16
ऊन एवं ऊनी वह ह 1. तवन- भरत म ऊनी वह कर ोगंउ गउ ासऔ कर मनव रनमत इर ारतरत वह कर गंउ गउ ात तनन म ऊनी वह कर ोगंउ गउ तननममा स औ ोा । तास ऊनी ह वरनमण गउ ा औा मीण अागवा ा औबर ारन म ममवसरण भरमा अग ारत । , जिऔम घन , मगम कर तर ात रारग ा रतरनिरमव त । मसग साइग वह मगवत औ त।गर वह, सतररन, रनावग, , ीन म औमन स औ वभजित । कर तानीात वह अभी नाती रण म । ऊन गउ मीण ारतरत रनगत नमनोत गउ । कर उम ास ा ए नउतरा कर र ावगातं ा सर ारत । भरत व 2017-18 म 43.50 मगन का.. ाची ऊन ा मसगन औत 65.70 मगन भ व गनरनग म तीऔर औऔ भ िनऔंग व ग । रऔम औ उभउ 85% ऊन ाीन णी ात । , 5% अस।र णी कर 10% खनरगरी णी ात ऊन । जिऔऔ ां ाग नत भरत म रत भ कऔत वा मसगन वव ा कऔत 2.4 का.. ात तनन म 0.9 का.. । वा इरर ात उनणवमत ात ोाी मह समीन ारी कर अंउर खरउ औ तत ात िती । ऊन ा घरर मसगन असगतत । रऔए गउ ागरतत ाची औमी सर ाित । कर ऊन एामह ा रता र । जिऔात ग म ामी । ग म ऊनी गउ ा ार 11484.82 ार सए ा । कर मनग तर सर ग औंउतत कर वा ीा त ह ा मग वभजित कर इ। । औंउतत ह म: ां सजिा मऔ, ंबंउ गरनऔ, वाध कर नन वाध जसरनंउ गरनऔ, रना वगऔ कर वरवन उरमऔ गरनऔ ता मीन म ारसऔ म। नगरइ। ोतरंउ गरनऔ म वाीा त ह म िरी कर रनांउ, सवररम, ना ारसऔ, उा, नमगऔ कर रंडसा रंउ, औऔ औऔ कर वरन रम औोार म । ग म ाई ऊनी रारगं नम औ अिरां घन तर ा ह म । गउ म गरगरि कर ववर ह म रिउर औ िन ात औंभवन । कर कइ ग ह औंउतत ऊन ह म भ सन कर इमउ औोार औ औंर 20 ख गजोतग ा अरततरोत उभउ 12 ख गजोतग ा रिउर गन ारत । रऔा अरततरोत ाीन ह म 3.2 ख नार ागरत 1.1 ऊन एवं ऊनी गउ म औंउतत कर वा ीा त ह म त ।: (i) औंउतत ह सजिा मऔ ंबंउ गरनऔ वाध कर नन वाध जसरनंउ गरनऔ रना वगऔ कर वरवन उरमऔ गरनऔ मीन म ारसऔ म। नगरइ। ोतरंउ गरनऔ (ii) वा ीा त ह िरी कर रनांउ गरनऔ

ऊन एवं ऊनी वस्त् ह ेत्हtexmin.nic.in/sites/default/files/Textiles_Wool_Hindi_0.pdf · ऊन एवं ऊनी वस्त् ह ेत्ह

  • Upload
    others

  • View
    30

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

ऊन एव ऊनी वसत ह तह

1. परसत तावना-

भारत म ऊनी वसत ह कर ो दिगउ योग उ ासाऔ कर मानव रनमिम त इार र ारातरत वसत ह कर ो दिगउ योग उ ात तन ना म ऊनी वसत ह कर ो दिगउ योग उ तन नाम मा पस औत ो ाा । तााि स ऊनी तह ि वरनमा ण योग उ ात औाा गरामीण अा व गवसत ाा ा औब योर ारनत म मम वसरण भरमिमाा अगा ारता ।, जिऔम घन, मध गम कर त सत तर ात राारग ाा पररतरनिरम व ता । म साग स ा इ मि ग वसत ह मध गवतती औत त।गार वसत ह, सतररान, रनाि वगर, ा , ाा ीन म औामान पस औत ि वभाजित । कर तानीात वसत ह अभी नपाती रण म । ऊन योग उ गरामीण ारातरत रनगा त न मनो त योग उ । कर उम ास ात मि ए नाउतरा कर रा ाव गाता ा सररा ारता । भारत वर 2017-18 म 43.50 मिममि गन का.गरा. ाच ी ऊन ाा म सागन औदित 65.70 मिममि गन भत वा ा गनरनगा म तीऔरा औ औत ा भत िनऔख गा वा ा गत । रऔम औत उभउ 85% ऊन ाा ीन शरतणी ात ।, 5% अस।र शरतणी कर तर 10% खनरगरी शरतणी ात ऊन । जिऔऔत ा ादिग नतत भारत म पररत भत कऔत वाि र ा म सागन ि व व ात कऔत 2.4 का.गरा. ात तन ना म 0.9 का.गरा. । ि वमिष ा इार र ात उनणवम ता ात ो ाी माहा स मीना ारी कर अउ रा खरउ औत परात त ात िाती । ऊन ाा घरत र म सागन असगा त त । रऔमि ए योग उ ागारतत ाच ी औामगरी सर ािशरत । कर

ऊन एामाह पराारता रता । जिऔात गत म ामी ।

गत म ऊनी योग उ ाा ााार 11484.82 ार रसए ाा । कर मनख ग तरर सर ग औउदितत कर ि वा दरीात तह ात मध ग ि वभाजित कर इ। ा ना । औउदितत तह म: ास जिा मिमल औ, ााब उ गररनटऔ, वसत ाधड औ कर न न वसत ाधड औ जसतसरनउ गररनटऔ, रना ि वगऔ कर वरवन उारमटऔ गररनटऔ ताा मीन मतड औ ाारसतटऔ म।न गरइ। ो तरउ गररनटऔ ामिम ि वा दरीात तह म िरी कर रनदिाउ, सावर रम, ड औ न ातड औ ाारसतटऔ, डरउतसत ा, नामागाऔ कर रडड औसड औा ड औारउ, पर औतऔ ाऔतऔ कर वर न

ड औ रम औतो ार ामिम । गत म ाई ऊनी राारगा नम औत अिराा घन सत तर ात तह म । योग उ म गररगराि कर ि वि वर तह म र िउार औिन ात औभावना । कर कइ ा ग तह औउदितत ऊन तह म भत सा न कर इामिमिउ औतो ार औत औ योर 20 ाख व गजोतग ात अरततरो त उभउ 12 ाख व गजोतग ा र िउार परगान ारता । रऔात अरततरो त ाा ीन तह म 3.2 ाख ननार ााग रत 1.1 ऊन एव ऊनी योग उ म औउदितत कर ि वा दरीात तह ामिम ता ।: (i) औउदितत तह

ा ास जिा मिमल औ ख ााब उ गररनटऔ उ वसत ाधड औ कर न न वसत ाधड औ जसतसरनउ गररनटऔ घ रना ि वगऔ कर वरवन उारमटऔ गररनटऔ ङ मीन मतड औ ाारसतटऔ म।न गरइ। ो तरउ गररनटऔ

(ii) ि वा दरीात तह ा िरी कर रनदिाउ गररनटऔ

ख सावर रम गररनटऔ

उ ड औ मतड औ ाारसता, डरउतसत ा कर नामागाऔ गररनटऔ

घ रडड औसड औा ड औारउ कर पर औतऔ ाऔतऔ

1.2 ऊन म सागन कर खसत

भारत म ान ऊन म सागन ऊनी योग उ ात ाच ी ऊन ात ान ाव गाता ा सररा ारनत ात मि ए सगा त त नी । भारतीग ऊन ात अिराा माहा म ाी उनणवम ता ात । कर अिराात: रऔाा सग उ औतरनमिम त ाा ीन योग उ ात मि ए कागा िाता । रका औउदितत मिम कर ि वा दरीात िरी तह योवारा असतकषत ऊन ात म तम उनणवम ता ाा सत वगती म सागन नत औीमिमत । रऔमि ए भारत अिराात: ि वमिष ा पस औत ागात सर रनभ र ।

सत वगती ऊन ाा म सागन:

(सर त: ाि र महा ग, सनसा न ि वभाउ)

परमनख ऊन म सागन राय ग:–

कर.औ. रायग ऊन म सागन 2017-18 (माहा ‘000’ कि.गरा. म.) 1 रािसताान 13924.19

2 िबमर-ामीर 7411

3 ाना ाा 4392

4 तत उाना 4800

5 उनिरात 2267

6 दिमा परगत 1500

7 माराषर 1418

8 ततराखड औ 558

9 ततर परगत 1404

10 ाधर परगत 793

(सर त: ाि र महा ग, सनसा न ि वभाउ)

1.3 परऔसत ो रण

ऊनी योग उ असगा त त कर सनरानी परऔसत ारण औनि वरा औत घााा ता रा । उनणवम तागनो त त।गार म साग औनरनज त ारनत ात मि ए ारघा सरव कर ारघा स ात औनि वरा ा ारनरना कागा

वरष उत पादन म मारा (मममियम कि.गरा.)

2010-11 44.00 मिममि गन का.गरा. 2011-12 44.40 मिममि गन का.गरा. 2012-13 46.05 मिममि गन का.गरा. 2013-14 47.90 मिममि गन का.गरा. 2014-15 48.14 मिममि गन का.गरा. 2015-16 43.60 मिममि गन का.गरा. 2016-17 43.50 मिममि गन का.गरा.

िाना असतकषत । ऊनी म साग ात म तम उनणवम ता औत न ात व सत वगती ऊन ाा परग उ ढतउा जला अतरा ष रीग ािार म ऊनी म साग अिरा पररतसत सरती भी उत रऔऔत ऊनी म सागा ात मि ए ततर मरल ग खरीग म औागता मिम तउी कर खागी ताा ाारघा तह ात मि ए उनणवम ता गनो त ाच ी औामगरी स ब र उी

ऊनी योग उ ात औमगर ााार कर परऔसत ारण ात मि ए असतकषत ि वमिष ा परारत ात सारण ात ाारण ग योग उ सत ाानीग सर त औत ान ोता मानाा सारण ा ो ार ागारतत औगह कर मीनरी सर ािशरत । ाच ी ऊन ात रतत औत तार इ। बिा, रऔात ाग रनदिाउ कर उारमदिाउ ात परऔसत ारण ात मि ए असतकषत मीनरी अिराात: गरर सीग गत , औगनो त राय ग अमततराा कर िासान औत ागारतत ात िाती 1.4 ागात गत म ऊन ाा म सागन ऊनी योग उ ि वतर पस औत अस।र तह ात माउ ा सररा ारनत ात मि ए असगा त त । कर अिराात: रऔाा ागात ासत रतमि गा, न गरिी ड औ कर ाई गरऔरत गत औत कागा िा रा । भारतीग ऊनी योग उ ात ि वमिभन न औतउमा ात वत मान ाव गाता ाउत ढनत ात औभावना । ो ग का ऊनी मग ात घरत र कर रनगा त माउ ढी । ा ात वरो म म तम उनणवम ता ात ऊन ाा ागात औत रनब न उनणवम ता ात ऊन म ग ाव ना । ग ग ाव अमरीाा कर गरऔरत सज मी ािार म ड औ ाफातड औ ाा ीन ात मि ए सभ ो ता

वरीगता ात ाारण । मध ग सरव औत औसत ती ऊन ागात भी रनरतर ढ रा । कर रऔत सत वगती ऊन ात औाा मिम ाार ड औ ाफातड औ ाा ीन नाई िाती । ासत रतमि गा, न गरिी ड औ कर ाई अन ग गत औत ाच ी ऊन ाा ागात रनब नमि िखत अननऔार ।:

वरष मारा (मममियम कि.गरा. म) मल य (िरोड रपए म) 2010-11 94.77 1434.65

2011-12 76.29 1876.87

2012-13 77.16 1801.90

2013-14 89.60 1967.72

2014-15 96.53 2125.74 2015-16 97.83 2016.12 2016-17 87.15 1894.26

2017-18 79.95 1884.59

(सर त: ड औीिीऔीाईएड औएऔ, ा ााता)

परमनख गत औत ाच ी ऊन ागात

कर.औ. गत माहा ान म (2017-18)

1 ऑसतरतमि गा 14079.488

2 ीन 10513.462

3 नगरिी ड औ 9157.914

4 औऊगी अर 4918.388

5 साकासततान 4690.367

6 औीतरगा 4501.574

(सर त: ड औीिीऔीाईएड औएऔ, ा ााता) ऊनी योग उ योवारा असतकषत ाच ी औामगरी अाा त ाच त ऊन कर ऊनी/मिऔातदिाा रतग औ ाा ागात खन ा औामान ग ारऔऔ (िीए ) ात अतउ त ता । 1.5 रनगा त भारत ि वमिभन न ऊनी म साग ि।औत ा त औ, गान , इ। बिा, मिऔ तमिऔ ाए सतररान कर ाा ीन ाा रनगा त ारता । ान रनगा त म अिरातम दिसत औतगारी ाा ीन ात ती । ऊनी ा त औ औत तार त।गार म साग ि।औत वसत ह, ो दिगउ, ा कर ाा ीन ऊनी मग ाा ान रनगा त कइ ा उभउ 11484 ार रसए ाा अननमान । 12वी ग िना अविर ात गररान ि वमिभन न ाारा ात ाारण वयोिर म ारा म सन न नई ाी ा ाका रनगा त वयोिर म अच ोत अवऔर पराामिमा तह ि वसत ह, वरवन ो दिगउ, रना ि वगर कर ाा ीन ात रनगा त वयोिर म औभावना गत औातत वयोिर गर ा नाए रखनत ात मि ए औनरार औ री ाार वाई तम ाा ात िानी ादिए ि परमनख ािार म ततर स न ात मि ए औगनो त योगम ात माध गम औत रनगा त ाा ना ा औनढढ ारनत ात मि ए परम ग ि वगती रनवत ााि र त भी ार औाता ।

रनगा त ाा मग-वार ि ववरण रनब नमि िखत ।:-

मरल ग (ार रसए म) वर ऊनी गान ,

इ। बिा, मतड औ-अत औ

मिऔ तमिऔ ाए सतररान

सत तरनमिम त ाा ीन (रतम ा ो ार)

ान

2006-07 379.28 1636.54 3891.47 5907.30

2007-08 373.57 1409.54 3725.79 5508.90

2008-09 456.51 1742.97 3505.37 5704.85

2009-10 424.63 1838.09 3442.93 5705.65

2010-11 501.20 1510.92 4706.68 6718.77

2011-12 725.20 1654.69 4051.21 6431.09

2012-13 659.03 1617.43 5340.77 7617.23

2013-14 684.70 1888.60 6255.83 8829.21

2014-15 1234.61 1901.76 8301.56 11437.90

2015-16 1284.91 1724.86 9421.75 12431.52

2016-17 1180.24 1443.26 9956.63 12580.13

2017-18 1197.86 1089.97 9196.99 11484.82

(सर त: ड औीिीऔीाईएड औएऔ, ा ााता)

परमनख गत ा रनगा त: ऊनी गान , इ। बिो औ, मतड औ-अत औ

कर.औ. गत मरल ग ार म (2017-18)

1 रा ी 261.86

2 गरनारातड औ काउड औम 193.90

3 िासान 122.69

4 ा तरगा उणराय ग 106.83

5 गरएऔए 48.50

6 ाग ागत 36.39

(सर त: ड औीिीऔीाईएड औएऔ, ा ााता)

रनगा त : ाा ीन-रतम ा ो ार

कर.औ. गत मरल ग ार म (2017-18)

1 गरएऔए 4716.61

2 िम नी 905.50

3 ऑसतरतमि गा 362.62

4 औगनोत अर अमीरात 183.28

5 नीगर ड औ 179.79

6 रा ी 164.46

7 फाऔ 153.88

(सर त: ड औीिीऔीाईएड औएऔ, ा ााता)

रनगा त : मिऔ तमिऔ ाए ऊनी सतररान

कर.औ. गत मरल ग ार म (2017-18)

1 गरएऔए 233.81

2 औगनोत अर 105.59

3 गरनारातड औ काउड औम 103.74

4 तिारनगा 95.58

5 फाऔ 64.44

6 ानाड औा 49.35

7 िम नी 46.38

(सर त: ड औीिीऔीाईएड औएऔ, ा ााता)

1.6 अननऔरान एव ि वााऔ ाच ी औामगरी ात गन, ि वमिभन न औमाग िन सारण ाा रनगहण कर म सागन ाउत घाानत ताा म साग ात उनणवम ता म औनरार ात औगभ म तानीात कर औमसत गा औमारान औतवाए परगान ारनत ात मि ए उनणवम ता रनगहण ात रनगमिमत परणा ी असनानत कर म साग ात उनणवम ता ा नाए रखनत ात मि ए ऊन योग उ ात मगग ारनत ततन गत म अननऔरान कर ि वााऔ ााग ा ास ाा औवर न ारना ादिए अननऔरान एव ि वााऔ ााग ा ास म रनवत औत रनब नमि िखत तरीात औत मगग मिम तउी:

ऊन ात गाबहा कर रऔागन परऔसत ारण म नवीनतम तानीा ात ारार सर नए म साग ाा ि वााऔ कर योग उ ा रऔात िानाारी सत ताततरत ारना

मध गवतती रण औदित इार र, गान कर इ। बिा रण ि।औत ि वि वर म साग ात उनण ात सरीण ात मि ए अध गगन ारना कर अननऔरान एव ि वााऔ औनि वराए परात त ारना

औउदितत तह ा उनणवम ता ा वाऔन कर सरीण म औतवा ाा परावरान ि वा दरीात योग उ ा औतवा ाा परावरान ि घन सारण म ासत रतमि गन ऊन ाा परग उ

ारता । िा औउदितत तह ात तन ना म ि वमिष ा सारण कर मीनरी नत ाम । तानीात िानाारी ात रनरतर न नगन ततन पररयोग िउातग/सग वतणीग परमिण ात योग उ ात

माउ ात औागता ात मि ए तानीात परमिण कर सगनो त सागकरम ात सत ा ारना नवीनतम ि वााऔ ाा परऔार ारनत ात मि ए ऊन पररयोग िउात ात तह म भारत कर ि वगत ात

योग उ ि वतरजञ ात पररतभािउता ात औाा रनगमिमत पस औत ााग ा ा कर औउ जषतग ाा ाग िन ारना

1.7 मामव ससाधम वविास िायषकरम

ग मऔरऔ कागा उगा । का ऊन तह म मानव औऔारन ि वााऔ ात स न ात सता ात उई । रका औराार नत ऊन योग उ ा दिगए िानत वा त तह ात पस म स ान ात । रऔमि ए ऊन योग उ ात ाव गाता ा सररा ारनत ात मि ए मानव औऔारन ात ि वााऔ ात मि ए भरऔा परगाऔ कागा िाना अरनवाग ।

ऊन योग उ 1.7 मिममि गन ाामउार कर 30,000 औनसरवारिरी सत तर ात ाामिम ा ा र िउार परगान ारता । वसत ह ककरगाा ास कर अननमारनत ष ग म वयोिर नत ात औाा िा औ योर तह म 7 मिममि गन अरततरो त नरातरग ात औाा वसत ह योग उ म 5 मिममि गन परम ग र िउार ाा औिन नत ात औभावना ।, परमिकषत/अ ता परात त औनसरवारिरी ाामिम ा एव पर रा ात अ ावा ान कर अयो रान ााग वा त ऊनी तह म उभउ 2 ाख नई नरातरग ात ाव गाता ाा अननमान उाना औनरकषत ।

1.8 ऊमी कषर दवारा साममा िी गई बाध यतााए

(i) ाच ी ऊन ाा म सागन:

ऊनी तह ात ि वााऔ म राय ग औराार ात ाम पराामिमाता

िाउपाता ात ामी, सरसराउत पर रन परककरगाए कर मिा ाा अभाव ताा ऊन म सागा ात खरा ािा ा जसतारतगा

ारत वा ी भरमिम ात ामी ि म सागा ा वर भर असनत िानवर ा एा िउ औत गरऔरी िउ त िानत ात मि ए मि रर ारती

भत -सा ा ा नात म साग ि।औत ाच ी ऊन ात ब करत, िीि वत भ , खाग, गरर, माऔ, म ा ाा ाम ाभ

भत पर रन, भत ात मीन औत ा तराई, ाच ी ऊन ात रन ाई एव गरतडड औउ ादिग ात ारनरना सयोररतग ा असनानत ात मि ए परतरणा ाा अभाव

अच ोी उनणवम ता वा त इार र ि।औत स मीना ारी ाा ऊन कर अउररा खरउ ाा ऊन, ाा असगा त त म सागन कर परऔसत ारण औनि वराए

(ii) ाच ी ऊन ाा ि वसणन

असगा त त ािार औनि वराए कर अवऔर ना

ऊन म सागन ारनत वा त राय ग म राय ग ऊन ि वसणन औउतन ात अपरभावी भरमिमाा

सातरशरमिमा ाभ औनरनज त ारनत ात मि ए औउदितत ि वसणन ाा अभाव कर न गरनतम औागता मरल ग परणा ी

ऊन म सागा योवारा ऊन ात ब करत औत परात त न गरनतम ाग

(iii) ऊन ाा परऔसत ारण

अच ोी उनणवम ता वा ी ाच ी ऊन ात असगा त त माहा

सनरानी कर असगा त त ारघा सरव एव ारघा स परऔसत ारण औनि वराए

ऊन औभाि वत तह म असगा त त रउाई ात औनि वराए

ऊनी ाारघा म साग ात डड औिाररनउ एव ि वि वरीारण ात ाव गाता

तानीमिगन एव परमिकषत ाामउार ात ामी

असगा त त सरीण औनि वराए कर उनणवम ता वा त रनगहण साग

पररयोग िउात ाा सत तातरण असगा त त ।

पर ा नी कर तानीात माा ात ामी

(iv) मिा, अननऔरान एव ि वााऔ, मानव औऔारन ि वााऔ

ऊन पररयोग िउात ात मि ए ा ई मिण औसत ाान नी । जिऔात ाारण ऊन तह म ि वतरजञता ात ामी ।

असगा त त ड औााा तऔ

अन ग इार र ात औाा ाच ी ऊन ात मिमशरण ताा ऊनी म साग ात ि वि वरीारण सर ारएड औड औी ााग ात ाव गाता

गकषणी तह म म सादिगत गो ानी ऊन ात मरल ग ात वयोिर ात मि ए ारएड औड औी ााग ाा अभाव

2. ऊम कषर िी योजमा:एिीिता ऊम वविास िायषकरम (आईडब ियडीपी)

ऊन तह ात औवािउीण ि वााऔ ात मि ए वसत ह महा ग नत एा नगा एातात ााग करम अाा त एातात ऊन ि वााऔ ााग करम (ाईड औब गरड औीसी) त।गार कागा । रऔ ााग करम ा 112 ार रसए ात ि वम तीग सतरव गग औत वर 2017-18 औत 2019-20 ता ात ि वम तीग वर म परमनख म सागा राय ग म ा दरीग ऊन ि वााऔ ड औ ात माध गम औत ककरगाजनवत कागा िाएउा ग ााग करम औभी सत ाता ल ड और ि।औत ऊन म सागा ात ा -ासतरतदिाव औ ाा उतन, मीन ीस मिगतरउ, ऊन ि वसणन/ऊन परऔसत ारण/ऊनी म साग ि वरनमा ण राारग /औीएइऔी ात औजोतारण ात अरनवाग ाव गाता औदित ऊन तह ात ि वााऔ ात मि ए नागा उगा । िब मर एव ा मीर राय ग ात मि ए पररानमही ि वााऔ ााग करम (सीएमड औीसी) ात अननऔार वसत ह महा ग नत स मीना ऊन ात औवर न ात मि ए ाईड औब ल गरड औीसी ात अतउ त ान 50 ार रसए ात ि वम तीग ा ान औत िब मर एव ा मीर राय ग ात मि ए सननरन मा ण ग िना ा अननम दिगत कागा । ाईड औब ल गरड औीसी, ऊन तह ात औसरण शरख ा अाा त ऊन म सागा औत अरतम सग उाता ता

औागता परगान ारतउी

एातात ऊन ि वााऔ ााग करम (ाईड औब गरड औीसी), एा व गासा ााग करम । जिऔत ऊन म सागा राय ग म वर 2017-18 औत 2019-20 ता तीन वरो म ककरगाजनवत कागा िाएउा रऔ ााग करम ात रनब नमि िखत औघाा :

(ार रसए म) औघाा िा ावान

I. ऊन ि वसणन ग िना (ड औबलगरएमएऔ) 10.00

II. ऊन परऔसतारण ग िना (ड औबलगरसीएऔ) 8.00

III. ए ारड औी कर पर म न उरति विरगा 4.00

IV औामाजिा औनरा ग िना: (एऔएऔएऔ) 12.00

V अउ रा ऊन ि वााऔ ग िना (एड औबलगरड औीएऔ) 2.00

VI. ऊन ि वााऔ ग िना (ड औब रड औीएऔ) 14.00

VII. िबमर-ामीर रायग (सजमना औवर न ााग करम) ात मि ए सननरन मा ण ग िना

50.00

VIII सताासना वगग (औीड औबलगरड औी ी) 12.00

3 औा ात मि ए ान ावान (2017-18 औत 2019-20) 112.00

ग ााग करम ा दर/राय ग औराार ात सनसा न ि वभाउ , राय ग औराार ात भत एव ऊन ड औो/रनउम /औघ , ककरगान वगन एिऔी (ाईए) ात पस म ा दर/राय ग औराार योवारा सत ााि सत ऊन

अननऔरान औसत ाा ादिग ात माध गम औत ककरगाजनवत कागा िाएउा रऔ ााग करम ात औघाा/स-औघाा ात अतउ त औागता परगान ारनत ात मि ए ककरगान वगन एिमिऔगा सतरग िना तह ात मरिरगा सतरढ ग, ककरगा न वगन ात सयोररत, सत ाान, उणना ग ग ग अविर म परम गामित सतरणाम, वर -वार भररता एव ि वम तीग ााग ग िना, वसत तन ात ि वमिष ाता, औमग-औीमा ात औाा ग िना मानगड औ ात अननऔार ि वसत तत सतरग िना तरस ा (ड औीसीार) त।गार ारतउी कर रऔाा परसत ताव रनरा तरत परसह म औीड औब ल गरड औी ी ा परसत तनत ारउी रऔ ााग करम ात ककरगान वगन ात मि ए न ड औ तानीात एिऔी ा दरीग ऊन ि वााऔ ड औ (औीड औब ल गरड औी ी) उा

ऊन तह ात ि वााऔ ात मि ए वर 2017-18 औत 2019-20 ता ात ि वम तीग वर ात गररान ककरगान वगन ात मि ए औकषत त एातात ऊन ि वााऔ ााग करम (ाईड औब गरड औीसी) रनब नाननऔार ।:

(i) ऊम ववपणम योजमा (डब ल यएमएस)

ऊन म सागन ात स ात एा माह औ औत ामि र ाड औी ऊन ाा ि वसणन । भारत म ऊन ाा ि वसणन अरनवाग पस औत रनिी ऊन व गासातरग ात ाा म । ऊन म सागा ा ि त ाभ परगान ारनत ात मि ए ऊन ाा ा ई औउदितत ािार नी । ऊन ात मरल ग म ााइत ऊतार- ढाव ाता रता । कर वासत तव म ि सो त गा म ऊन ात मरल ग म ागाि त ा ई वयोिर नई ।

गत म ाच ी ऊन ात ि वसणन सर अिरा ि र गतनत ात मि ए राय ग औउतन ात औागता औत ऊन ात ि वसणन ात मि ए तरवा ि वउ इड औ ाा रनमा ण, ऊन ात ि वसणन/नी ामी ात मि ए ई-स ा , ऊन म सागा औ औाराी ाा रनमा ण, मरिरगा ऊन मड औी/ऊन गरतडड औउ ा दर (भड औारण ा, नी ामी औनि वरा, सरीण त ताइाम ादिग) ात ि वसणन ात मि ए असतकषत अवऔर ना ा मि रत नानत ात मि ए ि वम तीग औागता योवारा सातरशरमिमा मरल ग सर ऊन ात कर अिरा खरीग ारनत ात मि ए औागता ारनत ततन औभी परमनख ऊन म सागा ात मि ए ऊन ि वसणन ग िना (ड औब ल गरएमएऔ) नामा एा ग िना ाउर ात उई । वर 2017-18 औत 2019-20 ता रऔत ककरगाजनवत ारनत ात मि ए रऔ ग िना ात अतउ त 10 ार रसए ाा ि वम तगी परावरान कागा उगा ।

(ii) ऊम परसस िरण योजमा (डब ल यपीएस)

ऊनी योग उ असगा त त कर सनरानी परऔसत ारण औनि वरा औत गरसत त । अच ोी उनणवम ता वा त त।गार म साग औनरनज त ारनत ात मि ए ारघा सरव कर ारघा स औनि वरा ा ारनरना नाए िानतात ाव गाता । रऔात मयोगतनिर ग ग िना ि वमिभन न कासत म ात ऊन कर ऊनी परऔसत ारण औनि वरा ि।औत ऊन सत ा वतरउ, डरारउ, ााडड औिउ, ड औारउ, रनदिाउ, ि वि वउ ऊन म सागन कर ऊन व गासार ात तह म इत जलाउ/न न-वरवन ात मि ए औामान ग औनि वरा ा दर (औीएइऔी) ात सत ाासना ारनत ात मि ए औागता परगान ारतउी ग नगा साा ााग करम, इार र ात ाई कर ऊन ात उनणवम ता ढानत ात मि ए मीन ीस मिगतरउ, उनणवम ता वा त मानगड औ ात औाा सरीण सारण, ाब त गरार औागरत डड औिाररनउ औ फावतगर ादिग औदित औभी कासत म ात ऊन कर ऊनी परऔसत ारण औनि वरा ाा एा व गासा औतवा स।ात ि परगान ारतउा ऐऔत औगह /ा दर ात सत ाासना ारनत औत ऊन परऔसत ारण मता म वयोिर उी कर भारतीग योग उ ात मि ए अिरा मरल ग वयोिर उी ताा रऔऔत र िउार ाा औिन भी उा िपरतमग

व गजोतग ा रनदिाउ मीन, जसतसरनउ रखा ादिग ि।औत ऊनी म साग ाा रनमा ण ारनत वा त ो ात किार ात खरीग ताा ि वतरण ारनत ात मि ए ि वम तीग औागता भी परगान ात िाएउी वर 2017-18 औत 2019-20 ता रऔत ककरगाजनवत ारनत ात मि ए रऔ ग िना ात अतउ त 8 ार रसए ाा ि वम तगी परावरान कागा उगा ।

(iii) मामव ससाधम वविास और सवधषमात मि ककरयाििाप (एचआरडी)

ऊन तह पराामिमा पस औत अऔउदितत कर शरम पररान तह । ऊन तह म रऔ तह ात औाा िनड औत नए व गजोत अिरातर रनरर, भरमिमीन, ि सो त वउ ताा औमाि ात औ औत ामि र वउ ात तत

ऊन म सागन ारनत वा त िानवर ात सा न स रण ात परककरगा अ भी नत सनरानी । म सागन म वयोिर ारनत ात मि ए रऔात म सागा ा व।जञारना तरीात औत भत सा न ारनत ात स न ात मिा गतनत ात ाव गाता । भत , एव इाम पर रन, अउ रा एव स मीना तरगतरउ, मीन योवारा ीस तररग रउ, उनणवम ता रनगहण, ऊन ात गरतडड औउ एव ि वसणन, ऊन कर ऊनी म साग ाा परारमिभा परऔसत ारण, ऊनी ाारीउर / ननार , ाबहम परऔार ात मि ए नवीनतम ननाई कर डड औिाररनउ तानीा ि।औत ि वमिभन न ि वख गात औउतन /औसत ाा/ि वभाउ ात औग उ औत परमिण ााग करम ानत ात ान ो तह ात स ान ात उई ।

रऔात अ ावा, परमाणन, त मि उ, ऊन ात िाडड औउ, ि वि वरीात म साग ाा ि वााऔ, नई परककरगा/म साग ाा ि वााऔ, परककरगा/मीन ाा परऔसत ारण ारनत ात मि ए अननऔरान एव ि वााऔ ााग काए िाएउत औउ ष ती/ााग ा ा/परग नी कर अतरा ष रीग औग उ, पर ार कागा िाएउा ऊनी योग उ ा ऊन परमिण औनि वरा परगान ारनत ात मि ए ीाानतर म ऊन सरीण ा दर पर ामि त ारनत िारी काए िाएउत वर 2017-18 औत 2019-20 ता रऔत ककरगाजनवत ारनत ात मि ए रऔ ग िना ात अतउ त 4 ार रसए ाा ि वम तगी परावरान कागा उगा ।

(iv) भड पाििो ि बीमा ि मिए सामाजजि सरकषा योजमा भत सा ा ात ीमा ात मि ए औामाजिा औनरा ग िना ात अतउ त िीवन ीमा रनउम (ए ाईऔी) औामाजिा औनरा पररानमही िीवन य ग रत ीमा ग िना (एऔएऔसीएमितित ीवाई) ात अतउ त 18 औत 50 वर ात ागन वउ ात व गजोतग ात मि ए भत सा ा ीमा ग िना ककरगाजनवत ारतउी रऔ ग िना ा ककरगाजनवत ारनत ात मि ए ा दरीग ऊन ि वााऔ ड औ (औीड औब ल गरड औी ी) भत सा ा ात मि ए एऔएऔसीएमितित ीवाई ात अतउ त काए िानत वा त ीमा ात मि ए औगसत ग ात र औत ााग ारनत ात मि ए ि वमिभन न ऊन म सागा राय ग म न ड औ एिऔी ात पस म ि वमिभन न ककरगाजनवगन एिमिऔग /औउतन ात स ान ारतउा कर पररत औगसत ग पररत वर 80 रसए ात गर औत अ गानाता औगसत ग ात मि ए परीमिमगम ात औाा औ िरत राय ग/तह ात ए ाईऔी रााई (सीएड औिीएऔ) ा रनरा तरत एो औ परसह म भत सा ा ाा ड औााा परगान ारतउा ए ाईऔी योवारा औामाजिा औनरा रनिर औत वसत ह महा ग/औीड औब ल गरड औी ी औत 162 रसए ात अ गान औदित पररत ाभााती ान परीमिमगम ात रामि 342 रसए कर ए ाईऔी योवारा औामाजिा औनरा रनिर औत औराारी अ गान 100 रसए पररत ाभााती । काऔी ाारणव मम गन िानत सर एऔएऔसीएमितित ीवाई ात अतउ त औनरनज त रामि 2,00,000 रसए

उी गनघ ानाव मम गन िानत सर सीएमएऔ ीवाई ात अतउ त औनरनज त रामि 2,00,000 रसए उी रऔात मयोगतनिर गदिग एऔएऔसीएमितित ीवाई ात अतउ त ामिम औगसत ग ात गनघ ानाव मम गन िाती । त ान औनरनज त रामि 4,00,000 रसए उी सत ाागी पस औत सरण ि वा ाउता ात माम त म 2,00,000 रसए ाा भनउतान कागा िाएउा ामिा पस औत कातन सत ाागी ि वा ाउत ात माम त म औगसत ग ा 1,00,000 रसए ाा भनउतान कागा िाएउा

वर 2017-18 औत 2019-20 ता रऔत ककरगाजनवत ारनत ात मि ए रऔ ग िना ात अतउ त 12 ार रसए ाा ि वम तगी परावरान कागा उगा ।

(v) अगोरा ऊम वविास योजमा (एडब ल यडीएस)

ग ग िना अरनवाग परमिण, खायोग औामगरी कर स रण औागता, गवा ात ासररत ादिग औदित इाड औत न सत ा ा ात पस म अउ रा खरउ ाा ि वतरण ारात काऔान म अउ रा सा न ककरगाा ास म औागता ारनत ात मि ए गत ात सा ी तह म ककरगाजनवत ात िा री । रऔ ग िना ग औघाा अाा त मिमनी अउ रा रतब ा इ म कर अउ रा रतब ा िम त ाय म ा दर ात सत ाासना ादिग वर 2017-18 औत 2019-20 ता रऔत ककरगाजनवत ारनत ात मि ए रऔ ग िना ात अतउ त 2 ार रसए ाा ि वम तगी परावरान कागा उगा ।

(vi) ऊम वविास योजमा (डब ल यडीएस)

राय ग औराार सनसा न ि वभाउ/भत एव ऊन ि वााऔ ड औ /रनउम ात औागता औत ककरगाजनवत ात िा री री सतरग िना ात अतउ त ि वम तीग गारगम व ा सररा ारनत ात मि ए वसत ह महा ग नत सत वासत ग गतखभा , नसत औनरार ि।औत औघाा ात औाा 12वी ग िना ात भत एव ऊन औनरार ग िना (एऔड औब ल गराईएऔ) ात री सतरग िना ा िारी रखनत ाा परावरान कागा । वर 2017-18 औत 2019-20 ता रऔत ककरगाजनवत ारनत ात मि ए रऔ ग िना ात अतउ त 7 ार रसए ाा ि वम तगी परावरान कागा उगा ।

(viii) पश मीमा ऊम वविास ि मिए जम म एव िश मीर राय य ि मिए पममषमाषण योजमा

माननीग पररानमही नत 50 ार रसए ात िा ा ान औत स मीना ऊन ि वााऔ ात मि ए एा ि वतर स।ात ि ात घ रणा ात । वसत ह महा ग नत औभी सत ाता ल ड और ि।औत योगाख सत वागम त सा ी ि वााऔ सतररग (ए एए ड औीऔी), त/ाारिउ , मिल स ि वााऔ औसत ाान, शरीनउर, तरत ा मीर ि व वि वयोगा ग, योग उ एव वािणय ग ि वभाउ, शरीनउर ात सराम औत िब मर एव ा मीर औराार, योग उ कर वािणजयगा ि वभाउ, शरीनउर योवारा त।गार ात उई सतरग िना ा अननम दिगत कागा । रऔ सतरग िना म ाच ी स मीना म साग ात ि वसणन ता औमगर ासररत शरख ा ऊध वा रर एातारण ारात स मीना ात औमगर ि वााऔ ात सतराल सना ात उई । रऔ सतरग िना ात ि वमिष ा योगत ग म सागाता, ि वि वरीारण, म साग उनणवम ता, ि वसणन ात तह कर त ताइामो ाा औनरार ारात िब मर एव ा मीर

राय ग नत स मीना मिल स औत िन त मानव औऔारन ात मि ए ाग कर नरारी ात अवऔर म वयोिर ारना कर स मीना ा ि व व सत तर सर ि वख गात िाड औ ात पस म सत ााि सत ारना ।

रऔ ग िना ात अतउ त स मीना तह ात औभी तह ा ामिम ारतत नए रनब नमि िखत औघाा ा ककरगाजनवत कागा िाएउा:

िच ची पश मीमा ि उत पादन म म वद ध: ाउ ा ारी ात स रण ात जसतारत म औनरार, उाव/ब ा कर जि ा सत तर सर सन ात सत वासत ग गतखभा ात परणा ी ा मि रत नाार, गरनत ढउ औत सा न, स ान काए उए उ।र-सरसराउत तह म स मीना ारी राारग ात सत ाासना कर मरिरगा स मीना ारी इ म ाा न नगन

मॉडि उत पादन म कषर िी स ाापमा: ार कर मता न नगन ाा रनमा ण, किार कर पररयोग िउात ाा न नगन, स मीना ऊन ात परऔसत ारण ात मि ए औामान ग औनि वरा ा दर (औीएइऔी) ाा रनमा ण कर ाच ी औामगरी ा ात सत ाासना

पश मीमा ससाधम ि र क िी स ाापमा: स मीना तह ात मऔ ाा रनवारण ारना

सवधषम और जागरिताा परचार: स मीना मिल स ात मि ए ि परा कर र । ो रारना मीडड औगा, वीडड औग कइल म नाार कर औमि स त वत ड औ मतन ात सत ाासना ारात

व यवसाय और ववपणम: अतरा ष ाीाग कर राष रीग ािार ााग करम म भाउीगारी कर मरिरगा ािार ाा ता ा मि रत नाार ताा ई- वािणय ग ात औाा मि ात ि

ववतत वरष 2017-18 स 201 9-20 ि मिए आईडबलयडीपी ि योजमावार आउटपट और पररणाम :

कर. औ.

ग िना ाा नाम ाा सना सतरणाम

1 ऊन ि वसणन ग िना (ड औबलगरएमएऔ)

तरव ि वउ इड औ औघाा ात तत भत परिना औत ऊन ात औीरत खरीग

- राय ग म ऊन म सागा औमिमरतग ात उतन ात मि ए ि वततीग औागता / पर मऔान

कर ऊन मडड औग म ारारभरत और ना ा मि रत ारना - ऊन ि वसणन ात मि ए ई-मााध ा ाा ि वााऔ

- मीन योवारा मिगतरउ कर ऊन ात पराामिमा गरतडड औउ ात मि ए भत सा ा योवारा असनानत सर राय ग ककरगान वगन एिमिऔग ा पर म औान

- ऊन (का. गरा. म) औीरत भत परिना औत परातत ात िाती ।, - नरनगागी ढा त ात ननगन ात तत ावर मडड औग ात औखगा, - उदितत ऊन मसागा औ औागाी (सतवग औागता औमर ) ात औखगा

- मीन योवारा ााती उई भत ात औख गा ताा गरतड औतड औ ऊन ाा अननमारनत विन

- एमाईएऔ ात माधगम औत ऊन ात मि ए ई-मााध ा ाा ि वााऔ कर ई-नी ामी ात मि ए औनि वरा

- ा ऊन ात सतरवन ात मि ए औजबऔड औी परात त ारनत वा ी ाागा नवगन एिऔी \

वगजोतग ात औख गा 2 ऊन परऔसतारण - ऊन परऔसतारण मीन ात मि ए - सतााि सत औीएइऔी ात औखगा,

ग िना (ड औबलगरसीएऔ)

औामानग औनि वरा ा दर (औीएइऔी) ात सताासना, - ीस मिगतरउ मीन ात मि ए ि वततीग औागता, - ऊनी वसततन ात रनमा ण ात मि ए ो ात सारण ात ि वतरण ततन ि वततीग औागता

- स ब र ाराई उई मीन \ अनग सारण ात औखगा - ऊनी वसततन ात रनमा ण ात मि ए ि वततरत ो ात सारण ात औखगा

3 ए ारड औी कर औवर नाम मा उरति विरगा (ए ारड औी)

- परमिण ात माधगम औत उ ा परमिण परगान ारना, - ारएड औड औी सतरग िना ात माधगम औत गो ानी ऊन ाा सग उ,

- परमाणन, िाडड औउ, स मीना ऊन ात त मि उ,

- ाा ीन योग उ / डड औिारन / परमिण / ऊन सरीण ात मि ए औनि वरा

- परमिकषत वगजोतग ात औखगा, - अननम दिगत ारएड औड औी सतरग िना ात औखगा कर नात परउरत

- ऊन सरीण ात मि ए परातत नमरन ात औखगा

- ाग जित औउ षती \ ााग ा ा\ परग नी \ करत ता-ि वकरत ता ।ता ात औख गा

4 अउ रा ऊन ि वााऔ ग िना (एड औबलगरड औीएऔ)

- िम त ायम ात सत ाासना (िीसीऔी) कर

- मिमनी एउ रा र।ब ा इाम - सतााि सत िम त ायम ा दर ात औखगा - सत ााि सत मिमनी अउ रा इाम ात औख गा - ि वततरत अउ रा खरउ ात औख गा

5 ऊन ि वााऔ ग िना (ड औबल गरड औीएऔ)

- भत ात सतवासतग गतखभा कर नसत औनरार ात मि ए औागता परगान ार

- ाभ परात त ारनत वा ी भत ात औखगा

6 औामाजिा औनरा ग िना: (एऔएऔएऔ)

- भत परिना ात मि ए औामाजिा औनरा परगान ारना ( ीमा ग िना ात तत भत सा ा ा ाभ परगान ारना)

- िीवन ीमा परगान काए िानत वा त भतड औ-सा ा ात औख गा

7 िबमर-ामीर रायग ात मि ए सननरन मा ण ग िना (स मीना औवर न ााग करम: सी -3)

- राउा खतत ाा ि वााऔ,

- घरमतन कर ातरग ात मि ए ाशरग ाा रनमा ण,

- त न ाा ि वतरण

- स मीना ातरग ाा ि वतरण,

- स मीना ऊन ात खरीग,

- ऊन परऔसतारण मीन ात सत ाासना, मता रनमा ण, पर ार कर स मीना मसाग ाा पर ार एव ि वसणन

- परीड औतार पररइ ा र कर ए ईड औी र नी ाा परावरान

- ि वामिऔत ात उई राउा भरमिम ात औखगा - ि वततरत त न ात औखगा - ि वामिऔत ारा ा ात औखगा

- रनमिम त ाशरग तड औ ात औखगा - सतााि सत मिमनी समीना इाम ात औख गा - ि वततरत परीड औतार पररइ ा र कर ततावनी रररनग ात औखगा - सतााि सत काए उए

ाीाा भड औारण ा दर ात औखगा

- असगरतड औ काए उए समीना इामो ात औखगा

- का. गरा. म खरीगी उई स मीना ऊन

- सतााि सत स मीना ऊन परऔसतारण ा दर ात

- अननवामिा अधगगन कर ाउरा नसत ात अननऔरान ाा परावरान

- औराारी एव ि वततीग ग िना सर िाउपाता ााग करम

औखगा - ााग ा ा ात औखगा (मता रनमा ण,

मसाग ि वि वरीारण कर डड औिारन ि वााऔ ााग ा ाए, योगमिमता ि वााऔ ााग करम) कर भाउ तनत वा त उ ात औख गा - औसन न र अधगगन ात औखगा - ाग जित ि वजञासन अमिभगान ात औखगा (रतडड औग / राषरीग औमा ार सह / िीवन । ी सबहाा / ।नर)

4. 12 वी योजमा िी मखय ववशरतााए : पश मीमा सवधषम िायषकरम (पी -3)

भारत गनरनगा म औ औत अचोी उनणवतता वा ी स मीना ऊन स।गा ारता । वत मान म, भारत ात योगाख तह म स मीना ऊन ाा मसागन ाम माहा म कागा िा रा । योगाख तह म 2.45

ाख स मीना ारी , ि र औा उभउ 40 औत 50 ान ाच त स मीना ाा मसागन ारती मसादिगत स मीना म माषा उनण कर रऔऔत नत मसाग नत अिरा मरलगवान कर नम

रनगा त मता भी । रऔ तह म ाई घरमतर सतरवार समीना ातरग ात सा न सर रनभ र

ास ा महा ग नत त ात असनी गाहा (12 अउसत त, 2014) ात गररान माननीग पररानमही शरी नरतनदर म गी ात घ रणा ात अननऔार भारत ात योगाख तह म ककरगान वगन ात मि ए समीना औवर न ााग करम (सी -3) नप कागा । वसत ह महा ग नत िब मर एव ा मीर रायग ात योगाख तह ात त कर ाारिउ जि ात मड औ ागनोत ात मगग औत स मीना ात औवर न कर घरमतन ात ाल गाण ात मि ए ााग करम ा एा ि वतर स।ात ि ात भारत ककरगाजनवत कागा । वसत ह महा ग नत स मीना ऊन ात उनणवम ता कर माहा म औनरार ात औाा-औाा योगाख तह ात उरी घरमतन (ऊन म सागा ) ात िीवन सत तर म औनरार ात मि ए योगाख तह कर योगाख सतवागतत सव तीग ि वााऔ सतररग, (ए एए ड औीऔी) ात ऊन म सगा ात माउ ात अननपस ााग करम (सी-3) ाा ककरगान वगन कागा ।

रऔ ााग करम (सी -3) ात तत, वसत ह महा ग नत ऊन ात सरीण ात मि ए औामान ग समीना औनि वरा ात नदर, र उ रनउरानी ा दर, भरउ मि ा और ना परणा ी (िीाईएऔ) परग उा ा, घरमतन ात मि ए 100 ाशरग सत ा , ाारघा ाताई / ननाई ात मि ए स ाध ब ि ी ात सारण ाा ि वतरण, 5 औरर ऊिा औत गनो त औमनगाग ात नदर ात रनमा ण, स मीना ातरग ात राउा ात मि ए ारा म।गान ाा ि वााऔ, काऔान ा इाड औत न सता ा (नर कर मागा ातरग ) ात मि ए ि वतरण कर स मीना िानवर ात ावाऔ ात मि ए ाशरग ाा रनमा ण ि।औत ि वमिभन न औघाा ात अतउ त 13.61 ार रसए ाा अननगान िारी कागा । ग ााग करम 2015 औत त कर ाारिउ जि ात ागनोत ात मगग औत नप कागा उगा ।

सर ोत ात अ ावा, वसत ह महा ग नत ा दरीग ऊन ि वााऔ ड औ ात माधगम औत त कर ाारिउ जि म ऊन तह ग िना ात तत स मीना ऊन ि वााऔ ग िना (सीड औब रड औीएऔ) ा भी ाउर कागा । योगाख तह म सीड औबलगरड औीएऔ ात ाागा नवगन ात तत, औीड औबलगरड औी ी नत ान 25.83

ार रसए ाा अननगान िारी कागा कर नए तह म स मीना तरगतरउ ात ि वसत तार ात मि ए उ।र-सरसराउत तह म नसत औनरार ततन इाड औत न ात पस म 459 च उनणवतता समीना ाा ि वतरण कागा उगा ताा 39 मिमनी समीना इामो (परम गता म 50 ारी) ात सत ाासना ात उई, ऊन मसागा / खाना ग ा परमिण परगान कागा, औा ाना 40,000 ग गग स मीना ातरग ा सररा ाार ि वततरत कागा उगा, ातरग ात मि ए ब ना ोत वा त घर स ब र ारानत ततन 420 स मीना उ ा सतन ाा ि वतरण कागा उगा, उरी घरमतन ा 775 स ाध ाा, उम रटऔ, मत ादिग स ब र ाराए उए,

पररत वर 2 ाख स मीना ातरग ा सत वासत ग गतखभा (गवाए) स ब र ाराई उ, 3 िीडड औउ इामो कर 3 ारा ा /इामो ाा औनढढीारण कागा उगा, परवाऔी माउो सर 3 राउा इाम सतााि सत काए उए ग ााग करम योगाख सतवागतत सा ी ि वााऔ सतररग, त कर ाारिउ जि ात मगग औत ाउर कागा उगा ।

5 . बजटीय सहायताा:

i) वावरषि योजमा 201 7-18 :

िबमर-ामीर रायग ात माननीग पररानमही ात घ रणा ात अननऔार, ि वतत वर 2017-18 औत 2019-20 ात गररान ककरगान वगन ततन 50 ार रसए ात औाा 'िबमर-ामीर रायग ात मि ए सननरन मा ण ग िना' नामा ऊन तह ात ग िना ात तत एा परमनख ााग करम नप कागा उगा । रऔ सतरग िना म मसागन औत ि वसणन ता सररी ासररत शरख ा ात ऊधवा रर एातारण ात माधगम औत स मीना मिलस ात औमगर ि वााऔ ात सतरालसना ात उई । रऔ सतरग िना ात ि वमिष ा योगत ग म स मीना ा एा व।जवा पस औत ि वख गात िाड औ ात पस म सत ााि सत ारतत नए म सागाता, ि वि वरीारण, म साग उनणवम ता, ि वसणन ात अवऔर ताा म म औनरार ारतत नए िब मर एव ा मीर राय ग म स मीना मिल स ात औाा िनड औत मानव औऔारन ात मि ए ाग ताा र िउार अवऔर म वयोिर ारना । ाच त समीना ात मसागन म वयोिर ारनत सर धगान ा दिदरत ारतत नए सतरग िना स मीना मसाग ात ि वााऔ ात परककरगा म ान कर मसागा तरीा ाा परग उ ारतउी

ि वतत वर 2017-18 ात गररान योगाख सतवागतत सव तीग ि वााऔ सतररग (ए एए ड औीऔी), त कर ारिउ कर मिलस ि वााऔ औसताान, शरीनउर ा समीना तह ा ढावा गतनत ात मि ए 'िबमर कर ामीर रायग ात मि ए सननरन मा ण ग िना' ात तत ान 7.49 ार रसए िारी काए उए

सर ोत ात अ ावा, ड औ नत भतड औ एव ऊन औनरार ग िना (एऔड औब ल गराईएऔ) ात तत ि वमिभन न ऊन म सागा राय ग ात री 12वी ग िना ात ा र सतरग िा ात गतनगातरग ा सररा ारनत ात मि ए 1.93 ार रसए िारी काए

2017-18 ात गररान, ऊन तह ात ग िना ात अतउ त रनब नाननऔार 9.95 ार रसए िारी काए उए :

आईडबलयडीपी ि ताहता योजमाए वयय (रपय िाख) ऊन ि वसणन ग िना (ड औबलगरएमएऔ) -

ऊन परऔसतारण ग िना: (ड औबलगरसीएऔ) -

ए ारड औी कर औवर नाम मा उरति विरगा 52.38

औामाजिा औनरा ग िना: (एऔएऔएऔ) -

िबमर-ामीर रायग ात मि ए सननरन मा ण ग िना 748.99

ऊन ि वााऔ ग िना (ड औब रड औीएऔ) 193.43

अउ रा ऊन ि वााऔ ग िना (एड औबलगरड औीएऔ) -

अमदन ाम िि 994.80

6. भावी योजमा:

औराार, ऊन तह ात औमगर ि वााऔ ात मि ए ऊन तह ात ग िना ा ाागा जनवत ार री ।, कर रनब न ात मि ए उभीर परगाऔ ार री ।: ऊन ात उनणवतता कर माहा म औनरार ारना (ाा ीन गरतड औ, अउ रा कर समीना ि।औत ि वतर ऊन

इार र, सतररान गरतड औ कर गो ानी गरतड औ ऊन) ऊन ात माषाता (मारकर न) म औनरार कर पररत सन ऊन सि 10% ढना

ममगन गर ा वत मान 12-15% औत 5-7% ात गर औत नी त ानत ात मि ए भत कर स मीना ातरग ात ममगन गर ाम ारना

ऊन औत ऊन मसागा ात मि ए ततर तरान म 5% ात वयोिर

घरत र ऊन ात स बरता म 5% ात वयोिर

ऊन कर ऊनी वसत ह ात मि ए परऔसतारण औनि वरा ात रनमा ण ात मि ए औामानग औनि वरा ा दर (औीएइऔी) ात सताासना कर ऊन परऔसतारण औनि वरा म औनरार

ान वगजोतग / िनजोत ात स बरता म वयोिर

अचोी उनणवतता वा त ऊन मसागा िानवर ात नसत म औनरार ात मि ए इाड औत न सता ा ात पस म उनणवतता वा त स मीना ोऔ कर एउ रा खरउ स ब र ाराना

मसाग ि वााऔ / मसाग ि वि वरीारण कर ारएड औड औी ाागो/सतरग िना योवारा म ात कर रउीन ड औतोाानी ऊन (गकषणी तह) ात सग उ ा ि वसत तार गतना

स मीना ातरग कर एउ रा खरउ ि।औत उनणवतता ि वतर इार र ात ितनतरा औवर न ा परततरत ारना कर समीना ऊन ात मसागन म 2-3% ात वयोिर ारना

भारत औराार ात औामाजिा औनरा ग िना ात तत ऊन मसागा ा ाभ स न ाना

ाच त ऊन ात ि वसणन औनि वरा ात मि ए रायग ऊन ि वसणन औउतन ा मि रत ारना कर ऊन मसागा ततन ाभाारी तरान औनरनज त ारना

घरत र कर अतरराषरीग ािार म भारतीग ऊन ात माउ ढाना

****