAD, doi e do apresijacije dolara.Opti nivo cijena konvertovan u zajedniku valutu e biti isti u svakoj zemlji. Devizni kurs bilo koje dve valute odraava promjene u nivou cijena dvaju drava.

*16. Na osnovu ega se odreivala visina deviznog kursa u vrijeme istog zlatnog standarda?- Devizni kurs je bio odreen kovnikom stopom koja je pokazivala koliko je zlata sadrano u jedinici nacionalnog novca. Jednostavnim poreenjem sadraja zlata u jedinici jedne i druge valute dobijao se devizni paritet u granicama izmeu donje i gornje zlatne take (tj. take uvoza i izvoza zlata).17. ta se deava ukoliko bi kurs neke valute porastao iznad gornje zlatne take?-Tada bi rentabilnije bilo plaanja u inostranstvu vriti izvozom zlata nego da se po datom kursu nabavlja strana valuta. Gornja zlatna taka je odreena trokovima prenosa zlata (transport i osiguranje) do zemlje gdje treba izmiriti obaveze i odstupanje deviznog kursa od deviznog pariteta je jako malo oko 0,5 %).

*18. Koje se teorije o deviznom kursu javljaju posle naputanja istog zlatnog standarda kao vrste osnove za odreivanje deviznih kurseva?- teorija pariteta kupovne moi- platnobilansna teorija- teorija o paritetu kamatnih stopa

19. ta je apresijacija valute?- je porast vrijednosti valute na deviznom tritu.

20. ta je depresijacija valute?- je pad vrijednosti valute na deviznom tritu.

*Primjer 4. Poetkom 1999, 1 = 1,18$ (dolar domaa valuta i direktno notiranje)Poetkom 2008, 1 = 1,08$(1,08 - 1,18)/1,18 = -0,08 (8% depresijacija). Evro je depresirao 8% i to smo utvrdili iliPoetkom 1999, 1$=0,85 (1$=1/1.18) (indirektno notiranje)Poetkom 2003, 1$=0,93 (1$=1/1.08)(0.93-0.85)/0.85=0.09 (9% apresijacija), Dolar je apresirao 9%. Primjer 5.Dolarska vrijednost francuske robe u odnosu na ameriku je odreena interakcijom dva faktora:- cijenom francuske robe u evrima- deviznim kursom evro/dolar* Litar vina u Francuskoj kota 20 . Pri deviznom kursu 1=1,49$, jedan litar francuskog vina e amerikanca kotati 29,80 dolara. Ako dolar apresira na 1 =1$, litar vina e amerikanca kotati 20$. Depresijacija evra odnosno apresijacija dolara smanjuje cijenu francuske robe u Americi, ali poveava cijenu amerike robe u Francuskoj.- Kada bi vrijednost dolara pala sa 1 =2$, litar francuskog vina bi amerikance kotao 40 dolara (apresijacija evra).Depresijacija dolara odnosno apresijacija evra poveava cijenu francuske robe u USA, a smanjuje cijenu amerike robe u Francuskoj.

*21. Koji faktori utiu na devizni kurs u dugom roku?- etiri glavna faktora utiu na devizni sistem u dugom roku: a) relativni nivo cijena u zemljib) trgovinska ogranienjac) preferiranje domaih proizvoda u odnosu na stranad) produktivnost rada22. Objasnite uticaj relativnog nivoa cijena na devizni kurs?- Rast nivoa cijena u zemlji u odnosu na nivo cijena u inostranstvu uzrokuje depresijaciju valute, dok pad cijena u zemlji u odnosu na nivo cijena u inostranstvu uzrokuje apresijaciju valute.

*23. Objasnite uticaj trgovinskih ogranienja na devizni kurs?- Rast trgovinskih ogranienja uzrokuje apresijaciju domae valute. Poveanje potranje za izvozom neke zemlje uzrokuje apresijaciju njene valute, dok poveana tranja za uvozom u odreenu zemlju uzrokuje depresijaciju valute.24. Objasnite uticaj preferencije domaih proizvoda na devizni kurs?- Preferencijom domaih proizvoda dolazi do poveanje potranje za domaim proizvodima i samim tim dolazi do apresijacije domae valute, tj. ukoliko potroai preferiraju strane proizvode dolazi do poveanje potranje za stranim proizvodima i depresijacijom domae valute.

*25.Objasnite uticaj produktivnosti na devizni kurs?- Ako zemlja postaje produktivnija u odnosu na druge zemlje u dugom roku doi e do apresijacije domae valute, dok u sluaju kada postaje manje produktivna u odnosu na druge zemlje doi e do depresijacije valute.26. Pravilo koje treba slijediti kada elimo da otkrijemo uticaj pojedinih faktora na devizni kurs je sledee:- ako neki faktor poveava potranju za domaim dobrima u odnosu na strana dobra, domaa valuta e apresirati. Na drugoj strani, ako neki faktor smanjuje potranju za domaim dobrima u odnosu na strana, domaa valuta e depresirati.

*27. Koji faktori utiu na devizni kurs u kratkom roku?- Tri su najznaajnija faktora koji utiu na devizni kurs u kratkom roku:a) oekivani povrati na domae i inostrane depoziteb) promjene inostranih i domaih kamatnih stopac) promjene ponude novca28. Objasnite uticaj oekivanog povrata na domae i inostrane depozite na devizni kurs u kratkom roku?- Ukoliko je oekivani povrat na domae depozite vei od oekivanog povrata na inostrane depozite doi e do apresijacije domae valute. Na drugoj strani, ukoliko je oekivani povrat na inodepozite vei od oekivanog povrata na domae depozite doi e do depresijacije domae valute.

*29.Od ega zavisi oekivani povrati u domaoj valuti (dolar) na domae depozite?- Oekivani povrat na domae depozite u domaoj valuti (uzmimo dolar za domau valutu) zavisi od visine kamatne stope bez obzira koliki je devizni kurs (kamatna stopa 10% znai da oekivani povrat na dolarske depozite je 10%).30. Od ega zavisi oekivani povrati u domaoj valuti (dolarima) na inostrane depozite (evro)?- Oekivani povrat u dolarima na inostrane depozite (evre) jednak je inostranoj kamatnoj stopi minus oekivana apresijacija dolara, odnosno oekivana depresijacija evra (npr. Ako je kamatna stopa 6%, a oekuje se apresijacija dolara 3%, oekivani povrat na evro depozite u dolarima je 3% (6% - 3% = 3%). ta ako se oekuje depresijacija dolara za 4%?)

*31. U kojoj se taki pojavljuje ravnotea na deviznom tritu?- U taki u kojoj se sijeku oekivani povrati na dolarske depozite (Rd) i evro depozite(Rf) (Rd = Rf). Ravnotena kamatna stopa znai da je zadovoljen uslov kamatnog pariteta koji znai da je domaa kamatna stopa jednaka inostranoj kamatnoj stopi minus oekivana apresijacija domae valute (ili plus oekivana apresijacija strane valute).Primer sa grafikonom iz predavanja prouiti. Oznaimo trenutni devizni kurs sa Et i oekivani devizni kurs sa Et+1, a oekivana apresijacija se moe izraziti formulom = Et+1 Et / Et.

*32. Kako utie porast inostrane kamatne stope na vrijednost domae valute?- Doi e do depresijacije domae valute zato to porast ino kamatne stope vodi porastu oekivanih povrata na inostrane depozite. U tom sluaju e vlasnici depozita eljeti kupovati inostrane depozite, a prodavati domae, to dovodi do pada vrijednosti domae valute.33. Kako utie pad inostrane kamatne stope na vrijednost domae valute?- Doi e do apresijacije domae valute zato to pad ino kamatne stope vodi porastu oekivanih povrata na domae depozite. U tom sluaju e vlasnici depozita eljeti kupovati domae depozite, a prodavati inostrane, to dovodi do rasta vrijednosti domae valute.

* 34. Kako utie porast domae kamatne stope na vrijednost domae valute?- Doi e do apresijacije domae valute zato to porast domae kamatne stope vodi porastu oekivanih povrata na domae depozite. U tom sluaju e vlasnici depozita eljeti kupovati domae depozite, a prodavati strane, to dovodi do rasta vrijednosti domae valute.35. Kako utie pad domae kamatne stope na vrijednost domae valute?- Doi e do depresijacije domae valute zato to pad domae kamatne stope vodi padu oekivanih povrata na domae depozite. U tom sluaju e vlasnici depozita eljeti kupovati inostrane depozite, a prodavati domae, to dovodi do pada vrijednosti domae valute.

*36. Objasnite uticaj promjena domaih i stranih kamatnih stopa na devizni kurs u kratkom roku?- Porast kamatnih stopa u zemlji dovodi do apresijacije domae valute, dok porast kamatnih stopa u inostranstvu dovodi depresijacije domae valute. Pad kamatnih stopa u zemlji dovodi do depresijacije domae valute, dok pad kamatnih stopa u inostranstvu dovodi do apresijacije domae valute.

37. Objasnite uticaj promjene ponude novca (novane mase) na devizni kurs u kratkom roku?- Vea domaa ponuda novca dovodi do vieg nivoa cijena i pada vrijednosti valute to uzrokuje depresijaciju domae valute, dok smanjenje ponude novca uzrokuje apresijaciju domae valute.

*38. Iz kojih se razloga kamatna stopa moepromijeniti kada analiziramo uticaj promjenekamatne stope na devizni kurs?zbog promjene realne kamatne stopezbog promjene oekivane stope inflacije39. ta je to realan devizni kurs?je onaj kurs koji izjednaava opti nivo cijena u zemlji sa optim nivoom cijena u inostranstvu, koji obezbjeuje paritet kupovne moi. 40. ta je to ravnotean devizni kurs?- Devizni kurs pri kome se osigurava uravnoteenost platnog bilansa, odnosno ujednaavanje ponude i tranje deviza, naziva se ravnotenim deviznim kursom. U irem ekonomsko politikom smislu, to je devizni kurs koji obezbjeuje ravnoteu platnog bilansa (1) u duem vremenskom periodu, (2) uz ouvanje unutranje ravnotee i (3) bez abnormalnih trgovinskih i deviznih ogranienja.

*41. Kada je domaa valuta podcijenjena, a kada je precijenjena kada to posmatramo u odnosu na devizni kurs (pri direktnom notiranju)?- Ako je devizni kurs ispod nivoa koji se moe oznaiti realnim, onda je domaa valuta precijenjena, a strana potcijenjena. To znai da je kupovna mo u inostranstvu vea nego u zemlji zato to cijene strane robe preraunate po takvom kursu postaju nie to poveava tranju za njima i poveava interes za uvoz. S druge strane, izvoznici za ostvarene devize dobijaju manje domaeg novca nego to bi to bilo pri realnom kursu to destimulie izvoz i pogorava platni bilans. Negativni efekat precijenjenosti je na alokaciju resursa.- Ako je devizni kurs iznad nivoa koji se moe oznaiti realnim onda je domaa valuta podcijenjena, a strana precijenjena. U tom sluaju kupovna mo u zemlji je vea nego u inostranstvu i cijene strane robe postaju vee i smanjuje tranju za njima to destimulie uvoz. Na drugoj strani, izvoznici postaju konkurentniji na stranim tritima, jer dobijaju vie novca nego to bi pri realnom deviznom kursu i to poboljava platni bilans. Negativni efekat podcijenjenosti je na alokaciju resursa.

*42. Navedite osnovne podjele deviznih kurseva?- prema nainu njihovog utvrivanja razlikuju se fiksni i promjenjivi (fluktuirajui ili plivajui) devizni kursevi- prema tome da li se istovremeno primenjuje vie kurseva ili jedan mogu biti jedinstveni i viestruki (diferencijalni) devizni kursevi

43. Prednosti i nedostaci fiksnog deviznog kursa?- Fiksni devizni kurs je kurs koji je utvren od strane monetarnih vlasti.- Pozitivne strane fiksnog deviznog kursa su: olakava utvrivanje rentabilnosti investicionih ulaganja, prua pouzdanu osnovu za kalkulacije, smanjuje rizik u ekonomskim transakcijama sa inostranstvom, pozitivno djeluje na sklapanje dugoronih aranmana sa inostranstvom, suava prostor za pekulativne transakcije.- Negativne strane fiksnog deviznog kursa su: ekonomsku politiku podreuje potrebi odravanja datog kursa, potrebne su mjere za usklaivanje nivoa cijena u zemlji sa nivoom cijena u inostranstvu, odgaa neophodna prilagoavanja nacionalne privrede promjenama u okruenju, ne doprinosi uravnoteenju platnog bilansa, trai strogu spoljnotrgovinsku kontrolu, namee potrebu dranja veih deviznih rezervi i dovodi do precijenjenosti nacionalne valute.

*44. Prednosti i nedostaci promjenjivog deviznog kursa?- Promjenjivi devizni kurs je kurs koji se formira na deviznom tritu.- Pozitivne strane: vea autonomnost u voenju ekonomske politike, olakava uravnoteenje platnog bilansa, upuuje domau privredu na potrebna prilagoavanja u skladu sa promjenama u meunarodnom okruenju, ini nepotrebnim preduzimanje mjera radi usklaivanja nacionalnog nivoa cijena sa nivoom cijena u inostranstvu, smanjuje potrebu dranja velikih deviznih rezervi, nepotrebna je stroga spoljnotrgovinska i devizna kontrola, bolje je dejstvo mjera nacionalne monetarne politike, sprijeava potcijenjenost i precijenjenost nacionalne valute.Negativne strane: nema vrste osnove za kalkulacije izvoznih i uvoznih proizvoda, ne obezbjeuje postojanje kriterijuma za ocjenu rentabilnosti investicionih ulaganja, poveava rizik u ekonomskim transakcijama sa inostranstvom, izlae domau privredu stihijskim promjenama na svjetskom tritu.

*45. Objasnite razliku izmeu jedinstvenih i viestrukih deviznih kurseva?- Ukoliko za sve vrste ekonomskih transakcija sa svijetom koristimo jedan kurs tada imamo primjenu jedinstvenog deviznog kursa, dok ukoliko primjenjujemo vie deviznih kurseva, sa razliitim rasponima izmeu njih, tada je rije o viestrukim deviznim kursevima. Pozitivne karakteristike viestrukih kurseva su: podsticanje izvoza, ograniavanje uvoza, razvoj pojedinih grana privrede i sl. One mogu postojati samo u zemljama u kojima postoji jaka devizna kontrola.Negativne karakteristike su da duga primjena diferenciranih deviznih kurseva moe imati negativan uticaj na proizvodnu strukturu privrede, deformie kriterijume rentabilnosti investicionih ulaganja, dovodi do neracionalne alokacije resursa, stvara pogrenu sliku o komparativnim prednostima i oteava ukljuivanje u meunarodnu podelu rada.

*46. ta predstavlja pojam revalvacija?- Revalvacija je smanjenje deviznog kursa (direktno notiranje), tj. poveanje vrijednosti nacionalne valute do kojeg dolazi odlukom monetarnih vlasti.

47. ta predstavlja pojam devalvacija?- Devalvacija je poveanje deviznog kursa (direktno notiranje), tj. smanjenje vrednosti nacionalne valute. Najei razlozi za sprovoenje devalvacije su: trajniji i veliki platnobilansni deficit drave i precijenjenost deviznog kursa koja dovodi do velikog uvoza i nedovoljnog izvoza. Od novog deviznog kursa se oekuje da smanji uvoz, a povea izvoz i tako pobolja platnobilansnu poziciju.

*Primjer 6. - Ako je realan devizni kurs 1 USD = 1,30 KM i da taj kurs izjednaava opti nivo cijena u BIH i SAD. Ako je cijena jedne tone amerikog elika 100 USD, a cijena identinog elika na BH tritu 130 KM po jednoj toni. Pretpostavimo da BIH uvozi ameriki elik po cijeni 100 USD za tonu. Pri kursu 1 USD = 1,30 KM, cijena jedne tone uvoznog elika u domaoj valuti (100 USD x 1,30 = 130 KM) jednaka je domaoj cijeni od 130 KM za tonu i izvoznoj cijeni (100 USD x 1,30 = 130 KM). Pretpostavimo da monetarne vlasti u BIH odlue da izvre devalvaciju konvertibilne marke za 20%. Novi devizni kurs e iznositi 1 USD=1,625 KM. Nakon devalvacije cijena jedne tone uvoznog elika iz USA e iznositi 100 USD x 1,625 = 1,625 KM. Poto je na domaem tritu cijena jedne tone identinog elika 130 KM, doi e do smanjenja uvoza. Na drugoj strani pri izvozu elika iz BIH u SAD po cijeni 100 USD za tonu domai proizvoai e dobiti za 20 % vie domae valute KM po jednoj toni (100 USD x 1,625 = 162,50 KM) ime raste interes za izvozom, jer se izvozom dobija vie KM po jednoj toni elika nego na domaem tritu.

*Zadatak.Posle devalvacije jena od 20%, novi devizni kurs je 130 jena = 1 dolar. Koliki je bio devizni kurs prije devalvacije?P = (K1/K2-1)x100, P procenat promjene vrijednosti nacionalne valute (pozitivan predznak oznaava revalvaciju, dok negativan predznak oznaava devalvaciju),K1 devizni kurs prije promjene, K1 = K2x(P/100+1)K2 devizni kurs posle promjene, K2 = K1/(P/100+1) -20 = (K1/130-1)x100, K1 = 130x(-0,2+1) = 130x0,8 = 104 jena,Znai da je devizni kurs prije devalvacije jena od 20% iznosio 1 dolar = 104 jena.

Ako je devizni kurs prije devalvacije iznosio 1 dolar = 110 jena, pa doe do devalvacije jena za 20%. Koliki je novi devizni kurs?K2 = K1/(P/100+1) = 110/(-0,2+1) = 110/0,8 = 137,50 jena

Znai da devizni kurs posle devalvacije jena od 20% iznosi 1 dolar = 137,50 jena.

*48. Koji je osnovni razlog koji dovodi do devalvacije?- Do devalvacije najee dolazi iz razloga to je devizni kurs suvie nizak (ispod realnog nivoa precijenjen) pa je to dovodilo do velikog uvoza, nedovoljnog izvoza i deficita u platnom bilansu. Od novog deviznog kursa se oekuje da smanji uvoz, povea izvoz i pobolja platnobilansnu poziciju.

49. Objasnite efekte devalvacije preko cijena?- Efekti devalvacije na uvoz i izvoz zavise od etiri vrste cjenovnih elastinosti:1) elastinost domae tranje uvoznih proizvoda,2) elastinost strane tranje izvoznih proizvoda,3) elastinost domae ponude izvoznih proizvoda i4) elastinost strane ponude uvoznih proizvoda.

*50. Objasnite efekte devalvacije preko dohotka?- Nacionalni dohodak je izraen u sledeem obliku:Y = C + I + G + (X-M), gdje je C - tekua potronja, I - investiciona potronja, G - budetska potronja, X izvoz, M uvoz. Pre devalvacije vrednost (X M) je negativna, trgovinski bilans je deficitaran. Ako devalvacija dovede do oekivanih promena, doi e do porasta vrednosti (X M), to znai da e se uveati nacionalni dohodak. Jedan dio uveanog dohotka bie iskoriten za uvoz, drugi dio za tednju, a ostatak e zahvaljujui multiplikatoru, uveavati nacionalni dohodak i u narednim ciklusima. Konaan efekat na porast nacionalnog dohotka zavisie od graninih sklonosti uvozu i tednji. Ako graninu sklonost uvozu oznaimo sa (i), a graninu sklonost tednji sa (s), onda e multiplikator (m) biti: m = 1/i+s. Multiplikator (m) nam pokazuje koliko e se uveati dodatni dohodak do kojeg je dolo zahvaljujui poboljanju trgovinskog bilansa.

*Zadatak.Ako se povea dohodak za 500 jedinica, a od toga na uvoz ode 50 jedinica i na tednju 100 jedinica, koliko e biti ukupno poveanje dohotka zahvaljui multiplikatoru?Y dohodak, i sklonost uvozu, s sklonost tednji, m - multiplikatori = 50/500 = 0,1 s = 100/500 = 0,2m = 1/i+s = 1/0,1+0,2 = 1/0,3 = 3,33Ukupno poveanje dohotka zahvaljujui multiplikatoru e biti: 3,33 X 500 =1665 jedinica (ukupno poveanje dohotka zahvaljujui multiplikatoru)Zadatak.Ako je dolo do poveanja dohotka za 20.000 jedinica, pa od tog poveanja 2.000 jedinica ide na uvoz, a 1.000 jedinica na tednju, koliko je ukupno poveanje dohotka zahvaljujui multiplikatoru?i = 2000/20000 = 0,1, s = 1000/20000 = 0,05, m = 1/0,1+0,05 = 1/0,15 = 6,6667,Poveanje dohotka zahvaljujui multiplikatoru: 20.000 x 6,6667 = 133.333,33 jedinica

*51. Koja je razlika izmeu ofanzivne i defanzivne devalvacije?- Ofanzivna devalvacija kada se pristupa devalvaciji da bi se poveala konkurentnost domaih proizvoaa na stranom tritu iako to nije neophodno s obzirom na stanje u platnom bilansu (politika osiromaenja susjeda ili valutni damping).- Defanzivna devalvacija kada se pristupa devalvaciji da bi se zatitio platni bilans, tj. vrednost uvoza je vea od vrednosti izvoza.52. ta je to konvertibilnost valuta?- Konvertibilnom valutom se naziva ona valuta koja se relativno lako moe zamijeniti za drugu valutu ili zlato.

*53. Koja su dva osnovna tipa konvertibilnosti i koje su njihove karakteristike?- Klasina konvertibilnost znai punu, neogranienu konvertibilnost koja je postojala u vrijeme istog zlatnog standarda. U prometu je bio kovani novac, a papirni novac je mogao biti zamijenjen za odgovarajuu koliinu zlata bez ogranienja. Na novanicama je obino bila naznaena obaveza eminenta da na zahtjev donosioca izvri isplatu u zlatu.- Savremena konvertibilnost ne znai obaveznu zamjenjivost valute za zlato, ve zamjenjivost za neku drugu konvertibilnu valutu, ne vai bezuslovno za domae rezidente nego samo za strance i obaveza konvertovanja domae valute za stranu vai samo ako se radi o potraivanjima stranih rezidenata koja su rezultat tekuih transakcija, a ne ako je rije o kapitalnim transakcijama.

*54. Koje su prednosti konvertibilnosti valute?- Konvertibilnost valute stvara povoljnije uslove za uspostavljanje ekonomskih odnosa sa inostranstvom i ukljuivanje privrede u meunarodnu podelu rada, stranci rado dre valutu u svom portfelju i nee uriti sa iskoritavanjem svojih potraivanja to povoljno djeluje na platnobilansnu poziciju drave i vri beskamatno kreditiranje nacionalne privrede.55. Koji su uslovi da bi jedna valuta postala konvertibilna?- Iza konvertibilne valute stoji stabilna privreda, politika stabilnost drave, platni bilans ne bi smeo da pokazuje vei i dugoroniji deficit, nivo monetarnih rezervi mora da omogui izvravanje obaveza prema inostransvu ukoliko postoji nesklad u prilivu i odlivu deviza. Ukoliko nisu obezbjeeni ovi uslovi za zemlju je bolje da ne proglaava konvertibilnost svoje valute poto se negativni efekti konvertibilnosti pojavljuju: odliv monetarnih rezervi, pogoranje stanja u platnom bilansu i sl. tako se dovodi do gubljenja poverenja u datu valutu i suspenziju konvertibilnosti.

*56. ta su to monetarne rezerve?- To su sredstva meunarodnog plaanja kojima zemlja raspolae i koja moe brzo, efikasno i bez ikakvih ogranienja upotrijebiti za izmirenje svojih obaveza prema inostranstvu i mogu se sastojati od zlata, konvertibilnih valuta i specijalnih prava vuenja (SDR).

57. ta je svrha monetarnih rezervi?Njihova svrha je da obezbijede stabilnost domae valute, likvidnost plaanja prema inostranstvu u periodima kada su prilivi deviza manji od iznosa prispjelih obaveza prema inostranstvu. Ova sredstva se ne mogu koristiti za finansiranje razvoja i mogu se deponovati u prvoklasne svjetske banke, kao sredstva po vienju, i na njih ostvariti odreene prihode u vidu kamate.

*58. Definiite pojam devizne kontrole?- Devizna kontrola je skup propisa, mjera i instrumenata kojima se ograniava sloboda u poslovanju devizama, utvruje postupak pri obavljanju pojedinih deviznih operacija i provjerava da li se devizni poslovi obavljaju u skladu sa propisima. Osnovni cilj devizne kontrole je da se obezbijedi uravnoteenje platnog bilansa, sprijei pretjerana potronja deviza i da se devizni kurs zadri na eljenom nivou.59. Koji su instrumenti devizne kontrole koji se najee koriste?- Instrumenti devizne kontrole su: zabrane pojedinih vrsta plaanja, dozvole, devizne kvote, licencioni sistem, cesija deviza, primjena viestrukih deviznih kurseva, izvozne premije, povraaj carina za raniji uvoz sirovina, poreske olakice, povoljnije prevozne tarife za izvoznu robu i sl.

*III. Devizno trite60. ta podrazumijevamo pod pojmom deviza? - Devizama nazivamo sva potraivanja izraena u stranoj valuti (depoziti, mjenice, ekovi i sl.) i efektivni strani novac (novanice i kovani novac), osim zlatnika i srebrenjaka.

61. ta je to devizno trite?- Devizno trite je dio finansijskog trita na kojem se susreu ponuda i tranja deviza i na kojem se obavlja njihova kupoprodaja. Kada se kupoprodaja deviza obavlja na odreenom mjestu, u odreeno vrijeme i po utvrenim pravilima tada je rije o organizovanom deviznom tritu (deviznoj berzi). Meutim, brojne transakcije kupovine i prodaje deviza odvijaju se van organizovanog deviznog trita, u neposrednim kontaktima izmeu banaka, preduzea i pojedinaca, domaih i stranih rezidenata i to trite takoe predstavlja segment deviznog trita i naziva se crno trite (crna berza) deviza.

*62. Od ega zavisi ponuda i tranja deviza i koji su faktori koji utiu na devizno trite?- Devizno trite zavisi od monetarne, spoljnotrgovinske i devizne politike nacionalne ekonomske vlasti. Poveanjem carina, zavoenjem robnih kontigenata i deviznih kvota, zabranom uvoza pojedinih artikala i slinim mjerama se utie na smanjenje tranje deviza, a davanjem izvoznih premija, carinskim i poreskim refakcijama pri izvozu utie se na poveanje ponude deviza.63. Znaaj deviznih berzi i njihova uloga?- Savremene devizne berze nastaju posle drugog svjetskog rata, ali pravi razvoj nastaje posle naputanja fiksnih deviznih kurseva (1973. godine). Uspostavljaju vezu izmeu pojedinih nacionalnih finansijskih trita, a najvei promet obavljaju poslovne banke dok centralne banke svojim instrumentima i intervencijama nastoje da sprijee i ogranie neeljena kretanja na deviznom tritu.

*64. Objasniti proces kupovine i prodaje deviza koji se obavlja izmeu poslovnih banaka?- Banka koja kupuje ili prodaje devize se obraa drugim bankama i interesuje se za kupovne i prodajne kurseve valuta. Na drugoj strani, banka od koje su traeni kursevi daje kotacije (kupovne i prodajne kurseve za datu valutu ili vie njih i time se obavezuje da po tim kursevima obavi transakcije). Banka koja je traila kotacije treba da u kratkom vremenu od oko jednog minuta odlui o kupovini ili prodaji valuta i u kom iznosu e to biti. Po isteku roka kotacije mogu biti promijenjene. Telefonom potvreni poslovi se potvruju pismeno dok u savremenim uslovima transakcije se obavljaju preko SWIFT-a. U kupoprodaji deviza se pojavljuju i brokeri (posrednici izmeu kupaca i prodavaca) koji naplauju svoju proviziju brokerau. Razlika izmeu kupovnog i prodajnog kursa se zove mara i izraava se u poenima.

*65. ta znai pojam SWIFT?- SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication Svjetsko drutvo za meubankarske transakcije putem telekomunikacija) je osnovan 1973. godine i transakcije se obavljaju za par sekundi, sigurno i uz male trokove transakcije. Prosean dnevni promet u 2003. godini je iznosio oko 200 milijardi dolara i preko nje je poslovalo oko 7600 banaka i drugih finansijskih institucija iz 200 zemalja (Srbije i Crne Gore 57 organizacija, 36 iz BIH, 49 iz Slovenije i 19 iz Makedonije).66. Objasniti pravilno ukrtene devizne kurseve?- Odnos izmeu dve valute bi trebao biti isti na svim deviznim tritima, odnosno kurs evra u SAD je reciprona vrijednost kursa dolara u Evrozoni.Pretpostavimo da vrijede sledee oznake:i USD, j EUR, k GBP.(1) K(i/j)=1/K(j/i) to znai K(USD/EUR)=1/K(EUR/USD)

*1,25=1/0,8 dobijamo da je kurs dolara u Evropi (0,8) je jednak recipronoj vrijednosti evra u SAD (1,25). Kada postoje takvi uslovi izmeu valuta tada imamo sluaj pravilno ukrtenih kurseva i svejedno je da li evro kupujemo u SAD ili u Evrozoni i da li ih plaamo evrima ili dolarima. U ovakvim uslovima vai jo jedno pravilo koje e biti vano kod poslova arbitrae, a to je: - ako jedan dolar zamenimo za evro u Evrozoni, a zatim evro zamenimo u UK za funte, i konano ovaj iznos zamijenimo za dolare u SAD, dobiemo ponovo jedan dolar sa kojim smo i zapoeli transakciju (trokovi samih transakcija su zanemareni).(2) K(j/i) x K(k/j) x K (i/k) = 1, to znai K(EUR/USD) x K(GBP/EUR) x K(USD/GBP) = 1

Zemlja-triteDevizni kurs USD EUR GBP SAD 1 1,25 1,6Evrozona EMU 0,80 1 1,28Velika Britanija 0,625 0,78125 1

* Na osnovu poznatih deviznih kurseva mogue je izraunati i druge kurseve koritenjem verinog rauna.Primjer 7.1 GBP = 1,9747 USD, 1 GBP = 1,32628 EUR, 1 EUR = 1,95583 KM. Iz ovih kurseva izraunavamo koliki je kurs dolara u konvertibilnim markama:X KM 1 USD1,9747 USD 1 GBP1 GBP 1,32628 EUR1 EUR 1,95583 KM,Rezultat se dobije tako to se proizvod desne strane verinog rauna podijeli sa proizvodom lijeve strane:X = 1,32628 x 1,95583 / 1,9747 = 1,3136, pa je 1 USD = 1,3136 KM

*Za odnose meu devizama znaajno je poznavati i sledee relacije:(3) K(j/i) = K(j/k) x K(k/i), to predstavljaK(EUR/USD)= K(EUR/GBP) X K(GBP/USD)(4) K(j/i) = K(k/i) / K(k/j), to znaiK(EUR/USD) = K(GBP/USD) / K(GBP/EUR)(5) K(j/i) = K(j/k) / K(i/k), to predstavljaK(EUR/USD) = K(EUR/GBP) / K (USD/GBP)

*67. Objasniti nepravilno ukrtene devizne kurseve?- Nepravilno ukrteni devizni kursevi su kada, na primjer, kurs dolara u evrima nije jednak recipronoj vrijednosti evra u dolarima, tj.(1) K(EUR/USD) 1/K(USD/EUR), u stvari znai K(j/i) 1/K(i/j)Umjesto da kurs dolara u Evropi bude 0,80 EUR, on iznosi 0,85 EUR. U ovakvoj situaciji e svi oni koji mijenjaju dolare u evre odlaziti na trite Evrozone jer e za isti iznos dolara dobiti vie evra (0,05 EUR), a oni koji mijenjaju evre u dolare zamjenu e vriti na tritu SAD jer e za odreeni iznos evra dobiti vie dolara.

Koritenje ovih razlika u deviznim kursevima na dva trita radi ostvarenja dobitka naziva se diferencijalnom arbitraom.

Zemlja-triteDevizni kurs USD EUR GBP SAD 1 1,25 1,6Evrozona EMU 0,85 1 1,28Velika Britanija 0,625 0,78125 1

*68. ta je to konverziona arbitraa?- Nepravilno ukrteni devizni kursevi pruaju priliku da dobitak ostvare i oni koji raspolau funtama, iako su kursevi pravilno ukrteni na relaciji funta-dolar i funta-evro. Nain na koji se to postie je sledei:- Funte se na tritu SAD zamijene za dolare, a zatim dolari na tritu Evrozone u evre i na kraju evri zamijene za funte. To znai da za jednu funtu dobijemo 1,6 dolara, za 1,6 dolara u Evrozoni dobijemo 1,36 evra, a za evre na tritu UK dobijemo 1,0625 funti. Ovim se ostvaruje dobitak od 0,0625 funti (1GBP x 1,60 = 1,60 USD x 0,85 = 1,36 EUR X 0,78125 = 1,0625 GBP).Dobitak ostvaren na ovaj nain naziva se konverzionom arbitraom i osnovni uslov za postojanje dobitka konverzionom arbitraom je: K(USD/GBP) x K(EUR/USD) x K(GBP/EUR) > 1, to u ovom sluaju znai 1,6 x 0,85 x 0,78125 = 1,0625

*69. ta su to promptni poslovi devizama?- Kada se na deviznom tritu zakljuuje posao o kupoprodaji deviza, a ugovoreni posao se izvrava odmah ili najkasnije u roku od dva dana, re je o promptnim ili spot poslovima. Transakcija se obavlja po kursu koji u tom trenutku vai na deviznom tritu, kupac odmah dobija devize i plaa odgovarajuu protivrijednost u nacionalnom novcu (ili nekoj drugoj valuti).70. ta su to terminski poslovi devizama?- Transakcije u kojima se posao o kupoprodaji deviza zakljui, a da se sam in kupoprodaje obavi kasnije, prema ugovorenom roku koji je obino na period od jednog mjeseca do jedne godine, nazivaju se terminskim deviznim poslovima. Kupac i prodavac ugovaraju devizni kurs po kojem e se posao obaviti, vodei rauna o postojeem stanju na deviznim tritima i promjenama koje se oekuju u budunosti.

*71. ta je cilj kupoprodaje deviza na termin?- Cilj kupoprodaje deviza na termin je otklanjanje kursnog rizika, jer se transakcija obavlja po unapred utvrenom kursu bez obzira kako e se devizni kurs kretati u meuvremenu i kakav e biti u vrijeme dospea ugovorenog roka (kupac kao investitor u zemlju je zatien od porasta kursa valute gdje ulae - depresijacije, a prodavac od pada kursa apresijacije domae valute i to su najee izvoznici koji prihode ostvaruju u stranim valutama). Terminski poslovi devizama se obavljaju i iz pekulativnih razloga, tj. akteri kupuju i prodaju valute oekujui da e se njihova predvianja ostvariti i da e ostvariti zarade.

72. Objasniti kako se ostvaruju terminska premija i terminski diskont?Visina terminskog deviznog kursa u odnosu na promptni zavisi od toga kakve promjene promptnog kursa u budunosti oekuju kupci i prodavci. Razlika izmeu vieg terminskog i nieg promptnog kursa naziva se terminskom premijom. Na drugoj strani, razlika izmeu nieg terminskog i vieg promptnog kursa naziva se terminski diskont. Terminska premija i diskont se izraavaju najee u obliku godinje procentne stope i izraunava se formulom:Tp/d = Ktn Kp/Kp x 360/n x 100, gdje je Tp/d = terminska premija (pozitivan predznak) ili terminski diskont (negativan predznak),Ktn = terminski devizni kurs na rok od n dana,Kp = promptni devizni kurs,n = broj dana do dospjea terminskog posla,

*73. ta su to svop (swap) poslovi?- Istovremenom promptnom kupovinom i terminskom prodajom odreenog iznosa deviza (ili promptnom prodajom i terminskom kupovinom) otklanjaju se rizici koje sa sobom nosi mogunost promjene deviznog kursa u budunosti. Na primjer, ako se kupe devize da bi se uloile po povoljnijoj kamatnoj stopi na vrijeme od 6 mjeseci, prisutna je opasnost da pad vrijednosti valute u koju je investirano izazove gubitak. Izlazno rjeenje je da se istovremeno sa promptnom kupovinom deviza zakljui i ugovor o njihovoj terminskoj prodaji sa rokom 6 mjeseci. Sada vie nema neizvjesnosti koliko e se dobiti domaeg novca po isteku navedenog vremena. Svop poslovima se koriste i banke da bi iznose i strukturu stranih valuta prilagodile potrebama u pojedinim vremenskim periodima, a da se ne izloe riziku zbog promjena deviznih kurseva.

*74. ta je to interesna arbitraa?- Razlike u kamatnim stopama dovode do seljenja fondova sa jednog na druga finansijska trita kako bi se ostvarila to vea dobit. Dobit ostvarena ovim ulaganjima zavisi od dva faktora: kamatnih stopa i kretanja deviznog kursa (vrednosti valute gdje se sredstva ulau). Vea kamatna stopa koja donosi vie prinosa na drugom finansijskom tritu moe znaajno biti umanjena ako dodje do pada vrijednosti valute zemlje gdje se ulae (tj. do rasta deviznog kursa). S druge strane, plasman na tritima gdje je niska kamatna stopa moe donijeti vee prinose ako dotina valuta jaa.

*75. Ako evro apresira u odnosu na dolar, hoe li amerikanci radije piti kalifornijsko ili francusko vino?- Amerikanci e radije piti kalifornijsko vino zato to sa apresijacijom evra dolazi do poveanja cijene francuskog vina u Americi dok cijena kalifornijskog ostaje ista. Na drugoj strani, sa apresijacijom evra kalifornijsko vino postaje jeftinije u Francuskog pa samim tim je konkurentnije i oekuje se poveana prodaja na tritu Francuske (poveava se izvoz vina iz Amerike u Francusku, a smanjuje se izvoz francuskog vina u Ameriku to ima uticaj na spoljnotrgovinski bilans pomenutih zemalja).

*76. Ako nivo cijena u Evropi poraste za 10% u odnosu na nivo cijena u SAD, to e teorija pariteta kupovne moi predvidjeti da e se dogoditi sa vrijednou evra?- U ovom sluaju e doi do depresijacije evra i to iz sledeih razloga. Sa poveanjem cijena u evrozoni za 10%, proizvodi iz evrozone postaju skuplji za 10% dok uvozni proizvodi ne mijenjaju cijenu. Samim tim dolazi do smanjenja tranje za domaim proizvodima i smanjenja izvoza, a poveanja tranje za uvoznim proizvodima to automatski znai smanjenje tranje za domaom valutom (evro), a poveanjem tranje za devizama. U ovakvom odnosu snaga dolazi do smanjenja vrijednosti evra (depresijacije) za iznos poveanja cijena u evrozoni od 10%.

*77. Ako porastu carine neke zemlje, hoe li valuta te zemlje apresirati ili depresirati?- Valuta te zemlje e apresirati. Objasniti zato?

78. Ako se smanji inflacija u nekoj zemlji, to se moe predvidjeti da e se dogoditi s njenim deviznim kursom?- Devizni kurs e pasti - bitno je istai da je to u uslovima direktnog notiranja koje se primjenjuje kod nas, Evropi i Japanu, dok e valuta te zemlje apresirati. Direktno notiranje tretita devizni kurs kao cijenu jedinice strane valute izraenu u domaoj valuti. U uslovima indirektog notiranja devizni kurs e rasti sa apresijacijom domae valute jer pri indirektnom notiranju devizni kurs se izraava kroz cijenu jedinice domae valute iskazanu u devizama.

*79. Ako neka zemlja odlui da odtampa i pusti u opticaj odreenu koliinu novca, ta e se dogoditi sa njenom valutom?- Valuta te zemlje e depresirati. Objasniti zato?

80. Prepostavimo da je jen apresirao u odnosu na dolar, u odreenom razdoblju u uslovima kada je stopa inflacije bila via u Japanu nego u Americi. Kako se to moe objasniti poboljanjem produktivnosti japanske industrije u odnosu na Ameriku?- U ovom sluaju moemo zakljuiti da je efekat rasta produktivnosti u Japanu u odnosu na SAD bio vei nego efekat rasta inflacije u Japanu nego u SAD (rast produktivnosti > rast inflacije). Objasniti malo detaljnije!

*81. Ako nominalne kamatne stope u nekoj zemlji rastu, a realne padaju to e se dogoditi s deviznim kursom u toj zemlji?- Devizni kurs e rasti (uslovi direktnog notiranja), a valuta te zemlje e depresirati. Objasniti zato?- Rast inflacije je uzrok rasta nominalnih kamatnih stopa dok realne kamatne stope opadaju.

82. Ako u Evropskoj Uniji padnu kamatne stope, ta e se dogoditi sa deviznim kursom dolara?- Devizni kurs dolara e pasti (uslovi direktnog notiranja), odnosno dolar e apresirati (manja tranja za depozitima u evrima, a poveana tranja za depozitima u dolarima). Objasniti zato?

*83. Kolika je inflacija, trgovinski bilans i devizne rezerve BIH?- Prosjena inflacija u BIH u 2007. godini je bila 4,9%. U martu ove godine je dostigla nivo od 7,1%. Kao razlog naglog poveanja inflacije CBBIH navodi rast cijena hrane na svjetskom tritu u protekle dvije godine za preko 80%, te rast nafte i naftnih derivata koji ine najvei dio uvoza u BIH.- Spoljnotrgovinski bilans je pokazivao deficit u iznosu od oko 8 milijardi KM u 2007. godini, dok je u prva tri mjeseca 2008. godine dostigao iznos od 2,1 milijardu KM. - Devizne rezerve u 2007. godini su dostigle nivo od 6,7 milijardi KM to je rast od 22,9% u odnosu na 2006. godinu. Smatra se da veliki spoljnotrgovinski deficit se nadoknauje velikim iznosom doznaka dijaspore i radnika iz inostranstva (procjena CBBIH je 3 milijarde KM, meutim MMF smatra da je ta brojka znaajno vea) i prilivom direktnih stranih investicija koja su u 2007. godini iznosila 2,9 milijardi KM (bitno je naglasiti da je samo prodaja Telekoma Srpske ostvarila priliv od direktnih stranih investicija u iznosu oko 640 miliona evra).

*IV. Meunarodni monetarni sistem84. ta predstavlja pojam zlatni standard?- Zlatni standard je prvi organizacioni oblik meunarodnog monetarnog sistema u kome se paritet jedne valute prema drugoj odreivao tzv. kovnikom stopom, koja je pokazivala koliko je zlata sadrano u jedinici nacionalne valute. Kurs jedne valute je mogao samo neznatno da odstupa od njenog pariteta i granice tih odstupanja su se nazivale zlatnim takama i zavisile su od trokova prenosa plemenitog metala iz jedne zemlje u drugu (take uvoza i izvoza zlata). Ostvarivana je puna konvertibilnost nacionalnih valuta jer je svaka valuta imala fiksnu vrijednost izraenu u zlatu i uspostavljana je ravnotea izmeu kupovne snage domae valute u zemlji i inostranstvu automatsko uravnoteenje platnog bilansa u sistemu zlatnog standarda.

*85. Objasniti kako se ostvarivalo automatsko uravnoteenje platnog bilansa u sistemu zlatnog standarda?- Ukoliko se u jednoj zemlji pojavi deficit platnog bilansa, ta zemlja je morala da izveze odgovarajuu koliinu zlata da bi taj deficit pokrila. Smanjenje koliine zlatnih rezervi iziskivalo je, u skladu sa kvantitativnom teorijom, smanjenje koliine novca u opticaju. Manja koliina novca u zemlji je dovodila do sniavanja domaih cijena, to omoguava poveanje izvoza i smanjenje uvoza, tj. vodi uravnoteenju platnog bilansa u narednom periodu. Uravnoteenju platnog bilansa su doprinosile i promjene kamatnih stopa. U zemlji koja je zbog deficita platnog bilansa morala da izveze zlato dolazilo je do smanjenja koliine novca u opticaju. Smanjenjem novca u opticaju dolazilo je do rasta cijene novca, a cijena novca je kamatna stopa. Via kamatna stopa je smanjivala odliv kapitala iz zemlje i poveavala njegov priliv. To je dovodilo do uravnoteenja platnog bilansa i do poveanja deviznih rezervi zemlje.

*86. Koji su meunarodni monetarni sistemi postojali posle zlatnog standarda i vaili do zavretka drugog svjetskog rata?- Zlatno-poluni standard je predstavljao pokuaj da se ogranii domaa potranja za zlatom kako bi se zadovoljile potrebe u meunarodnim plaanjima. Konvertovanje novanica u zlato kod centralne banke su mogli da zahtijevaju samo oni koji su imali dovoljno novca da otkupe cijele zlatne poluge (12,5 kilograma zlata u Engleskoj je vrijedila 1400 funti, u Francuskoj 215.000 franaka, a u Jugoslaviji 250.000 dinara).- Zlatno-devizni standard je podrazumijevao da su se rezerve centralnih banaka sastojale ne samo od zlata ve i od drugih konvertibilnih valuta. To znai da konvertibilnost nije podrazumijevala obavezu centralne banke da mijenja novanice u zlato ve i za drugu konvertibilnu valutu.

*87. Gdje i kada su postavljene osnove meunarodnog monetarnog sistema?- Na konferenciji u Bretton-Woods 1944. godine su formirane dve organizacije za meunarodnu monetarnu i finansijsku saradnju: Meunarodni monetarni fond MMF (International Monetary Fund IMF) i Meunarodna banka za obnovu i razvoj Svjetska banka (International Bank for Reconstruction and Development - IBRD).88. MMF i proces njegovog osnivanja?- MMF je trebao da obezbijedi saradnju u oblasti meunarodnih plaanja i politike deviznih kurseva i da odobrava kredite za kratkorono uravnoteenje platnog bilansa. Postojala su etiri plana za organizaciju meunarodne monetarne saradnje: britanski (Kejnzov), ameriki (Vajtov), francuski i kanadski. Najvie rasprava se vodilo oko Kejnzovog i Vajtovog plana, a na kraju je prihvaen Vajtov plan uz izvjesne dopune preuzete iz Kejnzovog i kanadskog plana koji je stupio na snagu 27.12.1945. godine, a poslovanje je zapoelo 1.3.1947. godine.

* 89. Koji su kljuni ciljevi MMF?- Kljuni ciljevi MMF su:1. unapreenje meunarodne saradnje kroz konsultacije i zajedniko rjeavanje monetarnih problema2. proirivanje meunarodne trgovine, rast zaposlenosti, dohotka i proizvodnje3. stabilizacija deviznih kurseva i sprijeavanje konkurentskih depresijacija4. multilaterizam u meunarodnim plaanjima za tekue transakcije i uklanjanje deviznih ogranienja koja sputavaju rast meunarodne trgovine5. obezbijeenje finansijskih sredstava za pomo zemljama lanicama u uravnoteenju platnog bilansa i 6. smanjenje platnobilansnih neravnotea

*90. Navedite osnovne karakteristike organizacije MMF?- Poetkom 2004.godine MMF je imao 184 zemlje lanice. Najvii organ fonda je Odbor guvernera koji se sastaje jednom godinje i u kojem svaka zemlja ima po jednog predstavnika i zamjenika. Poslovima Fonda rukovodi Odbor izvrnih direktora koji se sastoji od 24 izvrna direktora. Osmoricu imenuju drave sa najveim kvotama (SAD, Velika Britanija, Japan, Njemaka, Francuska, Saudijska Arabija, Rusija i Kina), dok ostalih esnaest biraju druge zemlje po grupama (constituency). Svaka zemlja ima po 250 osnovnih glasova i po jedan glas na svakih 100.000 SDR uplaenih na osnovu kvote. Osnovni glasovi bi trebalo da ublae razlike meu zemljama lanicama, koje proistiu iz veliine kvote, ali efekat ublaavanja razlika je mali poto su inicijalne kvote poveane za preko 20 puta od osnivanja Fonda, dok je broj osnovnih glasova ostao isti. Za svaku zemlju je odreena kvota koja se uplauje u Fond, i to 25% u SDR ili konvertibilnim valutama, a 75% u nacionalnoj valuti. Veliina kvota se odreivala prema formuli koja je uzimala u obzir: veliinu nacionalnog dohotka, rezerve zlata ili dolara, prosjean uvoz, obim izvoza i njegovo kolebanje i predvieno je da se svakih pet godina vri revizija kvota. Pri osnivanju, upisani kapital Fonda je iznosio 7,5 milijardi dolara, dok poetkom 2004 ukupan upisani kapital je dostigao iznos od 212,3 milijarde dolara. Za sve vanije odluke u MMF je potrebno preko 85% glasova dok SAD imaju oko 18%, pa sledi zakljuak da se nijedna odluka ne moe donijeti bez podrke Amerike. Od veliine kvote zavisi dobijanje kredita, broj glasova i udio pri raspodjeli novokreiranih SDR.

*91. ta je to SDR specijalna prava vuenja?-Tokom pedesetih i esdesetih godina prolog vijeka meunarodna trgovina je rasla za oko 6% godinje, a monetarne rezerve zlata su rasle 1,6%. Ovakva kretanja su morala da izazovu nelikvidnost meunarodnih plaanja. Da bi se rijeio problem meunarodne nelikvidnosti, zlata kao objektivne konice porasta svjetske likvidnosti i uloge dolara kao rezervne valute, 1967. godine odlueno je da se u okviru fonda kreira novi oblik meunarodnog sredstva plaanja u formi SDR specijalna prava vuenja. Ona nemaju sposobnost platenog sredstva, ve je to obraunsko sredstvo i sredstvo meunarodnih rezervi. Dva bitna cilja SDR u razvoju meunarodnog monetarnog sistema: - da se obezbijedi poveanje obima meunarodne likvidnosti i da se osigura pouzdan denominator u kojem e nacionalne valute iskazivati svoju vrijednost. Poetna vrijednost SDR utvrena je u zlatu (1 SDR = 0,888671 grama istog zlata), dok od 1974. utvruje se prema korpi valuta 16 zemalja koje imaju udio u svjetskom uvozu i izvozu preko 1%. Od 01.01.1981, SDR se utvruje prema korpi pet najjaih valuta (ameriki dolar, njemaka marka, japanski jen, francuski franak i engleska funta), a od 01.01.1999. SDR se utvruje prema korpi etiri najjae valute: dolar, jen, funta i evro. Ponderi za izraunavanje SDR se mijenjaju svakih pet godina i oni su 2001. godine iznosili: dolar (45%), evro (29%), jen (15%) i funta (11%).

*92. Koji je cilj kredita MMF i koje su vrste kredita koje postoje?- Zemlje lanice MMF koje su suoene sa deficitom platnog bilansa mogu raunati na kredite koji postoje u programu MMF. Visina kredita koji se odobrava zavisi od kvote zemlje lanice u ukupnom kapitalu Fonda i zaduivanje na osnovu kreditne trane moe dostii iznos od 100% kvote date zemlje etiri trane po 25%. Prva kreditna trana se dobija lako ako je u pitanju pokrie deficita platnog bilansa dok ostale tri trane su obino uslovljene odreenim programima prilagoavanja. Pored osnovnih kredita esto se koriste tzv. stand by aranmani kojima se odobrava okvirni iznos kredita koji zemlja moe koristiti u zavisnosti od potreba i od realizacije stabilizacionog programa koji je ranije ugovoren sa MMF. Otplata stand by kredita poinje tri godine i tri mjeseca poslije povlaenja sredstava i izvrava se u roku od pet godina. Postoje jo sledei krediti MMF: olakice za kompezatorno finansiranje i nepredvidive sluajeve, olakice za finansiranje tampon zaliha, krediti za strukturno prilagoavanje i olakice za sistemsku transformaciju.

*93. Koji su glavni izvori MMF za finansiranje svojih aktivnosti?- Glavni izvori Fonda su: uplaene kvote zemalja lanica, prihodi po osnovu naknada za usluge i servisiranje duga, prihodi od kamata i Opteg dogovora o pozajmljivanju u kojem uestvuje deset najrazvijenijih lanica i vajcarska (ovaj sporazum je stupio na snagu 1962. godine i korigovan je 1998. godine kada je stupio Novi sporazum o pozajmljivanju u kojem uestvuje 25 drava i institucija). Za sva pozajmljena sredstva zemlje dunici plaaju Fondu, proviziju (0,25%), trokove (0,50%) i kamatu (visina kamatne stope na SDR), osim za kredite koji se dobijaju po osnovu rezervne trane.

*94. Koja je politika utvrivanja deviznih kurseva vladala posle osnivanja MMF 1945. godine pa do 1971. godine?- Postojao je jedinstveni metod utvrivanja deviznih kurseva i to tako to je paritet dolara utvrivan u zlatu 35 dolara za uncu zlata. Sve ostale zemlje su bile dune da utvrde paritet svojih valuta u zlatu ili dolarima i da odravaju vrijednost svoje valute stabilnom, uz mogunost oscilacije +/- 1%. Fond se zalagao za vrste, stabilne i jedinstvene devizne kurseve, kao i za osvarivanje konvertibilnosti nacionalnih valuta, to je trebalo omoguiti multilaterizam u meunarodnim plaanjima. Bio je protiv devizne kontrole i diskriminacije u meunarodnim plaanjima to je davalo snaan stimulans razvoju meunarodne ekonomske saradnje. Vladao je sistem vrstih deviznih kurseva sve do 1971. godine i njegova osnova je bila stabilnost dolara.

*122. ta je to evrotrite i osnovne karakteristike?- Evrotrite je kreditno trite na kome se poslovi kreditiranja obavljaju uz upotrebu strane valute. Faktori koji su u pedesetim i esdesetim godinama prolog vijeka imali snaan uticaj na razvoj evrotrita su sledei:- vee kamatne stope u Evropi u odnosu na SAD,- uvoenje varijabilnih kamatnih stopa i sindikalizovanih zajmova,- stvaranje irokog trita u okviru EEZ, i- snano jaanje cijene nafte na svjetskom tritu to je doprinijelo poveanju ponude novca na evrotritu.123. Koliko segmenata trita postoji na evrotritu?- etiri segmenta trita:- trite evronovca odobravaju se krediti na rok do jedne godine,- trite evrokredita - odobravaju se krediti na rok od jedne do deset godine,- trite evroobveznica osnovna uloga je u prikupljanju sredstava i glase na valutu jedne zemlje, a plasiraju se u vie zemalja. Izdavanje, distribuciju i prodaju evroobveznica vri vei broj banaka iz razliitih zemalja.- trite evrozapisa popunjavaju prazninu izmeu kratkoronih i dugoronih hartija od vrijednosti.