A central hidráulica está intimamente ligada á xeración

de electricidade. Por iso estamos a falar dun

desenvolvemento que é de relativa actualidade. O

nacemento da tecnoloxía eléctrica foi configurándose ao

longo do século XIX. Para o noso modo de vida, baseado

totalmente nesta forma de enerxía, parécenos un tanto

estraño. Pensamos que sempre foi así, e que as bombillas,

os motores que lles dan vida aos nosos electrodomésticos,

aos teléfonos, etc. son comodidades de sempre. A

realidade é ben distinta. A xeración de electricidade e as

súas variadas e múltiples aplicacións foron chegando

pasiño a pasiño. Primeiro foron os principios científicos:

as teorías do magnetismo de Maxwell, os principios de

conducción de Joule ou os traballos de Michael Faraday.

E xunto aos estudios de laboratorio, a experimentación

con novas máquinas e turbinas. Só no último tercio do

século chegarían as aplicacións concretas, cando Bell e

Thomas Edison lle dan vida ao teléfono e á lámpada de

incandescencia, e con ela ao alumado público. En 1882

experiméntase en Nova York e con rapidez espállase

polas capitais máis importantes para finalmente entrar

nos nosos fogares.

A xeración de electricidade e as súasvariadas e múltiples aplicacións foronchegando pasiño a pasiño. Primeiroforon os principios científicos: asteorías do magnetismo de Maxwell,os principios de conducción de Jouleou os traballos de Michael Faraday.E xunto aos estudios de laboratorio,a experimentación con novasmáquinas e turbinas. Só no últimotercio do século chegarían as

aplicacións concretas, cando Bell eThomas Edison lle dan vida aoteléfono e á bombilla deincandescencia, e con ela aoalumeado público. En 1882experiméntase en Nova York e conrapidez espállase polas capitais máisimportantes para finalmente entrarnos nosos fogares.

A CENTRAL HIDROELÉCTRICA

A chegada da electricidade

Thomas Alva Edison

A CENTRAL HIDROELÉCTRICA

A central hidráulica comparte comuíño e o machuco os elementosexternos da presa e a canle perocun incremento considerable nassúas proporcións. Agora a presa éunha estructura de grandesdimensións capaz de almacenar noencoro importantes cantidades deagua. O aproveitamento faise augasabaixo do río, ás veces a variosquilómetros, polo que é necesariounha canalización que leve a auga

á vertical da central. A altura acadadapode superar os cen metros. No casoda Central da Fervenza a alturaneta do salto estímase en 137metros.

Aquí uns grandes tubos orientan aauga cara á turbina para transformara súa enerxía en enerxía mecánica,é dicir, facer virar o eixo no que vaio alternador e producir electricidade.Antigamente usábanse dinamos que

xeraban corrente continua, como aque utilizamos no magnetófono ouna radio, pero moi logo foidesprazada pola corrente alternadebido principalmente ao seu fáciltransporte e á transformación davoltaxe. Os mecanismos descritosson acompañados de elementos decontrol e regulación como xa viramosnas outras máquinas hidráulicas.

Estructura e mecanismo

Os grandes saltos hidráulicos.O xerador elemental deu paso ás grandes centrais hidráulicas. En Galicia producimos unha importante porcentaxe da electricidade do territorio español. Ao saltoda Fervenza temos que engadirlle o de Naraío en San Sadurniño e o do Eume na Capela.

A CENTRAL HIDROELÉCTRICA

O xerador elemental.

Seguro que xogaches moitas vecescun imán; o que non sabes é queentre estes e as correntes eléctricasexisten acción mutuas quedenominamos efectoselectromagnéticos. Foi Oersted en1819 quen descubriu que o paso dacorrente eléctrica por un conductorxeraba no seu entorno un campomagnético. E, máis tarde, Faradaycomprobou que un campo magnéticopodía xerar correntes eléctricas.Agora tocáballes aos técnicosdeseñar a máquina capaz deaproveitar estes descubrimentos.Facendo virar un pequenoenrolamento de fíos –o quedenominamos unha bobina– dentro

dun campo magnético, xérasecorrente eléctrica. Así nacerían osxeradores de corrente alterna,denominados alternadores, e os decorrente continua, que son asdinamos. Debaixo destas liñas podesver a o esquema dun xeradorelemental.

A xeración

A electricidade chega a Galicia naúltima década do século XIX, e comono resto das cidades, faino para dotarde alumeado eléctrico as rúas eparques. Primeiro sería a cidade dePontevedra, e o 12 de maio de 1895inaugúrase o tendido eléctrico navila de Ferrol. Foron xurdindo asínas cidades as denominadasFábricas da luz, establecementosonde, un pouco como por maxia eco saber científico-técnico dospioneiros, xurdía a luz que iluminabaas noites do inverno. Na comarca deFerrol o seu introductor foi a EléctricaPopular Ferrolana e anos máis tardepara gran parte de Galicia a SociedadGeneral Gallega de Electricidad.

¿Cómo eran aquelas Fábricas daLuz? En realidade eran unha sinxelaestructura onde unha máquina devapor transformaba a enerxíacalorífica da madeira e da leña enmovemento para unha dinamo,similar a que podes ter na bicicleta,que era quen se encargaba de xerara enerxía eléctrica en forma decorrente continua. O resto xa erasinxelo; pola cidade corrían uns fíosque levaban os electróns que puñanincandescentes os filamentos daslámpadas, e a luz transformaba anoite nun novo espacio de alegría elecer.

O alumeado das nosas cidades

Turbina Pelton.Cando atopamos unha vella caseta de electricidade,dentro imos ver un machete, unha pequena dinamoe una roda pelton como a da figura, que sen querelose transformou nun dos elementos de identificacióndesta terra.

Faraday

A CENTRAL HIDROELÉCTRICA

O uso da enerxía térmica para obterelectricidade e axiña tivo un seriocompetidor, pois se estaba ainvestigar a transformación daenerxía hidráulica no novo tipo deenerxía. ¿Podedes imaxinar asfervenzas de Niágara alumeando ascidades? Estábase pensando nestaposibilidade, e rematado o século atecnoloxía xa era capaz de aproveitarimportantes saltos de auga; nacíanasí as Fábricas da luz de orixehidráulica. Transformar a enerxía daauga en movemento parécenosrazoable, pois é o que facemos nosmuíños e mazos; pero transformara auga en luz parece a alquimiaimposible dun tolo. Pois ben, porimposible que pareza, da auga taménpodemos sacar luz. Pero mellor seríadicir que unha propiedade da aguafai que esta poida ser transformadaen luz. Esa é a milagre da ciencia eda técnica. A mesma propiedadedinámica da auga que xa coñecemospodémola transformar noutra queaparentemente non ten ningunharelación visible. A finais do séculoXIX xa estaban a funcionar moitosaparellos hidráulicos e nos primeirosanos do século XX en Galicia iamoster dous exemplos: un no río Umia,en Caldas de Reis, e o outro moipróximo a nós: a Fábrica da luz daFervenza, a que hoxe coñecemos

como Central da Fervenza. O ríoBelelle ao baixar ao Roxal noconcello de Neda, faino nunhaextraordinaria fervenza; parte desteauga foi derivada e aproveitada paraun salto hidráulico que ía darlle luzeléctrica e forza motriz á cidade deFerrol e á súa comarca.

Os muiñeiros introduciron a electricidade nos pequenos lugares. Axiña oscoñecementos eléctricos se popularizaron e os constructores de muíñosviron na nova tecnoloxía a solución para facer chegar o alumeado eléctricoás aldeas. Coa axuda de pequenas rodas Pelton e sinxelas dinamos,argallaron un sen fin de diminutos saltos hidráulicos; uns ás beiras ou dentrodo muíño, outros en lugares do río aínda non utilizados. Foi a segundacolonización das augas. Se antes o río xa estaba poboado por millentatrebellos que mecanizaban traballos agrarios (muíños, batáns, pelamios),agora xeneralizouse o nacemento de alboios e galpóns que albergaban noseu interior una roda hidráulica e unha dinamo. Ben podemos dicir que foronos constructores de muíños os primeiros artesáns eléctricos do campo. Asíestiveron as cousas ata ben chegada a metade do século XX, cando asgrandes compañías eléctricas quixeron facerse coa totalidade dos saltos emercaron as pequenas centrais que se espallaban polos vales.

Sabías que…Bibliografía

RIAL SÁNCHEZ, Antonio eoutros, (1993).Tecnoloxía 1.Ed. Xerais. Vigo

TURVEY, Peter. (1993).Inventos - Inventores e ideasxeniais. Biblioteca Compás,Ed. Xerais. Vigo

A Fervenza.A enerxía eléctrica tamén ten os seus problemas.As centrais térmicas son contaminantes e ashidráulicas alteran a paixase de xeito notable. ¿Quensería capaz de prescindir da beleza dunha fervenza?Debemos atopar o equilibrio necesario.

As centrais hidráulicas