A FILOSOFÍA DA SOSPEITA

FRIEDRICH NIETZSCHE

Biografía: Friedrich W. Nietzsche (1844-1900) naceu en Röcken, preto de Leipzig, de pai

polaco e nai alemá.

Estuda humanidades nunha das máis famosas escolas de Turinxia (a de Pforta). Foi un gran afeccionado á música desde moi cedo. Aos 20 anos comezou a estudar filoloxía clásica en Bonn, e un ano despois en Leipzig. Alí entusiasmouse pola obra de Schopenhauer. Coñeceu a Wagner cando tiña 24 anos, por cuxa música apaixónase.

En 1869, aos 25 anos, é nomeado catedrático extraordinario de filoloxía clásica na universidade de Basilea, cun claro interese xa pola filosofía. Nesta época mantén unha intensa amizade con Wagner, con Paul Rée e co teólogo radical F. Overbeck.

En 1878 rompeu a súa amizade con Wagner, e ao ano seguinte vese obrigado a deixar a cátedra de Basilea por enfermidade.

Desde entón, con 35 anos, levou unha vida errante, viaxando especialmente polo Mediterráneo e os Alpes suízos, padecendo vómitos, fortes dores de cabeza e oculares. Recobra vitalidade cando coñece a Lou Andreas Salomé, aínda que esta nunca o aceptará como marido.

En 1889 sofre en colapso nunha praza de Turín e intérnano nunha clínica psiquiátrica afectado de parálise progresiva. Perde definitivamente a razón e depende xa dos coidados da súa nai e a súa irmá. Morre ao ano seguinte.

Períodos da súa obra

1. Período romántico. Filosofía da noite.

É a época de Basilea, cando Nietzsche inspírase nos clásicos (especialmente en Heráclito) e interésase por Schopenhauer e pola música de Wagner.

Obra fundamental deste período: O nacemento da traxedia (1871), dedicada a Wagner porque nas súas óperas ve a continuación da traxedia grega.

Durante este período Nietzsche considera a arte como o medio máis adecuado para penetrar na realidade e captar o fondo oculto da existencia (o dionisíaco, contraposto á luminosidade do apolíneo). Dioniso (o deus da noite) e o artista (o poeta tráxico) serán para el neste período os representantes da actitude auténtica ante a vida.

Neste período desenvolve un tema sobre o que volverá continuamente: a contraposición entre o apolíneo e o dionisíaco, dando sempre prioridade ao segundo. Sócrates parécelle xa o gran inimigo.

Tamén publica neste período Consideracións intempestivas (1873-1876) e estudos sobre a filosofía grega.

APOLINEO DIONISIACO

Deus: Apolo

Ideal de beleza, medida de formas acabadas

O Estático (escultura)

Deus: Dionisos

Desmesura e arte inacabado

O Dinámico (música)

A grandeza do mundo grego arcaico foi harmonizar ambos principios e non despreciar ningún como se fixo máis tarde.

2. Período positivista ou ilustrado. Filosofía da mañá.

Remata o período de Basilea e comezan as súas primeiras viaxes. Prodúcese

unha ruptura aparentemente brusca co período anterior: corta con Wagner e

abandona a filosofía de Schopenhauer. Busca a inspiración máis ben en Voltaire

e nos ilustrados franceses. Manifesta actitudes «positivistas» ou «cientificistas»

desde as que condena a metafísica (sobre todo a platónica), a relixión e a arte. O

seu prototipo agora é o home libre.

Escribe obras como Humano, demasiado humano (1878), a base de aforismos,

onde denuncia todos os ideais da cultura occidental e o seu verdadeiro

transfondo: «Alí onde vós vedes cousas ideais, vexo eu cousas humanas, ai,

demasiado humanas». Dedica o libro a Voltaire.

No seu intento de transmitir lucidez, Nietzsche chega a dicir que se trata dunha

obra da mañá.

De parecida orientación son outros dous títulos: Aurora (1881) e A gaya ciencia

(1882).

3. A mensaxe de Zaratustra. Filosofía do mediodía.

Nietzsche está agora na cima do seu pensamento (o "mediodía").

Escribe a que para moitos é a súa mellor obra: Así falou Zaratustra, “un

libro para todos e para ninguén” (1883-1884).

A idea central da obra será «o eterno retorno», considerado por

Nietzsche "esa fórmula suprema de afirmación".

Zaratustra representa "o concepto mesmo de Dioniso" e será a

personalización do «superhome».

4. Período crítico. Filosofía do atardecer.

Tras o Zaratustra as súas obras cambian de signo. Pasa a unha fase non de afirmación, senón de negación e de crítica (de nihilismo).

Arremete na súa crítica contra os fundamentos da cultura occidental: a relixión, a filosofía e a moral tradicional. É un período moito máis violento e apaixonado. Zaratustra descende da altura a unha civilización que está no seu ocaso, “atardecer”, minada polo nihilismo.

A figura agora será «o filósofo a marteladas», que maldice ao "último home" (o que precede ao superhome).

As súas obras principais: Máis aló do ben e do mal, preludio dunha filosofía do futuro (1886), na que se propón unha crítica da modernidade; A xenealoxía da moral, un escrito polémico (1887); Crepúsculo dos ídolos, ou como se filosofa co martelo (1889); O Anticristo, maldición contra o cristianismo (1888, pero publicada en 1894); e Ecce Homo, “como se chega a ser o que se é” (1888, pero publicada en 1908). Esta última é a súa autobiografía filosófica.

Nos seus últimos meses aínda escribiu unha gran cantidade de aforismos e fragmentos, publicados baixo o título A vontade de poder en 1901 (edic. corrixida e aumentada en 1906).

2. A mensaxe de Zaratustra a) A vontade de poder

Nietzsche intentou compensar a súa débil saúde cunha vontade férrea por vivir e imporse á súa natureza enfermiza. Para Nietzsche, o mundo, o home e a vida son vontade de poder.

En ningún sitio explica que significa exactamente esta expresión, pero refirese a ela con moita frecuencia. Non se trata da "vontade" abstracta e indiferente dos psicólogos. Tampouco coincide coa vontade de Schopenhauer. Nestes dous sentidos Nietzsche está convencido de que «non hai vontade». A súa non é a vontade pasiva, a «vontade de obedecer» ou a «vontade de nada» do nihilismo (unha vontade aniquiladora soamente). Tampouco é a «vontade de verdade» do filósofo teórico (un mero reflexo pasivo do mundo). Nin tampouco se trata da «vontade que busca o pracer e evita a dor» (para Nietzsche a dor non é algo negativo porque actúa como estimulante da vontade). Nin sequera é unha «vontade de vida».

Máis ben ao contrario: a vida é vontade de poder, sinónimo da vontade de ser máis, de vivir máis, de superarse e de mostrar unha forza sempre crecente. En definitiva: vontade de crear. Por boca de Zaratustra Nietzsche afirma que se ve impulsado a superarse constantemente a si mesmo. Isto significa que máis que unha "facultade" humana, a vontade de poder é todo o conxunto de forzas e pulsións que apuntan cara ao poder. Polo tanto, a «vontade de poder» non pode ser definida só en termos "bioloxistas" (instinto biolóxico de poder) nin desde interpretacións políticas ou racistas.

b) O eterno retorno

Para Nietzsche este é o tema clave de Zaratustra (3ª parte). O tema está tomado da mitoloxía e dos presocráticos, aínda que en Nietzsche apenas si ten sentido cosmolóxico.

Na vontade de poder intenta refutar a concepción lineal e teleolóxica do universo: «Se o universo tivese unha finalidade, esta debería terse alcanzado xa. E se existise para el un estado final, tamén debería terse alcanzado». Isto significa que non hai máis mundo que este, e nega calquera "trasmundo" platónico ou cristián.

Este é o noso único mundo, e calquera fuxida a outro mundo é un afastamento da verdadeira realidade. A súa consígna é «permanecer "fieis á terra"».

Nietzsche considera envenenadores a quenes falan de esperanzas supraterrenais. Como Deus morreu, o maior delito que queda é contra o mundo, contra o sentido da terra.

O «eterno retorno» adquire en Nietzsche un sentido axiológico, moral: é o supremo valor, a fidelidade á terra, o "si" á vida e ao mundo xurdido da vontade de poder. E Zaratustra é «o profeta do eterno retorno». Con isto afirma Nietzsche dúas cousas ao mesmo tempo:

O valor ou a "inocencia" do devir e a evolución (a favor de Heráclito e en contra do platonismo).

O valor da vida e a existencia (contra calquera filosofía pesimista). O eterno retorno simboliza, no seu eterno virar, que este mundo non é o

único mundo (unha historia lineal que conduce cara ao "outro“ mundo). Nietzsche cre que todo é bo e xustificable desde algún punto de vista, porque en teoría todo volverá repetirse). A imaxe dun mundo que vira sobre si mesmo pero que non avanza, é a imaxe dun xogo cósmico divertido, dunha canción de autoaceptación, de bendición da existencia.

A expresión «eterno retorno» expresa o desexo de que todo sexa eterno, o amor ao destino: non querer que nada sexa distinto, nin no pasado, nin no futuro nin por toda a eternidade. Así, a filosofía de Nietzsche convértese nunha filosofía afirmativa ("si á vida"), aínda que aparentemente pareza unha filosofía que só di non (a todo o que Nietzsche considera negativo e destrutivo).

c) A inversión dos valores

É outro xeito de afirmar todo o relacionado co mundo da vida. Segundo Nietzsche, a humanidade valorou ata o seu día todo o que se opón á vida, e a moral vixente corresponde a un espírito enfermo e decadente.

O obxectivo, polo tanto, será tratar de invertir os valores, de valorar e afirmar de novo a vida. A isto chámalle Nietzsche a «transvaloración de todos os valores». E porque busca este cambio respecto dos valores e a moral tradicional, Nietzsche chámase a si mesmo «inmoralista». Trata de recuperar a inocencia primitiva e de estar «máis aló do ben e do mal».

«No fondo, dúas son as negacións que encerra en si a miña palabra inmoralista. Eu nego, en primeiro lugar, un tipo de home considerado ata agora como o tipo supremo, os bos, os benévolos, os benéficos; eu nego, doutra banda, unha especie de moral que alcanzou vixencia e dominio de moral en si, a moral da décadence, falando de xeito máis tanxible, a moral cristiá. [...] Negar e aniquilar son condicións do dicir si» (Ecce homo).

d) O superhome

O superhome do que fala Zaratustra é un home novo, pero un tipo moral. Nietzsche non é racista, en contra do que pretenderon facer crer os ideólogos do réxime nacionalsocialista nazi, nin pensa que o superhome sexa resultado da evolución biolóxica. En verdade, desprezaba «o alemán». Simplemente contrapón o seu "superhome" ao «último home», é dicir, ao «home máis despreciable, o incapaz de desprezarse a si mesmo». Pero os seus contemporáneos dificilmente entenderían a quen ou a que se refería Nietzsche coa expresión "superhome".

Nietzsche sabía que a súa proposta do superhome non sería entendida pola maioría. Por iso titulou o seu libro «un libro para ninguén». No prólogo de Zaratustra hai unha pasaxe onde a multitude búrlase de Zaratustra e dinlle: «¡Dános ese último home, Zaratustra –berraban- fai de nós eses últimos homes! ¡O superhome regalámoscho!».

Nietzsche non explica como aparecerá o superhome. Dedúcese que o traería o «eterno retorno», de maneira que tería que ser máis ben «o home primeiro», o inocente home primitivo que aínda podiamos atopar entre os presocráticos.

Nietzsche afirma que o superhome será o resultado de tres transformacións previas: o paso de espírito a camelo, de camelo a león e de león a neno. O camelo arrodillase para cargar co peso que lle arroxa o gran dragón: o deber («¡Ti debes!»). Entón o espírito transfórmase en león que quere conquistar a súa liberdade, arroxar os antigos valores e poder dicir: «¡Eu quero!». Nesta fase, o león aínda non é capaz de crear novos valores. Para iso fai falta que o espírito transfórmese en neno:

«Dicídeme, irmáns meus, que é capaz de facer o neno que nin sequera o león puido facelo? Por que o león ten que converterse aínda en neno? Inocencia é o neno, e esquecemento, un novo comezo, un xogo, unha roda que se move por si mesma, un primeiro movemento, un santo dicir si. Si, irmáns meus, para o xogo do crear precísase un santo dicir si: o espírito quere agora a súa vontade, o retirado do mundo conquista agora o seu mundo. [...] Así falou Zaratustra.» (I, "Das tres transformacións").

Eu debo Eu sonEu quero

O superhome, polo tanto, é o que posúe a inocencia dun neno, está máis aló do ben e do mal (do mesmo xeito que os nenos non adquiriron aínda as nocións do adulto sobre o bo e o malo), é «o primeiro home» “o comezo desde cero no eterno retorno”, posúe o poder de crear valores e vive fiel á terra. En definitiva, o superhome encarna toda a mensaxe de Nietzsche. Non é un personaxe terrible, senón un neno, en referencia a unha escura pasaxe de Heráclito: «O tempo é un neno que move as pezas do xogo: ¡goberno dun neno!» (Fr. 52).

A condición para a aparición do superhome é a «morte de Deus»: Deus morreu, fagamos que viva o superhome. É un tema que indirectamente xa aparecía en Lutero e en Hegel, aínda que significando un símbolo de superación da morte mesma pola resurrección (Lutero) ou a superación da negatividade na síntese final do Espírito absoluto.

En Nietzsche só implica a desaparición de Deus, posto que considera a Deus a antítese da vida, a negación da "inocencia do home": «¡O concepto `Deus´, inventado como concepto antitético da vida “nese concepto”, concentrado, en horrorosa unidade, todo o nocivo, envenenador, difamador, a eterna hostilidade a matar contra a vida» (Ecce Homo, p. 131).

Para Nietzsche a «morte de Deus» significaba a destrución do cristianismo, entendido como a doutrina que mellor expresaba a decadencia da cultura, a metafísica e a filosofía occidental. Esa condición negativa previa era o requisito para a aparición do superhome.

3. Crítica á civilización e cultura occidental

Trazo de toda a cultura occidental consistente na defensa dos valores contrarios á vida e na crenza nun Mundo Obxectivo, Verdadeiro, Inmutable e Racional como fundamento de devanditos valores.

Para entender a crítica de Nietzsche á cultura occidental é preciso fixarse en varios momentos da súa historia:

1. Mundo grego ata o século de Pericles (s. V a.C.): xa no seu escrito de mocidade “O nacemento da traxedia”, Nietzsche sinala que a época de esplendor do mundo grego era a época anterior á aparición da filosofía. A razón pola que Nietzsche fai esta valoración estriba en que cre que neste momento histórico non se ocultan dimensións fundamentais e tráxicas da vida (o irracional, o caos, a temporalidade, a enfermidade e a morte). As dúas grandes construcións espirituais da época, a arte tráxica e a relixión politeísta, xunto coa moral da excelencia e do valor, a moral heroica, non eran contrarias á vida senón a súa afirmación, e no caso da arte e da relixión, a súa expresión simbólica, expresión que adquire a súa máxima densidade na reivindicación do dionisíaco.

Decadencia Occidental

2. Inicio da decadencia: Eurípides, Sócrates e Platón. Dicimos de algo que é decadente cando manifesta unha perdida de valor, forza ou vigor respecto do “ton” vital anterior. Isto é precisamente o que ocorre con estes autores, pois, segundo Nietzsche, con eles comeza a cultura occidental e a decadencia respecto do ton vital anterior; dan lugar ao “platonismo”, ou crenza na existencia dun Mundo Verdadeiro, Obxectivo, Bo, Eterno, Racional, Inmutable, e o desprezo das categorías da vida (o corpo, a sexualidade, a temporalidade, o cambio, a multiplicidad e individualidade,...). Con eles comeza a Ciencia e a Metafísica e eles crean o marco adecuado para a aparición da Relixión e a Moral.

3. Presenza do cristianismo: o cristianismo é totalmente fiel á filosofía platónica (“platonismo para o pobo”, di Nietzsche, filosofía platónica expresada en termos sinxelos e accesibles a todo o mundo). Co cristianismo as ideas que antes estaban presentes nun reducido número de persoas, os filósofos, esténdense a todos os homes. O dualismo ontológico, o dualismo antropolóxico (unha tese particular no marco xeral do dualismo ontológico) pasan a ser de dominio público. O mundo inteligible de Platón pasa a ser o Infinito ou mundo divino, o mundo sensible o mundo terreal, a alma oponse ao corpo. Distintas palabras para, no fondo, as mesmas ideas. O cristianismo influirá na filosofía posto que, opina Nietzsche, todos os filósofos son no fondo teólogos. Co cristianismo comeza tamén a moral dos escravos.

4. Idade Moderna: coa Idade Moderna comeza a crise do “platonismo” e

do cristianismo. A propia filosofía prepara a “morte de Deus”: o

empirismo, a Ilustración e, xa no século XIX, o materialismo cada vez máis

puxante mostran o carácter ilusorio das crenzas anteriores.

5. Actualidade: a Idade Contemporánea acentúa a crise iniciada na

Modernidade, e Nietzsche atopa na “morte de Deus” o fundamento básico

desta crise. Estamos nun momento crítico: aquilo que servira de

orientación a toda a cultura (pero que era pura invención) desaparece do

horizonte e o home atópase desorientado. Tal vez anticipándose ás

grandes catástrofes do século XX, Nietzsche anuncia inminentes

convulsións sociais e guerras dramáticas, dunha intensidade e

capacidade destrutiva descoñecidas. Pero este momento crítico no que

nos atopamos é, á vez, necesario para a aparición dunha nova forma de

estar no mundo. É necesario para a aparición dun home novo (o

superhome) e dunha nova concepción da vida (a que descansa na

comprensión da vontade de poder como a esencia da realidade).

Relato da decadencia occidental e da súa superación

Mundo grego ata o século de Pericles (s. V a.C.)

Harmonía entre o dionisíaco e o apolíneo

Con Eurípides, Sócrates e Platónpresenza do cristianismo

Inicio da decadencia: triunfo do apolíneo sobre o dionisíaco; comeza o

platonismo

Idade Moderna“Platonismo para o pobo”; trunfo da moral de escravos e do resentimento

cara á vida comeza a crise do metafísico e a “morte de Deus”.

Actualidade (s. XIX) Morte de Deus; posibilidade de superación do platonismo e da

aparición do superhome

É a parte "negativa" da filosofía de Nietzsche, nos obras do segundo e cuarto período, porque di non a moitos elementos da tradición filosófica e cultural occidental. As súas características son:

Un mesmo método: A análise psicolóxica, para denunciar os "instintos" que inspiran as diversas manifestacións culturais. Nietzsche afina o seu olfato para denunciar todo aquilo que considera «decadente». Este método psicolóxico, empregado na genealogía da moral, aplícao para intentar dilucidar «as condicións e circunstancias en que aqueles [os valores morais] xurdiron, nas que se desenvolveron e modificaron (a moral como consecuencia, como síntoma, como máscara, como tartufería, como enfermidade, como malentendido...)».

Idéntico diagnóstico: Todo procede dun instinto único, a vontade de nada, o odio ou o temor á vida. Por iso a cultura occidental está sumida no nihilismo, na súa propia autodestrución.

O mesmo inimigo: Nietzsche dirixe a súa crítica a todos os aspectos da cultura occidental: ciencia, arte, relixión, filosofía, moral, ideoloxías, nacionalismos... Pero hai unha soa palabra que o resume todo: cristianismo. Para Nietzsche, o cristianismo concentra todo o malo, decadente e negativo da cultura occidental (é toda a cultura occidental, menos a primitiva, a que chamamos época clásica).

Do latín nihil (= nada), é un termo empregado por Nietzsche para calificar a decadencia da cultura europea pero tamén a superación da mesma.

O nihilismo non é unha doutrina filosófica senón un movemento histórico, o movemento hístórico peculiar da cultura occidental. Non é un momento concreto nin un fenómeno parcial senón o destino dos pobos occidentais. Para Nietzsche, a chegada do nihilismo sería o trazo máis destacado dos dous próximos séculos (XX e XXI).

Con todo, «nihilismo» ten un dobre sentido nas súas obras:

[a] Sentido negativo: Nihilismo como decadencia e retroceso do poder do espírito (nihilismo pasivo). Neste sentido sitúase a crítica de Nietzsche á cultura occidental.

[b] Sentido positivo: Nihilismo como signo do crecente poder do espírito (nihilismo activo). Conciencia do estado ao que se chegou e superación do nihilismo coa creación de novos valores.

Isto significa que o nihilismo defínese en relación coa vontade de poder (que é tamén a vontade de vivir, a vida mesma). Cando esa vontade diminúe ou se esgota, dá lugar ao nihilismo pasivo. Este é o que, segundo Nietzsche, está a piques de chegar. Todos os valores creados pola cultura occidental son falsos valores, son a negación mesma da vida, e no fondo proceden dunha «vontade da nada». Este nihilismo é «consecuencia da interpretación que se fixo ata agora do valor da existencia. Cando eses valores se derrúben -e farano, porque son ilusorios- chegará necesariamente o nihilismo.

a) O diagnóstico: «nihilismo»

O nihilismo tamén significa, pois, que os valores supremos perden validez. A civilización occidental quedará sen os valores tidos ata agora. Pasaremos de dicir «Deus é a verdade» a dicir «todo é falso»;

Para expresar esa perda de valores, Nietzsche acuña a frase de “Deus morreu”. Perderemos o sentido da existencia, calquera noción de meta ou de obxectivo cara ao que dirixirnos, os «para qués». Aínda que esta situación non chegara aínda en tempos de Nietzsche, algo dela intuíase nas correntes pesimistas da súa época (o pesimismo budista de Schopenhauer), na "decadencia" e no esgotamento xeneralizados.

Nietzsche quere reaccionar contra o nihilismo pasivo propondo un nihilismo activo. Este nihilismo é «unha potencia violenta de destrución», que procede dun poder crecente do espírito ante o cal os valores vixentes non valen nada. É "activo" porque os valores non se derruban por si sos, senón que son destruídos directamente pola "vontade de poder" que di non aos vellos valores e si á vida e a novos valores creados pola vontade de poder do novo home (superhome).

Toda a crítica de Nietzsche á cultura occidental é manifestación deste nihilismo activo que intenta anticiparse ao nihilismo pasivo e crear unha civilización nova antes de que se derrube definitivamente a antiga.

b) A crítica á filosofía

Para Nietzsche, a filosofía occidental, desde Sócrates e Platón, está

corrompida porque:

Sócrates fixo trunfar á razón contra a vida, a Apolo sobre Dioniso.

Platón creou outro mundo, o das Ideas, desvalorizando o mundo

real (introduciu a ilusión do "mundo verdadeiro", ao mesmo

tempo que «inventou o espírito puro e o ben en si»).

Para Nietzsche, toda verdade filosófica revela un instinto, un temor ou

un desexo oculto. Detrás do «idealismo» de Sócrates e de Platón

(detrás de toda a metafísica occidental) ocúltase o espírito de

decadencia, o odio á vida e ao mundo, o temor ao instinto

Nietzsche parte da opinión que a ontoloxía tradicional que se ocupa do “ser” trata a este como algo estático, inmutable nunha pretensión de deter a realidade que é cambiante e dinámica (Heráclito).

O principal erro da metafísica foi admitir un «mundo verdadeiro» en oposición a un «mundo aparente», cando só o último é o real. A historia da filosofía, polo tanto, debería ser entendida como unha historia da liberación da pantasma do «mundo verdadeiro».

Segundo Nietzsche, a separación entre “real” e “aparente” é xa un xuizo valorativo sobre a vida: o mundo das ideas é verdadeiro e positivo mentres que este mundo é falso e negativo.

Afondando no problema Nietzsche postula catro teses acerca do erro tradicional sobre o ser:

1ª. As razóns polas que este mundo foi calificado de aparente polo metafísico fundamentan antes ben, a súa realidade; outra especie de realidade diferente é absolutamente indemostrable.

2ª. As categorías do ser verdadeiro das cousas son signos do non-ser, da nada.

3ª. Inventar outro mundo distinto de este implica recelo contra a vida, unha actitude de recelo frente a vida como devir (moral contranatura).

4ª. Dividir o mundo en verdadeiro e aparente, xa sexa ao modo platónico-cristiá ou ao modo kantiano, é unha suxestión da decadencia.

Nietzsche arremete, tamén, contra a linguaxe filosófica e o concepto de verdade (aspecto noseolóxico).

Os conceptos son unha especie de dexeneración da primitiva relación imaxinativa e metafórica do ser humano coas cousas. Toda palabra convírtise en concepto desde o momento que deixa de servir para expresar a vivencia orixinal, única á que debe a súa orixe, pretendendo atrapar a realidade múltiple e cambiante.

Considera os principais conceptos metafísicos enganos gramaticales ou da linguaxe. O concepto de "ser" parécelle o peor de todos, unha ficción baleira. E rexeita tamén os conceptos de "eu" (Descartes), "cousa en si" (Kant), "sustancia", "causa", etc. Para Nietzsche, todos estes conceptos xorden dun desprezo ao valor dos sentidos e por unha sobreestimación da razón.

A verdade non é máis que un conxunto de xeneralizacións, ilusións que o uso e o costume viñeron impoñendo e cuxa natureza xa olvidamos: “metáforas xa esquecidas que perderon a súa forza sensível, moedas que perderon a súa imaxe e que agora entran en consideración como metal, non como moedas”.

En toda a súa crítica á filosofía occidental Nietzsche parece excluír só a Heráclito. Do resto afirma: «Todo o que os filósofos viñeron manexando desde fai milenios son momias conceptuais; das súas mans non saíu nada real».

Nietzsche propón, pola contra, aceptar o testemuño dos sentidos: o real é o devir (Heráclito), o fenómeno, a aparencia.

O seu pensamento pode considerarse un fenomenismo (o fenómeno ou a aparencia é todo o que hai. Pero tampouco admite «verdades en si». Unha «verdade en si» é algo tan absurdo como un «sentido en si». Unha verdade é tal polo seu valor pragmático (pragmatismo). A "vontade de verdade" non é senón "vontade de poder". Só é verdade o que aumenta o poder, o que serve á vida.

Para Nietzsche non existe correspondencia lóxica entre o obxecto e o suxeito e só nos cabe unha actitude estética diante as cousas, que se sabe creativo e efímero.

E fronte ao dogmatismo metafísico, Nietzsche defende un perspectivismo: «non hai feitos, senón interpretacións»; «non hai cousas en si, senón perspectivas». A pregunta: «Que é isto?» significa en realidade: «Que é isto para min»? E a perspectiva é xa unha valoración, feita pola vontade de poder:

«O espírito humano non pode facer outra cousa que verse a si mesmo nas súas propias perspectivas. Non é imposible saírnos do noso ángulo visual. [...] O mundo volveuse por segunda vez infinito para nós, xa que non podemos refutar a posibilidade de que sexa susceptible de interpretacións infinitas» (A gaya ciencia).

Aparte da crítica á filosofía, Nietzsche critica á relixión (o cristianismo, que é platonismo para o pobo e merece as mesmas críticas que dirixe a Platón) e á ciencia, entendida no seu momento desde unha mentalidade mecanicista e positivista. Para Nietzsche non todo é materia e movemento mecánico: tamén hai "forzas" (vitalismo dionisíaco). O universo non está sometido a leis deterministas, senón que é un caos de forzas.

c) A crítica á moral

Nietzsche critica á moral tradicional en dous aspectos: polo seu dogmatismo (consideración dos valores morales como valores obxectivos e universalidade dos valores morales) e por ser contraria á vida e aos valores naturais (corpo, sexo...)

Na obra Xenealoxía da moral (1887), Nietzsche emprende a crítica da moral vixente a partir do estudo da orixe dos prexuízos morais. Emprega un método xenealóxico, investigando a etimoloxía (Nietzsche era filólogo) e a evolución histórica dos conceptos morais. Dos tres tratados que compón a obra, o máis interesante é o primeiro (titulado: «bo e malvado, bo e malo»).

Nietzsche presenta as súas ideas como resultado dunha investigación etimolóxica en diversas linguas. Descubriu que en todas as linguas «bo» (gut, en alemán) significou primitivamente "o nobre e aristocrático", contraposto a «malo» (schlecht, en alemán), entendido como non moral, sinónimo de simple, vulgar e plebeio. Nietzsche deduce que «bo-malo» foron adxectivos creados polos nobres e poderosos, pois eran os únicos que tiñan o poderse de darse e dar nomes

Máis tarde xorde outra contraposición: «bo» (gut) fronte a «malvado» (böse), que xa si ten carácter moral e despraza á anterior. A orixe histórica deste desprazamento explícao Nietzsche deste xeito: os que eran considerados "malos" (no sentido de baixos, plebeios) rebélanse, chámanse a si mesmos "bos" e chaman aos nobres "malvados" (böse). Esta trasmutación foi realizada polos xudeus e continuada polos cristiáns. Agora, os nobres pasan a ser "malvados" e os bos son agora quen antes eran considerados "malos" polos nobres. «foron os xudeus os que, cunha consecuencia lóxica aterradora, atrevéronse a investir a identificación aristocrática de valores (bo = nobre = poderoso = belo = feliz = amado de Deus) e mantiveron cos dentes do odio máis abismal (o odio da impotencia) ese investimento, a saber:

En definitiva, a moral xorde como resultado da «rebelión dos escravos», e é produto dunha «actitude reactiva», do resentimento. O resentimento creou os valores morais de Occidente e é o responsable da aparición dunha civilización inimiga da vida e dun home «incurablemente mediocre». É o causante do nihilismo que ameaza a Occidente.

Con todo, Nietzsche espera que chegue un día en que se poida vivir «máis aló do ben e do mal [do malvado, böse]», un día en que se recobre a primitiva inocencia e apareza o superhome anunciado por Zaratustra.

Fin da presentación