A Commentary On The Awakening Mind - 14th Dalai Lamamedia.dalailama.com/Vietnamese/texts/commentary-on-bodhichitta-Vietnamese-Chinese...Those bodhisattvas who practice by means of

His Holiness THe 14TH Dalai lama

2019 TeacHing For asians

Bodhicittavivarana菩提心釋

A Commentary On The Awakening Mind

Bồ Đề Tâm Luận

อรรถาธบายโพธจต

Nagarjuna, 龍樹菩薩,Thánh Giả Long Thọ, โดยนาคารชน

CONTENT

A Commentary on The Awakening Mind.....................................................................1

菩提心釋...............................................................................................................17

Giảng về Tâm Bồ Đề............................................................................................25

อรรถาธบายโพธจต.................................................................................................41

1


A COMMENTARY ON THE AWAKENING MINDNagarjuna

Sanskrit title: BodhicittavivaranaTibetan title: byang chub sems kyi 'grel pa

Homage to glorious Vajrasattva!

It has been stated:

Devoid of all real entities;Utterly discarding all objects and subjects,Such as aggregates, elements and sense-fields;Due to sameness of selflessness of all phenomena,One’s mind is primordially unborn;It is in the nature of emptiness.

Just as the blessed Buddhas and the great bodhisattvas have generated the mind ofgreat awakening, I too shall, from now until I arrive at the heart of awakening,generate the awakening mind in order that I may save those who are not saved, freethose who are not free, relieve those who are not relieved, and help thoroughlytranscend sorrow those who have not thoroughly transcended sorrow.

Those bodhisattvas who practice by means of the secret mantra, after havinggenerated awakening mind in terms of its conventional aspect in the form of anaspiration, must [then] produce the ultimate awakening mind through the force ofmeditative practice. I shall therefore explain its nature.

1. Bowing to the glorious Vajra Holder Who embodies the awakening mind, I shall explain here the meditative practice Of awakening mind that destroys cyclic existence.

2. The Buddhas maintain the awakening mind To be not obscured by such conceptions As consciousness of “self,” “aggregates” and so on; It is always characterized by emptiness.

2

Nagarjuna

3. It is with a mind moistened by compassion That you must cultivate [awakening mind] with effort. The Buddhas who embody great compassion Constantly develop this awakening mind.

4. The self postulated by the extremists, When you thoroughly analyze it with reasoning, Within all the aggregates [of body and mind], Nowhere can you find a locus for this.

5. Aggregates exist [but] are not permanent; They do not have the nature of selfhood. A permanent and an impermanent cannot Exist as the support and the supported.

6. If the so-called self does not exist, How can the so-called agent be permanent? It there were things then one could Investigate their attributes in the world.

7. Since a permanent cannot function [to cause] In gradual or instantaneous terms, So both without and within, No such permanent entity exists.

8. If it were potent why would it be dependent? For it would bring forth [everything] at once. That which depends upon something else Is neither eternal nor potent.

9. If it were an entity it would not be permanent For entities are always momentary; And with respect to impermanent entities, Agency has not been negated.

10. This world devoid of self and so on Is utterly vanquished by the notions Of aggregates, elements and the sense-fields, And that of object and subject.

3


11. [Thus the Buddhas] who seek to help others Have taught to the Disciples The five aggregates: form, feelings, perception, volitional forces and consciousness.

12. The excellent among the bi-peds Always taught as well “Forms appear as mass of foams; Feelings resemble bubbles in water; And perception is like a mirage;

13. Mental formations are like the plantain trees; Consciousness is like a magical illusion.” Presenting the aggregates in this manner, [The Buddhas] taught thus to the bodhisattvas.

14. That which is characterized by the four great elements Is clearly taught to be the aggregate of form. The rest are invariably established Therefore as devoid of material form.

15. Through this the eyes, visible forms and so forth, Which are described as the elements, These should be known also as [the twelve] sense-fields, And as the objects and the subjects as well.

16. Neither atom of form exists nor is sense organ elsewhere; Even more no sense organ as agent exists; So the producer and the produced Are utterly unsuited for production.

17. The atoms of form do not produce sense perceptions, For they transcend the realm of the senses. [If asserted] that they are produce through aggregation, [Production through] collection too is not accepted.

18. Through division in terms of spatial dimensions Even the atom is seen as possessing parts; That which is analyzed in terms of parts, How can it logically be [an indivisible] atom?

4

Nagarjuna

19. With respect to a single external object Divergent perceptions can arise. A form that is beautiful to someone, For someone else it is something else.

20. With respect to the same female body, Three different notions are entertained By the ascetic, the lustful and a [wild] dog, As a corpse, an object of lust, or food.

21. “It’s the sameness of the object that functions,” [if asserted], Is this not like being harmed in a dream? Between the dream and wakeful state there is no difference Insofar as the functioning of things is concerned.

22. In terms of objects and subjects, Whatever appears to the consciousness, Apart from the cognitions themselves, No external objects exist anywhere.

23. So there are no external objects at all Existing in the mode of entities. The very perceptions of the individual consciousnesses Arise as appearances of the forms.

24. Just as a person whose mind is deluded Sees magical illusions and mirages, And the cities of gandharva spirits, So too forms and so on are perceived.

25. To overcome grasping at selfhood [The Buddha] taught aggregates, elements and so on. By abiding in the [state of] mind only, The beings of great fortune even renounce that [teaching].

26. For those who propound consciousness [only] This manifold world is established as mind [only] What might be the nature of that consciousness? I shall now explain this very point.

5


27. “All of this is but one’s mind,” That which was stated by the Able One Is to alleviate the fear of the childish; It is not [a statement] of [final] truth.

28. The imputed, the dependent, And the consummate – they have Only one nature of their own, emptiness; Their identities are constructed upon the mind.

29. To those who delight in the great vehicle The Buddha taught in brief Selflessness in perfect equanimity; And that the mind is primordially unborn.

30. The proponents of yogic practices assert That a purified mind [effected] through Mastery of one’s own mind And through utter revolution of its state Is the sphere of its own reflexive awareness.

31. That which is past is no more; That which is yet to be is not obtained; As it abides its locus is utterly transformed, So how can there be [such awareness in] the present?

32. Whatever it is it’s not what it appears as; Whatever it appears as it is not so; Consciousness is devoid of selfhood; [Yet] consciousness has no other basis.

33. By being close to a loadstone An iron object swiftly moves forward; It possesses no mind [of its own], Yet it appears as if it does.

34. Likewise the foundational consciousness too Appears to be real though it is false; In this way it moves to and fro And retains [the three realms of] existence.

6

Nagarjuna

35. Just as the ocean and the trees Move about though they possess no mind; Likewise foundational consciousness too Move about in dependence upon the body.

36. So if it is considered that Without a body there is no consciousness, You must explain what it is this awareness That is the object of one’s own specific knowledge.

37. By calling it specific awareness of itself, You are asserting it to be an entity; Yet by stating that “it is this,” You are asserting it also to be powerless.

38. Having ascertained oneself And to help others ascertain, The learned proceeds excellently Always without error.

39. The cognizer perceives the cognizable; Without the cognizable there is no cognition; Therefore why do you not admit That neither object nor subject exists [at all]?

40. The mind is but a mere name; Apart from its name it exists as nothing; So view consciousness as a mere name; Name too has no intrinsic nature.

41. Either within or likewise without, Or somewhere in between the two, The conquerors have never found the mind; So the mind has the nature of an illusion.

42. The distinctions of colors and shapes, Or that of object and subject, Of male, female and the neuter – The mind has no such fixed forms.

7


43. In brief the Buddhas have never seen Nor will they ever see [such a mind]; So how can they see it as intrinsic nature That which is devoid of intrinsic nature?

44. “Entity” is a conceptualization; Absence of conceptualization is emptiness; Where conceptualization occurs, How can there be emptiness?

45. The mind in terms of the perceived and perceiver, This the Tathagatas have never seen; Where there is the perceived and perceiver, There is no enlightenment.

46. Devoid of characteristics and origination, Devoid of substantive reality and transcending speech, Space, awakening mind and enlightenment Possess the characteristics of non-duality.

47. Those abiding in the heart of enlightenment, Such as the Buddhas, the great beings, And all the great compassionate ones Always understand emptiness to be like space.

48. Therefore constantly meditate on this emptiness: The basis of all phenomena, Tranquil and illusion-like, Groundless and destroyer of cyclic existence.

49. As “non-origination” and as “emptiness,” Or as “no-self,” [grasping at] emptiness [as such], He who meditates on a lesser truth, That is not [true] meditation.

50. The notions of virtue and non-virtue Characterized by being [momentary and] disintegrated; The Buddha has spoken of their emptiness; Other than this no emptiness is held.

8

Nagarjuna

51. The abiding of a mind which has no object Is defined as the characteristic of space; [So] they accept that meditation on emptiness Is [in fact] a meditation on space.

52. With the lion’s roar of emptiness All pronouncements are frightened; Wherever such speakers reside There emptiness lies in wait.

53. To whom consciousness is momentary, To them it cannot be permanent; So if the mind is impermanent, How could it be inconsistent with emptiness?

54. In brief if the Buddhas uphold The mind to be impermanent, How would they not uphold That it is empty as well.

55. From the very beginning itself The mind never had any [intrinsic] nature; It is not being stated here that an entity Which possesses intrinsic existence [somehow] lacks this.

56. If one asserts this one abandons The locus of selfhood in the mind; It’s not the nature of things To transcend one’s own intrinsic nature.

57. Just as sweetness is the nature of molasses And heat the nature of fire, Likewise we maintain that The nature of all phenomena is emptiness.

58. When one speaks of emptiness as the nature [of phenomena], One in no sense propounds nihilism; By the same token one does not Propound eternalism either.

9


59. Starting with ignorance and ending with aging, All processes that arise from The twelve links of dependent origination, We accept them to be like a dream and an illusion.

60. This wheel with twelve links Rolls along the road of cyclic existence; Outside this there cannot be sentient beings Experiencing the fruits of their deeds.

61. Just as in dependence upon a mirror A full image of one’s face appears, The face did not move onto the mirror; Yet without it there is no image [of the face].

62. Likewise aggregates recompose in a new existence; Yet the wise always understand That no one is born in another existence, Nor does someone transfer to such existence.

63. In brief from empty phenomena Empty phenomena arise; Agent, karma, fruits, and their enjoyer – The conqueror taught these to be [only] conventional.

64. Just as the sound of a drum as well as a shoot Are produced from a collection [of factors], We accept the external world of dependent origination To be like a dream and an illusion.

65. That phenomena are born from causes Can never be inconsistent [with facts]; Since the cause is empty of cause, We understand it to be empty of origination.

66. The non-origination of all phenomena Is clearly taught to be emptiness; In brief the five aggregates are denoted By [the expression] “all phenomena.”

10

Nagarjuna

67. When the [ultimate] truth is explained as it is The conventional is not obstructed; Independent of the conventional No [ultimate] truth can be found.

68. The conventional is taught to be emptiness; The emptiness itself is the conventional; One does not occur without the other, Just as [being] produced and impermanent.

69. The conventional arises from afflictions and karma; And karma arises from the mind; The mind is accumulated by the propensities; When free from propensities it’s happiness.

70. A happy mind is tranquil indeed; A tranquil mind is not confused; To have no confusion is to understand the truth; By understanding the truth one attains freedom.

71. It’s described as suchness and as the reality-limit, As signlessness and as the ultimate truth, As the supreme awakening mind; It’s described also as the emptiness.

72. Those who do not understand emptiness Are not receptive vehicle for liberation; Such ignorant beings will revolve In the existence prison of six classes of beings.

73. When this emptiness [as explained] Is thus meditated upon by yogis, No doubt there will arise in them A sentiment attached to others’ welfare.

74. “Towards those beings that have Bestowed benefits upon me in the past, Such as through being my parents or friends, I shall strive to repay their kindness.”

11


75. “To those beings that are being scorched By the fire of afflictions in existence’s prison, Just as I have given them sufferings [in the past], It’s befitting [today] that I give them happiness.”

76. The fruits which are desirable or undesirable In the form of fortunate or unfortunate births in the world, They come about from helping the sentient beings Or harming them.

77-78. If by relying upon the sentient beings The unexcelled state [of Buddhahood] is brought about, So what is so astonishing about the fact That whatever prosperities there are in the gods and humans, Such as those enjoyed by Brahma, Indra and Rudra, And the [worldly] guardians of the world, There is nothing in this triple world system That is not brought forth by helping others?

79. As hell beings, as animals and as hungry ghosts, The different kinds of sufferings, Which sentient beings experience, These come about from harming others.

80. Hunger, thirst, and attacking each other, And the agony of being tormented, Which are difficult to avert and unending – These are the fruits of harming others.

81. [Just as] there is Buddhahood and awakening mind And the fortunate birth [on the one hand] And the unfortunate birth [on the other], Know that the [karmic] fruition of beings too is twofold.

82. Support others with all possible factors; Protect them as you would your own body. Detachment towards other sentient beings Must be shunned as you would a poison.

12

Nagarjuna

83. Because of their detachment, Did not the Disciples attain lesser awakening? By never abandoning the sentient beings The fully awakened Buddhas attained awakening.

84. Thus when one considers the occurrence of The fruits of beneficial and non-beneficial deeds, How can anyone remain even for an instant Attached [only] to one’s own welfare?

85. Rooted firmly because of compassion, And arising from the shoot of awakening mind, The [true] Awakening that is the sole fruit of altruism – This the conqueror’s children cultivate.

86. When through practice it becomes firm, Then alarmed by other’s suffering, The [bodhisattvas] renounce the bliss of concentration And plunge even to the depths of relentless hells.

87. This is indeed amazing, praiseworthy it is; This is the excellent way of the sublime; That they give away their own flesh And wealth is not surprising at all.

88. Those who understand this emptiness of phenomena Yet [also] conform to the law of karma and its results, That is more amazing than amazing! That is more wondrous than wondrous!

89. Those who wish to save sentient beings, Even if they are reborn in the mires of existence, They are not sullied by the stains of its events; Just like the petals of a lotus born in a lake.

90. Though bodhisattvas such as Samantabhadra Have burned the wood of afflictions With the wisdom fire of emptiness, They still remain moistened by compassion.

13


91. Those under the power of compassion Display acts of departing, birth and merriment, Renouncing kingdom, engaging in ascetic penance, Great awakening and defeating the maras;

92. Turning the wheel of dharma, Entering the realm of all gods, And likewise display the act of going Beyond the bounds of sorrow.

93. In guises of Brahma, Indra and Vishnu, And that of fierce Rudra forms, They perform the compassionate dance With acts bringing peace to the beings.

94. For those disheartened on existence’s road, For their respite the two wisdoms that lead To the great vehicle had been taught; They are [however] not ultimate.

95. So long not exhorted by the Buddhas, So long the Disciples will remain In a bodily state of wisdom Swoon and intoxicated by absorption.

96. When exhorted then in diverse forms They will become attached to others’ welfare; And if they gather stores of merit and wisdom, They will attain the Buddha’s [full] awakening.

97. Because the propensities for two [obscurations] exist, These propensities are referred to as seeds [of existence]; From the meeting of the seeds with conditions The shoot of cyclic existence is produced.

98. [The paths] revealed by the saviors of the world, Which follow the pattern of beings’ mentalities, Differ variously among the diverse people Due to the diverse methods [employed by the Buddhas].

14

Nagarjuna

99. [The instructions] differ as the profound and as the vast; On some occasions [an instruction] is characterized by both; Though such diverse approaches are taught, They are [all] equal in being empty and non-dual.

100. The retention powers and the [bodhisattva] levels, As well as the perfection of the Buddhas, The omniscient ones taught these to be Aspects of the awakening mind.

101. Those who fulfill other’s welfare in this way Constantly through their body, speech and mind, Who advocate the dialectic of emptiness, There is no dispute at all of being nihilistic.

102. Neither in cyclic existence nor in nirvana The great beings reside; Therefore the Buddhas taught here The non-abiding nirvana.

103. The single taste of compassion is merit; The taste of emptiness is most excellent; Those who drink [the elixir of emptiness] to realize Self and other’s welfare are conqueror’s children.

104. Bow to them with your entire being; They are always worthy of honor in the three worlds; These guides of the world reside As representatives of the Buddhas.

105. This awakening mind is stated To be the highest [ideal] in the great vehicle; So with an absorbed [determined] effort Generate this awakening mind.

106. To accomplish self and others’ welfare No other means exist in the world; Apart from the awakening mind To date the Buddhas saw no other means.

15


107. The merit that is obtained From mere generation of awakening mind, If it were to assume a form It will fill more than the expanse of space.

108. A person who for an instant Meditates on the awakening mind, The heap of merit [obtained from this], Not even the conquerors can measure.

109. A precious mind that is free of afflictions, This is the most unique and excellent jewel; It can be neither harmed nor stolen by Such robbers as the mara of afflictions.

110. Just as aspirations of the Buddhas And the bodhisattvas are unswerving, Likewise those who immerse themselves in Awakening mind must hold firm their thought.

111. Even with wonder you should strive As explained here [in the preceding lines]; Thereafter you will yourself realize Samantabhadra’s [great enlightened] deeds.

112. By praising the awakening mind hailed by the excellent conquerors, The incomparable merits I have obtained today from this act, May through this all sentient beings submerged in the waves of existence ocean Travel on the path trodden by the leader of the bipeds.

This concludes A Commentary on the Awakening Mind composed by the great master Arya Nagarjuna. It was translated and edited by the Indian abbot Gunakara and thetranslator Rapshi Shenyen, and was later revised by the Indian abbot Kanakavarma and the Tibetan translator Patsap Nyima Drak.© English translation. Geshe Thupten Jinpa, 2006; revised 2007. This translation was prepared on the basis of reading the Tibetan root text against SmritiJnanakirti’s commentary (Tengyur, Derge, rgyud ‘grel Ci, p.117a-142b) and Gomchen Ngawa-ng Drakpa’s commentary entitled Jewel Garland (The Collected Works of Gomchen Ngawang Drakpa, vol.ka).

16

Nagarjuna

17!1

बोिधिचततिववरणनाम-byང་uབ་སམས་ky་འgrལ་པ།-菩提心釋

菩提心釋(德格版)大阿闍黎聖龍樹菩薩造

蔣揚仁欽恭譯與校對

梵文曰：बोिधिचततिववरणनाम藏文譯：byང་uབ་སམས་ky་འgrལ་པ་ཞས་by་བ།中文譯：菩提心釋

དཔལ་23་rj5་སམས་དཔའ་ལ་yག་འཚལ་ལ།།禮敬聖金剛薩跺

དངས་པ་ཐམས་ཅད་དང་brལ་བ།།uང་པ་ཁམས་དང་sky་མཆད་ky།།གzuང་དང་འBCན་པ་rnམས་Fངས་པ།།遠離諸實物蘊界及處之色與持等滅ཆས་བདག་མད་པ་མཉམ་ཉད་པས།།རང་སམས་གདད་ནས་མ་skyས་པ།།stང་པ་ཉད་ky་རང་བཞན་ན།།法我空等故自心從無始空之體性成

ཞས་by་བ་འbyuང་ང་།།སངས་rgyས་བཅམ་ldན་འདས་rnམས་དང་།byང་uབ་སམས་དཔའ་ཆན་པ3་ད5་rnམས་kyས་ཇ་ltར་byང་uབ་ཆན་པར་uགས་བskyད་པ་ད་བཞན་du།བདག་གས་kyང་སམས་ཅན་མ་བsgrལ་བ་rnམས་བsgrལ་བ་དང་།མ་grལ་བ་rnམས་དgrལ་བ་དང་།།དbuགས་མ་yuང་བ་rnམས་དbuགས་དbyuང་བ་དང་།།ཡངས་su་my་ངན་ལས་མ་འདས་པ་rnམས་ཡངས་su་my་ངན་ལས་བzl་བའ་yར་duས་འད་ནས་བzuང་st་sང་པ་byང་uབ་ལ་མཆས་ky་བར་du་byང་uབ་ཆན་པར་སམས་བskyད་པར་བgyའ།།byང་uབ་སམས་དཔའ་གསང་sŋགས་ky་sgར་spyད་པ་spyད་པ་rnམས་kyས་ད་ltར་kuན་rǳབ་ky་rnམ་པས་byང་uབ་ky་སམས་smན་པའ་རང་བཞན་བskyད་ནས།དན་དམ་པ་byང་uབ་ky་སམས་བsgམ་པའ་stབས་kyས་བskyད་པར་by་བ་ཡན་པས་དའ་yར་དའ་རང་བཞན་བཤད་པར་byའ།།如經所云，如覺悟薄伽凡及諸大菩薩等發大菩提心，我今亦為諸眾生等：未離令遠離、未脫令解脫、未息得歇息、未涅盤證涅盤故，從今起乃至無上菩提前，定發菩提心。現行密咒門之眾菩薩由此世俗相故，發起世俗菩提願心者後，修習勝義菩提心力令生起。今說此性：

byང་uབ་སམས་ky་བདག་ཉད་དངས།།དཔལ་ldན་23་rj5་rnམས་བtuད་ནས།།byང་uབ་སམས་ky་བsgམ་པ་ན།།srད་པ་འཇག་rtན་བདག་གས་བཤད།།1. 菩提心正性聖金剛等敬觀修菩提心我說有可滅

སངས་rgyས་rnམས་ky་byང་uབ་སམས།།བདག་དང་uང་སགས་rnམ་རག་ག།rtག་པ་rnམས་kyས་མ་བsgrབས་པ།།rtག་tu་stང་ཉད་མཚན་ཉད་བཞད།།2. 諸佛菩提心我及蘊等識妄念皆不礙常許空性相

sང་rjས་བrlན་པའ་སམས་kyས་ན།།འབད་པས་བsgམ་པར་by་བ་ཡན།།uགས་rjའ་བདག་ཉད་སངས་rgyས་kyས།།byང་uབ་སམས་འད་rtག་tu་བsgམ།།3. 由悲所滋潤此心精進習悲性諸佛說常觀菩提心

mu་stགས་ཅན་gyས་གང་བrtག་པ།།བདག་ད་རགས་པས་rnམ་དpyད་ན།།uང་པ་kuན་gy་ནང་rnམས་ན།།གང་ཞག་གནས་kyང་rད་མ་ཡན།།4. 外道者尋伺由識尋我性住於遍蘊中然而未能獲

uང་rnམས་ཡད་ky་ད་rtག་མན།།ད་ཡང་བདག་ག་ང3་བ3་མhན།།གང་ཡང་rtག་དང་མ་rtག་གཉས།།rtན་དང་བrtན་པའ་དངས་པ3་མ5ད།།5. 蘊有然非常此亦非我性常與無常二所能依皆無

བདག་ཅས་by་st་དངས་མན་ན།།byད་པ3་ཞ5ས་by་ག་ལ་rtག།ཆས་ཅན་ཡད་ན་ཆས་rnམས་ལ།།འཇག་rtན་ན་ན་spyད་པ་འjuག།6. 謂我若非有作者何常住有法若能在世伺入諸法

18!2


གང་yར་rtག་པ་དན་byད་པ།།རམ་དང་ཅག་ཅར་gyས་མན་པ།།ད་yར་y་རལ་ནང་du་ན།།rtག་པའ་དངས་ད་མད་པ་ཉད།།7. 何故常法作次與俱非有此故於外內常物無有性

གལ་ཏ་nuས་ན་ཅ་st་ltས།།ད་ན་ཅག་ཅར་དངས་འbyན་འgyuར།།གང་ཞག་དངས་གཞན་ལ་ltས་ལ།།ད་ན་rtག་དང་nuས་ldན་མན།།8. 若能何故待事物應同俱何者待餘事非常亦非能

གལ་ཏ་དངས་ན་rtག་མན་ཏ།དངས་rnམས་rtག་tu་skད་ཅག་yར།།གང་yར་མ་rtག་དངས་པ་ལ།།byད་པ་པ3་ཉhད་བnག་པ་མད།།9. 事物非常有物恆剎那故故此無常物非能遮作者

བདག་སགས་brལ་བའ་འཇག་rtན་འད།།uང་པ་ཁམས་དང་sky་མཆད་དང་།།གzuང་འBCན་o3་ཡhས་འཇམས་པར་འgyuར།།o3་ཡhས་rnམ་པར་འཇམས་པར་འgyuར།།10. 離我此世間蘊與界及處色執令壞滅由識滅諸相

ཕན་པར་བཞད་པ་rnམས་kyས་ན།།གzuགས་དང་8qར་བ་འdu་ཤས་དང་།།འdu་byད་rnམ་ཤས་uང་པ་lŋ།ད་ltར་ཉན་ཐས་rnམས་ལ་གsuངས།།11. 益者為聲聞色與受及想行蘊與識蘊五蘊如是說

rkང་གཉས་མཆག་གས་rtག་tu་ཡང་།།གzuགས་ན་དbu་བ་rdས་འdrར་snང་།།8qར་བ་u་ཡ་u་buར་འdr།།འdu་ཤས་smག་rgyu་དང་མuངས་ཤང་།།12. 二足尊常示色蘊如泡沫受蘊似水泡想蘊同眼翳

འdu་byད་u་ཤང་དང་འdr་ལ།།rnམ་ཤས་sgyu་མ་lt་bu་ཞས།།uང་པ་བstན་པ་འད་lt་bu།།byང་uབ་སམས་དཔའ་rnམས་ལ་གsuངས།།13. 行蘊似芭蕉識蘊如幻化蘊體如是教為菩薩宣說

འbyuང་ཆན་བཞ་ཡ་རང་བཞན་ཅན།།གzuགས་ky་uང་པར་རབ་tu་བཤད།།lhག་མ་གzuགས་མད་ཉད་du་ན།།མད་ན་མ་འbyuང་yར་ན་འgruབ།།14. 四大之本性廣說色體蘊餘成無色法因無故非有

ད་དག་rnམས་ky་མག་གzuགས་སགས།ཁམས་rnམས་བཤད་པ་ད་དག་ཉད།།sky་མཆད་དང་ན་གzuང་བ་དང་།།འBCན་པར་ཡང་ན་ཤས་པར་by།།15. 彼等故應知所示眼色等界等與處等所執及能執

གzuགས་rduལ་དབང་ཤས་skyད་མན་ཏ།།ད་ན་དབང་པ་ལ་འདས་ཡན།།འduས་པས་ད་rnམས་skyད་byད་ན།།8qགས་པ་ད་ཡང་མ་འདད་ད།།16. 色塵不生根彼已離根性若聚生彼相聚集亦不許yགས་ky་དby་བས་y་བ་ཡས།།rduལ་rན་ལ་ཡང་དby་བ་མཐང་།།གང་ལ་ཆ་ཤས་kyས་བrtགས་པ།།དར་ན་rduལ་rན་ཇ་ltར་འཐད།།17. 由向分解故可見塵亦解若依支分觀微塵何能立

y་རལ་དན་ན་rnམ་གཅག་ལ།།ཐ་དད་ཤས་པ་འjuག་པར་འgyuར།།ཡད་འང་གzuགས་ན་གང་ཡན་པ།།ད་ཉད་གཞན་ལས་གཞན་du་འgyuར།།18. 外境單一相將由多識取一切悅意色於彼成別異

buད་མད་གzuགས་ན་གཅག་pu་ལ།།ར་དང་འདད་by་བཟའ་བ་ལ།།kuན་rgyu་ཆགས་ཅན་y་rnམས་བཞན།།rnམ་པར་rtག་པ་གsuམ་ཡན་ན།།19. 同一女性身屍所欲與食遍行貪犬等妄念執有三

དན་མuངས་པ་ཡས་དན་byད་པ།།rm་ལམ་གནད་པ་བཞན་མན་ནམ།།rm་ལམ་སད་པའ་གནས་skབས་ལ།།དན་byད་པ་ལ་yད་པར་མད།།20. 同境起作用不似夢害乎離夢作醒時作用無區別

གzuང་དང་འBCན་པའ་ང3་བ3་ཡhས།།rnམ་ཤས་snང་བ་གང་ཡན་པ།།rnམ་ཤས་ལས་ན་ཐ་དད་པར།།y་རལ་དན་ན་འགའ་ཡང་མད།།21. 由色執之性一切識所現從識體遠離外境皆非有

ད་yར་དངས་པ3འh་ང3་བÅར་ན།།y་དན་rnམ་པ་kuན་tu་མད།།rnམ་ཤས་ས3་སÅར་snང་བ་འད།།གzuགས་ky་rnམ་པར་snང་བར་འgyuར།།22. 故於實物性外境相皆無識現各別相皆現色法相

19!3


ཇ་ltར་sky་བ3་ས5མས་€ངས་པས།།sgyu་མ་smག་rgyu་dr་ཟ་ཡ།།grང་yར་ལ་སགས་མཐང་བ་ltར།།ད་བཞན་གzuགས་སགས་snང་བ་ཡན།།23. 士夫心愚故如見幻翳與味嗅之村落如是見色等

བདག་tu་འཛCན་པ་བWག་པའ་yར།།uང་པ་ཁམས་སགས་བstན་པ་ཡན།།སམས་ཙམ་པ་ལ་གནས་ནས་ན།།skལ་ཆན་rnམས་kyས་ད་ཡང་spངས།།24. 為除我執故宣說蘊界等皆住唯心識勝根彼亦斷

rnམ་པར་ཤས་པར་smr་བ་ལ།།sn་8qགས་འད་ན་སམས་su་gruབ།།rnམ་ཤས་རང་བཞན་གང་ཞ་ན།།ད་ན་ད་ཉད་བཤད་by་st།།25. 唯識宗義者眾相由心生何謂心之性彼乃如是說

འད་དག་ཐམས་ཅད་སམས་ཙམ་ཞས།།uབ་པས་བstན་པ་གང་མཛད་ད།།byས་པ་rnམས་kyས་skrག་པ་ན།།spང་བའ་yར་ཡན་ད་ཉད་མན།།26. 所有皆唯識能仁宣示義為斷愚稚懼說已非本意

kuན་བཏགས་དང་ན་གཞན་དབང་དང་།།ཡངས་su་gruབ་པ་འད་ཉད་ན།།stང་ཉད་བདག་ཉད་གཅག་pu་ཡ།།ང3་བ3་ས5མས་ལ་བrtག་པ་ཡན།།27. 遍計依他起圓成實等性空性意唯一此性由心觀

ཐག་ཆན་དགའ་བའ་བདག་ཉད་ལ།།ཆས་ལ་བདག་མད་མཉམ་པ་ཉད།།སམས་ན་གདད་ནས་མ་skyས་ཏ།།སངས་rgyས་kyས་ན་མདར་བsduས་གsuངས།།28. 大乘歡喜性法無我等性心非俱生有能仁作略說

rnལ་འbyར་spyད་པ་པ་rnམས་kyས།།རང་ག་སམས་ky་དབང་byས་ཏ།།གནས་ཡངས་gyuར་ནས་དག་པའ་སམས།།ས3་སÅ་རང་རག་spyད་†ལ་བrjད།།29. 瑜伽加行者隨自心轉矣圓滿而淨心說此別自證

འདས་པ་གང་ཡན་ད་ན་མད།།མ་འངས་པ་ན་ཐབ་པ་མན།།གནས་yར་ནས་ན་ཡངས་gyuར་པ།ད་lt་བ་ལ་ག་ལ་ཡད།།30. 過去皆非有未來非能得住故成已住現在云何有

ད་ཇ་ltར་ད་ltར་snང་མན།།ཇ་ltར་snང་ད་ད་ltར་མན།།rnམ་ཤས་བདག་མད་ང3་བ3་st5།།rtན་གཞན་rnམ་པར་ཤས་པ་མད།།31. 所有非相似所見非所有意識無我性餘依識非有

ཇ་ltར་ཁབ་ལན་དང་ཉ་བས།།lcགས་ན་myuར་du་ཡངས་su་འཁར།།ད་ལ་སམས་ན་ཡད་མན་ཏ།།སམས་དང་ldན་བཞན་snང་བར་འgyuར།།32. 如由近磁石鐵片皆近住於此識非有見似成俱識

ད་བཞན་kuན་གཞའ་rnམ་ཤས་ན།།བདན་མན་བདན་པ་བཞན་du་ན།།གང་8‰་འgr3་འÅང་གཡ་བར་འgyuར།།ད་8‰་bད་པ་འཛCན་པར་byད།།33. 如阿賴之識非實見似實若時去來動爾時取有生

ཇ་ltར་rgy་མ8q་དང་ན་ཤང་།།སམས་ན་མད་kyང་གཡ་བར་འgyuར།།ད་བཞན་kuན་གཞའ་rnམ་ཤས་ན།།luས་བrtན་ནས་ན་གཡ་བ་ཡན།།34. 如是海與木離心亦晃動如是阿賴耶依身而轉動

luས་མད་ན་ན་rnམ་པར་ཤས།།ཡད་པ་མན་ཞས་ཡངས་rtག་ན།།ད་ཡ་ས3་སÅ་རང་རག་ཉད།།ཅ་འdr་ཞས་kyང་བrjད་པར་gyས།།35. 無身而意識非有若遍執彼之別自證亦何能詮釋

ས3་སÅ་རང་རག་ཉད་བrjད་པས།།ད་ན་དངས་པ3་ཉhད་du་བrjད།།འད་ད་ཡན་ཞས་བrjད་པར་ན།།nuས་མན་ཞས་kyང་བrjད་པ་ཡན།།36. 別自證詮故彼乃許有實若釋即如是亦可說無為

རང་ལ་ངས་བཞན་གཞན་དག་ལ།།ངས་པ་བskyད་པར་by་བའ་yར།།rtག་tu་འruལ་པ་མད་པར་ན།།མཁས་rnམས་རབ་tu་འjuག་པ་ཡན།།37. 如己證於他為生定解故應恆離謬處極趣博士位

20!4


ཤས་པས་ཤས་by་rtགས་པ་st།།ཤས་by་མད་པར་ཤས་པ་མད།།ད་lt་ན་ན་རག་by་དང་།།རག་byད་མད་ཅས་ཅས་མ་འདད།།38. 識證所知故離知識非有如是何不許無所知能知

སམས་ན་མང་ཙམ་ཡན་པ་st།།མང་ལས་གཞན་du་འགའ་ཡང་མད།།མང་ཙམ་du་ན་rnམ་རག་བlt།།མང་ཡང་རང་བཞན་མད་པ་ཡན།།39. 識乃唯名也除名無有餘唯名乃識現名亦無自性

ནང་ངམ་ད་བཞན་y་རལ་ལམ།།ཡང་ན་གཉས་ཀའ་བར་དག་tu།།rgyལ་བ་rnམས་kyས་སམས་མ་rད།།ད་yར་sgyu་མའ་རང་བཞན་སམས།།40. 內相或外相或於內外間諸佛不獲識此故識幻性

ཁ་དག་དbyབས་ky་དby་བའམ།།གAང་བ་དང་ན་འཛCན་པའམ།།skyས་པ་buད་མད་མ་ནང་སགས།།ང3་བ3་ས5མས་ན་གནས་པ་མན།།41. 形色之分支所執及能取男女陰陽等彼性不住識

མདར་ན་སངས་rgyས་rnམས་kyས་ན།།གཟགས་པར་མ་gyuར་གཟགས་མ་འgyuར།།རང་བཞན་མད་པའ་རང་བཞན་ཅན།།ཇ་lt་buར་ན་གཟགས་པར་འgyuར།།42. 總言諸勝者離見不成見無性之自性如何能見取

དངས་པ3་ཞ5ས་by་rnམ་rtག་ཡན།།rnམ་rtག་མད་པ་stང་པ་ཡན།།གང་du་rnམ་rtག་snང་gyuར་པ།།དར་ན་stང་ཉད་ག་ལ་ཡད།།43. 謂實即妄念無念即空者於何現妄念於此空何有

rtག་by་rtག་byད་rnམ་པའ་སམས།།ད་བཞན་གཤགས་rnམས་kyས་མ་གཟགས།།གང་ན་rtག་by་rtག་byད་byད་ཡད།།དར་ན་byང་uབ་ཡད་མ་ཡན།།44. 所能念相識如來等不現何有所能念於此無菩提

མཚན་ཉད་མད་ཅང་sky་བ་མད།།ཡད་gyuར་མ་ཡན་ངག་ལམ་brལ།།མཁའ་དང་byང་uབ་སམས་དང་ན།།byང་uབ་གཉས་མད་མཚན་ཉད་ཅན།།45. 無性亦無生離有離言喻虛空菩提心離二菩提性

byང་uབ་sང་པ་ལ་བuགས་པའ།།བདག་ཉད་ཆན་པ3འh་སངས་rgyས་དང་།།བrʦ་ldན་kuན་gyས་duས་kuན་du།།stང་པ་མཁའ་དང་མuངས་པར་མyན།།46. 住於菩提藏大王勝覺悟俱悲於常時證空同虛空

ད་yར་ཆས་rnམས་kuན་gy་གཞ།།ཞ་ཞང་sgyu་མ་དང་མuངས་པར།།གཞ་མད་srད་པ་འཇག་byད་པའ།།stང་པ་ཉད་ན་rtག་tu་བsgམ།།47. 此故諸法基息矣如幻化無基能滅有此空應恆觀

sky་མད་དང་ན་stང་ཉད་དང་།།བདག་མད་ཅས་byར་stང་པ་ཉད།།བདག་ཉད་དམན་པ་གང་sgམ་པ།།ད་ད་sgམ་པར་byད་པ་མན།།48. 若謂無生空無我之空性若觀修劣空彼離得正觀

དག་དང་མ་དགའ་rnམ་rtག་ག།rgyuན་ཆད་པ་ཡ་མཚན་ཉད་ཅན།།stང་ཉད་སངས་rgyས་kyས་གsuངས་གཞན།།ད་དག་stང་པ་ཉད་མ་བཞད།།49. 善念與惡念斷續之性相諸佛說空相除此不許空

སམས་ལ་དམགས་པ་མད་པ་ཡ།།གནས་པ་ནམ་མཁའ་མཚན་ཉད་ཡན།།ད་དག་stང་ཉད་བsgམ་པ་ན།།ནམ་མཁའ་བsgམ་པར་བཞད་པ་ཡན།།50. 心離所緣境安住虛空性彼等空相觀許為虛空觀

stང་ཉད་སང་གའ་sgr་ཡས་ན།smr་བ་ཐམས་ཅད་skrག་པར་མཛད།།གང་དང་གང་du་ད་དག་བuགས།།ད་དང་དར་ན་stང་ཉད་འgyuར།།51. 空相獅子吼能懼一切說彼於何處住一切皆成空

གང་ག་rnམ་ཤས་skད་ཅག་མ།།ད་ཡ་ད་ན་rtག་མ་ཡན།།སམས་ན་མ་rtག་ཉད་ཡན་ན།།stང་པ་ཉད་དང་ཇ་ltར་འགལ།།52. 何者識剎那於彼識非常若識非常有空性有何違

མདར་ན་སངས་rgyས་rnམས་kyས་ན།།སམས་ན་མ་rtག་ཉད་བཞད་ན།།ད་དག་སམས་ན་stང་ཉད་du།།ཅ་ཡ་yར་ན་བཞད་མ་འgyuར།།53. 總言諸佛等許心無常故彼等心性空為何不安立

21!5


ཐག་མ་ཉད་ནས་སམས་ky་ན།།རང་བཞན་rtག་tu་མད་པར་འgyuར།།དངས་པ་རང་བཞན་gyས་gruབ་པ།།རང་བཞན་མད་ཉད་བrjད་པ་མན།།54. 從始心識之自性未曾有非說事自性次說無自性

ད་skད་བrjད་ན་སམས་ky་ན།།བདག་ག་གནས་པ་spངས་པ་ཡན།།རང་ག་རང་བཞན་ལས་འདས་པ།།ད་ན་ཆས་rnམས་ཆས་མ་ཡན།།55. 心若許此義應斷住於我離己之自性即諸法非法

ཇ་ltར་bu་རམ་མངར་བ་དང་།།མ་ཡ་རང་བཞན་ཚ་བ་བཞན།།ད་བཞན་ཆས་rnམས་ཐམས་ཅད་ky།།རང་བཞན་stང་པ་ཉད་du་འདད།།56. 如是蔗甘味亦如火炙性如是一切法應許無自性

stང་ཉད་རང་བཞན་du་བrjད་པས།།གང་ཞག་ཆད་པར་smr་བ་མན།།དས་ན་rtག་པ་ཉད་du་ཡང་།།འགའ་ཞག་smrས་པ་མ་ཡན་ན།།57. 說空即性故即非說斷有此故亦不屬墮常之有說

མ་རག་ནས་བrʦམས་rg་བ་ཡ།།མཐར་uག་ཡན་ལག་བcu་གཉས་ky།།བrtན་ནས་byuང་བའ་by་བ་ན།།ཁ3་བ3་rmh་ལམ་sgyu་འtར་འདད།།58. 無明至老死最終十二緣依緣而起故我說如夢幻

ཡན་ལག་བcu་གཉས་འཁར་ལ་འད།།srད་པའ་ལམ་du་འཁར་བ་st།།ད་ལས་གཞན་du་སམས་ཅན་གང་།།ལས་འbrས་spyད་པར་འདད་པ་མད།།59. 十二支輪迴輪轉於三界離此諸眾生業果行不許

ཇ་ltར་མ་ལང་ལ་བrtན་ནས།།བཞན་gy་དkyལ་འཁར་snང་gyuར་པ།།ད་ན་དར་འཕ་མ་ཡན་ཞང་།།ད་མད་པར་ཡང་ད་ཡད་མན།།60. 如依明境照能現容貌影影非移於鏡無鏡亦無影ད་བཞན་uང་པ3་ཉhང་མཚམས་êར།།srད་པ་གཞན་du་sky་བ་དང་།།འཕ་བ་མད་པར་མཁས་rnམས་kyས།།rtག་tu་ངས་པར་by་བ་ཡན།།61. 如是蘊結生轉生於他道非移諸學者應住恆持念

མདར་ན་stང་པའ་ཆས་rnམས་ལ།།ཆས་rnམས་stང་པ་sky་བར་འgyuར།།byད་པ་ལས་འbrས་ལངས་spyད་པ།།kuན་rǳབ་tu་ན་rgyལ་བས་བstན།།62. 總言於空法諸法空所生行者業果報勝者示世俗

ཇ་ltར་rŋ་ཡ་sgr་དང་ན།།ད་བཞན་ˆ་’་ཚqགས་པས་བskyད།།y་ཡ་rtན་ཅང་འbrལ་འbyuང་བ།།rm་ལམ་sgyu་མ་དང་མuངས་འདད།།63. 如同鼓鍾聲又如苗聚生外之緣起生如同夢幻許

ཆས་rnམས་rgyu་ལས་skyས་པ་ན།།ནམ་ཡང་འགལ་བར་མ་འgyuར་ཏ།།rgyu་ན་rgyu་ཉད་kyས་stངས་པས།།ད་ན་sky་བ་མད་པར་rtགས།།64. 諸法由因生終不有相違因唯由因空證此即無生

ཆས་rnམས་ky་ན་sky་མད་པར།།stང་ཉད་ཡན་པར་རབ་tu་བཤད།།མདར་ན་uང་པ་lŋ་པ་འདར།ཆས་kuན་ཞས་ན་བཤད་པ་ཡན།།65. 眾法非有生空性極遍說總言諸五蘊此謂眾法義

ད་ཉད་ཇ་བཞན་བཤད་པས་ན།།kuན་rǳབ་rgyuན་ན་འཆད་མ་འgyuར།།kuན་rǳབ་ལས་ན་ཐ་དད་པར།།ད་ཉད་དམགས་པ་མ་ཡན་ཏ།།66. 若需細闡述莫斷世俗續不同世俗性彼非所緣境

kuན་rǳབ་stང་པ་ཉད་du་བཤད།།stང་ཉད་ཁ་ན་kuན་rǳབ་ཡན།།མད་ན་མ་འbyuང་ངས་པའ་yར།།byས་དང་མ་rtག་ཇ་བཞན་ན།།67. 世俗說性空唯空屬俗諦無故定非有如有為無常

kuན་rǳབ་ཉན་མངས་ལས་ལས་byuང་།།ལས་ན་སམས་ལས་byuང་བ་ཡན།།སམས་ན་བག་ཆགས་rnམས་kyས་བསགས།།བག་ཆགས་brལ་ན་བད་བ་st།།68. 業生俗煩惱業由心所生於心習氣集離習氣則安

22!6


བད་བའ་སམས་ན་ཞ་བ་ཉད།།སམས་ཞ་བ་ན་rmངས་མ་འgyuར།།rmངས་མད་ད་ཉད་rtགས་པ་st།།ད་ཉད་rtགས་པས་grལ་ཐབ་འgyuར།།69. 安則心能靜心靜則不愚不愚則能證證此獲解脫

ད་བཞན་ཉད་དང་ཡང་དག་མཐའ།།མཚན་མ་མད་དང་དན་དམ་ཉད།།byང་uབ་སམས་མཆག་ད་ཉད་དང་།།stང་པ་ཉད་du་ཡང་བཤད་པ་ཡན།།70. 如性真實邊無相與勝義殊勝菩提心亦說為空性

གང་དག་stང་ཉད་མ་ཤས་པ།།ད་དག་ཐར་པའ་rtན་མ་ཡན།།འgr་“ག་bད་པའ་བཙqན་རར་ན།།rmངས་པ་ད་དག་འཁར་བར་འgyuར།།71. 不知空性意彼非解脫根六道輪迴獄痴者墮輪轉

ད་ltར་stང་པ་ཉད་འད་ན།།rnལ་འbyར་པ་ཡས་བsgམ་byས་ནས།།གཞན་gy་དན་ལ་ཆགས་པའ་bl།།འbyuང་བར་འgyuར་བར་ཐ་ཚqམ་མད།།72. 如是空性意瑜伽者觀故利他貪求心決定生無疑

གང་དག་ཕ་དང་མ་དང་ན།།གཉན་བཤས་gyuར་པས་བདག་ལ་sŋན།།ཕན་པ་byས་པར་gyuར་པ་ཡས།།སམས་ཅན་ད་དག་rnམས་ལ་ན།།byས་པ་བཟ་བར་འgyuར་བར་by།།73. 一切諸父母親友曾於我具恩利我故於彼等眾生今應報其恩

bད་པའ་བཙqན་རར་སམས་ཅན་ན།།ཉན་མངས་མ་ཡས་གduངས་rnམས་ལ།།བདག་གས་sduག་བsŋལ་byན་པ་ltར།།ད་བཞན་བད་བ་sbyན་པར་རགས།།74. 三界獄眾生煩惱火燒苦如我曾施苦理應施諸樂

འཇག་rtན་བད་འgr་ངན་འgr3་ཡhས།།འདད་དང་མ་འདད་འbrས་bu་ད།།སམས་ཅན་rnམས་ལ་ཕན་པ་དང་།།གནད་པ་ལས་ན་འbyuང་བར་འgyuར།།75. 世間善惡趣悅與不悅果皆由利眾生或惱眾生起

སམས་ཅན་བstན་པས་སངས་rgyས་ky།།ག་འཕང་bl་མད་ཉད་gyuར་ན།།lh་དང་མ་ཡ་ལངས་spyད་གང་།།ཚངས་དང་དབང་པ་drག་པ་དང་།།76. 利眾則可得佛位無上果天人遍享受梵天權威猛

འཇག་rtན་skyང་བས་བstན་ད་དག།སམས་ཅན་ཕན་པ་ཙམ་ཞག་གས།།མ་drངས་པ་ན་འgr་གsuམ་འདར།།འགའ་ཡང་མད་ལ་མཚར་ཅ་ཡད།།77. 三界皆非有離眾所獲利僅依世間神又能有何奇

སམས་དmyལ་duད་འgr3་ཡh་དགས་su།།sduག་བsŋལ་rnམ་པ་du་མའ་དངས།།སམས་ཅན་rnམས་kyས་myང་བ་གང་།།ད་ན་སམས་ཅན་གནད་ལས་byuང་།།78. 心於三惡趣種種實苦相眾生一切受皆由損他生

བkrས་skམ་ཕན་uན་rdག་པ་དང་།།གཟར་བ་ཡ་ན་sduག་བsŋལ་ཉད།།བzlག་པར་དཀའ་ཞང་ཟད་མད་ད།།སམས་ཅན་གནད་པའ་འbrས་bu་ཡན།།79. 飢渴互鬥爭折磨之苦惱無量難遮止皆屬損他果

སངས་rgyས་byང་uབ་སམས་ཉད་དང་།།བད་འgr་དང་ན་ངན་འgr་གང་།།སམས་ཅན་གང་ག་rnམ་smན་kyང་།།ང3་བÅ་གཉས་su་ཤས་པར་by།།80. 諸佛與菩薩諸善惡趣眾有情之異熟應知有二性

དངས་པ་kuན་gy་བstན་by་ཞང་།།རང་ག་luས་བཞན་བsruང་བར་by།།སམས་ཅན་rnམས་ལ་ཆགས་brལ་བ།།duག་བཞན་འབད་པས་spང་བར་by།།81. 諸物之所依守護如自身離貪於有情應斷如捨毒

ཉན་ཐས་rnམས་ན་ཆགས་brལ་བས།།byང་uབ་དམན་པ་ཐབ་མན་ནམ།།སམས་ཅན་ཡངས་su་མ་དར་བས།།rǳགས་སངས་rgyས་kyས་byང་uབ་ཐབ།།82. 聲聞斷貪故僅劣菩提乎未斷遍有情故得佛菩提

ད་ltར་ཕན་དང་མ་ཕན་པའ།།འbrས་bu་འbyuང་བར་དpyད་པ་ན།།ད་དག་skད་ཅག་གཅག་kyང་ན།།རང་དན་ཆགས་ཤང་ཇ་ltར་གནས།།83. 如是有無益果實等言論如何每剎那貪己行自利

23!7


sང་rj་བrtན་པའ་rʦ་བ་ཅན།།byང་སམས་myu་gu་ལས་byuང་བ།།གཞན་དན་གཅག་འbrས་byང་uབ་ན།།rgyལ་བའ་srས་rnམས་sgམ་པར་byད།།84. 由悲堅根本菩提心苗生他利唯一果菩提佛子觀

གང་ཞག་བsgམས་པས་བrtན་པ་ན།།གཞན་gy་sduག་བsŋལ་gyས་brད་ནས།།བསམ་གཏན་བད་བ་དར་ནས་kyང་།།མནར་མད་པ་ཡང་འjuག་པར་byད།།85. 觀故令堅定畏懼眾生苦靜慮樂滅已覆墮無間獄

འད་ན་ང་མཚར་འད་བsŋགས་འས།།འད་ན་དམ་པའ་uལ་luགས་མཆག།ད་དག་rnམས་ky་རང་luས་དང་།།ནར་rnམས་byན་པ་ང་མཚར་མན།།86. 讚此妙奇有此乃尊聖道較此捨自身施財等無奇

ཆས་rnམས་stང་པ་འད་ཤས་ནས།།ལས་དང་འbrས་bu་stན་པ་གང་།།ད་ན་ང་མཚར་བས་ང་མཚར།།rmད་du་byuང་བས་rmད་du་byuང་།།87. 已知法性空依於業與果稀奇妙稀奇奇有勝奇有

སམས་ཅན་བskyབ་པའ་བསམ་པ་ཅན།།ད་དག་srད་པའ་འདམ་skyས་kyང་།།ད་byuང་ཉས་པས་མ་གས་པ།།u་ཡ་པdmའ་འདབ་མ་བཞན།།88. 具救眾生心彼雖生於泥卻不染眾穢如同水蓮辦

kuན་བཟང་ལ་སགས་rgyལ་བའ་srས།།stང་ཉད་ཡ་ཤས་མ་ཡས་ན།།ཉན་མངས་buད་ཤང་བsrགས་མད་ky།།ད་ltའང་sང་rjས་བrlན་gyuར་ཅང་།།89. 普賢等佛子空性智慧火雖燃煩惱木悲心所滋潤

sང་rjའ་དབང་du་gyuར་པ་rnམས།།གཤགས་དང་བltམས་དང་རལ་པ་དང་།།ཁབ་ནས་འbyuང་དང་དཀའ་བ་spyད།།byང་uབ་ཆ་དང་བduད་sd་འཇམས།།90. 悲心所轉故來去與生戲王妃及苦行驅魔大菩提

ཆས་ky་འཁར་ལ3་mÅར་བ་དང་།།lh་rnམས་kuན་gyས་uས་པ་དང་།།ད་བཞན་du་ན་my་ངན་འདས།།འདས་པ་stན་པར་མཛད་པ་ཡན།།91. 轉法無上輪眾神皆安住同時佛示現安住涅盤相

ཚངས་དང་དབང་པ་yབ་འjuག་དང་།།drག་སགས་གzuགས་su་spruལ་མཛད་ནས།།འgr་བ་འduལ་བའ་sbyར་བ་ཡས།།uགས་rjའ་རང་བཞན་ཅན་གར་མཛད།།92. 梵天遍行天化身威猛色調伏眾生行悲性作舞演

srད་པའ་ལམ་ལ་sky་rnམས་ལ།།ངལ་ས3འh་དན་du་ཐག་པ་ཆ།།འbyuང་བའ་ཡ་ཤས་གཉས་པ་ཡང་།།གsuངས་པ་ཡན་ཏ་དན་དམ་མན།།93. 厭離三界者為歇說大乘而生二智慧並非勝義義

ཇ་srད་སངས་rgyས་kyས་མ་བskuལ།།ད་srད་ཡ་ཤས་luས་དངས་ཅན།།ཏང་འཛCན་myས་པར་rgyལ་འgyuར་བ།།ཉན་ཐས་ད་དག་གནས་པར་འgyuར།།94. 乃至佛勸起直至住慧身迷定獲勝利彼住聲聞地

བskuལ་ན་u་ཚqགས་གzuགས་kyས་ན།།སམས་ཅན་དན་ལ་ཆགས་gyuར་ཅང་།།བསད་ནམས་ཡ་ཤས་ཚqགས་བསགས་ནས།།སངས་rgyས་byང་uབ་ཐབ་པར་འgyuར།།95. 勸已依眾身貪著有情利集聚二資糧成就佛菩提

གཉས་ky་བག་ཆགས་ཡད་པའ་yར།།བག་ཆགས་ས་བན་བrjད་པ་ཡན།།ས་བན་ད་དངས་ཚqགས་པ་ན།།srད་པའ་myu་gu་skyད་པར་byད།།96. 具二習氣故習氣謂種子種子與緣聚則生三界苗

འཇག་rtན་མགན་rnམས་kyས་བstན་པ།།སམས་ཅན་བསམ་དབང་rjས་འgr་བ།།འཇག་rtན་du་ན་ཐབས་མང་པ།།rnམ་པ་མང་པ་ཐ་དད་འgyuར།།97. 世間怙主示隨順有情意世間多方便多相皆為異

ཟབ་ཅང་rgy་ཆའ་དby་བ་དང་།།ལ་ལར་གཉས་ཀའ་མཚན་ཉད་ཅན།།ཐ་དད་བstན་པ་ཡན་ཡང་ན།།stང་དང་གཉས་མད་ཐ་དད་མན།།98. 深奧廣大支於有二性相雖宣說異性然空無二等

གzuངས་rnམས་དང་ན་ས་rnམས་དང་།།སངས་rgyས་ཕ་རལ་yན་གང་དག།ད་དག་byང་uབ་སམས་ky་ཆར།།kuན་མyན་rnམས་kyས་གsuངས་པ་ཡན།།99. 咒地等功德佛德到彼岸菩提心所現遍智如是說

24!8


luས་ངག་ཡད་kyས་rtག་པར་ན།།ད་ltར་སམས་ཅན་དན་byད་པ།།stང་ཉད་rʦད་པར་smr་rnམས་ལ།།ཆད་པའ་rʦད་པ་ཉད་ཡད་མན།།100.三門應恆常如是有情利爭論空理者爭斷論非有

འཁར་བ་my་ངན་འདས་པ་ལ།།བདག་ཉད་ཆ་sd་མ་གནས་པ་་།།ད་yར་སངས་rgyས་rnམས་kyས་ན།།མ་གནས་my་ངན་འདས་འདར་བཤད།།101.輪迴涅盤後不住大我見此故諸佛稱此無住涅盤

sང་rj་ར་གཅག་བསད་ནམས་gyuར།།stང་ཉད་ར3་ནh་མཆག་gyuར་པ།།བདག་དང་གཞན་དན་བsgruབ་དན་du།།གང་འuང་ད་དག་rgyལ་srས་ཡན།།102.悲味成福德空味乃最勝為求自他利飲此即佛子

དངས་པ་kuན་gyས་ད་ལ་འduད།།srད་པ་གsuམ་ན་rtག་མཆད་འས།།སངས་rgyས་གduང་ན་འཚqབ་དན་du།།འཇག་rtན་འdrན་པ་ད་དག་བuགས།།103.諸物皆敬此三界恆應供為持佛法脈引世久長住

byང་uབ་སམས་འད་ཐག་ཆན་པ།།མཆག་ན་ཡན་པར་བཤད་པ་st།།མཉམ་པར་བཞག་པའ་འབད་པ་ཡས།།byང་uབ་སམས་ན་བskyད་པར་gyས།།104.大乘菩提心應知為最勝根本定勤故應生菩提心

རང་དང་གཞན་དན་བsgruབ་དན་du།།srད་ན་ཐབས་གཞན་ཡད་མ་ཡན།།byང་uབ་སམས་ན་མ་གཏགས་པར།།སངས་rgyས་kyས་sŋར་ཐབས་མ་གཟགས།།105.為求自他利三界無餘法除此菩提心昔佛未曾視

byང་uབ་སམས་བskyད་ཙམ་gyས་ན།།བསད་ནམས་uང་པ་གང་ཐབ་པ།།གལ་ཏ་གzuགས་ཅན་ཡན་ན་ན།།ནམ་མཁའ་གང་བ་ལས་ན་lhག།106.僅生菩提心故得諸福蘊若能有形色勝過遍虛空

skyས་bu་གང་ཞག་skད་ཅག་ཙམ།།byང་uབ་སམས་ན་sgམ་byད་པ།།ད་ཡ་བསད་ནམས་uང་པ3་ནh།།rgyལ་བ་ཡས་kyང་བgrང་མ་spyད།།107.誰若僅觀修剎那菩提心此之福德蘊佛亦無能數

ཉན་མངས་མད་པའ་རན་ཆན་སམས།།འད་ན་ནར་མཆག་གཅག་pu་st།།ཉན་མངས་བduད་སགས་ཆམ་rkuན་gyས།།གནད་མན་འrག་པར་by་བ་མན།།108.離惱珍貴心此乃唯勝寶煩惱賊等魔無能盜或損

ཇ་ltར་འཁར་བར་སངས་rgyས་དང་།།byང་uབ་སམས་དཔའ་smན་ལམ་ན།།མ་གཡ3་ད5་ltར་o3་ཉhད་ན།།byང་uབ་སམས་གཞལ་rnམས་kyས་by།།109.諸佛於三界菩薩之大願不動心堅定勤心者應行

ང་མཚར་gyས་kyང་yད་ཅག་གས།།ཇ་ltར་བཤད་པ་ལ་འབད་ky།།ད་rjས་kuན་བཟང་spyད་པ་ན།།རང་ཉད་kyས་ན་rtགས་པར་འgyuར།།110.勝奇由諸位勤行如上述此後諸善行自身能了知

rgyལ་མཆག་rnམས་kyས་བstད་པའ་byང་uབ་སམས་ན་བstད་byས་པའ།།བསད་ནམས་མuངས་མད་དང་du་བདག་གས་ཐབ་པ་གང་ཡན་པ།།ད་ཡས་srད་པའ་rgy་མཚœའù་དབའ་žང་ནང་du་kབ་པ་ཡ།།སམས་ཅན་rkང་གཉས་དབང་པས་བstན་པའ་ལམ་du་འgr་བར་ཤག།111.勝佛稱揚菩提勝心今讚故無邊福德今日自身所獲得願此沉淪三界苦海諸眾生能隨二足尊聖所示道遵行

rgy་གར་gy་མཁན་པ་gu་ཎ་a་ཀ་ར་དང་།ལ་ʦa་བ་རབ་ཞ་བཤས་གཉན་gyས་བsgyuར་ཅང་uས།slད་ky་rgy་གར་gy་མཁན་པ་ཀནཀཝrm་དང་།བད་ky་ལ་ʦa་བ་པ་ཚབ་ཉ་མ་grགས་kyས་བཅས་པའ།།།།印度和尚古侞啊嘎那及大譯師極息親師譯訂此論。後由印度和尚嘎那嘎哇日嘛及藏譯師巴囃日稱揚修訂此論。

藏中譯者蔣揚仁欽於2010年11月12日美國哈佛

Boddhicittavivarana

GIẢNG VỀ TÂM BỒ ĐỀ[Commentary on Bodhicitta]

CHÁNH VĂN

NAGARJUNATHÁNH GIẢ LONG THỌ

Hồng Như dịch từ bản tiếng Anh

26

Nagarjuna – Thánh Giả Long Thọ

Bồ Đề Tâm Thích: Giảng Về Tâm Bồ ĐềTác giả: Thánh giả Long Thọ

Kính lễ tán dương đức Kim Cang Tát Đỏa! Chư Phật nói rằng:Không có thực thể; / lìa bỏ phân biệt đối tượng, chủ thể, / như là các uẩn, / hay là giới, xứ; / vạn pháp bình đẳng / vô ngã như nhau, / tâm vốn vô sinh; / chân tánh của tâm / chính là tánh không.Cũng như chư Phật cùng chư Bồ tát đã từng phát tâm vô thượng bồ đề, nay tôi cũng làm đúng theo như vậy, kể từ bây giờ cho đến khi vào trái tim giác ngộ, tôi nguyện phát tâm vô thượng bồ đề, để có khả năng cứu vớt những ai chưa được cứu vớt, cởi thoát những ai chưa được cởi thoát, cứu độ những ai chưa được cứu độ, và cho những ai còn chưa triệt để siêu thoát khổ đau, tôi sẽ giúp cho siêu thoát được cả.Chư vị bồ tát hành trì mật pháp sau khi phát tâm bồ đề qui ước nhờ vào nguyện lực, tiếp theo phải nhờ năng lực thiền định mà thành tựu tâm bồ đề cứu cánh. Vậy nay tôi xin hiển lộ chân tánh của tâm bồ đề.

1. Trước đấng cát tường Phật Kim Cang Trì, Ngài là hiện thân của tâm bồ đề, Đệ tử đảnh lễ và xin thuyết về thiền định bồ đề, Là tâm khiến cho luân hồi đoạn diệt

2. Chư phật minh xác tâm bồ đề này Vốn không từng bị khái niệm che mờ, Như niệm chấp ngã chấp uẩn hay là chấp các thứ khác; Tâm bồ đề vốn chỉ là tánh không

3. Phải vận dụng tâm thấm nhuần từ bi, Để mà tinh tấn phát tâm bồ đề. Tất cả chư phật đại từ đại bi Đều luôn miên mật phát tâm như vậy.

4. Ngã do các phái cực đoan đề xướng Nếu dùng luận lý quán sát tận tường Sẽ không thể thấy ngã thật ra Trú ở nơi chốn nào bên trong các uẩn [của thân và tâm].

27

Giảng về Tâm Bồ Đề

5. Các uẩn tuy có [nhưng] không thường còn; Nên không thể mang tính chất của ngã. Thường và vô thường, không thể nào có Cái này làm chỗ chứa đựng cái kia.

6. Nếu cái gọi là "ngã" vốn không có, Thì cái gọi là "thực thể" làm sao có thể thường còn? Phải có các pháp rồi mới có thể quán xét truy tìm Thuộc tính của nó trong cõi thế gian.

7. Điều gì thường còn thì không thể nào Tạo nên tác dụng dù tạo từ từ hay ngay tức thì; Vậy dù bên ngoài hay là bên trong Đều không thể có thực thể thường còn.

8. Nếu như cái ngã vốn là vạn năng Làm sao có thể tùy thuộc thứ khác? Lẽ ra phải tạo [tất cả các pháp] trong cùng một lúc. Đã là tùy thuộc vào điều gì khác Thì không thể nào thường còn, vạn năng.

9. Nếu như cái ngã là một thực thể thì không thường còn, Vì các thực thể đều luôn chuyển biến trong từng sát na; Còn đối với các thực thể vô thường, Tạo nên sự vật, [[tôi]] không phủ nhận.

10. Toàn cõi thế gian vốn dĩ không có cái ngã, vân vân, Thế nhưng lại bị triệt để khống chế Bởi những khái niệm về uẩn, giới, xứ, chủ thể, đối tượng.

11. Vì làm lợi ích cho khắp chúng sinh, Nên [phật tùy duyên] dạy chúng đệ tử: Năm uẩn là sắc, thọ, tưởng, hành, thức.

12. Đấng lưỡng túc tôn thường dạy thêm rằng: "Sắc như bọt nổi, Thọ như bóng nước, Tưởng như ảo ảnh.

28


13. Hành như thân chuối, Thức như ảo thuật." Đó chính là lời phật dạy bồ tát.

14. Tất cả những gì hợp từ tứ đại đều là sắc uẩn; Các uẩn còn lại đều được xác định là phi vật thể.

15. Trong đó, nhãn căn và sắc, vân vân... Được gọi là giới; và cũng được gọi là mười hai xứ Hay là chủ thể, cùng với đối tượng.

16. Cực vi sắc trần là điều không có, Nhãn căn cũng không; Và nhãn căn làm chủ thể nhận thức cũng không hề có; Cho nên cái tạo và cái được tạo Hoàn toàn chẳng hợp với sự tạo sinh.

17. Vi trần không thể tạo sinh nhận thức Vì lẽ vi trần nằm ngoài phạm vi của các giác quan [Hoặc giả] nói rằng vi trần tập hợp mà sinh ra thức? Thế nhưng tập hợp của các vi trần cũng không thể có.

18. Cho dù phân xẻ chí đến cực vi Thì cũng vẫn còn thành phần phương hướng; Đã là một vật gồm nhiều thành phần, Làm sao có thể gọi bất khả phân?

19. Trước một đối cảnh, Có thể phát sinh nhiều loại nhận thức Người này thấy đẹp Nhưng với người kia có khi lại khác.

20. Đối với cùng một thân người phụ nữ, Có khi phát sinh ba loại nhận thức: Nhà tu khổ hạnh sẽ thấy thây ma; Đàn ông nhìn ra đối tượng thèm muốn; Chó [hoang] lại thấy là miếng mồi ngon.

29


21. [Nếu như nói rằng] "khả năng tác động nằm ở đối cảnh" Chẳng phải cũng là giống như trong mơ thấy mình bị hại? Nếu xét khả năng tác động của cảnh, Giữa cảnh trong mơ và cảnh khi tỉnh Khả năng tác động chẳng khác gì nhau.

22. Chủ thể, đối tượng; đều hiện trong tâm Tách lìa tâm ra hoàn toàn không có đối cảnh nào khác. 23. Vì vậy không có đối cảnh thực hữu; Chỉ do nhận thức trong tâm Mỗi người hiện thành đối cảnh.

24. Tựa người mê muội thấy toàn huyễn cảnh Thành quách đền đài quỉ càn thát bà; Do đó họ thấy sắc uẩn hiện ra cùng các uẩn khác.

25. Vì để phá tan mê lầm chấp ngã Nên [đức phật] dạy về uẩn, giới,xứ... Những kẻ thiện duyên trú ở duy thức Về sau ngay cả [pháp này] cũng bỏ.

26. Duy thức nói rằng vạn pháp đều do tâm tạo mà thành. Vậy thì tánh chất của tâm là gì? Tôi sẽ minh giải điểm này ở đây.

27. Đức mâu ni dạy "nhất thiết duy tâm", Đó là để giúp cho kẻ ấu trĩ vất bỏ sợ hãi; Sự thật đúng ra không phải như vậy.

28. Tự tánh giả lập, tự tánh tùy thuộc Tự tánh viên thành ba tánh chỉ có Một tánh chân thật đó là tánh không; Hành trạng ba tánh được dựng lên từ ngay ở nơi tâm

29. Đối với những người vui trong đại thừa Đức phật nói lời ngắn gọn như sau: Rằng vô ngã vốn tuyệt đối bình đẳng; Và rằng tâm vốn bản lai vô sinh.

30


30. Du già tông nói: Chính nhờ điều phục và nhờ chuyển hóa Toàn bộ tâm thức mà tâm trở nên Hoàn toàn thanh thịnh và cũng trở thành Đối tượng nhận thức của tâm tự biết.

31. Quá khứ không còn, tương lai chưa tới, Hiện tại thì lại luân chuyển không ngừng, Vậy đâu thể có [tâm trong] hiện tại?

32. Thật tướng của tâm thì không thể thấy; Những gì thấy được đều không phải là Thật tướng của tâm; tâm thức vô ngã Và cũng không có nền tảng nào khác

33. Ví như thỏi sắt gần đá nam châm lập tức qui về; Tuy không có tâm nhưng lại giống như là vật có tâm.

34. Tương tự như vậy tạng thức không thật Mà thấy giống như là điều có thật; Cứ vậy, tới lui lưu giữ tất cả [ba cõi] luân hồi.

35. Cũng như thân cây bập bềnh trên biển Dù chẳng có tâm; tạng thức cũng vậy Tùy thuộc nơi thân mà có chuyển động.

36. Như vậy, nếu nói rằng Không có thân thì không có thức, Vậy phải giải thích xem "tâm tự biết" thật ra là gì?

37. Gọi "tâm tự biết" vậy là mặc nhiên Khẳng định thức này là một thực thể; Thế nhưng khi nói "nó là như vậy" Thì lại khẳng định thức này vô năng.

38. Tự mình xác quyết, và để giúp cho Người khác xác quyết bậc trí luôn dùng Luận lý tuyệt hảo không vướng sai lầm.

31


39. Thức là chủ thể nhận biết đối tượng; Nếu không đối tượng chủ thể cũng không; Vậy sao các ông không thấy ra rằng Chủ thể, đối tượng, đều không thật có?

40. Tâm là giả danh; ngoài cái tên ra không là gì cả; Cho nên phải thấy thức là giả danh Và cả danh này cũng không tự tánh.

41. Dù trong hay ngoài, hay ở chính giữa, Chư phật chẳng từng tìm thấy được tâm; Vậy tánh của tâm là tánh như huyễn.

42. Phân biệt sắc, dạng, đối tượng, Chủ thể, nam, nữ, trung tính Tâm chẳng hề có tướng dạng nhất định.

43. Tóm lại chư phật chẳng từng thấy qua Và cũng sẽ không bao giờ nhìn thấy [cái tâm như vậy]; Tâm không tự tánh làm sao chư phật Lại có thể thấy là có tự tánh?

44. "Thực thể" thật ra chỉ là khái niệm; Vắng bặt khái niệm đó là tánh không; Nếu như niệm khởi tánh không đâu còn?

45. Cái tâm phân biệt chủ thể, đối tượng, Là điều như lai chẳng từng nhìn thấy; Nơi nào còn có chủ thể đối tượng Thì chẳng thể có giác ngộ bồ đề.

46. Vô tánh, vô sinh; và không thật có; ngoài tầm nghĩ bàn; Hư không, bồ đề, cùng với giác ngộ, Tất cả vượt ngoài phạm trù đối đãi.

47. Các bậc an trụ trong tâm giác ngộ Như chư thế tôn, cùng chư đại sĩ, chư đại từ bi, Đều biết tánh không tựa như hư không

32


48. Vậy phải miên mật thiền quán tánh không: Nền tảng các pháp, an tịnh, như huyễn, Và vô sở trú, đoạn diệt luân hồi. 49. [Chấp không] như là "vô sinh", "Tánh không", hoặc như "vô ngã", Thiền quán những loại tánh không như vậy Đó chẳng phải là thiền quán [chân thật].

50. Khái niệm thiện ác mang tánh sinh diệt [Sát na vô thường] Phật nói là không; Ngoài ra chẳng có tánh không nào khác.

51. Tâm vô sở trụ, trú xứ của tâm Có những đặc tánh tựa như hư không; [Vậy] thiền tánh không có thể nói đó là thiền hư không.

52. Tánh không chính là tiếng gầm sư tử Làm cho kinh sợ mọi giáo thuyết khác; Luận sư dị tông dù trú nơi đâu, Tánh không cũng vẫn đợi ngay nơi ấy.

53. Đã nói tâm thức vốn luôn sinh diệt, Thì đâu thể nào nói thức thường còn; Nếu tâm vô thường làm sao có thể Nghịch với tánh không?

54. Tóm lại chư phật nói tâm vô thường, Sao các ông lại chẳng thể chấp nhận tâm cũng là không?

55. Tâm tự bản lai vốn không tự tánh; Nói vậy không phải tâm có tự tánh Rồi tự dưng lại mất đi tự tánh. 56. Thấy được như vậy, là lìa bỏ hết Ngã chấp trong tâm; đi quá ra ngoài Bản tánh sự vật thì chẳng phải là chân tánh vạn pháp.

33


57. Cũng như vị ngọt là tánh của đường Hay như sức nóng, là tánh của lửa Tương tự như vậy, chúng tôi nói rằng Tánh của vạn pháp chính là tánh không.

58. Nói tánh không là tánh [của vạn pháp] Như vậy chẳng phải đề xướng đoạn kiến Đồng thời cũng không đề xướng thường kiến.

59. Khởi từ vô minh cho đến lão tử, Tất cả quá trình phát sinh ra từ mười hai nhân duyên Chúng tôi nói rằng như mộng, như huyễn.

60. Bánh xe nhân duyên gồm mười hai nhánh Lăn trên đường đời luân hồi sinh tử, Ngoài ra chẳng thể có chúng sinh nào tạo nghiệp, thọ quả.

61. Ví như khuôn mặt tùy thuộc vào gương mà ảnh hiện ra, Đó chẳng phải là mặt đi vào gương; Thế nhưng không gương thì cũng không ảnh.

62. Tương tự như vậy ngũ uẩn giả hợp thành kiếp sống mới; Nhưng mà bậc trí luôn thấy rõ rằng Chẳng phải có người vừa mới tái sinh Cũng chẳng có ai chuyển sang kiếp mới.

63. Nói tóm gọn lại: từ những sự vật vốn chỉ là không, Mà phát sinh ra những sự vật khác cũng toàn là không; Người tạo nghiệp cùng với nghiệp đã tạo, Quả tạo, cùng với chính người chịu quả, Đức phật dạy rằng tất cả đều thuộc phạm trù qui ước [tục đế]

64. Như tiếng trống lớn, hay như chồi non Đều do nhân duyên phối hợp mà thành. Do đó mà nói cảnh giới duyên sinh đều như mộng ảo.

65. Rằng vạn pháp đều do nhân duyên sinh, Không hề mâu thuẫn [với không tự tánh], Vì chính nhân này rỗng lặng không nhân, Cho nên phải hiểu vạn pháp vô sinh

34


66. Vô sinh của pháp đức phật dạy rằng đó là tánh không; Tóm lại, năm uẩn gọi là "vạn pháp"

67. Khi mà chân đế được thuyết như vậy Thì chẳng hề làm chướng ngại tục đế; Lìa tục đế ra chân đế chẳng còn. 68. Phật dạy tục đế chính là tánh không; Tánh không, tự nó, chính là tục đế; Cái này không thể tách lìa cái kia Cũng như vô thường chẳng lìa sinh khởi.

69. Tục đế khởi sinh từ nghiệp, phiền não; Nghiệp thì lại từ tâm mà sinh ra; Còn tâm là do tập khí tích tụ; Tách lìa tập khí an lạc hiện tiền.

70. Tâm hỉ thì tịnh; tâm tịnh thì định; Không loạn động vì thấy đúng như thật; Thấy đúng như thật là đạt giải thoát.

71. Tâm này gọi là "chân như", "pháp giới", "Vô tướng", "chân đế", "vô thượng bồ đề", và là 'tánh không".

72. Không hiểu tánh không, thì không thể nào Đủ sức lĩnh hội đường tu giải thoát; Nên kẻ vô minh cứ phải trầm luân sáu cõi luân hồi.

73. Nếu bậc hành giả quán không như vậy Chắc chắn tâm sẽ thiết tha mong muốn lợi ích chúng sinh.

74. "Đối với chúng sinh trong đời quá khứ Đã từng cho tôi rất nhiều ơn nặng, Như là cha, mẹ, bằng hữu, thân nhân... Tôi nguyện đền trả trọn vẹn ơn này. "

75. "Vậy mà chúng sinh lại bị thiêu đốt Bởi lửa phiền não tù ngục luân hồi; Trong thời quá khứ tôi khiến cho họ chịu nhiều khổ não; Nay tôi xin nguyện làm điều lợi ích Mang đến cho họ tất cả an vui."

35


76. Quả lành, quả dữ; thọ sinh thiện đạo, Hoặc sinh ác đạo tất cả đều do Làm lợi cho người hay là tác hại.

77-78. Nương vào chúng sinh chắc chắn rồi sẽ đạt quả vô thượng; Chẳng đáng ngạc nhiên khi thấy bất cứ quả an lạc nào Trong cõi trời, người, như là các đấng Phạm thiên, đế thích hắc thiên cùng với Thần linh bảo hộ trong khắp ba cõi, Đều có là nhờ lợi ích chúng sinh.

79. Còn như địa ngục, ngạ quỉ, súc sinh, Bao nhiêu khổ não chúng sinh phải chịu, Đều có là vì nhiễu hại người khác.

80. Chịu đói, chịu khát, xâu xé lẫn nhau, Hấp hối quẫn bách, chẳng thể quay đầu, Không có kết thúc; tất cả đều là Quả báo phải chịu vì hại chúng sinh.

81. [Bên này thì có], quả phật, bồ đề, thọ sinh thiện đạo; [Còn bên kia là] thọ sinh cõi dữ ; Cho nên phải biết [nghiệp] quả có hai.

82. Vậy có được gì hãy mang ra hết phụng sự chúng sinh; Giữ gìn chúng sinh như giữ thân mạng; Còn tâm dửng dưng hãy nên vất bỏ như vất thuốc độc.

83. Chư vị thanh văn đạt quả vị nhỏ Chẳng chính là vì các vị không có Tình thương rộng lớn đối với chúng sinh? Chư phật không hề lìa bỏ chúng sinh Do đó đạt được vô thượng bồ đề.

84. Vậy, khi đã thấy việc làm thiện, ác, Dẫn đến nghiệp quả lành dữ ra sao, Làm sao có thể, dù chỉ phút giây, Giữ tâm vị kỷ thủ lợi riêng mình.

36


85. Bồ đề nảy mầm nhờ bám sâu rễ nơi tâm đại bi, Từ đó trổ ra quả [chân] giác ngộ, Là quả duy nhất của tâm vị tha, Đây là điều mà những người con Phật vẫn luôn thuần dưỡng.

86. Ai nhờ tu tập mà đạt được tâm bồ đề kiên cố, Đối trước nỗi khổ của khắp chúng sinh xiết bao kinh hãi, Hỉ lạc trong định liền từ bỏ hết, Muôn trùng sâu thẳm, địa ngục vô gián liền sinh ngay vào.

87. Tuyệt diệu biết bao, đáng phục biết bao Thật là con đường nhiệm mầu tuyệt hảo Cho dù cho hết của cải thân mạng Cũng chẳng có gì đáng để ngạc nhiên

88. Thế nhưng hiểu được vạn pháp đều không Mà vẫn có thể sống thuận nhân quả Như vậy mới là kỳ diệu hơn cả những điều kỳ diệu! Nhiệm mầu hơn cả những sự nhiệm mầu!

89. Những ai vì muốn cứu vớt chúng sinh Mà nguyện sinh vào bùn lầy thế tục, Thì không thể nào nhiễm uế vì bùn; Tựa như cánh sen mọc từ ao nước.

90. Dù chư bồ tát như ngài phổ hiền Dùng lửa trí tuệ của tánh không này Thiêu rụi tất cả củi gỗ phiền não; Nhưng tâm cũng vẫn thuần dịu từ bi.

91. Chư vị nương dưới sức mạnh từ bi Thị hiện nhập thế, sinh ra, hưởng lạc, Từ bỏ ngai vàng, hành trì khổ hạnh, Đạt đại giác ngộ, hàng phục quần ma.

92. Thị hiện chuyển đẩy bánh xe chánh pháp, Thị hiện lên tận cõi trời chư thiên Và rồi thị hiện nhập cõi niết bàn.

37


93. Thị hiện phạm thiên, đế thích, vi nữu, Hắc thiên oai thần, dùng bao sắc thân Thị hiện phong phú điệu vũ từ bi vô vàn thiện hạnh Mang đến an lành cho khắp chúng sinh.

94. Vì để cho người trên đường sinh tử Thối chí nản lòng được thời ngơi nghỉ Cho nên phật thuyết về hai trí tuệ Dẫn đến đại thừa; đây chẳng phải là trí tuệ rốt ráo.

95. Phật chưa thúc gọi thì chư đệ tử mải mê an trụ Ở trong huệ thân đắm chìm cõi định.

96. Khi phật thúc gọi, các vị xuất thiền, Hóa hiện nhiều thân, thiết tha cứu giúp khắp cả chúng sinh; Tư lương phước tuệ tích tụ đủ rồi Khi ấy các vị viên thành Phật quả.

97. Vì rằng tập khí có hai [chướng ngại] Nên tập khí ấy gọi là chủng tử ; Bao giờ hạt giống gặp gỡ nhân duyên, Khi ấy nẩy mầm chồi cây sinh tử.

98. Vì lẽ thế tôn dựa theo nhiều loại Căn cơ chúng sinh mà thuyết phật pháp, Cho nên cũng có nhiều loại pháp môn

99. Chia thành giáo pháp phương tiện quảng đại, Hoặc là giáo pháp trí tuệ thâm sâu, Cũng có khi là đầy đủ cả hai; Tuy rằng có nhiều pháp môn như vậy Nhưng mọi pháp môn vẫn đều bình đẳng Trong tự tính không và đều bất nhị.

100.Mọi chú tổng trì, mọi địa [bồ tát], Cùng ba la mật của chư phật đà, Chư toàn giác nói đều là biểu hiện của bồ đề tâm.

38


101.Chư vị luôn luôn dùng thân miệng ý Mà tạo lợi ích cho khắp chúng sinh Nên khi xiển dương luận lý tánh không Chẳng ai có thể nói rằng các vị vướng vào đoạn kiến.

102.Chư tôn thánh giả chẳng trú luân hồi, Chẳng trú niết bàn, cho nên chư Phật Dạy đây chính là niết bàn vô trú.

103.Từ bi chỉ mang một vị duy nhất, Vị của công đức; còn tánh không thì Mang vị thắng diệu; những ai uống được [Nước cam lồ này] để mà thành tựu Tự lợi lợi tha thì đây đúng là Người con chân chính của đấng thế tôn.

104.Trước chư vị này các ông hãy mang Hết thảy thân tâm ra mà đảnh lễ, Vì chư vị ấy trong toàn ba cõi Luôn luôn xứng đáng nhận sự tôn vinh; Là người dẫn đường cho khắp thế gian, Là bậc kế thừa của khắp chư phật.

105.Tâm bồ đề này chính là tột đỉnh Của pháp đại thừa; vậy các ông hãy Kiên trì nhập định phát bồ đề tâm.

106.Để đạt tất cả tự lợi, lợi tha, Ngoài tâm bồ đề kiếm khắp cõi thế Cũng không tìm ra phương pháp nào khác; Dù là chư phật cho đến ngày nay Cũng không thấy ra có cách nào khác.

107.Công đức phát tâm vô thượng bồ đề Lượng công đức ấy nếu như có thân, Không gian vô tận vẫn không chứa hết. 108.Người nào nhập định thiền tâm bồ đề, Dù chỉ chốc lát, khối công đức ấy Ngay đến chư phật cũng không đo nổi.

39


109.Tâm này quí giá không vướng phiền não; Là viên ngọc báu tuyệt vời, duy nhất; Dù ma phiền não vẫn không thể nào làm cho hư hại Cũng không thể nào đánh cắp mất đi.

110.Đại nguyện chư phật cùng chư bồ tát Không thể hư mòn; tương tự như vậy Những ai thấm nhuần trong bồ đề tâm Nên giữ tâm này cho thật kiên cố.

111.Thật là kỳ diệu, các ông hãy nên Ra công cố gắng như nói ở trên; Rồi các ông sẽ tự mình làm nên hạnh nguyện phổ hiền.

112.Tâm bồ đề này chư phật vẫn hằng Tán dương hoan hỉ, nay tôi cũng xin xưng tán bồ đề; Việc làm như vậy được bao công đức, Nguyện nương vào đó mà khắp chúng sinh Trầm luân biển cả sinh tử sóng cuồng Vào được con đường chư lưỡng túc tôn đã từng đi qua.

Xin bồ đề tâm vô vàn trân quí Nơi nào chưa có, nguyện sẽ nảy sinh

Nơi nào đã sinh, nguyện không thoái chuyển Vĩnh viễn tăng trưởng không bao giờ ngừng.

41


อรรถาธบายโพธจต (โพธจตตววรณ)โดยนาคารชนBodhicittavivarana (byang chub sems kyi 'grel pa) by Nagarjuna

แปลเปนไทยโดย นยนา นาควชระ

ขอนอบนอมแดพระวชรสตว!

ส งเหลาน กลาวไว [ในคหยสมาชตนตระ]วา

ส งท งหลายท งปวงไมมสวภาวะ

เม อละวางส งท ถกรและผ รจนหมดส น

เชน ขนธ ธาต อายตนะ

เม อปรากฏการณท งปวงลวนเปนอยางเดยวกน คอไรตวตน

จตของเราจงวางเปลามาแตไหนแตไร

ธรรมชาตของจตน นเปนความวาง

พระพทธเจาท งปวงและเหลาพระโพธสตวผ ประเสรฐไดเจรญมหาโพธจต

ขาพเจาเองกเชนกน

นบแตน ไปจนกวาจะบรรลอนตตรธรรม

ขาพเจาจะเจรญโพธจตไปเชนน เพ อท จะไดสงเคราะหผ ท ยงมไดรบการสงเคราะห[ใหถงฝ ง]

จะปลดปลอยผ ท ยงมไดรบการปลดปลอยใหเปนอสระ

จะบรรเทาทกขใหผ ท ยงมไดรบการบรรเทาทกข

และจะใสใจสงเคราะหผ ท ยงไมสามารถกาวพนความทกขใหเขากาวพนความทกขไปใหได

เหลาพระโพธสตวผ ฝกฝนมนตรยาน

หลงจากท ไดเจรญโพธจตในระดบสมมตท เปนการต งความปรารถนาแลว

[เม อน น] จะตองบรรลปรมตถโพธจตใหจงได ดวยการบำาเพญเพยรภาวนา

ฉะน น ขาพเจาจะขอสาธยายธรรมชาตของปรมตถโพธจต ดงน

42

โดยนาคารชน

1. ขอกราบกรานพระวชรปาณผ ประเสรฐ

ผ ทรงเปนสำาแดงแหงโพธจต

ขาพเจาจะขอสาธยายการเจรญโพธจตภาวนา

ท สามารถขจดสงสารวฏใหส นไป

2. พระพทธเจาท งปวงทรงรกษาโพธจตไว

มใหมวหมองดวยความเหน

ท เปนความยดม นถอม น “ตวตน” “ขนธ” และอนๆ

คณลกษณแหงโพธจตน นเปนความวางเสมอ

3. ดวยจตท เอบอาบไปดวยกรณา

เราท งหลายพงเจรญ [โพธจต] อยางพากเพยร

ปวงพระพทธเจาผ เปยมดวยมหากรณา

ทรงเจรญโพธจตอย เปนนจ

4. ตวตน ซ งผ ท มความเหนสดโตงทกทกวามอยน น

เม อวเคราะหดวยเหตผล

พจารณาขนธท งปวง[ท งรปขนธและนามขนธ]

กลบไมพบตวตนท ไหนในขนธเลย

5. ขนธน นมอย [ทวา]ไมเท ยง

และไรธรรมชาตของความเปนตวตน

ส งไมเท ยงกบส งเท ยงมอาจมอย ดวยกนได

ในฐานะผ เก อหนนกบส งท ถกเก อหนน

6. หากส งท เรยกวา “ตวตน” ไมมอย

ถาเชนน นส งท เรยกวา “ผ กระทำา” จะเปนของเท ยงไดฉนใด?

เพราะตอเม อมส งตาง ๆ อย เทาน น

เราจงจะสบคนคณลกษณของมนในโลกได

7. ในเม อส งเท ยงยอมไมอาจเปนเหตใหเกดส งอนได

ไมวาคอยเปนคอยไปหรอในทนททนใด

ดงน น ไมวาจะเปนภายนอกหรอภายใน

กหาไดมส งท เท ยงแทถาวรเลย

43


8. หากตวตนท เท ยงมอำานาจจรงแลว เหตใดมนจงยงตองอาศยส งอน?

เพราะมนนาจะทำาใหเกด [ทกส ง] ไดในทนควน

ส งใดกตามท ตององอาศยส งอน

ส งน นยอมไมย งยนและมไดมอำานาจในตวมนเอง

9. หากตวตนเปนส งท มอย มนยอมไมเท ยง

เพราะส งท มอย ยอมเปนของช วคราวเสมอ

และในกรณของส งท ไมเท ยง

เรากยงมไดปฏเสธ “ผ กระทำา”

10. เม อไมมตวตนและอนๆ

โลกน กพงครนเม อมความเขาใจ

เรองขนธ ธาต อายตนะ

และเรองส งท ถกรกบผ ร

11. [เพราะเหตน พระพทธเจาท งหลาย] ผ ประสงคจะสงเคราะหผ อน

จงส งสอนพระสาวก

เรองขนธหา อนไดแก รป เวทนา สญญา

สงขาร และวญญาณ

12. พระองคผ เปนเลศในหม สตวสองเทา

มกส งสอนเชนกนวา “รปเหมอนฟองคลน

เวทนาเหมอนฟองท ปดในน ำา

สญญาน นเลาเปนเสมอนภาพลวงตา

13. สงขารเปรยบเสมอนตนกลวย [ท เปนเพยงกาบซอนกน]

วญญาณกไมตางกบมายากล”

เม อเปรยบขนธไปในทำานองน

[พระพทธเจาท งหลาย] จงส งสอนส งน แกพระโพธสตว

14. พระพทธเจาทรงสอนอยางชดเจน

วารปขนธประกอบกนข นมาจากธาตท งส

ขนธท เหลอน นคงท อย

ดงน นจง[เปนนามขนธ] ไรรป

44


15. จกษและรปท มองเหน และอน ๆ

ซ งจดวาเปนธาต

ควรมองดวยวาเปนอายตนะ[ท งสบสอง]

และเปนส งท ถกรและผ รบร เชนกน

16. อณของรปมไดมอย อายตนะภายในกมไดมอย

ย งไปกวาน น อายตนะท เปนผ รบรกมไดมอย โดยส นเชง

ดงน น เหต และผลท เกดจาก

จงเปนเรองท ไมสมเหตสมผลเลย

17. อณของรปมไดสรางอายตนะข นมา

เพราะมนอยพนอำานาจของการรบร

[ถาจะกลาววา]มนเกดข นเพราะอณหลายๆ อณมารวมกน

[การเกดข นโดย]การรวมตวกนเชนน นกไมอาจยอมรบได

18. เม อแยกอณหน งออกเปนสวนๆ ในเชงของมต [แบงเปนซายขวา บนลาง และอนๆ]

แมแตอณเองกอาจดเหมอนมสวนประกอบ

ส งใดกตามท อาจวเคราะหไดเปนสวนๆไป

โดยตรรกะแลวจะเรยกวาเปนอณ[ท แบงแยกไมได] ไดฉนใด?

19. วตถภายนอกหน งอยาง

อาจเปนท รบร โดยวญญาณไดหลายแบบ

ส งท อาจดสวยงามสำาหรบคนหน ง

อาจไมเปนเชนน นสำาหรบอกคนหน ง

20. ในรางกายของสตรรางเดยวอาจมคณลกษณไปไดตางๆ

สำาหรบนกบวช รางน นอาจดเหมอนซากศพ

สำาหรบผ ท มากดวยราคะ รางน นอาจดสวยงาม

แตสำาหรบสนข รางน นคอของท มนกนเปนอาหารได

21. [ถาจะกลาววา]พลงกอการของส งเดยวกนน น

กไมตางกบส งท มาทำารายเราในความฝนใชหรอไม?

เพราะไมวาจะหลบหรอต น

พลงกอการของมนกสงผลท ไมตางกนเลย

45


22. ในแงของส งท ถกรกบผ ร

ส งท ปรากฏตอวญญาณท รบรน น

นอกจากการรบรแลว

ไมมวตถภายนอกอย เลยไมวาท ไหน

23. ดงน นจงไมมวตถภายนอกใดๆ

ท มอย อยางเปนตวเปนตนแทจรง

การรบรของวญญาณแตละอยางน น

เกดข นในฐานะรปท ปรากฏ

24. เฉกเชนคนท จตมความหลง

มองเหนมายาและภาพลวงตา

ปรากฏข นเปนนครแหงคนธรรพ

[ในกรณน ] รปและขนธท เหลอกถกรบร เชนกน

25. การจะขจดความยดตดในตวตน

[พระพทธองค]ทรงสอนเรองขนธ ธาต และอนๆ

เม อดำารงอย ใน[สภาวะท มแตเพยง] จตเทาน น

ผ ท มโชคมหาศาลกละวางแมแตคำาสอนน นเชนกน

26. ผ ท เสนอวาทกอยางเปนวญญาณ[เทาน น]

และวาโลกท ประกอบดวยสรรพส งมากหลายมอย กแตในฐานะเปนจต[เทาน น]

ถาเชนน นอะไรคอธรรมชาตของจตท วาน ?

ขาพเจาจะขออธบายจดน

27. เม อพระพทธองคตรสวา

“ทกส งเปนเพยงจตของเราเอง”

พระองคตองการขจดความกลวของผ ไรเดยงสา

แตน นมใช[คำากลาวท แสดง]ความจรงสงสด [ความจรงสดทาย]

28. ส งท จตสรางข นกดส งท องอาศยส งอนกด

หรอส งสมบรณกด

ลวนมธรรมชาตในตวมนเพยงอยางเดยวคอความวาง

อตลกษณของมนเปนส งท จตสรางข น

46


29. สำาหรบผ ท เล อมใสมหายานธรรม

พระพทธองคทรงส งสอนอยางกวางๆ ถง

ความไมมตวตนแหงการดำารงอย ในอเบกขาอนสมบรณ

อกท งสอนวาแทท จรงแลวจตน นวางเปลา

30. ผ ท ฝกฝนตามวธโยคะกลาววา

เม อกำาราบจตไดแลว

จตกจะบรสทธ และเปล ยนแปลงโดยฉบพลน

เขาส สภาวะรตวและพจารณาตวมนเอง

31. ส งท เปนอดตไมมอย อกตอไป

ส งท เปนอนาคตกยงมาไมถง

และในการ “ต งอย ” กมความแปรเปล ยนอยางมาก

ถาเชนน นจะมการระลกรปจจบนไดฉนใด?

32. ส งท เรารบรมไดเปนอยางท มนเปนจรง

ส งท ปรากฏตอเราอนท จรงแลวมไดเปนเชนน น

วญญาณมไดมตวตน

[แตกระน น] วญญาณกไมมฐานอนมารองรบ

33. เม ออย ใกลแมเหลก

ส งท เปนเหลกยอมถกดดเขาไปใกล

[ในตวมนเอง]มนหาไดมจตไม

แตกลบดเหมอนมจต

34. อาลยวญญาณกเชนกน

แมดเหมอนจรง แตกไมจรง

เพราะเหตนมนจงเคล อนท ไปมา

และรกษาภพท งสามเอาไว [กามภพ รปภพ อรปภพ]

35. ดจเดยวกบมหานทและตนไมใหญ

ท เคล อนไหวไดโดยท ไมมจต

อาลยวญญาณกเคล อนท ไดเชนกน

โดยองอาศยกายเน อเปนฐานรองรบ

47


36. ดงน นหากจะคดวา

ถาไมมกายเน อกจะไมมวญญาณ

กจะตองอธบายใหไดวาท วาวญญาณพจารณาตวมนเองน น

มนรบรอะไร

37. เม อกลาววาวญญาณรบรตวมนเอง

กเทากบบอกวามนเปนส งท มอย

แตกระน นกกลาวดวยวา

ไมสามารถบอกไดวามน “เปนอยางน ”

38. เม อปราชญมความม นใจแลว

และพยายามชวยใหผ อนม นใจไปดวย

ปราชญกจะตองอธบายใหด

อยางไรขอผดพลาดในทกกรณ

39. ผ รยอมรบรส งท สามารถร ได

เม อไมมส งท สามารถร ได กยอมไมมการร

กถาเชนน น เหตใดจงไมยอมรบ

วาท งส งท ถกรและตวผ ร เองกมไดมอย [เลย]

40. จตน นสกแตวาเปนช อเรยก

นอกจากช อเรยกแลวกไมไดเปนอะไรมากไปกวาน น

ฉะน นขอใหมองวาวญญาณเองกเปนเพยงช อเรยก

และนามน นเลากหาไดมธรรมชาตท แทจรงในตวมนไม

41. ไมวาภายในหรอภายนอก

หรอท ไหนระหวางภายในกบภายนอก

พระชนเจาท งปวงไมทรงพบจตน เลย

ฉะน น ธรรมชาตของจตกคอมายา

42. ความแตกตางระหวางสสนและรปทรง

หรอระหวางส งท ถกรกบผ ร

หรอระหวางชาย หญง หรอกบท ไมใชท งชายหรอหญง

โดยธรรมชาตแลวจตจะไมมรปท ตายตวเชนน น

48


43. สรปกคอ พระพทธเจาท งปวงไมเคยเหน

และจะไมมวนพบเจอ [จตเชนน น]

แลวพระองคจะพบเหนสวภาวะ

ในส งท ไมมสวภาวะไดฉนใด?

44. ส งท เรยกวา “สต หรอภวนตภาพ” [ส งท มอย ]เปนเพยงความคด

และในความวางยอมไมมความคด

ในท ท ยงมความคดเกดข น

จะมความวางไดอยางไรกน?

45. จตในฐานะท เปนผ รและผ ถกรน น

พระตถาคตเจาท งหลายไมเคยเหน

ท ใดกตามท มส งท ถกรและผ ร

ท น นจะไมมการรแจงบรรลธรรม

46. เทศะ โพธจต และความรแจง

ไมมคณลกษณ ไมมท มา

ไมมความเปนรปธรรมและอย เหนอคำาอธบาย

เชนน เองจงมธรรมชาตแหงความไมเปนสองข ว

47. ผ ท ดำารงอย ณ ใจกลางแหงความรแจง

เย ยงพระตถาคตเจาท งหลาย พระมหาสตว

และพระอรยบคคลท เปยมดวยมหากรณา

จะเขาใจอย เสมอวาความวางน นเปนด งหวงเทศะ

48. ดวยเหตน พงพจารณาความวางอย เปนนจ

วาเปนฐานแหงธรรมท งปวง

เปนความสงบรำางบ เปนด งมายา

ไมมมลเหต และเปนเครองทำาลายสงสารวฏ

49. “ความไรท มา” และ “ความวาง”

หรอ “ความไรตวตน” [ท เขาไปยดตด]ความวาง

ผ ท พจารณาความจรงท ดอยกวาขางตนน

เขายงไมไดภาวนา[อยางแทจรง]

49


50. ธรรมชาตของดและช วน น

คอ[ไมเท ยง ช วคราว และ] เส อมไปได

พระพทธองคสอนวาดช วน น[ท สดแลวก]เปนความวาง

พระองคไมไดตรสถงความวางในทางอนเลย

51. จตท ทรงอย อยางไรความคด

มธรรมชาตดจเดยวกบหวงเทศะ

ฉะน นพระตถาคตจงกลาววาการเจรญสญญตภาวนา

[อนท จรงแลว] คอการพจารณาหวงเทศะ

52. สญญตาท เปนด งสหนาทคำารณ

ขมขวญทฤษฎท งปวง[ของเหลานกปรชญา]เสยส น

ไมวาเขาจะยนอยท จดไหน

จดน นกไปจบลงท ความวาง

53. ใครท มองวญญาณเปนของช วคราว

สำาหรบเขาวญญาณกคอของไมเท ยง

ดงน นถาจตไมเท ยง

แลวจตจะขดแยงกบความวางท ตรงไหน?

54. โดยสรปกคอพระพทธเจาท งปวง

มองวาจตไมเท ยง

แลวเหตใดพระตถาคตเจา

จงจะไมมองวาจตกวางเปลาเชนกน?

55. แตแรกเรมมาแลว

จตไมเคยมธรรมชาต[ท ตดตวมา]

แตขาพเจามไดกำาลงกลาววาส งซ งมอย

ท มอย ไดดวยตวมนเอง ไมมธรรมชาตท ตดตวมา

56. หากเรากลาวเชนน

กเทากบวากำาลงปฏเสธตวตนท มอย ในจต

ซ งโดยธรรมชาตแลว

เรายอมไมอาจกาวพนธรรมชาตเดมแทของตวเราไปได

50


57. ความหวานเปนคณสมบตของน ำาตาลออย ฉนใด

ความรอนกเปนคณสมบตของไฟ ฉนน น

ในทำานองเดยวกน เราขอยนยนวา

ความวางคอธรรมชาตของปรากฏการณท งปวง

58. เม อกลาววาความวางคอธรรมชาตของปรากฏการณท งปวง

เรามไดหมายความวาโลกน เปลาไรไมมอะไรเลย[ด งท ชาวสญญนยมเขาใจ]

อกท งมไดหมายความวา

[ความวาง] เปนของเท ยง

59. ส งท งปวงเรมจากอวชชาและไปจบลงท ชรา

กระบวนการท งหมดท เกดจาก

ปจจยท งสบสองของปฏจจสมปบาท

เรายอมรบมนวาเปนด งความฝนและภาพมายา

60. กงลอท งสบสองแหงปฏจจสมปบาท

หมนวนอยบนมรรคาแหงสงสารวฏ

พนไปจากปฏจจสมปบาทแลว

กไมมสรรพสตวท เปนผ รบผลกรรมท เขากอ

61. ใบหนาของเราจะปรากฏใหเหน

กตองอาศยกระจกเงา

ใบหนามไดเคล อนเขาไปอย ในกระจก

แตกระน น ถาไมมกระจกกจะไมมเงาสะทอน[ของใบหนา]

62. ทำานองเดยวกนขนธประกอบกนข นมาเปนส งใหม

แตผ มปญญายอมเขาใจ

วาไมมใครไปเกดใหมในชาตใหม

และไมมใครเคล อนยายจากชวตน ไปส ชวตหนา

63. กลาวโดยสรปกคอ จากปรากฏการณท วางเปลา

บงเกดอกปรากฏการณหน งท วางเปลา

ผ กระทำา การกระทำา(กรรม)ผลกรรม และผ รบผลกรรม

ท งหมดน พระพทธองคสอนวาเปนเพยงสมมตเทาน น

51


64. เสยงกลอง หรอตนออนท งอกออกมา

เกดจากปจจยท มาประกอบกน

เรายอมรบโลกภายนอกท เกดจากเหตปจจยท องอาศยกน

วาเปนด งความฝนหรอภาพมายา

65. ท วาปรากฏการณเกดมาจากเหตน น

ไมไดขดแยง [กบความเปนจรง] เลย

เน องจากเหตวางเปลาจาก “ความเปนเหต”

เราจงเขาใจไดวามนไรท มา

66. ความไรท มา [สมฏฐาน] ของปรากฏการณท งปวง

แสดงใหเหนชดวามนวางเปลา

กลาวโดยสรป “ปรากฏการณท งปวง”

กหมายถงขนธหาน นเอง

67. เม ออธบาย[ปรมตถ] สจจะเชนน แลว

กใชวาจะปฏเสธสมมตสจจะ

เพราะถาไมมสมมตสจจะเสยแลว

กมอาจคนพบปรมตถสจจะได

68. ส งสมมตไดรบการอธบายวาเปนความวาง

ตวความวางเองกเปนส งสมมต

ถาไมมอยางหน ง กไมมอกอยางหน ง

เหมอนความปรงแตงกบความไมเท ยง[ท มอย ค กน]

69. ส งสมมตเกดจากกเลสและกรรม

และกรรมกเกดจากจต

จตน นส งสมอนสยท เปนความโนมเอยง

เม อใดท เปนอสระจากอนสยกจะเปนสข

70. จตท เปนสขเปนความสงบอยางย ง

จตท สงบยอมไมสบสนฟ งซาน

เม อไมมความฟ งซานกจะเขาใจความจรง [ความเปนเชนน น]

เม อเขาใจความจรงกจะบรรลความหลดพน

52


71. ความจรงไดรบการอธบายวาคอ “ความเปนเชนน น”

และเปน “ท สดของความเปนจรง”

เปน “ความไมมคณสมบต”เปน “ความจรงสงสด”[ปรมตถสจจะ]

เปน “บรมโพธจต”

และยงไดรบการอธบายดวยวาเปน “ความวาง”

72. ผ ท ไมเขาใจความวาง

จะไมมเครองมอท จะเขาถงความหลดพน

สตวผ มอวชชาเชนน จะยงคงเวยนวายตอไป

และตดของอย ในภพภมท งหก [เทพ อสร มนษย เดรจฉาน เปรต สตวนรก]

73. เม อโยคปฏบตสญญตภาวนา

พจารณาความวาง [ดงท อธบายขางตน]

กไมตองสงสยเลยวาในตวเขา

จะบงเกดความปรารถนาท จะสงเคราะหผ อน

74. “สตวท งหลายผ ซ งในอดต

เคยมบญคณตอขาพเจา

ดวยการท คร งหน งเคยเปนบดา มารดาหรอเปนมตร

ขาพเจาจะขอตอบแทนความเมตตาของพวกทาน”

75. “สตวผ ใดท กำาลงถกเพลงแหงกเลสเผาผลาญ

และถกจองจำาอย ในท คมขงแหงสงสารวฏ

คร งหน ง [ในอดต] ท ขาพเจาเคยทำารายเขาใหเปนทกข

สมควรแลวท [บดน ] ขาพเจาจะทำาใหเขาเปนสข

76. “ผลกรรมท งท พงปรารถนากด หรอไมพงปรารถนากด

ท สงใหไปเกดในท ดหรอไมดในโลกกด

ท งหมดนมาจากการท เราเคยสงเคราะหผ อน

หรอทำารายเขา

77-78. หากการจะบรรลธรรมเปนพระพทธเจาได

ตองอาศยการสงเคราะหสรรพสตว

ถาเชนน นจะอศจรรยใจไปไยกบขอเทจจรงท วา

ไมวาเทพหรอมนษยจะมอนสยเย ยงไร

53


หรอพระพรหม พระอนทร หรอพระศวะ

หรอทาวจตโลกบาลท งหลายจะยนดกบอะไร

ในสามโลกน กไมมส งใดเลย

ท ไมไดเกดจากอานสงสของการชวยเหลอผ อน

79. ความทกขสารพนท บรรดาสตวในนรกภม

เดรจฉาน หรอเปรต

และสรรพสตวท งหลายตองประสบ

ท งหมดนมาจากการทำารายผ อน

80. ความหวโหย ความกระหาย การทำารายกนเอง

และความทรมานเพราะมทกขรมเรา

ซ งยากจะหนพนและไมรจบ

ท งหมดน เปนผลกรรมจากการท เราเคยทำารายผ อน

81. การบรรลธรรมเปนพระพทธเจาและโพธจตมอยฉนใด

การไดไปเกดในภพภมท ดกมอยฉนน น

และการไดไปเกดในภพภมท ไมดกมอย เชนกน

ฉะน นพงสงวรณวาผลกรรมของสตวเปนไปไดท งสองทาง

82. จงสงเคราะหผ อนดวยปจจยทกอยางท เปนไปได

ปกปองเขาเหมอนอยางท เราปกปองตนเอง

การเมนเฉยไมใสใจผ อน

ไมตางจากยาพษท เราจะตองหลกเล ยง

83. ผ ปฏบตของฝายสาวกยานบรรลธรรมช นรอง

มใชเพราะเขาไมใสใจผ อนดอกหรอ?

พระพทธเจาท งปวงบรรลอนตตรธรรมอนประเสรฐ

กเพราะทานไมเคยทอดท งสรรพสตว

84. ฉะน น เม อไดคดทบทวน

เรองผลกรรมท งท เปนกศลและอกศลแลว

เราจะยงน งเฉยแมเพยงช วแวบ

และยดตด[อย แต] กบความสขสวนตวไดฉนใด?

54


85. เม อต งม นอย ในความกรณา

และเจรญข นจากหนอแหงโพธจต

ผลเพยงหน งเดยวของความรกสรรพสตวจะงอกเงยเปนความรแจง

บตรแหงพระชนเจาท งหลายพากเพยรเจรญธรรมน

86. เม อพากเพยรภาวนาจนม นคงแลว

[พระโพธสตว]จะตกใจเม อเหนความทกขของผ อน

ทานจะสลดท งความสขในสมาธน น

และยอมแมกระท งกระโจนลงไป[ชวยสตว] ในนรก

ท เตมไปดวยทกขแสนสาหส

87. ชางนาอศจรรยและนายกยองเสยน กระไร

ชางเปนวถอนประเสรฐย งนก

ไมใชเรองนาประหลาดใจเลย

ท พระโพธสตวยอมสละเลอดเน อและทรพยสมบตท งปวง

88. ผ ท เขาใจวาธรรมท งปวงวางเปลา

กระน นกยงยอมรบกฎแหงกรรมและผลกรรม[เชนกน]

นบวาอศจรรยย งกวาอศจรรย!

และวเศษเหนอส งวเศษใดๆ !

89. ผ ท ปรารถนาจะสงเคราะหสรรพสตว

แมจะตองไปเกดใหมและจมปลกอย กบสงสารวฏ

แตเขากจะไมแปดเปอนดวยมลทนแหงโลก

ด งกลบปทมชาตท เกดในสระฉนน น

90. แมพระโพธสตวเย ยงพระสมนตภทระ

ไดแผดเผากเลสจนหมดส นแลว

ดวยเพลงปญญาท ตระหนกร ในความวาง

ทานกยงคงเอบอาบออนโยนดวยความกรณา

91. ดวยอำานาจแหงความกรณา

ทานไดแสดงใหเหนการมา การเกด และการยนดในสข

การสละทางโลก การเขาส เพศบรรพชต

การบรรลอนตตรธรรม และการปราบมาร

55


92. [พระโพธสตว]หมนกงลอแหงพระธรรม

แสดงใหทวยเทพเหนมรรคาสความหลดพน

และทำานองเดยวกนกแสดงใหเหน

การกาวพนความทกขท งปวง

93. ทานสำาแดงองคในรปของพระพรหม พระอนทร และพระวษณ

และในปางดรายของพระศวะ

รายรำานาฏลลาแหงความกรณา

ดวยการกระทำาท นำาความสงบสขมาส สรรพสตว

94. สำาหรบผ ท เบ อหนายสงสารวฏ

มหายานสอนปญญาสองประการ

ท เขาสามารถพ งพงได

แต[อยางไรกด] น นกยงมใชปญญาสงสด

95. หากพระพทธเจายงมไดเรยกหา

พระอรหนตแหงสาวกยาน

จะยงคงร งอย ในกายแหงปญญา

ด มด ำาอย เชนน นในฌานสมาธ

96. เม อไดรบการช แนะตาง ๆ

ทานจะหนมาสงเคราะหสรรพสตวดวยความหวงหาอาทร

และหากส งสมบญและปญญามากพอแลว

กจะบรรลอนตตรสมมาสมโพธเปนพระพทธเจา

97. เพราะมอนสย[ท บดบงจต]อย สองประการ

อนสยเหลาน เรยกวาเช อพนธ [แหงสงสารวฏ]

เม อเช อพนธมาประจวบกบปจจยท เหมาะสม

ตนออนแหงสงสารวฏกจะงอกเงยข น

98. มรรคาธรรมท พระพทธเจาท งปวงทรงส งสอน

ซ งเปนไปตามจรตของสตว

จะแตกตางกนไปสำาหรบแตละบคคล

ท งน เพราะ[พระพทธเจาทรง] มอบายหลากหลายในการส งสอนธรรม

56


99. ดวยเหตนพระธรรมคำาสอนจงมตาง ๆ บางละเอยดประณต บางครอบคลมกวางขวาง บางท งละเอยดและกวางขวางไปพรอมกน แมมอบายคำาสอนท มากหลาย แต [ท งหมด] กเสมอกนตรงท วางเปลาและไมเปนสองข ว

100. ธารณมนตรและลำาดบข นแหงโพธสตวภม อกท งบารมของพระพทธเจา คอส งท พระสพพญญเจาทรงส งสอน วาเปนคณสมบตแหงโพธจต

101. ผ ท สงเคราะหผ อนใหผาสก โดยอทศท งกาย วาจา ใจอย เปนนจ และเช อม นในแนวคดเรองความวาง เขาจะไมมวนเปนพวกสญนยม[ท เหนวาโลกเปนความเปลาไร]

102. อรยสตวจะไมดำารงอย ไมวาในสงสารวฏหรอในนรวาณ ฉะน น พระพทธเจาท งปวงจงส งสอนเรอง นรวาณท ไมเนาวน ง

103. แมไดลมรสความกรณาเพยงคร งเดยวกถอวาเปนบญ หากไดลมรสความวางกจะย งวเศษท สด พระโพธสตวผ ดดด ม[อมฤตแหงความวาง] และนำาความผาสกมาสตนเองและผ อน เขาคอบตรแหงพระชนเจา

104. จงกราบกรานทานเหลาน นอยางหมดตวหมดใจ เพราะทานคออรยบคคลท พงเทดทนในสามโลก พระโพธสตวท เปนผ นำาทางสรรพสตวในโลก คอตวแทนของพระพทธเจาท งปวง

105. กลาวกนวาโพธจตน เปนอดมคตสงสดของมหายาน เราท งหลายจงพากเพยรภาวนา

และม งม นเจรญโพธจต

57


106. การจะนำาความผาสกมาสตวเราและผ อน ไมมวธอนอกแลวในโลกน นอกจากโพธจตแลว พระพทธเจาไมเคยเหนวธใดอนเลย

107. ผลบญท ไดรบ จากลำาพงการเจรญโพธจต หากผลบญน เปนรปธรรม กจะมมากมายจนลนหวงเทศะ

108. ผ ท ปฏบตภาวนา เจรญโพธจตแมเพยงช วคร จะไดรบผลบญมหาศาล อยางท พระพทธเจากมอาจประเมนได

109. จตอนล ำาคาท ปราศจากกเลสน คอรตนะล ำาเลศประเสรฐสด ไมมกเลสมารใดจะมาทำาราย หรอฉกชงไปจากเราได

110. ความปรารถนาของพระพทธเจา และพระโพธสตวจะไมคลอนแคลนฉนใด ผ ท ด มด ำาอย ในโพธจต จะตองม นคงอย ในความคดนฉนน น

111. แมจะยงอศจรรยใจแตเรากควรพากเพยร ปฏบตใหไดดงท กลาวมาขางตน และภายหลงกจะบรรลกจ [อนประเสรฐ]แหงพระสมนตภทระ

112. คาท ขาพเจาสรรเสรญโพธจตซ งพระชนเจาท งหลายทรงยกยอง ดวยผลบญอนมากมายไมมประมาณท ไดรบจากการน ในวนน ขอใหสรรพสตวท งหลายท จมด งอย ใตคลนแหงหวงมหรรณพ ไดมโอกาสดำาเนนบนมรรคาธรรม ท พระศาสดาผ เปนเลศแหงสตวสองเทา

ทรงดำาเนนมาแลวดวยเทอญ

58


โพธจตตววรณ ของนาคารชนกจบลงเพยงเทาน ผ แปลจากสนสกฤตเปนภาษาทเบตคอพระคณากร

ปราชญชาวอนเดย และตรวจทานโดยผ แปลชาวทเบตนามรบช เชนเยน ตอมาไดปรบปรงแกไขโดยพระ

กนกวรมน ปราชญชาวอนเดย และผ แปลชาวทเบตนามปทซป ญมา ดรกท งน แปลโดยยดตามอรรถกถา

โพธจตตววรณ ของ ดรกโพ กอมเชน งาวง ดรกปะ

ฉบบภาษาองกฤษ แปลโดยเกเชทปเทน จนปะในป 2006 แกไขใหมในป 2007

**หมายเหตผ แปลเปนภาษาไทย**

โศลกคำาสอน โพธจตตววรณ ของครนาคารชน ฉบบภาษาไทยน แปลจากสำานวนแปลภาษาองกฤษของ

ทปเทน จนปะ โดยอาศยสำานวนแปลของกลมปทมกรประกอบดวย ท งน เพ อความสมบรณของความหมาย

วงเลบ[ตวอกษรใหญ] เปนของทปเทน จนปะ สวนวงเลบ [ตวอกษรเลก]เปนของผ แปลเอง

ดวยเวลาท จำากด ผ แปลตองทำาการแปลอยางเรงดวนเพ อใหทนวนบรรยายธรรมขององคทะไลลามะท กำาลง

จะมาถง หากมขอผดพลาดตกหลนประการใด ผ แปลขอนอมรบผดแตเพยงผ เดยว

อานสงสใดท พงบงเกดจากการแปลธรรมะของพระพทธเจาและของครนาคารชน ท ขาพเจาไดแปลถวายองค

ทะไลลามะในคร งน ขอผลบญน นจงมแดสรรพสตวท งหลาย และผ ปฏบตธรรมชาวไทยท จะไดใชประโยชน

จากงานแปลช นน สบไป

นยนา นาควชระ

๑๖ สงหาคม ๒๕๖๒

Documents

A Commentary On The Awakening Mind - 14th Dalai Lamamedia.dalailama.com/Vietnamese/texts/commentary-on-bodhichitta-Vietnamese-Chinese...Those bodhisattvas who practice by means of