A VRUPA BİRLİĞİ UZMANLIK TEZİ ĞÜ - tarimorman.gov.tr°DARİ İŞLER... · these parties and the world are given and remarks are made on TTIP's effects on EU, USA and third

T.C.

GIDA TARIM VE HAYVANCILIK

BAKANLIĞI

AV

RU

PA

BİR

LİĞ

İ V

E D

IŞ İ

LİŞ

KİL

ER

GE

NE

L M

ÜD

ÜR

LÜ

ĞÜ

AVRUPA BİRLİĞİ UZMANLIK

TEZİ

AVRUPA BİRLİĞİ – AMERİKA BİRLEŞİK

DEVLETLERİ SERBEST TİCARET

ANLAŞMASI (TTIP) : TÜRKİYE DIŞ

TİCARETİ İLE TARIM SEKTÖRÜ

ÜZERİNE ETKİLERİ

OZAN ÖZDEMİR

AVRUPA BİRLİĞİ UZMAN YARDIMCISI

DANIŞMAN

SENEM ODAMAN KÖSE

AVRUPA BİRLİĞİ UZMANI

Ankara

Temmuz 2015

T.C.

GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI

Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü

AVRUPA BİRLİĞİ – AMERİKA BİRLEŞİK

DEVLETLERİ SERBEST TİCARET ANLAŞMASI

(TTIP) : TÜRKİYE DIŞ TİCARETİ İLE TARIM

SEKTÖRÜ ÜZERİNE ETKİLERİ

AVRUPA BİRLİĞİ UZMANLIK TEZİ

OZAN ÖZDEMİR

AVRUPA BİRLİĞİ UZMAN YARDIMCISI

DANIŞMANI

SENEM ODAMAN KÖSE

AVRUPA BİRLİĞİ UZMANI

Ankara – 2015

Temmuz

T.C.

GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI

AVRUPA BİRLİĞİ VE DIŞ İLİŞKİLER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

AB Uzman Yardımcısı ............................................... tarafından hazırlanan “………………………

…………………………………………………...………………..” adlı tez çalışması aşağıdaki Tez

Değerlendirme Komisyonu tarafından OY BİRLİĞİ / OY ÇOKLUĞU ile Avrupa Birliği ve Dış

İlişkiler Genel Müdürlüğü AB Uzmanlık Tezi olarak kabul edilmiştir.

Üye : Adı SOYADI

Unvanı

Bu tezin, kapsam ve kalite olarak AB Uzmanlık Tezi olduğunu onaylıyorum . ...…………………

Üye : Adı SOYADI

Unvanı


Üye : Adı SOYADI

Unvanı


Üye : Adı SOYADI

Unvanı


Tez Savunma Tarihi: ......../….…/2015

Tez Değerlendirme Komisyonu tarafından kabul edilen bu tezin AB Uzmanlık Tezi olması için

gerekli şartları yerine getirdiğini onaylıyorum.

Dr. Nihat PAKDİL

Komisyon Başkanı

Müsteşar Yardımcısı

ÖZET

Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı (TTIP), sadece Avrupa Birliği (AB) ve Amerika

Birleşik Devletleri (ABD) ekonomilerini değil, dünya ticaretini de etkileyecek ticari bir

ortaklık girişimidir. Mal ticareti, mevzuata ilişkin işbirliği ve kurallar gibi üç ana sütundan

oluşan TTIP, standart serbest ticaret anlaşmalarından (STA) çok daha kapsamlıdır.

TTIP'nin iki blok piyasasında ve yayılma etkisi ile dünya ekonomisinde refah artışı

sağlayacağı beklenmektedir. Atlantik okyanusunu tam anlamı ile birleştirecek olan bu

girişimin istihdamdan dış ticarete, standartlardan kurallara geniş bir alanda değişiklikler

getirmesi ve Ticarette Teknik Engellerin (TBT) kaldırılması, bürokrasinin ve prosedürlerin

sadeleştirilmesi, rekabet ve şeffaflık gibi alanlarda ilerlemelere zemin sağlaması

öngörülmüştür.

AB, ABD ve Türkiye'nin dünya ve kendi aralarındaki dış ticaret (genel ve tarımsal)

analizlerine yer verilerek TTIP'nin AB ve ABD ekonomilerine etkilerine ek olarak üçüncü

ülkelerin ekonomilerine olan etkileri üzerine yorumlar yapılmıştır. TTIP'nin Türkiye genel

ve tarımsal dış ticaretine olası etkilerini farklı senaryolar dahilinde inceleyen çalışmalarda

TTIP'nin Türkiye dış ticaretine negatif etkilerinin olacağı öngörülmektedir. Ayrıca

Gümrük Birliği çerçevesinde Türkiye'nin ve AB'nin STA işleyişi ve mevcut STA'larına

ilişkin bilgilere yer verilmiştir. Ek olarak Türkiye'nin STA'larına ilişkin dış ticaret denge

analizleri ve on yıllık dış ticaret tahminleri oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı, TTIP, Serbest Ticaret

Anlaşmaları, STA, Avrupa Birliği, AB, Amerika Birleşik Devletleri, ABD, Türkiye, Dış

Ticaret, Tarımsal Dış Ticaret

ABSTRACT

Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP) is a trade partnership initiative that

will affect not only economies of United States of America (USA) and European Union

(EU) but also global trade. TTIP which consist of three main pillars that are trade in goods,

regulatory cooperation and rules, is far more comprehensive than standard Free Trade

Agreements (FTA). It's expected that TTIP will provide more prosperity to both parties

and to the world economy by spillover effect. It is foreseen that the initiative which will

completely integrate Atlantic Ocean's both sides, will bring changes in employment,

foreign trade, standards and rules, will provide basis for progresses in Technical Barriers to

Trade (TBT), reducing red tape and procedures, competition and transparency.

Analyses on foreign trade (total and agricultural) between EU, USA, Turkey and between

these parties and the world are given and remarks are made on TTIP's effects on EU, USA

and third parties' economies. In studies that examine TTIP's potential effects on Turkey's

total and agricultural foreign trade within different scenarios, it is projected that TTIP will

have negative effects on Turkey's foreign trade. Furthermore, information on Turkey's and

EU's FTAs' state of play and FTAs in force are given within the scope of Customs Union.

In addition, foreign trade balance analyses regarding to Turkey's FTAs and foreign trade

projections for the next decade are generated.

Key Words: Transatlantic Trade and Investment Partnership, TTIP, Free Trade

Agreement, FTA, European Union, EU, United States of America, USA, Turkey, Foreign

Trade, Agricultural Foreign Trade

i

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER ................................................................................................................................... i

TABLO LİSTESİ .............................................................................................................................. iv

ŞEKİLVE GRAFİK LİSTESİ .......................................................................................................... vii

1. KISALTMALAR LİSTESİ ....................................................................................................... ix

2. GİRİŞ ......................................................................................................................................... 1

3. SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI İLE İLGİLİ KAVRAM VE TANIMLAR ................ 3

3.1. GÜMRÜK BİRLİĞİ .............................................................................................................. 4

3.2. STA BİLEŞENLERİ VE ETKİLERİ ..................................................................................... 5

4. TÜRKİYENİN SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI ......................................................... 7

4.1. Yürürlükte Bulunan Serbest Ticaret Anlaşmaları .................................................................. 9

4.1.1. Müzakere Süreci Tamamlanan Serbest Ticaret Anlaşmaları ........................................... 27

4.1.2. Müzakere Süreci Devam Eden Serbest Ticaret Anlaşmaları ........................................... 28

4.1.3. STA Kapsamında Tarım Alanında Taviz Verilen Ülkeler ............................................... 28

4.2. TÜRKİYE’NİN SERBEST TİCARET ANLAŞMALARINA GENEL BAKIŞ ................. 29

5. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI ................................ 32

5.1. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) TİCARET ANLAŞMASI MÜZAKERE SÜRECİ .................... 33

5.2. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN (AB) SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI .......................... 39

5.3. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN (AB) DEVAM EDEN MÜZAKERELER .................................. 40

5.4. SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI TAMAMLANMIŞ FAKAT UYGULAMAYA

GEÇMEMİŞ ÜLKELER.................................................................................................................. 44

5.5. HALİ HAZIRDAKİ SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI ........................................... 45

6. AVRUPABİRLİĞİ (AB) - AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD)

TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI (TTIP) ................... 47

7. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD)DIŞ TİCARET

ANALİZİ.......................................................................................................................................... 48

7.1. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) DIŞ TİCARETİ .......................................................................... 48

7.1.1. Avrupa Birliği (AB) Genel Dış Ticaret İstatistikleri ........................................................ 49

7.1.1.1. SITC Ticaret Sınıflamasına Göre AB Dış Ticaret İstatistikleri .................................... 49

7.1.1.2. HS Ticaret Sınıflamasına Göre AB Dış Ticaret İstatistikleri ....................................... 52

ii

7.1.2. Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri ................................................... 55

7.1.2.1. SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret

İstatistikleri ...................................................................................................................................... 56

7.1.2.2. HS Ticaret Sınıflamasına Göre Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri .

...................................................................................................................................... 57

7.1.3. Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler ve Ülkeler ............................ 58

7.1.3.1. Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler .......................................... 58

7.1.3.2. Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ülkeler .......................................... 62

7.2. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD) DIŞ TİCARETİ ........................................ 63

7.2.1. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış Ticaret İstatistikleri ................................ 63

7.2.1.1. SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış

Ticaret İstatistikleri .......................................................................................................................... 64

7.2.1.2. HS Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış Ticaret

İstatistikleri ...................................................................................................................................... 67

7.2.2. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri ........................... 70

7.2.2.1. SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal Dış


7.2.2.2. HS Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal Dış


7.2.3. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler ve Ülkeler ........

.......................................................................................................................................... 73

7.2.3.1. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler .................. 73

7.2.3.2. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ülkeler .................. 77

7.3. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD) İKİLİ DIŞ

TİCARETİ........................................................................................................................................ 78

7.3.1. Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) İkili Genel Dış Ticaret

İstatistikleri ....................................................................................................................................... 79

7.3.2. Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) İkili Tarımsal Dış Ticaret

İstatistikleri ....................................................................................................................................... 83

7.4. TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI (TTIP) VE

ETKİLERİ ........................................................................................................................................ 85

7.4.1. Pazara Giriş ...................................................................................................................... 85

iii

7.4.2. Mevzuata İlişkin İşbirliği ................................................................................................. 89

7.4.3. Kurallar ............................................................................................................................ 92

7.5. TÜRK DIŞ TİCARETİNE ETKİLERİ ................................................................................ 96

7.5.1. Türkiye’nin Dünya, Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) İle Dış

Ticareti ........................................................................................................................................ 101

7.5.1.1. Türkiye - Dünya Dış Ticaret İstatistikleri .................................................................. 103

7.5.1.2. Türkiye'nin Avrupa Birliği (AB) - Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile Dış Ticareti .

.................................................................................................................................... 116

7.5.2. Türkiye Dış Ticaret Tahminleri ...................................................................................... 121

7.6. TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI (TTIP)

MEDYA YANSIMALARI ............................................................................................................ 122

7.6.1. Yabancı Medya .............................................................................................................. 122

7.6.2. Yerel Medya ................................................................................................................... 124

8. SONUÇ .................................................................................................................................. 126

9. METODOLOJİ ...................................................................................................................... 130

KAYNAKÇA ................................................................................................................................. 132

iv

TABLO LİSTESİ

1. Tablo - Türkiye-Arnavutluk Dış Ticaret Trendi 1980-2013 .................................................... 10

2. Tablo - Türkiye-Bosna ve Hersek Dış Ticaret Trendi 1993-2013 ........................................... 11

3. Tablo -Türkiye-EFTA Ülkeleri Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ............................................... 12

4. Tablo - Türkiye-Fas Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ................................................................. 13

5. Tablo - Türkiye-Filistin Dış Ticaret Trendi 1995-2013 ........................................................... 14

6. Tablo - Türkiye-Gürcistan Dış Ticaret Trendi 1992-2013 ....................................................... 15

7. Tablo - Türkiye-İsrail Dış Ticaret Trendi 1980-2013 .............................................................. 16

8. Tablo - Türkiye-Karadağ Dış Ticaret Trendi 2006-2013 ......................................................... 17

9. Tablo - Türkiye-Makedonya Dış Ticaret Trendi 1993-2013 .................................................... 18

10. Tablo - Türkiye-Mısır Dış Ticaret Trendi 1980-2013 .......................................................... 19

11. Tablo - Türkiye-Sırbistan Dış Ticaret Trendi 2006-2013 .................................................... 20

12. Tablo - Türkiye-Suriye Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ........................................................ 21

13. Tablo - Türkiye-Şili Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ............................................................. 22

14. Tablo - Türkiye-Tunus Dış Ticaret Trendi 1980-2013......................................................... 23

15. Tablo - Türkiye-Ürdün Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ........................................................ 24

16. Tablo - Türkiye-Güney Kore Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ............................................... 25

17. Tablo - Türkiye-Mauritius Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ................................................... 26

18. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti ........................................................................ 49

19. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti-1 ..................................................................... 50


21. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti ........................................................................ 52



24. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ......................................................... 56

25. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ......................................................... 57

26. Tablo – AB – Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ..................................................... 58

27. Tablo – AB – Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ...................................................... 58

28. Tablo – AB – Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ........................................................ 59

v

29. Tablo – AB – Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ......................................................... 59

30. Tablo – AB – Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ...................................... 60

31. Tablo – AB – Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ....................................... 60

32. Tablo – AB – Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ................................................... 61

33. Tablo – AB – Dünya Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013 .................................................... 61

34. Tablo – Avrupa Birliği – Dünya Genel Dış Ticareti 2013 ................................................... 62

35. Tablo – Avrupa Birliği – Dünya Tarımsal Dış Ticareti 2013 .............................................. 62

36. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti ....................................................................................... 64

37. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-1.................................................................................... 65


39. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti ....................................................................................... 67



42. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ........................................................................ 71

43. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ........................................................................ 72

44. Tablo – ABD – Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 .................................................. 73

45. Tablo – ABD – Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ................................................... 73

46. Tablo – ABD – Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ..................................................... 74

47. Tablo – ABD – Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ...................................................... 74

48. Tablo – ABD – Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ................................... 75

49. Tablo – ABD – Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 .................................... 75

50. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 .................................................. 76

51. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ................................................... 76

52. Tablo - ABD - Dünya Genel Dış Ticareti 2013 ................................................................... 77

53. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti 2013 ............................................................... 77

54. Tablo – AB – ABD Genel Dış Ticareti ................................................................................ 79

55. Tablo - AB - ABD Dış Ticareti-1 ......................................................................................... 80


57. Tablo – AB – ABD Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013 .......................................................... 82

vi

58. Tablo – AB – ABD Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ........................................................... 82

59. Tablo – AB – ABD Tarımsal Dış Ticareti, SITC ................................................................. 83

60. Tablo – AB – ABD Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ...................................................... 84

61. Tablo – AB – ABD Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ...................................................... 84

62. TTIP'nin Genel İhracat Üzerindeki Etkisi ............................................................................ 99

63. Tablo - TTIP'nin Tarımsal İhracat Üzerindeki Etkisi ......................................................... 100

64. Tablo – Türkiye – Dünya Dış Ticareti ............................................................................... 103

65. Tablo - Türkiye – Dünya Dış Ticareti-1 ............................................................................. 104

66. Tablo – Türkiye – Dünya Dış Ticareti-2 ............................................................................ 104



69. Tablo – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti ................................................................ 108

70. Tablo – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti ................................................................ 109

71. Tablo - Türkiye - Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ................................................ 111

72. Tablo - Türkiye - Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ................................................. 111

73. Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ............................................ 113

74. Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ............................................ 113

75. Tablo - Türkiye - Dünya Genel Dış Ticareti 2013 ............................................................. 114

76. Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal Dış Ticareti 2013 ........................................................ 114

77. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Dış Ticareti-1 ......................................................... 116

78. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Dış Ticareti-2 ......................................................... 116

79. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti-1 .......................................... 118




83. Tablo - Genel Dış Ticaret Tahmini Bağımlı Model ........................................................... 121

84. Tablo - Genel Dış Ticaret Tahmini Bağımsız model ......................................................... 121

85. Tablo - Tarımsal Dış Ticaret Tahmini Bağımlı Model ...................................................... 121

86. Tarımsal Dış Ticaret Tahmini Bağımsız Model ................................................................. 121

vii

ŞEKİLVE GRAFİK LİSTESİ

1. Grafik - Türkiye-Arnavutluk Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ................................................... 10

2. Grafik - Türkiye-Bosna ve Hersek Dış Ticaret Trendi 1993-2013 .......................................... 11

3. Grafik - Türkiye-EFTA Ülkeleri Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ............................................. 12

4. Grafik - Türkiye-Fas Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ................................................................ 13

5. Grafik - Türkiye-Filistin Dış Ticaret Trendi 1995-2013 .......................................................... 14

6. Grafik - Türkiye-Gürcistan Dış Ticaret Trendi 1992-2013 ...................................................... 15

7. Grafik - Türkiye-İsrail Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ............................................................. 16

8. Grafik - Türkiye-Karadağ Dış Ticaret Trendi 2006-2013 ........................................................ 17

9. Grafik - Türkiye-Makedonya Dış Ticaret Trendi 1993-2013 ................................................... 18

10. Grafik - Türkiye-Mısır Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ......................................................... 19

11. Grafik - Türkiye-Sırbistan Dış Ticaret Trendi 2006-2013 ................................................... 20

12. Grafik - Türkiye-Suriye Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ....................................................... 21

13. Grafik - Türkiye-Şili Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ............................................................ 22

14. Grafik - Türkiye-Tunus Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ....................................................... 23

15. Grafik - Türkiye-Ürdün Dış Ticaret Trendi 1980-2013 ....................................................... 24

16. Grafik - Türkiye-Güney Kore Dış Ticaret Trendi 1980-2013 .............................................. 25

17. Grafik - Türkiye-Mauritius Dış Ticaret Trendi 1980-2013 .................................................. 26

18. Harita - AB Dış Ticaret ve Anlaşmalar Haritası .................................................................. 34

19. Şema - Avrupa Birliği STA Süreci....................................................................................... 38

20. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti ....................................................................... 49

21. Grafik - AB - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ................................. 51

22. Grafik - AB - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 .................................. 51

23. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti ....................................................................... 52

24. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ........................................................ 56

25. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ........................................................ 57

26. Grafik - ABD - Dünya Dış Ticareti ...................................................................................... 64

27. Grafik - ABD - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 .............................. 66

28. Grafik - ABD - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ............................... 66

viii

29. Grafik - ABD - Dünya Dış Ticareti ...................................................................................... 67

30. Grafik - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ....................................................................... 71

31. Grafik - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti ....................................................................... 72

32. Grafik – AB – ABD Genel Dış Ticareti ............................................................................... 79

33. Grafik - AB - ABD İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ................................... 81

34. Grafik - AB - ABD İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 .................................... 81

35. Grafik – AB – ABD Tarımsal Dış Ticareti .......................................................................... 83

36. Grafik – Türkiye – Dünya Dış Ticareti .............................................................................. 103

37. Grafik -Türkiye - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ......................... 105

38. Grafik - Türkiye - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ......................... 105

39. Grafik – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti ............................................................... 108

40. Grafik – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti ............................................................... 109

41. Grafik - Türkiye - Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ............................................. 110

42. Grafik - Türkiye - Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ............................................. 110

43. Grafik - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ............................. 112

44. Grafik - Türkiye - Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 .............................. 112

45. Grafik - Türkiye İhracat Pazarındaki Pay Değişimi ........................................................... 117

46. Grafik - Türkiye İthalat Pazarındaki Pay Değişimi ............................................................ 117

47. Grafik - Türkiye Tarımsal İhracat Pazarındaki Pay Değişimi ............................................ 120

48. Grafik - Türkiye Tarımsal İthalat Pazarındaki Pay Değişimi ............................................. 120

ix

1. KISALTMALAR LİSTESİ

AB : Avrupa Birliği

ABD : Amerika Birleşik Devletleri

ACP : Pasifik Ülkeleri

ASEAN : Güney Doğu Asya Uluslar Birliği

BSEC : Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü

CEPR : Londra Ekonomik Politika Araştırma Merkezi

(Centre for Economic Policy Research, London)

CODEX : Kodeks Alimentarius

CIA : Merkezi İstihbarat Teşkilatı

D-8 : Gelişen Sekiz Ülke

DYY : Doğrudan Yabancı Yatırım

ECO : Ekonomik İşbirliği Teşkilatı

EFTA : Avrupa Serbest Ticaret Birliği-Avrupa Serbest Ticaret Alanı

(Norveç, İsviçre, Lihtenştayn ve İzlanda)

EAGÜ : En Az Gelişmiş Ülkeler

G-8 : Sekizler Grubu

GB : Gümrük Birliği

GCC : Körfez İşbirliği Konseyi

GDO : Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar

GOÜ : Gelişmekte Olan Ülkeler

GSYİH : Gayri Safi Yurt İçi Hasıla

GSH : Gayri Safi Hasıla

GTAP : Küresel Ticaret Analizi Projesi

(Global Trade Analysis Project)

HS : Dünya Gümrük Organizasyonu Uyumlaştırılmış

Mal Tanım ve Kod Sistemi – Harmonize Sistem

x

KEİ : Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü

KOBİ : Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler

IMF : Uluslararası Para Fonu

İİT : İslam İşbirliği Teşkilatı

IPPC : Uluslararası Bitki Koruma Konvansiyonu

IPR : Fikri Mülkiyet Hakları

İSEDAK : İİT Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi

MERCOSUR : Güney Ortak Pazarı, “Mercado Común Del Sur”

OECD : Ekonomik İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı

OIC : İslam İşbirliği Teşkilatı

OIE : Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü

OTP : Ortak Ticaret Politikası

SITC : Birleşmiş Milletler Uluslararası Standart Ticaret Sınıflaması

SPS : Sağlık ve Bitki Sağlığı

STA : Serbest Ticaret Anlaşması

TCMB : Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası

TBT : Ticarette Teknik Engeller

TTA : Tercihli Ticaret Anlaşması

TPP : Trans Pasifik Ortaklığı

TTIP (T-TIP) : Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı

TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu

UN : Birleşmiş Milletler

UNSD : Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü

UNCTAD : Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı

UNCOMTRADE : Birleşmiş Milletler Ticaret İstatistikleri Veri Tabanı

WB : Dünya Bankası

WTO : Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ)

1

2. GİRİŞ

Ticaret söz konusu olunca ülkelerin komşuluk ilişkileri sadece sınır komşuluğu

olmaktan çıkar ve büyük önem kazanır. En büyük ticaret ortağı olmasının yanında Avrupa ve

Türkiye’nin komşuluk ve ticaret ilişkilerinin tarihinin, Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun

(AET) kuruluşundan da eski olduğunu unutmamak gerekir. AET tam üyelik başvurusunun

ardından geçiş döneminde tamamlanması planlanan Gümrük Birliği'nin, sadece bir ticari

işbirliği olmaması, Avrupa ve Türkiye’nin ticaret tarihini tamamen değiştirmesi ve bir adım

öteye götürecek bir girişim olması düşünülmekteydi.

Gümrük Birliği, ülkeler arasında herhangi bir gümrük vergisi veya tarifesi olmadan

ticaret yapılması, üçüncü ülkelerden yapılan ithalata ortak bir dış tarife uygulanması ve ortak

ticaret politikalarının uygulanması demektir (Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu, 2015).

Gümrük Birliği, sanayi ürünlerini ve işlenmiş tarım ürünlerini kapsamakta, iki ülke

arasında ithalat ve ihracatta gümrük vergilerinin ve eş vergilerin, miktar kısıtlamalarının ve eş

etkili tedbirlerin kaldırılmasını öngörmektedir (Karlı, 2004).

Üstelik Türkiye Avrupa Birliği’ne (AB) tam üyelik nihai hedefi doğrultusunda, bir

gümrük birliği entegrasyonunun gerektirdiği koşulların çok ötesinde yükümlülük altına

girmiş, mal ticaretinin serbestleştirilmesi ve üçüncü ülkelere ortak ticaret politikası

uygulanması yanında, hizmet ticareti, gümrük mevzuatı, rekabet politikası, devlet yardımları,

anti-damping mevzuatı ve fikri mülkiyet hakları gibi konularda hukuksal ve kurumsal

düzenlemelerin yapılmasını kararlaştırmıştır (Gökalp M.F., 2004).

Türkiye’nin, Avrupa Birliği ile arasındaki Gümrük Birliği ilişkisi uyarınca, AB’nin

Ortak Ticaret Politikasını üstlenme yükümlülüğü bulunmakta olup, üçüncü ülkelere yönelik

olarak AB’nin “Tercihli Ticaret Sistemi” üstlenilmektedir. Bu kapsamda, Türkiye, AB’nin

Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) akdettiği ülkelerle karşılıklı yarar esasına dayalı benzer

anlaşmalar akdetmektedir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

Bugüne kadar, AB üyelikleri nedeniyle STA’ları feshedilen 11 adet Merkezi ve Doğu

Avrupa ülkesi hariç, 18 ülke ile STA imzalanmıştır (EFTA, İsrail, Makedonya, Bosna ve

Hersek, Filistin, Tunus, Fas, Suriye, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan, Karadağ, Sırbistan, Şili,

Ürdün, Lübnan, Mauritius ve Güney Kore). Söz konusu STA’lardan, Lübnan ile imzalanan

2

Anlaşma dışındaki 17 ülke veya ülke grubuyla STA'lar halihazırda yürürlükte olup, Lübnan

STA'sı Lübnan tarafının, Kosova ve Malezya STA'ları ise taraflarca iç onay süreçlerinin

tamamlanmasının ardından yürürlüğe girecektir. Ayrıca Gana ve Moldova ile STA

müzakereleri tamamlanmış olup, yakın bir zamanda imzalanması hedeflenmektedir. Güney

Kore ile imzalanan STA 1 Mayıs 2013 tarihinde, Mauritius ile imzalanan STA ise 1 Haziran

2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

Gümrük Birliği çerçevesinde dış ticaret politikasını şekillendiren Türkiye, GB'nin

halihazırdaki dış ticareti üzerindeki olumsuz etkilerine çözüm ararken yeni bir sınav ile karşı

karşıya kalmıştır. AB ile Amerika Birleşik Devletleri (ABD) arasında dünyanın en büyük

ticaret anlaşması Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı Anlaşması kısaca T-TIP

imzalanmak üzere ve Türkiye bu anlaşmanın ne AB tarafında ne de ABD tarafındadır.

TTIP, potansiyeli, vaat ettikleri ve hazırlıkları itibarı ile bugüne kadar benzeri

görülmemiş bir anlaşma olma niteliğindedir. Anlaşma sonuçlanırsa sadece iki blok arasındaki

Atlantik Okyanusu'nu aşmayacak, etkileri tüm dünya tarafından hissedilecek ve tarafların

ortaklık girişimi tüm dünya dış ticaretinin parametrelerini değiştirecektir. Bu sebeple söz

konusu anlaşmanın muhtemel avantaj ve dezavantajlarını en objektif şekilde tahlil etmek

gerekmektedir.

Bu çalışmada Türkiye’nin imzaladığı STA’lar ve STA'ların Türkiye dış ticareti üzerine

etkilerinin yanısıra 8 Temmuz 2013 tarihinde ilk müzakerelerin başlamasından bu güne AB

ve ABD arasındaki Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı (TTIP) Anlaşması ve bunun

Türkiye dış ticareti ve tarım sektörü üzerindeki muhtemel etkileri üzerinde araştırma, uzman

görüşleri ve sayısal gösterge ve analizlere yer verilerek anlaşmanın analizi yapılacaktır.

3

3. SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI İLE İLGİLİ KAVRAM VE TANIMLAR

Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA), taraf ülkelerin kendi aralarında gümrük vergisi ve

kısıtlamalarını kaldırmaları, ancak üçüncü ülkelere karşı ortak gümrük tarifeleri

oluşturmamaları, anlaşma dışında kalan üçüncü ülkelere her üye ülkenin kendi milli gümrük

tarifesini uygulayabildiği bir ekonomik birleşmedir. STA’da gümrük birliğinden farklı olarak

üçüncü ülkelere ortak bir gümrük tarifesi uygulanmamaktadır. Ayrıca Gümrük Birliği’nde

serbest dolaşım ilkesi geçerli iken STA’da ise menşe kuralları uygulanır (İstanbul İhracatçı

Birlikleri Genel Sekreterliği, 2010).

Türkiye’nin AB’nin Ortak Ticaret Politikasına (OTP) uyumu süresince taahhüt ettiği

yükümlülükler, Türkiye’nin dış ticaret politikasını belli başlı karşılıklı tavizler dışında

bütünüyle etkiler durumdadır. Başka bir ifadeyle Türkiye, sadece AB’nin STA müzakereleri

yürüttüğü ülkelerle STA imzalayabilmektedir.

Söz konusu anlaşmaların niteliği hakkında yorum yapabilmek için gerekli

tanımlamaların yapılması gerekmektedir.

Bu çerçevede, STA’lar, komşu ve çevre ülkelerle dış ticaretin geliştirilmesi;

ihracatçıların dış pazarlarda, başta AB ülkelerinin müteşebbisleri olmak üzere rakipleri ile eşit

şartlarda rekabet edebilmesinin temini; karşılıklı yatırımların artırılması ve müşterek

teşebbüslerle ülkenin uluslararası rekabet gücünün artırılması bakımından önem taşımaktadır.

Bu kapsamda, Türkiye'nin AB tarafından imzalanmış STA’ların içeriğini aynen kabul etme

yükümlülüğü bulunmamakta olup, gerçekleştirilen müzakerelerde sanayi ve ticaret politikası

öncelikleri ile ülke hassasiyetleri göz önüne alınmaktadır (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

4

3.1. GÜMRÜK BİRLİĞİ

GB süreci, 1963 yılında Türkiye AET ile Ankara Anlaşması olarak bilinen bir Ortaklık

Anlaşması imzalanması ile başladı. Anlaşma, Türkiye'nin AB Ortak Pazarı'na, kurulacak bir

gümrük birliği vasıtasıyla kademeli olarak katılımı için aşağıda belirtilen üç aşamayı

öngörmekteydi: Hazırlık aşaması (1964–1970),Geçiş (1973–1995),Nihai aşama (1996'dan

tam ekonomik entegrasyona kadar).

1973 yılında hazırlık aşamasının sonuna gelindiğinde, iki taraf arasında gümrük

vergilerinin kaldırılmasını amaçlayan bir Ek Protokol benimsenmiştir. Bu protokole göre AB,

Türk kökenli sanayi malları üzerindeki gümrük vergilerini geçiş döneminin en başından

itibaren kaldırırken, Türkiye'nin AB sanayi malları üzerindeki gümrük vergilerini kaldırması

kademeli olarak gerçekleşecekti. Türkiye'nin Gümrük Birliği'nin uygulamaya konmasını

tamamlaması için 22 yıllık bir süre öngörülmüştü.1995yılında, geçiş döneminin

tamamlanmasından sonra, Gümrük Birliği Kararı kabul edilerek Türkiye, AB sanayi mallarına

uygulanan gümrük vergilerini kaldırdı. Karar 1 Ocak 1996'da yürürlüğe girdi (Avrupa Birliği

Türkiye Delegasyonu, 2015).

GB kapsamı ise genel olarak endüstriyel ve işlenmiş tarımsal ürünlerinden oluşmakta

olup, üçüncü ülkelerden gelecek bazı sanayi ürünleri için Topluluk tarafından uygulanan

Ortak Dış Tarife'ye ilişkin uyumlaştırma 1 Ocak 2001 tarihinde tamamlanmıştır. Otomobil,

ayakkabı, deri ürünleri ve mobilya gibi ürünleri kapsayan bu gruba 'hassas malzemeler'

denmektedir. Avrupa Topluluğu'nun 3448/93 sayılı Konsey Yönetmeliği'nde sıralanan,

işlenmiş tarımsal ürünler de Gümrük Birliği'ne dahil edilmiştir. AB'nin işleyişiyle uyumlu bir

şekilde geliştirilen yeni mevzuat çerçevesinde söz konusu ürünlerden birinin ithali

durumunda, gümrük vergileri tarımsal ve endüstriyel paylara ayrılır; endüstriyel vergiler

uygulanmazken, tarımsal pay AB'de kullanılan vergi oranlarına uyarlanır. Türkiye’nin

Gümrük Birliği'ne katılımı ayrıca, Türk teknik standartlarının AB gerekleriyle

uyumlaştırılmasının yanı sıra fikri, sınai ve ticari mülkiyet hakları konusundaki çeşitli

anlaşmalara taraf olması anlamına da gelmektedir (Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu,

2015).

5

3.2. STA BİLEŞENLERİ VE ETKİLERİ

STA sonrasında anlaşma etkileri göz önünde bulundurulduğunda, ilgili ülkeler

arasında sadece ticari ve ekonomik ilişkilerinin değil, aynı zamanda siyasi ilişkilerinin de

daha istikrarlı bir yapıya kavuşması dikkat çekicidir. STA akdedilmesi sonrasında, STA’ya

taraf ülkeler arasında oluşturulan Ortaklık Konseyi ve Ortaklık Komitelerinin, en üst seviyede

siyasi ve bürokratik temsilcileri bir araya getirerek karşılıklı olarak yeni işbirliği imkanlarının

gözden geçirilmesine fırsat verdiği, STA’lar sayesinde ülkelerin birbirlerinin ekonomik ve

ticari potansiyelleri konusundaki farkındalığın arttığı ve iş adamları arasındaki karşılıklı

anlayışın geliştiği bunun sonucunda da ilgili ülkelerle dostluk bağlarının daha da pekiştiği

izlenmektedir.

STA imzalamak için girişimde bulunulan ve/veya müzakerelerin devam ettiği ülkeler

açısından anlaşmaların statik etkileri, diğer bir deyişle anlaşma eğer bugün yürürlüğe girmiş

olsalar ortaya çıkacak etkiler hakkında çeşitli genel denge modelleri kullanmak suretiyle

öngörülerde bulunmak mümkündür. Anlaşmanın orta ve uzun vadede ortaya çıkan dinamik

etkileri hakkında da yine bu modeller vasıtasıyla tahmin yapılabilmektedir. Bu alanda yapılan

çalışmalar ortaya koymaktadır ki; bu tür bölgesel entegrasyonlar, ölçek ekonomilerine yol

açarak maliyet düşüşü ve kaynak verimliliği sağlamakta, dışa açık rekabetçi bir ekonomik

altyapının tesisi suretiyle ülkenin uluslararası rekabet gücünü artırmakta, milli geliri,

toplumsal refahı yükseltmektedir. Ayrıca karşılıklı yatırımların artırılması yönünde daha

uygun bir ortamın tesisini sağlamaktadır (İstanbul İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği,

2010).

Özetle STA’lar;

İhracatçıların başta çevre ve komşu ülkeler olmak üzere, hedef pazarlara giriş

imkanlarının artırılmasını; Batı Avrupa pazarlarına olan bağımlılığının azaltılmasını;

İhracatçıların üçüncü ülke pazarlarında, başta AB ülkelerinin müteşebbisleri olmak

üzere, rakipleri ile eşit şartlara sahip olmasını;

İhracatın, tarife ve tarife dışı engellerin kaldırılması suretiyle, ürün bazında

çeşitlendirilmesini ve miktar bazında artırılmasını;

6

Tanınan tercihler sayesinde, STA ülkelerinin ara malı ve nihai mamullerini

Türkiye'den tedarik etmelerinin temin edilmesini;

Dışa açık rekabetçi bir altyapının tesis ile ülke ekonomisinin uluslararası rekabet

gücünün artmasını;

İç pazarda durgunluk yaşandığında söz konusu durgunluğun ekonomi üzerindeki

etkilerinin azaltılmasını;

Mal ticaretinin yanı sıra hizmet ticaretinde de pazara giriş imkânlarının sağlanmasını;

Sanayicilere ucuz girdi teminini;

Türkiye’nin tercihli ticaret imkânlarından yararlanmak isteyen doğrudan yabancı

sermayeli yatırımların artmasını,

sağlamaktadır (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

7

4. TÜRKİYENİN SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI

Türkiye, AB’nin tercihli ticaret rejimlerini üstlenme konusunda büyük gayret sarf

etmektedir. Bu süreç, Türkiye-AB Gümrük Birliği kapsamındaki yükümlülüğün yerine

getirilmesi açısından önem arz ettiği gibi, yüksek koruma oranları ile kendi pazarlarını

koruyan ülkelere ülkemizin düşük seviyelerde olan Topluluk Ortak Gümrük Tarifesi

uygulaması nedeniyle sağladığı tek yanlı avantajı, STA’lar kapsamında pazar açılımı suretiyle

karşılıklı hale getirmek açısından da son derece önemlidir. AB ile STA’sı olup da halen

Türkiye ile STA imzalamamış başlıca ülkeler Meksika, Güney Afrika Cumhuriyeti,

Cezayir’dir. Bu ülkeler ile temaslar ısrarlı içimde devam ettirilmektedir.

Bugüne kadar, Türkiye 33 adet STA imzalanmış olup bunlardan Merkezi ve Doğu

Avrupa ülkeleriyle akdedilmiş olan 11 adet STA, bu ülkelerin AB üyelikleri nedeniyle

feshedilmiştir. Geriye kalan 17 adet STA (EFTA, İsrail, Makedonya, Bosna ve Hersek,

Filistin, Tunus, Fas, Suriye1, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan, Karadağ, Sırbistan, Şili, Ürdün,

Mauritius ve Güney Kore) hâlihazırda yürürlükte olup Lübnan STA’sı Lübnan tarafının,

Kosova, Malezya, Moldova ve Faroe Adaları STA’ları ise her iki tarafın iç onay süreçlerinin

tamamlanmasını müteakip yürürlüğe girecektir. Ayrıca Gana STA’sı müzakereleri

tamamlanmış olup, anlaşmanın yakın zamanda imzalanması hedeflenmektedir (Ekonomi

Bakanlığı, 2013).

Diğer taraftan; üçüncü ülkelerle STA akdedilmesine yönelik çalışmalar çerçevesinde;

13 ülke/ülke grubu (Peru, Ekvator, Meksika, Japonya, Singapur, Ukrayna, Kolombiya, Kongo

Demokratik Cumhuriyeti, Kamerun, Seyşeller, Körfez İşbirliği Konseyi, Libya ve

MERCOSUR) ile STA müzakereleri devam etmektedir. Ayrıca, 10 ülke/ülke grubu (ABD,

Kanada, Tayland, Hindistan, Endonezya, Vietnam, Orta Amerika Topluluğu, Afrika Karayip

Pasifik Ülkeleri, Cezayir ve Güney Afrika Cumhuriyeti) nezdinde de STA müzakerelerine

başlama girişiminde bulunulmuştur (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

1Türkiye ile Suriye Arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması 6 Aralık 2011 tarihli Bakanlar

Kurulu Kararı ile askıya alınmıştır.ilgili metin 14 Aralık 2011 Tarihli ve 28142 Sayılı Resmî Gazetede yer almaktadır.

8

STA’ların sağladığı pazara giriş imkânları değerlendirildiğinde, 2000-2012

döneminde, genel ihracat artış oranı %446 iken STA ülkelerine ihracatın artış oranının %551

olduğu görülmektedir. Böylece, anılan ülkelere ihracatı 2000 yılındaki 2,2 milyar dolar

seviyesinden, 2012 yılında 14,5 milyar dolar seviyesine yükselmiştir. Diğer taraftan, aynı

dönem için, genel ithalat artış oranı %340 olarak gerçekleşirken, STA ülkelerinden ithalatın

artış oranı %280 olmuştur. Böylece, anılan ülkelerden ithalat 2000 yılındaki 2,8 milyar dolar

seviyesinden, 2012 yılında 10,7 milyar dolar seviyesine yükselmiştir (Ekonomi Bakanlığı,

2013).

18 STA ortağı; 273 milyon nüfus potansiyeli olan bir Pazar, 3,5 trilyon $ gayri safi

hasıla, 1,2 trilyon dolarlık ithalat pazarını ifade etmekle birlikte, söz konusu ortaklarla 2013

yılı itibariyle ihracatın %9,7’sini, ithalatın ise %9,2’sini teşkil etmektedir. Ticaret Hacmi

incelendiğinde Türkiye toplam ticaret hacminin yaklaşık %10'u STA ortakları ile

yapılmaktadır. Tarımsal ticaret hacminin ise %12'den fazlası Türkiye ile STA’sı bulunan

ülkeler arasında yapılmıştır.

Ayrıca AB ile STA’sı bulunup Türkiye ile henüz STA imzalamamış ülkeler başta

Meksika, Güney Afrika, Orta Afrika, Cezayir, Kolombiya ve Peru’dan AB’ye 693 milyar $

ihracat yapılmaktadır. AB’nin STA girişimlerinin olduğu ülkelerden (ABD, Japonya,

Hindistan, Kanada, MERCOSUR, Tayland, Malezya ve Vietnam) ithalatı ise 5 trilyon doların

üzerindedir. Bu durum aleyhine ticaret sapması ve rekabet konularında Türkiye’nin

hassasiyetlerini arttırmaktadır.

9

4.1. Yürürlükte Bulunan Serbest Ticaret Anlaşmaları

Önceki başlıklarda da belirtildiği gibi Türkiye’nin yapacağı STA’lar OTP

bütünleşmesi ve Gümrük Birliği gereğince sadece AB’nin STA imzaladığı ülkelerle

yapılabilmektedir. Hali hazırda yürürlükte Türkiye ile STA imzalayan ülkeler; Arnavutluk,

Bosna ve Hersek, EFTA, Fas, Filistin, Gürcistan, İsrail, Karadağ, Makedonya, Mısır,

Sırbistan, Suriye, Şili, Tunus, Ürdün, Güney, Kore, Mauritius’dur.

Alt başlıklarda yapılan Yürürlükteki Serbest Ticaret Anlaşmaları2ile ilgili kısa

bilgilere yer verilmiştir.

2 Türkiye tarafından imzalanmış ve yürürlükte olan tüm STA’lar ayrıntılı olarak

“http://www.ekonomi.gov.tr/sta” adresinden ulaşılabilmektedir.

http://www.ekonomi.gov.tr/sta

10

ARNAVUTLUK

Türkiye ile Arnavutluk arasındaki STA, 22 Aralık 2006 tarihinde Tiran’da3

imzalanmış, 1 Mayıs 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

1. Tablo - Türkiye-Arnavutluk Dış Ticaret Trendi 1980-2013

ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞER ÜRÜNLER GENEL TOPLAM

Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel

İhracat Genel İthalat

Denge

2004 31 1 29 130 14 116 161 16 145

2005 33 1 32 158 15 143 191 16 175

2006 33 1 32 181 11 170 214 13 202

2007 36 2 34 259 22 236 295 24 271

2008 39 3 35 267 33 234 306 37 269

2009 33 2 31 240 3 237 273 5 268

2010 36 2 34 205 84 121 241 87 154

2011 40 3 38 230 123 107 271 126 145

2012 40 3 37 216 96 120 256 99 157

2013 41 2 39 225 80 145 267 82 184

Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları

1. Grafik - Türkiye-Arnavutluk Dış Ticaret Trendi 1980-2013


Arnavutluk ile genel ticaret dengesinde artış gözlenmiştir olup söz konusu artışın

kaynağının sanayi ürünleri olduğu söylenebilir. Bunun yanında Arnavutluk ile yapılan STA

ile tarımsal dış ticaret dengesinin Türkiye lehine doğrusal trend ile arttığı söylenebilir fakat

ticaret dengesinin artışında sanayi ürünleri etkili olmuştur.

3Tiran Arnavutluk Cumhuriyeti'nin başkenti ve en büyük şehridir.

-50

0

50

100

150

200

250

300

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015

TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE

11

BOSNA - HERSEK

Türkiye ile Bosna ve Hersek arasındaki STA, 1 Temmuz 2003 tarihinde yürürlüğe

girmiştir. Söz konusu Anlaşma Bakanlar Kurulu Kararı ile Anlaşmanın ekini teşkil eden

Menşe Protokolü ise 2 Aralık 2011 tarih ve 28130 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan

Bakanlar Kurulu Kararı ile tadil edilmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

2. Tablo - Türkiye-Bosna ve Hersek Dış Ticaret Trendi 1993-2013

ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM



Denge

2005 24 0 24 104 15 89 128 15 113

2006 24 0 24 126 9 117 151 9 141

2007 30 2 29 415 20 395 445 21 424

2008 38 6 33 534 19 515 572 25 548

2009 35 18 17 192 34 158 227 52 175

2010 30 28 2 194 44 150 224 72 152

2011 34 5 29 235 85 150 269 90 179

2012 33 3 30 219 109 110 252 112 140

2013 34 30 4 241 94 146 274 124 150


2. Grafik - Türkiye-Bosna ve Hersek Dış Ticaret Trendi 1993-2013


Bosna-Hersek ile imzalanan STA’nın yürürlüğe giriş tarihinden itibaren

değerlendirilecek olursa,2008-2009 kriz döneminde Türkiye lehine dış ticaret dengesinde

keskin bir artış gözlemlenmiş fakat kriz sonrası dış ticaret hacmi ve dış ticaret dengesi

doğrusal artışına devam etmiştir.

-100

0

100

200

300

400

500

600

1990 1995 2000 2005 2010 2015


12

EFTA (NORVEÇ, İSVİÇRE, LİHTENŞTAYN VE İZLANDA)

EFTA ülkeleri ile Türkiye Serbest Ticaret ve İşbirliği Anlaşması 10 Aralık 1991’de

Cenevre4’de imzalanmış ve 1992 yılında yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

3. Tablo -Türkiye-EFTA Ülkeleri Dış Ticaret Trendi 1980-2013




Denge

2004 100 48 52 567 3.863 -3.297 667 3.911 -3.245

2005 151 50 101 670 4.390 -3.720 821 4.440 -3.619

2006 130 66 64 1.059 4.457 -3.397 1.189 4.522 -3.333

2007 132 77 55 1.196 5.698 -4.502 1.328 5.775 -4.447

2008 154 112 41 3.108 6.105 -2.997 3.262 6.218 -2.956

2009 135 120 15 4.200 2.661 1.540 4.336 2.781 1.555

2010 135 163 -28 2.282 3.839 -1.558 2.416 4.002 -1.586

2011 152 197 -45 1.736 5.649 -3.913 1.887 5.846 -3.958

2012 150 181 -32 2.452 5.057 -2.605 2.601 5.238 -2.637

2013 158 196 -39 1.504 10.456 -8.952 1.662 10.652 -8.990


3. Grafik - Türkiye-EFTA Ülkeleri Dış Ticaret Trendi 1980-2013


EFTA ülkeleri ile imzalanan STA’nın yürürlüğe giriş tarihinden itibaren, dış ticaret

istatistikleri göz önüne alındığında dış ticaret hacminin yıldan yıla arttığı ve dış ticaret

dengesinin Türkiye aleyhinde olduğunu Grafik 3 'den gözlemlenebilir, fakat artışın sebebi

olarak STA göstergesini kullanmak istatistiksel olarak anlamlı değildir. Bunun sebeplerinden

biri Türkiye'nin İsviçre ile olan altın ticaretidir.

4 Cenevre İsviçre’nin en kalabalık üçüncü şehridir.

-10,000

-8,000

-6,000

-4,000

-2,000

0

2,000

4,000

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015


13

FAS

7 Nisan 2004 tarihinde Ankara’da imzalanmış olan Türkiye-Fas STA, 1 Ocak 2006

tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

4. Tablo - Türkiye-Fas Dış Ticaret Trendi 1980-2013




Denge

2004 15 2 14 315 104 210 330 106 224

2005 16 6 10 355 137 218 371 143 228

2006 15 12 3 537 162 375 551 174 377

2007 14 12 2 708 187 521 722 198 523

2008 14 15 0 944 346 598 958 361 597

2009 22 7 15 577 227 349 599 235 364

2010 9 22 -13 615 375 240 624 397 227

2011 19 11 8 902 409 493 921 420 501

2012 29 14 15 986 415 571 1.015 429 585

2013 28 43 -15 1.165 529 636 1.193 572 621


4. Grafik - Türkiye-Fas Dış Ticaret Trendi 1980-2013


Fas ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek olursa,

2006 yılından itibaren sırası ile bir önceki yıla göre %14,1, %40, -%23,3, %19,1, % 46,1

%15,5 toplam dış ticarette artış gözlenmiştir. Tarımsal dış ticaretin ise yıllar içinde hacim

olarak arttığını fakat dış ticaretin gelişmesinde değişimin kaynağı tarım dışı ticaret olduğu ve

imzalanan STA’nın ticaretin gelişmesinde etkisi olduğu söylenebilir.

-200-100

0100200300400500600700

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015


14

FİLİSTİN

20 Temmuz 2004 tarihinde İstanbul’da imzalanan Türkiye-Filistin STA, 1 Haziran

2005 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

5. Tablo - Türkiye-Filistin Dış Ticaret Trendi 1995-2013




Denge

2004 7 0 7 2 1 1 9 1 8

2005 8 0 8 1 0 1 9 0 9

2006 16 0 16 5 0 5 21 1 21

2007 17 0 17 4 1 3 21 1 20

2008 15 0 15 6 0 5 21 0 20

2009 21 0 21 9 0 8 30 0 29

2010 30 0 29 11 0 10 40 1 40

2011 41 0 41 8 0 8 49 0 49

2012 47 0 46 16 0 16 63 0 62

2013 56 1 55 20 0 20 76 1 74


5. Grafik - Türkiye-Filistin Dış Ticaret Trendi 1995-2013


Filistin ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek

olursa Türkiye'nin diğer anlaşmalarından farklı olarak genel ticaret dengesindeki değişimin

kaynağı tarımsal ürün dış ticareti olarak görülmektedir. İkili ticaret hacminin artmasında STA

etkisi istatistiksel olarak anlamlıdır.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014


15

GÜRCİSTAN

Türkiye Cumhuriyeti ile Gürcistan arasındaki STA, 21 Kasım 2007 tarihinde Tiflis’te

imzalanmış olup, 1 Kasım 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

6. Tablo - Türkiye-Gürcistan Dış Ticaret Trendi 1992-2013




Denge

2004 48 0 48 151 300 -148 200 300 -101

2005 42 1 41 230 288 -59 272 290 -18

2006 46 1 45 362 344 18 408 345 63

2007 46 3 43 601 287 314 646 290 357

2008 78 8 70 920 517 403 998 525 473

2009 60 32 28 703 253 449 763 285 477

2010 60 12 48 709 278 431 769 291 479

2011 80 8 72 1.012 306 706 1.092 314 778

2012 77 6 72 1.176 175 1.001 1.253 180 1.073

2013 99 24 75 1.147 178 969 1.246 202 1.044


6. Grafik - Türkiye-Gürcistan Dış Ticaret Trendi 1992-2013


Gürcistan ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek

olursa STA'nın Türkiye'nin dış ticaretteki konumunu ithalatçı konumundan ihracatçı konuma

geçirdiği Grafik 6'dan gözlemlenebilir. Dış ticaret dengesinin kaynağı ise HS(24-99) sanayi

ve mamul ürünler olduğu söylenebilir. Bunun yanında tarımsal dış ticaret dengesinin son

yirmi yıldır Türkiye'nin lehine olduğu söylenebilir.

-400

-200

0

200

400

600

800

1000

1200

1990 1995 2000 2005 2010 2015


16

İSRAİL

14 Mart 1996 tarihinde imzalanan Türkiye-İsrail STA, 1 Mayıs 1997 tarihinde

yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

7. Tablo - Türkiye-İsrail Dış Ticaret Trendi 1980-2013




Denge

2004 93 13 81 1.222 701 520 1.315 714 601

2005 86 16 71 1.381 789 592 1.467 805 662

2006 93 17 75 1.437 765 672 1.529 782 747

2007 109 22 87 1.549 1.060 490 1.658 1.082 576

2008 140 25 116 1.795 1.423 372 1.935 1.448 487

2009 143 27 115 1.380 1.047 333 1.522 1.075 448

2010 177 35 142 1.903 1.324 579 2.080 1.360 721

2011 192 36 156 2.199 2.021 178 2.391 2.057 334

2012 222 34 188 2.107 1.676 431 2.330 1.710 619

2013 256 31 225 2.394 2.387 7 2.650 2.418 232


7. Grafik - Türkiye-İsrail Dış Ticaret Trendi 1980-2013


İsrail ile imzalanan STA yürürlüğe giriş tarihinden (1 Mayıs 1997) itibaren

değerlendirilecek olursa ikili ticaret hacminin artmasında STA'nın etkisi istatistiksel olarak

anlamlıdır. Buna ek olarak 1997-2012 yılları arasında yılına kadar ticaret dengesinin

Türkiye'nin lehine olduğu ve değişimin kaynağının sanayi ve mamul ürünler olduğu

söylenebilir. Tarımsal ticaret dengesi ise son otuz yıldır doğrusal olarak arttığı, 2013 yılında

ise dış ticaret dengesindeki değişimin kaynağının tarımsal ürünlerden kaynaklandığı Grafik

7'den de gözlemlenebilir.

-200

0

200

400

600

800

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015


17

KARADAĞ

Türkiye ile Karadağ arasındaki STA, 26 Kasım 2008 tarihinde İstanbul’da imzalanmış

olup, 1 Mart 2010 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

8. Tablo - Türkiye-Karadağ Dış Ticaret Trendi 2006-2013




Denge

2006 2,1 0,0 2,1 5,7 0,7 4,9 7,8 0,8 7,0

2007 2,4 0,0 2,4 17,4 0,2 17,3 19,9 0,2 19,7

2008 3,1 0,0 3,1 45,4 1,3 44,1 48,5 1,3 47,2

2009 2,8 0,0 2,7 23,7 5,8 17,9 26,5 5,8 20,6

2010 2,4 0,0 2,4 24,8 6,2 18,6 27,2 6,2 21,0

2011 2,6 0,0 2,6 24,4 14,6 9,8 27,0 14,6 12,4

2012 2,6 0,0 2,6 26,5 17,9 8,6 29,1 17,9 11,2

2013 2,2 0,1 2,1 27,0 11,4 15,6 29,1 11,5 17,6


8. Grafik - Türkiye-Karadağ Dış Ticaret Trendi 2006-2013


Karadağ ile ticaret hacminin artmasında STA'nın etkisi istatistiksel olarak anlamlı

olmamakla (gözlem sayısı ve ikili dış ticaretteki dalgalanmalar sebebi ile) birlikte ticaretin

dengesi Türkiye'nin lehine olduğu gözlemlenmektedir.

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014


18

MAKEDONYA

Türkiye ile Makedonya arasındaki STA, 7 Eylül 1999 tarihinde imzalanmış, anılan

Anlaşma 1 Eylül 2000 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

9. Tablo - Türkiye-Makedonya Dış Ticaret Trendi 1993-2013




Denge

2004 37 3 35 112 49 63 149 52 97

2005 41 4 37 121 48 73 162 52 110

2006 32 1 31 140 55 86 173 56 117

2007 33 1 32 239 55 184 272 56 216

2008 33 2 31 263 28 235 296 30 266

2009 30 1 29 254 39 215 283 40 244

2010 26 2 24 237 51 186 263 52 210

2011 25 1 24 274 91 183 299 92 207

2012 25 1 23 250 102 148 274 103 171

2013 30 1 29 264 80 183 294 82 212


9. Grafik - Türkiye-Makedonya Dış Ticaret Trendi 1993-2013


Makedonya ile imzalanan STA yürürlüğe giriş tarihinden itibaren genel ticaret dengesi

Türkiye'nin lehine artış göstermiştir. Türkiye tarımsal ticaret bakımından dengede olsa da

genel ticaret dengesindeki artışın kaynağı tarım dışı ürünler olduğu söylenebilir.

0

50

100

150

200

250

300

1990 1995 2000 2005 2010 2015


19

MISIR

27 Aralık 2005 tarihinde Kahire’de imzalanmış olan Türkiye-Mısır STA, 1 Mart 2007


10. Tablo - Türkiye-Mısır Dış Ticaret Trendi 1980-2013




Denge

2004 50 34 16 423 222 202 473 255 218

2005 38 61 -22 649 207 442 687 267 420

2006 49 54 -5 660 338 322 709 393 317

2007 53 105 -52 850 548 302 903 653 250

2008 69 65 3 1.358 821 537 1.426 886 540

2009 117 56 61 2.482 585 1.897 2.599 642 1.957

2010 158 60 97 2.093 866 1.227 2.251 926 1.324

2011 137 23 114 2.623 1.360 1.263 2.759 1.382 1.377

2012 149 39 110 3.530 1.303 2.227 3.679 1.342 2.337

2013 158 39 119 3.042 1.590 1.452 3.200 1.629 1.571


10. Grafik - Türkiye-Mısır Dış Ticaret Trendi 1980-2013


Mısır ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden (1 Mart 2007) itibaren

değerlendirilecek olursa ikili ticaret hacminin artmasında istatistiksel olarak STA'nın etkili

olduğu söylenebilir. Ticaret dengesindeki değişimin kaynağı ise sanayi ve mamul ürünler

olarak Grafik 10'dan gözlemlenebilir.

-500

0

500

1000

1500

2000

2500

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015


20

SIRBİSTAN

Türkiye Cumhuriyeti ile Sırbistan Cumhuriyeti STA, 1 Haziran 2009 tarihinde

İstanbul’da imzalanmış olup 1 Eylül 2010 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı,

2013).

11. Tablo - Türkiye-Sırbistan Dış Ticaret Trendi 2006-2013




Denge

2006 37 3 34 242 46 196 279 49 230

2007 35 9 27 440 62 378 475 71 404

2008 36 13 23 422 49 373 458 62 396

2009 34 7 27 272 49 224 306 56 251

2010 40 16 24 266 94 172 306 110 197

2011 42 17 25 313 196 116 355 213 141

2012 38 9 29 343 196 146 381 206 175

2013 43 14 28 398 238 160 441 252 189


11. Grafik - Türkiye-Sırbistan Dış Ticaret Trendi 2006-2013


Sırbistan ile ticaret hacminin artmasında STA'nın etkisi istatistiksel olarak anlamlı

olmamakla (gözlem sayısı ve ikili dış ticaretteki dalgalanmalar sebebi ile) birlikte dış ticaret

dengesinin Türkiye’nin lehine olduğu Grafik 11'den takip edilebilir.

0

100

200

300

400

500

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014


21

SURİYE

Türkiye - Suriye STA, 22 Aralık 2004 tarihinde imzalanmış olan STA, 1 Ocak 2007


12. Tablo - Türkiye-Suriye Dış Ticaret Trendi 1980-2013




Denge

2004 25 14 11 369 233 136 395 248 147

2005 78 14 64 474 129 345 552 143 409

2006 104 9 94 506 178 328 609 187 422

2007 62 22 41 735 238 498 798 259 538

2008 211 7 204 904 317 587 1.115 324 791

2009 228 8 220 1.194 214 980 1.422 221 1.200

2010 238 14 223 1.607 438 1.169 1.845 452 1.392

2011 174 12 162 1.436 325 1.111 1.610 337 1.273

2012 121 12 108 377 55 322 498 67 431

2013 507 11 496 517 74 443 1.024 85 940


12. Grafik - Türkiye-Suriye Dış Ticaret Trendi 1980-2013


Suriye ile imzalanan STA5 yürürlüğe giriş tarihinden (1 Ocak 2007) itibaren

değerlendirilecek olursa toplam dış ticaretin Türkiye'nin lehine arttığı gözlemlenmektedir.

Genel ticaretin artışına karşılık bu artışın STA etkisi olduğu, STA'nın 2011 yılında askıya

alınması sebebi ile söylenemez.

5Türkiye ile Suriye Arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması 6 Aralık 2011 tarihinde askıya

alınmıştır.

-500

0

500

1000

1500

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015


22

ŞİLİ

14 Temmuz 2009 tarihinde Santiago'da imzalan Türkiye Cumhuriyeti ile Şili

Cumhuriyeti arasındaki STA, 1 Mart 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı,

2013).

13. Tablo - Türkiye-Şili Dış Ticaret Trendi 1980-2013




Denge

2004 4 4 0 21 173 -152 25 176 -152

2005 2 6 -4 23 320 -297 25 326 -301

2006 3 6 -3 32 436 -404 35 442 -407

2007 2 12 -10 40 522 -483 42 534 -492

2008 3 12 -9 147 312 -165 150 324 -174

2009 3 26 -23 34 174 -140 37 200 -163

2010 4 23 -19 77 289 -212 81 312 -230

2011 6 36 -30 125 438 -313 131 474 -344

2012 5 40 -35 170 426 -256 175 466 -291

2013 6 55 -49 213 351 -138 219 406 -187


13. Grafik - Türkiye-Şili Dış Ticaret Trendi 1980-2013


Türkiye, Şili ile arasındaki ticarette son otuz yıldır ithalatçı konumda olduğunu

söyleyebiliriz. Ek olarak STA'nın yürürlüğe girdiği tarih itibarı ile ikili ticarette tarımsal ürün

dengesi Türkiye aleyhine artmakta bunun yanında HS(24-99) sanayi ve mamul ürünler

ticaretinde ise Türkiye-Şili dış ticaret açığı azalmaktadır. Sonuç olarak Türkiye-Şili ikili

ticaretinin geliştirilmesinde ve ticaret hacminin arttırılmasında STA etkisinin istatistiksel

olarak anlamlı olduğu söylenebilir.

-600

-500

-400

-300

-200

-100

0

100

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015


23

TUNUS

Türkiye ile Tunus arasındaki STA, 25 Kasım 2004’te imzalanmıştır. Anlaşma, 1

Temmuz 2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

14. Tablo - Türkiye-Tunus Dış Ticaret Trendi 1980-2013




Denge

2004 18 1 17 238 99 138 256 100 156

2005 19 6 13 276 112 164 295 117 177

2006 23 4 20 301 146 155 325 150 175

2007 17 4 13 513 226 287 530 230 300

2008 30 7 23 748 359 389 778 365 413

2009 46 6 40 600 229 371 646 235 411

2010 64 4 60 650 276 373 714 281 433

2011 58 6 52 744 244 500 802 250 553

2012 49 6 44 747 190 557 797 196 601

2013 66 8 58 826 282 545 892 289 603


14. Grafik - Türkiye-Tunus Dış Ticaret Trendi 1980-2013


Tunus ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek

olursa STA'nın Türkiye'nin dış ticaretteki konumu Grafik 14'den de gözlemlenebilir. Dış

ticaret dengesinin kaynağı ise HS(24-99) sanayi ve mamul ürünler olduğu söylenebilir. Bunun

yanında tarımsal dış ticaret dengesinin son yirmi yıldır Türkiye'nin lehine olduğu söylenebilir.

-100

0

100

200

300

400

500

600

700

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015


24

ÜRDÜN

Türkiye ile Ürdün arasındaki bir STA, 1 Aralık 2009 tarihinde Amman'da

imzalanmıştır. Anılan Anlaşma 1 Mart 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi


15. Tablo - Türkiye-Ürdün Dış Ticaret Trendi 1980-2013




Denge

2004 21 0 21 209 14 195 229 14 215

2005 27 0 27 262 28 234 289 28 260

2006 40 0 40 281 9 272 322 9 312

2007 41 0 41 348 11 337 389 12 378

2008 64 0 64 396 25 371 461 25 435

2009 85 0 85 370 20 350 455 20 435

2010 76 0 75 496 42 454 571 42 529

2011 82 3 79 425 64 361 507 66 440

2012 78 1 76 693 95 599 771 96 675

2013 95 1 94 649 70 579 744 71 674


15. Grafik - Türkiye-Ürdün Dış Ticaret Trendi 1980-2013


Ürdün ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden (1 Mart 2011) itibaren



olarak Grafik 15'den gözlemlenebilir.

-1000

100200300400500600700800

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015


25

GÜNEY KORE

Türkiye ve Güney Kore arasında yürütülen STA müzakereleri sonucunda 1 Ağustos

2012 tarihinde imzalanan anlaşma, 1 Mayıs 2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi


16. Tablo - Türkiye-Güney Kore Dış Ticaret Trendi 1980-2013




Denge

2004 23 1 21 57 2.571 -2.514 80 2.573 -2.493

2005 25 1 24 74 3.484 -3.410 100 3.485 -3.386

2006 33 1 32 123 3.555 -3.433 156 3.556 -3.400

2007 38 1 37 114 4.369 -4.255 152 4.370 -4.218

2008 35 11 24 236 4.081 -3.845 271 4.092 -3.820

2009 39 9 29 196 3.109 -2.913 235 3.118 -2.884

2010 37 4 33 267 4.760 -4.493 304 4.764 -4.460

2011 44 9 36 484 6.290 -5.806 529 6.298 -5.770

2012 45 14 31 483 5.646 -5.163 528 5.660 -5.132

2013 53 6 46 407 6.082 -5.675 460 6.088 -5.628


16. Grafik - Türkiye-Güney Kore Dış Ticaret Trendi 1980-2013


Türkiye ve Güney Kore arasındaki ticaret iki şekilde incelenebilir. Türkiye tarımsal

ticarette ihracatçı, sanayi ve mamul ürünlerde ise net ithalatçı konumdadır. Bunun yanında dış

ticaret dengesinin Türkiye'nin aleyhine arttığı ve dış ticaret dengesindeki değişimin

kaynağının ise sanayi ve mamul ürünler olduğu aşikardır. G. Kore ile olan ticaret hacminin

artmasında STA etkisinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu söylenebilir.

-7000

-6000

-5000

-4000

-3000

-2000

-1000

0

1000

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015


26

MAURİTİUS

Türkiye ile Mauritius arasındaki STA 9 Eylül 2011 tarihinde İstanbul’da imzalanmış

olup söz konusu Anlaşma 1 Haziran 2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı,

2013).

17. Tablo - Türkiye-Mauritius Dış Ticaret Trendi 1980-2013




Denge

2004 1 0 1 4 9 -5 4 9 -4

2005 1 0 1 5 10 -4 6 10 -4

2006 1 0 1 7 6 1 8 6 2

2007 10 0 10 12 9 4 23 9 14

2008 4 0 4 26 11 16 31 11 20

2009 2 0 2 16 7 10 19 7 12

2010 4 0 3 19 6 12 22 7 16

2011 13 0 13 32 7 25 45 7 38

2012 4 1 3 32 6 26 36 6 29

2013 6 1 5 34 7 27 40 8 33


17. Grafik - Türkiye-Mauritius Dış Ticaret Trendi 1980-2013


Mauritius ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden (1 Haziran 2013) itibaren



olarak Grafik 17'den gözlemlenebilir.

-10

0

10

20

30

40

1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015


27

4.1.1. Müzakere Süreci Tamamlanan Serbest Ticaret Anlaşmaları

Lübnan

Türkiye Cumhuriyeti ile Lübnan Cumhuriyeti Arasında bir Serbest Ticaret Alanı Tesis

Eden Ortaklık Anlaşması 24 Kasım 2010’da imzalanmış olup, her iki ülke iç onay

süreçlerinin tamamlanmasının ardından yürürlüğe girecektir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

Malezya

Türkiye Cumhuriyeti ile Malezya arasında Serbest Ticaret Anlaşması 17 Nisan 2014'te

imzalanmış olup, her iki ülke iç onay süreçlerinin tamamlanmasının ardından yürürlüğe

girecektir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

Faroe Adaları

Türkiye Cumhuriyeti ile Faroe Adaları arasında müzakereleri 9-10 Eylül 2014

tarihinde tamamlanan Serbest Ticaret Anlaşması 16 Aralık 2014 tarihinde Ankara'da

imzalanmıştır (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

Gana Cumhuriyeti

Türkiye Cumhuriyeti ile Gana Cumhuriyeti arasında STA Müzakerelerinin IV. turu

19-21 Kasım 2013 tarihlerinde Akra’da gerçekleştirilmiş olup imza töreninin 2015 yılı

içerisinde yapılması planlanmaktadır (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

Kosova Cumhuriyeti

Türkiye Cumhuriyeti ile Kosova Arasında Serbest Ticaret Anlaşması 27 Eylül 2013’te

imzalanmış olup, her iki ülke iç onay süreçlerinin tamamlanmasının ardından yürürlüğe

girecektir (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

28

Moldova Cumhuriyeti

Türkiye Cumhuriyeti ile Moldova Cumhuriyeti arasında müzakereleri 14 Şubat 2013

tarihinde tamamlanan Serbest Ticaret Anlaşması 11 Eylül 2014 tarihlerinde Kişinev'de

imzalanmıştır (Ekonomi Bakanlığı, 2013).

4.1.2. Müzakere Süreci Devam Eden Serbest Ticaret Anlaşmaları

Halihazırda 13 ülke/ülke grubu (Peru, Ukrayna, Kolombiya, Ekvator, Meksika,

Japonya, Singapur, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Kamerun, Seyşeller, Körfez İşbirliği

Konseyi (KİK) , Libya ve MERCOSUR ) ile STA müzakereleri devam etmektedir.

Ayrıca, 10 ülke/ülke grubu (ABD, Kanada, Tayland, Hindistan, Endonezya,

Vietnam, Orta Amerika Topluluğu, Afrika Karayip Pasifik Ülkeleri, Cezayir ve Güney Afrika

Cumhuriyeti) nezdinde de STA müzakerelerine başlama girişiminde bulunulmuştur (Ekonomi


4.1.3. STA Kapsamında Tarım Alanında Taviz Verilen Ülkeler

Türkiye’nin Dış Ticaret Rejimi Gümrük Birliği hükümleri ile tamamen değişmiş, dış

ticaretinde tek başına hareket edemeyeceği gibi AB ile STA imzalayan ülkeler ile rekabet

şartlarına uygun ticaret yapabilmesi için bir takım tavizler vererek Türkiye ile anlaşma

imzalanmasını cazibeli kılmaya çalışmaktadır.

Söz konusu Gümrük Birliği’nin Türkiye Dış Ticareti üzerine getirmiş olduğu en büyük

dezavantajlardan biri AB ile STA’sı bulunan muhatap ülkenin taviz pazarlıkları konusunda

elinin, AB gümrük kapısının açık olmasından dolayı daha güçlü olmasıdır. Söz konusu ülkeler

ile anlaşma imzalayabilmek için AB tavizlerinin bazen ötesine geçilmek gerekmektedir.

Türkiye, sanayi ürünleri ve işlenmiş tarım ürünlerinde daha esnek pazarlık alanı bulunmakta

fakat birincil tarım ürünleri konusunda yeterli pazarlık esnekliğine sahip değildir. Tarım

29

alanında taviz verilen ülkeler; Arnavutluk, Bosna-Hersek, EFTA, Fas, Gürcistan, Hırvatistan6,

İsrail, Karadağ, Makedonya, Mısır, Sırbistan, Suriye, Şili, Tunus, Ürdün, Mauritius, Güney

Kore olup tarım ürünleri bazında detaylı taviz listesine7T.C. Ekonomi Bakanlığı internet

sitesinden ulaşılabilmektedir.

4.2. TÜRKİYE’NİN SERBEST TİCARET ANLAŞMALARINA GENEL BAKIŞ

Daha önceki bölümlerden de anlaşılacağı gibi Türkiye, hem AB mallarının girişi hem

de ortak gümrük tarifesine uyum açısından AB’ye önemli bir imtiyaz vermiştir. Aynı

zamanda, AB, tam üye olmamasına rağmen Türkiye ile gümrüksüz ticaret yapmaya ve bu

sayede de önemli ekonomik faydalar sağlamaya başlamıştır. Sonrasında da taraflar arasındaki

ekonomik ilişkiler Gümrük Birliği hükümleri gereğince devam etmiştir. Gümrük Birliği ile

Türkiye’nin, AB onayı olmadan, AB ile herhangi bir tercihli ticaret düzenlemesi bulunmayan

üçüncü bir ülkeyle serbest ticaret anlaşması imzalama olasılığı ortadan kalkmıştır. Artık

Türkiye’nin, üçüncü ülkelerle bir ticari anlaşma çerçevesinde, o ülkeye düşük bir gümrük

tarifesi uygulaması söz konusu değildir. Bu konuda Türkiye, Dünya Ticaret Örgütü

kurallarına göre de tek başına hareket edemeyecek konumdadır (Mercan, 2013).

Bahsedilen gümrük birliği hükümlerin uygulamada getirileri sonrasında dış ticarette

yaşanılan temel sorunlardan bazıları aşağıdaki paragraflarda sıralanmıştır.

AB, 2000’li yılların ortalarından itibaren iki taraflı serbest ticaret anlaşmaları

politikasını benimsemiş, Gümrük Birliği Türkiye’nin dış ticaret politikasını daha fazla

çıkmaza sürükleyen bir hal almıştır.

Türkiye, AB’nin imzaladığı STA'larda uygulanan gümrük indirimleri ve karşılıklı

tavizlerden faydalanamamaktadır. Ancak AB imzaladığı STA'lara "Turkey Clause" yani

Türkiye Hükmü ekletmektedir. Bu hüküm ilgili ülkeye Türkiye ile STA anlaşması imzalaması

konusunda teşvik niteliğinde olup bağlayıcılığı bulunmamaktadır.

6Hırvatistan 1 Temmuz 2013 tarihinden itibaren AB üyesi, 2015 yılından itibaren Schengen bölgesine dahil

olmuştur. 7STA'lar kapsamında taviz değişimine konu olan tarım ürünlerine http://www.ekonomi.gov.tr/sta adresinden

ulaşılabilmektedir.

http://www.ekonomi.gov.tr/sta

30

Temel sorunların başında AB’nin üçüncü ülkelerle imzaladığı anlaşmalardan

Türkiye’nin doğrudan faydalanamaması, Türkiye’nin bu ülkelerden ithal ettiği ürünlere

Gümrük Birliği nedeni ile tek taraflı indirilmiş gümrük vergisi oranları uygulamasına yol

açmıştır. Aynı zamanda, bu ülkelere ihraç ettiği mallardan yüksek gümrük vergileri alınmaya

devam edilmiştir. Türkiye bunu aşmak için, AB’nin imzaladığı her serbest ticaret

anlaşmasının ardından ilgili ülkelerle ikili anlaşma imzalama yoluna gitse de bunu tam olarak

yerine getirememektedir. Çünkü üçüncü ülkeler AB ile imzaladığı anlaşma kapsamında zaten

Türk pazarına AB ile aynı gümrükten giriş yapabilmektedir (Ziya Öniş, Mustafa Kutlay,

2012).

Gümrük Birliği’nin Türkiye ekonomisi üzerinde ortak gümrük tarifesi etkisi ise

Türkiye’nin AB’nin taviz verdiği üçüncü ülkelere aynı tavizleri tanımak zorunda kaldığından

gümrük vergisi geliri kaybına uğraması; Türkiye’nin, daha önce ikili anlaşmalarla üçüncü

ülkelere tanıdığı tavizleri artık uygulayamayacağından o ülkelerin misillemelerine maruz

kalması; AB’nin koruma önlemleri uyguladığı ABD, Japonya gibi ülkelere aynı önlemleri

uygulamak zorunda kalması şeklinde olmuştur. Gümrük Birliği ile Türkiye, ucuz girdi

ithalinde de sorunlar yaşamıştır (Hatipler, 2011).

Türkiye, GB ile bağlı olduğu OTP'nin STA rotasında anlaşma akdetmekte süreci AB

kadar hızlı kullanamamaktadır. AB'nin STA imzalamaktaki hızı ve ülkeler için pazar

avantajları Türkiye'nin sunduğundan daha parlak durumdadır. Ülkeler için AB pazarı daha

cazip gelmekte ve STA imzalamaktaki aynı kararlılığı Türkiye ile göstermemektedir. Bu

sebeplerden ötürü Türkiye STA'ları AB'den bazen yıllar sonra bazen hiç sonuca

ulaştıramamaktadır. Süreç Türkiye ekonomisine yük ve ticaret sapması olarak geri

dönmektedir. Türkiye, AB ile STA imzalayan ülkeler ile Filistin ile 8 yıl, Tunus 7 yıl, Fas 6

yıl, Mısır 3 yıl, Şili 8 yıl, Ürdün 9 yıl, Güney Kore 2 yıl sonra STA imzalamış, Lübnan ile bu

süre 10 yılı aşmıştır. Türkiye’nin imzaladığı anlaşmalardaki zaman farkı Türkiye aleyhine

haksız rekabet şartları oluşturmaktadır.

Şu aşamaya kadar Gümrük Birliği’nin Türkiye’ye yüklediği yükümlülüklerin

getirilerinden büyük olduğu düşünülebilir ama unutulmamalıdır ki AB’nin gümrük birliğine

atfettiği önem sadece bir ticaret anlaşması olmasının ötesindedir. AB’ye tam üyelik

konusunda ön koşul niteliği olan gümrük birliğinden vazgeçmek, Türkiye’nin nihai hedefi

olan AB tam üyeliğinden uzaklaşmak demektir.

31

Öte yandan Gümrük Birliği sisteminin Türkiye için kusursuz işlediği ve pazara açılma

konusunda etken rol oynadığı da tam anlamı ile savunulamaz. Türkiye DTÖ tarafı olduğu gibi

diğer ekonomik pazarlara açılma konusunda çaba sarf etmekte, çok taraflı ticaret ve ekonomi

anlaşmalarının da tarafı olmakta ve bu anlaşmalar çerçevesinde uluslararası kuruluşların

üyeliklerine kabul olmakta hatta genel sekreterlik ve komitelerine ev sahipliği yapmaktadır.

Türkiye; Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD), Dünya Bankası (WB/IBRD) ve

Uluslararası Para Fonu (IMF) gibi uluslararası kuruluşların üyesi ayrıca; Gelişen Sekiz Ülke

(D-8) (üyeleri Türkiye, İran, Pakistan, Bangladeş, Malezya, Endonezya, Mısır ve Nijerya),

İslam İşbirliği Teşkilatı (OIC/İİT), İslam Kalkınma Bankası(IDB/İKB), Ekonomik ve Ticari

İşbirliği Daimi Komitesi (COMCEC/İSEDAK) ve İslami Ticaretin Geliştirilmesi Merkezi,

Karadeniz Ekonomik İşbirliği (BSEC/KEİ) (üyeleri Ermenistan, Arnavutluk, Moldova,

Gürcistan, Azerbaycan, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Ukrayna, Sırbistan, Türkiye,

Rusya Federasyonu) ve Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nda (ECO) (üyeleri Türkiye, İran,

Pakistan, Afganistan, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan,

Türkmenistan) yer almaktadır.

32

5. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI

AB küresel ticarette lider konumunda olmasının yanında, AB pazarı gerek dışa açıklığı

gerekse istikrarlı durumu itibarı ile dünyadaki en büyük dış ticaret hacmine sahiptir. Bu

başarısının temelinde AB'yi oluşturan 28 ülkenin farklı dış ticaret rejimi yerine tek bir Ortak

Ticaret Politikası (OTP) benimsemesi olduğu unutulmamalıdır. Fransız yazar Alexandre

Dumas'ın ölümsüz eseri "Üç Silahşorlar" de yazdığı gibi "hepimiz birimiz, birimiz hepimiz

için" sözlerinin en iyi uygulamaları sadece ticarette görülmektedir.

Dünyanın en açık ekonomisi (gerek kişi başına düşen GSYH gerekse toplam tüketici

sayıları ile) olmasının yanında AB pazarı bu gün yaklaşık 80 ülkenin de en büyük ihracat

pazarıdır. AB ticaret ortakları da gelişmekte ekonomilerine bu AB' ile olan ticaretleri ile

sürdürülebilirlik sağlamaktadır.

AB ticaretin 10 faydasını şöyle sıralıyor;

1. Ticaretin artması ekonomik büyümenin artması ile krizlere dirençli ekonomi sağlamak,

2. Ticaret eşittir iş, AB'de 36 milyon iş doğrudan ya da dolaylı olarak dış ticaret ile

ilişkilidir,

3. Ticaret, fırsatları geliştikçe tüketiciler için fiyatlar düşer ve ürün çeşitliliği artar,

4. Ticaret, yoksulluğun azaltılmasına yardımcı olur,

5. En iyi ürün ve hizmetin tedarikini sağlar,

6. Ticaret ve yatırımlar ürün ve hizmetlerin yeni fikir ve yenilikler, teknoloji, araştırma ve

geliştirmesinde büyük rol oynar,

7. Ticaret ekonomik bağlarla insanları bir araya getirerek politik istikrar sağlar,

8. Ticaret ve yatırımlar rekabeti arttırır,

9. Küresel standartların belirlenerek kolay iş oluşturulmasını sağlar,

33

10. Ticaret yüksek teknoloji ürünlerin değişimi ve geliştirilmesine katkı sağlar (EU

Commission, "10 benefits of trade", 2014).

AB, STA akdetmesindeki ve yeni pazarlara açılmasındaki başarısı göz önüne

alındığında, başarısının kaynağını anlamak için birliğin izlediği adımların sırası ile nasıl bir

süreç geçirdiğini gözlemlemek gerekir.

5.1. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) TİCARET ANLAŞMASI MÜZAKERE SÜRECİ

AB ile Kim Ticaret Anlaşmalarını Müzakere eder?

AB dış ticaret ilişkilerini AB Ortak Ticaret Politikası (OTP) ile yönetmektedir. OTP,

AB’nin ayrıcalıklı güçlerinden biridir. AB, ticaret müzakerelerini ülke ülke değil bir bütün

olarak yürütür. Avrupa Komisyonu bütün Avrupa Birliği adına ticaret ortağı ile görüşür fakat

sonucu, genel anlaşma onaylanmasını, Konsey ve Avrupa Parlamentosu ile yakın işbirliği

içinde yapmaktadır (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013).

34

AB Kim ile müzakere eder?

Dünya haritası üzerinde AB’nin ekonomik ortaklık anlaşmaları ve muhatapları

gösterilmektedir.

18. Harita - AB Dış Ticaret ve Anlaşmalar Haritası

Haritadaki renkler ve bölgelere göre ifade edecek olunursa; Yeşil: Avrupa Birliği ve

Gümrük Birliği sınırlarını göstermektedir. Andora, Monako, San Marino ve Türkiye. Sarı:

Avrupa Ekonomik Alanı, Norveç, İzlanda, Lihtenştayn. Kırmızı: Tercihli ticaret

anlaşmalarının bulunduğu ülkeler. Lacivert: AB’nin müzakere halindeki ya da onaylanma

aşamasındaki tercihli ticaret anlaşması bulunan ülkeler. Kahverengi: AB’nin ticaret

anlaşması teklif etmesi planlanan ülkeler. Azerbaycan, Brunei Sultanlığı, Endonezya,

Filipinler, Ekvator ve Bolivya. Beyaz: AB’nin hali hazırda STA girişiminin olmadığı ülkeler

(AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013).

35

Müzakere Süreci Nasıl İşler?

Ticaret anlaşmaları aşağıdaki maddeleri temel alarak daha iyi ticari fırsatlar

oluşturmak için tasarlanmıştır;

Mal ve hizmetler için yeni pazarlar açılması,

Artan yatırım fırsatları ve yatırımların korunması,

Ucuz ticaret-daha az bürokrasi,

Hızlı ticaret-kolay gümrük-sıhhi standartların ortak kurallarının bulunması,

Politika etkilerinin daha öngörülebilir olması, fikri mülkiyet hakları gibi; ticaret

alanları etkileri konusunda ortak taahhütler alınması

Sürdürülebilir Kalkınmayı desteklemek- sosyal ve çevresel konularda şeffaflık ve

ortak diyalog teşvikleri işbirliğinin sağlanması

gibi temel çıkarlar gözetilir.

AB muhatap ülke ile müzakere sürecini yönetirken, anlaşmanın etkin olması adına bir

takım kurallardan yararlanır (örneğin hangi üründe tarifelerin düşürülmesi ya da kaldırılacağı

gibi) uygun olanın belirlenmesi için menşe kuralları gibi. Olası durumlarda her iki tarafın

anlaşmazlıklarını gidermek adına çözüm mekanizması da bulunur. Her ülkenin kendi

dinamik, içeriğine uygun anlaşma yapılıp, tekliflerinde esneklik yapılır. Her anlaşmanın kendi

dinamikleri bulunur, örneğin gelişmiş ekonomilerle yapılan STA’lar tamamen karşılıklı pazar

açılışları ekonomik gelişme tabanlı olurken, ekonomik ortaklık anlaşmaları yapılan Afrika,

Karayipler ve Pasifik Ülkeleri ile kalkınmayı destekleme amaçlıdır.

Ayrıca STA’lar ilgili ülkelerin pazarlarına ayrıcalıklı erişim izni sağlayacağından,

Dünya Ticaret Örgütü (WTO/DTÖ) ilkesinde de yer alan DTÖ üyesi tüm ticaret ortaklarına

eşit muamele edilmesi esasına uyulması gerekmektedir (AB Ticaret Genel Müdürlüğü,

Temmuz 2013).

36

Bu nedenle, DTÖ tarafından STA’ların8 kuralları belirlenmiştir. Madde 24 Gümrük

Tarifeleri ve Ticarette Teknik Engeller ve Madde 5 Ticaret ve Hizmetler, maddelerinde STA

ile ilgili kurallar detaylı olarak ifade edilmiştir (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz

2013).

Müzakereler, Baş Müzakereci tarafından yönetilir. Müzakere alt başlıkları farklı

konularda olabileceği gibi konusunda uzman komisyonlarda da uzlaşılabilir. Müzakere

süreleri genellikle 2-3 yıl arası sürebilmekte ve buna müzakere turları da denmektedir.

Anlaşma tipleri ortaklık tercihlerine göre farklılık göstermektedir, bunlar Kapsamlı Ekonomik

Ticaret Anlaşması ya da Ekonomik Ortaklık Anlaşması da olabilmektedir. Bazı anlaşmalar ise

Politik İşbirliği Anlaşmalarının bir parçası olup ticaret sadece konu başlıklarından biri olarak

kalmaktadır örneğin Orta Amerika ile yapılan anlaşma bu şekilde değerlendirilebilir (AB

Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013).

AB’nin yaptığı STA’ların9 yasal alt yapısı, gümrük tarifeleri, her bölüm için ayrı konu

kapsamakta ve eklerden oluşmaktadır.

Müzakere turlarında ve diğer kilit konularda AB Konseyi ve AB Parlamentosu

bilgilendirilir. Karar aşaması genellikle AB Konseyi ve AB Parlamentosu ortak çalışır ek

olarak Bakanlar seviyesinde ya da genel tartışmalarda da gündeme getirilebilir. Müzakereler,

teknik nihayete ulaştıklarında, AB Konseyi ve AB Parlamentosu derhal bilgilendirip üye

ülkelere ve parlamentolarına nihai metinler ulaştırılır. Metin yasal düzenlenmesi evresi

avukatların hukuki görüşleri ile yapılarak 3-6 ay arasında değişen bir süre almaktadır (AB


8STA’lar yapıldıktan sonra tarafların anlaşmayı DTÖ’ye bildirilmeleri gerekmektedir.

9 STA yapısı incelenmek istenirse AB-Güney Kore arasında yapılan STA örneğine” http://eur-

lex.europa.eu/JOHtml.do?uri=OJ:L:2011:127:SOM:EN:HTML” adresinden ulaşılabilmektedir.

http://eur-lex.europa.eu/JOHtml.do?uri=OJ:L:2011:127:SOM:EN:HTML

http://eur-lex.europa.eu/JOHtml.do?uri=OJ:L:2011:127:SOM:EN:HTML

37

Müzakerelerin Sonuçlanması

Yasal düzenlemeler bittikten sonra İngilizce kopyasının taraflar arasında

paraflanmasının ardından, anlaşma metni teklife sunulup AB Konseyi ve AB Parlamentosu

bilgilendirilir. Paraflanma işleminden sonra metin internet üzerinden yayınlanır ve tüm AB

dillerine çevrilir (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013).

Sonraki aşama imza süreci olup, AB Komisyonu’nun teklifi ile AB Konseyi’nin

imzalanma ve anlaşmanın sonuçlanmasına karar verdiği süreç başlar. Anlaşma resmen iki

taraf tarafından imzalanır. AB Başkanı'nın anlaşmayı AB adına imzalaması için (genellikle

AB Ticaret Komiseri) bir kişi atanmasının ardından tüm üye devletlerin imzasına sunulur (AB


Tarafların imzalarından sonra AB Konseyi, taslak kararı sonuçlandırmak ve onay için

AB Parlamentosu’na sunar. AB Parlamentosu rızası alındıktan sonra nihai karar sonuçlanır ve

anlaşma resmi olarak yayınlanır (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013).

Anlaşmanın Yararları Ne Zaman Ortaya Çıkar?

Tarife indirimleri gibi hususlar yürürlüğe girdiği gün uygulamaya geçer fakat

STA’ların ülke bazında yapılmasından ve ülkeye özgü müzakere ve tavizler barındırmasından

ötürü STA’nın tam etkisini göstermesi uzun yıllar alabilir (AB Ticaret Genel Müdürlüğü,

Temmuz 2013).

38

Aşağıdaki şekilde AB’nin bir ticaret anlaşmasında attığı adımlar şematik olarak

gösterilmiştir.

19. Şema - Avrupa Birliği STA Süreci

39

5.2. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN (AB) SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI

AB’nin STA akdetmesindeki ana amacı açıklanmasının ardından AB’nin halihazırda

yürürlükte olan STA’larına ve son durumlarına yer verilecektir.

AB Komisyonu raporlarına göre, önümüzdeki iki yıl boyunca dünya talebinin %90’ı

AB sınırları dışında olacaktır. Bu yüzden AB’nin kilit ülkelerle yeni STA’lar için müzakere

etmesinin ve Avrupa için daha fazla pazara ulaşma fırsatlarına öncelik vermesinin sebebi

budur. Eğer AB müzakereleri devam eden tüm STA’larını tamamlamış olsaydı, AB Gayri

Safi Yurtiçi Hasılasına %2,2’lik ya da 275 milyar avroluk (€) katkı sağlamış olacaktı. Bu

miktar Avusturya ya da Danimarka’nın ekonomilerinin büyüklüğü değerindedir. İstihdam

alanında ise 2,2 milyon yeni iş başka bir deyişle AB iş gücüne (istihdama) %1 ek getirmiş

olacaktı (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).

Kısaca belirtilecek olursa, AB'nin halihazırda tercihli ticaret anlaşması ya da serbest

ticaret anlaşması bulunan ülkeler; Meksika, Şili, Peru, Fas, Cezayir, Tunus, Mısır, Ürdün,

İsrail, Filistin, Lübnan, Suriye, Makedonya, Arnavutluk, Sırbistan, Karadağ, Bosna-Hersek,

İsviçre, Güney Kore, Antigua ve Barbuda, Belize, Bahamalar, Barbados, Dominik

Cumhuriyeti, Grenada, Guyana, Haiti, Jamaika, St. Kitts ve Nevis, St. Lucia, Saint Vincent ve

Grenadinler, Surinam, Trinidad ve Tobago, Kolombiya, Honduras, Nikaragua, Panama,

Guatemala, Papua Yeni Gine, Güney Afrika, Madagaskar, Mauritius, Seyşeller, Zimbabve,

Kosta Rika, El Salvador, Fiji ve Kamerun dur.

AB'nin müzakere ya da anlaşmanın onay sürecinde olduğu ülkeler; Kanada, Hindistan,

Malezya, Brezilya, Arjantin, Uruguay, Paraguay, Suudi Arabistan, Botsvana, Fil Dişi

Sahilleri, Kuveyt, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Oman, Bahreyn, Libya, Cook Adaları,

Kiribati, Lesoto, Svaziland, Mozambik, Marshall Adaları, Mikronezya, Nauru, Samoa,

Solomon, Tonga, Tuvalu, Vanuatu, Angola, Namibya, Komoros, Cibuti, Eritre, Etiyopya,

Malavi, Sudan, Zambiya, Burundi, Kenya, Ruanda, Uganda, Tanzanya, Orta Afrika

Cumhuriyeti, Çad, Kongo, Demokratik Kongo, Ekvator Gine’si, Gabon, Sao Tome ve

Principe, Benin, Burkina Faso, Yeşil Burun Adaları, Gambiya, Gana, Gine, Gine-Bissau,

Liberya, Mali, Moritanya, Nijer, Nijerya, Senegal, Sierra-Leone, Togo, Vietnam, Moldova,

Ermenistan, Gürcistan, ABD, Tayland, Japonya, Ukrayna, Güney Afrika, Mauritius,

Madagaskar, Seyşeller, Zimbabve, Papua Yeni Gine, Singapur, Fas, Ekvator’dur.

40

AB'nin müzakere açmayı düşündüğü ülkeler ise; Azerbaycan, Brunei Sultanlığı,

Endonezya, Filipinler, Bolivya’dır.

Son olarak, AB ile Çin Halk Cumhuriyeti arasında ise karşılıklı yatırımların korunması

kanunu imzalanmıştır.

5.3. AVRUPA BİRLİĞİ’NİN (AB) DEVAM EDEN MÜZAKERELER

Amerika Birleşik Devletleri (ABD)

Sekizler Grubu (G-8) 17 Haziran 2013 tarihinde düzenlenen zirvesinde Amerika

Birleşik Devletleri (US/ABD) başkanı Barack Obama, AB Komisyonu Başkanı José Manuel

Barroso, AB Konseyi Başkanı Herman Vanm Rompuy ve Birleşik Krallık (UK/BK)

Başbakanı David Cameron tarafından resmi olarak duyurulan kısa adıyla TTIP yani

Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı müzakerelerinin başladığını duyurmuştur (AB

Komisyonu, 2013).

Anlaşmaya AB Komisyonu’nun da yeşil ışık yakmasının ardından ilk müzakere turları

için tarih 8 Temmuz 2013 yer ise Washington adres gösterilmiştir (Avrupa Birliği

Komisyonu, 2013).

Yapılan bu girişimin temelinin ABD-AB Yüksek Seviyeli İş ve Büyüme Çalışma

Gruplarının (HLWG) 2011 yılından bu yana yapmış olduğu çalışma ve tavsiyeler olduğu

vurgulanmıştır.

AB-ABD arasındaki TTIP 8. tur müzakereleri 2-6 Şubat 2015 tarihleri arasında

Brüksel'de tamamlanmıştır.

Çin

Yatırımların Korunması Anlaşması; Çin ile yatırımların korunması için müzakere

etme izni, AB Komisyonu tarafından üyelere iletilmiştir. Lizbon anlaşmasından bu yana

yapılan doğrudan yabancı yatırımların (FDI/DYY) korunması alanındaki ilk anlaşma olma

özelliğindedir. Taslak müzakere direktifleri AB konseyi tarafından incelenmekte ve

41

Komisyon tarafından müzakerelere başlanması için yeşil ışık beklenmektedir (Avrupa Birliği

Komisyonu, 2013).

Japonya

AB ile Japonya arasında STA10

müzakereleri Nisan 2013’de başlamış

24 Haziran – 3 Temmuz 2013 tarihleri arasında ikinci tur müzakereleri tamamlanmış olup 23-

27 Şubat 2015 tarihleri arasında 9. müzakere turunun gerçekleşmesi planlanmaktadır (AB

Komisyonu, 2013).

AB Komisyonu raporunda Japonya, AB’nin Asya kıtasındaki en büyük ikinci ticari

ortağı olarak gösterilmekte ve yapılacak bir STA’nın GSYH’ya katkısının %0,6 ve istihdam

alanında 400 bin (dört yüz bin) ek iş oluşturacağı vurgulanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu,

2013).

Kanada

Müzakereleri son aşamasına gelen AB-Kanada Kapsamlı Ekonomik ve Ticaret

Anlaşmasına (CETA) 2009 yılı Mayıs ayında başlandığını ve ABD’den sonraki en büyük

ikinci ticaret ortağı olduğu vurgusu yapılmış, (AB Komisyonu ve Kanada Hükümeti, 2008)

AB-Kanada arasındaki 2012 yılı mali ticaretinin değerinin 61,7 milyar € olduğu belirtilmiştir.

Yapılan ekonomik bir çalışmada yapılacak anlaşmanın AB-Kanada ticaretine ek olarak 25,7

milyar € getireceği hesaplanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).

Ek olarak 5 Ağustos 2014 tarihinde AB Parlamentosu ve tüm üye ülkelere, anlaşma metininin

son halinde mutabık kalındığını, 26 Eylül 2014 tarihinde ise AB-Kanada Zirvesinde

müzakerelerin son bulduğu açıklanmıştır (EU Commission, Comprehensive Trade and

Economic Agreement (CETA), 2014).

10

AB-Japonya arasındaki STA detaylarına http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-13-348_en.htm adresinden ulaşılabilmektedir.

http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-13-348_en.htm

42

ASEAN (Güney Doğu Asya Ülkeler Birliği)

Tayland ile STA müzakerelerine başlanıldığı tarihten itibaren dört Güney Doğu Asya

Ülkesi (ASEAN)11

ile bölgeden-bölgeye yaklaşımı sayesinde ikili görüşmeler başlatılmıştır

(AB Komisyonu, 2013).

Vietnam ile müzakerelerin dördüncü turu için Temmuz 2013, Brüksel adres

gösterilmiştir. Ayrıca AB, Malezya ve müzakere sürecinin başarılı şekilde tamamlandığı

Singapur12

ile de temasını sürdürmektedir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).

Anlaşmanın önemi ASEAN ülkelerinin AB’nin 5. en büyük ticari ortağı oluşu ve mal

ve hizmetler anlamında ikilinin 212,8 milyar €’luk bir dış ticareti bulunmasıdır.2009-2011

yılları arasında ASEAN ülkelerindeki en büyük DYY’nın %17,2 DYY payı ile AB olduğu

ifade edilmiştir (AB Komisyonu Ticaret Komiserliği, 2013).

Hindistan

2007 yılında başlanan müzakerelerde mesafe kat edilmiş son adımların atılması

beklenmektedir. Gelişen nüfusu ile (yaklaşık 1 milyar) dinamik ve gelişen bir pazar

olmasından ötürü AB bu anlaşmaya önem vermektedir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).

Güney Akdeniz

AB ile Fas arasında 2000 yılında tamamlanan (AB Komisyonu , 2013)tarım, balıkçılık

- işlenmiş tarım ürünleri ve su ürünleri anlaşması (AB Komisyonu Ticaret Komiserliği, 2012)

sonrasında Tunus, Mısır ve Ürdün ile de benzer anlaşmalar yapılmasının yakın olduğu

vurgulanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).

11

AB-ASEAN ilişkilerinin detayları http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/regions/asean adresinde bulunmaktadır. 12

Singapur ile yapılan anlaşmaya dair notlara http://europa.eu/rapid/press-release_IP-12-1380_en.htm adresinden ulaşılabilir.

http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/regions/asean

http://europa.eu/rapid/press-release_IP-12-1380_en.htm

43

Doğu Komşuluğu

AB, Ermenistan ve Gürcistan ile 2012 yılı başlarından itibaren müzakere halinde olup

Ermenistan ile müzakerelerin 6. Turu Haziran 2013’de tamamlanmıştır. Moldova ile

temaslarda aynı tarihlerde tamamlanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).

MERCOSUR (Arjantin, Brezilya, Paraguay, Uruguay, Venezuela)

Santiago’da 26 Ocak 2013 tarihinde yapılan Ticaret Bakanları toplantısından itibaren

gümrük tarifeleri ve kotalar üzerinde teklifler 2013'ün son çeyreğinde verilen ve şu ana kadar

dokuzuncusu gerçekleşen müzakerelerin ticaret kurallarından çıkıp doğrudan piyasaya erişim

ilgili hususlarını kapsamaktadır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).

Körfez İşbirliği Konseyi (GCC/KİK)

STA anlaşması müzakereleri KİK tarafından 2008 yılında askıya alınmış,

müzakereciler arasında gayri resmi görüşmeler devam etmektedir (Avrupa Birliği

Komisyonu, 2013).

Afrika, Karayip ve Pasifik ülkeleri (ACP)

Temellerini “Cotonou Anlaşması” ile 2000 yılında atan AB’nin Ekonomik Ortaklık

Anlaşması, Ticaret ve Kalkınma Ortaklık Anlaşmaları bulunan Afrika, Karayipler ve Pasifik

Ülkelerinden bazıları ile anlaşmalar imzalanmış ve sonuca bağlanan ülkeler: Karayip

(CARIFORUM), Pasifik (şu anda ilgili tek ülke Papua Yeni Gine), ve Doğu ve Güney Afrika

(ESA - Zimbabve, Mauritius, Madagaskar, Seyşeller)’dur. Müzakereler Doğu Afrika

Topluluğu (EAC) ve Güney Afrika Kalkınma Topluluğu (SADC) EPA Grup ile karar

aşamasında bulunmakta olup Sahra-altı Afrika’nın devamına ilerleyeceği konusu kesin

değildir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).

44

5.4. SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI TAMAMLANMIŞ FAKAT

UYGULAMAYA GEÇMEMİŞ ÜLKELER

Moldova

AB ve Moldova arasında 12 Haziran 2013 tarihinde sonuçlanan Derin ve Kapsamlı

STA (DCFTA) resmi olarak Doğu Ortaklığı Zirvesi’nde (29 Kasım 2013) resmi girişimin

yapılması öngörülmüştür (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).

Bu anlaşmada farklı olarak AB için Moldova’nın küçük bir piyasa olmasına karşın,

ters açıdan Moldova'nın %50 ticaret akışının AB ile olmasına dikkat çekilmiştir (Avrupa

Birliği Komisyonu, 2013).

Ukrayna

AB ile Ukrayna arasında Derin ve Kapsamlı STA (DCFTA) müzakereleri Kasım 2011

yılında sonuçlanmış, 15 Mayıs 2013 tarihinde AB Komisyonu hazırladığı teklifi AB

Konseyi’nin imzasına sunmuş, politik koşullar karşılandığı takdirde imzalanacağı

belirtilmiştir (AB Komisyonu Ticaret Komiserliği, 2013).

Singapur

AB, Singapur arasında STA 16 Aralık 2012 tarihinde tamamlanmış ASEAN üyesi

olan ülkeyle anlaşmanın etkinleşmesinin 2014 sonbaharı olması öngörülmüştür (AB

Komisyonu, 2012).

Singapur AB’nin Güney Doğu Asya’daki en büyük ticaret ortağı konumunda olup mal

ve hizmetler kapsamında 2009 ve 2011 yılları arasında karşılıklı ticaret %40 oranında

büyümüştür (Avrupa Birliği Komisyonu, 2012).

Kolombiya

Kolombiya ve Peru ile Kapsamlı Ticaret Anlaşması Haziran 2012’de sonuçlandırılmış,

taslak uygulama için iç onay sürecini tamamlaması beklenen AB’nin And Bölgesindeki

45

Amerika’dan sonraki en büyük ticaret ortağı ile arasındaki gümrüklerde sağlanacak tasarrufun

yılda 500 milyon € olacağı hesaplanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).

Orta Amerika (Kosta Rika, El Salvador, Guatemala, Honduras, Nikaragua ve Panama)

AB ile Orta Amerika arasındaki Ortaklık Anlaşması 11 Aralık 2012 tarihinde AB

Parlamentosu tarafından kabul edilmiştir (AB Komisyonu, 2012). Orta Amerika’da onay

süreci ileri düzeyde işlemektedir. Nikaragua, Honduras ve Panama ile halihazırda anlaşma

onaylanmıştı, Guatemala, El Salvador ve Kosta Rika anlaşmalarının onaylanması

beklenmektedir. Guatemala hariç tüm ülkeler yasal düzenlemelerini Avrupa Kıta sistemine

uyumlu hale getirmiştir. AB-Orta Amerika ticaretinin büyüklüğü yıllık 50 milyar €’nun

üzerindedir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).

Afrika, Karayipler ve Pasifik Ülkelerinden müzakere edilmiş fakat yürürlüğe girmemiş

beş (5) anlaşma daha bulunmakta bunlar; Fil Dişi Sahilleri, Kamerun, Güney Afrika

Kalkınma Topluluğu, Gana ve Doğu Afrika Topluğu’dur. (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).

5.5. HALİ HAZIRDAKİ SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI

Peru

AB-Peru arasındaki STA 1 Mart 2013 tarihi itibarı ile yürürlükte olup AB-Peru ticaret

hacmi 2011 yılında 9,2 milyar €başka bir ifade ile Peru’nun ticaret hacminin %16’sını

kapsamaktadır (AB Komistonu, 2013). Ülkenin tarımsal (tarım ve su ürünleri) ihracatının üçte

biri AB’ye yapılmaktadır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).

Güney Kore

AB-Güney Kore STA 1 Temmuz 2011 yılından itibaren yürürlükte ve yeni nesil

anlaşmalardandır (AB Komisyonu, 2012). Gümrük tarifelerinin düşürülmesi ile AB’nin

Güney Kore’den ithalatı anlaşma olmayan döneme göre %35 artmıştır (Avrupa Birliği

Komisyonu, 2013).

46

Meksika

Ekim 2000’den bu yana yürürlükte olan anlaşma bir yılda ticaret hacmini ikiye

katlamıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).

Ek olarak anlaşmanın geliştirilebileceği AB Ticaret Komiseri Karel De Gucht

tarafından duyurulmuştur13

.

Güney Afrika

Afrika kıtasındaki en büyük ticaret ortağı olmasının yanında ikili arasında yapılan

anlaşma tarafların ticaretinin %90’nı oluşturmaktadır. Ticaret serbestleşmesi 2012 yılında

tamamlanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).

Şili

2002 yılında sonuçlanan AB-Şili Kapsamlı Ticaret Anlaşması yürürlüğe 2003 yılı

Şubat ayında girmiş ve Şili ABD’den sonra AB’nin en büyük ihracatçısı konumuna gelmiştir.

Çin’in dahil olmasından sonra, AB Şili’nin en büyük üçüncü ithalatçısı durumundadır

(Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).

AB’nin halihazırda yürürlükte olan 2814

ticaret anlaşması bulunmaktadır (Avrupa

Birliği Komisyonu, 2013).

13

Konuşma detayları için http://europa.eu/rapid/press-release_SPEECH-12-825_en.htm 14

Ticaret hükümleri uygulanamadığı için Suriye’yi kapsamamaktadır.

http://europa.eu/rapid/press-release_SPEECH-12-825_en.htm

47

6. AVRUPABİRLİĞİ (AB) - AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD)

TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI (TTIP)

AB Komisyonu'nun Üst Düzey Çalışma Grubu'nun Büyüme ve İstihdam ile ilgili

raporunu Şubat 2013'te yayınlaması ile lansmanı yapılmış olan Transatlantik Ticaret Ve

Yatırım Ortaklığı Anlaşması'nın (TTIP), Mart 2013'te müzakere esaslarını ve AB-ABD ticaret

ilişkisinin geleceğe yönelik etki değerlendirmesini tüm üyelere göndermiştir.

İlk müzakere turu 8-12 Temmuz 2013 tarihleri arasında Washington/Amerika’da

düzenlenen TTIP’nin ilk turunda yirmi (20) değişik alanda 350 paydaşla görüşülmüş, ikinci

müzakere turu için 7 Ekim 2013 Brüksel adres gösterilmiştir. Müzakere sürecini AB adına

AB Komisyonu yaparken, AB Parlamentosu’nu ve Üye Ülkeleri de düzenli olarak

bilgilendirmiştir.

AB ve ABD ikili ticaretini detaylı olarak inceleyecek olursak, iki bloğun aralarındaki

ticareti kolaylaştırma çabaları daha net anlaşılabilir. Örneğin AB Komisyonunun raporuna

göre ikilinin günlük ticaret hacmi yaklaşık 2 milyar $, ABD’nin AB’ye DYY değeri Asya'ya

yaptığı yatırımın 3 katından fazla, AB'nin Hindistan ve Çin Halk Cumhuriyetine yaptığı

yatırımın yaklaşık 8 katını ABD'ye yapıyor olması tarafların ticaretinde yeni bir perde

açılması ihtiyacını oluşturmuştur. Aslında söz konusu girişimin en önemli nedenlerinden biri

de son yıllarda ikilinin ekonomilerindeki büyümenin gerilemesi olarak gösterilebilir.

Ayrıca tarafların ticaretindeki tarifelerin ortalama düşük (%3) olmasına karşın tarife

dışı engellerden kurtulmak istemeleri bu girişimin alt yapısını oluşturmaktadır. Ticareti

kolaylaştırma potansiyelinin değişen standartlar ve standart tanımlamaları, gümrük

prosedürleri ve sınır arkası kısıtlamaları gibi tarife dışı engellerin aşılmasında olduğunda fikir

birliğine varılmıştır.

AB ve ABD arasındaki ticaretin iyi analiz edilmesi şarttır bu sebeple İkilinin

arasındaki ticaretin sektörlere göre dağılımı, üçüncü ülkelerle ticareti tedarikçileri ve detaylı

analizi ilerleyen başlıklardaki tablo ve yorumlarda resmedilecektir.

48

7. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD)DIŞ

TİCARET ANALİZİ

İkilinin ticaretini genelden özele inilerek resmetmek tarafların ticari ilişkilerinin daha

net anlaşılmasına yardımcı olacaktır. Her iki ülkenin dünya perspektifinden ayrıca tarafların

ikili ticaretlerinin incelendiği tablolar ilerleyen başlıklarda takip edilebilir.

İlerleyen başlıklarda verilecek tarımsal dış ticarete ilişkin veriler tamamen AB ve DTÖ

tarımsal ürün tanımlamalarına göre oluşturulmuş istatistiklerdir. Fakat hazırlanmış bazı

raporlarda su ürünleri tarım ürünleri sınıflamalarının dışında tutulmuş olup rapor metinlerinde

geçen rakamlar ile çalışma istatistiksel verileri arasında farklılıklar bulunabilir. Söz konusu

istatistiksel tanımlalar çalışmanın metodoloji bölümünde detaylı şekilde açıklanacaktır.

7.1. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) DIŞ TİCARETİ

Konu küresel ticaret olunca AB lider konumda olup, ticaret rejiminin dışa açıklığı

sayesinde yatırımcılar ve ticaret yapmak için cazibe odağı haline gelmiştir. AB pazarı sadece

ihracat pazarı değil aynı zamanda 500 milyona yaklaşan tüketicisi ile neredeyse dünyanın en

büyük ithalatçı piyasasıdır. Aynı zamanda içerisinde 28 farklı ülke yani 28 farklı tüketim

piyasası olmasına rağmen malların serbest dolaşım ilkesi sayesinde şeffaf, istikrarlı ve

standart tek bir piyasa gibi hareket etmektedir.

Söz konusu pazar sadece mal ticareti değil aynı zamanda en iyi hizmet tecrübelerini

sunmak isteyenler için çok önemli bir hizmet pazarı, girişimlerini küresel boyuta taşımak

isteyen yatırımcılar için istikrarlı, öngörülebilir ve sağlam bir ekonomi vaat etmektedir. Daha

net olmak gerekirse dünya ticaret hacminin yaklaşık %16'sı AB-28 pazarında işlem

görmektedir.

İlerleyen başlıklarda AB-28 dış ticaret hacminin anlaşılması adına, genel ve tarımsal,

farklı ticaret sınıflamaları ile detaylı olarak incelenmiştir.

49

7.1.1. Avrupa Birliği (AB) Genel Dış Ticaret İstatistikleri

7.1.1.1. SITC Ticaret Sınıflamasına Göre AB Dış Ticaret İstatistikleri

18. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti

YILLAR İHRACAT İTHALAT DENGE İHRACAT

DEĞİŞİM % İTHALAT

DEĞİŞİM % İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI %

2004 1.208 1.294 -86 - - 93 2005 1.337 1.506 -168 10,7 16,4 89 2006 1.496 1.767 -270 11,9 17,3 85 2007 1.752 2.000 -248 17,1 13,2 88 2008 1.926 2.277 -352 9,9 13,9 85 2009 1.591 1.712 -120 -17,4 -24,8 93 2010 1.774 1.988 -214 11,5 16,1 89 2011 2.189 2.392 -203 23,4 20,3 92 2012 2.222 2.294 -72 1,5 -4,1 97 2013 2.234 2.219 15 0,5 -3,3 101

Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları

Yukarıdaki genel dış ticaret tablosundan da görüleceği gibi AB'nin dış ticareti son 10

yılda toplam 1 trilyon 718 milyar $ dış ticaret açığı vermiş olsa da 2008 krizi dahil olan son

on yıldaki ihracatın ithalatı karşılama oranı %85'den aşağı inmemiştir. Tablo 18, grafikle

gösterilmek gerekirse;

20. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti


Grafik 20'degörüldüğü üzere AB dış ticareti son on yıldaki en kritik dönemi 2008 krizi

sonrasında yaşamış, 2009 yılında bir önceki yıla göre ihracat %17 ve ithalat ise %25

azalmıştır.2013 yılına gelindiğinde ise son on yıllık dönemde ilk defa dış ticaret fazlası (15

milyar dolar) vermiştir.

-500

0

500

1,000

1,500

2,000

2,500

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

İhracat İthalat Denge

50

19. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti-1

FAALİYET GRUPLARI

2004 2005 2006 2007 2008

İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat

MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI 413 517 464 587 504 638 578 750 595 832

KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER 109 183 119 197 136 223 165 260 183 282

MAMUL ÜRÜNLER, ESAS MALZEMESİNE GÖRE SINIFLANDIRILANLAR

145 165 159 180 200 204 256 238 260 262

ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER 198 136 218 143 244 159 277 178 300 197

MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR, VEİLGİLİ MALZEMELER

235 43 333 59 414 77 453 89 619 115

GIDA VE CANLI HAYVANLAR 66 41 71 44 77 49 94 58 108 71

BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ MAL VE İŞLEMLER

61 79 72 78 106 88 73 111 94 94

HAM MADDELER (PETROL HARİÇ), YENİLEMEYEN

54 22 59 25 71 31 86 36 97 40

İÇECEKLER VE TÜTÜN 7 19 7 20 8 24 9 27 9 29

HAYVANSAL VE BİTKİSEL SIVI YAĞLAR KATI YAĞLAR VE MUMLAR

5 3 5 3 7 3 8 4 12 5

GENEL TOPLAM 1.294 1.208 1.506 1.337 1.767 1.496 2.000 1.752 2.277 1.926

Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları, 2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.


FAALİYET GRUPLARI

2009 2010 2011 2012 2013





161 193 207 225 256 270 218 260 220 264


MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR VE İLGİLİ MALZEMELER

382 79 477 95 647 136 659 150 620 151



101 121 67 71 114 138 120 145 83 90

HAM MADDELER (PETROL HARİÇ), YENİLEMEYEN

57 34 83 44 104 55 90 54 87 51



8 4 9 4 13 6 13 6 13 7

GENEL TOPLAM 1.712 1.591 1.988 1.774 2.392 2.189 2.294 2.222 2.219 2.234

Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları, 2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.

SITC ticaret sınıflamasına göre oluşan dış ticaret istatistikleri önceki tablolarda (tablo

19-20) verilmiş olup gösterge bir yıl niteliğinde olan 2013 yılı için ihracatın ve ithalatın SITC

faaliyet gruplarına göre dağılımı;

51

21. Grafik - AB - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013

22. Grafik - AB - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013

olarak gerçekleşmiştir.

42%

16%

12%

11%

7%

4% 4%

2%

2%

0% AB-Dünya İhracat, 2013

Makine ve ulaşım araçlarıKimyasallar ve ilgili ürünlerMamul ürünler, esas malzemesine göre sınıflandırılanlarÇeşitli mamul ürünlerMineral yakıtlar, yağlar ve ilgili malzemelerGıda ve Canlı HayvanlarBaşka yerde sınıflandırılmamış mal ve işlemlerHam maddeler (petrol hariç), yenilemeyenİçecekler ve tütünHayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı yağlar ve mumlar

26%

9%

10%

13%

28%

5%

4%

4%

1%

AB-Dünya İthalat, 2013

Makine ve ulaşım araçlarıKimyasallar ve ilgili ürünlerMamul ürünler, esas malzemesine göre sınıflandırılanlarÇeşitli mamul ürünlerMineral yakıtlar, yağlar ve ilgili malzemelerGıda ve Canlı HayvanlarBaşka yerde sınıflandırılmamış mal ve işlemlerHam maddeler (petrol hariç), yenilemeyenİçecekler ve tütün

52

7.1.1.2. HS Ticaret Sınıflamasına Göre AB Dış Ticaret İstatistikleri

21. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti




2004 1.210 1.302 -92 - - 93 2005 1.346 1.515 -169 11,3 16,4 89 2006 1.500 1.787 -287 11,5 17,9 84 2007 1.757 2.020 -263 17,2 13,1 87 2008 1.929 2.285 -356 9,7 13,1 84 2009 1.600 1.757 -157 -17,0 -23,1 91 2010 1.796 2.027 -231 12,2 15,3 89 2011 2.241 2.443 -202 24,8 20,5 92 2012 2.250 2.358 -107 0,4 -3,5 95 2013 2.326 2.243 83 3,4 -4,8 104

Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları

23. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti


Grafik 23’den gözlemleneceği üzere son on yılda AB dış ticaret dengesi 2008 krizi ve

sonrasındaki etkileri hariç azalma eğiliminde ve 2013 yılında son on yıldaki ilk dış ticaret

fazlasını vermiştir.

-500

0

500

1,000

1,500

2,000

2,500

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013


53

HS ürün gruplamasına göre AB-Dünya dış ticareti ise aşağıdaki tablolarda gösterilmektedir.


ÜRÜN GRUPLARI 2004 2005 2006 2007 2008


MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR 329 355 357 395 395 435 454 516 481 576

ULAŞIM EKİPMANLARI 110 178 123 201 126 212 142 248 146 273

KİMYASAL YA DA BENZER ENDÜSTRİ ÜRÜNLERİ

102 177 110 190 125 215 149 252 167 267

MİNERAL ÜRÜNLER 271 52 379 70 475 89 516 107 697 126

BAZ METALLER 78 78 86 93 123 113 165 138 164 148

İNCİ, DEĞERLİ METALLER 36 31 42 42 56 39 64 47 51 46

OPTİK VE FOTOĞRAFİK ARAÇLAR 52 60 56 64 64 70 63 74 71 82

PLASTİK, KAUÇUK 33 46 37 51 43 58 53 67 58 72

GIDA ÜRÜNLERİ, İÇECEKLER VE TÜTÜN 32 39 32 44 35 52 42 56 50 63

TEKSTİL VE TEKSTİL MALZEMELERİ 80 40 86 41 97 44 110 50 118 53

ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE MUKAVVA 16 29 17 30 18 34 22 39 23 40

ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR 31 21 35 22 39 25 51 30 57 33

BİTKİSEL ÜRÜNLER 33 12 35 13 37 15 48 19 59 26

CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL ÜRÜNLER 19 15 21 15 24 15 27 19 28 23

GİZLİ VERİ 25 22 38 19 63 21 29 24 26 24

CAM, SERAMİK VE TAŞ 9 18 10 19 12 21 15 24 16 25

HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE 11 10 12 10 14 12 16 13 17 14

ODUN, KÖMÜR, MANTAR 13 10 14 11 15 12 19 14 18 14

AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER BAŞLIKLAR 14 6 15 6 18 7 20 8 22 9

SANAT ESERİ VE ANTİKALAR 3 5 3 5 4 6 5 6 4 6

HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR 4 3 5 3 6 3 8 4 12 5

SİLAH VE CEPHANELER 1 2 1 3 1 3 2 3 1 3

GENEL TOPLAM 1.302 1.210 1.515 1.346 1.787 1.500 2.020 1.757 2.285 1.929

Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.

54


ÜRÜN GRUPLARI 2009 2010 2011 2012 2013


MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR 375 449 457 502 486 592 460 579 457 592

ULAŞIM EKİPMANLARI 123 202 136 258 131 320 127 336 125 357


156 269 167 280 197 326 194 325 187 321

MİNERAL ÜRÜNLER 454 113 545 108 755 188 768 223 702 180

BAZ METALLER 87 112 117 125 152 157 126 148 120 142

İNCİ, DEĞERLİ METALLER 76 37 79 60 106 105 112 76 72 140

OPTİK VE FOTOĞRAFİK ARAÇLAR 64 73 68 83 78 98 76 102 77 106

PLASTİK, KAUÇUK 44 60 56 71 69 85 62 84 63 86



ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE MUKAVVA 18 34 21 37 23 42 20 39 19 39

ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR 46 25 50 28 52 32 47 35 47 38

BİTKİSEL ÜRÜNLER 47 21 49 24 61 29 59 28 61 33


GİZLİ VERİ 23 24 18 21 26 26 25 25 23 25

CAM, SERAMİK VE TAŞ 12 19 14 21 15 24 14 24 13 25

HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE 13 11 16 15 18 18 17 19 18 22


AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER BAŞLIKLAR 20 7 23 8 25 10 23 10 24 11




GENEL TOPLAM 1.757 1.600 2.027 1.796 2.443 2.241 2.358 2.250 2.243 2.326


55

7.1.2. Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri

AB-28 gıda-tarım endüstrisi 2013 yılında yaklaşık 120 milyar €'luk ihracatı ile

dünyanın bir numaralı gıda ve tarım ürünleri ihracatçısı konumundadır. Dünya ticaretinin

hatırı sayılır oranda büyümesine karşın 2013 yılı gelişmekte olan ekonomiler için durgun

geçmiş sayılabilir. Avronun piyasadaki güçlü pozisyonuna rağmen AB ihracat artışının

kaynağının özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki talep tarafından uyarıldığı söylenebilir.

Genellikle yüksek katma değerli nihai ürün ihracatçısı olması ile ünlü AB, 2013 yılındaki

büyümenin üçte ikisinden fazlasını hububat ihracatındaki başarısına borçludur (DG

Agriculture & Rural Development, 2014).

AB tarım ihracatındaki en kesin artış Çin'de kaydedilirken aynı kriterde en hızlı

gelişen Suudi Arabistan'dan sonra ikinci piyasa olmuştur. ABD'de ise mütevazı bir artış

olurken ABD'den ithalat özellikle hayvan yeminde, keskin bir şekilde artmıştır. AB en büyük

ithalatçı unvanını korurken, yaklaşık 17 milyar € dış ticaret fazlası vermiştir (DG Agriculture

& Rural Development, 2014).

AB tarımsal dış ticaret fazlası her geçen yıl biraz daha artmakta, 2013 yılına

gelindiğinde ise 7 milyar € ek fazla ile toplamda 18,6 milyar €'luk dış ticaret fazlası vermiştir

(DG Agriculture & Rural Development, 2014).

56

7.1.2.1. SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret

İstatistikleri

24. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti




2004 77 108 -30 - - 72 2005 83 113 -30 7,1 5,1 73 2006 93 124 -31 12,8 9,6 75 2007 109 151 -42 16,3 21,2 72 2008 127 173 -46 16,6 14,9 73 2009 111 141 -31 -12,5 -18,3 78 2010 128 154 -26 15,6 9,3 83 2011 157 188 -30 22,9 21,5 84 2012 162 175 -12 3,2 -6,9 93 2013 175 179 -4 7,9 2,3 98,0


24. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti


Grafik 24'den de görüldüğü gibi AB'nin tarımsal dış ticaret borç stoku son on yılda

azalarak, 2013 yılında ihracat-ithalat neredeyse dengelenmiştir. AB toplam dış ticaretinin

yaklaşık %7,8'si tarım dış ticareti olup makine, kimyasallar ve tıbbi (eczacılık) ürünleri

ticareti arkasından dördüncü ihracat kalemi olarak yer almaktadır.

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

-50

-40

-30

-20

-10

0

0

50

100

150

200

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013


57

7.1.2.2. HS Ticaret Sınıflamasına Göre Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret

İstatistikleri

25. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti




2004 69 88 -19 - - 79 2005 75 93 -18 8,3 5,8 81 2006 86 102 -16 14,1 9,3 84 2007 98 125 -27 14,2 22,6 78 2008 117 148 -31 19,3 18,6 79 2009 101 126 -25 -13,1 -14,9 81 2010 114 131 -17 12,1 3,8 87 2011 140 158 -18 23,3 20,6 89 2012 145 151 -6 3,4 -4,4 96 2013 156 156 1 8,1 3,3 101


25. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti


Grafik 25'den takip edileceği üzere, AB 2008-2009 yıllarındaki net ithalatçı

konumundan 2013 yılına gelindiğinde ticaret açığını kapatmış ve ihracatçı konuma gelmiştir.

Tarımsal dış ticaret açığının 2008 yılında HS sınıflamasına göre ise 31 milyar $,

SITC'ye göre 46 milyar $ olduğu düşünülürse, AB 2013 yılında yaptığı tarımsal ihracatın

yaklaşık dörtte biri kadar dış ticaret farkı kapatmıştır. Söz konusu değişimin aslında ihracat

artışından çok ithalatın kabaca sabit kalmasından kaynaklandığı söylenebilir.

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

-35-30-25-20-15-10-505

0

50

100

150

200

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013


58

7.1.3. Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler ve Ülkeler

Önceki verilere ek olarak AB’nin ihracat ve ithalat ürün kalemlerini incelemek dış

ticaretinin kaynağı, hacmi ve ürün-ülke portföyü hakkında fikir verecektir. Bu sebeple AB-

Dünya genel dış ticaretinde sırası ile ihracat ve ithalatındaki ürünler ve ürün grupları listeleri

ilerleyen tablolarda yer almaktadır.

7.1.3.1. Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler

AB'nin 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu;

26. Tablo – AB – Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013

ÜRÜN GRUBU ADI GENEL

İHRACAT PAY %

BİNEK OTOMOBİLLER 148,7 6,4

PETROL YAĞLARI 129,9 5,6

İLAÇLAR 99,9 4,3

ALTIN 90,5 3,9

GİZLİ VERİ 87,7 3,8

GENEL TOPLAM 2.326,3 -

Kaynak: UNCOMTRADE, HS4, Milyar ABD Doları

27. Tablo – AB – Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013

ÜRÜN GRUBU ADI GENEL

İTHALAT PAY %

HAM PETROL 401,5 18,0



PETROL GAZLARI 79,8 3,6

MULTİMEDYA CİHAZLARI 65,6 2,9



6% 6%

4% 4%

4%

76%

GENEL İHRACAT 2013

BINEK OTOMOBILLER

PETROL YAĞLARı

İLAÇLAR

ALTıN

GIZLI VERI

DIĞER

18%

5%

4%

3%

3%

67%

GENEL İTHALAT 2013

HAM PETROL

PETROL YAĞLARı

GIZLI VERI

PETROL GAZLARı

MULTIMEDYA CIHAZLARı

DIĞER

59

AB'nin 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 20 ürün:

28. Tablo – AB – Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013

ÜRÜN HS KODU

ÜRÜN ADI İHRACAT DEĞERİ

İHRACAT PAYI %

999999 gizli veri 87,7 3,8

710813 altın (diğer yarı işlenmiş şekilde) 78,9 3,4

271019 diğer yağlar ve müstahzarlar 77,2 3,3

300490 tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan diğer ilaçlar 74,7 3,2

870323 motorlu taşıt; kıvılcım ateşlemeli 70,8 3,0

271012 petrol ve bitümenli yağlardan elde edilen hafif yağlar 52,4 2,3

880240 uçak ve diğer hava taşıtları 46,9 2,0

870324 motorlu taşıt; kıvılcım ateşlemeli 35,3 1,5

880330 uçak ve helikopterlerin diğer aksam ve parçaları 21,5 0,9

870332 motorlu taşıt; dizel/yarı dizel 20,2 0,9

300210 serumlar(bağışıklık sağlayan ürünler) 16,6 0,7

841112 turbojetler 15,8 0,7

710231 elmaslar 15,7 0,7

841191 turbojetler/turbopropellerin aksam-parçaları 15,2 0,7

870899 kara taşıtları için diğer aksam, parçaları 14,5 0,6

848180 diğer muslukçu eşyası 12,9 0,6

710812 altın (işlenmemiş şekillerde olanlar, para yerine kullanılmayan) 11,6 0,5

870840 kara taşıtları için vites kutuları ve aksam, parçaları 11,2 0,5

711319 diğer kıymetli metal-kaplamalarından mücevherci eşyası 10,9 0,5

851712 hücresel ağlar için veya diğer kablosuz ağlar için telefonlar 10,7 0,5



29. Tablo – AB – Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013

ÜRÜN HS6 KODU

ÜRÜN ADI İTHALAT DEĞERİ

İTHALAT PAYI %

270900 ham petrol 401,5 17,9

271019 yağlar ve müstahzarlar 96,5 4,3

999999 gizli veri 80,7 3,6

271121 doğal gaz (gaz halinde) 52,0 2,3


847130 portatif nümerik otomatik bilgi işlem makineleri 35,1 1,6

300490 tedavide/korunmada kullanılmak üzere ilaçlar 33,9 1,5

271111 doğal gaz (sıvılaştırılmış) 18,0 0,8

880240 uçak ve diğer hava taşıtları 17,8 0,8

851762 multimedya oluşturmak için makine 17,2 0,8

300210 serumlar(bağışıklık sağlayan ürünler) 16,3 0,7

270112 bitümenli taşkömürü 15,8 0,7

847330 otomatik bilgi işlem makine ve ünitelerinin aksam, parçası 15,8 0,7

710813 altın (diğer yarı işlenmiş şekilde) 15,8 0,7

271012 petrol ve bitümenli yağlardan elde edilen hafif yağlar 15,3 0,7

841191 turbojetler/turbopropellerin aksam-parçaları 15,1 0,7

880330 uçak ve helikopterlerin aksam ve parçaları 14,2 0,6

710231 elmaslar 14,2 0,6

841112 turbojetler 12,6 0,6

870332 motorlu taşıt; dizel/yarı dizel 10,7 0,5



60

AB'nin 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu;

30. Tablo – AB – Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013

ÜRÜN GRUBU ADI TARIMSAL İHRACAT

PAY %

ETİL ALKOL, LİKÖR, ALKOLLÜ İÇKİLER 13,3 8,7

ÜZÜM ŞARABI, ÜZÜM ŞIRASI 11,9 7,8

BUĞDAY VE MAHLUT 7,6 5,0

GIDA MÜSTAHZARLARI 6,4 4,2

UN, NİŞASTA VE MALT ESASLI MÜSTAHZARLAR

5,8 3,8

GENEL TOPLAM 153,0 -


31. Tablo – AB – Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013

ÜRÜN GRUBU ADI TARIMSAL İTHALAT

PAY %

KAHVE 9,8 6,4

SOYA KÜSPESİ 9,7 6,3

SOYA FASULYESİ 7,4 4,8

PALM YAĞI 6,0 3,9

BALIK FİLETOLARI, BALIK ETLERİ 6,0 3,9



AB tarımsal ihracatının üçte ikisi son mamul direkt tüketime hazır ürünler olmasına

rağmen 2013 yılındaki temel ürün ticareti özellikle hububat ticaretindeki artış dikkat

çekmiştir.

Yaklaşık olarak AB ithalatının yarısı son mamul (DTÖ tanımı ile nihai tüketime hazır

ya da çok yakın ürünler, işlenmiş ya da işlenmemiş taze tüketilen sebze meyveler), ara ürünler

(işlenmenin birinci aşamasını geçmiş ürünler; buğday-un, nihai tüketime hazır olmayan) ile

diğer ürünler %30, ana ürünler %19 ve diğer ürünlerin payı %1 civarındadır (DG Agriculture

& Rural Development, 2014).

9% 8%

5%

4%

4% 70%

TARIMSAL İHRACAT 2013 ETIL ALKOL, LIKÖR, ALKOLLÜ IÇKILER

ÜZÜM ŞARABı, ÜZÜM ŞıRASı

BUĞDAY VE MAHLUT

GıDA MÜSTAHZARLARı

UN, NIŞASTA VE MALT ESASLı MÜSTAHZARLAR

DIĞER

6% 6% 5%

4%

4%

75%

TARIMSAL İTHALAT 2013 KAHVE

SOYA KÜSPESI

SOYA FASULYESI

PALM YAĞı

BALıK FILETOLARı, BALıK ETLERI

DIĞER

61

AB'nin 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 20 ürün;

32. Tablo – AB – Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013

ÜRÜN HS6 KODU

ÜRÜN ADI İHRACAT DEĞERİ

İHRACAT PAYI %

220421 şarap ve üzün şırası 8,9 5,8

100199 buğday (makarnalık durum buğdayı hariç) ve mahlut; tohumluk olmayan 7,2 4,7

210690 diğer gıda müstahzarları 6,3 4,1

220830 viskiler 5,8 3,8

020329 domuz etleri 4,4 2,9

040690 diğer peynirler 3,6 2,4

220300 biralar (malttan) 3,6 2,3

190110 çocukların beslenmesinde kullanılan müstahzarlar (perakende) 3,6 2,3

220820 üzüm şarabı-alkol derecesi % 80'den az, tağyir edilmemiş 3,4 2,2

240220 tütün içeren sigaralar 3,3 2,1

230990 hazır diğer hayvan yemleri (perakende) 2,6 1,7

180690 çikolata, kakao içeren gıda müstahzarları 2,6 1,7

220410 köpüklü şaraplar 2,5 1,6

100390 arpa; tohumluk olmayan 2,0 1,3

190590 diğer ekmekçi mamulleri 1,9 1,3

190190 süt, peynir vb. ile hububat esaslı karışım ve mamuller 1,9 1,2

040221 süt, krema (tatlandırıcısız) 1,8 1,2

220210 sular (tatlandırıcılı, lezzetlendirilmiş) alkolsüz diğer içecekler 1,8 1,2

150910 saf zeytinyağı 1,8 1,1

040210 süt, krema 1,7 1,1



33. Tablo – AB – Dünya Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013

ÜRÜN HS6 KODU

ÜRÜN ADI İTHALAT DEĞERİ

İTHALAT PAYI %

230400 soya fasulyesi yağı üretiminden arta kalan küspe ve katı atıklar 9,7 6,3

090111 kahve (kafeini alınmamış, kavrulmamış) 8,0 5,2

120190 soya fasulyesi (kırılmış olsun olmasın); tohumluk olmayan 7,4 4,8

151110 palm yağı ve fraksiyonları; ham 4,7 3,1

030214 atlantik somonları ve tuna somonları; (taze veya soğutulmuş) 4,1 2,6

080390 muz (plantain hariç); taze veya kurutulmuş 3,9 2,5

180100 kakao dane ve kırıkları (ham/kavrulmuş, bütün/kırık) 3,5 2,3

100590 mısır (diğer) 3,2 2,0

030617 diğer karidesler; dondurulmuş 3,1 2,0

160414 ton balıkları/orkinoslar ve torikler-müstahzar ve konserve (bütün/parça) 3,0 1,9

240120 tütün (tamamen/kısmen sapları koparılmış, damarı çıkarılmış) 2,6 1,7

120510 rep/kolza tohumları; düşük erusik asitli 2,3 1,5

220421 şarap ve üzün şırası (durdurulmuş) 2,2 1,4

170114 kamış şekeri 2,0 1,3


090121 kahve (kafeini alınmamış, kavrulmuş) 1,6 1,1

080610 üzüm (taze) 1,5 1,0

020130 sığır eti; kemiksiz (taze/soğutulmuş) 1,4 0,9

080212 badem (kabuksuz) 1,4 0,9

160232 horoz ve tavuklardan hazırlanmış madde ve konserveler 1,3 0,8



62

7.1.3.2. Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ülkeler

AB'nin 2013 yılı genel dış ticaretinde sırası ile ticaret hacmi, ihracat ve ithalat

kalemlerinde ilk sırada gelen ilk on ülke;

34. Tablo – Avrupa Birliği – Dünya Genel Dış Ticareti 2013

SIRA TİCARET HACMİ DEĞER PAY% İHRACAT DEĞER PAY% İTHALAT DEĞER PAY%

1 ABD 636 14 ABD 378 16 ÇİN 371 17

2 ÇİN 567 12 İSVİÇRE 225 10 ABD 258 12

3 RUSYA FED. 411 9 ÇİN 196 8 RUSYA FED. 253 11

4 İSVİÇRE 351 8 RUSYA FED. 158 7 İSVİÇRE 126 6

5 TÜRKİYE 169 4 TÜRKİYE 102 4 NORVEÇ 96 4

6 NORVEÇ 162 4 JAPONYA 71 3 JAPONYA 75 3

7 JAPONYA 146 3 NORVEÇ 66 3 TÜRKİYE 67 3

8 GÜNEY KORE 100 2 BİRLEŞİK ARAP E. 58 2 ÖZEL KATEGORİ 60 3

9 HİNDİSTAN 96 2 GÜNEY KORE 53 2 HİNDİSTAN 49 2

10 BREZİLYA 93 2 BREZİLYA 52 2 GÜNEY KORE 48 2

GENEL TOPLAM

4.570 -

2.326 -

2.243 -

Kaynak: UNCOMTRADE,HS2, Milyar ABD Doları

AB'nin 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde sırası ile ticaret hacmi, ihracat ve ithalat

kalemlerinde ilk sırada gelen ilk on ülke;

35. Tablo – Avrupa Birliği – Dünya Tarımsal Dış Ticareti 2013

SIRA TİCARET HACMİ DEĞER PAY % İHRACAT DEĞER PAY % İTHALAT DEĞER PAY %

1 ABD 34 11 ABD 20 13 BREZİLYA 18 11

2 BREZİLYA 20 6 RUSYA FED. 16 10 ABD 13 9

3 RUSYA FED. 18 6 İSVİÇRE 10 6 ARJANTİN 8 5

4 İSVİÇRE 15 5 ÇİN 8 5 ÇİN 7 5

5 ÇİN 15 5 JAPONYA 7 4 NORVEÇ 7 4

6 NORVEÇ 13 4 NORVEÇ 6 4 ENDONEZYA 6 4

7 TÜRKİYE 8 3 SUUDİ ARABİSTAN 5 3 İSVİÇRE 6 4

8 UKRAYNA 8 3 CEZAYİR 4 3 TÜRKİYE 5 3

9 ARJANTİN 8 3 ÇİN (HONG KONG) 4 3 UKRAYNA 5 3

10 JAPONYA 7 2 KANADA 4 2 HİNDİSTAN 4 3

GENEL TOPLAM

312 -

156 -

156 -

Kaynak: UNCOMTRADE,HS2(01-24), Milyar ABD Doları

63

7.2. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD) DIŞ TİCARETİ

Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü (UNSD)

raporunda dünyanın en büyük nominal değerlere göre dünyanın en büyük ekonomisi (The

United Nations Statistics Division, 2014), Uluslararası Para Fonu (IMF) (International

Monetary Fund, 2014), Dünya Bankası (WB) (The World Bank, 2014) ve ABD Merkezi

İstihbarat Teşkilatı'na (CIA) (The Central Intelligence Agency, 2012)göre AB-28'den sonra

dünyanın en büyük ekonomisidir.

7.2.1. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış Ticaret İstatistikleri

ABD ülke ekonomisinin başarısının temel unsurlarından biri de dış ticaretidir. ABD

uzun yıllardır devam eden dış ticaretindeki açığa rağmen bu açığı finanse edebilen para

politikaları sayesinde dünyanın en büyük ekonomileri arasında kalmayı başarmıştır. İlerleyen

Başlıklarda ABD dış ticareti detaylı şekilde incelenecektir.

64

7.2.1.1. SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel

Dış Ticaret İstatistikleri

36. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti




2004 813 1.521 -708 - - 54 2005 899 1.728 -829 10,5 13,6 52 2006 1.028 1.913 -885 14,4 10,7 54 2007 1.149 2.012 -863 11,8 5,2 57 2008 1.281 2.159 -878 11,5 7,3 59 2009 1.043 1.593 -550 -18,6 -26,2 66 2010 1.259 1.954 -695 20,8 22,6 64 2011 1.447 2.247 -800 14,9 15,0 64 2012 1.509 2.316 -807 4,3 3,1 65 2013 1.544 2.312 -768 2,3 -0,2 67


26. Grafik - ABD - Dünya Dış Ticareti


ABD dış ticaret grafiğinden ve tablosundan da görüleceği üzere ABD'nin dış borç

stoku giderek artmakta fakat bu durum ABD'nin para politikası sayesinde dengelenmeye

çalışılmaktadır.

-1,000

-500

0

500

1,000

1,500

2,000

2,500

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013


65

37. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-1

FAALİYET GRUPLARI 2004 2005 2006 2007 2008





52 30 57 33 61 36 64 42 67 41



216 19 297 26 344 34 371 41 500 76


180 79 201 90 234 104 237 113 238 126


HAM MADDELER (PETROL HARİÇ) YENİLEMEYEN

28 36 31 40 32 49 32 61 34 75



2 2 3 2 3 2 4 3 5 4

GENEL TOPLAM 1.521 813 1.728 899 1.913 1.028 2.012 1.149 2.159 1.281 Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları, 2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.







59 110 60 119 63 126 70 142 74 155



278 54 362 79 463 127 433 136 389 148


157 95 202 120 238 140 242 142 244 146



22 61 29 80 35 91 34 90 34 85



4 3 5 4 7 4 6 4 6 3

GENEL TOPLAM 1.593 1.043 1.954 1.259 2.247 1.447 2.316 1.509 2.312 1.544 Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları, 2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.

STIC ticaret sınıflamasına göre oluşan dış ticaret istatistikleri önceki tablolarda (tablo

37-38) verilmiş olup gösterge bir yıl niteliğinde olan 2013 yılı için ihracatın ve ithalatın SITC

faaliyet gruplarına göre dağılımı;

66

27. Grafik - ABD - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013

28. Grafik - ABD - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013

35%

13% 10%

10%

10%

9%

7% 6%

0%

0% ABD-Dünya İhracat 2013

Makine ve ulaşım araçları

Kimyasallar ve ilgili ürünler

Başka yerde sınıflandırılmamış mal ve işlemler

Çeşitli mamul ürünler

Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgili malzemeler

Mamul ürünler, esas malzemesine göre sınıflandırılanlar

Gıda ve Canlı Hayvanlar

Ham maddeler (petrol hariç), yenilemeyen

İçecekler ve tütün

Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı yağlar ve mumlar

39%

17%

15%

11%

9%

4% 3% 1%

1%

0% ABD-Dünya İthalat,2013




Mamul ürünler, esas malzemesine göre sınıflandırılanlar






Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı yağlar ve mumlar

67

7.2.1.2. HS Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış

Ticaret İstatistikleri

39. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti




2004 818 1.525 -707 - - 54

2005 904 1.732 -828 10,6 13,6 52

2006 1.037 1.919 -882 14,7 10,8 54

2007 1.163 2.017 -855 12,1 5,1 58

2008 1.300 2.165 -865 11,8 7,3 60

2009 1.057 1.602 -545 -18,7 -26,0 66

2010 1.277 1.966 -689 20,9 22,8 65

2011 1.480 2.263 -783 15,9 15,1 65

2012 1.546 2.334 -788 4,4 3,1 66

2013 1.578 2.328 -750 2,1 -0,2 68


29. Grafik - ABD - Dünya Dış Ticareti


-1,000

-500

0

500

1,000

1,500

2,000

2,500

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013


68

HS ürün gruplamasına göre ABD-Dünya dış ticareti ise;


ÜRÜNLER 2004 2005 2006 2007 2008


MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR 395 274 440 296 484 328 510 347 512 365 ULAŞIM EKİPMANLARI 215 119 223 137 240 165 244 189 224 190


104 91 117 97 129 110 143 124 163 142

MİNERAL ÜRÜNLER 222 22 305 32 353 42 380 50 511 85

OPTİK VE FOTOĞRAFİK ARAÇLAR 51 52 53 56 57 63 61 68 64 72 BAZ METALLER 82 37 94 44 119 55 121 63 129 75

PLASTİK, KAUÇUK 43 41 51 47 55 52 56 59 59 63

İNCİ, DEĞERLİ METALLER 33 18 37 22 44 31 48 40 49 51 BİTKİSEL ÜRÜNLER 18 31 20 30 22 34 25 47 29 62


GİZLİ VERİ 51 25 55 27 59 29 61 34 64 37 ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE MUKAVVA 25 21 27 23 28 25 29 27 29 30


TEKSTİL VE TEKSTİL MALZEMELERİ 91 22 97 22 101 23 104 22 101 23 ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR 64 12 71 13 75 14 82 17 79 18

CAM, SERAMİK VE TAŞ 16 7 18 7 20 8 19 9 18 9 ODUN, KÖMÜR, MANTAR 25 6 26 6 25 7 21 7 16 7


HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE 10 4 11 4 11 4 12 5 12 4 SİLAH VE CEPHANELER 1 2 1 2 2 3 2 3 2 3


AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER BAŞLIKLAR 21 1 22 1 24 1 24 1 24 1 GENEL TOPLAM 1.525 818 1.732 904 1.919 1.037 2.017 1.163 2.165 1.300


69


ÜRÜNLER 2009 2010 2011 2012 2013


MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR 425 278 518 334 577 364 611 377 615 379 ULAŞIM EKİPMANLARI 154 161 208 183 231 213 273 245 286 256


141 129 161 149 183 161 178 163 177 163

MİNERAL ÜRÜNLER 284 60 369 89 472 140 441 147 396 158

OPTİK VE FOTOĞRAFİK ARAÇLAR 55 67 65 76 73 81 76 86 79 86 BAZ METALLER 75 53 98 67 119 81 125 82 119 80

PLASTİK, KAUÇUK 46 52 60 66 71 73 74 75 75 76

İNCİ, DEĞERLİ METALLER 37 38 52 52 66 72 63 72 64 72 BİTKİSEL ÜRÜNLER 27 52 31 59 37 68 41 71 42 69


GİZLİ VERİ 55 31 56 42 60 41 66 43 70 44 ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE MUKAVVA 22 26 25 30 26 33 24 31 24 31

CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL ÜRÜNLER

19 18 21 21 24 26 25 27 27 29


ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR 64 15 76 17 76 18 81 20 85 20 CAM, SERAMİK VE TAŞ 13 7 16 9 17 10 18 10 19 11


SANAT ESERİ VE ANTİKALAR 5 6 6 6 7 7 8 7 9 8 HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE 9 3 11 4 13 5 14 5 15 6


HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR 4 4 5 5 7 5 6 5 6 4 AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER BAŞLIKLAR

21 1 26 1 28 2 29 2 30 2

GENEL TOPLAM 1.602 1.057 1.966 1.277 2.263 1.480 2.334 1.546 2.328 1.578


70

7.2.2. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri

ABD tarımsal ticareti, ABD Dışişleri Bakanlığı altında Tarım, Biyoteknoloji ve

Tekstil Ticari İşler Ofisi tarafından, ülke çıkarları, küresel ticari hedefleri ve gıda güvenliği

hedefleri gözetilerek oluşturulmaktadır. Etkili gıda politikalarını geliştirmeye, kırsal

kalkınmanın teşvik edilmesi ve biyoteknoloji ile tarımsal üretimin arttırılmasına katkı

sağlanmaktadır. Tüketicilerin sağlığı ve refahı için gıda güvenliği, hayvan ve bitki sağlığı

sürekli takip edilmektedir. Gıda güvencesi konusunda paydaşları ve karar vericileri bir araya

getirerek küçük ölçekli çitçilerin ihtiyaçları gözetilmektedir (U.S. Department of State, 2015).

Ek olarak Birleşik Devletler 2013 yılında, 145 milyar $ tarımsal ürün ihracatı, 2012

yılı tarımsal ihracatından 9,2 milyar $ daha fazla olup, tarım sektöründe 30 milyar $ dış ticaret

fazlası kaydedilmiştir (U.S. Department of State, 2015).

71

7.2.2.1. SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD)

Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri

42. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti




2004 80 88 -9 - - 90 2005 83 96 -13 3,9 8,7 86 2006 93 104 -11 12,1 8,2 89 2007 114 110 4 22,6 5,7 104 2008 140 116 24 23,4 5,8 121 2009 120 101 19 -14,6 -13,1 119 2010 143 116 26 19,0 15,6 122 2011 168 137 31 18,0 17,8 123 2012 172 142 30 2,3 3,4 121 2013 176 146 29 2,0 3,3 120


30. Grafik - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti


2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

-20

-10

0

10

20

30

40

0

50

100

150

200

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013


72

7.2.2.2. HS Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal

Dış Ticaret İstatistikleri

43. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti




2004 62 71 -9 - - 87 2005 64 77 -13 3,5 9,1 83 2006 72 86 -14 11,9 11,7 83 2007 91 93 -2 26,7 8,1 97 2008 116 101 15 28,1 8,7 115 2009 101 92 9 -13,5 -9,1 109 2010 116 102 14 15,6 11,5 113 2011 138 121 17 18,5 17,9 114 2012 143 128 16 4,2 5,8 112 2013 147 132 15 2,3 3,1 111


31. Grafik - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti


Son on yıllık dönemde ABD tarımsal dış ticareti için bir başarı tablosu gibidir.

Tablolar (42-43) ve grafiklerden (30-31) takip edileceği üzere 2004-2008 yılları arasında

tarımda ithalatçı konumda olan ABD, 2008 yılından itibaren net ihracatçı konuma geçmiştir.

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

-20-15-10-505101520

020406080

100120140160

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013


73

7.2.3. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde

Önde Gelen Ürünler ve Ülkeler

Bu başlıkta ABD dış ticaretine ilişkin denge tablolarına ek olarak ABD'nin ticaret

ortakları, dış ticaretindeki ürün portföyü ve ticaret hacmine ilişkin bilgiler verilecektir.

7.2.3.1. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde

Önde Gelen Ürünler

ABD'nin 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu;

44. Tablo – ABD – Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013

ÜRÜN GRUBU ADI GENEL PAY

%

İHRACAT




KARAYOLU TAŞITLARI(AKSAM,PARÇA) 42,9 2,7

ELEKTRONİK ENTEGRE DEVRELER 34,5 2,2



45. Tablo – ABD – Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013

ÜRÜN GRUBU ADI

GENEL PAY %

İTHALAT

HAM PETROL 279,1 12,0


MULTİMEDYACİHAZLARI 89,9 3,9


BİLGİ İŞLEM CİHAZLARI 83,1 3,6



9% 7%

4% 3%

2% 75%

Genel İhracat 2013 GIZLI VERI

PETROL YAĞLARı

BINEK OTOMOBILLER

KARAYOLU TAŞıTLARı IÇIN AKSAM, PARÇA ELEKTRONIK ENTEGRE DEVRELER

12% 7%

4%

4%

3% 70%

Genel İthalat 2013 HAM PETROL

BINEK OTOMOBILLER

MULTIMEDYACIHAZLARı

PETROL YAĞLARı

BILGI İŞLEM CIHAZLARı

DIĞER

74

ABD'nin 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 20 ürün,

46. Tablo – ABD – Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013

ÜRÜN HS6 KODU

ÜRÜN ADI İHRACAT DEĞERİ İHRACAT PAYI %

999999 gizli veri 149,4 9,5


271012 petrol ve bitümenli yağlar ve müstahzarları 34,5 2,2

710812 altın (diğer işlenmemiş şekillerde) 31,9 2,0

870323 motorlu taşıt; (1500cm3<silindir=<3000 cm3) 22,8 1,4

870324 motorlu taşıt; (3000cm3<silindir hacmi) 22,8 1,4

120190 soya fasulyesi (kırılmış olsun olmasın); tohumluk olmayan 21,5 1,4


710239 diğer elmaslar (sanayide kullanılmayan) 19,1 1,2

854231 elektronik entegre devreler; işlemci ve kontrolör 16,9 1,1

851762 multimedya cihazları 15,8 1,0


901890 tababetle ilgili diğer alet ve cihazlar 11,2 0,7


270112 bitümenli taşkömürü 10,5 0,7

100199 Buğdayvemahlut; tohumluk olmayan 10,3 0,7

870829 kara taşıtlarının diğer aksam-parçaları 9,8 0,6


711319 diğer kıymetli metal-kaplamalarından mücevherci eşyası 9,2 0,6

870431 kıvılcım ateşlemeli motorlu taşıtlar (taşıma kapasitesi<5 ton) 8,9 0,6



47. Tablo – ABD – Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013

ÜRÜN HS6 KODU

ÜRÜN ADI İTHALAT DEĞERİ İTHALAT PAYI %

270900 ham petrol 279,1 12,0

870323 motorlu taşıt; (1500cm3<silindir=<3000 cm3) 84,2 3,6

999999 gizli veri 70,5 3,0

870324 motorlu taşıt;(3000cm3<silindir hacmi) 62,8 2,7



847130 portatif nümerik otomatik bilgi işlem makineleri; 43,2 1,9

271012 petrol ve bitümenli yağları ve müstahzarları 34,3 1,5


851762 multimedya cihazları 30,3 1,3

710239 diğer elmaslar (sanayide kullanılmayan) 23,0 1,0

854231 elektronik entegre devreler; işlemci ve kontrolör 16,9 0,7


847150 diğer nümerik bilgi işlem birimleri 15,3 0,7

852872 televizyon; diğerleri, renkli olanlar 14,5 0,6

710812 altın (diğer işlenmemiş şekillerde olanlar) 14,1 0,6

880330 uçak ve helikopterlerin, aksam ve parçaları 13,2 0,6


847170 bellek birimleri 12,2 0,5

950300 diğer oyuncaklar, küçültülmüş modeller, bulmacalar 11,7 0,5



75

ABD'nin 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu;

48. Tablo – ABD – Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013

ÜRÜN GRUBU ADI TARIMSAL İHRACAT

PAY %

SOYA FASULYESİ 21,5 14,6

BUĞDAY VE MAHLUT 10,5 7,2

KABUKLU MEYVELER 7,1 4,8

MISIR 6,9 4,7

DİĞER GIDA ÜRÜNLERİ 5,5 3,8



Tablo 46-48'den görüleceği üzere ABD’nin tarımsal ihracatında ve genel ihracatındaki

en önemli ürünlerin buğday ve soya fasulyesi olduğu görülmektedir. ABD’nin genel

ihracatından soya fasulyesi yaklaşık %1,5, buğday ise %1 pay almaktadır. ABD ihracat

portföyü ve ihracat kalemlerinin çeşitliliği düşünüldüğünde küçük görülebilecek bu payların

önemi artmaktadır.

ABD tarımsal ihracatında sadece soya fasulyesinin payı yaklaşık %15, buğday ise

%7,2’dir. Bu iki ürün ihracatı ile ABD tarımsal ihracat pazarının beşte birine denk

gelmektedir.

49. Tablo – ABD – Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013

ÜRÜN GRUBU ADI TARIMSAL İTHALAT

PAY %

ETİL ALKOL, LİKÖR VE ALKOLLÜ İÇKİLER

7,0 5,4

KABUKLU SU CANLILARI 6,1 4,7

ÜZÜM ŞARABI,ŞIRASI 5,5 4,2

KAHVE 5,5 4,2

BALIK FİLETOLARI,ETLERİ 5,2 3,9



14% 7%

5%

5%

4%

65%

Tarımsal İhracat 2013

SOYA FASULYESI

BUĞDAY VE MAHLUT

KABUKLU MEYVELER

MıSıR

DIĞER GıDA ÜRÜNLERI

DIĞER

5% 5% 4% 4%

4%

78%

Tarımsal İthalat 2013 ETIL ALKOL, LIKÖR VE ALKOLLÜ IÇKILER KABUKLU SU CANLıLARı

ÜZÜM ŞARABı VE ÜZÜM ŞıRASı

KAHVE

BALıK FILETOLARı VE BALıK ETLERI

DIĞER

76

ABD'nin 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 20 ürün;

50. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013

ÜRÜN HS6 KODU ÜRÜN ADI İHRACAT DEĞERİ İHRACAT PAYI %

120190 soya fasulyesi 21,5 14,6

100199 buğday 10,3 7,0

100590 mısır 6,5 4,4


230400 soya fasulyesi küspesi 4,0 2,7

020714 horoz ve tavukların et ve sakatatı 3,5 2,4

080212 badem (kabuksuz) 3,2 2,2

230330 içki sanayinin posa ve artıkları 3,0 2,0


040210 süt, krema 2,1 1,4

020329 diğer domuz etleri (dondurulmuş) 2,0 1,3

020230 sığır eti; kemiksiz (dondurulmuş) 1,7 1,2

190590 ekmekçi mamulleri 1,6 1,1

020319 domuz etleri (taze/soğutulmuş) 1,6 1,1

230990 hazır diğer hayvan yemleri (perakende) 1,5 1,0

120810 soya fasulyesinin unu ve kaba unu 1,4 1,0

230910 kedi/köpek maması (perakende) 1,4 0,9

121490 diğer hayvan yemleri 1,4 0,9

100630 pirinç 1,3 0,9

220830 viskiler 1,3 0,9



51. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013

ÜRÜN HS6 KODU ÜRÜN ADI İTHALAT DEĞERİ İTHALAT PAYI %

090111 kahve (kafeini alınmamış, kavrulmamış) 4,4 3,3

220421 şarap ve üzün şırası 4,3 3,3

030617 diğer karidesler; dondurulmuş 4,2 3,2

220300 biralar (malttan) 3,9 3,0

080390 muz (plantain hariç); taze veya kurutulmuş 2,3 1,8

190590 diğer ekmekçi mamulleri 2,1 1,6

070200 domates (taze/soğutulmuş) 2,1 1,6

220830 viskiler 2,0 1,5


020230 sığır eti; kemiksiz (dondurulmuş) 1,9 1,5

220210 sular,alkolsüz diğer içecekler 1,8 1,4

130232 k. boynuzu, s. baklası tohumundan yapışkan maddeler 1,8 1,4

220860 votka 1,8 1,4

010229 sığırlar; damızlık olmayan 1,8 1,3

170490 kakao içermeyen diğer şeker mamulleri 1,5 1,2

220710 etil alkol; alkol derecesi 1,5 1,1

080610 üzüm (taze) 1,4 1,0


070960 capsicum/pimenta cinsi meyveler 1,3 1,0

030441 pasifik,atlantik somonları filetoları 1,2 0,9



77

7.2.3.2. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde

Önde Gelen Ülkeler

ABD'nin 2013 yılı dış ticaretinde ilk sırada gelen ilk on ülke;

52. Tablo - ABD - Dünya Genel Dış Ticareti 2013


1 KANADA 637 16 KANADA 300 19 ÇİN 460 20

2 ÇİN 582 15 MEKSİKA 226 14 KANADA 337 14

3 MEKSİKA 509 13 ÇİN 122 8 MEKSİKA 283 12

4 JAPONYA 207 5 JAPONYA 65 4 JAPONYA 142 6

5 ALMANYA 164 4 BİRLEŞİK KRALLIK 47 3 ALMANYA 117 5

6 GÜNEY KORE 107 3 ALMANYA 47 3 GÜNEY KORE 65 3

7 BİRLEŞİK KRALLIK 101 3 BREZİLYA 44 3 BİRLEŞİK KRALLIK 54 2

8 FRANSA, MONAKO 80 2 HOLLANDA 43 3 SUUDİ ARABİSTAN 53 2

9 BREZİLYA 73 2 ÇİN (HONG KONG) 42 3 FRANSA 46 2

10 SUUDİ ARABİSTAN 72 2 GÜNEY KORE 42 3 HİNDİSTAN 43 2

GENEL TOPLAM

3.906 -

1.578 -

2.328 -

Kaynak: UNCOMTRADE,HS2, Milyar ABD Doları

ABD genel dış ticaretinin yaklaşık üçte birini sınır komşuları Kanada ve Meksika ile

yapmakta, ticari ortağı Çin ile de toplam ticaret pazarının %15’ini paylaşmaktadır. ABD

ihracatındaki en büyük paylar sınır komşularına ait olup toplam ihracatının üçte birini ifade

etmektedir. İthalatının ise neredeyse yarısını Çin, Kanada ve Meksika’dan yapmaktadır.

53. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti 2013


1 KANADA 51 18 KANADA 26 18 KANADA 25 19

2 MEKSİKA 38 14 ÇİN 23 16 MEKSİKA 20 15

3 ÇİN 30 11 MEKSİKA 18 12 ÇİN 7 6

4 JAPONYA 14 5 JAPONYA 13 9 ŞİLİ 5 4

5 BREZİLYA 7 2 KORE CUMHURİYETİ 5 3 BREZİLYA 5 4

6 ŞİLİ 6 2 ÇİN (HONG KONG) 4 3 FRANSA 5 4

7 GÜNEY KORE 6 2 DİĞER ASYA 3 2 HİNDİSTAN 5 4

8 FRANSA, MONAKO 5 2 FİLİPİNLER 3 2 İTALYA 4 3

9 İTALYA 5 2 ALMANYA 3 2 TAYLAND 4 3

10 ENDONEZYA 5 2 ENDONEZYA 3 2 ENDONEZYA 3 2

GENEL TOPLAM

278 -

147 -

132 -

Kaynak: UNCOMTRADE,HS2(01-24), Milyar ABD Doları

ABD, tarımsal ticaretinde ise genel ticarette olduğu gibi ilk sıralar sınır komşuları

Kanada, Meksika ve en büyük ticari ortaklarından biri Çin tarafından ilk üç sıra

paylaşılmaktadır.

78

7.3. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD)

İKİLİ DIŞ TİCARETİ

T-TIP tarafları AB ve ABD’nin dünya ile olan genel ve tarımsal dış ticaretleri, ticaret

hacimleri, Ürün portföyleri ve ithalat ve ihracat pazarları önceki başlıklarda verilmiştir. Bu

başlık altında AB-ABD ikili ticaret trendi ve ticaret detaylarına yer verilecektir.

AB-ABD dış ticareti istatistiklerinin kaynağı ve seçimi metodolojide açıklanacak olup

kaynaklardaki farklıklar sebebi ile ikili ticaret verileri AB’nin açıkladığı dış ticaret

istatistiklerine göre düzenlenmiştir.

79

7.3.1. Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD)

İkili Genel Dış Ticaret İstatistikleri

54. Tablo – AB – ABD Genel Dış Ticareti

YILLAR İHRACAT İTHALAT TİCARET HACMİ

İHRACAT DEĞİŞİM %

İTHALAT DEĞİŞİM %

TİCARET ARTIŞ ORANI %

2004 290 197 488 - - -

2005 308 197 505 5,9 -0,1 3,4

2006 331 213 544 7,8 8,1 7,9

2007 351 243 594 6,0 13,9 9,1

2008 364 269 633 3,5 10,9 6,5

2009 278 210 487 -23,6 -22,1 -23,0

2010 313 224 537 12,8 6,9 10,3

2011 360 265 625 14,9 18,3 16,3

2012 372 264 635 3,3 -0,6 1,6

2013 378 258 636 1,7 -1,9 0,2

Kaynak: UNCOMTRADE, SITC-HS, Milyar ABD Doları

Yukarıdaki tablodan da takip edileceği üzere AB-ABD ticareti son on yılda (2008-

2009 yılları arasındaki kriz haricinde) bir önceki yıla göre istikrarlı biçimde artış göstermiştir.

Ticaret hacmi giderek büyümüş, AB ise net ihracatçı konumunu sürdürmüştür.

32. Grafik – AB – ABD Genel Dış Ticareti

Kaynak: UNCOMTRADE, SITC-HS, Milyar ABD Doları

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

0

100

200

300

400

500

600

700

050

100150200250300350400

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

İhracat İthalat Ticaret Hacmi

80

SITC ticari faaliyet gruplarına göre AB-ABD ikili ticareti;

55. Tablo - AB - ABD Dış Ticareti-1






MAMUL ÜRÜNLER ESAS MALZEMESİNE GÖRE SINIFLANDIRILANLAR

11 31 12 34 15 37 18 39 19 37

MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR İLGİLİ MALZEMELER

3 15 4 20 5 23 6 26 15 33




11 8 4 5 6 5 9 5 18 10


7 3 7 3 9 3 12 3 13 3

HAYVANSAL VE BİTKİSEL SIVI, KATI YAĞLAR, MUMLAR

0 1 0 1 0 1 0 1 0 1

GENEL TOPLAM 197 290 197 308 213 331 243 351 269 364

Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.








13 24 15 30 18 37 17 37 17 36

MİNERAL YAKITLAR YAĞLAR VE İLGİLİ MALZEMELER

11 19 13 21 24 26 25 25 25 23




9 6 9 7 12 6 12 7 5 7


7 2 10 2 12 3 11 3 12 3

HAYVANSAL VE BİTKİSEL SIVI, KATI YAĞLAR, MUMLAR

0 1 0 1 0 1 0 1 0 1

GENEL TOPLAM 210 278 224 313 265 360 264 372 258 378

Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.

81

SITC faaliyet gruplarına göre 2013 yılı AB-ABD dış ticaretinin dağılımı;

33. Grafik - AB - ABD İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013

34. Grafik - AB - ABD İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013

43%

21%

12%

10%

6%

3% 2% 2% 1%

AB-ABD İhracat 2013 Makine ve ulaşım araçları



Mamul ürünler, esas malzemesinegöre sınıflandırılanlar

Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgilimalzemeler



Başka yerde sınıflandırılmamış mal veişlemler

Ham maddeler (petrol hariç),yenilemeyen

Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katıyağlar ve mumlar

38%

22%

13%

7%

10%

1% 3% 2% 4%

AB-ABD İthalat 2013 Makine ve ulaşım araçları



Mamul ürünler, esas malzemesine göresınıflandırılanlar






Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı yağlar vemumlar

82

AB-ABD 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 20 ürün;

57. Tablo – AB – ABD Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013


870323 motorlu taşıt;(1500cm3<silindir=<3000 cm3) 18.624 4,9

300490 tedavide/korunmada kullanılan ilaçlar 17.023 4,5

870324 motorlu taşıt;(3000cm3<silindir hacmi) 16.541 4,4

271012 petrol ve müstahzarları 14.453 3,8

841191 turbojetler/turbopropellerin aksam-parçaları 7.592 2,0

999999 gizli veri 6.934 1,8

880240 uçak ve diğer hava taşıtları (boş ağırlık >15000 kg) 5.858 1,5

271019 diğer yağlar ve müstahzarlar 5.609 1,5

841112 turbojetler (itici gücü > 25 kn) (türboreaktörler) 4.639 1,2

300210 serumlar, bağışıklık sağlayan ürünler 4.178 1,1

880330 uçak ve helikopterlerin diğer aksam ve parçaları 4.093 1,1

293359 piridin/piperizin halkası olan diğer bileşikler 3.859 1,0

300431 ensülin içerenler (2937'de ki hormonları içeren) 3.560 0,9

293399 sadece azotlu heterosiklik diğer bileşikler 3.234 0,9

293499 nükleik asitler vb. tuzları; 2.875 0,8

901890 tababetle ilgili diğer alet ve cihazlar 2.850 0,8

300220 insanlar için kullanılan aşılar 2.749 0,7

220421 şarap ve üzüm şırası 2.595 0,7

970110 tamamen elle yapılmış tablo ve resim 2.556 0,7

270900 ham petrol 2.547 0,7

GENEL TOPLAM 378.039 -

Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyon ABD Doları

58. Tablo – AB – ABD Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013




841191 turbojetler/turbopropellerin aksam-parçaları 10.936 4,2

841112 turbojetler 9.007 3,5

880330 uçak ve helikopterlerin díğer aksam ve parçaları 7.682 3,0

880240 uçak ve diğer hava taşıtları 7.663 3,0

300210 serumlar, bağışıklık sağlayan ürünler 5.190 2,0

270112 bitümenli taşkömürü 4.472 1,7

901890 tababetle ilgili diğer alet ve cihazlar 3.380 1,3

999999 gizli veri 3.305 1,3

870333 motorlu taşıt; dizel/yarı dizel (silindir hacmi>2500cm3) 2.856 1,1

901839 kateterler, kanüller vb. aletler 2.505 1,0

382200 laboratuvarlarda, teşhiste kullanılan karma reaktifler 2.464 1,0

851762 multimedya cihazları 2.437 0,9

293359 piridin/piperizin halkası olan diğer bileşikler 1.939 0,8

841199 diğer gaz türbinlerinin aksam-parçaları 1.907 0,7

120190 soya fasulyesi tohumluk olmayan 1.828 0,7

710813 altın (diğer yarı işlenmiş şekilde) 1.739 0,7

870332 motorlu taşıt; dizel/yarı dizel (1500cm3<silindir hacmi=<2500cm3)

1.735 0,7

902139 vücudun diğer suni parçaları 1.349 0,5

Genel Toplam 258.439 -


83

7.3.2. Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD)

İkili Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri

59. Tablo – AB – ABD Tarımsal Dış Ticareti, SITC

YILLAR İHRACAT İTHALAT TİCARET HACMİ

İHRACAT DEĞİŞİM %

İTHALAT DEĞİŞİM %

TİCARET ARTIŞ ORANI %

2004 15 12 27 - - -

2005 16 12 27 4,4 -1,0 2,0

2006 17 12 30 11,5 5,4 8,9

2007 18 14 32 4,4 16,2 9,3

2008 17 16 33 -4,6 11,6 2,5

2009 15 11 26 -13,7 -28,3 -20,6

2010 16 14 30 9,6 19,8 14,0

2011 19 16 35 16,6 17,5 17,0

2012 20 15 35 4,1 -7,6 -1,2

2013 21 17 38 5,6 14,5 9,4 Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları

Tarımsal ticaret söz konusu olunca AB, 2004-2013 periyodunda ABD karşısında net

ihracatçı konumda olup, tarımsal ticaret hacmi (2008,2009 kriz dönemi ve 2012 yılları

haricinde) istikrarlı artışını sürdürmüştür.

35. Grafik – AB – ABD Tarımsal Dış Ticareti


2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

0510152025303540

0

5

10

15

20

25

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

İhracat İthalat Ticaret Hacmi

84

AB-ABD 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 20 ürün;

60. Tablo – AB – ABD Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013


220421 şarap ve üzüm şırası 2.595 12,8

220300 Biralar (malttan) 1.567 7,7

220830 Viskiler-alkol 1.543 7,6

220860 Votka 887 4,4

040690 Diğer peynirler 835 4,1

220820 Üzüm şarabı 828 4,1

220410 Köpüklü şaraplar 768 3,8

220870 Likör 668 3,3

220210 Sular (tatlandırıcılı, lezzetlendirilmiş) 596 2,9

150910 Saf zeytinyağı 588 2,9

210690 Diğer gıda müstahzarları 489 2,4

090112 Kahve (kafeini alınmış, kavrulmamış) 331 1,6

200570 Zeytin 324 1,6

030214 Atlantik somonları ve tuna somonları 311 1,5

220890 alkol ve alkollü içkiler 293 1,4

180690 çikolata, kakao içeren gıda müstahzarları 262 1,3

180500 Kakao tozu 251 1,2

010129 Atlar; damızlık olmayan 250 1,2

220110 Mineral ve gazlı sular 221 1,1

190590 Diğer ekmekçi mamulleri 218 1,1



61. Tablo – AB – ABD Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013


120190 soya fasulyesi 1.828 13,9

080212 badem 1.259 9,6

230400 soya fasulyesi küspesi 860 6,5

220830 viskiler 597 4,5

210690 diğer gıda müstahzarları 470 3,6

240120 tütün 384 2,9

080251 antep fıstığı; kabuklu 375 2,9

220840 rom 348 2,6

220421 şarap ve üzüm şırası 316 2,4

230990 hazır diğer hayvan yemleri (perakende) 289 2,2

100199 buğday 264 2,0

030475 alaskamezgiti filetoları 234 1,8

120242 yer fıstığı 210 1,6

080232 ceviz (kabuksuz) 209 1,6

020130 sığır eti; kemiksiz 204 1,6

220429 şarap ve üzüm şırası 166 1,3

151800 hayvansal ve bitkisel yağlar 155 1,2

120600 ayçiçeği tohumu 142 1,1

030622 ıstakozlar 130 1,0

151790 margarin; diğer 128 1,0



85

7.4. TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI

(TTIP) VE ETKİLERİ

T-TIP taslak metinlerinin bir kısmının yayınlandığı bu günlerde girişimin sadece iki

taraf ticaret anlaşması olmasının dışında küresel ekonomiyi etkileyecek bir anlaşma olacağı

tüm çıplaklığı ile ortaya çıkmıştır.

Önceki başlıklarda T-TIP hakkında kısa bilgiler verilmişti bu bölümde ise T-TIP

taslak anlaşma başlıklarına ilişkin detaylı bilgilere değinilecektir.

AB TTIP’nin yirmi dört (24) bölüm ve bölümlerin üç (3) ana başlık altında

birleştirmeyi planladıklarını açıklamıştır. Bu üç ana başlık ilerde detaylandırılacak olup, sırası

ile Pazara Giriş, Mevzuata İlişkin İşbirliği ve Kurallar’dır. Şeffaflık anlayışı gereği bu güne

kadar bazı başlıklarda özet raporlar yer alırken bazı başlıklarda anlaşma teklif belgelerinin

başka bir deyişle müzakere belgelerini yayınlamıştır. Tüm metnin yayınlanmasının ise

müzakere turlarının sona ermesinin ardından yapacağını duyurmuştur (The European

Commission, 2015).

7.4.1. Pazara Giriş

ABD ile müzakerelerini yürüttüğü TTIP, AB’nin kuruluşundaki ve temelinde de esas

olan üç (3) sütuna “Three Pillars” benzer bir yapıda ele almaktadır. Bunlardan ilki ve

müzakere etmesi ve uzlaşması zor olan bölümlerden biri “Pazara Giriş” bölümüdür.

AB Pazara Giriş Bölümünde;

Mal ticaretinde gümrük tarifeleri,

Hizmet ticareti,

Kamu alım ve ihaleleri,

Menşe kuralları,

alt başlıklarında müzakerelerin konularını oluşturmaktadır.

86

Mal Ticareti

AB, bu bölümün ana amacının ihracat ve ithalat maliyetlerini düşürmek olduğunu

belirtmiş, bu başlık altında ulaşmak istedikleri hedeflerin;

Gümrük vergisi ve ticarette diğer engelleri kaldırılmak,

Ekonomiyi canlandırmak ve istihdam yaratmak,

Özel sektör rekabet gücünü küresel boyuta taşımak,

olduğunu ifade etmiştir. AB mal ticareti ve gümrük tarifelerinde müzakere gerekçelerinin

arasında gümrük vergilerinin ticaretin maliyetini arttırması, AB ürünlerinin ABD piyasasında

rekabet gücünü arttırılması, AB ve ABD arasındaki ortalama gümrük oranının %2 olmasına

karşın bazı özel ürünlerde bu durumun değişmesi gibi sebeplerden kaynaklandığını ifade

etmiştir (European Commission, 2015).

AB ile ABD arasındaki gümrük tarifelerinin dağılımını özetlemek gerekirse AB’nin

ABD ile ticaretinin yarısından fazlası gümrük tarifelerine konu değildir. Diğer tarifeler ise

geniş bir aralıkta değişmektedir. Örneğin hammadde ve işlenmiş ürünler için %1-%3 arasında,

tekstil ürünleri için %30 civarındadır. Bazı ürünlerde ise gümrük vergi oranları ticareti

engeller durumdadır. Örneğin ABD’nin uyguladığı gümrük oranları işlenmemiş tütünde

%330, yer fıstığında ise %130’dur. Aynı mamul ürünlerde farklı gümrük uygulamaları da

mevcuttur. Örneğin motorlu taşıtlarda binek araçlar için AB gümrük oranı %10 iken ABD

gümrük oranı sadece %2,5, tren vagonları için ABD gümrük vergisi %14 iken AB vergi oranı

%1,7’dir. Bu bölümde hedeflerin gümrük vergileri ve diğer ticarete engel durumları (uzun

idari kontroller gibi) ortadan kaldırmasının hedeflendiği AB Komisyonu tarafından ifade

etmiştir (European Commission, 2015).

Ek olarak AB bu bölümde çıkarlarını özel sektör için tasarruf sağlanması, yayılma

etkisi sayesinde; gümrük tarifelerin kaldırılması ile ürün fiyatlarının düşmesi, satışların

artması buna bağlı istihdam ve üretim artışı ve ikili ticaretin teşvik edilmesi şeklinde

sıralamıştır (European Commission, 2015).

87

Hizmet Ticareti

AB bu bölümde isteklerinin AB firmalarının ABD’de yerel firmalarla rekabet gücünün

artması olduğunu ifade etmiştir. Hizmetlerin önemini AB ve ABD ekonomilerinin omurgası

olduğunu söyleyerek dile getirmiştir. Hizmetlerdeki bazı engellerin (ABD'de çalışabilir AB

tedarikçi sayısına bir tavan gibi) iki taraf içinde sınırlayıcı olduğunu ve tedarikçi firmalara eşit

muamele konularında adımların atılması gerektiği vurgulanmıştır. Ek olarak her iki tarafında

hassasiyetlerinin bulunduğu sektörlerin (kamu hizmetleri gibi) korunmasında özen

gösterileceği belirtilmiştir (EU Commission, 2015).

AB hizmet ticareti ile ilgili ana amaçlarının;

Erişim (AB firmalarının karşılaştıkları engellerin ortadan kaldırılması, denizcilik

hizmetleri gibi),

Mobilite (Hizmet sektörlerinin karşılıklı iyi örneklerin, tarafların gereksinimlerini

karşılayacak şekilde geliştirilmesi),

Lisanslar ve onaylar (Bankacılık ve sigortacılık, muhasebe, yönetim danışmanlığı,

hukuki danışmanlık gibi alanlarda üst standartlar belirlenerek daha hızlı ve net hizmet

verilmesi),

Yeni kurallar (Telekomünikasyon, e-ticaret, posta ve kargo hizmetleri, deniz

taşımacılığı, finansal hizmetler gibi ekonomide anahtar sektörlerde yeni kuralların

belirlenmesi gibi),

Kesinlik (Tarafların şirketlerinin piyasalar üzerindeki erişimlerinin güvencesinin

sağlanması),

Koruma (Hassasiyeti bulunan sektörler televizyon-radyo-sinema, halk sağlığı ve

eğitimi, sosyal hizmetler ve su dağıtımı gibi)

olduğunu ve bu amaçlara ulaşırken hassasiyetlerin bulunduğu alanlar (kamu hizmetleri, kültür

ve veri korunması) doğrultusunda da güvencenin temin edileceğini belirtmiştir (EU

Commission, 2015).

88

Kamu Alım ve İhaleleri

AB’nin yeni nesil STA’larda sadece mal ve hizmet ticareti üzerine yoğunlaşmak

yerine bir adım öteye geçip ticaret ortağının kamu ihalelerinde AB firmaları tarafından da

teklif verilmesi için müzakerelerde ve anlaşmalarda ofansif tavır sergilemektedir.

Buna örnek olarak TTIP’de ayrı bir başlık olarak açılan kamu ihalelerinde AB

isteğinin ABD kamu ihalelerinden daha fazla pay almayı ve ABD yerli firmalarıyla eşit

şartlarda rekabet etmeyi istediklerini ifade etmiştir (EU Commission, 2015).

AB ve ABD kamu alımları bakımından dünyadaki en büyük kamu ihale pazarlarıdır.

AB kamu ihalelerinde yaratılacak rekabetin ülke bütçelerine ödenen para karşılında daha iyi

katma değer, daha fazla seçenek, ekonomik etkinlik getirdiği gibi firmalara da hizmetlere ve

ürünlere olan talebin artacağı, gelişme için fırsat yaratılacağı, devam eden işlerde güvence

sağlanacağı ve ek istihdam yaratılacağını belirtmiştir (EU Commission, 2015).

AB ortak amacın, karşı pazarlardaki faaliyet gösteren firmaların ayrımcılığa maruz

kalmamasının sağlanması, kamu ihalelerinde şeffaflık sağlanarak fırsatlara eşit erişim

sağlanması, herhangi bir kısıtlama olmaksızın yerel, bölgesel ve merkezi devlet seviyelerinde

kamu ihalelerine katılmak olduğunu ifade etmiştir (EU Commission, 2015).

Menşe Kuralları

AB’nin imzaladığı ikili ticaret anlaşmalarında üzerinde müzakere edilmesi zor

alanlardan biri olan menşe kuralları TTIP’de ayrı bir başlık olarak yerini almıştır.

AB bu bölüm altındaki isteklerinin kullanıcı dostu kurallar koyarak TTIP’e konu olan

ürünlerin gerçekten AB ve ABD’de üretilmesini garanti altına almak olduğunu vurgulamıştır.

Menşe kurallarının müzakerelerde yer almasının gerekçelerini ise menşe kurallarının her

ticaret anlaşmasında kilit rol oynadığını belirtip, menşe kurallarının o ülkeye özgü olan

ürünlerin garanti altına alınarak ticaret anlaşmasından yarar sağlar duruma getirmek olduğunu

ifade etmiştir. Ortak kurallar geliştirerek menşe ülkenin korunması ana gerekçelerden biridir.

AB amaçlarının basit ve anlaşılır menşe kurallarının uygulanması, kuralların gelecekte

89

oluşacak gereksinimlere cevap verir nitelikte olması ve kuralların etkin uygulanması,

sahteciliğin sınırlandırılması, gereksiz engellerin ortadan kaldırılması gibi prosedürler ile

ticaretin kolaylaştırılmasını sağlamak olduğu ifade edilmiştir (EU Commission, 2015).

7.4.2. Mevzuata İlişkin İşbirliği

Bu sütunda AB ve ABD ortak çalışarak tarafların düzenlemelerin bugünden daha

benzer konuma getirerek, otomotivden kimyaya tüm sektör düzenlemelerinde uyum

yakalamayı hedeflemektedir.

TTIP’nin belki de zor uyumlaştırılacak ve üzerinde en çok mesai harcanacak

bölümüdür. Bunun sebeplerinin en başında ülke mevzuatları ve ikilinin yönetimsel

farklılıkları yer almaktadır. AB, yirmi sekiz (28) farklı ülkenin farklı mevzuatını temsil

ederken ABD elli farklı eyaletin farklı yasal uygulamalarını temsil etmektedir.

AB yayınladığı bilgi notlarında bu bölümdeki isteklerinin, taraflar arasındaki uyumun

arttırılması, tüketiciler için çeşitlik artışı, büyüme ve istihdam artışı olduğunu bildirmiştir. Bu

bölümün müzakere edilme gerekçelerini ise;

Küreselleşme sonucu farklı ülkelerin kurallar ve düzenlemeleri ile benzer problemlerle

karşılaşan ihracatçı firmaların sayısının artması,

İhracat yapan firmaların ithalatçı ülke düzenlemeleri ile uymak zorunda olması

özellikle KOBİ’ler için maliyetlerin artması,

Koruma düzeylerinin (insan sağlığı, tüketici hak ve refahları, doğa ve toplum yararına

olan faaliyetler) ödün verilmeden engellerin kaldırılması

olarak belirtmiştir. Bu tip engellerin kaldırılmasının büyüme ve istihdam alanında ve

tüketici çeşitliliğinin artmasını destekleyeceğini savunmuştur. AB temel amaçlarının;

Düzenlemeler üzerinde birlikte çalışarak; yeni düzenlemelerin geliştirilmesi, eski

düzenlemelerin ticarete engel oluşturmayacak şekilde revize edilmesi, mal ve

90

hizmetlerin kalitesinin artmasına olanak sağlanması, ürün gereksinimlerinin

benzerleştirerek maliyetlerin düşürülmesi,

Sadece ikili değil uluslararası düzenlemeler alanında birlikte çalışarak; ortak görüş

oluşturmak,

Düzenleyici İşbirliği Kurumu gibi bir girişim yaparak; TTIP kapsamında mutabık

kalınan kararların güvencesini sağlamak ve birlikte çalışılacak alanları belirlemek

olduğunu ifade etmiştir (EU Commission, 2015).

Ayrıca bu sütuna ilişkin detaylandırılmış ana başlıklar;

Mevzuata ilişkin uyum,

Ticarette Teknik Engeller (TBT),

Gıda Güvenliği ve Sağlık ve Bitki Sağlığı (SPS)

iken, spesifik sektörlere ilişkin başlıklar; kimya, kozmetik, mühendislik, sağlık hizmetleri,

pestisitler (tarım ilaçları), bilgi ve iletişim teknolojileri, eczacılık, tekstil, motorlu taşıtlara

ilişkin detaylı düzenlemelere ilişkin başlıklar yer almaktadır (EU Commission, 2015).

TTIP girişiminin tarım sektörünü etkileyecek en kritik başlıklarından birinin ise "Gıda

Güvencesi ve Hayvan ve Bitki Sağlığı" konusu olacağı öngörülmektedir. İki bloğun tarım ve

işlenmiş gıda üreticilerini yakından ilgilendiren bu başlıkta ortak çalışma ve yeni standartlar

belirlemenin yanı sıra mevcut standartların iyileştirilmesi hedefinin belirlendiği ifade

edilmektedir.

AB yayınladığı bilgi notunda ithalata konu olan bitki, hayvan ve gıda ürünlerinin

karşılıklı yerli bitki, hayvan ve insan sağlığı için risk oluşturduğunu ifade etmiştir. SPS olarak

bilinen bu bölümdeki düzenlemelerin ikili ticaretine büyük etkisi olacağı bilgisini vermiş, AB

ve ABD taraflarının yüksek seviye tedbirler alarak bazı durumlarda (örneğin güvenli olduğu

kanıtlanmış ürünlerde mükerrer kontrollerin karşılıklı olarak yapılması gibi) ikili ticaretini

zorlaştırdığı vurgulanmıştır. SPS başlığındaki düzenleme sebeplerinin; SPS alanında

91

yapılacak düzenlemelerin ortak hazırlanması için tarafların teşvik edilmesi, bitki, hayvan ve

insan sağlığının korunmasındaki mevcut yasalara sadık kalınması, ticaretteki gereksiz

engellerin kaldırılması, ürünlerin onayında ve kabullerinde şeffaflık ve zaman süreçlerini

geliştirmek olduğu ifade edilmiştir. Ek olarak AB ve ABD arasında ayrıcalıklı bir ortaklık

oluşturarak ticarete konu olan düzenleme ve prosedürlerin hızlandırılması, karşılıklı yapılan

ihracatta tek onay sürecinin hayata geçirilmesi ve bu alandaki ticari problemleri çözmek için

sağlam bir mekanizma oluşturulacağı anlaşmanın vaatleri arasındadır (EU Commission,

2015).

SPS başlığı altında geleceğe yönelik ortak çalışma kararının işlerliği tartışılabilir zira

konu başlığı altında AB'nin sıkı kuralları olduğu hayvancılıkta hormon, büyüme takviyeleri ve

ABD'nin mikrobiyal bulaşanlardaki hassasiyetlerinde bir değişiklik olması beklenmemektedir.

Bir başka tartışma konusu ise genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO) ve hayvan refahı

konularıdır. AB yayınladığı bilgi notunda bu iki konuda kabul mekanizmasında herhangi bir

değişiklik öngörmediğini TTIP'nin halihazırdaki standartları değiştirmeyeceğini ifade etmiştir.

AB ve ABD'nin tarım ve gıda ürünleri ticaretinin 2013 yılı itibarı ile 38 milyar $

ticaret hacmi olması, ikilinin OIE, CODEX ve IPPC gibi uluslararası standartları belirleyen

kuruluşlarda aktör olarak yer alması sebepleri ile söz konusu kuruluşların ve oluşturulan

standart ve tavsiyelerinde büyük etki yaratacağı beklenmektedir.

92

7.4.3. Kurallar

Son sütun “Kurallar” içeriği itibarı ile ticaretin sürdürülebilir kalkınma çerçevesinde

büyümesini teşvik ederken, işçi hakları, çevre, gümrük işlemlerinin basitleştirilerek ticaretin

kolaylaştırılması, KOBİ’lerin haklarının korunması, özel sektörün yada kamu teşebbüslerinin

serbest ve adil rekabetinin teşvik edilmesi, coğrafi işaretlerin tanınması ve anlaşmazlıkların

halli mekanizması sayesinde devletler arasındaki anlaşmazlıkların çözüme kavuşmasıdır

(European Commission, 2015).

Kurallar sütunu altında spesifik olarak;

Sürdürülebilir kalkınma,

Enerji ve hammaddeler,

Gümrük ve ticaret kolaylaştırma,

Küçük ve orta büyüklükteki şirketler,

Yatırım koruma ve yatırımcı-devlet anlaşmazlıkların halli,

Rekabet,

Fikri mülkiyet (IPR) ve coğrafi işaretler,

Hükümet-hükümet uzlaştırma mekanizması

gibi başlıklar detaylandırılmıştır (European Commission, 2015).

TTIP ile ilgili yayınlanan metin ve anlaşma özetinden anlaşılacağı gibi ana hedefin

ikilinin son yıllardaki ekonomik durgunluğundan kurtulmak, uykuda olan pazarlarına şok

etkisi yaratarak istihdam ve refah artışı sağlamaktır.

AB ve ABD bağımsız bir kuruluşa yaptırdığı çalışmada anlaşmanın makro ve mikro

ekonomik etkileri çeşitli senaryolar dahilinde incelenmiş ve sonuçlandırılmıştır.

93

Londra Ekonomik Politika Araştırma Merkezi (Centre for Economic Policy Research,

London-CEPR) tarafından hazırlanan çalışma; ikilinin ticari ilişkisini hesaplanabilir genel

denge modeli üzerinden gümrük tarifleri ve tarife dışı engellerin kaldırılmasının etkisini

ölçecek şekilde tasarlanmıştır. Raporda GSH'da meydana gelecek değişimler, sektör çıktıları,

toplu ve ikili ticaret akışları, iş gücü yer değişimi, ücretler gibi ekonominin temel

fonksiyonunun değişken enstrümanları kullanılmıştır. Analizde veri tabanı Küresel Ticaret

Analizi Projesi (Global Trade Analysis Project-GTAP) sekizinci versiyon yani GTAP8

kullanılmış ve 2027 yılı itibarı ile ortaya çıkacak sonuçlar hesaplanmıştır.

GTAP hakkında özet bilgi verilecek olursak; ülkelerin ikili ticaret, nakliye, koruma

gibi küresel verilerinin bulunduğu ve bu veri tabanı sayesinde küresel ekonomik konuları,

genel denge analizi kullanarak politika uygulayıcılara muhtemel ekonomik senaryolar

çizmektedir. Şu anki en güncel (GTAP 8) veri tabanında 129 ülke, 57sektör bulunmaktadır.

Veri tabanı tarım ile ilişkili yaklaşık 20 sektörü içermektedir.

Çalışma, AB ve ABD arasındaki ikili ticareti olduğu kadar yatırım ilişkilerinin

derinleşmesini öngören farklı politika senaryo seçeneklerini de barındırır. Çalışmada tam

teşekküllü ve kapsamlı anlaşmanın yapılmasını öngörmüş ve kapsam bakımından iki senaryo

üzerinde durulmuştur. Bunlardan birincisi dar kapsamlı (daha az iddialı) tarife dışı engellerde

%10 ve gümrük tarifelerinin tamamına yakınının (%98), geniş kapsamlı (iddialı) olan ise

TBT'de %25 maliyet azalışı ve tüm gümrük tarifelerinin açılışı (%100) olarak hesaplanmıştır.

CEPR, TTIP'nin genel ekonomik etkileri bakımından iki ülke için de pozitif ve kayda

değer sonuçlar elde etmiştir. TTIP senaryolarında;

GSH AB için dar kapsamlı TTIP senaryosunda 68,2 milyar avro (€), tam kapsamlı ve

istekli TTTIP senaryosunda 119,2 milyar avro, ABD için dar kapsamlı senaryoda 49,5

milyar €, tam kapsamlı senaryoda 94,9 milyar € ek getirisi olacağı ortaya çıkmıştır.

Ancak STA sadece tarifeler yada hizmetler, ihale liberalizasyonundan ibaret olursa bu

kazanımların daha düşük olacağının altı çizilmiştir. Örneğin sadece tarife

eliminasyonu söz konusu olduğu durumda AB için GSH 'da 23,7 milyar € ve ABD

için 9,4 milyar € ek getirisi olacağı vurgulanmıştır.

94

Dünyanın geri kalanı için kapsamlı TTIP senaryosunda 100 milyar dolarlık üst limiti

bulunan bir dalga etkisi yaratacağı ifade edilmiştir. Bu kaynağı oluşturmada önemli

payın ortak standartlar ve düzenlemeler sayesinde maliyet düşmesinde yaşanacağı

ifade edilmiştir.

Dış Ticarette ise anlaşma yürürlüğe girdiği anda 2027 yılı projeksiyonları; tam

kapsamlı ve dar kapsamlı TTIP senaryolarında AB ihracatında %3,37(dar kapsamlı)

ile %5,91 (tam kapsamlı) ek getiri, ABD için %4,75 ile %8,02 arasında ek getirisi

olacağı öngörülmüştür. İthalatta ise AB için %2,91 ile %5,11 artış, ABD %2,81 ile

%4,74 oranında artış olması öngörülmüştür. Değer olarak AB ihracatında 125-220

milyon € ve AB ithalatında 128-225 milyon €; ABD ihracatında 142-240 milyon € ve

ABD ithalatında 119- 200 milyon € değişim olacağı öngörülmüştür.

Yayılma etkisi ile diğer ülkelerin GSH üzerine yapılan çalışmada Türkiye hesaba

katılmamıştır fakat Doğu Avrupa ülkeleri GSH’na ek 16-36 milyon €, Akdeniz

ülkeleri GSH’na 237-1.063 milyon €, Çin GSH’na ek 3.810 ile 5.487 milyon €,

ASEAN ülkeleri GSH’na 15.081 ile 28.834 milyon € ek getirileri

dar ve tam kapsamlı TTIP senaryolarında hesaplanmıştır. (World Bank, 2014)

AB Komisyonu Ticaret Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan bir raporda (EU

Commission, 2013) anlaşmanın gelecek kazanımlarını sektörel olarak detaylandırmıştır.

Sektörel Kazançları

AB ihracatın hemen hemen her sektörde artış göstermesi beklenmektedir. Dünyanın

geri kalanı ile yapılan ticarette; metal sanayi %12, işlenmiş gıda %9, perakende gıda

da %6 ve ulaşımda %6 artış olması beklenmektedir.

Fakat ticarete konu olan en büyük ilerlemenin motorlu taşıtlar sektöründe olması ve

ithalatın %42 ihracatın ise %43 genişlemesi beklenmektedir. Sektördeki ikili ticaretin

%149 artması beklenmektedir.

95

Gümrük Dışı Engellerin Azaltılması

Anlaşmanın kilit noktalarından biri ise “sınır arkası” engeller olarak bilinen bürokrasi

ve düzenlemelerin azaltılması sayesinde %80 potansiyel geri kazanım öngörülmüştür.

İş Gücü Piyasası

Anlaşma dahilinde artan üretim ve verimliliğin AB ve ABD iş gücü piyasasına da

yansıması, yeni iş sahaları ve iş fırsatlarının oluşması beklenmektedir.

Sürdürülebilir Kalkınma

Anlaşma CO2 emisyonları ve doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı konusunda

ihmal edilebilir etkileri olabilir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013).

96

7.5. TÜRK DIŞ TİCARETİNE ETKİLERİ

Türkiye’nin küreselleşme hareketine katılımı, özellikle ikinci dünya savaşı sonrasında

olmuştur. Türkiye Uluslararası Para Fonu (IMF), Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası

(IBRD), Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) ve Kuzey Atlantik Paktı (NATO)

gibi uluslararası kuruluşlara katılarak uluslararasılaşma yolunda önemli adımlar atmıştır.

Uluslararasılaşma adımlarından biride 31 Temmuz 1959 tarihinde Avrupa Ekonomik

Topluluğu’na yapılan katılma başvurusudur. 1 Aralık 1964’te yürürlüğe giren Ankara

Anlaşması ile Türkiye AB ilişkileri resmen başlamış ve 1 Ocak 1996 tarihinde Türkiye’nin

Gümrük Birliği’ne katılımı ile ilişkiler yeni bir boyut kazanmıştır (Çolpan, 2007).

İlk haber niteliği kazandığı günden bu güne dünya ticaret gündemini belirleyen ve

neredeyse tüm gelişen ve büyük ekonomilerin etkileri üzerine araştırma yaptığı T-TIP Türkiye

dış ticareti gündemine de damgasını vurmuştur. Aynı dönemde GB’nin Türkiye için

işlevselliğini yitirmesi; ticaret sapması ve rekabet gücü gibi konularda Türkiye dış ticareti için

dezavantaj haline gelmiş, dünya arenasında ise Trans Pasifik Ortaklığı (TPP), TTIP gibi

küresel ticaret dengelerini değiştirecek girişimler başlatılmıştır. TPP pasifik ülkelerini

(Avustralya, Brunei, Kanada, Şili, Japonya, Malezya, Meksika, Yeni Zelanda, Peru, Singapur,

Amerika Birleşik Devletleri ve Vietnam) ortak ticaret zemininde buluşturmaya çalışırken,

TTIP (ABD ve AB-28) Atlantik ticaret köprüsünü kurmayı hedeflemektedir. Söz konusu iki

anlaşma hem üyelerini hem de tedarikçisi olan En Az Gelişmiş Ülkeler (EAGÜ) (The World

Bank, 2014), Gelişmekte Olan Ülkeler (GOÜ) (The World Bank, 2014) için mevcut ticaret

dengelerinin değişmesi anlamına gelmektedir. Tedarikçi ülkeler dışındaki ülkeleri dolaylı

yollardan etkileyecek olan bu girişimler GB bağlantısı sebebi ile Türkiye dış ticaretini direkt

olarak etkileyecektir.

TTIP işlerlik kazandıktan sonraki AB ve ABD ekonomileri üzerindeki etkileri

hakkında yapılan çalışmalar önceki başlıklarda bahsedilmiş olup, üçüncü ülkeler üzerine olan

yayılma etkisi için yapılmış yeterli sayıda çalışma bulunmamaktadır. Yapılan çalışmalarda ise

GTAP8 modelinde üçüncü ülkelerin verilerinin güncel ya da güvenilir olmayışıdır.

Türkiye’de Transatlantik Anlaşması’na yönelik olarak artan bir diğer endişe

konusuysa, Türk ihraç ürünlerinin ABD pazarında AB menşeli ürünler karşısında aynı

şartlarda rekabet avantajını yakalayamayacak olmasıdır. Zira ABD ile Türkiye arasında bir

97

serbest ticaret anlaşmasının olmaması ve bu nedenle Türk ihraç ürünlerine ABD pazarında

korumacılığın devam etmesi, buna karşın TTIP’nin AB menşeli ürünlere uygulanan benzer

uygulamaları kaldıracak olması, Türkiye’nin AB karşısında haksız rekabete uğramasına yol

açacaktır (TOBB, 2013).

AB ile ticareti gümrük birliğine dayanan Türkiye ABD ile STA’sı olmadığı için ABD

pazarında AB’li ürünler karşısında dezavantajlı duruma düşmektedir. Üçüncü ülkelerin TTIP

anlaşması karşısında, AB ve ABD’nin daha önce STA yaptığı ticaret ortaklarının bu pazarlara

ayrıcalıklı ve öncelikli giriş imkanlarını olumsuz etkileyecektir (Langhammer, Mart, 2008).

AB ve ABD’nin düzenleyeceği müşterek düzenle hareket etmeleri durumunda

dünyanın geri kalan ülkeleri için belirleyici olacak küresel kural ve standartları oluşturacaktır

(Schott & Cimino, Mart,2013).

TTIP’nin üçüncü ülkelerin en doğru ifade ile ABD ve AB ile ticaret hacmi geniş olan

ülkeleri etkilemesinin temel sebeplerinden biri anlaşmanın sadece gümrük indirimi olmayıp

ticarete yeni düzenlemeler ve yeni standartlar getirecek olmasıdır. AB ve ABD’nin ticaret

ortakları örneğin Türkiye alışık olmadığı bir ticaret sistemine adapte olmaya çalışacak, GB ilk

dönemlerinde olduğu gibi ithalat baskısı ile riski ile karşılaşacaktır. Dış ticarette yeni

standartlar ve düzenlemelerin anlamı yeni üretim süreçleri (sanayi ve tarım), dış ticaret

politikalarına ek olarak ülke iç düzenlemelerinin yeniden belirlenmesini ifade etmektedir.

Bu durumda diğer ülkeler, örneğin Türkiye, bu kurallara uyumlu bir üretim süreci,

sanayi ve ticaret politikası belirlemek, kendi iç düzenlemelerini de bu ülkelerle uyumlu hale

getirmek zorunda kalacaktır. Bu Türkiye’nin ihracatı açısından AB ve ABD pazarlarının

genişliği düşünüldüğünde olumlu yönde bir belirlilik sağlayacaktır. Ancak, sağlık, tüketici

hakları vb. teknik standartlar, gıda güvencesi, rekabet politikası, çevre standartları, emisyon

miktarının azaltılmasına ilişkin kurallar ve çalışma hayatına ilişkin düzenlemeler gibi pek çok

alanda maliyetli bir dönüşüm sürecini de beraberinde getirecektir. Bugüne kadar AB’ye

katılım sürecinde müktesebat uyumundaki zorluklar ve yanında sağlayacağı yararlar dikkate

alındığında, böyle bir mega anlaşmanın Türkiye gibi ülkelere yükleyeceği şartlar konunun

üzerinde durulması gereken en önemli yönünü oluşturuyor (TOBB, 2013).

98

Tabiatıyla, bu girişimin gerek iki taraf, gerekse -Türkiye de dâhil olmak üzere- üçüncü

ülkeler ve dünya ekonomisi üzerinde oluşturacağı etki dikkatlerin bu yöne çekilmesine yol

açmıştır. Günümüzde AB ya da ABD’den en az bir tanesinin, ihraç pazarında öncelikli ülkeler

arasında olmadığı bir ülke yok denecek kadar azdır. Örneğin bu iki ekonominin Türkiye’nin

toplam ihracatındaki payları 2012 yılı itibarıyla yaklaşık olarak % 42,5 olmuştur. Türkiye’ye

gelen doğrudan yabancı sermayenin (FDI), beşte dördünden fazlası Avrupa Birliği ve ABD

kaynaklıdır (Akman, 2013).

TTIP’nin AB ve ABD ikili ekonomileri üzerindeki etkilerine önceki bölümlerde

belirtilmiştir. Türkiye’nin anlaşmanın hangi tarafında olacağı halen kesinlik kazanmamışken

olası senaryolar üzerinde bazı çalışmalar yapılmıştır.

Dünya Bankası (WB) Türkiye’nin farklı düzeylerde TTIP’ye katılımı hallerinde

Türkiye’nin ihracatındaki değişimlerin sektörlere göre simülasyonunu hazırladığı raporda

açıklamıştır. Araştırmaya göre üç senaryo belirlenmiş olup bunlar;

1. AB-ABD STA – Türkiye’ye kapalı, AB ile ABD’nin tüm tarifeleri kaldırdığı,

Türkiye’nin ABD ile ticareti tarifeli uygulandığı durumda 130 milyon ABD $ refah

kaybı, (AB üzerinden ticaret sapması durumunda 160 milyon ABD $),

2. AB-ABD STA – Türkiye’nin ABD ile bir STA imzalaması, AB’nin TTIP

imzalamaması halinde ise, Türkiye’nin 260 milyon ABD $ refah artışı,

3. AB-ABD – Türkiye STA (üçlü bir anlaşma), kazanımı Türkiye’ye açık olduğu

durumda 130 milyon ABD $ refah artışı,

senaryolarıdır (World Bank, 2014). Bunlardan AB-ABD-Türkiye STA (üçlü bir anlaşma)

gerçekleşmesi müzakerelerin şu anki durumu ve ABD – AB yetkililerinin duruma bakışları

sebebi ile mümkün görünmemektedir. Çalışmada Türkiye’nin ihracat sektör kalemleri

gruplandırılarak incelenmiş olup;

1. senaryoda Türkiye’nin ihracatında %0,07 kayıp, değer olarak 83,84 milyon ABD $,

2. senaryoda Türkiye’nin ihracatında %0,02 artış, değeri 28,95 milyon ABD $,

99

3. senaryoda ise Türkiye’nin ihracatında %0,21 kazanç değer olarak 257,29 milyon ABD

$ olacağı öngörülmüştür.

Ancak Söz konusu çalışmada bazı değişkenler ihmal edilerek ve GTAP genel denge

modeli üzerinden hesaplanmıştır (World Bank, 2014).

Dünya Bankası'nın söz konusu çalışmasında TTIP'nin Türkiye genel ihracatı üzerine

olan etkileri farklı senaryo başlıklarında incelenmiş olup aşağıdaki gibidir;

62. TTIP'nin Genel İhracat Üzerindeki Etkisi

ÜRÜNLER

AB-ABD STA – TÜRKİYE’YE AB-ABD STA – TÜRKİYE’YE AB-ABD-TÜRKİYE STA

KAPALI AÇIK (ÜÇLÜ YAPI)

Milyon ABD$ Değişim % Milyon ABD$ Değişim % Milyon ABD$ Değişim %

Kömür 0,00 0,14 0,00 0,14 0,00 -0,45

Petrol 0,00 0,00 0,01 0,13 0,00 0,01

Gaz 0,00 -0,16 0,00 0,16 0,00 0,31

Mineraller -0,97 -0,06 -1,01 -0,06 -1,99 -0,11

Tekstil -7,94 -0,06 12,59 0,10 537,21 4,08

Giyim eşyaları -5,63 -0,07 4,84 0,06 378,50 4,42

Deri ürünleri 0,53 0,10 1,48 0,29 4,52 0,89

Ahşap ürünleri 4,13 0,26 4,81 0,30 -9,87 -0,61

Kağıt ürünleri 3,48 0,37 4,09 0,43 -4,02 -0,42

Petrol, kömür ürünleri -4,40 -0,25 -4,07 -0,23 -2,30 -0,13

Kimya, plastik ürünleri -16,25 -0,23 4,02 0,06 -50,31 -0,70

Mineral ürünler (diğer) -22,97 -0,65 -21,77 -0,62 39,03 1,11

Demirli metaller 9,07 0,10 14,53 0,17 -39,24 -0,45

Metaller (diğer) -3,51 -0,14 -1,01 -0,04 -22,64 -0,89

Metal ürünleri 4,55 0,11 7,67 0,18 -29,28 -0,68

Motorlu taş. Ve parçaları -132,30 -0,82 -121,13 -0,75 -241,75 -1,49

Ulaşım ekipmanları (diğer) -10,58 -0,55 -2,41 -0,13 -31,41 -1,63

Elektronik cihazlar 8,04 0,28 10,74 0,37 -28,20 -0,98

Makine, ekipman (diğer) 22,12 0,18 32,77 0,27 -111,48 -0,93

İmalatlar 2,55 0,12 4,31 0,21 -14,88 -0,72

Elektrik 0,40 0,19 0,43 0,20 -0,79 -0,37

Gaz üretimi, dağıtımı 0,00 0,36 0,00 0,36 0,00 -0,76

Su 0,07 0,49 0,07 0,50 -0,09 -0,62

İnşaat 0,36 0,05 0,52 0,06 -4,27 -0,53

Ticaret 4,44 0,24 4,53 0,24 -8,56 -0,45

Taşımacılık (diğer) 17,87 0,17 22,32 0,21 -33,25 -0,31

Deniz taşımacılığı 0,14 0,14 0,19 0,18 -0,38 -0,37

Havayolu taşımacılığı 7,09 0,16 11,94 0,26 -12,79 -0,28

Haberleşme 1,82 0,31 1,84 0,31 -2,30 -0,39

Finansal hizmetler (diğer) 3,40 0,40 3,49 0,41 -2,26 -0,27

Sigortacılık 3,61 0,43 3,71 0,44 -2,04 -0,24

İş hizmetleri 1,99 0,27 2,09 0,28 -2,74 -0,37

Eğlence hizmetleri 3,94 0,28 4,23 0,30 -4,69 -0,34

Kamu idaresi, sağlık 6,36 0,40 6,60 0,42 -4,84 -0,30

GENEL TOPLAM -83,84 -0,07 28,95 0,02 257,29 0,21

Kaynak: (World Bank, 2014).

100

Tablo 62'den takip edileceği üzere TTIP'nin genel ticaret üzerindeki etkileri farklı

senaryolarda incelenmiştir. Tüm senaryolar dahilinde en fazla etkilenecek sektörün motorlu

taşıtlar olacağı öngörülmüştür. Bu durumun tüm sektör tarafından öngörüldüğünü söylemek

mümkündür. Yanı sıra tabloda ki dikkat çekici durum hizmetler sektörü ihracatının ilk iki

senaryoda öngörülen artışıdır.

63. Tablo - TTIP'nin Tarımsal İhracat Üzerindeki Etkisi

ÜRÜNLER

AB-ABD STA – TÜRKİYE’YE AB-ABD STA – TÜRKİYE’YE AB-ABD-TÜRKİYE STA

KAPALI AÇIK (ÜÇLÜ YAPI)

Milyon ABD $ Değişim % Milyon ABD $ Değişim % Milyon ABD $ Değişim %

Çeltik 0,00 0,32 0,00 0,40 0,00 -1,15

Buğday 0,13 0,54 0,14 0,59 -0,19 -0,80

Tahıllar, (diğer) 0,03 0,06 0,04 0,08 -0,10 -0,21

Sebze,meyve,kaba yem 3,27 0,10 3,49 0,11 -10,46 -0,33

Yağlı tohumlar 0,13 0,12 0,15 0,14 -0,44 -0,42

Şeker kamışı, şeker pancarı 0,00 0,18 0,00 0,23 0,00 -0,62

Bitkisel lifler 0,57 0,25 0,78 0,34 -0,55 -0,24

Tarım ürünleri (diğer) 1,93 0,31 2,03 0,32 -4,05 -0,64

Canlı hayvan 0,02 0,18 0,02 0,19 -0,04 -0,47

Hayvansal ürünler 0,00 0,00 0,00 0,00 -0,37 -0,30

Ham süt 0,04 0,28 0,04 0,30 -0,14 -1,03

Yün, ipek-koza 0,05 0,69 0,05 0,76 -0,12 -1,86

Ormancılık 0,05 0,18 0,05 0,18 -0,10 -0,38

Balıkçılık -0,53 -0,34 -0,50 -0,33 -0,78 -0,50

Sığır eti ürünleri 0,04 0,44 0,04 0,49 -0,08 -0,95

Et ürünleri,bys 0,28 0,62 0,30 0,68 -0,45 -1,01

Bitkisel ve katı yağlar 0,91 0,23 1,22 0,31 -2,69 -0,67

Süt ürünleri 0,72 0,43 0,79 0,47 -1,48 -0,87

İşlenmiş çeltik 0,00 0,20 0,00 0,22 -0,01 -0,59

Şeker 0,08 0,20 0,08 0,21 -0,26 -0,67

Gıda ürünleri (diğer) 6,87 0,20 7,58 0,22 -12,42 -0,35

İçecek ve tütün ürünleri 0,19 0,05 0,21 0,05 -0,85 -0,21

TARIM ALT TOPLAMI 14,78 - 16,51 - -35,58 -

GENEL TOPLAM -83,84 -0,07 28,95 0,02 257,29 0,21

Kaynak: (The World Bank, 2014)

Dünya Bankası raporu çıktılarına göre; 1. senaryoda yani Türkiye'nin TTIP'ye taraf

olmaması durumunda genel ticarette olumsuz etkilenirken tarımsal ihracatta yaklaşık 15

milyon ABD $ artış olacağı, 2. senaryoda 16 milyon ABD $ üzerinde artış ve TTIP'ye 3. taraf

olma durumunda ise ihracatta 35 milyon ABD $ üzerinde daralma olacağı öngörülmüştür

(The World Bank, 2014). Ancak Dünya Bankası'nın raporu mevcut ticaret akışı üzerinden

yorumlandığında söz konusu simülasyon çıktıları üzerine şüphe yaratmaktadır. Birinci

senaryo değerlendirilecek olursa Türkiye TTIP'ye taraf olmadığı durumda birincil tarım

ürünlerinin ticareti mevcut şartlarda devam edecek ki hali hazırda birincil tarım ürünleri

açısından AB ve ABD karşısında ithalatçı konumda bulunan Türkiye'nin ABD ticaret sapması

yaşaması sureti ile ihracatta fazla vermesi pek muhtemel görünmemektedir. İkinci senaryoda

101

ise projeksiyonun muhtemel görünmeyen kısmı, ABD ile AB olmaksızın imzalanan STA’nın,

Türkiye’nin hali hazırdaki (tarifeler uygulanırken) ABD karşısındaki ithalatçı konumunu,

gümrük tarifeleri kaldırıldığında değiştirmesi olanak dışıdır. 3. ve son senaryonun geçekleşme

olasılığı ise en düşük olanıdır. Türkiye TTIP' girişimi içerisindeki yerini 8. müzakere turu

itibarı ile alamamıştır. AB ve ABD'nin açıklamalarından yola çıkarak, Türkiye'nin müzakere

masasına üçüncü ülke olarak oturma şansı bulunmamaktadır.

Türkiye Merkez Bankası (TCMB) uzmanları tarafından hazırlanan başka bir raporda

Türkiye’nin sürecin dışında kaldığı ve dâhil olduğu iki senaryo üzerinde inceleme yapılmıştır.

Çalışma bulgularında Türkiye’nin AB-ABD STA sürecinin dışında kaldığı durumda

Türkiye’nin toplam ihracat (tüm ülkelere olan) kaybının %0,450’ye kadar çıkabileceği ifade

edilmiştir. Türkiye’nin de anlaşmaya taraf olarak veya ABD ile geniş kapsamlı bir STA

imzalayarak sürece dâhil olduğu durumda ortaya çıkan durum ise mal ihracat rakamları da

Türkiye’nin sürece dâhil olması ile artış göstermiş; ihracatta anlaşmanın derinliğine bağlı

olarak %1,303 ile %6,974 arasında değişen yükselişler gözlendiği belirtilmiştir (TC Merkez

Bankası, 2013).

TTIP’nin Türkiye dış ticaretine etkilerini daha net görebilmek için Türkiye’nin AB ve

ABD ile olan genel ve tarımsal dış ticaretlerinin detaylı incelenmesi gerekmektedir.

7.5.1. Türkiye’nin Dünya, Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD)

İle Dış Ticareti

AB Katma Protokolün ticari hükümlerinin Eylül 1971’de yürürlüğe girmesi ile

Türkiye’den ithal edilen sanayi ürünlerinde (belirlenen istisnalar dışında) uyguladığı gümrük

vergilerini ve miktar kısıtlamalarını kaldırmıştır (Özkale & Karaman, 2006).

Ancak, uygulanan tarım politikaları arasında büyük farklılıklar olması nedeniyle tarım

ürünleri ticareti serbest bırakılmamıştır (Yavuz, 2012).

Türkiye’nin dış ticaretinde son otuz yılda önemli değişimler yaşanmıştır;1982 yılında

15 milyar $ olan dış ticaret hacmi 1990 yılında 35 milyar $, 2000 yılında 82 milyar $ ve 2013

yılında 404 milyar $ olmuş, Türkiye'nin dünyaya ihracatı 1982 yılında 6 milyar $ iken 2013

yılında 152 milyar $, ithalatı ise 1982 yılında 9 milyar $ iken 2013 yılında 252 milyar $ olarak

102

gerçekleşmiştir. Ticaret hacmi 1982 yılının yaklaşık yirmi yedi (27) katı, ihracat yirmi beş

(25) ve ithalat yirmi sekiz (28) katına çıkmıştır. İthalattaki artış ihracattaki artışa göre daha

büyük olmakla birlikte ihracatın ithalatı karşılama oranı % 50-90 bandında kalmıştır. Dışa

bağımlılık olarak nitelendirilebilecek olan bu göstergenin yüksek değeri 1988 yılında %88

olarak hesaplanmıştır.

TTIP tarafları ile ticaretin nasıl etkileneceği Türkiye’nin dış ticaret incelenmesi ile AB

ve ABD ile olan üçlü dış ticaretin incelenmesi ile daha net ortaya çıkacaktır.

103

7.5.1.1. Türkiye - Dünya Dış Ticaret İstatistikleri

Türkiye genel dış ticareti SITC ve HS istatistik sınıflamalarında eşit olması sebebi ile

tek tabloda verilmiştir.

64. Tablo – Türkiye – Dünya Dış Ticareti




2004 63.167 97.540 -34.373 - - 65

2005 73.476 116.774 -43.298 16,3 19,7 63

2006 85.535 139.576 -54.041 16,4 19,5 61

2007 107.272 170.063 -62.791 25,4 21,8 63

2008 132.027 201.964 -69.937 23,1 18,8 65

2009 102.143 140.928 -38.786 -22,6 -30,2 73

2010 113.883 185.544 -71.661 11,5 31,7 61

2011 134.907 240.842 -105.935 18,5 29,8 56

2012 152.462 236.545 -84.083 13 -1,8 65

2013 151.803 251.661 -99.859 -0,4 6,4 60

Kaynak: TÜİK, SITC-HS, Milyon ABD Doları

36. Grafik – Türkiye – Dünya Dış Ticareti

Kaynak: TÜİK, SITC-HS, Milyon ABD Doları

Türkiye dış ticareti son on yıllık dönemde (2008-2009 kriz dönemi hariç), ticaret

hacmi bakımından sürekli artış göstermiştir. Genel dış ticaret dengesi Türkiye aleyhine artış

göstermekle birlikte aynı dönemde (bir önceki yıla göre) ihracat artış ortalaması (%17,5),

ithalat artış ortalamasından (%15,6) yüksektir.

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

-200,000

-100,000

0

100,000

200,000

300,000

400,000

500,000

0

50,000

100,000

150,000

200,000

250,000

300,000

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

İhracat İthalat Denge Hacim

104

SITC faaliyet gruplarına göre Türkiye genel dış ticareti;

65. Tablo - Türkiye – Dünya Dış Ticareti-1




16.523 18.633 19.990 20.409 24.884 23.855 32.163 29.983 36.295 40.595

MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI 33.704 18.275 38.028 21.609 43.037 26.386 49.858 34.251 51.595 39.147

ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER 5.354 14.763 6.706 16.051 7.941 16.746 9.874 20.019 11.486 20.795

GIDA VE CANLI HAYVANLAR 1.818 5.044 1.616 6.512 1.730 6.595 3.084 7.822 5.024 9.155 KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER 14.211 2.566 16.439 3.061 18.408 3.923 22.107 4.739 25.542 6.122


14.407 1.429 21.255 2.641 28.859 3.566 33.883 5.148 48.281 7.532


6.970 1.461 7.661 1.660 9.191 2.279 12.240 2.931 16.199 3.321


3.750 199 4.037 391 4.299 928 5.672 1.284 5.383 3.899


532 205 745 405 933 438 829 290 1.702 570


GENEL TOPLAM 97.540 63.167 116.774 73.476 139.576 85.535 170.063 107.272 201.964 132.027

Kaynak: TÜİK, SITC, Milyon ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.

66. Tablo – Türkiye – Dünya Dış Ticareti-2




23.187 28.600 31.802 33.181 38.429 40.328 36.040 41.262 38.713 41.811

MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI 41.055 28.789 53.876 31.811 67.077 37.442 61.606 37.432 68.407 41.022

ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER 9.325 17.581 11.638 19.763 14.138 22.464 13.153 24.318 15.124 27.290 GIDA VE CANLI HAYVANLAR 3.591 9.126 4.505 10.499 6.888 12.286 6.340 12.686 6.784 14.112

KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER 20.266 5.293 25.446 6.806 31.191 8.047 29.686 8.913 31.873 9.456 MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR VE İLGİLİ MALZEMELER

29.905 3.921 38.497 4.469 54.117 6.539 60.116 7.708 55.916 6.724


9.936 2.557 15.395 3.870 20.052 4.358 18.630 4.492 16.798 5.317


2.062 4.915 2.888 2.239 6.726 1.681 8.392 13.493 15.472 3.649


1.122 427 1.047 346 1.672 862 1.943 1.061 1.871 1.230

İÇECEKLER VE TÜTÜN 479 933 450 898 551 901 639 1.098 703 1.191

GENEL TOPLAM 140.928 102.143 185.544 113.883 240.842 134.907 236.545 152.462 251.661 151.803

Kaynak: TÜİK, SITC, Milyon ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.

105

37. Grafik -Türkiye - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013

38. Grafik - Türkiye - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013

28%

27% 18%

9%

6%

4% 4% 2% 1% 1%

Türkiye İhracat 2013 Mamul ürünler, esas malzemesine göresınıflandırılanlar










27%

22% 15%

13%

7%

6% 6%

3% 1%

Türkiye İthalat 2013



Mamul ürünler, esas malzemesine göresınıflandırılanlar








106

HS ürün gruplamasına göre Türkiye-Dünya dış ticareti ise;


ÜRÜNLER 2004 2005 2006 2007 2008


TEKSTİL VE TEKSTİL MALZEMELERİ 6,3 17,6 6,7 18,9 7,4 19,7 9,8 22,9 9,6 23,1

MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR 21,8 8,9 26,1 10,7 29,9 12,8 35,9 16,2 36,4 18,2

BAZ METALLER 12,0 8,9 14,6 9,5 19,1 12,2 25,8 15,7 33,4 24,4

ULAŞIM EKİPMANLARI 12,0 9,5 12,1 11,1 13,3 13,7 14,4 18,3 15,6 21,3

MİNERAL ÜRÜNLER 14,8 2,5 21,9 4,0 29,9 5,2 35,0 7,5 49,6 10,8

PLASTİK, KAUÇUK 5,8 2,2 7,0 2,7 8,5 3,4 10,6 4,4 11,6 5,4

İNCİ, DEĞERLİ METALLER 3,8 1,1 4,2 1,3 4,4 1,8 5,9 2,6 5,7 5,4

GIDA ÜRÜNLERİ, İÇECEKLER VE TÜTÜN 1,3 2,6 1,3 3,1 1,4 3,3 1,8 3,8 2,3 4,4

BİTKİSEL ÜRÜNLER 1,3 2,8 1,3 3,8 1,2 3,9 2,5 4,4 4,5 4,9

KİMYASAL YADA BENZER ENDÜSTRİ ÜRÜNLERİ

10,2 1,8 11,5 2,1 12,5 2,5 14,6 2,9 17,4 3,8

ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR 0,8 1,0 1,1 1,1 1,4 1,2 1,7 1,7 1,9 2,1

CAM, SERAMİK VE TAŞ 0,7 1,8 0,9 2,1 1,2 2,3 1,4 2,7 1,4 3,0

CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL ÜRÜNLER

0,2 0,3 0,2 0,4 0,2 0,4 0,3 0,5 0,3 0,8

HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR 0,5 0,3 0,7 0,5 0,9 0,5 0,8 0,4 1,7 0,8

ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE MUKAVVA

1,9 0,5 2,2 0,6 2,5 0,7 3,0 0,9 3,2 1,2

HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE 0,8 0,6 0,8 0,6 1,0 0,6 1,2 0,7 1,2 0,7

AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER BAŞLIKLAR

0,3 0,2 0,5 0,2 0,6 0,3 0,7 0,3 0,8 0,4

ODUN, KÖMÜR, MANTAR 0,6 0,2 0,8 0,3 1,0 0,3 1,2 0,5 1,2 0,5

OPTİK YADA FOTOĞRAFİK ARAÇLAR 2,1 0,2 2,6 0,2 2,9 0,2 3,2 0,3 3,7 0,4

SİLAH VE CEPHANELER 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,1 0,2

GİZLİ VERİ 0,3 0,1 0,1 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,4 0,3

SANAT ESERİ VE ANTİKALAR 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

GENEL TOPLAM 97,5 63,2 116,8 73,5 139,6 85,5 170,1 107,3 202,0 132,0

Kaynak: TÜİK, HS, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.

107


ÜRÜNLER 2009 2010 2011 2012 2013


TEKSTİL VE TEKSTİL MALZEMELERİ 8,5 19,3 12,0 21,8 13,7 25,0 11,4 25,5 12,5 27,7

MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR 29,4 14,8 35,9 16,9 43,9 20,4 42,6 21,4 47,9 22,5

BAZ METALLER 18,0 14,8 26,1 17,3 33,0 21,6 31,5 22,0 31,2 21,0

ULAŞIM EKİPMANLARI 12,0 14,4 18,1 15,2 23,4 17,5 19,2 16,6 20,7 19,0

MİNERAL ÜRÜNLER 31,1 6,8 39,8 8,3 55,8 10,3 61,8 11,6 57,6 11,2

PLASTİK, KAUÇUK 8,5 4,6 12,1 5,6 15,9 7,2 15,5 7,4 16,9 8,1

İNCİ, DEĞERLİ METALLER 2,0 5,9 3,0 3,7 7,0 3,7 8,5 16,3 16,2 7,0

GIDA ÜRÜNLERİ, İÇECEKLER VE TÜTÜN 2,0 4,2 2,3 4,7 2,8 5,4 3,3 6,1 3,8 6,9

BİTKİSEL ÜRÜNLER 3,0 5,2 3,5 6,0 4,7 6,6 4,3 6,4 4,8 6,8

KİMYASAL YADA BENZER ENDÜSTRİ ÜRÜNLERİ

14,3 3,4 16,9 4,4 20,1 5,1 18,5 5,6 19,5 5,8

ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR 1,4 1,8 1,9 2,0 2,5 2,3 2,3 3,3 2,7 3,9

CAM, SERAMİK VE TAŞ 1,1 2,4 1,4 2,7 1,7 3,0 1,6 3,1 1,9 3,4

CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL ÜRÜNLER 0,3 0,8 0,9 0,9 1,9 1,3 1,3 1,6 0,8 1,9

HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR 1,1 0,5 1,0 0,5 1,6 1,0 1,9 1,2 1,8 1,4

ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE MUKAVVA 2,7 1,1 3,5 1,3 3,9 1,5 3,6 1,1 3,9 1,3

HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE 0,7 0,5 1,0 0,7 1,3 0,8 1,3 0,8 1,3 0,9

AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER BAŞLIKLAR 0,6 0,3 0,8 0,4 1,0 0,5 1,0 0,6 1,1 0,8

ODUN, KÖMÜR, MANTAR 0,7 0,5 1,1 0,6 1,4 0,7 1,6 0,7 1,6 0,7

OPTİK YADA FOTOĞRAFİK ARAÇLAR 3,0 0,4 3,7 0,4 4,5 0,5 4,4 0,6 4,9 0,7

SİLAH VE CEPHANELER 0,1 0,1 0,2 0,2 0,1 0,2 0,2 0,3 0,2 0,4

GİZLİ VERİ 0,4 0,3 0,4 0,2 0,5 0,2 0,8 0,1 0,3 0,3

SANAT ESERİ VE ANTİKALAR 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

GENEL TOPLAM 140,9 102,1 185,5 113,9 240,8 134,9 236,5 152,5 251,7 151,8

Kaynak: TÜİK, HS, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır.

108

SITC sınıflamasına göre Türkiye 2004-2013 tarımsal dış ticareti;

69. Tablo – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti



DEĞİŞİM % İHRACATIN İTHALATI

KARŞILAMA ORANI %

2004 6.501 6.059 442 - - 107

2005 8.309 6.480 1.829 27,8 6,9 128

2006 8.634 7.286 1.348 3,9 12,4 119

2007 9.769 9.812 -43 13,1 34,7 100

2008 11.474 13.038 -1.564 17,5 32,9 88

2009 11.190 9.631 1.559 -2,5 -26,1 116

2010 12.664 12.880 -216 13,2 33,7 98

2011 15.279 17.574 -2.295 20,7 36,4 87

2012 15.994 16.370 -376 4,7 -6,9 98

2013 17.739 16.916 823 10,9 3,3 105

Kaynak: TÜİK, SITC, Milyon ABD Doları

39. Grafik – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti


2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

-3,000

-2,000

-1,000

0

1,000

2,000

3,000

0

5,000

10,000

15,000

20,000

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013


109

HS sınıflamasına göre Türkiye 2004-2013 tarımsal dış ticareti;

70. Tablo – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti



DEĞİŞİM % İHRACATIN İTHALATI

KARŞILAMA ORANI %

2004 6.009 3.238 2.772 - - 186

2005 7.828 3.463 4.365 30,3 7 226

2006 8.048 3.685 4.363 2,8 6,4 218

2007 9.142 5.393 3.749 13,6 46,3 170

2008 10.840 8.760 2.081 18,6 62,4 124

2009 10.701 6.355 4.347 -1,3 -27,5 168

2010 12.040 7.683 4.358 12,5 20,9 157

2011 14.427 10.961 3.466 19,8 42,7 132

2012 15.251 10.734 4.517 5,7 -2,1 142

2013 16.977 11.200 5.777 11,3 4,3 152

Kaynak: TÜİK, HS, Milyon ABD Doları

40. Grafik – Türkiye – Dünya Tarımsal Dış Ticareti


2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

0

1,000

2,000

3,000

4,000

5,000

6,000

7,000

0

5,000

10,000

15,000

20,000

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013


110

Türkiye dış ticaretinde önde gelen ürün ve ülkeler aşağıda sıralanmaktadır.

Türkiye 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu;

41. Grafik - Türkiye - Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013

Kaynak: UNCOMTRADE, HS4

42. Grafik - Türkiye - Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013


4% 4% 3% 3%

3%

83%

Türkiye Genel İhracat 2013 BINEK OTOMOBILLER

PETROL YAĞLARı

DEMIR VEYA ÇELIKTEN ÇUBUKLAR

KARAYOLU TAŞıTLARı PARÇALARı

MOTORLU TAŞıTLAR (TAŞıMA IÇIN)

DIĞER

14% 6%

6%

4%

3%

67%

Türkiye Genel İthalat 2013 GIZLI VERI

PETROL YAĞLARı

ALTıN

BINEK OTOMOBILLER

DÖKME DEMIR

DIĞER

111

Türkiye 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 20 ürün;

71. Tablo - Türkiye - Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013


721420 köşeli çubuklar 4.697 3,1

870421 dizel/yarı dizel motorlu taşıtlar 3.485 2,3

710812 altın 3.349 2,2

711319 kıymetli metal-kaplamalarından mücevherci eşyası 3.307 2,2


271012 petrol ve bitümenli yağlar ve müstahzarları 2.836 1,9

870331 motorlu taşıt; dizel/yarı dizel (silindir hacmi=<1,5m3) 1.808 1,2

610910 giyim eşyası; pamuktan (örme) 1.791 1,2

570242 dokunmuş hazır eşya (sentetik/suni elyaftan) 1.789 1,2

870322 motorlu taşıt;(1m3<silindir=<1,5m3) 1.733 1,1


852872 televizyon 1.669 1,1

854449 elektrik iletkenleri 1.595 1,1

610990 giyim eşyası;diğer maddelerden (örme) 1.485 1,0

620462 kadın/kız çocuk için pantolon, şort vs. pamuktan 1.363 0,9

870899 kara taşıtları parçaları 1.130 0,7

620342 erkek/erkek çocuk giyim eşyası pamuktan 1.093 0,7

870210 dizel/yarı dizel motorlu toplu yolcu taşıtları 1.091 0,7

080222 fındık (kabuksuz) 1.024 0,7

870332 motorlu taşıt; dizel/y. dizel (1,5m3<s.hacmi=<2,5m3) 996 0,7



72. Tablo - Türkiye - Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013


279999 gizli veri 35.680 14,2

710812 altın 15.125 6,0

271019 yağlar ve müstahzarlar 13.996 5,6

720449 döküntü ve hurdalar 7.440 3,0

870332 motorlu taşıt; dizel/y.dizel (1,5m3<s.hacmi=<2,5cm3) 3.668 1,5

851712 hücresel veya kablosuz ağlar için telefonlar 2.693 1,1

740311 rafine bakır-katotlar 2.683 1,1

271119 hidrokarbon gazları (sıvı) 2.646 1,1

390210 polipropilen 2.259 0,9


840820 kara taşıtları için motorlar-dizel, yarı dizel 1.928 0,8


870331 motorlu taşıt;dizel/yarı dizel (silindir hacmi=<1,5m3) 1.685 0,7

520100 pamuk (kardesiz, taranmamış) 1.681 0,7

847130 bilgi işlem makineleri 1.559 0,6

880240 uçak ve hava taşıtları 1.432 0,6

271012 petrol ve bitümenli yağlar ve müstahzarları 1.415 0,6

870322 motorlu taşıt;(1m3<silindir=<1,5m3) 1.411 0,6

760110 işlenmemişaluminyum 1.356 0,5

720711 demir/alaşımsız çelik 1.296 0,5



112

Türkiye 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu;

43. Grafik - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013


44. Grafik - Türkiye - Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013


7% 6% 6%

5%

4%

72%

Türkiye Tarımsal İhracat 2013 KABUKLU MEYVELER

BUĞDAY UNU/MAHLUT UNU

TURUNÇGILLER (TAZE/KURUTULMUŞ)

EKMEKÇI MAMÜLLER

KONSERVELER (MEYVE,SEBZE)

DIĞER

12% 8%

6%

6%

4%

64%

Türkiye Tarımsal İthalat 2013 BUĞDAY VE MAHLUT

YAĞLı TOHUMLAR (SOYA HARIÇ)

SOYA FASULYESI

SOYA FASULYESI KÜSPESI

PALM YAĞı

DIĞER

113

73. Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013


080222 Fındık (kabuksuz) 1.024 6,0

110100 Buğday unu/mahlut unu 947 5,6

200819 meyve ve karışımlarının konserveleri 675 4,0

151219 Ayçiçeği tohumu yağları (diğer) 495 2,9

080620 Üzüm; (kurutulmuş) 490 2,9

190219 Makarna; yumurtasız (pişirilmemiş) 461 2,7

240110 Tütün (saplı, damarlı) 434 2,6

020712 Horoz ve tavukların etleri (dondurulmuş) 411 2,4

070200 Domates (taze/soğutulmuş) 391 2,3

170490 Kakao içermeyen şeker mamulleri 388 2,3

240220 Tütün içeren sigaralar 374 2,2

190590 Diğer ekmekçi mamulleri 363 2,1


080520 Mandarin, klemantin, viking vb. (taze/kurutulmuş) 356 2,1

040721 Tavuk yumurtaları (damızlık olmayan) 356 2,1

180690 çikolata, kakao içeren gıda müstahzarları 356 2,1

151620 Bitkisel yağlar vb. fraksiyonları 329 1,9

081310 Kayısı (zerdali dahil) kurutulmuş 314 1,9

080550 Limon ve tatlı limon (taze/kurutulmuş) 299 1,8

190531 Tatlı bisküviler 298 1,8



74. Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013


100199 Buğday 1.060 9,5

151211 Ayçiçeği yağları 908 8,1

120190 Soya fasulyesi 643 5,7

230400 Soya fasulyesi küspesi 628 5,6

151190 Palm yağı ve fraksiyonları; diğer 499 4,5

120600 Ayçiçeği tohumu 474 4,2

100590 Mısır (diğer) 459 4,1


240120 Tütün 352 3,1

100119 Makarnalık buğday 228 2,0

180100 Kakao 222 2,0

010229 Sığırlar; damızlık olmayan 196 1,7

120740 Susam tohumu 182 1,6

230230 Buğdaydan kepeği 168 1,5

230330 içki sanayinin posa ve artıkları 166 1,5

230630 Ayçiçeği küspesi 142 1,3

071340 Mercimekler; kabuksuz (kuru) 132 1,2

120991 Sebze tohumları 119 1,1

230120 su ürünlerinin un, pelletleri 116 1,0

080390 Muz (plantain hariç); taze veya kurutulmuş 115 1,0



114

Türkiye'nin 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk sırada gelen ilk on ülke;

75. Tablo - Türkiye - Dünya Genel Dış Ticareti 2013


1 ALMANYA 37.885 9,4 ALMANYA 13.703 9,0 RUSYA FED. 25.064 10,0

2 RUSYA FED. 32.028 7,9 IRAK 11.949 7,9 ÇİN 24.686 9,8

3 ÇİN 28.287 7,0 İNGİLTERE 8.785 5,8 ALMANYA 24.182 9,6

4 İTALYA 19.603 4,9 RUSYA FED. 6.964 4,6 GİZLİ ÜLKE 13.362 5,3

5 ABD 18.236 4,5 İTALYA 6.718 4,4 İTALYA 12.885 5,1

6 İNGİLTERE 15.067 3,7 FRANSA 6.377 4,2 ABD 12.596 5,0

7 İRAN 14.576 3,6 ABD 5.640 3,7 İRAN 10.383 4,1

8 FRANSA 14.457 3,6 BAE 4.966 3,3 İSVİÇRE 9.645 3,8

9 GİZLİ ÜLKE 13.362 3,3 İSPANYA 4.334 2,9 FRANSA 8.080 3,2

10 IRAK 12.095 3,0 İRAN 4.193 2,8 İSPANYA 6.418 2,6

GENEL TOPLAM

403.464 -

151.803 -

251.661 -


Tablo 73'den de görüldüğü gibi Türkiye dış ticaret hacminin beşte birinden fazlasını,

sıralamada ilk on içinde bulunan dört AB üyesi ülke ile yapmakta olup ABD ile dış ticaretinin

%5'ini paylaşmaktadır.

Türkiye'nin 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk sırada gelen ilk on ülke;

76. Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal Dış Ticareti 2013


1 IRAK 3.542 12,6 IRAK 3.538 20,8 RUSYA FED. 1.969 17,6

2 RUSYA FED. 3.148 11,2 ALMANYA 1.347 7,9 ABD 1.251 11,2

3 ABD 1.887 6,7 RUSYA FED. 1.179 6,9 UKRAYNA 871 7,8

4 ALMANYA 1.740 6,2 İTALYA 665 3,9 ENDONEZYA 440 3,9

5 UKRAYNA 1.218 4,3 ABD 635 3,7 ALMANYA 393 3,5

6 İTALYA 925 3,3 HOLLANDA 533 3,1 HOLLANDA 354 3,2

7 HOLLANDA 887 3,1 SURİYE 507 3,0 BREZİLYA 338 3,0

8 FRANSA 723 2,6 FRANSA 460 2,7 BULGARİSTAN 326 2,9

9 İNGİLTERE 593 2,1 İNGİLTERE 443 2,6 ARJANTİN 309 2,8

10 ENDONEZYA 526 1,9 SUUDİ ARABİSTAN 363 2,1 MALEZYA 282 2,5

GENEL TOPLAM

28.177 -

16.977 -

11.200 -


Tarımsal dış ticaret hacminin neredeyse beşte biri sırlamada 10'da olan AB üyesi

ülkeler ile toplam ticaretinin yaklaşık %7'lik kısmını ise ABD ile yapmaktadır. Tarımsal dış

ticaretinin beşte birinden fazlasını ise Irak ve Rusya Federasyonu ile yapmıştır.

115

Türkiye 2013 yılı genel ihracatının %42 ithalatının ise %37’ni AB-28’den, ihracatının

%5 ithalatının ise %10 ABD'nin payı olduğu düşünüldüğünde, Türkiye aldığı ve sattığı her iki

malın birini kısaca ticaretinin yarısını T-TIP havuzundan yapmıştır. Türkiye 2013 yılı tarımsal

dış ticaretinde ise ihracatının ve ithalatının yaklaşık üçte birini T-TIP muhtemel piyasası ile

yapmıştır. Kısaca Türkiye mutfağına giren ve Türkiye'de üretilen üç üründen birini AB ve

ABD ile paylaşmaktadır. Türkiye’nin bu sıralamada en büyük payı ve ilk sırayı şüphesiz ki en

eski ticaret ortağı AB, ABD ise Irak ve Rusya Federasyonu ardından dördüncü sırada yer

almaktadır.

Türkiye’de ihracatın ithalatı karşılama oranının giderek düşmesi, Türkiye ihracatının

daha fazla ithalata bağımlı hale geldiğini gösteren önemli faktörlerden biridir (Terin, Keskin,

& Terin, 2012).

116

7.5.1.2. Türkiye'nin Avrupa Birliği (AB) - Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile Dış

Ticareti

Türkiye'nin dış ticaret seyri bu rotada devam ederken AB ve ABD'nin TTIP girişimi

halihazırdaki dengeyi değiştireceği aşikardır. Türkiye'nin dış ticaretinin ne ölçüde

etkileneceğini öngörmek anlaşmanın tehdit ya da fırsat olup olmadığını anlamak için

Türkiye'nin dış ticarette AB ve ABD'ye ne kadar bağımlı olduğunu incelemek gerekir.

Türkiye'nin AB, ABD ve Dünya ile genel dış ticareti;

77. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Dış Ticareti-1

YILLAR AB-28 ABD DİĞER ÜLKELER GENEL TOPLAM

İTHALAT İHRACAT İTHALAT İHRACAT İTHALAT İHRACAT İTHALAT İHRACAT

2004 48,1 36,7 4,7 4,9 44,7 21,6 97,5 63,2

2005 52,8 41,5 5,4 4,9 58,6 27,0 116,8 73,5

2006 59,4 48,1 6,3 5,1 73,9 32,3 139,6 85,5

2007 68,5 60,8 8,2 4,2 93,4 42,3 170,1 107,3

2008 74,5 63,7 12,0 4,3 115,5 64,0 202,0 132,0

2009 56,6 47,2 8,6 3,2 75,7 51,7 140,9 102,1

2010 72,4 52,9 12,3 3,8 100,8 57,2 185,5 113,9

2011 91,4 62,6 16,0 4,6 133,4 67,7 240,8 134,9

2012 87,7 59,4 14,1 5,6 134,8 87,5 236,5 152,5

2013 92,5 63,0 12,6 5,6 146,6 83,1 251,7 151,8

Kaynak: TÜİK, SITC-HS, Milyar ABD Doları

78. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Dış Ticareti-2


HACİM DENGE HACİM DENGE HACİM DENGE HACİM DENGE

2004 84,8 -11,4 9,6 0,1 66,3 -23,1 160,7 -34,4

2005 94,3 -11,2 10,3 -0,5 85,6 -31,6 190,3 -43,3

2006 107,6 -11,3 11,3 -1,2 106,2 -41,5 225,1 -54,0

2007 129,2 -7,7 12,3 -4,0 135,8 -51,1 277,3 -62,8

2008 138,2 -10,8 16,3 -7,7 179,5 -51,5 334,0 -69,9

2009 103,8 -9,4 11,8 -5,3 127,4 -24,1 243,1 -38,8

2010 125,3 -19,5 16,1 -8,6 158,0 -43,6 299,4 -71,7

2011 154,0 -28,9 20,6 -11,5 201,1 -65,6 375,7 -105,9

2012 147,1 -28,3 19,7 -8,5 222,2 -47,3 389,0 -84,1

2013 155,5 -29,4 18,2 -7,0 229,7 -63,5 403,5 -99,9

Kaynak: TÜİK, SITC-HS, Milyar ABD Doları

117

45. Grafik - Türkiye İhracat Pazarındaki Pay Değişimi

Grafik 45 ve 46'dan görüldüğü gibi Türkiye ihracat ve ithalatının yıllar içerisindeki

payları değişmiş AB-28 payı düşerken diğer ülkelerin payları artmıştır. ABD ise görece sabit

kalmıştır. Söz konusu değişim ithalat ve ihracattaki pazar çeşitlenmesi yani Türkiye’nin

ihracat için yeni müşteri ve ithalat için yeni tedarikçi ülke arayışı olarak adlandırılabilir. Söz

konusu değişiklik Türkiye'nin dış ticaretteki enstrümanlardan olan pazar çeşitlenmesindeki

başarısı olarak adlandırılabilir.

46. Grafik - Türkiye İthalat Pazarındaki Pay Değişimi

58 57 56 57 48 46 46 46 39 42

8 7 6 4 3 3 3 3

4 4

34 37 38 39 48 51 50 50 57 55

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

AB-28 İhracat ABD İhracat D.Ü İhracat

49 45 43 40 37 40 39 38 37 37

5 5 4 5 6 6 7 7 6 5

46 50 53 55 57 54 54 55 57 58

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

AB-28 İthalat ABD İthalat D.Ü İthalat

118

Türkiye'nin AB, ABD ve Dünya ile tarımsal dış ticareti;

79. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti-1



2004 1.978 3.326 1.167 340 2.914 2.835 6.059 6.501

2005 2.182 4.284 1.229 404 3.069 3.621 6.480 8.309

2006 2.387 3.984 1.248 423 3.651 4.226 7.286 8.633

2007 2.795 4.421 1.808 499 5.210 4.850 9.813 9.769

2008 3.319 4.608 2.086 422 7.633 6.444 13.038 11.474

2009 2.685 4.256 1.700 486 5.245 6.448 9.631 11.190

2010 3.573 4.742 2.269 476 7.038 7.446 12.880 12.664

2011 4.802 5.115 3.010 522 9.763 9.642 17.574 15.279

2012 4.522 4.914 2.284 604 9.564 10.476 16.370 15.994

2013 4.375 5.285 2.568 704 9.973 11.750 16.916 17.739


Gümrük Birliğinden sonra AB’ye yapılan tarım ürünleri ihracatının toplam tarım

ürünleri ihracatı içerisindeki payı oransal olarak artmış, ithalatın payı ise oransal olarak

azalmıştır. Ancak tablolardan (77 ve 78) görüleceği üzere son yıllarda AB’ye yapılan tarımsal

ürün ihracatının toplam tarımsal ürün ihracatı içindeki payı düşerken, ithalatın payı

yükselmektedir. AB ile yapılan ticarette ihracatın ithalatı karşılama oranı yıllar içerisinde

düşmüş olsa da Türkiye halen ihracatçı konumdadır. Türkiye, ABD karşısında son on yıllık

dönemde yapılan ticarette yağlı tohumlar ve yem hammaddeleri sebebi ile ithalatçı

konumunda bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Türkiye'nin tarımsal ticaret piyasasının neredeyse

%40'ı AB ve ABD arasında paylaşılırken, ticaretin %60'lık kısmı diğer dünya ülkeleri ile

paylaşılmaktadır.




2004 5.304 1.348 1.507 -827 5.749 -79 12.560 443

2005 6.466 2.102 1.634 -825 6.690 552 14.789 1.828

2006 6.371 1.597 1.670 -825 7.878 575 15.919 1.347

2007 7.215 1.626 2.307 -1.310 10.059 -360 19.582 -44

2008 7.927 1.289 2.508 -1.664 14.076 -1.189 24.511 -1.564

2009 6.940 1.571 2.187 -1.214 11.693 1.203 20.820 1.559

2010 8.315 1.169 2.745 -1.793 14.484 408 25.544 -216

2011 9.917 314 3.531 -2.488 19.405 -121 32.854 -2.295

2012 9.436 392 2.888 -1.680 20.040 911 32.363 -376

2013 9.661 910 3.272 -1.864 21.723 1.777 34.655 823


119

HS sınıflamasına göre Türkiye'nin AB, ABD ve Dünya ile tarımsal dış ticareti




2004 951 3.104 530 325 1.756 2.580 3.238 6.009

2005 1.173 4.077 515 379 1.775 3.373 3.463 7.828

2006 1.164 3.759 513 376 2.008 3.914 3.685 8.048

2007 1.561 4.188 746 437 3.087 4.517 5.393 9.142

2008 2.059 4.369 1.216 369 5.484 6.103 8.760 10.840

2009 1.621 4.084 944 447 3.790 6.170 6.355 10.701

2010 2.086 4.517 1.145 412 4.452 7.112 7.683 12.040

2011 3.196 4.811 1.288 438 6.478 9.178 10.961 14.427

2012 2.806 4.663 1.145 537 6.783 10.051 10.734 15.251

2013 2.708 4.972 1.251 635 7.241 11.369 11.200 16.977


AB-28 ile olan tarımsal ticaret hacim olarak artmış olsa da hacim içerisindeki ihracat

ve ithalatın payları düşmüştür. AB ve diğer ülkeler ile olan tarımsal ticaret ise son yıl boyunca

ticaret hacmi ve toplam tarımsal ticaret hacmindeki payları artmıştır.




2004 4.055 2.153 855 -205 4.336 824 9.247 2.772

2005 5.250 2.904 894 -137 5.148 1.598 11.292 4.365

2006 4.922 2.595 889 -138 5.922 1.906 11.734 4.363

2007 5.749 2.627 1.183 -309 7.604 1.431 14.535 3.749

2008 6.428 2.310 1.585 -847 11.587 618 19.600 2.081

2009 5.705 2.463 1.391 -498 9.960 2.381 17.056 4.347

2010 6.603 2.432 1.557 -733 11.564 2.660 19.723 4.358

2011 8.007 1.616 1.726 -850 15.656 2.700 25.389 3.466

2012 7.469 1.857 1.682 -607 16.834 3.268 25.985 4.517

2013 7.680 2.264 1.887 -616 18.610 4.128 28.177 5.777


120

47. Grafik - Türkiye Tarımsal İhracat Pazarındaki Pay Değişimi

Grafik 47 ve 48'den anlaşılacağı üzere yıllar içerisinde AB ile olan tarımsal ürün

ticaretinde ihracat ve ithalatın payı giderek azalmış ve AB Türkiye için vazgeçilmez bir pazar

olmaktan çıkmıştır. ABD ise Türkiye ile olan tarımsal ticaret pazar payını göreceli olarak

korumuştur.

48. Grafik - Türkiye Tarımsal İthalat Pazarındaki Pay Değişimi

51 52 46 45 40 38 37 33 31 30

5 5 5 5

4 4 4 3 4 4

44 44 49 50 56 58 59 63 65 66

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

AB-28 İhracat ABD İhracat D.Ü İhracat

33 34 33 28 25 28 28 27 28 26

19 19 17 18 16 18 18 17 14 15

48 47 50 53 59 54 55 56 58 59

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

AB-28 İthalat ABD İthalat D.Ü İthalat

121

7.5.2. Türkiye Dış Ticaret Tahminleri

Bu bölümde Türkiye'nin dış ticareti ile ilgili geleceğe yönelik tahmin yapılırken

halihazırdaki mevcut ekonomik durum, döviz kurları ve fiyat dalgalanmaları göz ardı edilmiş

basit doğrusal regresyon modeli kullanılarak hazırlanmıştır. Tahmin yapılırken etkili

gözlemler ve uç değerler model dışında tutulmuştur. Hesaplamalarda dış ticaret istatistikleri

HS sınıflaması esas alınmıştır. Tahminler bağımlı ve bağımsız model olmak üzere iki farklı

düzende hesaplanmıştır.

83. Tablo - Genel Dış Ticaret Tahmini Bağımlı Model

Yıllar 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

İhracat 135 152 152 158 169 179 189 200 210 220 231 241 251 İthalat 241 237 252 242 285 302 319 336 353 369 386 403 420 Denge -106 -84 -100 -85 -117 -123 -130 -136 -143 -149 -156 -162 -169 Hacim 376 389 403 400 454 481 508 536 563 590 617 644 671

Kaynak: TÜİK, HS, Milyar ABD Doları, 2015-2023 yılları tahmin edilen verileridir

84. Tablo - Genel Dış Ticaret Tahmini Bağımsız model

Yıllar 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

İhracat 135 152 152 158 168 178 189 199 209 219 229 239 249

İthalat 241 237 252 242 288 306 324 342 360 378 396 414 432

Denge -106 -84 -100 -84 -120 -128 -136 -143 -151 -159 -167 -175 -182

Hacim 376 389 403 400 457 485 513 541 569 597 625 653 681

Kaynak:2011-2014 TÜİK, HS, Milyar ABD Doları, 2015-2023 tahmin edilen verileridir.

85. Tablo - Tarımsal Dış Ticaret Tahmini Bağımlı Model

Yıllar 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

İhracat 14 15 17 18 18 19 20 21 22 23 24 25 26

İthalat 11 11 11 12 12 13 14 15 15 16 17 18 19

Denge 3 5 6 6 6 6 6 6 7 7 7 7 8

Hacim 25 26 28 30 30 32 34 36 38 39 41 43 45


86. Tarımsal Dış Ticaret Tahmini Bağımsız Model

Yıllar 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

İhracat 14 15 17 18 20 21 22 23 24 25 27 28 29

İthalat 11 11 11 12 12 13 14 14 15 16 17 18 19

Denge 3 5 6 6 8 8 8 9 9 9 10 10 10

Hacim 25 26 28 30 31 33 35 38 40 42 44 46 48


122

7.6. TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI

(TTIP) MEDYA YANSIMALARI

Bu bölümde müzakere turları devam eden AB-ABD TTIP anlaşmasının uluslararası ve

yerel medyadaki yansımaları ve uzman yorumlarına yer verilecektir.

7.6.1. Yabancı Medya

“The Newyork Times” olayı, ilk ve en zor görüşmelerin kapalı kapılar ardında

başladığını ve tarihteki en büyük ekonomik girişimlerden biri olduğuna vurgu yapıp, amacın

sadece gümrükleri kaldırmak olmadığını taraflar arasında motorlu taşıtlar, sağlık ve ilaç

sanayi gibi alanlarda ortak bir düzenleme ve uyumlaştırmanın da amacının içerdiğinin

haberini vermişti. Anlaşma önündeki tek engelin ise AB üyelerinin anlaşmaların kabulü için

oy birliği ilkesi olduğu ve Fransa’nın tarım ürünleri üzerindeki kısıtlamalar gibi birkaç konu

üzerinde yoğunlaştığı aktarılmıştı (JAMES KANTER, JACK EWING, 13 Şubat 2013).

BBC dünya servisi ekonomi muhabiri Andrew Walker, STA’ların amacının gümrük

tariflerinin ve ihracata konu olan ürünlerden gümrük vergilerinin kaldırılması olduğunu,

halihazırda ortalama gümrük tarifelerinin düşük olduğunu fakat aradaki farkın ek ticaret

olarak geri döneceğini ekleyerek gıda sektöründeki vergilerin yüksek olduğunu vurgulamıştır.

Bu anlaşma için girişimde bulunulmasının, DTÖ ile yapılan müzakerelerin başarısızlığını

yansıttığını aktarmıştır (Walker, 13 Şubat 2013).

Reuters, anlaşmanın 1995 yılında DTÖ ile yapılan müzakereden bu yana yapılan en

iddialı teklif olduğunu, dünya üretiminin yarısı ve tüm ticaretinin üçte birini kapsayan

anlaşma niteliğinde olup, küresel anlamda tarifelerin kesilip ticaretin kolaylaştırılması adına

atılmış önemli bir adım ve anlaşmaya olan ihtiyaç hakkında yorumlara yer vermiştir (Robert-

Jan Bartunek,Adrian Croft, 13 Şubat 2013).

Birçok ana akım medya anlaşmanın gerekli ve beklenen bir anlaşma olduğu ve taraflar

arasındaki düzenlemeler ve uyum için bir fırsat olduğu ifade edilmişse de TTIP karşıtı sesler

de yükselmeye devam etmiştir. Anlaşmanın tarafı olanlar kadar anlaşmadan taraf olmayanlar

da bulunmaktadır.

123

Ek olarak TTIP karşıtları bir web sitesi15

kurarak söz konusu anlaşmaya karşı çıkanları

ortak zeminde toplamaya çalışmaktadır. Şu ana kadar "Kirli Ticareti Durdurun" başlığı ile

Avrupa'nın farklı ülkelerinden 1,5 milyondan fazla kişi tarafından desteklenmekte ve eyleme

dökülmektedir.

T-TIP müzakerelerinin durdurulmasının gerektiğini savunanların ortak sebepleri ise;

mevcut tüm düzenlemelerin değişecek olması (bankacılık, sağlık, iş ve işçi hakları gibi), kamu

yardımları, sivil özgürlüğün kısıtlanması ve en önemlisi olarak karbondioksit emisyonlarının

artışı argümanları tüm karşıtların birleştiği ortak sebeplerdir.

"Huffingtonpost", T-TIP'den bir an önce vazgeçilmesi için on elzem konu başlığı

sıralamıştır. Tarihin en büyük STA'sı olarak nitelendirdiği anlaşmayı yayımlanmayan belgeler

ve alınan bağlayıcı kararlar neticesinde şaibeli olarak değerlendirmiştir. Ayrıca anlaşmanın

sadece büyük çok uluslu şirketlerin kar marjlarını yükselmek için fırsat olduğu vurgulanmıştır

(Weidemann, 2014).

"The Guardian" ise İngiltere’nin tüm TTIP düzenlemelerini ve TTIP içeriğini tamamı

ile kabullenmesinin zor olduğunu ifade etmiştir. Özellikle ulusal sağlık sistemi üzerindeki

düzenlemelerin İngiltere'nin hassas noktası olduğunun açık şekilde dile getirmiştir

(theguardian, 2015).

15

https://stop-ttip.org/

124

7.6.2. Yerel Medya

Türkiye’de ise anlaşmaya ilişkin görüşler;

…Küresel kriz bu iki büyük ekonomik gücün ihracat pazarlarının daralmasına yol açtı.

Bu durumda iki büyük grubun tercihi birbirleriyle olan ticaretin geliştirilmesi oldu. Fakat

mevcut yapıda gümrük ve koruma tedbirleri iki büyük grup arasında ticareti engelliyor.

Çözüm, serbest ticaret anlaşması ile gümrük ve koruma tedbirlerini ortadan kaldırmak. Sonuç

olarak biz müzakerelerin dışında kalır isek ve ABD ile ikili bir serbest ticaret anlaşması

imzalayamaz isek, büyük fatura ödeyeceğiz. ABD ürünleri dolaylı olarak Türkiye'ye

gümrüksüz girerken, biz ABD'ye gümrüklü mal satma çabasını sürdüreceğiz (Güngör, 05

Temmuz 2013).

…ABD ile AB arasındaki müzakerelerin son derece çetin şartlarda geçeceğini, 27

Birlik üyesinin kendi aralarında bile anlaşmakta zorlanması ve ancak geçtiğimiz cuma uzlaşı

sağlayabilmesi de net şekilde gösteriyor. Fransa’nın kültürel istisna da ısrar edip bunu elde

etmesi, süreci yavaşlatma potansiyeli en yüksek olan unsur olarak görülüyor… ABD ile AB

arasındaki anlaşmayla ilgili müzakerelere Türkiye’nin doğrudan katılımı teknik olarak

mümkün değil. Tamamen sürecin dışında olması halinde büyük zarar görme riskiyle

karşılaşabilecek olan Türkiye, karar alma mekanizmasında yer alamayacak olsa da kararın

şekillenmesinde sesini duyurmanın yollarını arıyor. Ankara, bu çerçevede gözlemci statüsüne

sahip olma arayışına girmiş durumda… AB ile gümrük birliğinin de etkisiyle, serbest ticaret

anlaşmaları arasındaki uçurumun artmasından endişe ediyor. AB’nin imzaladığı serbest ticaret

anlaşmalarının kapasitesi Türkiye’nin imzaladıklarından beş kat daha fazla potansiyele sahip

(Özalp, 19 Haziran 2013).

Dışişleri Bakanlığı bu gelişmeden önce;

…Türkiye’nin, AB’nin olumlu görüşünü almadan ABD ile STA imzalaması halinde

ise, AB’nin ülkemizden ithal edeceği ürünler için menşe belgesi talep etmeye başlaması ve

bunun sonucunda, Gümrük Birliğinin esasını teşkil eden ve en önemli kazanımımızı oluşturan

malların serbest dolaşımının fiilen geçersiz hale gelmesi söz konusu olacaktır (Karakaş,

2002).

125

"Deutsche Welle", Türkçe sayfasında Türkiye TTIP anlaşmasının içinde olmalı

başlığında Ekonomi Bakanı'nın açıklamalarının yanı sıra Türkiye'nin AB ve ABD ile teknik

görüşmelere başlanacağının haberini vermiştir (Duran, 2014).

"Sabah", haberinde Türkiye'nin TTIP sürecine dahil olmasının hem AB hem de ABD

yararına olduğunu ifade etmiş. Ne gümrük birliğinden ne de TTIP'nin dışında kalmamızın

olası olmadığından bahsetmiştir (Menlik, 2014).

Milliyet, AB Bakanı ve Başmüzakerecisi Volkan Bozkır'ın "AB ve NATO üyeliği

bizim temel gemimiz" başlığı altında TTIP'nin Türkiye için önemine yer vermiştir (Ersoy,

2015).

Radikal, haberinde mevcut hali ile açık vermekte olan Türkiye ABD ticaretinin TTIP

tarafı olunması ile daha da artacağı, gümrük vergi indirimleri ile ya da ticaret sapması ile

durumun ticaret dengesi adına; Türkiye için daha da kötüleşeceğini ifade etmektedir (Ercan,

2015).

TTIP, Türkiye basınında sıcaklığını ve haber değeri kaybetmemektedir. Türkiye

basınının yanında vakıf ve bazı fikir enstitüleri konu ile ilgili araştırma ve kaynaklara gün

geçtikçe yenisi eklenmektedir.

.

http://www.milliyet.com.tr/nato/

126

8. SONUÇ

İlk kez otuz yıl önce tasavvur edilen AB-ABD serbest ticaret anlaşması fikri

Kuzey İrlanda’da yapılan G-8 zirvesinde sadece fikir olmaktan çıkmış, önümüzdeki yıllarda

Atlantik’in iki yakasının bu gün adı konulan TTIP ile birleşeceğinin sinyalleri verilmiştir.

Müzakere turları bile çok uluslu yatırımcılarda büyük beklenti yaratmış, gerek etki

değerlendirme raporları gerekse bizzat kendi temsilcileri müzakereler içinde paydaş olarak

yerlerini almıştır.

TTIP sıradan bir STA olmaktan çok ticari ve kültürel bir birleşmenin çerçevesi olacak

niteliktedir. Anlaşma metin ve vaatlerinden yola çıkarak sadece ticaretin değil çalışma

standartlarından istihdama, üretimden pazarlamaya, alışkanlıklardan günlük yaşantıya tüm

insanların dolaylı ya da doğrudan etkileneceğini söylemek mümkündür.

TTIP günlük yaşantının standartlarını ve düzenlemelerini yeniden yorumlamaktadır.

Özellikle üreticilerin üretim süreçleri ve standartlarında da birtakım değişiklikler ve

düzenlemeler yapılması planlanmaktadır.

Anlaşmanın muhtemelen en çok tartışılacak başlıklarından biri "Gıda Güvencesi ve

Hayvan ve Bitki Sağlığı" başlığı olacaktır. AB ve ABD'li üreticileri (özellikle tarımsal ürün

üreticilerini) yakından ilgilendiren bu başlıkta AB, sıkı standartların korunarak gıda

ihracatının arttırılması, hayvan refahı, bitki sağlığı gibi konularda geleceğe yönelik olarak

ABD ile ortak çalışarak düzenlemelerin geliştirilmesi, ürün onayları için kaybedilen süreleri

ortadan kaldırmak istediklerini ifade etmiştir.

Tam anlamı ile küresel ekonominin seyrini değiştirecek olan anlaşmanın önündeki tek

muhtemel engelin ise Fransa’nın tarım ürünleri ve kültürel istisna konusundaki tutumu ve

İngiltere'nin ulusal sağlık hizmetleri konularındaki hassasiyetlerinin süreci yavaşlatacağı

düşünülmektedir.

Diğer taraftan tüm AB, ABD üretici ve tüketicilerine ek bu ülkelerin tedarikçi ya da

rekabet halinde olduğu ülkelerin vatandaşlarının TTIP’i desteklediği söylenemez. TTIP

müzakere turları ilerledikçe imzalanmaması yönünde yoğunlaşan ve kalabalıklaşan bir kitle

oluşmaktadır. Temel hedefin çok uluslu şirketlerin kar marjlarını arttırmak olduğunu;

127

KOBİ’ler, tabiat ve CO2 emisyonları, gıda güvencesi ve hayvan refahı, kamu hizmetleri

(sağlık, eğitim, vs,) gibi konularda TTIP’in negatif etkilerinin yararlarından kat ve kat fazla

olacağı ifade edilmektedir.

Şüphe götürmeyen gerçek ise TTIP girişiminin sadece gümrük tarife indirimlerinden

ibaret olmayıp ikili arasındaki standardizasyon ve uyumun da sağlanarak tarife dışı engellerin

ve bürokrasinin aşılmasının ana hedef olarak kararlaştırılmasıdır.

AB ve ABD, hem stratejik olarak hem de ticari olarak Türkiye’nin en önemli ortakları

arasında olması sebebi ile iki blok arasında gerçekleşen bu girişimin sonuçları ve etkileri

bakımından Türkiye ekonomisini dolaylı ve doğrudan etkileyeceği aşikardır.

Türkiye’nin hali hazırda devam eden müzakerelere eklenmesine ne AB ne de ABD

tarafından sıcak bakılmıştır. Müzakerelere taraf olma şansı bulamayan Türkiye TTIP'ye taraf

olmak için farklı bir çözüm yolu geliştirmek durumundadır. En muhtemel ve olası yöntem ise

Türkiye-ABD arasında eş zamanlı STA imzalanması yöntemi olacaktır.

ABD ile bir STA imzalanması konusunda girişimler, TTIP girişimi ile neredeyse eş

zamanlı başlamış fakat şu ana kadar ortaya çıkmış somut bir gelişme kamu ile

paylaşılmamıştır. Türkiye’nin ABD ile genel dış ticaretinin toplam ticaret hacmi içerisindeki

payı (tablo 75, yaklaşık %5) küresel ölçeklerde oldukça düşüktür. Türkiye’nin genel ve

tarımsal ihracatı içinde ABD’nin payı % 4 civarındadır. Türkiye ABD’nin ithalat yaptığı

ülkeler listesinde alt sıralarda kalmıştır. ABD’nin ihracatında Türkiye’nin payı da görece

düşüktür. Ek olarak son on yılda dış ticaret dengesi artan şekilde ABD lehine yön değiştirmiş,

2004 yılına kadar dış ticaret fazlası veren Türkiye,2013 yılı verileri ile ihracatın ithalatı

karşılama oranı %45’e gerilemiştir. Kısaca ABD’ye satılan her 4 dolarlık ürüne karşılık 10

dolarlık ürün alınmaktadır.

AB ise Türkiye'nin en eski ve sağlam dış ticaret ortaklarından olmuştur fakat on yıl

içerisinde Türkiye'nin dış ticaretinde köklü değişimler olmuş ve bu durum hızla değişmiştir.

Türkiye'nin genel ihracatında 2004 yılında %58 olan AB'nin payı 2013 yılında %42'ye,

ithalatında ise %49'dan %37'ye düşmüştür. AB ile olan tarımsal ihracat ise %51'den %30'a,

ithalat %33’den %26'ya düşmüştür. Türkiye ile AB arasındaki ticaret hacmi 2013 yılı itibarı

128

ile 155 milyar $'ın üzerindedir ve her yıl AB'nin ülke payı azalıyor olsa bile ticaret hacmi

artmaktadır.

Türkiye'nin AB ve ABD ile dış ticaret seyri önceki paragraflarda belirtildiği gibi

devam ederken ikili arasındaki dev ticari bütünleşme girişiminin, tüm bu ticaret dengesini

değiştirmesi öngörülmektedir.

ABD ve AB gibi iki büyük pazarın üzerinde uzlaştığı bir serbest ticaret anlaşmasının,

Türkiye’nin müzakerelerine katılmadığı ve dolayısıyla kararları etkileyemediği kurallarının

yürütülmesine, Türkiye’nin de buna uymak zorunda kalmasına ve bu zorunluluğu yerine

getirmeye çalışırken sorun yaşamasına yol açması muhtemeldir. Dolayısıyla Türkiye,

anlaşmaya dönük olarak yürütülen müzakereleri izlemenin yanında, diplomatik zeminde

AB’nin, üçüncü ülkeleri Türkiye’ye dönük serbest ticaret konusunda anlaşmaya

yönlendirilmesine de çalışmalıdır (Mercan, 2013).

TTIP'nin yürürlüğe girmesi durumunda Türkiye'ye olan olası etkileri hakkında detaylı

ve robust verilere dayanan ve tüm dış etkenlerin değişimlerini hesaba katan bir çalışma henüz

mevcut değildir. Çalışmada yer verilen ve tartışılan çalışmalarda gelecek tahminlerinde belli

başlı maliyetler ve etkenler göz ardı edilmektedir. Tüm çalışmaların incelenmesinden ortak

çıkarılan sonuç TTIP'nin imzalanması durumunda Türkiye'nin alacağı pozisyona göre

etkilerinin farklı olacağıdır. Söz konusu farklı senaryolar Türkiye'nin anlaşmadan kar

etmesinden çok ne kadar az zararla ticaret içinde kalacağını göstermektedir. TTIP yayılma

etkisi sayesinde Türkiye gibi anlaşmaya üçüncü taraf olan ülkelerin faydalanacağı

düşünülmemelidir zira yayılma etkisinden faydalanacak ülke sayısının çok fazla olduğu

unutulmamalıdır. TTIP’nin tüm durumlarda Türkiye ve üçüncü dünya ülkeleri ticaretinde ek

getiriden ziyade negatif etkilerinin olacağı yapılan tüm çalışmalar ve uzman görüşleri ile

sabitlenmiştir. Türkiye'nin TITP'den nasıl etkilendiğini gösteren senaryolar içinde en az zararı

TTIP'e ABD ile STA imzalayarak taraf olduğu durumda ortaya çıktığı söylenebilir.

TTIP'nin tarımsal ticaret üzerindeki tüm maliyetler ve dışsal değişkenlerin, SPS

maliyetlerinin etkilerini ölçen bir çalışma henüz mevcut değildir. Tarım özelinde ise

Türkiye'nin ABD ile olan ticaret hacminin artması, ABD'nin son yıllardaki tarımsal ihracat

başarısı, karşılıklı olarak AB'nin Türkiye'nin tarımsal pazarlarını çeşitlendirmesi gibi

129

etkenlerin yanı sıra TTIP gibi dev bir anlaşmanın Türkiye'nin tarımsal ticaret dengesini

negatif yönde etkileyeceği sonucu çıkarılabilir.

130

9. METODOLOJİ

Çalışmada kullanılan veriler SITC ve HS istatistik sınıflandırmaları dikkate alınarak

hazırlanmıştır..

SITC, karşılaştırma amacıyla uluslararası ticaret istatistikleri için taşınabilir malların

toplulaştırılmış (kümelenmiş) bir sınıflamasıdır. Kullanılan malzemeler, işleme aşamaları ve

son kullanımın ana etmenler olduğu geleneksel bir sıralamayı izler. SITC temel alınarak

derlenmiş verileri ekonomik analiz amaçlı anlamlı kümelere dönüştürmek için bir araç olarak

hizmet etmek üzere tasarlanmıştır (TÜİK, 2013).

HS, Dünya Gümrük Organizasyonu tarafından dış ticaret için oluşturulmuş, bir

uluslararası gümrük ürün sınıflamasıdır. HS, hem gümrük tarifeleri hem de dış ticaret

istatistikleri için kullanılmaktadır. HS, hiyerarşik olarak yapılandırılmış bir mal sınıflamasıdır

ve 5000 mal hakkında ayrıntılı tanım ve özellikleri ortaya koymaktadır. Her biri iki basamaklı

sayısal bir kodla belirtilmiş, 96 fasıldan oluşmaktadır. Her bir fasıl kendi içerisinde alt

başlıklara bölünmüş başlıklardan meydana gelmektedir. Başlıklar 4 basamaklı, alt başlıklarsa

6 basamaklı sayısal kodlarla belirtilmiştir. HS, her ne kadar temelde malları yani, fiziksel bir

boyuta sahip ürünleri kapsasa da, elektriği de içine alır. HS hizmetleri kapsamaz. Ama

hizmetlerin fiziksel ”görüntülerini” kapsar (Örneğin; Mimarların planları, bilgisayar yazılım

disketleri, hatta 100 yıldan daha eski antikalar ve orijinal sanatlar vb.). Ayrıca, kullanılmış

donanımlar gibi üretilmemiş malları da kapsar (TÜİK, 2013).

Ayrıca çalışmada kullanılan verilerde binlik ayırma ayracı nokta (.), ondalık ayırma

ayracı virgül (,) kullanılmış ve veri seti 2004-2013 yılları arası panel veri olarak, on yıllık

seçilmiştir.

Çalışmada kullanılan verilerde HS sınıflamasında tarımsal ürünlerin seçimi DTÖ tarım

anlaşması ek bir birinci fıkrasına bağlı kalınarak HS(01-24) kalemleri baz alınmıştır. HS(25-

99) kalemleri ise sanayi ürünleri olarak hesaplamalara dahil edilmiştir.

Araştırmada hazırlanan verilerde SITC sınıflamasında tarımsal ürünler AB ve DTÖ

metodolojisine yani SITC Rev.3 ikili kod sistemine (Tarım Ürünleri:

0_+1_+21+22+23+24+26+29+4_ ) bağlı kalınarak derlenmiş ve su ürünleri kalemi eklenerek

hesaplanmıştır. Bu kapsam dışındaki kalemler ise sanayi ürünü kabul edilmiştir.

131

Türkiye için kullanılan dış ticaret verileri TÜİK veri tabanı, AB, ABD ve diğer

ülkelerin ticaretleri için ise UNCOMTRADE veri tabanı kullanılmıştır. UNCOMTRADE veri

tabanında istatistikler çeşitli sebeplerden ötürü veri açıklayan ülkeye göre değerler

değişebilmektedir. İkili ticaret verilerinde AB'nin bildirmiş olduğu veriler kullanılmıştır.

Ek olarak tüm çalışmada kullanılan veriler ABD doları ($) olup yıllar içindeki ortalama döviz

kuru Türk lirası karşılıkları aşağıdaki gibidir.

2004* 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

USD Alış 1.422.341,23 1,34 1,43 1,30 1,29 1,55 1,50 1,67 1,79 1,90

USD Satış 1.429.201,65 1,35 1,44 1,31 1,30 1,55 1,51 1,68 1,80 1,91

Kaynak: TCMB, 2004* YTL geçiş dönemi yılı kurudur.

Türkiye dış ticaret tahmini bölümünde oluşturulan tahmin dış ticaret değerleri basit

doğrusal regresyon modeli kullanılarak hazırlanmış verilerdir. Bu model dahilinde döviz kuru,

fiyat duyarlılığı ve dalgalanmaları, mevsimsellik, kriz etkileri, bağımlı-bağımsız ve dışsal

değişkenler ile benzeri dış ticarete etki edebilecek unsurlar göz ardı edilmiştir. Bağımlı ve

bağımsız olarak iki farklı model hazırlanmıştır bağımlı modelde ihracat, ithalat ve ticaret hami

bağımlı olarak hesaplanmış, bağımsız model de ise R2 maksimize etmek için ihracat ve ithalat

için ayrı modeller oluşturulmuştur. Basit doğrusal regresyon modeli

(y = β0+β1x1t+et/t: 0, 1, 2,... ; β0; Sabit Terim, β1;Xt dışındaki tüm açıklayıcı değişkenler

sabitken, X1’deki bir birimlik değişmenin bağımlı değişkende ortaya çıkardığı değişmedir. et;

Hata Terimi, t; t. zaman) kullanılmıştır. Bulunan değerler gösterge niteliğinde olup

gerçekleşecek rakamlardan farklı olması muhtemeldir.

132

KAYNAKÇA

AB Komistonu. (2013, Şubat 28). EU trade agreement with Peru goes live – Colombia’s next

in line. Haziran 25, 2013 tarihinde Avrupa Basın Odası Basın Duyuruları:

http://europa.eu/rapid/press-release_IP-13-173_en.htm adresinden alındı

AB Komisyonu . (2013, Nisan 22). EU and Morocco start negotiations for closer trade ties.

Haziran 28, 2013 tarihinde Avrupa Basın Odası Basın Duyuruları:


AB Komisyonu. (2012, Aralık 16). EU and Singapore agree on landmark trade deal. Haziran

24, 2013 tarihinde Avrupa Basın Odası Basın Duyuruları: http://europa.eu/rapid/press-

release_IP-12-1380_en.htm adresinden alındı

AB Komisyonu. (2012, Haziran 27). EU-Korea trade agreement: one year on. Haziran 26,

2013 tarihinde Avrupa Basın Odası Basın Duyuruları: http://europa.eu/rapid/press-release_IP-

12-708_en.htm adresinden alındı

AB Komisyonu. (2012, Aralık 11). European Commission welcomes European Parliament's

support for closer ties with Central America and new trade deals with Peru and Colombia.

Haziran 24, 2013 tarihinde Avrupa Basın Odası Basın Duyuruları:


AB Komisyonu. (2013, 04 19). "First Round of EU-Japan Trade Talks A Success". 07 10,

2013 tarihinde Avrupa Basın Odası Duyuruları: http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-

13-348_en.htm adresinden alındı

AB Komisyonu. (2013, Mayıs 31). EU and Thailand hold first round of negotiations for Free

Trade Agreement. Haziran 20, 2013 tarihinde http://trade.ec.europa.eu/:

http://trade.ec.europa.eu/doclib/press/index.cfm?id=908 adresinden alındı

AB Komisyonu. (2013, Haziran 17). Statement by President Barroso on the EU-US trade

agreement. Haziran 20, 2013 tarihinde Avrupa Basın Odası Basın Duyuruları:

http://europa.eu/rapid/press-release_SPEECH-13-544_en.htm adresinden alındı

133

AB Komisyonu Ticaret Komiserliği. (2012, Eylül 7). EU-Morocco Agreement on

agricultural, processed agricultural and fisheries products. Haziran 30, 2013 tarihinde

http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/countries/morocco/: http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2012:241:FULL:FR:PDF adresinden

alındı

AB Komisyonu Ticaret Komiserliği. (2013, Mayıs 30). Association of South East Asian

Nations (ASEAN). Haziran 23, 2013 tarihinde AB Komisyonu:

http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/regions/asean/ adresinden alındı

AB Komisyonu Ticaret Komiserliği. (2013, Haziran 12). EU and Moldova conclude Deep

and Comprehensive Free Trade Area. Temmuz 1, 2013 tarihinde AB Komisyonu Basın

Duyurusu: http://trade.ec.europa.eu/doclib/press/index.cfm?id=914 adresinden alındı

AB Komisyonu Ticaret Komiserliği. (2013, Mayıs 15). Signature of Association Agreement

with the EU will depend on Ukraine's performance. Haziran 20, 2013 tarihinde Avrupa Basın

Odası Basın Duyuruları: http://europa.eu/rapid/press-release_IP-13-436_en.htm adresinden

alındı

AB Komisyonu ve Kanada Hükümeti. (2008, Ekim 17). Assesing the costs and benefits of a

closer EU and Canada economic partnership. Haziran 20, 2013 tarihinde

http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/countries/canada/:

http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-regions/countries/canada/ adresinden alındı

AB Ticaret Genel Müdürlüğü. (Temmuz 2013). "Trade negotiations step by step", Adım Adım

Ticaret Müzakereleri. Brüksel: Avrupa Birliği Komisyonu.

Akman, D. S. (2013). AB - ABD TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI

(TTIP) VE TÜRKİYE. Ankara: Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı.

Avrupa Birliği Komisyonu. (2012, 12 16). Gerçekler ve Rakamlar ile AB-Singapur Serbest

Ticaret Anlaşması. MEMO, s. 1.

Avrupa Birliği Komisyonu. (2013, Haziran 18). Avrupa Komisyonu Memorandum. Temmuz

7, 2013 tarihinde http://ec.europa.eu/trade/policy/countries-and-

134

regions/agreements/index_en.htm:

http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2012/november/tradoc_150129.pdf adresinden alındı

Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu. (2015, Şubat 01). Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu.

Şubat 01, 2015 tarihinde Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu web sitesi:

http://avrupa.info.tr/tr/abde-ticaret-ve-ekonomi/guemruek-birligi.html adresinden alındı

Centre for Economic Policy Research. (2013, Mart). Reducing Transatlantic Barriers to Trade

and Investment An Economic Assessment. Londra, İngiltere.

Çolpan, N. E. (2007). Gümrük Birliği Sonrası Türkiye’nin Batı. Ege Akademik Bakış Dergisi,

239-250.

DG Agriculture & Rural Development, A. T. (2014). Agricultural trade in 2013: EU gains in

commodity exports. Brussels: European Commission.

Duran, A. E. (2014, Ağustos 30). Türkiye TTIP anlaşmasının içinde olmalı. Eylül 15, 2014

tarihinde http://www.dw.de/: http://www.dw.de/t%C3%BCrkiye-ttip-

anla%C5%9Fmas%C4%B1n%C4%B1n-i%C3%A7inde-olmal%C4%B1/a-17890018

adresinden alındı

Ekonomi Bakanlığı. (2013, 06 10). Serbest Ticaret Anlaşmaları, Ekonomi Bakanlığı. 07 12,

2013 tarihinde www.ekonomi.gov.tr: http://www.ekonomi.gov.tr/sta/index.cfm adresinden

alındı

Ercan, M. (2015, Ocak 25). TTIP ve Türkiye-ABD ticareti. Ocak 30, 2015 tarihinde

http://www.radikal.com.tr/:

http://www.radikal.com.tr/yazarlar/metin_ercan/ttip_ve_turkiye_abd_ticareti-1279576

adresinden alındı

Ersoy, P. (2015, Şubay 10). ANA GEMİ AB AMA HASSAS NOKTA TTIP. Şubat 12, 2015

tarihinde http://www.milliyet.com.tr/: http://www.milliyet.com.tr/ana-gemi-ab-ama-hassas-

nokta-ttip/ekonomi/detay/2009888/default.htm adresinden alındı

135

EU Commission. (2013, Mart 12). Independent study outlines benefits of EU-US trade.

Brüksel, Avrupa.

EU Commission. (2015, Şubat 10). Public procurement in TTIP. EU Trade :

http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2015/january/tradoc_153000.3%20Public%20Procureme

nt.pdf adresinden alınmıştır

EU Commission. (2015, Şubat 10). Rules of origin (ROOs). EU Commission Trade:

http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2015/january/tradoc_153001.4%20RoO%20REV%2015

0109.pdf adresinden alınmıştır

EU Commission. (2015, Şubat 10). SPS in TTIP. Şubat 10, 2015 tarihinde Regulatory

Cooperation:

http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2015/january/tradoc_153004.3%20Food%20safety,%20a

+p%20health%20(SPS).pdf adresinden alındı

EU Commission. (2015, Şubat 10). Trade in Services. EU Trade:

http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2015/january/tradoc_152999.2%20Services.pdf

adresinden alınmıştır

EU Commission. (2015, Şubat 10). TTIP AND REGULATION:AN OVERVIEW. EU TRADE:

http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2015/february/tradoc_153121.1.2%20TTIP%20and%20r

egulation%20overview.pdf adresinden alınmıştır

EU Commission, T. (2014, Ekim 02). "10 benefits of trade". Ocak 01, 2015 tarihinde

European Commission Trade Policy:

http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2010/november/tradoc_146935.pdf adresinden alındı

EU Commission, T. (2014, Aralık). Comprehensive Trade and Economic Agreement (CETA).

Aralık 25, 2014 tarihinde EU Trade Policy:

http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2014/december/tradoc_152982.pdf adresinden alındı

European Commission. (2015, Şubat 10). Rules in TTIP. EU Trade:

http://trade.ec.europa.eu/doclib/press/index.cfm?id=1230#rules adresinden alınmıştır

136

European Commission. (2015, Şubat 10). Trade. EU negotiating texts in TTIP:

http://trade.ec.europa.eu/doclib/press/index.cfm?id=1230#market-access adresinden alınmıştır

Gökalp M.F., A. Y.-2. (2004). Türkiye AB Gümrük Birliği Sürecinin Ekonomik Etkileri.

Ankara: Seçkin Yayınevi.

Güngör, T. (05 Temmuz 2013). ABD-AB Serbest Ticaret Anlaşması müzakereleri başlıyor.

Dünya Gazetesi, 1.

Hatipler, M. (2011, 1 1). Türkiye-AB Gümrük Birliği Anlaşması ve Anlaşmanın Türkiye

Ekonomisine Etkileri. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, s. 26-28.

International Monetary Fund, I. (2014, Ekim 14). Report for Selected Countries and Subjects.

01 24, 2015 tarihinde http://www.imf.org/:

http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/02/weodata/weorept.aspx?sy=2012&ey=2019

&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=41&pr1.y=3&c=512%2C668%2C914%

2C672%2C612%2C946%2C614%2C137%2C311%2C962%2C213%2C674%2C911%2C676

%2C193%2C548%2C122%2C556%2C912%2C6 adresinden alındı

İstanbul İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği. (2010). STA Kılavuzu. İstanbul: İstanbul

İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği.

JAMES KANTER, JACK EWING. (13 Şubat 2013). A Running Start for a U.S.-Europe

Trade Pact. The New York Times, 1,2.

Karakaş, O. (2002, Kasım). Türkiye ile ABD Arasında Olası Bir Serbest Ticaret

Anlaşmasının, Dünya Ticaret Örgütü ve Avrupa Birliği Çerçevesindeki Yükümlülüklerimiz

Açısından İncelenmesi. Dışişleri Bakanlığı Yayınları Uluslararası Ekonomik Sorunlar

Dergisi, s. 1. T.C. Dışişleri Bakanlığı. adresinden alınmıştır

Karlı, B. (2004). Türkiye-AB Dış ticaret yapısı ve gümrük birliğininin Türk tarım ürünleri Dış

Ticaretine Etkileri. Türkiye VI. Tarım Ekonomisi Kongresi, (s. 289-296). Tokat.

137

Langhammer, R. J. (Mart, 2008). Why a market Place Must Not Discriminate: The Case

Against a US-EU Free Trade Agreement. Kiel, Almanya: Kiel Institute for the World

Economy.

Menlik, İ. (2014, Eylül 22). Türkiye’nin TTIP’e dahil olması herkesin yararına. Eylül 24,

2014 tarihinde http://www.sabah.com.tr/ekonomi:

http://www.sabah.com.tr/ekonomi/2014/09/22/turkiyenin-ttipe-dahil-olmasi-herkesin-yararina

adresinden alındı

Mercan, S. (2013). Yeniden Gümrük Birliği Meselesi. Ankara: Yirmi Birinci Yüzyıl Türkiye

Enstitüsü.

Özalp, G. (19 Haziran 2013). Serbest ticaret için ‘dev’ adım atıldı. Milliyet Ekonomi, 1.

Özkale, N. L., & Karaman, F. N. (2006). Gümrük Birliği’nin Statik Etkileri. Uluslararası

Ekonomi ve Dış Ticaret Politikaları, 117-138.

Robert-Jan Bartunek,Adrian Croft. (13 Şubat 2013). EU, U.S. to start free trade talks. Reuters,

1.

Schott, J. J., & Cimino, C. (Mart,2013). Crafting a Transatlantic Trade and Investment

Pratnership: What can be done. Washington: Th e Peterson Institute for International

Economics.

TC Merkez Bankası. (2013, Kasım 26). AB-ABD Serbest Ticaret Anlaşması ve Türkiye

Üzerine Etkileri. EKONOMİ NOTLARI, s. 30.

Terin, M., Keskin, A., & Terin, S. (2012, Aralık 27). Gümrük Birliği’nin Türkiye-AB Tarım

Ürünleri Dış Ticareti Üzerine Etkileri. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, s. 133-

139.

The Central Intelligence Agency, C. (2012, Haziran 2). CIA, The World Fact Book. Ocak 15,

2015 tarihinde The World Factbook: https://www.cia.gov/library/publications/the-world-

factbook/fields/2195.html adresinden alındı

138

The European Commission. (2015, Şubat 10). EU negotiating texts in TTIP. Şubat 11, 2015

tarihinde European Commission Trade:

http://trade.ec.europa.eu/doclib/press/index.cfm?id=1230 adresinden alındı

The United Nations Statistics Division, U. (2014, Aralık). GDP and its breakdown at current

prices in US Dollars. Ocak 20, 2015 tarihinde http://unstats.un.org/:

http://unstats.un.org/unsd/snaama/dnllist.asp adresinden alındı

The World Bank. (2014, Temmuz 1). Country and Lending Groups. data catalog:

http://data.worldbank.org/about/country-and-lending-groups adresinden alınmıştır

The World Bank. (2014, Aralık 30). World Development Indicators. 01 10, 2015 tarihinde

http://data.worldbank.org/indicator: http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD

adresinden alındı

theguardian. (2015, Şubat 8). Britain isn’t buying everything in TTIP. Şubat 14, 2015

tarihinde http://www.theguardian.com:

http://www.theguardian.com/business/2015/feb/08/britain-isnt-buying-everything-in-ttip

adresinden alındı

TOBB. (2013, Ekim). Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği. Ekonomik Forum:

http://haber.tobb.org.tr/ekonomikforum/2013/10/064-069.pdf adresinden alınmıştır

TÜİK. (2013). NACE Rev.2 - ALTILI EKONOMİK FAALİYET SINIFLAMASI 2013. T. İ.

KURUMU içinde, NACE Rev.2 - ALTILI EKONOMİK FAALİYET SINIFLAMASI 2013

Güncellenmiş Baskı (s. 27,28). Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.

U.S. Department of Commerce, U.S. Census Bureau. (2013). Foreign Trade. Washington,

DC: U.S. Census Bureau.

U.S. Department of State. (2015, Ocak 16). Trade Policy and Programs,Office of Agriculture,

Biotechnology, and Textile Trade Affairs. Ocak 16, 2015 tarihinde http://www.state.gov/:

http://www.state.gov/e/eb/tpp/abt/index.htm adresinden alındı

Walker, A. (13 Şubat 2013). EU and US free-trade talks launched. BBC News Business, 1.

139

Weidemann, M. P. (2014, Eylül 09). Ten Reasons to Get Active and Stop TTIP. 11 15, 2014

tarihinde http://www.huffingtonpost.co.uk/: http://www.huffingtonpost.co.uk/marienna-

popeweidemann/ttip_b_5581800.html adresinden alındı

World Bank. (2014). 2014. Evaluation of the EU-Turkey Customs Union. Washington, DC.:

World Bank. https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/20444 adresinden alınmıştır

Yavuz, F. (2012). Uluslararası Tarım Ticareti Ders Notları. 09 30, 2013 tarihinde Atatürk

Üniversitesi: http://eobs.atauni.edu.tr/Courses/ Course.aspx?Course=LaIqJVDAAne

adresinden alındı

Ziya Öniş, Mustafa Kutlay. (2012, 9 1). Ekonomik Bütünleşme,Siyasal Parçalanmışlık

Paradoksu: Avro Krizi ve Ab geleceği. Uluslararası İlişkiler, s. 16.

OZAN ÖZDEMİR İLETİŞİM BİLGİLERİ

Adres : Çankaya/Ankara/Türkiye Posta Kodu : 06060 Mobil : +090541 316 63 66 İş : +90312 287 33 60-4597 E-posta : [email protected] [email protected]

KİŞİSEL BİLGİLER Doğum Yeri-Tarihi : Ankara- 08.08.1985 Uyruğu : Türkiye Cumhuriyeti Yabancı Dil : İngilizce (Advanced) Fransızca (A1)

EĞİTİM 2004-2010 Gazi Üniversitesi (İstatistik Bölümü) (Ankara) 1999-2004 Ankara Ayrancı Anadolu Lisesi

İŞ TECRÜBESİ 30.12.2011-… Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (Avrupa Birliği Uzman Yardımcısı) 2009-2010 Türkiye İş Bankası (Bilgisayar Operatörü) 2005-2008 Türkiye Basketbol Federasyonu (Bilgisayar Operatörü, İstatistik)

GÖNÜLLÜLÜK TECRÜBESİ 2005-2007 Türkiye Basketbol Federasyonu 2007-2008 Opel Türkiye Basketbol Kupası 12.06.2007-17.06.2007 Türkiye Küçükler Basketbol Şampiyonası 2002-2008 TRT Halk Dansları Ekibi

SERTİFİKA VE EĞİTİMLER Avrupa Birliği Uzmanlık Eğitimi (2013) Avrupa Birliği Temel Eğitimi (2012) Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı (2006), stajyer olarak Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Bilgilendirme Programı (2007)

BİLGİSAYAR BECERİSİ Microsoft Office Programları (Word, PowerPoint, Excel) Programlama ve İstatistik Programları (C ++, Q Basic, Mat-Lab, Mini-Tab, SPSS, WINQSB , Smart Stats for Basketball)

Documents

A VRUPA BİRLİĞİ UZMANLIK TEZİ ĞÜ - tarimorman.gov.tr°DARİ İŞLER... · these parties and the world are given and remarks are made on TTIP's effects on EU, USA and third