-
Stjrnmlarun V-Evrpu 1789-1830 (1)1) hrif frnsku byltingarinnar
og Napleonsstyrjalda.-flest rki Evrpu afturhaldssm
konungseinveldi.-httulegar franskar hugmyndir, t.d. um lrislegri
stjrnskipun, mannrttindi o.fl.-lveldi Frakklandi 1792-1804.-Napleon
breiddi sumpart t hugmyndir byltingarinnar.-Vnarfundurinn 1814-15
mtai hara afturhaldsstefnu. frnsku byltingunni var Lovk konungur
XVI afhfaur.
-
Stjrnmlarun V-Evrpu 1789-1830 (2)2) Vaxandi
jernishyggja.-franska byltingin efldi jernisvitund Frakka.-kgun
Napleons breiddi t jernishyggju meal undirokara ja.-mis rki Evrpu
fjljleg (t.d. Austurrska keisaradmi, Tyrkjaveldi, Rssaveldi og
Danmrk).
-
Stjrnmlarun V-Evrpu 1789-1830 (3)3) hrif inbyltingarinnar.-hfst
Bretlandi, berst til annarra rkja upp r 1820.-hgt fyrstu, en fr
vaxandi t alla 19. ld og ni inn sfellt fleiri svi.-gjrbreytti
lfsskilyrum og samflgum.-fl sr eflingu borgarastttar, sem krafist
aukinna rttinda, og sar einnig verkalsstttar.-barst til slands upp
r 1900.Svona gat enskt verksmijuhverfiliti t um 1840.
-
Danmrk um 1830 (1)1) Erfaeinveldi konungs. -Fririk 6. (rkti
1808-39). -frjlshuga ungur, haldsamur efri rum. -kon. hafi rgjafa,
flesta af aalsttum. -rgjafarnir stru nokkrum stjrnardeildum.
-helstu stjrnardeildir: a) Kansell (dms- og kirkjuml + ml slands).
b) Rentukammer (fjrml).Fririk 6. Danakonungur.
-
Danmrk um 1830 (2)2) Fjljlegt rki.-menn af msu jerni heyru undir
Danakonung.-t.d. Danir, slendingar, Grnlendingar, Freyingar og
skumlandi flk hertogadmunum Slsvk og Holstein
(Holtsetaland).-mlefni hertogadmanna ofarlega baugi f.hl. 19.
aldar.
-
sku hertogadmin (1)*Stasetning: Syst Jtlandi og nyrst
skalandi.*Danakonungar hfu veri jhfingjar sem hertogar ar allt fr
14. ld, en ekki fengi full yfirr fyrr en undir lok 18. aldar.*lk a
sumu leyti:a) Slsvk blandara, me dnskumlandi meirihluta
norurhlutanum.b) Holtsetar nr alfari skir og ar var vknu
jernishreyfing.
-
sku hertogadmin (2)*Hertogadmin voru ekki a fullu innlimu
Danaveldi, heldur nutu srstu, m.a. fornra lnsrttinda*Ath.: skaland
var ekki sameina eitt rki, heldur skiptist 39 rki, sem voru
laustengd bandalagi, ska bandalaginu, sem laut forystu Austurrkis
og hlt ing Frankfurt.*Raddir um sameiningu skra rkja uru hvrari
eftir v sem lei 19. ld, en Austurrki var ekki hlynnt v (sjlft
fjljlegt).Brei vnrau lna afmarkar skumlandi rki sem voru innan ska
bandalagsins. S munur var Holstein og Slsvk a hi fyrrnefnda var
bandalaginu, en hi sarnefnda ekki.
-
sku hertogadmin (3)*sl. menntamenn Khfn fylgdust grannt me
framgangi mla hertogadmunum 1830-64; sjlfstisbartta ar gat haft
fordmisgildi fyrir slendinga.*Um 1850 voru bar Danaveldis um 2
milljn, ar af um 1 milljn hertogadmunum, en um 60 sund slandi.*Dnsk
stjrnvld ltu v mlefni hertogadmanna hafa forgang.Kngsins Njatorg
Kaupmannahfn um 1830.
-
Afstaa til hertogadmanna um 1830
-
Jlbyltingin 1830*Byltingaralda sem rei yfir Evrpu 1830.*Hfst
Frakklandi og breiddist aan t.*Fl va sr stjrnmla- og
jfrelsiskrfur.*Hvarvetna barin niur af stjrnvldum.*Skilai Belgu
sjlfsti.*Ltil hrif Danmrku, en olli hins vegar tluverri lgu meal
Holtseta.Eitt af frgustu mlverkum 19. aldar er Frelsisgyjan leiir
flki eftir Eugne Delacroix. a er mla eftir byltingartilraun Pars
1830 og snir frelsisgyjuna leia hinar msu stttir fram. a a
persnugera frelsishugtaki ann htt sem gyju er komi fyrir rmversk
hrif og var miki um a frnsku byltingunni. rliti fninn var essum tma
bannaur Frakklandi og er hr v hreint byltingartkn.
-
hrif Jlbyltingar 1830 Holstein*Embttismaur ar (Uwe Lornsen)
skrifai bkling, ar sem krafist var a hertogadmin vru bara
persnusambandi vi Danmrku um sama konung.*Riti vakti mikla athygli
ar.*Hfundur fangelsaur => enn meiri lga.*Til a sl lguna gaf
Danakonungur t tilskipun 1831 um a stofna skyldi til fjgurra
svisbundinna stttainga.
-
Stttaing skilgreining*Stttaing: ing ar sem fulltrar, kosnir af
msum stttum, komu saman til a ra mis jml og semja lyktanir um
au.*Hfu tkast stopult msum einvaldsrkjum V-Evrpu 16.-18. ld, en
yfirleitt eingngu sem rgefandi ing fyrir konung.*rslitavald l s.s.
fram hj hinum einvalda konungi.Eitt ekktasta stttaing seinni alda
var sett Verslum 1789,en til ess boai Lovk XVI.
Frakklandskonungur.Hann var tregur til, enda rri a einveldi hans,
en barnausyn til svo a bjarga mtti fjrmlum rkisins.Stttaingi
franska markai upphaf frnsku byltingarinnarog ljsi ess m skilja a
konungar hafi veri tregir tila efna til slkra inga snemma 19.
ld.
-
Stofnun dnsku stttainganna (1)*Voru einkum tlu til a frigja
Holtseta, en arir egnar rkisins nutu gs af.*tt au ttu bara a vera
rgefandi tlkuu msir egnar Danakonungs au sem fyrirboa ess a
fulltrar jarinnar fengju aukna hlutdeild stjrn rkisins.*Upphaf
slenskrar sjlfstisbarttu m a sumu leyti rekja til stofnunar
eirra.Bessastair 1834 (teikning eftir enskan feralang).Um r mundir
var arna starfrktur Bessastaaskli,eina menntastofnun landsins sem
bau upp meiraen barnasklanm. Mikill hluti nmsins miai av a mennta
presta. En vi Bessastaaskla numumargir, sem sar uru berandi vi
upphaf sjlfstis-barttunnar, s.s. Baldvin Einarsson og Jnas
Hallgrmsson.
-
Stofnun dnsku stttainganna (2)*Voru 4 a tlu: a) Fyrir Holstein,
b) Fyrir Slsvk, c) Fyrir Jtland, d) Fyrir dnsku
eyjarnar.*slendingar ttu a f 2 fulltra ingi Eydana.*a ing kom fyrst
saman 1835.*Var haldi Hrarskeldu Sjlandi, skammt fr Khfn.
-
ttur Baldvins Einarssonar jernisvakningu slendingaBaldvin
Einarsson (1801-33).*Lgfrinemi Khfn.*Gaf t rsriti rmann Alingi
1829-32.*ttai sig fyrstur v a tilskipun konungs 1831 gti haft ingu
fyrir slendinga.*Skrifai ( dnsku) ritgerina Om de danske
Provindsialstnder med specielt Hensyn paa Island.
-
Om de danske Provindsialstnder...(1)*Konungur kvast tilskipun
sinni 1831 vilja me stttaingunum:a) last betri skilning rfum egna
sinna,b) Tengja konungsttina og jina traustari bndum,c) Efla
jaranda.*Baldvin virar vihorf sem hann telur gagnast slandi
best.Forsa fyrsta rgangsrmanns Alingi, 1829.
-
Om de danske Provindsialstnder...(2)*Baldvin vildi margt, m.a.
a:a) slendingar fengju eigi stttaing (fjarlg og framandleiki geri
dnskum mnnum illa kleift a fjalla um slensk ml).b) Kosningarrttur
takmarkaist ekki bara vi jareigendur (eins og var Danmrku), heldur
mttu t.d. menntamenn kjsa lka.c) slenskt ing fri fram ingvllum
(ekki Reykjavk, sem vri gegnsr dnskum hrifum)ingvellir 1836 (mynd r
slandsleiangriFrakkans Paul Gaimard). arna vilduhrustu jernissinnar
1830-40 ainnlent ing kmi saman.
-
Hugmyndum Baldvins fylgt eftir*Baldvin fylgdi hugmyndum snum
eftir rmanni Alingi 1832.*St einnig brfaskriftum um mli vi sl.
embttismenn, t.d. Bjarna Thorarensen, dmara Landsyfirrtti.*Hins
vegar foraist Baldvin a ra hvort stttaingin ea innlent ing skyldi
taka vald fr konungi.Bjarni Thorarensen, skld og yfirrttardmari,sar
amtmaur.
-
stu embtti slandi um 1830 (1)1) Stiftamtmaur.-sti embttismaur
landsins, settur yfir ll embtti.-laut Kansellinu Khfn.-embtti vi li
1684-1873.-til 1860: Nr alltaf danskir, oft aalsmenn (greifar og
.u.l.).-stu a Bessastum til 1805; eftir a Rvk.-var einnig oftast
lka amtmaur Suuramti.ri 1805 lt stiftamtmaur eftir Bessastai til
sklahalds og fluttist hs a sem er dagAusturstrti 22. ar bjuggu
stiftamtmenn 1805-20,en fluttu nverandi stjrnarrshs. Austurstrti 22
var hlfa ld hs Landsyfirrttar og jafnframt lgreglustbjarins (til
1873). Til gamans m geta ess a JrundurHundadagakonungur lagi undir
sig hsi 1809,bj ar og var me aalskrifstofu sna.
-
stu embtti slandi um 1830 (2)2) Amtmenn.-danska rkinu var skipt
stjrnsslueiningar sem nefndust mt.- slandi: 3 mt um 1830:Suuramt,
Vesturamt og Norur- og Austuramt.-amtmenn fru me stu stjrnsslu hver
snu svi.-heyru undir Kanselli.-stiftamtmaur jafnan einnig amtmaur
Suuramts.Amtmenn Vesturamti og Norur-og Austuramti voru nr alltaf
slenskirog var varla hrra komist embttismannastiganum
innanlands.
-
mt 1787-1872
-
stu embtti slandi um 1830 (3)3) Landfgeti. -s um stu fjrmlastjrn
landsins. -heyri undir Rentukammeri. -embtti vi li 1683-1904.
-flestir danskir framan af, en eftir 1815 langflestir slenskir.
-1800-1874 var landfgeti einnig bjarfgeti Rvk.Reykjavk um 1820.
Myndin er ekki nkvmum stahtti, en eitthva essu lkt hefur s Reykjavk
veri sem Jrundur lagi undir sig ratug fyrr. Austurvelli tjlduu
feralangargjarnan. Flki fremst myndinni lklega astanda uppi
ingholtunum.Mlverk: Aage Edwin Nielsen (1962), eftir eldri mynd
Moltke greifa,stiftamtmanns, fr um 1820.
-
19. ld er rttara a setja stiftamtmann (og undirmenn hans) undir
Kanselli.
-
Ekkert innlent ing 1800-1845 (1)*Alingi: - jveldisld: Lggjafar-
og dmsing. -eftir 1262: Hlt a hluta fyrri strfum. -17. ld: Lggjf
komin nr alfari hendur Danakonungi. -lok 17. aldar: Hstirttur Dana
stofnaur; ra dmstig. 19. ld su menn jveldisld slendinga oft
rmantsku og raunsju ljsi. essi vatnslitamynd af inghaldi jveldisld
er eftir enska listamanninn R.G. Collingwood (1897).
-
Ekkert innlent ing 1800-1845 (2)*Alingi (frh):-18. ld: Sinnir nr
eingngu dmsstrfum, me asto vi lgmennina. -1798: Sast haldi Alingi
ingvllum; hsi ntt. -1799-1800: Dmsstrf Alingis fara fram Rvk.
-aflagt 1800; stainn kom Landsyfirrttur, skipaur 3 dmurum.A ofan:
Hs yfirrttar og lgrttuhsi ingvllum ri 1789. tti hsakostur ar orinn
fdma llegur, enda var inghald ar aflagt um ratug sar.A nean: Fr
1820-1873 var Landsyfirrttur essu hsi, sem dag er Austurstrti
22.
