419 317 สนทรยศาสตร หนา 1

บทท 2 สนทรยภาพตามแนวคดปรชญา

ตะวนตก – ตะวนออก

เกรนน า ทมา http://t3.gstatic.com/images

ทมา data:image/jpg;base64

สนทรยภาพ เปนเรองราวของความงามทแนบเนองอยกบค าวาสนทรศาสตร แตเพอใหเนอหามความยดหยนมากขนในการเรยบเรยง จงใชศพทดงกลาวในการสอความหมาย สนทรยภาพเปนเรองทปรากฏอยในแนวคดและวถชวตวฒนธรรมของมนษยทกสวนของโลก ในเอกสารนตองการชใหเหนวาทฤษฎความงาม ศลปะวทยาการแขนงนมปรากฏอยในวฒนธรรมของชาวตะวนตกและตะวนออก โดยจะเนนใหเหนในสายอารยธรรมทส าคญทเปนภาพโดยกวางๆ ของแนวคดและปรชญาสายนนๆ

สนทรยภาพตามแนวคดปรชญาตะวนตก ตามแนวความคดของนกปรชญาตะวนตก เรองราวของสนทรยศาสตร จะเปนไปตามแกน

ของความคดทางปรชญาของแตละสมย เชน ในสมยกรกโบราณ แกนความคดทางปรชญาจะอยท

อภปรชญาซงถกกนเรองสภาวะทแทจรงของโลกและชวต สนทรยศาสตรกจะพดถงปญหาสนทรยภาพ

ทมอยในเรองโลกและชวตตามนน หรอตอมาในสมยกลางปรชญาศาสนาของศาสนาครสตมอทธพลตอปญหา

ทางสนทรยภาพกจะพดถงทพยภาพของพระเจา เปนตน

ประวตและพฒนาการของสนทรยศาสตร แบงเปนยค ๆ ดงน ( Harell, J.2005;1-30)

ยคกรกโบราณ สนทรยศาสตรเปนการผสมระหวางอภปรชญากบปรชญาศลปะ โดยเฉพาะ

ตามทฤษฎทางอภปรชญาของไพทากอรส ทมความเชอวาเนอแทของโลกและจกรวาลมความเปนระเบยบ ลงตว

เปนระบบจ านวน ศลปะตาง ๆ กมความเปนระเบยบลงตวเชนเดยวกน

เอมเปโดเคลส (Empedocles Ancient Greek: Ἐμπεδοκλῆσ; Empedoklēs ca. 490–430 BC) ได

แสดงปรชญาพหนยมของธาตตาง ๆ โดยถอวา สรรพสงมารวมกนดวยความรก ธาตตาง ๆ เปนตนก าเนดของ

สรรพสงทก าลงเปนอย หรอไดเปนมาแลว หรอวาจะเปนอยตอไป สงทรบรไดกคอ วตถทเกดจากการประสม

1

419 317 สนทรยศาสตร หนา 2

รวมกนของธาตทงหลาย ดวยอ านาจของความรก หรอทแตกแยกออกไปกดวยอ านาจความขดแยง(พวง มนอก :

2536 ;19-24)

ไพธาคอรส (Pythagoras= Pythagóras c. 570–c. 495 BC) ถอวา จกรวาลไดผลตเสยงเพลงทไพเราะ

และรวมตวกนได ทส าคญของความงามคอระเบยบสดสวนและความจ ากดทศาสตรทงหลาย

เฮราคลตส (Heraclitus Ἡράκλειτοσ ὁ Ἐφζςιοσ — Hērákleitos ho Ephésios; c. 535–c. 475

BCE)) เปนเจาของทฤษฎวา ปฐมธาตของสรรพสงคอไฟ และแนวคดเกยวกบสนทรยภาพวา จดรวมในปรชญา

วาโดยความเปลยนแปลง และภาวะความสมพนธระหวางลกษณะตางๆ ของไฟมากกวาสงทถกสมพนธ ความ

งามเปนความประสานกลมกลนกนของโลกน ซงไปประกอบดวยการยดเกาะกนอยางเหนยวแนน ทมอปมา

เหมอนกบการเกาะยดกนของคนศรกบสายศร

กลมโซฟสต (Sophist) เชน โปรตะโกรส ( Protagoras Greek: Πρωταγόρασ) (ca. 490 BC – 420

BC) มทรรศนะวา เหตผลเปนธาตสากล ผสสะเปนธาตเฉพาะในตวมนษย เหตผลตดตอได ผสสะไมไดเปน

ความรสกทางอารมณของใคร กเปนสงทมอยในตวของบคคลนน ทานไดปฏเสธความแตกตางทวา มนษยเปน

เครองวดทกสง ซงมนษยในทน หมายเอาเฉพาะมนษย ทเปนปจเจกบคคลเทานน การเปนเครองวดหมายถง

การเปนมาตรฐานของความจรงในทกสง โดยแตละคน ซงจะเปนมาตรฐานวดสงทเปนจรงตอตวของเขาเอง สง

ทผรบรวาเปนจรง กเปนจรงส าหรบคนอน

ยคกรกรงเรอง สนทรยศาสตร เปนการผสมผสานระหวาง จรยศาสตรกบปรชญาศลปะมนกปรชญาทท

ส าคญเชน โสกราตส ( Socrates Sōkrátēs; c. 469 BC–399 BC] pronounced /ˈsɒkrətiːz/ in English) ไดม

ทรรศนะกบเรองน ในงานเขยนของเพลโต โดยเฉพาะเรอง Symposium มสาระส าคญ วา ความงามนนเปนผล

มาจากความรก ความรก คอความหวกระหายของวญญาณมนษย ทจะเขาถงความงามอนเปนทพย ผทตกอยใน

ความรกนน ไมไดแสวงหาความงามอยางเดยว แตจะสรางสรรคความงดงาม ดวยความงามนน สามารถรกษาไว

ไดดวยความรก อนกอปรดวย การมปญญา คณธรรม ความบรสทธ ยตธรรมและความเชอมน ในสงทดงามของ

ตน ถอวาเปนความงามแหงจตวญญาณ ทจะเขาถงความเปนอมตะของความรก คอ การมปญญาทแทจรง

เพลโต (English pronunciation: /ˈpleɪtoʊ/; Greek: Πλάτων, Plátōn, "broad"; 428/427 BC –

348/347 BC), เปนผจดประกายปญหา ทตองโตเถยงกน ไดแก ความงามคออะไร คาของความงามนนเปนจรงม

419 317 สนทรยศาสตร หนา 3

อยโดยตวของมนเองหรอไม หรอวาคาของความงาม เปนสงทเราใชกบสงทเราชอบ ความงามกบสงทงาม ม

ความสมพนธกนอยางไร

เพลโต เชอวาความเปนจรง( reality)มอยในโลกของแบบ( archetypes or forms) ทอยเหนอไปจาก

ประสาทสมผสของมนษย ซงเปนตนแบบตางๆ ของสรรพสงซงมอยในโลกแหงประสบการณของมนษย วตถ

สงของเปนเพยงตวอยาง นกปรชญาทานนพยายามใหเหตผลส าหรบวตถตามประสบการณ(ในโลกมนษย)กบ

ความเปนจรง(โลกของแบบ)ทมนเลยนแบบมา บรรดาศลปนทงหลายลอกแบบวตถตามประสบการณอกทอด

หนง หรอใชมนในฐานะเปนตนแบบอนหนงส าหรบงานของพวกเขา ดวยเหตน ผลงานของบรรดาศลปน

ทงหลายจงเปนการเลยนแบบของการเลยนแบบอกทอดหนง เชน

โลกของแบบ(form/idea) - "บาน" (บานทมอยในแบบหรอสมอง/ความคดของมนษย)

โลกของประสบการณ - "บาน" (บานทเราอยอาศย สมผสไดดวยผสสะ 5 เลยนมาจากโลกของแบบ)

โลกของศลปะ - "บาน" (ภาพวาดบานทเลยนแบบโลกของประสบการณ)

ความคดของ เพลโต นปรากฏเดนชดในหนงสอเรอง The Republic แนวคดนไปไกลมากถงขนาดใหขบ

ไลหรอเนรเทศศลปนออกไปจากอตมรฐ ซงเปนสงคมในอดมคตของเขา ทงนเพราะเขาคดวา ผลงานของศลปน

เหลานนกระตนและสนบสนนความไรศลธรรม และผลงานประพนธทางดานดนตรบางอยาง เปนมลเหตใหเกด

ความขเกยจ หรอดวยการเสพงานศลปะ ผคนอาจถกยยงใหเกดการกระท าเลยเถดเกนกวาจะยอมรบไดไปและ

ดงนนเขาจงเหนวาศลปะตองเปนสงทกลอมเกลาและสรางเสรมใหมนษยมจรยธรรมเทานน

โดยสรปแลว แนวคดดานสนทรยภาพในสมยกรกนน มเนอหาทสมพนธกบแนวคดทางอภปรชญา

และจรยศาสตร แตกรกยดมนในเหตผล และความสมบรณของมนษย นนกคอชาวกรกเรมใหความส าคญแก

สนทรยภาพในวถชวตของมนษย มากกวาเปนเรองของจนตนาการเกยวกบเทพเจาดานเดยว

ยคกลาง สนทรยศาสตร เปนการผสมผสานระหวางเทววทยา กบศลปะ ความสนทรยภาพ คอทพยภาพ

ของพระเปนเจา และศลปะมหนาทรบใชศาสนา ในยคกลางขอยกตวอยางประกอบดงน

419 317 สนทรยศาสตร หนา 4

เซนต โทมส ออกสตน (St. Augustine 354-430)นกปรชญาและบาทหลวงในศาสนาครสต กลาววา ความ

งามเปนสงทพระเจาสรางขน อยนอกเหนอเหตผล พระองคเปนผสรางโลกขนจากความวางเปลาดวยเจตจ านง

(will) ของพระองค และพระเจากสรางมนษยขนจากจนตภาพ( image)ของพระองค โดยใหมนษยนนมเสรภาพใน

การเลอก ( free will ) พระเจาคอความงาม พระเจาเปนองคแหงความงามทท าใหเกดความงามและสรรพสงทงาม

แตดวยเหตทพระเจานนเปนอตตรภาวะ(transcendent) ประสาทสมผสและเหตผลไมสามารถเขาถงความงามได

ในการจะเขาถงความงามนนเราจะตองใชวถทางภายใน ( inward path) คอการรไดสมผสไดดวยใจ ( sensed

through the mind) ซงเปนประสบการณภายใน() ทเรยกวาแสงแหงปญญา( the intelligible light)ในลกษณะ

เดยวกนกบทเราใชเขาถงพระเจา (ลกษณวต ปาละรตน: 2551;43-44)

เซนต โธมส อะไควเนส (St. Thomas Acquinas 1224-1274)า สงใดจะงามหรอไมตองพจารณาทผลของ

มนสงใดกตามถามผลกอใหเกดความเพลดเพลน (Pleasure) สงนนคอความงาม ดนตร ชอวา เปนความงาม เพราะ

เสยงมนไพเราะกอใหเกดความเพลดเพลนทางโสตประสาท วรรณคด งามเพราะใหความเพลดเพลนดานอารมณ

ภาพเขยน ภาพแกะสลกงาม เพราะใหความเพลดเพลนตา การเขาถงความงามตองเขาถงดวยสตปญญา เพราะ

ความงามเปนความรดานในตองรดวยใจเทานน ความเพลดเพลนจะเกดหลงจากรแลวเทานน

สงใดทเรากลาววางาม จะตองมคณสมบต 3 อยางคอ

1. มบรณภาพ ความสมบรณไมขาดและไมเกน 2. ไดสดสวน คอประกอบกนพอเหมาะเจาะไมขาดและไมเกนและจะตองสมสวน 3. แจมใส คอชดเจนไมคลมเครอ นาเกลยด ดนตรจะไพเราะกตองประกอบดวยสมบตทง 3 อยางน เราวาผหญงนนงามกเพราะรปราง

ของเขามสมบตอยางครบถวน ถาอยางใดอยางหนงขาดไปความงามกบกพรอง เชน รปรางไมไดสดสวน หรอ

บกพรองทอวยวะสวนใดสวนหนง ความงามกไมม (สนท ศรส าแดง:2528;143-4)

ยคฟนฟศลปวทยา สนทรยศาสตรเปนการผสมผสานระหวางปรชญาศลปะกบวทยาศาสตร นก

ปรชญาสามารถแสวงหาความรใหม ๆ ไดมากขนความรทางวทยาศาสตรไดพฒนาและแตกออกไปเปนเรองหนง

ตางหากจากปรชญา ทฤษฎกลศาสตรไดรบการน าเขามาศกษาในทางศลปะ

เปนการน าเอา กรกโรมนมาปรบปรงดดแปลงใหม สมยฟนฟ แปลวา การเกดใหมของศลปะเดม นก

วจารณบางทานถอวาเปนการเรมตนศลปะสมยใหม ในทางศลปกรรมเปนการรวมเอากรก โรมนมาฟนฟใหมท

419 317 สนทรยศาสตร หนา 5

โดเดนมการออกแบบใหสมดลจากแกนกลาง คอ มโดมอยตรงกลางแลวมโดมยอยๆ อยทศตางๆ ในทางทศนศลป

ไดรบการฟนฟใหมลกษณะของตนเองและเจรญกาวหนามากทสด

ยคใหมหรอยคสวางระยะแรก สนทรยศาสตรเปนการผสมผสานระหวางญาณวทยากบปรชญาศลปะ

โบมการเตน (Alexander Gottlieb Baumgarten :1714–1762)ไดบญญตศพท “aesthetics” เพอทจะอธบายความรท

ไดจากการรบรดวยสญชาน ( perceptual) ซงจะมลกษณะเปนความรสก มลกษณะแตกตางจากความรทเกดจาก

มโนทศน (conceptual)

ยคปจจบนหรอยคสวางระยะหลง ศลปะตาง ๆ เขาสยคแบบแผน ( classic) สนทรยศาสตรไดรบ

การศกษาอยางจรงจง นกปรชญาไดศกษาสนทรยศาสตรในลกษณะทเปนศาสตรเฉพาะทางทมปญหาตองคนควา

แตกตางจากศาสตรอน ๆ แตกจะเกยวพนธกบศาสตรอน ๆ ในลกษณะบรณาการเชงปรชญา เชน นกปรชญาทม

ความคดทางอภปรชญาอยางไรสนทรยศาสตรกจะคลอยตามนน

คาน ( Immenual Kant 1724-1804) เปนนกปรชญาชาวเยอรมนในดานสนทรยศาสตร เขากลาวไวโดย

สรปวาความงามคอความพอใจทขนอยกบอทธพล ความรสกของบคคลไมขนอยกบวตถ ไมวาวตถทออกมาใน

รปของศลปตาง ๆ จะมอยหรอไมกตาม ความงามกยงมอย ความงามถกก าหนดไวแลวโดยสมบรณจากรปแบบ

(Form) ลวน ๆ

ตามทศนะน ความงามเปนเรองของอารมณ ความรสกวางามเปนจตวสยรปแบบของความงามมอย

โดยเฉพาะจะมศลป หรอผลตผลดานศลปออกมาหรอไมกตาม ความงามกมอย พดงาย ๆ กคออารมณกอใหเกด

ความงาม อารมณกอใหเกดศลป ไมใชมศลปอยกอนแลว จงกอใหเกดอารมณเกยวกบความงามแตความงามไม

จ าเปนปรบรปออกมาเปนศลปทกอยางไป ในขณะเดยวกน ความงามทออกมาในรปของวตถแลววตถนนกตอง

ยอมรบวางามเพราะความงามจากรปแบบไดกลายสภาพมาเปนวตถ คานจงไมปฏเสธความงามทเปนวตถวสย

นอกจากน คานยงไดกลาวไวอกตอนหนงวา “กวนพนธ” (Poetry) เปนรปแบบชนสงสดเปนศลปะทจะ

ชวยใหเขาใจความงาม เพราะกวนพนธสามารถบรรยายความรสก ( Idea) ออกมาไดอยางมชวตจตใจ ( Portray)”

ขอนพอมองเหนไดชดวาศลปะทงหลายจะเปนสถาปตยกรรม ( Architecture) เกยวกบการกอสรางอาคาร สถานท

ปราสาท โบสถ วหาร ประตมากรรม ( Sculpture) เกยวกบการปน การหลอ การแกะสลก จตกรรม ( Painting )

เกยวกบการวาด การเขยนภาพ การระบายส ดรยางคศลป ( Music) เกยวกบดนตร การขบรอง และวรรณคด

(Literature) เกยวกบการแตง การประพนธ บทกวนพนธ ถอวาเปนศลปชนสงกวาศลปอน ๆ เพราะสามารถ

419 317 สนทรยศาสตร หนา 6

ถายทอดความรสกของมนษยออกมาไดเปนค าพดอยางชดเจนทสด ศลปแขนงอนยงตองการแปลความหมาย

บางอยางยงคลมเครอตองอาศยการวนจฉยกวนพนธใหประโยชน และความสขในทางประสาทสมผส เปนความ

งามชนยอด ความงามทเกดจากบทกวนพนธหรอความงามทเกดจากศลปทกชนดจะตองไมเกยวกบ ลาภ ผล

เกยรต ชอเสยง เปนความงามเพอความงาม (Beauty for beauty’s sake) คานเรยกความงามชนดนวา “Disinterested

pleasure “แปลวา” ความพอใจทไมตองสนใจ” ความงามทแทจรง กคอความพอใจโดยไมตองสนใจ

สนทรยศาสตรสมยใหม

สนทรยศาสตรสมยใหมคลายกบจรยศาสตรจะตองมการส ารวจ ขอเทจจรงอยางใดอยางหนงอยางเดนชด

ตองใชวธการทางวทยาศาสตรเขาชวย ไมใชเปนการวพากษอยางผวเผนหรอผนวกไวกบศาสตรอน ๆ บาง

ประเภท ไมวาจะเปนประวตแหงศลปหรออน ๆ จดมงหมายของสนทรยศาสตรสมยใหม เหมอนกบจดมงหมายจ

รยศาสตรสมยใหมตองเปนศาสตรทมเหตผลเดนชดไมมขอเคลอบแคลงสงสย (Positive science) ขอเทจจรงท

เปนเบองตนและตรงไปตรงมาทสดทควรท าม 2 ประเดน ไดแก การวนจฉย สงทนาพอใจกบสงทไมนาพอใจ

ศลปะกบผลตผลทางศลปะทง 2 อยางน ไดแยกไวอยางเดนชด

สนทรยศาสตรสมยกลางและสมยใหม ไดววฒนาการมาโดยล าดบ ความสนใจทางปรชญาเกยวกบศลปะ

กบผลตผลทางศลปะนมากขน ในอนทจะวางรากฐานแนวความคดอยางใดอยางหนงเพอเสรมสรางศลปะ และ

เพอวางรากฐานของสมมตฐาน (Hypothesis) เกยวกบความส าคญของความงามในจกรวาลสนทรยศาสตรไดถก

น ามาวเคราะหในเชงจตวทยาเกยวกบเรองตาง ๆ เชน ความพอใจและความซาบซงในดานความงาม การส ารวจ

ทางจตวทยา เกยวกบความงาม ความจรง

ศตวรรษท 18 (ค.ศ. 1820-1903) ศลปะคอการแสดงออกของพลงสวนเกนมได มวตถประสงคทจะ

กอใหเกดประโยชนอะไรมากไปกวานอกทานหนงคอ ศลปะคอ Empathy ไดแก การถายทอดความรสกจากจตลง

ในวตถแลวรบเอาสภาพทเรารสกตอวตถนนมาสรางอารมณใหเกดขนในรปของศลป Leo Tolsloy ถอวา ศลปะ

คอคลนแหงความรสกทบคคลคนหนงถายทอดไปยงบคคลอน ซงมประสบการณและมอารมณเชนเดยวกน โดย

ใชเสน ส เสยง การเคลอนไหว หรอค าพด ศลปะชวยใหมนษยมเอกภาพ มความรก มภารดรภาพ ซกมนด ฟรอยด

มทรรศนะวา ศลปะเกดจากการเลน แตเปนการเลนของผใหญจงออกมาในรปของความฝนซงตกอยภายใตอ านาจ

ของจตใตส านก เมอถกน ามาผนวกกบจตส านกจงออกมาในรปของสนทรยศาสตร เปนเครองผอนคลายความ

กดดนทางอารมณอนเกดจากความตองการเรองเพศ

419 317 สนทรยศาสตร หนา 7

ตามทศนะสมยใหมถอวา พนฐานของการลอกเลยนแบบดานความงามของโลก คอ กจกรรมดาน

สรางสรรคทสามารถน ามาใชไดในภาคปฏบต และมจดมงหมายไมเพอฝนในดานกจกรรม สารตถะ (Essence)

ทางสงคมและพลงสรางสรรคของมนษยมงไปในการเปลยนแปลงธรรมชาต และสงคม จะตองไดรบการพฒนา

ใหกลมกลนกนอยางเขาใจ และมอสระ

สงเหลานปรากฏในฐานะเปนรปภายนอกของความเขาใจดานสนทรยศาสตรเกยวกบโลกในแตละหนวย

ของสงคมและในชวตของบคคลแตละคน ในดานกจกรรมดานการผลตและสงคม การปกครอง ในทศนะคตตอ

ธรรมชาต ในทางวฒนธรรมและชวตประจ าวน

ทศนะใหมน สนทรยศาสตรทแทจรง จะตองรบใชมวลชนกอใหเกดพลงสรางสรรค โดยเฉพาะอยางยง

ดานการผลต เชนวรรณคด จะตองเกอกลตอชวตชนสวนใหญทเรยกวารบใชประชาชน ซงเบยงเบนออกไปจาก

ทศนะคตเดมทวา ศลปทกอยางจะตองไมมจดหมายปลายทางอยท อตถประโยชน (Useful things)

สนทรยภาพตามแนวคดปรชญาตะวนออก

แนวความคดทฤษฎเกยวกบความงามในตะวนออก ทไดรบการศกษาและเปนทคนเคยของวงการ ศกษา มแหลงส าคญคอแนวความคดของปรชญาอนเดย จนและอาหรบ แตในเอกสารนจะเนน

เฉพาะแนวคดทฤษฎของปรชญาอนเดย เพราะถอวาเปนแหลงภมปญญาดงเดมทมอทธพลตอวฒนธรรมประเพณไทยมาตงแตสมยโบราณ ดงนน จงขอกลาวถงแนวคดเรองสนทรยภาพ ความงามในปรชญาของพราหมณและพทธศาสนา แนวคดตะวนออกมองวา ปรชญาศาสนา สนทรยศาสตร และศลปะ ไมมสวนใดแยกออกจากกนได หรอ

ทงหมดทกลาวรวมเปนสงเดยวกนในโลกทางวฒนธรรมของวญญาณ ( Spiritual culture) ทงนเพราะทง ปรชญา

ศาสนา สนทรยภาพและศลปะนอกจากวาจะเปนสงทโปรดปรานทางใจในทางโลกยะแลว ยงเปนสงทหลอเลยง

ทางจตวญญาณ (Spiritual needed)ในโลกตตรธรรมอกดวย หากจะตองท าความเขาใจถงหวใจของสนทรยภาพใน

วฒนธรรมตะวนออกไมวาจะเปน พทธ พราหมณ กตองเขาใจในปรชญา ศาสนาและศลปะ รวมกนเปนจกรวาล

เดยวกน

2

419 317 สนทรยศาสตร หนา 8

2.1 สนทรยศาสตรตามแนวคดปรชญาของพราหมณ

สนทรยศาสตรตามแนวคดของพราหมณคอ การรวมจตใจและและวญญาณทามกลางสภาวะของจต

วญญาณผองใส จะท าใหตนเองรความเปนตวของตวเอง( Self perceives) สมผสกบคณคาทางธรรมชาต รวมทง

คณคาของความงามหรอดงามจากความช านาญดานฝมอจากการสรางผลงานศลปะกอเกดสภาวะจตสนทรยะกบ

อารมณ หรอเรยกอกอยางหนงวาสนทรยารมณ ( Aesthetic emotion) ในลกษณะของความซาบซง อนเปนสนทร

ยะลกษณะอนหนง ซงปรากฏ ในญาณสมาธ จงเรยกลกษณะทมาของมนวา สนทรยญาณ ( Aesthetic

contemplation)

สนทรยญาณ จงมความแตกตางทงแหลงทมาและรากฐานของแนวคดทมตอชวตและโลกของลกษณะ

ของกงศาสนา กงปรชญา โดยมองตรงสงทกระทบภายใน จากจตสมผสเปนหลก ในกรณดงกลาวน ทางตะวนตก

เจอปน( Impure Aesthetic) หรอ แบบออม( Indirect Aesthetic)ในแนวความคดน ถาไมน าเขาสความซาบซงใน

อยางใดอยางหนงในคณงามความดอนประเสรฐ( Goodness)กจะน าไปสความซาบซงในสจธรรมสงสด( Absolute

Truth) หรอทงสองอยางกเปนอกรปแบบหนง ซงเรยกวา สนทรยทศน( Aesthetic conception) แนวความคดของ

ตะวนตก รากฐานและทมาคอ คณคาจากความงามทางดานศลปะทสมผสและการรบรไดดวยความรสก ดวยการ

กระทบจากภายนอก คอการเหนหรอการไดยน หรอ เรยกรวมกนวาสนทรยศาสตรบรสทธ (Pure aesthetics) ดงท

เรยกวา สนทรยศาสตรแบบตรง(Direct aesthetics)

ปกตประเพณของตะวนออกจะยดถอสนทรยภาพดานอารมณความรสก อนเกดจากสนทรยะ เชง

จนตนาการ เชน บทกว จะสอสาระทางความคด ตอบรรดาการสรางสรรคงานศลปะประเพณ ศลปะดนตร

ศลปะการแสดง และตลอดจนทศนศลป ตางกมสาระทางอดมคตดวยความงามเปนมมมองเดยวกน

นกวจารณศลปะทแทจรง จะเปนผถายทอดคณคาผลงานศลปนนน จะตองสรางสรรคผลงานวจารณ

ขนดวยการหาคณคานน มาสความเขาใจของผรบรทางสงคมไดทกแงทกมม ดงนน ศลปนผสรางสรรคผลงาน

ศลปะเปรยบเสมอนการสราง สญลกษณภายนอกจะตองมาควบคกบนกวจารณ ซงเปนผคนหาคณคาภายใน ซง

ไมใชแคลกษณะการวจารณ ลกษณะการต การชม ทางศลปะของนกตชมศลปะ ซงเปนการสรรเสรญเยนยอหรอ

ต าหนตเตยนศลปะ มใชเพยงแคการวจารณศลปะทเขาใจกนโดยทวไป แตเปนศลปะของการวจารณผลงานศลปะ

แตละชนขนมาใหม เผยเนอหาภายในออกมาจงสรปวา สนทรยญาณนนใหคณคาสนทรยารมณแกมนษย ทงเปนผ

รบรภายนอกคกบผแสดงออกภายในตางกมความสขใจ และวญญาณดวยความซาบซานปตยนด

419 317 สนทรยศาสตร หนา 9

ความคดเรอง “รส” ในสนทรยศาสตรของอนเดย (สเชาวน พลอยชม)

ความคดเรองรสในทางสนทรยศาสตรของพราหมณปรากฏอยในเรองนาฎยศาสตรของภารตะ คมภรเลม

นไดรจนาขนในราวกนศตวรรษท 4-5 เปนคมภรทเกยวกบสนทรยศาสตรของอนเดยทเกาแกทสด โดยภารตะ

ความคดเรอง รสเปนผลทเกดขนจากผสานกนของบทละครกบการแสดงของนกแสดง

ค าวา รส หมายถง น าหวานของพชตาง ๆ และหมายถงรสอรอยของประสบการณ ในทางสนทรยศาสตร

นน ใชอธบายความหมายของความชอบใจทมนษยรสกไดในการดศลปวตถ ความชอบใจทางสนทรยะนนม

ลกษณะเปนสงทเลอนไหลหรอเปนสาระ (essence) ทเกดขนจากสวนประกอบหลาย ๆ อยาง

รสนนคอ ลกษณะอนเขมขนทสดของความรสกอนแทจรง บางอยางทเกดขนแกผดขณะก าลงดละครและ

รส มใชสงทเกดจากการทผดไดประสบกบความรสกทแทจรงใดๆ แตวาเปนสงทเกดจาความประทบใจใน

อารมณเลยนแบบหรอความรสกเอาอยาง ความรสกทผดไดเหนในการแสดงของผแสดงรส เกดขนเมอสถายภาวะ

ในปจเจกบคคลถกปลกใหตนตวดวยการรบรตอวภาวะ อนภาวะ ภาวะ วยภชาวภาวะ และสาตวกภาวะ

วภาวะ ไดแกสงเราทงหลาย เชน เรองราว การแสดง ผแสดงทสามารถท าใหสถายนหรออารมณ

ความรสกทซอนเรนอยภายในของผดตนเตนขนมาได วภาวะม 2 อยางคอ อาลมพนวภาวะ คอสงเราขนมลฐานท

สามารถเราความรสกได และ อททปนวภาวะ คอสงเราทชวยสงเสรมหรอสงแวดลอมของสงเราประเภทแรก

อนภาวะ คอ การตงใจแปรอารมณหรอความรสกออกมาของนกแสดง การแปรอารมณดงกลาวน

ประกอบดวยกรยาทาทางตาง ๆ ของนกแสดงซงมงทจะกอใหเกดเปนสงเราขนมลฐานหรอวภาวะ ภาวะ คอ

อารมณขนมลฐานทเกดขนในตวนกแสดงโดยวธเลยนแบบ (ความรสกตามเนอเรอง) แลวกสงตอไปยงผด โดยวธ

ทชวนใหเกดความรสกทตรงกน อารมณขนมลฐานเหลานม 9 ชนดดวยกนคอ

1) อารมณทางกาม เรยกวา สฤงคาระ

2) อารมณขน เรยกวา หาสยะ

3) อารมณสงสาร เรยกวา กรณา

4) อารมณโหดราย เรยกวา เราทระ

5) อารมณกลาหาญ เรยกวา วระ

419 317 สนทรยศาสตร หนา 10

6) อารมณหวาดกลว เรยกวา ภยานกะ

7) อารมณเกลยด เรยกวา พภตสะ

8) อารมณประหลาดใจ เรยกวา อทภตะ

9) อารมณสงบ เรยกวา ศานตะ

วยภชาวภาวะ คอ อารมณสะเทอนใจชววบซงเกดขนในระหวางเวลาทไดสมผสกบอารมณขนมลฐาน

ดงกลาวแลวขางตน อารมณทเรยกวา วยภชาวภาวะน เปนความรสกสะเทอนใจชนดทชวยสงเสรม ซงแลวแต

อารมณขนมลฐานชนดใดจะกอใหเกดขน แตเมอเกดขนแลวกจะชวยเสรมอารมณขนมลฐานอนนนใหรนแรง

ยงขน เพราะเหตนน ถาอารมณขนมลฐานเปนอารมณรก ความสขจากการไดอยรวมกน กบความทกขจากการตอง

พรากจากกน จะเปนอารมณสะเทอนใจแบบชวยเสรมทจะมตามมาหรอมคกนดวย

สาตวกภาวะ เปนการแสดงความรสกหรออารมณออกมาโดยไมไดตงใจ เชน อาการเขนอาย อาการเหงอ

แตก เปนตน ซงเปนสงทเกดจากการไดประสบความรสกสะเทอนใจ

ผลของการทองคประกอบทงหมดนท างานรวมกนกคอวา สถายภาวะ หรอความรสกทซอนเรนอยภายใน

ของผดไดถกกระตนแลวกกลายมาเปนรสาถายนหรอความรสกทแฝงอยนตองมพนฐานเชงสญชาตญาณอยในตว

ผดอยางแนนอน แตทกลายมาเปนอารมณทละเอยดออนสลบซบซอนกเพราะผานความเปนอยทเจรญกาวหนามา

เปนศตวรรษ ๆ แลวนนเอง ตวสถายนเองนนเปนแตเพยงสงทจะกลายเปนรสไดเทานน สถายนนจะกลายเปนรสก

ตอเมอถกปลกใหตนตวขนมาสภาวะทสามารถจะรรสหรอรสกอะไรตออะไรได อนเปนผลจากสงเราหรอการ

กระตนทสลบซบซอน

รส อนเปนผลทเกดขนจากองคประกอบตาง ๆ เหลานเปนสงทมลกษณะแตกตางไปจากองคประกอบ

เหลานน เชนเดยวกนกบเครองดมยอมมรสแตกตางไปจากสวนผสมแตละอยางของมนเอง ฉะนน ใน

สนทรยศาสตรของอนเดยจงไดย าไวอยางชดเจนดวยวา อารมณสะเทอนใจนนจะถายทอดไดดทสดกโดยการ

อาศยสอทางสนทรยะเทานน เพราะภาษาพดธรรมดานนไมแจมแจงเพยงพอส าหรบใชเพอวตถประสงคอนน

419 317 สนทรยศาสตร หนา 11

2.2 สนทรยศาสตรตามแนวพทธปรชญา

พระพทธศาสนากลาวถงความงามไว 2 ดาน คอ 1. ความงามทางธรรมและ 2. ความงามทางโลก

1. ความงามทางธรรม คอ ความงาม ซงมลกษณะส าคญของความจรง และกลาวถงในดาน “คณคา”

ของธรรมมากวาทจะมงไปถงลกษณะทางอารมณหรอความรสก พระพทธศาสนาถอวาธรรม มความงาม ใน

กระบวนการทกขนตอนของธรรม ซงคอความงามของหลกการของธรรม ความงามของวธการปฏบต และความ

งามทเกดจากผลของการปฏบตธรรมแตบางครงอาจจะกลาวถง คณภาพของธรรมทแสดงออกทางพฤตกรรมของ

คนซงถอความประพฤตเปนความงามทางธรรมประการหนง ถามความประพฤตด ไมมธรรมอนเลว และอาจ

กลาวถงความงามของธรรมในภาพรวมทไมมแยกประเดนโดยเนนคณคาธรรมทส าคญตอชวต คอ การอนเคราะห

ความมประโยชน ความเกอกล และความสข ในประเดนของความงามธรรมน พทธศาสนาถอวา ธรรม

(ความจรง) เปนหนง

ความงามของธรรม คอ คณคาในดานตางๆและในระดบตางๆทธรรมมใหแกชวต มผลท าใหเกดกเลส

และความทกขนอยลงจนถงการหมดกเลสและหมดทกข และสามารถสรปไดวา ความจรงเปนทมาของความงาม

และความด ความงามเปนลกษณะของความด ความดเปนเปาหมายของความจรง ความงามทางธรรมเปน ปรนย

หรอปรวสย ( objective) ซง ความงามชนดนเกดขนจากคณชาตหรอคณสมบตของบคคลหรอวตถเอง ดงนน ทก

คนจงมองเหนความงามเหมอนกนหมด

2. ความงามทางโลก คอ ความงามทเกดจากกเลสของมนษยทมตอวตถ ซงแตละคนรสกแตกตางกนไป

ไมตรงกน ทางพทธศาสนาถอวาเปนความไมจรงและไมมประโยชน ความงามทางโลกแบงออกเปน

2 ประเภท คอ ความงามของคนและความงามของธรรมชาต

ในความงามของคนนน คนมความงามอย 2 ประการ คอ ความงามทางกาย และงามกรยา ทาทาง ความ

งามในรางกายเชน เปนผทม ผมงาม เนองาม ผวงาม กระดกงาม และวยงาม สวนความในกรยาทาทาง ไดแก

ความงามภายในทแสดงออกทางความรสกและกรยาอาการตางๆ ของมนษ ย เชน การทสมณะ หรอผหญงวงไม

งาม เดนธรรมดาจงงาม

ในดานความงามของธรรมชาตนน ไมวาจะเปนสตวทงหลาย ซงพทธศาสนา ไดกลาวถงความงามของ

รางกายและกรยาทาทางเชนเดยวกบคน ทางดานความงามของธรรมชาตไรชวตนน พทธศาสนาไดกลาวถงทง

ความงามทมรปรางและทรวดทรง และความงามเชงคณคา

419 317 สนทรยศาสตร หนา 12

ดงนน ความงามทางโลก คอความงามเปนผลทเกดจากการปรงแตงจตใจ ไมใชความงามทเกดจากตว

วตถเอง แตวตถมคณสมบตบางอยางทท าใหคนเกดกเลส จงเปน อตนย หรออตวสย( subjective) คอ เปนสงทจต

คดขนมาไดเองไมมความเปนจรงในตวเองและในทางพระพทธศาสนาถอวาไมมประโยชน

มขอวจารณทพงพจารณาวาความงามทพดถงในสนทรยศาสตรนน นกปรชญาบางทานเหนวา ไมจ ากดวา

จะเปนความงามตามธรรมชาตหรอเปนความงามในศลปะกเปนประเดนทจะตองพดถง ขอใหสงนนเปนวตถทท า

ใหเกดความสนทรยะ แตนกปรชญาบางทานกเหนวาความงามทพดถงในสนทรยศาสตรเปนความงามในศลปะ

เทานน เพราะความงามทเกดจากธรรมชาตนน ไมใชการสรางสรรคของมนษยในเรองน ดร.บณย นลเกต กลาว

ไวนาสนใจวา

“ การพดถงสงทงดงามในโลกนน เราหมายถงสงทเนองมาจากศลปะโดยตรง เชนเดยวกบการพดถงโลก

แหงความจรงนน เรามกจะหมายถงความจรงตามทวทยาศาสตรพดถงนนเอง.........ยงกวานเราจะเหนวาความงาม

ทางศลปะนน มไดมอยนอกเหนอไปจากความงามตามธรรมชาตอะไรเลย แมวาศลปะจะเปนงานทมตวตน และ

แมวาจะมใชสงทบอกใหเราทราบถงธรรมชาตอนแทจรงกตาม แตมนกเปนสงทเราจะตองพจารณากนอยาง

ละเอยด ขณะเดยวกนวญญาณแหงการสรางสรรคศลปะดงกลาว ยอมเปนทยอมรบวาเปนสวนประกอบทส าคญยง

ยงในวงการศลปะเชนกน ” ( บณย นลเกต. 2523:4 -5)

สวนความงามในมตทางโลก ไดแกความงามทชาวโลกพดถงหรอเขาใจกนทวไป จากพทธพจนและ

อรรถาธบายตางๆ ดงทไดกลาวมาแลวขางตน แสดงใหเหนวา พระพทธศาสนากกลาวถงความงามในทางโลก ทง

ความงามของคนและความงามของธรรมชาต ไวไมนอยเชนกน อนเปนการยนยนวา พระพทธศาสนามได

มองขามความงามทางโลก และยอมรบความงามทางโลกดวย เชน

- กลาวถงความงามของคน และ ความงามของผวพรรณ (สวณณตา) - ความงามของทรวดทรง (สสณฐาน ) - ความงามของรปราง (สรปตา) (ข.ข. 25/9/12) - กลาวถงความงามของสตร (อภรปา,อภรปตา,รปโสภา) (ธ.อ. 2/109,111,117)

กลาวถงความงามของสตร 5 อยาง (ปญจกลยาณ ) (ธมมปท.อ. 1/401)

ตามนยทกลาวมาสรปไดวา พระพทธศาสนาถอวา ความงามของวตถ หรอความงามในมตทางโลก

เปนอตวสย และ เปนสงทเปนไปตามการก าหนดของคนดงทพระพทธศาสนาเรยกวา โลกบญญต เทานน

นอกจากน ยงอาจกลาวไดวา ความมากนอยของความงาม ทางโลก หรอ ความงามของวตถ ขนอยกบความมาก

419 317 สนทรยศาสตร หนา 13

นอย หรอความหนาแนนความเบาบาง ของกเลสในจตใจของคนนนๆดวย หากไมมกเลสเลย กไมมความรสก

เรองความงามทางโลก หรอความงามทางวตถเลย

สรป

พทธศาสนา กลาวคอ ความงาม 2 ดาน คอ ความงามทางโลก หมายถงลกษณะความเปนจรง ซงเปนผลมา

จากคณภาพและคณสมบตของธรรมทปรากฏตอมนษยผทมญาณหรอแสดงออกทางพฤตกรรมของมนษยผทรง

ศลธรรม ท าใหคนทวไปไดมองเหนวาเปนผทงามโดยไมจ ากดอายและเพศวยอยางชดเจน ความงามทางธรรม

วตถวสย ทงน เนองจาก คณภาพและคณสมบตเชงวตถวสยของธรรม ท าใหทกคนทไดรและไดสมผสมความรสก

ตรงกนและเหมอนกน

ความงามทางโลก หมายถง ความงามทเกดจากกเลสคอ ความยนดพอใจมนษยในจตใจมนษยกบคณภาพ

หรอคณสมบตของวตถ แตละคนจงมความรสกเกยวกบความงามแตกตางไปตามกเลสทตนม ดงนน ความงาม

ทางโลกจงเปนความงามทาง จตวสย หรอไมจรง จงไมมประโยชนในทางพทธ ซงพทธศาสนาถอวาความจรง

เทานนทมประโยชน

สนทรยศาสตรแนวพทธ เปนลกษณะสนทรยศาสตรแบบเจอปนทมไดไดมจดมงหมายเพอน ามาส

ประสบการณทางความสนทรยะ จากคณคาในมตทางโลกและถามกเปนสนทรยะทน าไปสคณคาทางจรยธรรม

หรอสจธรรมของชวต ตามมตและมมมองในความเปนศาสนาแนวคดประสบการณทางสนทรยภาพทางโลกท

เกดขนในพทธศาสนา สรางสรรคผลงานดานศลปะขนเพอสกการบชาดวยความหลากหลายของรปแบบตามพลง

ของความศรทธา ทงนเปนรปแบบศลปะกลนกรองจากจนตนาการในโลกของอดมคตและการน าศลปะทเกดจาก

จนตนาการทางอดมคตลงสโลกของความเปนจรงของชวต

419 317 สนทรยศาสตร หนา 14

เอกสาร

อางอง

กรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการ (2525). พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบหลวง เลมท 2. กรงเทพมหานคร

โรงพมพการศาสนา.

บณย นลเกษ.(2523). สนทรยศาสตรเบองตน. เชยงใหม:คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

พวง มนอก.(2529).สนทรยศาสตร.กรงเทพมหานคร: ภาควชาปรชญาและศาสนา.มหาวทยาลยรามค าแหง.

ลกษณวต ปาละรตน.(2551).สนทรยศาสตร.กรงเทพมหานคร:ภาควชาปรชญา.มหาวทยาลยรามค าแหง.

สเชาวน พลอยชม. (2545). สนทรยศาสตร ปญหาและทฤษฎเกยวกบความงามและศลปะ . กรงเทพฯ :

มหามกฎราชวทยาลย.

Harell, J.(edit.).(2005). History of Aesthetics.London: Continuum International Publishing Group.

http://en.wikipedia.org/wiki/Socrates/23/04/2011

Danto, C.Artur. Aesthetics.www.midnightuniv.org/midnighttext/000885.doc/12/02/2007