บทท 6

การดแลตองการพนฐานของบคคลดานอากาศเพอการหายใจ

การหายใจเปนกระบวนการแลกเปลยนกาซออกซเจนและกาซคารบอนไดออกไซดระหวางอากาศภายนอกรางกายกบเซลลภายในรางกาย โดยผานทางปอดและกระแสเลอด ออกซเจนเปนสงจ าเปนอยางยงตอชวตมนษย เพราะรางกายใชออกซเจนในการสนดาปสารอาหาร และการสรางพลงงาน ถารางกายมภาวะพรองออกซเจนในเลอด (hypoxemia) จะท าใหออกซเจนไปเลยงเซลลตาง ๆ ลดลง หากเซลลรางกายพรองออกซเจนอยางรนแรง แลวไมไดรบการแกไขจะท าใหเสยชวตได ดงนนออกซเจนจงมความส าคญตอการด ารงชวตของมนษยมากทสด ปจจยทมผลตอการหายใจ

การหายใจเปนกระบวนการท างานทซบซอนของรางกาย และมปจจยทเกยวของดวยกนหลายประการ ดงน 1. ชวงพฒนาการ ในแตละวยจะมอตราการหายใจ และรปแบบการหายใจ ทแตกตางกน คอ วยทารก เปนวยทมอตราการหายใจมากทสด ประมาณ 30-60 ครง/ นาท และจงหวะการหายใจไมสม าเสมอ เมอเขาสวยกอนเรยน อตราการหายใจ ประมาณ 20-40 ครง/ นาท และจงหวะการหายใจไมสม าเสมอ เมอเขาสวยเรยน อตราการหายใจ ประมาณ 15-25 ครง/ นาท และจงหวะการหายใจสม าเสมอ ส าหรบวยผใหญจนถงวยชรา อตราการหายใจ ประมาณ 16-20 ครง/ นาท และจงหวะการหายใจสม าเสมอ 2. ทาทางการทรงตว ทายนและทานงเปนทาทปอดขยายตวไดดทสด กระบงลมสามารถเคลอนทขน-ลง ไดดทสด หากอยในทานอนการหายใจเขา-ออก แตละครงจะตองใชแรงเพมขน เนองจากอวยวะภายในชองทองจะไปเบยดกระบงลม 3. สภาพแวดลอม ความเขมขนของออกซเจนในบรรยากาศทแตกตางกนท าใหรางกายตองปรบตวโดยการปรบอตราการหายใจ ในผปวยโรคหลอดลมอดกนเรอรงหากไดรบสารทกอใหเกดการแพ หรออยในอากาศทเปลยนแปลงจะเกดภาวะหลอดลมหดเกรง หากอยในสภาพแวดลอมทมมลพษทางอากาศจะกอใหเกดความผดปกตได เชน ท าใหมอาการแสบตา แสบจมก ปวดศรษะ มนศรษะ ไอ เปนตน จนกอใหเกดโรค เชน โรคปอดเรอรง (chronic pulmonary disease) และมะเรงปอด เปนตน 4. ยา การใชยาระงบปวดชนดเสพตด (narcotic) หรอยาระงบประสาท (sedative) อาจท าใหเกดผลขางเคยงตอระบบประสาทสวนกลางในสวนทเกยวของกบการควบคมการหายใจ สงผลใหผปวยมอตราการหายใจลดลง และหายใจตน 5. รปแบบการด าเนนชวต การด าเนนชวตและกจกรรมทแตกตางกนของแตละบคคลสงผลตอการหายใจ เชน ผทออกก าลงกายเปนประจ า 3-6 ครง/ สปดาห จะมความทนตอความเหนอยไดดกวาผทไมไดออกก าลงกาย ผทสบบหรมความเสยงทจะเปนโรคเกยวกบปอดสงกวาผทไมไดสบบหร

2

ผทรบประทานอาหารทมธาตเหลกไมเพยงพอตอความตองการของรางกายท าใหซด และเหนอยงาย เปนตน 6. ภาวะสขภาพ ภาวะสขภาพทสงผลตอการหายใจ ประกอบดวย ความผดปกตทางดานรางกาย และความผดปกตทางดานจตใจ ความผดปกตทางดานรางกาย ไดแก การเกดพยาธสภาพทปอดหรอกลามเนอทจ าเปนตอการหายใจ ท าใหการยดขยายตวของปอด หรอการหดตวของกลามเนอตองใชพลงงานมากขน การเพมแรงในการหายใจมสาเหตใหญ 2 ประการคอ 1) ภาวะทปอดขยายตวไดไมเตมท เชน ถงลมปอดแฟบ และปอดอกเสบ เปนตน และ 2) ทางเดนหายใจอดตนจากการส าลกสงแปลกปลอม เสมหะอดตนหรอทอทางเดนหายใจหนาตวข น ส าหรบความผดปกตทางดานจตใจ ไดแก ความเครยดทท าใหผปวยหายใจโดยเพมทงอตราและความลกของการหายใจ การประเมนระดบออกซเจนในรางกาย

พยาบาลสามารถประเมนระดบออกซเจนในรางกายดวยการประเมนสภาพรางกาย การหาคาระดบกาซในเลอดแดง และการหาคาเปอรเซนตความอมตวของออกซเจนในเลอด 1. การประเมนสภาพรางกาย สามารถประเมนไดจากการสงเกตลกษณะการหายใจอตราการหายใจ การตรวจความสมมาตรของทรวงอก การฟงเสยงปอด และการประเมนรวม ไดแก การนบอตราการเตนของหวใจ คาความดนโลหต ระดบความรสกตว สของผวหนง สของรมฝปาก สของเยอบภายในปาก และสของเลบ โดยผทมภาวะพรองออกซเจนจะมอตราการหายใจทเรว และตน อตราการเตนของหวใจเรวกวาปกต กระสบกระสาย นอนราบแลวมอาการเหนอย ตองลกนงจงจะหายใจไดดขน หายใจแรงจนจมกบาน ใชกลามเนอบรเวณล าตวชวยในการหายใจ มองดจะเหนเปนลกษณะซโครงบาน ความดนโลหตเพมสงขน สบสน ซม จนถงขนไมรสกตว สผวเขยวคล า (cyanosis) 2. การหาคาระดบกาซในเลอดแดง (arterial blood gas: ABG) คาระดบกาซในเลอดแดง สามารถประเมนไดดวยการเจาะเลอดจากหลอดเลอดแดงสงตรวจทางหองปฏบตการ เพอประเมนระดบออกซเจนในรางกาย จากการหายใจน าอากาศจากภายนอกเขาสปอดและน าอากาศจากปอดออกสภายนอก (ventilation) และภาวะความเปนกรด-ดาง ในเลอดแดง 3. การวดความอมตวของออกซเจนในเลอด (arterial oxygen saturation) เครองมอทใชวดเรยก Pulse oximetry (ภาพท 6-1) แสดงผลเปนเปอรเซนตของฮโมโกลบนทจบอยกบออกซเจน (oxyhemoglobin) คาปกต คอ 95-100% ผปวยทมคาเปอรเซนตความอมตวของออกซเจนในเลอดนอยกวา 90% แสดงถงมภาวะขาดออกซเจน

3

ภาพท 6-1 การวดความอมตวของออกซเจนในเลอดดวยเครองมอ “ Pulse oximetry” ทมา (Craven & Hirnle, 2009, p. 853) การสงเสรมใหรางกายไดรบออกซเจน

การสงเสรมใหรางกายไดรบออกซเจนมวตถประสงคเพอชวยใหผปวยทมปญหาดานอากาศเพอการหายใจใหสามารถด ารงไวซงการปฏบตกจกรรมตาง ๆ ได ผปวยรสกสขสบายขน และชวยใหปอดสามารถขยายตวไดด ประกอบดวย 1. การจดทา ทาทท าใหทรวงอกขยายตวไดด คอ ทานอนศรษะสง เปนทาทท าใหอวยวะตาง ๆ ในชองทองเลอนต าลง ไมกดเบยดกบกระบงลมท าใหปอดขยายตวไดด และทานงฟบกบโตะ (alternative orthopneic position) โดยผปวยนงบนเตยง แลวใชหมอนวางบนโตะหรอโตะครอมเตยงส าหรบหนนแขน แลวใหผปวยนอนฟบลงบนหมอน 2. การสอนเทคนคการหายใจ เทคนคการหายใจทถกตองจะชวยใหการหายใจของผปวยแตละครงมประสทธภาพ เทคนคตาง ๆ ไดแก การหายใจเขา-ออกลก ๆ (deep breathing) การผอนลมหายใจออกทางปาก (pursed-lip breathing) และการหายใจโดยใชกลามเนอกระบงลม (diaphragmatic breathing)

2.1 การหายใจเขา-ออกลก ๆ ปฏบตโดยการหายใจเขาลก ๆ ชาๆ กลนลมหายใจไว 2-3 วนาท แลวจงผอนลมหายใจออกชา ๆ ทางปาก

2.2 การผอนลมหายใจออกทางปาก โดยการหายใจเขาทางจมกชา ๆ ใชเวลาประมาณ 3 วนาท แขมวหนาทองไวคอย ๆ ผอนลมหายใจออกทางปาก ประมาณ 6 วนาท ขณะผอนลมหายใจออกใหหอปากดวย

2.3 การหายใจโดยใชกลามเนอกระบงลม โดยใหผปวยนอนราบ งอเขาขนเลกนอย วางมอขางหนงลงบนหนาทอง มออกขางวางบรเวณทรวงอก หายใจเขาชา ๆ ลก ๆ ทางจมก ทองตองปองขยายมากกวาทรวงอก ผอนลมหายใจออกทางปากชา ๆ ชวงทผอนลมหายใจออกหนาทองตองยบตวลง ท าซ าประมาณ 1 นาท แลวพกประมาณ 2 นาท ท าครงละ 5-10 นาท 3. การกระตนใหผปวยไดหายใจอยางมประสทธภาพ ใชอปกรณทเรยกวา incentive spirometer โดยใหผปวยอยในทานงหรอนอนศรษะสงแลวหายใจเขา-ออก ยาวๆ ลก ๆ จากนนใช

4

ปากอมสวน mouth piece ของเครอง incentive spirometer แลวสดลมหายใจเขาใหเตมท คางไวอยางนอย 3-5 วนาท แลวจงคอย ๆ ผอนลมหายใจออก ท าตดตอกน 5-10 ครง ควรท าทก 1-2 ชวโมง 4. การใหออกซเจน เพอใหระดบออกซเจนในกระแสเลอดปกต ลดการท างานของรางกายในการแลกเปลยนกาซ และคงไวซงภาวะสมดลกรด-ดางในรางกาย โดยมอปกรณหลก คอ

4.1 แหลงออกซเจน แหลงออกซเจนทใชในโรงพยาบาลม 2 ลกษณะ คอ ออกซเจนบรรจถงสามารถเคลอนยายได และออกซเจนระบบทอ (ภาพท 6-2) ซงออกซเจนจะถกสงมาตามทอทางเปดของออกซเจนทผนงจงไมสามารถเคลอนยายได

ภาพท 6-2 ออกซเจนบรรจถง (ภาพซาย) และออกซเจนระบบทอ (ภาพขวา) 4.2. เครองท าความชน เครองนมความส าคญเนองจากการใหออกซเจนตองผานความชนกอนเพอปองกนเยอบทางเดนหายใจแหง 4.3 อปกรณใหออกซเจน มหลายชนดแตละชนดใหความเขมขนของออกซเจนทแตกตางกน ไดแก ชนดสายยางเขาจมก (nasal cannula) ใหออกซเจน 22%-44% ดวยอตราการไหลของออกซเจน 1-6 ลตร/ นาท ส าหรบผปวยโรคปอดอดกนเรอรงหามเปดออกซเจนเกน 2-3 ลตร/ นาท ชนดหนากากออกซเจน (simple mask) ใหออกซเจน 40%-60% ดวยอตราการไหลของออกซเจน 6-10 ลตร/ นาท ชนดหนากากออกซเจนพรอมถงเกบออกซเจน (reservior mask) ใหออกซเจนมากกวา 90% ดวยอตราการไหลของออกซเจน 10-15 ลตร/ นาท ชนดหนากากออกซเจนทตอกบลนทมชองระบายอากาศ (venturi mask) ใหออกซเจน 24%-50% ดวยอตราการไหลของออกซเจน 3-8 ลตร/ นาท ชนดกระโจม (oxygen tent) ใหออกซเจน 21%-30% ชนดครอบทอเจาะคอ (tracheostomy collar) ใหออกซเจน 21%-100% ดวยอตราการไหลของออกซเจน 12-15 ลตร/ นาท ชนดตครอบ (incubator) ส าหรบผปวยวยทารกใหออกซเจน 22%-40% ชนดตครอบศรษะ (oxyhood) ส าหรบผปวยวยทารกใหออกซเจน 22%-90% ดวยอตราการไหลของออกซเจน 7-12 ลตร/ นาท การเลอก ใชอปกรณชนดใดขนอยกบสภาพผปวย และความพรองออกซเจนของแตละคน

5

ภาพท 6-3 ชนดสายยางเขาจมก (ซาย) ชนดหนากากออกซเจนพรอมถง (ขวา) 5. การขจดเสมหะออกจากทางเดนหายใจ โดย 5.1 การไออยางมประสทธภาพ โดยใหผปวยนงตวตรง กมตวไปขางหนาเลกนอย หายใจเขา-ออกลก ๆ ชา ๆ 3-4 ครง ครงสดทายหายใจเขาแลวกลนหายใจไว ไอออกมาแรง ๆ เพอขบเสมหะออก 5.2 ดแลใหผปวยไดรบน าประมาณวนละ 2-3 ลตร โดยน าอนจะชวยใหเสมหะออนตวขบออกไดงาย การขาดน าท าใหเสมหะเหนยวยากตอการขบเสมหะออก สงผลใหทางเดนหายใจไมโลง การแลกเปลยนกาซลดลง ส าหรบปรมาณน าทผปวยแตละรายควรจะไดรบในแตละวนแตกตางกน ตองพจารณาใหเหมาะสมกบผปวยแตละรายดวย 5.3 การพนละอองฝอย เปนการใชละอองน าพนเพอเพมความชมชน ท าใหเสมหะออนตวลง และขบออกไดงายขน และการกระตนใหผปวยไออยางมประสทธภาพภายหลงการใชละอองน าพนจะยงท าใหเสมหะถกขบออกมาไดงาย 5.4 การเคาะปอด การสนสะเทอน และการจดทาเพอระบายเสมหะ เปนวธทชวยในการระบายเสมหะทเกาะอยภายในทางเดนหายใจใหหลดออกมาไดงายขน แตกอนท าการเคาะปอด และการสนสะเทอนตองมการประเมนภาวะทเปนขอจ ากดตาง ๆ เชน การคาทอระบายทรวงอก กระดกซโครงหก เปนตน เพราะจะเปนการเพมอนตรายใหกบผปวยมากขน นอกจากนการจดทาตามแรงโนมถวงเพอระบายเสมหะ (postural drainage) กสามารถชวยไดเชนกน โดยการจดทาตองจดใหทางเดนหายใจอยในแนวดงเพอใหเสมหะออกมาโดยอาศยแรงดงดดของโลก ทงนตองทราบกายวภาคของระบบทางเดนหายใจและทราบวาปอดดานใดมพยาธสภาพจงจะสามารถจดทาไดอยางถกตอง 5.5 การดดเสมหะ เปนการใชสายดดเสมหะปราศจากเชอใสผานเขาทางปาก จมกทอเจาะหลอดลมคอหรอทอหลอดลมคอ เพอน าเสมหะออกจากทางเดนหายใจ จ าเปนส าหรบผทมเสมหะเหนยว ผทการท าหนาทของปอดลดลงจนท าใหกลไกการไอไมปกต ผปวยทไมสามารถไอหรอขบเสมหะออกไดเอง เชน ผปวยทหมดสต ผปวยทใสทอชวยหายใจ ผปวยทออนเพลยมาก ผปวยเหลานมความจ าเปนตองดดเสมหะเปนระยะ ส าหรบขอบงชในการดดเสมหะ ไดแก หายใจเสยงดงครดคราด กระสบกระสาย อตราการเตนของชพจร และการหายใจเพมขน มอาการเขยวคล าจากการขาดออกซเจน อปกรณส าหรบการดดเสมหะ ไดแก เครองดดเสมหะ มทงแบบตดผนง และแบบเคลอนทได ถงมอปราศจากเชอ ไมกดลน ผากอซ หากผปวยคาทอหลอดลมคอชนดทมลกโปง (cuff) ตองเตรยม

6

กระบอกฉดยาขนาด 10 mL เพอใชส าหรบดดลมออกจากลกโปง หฟงส าหรบประเมนเสยงเสมหะ และสายดดเสมหะปราศจากเชอ มหลายขนาดใหเลอกใช ดงน

อาย ขนาดสายดดเสมหะ แรกเกด-18 เดอน 6-8 F 18-24 เดอน 8-10 F 2-4 ป 10-12 F 5-10 ป 12-14 F ผใหญ 14-16 F

6. การคงไวซงสภาพทางเดนหายใจทโลง ไดแก การใสอปกรณเขาทางปาก จมก หรอคอ เพอชวยใหทางเดนหายใจโลง

6.1 Oral nasal pharyngeal airway เปนทอสน ๆ ส าหรบใสเขาทางปากหรอจมก เพอใหทางเดนหายใจสวนตนโลง งายตอการก าจดเสมหะทอาจมาอดตนทางเดนหายใจ ทอนจะอยบรเวณคอหอยเทานน เหมาะส าหรบผปวยทหมดสต ถาผปวยทรสกตวจะร าคาญทอน และทออาจไปกระตนปฏกรยาขยอน (gag reflex) ท าใหอาเจยนและอาจสดส าลกเขาปอดได

6.2 ทอหลอดลมคอ (endotracheal tube) เปนการใสทอเขาในหลอดลมโดยตรง โดยใสเขาทางปากหรอจมก สวนปลายทอจะอยเหนอคารนา (carina) ประมาณ 1 นว ทอนจะชวยปองกนการอดตนทางเดนหายใจ และชวยใหดดเสมหะไดงายขน การปองกนการส าลกกระท าโดยเตมลมเขาไปในลกโปง จนสามารถอดหลอดลมไดสนท และทอนสามารถใชตอเขากบเครองชวยหายใจได 6.3 ทอเจาะหลอดลมคอ (tracheostomy tube) เปนการใสทอโดยตองเจาะคอผปวยกอนเพอเปนทางส าหรบสอดทอเขาหลอดลมใหญ ใชในกรณทผปวยตองใสทอหลอดลมนานเกน 10-14 วน การใสทอหลอดลมคอท าใหอากาศผานเขา-ออก ในระยะทสนขน กลามเนอทใชในการหายใจท างานนอยลง สามารถขจดเสมหะจากหลอดลมและปอดไดงายขน การดแลตองระมดระวงเลอดออกไปอดกนทางเดนหายใจในระยะแรกหลงเจาะคอใหม ๆ จงตองหมนดดเสมหะให นอกจากนยงมผลกระทบทางดานภาพลกษณ ผปวยเปลงเสยงไมได จงตองอธบายใหผปวยเขาใจ และใชการตดตอ สอสารดวยวธอนนอกจากการพด การปฏบตการใหออกซเจน

กอนการใหออกซเจนผปวย พยาบาลตองตรวจสอบค าสงการรกษาของแพทยใหถกตองทงชนดอปกรณใหออกซเจน อตราไหล ชอ-นามสกลผปวย

1. การใหออกซเจนชนดสายยางเขาจมก

สายยางเขาจมกท าดวยพลาสตก เปนทอกลวง ดานปลายส าหรบสอดเขาจมกเปนทอขนาดเลก 2 ทอ ยาวประมาณ 1/2 นว ปลายอกดานส าหรบตอเขากบแหลงออกซเจน มสายส าหรบรดกบใบหนาเพอใหกระชบอยกบท วธปฏบตการใหออกซเจนชนดสายยางเขาจมก แสดงในตารางท 6.1

7

ตารางท 6.1 วธปฏบตการใหออกซเจนชนดสายยางเขาจมก

ล าดบ วธปฏบต เหตผล 1 ลางมอใหสะอาด เชดใหแหง ปองกนการแพรกระจายของเชอโรค 2 อธบายใหผปวยทราบเกยวกบจดประสงคของการให

ออกซเจน และใหผปวยหายใจทางจมก ใหความรวมมอ และลดความวตกกงวล

3 จดใหผปวยนอนศรษะสง 30-90 องศา ทานชวยใหปอดขยายไดเตมท 4 ตอเครองควบคมอตราการไหลของออกซเจนกบ

หวตอออกซเจน เตรยมพรอมใชงาน

5 เตมน ากลนปราศจากเชอลงในเครองท าความชน โดยเตมใหระดบน ากลนอยระหวางขดก าหนดปรมาณสงสดกบขดบอกปรมาณต าสด แลวตอเขากบเครองควบคมอตราการไหลของออกซเจน

ออกซเจนทผานความชนท าใหเยอบทางเดนหายใจชมชน

6 ตอสายยางเขาจมกเขากบเครองท าความชน (ภาพท 6-4)

ปองกนเยอบทางเดนหายใจแหง

7 ปรบอตราการไหลออกซเจนตามแผนการรกษา ไมควรเกน 6 ลตร/ นาท และตรวจสอบวามออกซเจนไหลผาน (ภาพท 6-5)

ไดออกซเจนตามแผนการรกษา

8 ใสสายยางดานทม 2 ทอ เขาทางจมกทง 2 ขาง โดยใสในลกษณะใหโคงคว าลงตามแนวโคงของรจมก (ภาพท 6-6) ปรบสายคลองศรษะหรอคลองมาทคอใหกระชบ (ภาพท 6-7) อาจใชผากอซรองทหลงใบห

ใหออกซเจนเขาสรางกายอยางมประสทธภาพ และปองกนสายกดทบเนอเยอหลงใบหโดยตรง

ภาพท 6-4 การตอสายยางเขาจมกเขากบเครองท าความชน

8

ภาพท 6-5 การตรวจสอบการไหลของออกซเจน

ภาพท 6-6 การใสสายยางดานทม 2 ทอ เขาทางจมกในลกษณะใหโคงคว าลงตามแนวโคงของรจมก

ภาพท 6-7 การปรบสายคลองใหกระชบ

2. การใหออกซเจนชนดหนากาก

หนากากทใหออกซเจนท าจากพลาสตกหรอยาง ใชส าหรบครอบปดบรเวณปากและจมกมหลายชนด ไดแก 1. หนากากธรรมดา (simple mask) 2. หนากากทตอกบถงเกบออกซเจนชนดไมมลน (rebreathing mask) 3. หนากากทตอกบถงเกบออกซเจนชนดมลนเปดทางเดยว (non rebreathing mask) 4. หนากากทตอกบลนทมชองระบายอากาศ (venturi mask)

9

แพทยเปนผสงชนดหนากากออกซเจนทจะใชกบผปวยแตละราย โดยตองเลอกใชหนากากทมขนาดเหมาะสมกบใบหนาของผปวย สามารถครอบปดปากและจมกไดอยางมดชด วธปฏบตการใหออกซเจนชนดหนากาก แสดงในตารางท 6.2 ตารางท 6.2 วธปฏบตการใหออกซเจนชนดหนากาก

ล าดบ วธปฏบต เหตผล 1-5 ปฏบตเชนเดยวกบปฏบตการใหออกซเจนชนดสายยาง

เขาจมก เชนเดยวกบการใหออกซเจนชนดสายยางเขาจมก

6 ตอสายหนากากเขากบเครองท าความชน ปองกนเยอบทางเดนหายใจแหง 7 ปรบอตราการไหลออกซเจน อตรา 10-15 ลตร/ นาท

ตรวจสอบวามออกซเจนไหลผานเขาไปในหนากาก ถามถงเกบออกซเจนตองใหออกซเจนไหลเขาไปในถงเกบออกซเจนจนโปง

ใหไดออกซเจนตามแผนการรกษา

8 วางหนากากใหตรงกบดงจมกแลวจงครอบคางใหกระชบ ปรบสายยางคลองรอบศรษะใหกระชบ

ใหออกซเจนเขาสรางกายอยางมประสทธภาพ

เมอปฏบตการพยาบาลเสรจใหลางมอใหสะอาด เชดใหแหง บนทกชนดออกซเจน อตราการไหล ปฏกรยาผปวยลงในใบบนทกทางการพยาบาล เพอเปนหลกฐานทางการพยาบาลและผปวยไดรบการรกษาพยาบาลอยางตอเนอง การพยาบาลผปวยทไดรบออกซเจน

การใหออกซเจนมประโยชนกบผปวย แตกอาจเกดภาวะแทรกซอนไดเชนกน พยาบาลจงควรดแล และใหค าแนะน าในการปฏบตตนทถกตองกบผปวย ดงน

1. ใหออกซเจนตรงตามค าสงการรกษาของแพทย 2. แนะน าผปวยไมใหปรบเปลยนต าแหนงอปกรณในการใหออกซเจน 3. กระตนใหผปวยเคลอนไหวรางกายบนเตยง 4. ตรวจสอบสญญาณชพ พรอมสงเกตอาการทบงบอกถงภาวะขาดออกซเจน เชน

หายใจเรวตน เวยนศรษะ เจบหนาอก และภาวะแทรกซอนจากการไดรบออกซเจนมากเกน เชน ไอ หอบเหนอย เปนตน

5. ดแลใหทางเดนหายใจโลงตลอดเวลา โดยจดทาทเหมาะสม และท าใหทางเดนหายใจชมชน 6. ประเมนอาการผปวยโดยการตรวจสอบระดบความรสกตว ลกษณะการหายใจ

สญญาณชพ สผว ความอนของผวหนง หากผดปกตใหการชวยเหลอทนท 7. ดแลใหออกซเจนไหลไดสะดวก โดยไมใหสายออกซเจนอดตน หก พบ และไมรวซม 8. ดแลความสะอาดของสายออกซเจนโดยเชดดวยแอลกอฮอล 70% เพอปองกนการ

ตดเชอ

10

9. ตรวจสอบระดบน าหรอน าแขงในเครองท าความชน 10. เมอหยดใหออกซเจนในระยะแรก ตองสงเกตอาการผปวยอยางใกลชด 11. ดแลความสะอาดชองปากทก 3-4 ชวโมง เนองจากออกซเจนท าใหเยอบแหง ท าใหม

กลนปาก 12. ดแลผวหนงบรเวณปาก จมก เนองจากการถกเสยดสจากสายออกซเจน

การดดเสมหะ

การดดเสมหะทงการดดเสมหะทางปาก ทางทอหลอดลมคอ หรอทางทอเจาะหลอดลมคอ ตองปฏบตดวยเทคนคปราศจากเชออยางเครงครด เพอปองกนการตดเชอในระบบทางเดนหายใจ วธปฏบตการดดเสมหะในปาก แสดงในตารางท 6.3 และวธปฏบตการดดเสมหะทางทอเจาะหลอดลมคอ แสดงในตารางท 6.4 ตารางท 6.3 วธปฏบตการดดเสมหะทางปาก

ล าดบ วธปฏบต เหตผล 1 ลางมอใหสะอาด เชดใหแหง ปองกนการแพรกระจายของเชอโรค 2 บอกวตถประสงคในการดดเสมหะ ผปวยใหความรวมมอ 3 สงเกตลกษณะการหายใจกอนการดดเสมหะ เปรยบเทยบกบภายหลงดดเสมหะ 4 เคาะปอด ขบเสมหะออกมารวมกนทบรเวณ

ทางเดนหายใจสวนบน 5 จดทานอนตะแคงศรษะต าเลกนอย ชวยใหเสมหะออกไดสะดวก 6 สวมถงมอปราศจากเชอ หยบสายดดตอเขากบ

หวตอเครองดดเสมหะ ปองกนการตดเชอจากอปกรณเขาสทางเดนหายใจผปวย

7 เปดเครองดดเสมหะ ทารก 50-95 มลลเมตรปรอท (mmHg) เดก 95-100 mmHg ผใหญ 100-140 mmHg (Timby, 2009, p. 847)

ปองกนการมเลอดออกหรอระคายเคองตอเยอบ

8 การดด เสมหะในปาก ใสสายดด เสมหะลก ประมาณ 3-4 นว หากตองการดดเสมหะลกถงหลอดลม ใสสายดดเสมหะลก ประมาณ 8-10 นว แลวหมนสายขนพรอมกบดดเสมหะซงแตละครงใชเวลาไมเกน 10-15 วนาท (Taylor, Lillis, LeMone & Lynn, 2008, p. 1657) โดยหลกเลยงบรเวณคอหอยดานหล ง โดยในขณะใสสายยางดดเสมหะ

การดดเสมหะนานท าใหหลอดลมหดเกรง หวใจเตนชาลงหรอเตนผดปกตจากการกระตนประสาทวากส (vagus nerve) และผปวยเหนอยจากสญเสยออกซเจน ปองกนการอาเจยน

11

ตารางท 6.3 วธปฏบตการดดเสมหะทางปาก (ตอ)

ล าดบ วธปฏบต เหตผล 8

(ตอ) ตองปดสายดดเสมหะไวกอนจนกวาสายดดเสมหะจะอยในต าแหนงทตองการดดเสมหะ เพอปองกนการดดอากาศออกจากทางเดนหายใจออกมามากเกน และระคายเคองตอทางเดนหายใจ (ภาพท 6-8)

9 หลงการดดเสมหะแตละครงใหพกประมาณ 3 นาท กอนท าการดดเสมหะใหม

ปองกนการเกดภาวะขาดออกซเจน

10 ปลดปลายสายดดเสมหะ และถอดถงมอทง ปองกนการแพรกระจายของเชอโรค

ภาพท 6-8 การดดเสมหะทางปาก ตารางท 6.4 วธปฏบตการดดเสมหะทางทอหลอดลมคอ/ ทอเจาะหลอดลมคอ

ล าดบ วธปฏบต เหตผล 1-4 ปฏบตเชนเดยวกบวธปฏบตการดดเสมหะทางปาก เชนเดยวกบวธปฏบตการดดเสมหะ

ทางปาก 5 จดทา กรณเปนผปวยไมรสกตวใหจดทานอน

ตะแคง และหนหนาไปดานทพยาบาลยนอย กรณเปนผปวยทรสกตวและปฏกรยาการขยอนเปนปกต ใหจดทานอนกงนง

เปนทาทชวยใหอากาศเขา -ออก จากปอดไดด

6 กรณทเปนผปวยใสทอทมลกโปง ใหดดลมออกกอน ไมใหขดขวางการดดเสมหะ 7 ใหออกซเจน ประมาณ 1-2 นาท จนคาความอมตว

ของออกซเจนในเลอด อยท 95-100% ปองกนการเกดภาวะขาดออกซเจน

8 สวมถงมอปราศจากเชอ หยบสายดดตอเขากบหวตอเครองดดเสมหะ

ปองกนการตดเชอโรคจากอปกรณเขาสทางเดนหายใจผปวย

12

ตารางท 6.4 วธปฏบตการดดเสมหะทางทอหลอดลมคอ/ ทอเจาะหลอดลมคอ (ตอ)

ล าดบ วธปฏบต เหตผล 9 เปดเครองดดเสมหะ ปองกนการมเลอดออกหรอระคาย

เคองตอเยอบ 10 ใสสายดดเสมหะลก ประมาณ 4-5 นว หรอจนรสก

วามแรงตาน (Timby, 2009, p. 849) แลวดดเสมหะพรอมกบหมนสายขน (ภาพท 6-9) แตละครงใชเวลาไมเกน 10-15 วนาท

การดดเสมหะนานท าใหหลอดลมหดเกรง หวใจเตนชาลงหรอเตนผดปกต และผปวยเหนอย

11 หลงการดดเสมหะแตละครงดแลใหไดออกซเจน ประมาณ 2-3 นาท และพกประมาณ 3 นาท กอนท าการดดเสมหะใหม

ปองกนการเกดภาวะขาดออกซเจน

12 ปลดปลายสายดดเสมหะ และถอดถงมอทง ปองกนการแพรกระจายของเชอโรค 13 กรณผปวยใสทอทมลกโปงใหดนลมเขาตามเดม (ด

จากค าแนะน าของบรษท ผผลต) และบนทกปรมาณ ลมทดนเขา

ใสลมเขาใหพอเหมาะ หากลมเขามากเกนจะเปนอนตรายตอเนอเยอท ลกโปงไปกดทบ หากใสลมเขานอยเกนจะท าใหมอากาศรวออกมา

14 ใชหฟงตรวจเสยงการท างานของปอด ประเมนประสทธภาพการดดเสมหะ

ภาพท 6-9 การดดเสมหะทางทอเจาะหลอดลมคอ เมอดดเสมหะเสรจดแลใหผปวยนอนในทาทสบาย บนทกลกษณะ จ านวนเสมหะ และปฏกรยาของผปวยลงในในใบบนทกทางการพยาบาล เพอเปนหลกฐานทางการพยาบาล และเปนขอมลส าหรบการดแลอยางตอเนอง

หากการดดเสมหะไดผลดจะท าใหรางกายไดรบออกซเจนเพยงพอทางเดนหายใจโลง ไมมเสมหะอดตนทางเดนหายใจ ไมมการตดเชอทางเดนหายใจ ผปวยทไดรบการดดเสมหะแลวตองดแล

13

เพมเตม คอ ผปวยทไดรบอาหาร น า และยาทางสายยางใหอาหาร รวมกบการใสทอหลอดลมคอหรอทอเจาะหลอดลมคอชนดทมลกโปง ควรดดเสมหะใหเรยบรอยกอนใหอาหาร ในกรณทผปวยรสกตว พยาบาลควรอธบายใหผปวยเขาใจเพอลดความวตกกงวล และใหความรวมมอ ภายหลงการดดเสมหะทกครงตองตดตามและสงเกตสญญาณชพ ลกษณะการหายใจ การไอ จ านวน ส ความเหนยวของเสมหะ ความบอยของการดดเสมหะ การมเลอดออก การตอบสนองอยางอน หรอภาวะแทรกซอนอน ๆ เชน อาการกระสบกระสาย ชพจรชาลง คลนไส อาเจยน การตดเชอ เปนตน

บทสรป

มนษยสามารถด ารงชวตอยไดเพราะมอากาศหายใจ ดงนนในผปวยทมปญหา เกยวกบการหายใจ จงเปนผปวยทตองไดรบการชวยเหลอเปนอนดบแรก ดวยวธการทถกตองเหมาะสม ทงการสงเสรมการหายใจ การชวยเหลอใหไดรบออกซเจนเพยงพอ และการก าจดเสมหะทอดกนทางเดนหายใจ ค าถามทบทวน

จงตอบค าถามทกขอ 1. จงบอกวธการประเมนระดบออกซเจนในรางกาย 2. จงบอกวธการสงเสรมใหรางกายไดรบออกซเจนอยางเพยงพอ 3. จงบอกการพยาบาลผปวยทไดรบออกซเจน 4. จงบอกคาแรงดนทใชในการดดเสมหะในทารก เดก และผใหญ 5. เหตใดจงตองใหออกซเจนกอน ระหวาง และหลงการดดเสมหะ 6. การดดเสมหะแตละครงควรใชเวลานานเทาใด

14

บรรณานกรม

สปาณ เสนาดสย และวรรณา ประไพพานช. (บรรณาธการ). (2551). การพยาบาลพนฐาน: แนวคดและการปฏบต. พมพครงท 12. กรงเทพฯ : โรงพยาบาลรามาธบด.

อจฉรา พมพวง และคณะ. (2549). การพยาบาลพนฐาน: ปฏบตการพยาบาล. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: วทยาลยสภากาชาดไทย.

Craven, R.F., & Hirnle, C. J. (2009). Fundamentals of nursing: human health and function (6 th ed.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.

deWit, S. C. 2009. Medical-surgical nursing : Concepts & practice: Student learning guide. St. Louis, Missouri: Saunders Elsevier.

Nettina, S. M. (2006). Lippincott manual of nursing practice. (8th ed.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.

Potter, P. A. & Perry, A. G. (2003). Basic nursing: Essentials for practice. (5 th ed.). St. Louis, MO: Mosby.

Taylor, C., Lillis, C., LeMone, P., & Lynn, P. (2008). Fundamentals of nursing: The art and science of nursing care. (6 th ed.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.

Timby, B. K. (2009). Fundamental: Nursing skills and concepts. (9th ed.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.