วดหนาพระธาต

อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก

โดย นายศกดสทธ โสมนส

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาสถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรมไทย ภาควชาศลปสถาปตยกรรม

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2547

ISBN 974 - 464 - 201 - 7 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

WAT NAPHRATHAT,

AMPHOE NAKHON THAI, PHITSANULOK PROVINCE

By Saksit Somanat

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree

MASTER OF ARCHITECTURE Department of Architecture and Related Arts

Graduate School SILPAKORN UNIVERSITY

2004 ISBN 974 - 464 - 201 - 7

บณทตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร อนมตใหวทยานพนธเรอง วดหนาพระธาต อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก เสนอโดย นายศกดสทธ โสมนส เปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญา สถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรมไทย

...................................................... (รองศาสตราจารย ดร.จราวรรณ คงคลาย)

คณบดบณฑตวทยาลย วนท.........เดอน......................พ.ศ..............

ผควบคมวทยานพนธ 1.รองศาสตราจารยสมใจ นมเลก 2.อาจารยชาญวทย สรรพศร คณะกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ ......................................................ประธานกรรมการ (อาจารย ดร.ประเวศ ลมปรงษ ) .........../......................./.................. ......................................................กรรมการ .............................................กรรมการ (รองศาสตราจารยสมใจ นมเลก) (อาจารยชาญวทย สรรพศร) .........../......................./.................. .........../......................./............... ......................................................กรรมการ (รองศาสตราจารย ดร.ภญโญ สวรรณคร ) .........../......................./..................

ง

K 43262058 : สาขาวชาสถาปตยกรรมไทย คาสาคญ : วดหนาพระธาต อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก ศกดสทธ โสมนส : วดหนาพระธาต อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก (WAT NAPHRATHAT, AMPHOE NAKHON THAI, PHITSANULOK PROVINCE) อาจารยผควบคม วทยานพนธ : รศ. สมใจ นมเลก และ อ. ชาญวทย สรรพศร. 179 หนา. ISBN 974 - 464 - 201 - 7

วดเปนสถานททสาคญแหงหนงของคนไทยนบตงแตเรมแรกของอาณาจกรไทย สมยสโขทยเปนตนมา นอกจากจะเปนศนยรวมทางจตใจวดยงเปนศนยกลางทางกจกรรมของชมชน ทงกษตรย และชาวบานตางกใหการอปถมภวดอยางดมาโดยตลอด ปจจบนสภาพทางสงคมและวฒนธรรมของคนไทยไดเปลยนแปลงไป วดไดถกลดบทบาทลงอยางมาก ไมไดเปนศนยกลางชมชนเหมอนดงสมยกอน ความสมพนธของวดกบชมชนกนอยลงมาก ขาดการดแลเอาใจใสจากประชาชนหรอจากหนวยงานของรฐบาล ทาใหวดหลายๆแหงมความเสอมโทรมเปนอยางมาก โดยเฉพาะวดในเมองหรอชมชนทมความเจรญทางวตถสง ปญหาดงกลาวสามารถแกไขหรอบรรเทาได โดยวดหรอพระสงฆตองสรางกจกรรมใหมฯท สอดคลองกบความตองการของชมชนใหเกดขนในวด นอกจากกจกรรมทางดานสงคมสงเคราะหแลว ยงมกจกรรมอกประเภทหนง ซงหลายๆวดใหความสนใจและและชาวบานเองกเหนความสาคญ โดยเฉพาะชมชนทมความเปนมาทางประวตศาสตรทยาวนาน นนคอกจกรรมทางดานการอนรกษและการสงเสรมวฒนธรรมทองถน ถาหากกจกรรมทางวฒนธรรมเหลานยงคงอยในวดและไดรบการจดการใหเจรญงอกงามดารงคกบทองถน วดกจะยงมความสาคญคกบชมชนตอไปอกนาน

อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก เปนชมชนทมประวตศาสตรเกาแกและตอเนองมาจนปจจบนมกจกรรมทางวฒนธรรมและประเพณหลายอยางทเปนเอกลกษณทยงคงปฏบตสบตอกนมา แตเนองจากความไมเหมาะสมของพนททาใหกจกรรมหลายอยางไดถกแยกออกไปจากพนทวด วดไดถก ลดความสาคญลงและขาดการอปถมภจากชาวบาน วดจงอยในสภาพทเสอมโทรม การออกแบบวด หนาพระธาตเพอแกปญหาดงกลาว เปนการใชขบวนการออกแบบทางสถาปตยกรรม เพอสรางพนท รองรบกจกรรมทางประเพณ ใหเหมาะสมกบกบความตองการของชมชนและสอดคลองกบประเพณนยมในการออกแบบพทธสถาน จงเปนอกแนวทางหนงทนาเสนอการแกปญหาใหออกมาเปนรปธรรม เพอพฒนาใหวดกลบมาเปนศนยกลางทยงยนของสงคมอกครง ภาควชาศลปสถาปตยกรรม บณทตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2547 ลายมอชอนกศกษา ............................................................ ลายมอชออาจารยผควบคมวทยานพนธ 1. ........................................ 2. ...........................................

จ

K 43262058 : MAJOR : THAI ARCHITECTURE KEY WORD : WAT NAPRATHAT

SAKSIT SOMANAT : WAT NAPHRATHAT, AMPHOE NAKHON THAI, PHITSANULOK PROVINCE. THESIS ADVISORS : ASSO. PROF. SOMJAI NIMLEK, AND CHARNWIT SAPPHASIRI. 179 pp. ISBN 974 - 464 - 201 - 7

Recently, under the change of social culture of the Thais, the differences between past

and present have caused the deviation of the roles of Wat from the centre of community to what the remnant of community centre. This effect can be seen through the decreasing of attention from both civil and government sectors, especially, temple that is located in the urban or commercial area. Responding to this problem, the proposal for new activities that serve community’s requirement might be a possible solution.

As a result, historical conservation and local culture are regarded as the conventional solution realized by local municipal as proposal to draw attentions back from local communities. This might prolong the roles of Wat either as the centre or as the vitalizing space of community. Nakornthai district in Phitsanulok is a long historical community, well equipped with its long tradition, local custom and ritual. These factors elaborately help the community to express its identity. In contrast, under conditions and by unsuitability of local area, some activities that serve for the above factors has been disregarded. Wat Naphrathat is the focal site in this thesis. Failure of the temple to meet the local conditions has caused segregation between local activities and the temple.

Support from local community and the quality of being a centre have then been declined. The proposal for new space uses in Wat Naphrathat proposed by this thesis will focus on how to provide space that serves for traditional activity. Finding the revitalizing procedure for the temple to be a sustaining community space is the objective of the thesis. Arrangement of space in the temple and requirement of space uses from the local community that meet the traditional criteria of designing religious architecture is, proposed by this thesis to be an alternative for practical solution.

Department of Architecture and Related Arts Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2004 Student’ s signature ................................................................. Thesis Advisors’ signature 1. ................................................... 2. ...........................................................

ฉ

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณผมสวนสาคญททาใหวทยานพนธฉบบนสาเรจลงได ดงรายนามตอไปน คณาจารยคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากรทกทาน โดยเฉพาะ

ทปรกษาวทยานพนธ คอรองศาสตราจารยสมใจ นมเลก และอาจารยชาญวทย สรรพศร ประธานกรรมการตรวจสอบวทยานพนธ อาจารย ดร.ประเวศ ลมปรงษ ผรวมตรวจวทยานพนธ รองศาสตราจารย ดร .ภญโญ สวรรณค ร จากคณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย และสาหรบคาแนะนาอนมประโยชนตางฯ จากอาจารยวนดา พงสนทร อาจารยบญชา ชมเกษร รองศาสตราจารย สมคด จระทศนกล ผชวยศาสตราจารย สมชาต จงสรอารกษ

ผมคณปการตอการใหขอมลวทยานพนธ พระครประพฒนธรรมคณ เจาอาวาสวด หนาพระธาต อาเภอนครไทย อาจารยกองทรพย ทนเสรม โรงเรยนนครไทยวทยาคม จงหวดพษณโลก

สานกงาน กพ.ผใหทนการศกษา ระหวางปการศกษา 2543 – 2544 เจาหนาทธรการคณะสถาปตยกรรมศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ครอบครวโสมนส คณชยยงค พรหมไกรฤทธ คณวฒนา จนทรอดม คณมกดา คณ

อภญญา ธงปโยรส

ช

สารบญ หนา บทคดยอภาษาไทย ....................................................................................................... ง บทคดยอภาษาองกฤษ ................................................................................................... จ กตตกรรมประกาศ ........................................................................................................ ฉ สารบญภาพ ................................................................................................................ ญ สารบญภาพประกอบ .................................................................................................... ณ บทท 1 บทนา ............................................................................................................... 1

ความเปนมาของโครงการ ............................................................................. 1 เปาหมายของโครงการ ................................................................. ................ 5 วตถประสงคและขอบเขตวทยานพนธ ............................................................ 6 วธดาเนนงาน ……………………………………………………………...…….. 6 แหลงขอมล ………………………………………………………………..…….. 7

2 วฒนธรรมและประเพณ ..................................................................................... 8 1.วฒนธรรม ................................................................................................ 8 2.วฒนธรรมไทย .......................................................................................... 17 3.ประเพณ ................................................................................................... 29

3 ศาสนาพทธ พระสงฆและวด .............................................................................. 31 ศาสนาพทธและพระสงฆ .............................................................................. 31 การบรรพชาอปสมบท .................................................................................. 32 การดารงสมณะเพศของพระภกษ .................................................................. 34 กจวตรของพระภกษสามเณรในวด ................................................................ 35 วดในประเทศไทย ........................................................................................ 38 มลเหตการสรางวด ...................................................................................... 38 ประเภทของวด ........................................................................................... 41 สวนประกอบของวด .................................................................................... 42 อาคารประกอบของวด ................................................................................ 43 การปกครองพระภกษสามเณร ..................................................................... 47

ซ

บทท หนา ประวตการปกครองคณะสงฆไทย .................................................................. 47 ความสมพนธระหวางพระสงฆ วด ประชาชนและราชอาณาจกร ...................... 51 ปญหาของพทธศาสนากบสงคมไทย ............................................................. 52

5 เมองนครไทยและวดหนาพระธาต ..................................................................... 55 สภาพภมศาสตร ......................................................................................... 55 สภาพเศรษฐกจ .......................................................................................... 61 สภาพสงคม ................................................................................................ 62 ประวตความเปนมาของอาเภอนครไทย ........................................................ 64 สถานทและโบราณสถานทสาคญของอาเภอนครไทย ..................................... 68 ประเพณและพธกรรมทองถน ....................................................................... 79

6 สวนประกอบโครงการ การกาหนดรปแบบและขนาดพนท ................................... 99 1.สวนพทธาวาส ........................................................................................ 100 2.สวนสงฆาวาส ......................................................................................... 103 3.สวนสาธารณะ ........................................................................................ 107

7 การกาหนดแนวความคดในการออกแบบ ........................................................... 116 1. ประเพณนยมในการออกแบบพทธศาสนสถานในประเทศไทย ................... 116 2. การออกแบบสถาปตยกรรมใหมเอกลกษณของทองถนและยคสมย ............ 119

8 การออกแบบ .................................................................................................. 136 สวนประกอบโครงการและพนทใชสอย ......................................................... 136 ทตงโครงการ ............................................................................................. 137 ขบวนการออกแบบและแบบ ....................................................................... 140 ภาพถายหนจาลองและทศนยภาพ .............................................................. 162

9 สรป .............................................................................................................. 172 บรรณานกรม .............................................................................................................. 176 ประวตผวจย ............................................................................................................... 179

ฌ

สารบญภาพ ภาพท หนา

1 อนสาวรยพอขนบางกลางทาวและตนจาปาขาว ............................................ 68 2 ภาพสลกหนทถากา .................................................................................... 69 3 โบราณวตถทเกบไวในวดกลาง .................................................................... 71 4 โบราณวตถทเกบไวในวดกลาง .................................................................... 71 5 วหารวดหวรอง ........................................................................................... 72 6 โบสถวดหวรอง .......................................................................................... 73 7 พระพทธรปไม วดนาบว .............................................................................. 74 8 ใบเสมาหน วดนาบว ................................................................................... 74 9 เตาเผาบานนาไกเขย .................................................................................. 75

10 ซากพระธาต ............................................................................................... 77 11 รปดานหนา ใบเสมาสลกพระพทธรปขดสมาธเพชร (หลวงพอเพชร) ............... 78 12 วหารหลวงพอเพชร .................................................................................... 78 13 การทอธงชย .............................................................................................. 81 14 การทอธงชย .............................................................................................. 81 15 ภาพแสดงพธประเพณปกธงชย ................................................................... 81 16 ภาพแสดงพธประเพณปกธงชย ................................................................... 81 17 การตงเครองบวงสรวงพอขนบางกลางทาว ................................................... 81 18 การปกธงทเขาชางลวง ............................................................................... 81 19 อาวธโบราณสมยอยธยา ............................................................................ 110 20 เครองถวยโบราณสมยอยธยา .................................................................... 110 21 ตวอยางการจดแสดงในพพธภณฑ ............................................................. 111 22 ภาพการใชพนทในพธปกธงชย ................................................................... 113 23 ภาพการใชพนทในพธปกธงชย ................................................................... 113 24 โบสถวดหวรอง อ.นครไทย จ.พษณโลก ...................................................... 133 25 วหารวดพระศรรตนมหาธาต อ.เมอง จ.พษณโลก ..................................... 133 26 โบสถวดราชบรณะ อ.เมอง จ.พษณโลก ................................................... 134

ญ

ภาพท หนา 27 สภาพปจจบนวดดานทศเหนอ (หนาวด ถนนนครไทย-ดานซาย) ................... 137 28 สภาพปจจบนของวดดานทศตะวนตก ......................................................... 137 29 สภาพปจจบนของวดดานทศใต .................................................................. 138 30 สภาพปจจบนวดดานทศตะวนออก ............................................................. 138 31 พระอโบสถ ............................................................................................... 138 32 วหาร ........................................................................................................ 139 33 ศาลาธรรมหลงใหม ................................................................................... 139 34 ศาลาธรรมหลงเดม ................................................................................... 140 35 คลองในพนทโครงการ ............................................................................... 140 36 หนจาลองผงรวมโครงการ .......................................................................... 162 37 ทศนยภาพรวมโครงการ ............................................................................. 163 38 ทางเขาโครงการ ........................................................................................ 164 39 ศาลาธรรมและทจอดรถ ............................................................................. 164 40 ศาลาโรงครว หองนา ศาลาพระปรยตธรรมและหอกลอง .............................. 165 41 หมกฏ ...................................................................................................... 165 42 ฌาปนสถาน ............................................................................................. 166 43 ศนยรบเลยงเดกกอนเกณฑ ........................................................................ 166 44 พพธภณฑ ................................................................................................ 167 45 สวนสงฆาวาส ........................................................................................... 167 46 พระธาต ................................................................................................... 168 47 วหาร ........................................................................................................ 168 48 พระอโบสถ ............................................................................................... 169 49 พระอโบสถ ............................................................................................... 169 50 ทศนยภาพพระธาต ................................................................................... 170 51 ทศนยภาพมมสงพระธาต .......................................................................... 170 52 ทศนยภาพดานหนาสวนพทธาวาส ............................................................. 171 53 ทศนยภาพดานหนาสวนพทธาวาส ............................................................. 171 54 ทศนยภาพดานหนาสวนพทธาวาส ............................................................. 171

ฎ

สารบญภาพประกอบ แผนผงท หนา

1 แผนทตงจงหวดพษณโลก ........................................................................... 58 2 แผนทแสดงบรเวณจงหวดพษณโลก ............................................................ 59 3 แผนทเทศบาลนครไทย ............................................................................... 60 4 แผนทแหลงโบราณคดนครไทย .................................................................... 70 5 วเคราะหลกษณะของจกรวาล .................................................................... 118 6 เครอขายทางเศรษฐกจอาณาจกรลานชางใน ครสตศตวรรษท 16-17 ............ 120 7 ผงวดเทพธดาราม กรงเทพ ......................................................................... 121 8 ผงวดชนะสงคราม กรงเทพ ....................................................................... 122 9 ผงวดธาตสจจะ จ.เลย .............................................................................. 122

10 ผงวดมหาธาต จ.เพชรบรณ ........................................................................ 123 11 ผงวดโพธชย จ.กาฬสนธ ............................................................................ 123 12 ผงวดตระพงทอง จ.สโขทย ......................................................................... 126 13 ผงวดพระศรรตนมหาธาต จ.พษณโลก ........................................................ 127 14 ผงวดมหาพฤฒาราม กรงเทพ ................................................................... 127

ลายเสนท หนา

1 การใชพนทประเพณปกธงชยในวดหนาพระธาต ........................................... 82 2 การใชพนทประเพณปกธงชยทสนามทวาการอาเภอ ..................................... 83 3 การใชพนทประเพณทาบญสลากภตในวดหนาพระธาต ................................. 84 4 การใชพนทประเพณงานบวชในวดหนาพระธาต ........................................... 86 5 การใชพนทประกอบพธวนมาฆะบชาในวดหนาพระธาต ................................ 87 6 การใชพนทประกอบพธวนวสาขะบชาในวดหนาพระธาต ............................... 88 7 การใชพนทประกอบพธวนอาสาฬหบชาในวดหนาพระธาต ............................ 89 8 การใชพนทประกอบพธวนเขาพรรษาในวดหนาพระธาต ................................ 90 9 การใชพนทประกอบพธวนออกพรรษาในวดหนาพระธาต .............................. 91

10 การใชพนทประกอบพธเทศนมหาชาตในวดหนาพระธาต .............................. 92 11 การใชพนทประกอบพธวนสงกรานตในวดหนาพระธาต ................................. 94

ฏ

ลายเสนท หนา 12 การใชพนทประกอบพธวนทอดกฐนในวดหนาพระธาต .................................. 95 13 การใชพนทประกอบพธวนทอดผาปาในวดหนาพระธาต ................................ 96 14 การใชพนทประกอบพธประเพณเสยงทาย .................................................... 97 15 รปแบบการใชพนทพระอโบสถ ................................................................... 101 16 รปแบบการใชพนทพระวหาร ...................................................................... 102 17 รปแบบการใชพนทศาลาธรรม .................................................................... 104 18 รปแบบการใชพนทกฏ ............................................................................... 106 19 รปแบบการใชพนทฌาปนสถาน ................................................................. 108 20 เนอหาการจดแสดง ................................................................................... 109 21 รปแบบการจดพนทพพธภณฑ ................................................................... 109 22 รปแบบการใชพนทในการจดแสดง .............................................................. 111 23 แผนภมภาพการจดพนทประเพณปกธงชย .................................................. 114 24 แสดงลกษณะผงวดแบบแยกสวนชดเจน ..................................................... 124 25 แสดงลกษณะผงวดแบบแยกสวนไมชดเจน ................................................. 124 26 การวเคราะหเจดยทรงพมขาวบณฑ เจดยประธานวดมหาธาต ...................... 128 27 การวเคราะหเจดยทรงระฆง เจดยประธานวดสระศร .................................... 129 28 การวเคราะหพระธาตอสาน ประเภทฐานเตย ............................................... 130 29 การวเคราะหพระธาต สมยใหม .................................................................. 131 30 วหารหนาเจดย วดเขาพระบาทนอย จ.สโขทย ............................................ 132 31 ตวอยางรปดานสมอสาน ........................................................................... 134 32 มณฑปสมยสโขทย .................................................................................... 135 33 ทตงโครงการ ............................................................................................ 141 34 ความสมพนธของสวนประกอบโครงการ ...................................................... 141 35 SCHEMATIC ........................................................................................... 142 36 SITE ANALYSIS ...................................................................................... 142 37 ผงรวมโครงการ ......................................................................................... 143 38 พระธาต ................................................................................................... 144 39 ผงรวม รปดานรวม พระธาต ....................................................................... 145

ฐ

ลายเสนท หนา 40 รปตดพระธาต .......................................................................................... 146 41 ผงพน รปดานขางพระอโบสถ ..................................................................... 147 42 รปดานหนา รปตดพระอโบสถ .................................................................... 148 43 รปดานหนา รปตดวหาร ............................................................................. 149 44 รปดานขาง ผงพนวหาร .............................................................................. 150 45 ศาลาธรรมและศาลาโถง ............................................................................ 151 46 ศาลาธรรม ................................................................................................ 152 47 หอกลองและหองนา .................................................................................. 153 48 ศาลาโรงครว ............................................................................................. 154 49 ศาลาพระปรยตธรรม ................................................................................. 155 50 กฏและกฏเจาอาวาส ................................................................................. 156 51 ผงพนพพธภณฑและศนยเลยงเดกกอนเกณฑ ............................................. 157 52 รปดานศนยเลยงเดกกอนเกณฑ ................................................................. 158 53 รปดานพพธภณฑ ..................................................................................... 159 54 ฌาปนสถาน ............................................................................................. 160 55 ศาลาสวดพระอภธรรม .............................................................................. 161

1

บทท 1 บทนา ความเปนมาของโครงการ หลงจากประเทศไทยไดมการปรบปรงระบบการปกครอง ตงแตสมยรชกาลท 5 เปนตนมา เพอพฒนาประเทศใหทนสมยตามแบบอยางประเทศตะวนตก มผลใหวถชวตและแนวคดของคนไทยเปลยนแปลงไป โดยเฉพาะคนในชมชนเมอง ทงฆราวาสและพระถกความเจรญทางวตถเขามาผลกใหแยกจากกน ทงสองฝายตางจมดงไปสความเสอม1 วดไดถกลดบทบาทลงอยางมาก ไมไดเปนศนยกลางชมชนเหมอนดงสมยกอน ความสมพนธของวดกบชมชนกนอยลงมาก ขาดการดแล เอาใจใสจากประชาชน หรอจากหนวยงานของรฐบาล วดหลายๆแหงจงมความเสอมโทรม บางแหงกกระทากจกรรมทไมเหมาะสม ดวยเหตนในป 2526 กรมศาสนาจงไดรวบเอาโครงการตางๆ ของกรมฯทเกยวของกบพระ วด และคณะสงฆ เขาเปนโครงการใหญเรยกวา “โครงการพฒนาใหวดเปนศนยกลางของชมชน” 2 โดยใหวดตางๆ มการปรบปรงดานกายภาพของวดใหมความเปนระเบยบเรยบรอยสวยงาม และยงมการสงเสรมใหจดทาโครงการตางๆเพอตอบสนองกจกรรมของชมชนอกดวย เชน ศนยพฒนาเดกกอนเกณฑ ซงเปนโครงการทไดรบงบประมาณและทนดาเนนการจากกรมศาสนา ในโครงการอนๆกเปนการรวมมอระหวางวดกบชาวบานในหรอหนวยงาน ราชการในทองท เชน ศนยฝกอบรมวชาชพ ศนยสงคมสงเคราะหเปนตน จงไดเกดโครงการตางๆเปนจานวนมากในวดทวประเทศ บางโครงการกมขนาดเลก บางโครงการกมขนาดใหญ แตกตางกนไปตามกาลงและความสามารถของแตละพนท

กจกรรมตางๆ ทเกดขนในวด สวนใหญแลวเกดจากความจาเปนและความตองการของชมชนเอง นอกจากจะเปนกจกรรมทางดานสงคมสงเคราะหและทางดานเศรษฐกจแลว ยงม กจกรรมอกประเภทหนง ซงหลายๆทใหความสนใจและเหนความสาคญ โดยเฉพาะชมชนทม

1 นายแพทยประเวศ วะส, “พระสงฆและพทธศาสนกชนจะกชาตไดอยางไร,“ ปาฐกถา โกมลคมทอง อนดบ3 ณ ตกสานกงานวจย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วดมหาธาตยวราช รงสฤษฏ, 23 กมภาพนธ 2519. (อดสาเนา) 2 วรช เตยงหงสากล, ”ศาสนากบการพฒนาชมชน ,“ เอกสารวชาการประกอบการสอน คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน, 2528. (อดสาเนา)

2

ความเปนมาทางประวตศาสตรทยาวนาน คอกจกรรมทางดานการอนรกษและการสงเสรม วฒนธรรมทองถน เพอเปนการเรยนรตวเองและการสรางจตสานกรก ภาคภมใจในทองถน จงไดเกด พพธภณฑทองถนขนในหลายๆทของประเทศ โดยพพธภณฑทองถนสวนใหญ จะตงอยในเขตทของวด และเกดจากการนาของพระสงฆ เนองจากวดมสถานท เหมาะสม พระสงฆกมความสามารถในการรวบรวมวตถโบราณและระดมทนผานการบรจาค เชน พพธภณฑจนเสน วดจนเสน จงหวดนครสวรรค พพธภณฑทองถนบานหนองขาว วดหนองขาว จงหวดกาญจนบร เปนตน

การเกดโครงการตางๆในวดแสดงใหเหนวา พระสงฆยงเปนผนาทมบทบาททสาคญตอชมชนและพนทวดกยงคงมความเหมาะสมตอกจกรรมชมชนในหลายๆดาน โดยกจกรรมทสาคญอยางหนงคอ กจกรรมทเกยวกบวฒนธรรมชมชน ซงเปนกจกรรมทคกบวดมาตงแตโบราณ เพราะเดมวดกเคยเปนศนยกลางการศกษาทางดานวชาการตางๆ เปนทชมนมทากจกรรมของชมชนทงดานศาสนพธ ตลอดจนงานประเพณตางๆ จงถอไดวา วดเองกเคยเปนสถาบนทางดานวฒนธรรมทสาคญอกสถาบนหนง ดงนน “โครงการพฒนาใหวดเปนศนยกลางของชมชน” โดยการสนบสนน กจกรรมทเกยวกบการอนรกษและสงเสรมวฒนธรรมชมชน จงเปนกจกรรมหนงทเหมาะสม สอดคลองกบวดอยางยง

อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลกเปนชมชนเกาแกทสดแหงหนงของไทย จากผลการศกษาหลกฐานทางโบราณคด หลกฐานประวตศาสตรจากการบอกเลาและการศกษาเปรยบเทยบ ผลการศกษาเครองถวยจากการขดคนทางโบราณคดทเมองนครไทย(หลกฐานทางโบราณคดใตดน)กบผลการศกษาทางโบราณคดทพบบนพนดนของชมชนโบราณเมองนครไทยพบวา ชมชนโบราณเมองนครไทยเคยเปนชมชนโบราณเกาแก ทมมนษยเขาไปตงถนฐานตงแตสมยกอนประวตศาสตรยคหนใหม-ยคโลหะ สมยกอนกรงสโขทยเปนราชธาน สมยสโขทย สมยอยธยา-สมยรตนโกสนทรและเปนชมชนเรอยมาจนถงปจจบน3

3 ปราณ แจมขนเทยน, รวมเรองประวตศาสตรและวฒนธรรมเมองพษณโลก (เชยงใหม : ส.ทรพยาการพมพ, 2535), 257.

3

เมองนครไทยเปนทอยอาศยของชมชนขนาดใหญระดบเมองทมความสมพนธและมวฒนธรรมรวมกบชมชนโบราณเมองศรสชนาลย ตงแตพทธศตวรรษท 144 ในสมยสโขทย เมองนครไทย มความสาคญในฐานะเปนเมองหนาดานและเปนเสนทางตดตอกบอาณาจกรลานชาง โดยชาวนครไทยเชอวาเมองนครไทยคอเมองบางยางของพอขนบางกลางหาว หลงจากนนนครไทยกยงคงเปนชมชนเมองมความเปนมาผานยคสมยตางๆอยางตอเนองจนถงปจจบน จงทาใหเมองนครไทยมการสงสมอารยะธรรมมาโดยตลอด เนองจากตาแหนงทตงเมองอยบรเวณหนาดาน จงไดรบอทธพลจากทง อาณาจกรสโขทย ลานชาง และกรงศรอยธยา จงเกดการผสมผสานความเชอขนบธรรมเนยมประเพณตางๆ หลอหลอมเปนวฒนธรรมทองถนทมเอกลกษณเฉพาะตวแตกตางจากทอน และเนองจากความเขมแขงทางวฒนธรรมนเอง จงทาใหชาวอาเภอนครไทยยงคงสามารถรกษาประเพณ วฒนธรรมหลายๆอยางทสบทอดกนมาตงแตโบราณ ไวได เชน ประเพณปกธงชย ประเพณบวชนาคและการแทงหยวกประกอบแลนาค ประเพณการเลนนางดง แมแตภาษาพนถนเมองนครไทยทใชเปนภาษาพนบาน “ภาษานครไทย” เชอกนวาเปนภาษาพดทใชกนมาตงแตสมยพอขนบางกลางหาว เปนภาษาทแสดงออกถงความเปนเอกลกษณของชาวนครไทย 5 นอกจากนยงพบโบราณวตถ หลายพนชนทอยในการครอบครองของวด และชาวบาน ดงนนอาเภอนครไทยจงถอไดวาเปนชมชนแหงวฒนธรรมอยางแทจรง ซงชาวนครไทยกไดตระหนกถงคณคาของวฒนธรรมทองถน จงไดมการจดตงศนยวฒนธรรมชมชนขนอยางไมเปนทางการ ทโรงเรยนนครไทย นอกจากนยงมการจดการสมมนาหลายครง เกยวกบความเปนมาของชมชนและวฒนธรรมทองถน เพออนรกษ เผยแพรวฒนธรรมชมชนและเพอรวบรวมวตถโบราณ

วดเหนอหรอวดหนาพระธาต เปนวดทสาคญวดหนงของอาเภอนครไทย โดยมโบราณสถานทสาคญตงอยในวดคอซากเจดยองคหนง จากการสงเกตดลกษณะซากเจดยองคน เขาใจวาเปนเจดยแบบสโขทยแทหรอทเรยกกนวาแบบดอกบวตม6 ปจจบนไดมการสรางเจดยแบบพนบาน

4 ภาควชาพาณชยศาสตร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร “ฟนถนนครไทยดารงไวใหยงยน,” เอกสารเผยแพรของโครงการฟนฟชมชนโบราณนครไทย, 22 สงหาคม 2545. (อดสาเนา) 5 กาญจนา เงารงษ และคณะ, รายงานการวจยแผนทภาษา ของจงหวดพษณโลก (พษณโลก : มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2523), 88. 6 หวน พนธพนธ, พษณโลกของเรา (พระนคร : โรงพมพกรงสยามการพมพ, 2514), 113.

4

ครอบทบซากเจดยดงกลาว ใกลๆกนพบวหารหลวงพอเพชร เปนพระพทธรปทชาวนครไทยเคารพนบถอวาศกดสทธมาก ซงเปนใบเสมาหนทรายแกะสลกสองดาน ดานหนงแกะสกเปนรปพระสถปศลปะแบบทวาราวดตอนปลาย อกดานหนงแกะสลกเปนพระพทธรปขดสมาธเพชร อทธพลสมยลานนาไทยผสมกบศลปะสมยสโขทย7 โดยวหารหลวงพอเพชรเปนอาคารไมยกใตถน เสาไมวางบนฐานทเปนแผนหน สรางทบบนซากอฐซงเปนฐานเกาของพระอโบสถสมยสโขทยไว

ขนบประเพณและการละเลนตางๆ ของชาวนครไทยทปฏบตสบทอดกนมาตงแตโบราณ นอกจากเปน “ พธกรรม “ ทางศาสนาแลว ยงเปน“ พธกรรม “ทเกยวกบชวตและอาชพเกษตรกรรม เชนประเพณปกธงชย ประเพณทาบญกลางบาน ประเพณสงกรานต เปนตน ซงกมกจะเกยวพนกบวดและสงฆอยเสมอ จงทาใหแตกอนวดหนาพระธาตเปนวดศนยกลางชมชน และกลาวไดวา ”ประเพณ “เปนกจกรรมทางสงคม ทสรางความสมพนธระหวาง “คน ชมชน และวด “ โดยพนททรองรบกจกรรมดงกลาว กคอ “ ลานวด “ นนเอง ปจจบนวถชวตของคนเปลยนไป มมมองของชาวบานเกยวกบพธกรรมและวดกเปลยนไป “ ลานวด “ จงไมมบทบาทและความสาคญเหมอนเดม เพราะกจกรรมชมชนสวนใหญไดถกแยกออกไปจากวด ไปจดกนตามสถานทราชการตางๆ เชน สนามกฬาหนาสถานอาเภอ ซงไมไดเปนสถานททเกดจากรากฐานของวฒนธรรมไทย จงทาให “ พธกรรม “ เปนเพยงแคการแสดง หรอการละเลนเพอความสนกสนานเทานน

เนองจากกจกรรมทางสงคมแทบทกอยางไดถกแยกออกไป ความสมพนธของวด หนาพระธาตกบชมชนจงเหลอเฉพาะแคดานศาสนพธเทานน ถงแมทางวดเองพยายามทจะ ตอบสนองกจกรรมชมชน โดยจดตงศนยพฒนาเดกกอนเกณฑของชมชน ซงเปนโครงการของกรมศาสนา แตความสมพนธของวดกบชมชนกยงไมมากเทาทควร วดจงไมไดรบการดแลเอาใจใสจากชาวบาน สภาพของวดจงดเสอมโทรม จาเปนตองมการพฒนาวดหนาพระธาต เพอใหเหมาะสมกบคณคาทางประวตศาสตรและความเปนมาอนยาวนาน และใหเปนสถานททเปนศนยรวมจตใจของคนในชมชน นอกจากจะมการออกแบบปรบปรงทางกายภาพแลวยงตองเพมความสมพนธกบ ชมชนใหมากขน โดยเขาไปสนบสนนกจกรรมของชมชน ทไมขดกบพระวนย เชนงานประเพณตางๆ เพอเปนการเชอม “คน ชมชน และวด “ เขาดวยกน โดยตองมการออกแบบ “ ลานวด “ ใหม ใหเหมาะสม สอดคลองกบ แนวความคดและวถชวตของคนในปจจบน เพอใหลานวดกลบมาเปน ศนยรวมกจกรรมชมชนอกครง

7 “ฟนถนนครไทยดารงไวใหยงยน” เอกสารในการสมนา เสนอทคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร, 2545. (อดสาเนา)

5

ถงแมวาวดหนาพระธาต ไมไดเปนศนยกลางเหมอนแตกอน แตกยงคงความสาคญในฐานะเปนทตงของโบราณสถานสาคญทแสดงประวตศาสตรความเปนมาของชมชน และเปนทประดษฐานหลวงพอเพชร ซงเปนศนยรวมจตใจของชมชน อกทงเจาอาวาส คอพระครประพฒนธรรมคณซงเปนเจาคณะอาเภอ กยงเปนพระสงฆทชาวบานใหความเคารพนบถอเปนอยางมาก ทดนวดกขนาดใหญตาแหนงกอยในเขตชมชน ทตงวดยงอยรมแมนาแควนอย อนเปนจดกาเนดของชมชน จากศกยภาพของวดและจากความตองการของชมชน ดงทไดกลาวมาแลวนน จงมความเปนไปไดในการทจะจดตงศนยวฒนธรรมชมชนและพพธภณฑทองถนขนในเขตวด ใหเปนสถานทอนรกษและสงเสรมวฒนธรรมของชมชน เปนสถานทรวบรวมและจดแสดงโบราณวตถและเปนทประกอบกจกรรมของชมชนโดยเฉพาะดานประเพณและพธกรรมตางๆ อนเปนจดเดนของชาวนครไทย และ “ศนยวฒนธรรม อาเภอนครไทย” นาจะเปนสถานทอกแหงหนงทจะตองมหนาทและบทบาท เปน “ลานวด “ แบบใหม ทเหมาะสม สอดคลองกบ แนวความคดและวถชวตของคนในปจจบน เพอเปนการเชอม “คน ชมชน และวด “ เขาดวยกน จงจะเปนการพฒนาใหวดหนาพระธาต “เปนศนยกลางของชมชนของชาวนครไทย” อยางแทจรง เปาหมายของโครงการ

ทาการออกแบบวดเพอ 1. เปนสถานททมความเหมาะสมกบวตรปฏบตของพระสงฆในพทธศาสนานกาย

เถรวาท ตามพระธรรมวนยทงการอยอาศยและปฏบตธรรม 2. เปนสถานททประกอบพธกรรมทางศาสนา พธกรรมชมชน และเปนศนยรวมจตใจ

ของชมชน 3. เปนสถานทเผยแผพระธรรมคาสงสอนของพทธศาสนา เพอพฒนาศลธรรมและ

จรยธรรมของคนในชมชน โดยพยายามเชอมโยงกบกจกรรมทางดานประเพณและพธกรรมทองถน 4. เปนศาสนสถานทแสดงถงความสาคญทางประวตศาตรของชมชนและสอดคลองกบ

บรบททเปนโบราณสถานในพนท 5. เปนศนยวฒนธรรมเพออนรกษ สงเสรมวฒนธรรมอนเปนเอกลกษณของชมชน และ

ใชประกอบกจกรรมของชมชนโดยเนนดานประเพณและพธกรรมทองถน 6. เปนสถานทพกผอนหยอนใจ และสถานทออกกาลงกายของคนในชมชน 7. เปนพพธภณฑทองถน โดยรวบรวมและจดแสดงโบราณวตถ เพอมงเนนใหเกดการ

เรยนร และเขาใจชมชนเปนการสรางจตสานกใหเกดความรก ความภาคภมใจในทองถน

6

วตถประสงคและขอบเขตวทยานพนธ ทาการศกษา 1. ศกษาวตรปฏบตและเปาหมายในการบวชของพระสงฆ 2. ศกษาคต ความเชอตางๆ แนวประเพณปฏบต ประเพณนยม ทมผลตอการ

สรางสรรคสถาปตยกรรมทสบเนองจากศาสนาพทธ 3. ศกษากจกรรม และความตองการของชมชน ทวดสามารถสนบสนนสงเสรมโดยไม

ขดกบพระวนยและวตรปฏบตของพระสงฆ 4. ศกษาประวตความเปนมา ประเพณวฒนธรรมของชมชนนครไทย จงหวดพษณโลก เพอกาหนดองคประกอบโครงการ แนวความคดและขบวนการ แลวนาไป

ออกแบบปรบปรง วดหนาพระธาต(วดเหนอ) อาเภอนครไทย ทงพระอาราม

วธการดาเนนงาน 1. การเกบรวบรวมขอมล

1.1 ขอมลขนปฐมภม เปนขอมลทไดจากการสารวจงานภาคสนามตามโครงการกรณศกษาดงกลาว โดยการสงเกต บนทกถายภาพ และสมภาษณผเชยวชาญในดานตาง ๆ เชน พระสงฆ และประชาชนในพนท

1.2 ขอมลทตยภม เปนขอมลทไดจากเอกสารตาง ๆ เชน รายงานการวจย เอกสารหนงสอทางวชาการ ขอเขยนตาง ๆ สถต ภาพถาย แผนท เปนตน

2. การวเคราะหขอมล นาขอมลทไดมาทาการศกษาเพอทาการตความ แยกแยะและทาการสรปขอมล

ออกเปนสวนตาง ๆ เพอจดทาโปรแกรมของโครงการ 3. การออกแบบ

3.1 ทาการสงเคราะหขอมลเพอนามากาหนดแนวความคดในการออกแบบทางดานสถาปตยกรรม

3.2 จดความสมพนธทางดานพนทใชสอยใหเหมาะสมกบกจกรรมของโครงการ 3.3 ประมวลขอมลตางๆทไดจากการศกษานาเอามาทาการออกแบบเบองตน 3.4 ศกษาจากการทาการออกแบบเบองตน และทาการพฒนาแบบ 3.5 สรปและนาเสนอแบบในขนสดทาย และจดทาภาคเอกสารวทยานพนธ

7

แหลงขอมล 1. การศกษาขอมลทางดานเอกสารจากการศกษาตามแหลงทใหความรตาง ๆ เชน - หอสมดแหงชาต ทาวาสกร - สานกหอสมดกลาง มหาวทยาลยศลปากร - หองสมดสถาบนราชภฏพบลยสงคราม จงหวดพษณโลก - กรมศาสนา กระทรวงศาสนาและวฒนธรรม - พพธภณฑเอกชน อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก 2. การศกษาจากโครงการกรณศกษาตวอยางทเทยบเคยง

8

บทท 2 วฒนธรรมและประเพณ

1.วฒนธรรม

ความหมาย คาวา”วฒนธรรม” มาจากคาภาษาองกฤษ คอ “Culture” หนงสอ The Shorter Oxford Dictionary ใหประวตของคาวา Culture วามาจากภาษา ฝรงเศส ซงดดแปลงมาจากคาละตน Cultura โดยสรปเอกสารตางๆ วาวฒนธรรมมประวตการใชดงน 1

1. ในป พ.ศ. 2026 ( ค.ศ.1483) ใชแปลวาการบชา(Worship) 2. ใชกนทวๆไป (ไมปรากฏ พ.ศ. เรมตน) แปลวาการไถพนดน,การเศรษฐกจใน

ครอบครว(The tilling of land ,husbandary ) 3. ในป พ.ศ. 2053 ( ค.ศ.1510) ,มทใชแปลวา “ความดขนหรอประณตขนกวาเดมโดย

การศกษาและการฝกหด” (Improvement or refinement by education and training)

4. ในป พ.ศ. 2169 ( ค.ศ.1626) ,มทใชแปลวาการเพาะเชอจลนทรยชนดทมองเหนดวยกลองจลทรรศนจงเหน (Cultivation specificially the artificial development of microscopic oganisms, especially bacterea) และในป พ.ศ. 22427 ( ค.ศ.1884)ใชหมายความถงผลตผลซงเกดจากการเพาะเลยงจลนทรย

5. ในป พ.ศ. 2348 ( ค.ศ.1805) มทใชแปลวาการฝก หรอการทาใหประณตขนซงจตใจ รสนยม จรตอธยาศย สภาพแหงการทไดรบการอบรมหรอทาใหประณตขนดงกลาว, ภาคสตปญญาของอารยธรรม (The training and refinement of mine ,tase and maners, the condition of being such trained and refined ;the intellectual side of civilization)

1กรมศลปากร, สานกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต, ระบบบรหาร - การ จดการวฒนธรรม (กรงเทพฯ : บรษทประชาชนจากด, 2540), 8.

9

6. ในป พ.ศ. 2419 ( ค.ศ.1876) มทใชแปลวาการสนใจหรอการศกษาอยางจรงจงตอความเจรญหรอความกาวหนา(The devoting of attention to the development or to progress in)

สาหรบคาวา“วฒนธรรม” เปนคาทเกดขนในภาษาไทย ในสมยทรฐบาลของจอมพล ป.พบลสงคราม เปนนายกรฐมนตร คาเดมภาษาองกฤษ คอ “Culture” ในตอนแรก “พระมหาหรน”แหงวดมหาธาต ไดแปลคานวา “ภมธรรม” แตกรมหมนนราธปพงษประพนธ ทรงเลงเหนคาวา “ภมธรรม”มความหมายคอนขางคงท พระองคทานทรงมความประสงคใหคานมความหมายในลกษณะทเคลอนไหว เปลยนแปลงและพฒนาอยางตอเนอง จงทรงแปลใหมเปน “วฒนธรรม” และมการนามาใชสบตอมา2 คาวา”วฒนธรรม” มาจากภาษาสนสกฤต แปลวา ธรรมเปนเหตใหเจรญหรอ ธรรมคอความเจรญ

นอกจากนยงมผทใหความหมายของวฒนธรรมแตกตางและหลากหลายดงตอไปน 1.วฒนธรรม หมายถง ความด ความงาม และความเจรญในชวตมนษย

ซงปรากฎในรปธรรมตางๆและไดตกทอดมาถงเราในปจจบนหรอวาทเราไดปรบปรงและสรางสรรคขนในสมยของเราเอง (ศจ.ดร.สาโรจ บวศร)

2.วฒนธรรม หมายถงวถชวต การปฏบตและสงของทเปนผลมาจากการสะสมถายทอดจากกลมบคคลหนงไปสรนถดไป เพอแสดงความเปนเอกลกษณ หรอเครองบงชความเปนกลมชนของกลมบคคลนนๆ(ดร.โกวท ประวาลพฤกษ)

3.วฒนธรรม คอสงทมนษยเปลยนแปลงปรบปรงหรอผลตขนสรางขนเพอความเจรญงอกงามในวถชวตของสวนรวม ถายทอดกนไว เอาอยางกนไว รวมทงผลตผลของ สวนรวมทมนษยไดเรยนรมาจากคนแตกอนสบตอเปนประเพณกนมา ตลอดจนความรสก ความคดเหน และกรยาอาการหรอการกระทาใดๆ ของมนษยในสวนรวม ลงรปเปนพมพเดยวกน และสาแดงออกมาไดเปนภาษา ศลป ความเชอถอ ระเบยบประเพณเปนตน (พระยาอนมานราชธน)

4.วฒนธรรม หมายถงสวนประกอบทสลบซบซอนทงหมดของลกษณะอนชดเจนของจตวญญาน วตถสตปญญาและอารมณ ซงประกอบกนขนเปนสงคมหมคณะวฒนธรรมมไดหมายถงเฉพาะเพยงศลปะและวรรณกรรมเทานน แตหมายถงฐาน

2กรมศลปากร, สานกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต, ระบบบรหาร – การ จดการวฒนธรรม, 12.

10

นยมตางๆของชวต สทธพนฐานตางๆของมนษย ระบบคานยมขนบธรรมเนยมประเพณและความเชอ (ดร.วระ บารงรกษ ปรญญาสากล แหงนครเมกซโก วาดวยนโยบาย วฒนธรรม พ.ศ.2525 )

5.วฒนธรรม หมายความวาลกษณะทแสดงความเจรญงอกงาม ความเปนระเบยบเรยบรอย ความกลมเกลยวกาวหนาของชาต และศลธรรมอนดงามของประชาชน (พระราชบญญตวฒนธรรมแหงชาต พ.ศ.2485) ลกษณะของวฒนธรรม จากความหมายตางๆของวฒนธรรม พอทจะสรปลกษณะของวฒนธรรมไดดงน 1.วฒนธรรม มลกษณะเปนสงเหนออนทรย สตวนนมเพยงลกษณะของอนทรยตามธรรมชาต โดยสตวจะถายนทอดลกษณะอนทรย

และการปรบตวตามสภาวะธรรมชาตทเรยกวาสญชาตญาณใหแกลกหลาน ขณะทมนษยมการถายทอดทงลกษณะอนทรยและการปรบตนเหนอธรรมชาตทเปนระบบสญลกษณ อนเกดจากการใชปญญาทมอยในตวมนษยคดสรางและเปลยนแปลงลกษณะทางธรรมชาตใหเหมาะตอการดารงชวตทด การถายทอดระบบสญลกษณ ตอกนของมนษยนน กระทากนเปนกระบวนการเรยนร จากพอแมสลกหลาน หรอจากลกหลานขนสพอแมกได 3

2.วฒนธรรมแสดงใหเหนเปนผลผลตของพฤตกรรม วฒนธรรมเปนเครองมออยางหนงในการดารงชวตของมนษย ดงนนผลงานตางฯซงเกดจากการกระทาธรรมของมนษยชาตทมทงทเปนผลงานทางลกษณะนามธรรมไดแก ปรชญา ความเชอ ความร คานยมฯลฯ และผลงานทางรปธรรม ไดแกเครองมอ เครองใช เครองจกรกล อาคาร สงกอสราง ฯลฯ จงเปนการแสดงตวตนของวฒนธรรมนนเอง

3.วฒนธรรมเปนวถชวตมนษย วฒนธรรมเปนวถการดาเนนชวตของสงคม เปนแบบแผนการประพฤตปฏบตและการแสดงออกซงความรสกนกคดในสถานการตางๆ ทสมาชกในสงคมเดยวกนสามารถแกไขและซาบซงรวมกน ดงนนวฒนธรรมไทยคอ วถชวตทไทยสงสมมา เลอกสรร ปรบปรง แกไข จนถอวาเปนสงดงาม เหมาะสมกบสภาพแวดลอมและไดใชเปนเครองมอหรอเปนแนวทางในการปองกนและแกไขปญหาสงคม4

3 สพศวง ธรรมพนทา, พนฐานวฒนธรรมไทย (กรงเทพฯ : ด.ด.บคสโตร, 2532), 9. 4 กรมศลปากร, สานกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต, ระบบบรหาร – การ

จดการวฒนธรรม, 14.

11

4.วฒนธรรมเปนมรดกแหงสงคม วฒนธรรมเกดขนจากการประพฤตปฏบตรวมกนเปนแนวเดยวกนอยางตอเนองของ

สมาชกในสงคม อาจเปนสงปะดษฐคดคนสรางสรรคขนใหม หรออาจรบเอาสงทเผยแพรมาจากสงคมอน เมอมการเรยนรและสบทอดตอเนองกนมาจากอดต จนปจจบน หากสมาชกยอมรบและยดถอเปนแบบแผนประพฤตปฏบตรวมกน กยอมถอวาเปนวฒนธรรมของสงคมนน

5.วฒนธรรมเปนสงทสมาชกรสกมสวนเปนเจาของ วฒนธรรมเปนผลผลตโดยรวมของสงคม เมอประพฤตปฏบตรวมกน เรายอมคาดหวง

วาจะไดรบการยอมรบจากการเปนสวนหนงของสงคม หรอผอนคาดหวงสงทไดรบจากเราจากการรวมวฒนธรรมนนฯ ดวยเหตนจงทาใหคนเกดความรสกรก หวงแหน ปรารถณาจะรกษา เผยแพรวฒนธรรมของตนเนองจากเขารสกเปนเจาของวฒนธรรมนนเอง วฒนธรรมจงเปนแกนรวมมนษยใหอยรวมกนได

6.วฒนธรรมเปนสงเปลยนแปลง สงคมมนษยเปนสงคมเปด มการเปลยนแปลงตลอดเวลา ยงปจจบนเปนโลกของการ

รบรขอมลขาวสาร เปนพนฐานทดททาใหการรบและการเผยแพรวฒนธรรมใหเปนไปอยางรวดเรว เมอมการประดษฐหรอคนพบสงใหม วธใหมทใชแกปญหาและตอบสนองกบความตองการของสงคมไดดกวา ยอมทาใหสมาชกของสงคมเกดความนยมและในทสดอาจเลกใชวฒนธรรมเดม การจะรกษาวฒนธรรมเดมไวได จงตองปรบปรงเปลยนแปลง หรอพฒนาวฒนธรรมนนใหเหมาะสม มประสทธภาพตามยคสมย

องคประกอบของวฒนธรรม วฒนธรรมเปนผลจากทมนษยไดเขาควบคมธรรมชาตและพฤตกรรมของมนษย ทาให

เกดการจดระเบยบทางสงคม ระบบความเชอ ศลปกรรม คานยม และวทยาการตางฯ ฉะนนจงอาจแยกอธบายถงองคประกอบของวฒนธรรมไดดงน5

1.องคมต(Concepts) ไดแกความเชอ ความคด ความเขาใจ และอดมการณตางฯ เชนความเชอในเรองพระเจาองคเดยว ความคดในเรองระบบเศรษฐกจ ความเขาใจในเรองราวของมนษยและอดมการณคอแผนการณตามความคดเหนของตน

5 อานนท อาภาภรม, มนษยกบสงคม : สงคมและวฒนธรรมไทย (กรงเทพฯ :

บารงนกลกจ, 2515), 110 - 111.

12

2. องคพธการ (Usages) ไดแกขนบธรรมเนยมประเพณซงแสดงออกในรปของพธกรรมตางฯ เชนประเพณการโกนผมไฟ พธการสมรส พธการตงศพ พธการนงโตะรบประทานอาหาร และพธการแตงกาย

3.องคการ (Organization) ไดแก องคการ สถาบน สมาคม หรอสโมสร ซงไดตงขนอยางมระเบยบ และระบบ กลาวคอมกฏเกณฑระเบยบ ขอบงคบ มวธดาเนนการอยางมระบบและมวตถประสงคทแนนอน องคการทเลกทสดคอครอบครว และองคการทใหญทสดคอองคการ สหประชาชาต

4.องควตถ (Instrumental and Symbolic Objects) องควตถทมรปรางสามารถจบตองไดเรยกวาวฒนธรรมทางวตถ ไดแกเครองมอเครองใชในระบบเกษตรกรรม ระบบการอตสาหกรรม และเครองมอเครองใชในทางวฒนธรรม เชนคนโฑนา จาน ถวยและมด เปนตน ตลอดจนผลผลตของมนษยในทางศลปกรรม เชนภาพเขยน รปปน สวนองควตถทไมมรปราง แตเปนเครองหมายแสดงถงสญลกษณ ไดแกภาษาและตวเลข เปนตน

การจาแนกประเภทของวฒนธรรม สงคมวทยาไดจาแนกวฒนธรรมเปน 2 สาขาไดแก6 1. วฒนธรรมทเกยวกบวตถ ไดแกวตถอนเกดจากการประดษฐคดคนของมนษย เชน

ถวย ชาม จาน ชอน สอม ตกรามบานชองและถนนหนทาง เปนตน ตลอดจนผลในทางศลปกรรมของมนษย เชนภาพวาด รปปน เปนตน

2. วฒนธรรมทไมเกยวกบวตถ ไดแกแบบแผนแหงพฤตกรรม ความคด ความเชอ ภาษา ศลธรรม ปรชญาและกฎหมาย

ตามสากล วฒนธรรม จาแนกได 5 สาขา คอ7 1. สาขามนษยศาสตร วาดวยเรองขนบธรรมเนยมประเพณ คณธรรม ศลธรรม

จรยธรรม คานยม ศาสนา ปรชญา ประวตศาสตร โบราณคด การปกครองและกฏหมาย ฯลฯ 2. สาขาศลปะ วาดวยเรองภาษา วรรณคด ดนตร วจตรศลป สถาปตยกรรม การละคร

ปฏมากรรมฯลฯ

6 อานนท อาภาภรม, มนษยกบสงคม : สงคมและวฒนธรรมไทย, 110. 7 บารง สขพรรณ, “รปแบบการบรหารวฒนธรรมทเหมาะสมตอการเผยแพรวฒนธรรม

ไทยตอประชาชน,” รายงานการวจย, (ม.ป.ท., ม.ป.ป.). (อดสาเนา)

13

3. สาขาชางฝมอ วาดวยเรองการเยบปกถกรอย การแกะสลก การทอผา การจกสาน การทาเครองเขน เครองเงน เครองทอง การจดดอกไม การทาตกตา การทอเสอ การประดษฐ การทาเครองปนดนเผา ฯลฯ

4. สาขาคหกรรม วาดวยเรองอาหาร การแตงกาย การตกแตงบาน ยารกษาโรค การ ดแลเดก ครอบครว มารยาทในการกนอย การตอนรบแขกการประกอบอาชพ ฯลฯ

5. สาขาการกฬาและนนทนาการ วาดวยเรอง กฬาและการละเลนตางฯ

คณคาและความสาคญของวฒนธรรม 1. วฒนธรรมแสดงถงอจฉรยะภาพของมนษยทเกยวกบการดารงชวต จากขอความทกลาววา ”แมมนษยไดชอวาเปนสตวชนดหนงกตาม แตมนษยกสามารถ

กนอาหารไดโดยไมตองหว ดมไดโดยไมตองกระหาย และมความตองการทางเพศไดทกเวลา“ ขอความนแสดงความปรารถณาทจะมการดารงชวตทซบซอนและสะดวกสบายมากขน ฉะนนในทกวนนมนษยจงเพยรพยายามสรางสรรคปรงแตง วฒนธรรมดวยสตปญญาอนปราชญเปรอง เพอใหสามารถตอบสนองความปรารถณาทลกซงและซบซอนยงขนทกท มการปรบใชสงแวดลอมอยางมคณคาเพอการดารงชวตของมนษย และมการแพรกระจายถายทอดกนภายในกลมนนฯ เปนความหมายเฉพาะของกลมคนแตละกลม จากความสามารถดงกลาวทาใหเหนความแตกตางของวถชวตมนษย จากสตวอนมากขนทกท วฒนธรรมจงมอยเฉพาะสงคมมนษยเทานน 8

2. วฒนธรรมสรางความเปนระเบยบเรยบรอยและความเปนอนหนงอนเดยวกนของสงคมมนษย

เนองจากมนษยเปนสตวสงคม จงตองสรางขอตกลง กฎ และระเบยบขนใชเพอเปนเครองมอควบคมสงคม มนษยไดกาหนดบรรทดฐานทางสงคมตางฯ เชนวถประชา ขนบประเพณ กฎหมาย คานยม ความเชอ ฯลฯซงเปนวฒนธรรมลกษณะหนงขนใชเปนแนวทางดาเนนชวต เปนเครองบงคบและควบคมผคนใหประพฤตเปนระเบยบเดยวกนหมด โดยกาหนดบทลงโทษไวหากไมปฏบตตาม9

3. วฒนธรรมเปนเครองแสดงความเหมอนและความแตกตางกนของสงคมมนษย

8 สพศวง ธรรมพนทา, พนฐานวฒนธรรมไทย, 6.

9 เรองเดยวกน, 7.

14

เนองจากสงคมแตละสงคมมลกษณะกายภาพทตง ภมอากาศ สภาพแวดลอมท แตกตางกน แนวคดและวถการดาเนนชวตจงแตกตางกนออกไป วฒนธรรมชงเปนเครองมออยางหนงในการดารงชวต กยอมแตกตางกนออกไป ความแตกตางนเอง จงเปนการจาแนกวฒนธรรมของกลมตางฯได หรออกทางหนงเรยกวา “เอกลกษณทางวฒนธรรม” คนตางชาต ตางภาษา ตองรกษาสบทอดและพฒนาใหผสมผสานกลมกลนกบโลกภายนอก เพอเราจะไดอยอยางเปนไทยในสงคมโลกทเหมาะสม

การเปลยนแปลงทางวฒนธรรม 1.การเปลยนจากแปลงภายใน เกดจากการประดษฐคดคนหรอ “นวตกรรม” เนองจาก

มนษยเปนสตวทมสมอง มความซบซอนทางความคด ดงนนสงคมมนษยจงมการคนพบความจรง มความรใหมฯเกดขนตลอดเวลา และมการนาเอาความรเหลานไปประดษฐ สราง ผลต สงตางฯทงทเปนผลผลตทางรปธรรมอนไดแก เครองมอ เครองอานวยความสะดวกตางฯ และผลผลตทางนามธรรม อนไดแก ศาสนา จารตประเพณ การละเลนตางฯ เมอผลผลตใหมฯเหลานมประโยชนกไดรบการยอมรบจากสงคม สงคมกนาไปประพฤตปฏบตเกดเปนแนวทางการดารงชวตแบบใหม เพราะฉะนนการประดษฐคดคนจงทาใหเกดการเปลยนแปลงภายในสงคม เปนการสรางแบบแผนวถการดาเนนชวตแบบใหมใหกบสงคม

2.การเปลยนแปลงจากภายนอก เกดจากมการแพรกระจายทางวฒนธรรมเนองจากโดยทวไปสงคมมนษยเปนสงคมเปด แตละกลมแตละเผาพนธยอมมการพบปะ ตดตอกน จงเปนการเปดโอกาสใหสงคมหนงไดรบรวฒนธรรมของอกสงคมหนง ถาเหนวาเปนสงดมประโยชนกอาจรบเอาวฒนธรรมนนมาใช โดยอาจนามาใชโดยตรงหรออาจนามาปรบเปลยน ผสมผสานกบ วฒนธรรมเดมกแลวแตกรณไป ปจจบนเปนยคโลกาภวฒน เปนยคแหงการสอสาร มการตดตอกนทวโลกแทบจะไมมสวนไหนของโลกทจะไมตดตอกบสงคมภายนอก ดงนนการแพรกระจายทางวฒนธรรมจงตองเกดขนกบทกสงคม ปจจยทมผลตอการแพรกระจายทางวฒนธรรมวาจะเปนไปไดเรวหรอชาขนอยกบสงตอไปน 10

1.ความงายของวฒนธรรมนนฯ 2.การเขากนไดกบคานยมทมอยแลวในสงคมผรบ 3.ศกดศรและฐานะของของผนาสงใหมฯเขามาในสงคม

10 ผองพนธ มณรตน, การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม (กรงเทพฯ :

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2521), 128.

15

4.สงแวดลอมในวฒนธรรมผรบวามสภาพทวไปกาลงลงเปลยนแปลงอย กจะรบไดเรว

5.การขาดการรวมตวอยางแนบแนนของสงคมผรบ ถาสงคมนนมการรวมตวกนอยางเหนยวแนนการรบวฒนธรรมภายนอกเขามา กเปนไปไดชาลง

6.อตราการตดตอระหวางสงคมผใหและสงคมผรบ ถาการตดตอเปนไปอยาง กวางขวาง การยอมรบกเปนไปไดงาย

ผลจากการเปลยนแปลงทางวฒนธรรม 1. พฒนาการทางวฒนธรรม เปนการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมทเปนไปอยาง

เหมาะสม มทศทาง สอดคลองกบสงคม ไมเปนปญหากบอกวฒนธรรมอน และจะตองทาใหคณภาพชวตดขน ถอวาเปนพฒนาทางวฒนธรรม โดยทวไปนาจะเกดจากการเปลยนแปลงทตอเนอง ของ วฒนธรรมเดมโดยคนในสงคมนน

2. การกลนกลายทางวฒนธรรม เปนการเปลยนแปลงวฒนธรรมทเกดจากวฒนธรรมสองอยางเชอมตวหรอรวมเขาหากนเปนหนงเดยวโดยแบบแผนของการเปลยนแปลงเนนไปทฝายใดฝายหนงเปนหลก

3. การผสมผสานทางวฒนธรรม เปนการเปลยนแปลงวฒนธรรมทเกดจากวฒนธรรมสองอยางทมสดสวนทใกลเคยงกน เชอมตวหรอรวมเขาหากนเปนหนงเดยวและจะมววฒนาการรวมกน

4. ความลาหลงทางวฒนธรรม จากการทอตราการเปลยนแปลงวฒนธรรมเปนไปไมเทากนและสงคมหนงกมหลายวฒนธรรม วฒนธรรมหนงไมปรบตวหรอปรบตวไมเทาทนอก วฒนธรรมหนง ทาใหสองวฒนธรรมเขากนไมได จงเกดความลาหลงทางวฒนธรรมขน

5. ความขดแยงทางวฒนธรรม การทวฒนธรรมสองวฒนธรรมหรอหลายวฒนธรรมมากระทบ ตดตอกนและวฒนธรรมเหลานนมแนวความคดทตรงกนขามกนยอมเกดความขดแยงกน ถาความขดแยงไมรนแรงผลทเกดอาจเปนแคความสบสนทางวฒนธรรม เชนความเชอทางวทยาศาสตรกบความเชอทางจตวญญาณ แตถาความขดแยงเปนไปอยางรนแรง ผลกคอวฒนธรรมฝายใดฝายหนงตองถกทาลายเชนลทธคอมมวนสตกบประชาธปไตย

การบรหารและจดการวฒนธรรม ทกฯสงคมยอมมการเปลยนแปลงทางวฒนธรรม โดยการเปลยนแปลงนนอาจมทงแบบ

ทเปนผลด เชนเปนการพฒนาหรอเปนการผสมผสานวฒนธรรม บางครงการเปลยนแปลงอาจ

16

เปนไปในทางทไมด เชนเกดความขดแยงแลความลาหลงทางวฒนธรรม ดงนนเพอใหการเปลยนแปลงเปนไปอยางมทศทางและมความเหมาะสม เพอใหเกดการพฒนาทยงยน จาเปนตองมการบรหารและจดการเกยวกบวฒนธรรมขน โดยจดเปนขบวนการทางวฒนธรรม 5 ขนตอน คอ

1. การเกบขอมล ขาวสาร เปนการออกสารวจวฒนธรรมประเภทตางฯ แลวทาการ แยกแยะ แบงหมวดหม เกบรกษาไวเปนขอมลทางวฒนธรรม โดยปกตขอมลทางวฒนธรรม อาจจาแนกออกเปนดงน

- ขอมลทเปนวตถไดแกโบราณสถาน โบราณวตถ สงของเครองใช เครองประดบ - ขอมทเปนเอกสาร ไดแกจารก หนงสอใบลาน สมดขอย - ขอมลสงเคราะห ไดแกการเกบบนทกเรองราวตามรปแบบทกาหนดเพอเกบรกษาไวเชนเทศกาลประเพน คานยม นทานตางฯ หรอคาสอนในศาสนพธ ฯลฯ 2. การศกษาและวจย (Scientific Research) เปนการศกษาขอมลทางวฒนธรรม โดย

วเคราะห การสงเคราะห ทาการตความและสรปรายงาน เพอใหเขาใจเนอหา และความสาคญของวฒนธรรมนนฯ การดาเนนการศกษาจงมการจาแนกออกเปนกจกรรมยอยฯ ไดแก 11

2.1.การศกษาขอมลเอกสารมาเปนแนวในการคด(Literature Review) 2.2.การไปสงเกตการณในแหลงวฒนธรรม (Visiting Program) 2.3.การไปฝกงาน/ปฏบตงาน(Training) 2.4.การทดลองในหองปฏบตการ(Laboratoring Work) การสมนา (Seminar) การ

สมนาเชงปฏบตการ (Workshop) 2.5.การศกษาวจยระดบสง (Advance Reseach)

3.การอนรกษ การฟนฟวฒนธรรม เพอพทกษรกษามรดกทางวฒนธรรมทไดสงสม สบทอดมาจากอดตมใหสญหายไป หรอฟนฟวฒนธรรมทมคณคาทหายไปแลวหรอกาลงจะหายไปใหกลบคนมา นอกจากเพอประโยชนในดานการศกษา อาจจะมคณคาทางดานจตใจ กจกรรมนไดแก การจดตงศนยวฒนธรรม พพธภณฑ การขนทะเบยนอนรกษ การจดวนราลกอดต เปนตน

4.การสบทอดทางวฒนธรรม (School Education) ความรทไดมาจากการศกษาวจย และผลจากการอนรกษ บรณะซอมแซมโบราณสถาน จะตองทารายงานทางวชาการและจะถก

11 กรมศลปากร, สานกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต, ระบบบรหาร – การ

จดการวฒนธรรม, 141.

17

นามาประมวล ไวในศนยสารสนเทศ เพอใหเปนขอมลสาหรบผทสนใจศกษา หรอเพอใชในการ ปรบปรงหลกสตรการเรยนการสอนและสบทอดมรดกทางศลปวฒนธรรม หรอเพอการฝกบคลากรใหเขาใจทางดานวฒนธรรม เชนนกอนรกษ ชางบรณะ นกจดหมายเหต โดยกจกรรมดานนไดแกการเปดอบรม การเรยนการสอน ทงในหองเรยน หองปฏบตงาน หองสมด และนอกสถานท

5. การสงเสรมและเผยแพรทางวฒนธรรม เพอเปนการนาวฒนธรรมไปสประชาชนใหเกดความรความเขาใจวฒนธรรม และความสาคญของวฒนธรรม ใหประชาชนไดมสวนรวมในการตดสนใจ แสดงความคดเหน ในกระบวนการทางวฒนธรรมทกขนตอน เพราะประชาชนนนเองเปนเจาของวฒนธรรม ทาใหเกดความหวงแหนและเหนคณคา มผลใหเกดการอนรกษ สงเสรม และ สบทอด เปนการพฒนาวฒนธรรมอยางยงยน นอกจากการเผยแพรโดยใชสอสารมวลชนแขนงตางฯ ยงมกจกรรมตางฯ ไดแกการจดใหประชาชนมสวนรวมในวฒนธรรมดานตางฯ เชน การจดเวทแสดงความคดเหนตางฯ การจดงานตามประเพณกาล การจดการทองเทยวทางวฒนธรรม นอกจากนยงมกจกรรมทเกยวกบการปรบปรงวฒนธรรมในชวตประจาวน ไดแก การปรบปรงชมชน ทอยอาศยและสงแวดลอม เปนการนาวฒนธรรมไปใชอยางเปนรปธรรม

2.วฒนธรรมไทย

ความเปนมาของวฒนธรรมไทย สภาพทตงของประเทศไทยตงอยในคาบสมทรอนโดจน ซงมทะเลจนใตอยทางฝง

ตะวนออกและมหาสมทรอนเดยอยทางฝงตะวนตก คาบสมทรดงกลาวตงอยระหวางเสนทางของแหลงอารยธรรมของโลก คออารยธรรมอนเดยซงเปนศนยกลางศาสนา และจนซงมความกาวหนาทางเทคโนโลยและเปนชาตสาคญในการผลตอตสาหกรรมและชานานการคา ฉะนนวฒนธรรมของอนเดยและจนมอทธพลตอคนไทยและเผาอนๆ เชนมาลาย มอญ พมา มาชานาน เชนการพฒนาการของอารยธรรมทวารวด ศรวชย จนกระทงมอญและขอมสามารถพฒนาการสงคม จนกาวหนาทางเทคโนโลยการกอสราง อตสาหกรรม สงคโลก การถลงเหลก การทหารและการเมองการปกครอง จนสามารถเขาครอบครองแหลมอนโดจนไดสาเรจ

ในพทธศตวรรษท 18 เปนตนมาชนชาวสยามซงแปลวา คนผสม หรอพวกผวคลา ไดกออทธพลทางการเมองขนจนสมามารถสรางรปแบบวฒนธรรมของตนเองไดสาเรจ เชนเมอง ลงกาสกะ นครศรธรรมราช สพรรณบร อโยธยา สโขทย พะเยา หรภญชย เชยงราย เชยงแสน ฯลฯ กระจายอยทามกลางวฒนธรรมมอญ เขมร ในรปแบบนครรฐตางๆ

18

การเกยวโยงทางการปกครองจะมาจากเหตใดกแลวแต แตในพทธศตวรรษท 19-20 ชาวไทยในภาคเหนอรวมตวกนเขาเปนอาณาจกรเชยงรายแลวยายเขามาในแดนมอญแหงแควน หรภญชย ตงเมองเชยงใหมไดสาเรจ

ชาวศรสชนาลย สโขทย ไดรวมตวกนขบขอมในภาคเหนอตอนลางแลวตงสโขทยเปนราชธาน ขณะเดยวกบคนไทยอกพวกหนงรวมตงรฐอโยธยาเปนราชธานภาคกลางและนครศรธรรมราชดแลครอบคลมดนแดนปลายแหลมมาลาย

ใน พทธศตวรรษท 19 อทธพลทางการเมองของจนไดขยายอานาจเขามาทางภาคกลาง ในทสด ”ไทย จน ขอม ” กตงพระนครศรอยธยาไดสาเรจและมอานาจทางการเมองมากขนจนมอญและขอมเจาของอารยธรรมเดมเสอมอานาจลง

รปแบบการทามาหากน ภาษา วรรณกรรม ศาสนา ศลป การเมองและการปกครองของขอมคอยๆเขามาอทธพลในราชสานก ในความคดและความเชอตลอดจนพธกรรมตางๆมากขน มการดดแปลงอกษรขอมมาเปนของไทย มการนบถอเวทยมนตแบบฮนด เขามาในพทธศาสนาพทธแบบหนยาน มการกอสรางเทวาลย ศาสนสถานตามแบบขอมมากมาย กระจายอยทวไป

ในราวพทธศกราช 2014 (ค.ศ.1511) มลายจากเมองมะละกาไดอพยพหนภยจากการรกรานของโปรตเกสเขามาในปลายแหลมมาลายตอนบนมากขน พรอมกบศาสนาอสลามท เครงครดไดแพรหลายเขามาดวย จนกระทงพทธศตวรรษท 21 มลายมอานาจเหนอแหลมมลาย สบตอมาจนกระทงปจจบน

สวนชายแดนดานตะวนออกและตะวนออกเฉยงเหนอ ทตดกบอาณาจกรลาว เขมร ประชาชนไทยเขมรยงคงอาศยอยรวมกน ฉะนนอาจกลาวไดวาภายใตประเทศสยามหรอราช อาณาจกรสยามนนมวฒนธรรมหลากหลาย ของชนเผาตางๆมากมาย เชน ภาคใตมทงไทยมาลาย จน อนเดยและอาหรบ ภาคกลางมไทยมอญ เขมร ลาว ภาคเหนอมทงพมา มอญ ไทย ลาวและชาวเขา ชาวปาอกมากมาย

จนกระทงในพทธศตวรรษท 22-23 อทธพลฝรงเชน โปรตเกส องกฤษ ฝรงเศส เสปน ไดเขามาคาขาย นารปแบบวฒนธรรมแบบยโรปเขามาแพรหลาย อทธพลจากภายนอกเหลาน รนแรงมากขน และคอยๆเปลยนแปลงวฒนธรรมไทยเดมจนกลายเปนไทยยโรปในพทธศตวรรษท 24-25 ตอนตนพฒนาการเหลานไดปรบเปลยนสภาพบานเรอน ศลปะ ดนตรและวถชวตไทยใหคลอยตามรปแบบตะวนตกมากขน จนกระทงพทธศตวรรษท 28 ในชวงทมการลาอาณานคมไทย เรากยตการอนรกษรปแบบวฒนธรรมไทยเดม หนไปใชรปแบบตะวนตกมากขนตามลาดบ ขณะท

19

สงคม เศรษฐกจและการเมอง กถอเอาแบบอยางตะวนตก คอการปกครองระบอบประชาธปไตยทมพระมหากษตรยเปนประมข

ในปพ.ศ.2475 เปนปทมการปฏวตการเมองครงใหญ ระบบการเมองการปกครองไดเปลยนจากสมบรณาญาสทธราชเปนระบอบประชาธปไตย การทามาหากนและรปแบบเศรษฐกจ มการคาแบบผกขาดของฝรงมากขน เราขายปาไม ขายทรพยากรธรรมชาตออกไปไมมขดจากด การดารงชพเราเรมเรยนแบบฝรง เปลยนสงคมครอบครวเปนสงคมธรกจ ศาสนสถานตางๆถกปลอยปละละเลย แลวหนมาสรางสถานทราชการ วดกลายเปนมรดกในสงคมชาต ภาษาแบบฝรงเขามาแทนภาษาบาลแบบลงกา ศลปะแบบตะวนตกคอยเปนทนยมยกยองแทนรปแบบวฒนธรรมดงเดม

ทงหมดนชใหเหนวาวฒนธรรมไทยไดมการเปลยนแปลงและพฒนาใหเหมาะสมผานทางกระบวนการสบทอดการศกษาของไทยมานานนบศตวรรษ จนถงวนนอทธพลวฒนธรรมญปนและยโรปไดเขามามอทธพลอยางรนแรงและแทนทรปแบบอนเดย มคนจนโพนทะเล เปนผทาการคาขายและเปนตวเชอมทางเศรษฐกจและการเมองการปกครองมากขนตามลาดบ

แตรปแบบทางวฒนธรรมนน กระแสอทธพลของยโรปไดถาโถมผานทางการคา การแลกเปลยนและความสมพนธระหวางประเทศจนในทสดประเทศไทยไดพฒนาจนไปเปนศนยกลางการเดนทางทองเทยวและการคาของภมภาคนคกบสงคโปร กวลาลมเปอร โฮจมนหและยางกง

เฉพาะประเทศไทยไดเจรญกาวหนาทางการคา อตสาหกรรมการพาณชย จนรายไดของประเทศมงคงพอสมควร และผลพฒนานนไดใชทรพยากร เชนปาไม แรธาต พชพนธธญญาหารไปจนเกอบหมดสน ประเทศเหลานรวมตวเปนพนธมตร แตแขงขนกนเปนผนาทางการคาของโลกตะวนออกซงเชอมโยงกบเอเชยแบซฟก ซงททงจน แคนาดา อเมรกา ออสเตรเลย ชวา ฯลฯ เปนสมาชกของภมภาค

จนในทสดมาถงพทธศตวรรษท 25 ตนพทธศตวรรษท 26 โลกไดพฒนาเทคโนโยจนกาวกระโดดไปสยค SUPPER TECHNOLOGY ซงไหลตามคาวา “ทนสมย” (MODERNIZATION) และกาลงกาวเขาสยคโลกาภวตน (GROBALIZATION) ซงประชาชนในโลกแยงชงประโยชนกน โดยอาศยขอมลขาวสาร ซงไหลเขาออกเพราะเครองมอทเรยกวา “ถนนขอมล” ผานดาวเทยม ซงขาวสารเหลานแยกออกเปนทงประเภทคณคาและปฏกล คอมทงของดและเศษขยะทถาโถมเขาใสประเทศไทย คนไทย ตลอด 24 ชวโมงไมมหยด ทาใหคนในโลกตองศกษาและเรยนรวธการใชเครองมอแบบใหม คอคอมพวเตอร อทธพลวฒนธรรมทกรปแบบใหมน เปนตวการทบบใหแตละประเทศตองคดและตดสนใจเรวขน วถชวตเปลยนแปลงไป สงคมจะมความสบสนสลบซบซอนมาก

20

ขน ในขณะเดยวกนโลกทกวางใหญจะมการเชอมโยงคนเขาหากนอยางใกลชด ทาใหคนทงโลกจะตองรบรและตดสนใจปญหารวมกน ตองเผชญกบวกฤตรวมกน

สถานภาพของวฒนธรรมไทยทคอนขางเชองชา การศกษาไมทวถง มาตรฐานทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยเหลอมลาระหวางคนรวยทมการศกษาดและคนจนทดอยโอกาส ทงหางกนมากขนตามลาดบ คนทรารวยการศกษาดกยดตาแหนงผนา ในขณะเดยวกน คนจนกยงจนหนก ลงไปอก ตางกลมตางตะกายไปสอนาคต ใครทพฒนาตวเองไมทนกสนหวง บางกหนไปพง ยาเสพตด คากาม คาของเถอน ธรกจและชวตทสาสอน คนบางกลมกหนไปหาอทธฤทธปาฏหารยแทนหลก ศาสนธรรม ดวยหวใจทคาดการวาสงเหลานพอจะนามาความสขมาให ตนเองไดบาง ในทสดสงคมกสบสนวนวาย กลายสภาพไปเปนคนปาเมองเถอน รปแบบวฒนธรรมดงเดมไมสามารถใหวามสขแกคนในเชนอดต จาเปนจะตองมการปรบปรง เปลยนแปลงเพอใหคนไทย “กาวมน ทนโลก” การเปลยนแปลงดงกลาวเราเรยกวา”การพฒนาวฒนธรรม” หรอการปรบคนและวถชวตของคนใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมปจจบนเพอจะไดอยรวมกบเพอนมนษยในโลกได

ความสาคญของวฒนธรรมไทย สาหรบระดบหมคณะและกลมบคคลแลว วฒนธรรมมความสาคญอยหลายประการ

เชน12 1. เปนเอกลกษณของหมคณะ หมคณะอาจหมายถงบคคลกลมเลกๆ ทรวมตวกน

ดาเนนชวต เพอจดหมายเดยวกน หรอสงคมใหญคอประเทศชาต สาหรบเอกลกษณนนคอ ลกษณะทผดเหนเดนชด หรอลกษณะพเศษของสมาชก หรอพฤตกรรมของสมาชกในกลมอนๆ เอกลกษณของสงคมไทยนนไดแกความยดมนในสถาบนชาต ศาสน กษตรย การรจกอยรวมกนแบบประสานประโยชน ความรกอสระเสร เปนตน

2. เปนศกดศรของหมคณะ 3. เปนเครองชวยใหเกดสามคคในหมคณะ 4. เปนเครองชวยใหเกดความมนคงในหมคณะ

ประเภทของวฒนธรรมไทย สามารถแบงวฒนธรรมไทย ตามพนทและขอบขาย ไดเปน 3 แบบ คอ 13

12 สานกโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต กรมศลปากร, ระบบบรหาร - การ

จดการวฒนธรรม, 259.

21

1.วฒนธรรมพนบาน หมายถงวฒนธรรมของประชาชนโดยทวไป ประชาชนหรอชาวบานกาหนดหรอสรางขนเพอเปนเครองมอในการแกปญญหาและตอบสนองความตองการของสงคมพนบาน ซงเปนสงคมยอยในเมองไทย วฒนธรรมพนบานทแบงประเภทยอยสาหรบการดาเนนงานวฒนธรรมไทยปจจบนมการแบงกนเปนดงน

1.1 วฒนธรรมลานนา 1.2 วฒนธรรมอสาน(เกยวกบลาว) 1.3 วฒนธรรมอสาน(เกยวกบเขมร) 1.4 วฒนธรรมภาคกลางตอนบน (หวเมองฝายเหนอ) 1.5 วฒนธรรมภาคกลาง (ลมนาเจาพระยา) 1.6 วฒนธรรมปกษใต(ตอนบน) 1.7 วฒนธรรมปกษใต(ตอนลาง)

นอกจากนอาจจะวฒนธรรมพนบานไทยตามประวตและความเปนมาของไทยเผาและประเภทตางๆ เชนวฒนธรรมไทยมอญ วฒนธรรมไทยลาว วฒนธรรมไทยเขมร วฒนธรรมไทย กระ เหรยง วฒนธรรมไทยอสลาม เหลานเปนตน

2.วฒนธรรมประจาชาต หมายถงวฒนธรรมทรฐกาหนดและมอบหมายใหคนในชาตประพฤตปฏบตรวมกน เชนภาษาไทยมภาษาไทยภาคกลาง ภาษาถนตางๆ เชนภาษาไทยเหนอ ไทยใต ไทยอสาน แตภาษาไทยกลางโดยเฉพาะไทยภาคกลางทใชในราชการเปนภาษาประจาชาต วฒนธรรมประจาชาต เปนวฒนธรรมรวมของคนทกหมเหลา จงมกจะเปนผลงานหรอการสรางสรรคจากผปกครองในสงคมไทย ในอดต ราชสานกหรอวดวาอาราม เปนหนวยทรบมาหลอหลอมประชาชน ในสมยปจจบนหนวยงานราชการตางๆเปนหนวยงานทรบผดชอบในเรองเหลาน

3.วฒนธรรมสากลหรอนานาชาต หมายถง วฒนธรรมทอาจเกดขนในสงคมอน แตมความนยมทวไปในนานาประเทศ เชนการแตงกายสากล การเลนดนตรสากล ซงปกตแลววฒนธรรมสากลเหลาน มบอเกดมาจากวฒนธรรมตะวนตก เหตทสงคมไทยตองรบเอาวฒนธรรมสากลมาเปนสวนหนงของวฒนธรรมไทยนน กเพราะสงคมไทยเปนสวนหนงในสงคมโลก นอกจาก วฒนธรรมดงกลาวแลว เรายงมวฒนธรรมสากลตางๆมากมายทแทรกซมเขามาในสงคมไทย หลายสงหลายอยางยงกอใหเกดปญหาในการประพฤตปฏบตอยบาง แตเมอกาลเวลาผานไป การประพฤตปฏบตทมปญหานน กคอยๆปรบตวเองใหเหมาะสมตอไป

13 เรองเดยวกน, 258.

22

ลกษณะของวฒนธรรมไทย วฒนธรรมไทยม สภาพ 2 แบบคอ 1. มรดกทางวฒนธรรม (Cultural Heritage)คอรากเหงาพฒนาการของคนนรนามท

ผานจากยคหน เตบโต ปรบปรง เปลยนแปลงสบตอมาจากสภาพของกาลเวลาและสงแวดลอมทางธรรมชาตและทางสงคม จนถงปจจบน ตองรกษาไวไมใหสญ เพอเกอกลเกยรตภมของทองถน

2. วฒนธรรมรวมสมย เอกลกษณไทยทด (Contemperary life Thai Identity) คอ แบบแผนการพฒนาสงคม ใหเกดการสขกายสะบายใจในการดารงชพ (อาหาร, เสอผา ,ยารกษาโรคและทอยอาศย) การประพฤตปฏบตทางดานศาสนา การใชภาษาถน ภาษาชาต การสรางสรรคศลปะ เพอพฒนาบานเมองใหเหมาะสมสวยงาม ไมรกหรกตารกใจ ตลอดจนสงคม เศรษฐกจและการเมอง ทมเกยรตภม ไมเปนทดหมนดแคลนของคนตางชาตตางภาษา สบทอดและพฒนาใหประสานกลมกลนกบโลกภายนอก

ลกษณะวฒนธรรมไทยรวมสมย 1. เปนวฒนธรรมผสมผสาน อนประกอบดวย

1.1 เปนวฒนธรรมขาว วฒนธรรมการเกษตร 1.2 มวฒนธรรมรวมกบจน วฒนธรรมไต-ลาว 1.3 นบถอพทธศาสนา หลกคาสอน-ไตรภมกถา 1.4 วฒนธรรมระบบกษตรย พธพราหมณ –ฮนด บางอยางถายทอดส

ประเพณราษฎร 1.5 มวทยาการตะวนตก ระบบอตสาหกรรมและเกษตรเพอการคา วตถนยม

บรโภคนยมรป แบบการใชชวตแบบสากลมากขน 1.6 วฒนธรรมจนโพนทะเล พอคาชาวจนเปนผกมอานาจทางเศรษฐกจใน

ปจจบน 1.7 ประชาธปไตย ความเปดกวางและการเขาสวฒนธรรมสากล

2. เปลยนแปลงมาโดยตลอด ปจจบนยงมการเปลยนแปลงรวดเรวมากตามกระแสโลกาภวฒน

3. มวฒนธรรมยอยแตไมแตกตางมาก มลกษณะหลากหลายมากมาย มความผดเพยนกนไปบางเชนเดยวกบภาษาไทย แตสามารถเขาใจกนไดและปฏบตรวมกนไดวฒนธรรมไทยพนบานจานวนมากเกดขนจากการสรางสรรคของชาวบานทวไป

4.มปญหาทางวฒนธรรม หลายประการ

23

ปญหาของวฒนธรรมไทย ผลจากการตดตอแลกเปลยนทางวฒนธรรมระหวางสงคมไทยกบนานาชาต โดยเฉพาะ

วฒนธรรมตะวนตก ถงแมจะทาใหเกดทงความสขสบาย แตกสรางความสบสนเกยวกบการเลอกแนวการดาเนนชวตบางประการ ซงทาใหสงคมไทยเกดปญหาทางวฒนธรรมหลายประการ

1.ปญหาเกยวกบความเขาใจ “ความหมายของวฒนธรรมไทย” การจะหาความหมายของวฒนธรรมไทยนน จาตองมองวาเปนสงทงหมดทเกยวกบการ

ดารงอยของกลมชนหรอสงคม ตองคานงถงวฒนธรรมของกลมชนตางฯทอยในแตละทองถนและในแตละภมภาคดวย รวมทงการผสมผสานกนระหวางประเพณหลวงและประเพณราษฎร เพอใหเกดความเขาใจในเรองความแตกตางของวฒนธรรมในแตละทองถนและความคลายคลงของ วฒนธรรมทงชาตในสวนรวม… คาวาไทยซงในทนกคอสงคมไทยทกนความหมายถงคนไทยทงประเทศ ทงอดตและปจจบนรวมทงทจะสบไปในอนาคตดวย เปนเรองทใหญโตเกนความเขาใจอยางเปนเหตเปนผลได… การเขาถงวฒนธรรมไทยและสงคมไทยจงเปนเรองทตองพจารณาในเรองกลมชนทสมพนธกบกาลเวลาและสถานท นนคอตองพจารณาจากความเปนมาของกลมชาตพนธในแตละภมภาคแตละทองถนในทางประวตศาสตรเปนประการแรก ลกษณะเชนนเปนการมองในแนวนอน ทาใหทราบไดอยางกวางฯในระดบภมภาคขณะนวา คนไทยทอยในแตละภมภาคนนมวฒนธรรมไมเหมอนกน แตกตางกนอยางเหนไดชด ในเรองภาษาและขนบธรรมเนยมประเพณ ในขณะเดยวกนตองพจารณาในแนวยนเปนประการทสอง อนเปนเรองเกยวกบการพฒนาการในทางประวตศาสตร ทนาสงคมไทยในแตละภมภาคมารวมกนเปนอนหนงอนเดยวกนในขณะนและมแนวการดาเนนชวตคลายคลงกน…มขอทนาสงเกตวา ความคลายคลงกนในทางวฒนธรรม ซงเปน อทธพลของวฒนธรรมหลวง ทาใหคนทวไปมองและทกทกวาวฒนธรรมไทยคอวฒนธรรมหลวง เพราะฉะนนเวลาอางถงกมกจะยกเอาเฉพาะสงทสมพนธกบความเปนอยของชนชนปกครองในเมองหลวง มาเปนตวอยางหรอเปนตวแทน อยางเชนการแสดงวตถทางวฒนธรรมในพพธภณฑสถานแหงชาตเปนตน เกอบทงหมดเปนศลปวตถทสมพนธกบชวตความเปนอยของชนชนปกครองทงสน การสงเสรมรกษาขบธรรมเนยมประเพณตลอดจนการใหการศกษา อบรมแกเยาวชนกสรางใหแตทเปนวฒนธรรมหลวงทงนน ไมอาจเปนทงหมดของวฒนธรรมไทยได เปนแตเพยงสวนผสมททาใหเกดความคลายคลงกน14

14 สพศวง ธรรมพนทา, พนฐานวฒนธรรมไทย, 245.

24

2.ปญหาทเกยวเนองจาก”การเปลยนแปลงวฒนธรรมของไทย” กลาวคอ 2.1. การเกด “ความลาทางวฒนธรรม” ทงในเมองและชนบทไทยการ

เปลยนแปลงวฒนธรรมอนเนองมาจากการเอาวฒนธรรมมาจากภายนอกนน มกเปนเรองใหญกลายเปนปญหาทางสงคมและเศรษฐกจแกประเทศดอยพฒนาหรอกาลงพฒนาเชนประเทศไทยเรา เพราะมการรบสงตางฯจากภายนอกเขามาอยางรวดเรว ทาใหการปรบตวของคนในสงคมกระทาไดไมทน โดยพนฐานสงคมไทยเปนสงคมแบบตะวนออก มขนบธรรมเนยมประเพณเปนสงคมเกษตรกรรมมาชานานเมอเกดนยมวฒนธรรมตะวนตกซงเปนสงคมทมอตสาหกรรมเปน พนฐาน ทสาคญมความกาวหนาทางวทยาการและความเจรญทางวตถสงกทาใหไมอาจนาสงทรบเขาผสมผสาน กบของเดมทมอยใหเปนผลดได เปนผลใหมการเลกหรอทงของเกาทยงดอยและหนมารบของใหมในรปแบบทเอาเขามาใชทงหมด ทาใหสงคมโดยทวไปไมอาจปรบตวไดทนเกดสภาวะทเรยกวา “ความลาทางวฒนธรรม”ขน

2.2. การทอดทงวฒนธรรมดงเดมของไทย สงทเปนปญหาทางวฒนธรรมในสงคมไทยในขณะนคอการรบอทธพลทางตะวนตกนนทาใหคนรนใหมทงในสงคมเมองหลวงและสงคมทองถนในชนบทหนหลงใหกบวฒนธรรมดงเดมของตน รบสงใหมฯเขามาแทนทโดยไมพจารณาวาเหมาะสมกบสภาพเศรษฐกจและสงคมของตนหรอไมการละทงของเกาทาใหเกดการขดแยงกบคนรนเกา สวนของใหมทไดมากยงปรบใหเหมาะสมไมได เพราะสวนใหญมาจากสงคมททระดบเศรษฐกจและเทคโนโลยทหางไกลกบตน การเปลยนแปลงวฒนธรรมไทยจงเปนไปอยางไมมทศทางและไมมเอกลกษณมากขน ผลของการไมมเอกลกษณทางวฒนธรรมนนยอมกระทบกระเทอนถงการทจะสรางใหเกดการบรณาการทางสงคมของประเทศชาตในสวนรวมดวย

2.3. การหมดความหมายและการสญเสยบทบาทในการควบคมสงคมของ”กลมจารตประเพณ” แตเดมสงคมหมบานยดมนขนบธรรมเนยมจารตประเพณอยางเครงครด คนรนเดกเคารพเชอฟงคนรนอาวโสทอบรมสงสอนดานขนบธรรมเนยมประเพณและคตธรรม รวมทงเรองการทามาหากนดวย สงคมอยรวมอยางมความเสมอภาคและมเอกภาพ สงทแสดงความ มงคงหรอเกยรตภมทางสงคมไมไดเปนของบคลใดคนหนงในชมชน หากแตเปนสงทเปนตวแทนของสวนรวมทงหมด วดวาอาราม ศาลาประชาคมและสาธารณะสถานอนฯ ททกคนรวมกนกอสรางดวยพลงตงใจจรงและรวมมอชวยกนพทกษรกษาดงเปนของครอบครวตน แตเมออารยะธรรมแบบใหมจากในเมองไหลเขามา กไดกระตนคนรนใหมใหเกดความคดตองการความสะดวกสบายและวตถใหมฯเพอฐานะของตนเองและครอบครว ผคนในชมชนมลกษณะเปนปจเจกบคคล (Infividualism) เพมขน เกดมความแตกตางกนของการดาเนนชวตระหวางนายทนกบ

25

เกษตรกรรมในชนบท เพราะเปลยนการนบถอวตถมากกวาอาวโส ประเพณและกจกรรมพนบานกกบกลายเปนเรองของความสนกรนเรงและเรองหยอนใจ มากกวาเปนสงศกดสทธผกพนทางจตใจชาวชมชนดงเดม งานประเพณเหลานมกจะใชจายฟมเฟอยเรองเครองแตงตว คาอาหาร เครองดมและการเทยวเตร ทเกนฐานะและรายไดทงสน การปฏบตขนบประเพณอยางผดพลาดไรความหมายเปนผลใหเกดความวางเปลา ทเชอเชญอทธพลวฒนธรรมภายนอกเขามาแทนทพธการเดมซงนบวนแตจะสนสญคณคาลงเรอยฯ

2.4. ชองวางระหวางสงคมเมองและสงคมชนบทในปจจบนเพมสงขนเรอยฯ อนเปนผลมาจากความแตกตางกนของความเจรญทางเศรษฐกจ เทคโนโลยการศกษาและวตถ ทนสมยของเมองนนเอง สงคมชนบทไดมองเหนความเปนตวแบบของเมองและความจาเปนตองพงพาอาศยเมองอยตลอดเวลาไมวาจากทางตรง ซงผานเขามาทางดานบรหารและการปกครอง หรอจากทางออมซงผานเขามาทางการสอสารคมนาคมและความสมพนธทางเศรษฐกจ ฉะนนคนชนบท นบจานวนทวมากขน ตางมงหวงสงลกหลานของตนเขามารบการศกษา การทางานและหวงฐานะและความเปนอยด หรอเปนใหญเปนโตเมออพยพเขามาอยในเมอง

3.ปญหาเกยวกบ”การทานบารงและสงเสรมวฒนธรรมไทย” การศกษาเรองราวทางสงคม วฒนธรรมในลกษณะทเปนสากลในปจจบนมจดมงหมาย เพอการควบคมการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมใหมทศทางเพอปองกนการเกดความขดแยง หรอปญหาทางสงคม-เศรษฐกจทนาไปสวถทางทไมราบรนในสงคมเปนสาคญ การตระหนกถงปญหาและการเหนความสาคญในเรองน ไมใชเปนสงทรเรมในสงคมไทยในอดต หากเปนการนาเอาความคดและรปแบบจากภายนอกมาดาเนนการ กลมผนาทเปนกลมชนทนอกจากมการศกษา มความรและมอานาจหนาทแลวยงเปนผทมโอกาสตดตอพบเหนหรอแลกเเปลยนความคดเหนกบสงคมภายนอกดวย ดงนนจงทาหนาทเลอกเฟนวาอะไรดหรอไมด แลวนามาปฏบตใชในสงคมไทย โดยทวไปความคดรเรมในการ เปลยนแปลงหรอดาเนนการเปลยนแปลงทเกดขนในกลมผนานมกเปนทยอมรบและปฏบตตามจากคนทวไปในสงคมเสมอ การยอมรบเชนนเปนลกษณะของการเชอฟงอยางทเคยปฏบตสบทอดกนมาจนเปนประเพณ จงมกไมมการวพากษวจารณวาดหรอไมอยางไร เพราะฉะนนจดออนในเรองนจงอยทวา การรเรมสงใหมฯกด หรอการรบวฒนธรรมจากภายนอกเขามาในสงคมไทยในอดตของบคคลทเปนผนานน ถามลกษณะผดเผนขาดความรความเขาใจอยางลกซง บางครงกเกดเปนปญหาสงคมและเศรษฐกจตามมาเหมอนกน แมแตนโยบายหรอหนวยงานของรฐในชวงแรกฯกยงมความเขาใจในความหมายของวฒนธรรมจากดอยแคเพยงขนบธรรมเนยมประเพณ ความเชอและศลปกรรมทเหนวาเปนสงดงามและเปนเอกลกษณของประเทศชาตซงเปนสงทรฐบาลจะตอง

26

ผดงไว และสงเสรม ใหมการปฏบตประพฤตกนตอฯมา เพราะฉะนนการดาเนนงานทางวฒนธรรมจงเปนเรองแคบและจากดเฉพาะขนบธรรมเนยม ประเพณและศลปกรรมซงเนอแทแลวกคอการอนรกษและพฒนาเพยงแตสงทเรยกวาประเพณหลวงนนเอง ยงเปนการอนรกษและพฒนาทมลกษณะหยดนง อยางเอารปแบบททางสวนกลางคดเปนใหญ ไมนาพาตอประเพณราษฎรหรอวฒนธรรมทองถนของ ชมชนในแหลงตางฯภมภาคตางฯผลทเกดขนกคอเปนการอนรกษและพฒนาแตเพยงสงทเปน รปแบบ (Form) มากกวาทจะทาใหเกดความเขาใจความหมาย (Content) วาสงเหลานนมความสาคญในการดารงอยทางสงคมของบคคลทเรยกวาคนไทยในทองถนตางฯในภมภาคตางฯอยางไร

แมจนกระทงทกวนน หนวยงานทเกยวของกบวฒนธรรมสวนใหญกยงมองงาน วฒนธรรมวาเปนเรองเพอทนบารงรกษาสงทเปนศลปกรรมและประเพณหลวงเพอแสดงความ เกาแก รงเรอง และความมระเบยบเรยบรอยของสงคมในสวนรวม ในสวนดานการพฒนาวฒนธรรมกมงหวงเพอนาเอารปแบบบางอยางของทองถนมาผสมผสานกบสงทเปนประเพณหลวงแลวเผยแพรใหประชาชนทวไปยอมรบ หรอไมกเพอกจกรรมในการทองเทยว เชนการพฒนาแหลงโบราณคด หรอการจดใหมงานประเพณในจงหวดตางฯหรอทองถนตางฯ เพอจะไดมผคนและชาวตางประเทศมาเทยว ผลกคอมรายไดทางเศรษฐกจ กจกรรมเหลานมกไดรบการตอบสนองเปนอยางดจากบรรดาพอคา คหบดทมงหวงผลประโยชนสวนตวในทางเศรษฐกจ และจากบรรดาผคนทอยากไปเทยวเตรหาความสนกสนาน

ถงแมวาปจจบนการดาเนนงานทางวฒนธรรม สวนหนงอาจตนตวไปในทางทมสาระและเหมาะสม แตวาไมบรรลเปาหมายในการทจะควบคมทศทางการเปลยนแปลงทาง สงคม วฒนธรรม การดาเนนงานทเกยวกบการสมนาวชาการกด การแสดงผลงานและการสงเสรมการ ละเลนพนบานพนเมองกด รวมไปถงการศกษาขอมลทงในระดบภมภาคและทองถนกด เปนแตเพยงขนตอนเบองตนในกระบวนการของการดาเนนงานทางดานวฒนธรรมทมเปาหมายเพอความมนคงของสงคมเทานน ซงกนบวาเปนสงจาเปน แตจะตองมการดาเนนการขนตอไปในเรองการสรางความรความเขาใจใหเปนประโยชนแกงานราชการ องคกรเอกชนหรอบคคลอนฯทเกยวของทเกยวของเรอการควบคมทศทางการเปลยนแปลงทางสงคม-วฒนธรรม ซงขณะนกาลงเปลยนแปลงอยางรวดเรวในลกษณะลมอดต จรงอยในขณะนมหนวยงานราชการและองคกรตางฯ ทมหนาทในการดาเนนการในดานพฒนาสงคม-เศรษฐกจ เปนจานวนมาก เกอบนบไดทกกระทรวง ทะบวง กรม แตการดาเนนการเหลานนมกเปนไปโดยเอกเทศ ขาดการเหนคณคาในดานวฒนธรรมและประวตศาสตรของชมชนและทองถน จงเนนอยแตเพยงเรองราวชวตความเปนอยของกลมชนท

27

เกยวของดวยแตเพยงปจจบน หรอเฉพาะทเกดปญหาทางสงคม-เศรษฐกจเทานนเพราะฉะนน ผลงานทออกมาจงจากดอยเพยงการแกปญหาเฉพาะหนา ไมอาจคาดคะเนหรอมองเหนความ ราบรนทางสงคมในอนาคตไดอยางเหมาะสม ยงกวานนในบางครงกเกดความขดแยงและเขาใจผดกนบอยฯ ระหวางฝายทดาเนนการทางดานวฒนธรรมและอกฝายทรบผดชอบทางดานบรหาร พฒนาเศรษฐกจและสงคม ฝายแรกมกจะถกมองไปในแงทลาหลง คราครเกาแก งานอนรกษหรอสงท หยดนงไมกอผลผลตทางเศรษฐกจ-สงคมแตอยางใด สวนฝายหลงมกกลาวหาฝายแรกวาลมอดตและพฒนาบานเมองอยางไมราบรนเกดปญหาสงคมและเศรษฐกจมากมาย

ดงนนการดาเนนงานทางดานวฒนธรรม ถาจะใหผลดตอความมนคงทางสงคมของบานเมองแลว ขนตอไปกคอจะทาอยางไรใหมการประสานงานทงในดานวชาการและการดาเนนงาน ระหวางหนวยงานราชการ สถาบน องคการหรอเอกชนตางฯ ทเกยวของกบงานทางดาน วฒนธรรมฝายหนงกบฝายทรบผดชอบทางดานบรหาร พฒนาเศรษฐกจสงคมอกฝายหนง จะทาอยางไรทจะใหตางฝายรบรและเขาใจวาตางฝายมเปาหมายทางสงคม-วฒนธรรมรวมกน เพอจะไดรวมมอกนทางานใหเกดผลดในการสรางบรณาการทางสงคม-วฒนธรรมใหม แกประเทศชาต สวนรวม15

การสงเสรมและการพฒนากจกรรมวฒนธรรมไทย 1.การทะนบารง สงเสรมศาสนาและจรยธรรม

1.1 ใหเดก เยาวชนและประชาชน มธรรมทางศาสนาเปนแนวทางในการประกอบอาชพ ในการดารงชวตและเปนทยดเหนยวจตใจ มากขนกวาสภาพทเปนอยในปจจบน

1.2 ใชวดเปนหลกในการพฒนาวฒนธรรมในสวนทองถน โดยจะใหวดเปนศนยกลางในการพฒนาวฒนธรรมในสวนทองถน โดยใหเรมเปดดาเนนการภาคละหนงศนย เพอเปนโครงการทดลองในการขยายงานตอไป

1.3 เพมจานวนพทธศาสนกชนเขาฟงธรรมและปฏบตธรรมในวด โดยเฉพาะวนสาคญทางศาสนา ทวประเทศ จากทเปนอยในปจจบนเฉลยรอยละ 9 ของจานวนพทธ ศาสนกชน เปนรอยละ 20 ของพทธศาสนกชนทงหมด โดยการประสานงานกนทงสถาบนทางศาสนา สถาบนครอบครว สถาบนการศกษา สถาบนอาชพตางฯ ทงราชการและเอกชนโดยเฉพาะสอมวลชลเปนสาคญ

15สพศวง ธรรมพนทา, พนฐานวฒนธรรมไทย, 248-250.

28

2. การทนบารงสงเสรมศลปวฒนธรรมของชาต ใหประชาชนโดยเฉพาะในเมองทวประเทศ ประมาณ 8 ลานคน มความสานกในการอนรกษ ทานบารง คมครอง รกษาและหวงแหนมรดกทางศลปวฒนธรรมไว เพอเปนเอกลกษณของชาตและความภาคภมใจในความเปนชาตทมเอกราชมาชานาน

3. การทนบารงสงเสรมดานขนบธรรมเนยม ราชประเพณ จารตประเพณและคานยมใหแกเดกเยาวชน และประชาชนทวประเทศ มความรความเขาใจในขนบธรรมเนยม ราชประเพณ จารตประเพณทดงาม เหมาะสมกบสภาพสงคมและเกดคานยมในการทจะประพฤตปฏบต ใหเกดความสงบสขรมเยนในชาตบานเมอง

4.การสงเสรมทานบารงและพฒนาภาษาไทยใหประชาชนทสาเรจการศกษาภาคบงคบแลว ทงในเมองและชนบท สามารถใชภาษาไทยไดอยางถกตองทงการพดการเขยน ในการสอความหมาย ทงนมไหเปนการทาลายภาษาไทยทองถนซงเปนเอกลกษณของทองถนตอไป

5.การสรางเอกภาพในการบรหารงานวฒนธรรมแหงชาต 1.จดทาแผนแมบทพฒนาวฒนธรรมสวนรวมของชาตและจดทาแผนปฏบต

ของแตละหนวยปฏบตใหสอดคลองกน 2.จดใหมองคกรกลางทางวฒนธรรมหรอปรบปรงองคกรของรฐทมอยแลว

ใหมหนาทและอานาจอยางเพยงพอในการบรหารงานวฒนธรรมของชาตโดยสวนรวม โดยใหประชาชน องคกรหรอสถาบนเอกชนมสวนรวมมออยางใกลชด

องคกรและระบบงานในการพฒนาวฒนธรรม องคกรรฐทมหนาทรบผดชอบตองานวฒนธรรมของชาตโดยตรง ปจจบนคอกระทรวง

วฒนธรรม นอกจากนยงมหนวยงานหลกอนอกเชนสานกนายกรฐมนตร กระทรวงศกษาธการ กระทรวงมหาดไทย และทบวงมหาวทยาลย สาหรบหนวยงานอนฯกใหถอวางานวฒนธรรมเปนหนาทโดยออม สวนในตางจงหวด “ศนยสงเสรมและพฒนาวฒนธรรม” ในแตละจงหวด จะเปนบรการขอมลขาวสารและดาเนนงานดานวฒนธรรม โดยตรง สวนใหญจะตงอยในวทยาลยราชภฏ(เดมคอวทยาลยคร) เชนวทยาลยราชภฏพบลสงคราม พษณโลก วทยาลยราชภฏอบลราชธาน เปนตน

29

3.ประเพณ ความหมาย เปนประเภทหนง ของวฒนธรรม ในสาขามนษยศาสตร คาวา

“ประเพณ” มผใหคานยามไวดงน 1. ประเพณ คอ ความประพฤตทชนหมหนง อยในทแหงหนงถอเปนแบบแผนกนมา

อยางเดยวกนและสบตอมาชานาน ถาใครในหมประพฤตออกนอกแบบกผดประเพณ หรอผดจารตประเพณ16

2. ประเพณ คอ แบบมาตรฐานของพฤตกรรมหรกระสวนแหงพฤตกรรมทสมาชกในสงคมถกบงคบใหปฏบตตามสบตอกนมา17

3. ประเพณไทยหมายถง นสยของสงคมชาวไทยซงไดรบมรดกตกทอดกนมาแต เกากอน เรยกวาประเพณเดมหรอประเพณปรมปรา คอประเพณสบตอฯกนมา ตรงกบภาษาองกฤษ วา “Tradition”18

สวนประกอบของประเพณ ประเพณมพธการเปนระเบยบแบบแผนประกอบดวยองคประกอบ 4 ประการคอ 1. แนวคด (Ideal) คอหลกการความเชออนเปรยบเสมอนปรชญาแหงสงคมนนฯ ซง

แนวคดเหลานเปนทยอมรบและเชอถอกนมาหลายชวคนวาเปนสงดงามทจะตองกระทาเพอความสงบสขและความเปนศรมงคลของบคคล ครอบครว และสงคม ซงแนวคดนอาจเปนปรชญาทางลทธศาสนา ความเชอในภตผวญญาณ ความเชอในอานาจเหนอธรรมชาต

2. พธกรรม (Riual) เปนแบบแผนของกจกรรม เพอใหเปนไปตามแนวความคด(Ideal) พธกรรมแตละพธจะมกรรมวธเฉพาะกจซงไมเหมอนกน ในพธมกประกอบดวย

16 พระยาอนมานราชธน, วฒนธรรมและประเพณตางฯของไทย (พระนคร : คลงวทยา,

2514), 37. 17 Edward Sapir, “Custom,” Encyclopedia of Social Siences, 4th ed., (1931) :

629. 18 เสถยร โกเศศ, การศกษาเรองประเพณไทย, (พระนคร : ราชบณฑตยสถาน, 2505),

9.

30

- เจาพธกรรม คอผดาเนนกรรมวธ ไดแกพระภกษ หมอผ คนทรง เจาพธนจะเปนผดาเนนพธกรรมใหไปสจดมงหมายอยางมแบบแผนเปนตวกลางในการตดตอระหวางวญญาณกบมนษย

- กรรมวธ คอขบวนการในการจดพธกรรมนนฯ

3.สมาชก(Member) ในกจประเพณแตละอยางจะตองสมาชกรวมในกจประเพณ 4. การเฉลมฉลอง (Celebration)

กจประเพณบางอยางอาจมไมครบทงองคประกอบทง 4 อยาง สาหรบประเพณทมสมาชกมากฯ เจาพธอาจลดความสาคญลงไปจนเกอบไมตองมเจาพธ

รปแบบของประเพณ อาจแบงไดดงน 1.พธกรรมชวต ไดแกพธกรรมของบคคลตงแตเกดจนตาย เชน การแตงงาน การ

ฌาปนกจ 2.พธกรรมสาหรบอาชพ 3.พธกรรมทางศาสนา 4.งานเทศกาลตาง ฯ

31

บทท 3 ศาสนาพทธ พระสงฆและวด

ศาสนาพทธและพระสงฆ

คนไทยไดรบการนบถอพระพทธศาสนาแบบมหายานมาตงแตพทธศตวรรษท 6 คอเมอตงถนฐานอยในตอนใตของประเทศสาธารณรฐประชาชนจนในปจจบน1 ครนอพยพลงมาตงประเทศ ลงในคาบสมทรอนโดจนนกไดรบนบถอพระพทธศาสนาแบบหนยาน ซงพระสงฆฝาย เถรวาทไดนามาเผยแพรแกชาวพนเมองเดมไวแลว ในสมยกรงสโขทยเปนราชธานของประเทศ พระมหากษตรยไทยไดอาราธนาพระภกษเถรวาทเชอสายลงกาจากเมองนครศรธรรมราชมาเปน แบบอยางปรบปรงการพระพทธศาสนาใหบรสทธและเหมาะสมกบลกษณะของคนไทย จนกลายเปนศาสนาประจาชาต และไดมการตดตอสมพนธกบพระสงฆลงกาอกหลายครงในสมยตอมา จนพระพทธศาสนาแบบเถรวาทไดเจรญมนคงอยในประเทศไทยและเปนรากฐานวฒนธรรมไทยแทบทกดานมาจนทกวนน “สงคมชาวไทยพทธ มประเพณบวชเรยนซงเปนของดงเดมอยางหนง วดเปนผรบกลบตรเขามาใหการศกษาอบรมตงแตอายยงนอย ใหบวชเรยน ผใดมอปนสยทางเพศพรหมจรรยกลาแขงกคงบวชอยตอไปเปนกาลงของคณะสงฆ สวนผทอปนสยยงออนกยอมรบความบกพรองแหงตนดวยการลาสกขาออกไป และออกไปอยในฐานะผทไดรบการศกษาอบรมอยางเดยว ทงทางวชาการและความประพฤตสามารถเปนกาลงทดของรฐได”2

ศาสนาพทธประกอบดวยสวนสาคญ 3 อยาง คอ พระรตนตรย หรอตรยรตน ไดแก พระพทธ พระธรรม และพระสงฆ

พระพทธ หมายถงพระพทธเจา เปนพระบรมศาสดาซงไดเสดจปรนพพาน ไปเมอสองพนหารอยกวาปมาแลว ตวแทนพระพทธเจาในปจจบนไดแก พระพทธรป พระสถป เจดย ตนพระศรมหาโพธ

พระธรรม หมายถง คาสงสอน หรอแนวคดทางศาสนา โดยพระธรรมทสาคญไดแก

1 สงด โรจนภรมย, “สงฆไทยกบความมนคงของชาต,” เอกสารวจยสวนบคคล

นกศกษา วปอ.รนท 20 ประจาปการศกษา พทธศกราช 2520 - 2521. (อดสาเนา) 2 พระราชวรมน, ปรชญาการศกษาของไทย (กรงเทพฯ : สานกพมพเคลดไทย, 2518),

133.

32

1.ไตรลกษณ ประกอบดวย อนจจง ทกขง อนตตา เปนการเขาใจสรรพสงตางฯทมอยในโลกนตามแนวทางพทธศาสนาวาเปนปรากฏการณทางธรรมชาต (natural phenomena) ลวนมสภาวะทไมแนนอน มความทนอยไมได และลวนไมมตวตน

2.ไตรวฏฏะ ประกอบดวย กเลส กรรม วบาก คอหลกการเวยนวายตายเกดตามเหตปจจยทอาศยกนและกนสบตอไป3

3.ไตรสกขา ประกอบดวย ศล สมาธ ปญญา เปนระเบยบปฏบต เพอเปนหนทางทจะเขาใจธรรมะ

4.อรยสจ 4 ไดแก ทกข สมทย นโรธ มรรค วาดวยเรอง “ ทกข” ความ เขาใจทกข เหตแหงทกข หนทางไปสการดบทกข ซงเปนเปาหมายสงสดของศาสนาพทธ

พระสงฆ หมายถง ผทสบทอดศาสนา ถอสมณะเพศทผานการบวช พระสงฆ เปน คารวมทใชเรยกศาสนบคคลในพระพทธศาสนา อนไดแก สามเณร พระภกษ และพระภกษสงฆ

สามเณร คอผดารงเพศอยางภกษแตสมาทานศล 10 ตามประเพณไทยเมอเดกชายในครอบครวใด มอายสมควรทจะเขารบการศกษาอบรมได บดามารดาหรอผปกครองกจะนาไปฝากวดใหบรรพชาเปนสามเณร เพอปฏบตรบใชพระภกษ ศกษาเลาเรยนหนงสอและพระธรรมวนย เพออปสมบทเปนพระภกษตอไปเมออายครบบวช 4

พระภกษ คอผทไดรบการบรรพชาอปสมบทตามพระธรรมวนยและระเบยบแบบแผนประเพณของคณะสงฆไทยตามกฎมหาเถรสมาคม ฉบบท 7 (พ.ศ. 2506) 5 การบรรพชาอปสมบท

การบรรพชาอปสมบท ผเขาบรรพชาหรอเขาบรรพชาอปสมบทจะตองผานการซกซอมเกยวกบพธบรรพชาหรอพธบรรพชาอปสมบท ศกษาคาและความหมายการขอบรรพชาและการอปสมบทและการปฏบตตนในระหวางการดารงเพศเปนสามเณรหรอพระภกษจนเขาใจกอน เมอเรมพธจะตองขอถงพระรตนตรยและขอบรรพชาตอพระอปฌายทามกลางสงฆ เมออปฌายรบผาไตรแลวกจะเรมสงสอนขอปฏบตและตจปญจกกมมฏฐานใหทราบใหวาตามจบ แลวจงใหไป

3 แสง จนทรงาม, พทธศาสนวทยา (ธนบร : โรงพมพเจรญรตนการพมพ, 2512),149. 4 พระมหาโสบน โสปาโก, วตถประสงคของการบรรพชาสามเณรพฒนา (นครหลวง :

โรงพมพอกษรสมพนธ, 2515), 44. 5 ชาเลอง วฒจนทร และคณะ, พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 กฎกระทรวง กฎ

และระเบยบมหาเถรสมาคม (กรงเทพฯ : โรงพมพ การศาสนา, 2522), 159.

33

ครองผาเพอเปนสามเณร เมอครองผามาแลวกจะขอสรณคมน และศลเพออปชฌาย ศลสาหรบสามเณรทง 10 ขอทไดรบเปนเบองตนน เปนขอหามเพอจะทาตนเปนผมกายวาจาดเปนเบองตนสาหรบเลาเรยนและปฏบตตามพระธรรมวนยตามทอปฌายอาจารยจะไดอบรมสงสอนใหตอไปเมอรบศลจบแลวกจะขอนสยตอพระอปฌายเปนการนอมตนเขาไปเปนบตรเปนศษยใหอปฌาย อาจายทาน อบรมสงสอนสงอนเรยบรอยดงามให และจะปฏบตตามคาสงสอนและเปนภาระของกนและกนสบไป จงจะเปนสามเณร โดยสมบรณ 6

สวนผทจะอปสมบทเปนพระภกษ เมอเสรจการบรรพชาแลว พระอปชฌายจะขนานนามใหใหมเปนภาษามคธ ใหรจกชอพระอปชฌายเปนภาษามคธ และเรมพธอปสมบทกรรม ทามกลาง สงฆตอไป เปนการซกถามความบรสทธในการอปสมบททามกลางสงฆ ทงโดยพระกรรมวาจาจารย และพระอปฌาย แลวสวดสมมตผนนเปนพระภกษเพอรบเขาไวในคณะสงฆ เสรจแลวพระอปชฌายจะไดบอกอนศาสน คอวธการดารงชวตและดาเนนชวตของบรรพชตในพระพทธศาสนาอยางไร กจไมควรทามอะไรบาง เสรจแลวเปนพระภกษโดยสมบรณ พระอปชฌาย อาจอบรมสงสอนเองหรอมอบใหพระภกษผทรงคณวฒ มศลาจารสมบรณเปนอาจารยคอยแนะนาสงสอนใหปฏบตตามกจตาง ๆ ของพระภกษตามพระธรรมวนยตอไป 7

การบรรพชาอปสมบท ของพทธศาสนกชนชาวไทยปจจบนม 2 ประเภทคอ ประเภทบวชชวคราวและประเภทบวชเพอเปนศาสนทายาทตออายพระศาสนาใหยนยาวสบไป การบวช ชวคราวถาประสงคเพยงบรรพชาเปนสามเณรแลวลาสกขาบทกควรอยเปนสามเณรศกษาเลาเรยนและปฏบตตามพระธรรมวนยตามทพระอปชฌายอาจารยทานอบรมสงสอนใหสก 30 วน จงจะเปนประโยชนแกตน บดามารดาและสงคมทตนเปนสมาชกอย ถาจะบรรพชาอปสมบทเปนพระภกษกควรอยในเพศบรรพชตใหได 1 พรรษา (3 เดอน) เปนอยางนอย และศกษาเลาเรยนและปฏบตตามพระธรรมวนย อยใกลชดอปชฌายอาจารยตลอดพรรษานนอยางจรงจงจะเกดประโยชนทงแกตนและแกสงคมทตนอาศยอยรวมดวยนน การบวชแกบนแค 3 วน 7 วน ไมวาจะเปนสามเณรหรอพระภกษหาไดกอใหเกดบญหรอประโยชนแกตนเองบดามารดา ญาตมตร หรอสงคมแตประการใดไม อนงแมบคคลใดไดศกษาเลาเรยนพระพทธศาสนาจนจบพระไตรปฎกอยางแตกฉาน แตถาไมไดบรรพชาอปสมบาเปนสามเณรเปนพระภกษตามพระพทธบญญตสก 1 เดอน

6 วดเบญจมบพตรดสตวนาราม, คมอผบรรพชาภาคฤดรอน (กรงเทพฯ : ส. สมบรณการพมพ, 2531), 1-5.

7 วดเบญจมบพตรดสตวนาราม, นวกานสรณ (กรงเทพฯ : โรงพมพประยรวงศ, 2523), 14.

34

หรอ 3 เดอน ดงกลาวมาน กหาเชอไดไมวาบคคลนนรและเขาใจพระพทธศาสนาจรงหรอสามารถสอนผอนได สวนการบรรพชาอปสมบทเพอเปนศาสนทายาทสบพระศาสนา ถอไดวาเปนการ เสยสละอยางสงในอนทจะเขาศกษาเลาเรยนและปฏบตตามพระธรรมวนย และรบภาระธระของพระศาสนาสบไป 8 การดารงสมณะเพศของพระภกษ

การดารงชวตของพระภกษจะตองถงพรอมดวยสกขา 3 อยาง ในการเลาเรยนและปฏบตตามพระพทธบญญตหรอพระวนยคอ ศล สมาธ ปญญา ความสารวมกายวาจาใหเรยบรอยชอวา ศล การรกษาใจมนชอวา สมาธ ความรอบรในกองสงขารชอวา ปญญา นอกจากนพระภกษตองเปนตามอนศาสน 8 อยาง ทพระอปชฌายไดสงสอนใหถอปฏบตในโอกาสแรกทเปนพระภกษ คอ “นสสย 4 ไดแก ปจจยเครองอาศยของบรรพชต 4 อยางคอ เทยวบณฑบาต นงหมผาบงสกล อยโคนไม ฉนยาดองดวยนามตรเนา และอกรณยกจ 4 คอ กจทไมควรทาซงบรรพชตทาไมได คอทาไมได คอ เสพเมถน ลกของเขา ฆาสตว พดอวดคณพเศษทไมมในตน

สวนโทษทเกดเพราะความละเมดในขอทพระพทธเจาหาม ซงยกขนเปนสกขาบท เรยกวา “ อาบต ” อาบตนนโดยชอม 7 อยางคอ ปาราชก สงฆาทเลส ถลลจฉย ปาจจจย ปาฎเทสนยะ ทกกฎ ทพภาษต สาหรบปาราชกนนภกษตองเขาแลวขาดจากภกษ สงฆทเสสนนตองเขาแลวอยกรรมจงพนได อาบตอก 5 อยางนน ภกษตองเขาแลว ตองแสดงตอหนาสงฆหรอคณะหรอภกษรปใดรปหนงจงพนได อาการทภกษจะตองอาบตเหลานม 6 อยางคอ ตองดวยไมละอาย ตองดวยไมรวาสงนจะเปนอาบต ตองดวยสงสยแลวขนทาลงไป ตองดวยสาคญวาควร ในของทไมควร ตองดวยสาคญวาไมควรในของทควร ตองดวยลมสต 9

สกขาบททมาในพระปาฎโมกขไดแก ปาราชก 4 มภกษเสพเมถนเปนตน สฆาทเลส 13 มภกษแกลงทานาอสจใหเคลอนเปนตน อนยต 2 นสสคคยาปาจตตย 30 แบงเปน 3 วรรค ๆ ละ 10 สกขาบท คอ จรวรรคท 1 โกสยวรรคท 2 ปตตวรรคท 3 ปาจตตย 92 สกขาบท แบงเปนมสาวาทวรรคท 1 10 สกขาบท ภตคาวรรคท 2 10สกขาบท โอวาทวรรคท 3 10 สกขาบท โภชนวรรคท 4 10 สกขาบท อเจลกวรรคท 5 10 สกขาบท สราปานวรรคท 6 10 สกขาบท

8 ชาเลอง วฒจนทร, การพฒนาการกจการคณะสงฆ และการพระศาสนาเพอความ มนคงแหงชาต (กรงเทพฯ : โรงพมพการศาสนา, 2526), 83.

9 สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส, นวโกวาท (กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, 2521), 1-2.

35

สปปาณวรรคท 7 10 สกขาบท สหธรรมกวรรคท 8 12 สกขาบท รตนวรรคท 9 10 สกขาบท ปาฎเทสนยะ 4 เสขยวตร 75 จดเปน 4 หมวด หมวดท 1 สารปม 26 หมวดท 2 โภชนปฎสงยตม 30 หมวดท 3 ธมมเทสนาปฎสงยตม 16 และหมวดท 4 ปกณณกะม 3 อธกรณม 4 อธกรณสมะถะม 7 รวมเปน 227 สกขาบท 10

สวนสกขาบททไมไดมาในพระปาฎโมกข ม 580 สกขาบท แตละสกขาบทพระพทธเจาทรงบญญตขนเปนหนงตางมการปรบอาบตเปนอสระเปนแผนกหนงโดยเฉพาะแกภกษทลวงละเมด เชน หามแนะนาและทาการทไมควร 5 ขอ หามโออวด 6 ขอ ใหสงวรและไมโลภ 3 ขอหามบกพรองในอปชฌายวตร 4 ขอ ใหรกษาระเบยบในอปสมบท 5 ขอ หามบกพรองในอาจรยวตร 5 ขอ หามให บรรพชาแกบคคลทไมสมควร 12 ขอ หามการลงทณฑกรรมทรนแรงแกสามเณร 4 ขอ ขอ….พระภกษทละเมดจะตองอาบตทกกฎ (คอการทาผดบญญตของพระพทธเจา) บาง “อาบตถลลจจย” บาง 11

พระพทธบญญตอนเปนวนยสาหรบพระภกษเปนเครองควบคมการประพฤตปฏบต ตงแต อยางหยาบจนถงเรองทละเอยดออน ทาใหพระภกษทมศลบรสทธ ละเวนจากการละเมดพระวนยโดยสนเชงเปนตนแบบแหงความเรยบรอยดงามของคนไทยและสงคมไทยทไมอาจหาจากทอนเทยบเทาไดเลย กจวตรของพระภกษสามเณรในวด

วดทกแหงทวประเทศจะมระเบยบของวดเกยวกบกจวตรทพระภกษสามเณรตองถอปฏบตและการปกครองพระภกษสามเณรภายในวด ทงทมประกาศเปนลายลกษณอกษรหรอประกาศบอกเลากาหนดใหถอปฏบตกนดวยวาจาจนเปนประเพณของวดนน ๆ กจวตรประจาวนทพระภกษสามเณรทกวดทกรปตองเออเฟอปฏบตตามพระธรรมวนยและประเพณคณะสงฆไทยม ดงน 12

1. การไวพระกอนนอนและตนนอน พระภกษสามเณรกอนจะนอนหรอตนนอน แลวจะตองทาการไหวและบชาพระพทธ พระธรรม พระสงฆ แลวระลกถงคณบดามารดา พระอปชฌายอาจารยและตงจตแผเมตตา กรณา มทตา และอเบกขาไปในสตวทงหลายทงปวงขอใหมความสขทวกน ปราศจากการพยาบาทปองรายกน แลวตงจตอทศสวนกศลทตนไดบาเพญมาแกผ

10 สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณวโรรส, นวโกวาท, 2-27. 11 เรองเดยวกน,104-215. 12 วดเบญจมบพตรดสตวนาราม, นวกานสรณ, 27-34.

36

มพระคณและสรรพสตวทงหลาย ถาเปนเวลากอนนอนถดจากนกจะพจารณาปจจยสทไดใชสอยแลว (อดตปจจเวกขณ)

2. การบณฑบาต เปนกจวตรของพระภกษสามเณรทงตามพระธรรมวนยและ ขนบประเพณไทยเมอเวลาอรณรงจะออกบณฑบาต ซงถอวาเปนการออกโปรดสตว เปนการเชอมบานกบวดใหใกลชดกนและรวมบานอนเปนเจาของวดใหเกดความรสกเปนอนหนงอนเดยวกน ถาเปนพระภกษสามเณรทบวชใหมเมอจะออกไปบณฑบาตจะตองไปบอกลาพระอปชฌายหรอเจาอาวาสกอนเพอทานจะไดแนะนาการครองผา วธรบบณฑบาต การเดน การถอยหลงกลบ หรอออกบณฑบาตตามพระอปชฌายอาจารยหรอพระภกษอาวโสหรอพระภกษทเปนพเลยงออกไป

3. การฉนภตตาหาร พระภกษสามเณรจะฉนภตตาหารหลงจากกลบจากบณฑบาตแลวเชามอหนง และเพลมอหนง หรอฉนมอเดยว จะมอเดยวหรอสองมอกตามจะตองเสรจกอนเวลาเทยงวนพนเวลาเทยงวนไปแลวเปนเวลาวกาล ตามพระวนย จะฉนภตตาหารไมได การปฏบตในเวลาฉนภตตาหารมพระวนยกาหนดใหปฏบตจะตองพจารณาดวย ตงขณกปจเวกขณปาฐะ กอนฉนภตตาหารและตองปฏบตตามพระวนยในเวลาฉนภตตาหารทกประการไมใหตองอาบต

4. การทาวตรเชา-ทาวตรเยน เปนธรรมเนยมของพระภกษสามเณร เมอไดเวลาตองชมนมทาวตรไหวพระสวดมนตเปนประจา ซงเรยกวา ทาวตรเชา ทาวตรเยน ทกวนทงนอกและในพรรษาวดสวนมากทาวตรเชาเวลา 08.30 น. ทาวตรเยนเวลา 17.00 น. หรอ 18.00 น. พระภกษสามเณรทบวชใหมทกรปจะตองทองจาทาวตรเชา-เยนใหไดโดยเรว และปฏบตตามระเบยบวธของวดในการทาวตรใหไดอยางถกตอง เครงครดเปนประจา

5. การฟงเทศน ในวนธรรมสวนะ คอ วนพระ 8 คา 14 คา หรอ 15 คา พระภกษสามเณรจะตองฟงเทศนรวมกบอบาสกอบาสกาทมาทาบญทวดเปนประจา อาจจะเปนการเทศนหลงจากทาวตรเชา หรอหลงจากเทยงไปแลวกตาม พระภกษทเปนเจาคณะ เจาอาวาส หรอพระธรรมถกจะเปนผเทศน พระภกษสามเณรจะตองสารวมเรยบรอยและสนใจทจะฟงเพอนาไปเปนหลกปฏบตตามพระธรรมคาสงสอนนน ๆ

6. การฟงพระปาฎโมกข เปนธรรมเนยมและเปนพทธบญญตทใหพระภกษตองฟงพระปาฎโมกข (สกขาบททเปนเบองตนแหงพรหมจรรย) ทกกงเดอน ถาพระภกษละเลยไมปฏบตมสกขาบทปรบเปนอาบต ทกกฎ กอนจะฟงพระปาฎโมกข พระภกษจะตองทาตน ใหบรสทธจากอาบตเลกนอยตาง ๆ เสยกอนโดยการแสดงอาบตตามพระธรรมวนยเพอกนความสงสยรงเกยจจากพระภกษอนในเวลาฟงพระปาฎโมกข ฯลฯ

37

7. การศกษาอบรมใหรและเขาใจในพระธรรมวนย เปนธรรมเนยมของทกวดทพระภกษสามเณรจะตองศกษาใหรและเขาใจในพระธรรมวนย และทองจาสวดมนตตามหลกสตรของวดใหไดพระภกษสามเณรทบวชใหมศกษาเลาเรยนจากอปชฌายอาจารยหรอพระพเลยง หรอตามททางวดไดจดการสอนตลอดจนถงการสวดปาฎโมกขใหได พระภกษทสอบไดนกธรรมตร โท เอก หรอเปรยญหรอมอายพรรษาสง 2,3,4, ถง 5 พรรษาขนไปทงศกษาเลาเรยนพระธรรมวนยดวย และทาหนาทสอนพระภกษสามเณรอนตามทวดมอบหมายดวย

8. การศกษาและปฏบตวปสสนากมมฎฐาน เปนการปฏบตพระธรรมวนยเพอความสงบระงบความรมรอนฟงซานของจตใจ เชน มนษยทงหลาย ใหเขาสเพศสมณะโดยการพจารณาดวยกมมฎฐานทง 5 หรออานาปานสตกมมฎฐาน เปนเบองตนแลวเลาเรยนฝกหดจากพระอาจารยปฏบตวปสสนากมมฎฐานทสงขนไป ตามเวลาและโอกาสหรอตามทวดกาหนด

9. กจวตรพเศษ สมณกจและกจนมนต พระภกษสามเณรจะตองปฏบตกจวตรพเศษตามพระธรรมวนยในโอกาสตาง ๆ เชน การเขาจาพรรษา การปวารณาออกพรรษา การปฏบตในวนธรรมสวนะ และวนสาคญทางศาสนาตาง ๆ และตองปฏบตหนาทสงเคราะหชมชนและประชาชนทางดานศาสนพธ เชน ในพระราชพธ พระราชกศล รฐพธ งานทาบญบาเพญกศลของประชาชนในโอกาสตาง ๆ ตามเทศกาล หรอตามประเพณ ตามทเปนสมณะกจประจา หรอไดรบอาราธนาหรอนมนต

10. การปฏบตกจวตรสวนตว การพกผอนการทาความสะอาดรางกาย ไตรจวร ทอยทพกการศกษาหาความรอน ๆ ของพระภกษสามเณรจะตองกระทานอกเวลาของกจวตรตามขอ (1) ถง (9) ตามระเบยบของวดนน

11. การดแลรกษา บรณะซอมแซมบรเวณวด เสนาสนะตลอดจนกจการตาง ๆ ของวด เปนหนาทของพระภกษสามเณรจะตองปฏบตจดทาเปนนจตามทวด หรอเจาอาวาส มอบหมายหรอวางเปนระเบยบไว

จะเหนไดวา การดารงสมณะเพศของภกษสามเณรในวดหนง ๆ ตลอดเดอน ตลอดปเปนการศกษาฝกหดตนเองและปฏบตตามพระธรรมวนย เพอความเรยบรอยดงาม ไมมเวลาวาง มาทาความเสอมเสยอยางใดเลย

38

วดในประเทศไทย วด คอสถานททางศาสนา โดยปรกตมโบสถ วหารและทอยของสงฆหรอนกบวชเปนตน

วดพระพทธศาสนาในประเทศไทยเปนสถาบนศาสนาหรอทตงแหงสถาบนศาสนาของสงคมทงในระดบหมบาน ตาบล อาเภอหรอจงหวด วดบางวด เชน วดพระศรรตนศาสดารามหรอพระอารามหลวงทพระมหากษตรยทรงสราง จะมฐานะเปนทตงของสถาบนศาสนาของสงคมไทยทงประเทศตามความหมายนวดจะเปนคารวมทใชเรยกสถาบนทางศาสนาของสงคม ซงรวมเอาศาสนวตถสถาน ศาสนบคคลและศาสนธรรมไวดวยกน13 “วดจงเปนศนยรวมจตใจ และศนยกลางทางสงคมอนเปนสวนประกอบทขาดไมไดของชมชมทกขนาด เชน แมสรางหมบานเลก ๆ ขนใหมกตองสรางวดขนดวยเปนตน เรยกไดวาเปนทกอยางของชมชม พระสงฆมฐานะเปนผนาทงทางจตใจและทางสงคม ไดรบความเคารพนบถอและบชา เปนทเชอถอสงสด ความจรงในเรองน เปนทยอมรบกนทวไป และมหลกฐานทยงเหนผลสบเนองมาถงแมในปจจบน…ศลปะและวรรณคดของชาตสวนใหญ เกดขนดวยอาศยวดเปนแรงบนดาลใจในการสรางสรรค และวดกเปน สถานทรกษาผลงานทางศลปและวรรณคดของชาตไว สงเหลานเปนสญลกษณ เปนเครองยดเหนยวความรกในความเปนชาตไทยทสาคญอยางหนง14 มลเหตการสรางวด

พทธศาสนามแหลงกาเนดในประเทศอนเดยแลวจงแพรออกมายงลงกา และผานตอไปยงประเทศอนในหลายประเทศทางตะวนออกและตะวนออกเฉยงใต เมอสมยทสมเดจพระสมมาสมพทธเจายงดารงพระชนชพและทรงจารกเผยแพรพระธรรมคาสงสอนนน วดยงไมเกดขนเปนหลกแหลงเพราะพระภกษมจานวนไมมากและตางมภาระตองจารกไปยงถนตางฯเพอสงสอนพระธรรม ทรงกาหนดสถานทสาหรบใชเปนทอาศยพนฐานสดคอ “ รกขมลเสนาสนะ” อนหมายถงการอยรอบโคนไม 15 พระภกษจะรวมกนอยประจาสถานทกเฉพาะในพรรษาหรอในหนาฝน เพราะเปนฤดกาลเพาะปลกของชาวบานพระภกษบางรปอาจจารกเหยยบยาทาลายพชผลทชาวบานปลกไวเสยหาย และทางคมนาคมในฤดฝนไมสะดวกในการเดนทาง จงไดมพทธบญญตใหพระภกษอย

13 กรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการ, ประมวลระเบยบกรมการศาสนา : โครงการ

พฒนาวดทวราชอาณาจกร (กรงเทพ ฯ : โรงพมพการศาสนา, 2515), 1214. 14 พระราชวรมน, ปรชญาการศกษาของไทย, 84-103. 15 พระธรรมปฏก [ป.อ.ปยตโต], จารกบญจารกธรรม (กรงเทพฯ : บรษทสหมกจากด,

2539 ), 321.

39

ประจาทจนกวาจะหมดหนาฝน พระเจาพมพสาร กษตรยแหงนครราชคฤห ทรงประกาศตนเปนพทธศาสนปถมภตอพทธศาสนา ทรงถวาย “ เวฬวน” ใหเปนทประทบของพระพทธเจาและพทธสาวก ซงพระองคทรงรบไวและเปนมลเหตใหทรงมพระพทธานญาตใหภกษสามารถรบพระอารามทเหลาทายกถวายได “ เวรวณาราม” จงถอไดวาเปนวดแรกของพทธศาสนา16 นอกจากนยงมอารามอนอก เชน ” เชตวนวนาราม “ ซงทานอนาถบณฑกเศรษฐซอทดนจากเจาชายเชตถวายเปนทประทบ หรอ “ ปบผารามวหาร” ทนางวสาขาสรางถวาย เปนอาคารใหญ 2 ชน เรยกวา “ มคารมาตปราสาท” ทกลาวนกเปนแตเพยงทพกชวคราวเทานนเอง ความจรงแลวควรเรยกวา “ สานกสงฆ” เพราะมเพยงอาคารทพกสาหรบพระสงฆเทานน อกทงเปนเพยงทพกชวคราวทเสดจผานมายงนครแหงน แตยามเสดจจารกออกไปยงพนทอนอารามแหงนกจะถกปลอยรางไว แตเมอสนพทธกาลแลว มการสรางสถปบรรจพระบรมสารรกธาตขนเปนธาตเจดย และเมอมการกาหนดสงเวชนยสถานขนแลวจงไดมพระภกษอยเฝารกษาสถานทเหลานนเปนประจานบแตนนมาวดจงมลกษณะการใชสอยดงเชนวดในสมยปจจบน17

พทธศาสนาไดแพรเขามาในประเทศไทยชานานแลว ตามหลกฐานทางโบราณคดพวกซากสถปรวมไปถงใบเสมาตางฯทพบอยในพนทภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทาใหทราบวาอยางนอยมการสรางพทธสถาน ตงแตสมยวฒนธรรมทาวราวด พทธศตวรรษท 12 เปนตนมา แตรป แบบทางสถาปตยกรรมของวดทเหนไดชดและมระบบแบบแผนกนบตงแตสมยสโขทยลงมา ซงสงเกตเหนสวนประกอบของเขตพทธาวาสไดชดเจน สวนเขตสงฆาวาสนาจะสรางดวยไม เปนหลก จงไมหลงเหลอหลกฐานมาจนถงปจจบน

ในสมยอยธยานบเปนยคทมความรงเรองของพทธศาสนาเนองจากมการสรางวดวาอารามอยางมากมาย จนดวานาจะเกนประโยชนหรอความตองการของสงคมสมยนน ทงนนาจะเนองมาจากปภาพลกษณในอดมคตของสงคมไทยทรบแนวความคดจากวฒนธรรมอนเดยทวา พระมหากษตรยทสมบรณแบบนนยอมตองแสดงศกยภาพของพระองคใน 2 ลกษณะคอ18

16 สมคด จระทศนกล, วด : พทธสถาปตยกรรมไทย (กรงเทพฯ : คณะสถาปตยกรรม

ศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 2543), 12. 17 โชต กลยาณมตร, สถาปตยกรรมแบบไทยเดม (กรงเทพฯ : โรงพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2539), 86. 18 สมคด จระทศนกล, วด : พทธสถาปตยกรรมไทย , 22.

40

1.ความเปนจกรพรรดราช อนหมายถงพระราชาผเปนจกรพรรดทยงใหญเหนอราชาทงปวงเปนราชาผเกรยงไกร ผซงสามารถปกปองปวงประชาใหอยเยนเปนสข ปราศจากคาศกรกราน อกนยยะหนงคอ” พระราชาผเปนเจาในทางโลก ”

2. ความเปนพระมหาธรรมราชา หมายถงพระราชาผทรงคณธรรม เปนราชาทเปยมดวยพระเมตตากรณาตอไพรฟาขาแผนดน ซงในแงธรรมาธษฐานคอ “ พระราชาผเปนเลศในทางธรรม ”

นอกจากนสมยอยธยากไดรบอทธพลความเชอบางอยางมาจากวฒนธรรมเขมร ทาใหเกดความเชอวากษตรยเปน “ เทวราช ” หมายถงการสบเชอสายมาจากเทวดา และความเชอวากษตรยมฐานะเทยบเสมอดวยพระพทธเจา โดยมการเรยกพระโอรสวา “ หนอพทธางกร “ หมายถงสบเชอสายมาจากพระพทธเจา ดงนนวดจงหมายถง “ อานาจและความทรงธรรม ” ของกษตรย

นอกจากนความเชอมาจากเนอหาคาสอนใน “ ไตรภม ” ททรงนพนธขนโดยพระยา ลไท กษตรยแหงกรงสโขทย ในราวป พ.ศ. 1888 ซงเนอหาสวนใหญจะเนนในเรองของ “ ปพเพ กตปญญตา ” อนเปนเรองท พรรณนาเกยวกบสวรรคและนรกเปนอยางมาก 19 ทาใหเกดความเชอเรองกฎแหงกรรม ทาดไดบญตายไปสวรรค ทาชวเปนบาปตายไปนรก และการทาบญทถอวาไดบญมากทสดคอการสรางวด20 พระมหากษตรย เชอพระวงศและคหบดตางฯจงนยมสรางวดเปนอยางมาก ทาใหมวดเกดขนทวกรงศรอยธยา และความเชอและความนยมเหลานกยงสบทอดกนตอมาในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตน จากนนมาโดยเฉพาะนบแตสมยรชกาลท 5 เปนตนมาความสาคญของวดกลดบทบาทลงอยางเหนไดชด ทงนเนองมาจากการรบเอาความเจรญอยางชาตตะวนตกมาใช หนาทหลายประการทเคยเปนของวดกตกไปอยในหนวยงานราชการแทน และการสรางวดโดยพระมหากษตรยกแทบจะไมมอกเลย นอกจากบรณะของเดมทมอยแลวเทานน กระทงถงรชกาลท 8 และ รชกาลท 9 กมวดพระศรรตนมหาธาต บางเขน และวดวชรธรรมสาธตทสรางในสมยรชกาลละวดเทานน สาหรบวดราษฎรกยงคงสรางกนอยทวไป เพราะวดยงเปนสถานททสาคญใชในการประกอบพธกรรมทางศาสนาของแตละชมชน

19 สรกษณ ศวรกษ [ส.ศวรกษ], แนวคดทางปรชญาไทย (ม.ป.ท ., 2532), 27. 20 พระยาอนมานราชธน [เสถยรโกเศศ], ชาต ศาสนา วฒนธรรม (นครหลวง : สานก

พมพบรรณาคาร, 2515 ), 363.

41

ประเภทของวด การแบงประเภทวดโดยถอเอาวตรของสงฆเปนเกณฑ 1.วดอรญวาส คอวดทมภกษซงมงศกษาในทางปฏบตทเรยกวาวปสสนาธระ พานกอย

วดประเภทนจะสรางขนในบรเวณปาเขาหรอเขตนอกตวเมอง โดยมขอกาหนดใหหางจากตวเมอง 500 ชวคนธน (1กโลเมตรโดยประมาณ) เพอใหมความเงยบสงบพอแตกเหมาะแกการบณฑบาทได ภกษในวดนอยประจาเฉพาะในชวงเขาพรรษาเทานน เมอออกพรรษาแลวจะออกธดงค พระในวดนไมไดมงปฏบตในทางพธกรรมวดอรญวาสจงไมใครมศาสนาคารเกนความจาเปน

2.วดคามวาส คอวดทอยในเขตชมชนเมอง ภกษในวดนสนใจศกษาปรยตธรรมเพอประโยชนในการอบรมสงสอนศลธรรมและเปนผนาในการประกอบพธกรรมทางศาสนาแกพทธ ศาสนกชนในชมชน

การแบงประเภทวดโดยถอเอาระเบยบทางราชการเปนเกณฑ ตามมาตรา 31 และ 32 แหงพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ.2505 วดในประเทศไทยม

สองอยาง คอ21 1. วดทไดรบพระราชทานวสงคามสมา 2. สานกสงฆ การสรางวดตงวดเปนหนาทของประชาชนในแตละทองททตองการจะมวดของสงคมตน

ขน กฎกระทรวงฉบบท 1 (2507) ออกตามความในพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ.2505 กาหนดวาบคคลใดประสงคจะสรางวดใหยนคาขออนญาตพรอมดวยรายการและเอกสารดงกาหนดตอนายอาเภอทองททจะสรางวดนน เมอนายอาเภอไดพจารณาพรอมดวยเจาคณะอาเภอเหนสมควรพรอมกนฝายบานเมองและฝายคณะสงฆอาเภอแลว กจะรายงานไปยงผวาราชการจงหวด เมอผวาราชการจงหวดไดพจารณาและปรกษาหารอเจาคณะจงหวดเหนสมควรพรอมกนทงสองฝายแลวจงเสนอไปยงกรมการศาสนา กรมการศาสนาพจารณาตรวจสอบเหนถกตองตามหลกเกณฑทกาหนดในกฏกระทรวงฉบบท 1 (พ.ศ.2507) ออกตามความในพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 จงขอรบความเหนชอบจากกระทรวงศกษาธการและมหาเถรสมาคม เมอมหาเถรสมาคมเหนชอบแลวอธบดกรมการศาสนาจงออกใบอนญาตใหสรางวดได ผไดรบอนญาตจงไปดาเนนการสรางวดตามทขออนญาต เมอไดสรางเสนาสนะขนเปนหลกฐานพรอมทจะเปนทพานกของพระภกษสงฆไดแลว ผไดรบอนญาตกจะตองดาเนนการขออนญาตตงวด ทานองเดยวกบตอนทขอ

21 ชาเลอง วฒจนทร, การพฒนาการกจการคณะสงฆ และการพระศาสนาเพอความ

มนคงแหงชาต, 11.

42

อนญาตสรางวดอกทหนง โดยแจงนามพระภกษทจะอาราธนามาประจาอยทวดนนไปดวย เมอกระทรวงศกษาธการและมหาเถรสมาคมใหความเหนชอบแลวรฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการ กจะประกาศตงวดนนในราชกจจานเบกษา วดกจะเปนวดโดยสมบรณถกตองตามกฏหมายเปนสานกสงฆทมฐานะเปนนตบคคล ผไดรบอนญาตใหสรางวดและตงวดกจะโอนทดนและทรพยสนทสรางเปนนนใหกบวด คณะสงฆกจะแตงตงเจาอาวาสไปปกครองและรบวดนนไวในปกครองของเจาคณะตาบลทองท เมอวดนนสรางโบสถเสรจหรอพระภกษอยประจาไมนอยกวา 5 รปตดตอกน เปนเวลาไมนอยกวา 5 ป วดนนกจะรบพระราชทานวสงคามสมา เมอไดรบพระราชทานแลว จะมการประกาศเขตวสงคามสมาของวดนนในราชกจจานเบกษา เจาหนาทบานเมองไปวางหลกปกเขตให วดนนกจะเปนวดทไดรบพระราชทานวสงคามสมา ตามกฎหมาย

ตามมาตรา 36 และ 37 แหงพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 22 วดหนง ๆ ทางการคณะสงฆจะแตงตงพระภกษทมคณสมบตครบถวนตามกฎมหาเถรสมาคม ฉบบท 5 พ.ศ.2506 ใหเปนเจาอาวาสรปหนง และถาเปนการสมควรกจะใหมรองเจาอาวาสหรอผชวยเจาอาวาสดวยกได เจาอาวาสมหนาท ดงน

1. บารงรกษาวด จดกจการและศาสนาสมบตของวดใหเปนไปดวยด 2. ปกครองและสอดสองใหบรรพชตและคฤหสถ ทมอยหรอพานกอาศยอยในวดนน

ปฎบต ตามพระธรรมวนย กฎมหาเถรสมาคม ขอบงคบ ระเบยบหรอคาสงของมหาเถรสมาคม 3. เปนธระในการศกษาอบรมและสงสอน พระธรรมวนยแกบรรพชตและคฤหสถ 4. ใหความสะดวกตามสมควรในการบาเพญกศล

สวนประกอบของวด

พนทของวดประกอบดวย 3 สวนหลก คอ 1.เขตพทธาวาส เปนทตงอโบสถ เจดย วหาร ศาลาการเปรยญและสถานประกอบ

พธกรรมทางศาสนา เปนแดนทสงบเงยบเรยบรอย 2.เขตสงฆาวาส เปนทตงกฏ โรงครว หอฉน โรงเกบวสด ศาลารบแขก เปนสวนพก

อาศยของพระภกษ สามเณร

22 ชาเลอง วฒจนทร, การพฒนาการกจการคณะสงฆ และการพระศาสนาเพอความ

มนคงแหงชาต, 21.

43

3.เขตสาธารณะประโยชน เปนเขตพนทสาหรบเออประโยชนใชสอยในเชงสาธารณะประโยชน สาธารณะสงเคราะห เชนลานวด โรงธรรม ศาลาบาเพญกศล โรงเรยน พพธภณฑ สสาน ฌาปนสถาน

นอกจากนบางวดมทดนจานวนมาก มทดนเหลอจาก 3 สวนแรก วดทมทดนเหลอ มการจดประโยชนหารายไดบารงวดกควรแบงเขตไวตางหากจากเขตอนฯใหเปนสวนสด เชน ใหเชาเปนตกแถว เปนตลาด

อาคารประกอบของวด

1.พระเจดย คาวาเจดย มาจากคาวา ”เจตยะ” ในภาษาบาล หมายถงสงทใชเปนอนสรณใหระลก

ถง แบงเปน 4 ประเภทคอ ธาตเจดย ธรรมเจดย อเทสกเจดยและบรโภคเจดย พระเจดย เปนชอเรยกสงกอสรางอาคารทรปทรงสนฐานคลายกรวยแหลม นยมใชเปน

ประธานหลกของวด ในฐานะทบรรจพระบรมสารรกธาตของพระพทธเจาหรอในฐานะสอสญลกษณแทนสพพญเจา23 สงทไทยนยมเรยกวาเจดยนน มไดเรยกเหมอนกนไปหมดทกภาค ในสถาปตยกรรมแบบลานนานน ชาวภาคเหนอเรยกวา “ ก” แทนคาวาเจดย เชนกเตา กกด ฯลฯ ถาเปนสถาปตยกรรมแบบภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยแลวชาวภาคอสานนยมเรยกวา “ ธาต “ เชน ธาตพนม ธาตบวบก ฯลฯ 24

2.พระปรางค พระปรางค เปนชอเรยกงานสถาปตยกรรมไทยประเภทหนง ทใชเปนหลกประธานของ

วดเสมอดวยพระเจดยหรอพระมณฑป ภายในประดษฐานพระพทธรปหรอพระบรมสารรกธาตของพระพทธเจา เดมถอเปนงานสถาปตยกรรมทมรปแบบเฉพาะของขอม

23 สมคด จระทศนกล, วด : พทธสถาปตยกรรมไทย, 37. 24 โชต กลยาณมตร, สถาปตยกรรมแบบไทยเดม, 97.

44

คาวาเรยก ปรางค มาจากคาวา “ปรางคณ” แปลวา “ ชาลา “ หรอ “ ทางเขา “25 ซงความหมายเดมในศาสนสถานขอม หมายถงบรเวณหรอระยะทางนบแตซมทางเขา (โคประ) จนถงองคปราสาท ตอมาคานถกเรยกใชตวอาคารแทน

3.พระมณฑป เปนงานสถาปตยกรรมสาหรบประดษฐานพระพทธรป พระไตรปฎกหรอพระพทธบาท

จาลอง มลกษณะเปนรปสเหลยมจตรส มยอดหรอหลงคาเปนเรอนยอดแหลม อยางทรงปรามดซอนเปนชนฯ ลกษณะเหมอนบษบก ในอนเดยซงเปนภาษาบาลนน “ มณฑป “ หมายถงโรงเรอนทปลกใชเพยงชวคราว เชนปะราพธ และ “ บษบก ” หมายถง ซมทประดบดอกไม ซงทง สองอยางไมจาเปนตองมยอด

4.พระอโบสถ เปนอาคารสาหรบพระภกษใชทาสงฆกรรม คาวา “ อโบสถ” ความจรงแลวม

ความหมายทเกยวเนองกบทางพระพทธศาสนาใน 4 ลกษณะคอ26 1. หมายถงวนพระซงเปนวนทพระสงฆและคฤหสถมาประชมกนเพอแสดงธรรมและรบ

ฟงธรรม 2. หมายถงการแสดงพระปาฏโมกขของพระสงฆตามพระวนยทกฯ 15 วน 3. หมายถงการรกษาศล 8 ของเหลาฆราวาสในทกฯวนพระ 4. หมายถงสถานทซงพระสงฆทาสงฆกรรมรวมกน คาวาอโบสถ จงเปนการรวมเอาความหมายของพธกรรมมาใชเรยกสถานทซงใชทา

พธกรรมนนฯ เดมทเรยก “โรงพระอโบสถ” ตอมาเรยกใหสนเขาวา “พระอโบสถ” ในทสดกเรยกกนเปนภาษาปากวา”โบสถ”

5. เสมา เสมา หมายถงสงซงใชเปนเครองหมายแสดงเขตสาหรบทาสงฆกรรมของพระภกษ โดย

จะมสภาพเขตเสมาเปนอาคารหรอไมกได ทงนในสมยพธกาลถอเอาเพยงเขตพนททหลกบอกเขต

25 สมเดจเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ และสมเดจพระเจาบรม

วงศเธอ กรมพระยาดารงราชานภาพ, สาสนสมเดจ เลม2 (พระนคร : โรงพมพครสภา, 2515), 259. 26 ร.ต.อ. เปยม บญโชต, “การสรางโบสถและและอานสงฆการสราง” ประมวลหลก

โหราศาสตรกบมลเหตของศาสตรและพธกรรมของโหร (พระนคร : โรงพมพเฟองอกษร, 2513 ), 280.

45

อยางแนชดตงแต 3 หลกขนไป ใหสามารถวางเขตพนทเปนวงปดลอมไดพอด และหลกทบอกเขตพนทสงฆกรรมน จะเปนอะไรกไดตามพทธานญาต แตเปนทสงเกตไดวาตองเปนของมนคงแขงแรงเชนหน โดยลกษณะของหลกเขตกมไดกาหนดลงไปวาตองเปนรปลกษณะอยางไร ภายหลงไดมการสรางอาคารครอมเขตเสมา เพอความสะดวกในการใชพนท อาคารนนกคอโบสถ นนเอง ในภาคอสานเรยกอาคารชนดนวา “สม” ซงกลายเสยงมาจากเสมา

เขตเสมาทใชกนในปจจบนม 3 ชนดคอ 1.พทธสมา หมายถงเขตทพระสงฆกาหนดขนเอง เพอใชเปนพนทเฉพาะในการทา

สงฆกรรม 2. วสงคามสมา หมายถงเขตทแยกออกจากบาน ซงพระภกษขอกาหนดขนเพอแยก

เปนดนแดนทางศาสนา ซงตองไดรบอนญาต จากกรมศาสนา พทธสมา ทกาหนดสวนใหญใชลอมพระอโบสถเทานน แตถาจะลอมพนทมากกวานนเชนลอมอาคารอนดวยจะเรยก “มหาสมา”

3.อทกเขปสมา หมายถงสมาทอาศยนานนาเปนสงกาหนดเขตแดน เชนแมนา สมทร ชาตสระทไดแกหนอง บง ทะเล สาบ

6.พระวหาร เปนอาคารประเภทหนงทใชประกอบพธกรรมรวมกนระหวางพระภกษกบฆราวาส เชน

งานถวายผากฐน งานทอดผาปา งานทาบญพธตางฯ แตคา “พระวหาร” หรอ “วหาร” เดมมความหมายวาเปน “ทอย” คอทอยของหมสงฆ อยางทเราเขาใจวา “กฏ” นนเอง โดยทวไปแลว วหารมกใชเปนทประดษ ฐาน พระพทธรปขนาดและรายละเอยดการตกแตงพระวหารจะสมพนธกบขนาดและความสาคญของพระพทธรป

7.กาแพงแกว กาแพงแกวเปนกาแพงชนดหนงทมความสงไมมาก ทาหนาทเปนเขอนกนหรอลอมอาคารสาคญในศาสนสถานหรอราชมณเฑยร

8.กฏ เปนเรอนพกอาศยของพระภกษ สามเณรเดมทเรยก”กฏ” ในสมยพทธกาล ภกษอาศย

เพยงใตโคนไม ตอมาพระพทธองคจงทรงอนญาตใหอาศยไดในเสนาสนะ ม 5 ประเภทคอ 1.วหาร คอเรอนประเภทกระทอมมหลงคาคลม 2.อฑฒโยค เปนเรอนทมหลงคาลาดชนดานเดยว 3.ปราสาท เปนเรอนหลายชน 4.หมมยะเปนเรอนหลงคาแบน 5.คหา เปนถาธรรมชาตทเปนชองเขาไปในภเขา

46

เมอภกษรบเสนาสนะทมผถวายแลวกาหนดให เปนสวนกลางหามภกษจบจองเปนเจาของ โดยพระพทธเจาทรงกาหนดขนาดกฏใหยาว 12 คบ กวาง 7 คบสคต ซงยาวประมาณ 3.00 เมตร กวางประมาณ 1.75 เมตร ซงอาศยอยไดเพยงรปเดยว แตปจจบนกฏสวนใหญมกมขนาดใหญกวาน

9.หอไตร เปนอาคารทสรางขนเพอใชเกบคมภรทางศาสนาหรอพระไตรปฎกนนเอง เพราะคาสอน

ของพระพทธองคไดมการสงคยนาจากมขปาฐะมาสการจารกอกษร จงจาเปนอยางยงในการเกบรกษา หอไตรซงอาจเรยกอกชอหนงไดวา หอพระธรรมหรอหอธรรม โดยทวไปไมไดสรางขนเพอใหภกษเขาไปใชสอย หากแตสรางขนเพอเปนทเคารพสกการะเทานน อกทงยงเปนสญลกษณทาใหวดมองคประกอบครบถวนในตรยรตน คอพระพทธ พระธรรม พระสงฆ

10.ศาลาการเปรยญ คาวา “เปรยญ “ มาจากภาษาบาลวา “บาเรยน” หมายความวาพระทไดเรยน หรอ พระ

นกเรยน ดงศาลาการเปรยญจงหมายถงศาลาหรออาคารทพระภกษใชเปนทเลาเรยน โดยการเรยนหลกของพระภกษคอหลกสตรพระปรยตธรรม

สวนการใชสอยอาคารจะใชสอยในลกษณะอาคารอเนกประสงค คอใชทากจกรรมทางศาสนารวมกนระหวางพระสงฆและฆราวาส เชนการทาบญเลยงพระ การแสดงธรรมเทศนา เปนตน และเนองจากใชรองรบคนจานวนมากอาคารจงมกมขนาดใหญมาก ทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอหรอทองทอนมกเรยกอาคารนวา “ ศาลาธรรม “ หรอ “ศาลาโรงธรรม” เปนอาคารทพระสงฆใชเปนทฉนภตราหารและมชาวบานมารวมถวายประจา เชา – เพล จงนบไดวาเปนอาคารทมการใชงานบอยทสดอาคารหนง

11.เมร เปนอาคารทใชเปนท “ ฌาปนสถาน”หรอ “ปลงศพ” คาวา “เมร” นาจะเปนชอยอมา

จาก “พระเมร “ หรอ “พระเมรมาศ” ซงเดมหมายถงอาคารเปนทปลกสรางเพอใชเปนทถวายพระเพลงพระบรมศพของกษตรย รปแบบอาคารมกเปนสเหลยมจตรสเปนเรอนทมสวนหลงคาเปนเครองยอด ในสมยกอนอาคารประเภทนมกถกสงวนไวเฉพาะบคคลชนสงเทานน ตอมาในภายหลงและปจจบนจงไดเกดใชกบบคคลทวไป สวนสถานทตงจะอยในเขตสาธารณะพรอมกบศาลาสวดพระอภธรรม

นอกจากนยงมอาคารอนฯในวดอกมาก เชน หอกลอง หอระฆง หอฉน ศาลาโถงประเภทตางฯ กปปยกฏเปนอาคารทใชเกบอาหารรวมของพระภกษ วจกฏหรอเวจกฏ เปนทสาหรบขบถายของพระภกษ เปนตน

47

การปกครองพระภกษสามเณร การปกครองพระภกษสามเณรในวด ในวดแตละวด ถาเปนวดเลกมพระภกษสามเณร

เจาอาวาสกทาหนาทปกครองดแลพระภกษสามเณรในวดตามพระธรรมวนย กฎหมาย กฎหมายเถรสมาคม ระเบยบและคาสงมหาเถรสมาคม หากวดนนมกฏหลายหลง เจาอาวาสกจะหมายใหพระภกษอาวโสเปนผปกครองดแลอบรมสงสอนพระภกษสามเณรทพานกอยในแตละกฏ อกตอหนง ถาเปนวดใหญมพระภกษสามเณรนอยเปนจานวนมาก มกจะแบงการ ปกครองออกเปนคณะ ๆ ภายในวด ในคณะหนงมพระภกษอาวโส หรอรองเจาอาวาส ผชวยเจาอาวาสแบงกนไปปกครอง ดแลถดจากเจาอาวาสลงไปอกตอหนง การปกครองดแลพระภกษสามเณรในวดจะมการทาทะเบยน พระภกษสามเณรตามคาสงมหาเถรสมาคม พ.ศ. 2521 เปนหลกฐาน จะตองมการลงทะเบยนรบและจาหนายพระภกษทบวชหรอเขามาอยในวดลาสกขาบทหรอยายออกไปอยางเปนกจลกษณะ พระภกษทกรปจะมหนงสอสทธ มระเบยบสาหรบปฏบตตอพระภกษ อาคนตกะ มกตกาหรอขอปฏบตสาหรบพระภกษสามเณรในวด ในการทจะลาออกไปแรมคนนอกวดออกนอกบรเวณวดชวคราว การปฏบตตนในวดนอกเหนอจากพระธรรมวนยตามพทธบญญต ทงนเพอรกษาความเรยบรอยดงามของพระภกษสามเณรในวดอยางครบถวน แมฆราวาสทเขามาอาศยอยในวดจะโดยเปนศษยวดกด อปฎฐากของพระภกษสามเณรในวดกด หรอคนอาศยวดกด วดทกวดกมระเบยบปฏบตตอคนบคคลเหลานน เกยวกบการรบเขาอยอาศยในวด การศกษาเลาเรยนและปฏบตตามพระธรรมวนยสาหรบคฤหสถ การปฏบตตนในวดขอหามและคาแนะนาสาหรบคนวดตลอดจนการลงโทษตามทพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 มาตรา 38 27

ประวตการปกครองคณะสงฆไทย

การปกครองคณะสงฆไทยเปนระบอบทสบเนองมาจากระบบการปกครองคณะสงฆครงพทธกาลทเอออานวยตอการปฏบตตามพระธรรมวนยและเหมาะสมสาหรบการรกษาสถาบนศาสนาใหมนคงอยในสงคมไทยปจจบน เพอเสรมสรางความมนคงแหงชาตเปนอยางยง โดยการปกครองของสงฆ มประวต ดงน

1. ครงพทธกาล พระพทธเจาพระองคเดยวทรงปกครองคณะสงฆโดยธรรมาธปไตย คอ ทรงแสดงธรรมบญญตวนย ทรงบรหารการคณะสงฆและการพระศาสนาและทรงวนจฉยอธกรณของพระภกษสงฆสาวก พระพทธเจาทรงเปนพระธรรมราชา มพระสารบตรเปนพระธรรมเสนาบด

27 ชาเลอง วฒจนทร, การพฒนาการกจการคณะสงฆ และการพระศาสนาเพอความ มนคงแหงชาต,115.

48

เปนผชวยตามทโปรดใหชวย กบพระโมคคลลานะและพระเถระทงหลายผเปนสงฆบดรและ สงฆปรนายกและสงฆปรนายกเปนหม ๆ ทรงมอบใหสงฆประชมกนทาสงฆกรรมทงปวง โดยสงฆ ผเขาประชมพงเปนสมานสงวาสกนและจะตองมมตเปนเอกฉนทและเปนไปตามพระธรรมวนย การปกครองภายในหมหรอคณะทเนองดวยพระเถระ เชน พระอปชฌายะ อาจารยปกครอง สงทธวหารกและอนเตวาสก พระเถระปกครอง อาวาสกะ (ภกษในอาวาส) นน ๆ เมอพระพทธเจาจะเสดจปรนพพานไดทรงมอบใหพระธรรมวนยเปนศาสดาแทนพระองค ใหพระสงฆและคณะสงฆถอธรรมาธปไตยเปนสาคญ

2.หลงพทธปรนพพาน พระสงฆแยกเปนสองฝาย ฝายหนงคอ ไมถอนสกขาบทเลกนอยตามพทธานญาตเมอใกลปรนพพาน มพระกสสปเถระเปนพระสงฆปรนายก เรยกวา ฝายเถรวาท อกฝายหนงถอการถอนสขาบทเลกนอยไดตามพทธานญาต มพระปราณะเปนพระ สงฆปรนายก เรยกวา ฝายอาจารยวาท การปกครองคณะสงฆกระจายกนอยในสานกในวาทะหรอนกายนน ๆ ทางรฐยงไมเขามาเกยวของภายในคณะสงฆ แตกใหอปถมภในบางคราวแกวาทะหรอนกายทพระราชาผทรงเปนประมขแหงรฐนนนบถอ เชนพระเจาอโศกมหาราชทรงอปถมภฝายเถรวาทมพระโมคคบลบตรตสสเถระเปนหวหนา

3.คณะสงฆฝายเถรวาท ไดเผยแพรมายงลงกาและสวรรณภม จนถงสมยกรงสโขทยเปนราชธานของไทย มพระสงฆฝายเถรวาทแบบลงกามาประดษฐานอยทนครศรธรรมราช พระมหากษตรยแหงกรงสโขทยไดทรงอาราธนามาเผยแพรในกรงสโขทย แยกเปนสองฝายมสงฆนายก 2 รป ฝายคามวาสรปหนง อรญวาสรปหนง การปกครองคณะสงฆแตละฝายจงอาศยหลกความเคารพเชอฟงพระสงฆเถระเปนสาคญและตามกฎหมายบานเมองกบตามคาสงของรฐบาลบางประการ” 28

4.สมยกรงสโขทยและกรงศรอยธยาตอนตน พระสงฆแบงเปนคณะคามวาสและอรญวาสเปนคณะใหญ มคณะยอยและวดขนตรงตอคณะใหญ พระมหากษตรยทรงแตงตงเจาคณะใหญและเจาคณะรองลงมา ถวายสมณศกดแตละฝายเปนสมเดจปกครองคณะตามลาดบลงไปในแตละวดมอปชฌายอาจารยและเจาอาวาสปกครองพระภกษสามเณรในวด เมอสมเดจเจาคณะฝายใดมพรรษายกาลมากกทรงสถาปนาเปนสมเดจพระสงฆราช

28 กรรมการมลนธมหามกฎราชวทยาลย, ลกษณะการปกครองคณะสงฆไทยโดยสงเขป

โดยประวตการปกครองคณะสงฆไทย (กรงเทพฯ : โรงพมพมหากฎราชวทยาลย, 2521), 47–50

49

5. สมยกรงศรอยธยาตอนกลางและตอนปลายไดแบงวดและพระสงฆเปนคณะเหนอและคณะใตและตอมาแบงเปนสามคณะ คอ คณะคามวาสฝายซาย รวมวดในกรง 17 วด วดในหวเมองฝายเหนอ 48 เมอง คณะอรญวาสฝายวปสสนาธระในกรงนอกกรง 7 วด และภกษรามญภกษลาวและคณะคามวาสฝายขวา วดในกรง 17 วด และวดในหวเมองฝายใต 46 หวเมอง ในแตละคณะมสมเดจพระราชาคณะเปนเจาคณะใหญ พระราชาคณะในกรงเปนเจาคณะรอง มเจาอาวาสในกรงพระครหวเมองและพระสงฆราชาในหวเมองประเทศราชปกครองลดหลนกนลงไป พระมหากษตรยทรงสถาปนาสมเดจพระราชาคณะเจาคณะใหญของคณะใดคณะหนงททรงเหนสมควรเปนสมเดจพระสงฆราช

6. สมยกรงธนบร สมเดจพระเจากรงธนบรทรงกอบกบานเมองแลว ทรงฟนฟพระพทธศาสนาและการคณะสงฆใหคนสสภาพเดมสมยกรงศรอยธยา ทรงแสวงหาพระสงฆมาสถาปนาเปนสมเดจพระสงฆราชและเจาคณะปกครองสงฆทงฝายคามวาสและอรญวาสยงไมทนเสรจกสนรชกาลเสยกอน

7. สมยกรงรตนโกสนทรรชกาลท 1 – 2 ทรงฟนฟและทานบารงพระพทธศาสนาและการคณะสงฆควบคกบการรวบรวมและสงคายนาพระไตรปฏก การสรางวด ตรากฎหมายสงฆใชปกครองพระภกษสามเณร ดงปรากฎในกฎหมายสงฆในกฎหมายตราสามดวง รวม 10 ฉบบ แบงการปกครองคณะสงฆเปนคณะเหนอและคณะใต ในแตละคณะมฝายคามวาสและอรญวาสขนอยมการรวมวดและคณะสงฆในหวเมองตาง ๆ ขนสองคณะน รวมกบวดในกรงเทพฯ ทรงสถาปนาสมเดจพระสงฆราชเปนผนาในการฟนฟพระพทธศาสนาและปกครองวากลาวคณะสงฆ

8. สมยกรงรตนโกสนทรรรชกาลท 3 ไดโปรดใหรวมพระอารามหลวงและวดราษฎรบางสวนในกรงเทพมหานครเขาเปนคณะกลางขนตรงตอกรมหมนนชตชโนรส อธบดสงฆ พระ เชตพน ครนถงรชกาลท 4 ไดทรง สถาปนากรมหมนนชตชโนรส ขนเปนกรมสมเดจพระปรมานชตชโนรส เปนประธานสงฆทวพระราชอาณาจกร และทรงสถาปนาเจาคณะใหญคณะเหนอคณะใตคณะกลางและคณะอรญวาสเปนสมเดจพระราชาคณะปกครองสงฆในคณะตาง ๆ มเจาคณะรองเปนลาดบลงไป ตอมาไดมการตงคณะธรรมยตกาขนในคณะกลางจนถง พ.ศ. 2442

9.ในสมยรชกาลท 5 ไดมการสถาปนาเจาคณะใหญเปน 5 คณะ คอ คณะเหนอ คณะใต คณะกลาง คณะอรญวาส และคณะธรรมยตกา และมเจาคณะรองตาแหนงพระราชาคณะ

50

พระครปกครองวดในกรงหวเมองขนตอสมเดจเจาคณะใหญในกรงทกคณะ” 29 และไดทรงพระกรณาโปรดเกลาใหตราพระราชบญญตลกษณะปกครองคณะสงฆ ขนปกครองสงฆมณฑลใหเปนแบบแผนอนเรยบรอยเพอพระศาสนาจะไดรงเรองถาวร และแนะนาประชาชนทงหลายใหเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนาโนวาท ประพฤตสมมาปฏบตและคณในสานกสงฆยงขน โดยพระราชบญญตน ไดตงมหาเถรสมาคมขนประกอบดวยสมเดจเจาคณะใหญและพระราชาคณะเจาคณะรอง คณะเหนอ คณะใต คณะธรรมยตกา และคณะกลาง รวม 8 รปทาหนาทประชมวนจฉย ภาระธระในพระศาสนาหรอสงฆมณฑล คาตดสนของมหาเถรสมาคมนนใหเปนสทธขาดผใดจะอทธรณหรอโตแยงตอไปอกไมได กาหนดรปการปกครองคณะสงฆถดจากมหาเถรสมาคมลงไปมเจาคณะมณฑล เจาคณะเมอง เจาคณะแขวงและเจาอาวาสปกครองสงฆตามชนตามลาดบ

10.ในสมยรชกาลท 6 เลอนและสถาปนาสมเดจพระบรมวงศเธอกรมพระยาวชรญาณ วโรรสเปนสมเดจพระมหาสงฆปรณายก (สมเดจพระสงฆราช) ทวพระราชอาณาเขต เมอ พ.ศ. 2453 และโปรดใหทรงบญชาการคณะสงฆไดทวไป การสถาปนาสมเดจพระสงฆราชเจาหรอสมเดจพระสงฆราชในสมยตอมากโปรดใหทรงบญชาการคณะสงฆ โดยมมหาเถรสมาคม เจาคณะมณฑล เจาคณะเมองหรอจงหวด เจาคณะแขวงและเจาอาวาสเปนผปกครองสงฆเปนลาดบมาจน พ.ศ. 2484” 30

11. หลงจากเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ไดมการประกาศใชพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2484 จดการปกครองคณะสงฆแบบรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกร คอ “สมเดจพระสงฆราชทรงดาเนนตาแหนงสกลมหาสงปรนายกและทรงบญชาการคณะสงฆโดยทรงบญญตสงฆาณตโดยคาแนะนาของสงฆสภา ทรงบรหารการคณะสงฆ ทางคณะสงฆมนตรและทรงวนจฉยอธกรณ ทางคณะวนยธร จดระเบยบการคณะสงฆสวนกลางเปนองคการปกครองศกษาเผยแพรและสาธารณปการมสงฆนายกรบผดชอบในการบรหาร มสงฆมนตรวาการเปนผบงคบบญชารบผดชอบแตละองคกร การระเบยบบรหารการคณะ

29 พระวสทธาธบด และชาเลอง วฒจนทร ,”การปกครองคณะสงฆของประเทศไทย,” เอกสารเผยแพรแกผเขาประชมองคการพทธศาสนกสมพนธแหงโลก ประจาป 2523 จงหวดเชยงใหม, 2523. (อดสาเนา)

30 พระวสทธาธบด, ประวตการปกครองคณะสงฆไทย (กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, 2521), 11 – 18.

51

สงฆสวนภมภาคเปนไปตาม สงฆญต ซงเปนจงหวด อาเภอ ตาบล และวดมคณะกรรมการสงฆจงหวด อาเภอ เจาคณะตาบล และเจาอาวาสปกครองวดและพระภกษสามเณรตามลาดบ และเจาคณะตรวจการในภาคตาง ๆ มอานาจหนาทควบคม สงการและแนะนาชแจงอนเกยวกบการบรหารการคณะสงฆ ดาเนนการมาจนถง พ.ศ. 2505 การปกครองคณะสงฆตามพระราชบญญตนไมราบรนเทาทควร มการแตกแยกและขดของในการทจะใหพระสงฆไดศกษาและปฏบตตามพระธรรมวนยอยางมประสทธภาพ จนตองประกาศใชพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 เมอวนท 31 ธนวาคม 2505

คณะสงฆไทยเปนสถาบนทใหญทสดสถาบนหนงของชาต มศาสนทายาทปฏบตหนาทสถาบนศาสนาใหแกสงคมไทย มพระภกษ สามเณร จานวนมาก มสมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรนายกทรงบญชาการคณะสงฆทางมหาเถรสมาคมซงมอานาจหนาทปกครองคณะสงฆและบรหารกจการคณะสงฆและพระศาสนาเปนสวนกลาง มเจาคณะพระสงฆาธการเปนผปกครองและบรหารกจการคณะสงฆและการพระศาสนาในสวนภมภาคทกสวนทกทองทของประเทศ หนาทและงานของคณะสงฆในสงคมไทย คอ การดาเนนการดานศาสนาปกครองพระภกษสามเณรใหเปนไปโดยเรยบรอยดงามเพอเปนหลกและตวอยางทางดานการปฏบตดปฏบตชอบแกประชาชน จดการศาสนศกษาและการศกษาสงเคราะห เผยแพรพระพทธศาสนาเพอความรความเขาใจและประโยชนสขของประชาชน จดการสาธารณปการและสาธารณสงเคราะหแกประชาชนตามหนาทของสถาบนศาสนาในสงคม ความสมพนธระหวางพระสงฆ วด ประชาชนและราชอาณาจกร

การทวดเปนของประชาชนในแตละหมบาน ตาบล อาเภอหรอจงหวด เปนของกลมประชาชนแตละกลมในสงคมเมองหรอในสงคมชนบทและตามประเพณการสรางวดทประชาชนสรางขนแลว อาราธนาพระสงฆมาปกครองดแลรกษาวดและทาหนาทสถาบนศาสนาใหแกสงคมนน ทาใหพระสงฆ วดและคณะสงฆกบประชาชนและผปกครองบานเมองมความสมพนธกนอยางใกลชด โดยเฉพาะพระสงฆและวดกบประชาชนในแตละสงคมยอยเจาของวดนน มความสมพนธกนอยางแยกไมออก บทบาทของวด พระสงฆ ทมกบสงคม ไดแก

1.วดในฐานะตวแทนความมนคงของแผนดน เพราะการสรางวดตองใชกาลงทรพยและกาลงกายเปนจานวนมาก อาณาจกรใดยคสมยใดทมนคงและมความเจรญ กอาจวดไดจากจานวนปรมาณของวดในแผนดนนนฯ ดงจะเหนไดดงเชนอาณาจกรอยธยา หรอรตนโกสนทรตอนตนยคสมยรชกาลท 3 ฯลฯ

52

2.เปนสถาบนทสาคญในการสบทอดพทธศาสนาใหยงยนสบไป เนองจากวดเปนทตงของตรยรตน อนประกอบดวย พระพทธ พระธรรมและพระสงฆ

3.ในดานการศกษา วดไดกลายเปนศนยกลางของการศกษา พระเปนผสอนวชาตาง ๆ ทกสาขา ไมวาจะเปนวชาการทางโลกหรอทางธรรม ในสงคมไทยทลวงมาไมนานนเอง ผทรบ ราชการมยศถาบรรดาศกดลวนแตเปนผทไดผานการศกษามาจากวด โดยเฉพาะไดบวชเรยนมาแลว ในทางสงคม

4.วดเปนศนยรวมทางจตใจของคนในสงคม ศาสนาเปนสงทสรางความมนคงทางจตใจ วดคอภาพลกษณของพทธศาสนาทเหนไดชดเจนทสด พระภกษ สงฆ เปนผทมภาพลกษณวามความร มคณธรรม นอกจากจะเปนผนาทางจตวญญาณแลวยงเปนผนาทางสงคมดวย

5.วดเปนทศนยรวมของศลปกรรม เพราะวดถกจรรโลงขนดวยกระแสศรทธาจากสงคมทมตอศาสนา ดงนนศลปกรรมตางฯ ทงในดานสถาปตยกรรม จตรกรรม ประตมากรรม รวมทงประณตศลป จงไดรบการถายทอดออกมาอยางสรางสรรคและงดงาม เตมเปยมไปดวยความหมายทลวนสอทงในเชง นามธรรมและรปธรรม

6.วดเปนสถานทบนเทง และสถานททองเทยว ชาวบานไดมโอกาสชมนมพบปะโดย พรอมเพรยงกนในคราวมงานวด งานสนกสนานรนเรงกมาจดกนทวด สภาพโดยทวไปของวดกมความสงบ รมรนเหมาะสาหรบเปนทพกผอนหยอนใจของคนในชมชน

7.วดเปนสถานสงเคราะหตางฯ 8.วดเปนทตงของสมาคมและมลนธตางฯ ในสงคมเมองมกจะมการจดตงสมาคมหรอ

มลนธเพอบารงสงเสรมพระภกษสามเณรวดและเผยแพรพระพทธศาสนา สมาคม หรอมลนธ ดงกลาว นมกตงอยในวด และมพระสงฆเปนทปรกษาหรอผอปถมภ กรรมการและสมาชกของสมาคมหรอมลนธนน ๆ เปนพทธศาสนกชนในทองถน

ปญหาของพทธศาสนากบสงคมไทย

ความผกพนของคนไทยตอพระพทธศาสนามมาชานานแลว ปจจบนนความผกพนยงมอยโดยเฉพาะในพระพทธและพระธรรม แตในสวนท 3 ความเชอถอในสถาบนสงฆดจะลดนอยลงไป ทงนอาจจะเกยวกบความยอหยอนในวตรปฏบตกได ปญหานสบเนองมาจากความไมรและหลงเชอผด ๆ ในหลกพระพทธศาสนาของคนไทยทาใหเกดภยททาลายและบอนทาลายความ มนคง ของพระพทธศาสนาทางดานสถาบนปญหาของพทธศาสนากบสงคมไทย

ความผกพนของคนไทยตอพระพทธศาสนามมาชานานแลว ปจจบนนความผกพนยงมอยโดยเฉพาะในพระพทธและพระธรรม แตในสวนท 3 ความเชอถอในสถาบนสงฆดจะลดนอยลง

53

ไป ทงนอาจจะเกยวกบความยอหยอนในวตรปฏบตกได ปญหานสบเนองมาจากความไมร และ หลงเชอผด ๆ ในหลกพระพทธศาสนาของคนไทยทาใหเกดภยททาลายและบอนทาลายความมนคงของพระพทธศาสนาทางดานสถาบนสงฆ คอ

1.การกระทาตวไมดไมเหมาะสม ของภกษสามเณร เชน 1.1 การไมเครงครดตอพธ บรรพชาอปสมบทตามพระธรรมวนยและระเบยบ

ประเพณของคณะสงฆไทย ทาใหสมเณรและพระภกษทบวชใหมไมเขาใจวตถประสงคทแทจรงของการบวช ไมสามารถเปลยนความรสกและการปฏบตตนจากคนธรรมดาสามญมาเปนสมณะในพระพทธศาสนา ไมฟงไมปฏบตตามคาสงสอนของพระอปชฌายอาจารย ไมใสใจศกษาใหทราบวาตนเปนสามเณรเปนพระภกษแลวจะตองปฏบตอยางไร คงคดคงทาเหมอนกบเมอกอนบวช โดยเฉพาะพวกทบวชแกบน บวชชวคราวตามประเพณ หรอบวชเขามาเพอเรยนการศกษาผใหญททางกระทรวงศกษาธการจดอยหรอศกษาวชาการทางโลกในมหาวทยาลยเปดของรฐ ทาใหมความ เสยสละนอย ไมเออตอพรหมจรรย ไมเออตอพระธรรมวนย ไมยอมเสยสละสวนตนเพอพระศาสนา ตดความโกรธ ความโลภ ความหลงไมขาด วตถประสงคอยางอนทไมใชเพอศกษาอบรมและปฏบตตามพระธรรมวนย มกทาลายศรทธาของประชาชนทวไปตอสถาบนสงฆเสยมาก

1.2. การใชสมณะเพศแสวงหาผลประโยชนทางโลก ในภาวะของสงคมท เปลยนแปลงวนวายเศรษฐกจรดตวมาก มคนบางคนบางพวกมองเหนวา การดารงเพศเปนพระภกษสามเณรเปนเรองสบาย และมทางทจะหาผลประโยชนได จงปลอมตวเปนพระหรอเขามาบวชเปนพระภกษและสามเณรแลวหลบหนจากการปกครองดแลของพระอปชฌายอาจารยออกเปนรวมกบพวกพองของตนทเปนคฤหสถ กระทาการตาง ๆ ทเปนการสรางภาพพจนทเสยหายแกพระสงฆหรอสถาบนคณะสงฆ เชน ออกบณฑบาตเวยนเทยน ชงกนรบบาตรหรอรเหนเปนใจกบคนทาอาหารใสบาตรขายหารายได ตงสานกทานายทายทกโชคชะตาราศ รบจางสะเดาะเคราะห รกษาโรค สกเลขยนตคาถา จาหนายเครองรางของขลงหรอของทเรยกกนวาวตถมงคลตาง ๆ หรอออก ทาการเรยไรดวยวธการตาง ๆ ความยอหยอนในการปกครองของพระอปชฌาย อาจารย เจาอาวาส หรอเจาคณะผปกครองสงฆแตละระดบ อาจเปนเพราะความเกรงใจในผทมาบวชใหม เพราะเปนลกหลานผมอทธพลในสงคมหรอเปนผไดศกษาเลาเรยนของโลกมามากหรออาจเปนเพราะภาระกจดานอน เชน การบรหารกจการวด การปฏบตหนาทผปกครองสงฆระดบอนมมาก หรอความ ชราภาพ เจบปวย ไมอาจดแลวากลาวผบวชใหม หรอพระภกษสามเณรทยงหนมแนนทงหลายได

54

3.3. ความมกใหญใฝสงของพระบางรป ความไมเหนความสาคญของการศกษา เลาเรยน พระธรรมวนย ความหวงมอานาจในการทจะเปนเจาอาวาสเพอทากจการของวดใหเกดประโยชนแกตน พากนตเตยนกลาวรายอาจารย เจาคณะ หรอพระผใหญทเครงครดในพระธรรมวนยและระเบยบของคณะสงฆวา หวไมกาวหนา ไมเปดโอกาสใหพวกตนทาสงทจะกอใหเกดความเสยใหแกคณะสงฆและพระพทธศาสนา บางแหงถงกบทารายพระเถระผปกครอง ทะเลาะววาท กนเอง ชนนมขบไลเจาอาวาส ชมนมประทวงขอเปลยนระบบการปกครองคณะสงฆในวดหรอในบานเมอง แยกตวไปตงวดทไมชอบดวยกฎหมายและพระธรรมวนยเอาเอง ฯลฯ

โดยขอเทจจรงแลว พระภกษ สามเณรทเสยหาย หรอปลอมเปนพระแลวกระทาการอนเปนการมชอบแบบน มจานวนนอยมาก เมอเทยบกบจานวนพระภกษสามเณรทงหมด แตวธการกระทาของพระภกษสงฆสามเณรหรอคนปลอมบวชพวกน ใชวธการโฆษณาชวนเชอ และมบางพวกทจงใจจะทาใหเสยชอเสยงของคณะสงฆ ประกอบกบประชาชนสวนใหญมความรความเชอในพระพทธศาสนา ไมคอยมนคงอยแลว จงทาใหความเชอถอในสถาบนสงฆเสอมลงไดงาย ซงจะเปนภยตอพระพทธศาสนาและความมนคงแหงชาตอยางยง

2.ความหางเหนของประชาชนและศาสนา เนองจากสภาวะปจจบนคนเราเนนการแสวงหาความสขทางวตถ ซงตรงกนขามกบแนวคดทางพทธศาสนา ประชาชนจงไมนยมเขาวดเหมอนในอดต ทาใหพระกบชาวบานหางเหนกน จรยธรรมของชาวบานกเสอมโทรม โดยเฉพาะคนในเมองใหญ สวนพระเมอขาดการสอดสองเอาใจใสจากชาวบาน บางสวนกหยอนพระวนยทาตวไมเหมาะสม

3.การเขาใจพทธศาสนาในทางทผด การทพระพทธศาสนาไมสามารถเขาไปม อทธพลอยางแทจรงหรอลกซงในจตใจของบคคลเรา อาจกลาวไดวามทมาจากความเชอและหลกปฏบตบางอยางของพทธศาสนาเองและจากสงแวดลอมในสงคมเปลยนไป ทาใหชวตความเปนอยของคนในปจจบนตองเหนหางศาสนาไป ความสนใจในหลกธรรมของศาสนาไดลดนอยลง การปฏบตทางศาสนามแตเพยงการนมนตพระมาประกอบพธกรรมในโอกาสตางฯตามประเพณทมมา การไปวดฟงธรรม ศกษาธรรม โดยเฉพาะการนาเอาธรรมมาเปนหลกปฏบตในการดารงชวตมนอยมาก คนจานวนมากไมรวาพระพทธศาสนามหลกธรรมและคาสอนทแทจรงอยางไร ถาจะสนใจศาสนากอาจจะเปนเรองของการนาเอาศาสนามาใชในทางทผด เชนสนใจเรองเวทยมนตคาถา หรอพธทางไสยศาสตรตางฯ เพอทาประโยชนใหแกตนเอง

55

4.การไมสมดลยของพระสงฆในทองทตางฯ วดในเมองมกจะมพระมาก แตวดในชนบทสวนมากจะขาดแคลนพระทจะใชประกอบพธกรรม โดยเฉพาะพระทมความรความเขาใจในพระธรรมอยางแทจรง ทาใหสงคมชนบทขาดผนาทางจตวญญาณ

55

บทท 4 เมองนครไทยและวดหนาพระธาต

เมองนครไทย

สภาพภมศาสตร ทตง อาเภอนครไทยอยหางจากตวจงหวดพษณโลกไปทางตะวนออกเฉยงเหนอ

ประมาณ 96 กโลเมตร ตามเสนทางหลวงเอเชยหมายเลข 12 สายพษณโลก-หลมสก เลยวซายตรงกโลเมตรท 67 ผานตาบลบานแยงไปถงอาเภอนครไทย 29 กโลเมตร อาเภอนครไทย มพนททงหมด 2244.37 ตารางกโลเมตร เปนอาเภอทมเนอทมากทสด 1 ในจงหวดพษณโลกและแบงเขตการ ปกครอง ออกเปน 11 ตาบล ไดแก ตาบลนครไทย ตาบลบานแยง ตาบลหนองกระทาว ตาบล นาบว ตาบลยางโกลน ตาบลยางโกลน ตาบลนครชม ตาบลนากม ตาบลเนนเพม ตาบลบอโพธ ตาบลบานพราวและตาบลหวยเฮย ในอดตอาเภอชาตตะระการ รวมอยกบอาเภอนครไทย แตไดแบงแยกเปนอาเภอชาตตระการเมอพทธศกราช 2517

อาณาเขต อาเภอนครไทยมอาณาเขตตดตอ ดงน ทศเหนอ ตดตอกบอาเภอนาแหว จงหวดเลย อาเภอนาปาด จงหวดอตรดตถ และอาเภอชาตตระการ จงหวดพษณโลก ทศใต ตดตอกบอาเภอวงทอง จงหวดพษณโลก และอาเภอเขาคอ จงหวดเพชรบรณ ทศตะวนออก ตดตอกบอาเภอเขาคอ จงหวดเพชรบรณ และอาเภอดานซาย จงหวดเลย ทศตะวนตก ตดตอกบอาเภอชาตตระการ และอาเภอวงทอง จงหวดพษณโลก

ตาแหนงทางภมศาสตร อาเภอนครไทย ตงอยระหวางเสนรงท 16O 47’ 01” ถง 17O 28’ 01” เหนอและเสนแวงท 100O 35’ 24” ตะวนออก2

1 วโรจน องกสทธ, “ภมศาสตรทองถน,” เอกสารประกอบการสอน ภาควชาภมศาสตร

วทยาลยครพบลสงครามพษณโลก, 2525. (อดสาเนา) 2 เรองเดยวกน .

56

ภมประเทศ ภมประเทศของอาเภอนครไทย แบงออกเปน 3 เขต ใหญ ๆ คอ 1.เขตทราบภเขา พนทราบของเมองนครไทย มรปแบบ กระทะหงายมพนทสงและ

ภเขาเปนขอบของทราบ ตอนกลางของทราบเปนทตงตวเมองนครไทยโบราณ มลกษณะเปนเนนดนสงคลายหลงเตา นาไมทวม มคนาคนดน 3 ชน ลอมรอบไปตามเนนดนธรรมชาต รอบ ๆ เนนดนเปนทราบลม ทมความอดมสมบรณ เพราะในฤดฝนนาจะขงและพดพาดนตะกอน มาทบถมทกป จงเปนพนททเหมาะแกการเพาะปลกหมบานทตงอยในบรเวณพนทเหมาะในการประกอบอาชพเกษตรกรรม ไดแก บานนาลอม บานนาทวน บานบงหอย บานหนองลาน บานหนองนาสราง บานหวยแกว

2.เขตทสงหรอเขตทราบลาดเชงเขา ในบรเวณนพนทมลกษณะเปนเนนดนทมขนาดไมสงนกและตงอยในทราบลาดเชงเขา มลาธารลาหวยสายสน ๆ ไหลผานนาไมทวม พนทอดมสมบรณเหมาะในการทาการเกษตรกรรม ไดแก บานโคกคลาย บานโคกทอง บานโนนจนทร บานโนนตาโพน บานโนนมะเกลอและบานโนนนากาม

3.เขตภเขาสง แบงออกเปน 2 เขตใหญ ๆ คอ 3.1. เขตภเขาสงดานทศตะวนออก แนวเขาจะเรยงรายลอมรอบ ชมชน

โบราณเมองนครไทย ตงแตบรเวณดานทศตะวนออกเฉยงใตไปถงบรเวณดานทศตะวนออกเฉยงเหนอ ไดแก เขาทางออยอง เขานาตาด เขาภยอด เขาขมน เขานอย เขาหนลองกลา เขาคอ เขานารน เขาดน เขาชางลวงและเขาตนตก เปนตน

3.2. เขตภเขาสงดานทศตะวนตก มทวเขาสลบซบซอน วางตวตงแตทศตะวนตกเฉยงเหนอ จนถงทศตะวนตกเฉยงใต ไดแก ทวเขากระยาง เขานาคลาด เขาวงภเวยและเขาลมนอย

ภมอากาศ เนองจากสภาพภมประเทศ ของเมองนครไทยประกอบดวย ทราบ หบเขาและภเขาสง จงทาใหมภมอากาศแตกตางจากอาเภออน ๆ ในจงหวดพษณโลก ดงน

ฤดรอน อากาศแหงแลง รอนจดในเดอนเมษายนและไปสนสดฤดรอนในเดอนพฤษภาคม

ฤดฝน เรมตงแตเดอนพฤษภาคม และไปสนสดในเดอนตลาคมอากาศในเดอนนจะมความชนสง มฝนตกชก ตอนกลางคน อากาศเยนถงเยนมาก

ฤดหนาว เรมตงแต เดอนตลาคมไปถงตนเดอนกมภาพนธชวงนอากาศหนาวเยนและแหงแลงในเดอนมกราคม อากาศจะหนาวเยนทสดประมาณ 7-3 องศาเซลเซยส

57

ธรณวทยา โครงสรางทางธรณวทยาของนครไทย พนทมหนเปนพนฐาน สวนใหญประกอบดวยหนทราย ซงอยในกลมหนโคราชหมวดหนภพานและหมวดหนเขาพระวหาร มลกษณะเปนหนกรวดมน เนอแนน ชนหนา มสเทาแกมเหลองไปจนสชมพแกมเทาและหนทรายมเนอแนนชนหนามสแดงแกมเทาไปจนถงสเทาแกมเขยวและขาว กบมหนดนดานสนาตาลแกมแดงเขมเนอปนไมกาและหนทรายสแดงแกมเทาเนอเปาไมกา ลกษณะนจดอยในยคยเรสสก มหายค เมโสโซอคและบางสวนจดอยในหมหนภกระดง ซงสวนใหญประกอบดวยหนดนดานเนอปนไมกา นาตาลเขมแกมเทาและแดง กบหนทรายแหง หนทรายเนอปนไมกาและหนกรวดมน จดอยในยค ยแรสสกและไทรแอสสก (Jurassic and Trassic) มหายคเมโสโซค 3

แหลงนาธรรมชาต แมนาสาคญสายหลกของชมชนโบราณเมองนครไทยคอแมนาแควนอย ซงมแหลงกาเนดจากการรวมตวของลาหวยหลายสายจากชายแดนประเทศสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว รวมกนเปนแมนาแควนอยแลวไหลผานพนทของอาเภอนาแหวจงหวดเลย ไหลเขาไปในเขตพนทของอาเภอนครไทยตรงบรเวณ ตาบลนากม ผานตาบลนครชม นาบว เนนเพม นครไทยและหนองกะทาว ไหลผานไปยงทองทของอาเภอชาตตระการ อาเภอวดโบสถ อาเภอพรหมพราม ไหลผานตาบลโคกชางอาเภอเมอง จงหวดพษณโลกและไหลไปรวมกบแมนาวงทอง ทอาเภอวงทอง จงหวดพษณโลก จากนนไหลไปรวมกบแมนานานทตาบลทาฬอ อาเภอเมอง จงหวดพจตร

นอกจากแมนาแควนอย ยงมมลาหวยอกหลายสาย เชน หวยนาคาน หวยนาขะมน เกดจากทวเขาขอโปงและทวเขาหนรองกลา หวยจอมสงหเกดจากเขานอย และมหวยเผาลาด หวยบวไหล หวยนาพรก ซงเกดจากเทอกเขาทางดานตะวนออก แลวไหลไปรวมกบแมนาแควนอยในเขตอาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก

คมนาคม ในอดตเมองนครไทย ใชแมนาแควนอย และสาขาเปนเสนทางคมนาคมทงภายในชมชนและเมองใกลเคยง นอกจากการคมนาคมทางนาชาวนครไทยนยมใชการคมนาคมทางบก คอการเดนและการใชมา แตปจจบนมถนนลาดยางและคอนกรตผานตาบลตาง ๆ ไดสะดวก สวนอาเภอและจงหวดตาง ๆ มถนนลาดยางสายสาคญ ๆ 3 สาย ดงน

1.ถนนสายนครไทย-บานแยง เปนถนนทสรางตดตอกบถนนสายพษณโลก-หลมสก 2.ถนนสายนครไทย-ชาตตระการ เปนถนนผานหบเขาแคบ ๆ ระหวางนครไทย -

ชาตตระการ ถนนสายนสรางตดตอกบทางหลวงสายสโขทย-อตรดตถ

3 วโรจน องกสทธ, “ภมศาสตรทองถน,”.

58

3.ถนนสายนครไทย-อาเภอดานซาย จงหวดเลย ถนนสายนสรางเชอมตดตอกบพนทจงหวดตาง ๆ ในเขตตะวนออกเฉยงเหนอ

แผนผงท 1 แผนทตงจงหวดพษณโลก ทมา : สานกงานสถตแหงชาต สานกนายกรฐมนตร, แผนทแสดงเขต อาเภอ ตาบล และขอมล พนฐานของจงหวด พ.ศ. 2533 (กรงเทพฯ : โรงพมพการศาสนา, 2534), 5.

59

แผนผงท 2 แผนทแสดงบรเวณจงหวดพษณโลก ทมา : หวน พนธพนธ, พษณโลกของเรา (พระนคร : โรงพมพกรงสยามการพมพ, 2514), 84.

60

แผนผงท 3 แผนทเทศบาลนครไทย ทมา : สานกงานโครงการจดทาแผนทภาษและทะเบยนทรพยสน เทศบาลนครไทย “แผนทภาษ,” 2535.

61

สภาพเศรษฐกจ ปาไม ชาวนครไทยมรายได สวนหนงจาก สภาพภมประเทศ เพราะพนทของอาเภอ

นครไทยสวนใหญเปนปาและภเขาในพนทจงอดมสมบรณดวยไม ของปา สตวปาและแหลงธรรมชาตทสวยงาม แตปจจบนพนทสวนใหญไดถกราษฎรบกรกเขาจบจองพนทปาทาไร ทานาและสรางทอยอาศย จงทาใหรายไดของประชากรลดลง ดงนนเพอการอนรกษปาไม ตนนาลาธาร ทาง ราชการจงไดประกาศใหพนทปาไมในเขตอาเภอนครไทยเปนพนทปาสงวนแหงชาต

เกษตรกรรม อาชพหลกชาวนครไทย คอการเกษตรกรรมและเกษตรกรชาวนครไทยสวนใหญนยมประกอบอาชพเกษตรตามวธแบบเกา คอพงพาอาศยธรรมชาต หากปใดฝนตกตองตามฤดกาล ผลผลตกจะดตามไปดวย หากปใดฝนตกนอยผลผลตกจะลดลง ความนยมดานเกษตรกรรมมดงน

การเพาะปลกพชไร เกษตรกรนยมเพาะปลกพชไรอนดบหนง ซงมเนอทปลกไรมากถง 257,015 ไร หรอประมาณรอยละ 75.75 ของพนทถอครองทาการเกษตรทงหมด 340,374 ไร พชไรทสาคญ ไดแก ถวเขยว มนสาปะหลงและถวลสง

การทานา เปนอาชพอนดบสองรองจากพชไร คอ นาประมาณ 58,244 ไรหรอประมาณรอยละ 17.11 ของเนอทถอครองทาเกษตรทงหมด 340,347 ไร

การทาสวน ชาวนครไทยนยมทาสวนผลไมไวตามบรเวณหลงบาน หรอบรเวณหวไรหรอปลายนา ผลไมทนยมปลก ไดแก มะมวง มะขาม สมโอ กระทอน กลวยนาหวา พบวาเนอท ทใชปลกผลไมมประมาณ 21,444 ไร หรอประมาณรอยละ 6.24ของเนอทการถอครองทาเกษตรทงหมด 340,374 ไร

การปลกพชผก จากการสารวจพบวาประชากรในเขตอาเภอนครไทยนยมปลกพชผกประมาณ 3,671 ไร สวนใหญนยมปลกเปนอาชพเสรมหรอปลกไวรบประทานในครอบครวโดยใชเวลาวางจากการทาไร ทานา แตการปลกพชจะปลกตลอดปและนยมปลกกนมากในชวงฤดหนาว

แหลงธรกจการคา เขตสขาภบาลของอาเภอนครไทยถกจดเปนแหลงธรกจการคาทสาคญแหงเดยว โดยมตลาดสขาภบาลเปนแหลงหรอเปนศนยกลางคาขายในตอนเยน ราคาซอขายถาเปนของพนบาน จะราคาถกกวาราคาขายในอาเภอเมองพษณโลก จงหวดพษณโลกและภายในยานธรกจการคาของอาเภอนครไทยจะมสถาบนทางการเงน 3 แหงคอ

1.1 ธนาคารออมสน เปดทาการเมอวนท 17 มถนายน พ.ศ. 2526 1.2 ธนาคารกรงไทย เปดทาการเมอวนท 12 ธนวาคม พ.ศ. 2527

62

1.3 ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณเพอการเกษตร สาขาอาเภอนครไทย มสานกงานใหญอยในอาเภอเมอง จงหวดพษณโลก เปดบรการดานการเงนแกสมาชกกลมสหกรณและบคคลทวไป

หตถกรรมพนบาน ประชากรในเขตอาเภอนครไทยเกอบทกครอบครวจะนยมทอผาไวใชในครอบครว ปจจบนทางศนยวฒนธรรมอาเภอนครไทยไดพยายามฟนฟอาชพทอผา แตความนยมเรองหตถกรรมทอผากยงเปนหตถกรรมพนบานขนาดเลกนอกจากทอผากยงมอาชพทาไมกวาดทบานนาไกเขยตาบลนาบว อาเภอนครไทยและชาวไทยภเขาบนพนทภหนรองกลา อาเภอนครไทย มการผลตดอกไมกวาดโดยจดประดษฐเรยงเปนกาน ประดษฐเปนพมรปแบบตาง ๆ ซงเปนหตถกรรมพนบานขนาดเลกทสรางรายไดใหแกชาวไทยภเขา ของอาเภอนครไทยตลอดป สภาพสงคม

ประชากร จานวนประชากรของอาเภอนครไทยจากผลการสารวจรวบรวมในเดอนพฤศจกายน พทธศกราช 2536 พบวา มจานวนประชากรชาวไทยพนราบรวมทงสน 70,748 คน เปนชาย 30,187คน หญง 40,561 คน เปนชาวไทยภเขารวม 2,794 ประชากรผมสทธเลอกตง 50,049 คน 4

ภาษา ภาษาชาวนครไทยหรอภาษานครไทยเปนชอภาษาถนทคนพนบานชาวนครไทยแท ๆ มกกลาวถงภาษาของตนเองวา “คนนครไทยพดภาษาลาวกไมใช พดภาษาไทยกไมเปน“ ภาษานครไทยทมลกษณะเดนคอ คนทองถนนครไทยโบราณจะจะเรยกคานาหนาชอผลไมทกชนด “หมาก” เชน หมากมวง (มะมวง) หมากพราว (มะพราว) หมากกอ (มะละกอ) หมากซา (พทรา) หมากโอ (สมโอ) หมากเกยง (สมเกลยง) หมากขนน (ขนน) เปนตน ซงศาสตราจารย ดร.ประเสรฐ ณ นคร กลาววา คนนครไทยเรยกชอผลไมเหมอนชาวสโขทยโบราณ ดวยเหตดงกลาวทาให เชอกนวาเปนภาษาพดทใชกนมาตงแตสมยพอขนบางกลางหาว เปนภาษาพดทแสดงออกถงความเปนชาวนครไทย5 โดยทวไปแลว ภาษาถนนครไทยกไมแตกตางจากภาษาถนอน ๆ ทอยใกลเคยง เชน อตรดตถ พษณโลก นกแตสงทชวนใหลกษณะภาษาถนนครไทยมเสยงพยญชนะ สระ ไปคลายกบ

4 ปราณ แจมขนเทยน, “รายงานการศกษาชมชนโบราณเมองนครไทย อาเภอนครไทย

จงหวดพษณโลก,” คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร, 2542. (อดสาเนา) 5 กาญจนา เงารงษ และคณะ, “รายงานการวจยแผนทภาษาของจงหวดพษณโลก,”

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ จงหวดพษณโลก, 2523. (อดสาเนา)

63

ภาษาถนภาคเหนอ (ลานนา) และภาษาอสาน โดยเฉพาะดานคาศพท บางคาจะเหมอนกนแต แตกตางกนในเรองเสยงวรรณยกตบางเทานน 6

การศกษา ในอาเภอนครไทยมสถานศกษา ตงแตระดบอนบาลถงระดบประถมศกษาและมโรงเรยนระดบประถมศกษาจานวน 60 แหง (โรงเรยนของรฐ) เปนโรงเรยนราษฎร 3 แหง โรงเรยนตารวจตะเวนชายแดน 1 แหง และโรงเรยนสงกดการศกษานอกโรงเรยน 1 แหง สวนสถานศกษาระดบมธยมศกษาของกรมสามญศกษาม 7 แหง และมสาขา 3 แหง สาขาดานการศกษาชาวนครไทยสวนใหญเรยนจบระดบประถมศกษาปท 4 มความสามารถอานออกเขยนไดมากกวารอยละ 807

ศาสนา ประชาชนในอาเภอนครไทยนบถอศาสนาพทธประมาณรอยละ 99.20 ของประชากรทงหมด มประชากรนบถอศาสนาครสตประมาณรอยละ 0.16 ภายในอาเภอนครไทยมพนทประกอบศาสนากจทางดานศาสนาพทธ ไดแก วดพทธสมา 7 แหง สานกสงฆ 50 แหง ทพกพระสงฆ 19 แหง สาหรบทเรยนและสถานทเผยแพรพทธศาสนาประกอบดวยโรงเรยนปรยตธรรม 3 แหง และหนวยอบรมประชาชนประจาอาเภอ (อ.บ.ต.) 1 แหง8

นอกจากประชาชนจะนบถอศาสนาพทธและศาสนาครสตแลว ยงมผนบถอศาสนา อสลามอยหลายครอบครว ซงอยสวนใหญตงภมลาเนาอยในเขตสขาภบาลอาเภอนครไทย ประชาชนชาวนครไทยทงในพนทราบและชาวไทยภเขาเกอบทกครอบครว ในอดตจะเคารพนบถอภตผและวญญาณ เชน จะปรากฏผพอเฒาเจาเรอนหรอศาลผเรอนทาเปนหงอยในหองนอนของ แตละครอบครว ศาลผประจาหมบานซงประชาชนเชอวาจะทาหนาทคมครองผคนทงตาบลหรอ ทง หมบาน องนนจงมคนทรงสาหรบตดตอวญญาณ ปจจบนการนบถอผมนอยลงและประชาชนไมไดแสดงออกถงความเชอ ดงกลาวแลวเหมอนในอดต แตยงคงยดถอปฏบต และแสดงความเคารพตามประเพณประจาปทกปโดยเฉพาะผสงอาย

โครงสรางทางสงคม สงคมของชาวนครไทยประกอบดวยประชากร 2 กลมใหญ ๆ คอ คนพนเมองและคนอพยพเขามาตงถนฐาน บคคลทงาองกลมไดนาวฒนธรรมดงเดมของตนมาผสมผสานกบวฒนธรรมทองถนนครไทยจนกลายเปนวฒนธรรมของทองถน เชน ภาษา และ

6 ดารง มะปะวงศ, ลกษณะพเศษของภาษาถนนครไทย (พระนคร : โรงพมพครสภา, 2526), 296.

7 สานกงานศกษาธการ อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก, “ขอมลศกษาการศาสนาและวฒนธรรมเขตการศกษา 7,” เอกสารเผยแพรท 4/2538. (อดสาเนา)

8 เรองเดยวกน

64

ความเชอ สภาพความเปนอยของชาวนครไทยประชาชนสวนใหญดารงชวตแบบงาย ๆ ใหความเคารพนบถอผอาวโส นบถอญาต ผใหญหรอผอาวโส มความสามคค มนาใจโอบออมอาร ในอดต (ประมาณพทธศกราช 2520-2527) ในเขตอาเภอนครไทยไมมโจรผราย กลางคนไมตองปดประตบานและของใชตาง ๆ ทวางทงไวนอกบานจะไมหาย สวนลกษณะครอบครวของชาวนครไทยจะมลกษณะเปนครอบครวใหญ ประกอบดวยปยา ตา ยาย พอ แมและลก เมอแตงงานแลวจะปลกบานเรอนอยในบรเวณใกล ๆ ครอบครวเดม ทกครอบครวจะมความสมพนธกนดานแรงงาน คอ มการชวยเหลอกนทางาน เชน ลงแขก และถาบคคลใดอพยพไปอยตางถนกจะกลบมาประกอบพธกรรมหรอมารวมงานของทองถน เชน งานพธปกธงชย พธบวชพระ พธไหวบรรพบรษ และสภาพ ทว ๆ ไปดานความเปนอยในปจจบนอาเภอนครไทยมความเจรญมตลาดสด มทจอดรถ มถนนท จดอยในระดบพฒนาแลวสภาพสงคมและสภาพเศรษฐกจทเปลยนแปลง เชน ในยค I M F ทาใหสภาพโครงสรางทางสงคมของชาวนครไทยเปลยนแปลงไปบาง เชน ไมมการลงแขก มการวาจางแทนและมโจรกรรมมากขนแตเรองนาใจชาวนครไทยยงมความผกพนในระบบเครอญาตดมากและยงไมทงประเพณเกาแกของสงคมพนบานของชาวนครไทย คอ ใครมาถงเรอนชานตองตอนรบ ซงยดถอปฏบตกนอยางเครงครด ประวตความเปนมาของอาเภอนครไทย

ชมชนบานเมองในบรเวณเขตของอาเภอนครไทย ลกษณะของการตงถนฐานของชมชนจะเปนกลม ๆ โดยยดแหลงนา ตามธรรมชาตเปนหลก เชนเดยวกบชมชนในภาคอน โดยชมชนสวนใหญจะตงถนฐานอยบรเวณทราบลมแมนาระหวางหบเขา

จากหลกฐาน ทางดานโบราณคด พบวาชมชนน มพฒนาการตงแตสมยกอนประวตศาสตร จากชมชนขนาดเลก ไดพฒนาอารยะธรรมความเจรญของตน สบเนองกนมาโดยลาดบ จนถงสมยทมการตงเปนชมชนระดบเมองซงมรายละเอยดดงตอไปน9

สมยกอนประวตศาสตร จากหลกฐานทางดานโบราณคดไดปรากฎการตงถนฐานและสรางสรรควฒนธรรมของ

ชมชนนครไทย วาเปนชมชนทมมนษยอาศยอยตงแตสมยกอนประวตศาสตรโดยในระยะแรก ๆ ตงถนฐาน กระจายอยทวไปตามเพงผา ถา ภเขาและรมสายธารนา มการคนพบเครองมอประเภท

9 ภาควชาพาณชยศาสตร คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร, “ฟนถนนครไทยดารงไวใหยงยน,” เอกสารเผยแพรของโครงการฟนฟชมชนโบราณนครไทย, 22 สงหาคม 2545. (อดสาเนา)

65

ขวานหนขด ขวานหนมดาม ขวานสารด และศลปกรรมทเดนคอภาพถากา เขาชางลวง ตาบลนครไทย ทหนาผาขด อาเภอนครไทย ซงเปนภาพแกะสลก เปนลายเสนและรปกากบาทพาดกนไปมาบนผนงถา ซงคลายกบภาพแกะสลกทเทอกเขาภพาน อาเภอบานผอ จงหวดอบลราชธาน ภาพแกะสลกนไดรบการสนนษฐานวา เปนภาพแกะสลกของมนษยกอนประวตศาสตรยคโลหะ

และมการพฒนาตอมา และขยายตงเปนชมชนทมขนาดใหญมการแลกเปลยนทางวฒนธรรมกบชมชนอนและชมชนตางแดน ไดคนพบเมองโบราณนครไทยทมลกษณะเปนดนสงคลายหลงเตา มพนทประมาณ 142 ไร มคนา 2 ชนและคนดน 3 ชน มเมองหนาดาน 4 เมอง คอ เมองนครชม เมองโคกคาย (โคกคลาย) เมองตานมและเมองชาตตระการ

จากการขดคนทางดานโบราณคดของอาจารยปราณ แจมขนเทยน เมอป พ.ศ. 2527 จากหลกฐานทคนพบทาใหสามารถสรปไดวา ชมชนนครไทยเปนชมชนทมคนเขามาตงถนฐานอาศยอย ราวพทธศกราช 1711 ป ซงเปนระยะกอนการสถาปนา กรงสโขทยเปนราชธานประมาณ 110 ป

สมยเรมแรกของชมชนนคงเปนชมชนทไมใหญนก มการสรางบานเมองทอยอาศยเปนหลกแหลง คนในทองถนมอาชพทาเกษตรกรรม และลาสตวเปนอาหาร อกทงเลยงสตวประเภท วว ควาย ไวใชงานมการตดตอซอขายและแลกเปลยนสนคากบชมชนใกลเคยง เชนเมอง ศรสชชนาลย เพราะพบหลกฐานการใช เครองปนดนเผาเนอดนธรรมดา ทผลตจากเมอง ศรสชชนาลยในบรเวณน และมการคนพบ เครองถวยเคลอบสเขยว ในสมยราชวงศซงและราชวงศหยวนของจน ในสมยนมการนาเครองถวนตะครน มาใชใสนามนตะเกยง

สมยสโขทย ชมชนนครไทย ไดพฒนาการมความเจรญระดบชมชนเมอง จากหลกฐานทาง

ประวตศาสตรพบวา เมองนครไทย ไดปรากฏชอครงแรกในจารกวดมหาธาต วดสระศร หลกท 7 ก, จารกวดเขากบหลกท 11 และปรากฏชอในจารกหลกท 93 ภาษาบาลวา “นครเทยย” นอกจากนนยงปรากฏชอในจารกวดบรพาราม หลกท 286 ดานท 1 ทกลาวถงการขยายอาณาเขตของกษตรยสโขทยในป พ.ศ. 1939 วา “เบองขางหนอดร ลนครไท…” และดานท 2 เปนภาษาบาล กลาวถง “ ปพเพ นครเทยยก” จากหลกฐานดงกลาว แสดงวา นครไทยเปนเมองทปรากฏชอ อยในทาเนยบของเมองอยในอาณาเขตของอาณาจกรสโขทยแลว โดยมฐานเปนเมองทขนอยกบอาณาจกรสโขทย ในสมยนสภาพการดาเนนการชวตของชาวนครไทยคงดพอสมควร เหนไดจากการคนพบเศษเครองถวย ในชนดน เปนเครองเคลอบทมคณภาพด เปนจานวนมาก ทงทผลตจาก ศรสชชนาลยและจากจนและยงพบเครองเคลอบของบรรมยและอนหนาของเวยดนาม

66

สมยอยธยา ในสมยอยธยาตอนตน ปรากฏหลกฐานเกยวกบเมองนครไทยคอพงศาวดารกรงเกา

ฉบบหลวงประเสรฐฯ วา “ศกราช 824 มะเมยศก (พ.ศ. 2005) เมองนครไทยพาเอาครอบครวหนไปเมองนาน และใหพระยากลาโหมไปตามคนมาได” จากหลกฐานดงกลาว แสดงใหเหนความสมพนธระหวางเมองนครไทยกบเมองนาน ทาใหในสงครามการสรบระหวางพระเจาตโลกราชแหงอาณาจกรลานนาและพระบรมไตรโลกนาถ และพระเจาตโลกราชไดรวมมอกบ เจาเมองเชลยงไดนาทพจากเมองเชยงใหมมาปลนพษณโลกและกาแพงเพชร จากสงครามทเกดขนเมองนครไทย คงไดรบผลกระทบจงไดอพยพครวหนภยสงครามไปเมองนาน ทาใหเมองนครไทยรางไปชวงหนง จนกระทงฝายอยธยาขนไปยดครองกวาดตอนกลบมา จงสรางเมองนครไทยใหมอครงหนง ดงทพระราชพงศาวดารฉบบหลวงประเสรฐไดกลาววา ในป พ.ศ. 2020 “แรกตงเมองนครไทย”

นอกจากนยงไดพบหลกฐานทกลาวถงดนแดนนครไทย ในสมยอยธยามฐานะเปนเมองหนาดานดานลาวของกรงศรอยธยา และเปนดนแดนทอยกงกลางระหวาง อาณาจกรลานชางหรอกรงศรสตตนาคนหต กบ อยธยา ดงปรากฏหลงฐานของอาณาจกรลานชางทกลาวถงในสมยสมเดจพระรามาธบดท 1 แหงกรงศรอยธยา และพระเจาฟางม ไดมพระราชสาสนแบงดนแดนกนระหวางสองอาณาจกร หลกฐานของฝายลาวมขอความวา “เฮาหากแมนอายนองกนมา (ตงแตขนบลม(บรม) พน เจา(หมายถงพระเจาอทอง) อยากไดบานเมองเอาเขตแดนภสามเสา เมอทาวเถงภพระยาพอแดนเมองนครไทยพน”

นอกจากน เหตการณในประวตศาสตรอยธยา แสดงใหเหนถง สถานภาพของเมองนครไทย มฐานะเปนเมองหนาดานดานลาวของกรงศรอยธยา ดงปรากฏวา ในป พ.ศ. 2110 พระชยเชษฐาธราช แหงกรงศรสตนาคนหตยกทพมาตพษณโลก เพอปราบพระมหาธรรมราชา ไดยกกองทพเขามาทางเมองนครไทย จงกลาวไดวาในสมยอยธยาเมองนครไทยคงมฐานะเปนเมองเรอยมา

สมยรตนโกสนทร จากจดหมายเหตรชกาลท 3 เมองนครไทยมฐานะเปนเมองขนของเมองพษณโลก ทมฐานะเปนหวเมองเอกของเมองฝายเหนอ

สมยรชกาลท 5 กอนการปฏรปการปกครองแผนดนเมองนครไทย ยงคงมฐานะเปนเมองขนของเมองพษณโลกอย ดงปรากฏหลกฐาน ในใบบอกคารายงาน ของพระอนทรครรตนบรปกาสย เจาเมองนครไทยไดกลาววา ”ขาพเจากรมการ นายหมวดนายกอง ขนหมนตวไพร เลขศกคงเมองนครไทย ทาราชการหวเมองขนกบเมองพษณโลก”

67

เมอจดการปกครองรปแบบเทศาภบาล มณฑลพษณโลกไดจดตงขน ในป พ.ศ. 2433 เมองนครไทยถกลดฐานะลงมาเปนอาเภอหนงของจงหวดพษณโลก และแตงตงนายอาเภอขนเปนผปกครอง นายอาเภอคนแรกชอ หลวงพทกษกจบรเทศ (เปา บญรตนพนธ) มาดารงตาแหนงในชวงป พ.ศ. 2433-2435 นบตงแตนนเปนตนมาจนถงปจจบนนมผมาดารงตาแหนงนายอาเภอ รวม 49 คน

พทธศกราช2508-2521 พนทของอาเภอนครไทยถกใชเปนแหลงซองสมกาลงของผ กอการรายคอมมวนสต เชนแนวเขาภหนรองกลา เขตตาบลนครชม ตาบลบอโพธ ตาบลหนอง กระทาว ตาบลบานแยง ฯลฯ บรเวณดงกลาวมการปะทะกนอยางรนแรงระหวางผกอการรายคอมมวนสตกบกบเจาหนาทฝายบานเมองของไทยและในพทธศกราช 2525 มการปะทะกน ครงใหญ เปนครงสดทายทตาบลบานแยง อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก ดวยเหตดงกลาวทาใหอาเภอนครไทยถกตดขาดจากสงคมภายนอก จะมการตดตออยบางเฉพาะหมบานตอหมบาน ตาบลตอตาบลจงทาความเจรญและอทธพลของวฒนธรรมจากสงคมภายนอกไมไดเขาไป แทรกแซงวฒนธรรมดงเดม เมองนครไทยจงเปนแหลงสะสมอารยะธรรม วฒนธรรม ความเชอ ขนบธรรมเนยมประเพณตางฯ ทเปนเอกลกษณเฉพาะทองถน10

สวนในดานประวตศาสตรบอกเลา ชาวนครไทยเชอวา เมองนครไทย คอเมองบางยางทพอขนบางกลางหาว ปฐมกษตรยแหงราชวงศพระรวงมาปกครอง เพอซองสมผคนและไพรพล รวบรวมกองทพใหเขมแขง กอนจะไปยดเมองสโขทย จากความเชอดงกลาวทาใหมตานานสถานทตาง ๆ ของนครไทย ทเกยวของกบชวประวตของพอขนบางกลางหาวแหงกรงสโขทยอยหลายเรอง

จากประวตศาสตรจะเหนไดวา เมองนครไทยมพฒนาการอยางตอเนองมาโดยตลอด ตงแตสมยกอนสโขทย สาเหตทเมองนครไทย สามารถพฒนาชมชนของตนเองจนกลายเปนเมองและคงความสาคญมบทบาทในหนาประวตศาสตรเรอยมา นาจะมเหตผลสบเนองจากปจจยทสาคญ 2 ประการ คอ

1. เมองนครไทย เปนเมองทตงอยบนเสนทางการคาและเสนทางการเดนทางระหวางอาณาจกรตอนใน คอ สโขทยและอยธยาและอาณาจกรลานชางและหวเมองตาง ๆ ในลมแมนาโขง โดยนครไทยมฐานะเปนเมองหนาดาน

2. นครไทยเปนแหลงทมสนคา ซงเปนทตองการของรฐสโขทยและอยธยา ตลอดจนเมองอน ๆ คอ เกลอ และของปา โดยเฉพาะเกลอ นครไทยมบอเกลอซงถอวาเปนแรธาตทม

10 ปราณ แจมขนเทยน, “รายงานการศกษาชมชนโบราณเมองนครไทย อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก,” คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร, 2542. (อดสาเนา)

68

ความสาคญมากในการดาเนนชวตของคนในอดต และปจจบนน การผลตเกลอทตาบลบอโพธยงคงมการผลตกนอย สถานทและโบราณสถานทสาคญของอาเภอนครไทย

อนสาวรยพอขนบางกลางทาวและตนจาปาขาว ตนจาปาขาว อยในทองทอาเภอนครไทย บรเวณวดกลางศรพทธาราม เปนตนไมดอก ประเภทไมยนตน มขนาดใหญ ขนาดลาตนวดโดยรอบประมาณ 3 เมตรเศษ สงประมาณ 9-10 เมตร โดยชาวอาเภอนครไทยเชอกนวา พอขนบางกลางทาวทรงปลกไว เมอครงครองเมองบางยาง(นครไทย) ตนจาปาขาวจงมอายประมาณ 700 ปเศษ ตนจาปาขาว ไดรบการดแล รกษา เนองจากลาตน บางสวนเปนโพรงผกรอน ใตตนจาปาขาว มพระรปของพอขนบางกลางทาว ซงชาวนครไทย จดพธบวงสรวงดวงวญญาณ ในวนขน 15 คา เดอน 12 เปนประจาทกฯป

ภาพท 1 อนสาวรยพอขนบางกลางทาวและตนจาปาขาว

69

ถากา เปนถาขนาดเลกมความกวางประมาณ 2 – 5 เมตร ยาวประมาณ 10 เมตรเศษ อย

หางจากตวอาเภอนครไทยไปทางทศเหนอประมาณ 10 กโลเมตร หนาถามตนไมขนปกคลม คอนขางหนาแนน พนถาชนเพราะมใบไมปกคลมอย ทหลบผนงถาสงกวาระดบพนดนประมาณ 2 เมตร มภาพสลกหนตามแนวลกของผนงถายาวประมาณ 6 เมตร สลกเปนภาพลายขดขด หรอเสนรปกากบาดพาดกนไปมา สลกลกประมาณ 1 เซนตเมตร มลกษณะคลายกบทภพาน บานผอ สนนษฐานวา เปนภาพแกะสลกหนของมนษยสมยกอนประวตศาสตรยคโลหะ

ความสาคญของภาพสลกหนทถากา เขาชางลวง 1. เปนหลกฐานสาคญทแสดงวา พนทยอดเขาชางลวงเคยเปนชมชนโบราณทมอาย

มาตงแตสมยกอนประวตศาสตรยคโลหะ 2. แสดงถงวาบรเวณเมองนครไทย นาจะเปนทอยอาศยของคนโบราณหรอเปน

เสนทางเคลอนยายของคนโบราณสมยกอนประวตศาสตร จากเขตตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย เชน จงหวดเลย หรอบรเวณแมนาโขง

3. เปนหลกฐานทางโบราณคดสาคญทนาสนใจ พอทจะจดเปนแหลงนาทศนศกษา เพราะระหวางทางจะมธรรมชาตปาไมนานาชนด นก ดอกไมปา ลานกอนหนปมทสวยงาม และมยอดเขาชางลวงททาพธปกธงชย

70

ภาพท 2 ภาพสลกหนทถากา

แผนผงท 4 แผนทแหลงโบราณคดนครไทย ทมา : ปราณ แจมขนเทยน, “รายงานการศกษาชมชนโบราณเมองนครไทย อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก,” คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร, 2542. (อดสาเนา)

71

เมองนครไทยโบราณ

เมองนครไทยโบราณ พนทเมองนครไทยโบราณจดเปนทราบหบเขาทมรปรางแบบ กะทะหงาย มแนวเขาหลายลกทอดตวยาวเปนแนวโคงคลายกบขอบวงกลมลอมรอบพนทราบ บรเวณตอนกลางของทราบหบเขา เปนทตงเมองนครไทยโบราณ ซงมลกษณะเปนเนนดนสงคลายหลงเตา นาไมทวม มคนา คนดน 3 ชน ลอมรอบเนนดนธรรมชาต ผงเมองจงม รปแบบไมสมาเสมอหรอเปนรปแบบเฉพาะและมสภาพไมสมบรณ ภายในตวเมองโบราณม พนททงหมด 142 ไร มแมนาแควนอยไหลผานเขาไปในตวเมองแลวและวกออกไปในพนทรอบนอก พนทราบลมในบรเวณรอบนอกตวเมองนครไทยโบราณ จะมสาขาของแมนาแควนอยไหลผานหลายสาย จงพาตะกอนมาทบถม ทาใหพนทเหมาะแกการเพาะปลก แตในปจจบนไดมการกอสราง สถานทราชการ หนวยงานรานคา และบานเรอนบนตวเมองโบราณ และ คนา คนดน ซงนบวาเปนการทาลายหลกฐาน อนมคาของแหลงโบราณคดเมองนครไทยไปอยางนาเสยดาย

วดกลาง วดกลาง เปนวดเกาแกตงอยใจกลางเมองนครไทยโบราณ ในวดมโบราณวตถสถานท

สาคญ เชน พระอโบสถเกา มพทธสมาทาดวยศลาทรายสแดง ซงเปนของเกาแกตงอยโดยรอบ สวนภายในอโบสถใชเปนท ประดษฐานพระพทธรปสาคญ มขนาดใหญ 3 องค คอ พระพทธรปสารดศลปะสมยสโขทย มขนาดหนาตกกวาง 53 เซนตเมตร สง 68 เซนตเมตร และพระพทธรปศลานาคปรก ปางสมาธศลปะสมยลพบร 2 องค องคหนงสรางเสรจแลว แตมสวนชารดมขนาดหนาตกกวาง 65 เซนตเมตร สง 177 เซนตเมตร(เฉพาะองคพระพทธรปสง 1 เมตร) สวนอกองคหนงอยในสภาพเปนโกลน จดเปนศลปะลพบรมอายประมาณพทธศตวรรษท18–19 ซงองคพระพทธรปมรปรางหนาตาเปนแบบศลปะทองถนมากกวาจะเปนของทเคลอนยายมาจากทอน ปจจบนพระพทธรปสารดศลปะสมยสโขทยและพระพทธรปนาคปรกศลปะสมยลพบร (องคสมบรณ) ไดถกโจรกรรมสญหายแลว บรเวณวดกลาง มตนจาปาขาวเกาแก หลายรอยป ซงชาวบานเชอวาเปนตนจาปาทพอขนบางกลางทาวปลกไว ทางวดจงไดบรณะบรเวณใตตนจาปาขาว เพอใหชาวบานประกอบพธบวงสรวงไดสะดวก ตลอดจนเปนทสกการะแกผมาเยอนอาเภอนครไทย ทานพระครสถตย ชยานนท เจาอาวาสวดกลาง ไดรวบรวมโบราณวตถทขดพบในบรเวณวดและทไดพบจากบรเวณตาง ๆ ของอาเภอนครไทย จดเกบไวในกฏเพอเปนทศกษาคนควา แกผสนใจ

72

ภาพท 3 โบราณวตถทเกบไวในวดกลางรป ภาพท 4 โบราณวตถทเกบไวในวดกลาง

วดหวรอง วดหวรอง หรอวดนครไทยวรารามเปนวดเกาแกตงอยนอกกาแพงเมองดานทศตะวนตก

เดมมศาลาการเปรยญมงดวยกระเบองไมแบบโบราณ ซงสวยงามและออนชอยมาก แตปจจบนไดถกรอลงและสรางอโบสถใหม ขนแทนสถาปตยกรรมพนเมองทนบวาเปนอาคาร ทางพทธศาสนา หลงสดทายทเหลออยในวดนไดแก พระวหารเกาใชมงดวยกระเบองไม เปนทประดษฐานพระพทธรปปางมารวชยขนาดใหญสรางดวยไมทงองค รวมทงสาวกซายขวาอก 2 องค กสรางดวยไมเชนกน นบวาเปนศลปกรรมพนบานทเกาแกและสวยงามยง เดมปลวกกนผพง เจาอาวาสวดไดทาการอนรกษจนอยในสภาพดและเหมอนเดม นอกจากนนภายในบรเวณวดยงพบรองรอยการสรางโบราณสถาน เชน โบสถหรอวหารมลกษณะแผนผงแบบเดยวกบศลปะสมยสโขทย ปจจบนเหลอแตฐานสวนตวอาคารปรกหกพงหมดแลว

73

ภาพท 5 วหารวดหวรอง

ภาพท 6 โบสถวดหวรอง

74

วดนาโบสถหรอวดเกาะ วดนาโบสถหรอวดเกาะ เปนวดเกาแกตงอยนอกกาแพงเมองโบราณเปนวดทมอาย

สมยเดยวกบวดหวรองและวดกลางศรพทธาราม แตโบราณวตถ โบราณสถานในบรเวณวดถกทาลายคงเหลอแตซากปรกหกพง ในบรเวณวดจะพบเศษอฐและเศษกระเบอง ปจจบนวดนเปนวดราง

วดนาบว (วดปาเลไลย) วดนาบว เปนวดตงอยท บานโนน หมท 3 ตาบลนาบว อาเภอนครไทย จงหวด

พษณโลก วดนาบวเปนวดเกาแกภายในวดมซากอโบสถและ เจดยทสรางตามรปแบบสถาปตยกรรมสโขทย ในปจจบนเจดย 3 องคทเรยงกนเปนแถว เหลอแตซากฐานเจดย มผใจบญไดบรณะขนมาใหม 1 องค แตไมเหมอน องคเดม รอบ ๆ อโบสถมการสรางใบเสมา โดยนาหนทรายแกะสลกเปนใบเสมาศลาทราย ทแกะสลกเปนลวดลายตางๆดวยฝมอชางในทองถน อกทงในกฏพระสงฆยงไดเกบรกษาโบราณวตถ สมยสโขทยและอยธยา ในอโบสถหลงใหมชาวบานไดสรางพระพทธรปดวยไมตามความนยมของทองถน ภาพท 7 พระพทธรปไม วดนาบว ภาพท 8 ใบเสมาหน วดนาบว

75

แหลงผลตเครองถวยทบานหนองเตาไห บานหนองเตาตงอยทางทศตะวนออกนอกกาแพงเมองนครไทยโบราณ ขณะประชาชน

ทานาไดขดพบซากเตาไหเปนจานวนมาก ในป 2527 บรเวณนมซากเตาโบราณประมาณ 10 เตา แตในปจจบน ประชาชนไดไถทาลายเตเผาโบราณเพอใชทดนทานาและเตาเผาททตงอยรมแมนา แควนอย ไดพงทลายลงแมนาไป ปจจบนเหลอแตเพยงซากเตาเผาโบราณทมนาเคลอบเกาะตดอย สวนเตาเผาทมสภาพสมบรณ นายเวช พทธวงศ บานเลขท 30 หม 3 ตาบลนครไทย ไดปลกบานครอบเตาเผาโบราณไว

แหลงผลตเครองถวยทบานนาไกเขย อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก บานนาไกเขยมเตาเผาโบราณ ทถกปลอยใหรกรางมลกษณะเปนเนนดน ลกษณะของ

เตาเผา กอดวยดนเหนยว รปประทนโคง ปากทางเขาเตาเผามขนาดกวางประมาณ 2 ½ ฟต สงประมาณ 3 ฟต ภายในมแทนวางเครองถวย มปลองวางเครองถวย มปลองไฟ ผนงเตามนาเคลอบ เครองถวย และสนมเหลก มสเทาเขมจนถงสเทาดาเกาะตดผนงเตาเผาโบราณ พนทบรเวณรอบเตาเผาพบเศษเครองถวยเนอแกรงสเทาปนนาตาลเขม และสเทาเขมรวม 3 ชน จากการสารวจพบวาประชาชนเคยขดพบไหทรงแคบสงใกลบรเวณน มขนาดเลกและใหญหลายใบ

ภาพท 9 เตาเผาบานนาไกเขย

วดเหนอหรอวดหนาพระธาต วดเหนอหรอวดหนาพระธาต ตงอยทหมบานเหนอ ตาบลนครไทย อาเภอนครไทย อย

ทางทศเหนอ ของชมชนนครไทย เปนวดทมขนาดพนทใหญทสดของเมองนครไทย มพนทประมาณ 26ไร เดมเปนวดเกาสมยสโขทย ทรางมานาน โดยมโบราณสถานทสาคญตงอยในวดคอ

76

ซากเจดยองคหนง จากการสงเกตดลกษณะซากเจดยองคน เขาใจวาเปนเจดยแบบสโขทยแทหรอทเรยกกนวาแบบดอกบวตม11 ปจจบนไดมการสรางเจดยแบบพนบานครอบทบซากเจดยดงกลาว ใกลๆกนพบวหารหลวงพอเพชร เปนพระพทธรปทชาวนครไทยเคารพนบถอวาศกดสทธมาก ซงเปนใบเสมาหนทรายแกะสลกสองดาน ดานหนงแกะสกเปนรปพระสถปศลปะแบบทวาราวดตอนปลาย อกดานหนงแกะสลกเปนพระพทธรปขดสมาธเพชร อทธพลสมยลานนาไทยผสมกบศลปะสมยสโขทย โดยวหารหลวงพอเพชรเปนอาคารไมยกใตถน เสาไมวางบนฐานทเปนแผนหน สรางทบบนซากอฐซงเปนฐานเกาของพระอโบสถสมยสโขทยไว มใบเสมาศลาทรายแกะสลก 2 ดาน ดานหนงแกะสลก เปนรปพระสถปศลปะแบบทวารวดตอนปลาย อายราวพทธศตวรรษท 17 – 18 สวนอกดานหนงแกะสลกเปนพระพทธรปขดสมาธเพชร อทธพลสมยลานนาไทย ผสมกบศลปะสมยสโขทย สนนษฐานวานาจะแกะสลกขนภายหลงดานแรก และคงมอายไมตากวาพทธศตวรรษท 19 พระพทธรปองคนชาวนครไทยเรยกวา “หลวงพอเพชร” ซงเปน พระพทธรปทชาวนครไทยเคารพนบถอวาศกดสทธมาก ภายในบรเวณวด แตเดมชาวบานเลาวา มพระธาตตงอยหนาวด ตอมาปรกหกพง จงสรางเจดยทรงพมขาวบณฑ ศลปะสมยสโขทยองคหนง ปจจบนไดพงทลายลง และภายในเจดยบรรจพระเครองทาดวยเงนและทองคาหลายองค ซงบรรจรวมอยกบเครองใชททาดวยเงนและทองเหลองเปนจานวนมาก สงของดงกลาว เปนฝมอของชางสมยโบราณทประณต และงดงามมาก แตปจจบนของสวนใหญไดสญหายไปยงคงเหลอเพยงเลกนอย ซงทางวดไดเกบรกษาไว และสถานทตงพระธาตไดสรางเปนเจดยทรงพนบานแทน

สภาพปจจบนดานหนาตดถนนนครไทย-ดานซาย วดมพระธาตซงเปนเจดยทรงพนบานทสรางครอบซากพระธาตองคเดมไว มวหารหลวงพอเพชรเปนอาคารไมรปแบบพนบานสรางอยบนซากอฐคาดวาจะเปนฐานอโบสถเดม ตอนกลางของพนท มศาลาธรรมหลงเกา และศาลาธรรมหลงใหม(กาลงกอสราง) ทศตะวนตกตดถนนเรยบแมนาแควนอยมศนยรบเลยงเดกกอนเกณฑของชมชน ดานทศใตตดแมนาแควนอย มฌาปณสถาน ดานทศตะวนออกตดทเอกชนซงเปนทโลง มพระอโบสถและกลมกฏสงฆ เปนวดคามวาสมหานกาย เดมเปนวดราง แลวขอกอตงวดใหม เจาอาวาสปจจบน พระครประพฒนธรรมคณ เจาคณะอาเภอเปนเจาอาวาสองคท 2 พระครปลดธรพงษ พลวฑโฒ เลขาณการเจาคณะอาเภอ เปนรองเจาอาวาส มภกษจาพรรษารวม 21 รป กจวตรทวไปเชนสงฆกรรม การบณฑบาตร การรบนมนต การประกอบพธทางศาสนาตางฯของพระในวดกเหมอนกจวตรของสงฆมหานกายในภาคกลาง แตการฉนภตราหารเชาเพลจะฉนรวมทศาลาธรรม

11 หวน พนธพนธ, พษณโลกของเรา (พระนคร : โรงพมพกรงสยามการพมพ, 2514), 113.

77

โดยมชาวบานมารวมทาบญตกบาตร ถวายภตราหารหลงพระฉนเสรจชาวบานจะรวมกนรบประทานอาหารทเหลอจากการฉน บางสวนกแบงปนอาหารกลบบาน

ปจจบนเปนวดประจาชมชนทใชประกอบพธทางศาสนาของชาวบาน หมบานเหนอ หมบานโนนสวาง หมบานนาหวเซ และหมบานใตบางสวน ปกตมชาวบานมารวมทาบญตกบาตร ถวายภตราหารเชาทวดประมาณวนละ150 คน ในวนพระจะเพมเปน 200 คน และในวนสาคญทางศาสนาเชนวนมาฆะบชา วนวสาขบชา จะสงถง 400-500 คน เนองจากคณะครอาจารยจาก โรงเรยนนครไทย และนครไทยพทยาคมซงเปนโรงเรยนประจาอาเภอระดบประถมและมธยมศกษา จะนานกเรยนมารวมฟงธรรมเทศนาและเวยนเทยน สวนทวางขนาดใหญตรงกลางพนทซงถอเปนลานวดนอกจากใชเปนทประกอบพธกรรมดานประเพณ ตางฯ นอกจากนชาวบานยงจงนยมมาพกผอนเดนเลน และพบปะกนในชวงเยนฯ12

สวนพธฌาปนกจศพ จะตงศพและเผาศพทเมร ปจจบนเปนเตาอฐเผาถาน สวนพระสงฆสวดมาตกาบงสกล จะทาทศาลาสวดศพซงแยกอาคารออกไป แขกทมารวมพธสวนหนงจะนงทศาลาสวดศพซงจะเปนผสงอาย สวนแขกทวไปจะนงภายนอก หรอเตนท ชวคราว จะมากนอยแลวแตจานวนแขกทเจาภาพเชญมารวมงาน โดยทวไปจะมแขกตงแต 100 ถง 200 คน

นอกจากกจกรรมทางศาสนาในวดยงเปนทตงของศนยรบเลยงเดกกอนเกณฑ คอเดกเลกกอนเขาเรยนอนบาล อาย 1-3 ขวบ มเดกประมาณ 30 คน ครผดแล 2 คน โดยไดรบงบประมาณมาจากกรมศาสนาโดยตรง

ถงแมวาวดหนาพระธาตจะยงคงมบทบาททสาคญตอชมชนในทงฐานะสถาบนทางศาสนาและศนยกลางสงคม แตสภาพกายภาพปจจบนอาคารกดเสอมโทรมขาดความเปนระเบยบ การจดวางผงและการกาหนดกจกรรมไมตอบสนองความตองการของชมชนเทาทควร และปจจบนชมชนชนกมความเจรญมากขน ชาวบานกใหความสนใจทางเศรษฐกจและวตถนยม สงผลใหชาวบานหางเหนวดมากยงขนและอปถมภนอยลง วดกยงจะเสอมโทรมลงมากกวาน ซงกเหมอนกบทกสวนของเมองไทย จงจาเปนตองกาหนดบทบาทของวดใหชดเจนตามศกยภาพทมและสอดคลองสมพนธกบความตองการของชมชนทเปลยนไป รวมทงมการออกแบบใหดมคณคาทางสถาปตยกรรม จงจะทาใหวดหนาพระธาตคงความสาคญตอชมชนตอไป

12 สมภาษณ นายมนส ออนอาย, อดตผใหญบานหมบานเหนอ อาเภอนครไทย,18

พฤศจกายน 2547.

78

ภาพท 10 ซากพระธาต ทมา : หวน พนธพนธ, พษณโลกของเรา (พระนคร : โรงพมพกรงสยามการพมพ, 2514), 120.

ภาพท 11 รปดานหนา ใบเสมาสลกพระพทธรปขดสมาธเพชร (หลวงพอเพชร)

79

ภาพท 12 วหารหลวงพอเพชร

ประเพณและพธกรรมทองถน

โดยหลกแลวขนบธรรมเนยมและประเพณของชาวอาเภอนครไทย กเหมอนกบภมภาคอนฯในภาคกลางของประเทศไทย แตเนองจากตาแหนงทตงทอยบนทสงระหวางหบเขา อยตดกบภาคอสานและใกลกบสาธารณะรฐประชาธปไตยประชาชนลาว ดงนนจงทาใหในรายละเอยดของวฒนธรรมแตกตางจากทอน เปนลกษณะผสมผสานระหวางไทยอสานกบไทยภาคกลาง ทาใหเกดลกษณะเดนของวฒนธรรมทองถน วฒนธรรมทองถนทสาคญ ๆ ของชาวนครไทยไดแก

1.ประเพณปกธงชย เปนประเพณทสาคญของชาวนครไทย ทปฏบตสบทอดกนมาตงแตโบราณ เปนการทอ

ธง ฉลองธง แลวนาธงไปปกบนเขาชางลวงทอยหางชมชนออกไปทางทศตะวนตกเฉยงเหนอ ประมาณ 6 กโลเมตรโดยพระ แตเดมจะเปนพธกรรมเฉพาะชาวบานทากนในชมชน ทง 3 วดคอวดหวรอง วดกลาง ทเปนทตงของอนสาวรยพอขนบางกลางหาว และวดหนาพระธาต โดยผนาชมชนจะตฆองบอกเรยไรฝายจากชาวบานระแวกหมบานของตนทง 3 หมบาน ไดแก บานหวรอ บานกลาง และบานเหนอ แลวนดหมายกนวาจะไปทอผาทบานของใคร สวนใหญจะเปนบานของผนาหมบาน เมอนาฝายมารวมเปนกองกลาง กจะทาการปนฝาย แลวนาดายไปทอเปนธง กวาง

80

ประมาณ 50 เซนตเมตร ยาวประมาณ 4 เมตร บรเวณชายธงจะตกแตงใหสวยงามดวยใบโพธททาจากไม แลวนาไมไผทยาว 1 ฟต มาใสหว ทายของผนธง เมอเรยบรอย ชาวบานกจะมารวมตวกนทวด พรอมธงของแตละวด รวม 3 ผน แลวแหธงไปตามตลาด โดยมการสซอ ตฆอง ตกลอง นาหนาขบวน ชาวบานจะรายรากนอยางสนกสนานเมอแหธงเสรจ ในตอนเยนกอนถงวนปกธง จะมการเจรญพระพทธมนตเยน เพอฉลองธง เมอถงตอนเชา แตละวดกจะมการทาบญตกบาตร ชาวบานจะเตรยมอาหารมาทาบญตกบาตรทวดของตน

ปจจบนมหนวยราชการเขามาเกยวของ ทาใหพธกรรมมความซบซอนมากขน ขนาดใหญขนกลายเปนประเพณระดบอาเภอ จะเพมเตมไปจากเดม มการระดมกาลงมากขนและเนนการสงเสรมการทองเทยว ในเชาวนขน 15 คา ชาวบานในพนทจะมารวมกนทอนสาวรยพอขนบางกลางหาวทวดกลาง เพอบชาธงของ 3 วดแลวกจดขบวนนาธงไปปกทเขาชางลวง สวนขาราชการกจดถวายพานพมและดอกไมธปเทยนเพอสกการะและบวงสรวงพอขนบางกลางหาว มผทาพธโดยพราหมณ

แนวคด 1.เพอราลกถงพอขนบางกลางหาว 2.เปนการรวมกนทาบญตกบาตร 3.เปนพธบชาธงตามความเชอวาเปนศรมงคลแกชมชน 4.เปนการเฉลมฉลองและงานรนเรงประจาปของชมชน เวลา วนขน 14-15 คา เดอน 12 ใชเวลาทงวน พธกรรมและสถานท 1.ในตอนเชาของวนขน 14 คา เดอน 12 โดยชาวบานและขาราชาการในแตละตาบลจะ

จดทาธงมารวมขบวน และราเทอดพระเกยรตพอขนบางกลางหาว โดยจะมารวมกนทหนาททาการอาเภอ จดขบวนธงแยกตามตาบล นายอาเภอกลาวเปดพธแลว มการราเทอดพระเกยรตฯ เสรจแลวเดนขบวนแหธงไปตามถนนแลวกลบมาทเดมแลวรวมกนฉลองธง ตอนกลางคนกมมหรสพ

2.เจรญพระพทธมนตตอนเยนเพอฉลองธง 3.ในตอนเชาของวนขน 15 คา เดอน 12 ขาราชาการในพนทจะมารวมกนทอนสาวรย

พอขนบางกลางหาวทวดกลาง ถวายพานพมและดอกไมธปเทยนเพอสกการะและบวงสรวงพอขนบางกลางหาว มผทาพธโดยพราหมณ

81

4.ทวดหนาพระธาต ชาวบาน บานเหนอ บานโนสวาง บานนาหวเซ มารวมเลยงพระเชาทศาลาธรรม เสรจแลวจดขบวนนาธงไปทวดกลางรวมกบอกทง 2 วด เพอบชาธงรวมกน

5.แหธงตามถนน ไปทเขาชางลวง 7.เลยงเพลพระทถาฉนเพล 8.พระสวดชยมงคลคถาพรอมปกธงทยอดเขาฉนเพล ยนไฮและชางลวง ตามลาดบ

ภาพท 13 การทอธงชย ภาพท14 การทอธงชย

ภาพท 15 ภาพแสดงพธประเพณปกธงชย ภาพท 16 ภาพแสดงพธประเพณปกธงชย

82

ภาพท 17 การตงเครองบวงสรวงพอขนบางกลางทาว ภาพท 18 การปกธงทเขาชางลวง

ลายเสนท 1 การใชพนทประเพณปกธงชยในวดหนาพระธาต

83

ลายเสนท 2 การใชพนทประเพณปกธงชยทสนามทวาการอาเภอ

84

2. ประเพณทาบญสลากภต เปนการรวมกนของชาวบานถวายของแดพระภกษแบบไมเจาะจงรปโดยชาวบานจะ

เตรยมของถวายใสชลอม กรดวยใบตองหรอฉลากสแลวใหพระสงฆจบฉลาก แนวคด เปนการทาบญอทศสวนกศลใหกบผทลวงลบและอทศใหกบตนเองเพอภาย

ภาคหนา เวลา ชวงเชา วนขน15 คา เดอน 6 พธกรรมและสถานท ศาลาโรงธรรม 1.นมนตพระจากวดตางฯมารวมกนทวดเจาภาพ 2.นาของทจะถวายมารวมกนพรอมทาสลากตดไว 3.ใหพระสงฆจบสลากแลวถวายสลากภตพรอมกน 4.พระสงฆฉนภตราหารแลวอนโมทนา ระหวางนชาวบานจะกรวดนาและรบพร 5.เลยงเพลพระทถาฉนเพล 6.พระสวดชยมงคลคถาพรอมปกธงทยอดเขาฉนเพล ยนไฮและชางลวง ตามลาดบ

ลานหนาศาลาฯ

ลายเสนท 3 การใชพนทประเพณทาบญสลากภตในวดหนาพระธาต

85

3. ประเพณบวชนาค เปนพธกรรมการเปลยนสถานะจากฆราวาสสสมณะเพศ บางครงบวชหลายรปพรอม

กน แนวคด 1.ศกษาพระธรรม

2.เปนการทดแทนบญคณบดามารดาและญาตพนอง 3.เปนการขอขมาโทษตอญาตผใหญและบคคลตางฯ

เวลา นยมบวช เดอน 4-6 สถานท ทบานนาค กฏทวด ลานหนาพระอโบสถ ลานประทกษณและในพระอโบสถ พธกรรม 1. อยวดเพอฝกซอมการปฏบต ทองขานนาคและบทสวดตางฯกบพระอปชฌาย กอน

วนบวช 5-15วนก อนวนบวช 2. จดเตรยมอาหาร ตาขาวทาขนมเสน (ขนมจน) เพอเลยงแขก และจดทาแล

ประกอบการแหนาค และอฏฐบรขาร 8 และเครองใชอนฯ 3. วนแหนาคจะเรมดวยการโกนผม แตงตวนาค แลวแหนาคไปยงบานญาตผใหญตางฯ

เพอขอขมา การแหกจะจดเปนขบวน มการรองเพลงแหนาค ถานาคบวชพรอมกนหลายองคกจะมขบวนกลองยาว

4. หลงจากขอขมาเสรจ ตอนกลางคน(วนสกดบ)กจะมการทาขวญนาค ใชบายศร 4 ชนหรอ 7 ชน

5.วนรงขนแหนาคไปวด เวยนประทกษณรอบโบสถ 3 รอบ ไดฤกษยามกจะทาพธขอขมาเสมาหนาโบสถ บดามารดาและญาตถอเครองอฏฐบรขาร 8 และของใชอนฯ นาขบวนเขาโบสถ กอนนาคเขาโบสถจะโปรยทาน ดวยเหรยญสตางค

86

ลานประทกษณ ลานหนาพระอโบสถ

ลายเสนท 4 การใชพนทประเพณงานบวชในวดหนาพระธาต

4. วนมาฆะบชา เปนพธกรรมการทาบญตกบาตรและรวมฟงธรรมเทศนา แนวคด 1.เพอราลกถงเหตการณทสาคญทางศาสนาทเรยกวา จาตรงคสนนบาต เวลา วนเพญ เดอน 3 สถานท ศาลาธรรมและ ลานประทกษณรอบพระอโบสถ พธกรรม 1. ทาบญตกบาตรและฟงธรรมเทศนาทวดตอนเชา 2. ตอนเยนฟงธรรมะมการเวยนเทยนรอบโบสถโดยพระภกษเปนผนาเวยนเทยน 3. คนสงอายรกษาศลอยวด

87

การใชพนทในวด ลานประทกษณ ลานหนาพระอโบสถ ลานหนาศาลา

ลายเสนท 5 การใชพนทประกอบพธวนมาฆะบชาในวดหนาพระธาต

5. วนวสาขบชา เปนพธกรรมการทาบญตกบาตรและรวมฟงธรรมเทศนา แนวคด 1.เพอราลกถงพระพทธเจา เวลา วนขน 15คา เดอน 6 สถานท ศาลาธรรมและ ลานประทกษณรอบพระอโบสถ พธกรรม 1. ทาบญตกบาตรและฟงธรรมเทศนาทวดตอนเชา 2. ตอนเยนชาวบานและนกเรยนโรงเรยนนครไทย ไปรวมกนฟงธรรมะทวด แลวเวยน

เทยนรอบโบสถโดยพระภกษเปนผนาเวยนเทยน 3. คนสงอายรกษาศลอยวด

88

การใชพนทในวด ลานประทกษณ ลานหนาพระอโบสถ ลานหนาศาลา

ลายเสนท 6 การใชพนทประกอบพธวนวสาขะบชาในวดหนาพระธาต

6. วนอาสาฬหบชา เปนพธกรรมการทาบญตกบาตรและรวมฟงธรรมเทศนา แนวคด 1.เพอราลกถงคณพระรตนตรย เวลา วนเพญ เดอน 8 สถานท ศาลาธรรมและ ลานประทกษณรอบพระอโบสถ พธกรรม 1. ทาบญตกบาตรและฟงธรรมเทศนาทวดตอนเชา 2. ตอนเยนฟงธรรมะมการเวยนเทยนรอบโบสถโดยพระภกษเปนผนาเวยนเทยน 3. คนสงอายรกษาศลอยวด

89

การใชพนทในวด ลานประทกษณ ลานหนาพระอโบสถ ลานหนาศาลา

ลายเสนท 7 การใชพนทประกอบพธวนอาสาฬหบชาในวดหนาพระธาต

7. วนเขาพรรษา เปนพธกรรมการทาบญตกบาตรและรวมฟงธรรมเทศนา แนวคด เพอถวายเทยนพรรษาและปจจยตางฯแกพระภกษทจาพรรษา เวลา วนแรม 1 คา เดอน 8 สถานท ศาลาธรรมและลานหนาศาลาธรรม พธกรรม 1. ทาบญตกบาตรทวดและฟงธรรมเทศนาตอนเชา 2. ถวายเทยนพรรษาและผาอาบนาฝน

90

การใชพนทในวด ลานหนาศาลา

ลายเสนท 8 การใชพนทประกอบพธวนเขาพรรษาในวดหนาพระธาต

8. วนออกพรรษา วนออกพรรษา เปนวนสนสดการจาพรรษาของพระภกษ สงฆกรรมทสาคญ คอ

ปาวรณา หมายถงการทพระสงฆเปดโอกาสใหพระสงฆรปอนวากลาวตกเตอนกนได ถงขอบกพรอง ขอผดพลาด ทควรแกไข ระหวางทจาพรรษาอยทวดเดยวกน และหลงจากวนน พระสงฆสามารถไปจาวดทอนได ตามความจาเปน ในทางพทธประวต เชอกนวาเปนวนคลายวนทพระพทธเจาเสดจลงมาจากเทวโลก หลงจากเสดจขนไปจาพรรษา เพอโปรดพทธมารดา บนสวรรคชนดาวดงส วนนจงเปนการจาลองการตอนรบการกลบมาของพระพทธเจา พทธศาสนกชนจงถอวาวนนเปนวนสาคญทางพทธศาสนา จงรวมกนทาบญตกบาตรและรวมฟงธรรมเทศนา เรยกวา ประเพณตกบาตรเทโว และเทศนมหาชาต

แนวคด - เพอระลกถงพระพทธเจา - เพอรวมกนทาบญตกบาตรและรวมฟงธรรมเทศนา เวลา วนขน 15 คา เดอน 11 สถานท ศาลาธรรมและลานหนาศาลาธรรม

91

พธกรรม 1. ตอนเชา ชาวบานมาตงแถว 2 ขางทางระหวางพระอโบสถและศาลาธรรม เพอรอ

ตกบาตร แลวจงไปอญเชญพระพทธรปพรอมบาตร โดยทาคานหาม 4 คนแบก เดนนาหนาพระสงฆ ออกจากพระอโบสถ ตามดวยขบวนแห กลองยาว หรอวงแคน

2. พระสงฆถงศาลาธรรม เจรญพร ฉนภตตราหารเชา เปนอนเสรจพธ การใชพนทในวด

ลานหนาพระอโบสถ ทางเดน ลานหนาศาลา

ลายเสนท 9 การใชพนทประกอบพธวนออกพรรษาในวดหนาพระธาต

9. ประเพณเทศนมหาชาต ประเพณเทศนมหาชาต เปนงานบญทเทศนาเกยวกบประวตของพระพทธเจาในชาต

สดทาย ทมพระนามวาพระเวสสนดร เปนชาตทพระองคไดบาเพญทานบารม การเทศน จะมทงหมด 13 กณฑ โดยพระภกษหรอสามเณรทรบมอบหมายในการเทศน อาจจะนมนตมาจากวดอนดวย

แนวคด - เพอระลกถงการเสยสละและบาเพญทานพระพทธเจา - เพอรวมกนทาบญตกบาตรและรวมฟงธรรมเทศนาทจะไดรบอานสงฆสงสง - เปนพธกรรมทานามนตศกดสทธ เวลา ชาวบานประชมกาหนดวน หลงจากวนออกพรรษา

92

สถานท ศาลาธรรมและลานหนาศาลาธรรม พธกรรม 1. กอนวนงาน ชาวบานรวมกนตกแตงศาลาธรรมและธรรมมาสน ดวยตนกลวย ตน

ออย ใบมะพราวและจดเตรยมอาหารเพอเลยงพระและแขกจากตางถนทมารวมงาน 2. พระสงฆเทศนกนแรกกอนการทาบญตกบาตรเชา พระสงฆฉนภตตราหารเชาเสรจ

เทศนกณฑตอ ไปเรอยฯ จนครบ 13 กณฑ แตละกณฑจะมเจาภาพเฉพาะ มการตกลองหรอระฆงเมอเทศนจบแตละกณฑ เจาภาพถวายเครองกนเทศน แลวเจาภาพกณฑตอไปจดเทยนคาถา นมนตพระเทศนกนตอไป

การใชพนทในวด หอกลอง(ระฆง) ลานหนาศาลา โรงครว

ลายเสนท 10 การใชพนทประกอบพธเทศนมหาชาตในวดหนาพระธาต

10. ประเพณสงกรานต วนสงกรานตหรอวนขนปใหมของไทย เปนเทศกาลเฉลมฉลองทสาคญทสดของชาว

นครไทย เนองจากเปนประเพณทมกจกรรมทารวมในระดบครอบครว ในหมเครอญาต จนกระทงระดบชมชน เปนการพบปะสงสรรคในครอบครวเปนวนทสมาชกอยพรอมหนาพรอมตามากทสดถอเปนวนรวมญาต จะมพธรดนาดาหว ขอพรจากผสงอาย รวมกนทาบญเลยงพระทวด ใหทาน ปลอยนกปลอยปลา คนในชมชนรวมกนสรงนาพระพทธรปและพระสงฆเพอความเปนศรมงคล ทาบญกอพระเจดยทราย นอกจาการสาดนา ประแปงแลว กจะมการละเลนอยางอนดวย เชน สะบา ตจบ

93

ลกชวง รองเพลงพนเลเล เพลงพวงมาลยโตตอบกน วนสงกรานตจงถอเปนวนแหงครอบครวและชมชนอยางแทจรง

แนวคด - เพอรวมกนทาบญตกบาตรอทศสวนกศลใหบรรพบรษทลวงลบและรวมฟงธรรม

เทศนา - เปนการเฉลมฉลองของคนในชมชนในวาระขนปใหม - เปนวนรวมญาตและแสดงความกตญกตเวทตอพอแม ญาตผใหญและผมพระคณ เวลา วนท 13,14,15 เมษายน สถานท ศาลาธรรม ลานหนาศาลาธรรม ลานวด พธกรรม 1. วนท 13 เมษายน มารวมกนทาบญตกบาตรเลยงพระเชา ทวด พรอมทาพธบงสกล

กระดกบดามารดา ปยาตายาย ถวายปจจยแกพระภกษ แลวรวมกนฟงธรรม พรอมบรจาคเงนตดกณฑเทศน หลงจากนนกจะทาบญปลอยนกปลอยปลา

2. จดพธรดนาดาหว โดยเชญผสงอายหรอผทเปนทเคารพนบถอ มานงรวมกน มคนกลาวนาเพอขอขมา และขอพร ลกหลานเรยงแถวกนรดนา หลงจากนนกเรมเลนสาดนา ปะแปง ตลอดวน

3.ตอนเยนรวมกนกอเจดยทราย และนมนตพระสงฆมาเปนประธาน ทาพธบวชพระเจดยทราย

4.วนท 14 เมษายน หลงรวมกนทาบญตกบาตรเลยงพระเชา ทวด ชาวบานแตละ ครอบครวจะนาพานบายศร มารวมทาพธสกพระเจดยทราย ตอนเยนมการละเลนพนถน เชนสะบา ตจบ และงานมหรสพตางฯ

5.วนท 15 เมษายน เชารวมกนทาบญตกบาตรเลยงพระทวด ตอนบายทาพธสรงนาพระพทธรปและพระสงฆ เสรจแลวชาวบานตงกองผาปาเปนพมเงนเสยบไมใสถงถวายวด เปนอนเสรจพธบญสงกรานต

94

การใชพนทในวด พระพทธรป (สรงนา) ลานหนาศาลา ลานกอเจดยทราย ลานการละเลน

ลายเสนท 11 การใชพนทประกอบพธวนสงกรานตในวดหนาพระธาต

95

11. ประเพณทอดกฐน การทอดกฐนเปนประเพณการถวายผากฐนแกพระสงฆ อยางนอย 5 รป ในปหนงแตละ

วดจะรบกฐนไดเพยงครงเดยว ในเขตอาเภอนครไทยจะนยมทาเปนกฐนสามคค โดยเจาภาพมกจะเปนลกหลานชาวนครไทยทไปทางานตางถนหรอทยายไปอยทอน จะรวมกนเปนเจาภาพ แลวแจงกาหนดวนใหทางวดทราบ ทางวดกจะแจงใหคณะกรรมการวดและชาวบานทราบ เมอถงกาหนดวนชาวบานกจะมารวมกนทบานญาตของเจาภาพ หรออาจเปนทวด เพอเตรยมอาหารไวตอนรบกฐนจากตางแดน พธทอดกฐนจะมขบวนแหไปทวด แลวถวายผากฐนแดพระสงฆในพระอโบสถ เสรจแลวกจะรวบรวมทรพยตามศรทธา บรจาคใหวดเพอเปนทนในการทนบารงศาสนาตอไป

แนวคด - เพอรวมกนทาบญถวายสงของใหพระสงฆและรวมกนบรจากทรพยเพอทนบารงพระ

พทธศาสนา และเปนงานสงสรรคเนองในการกลบมาเยยมเยอนถนฐานเดม เวลา ชาวบานประชมกาหนดวน หลงจากวนออกพรรษา สถานท ศาลาธรรมและพระอโบสถและลานประทกษณ พธกรรม 1. กอนวนงาน ชาวบานรวมกนจดเตรยมอาหารเพอเลยงแขกจากตางถนทมารวมงาน 2. ตงขบวนแหผากฐนไปทวดและวนรอบพระอโบสถ 3 รอบ และเขาสพระอโบสถ แลว

ถวายผากฐน แดพระสงฆ พระสงฆรบผากฐนแลว ชาวบานรวบรวมเงนบรจาคใหวดผานคณะกรรมการวด

การใชพนทในวด

ลานหนาศาลา ลานหนาพระอโบสถ

ลายเสนท 12 การใชพนทประกอบพธวนทอดกฐนในวดหนาพระธาต

96

12. ประเพณทอดผาปา การทอดผาปาเปนการทาทาน โดยนาสงของเครองใช ผลไม อาหารแหง เชน ขาวแตน

ขาวเลยง กลวย สม ขาวสาร นาปลา กะป บรรจใสชะลอมหรอกระถาง นาไปวางทอดไวใหพระชกเอาไปการทอดผาปาจะทาเมอใดกได บางปลกหลานชาวนครไทยทไปทางานตางถนโดยเฉพาะกรงเทพฯจะรวมกนเดนทางกลบมาเยยมบานโดยการนาผาปากลบมาถวายวด แลวกจะรวบรวมทรพยตามศรทธา บรจาคใหวดเพอเปนทนในการทนบารงศาสนาตอไป

แนวคด เพอรวมกนทาทานใหพระสงฆและรวมกนบรจากทรพยเพอทนบารงพระพทธศาสนา เวลา ชาวบานประชมกาหนดวน หลงจากวนออกพรรษาหรอชวงเทศกาลสรงกรานต สถานท ศาลาธรรมและพระอโบสถและลานปะทกษณ พธกรรม 1. กอนวนงาน ชาวบานรวมกนจดเตรยมอาหารเพอเลยงแขกจากตางถนทมารวมงาน 2. ตงขบวนแหผากฐนไปทวดและวนรอบพระอโบสถ 3 รอบ และเขาสพระอโบสถ แลว

ถวายผากฐน แดพระสงฆเทศน พระสงฆรบผากฐนแลว ชาวบานรวบรวมเงนบรจาคใหวดผานคณะกรรมการวด

การใชพนทในวด ลานหนาศาลา

ลายเสนท13 การใชพนทประกอบพธวนทอดผาปาในวดหนาพระธาต

97

13. พธกรรมขอฝน เปนการละเลนในเชงเสยงทายเรองของฤดกาล ชาวบานรวมกนทาพธ เพอใหผสาง

เทวดาทแฝงอยในธรรมชาต ชวยดลบนดาลใหฝนตกลงมาตามความตองการ พธกรรมขอฝนเปนการละเลนโดยการเชญผตางฯ มาเขาทรงและทาการสอบถามเกยวกบการตกของฝน ผจะตอบโดยแสดงเปนอาการออกมาผานคนทรงและอปกรณทเตรยมให เมอสอบถามจนเปนทพอใจแลวกเชญผออกจากรางทรง ผทเชญมาเขาทรงไดแก นางควาย นางดง นางหมา นางแมว นางสาก นางสม แมศร และลงลม โดยแตละวนจะเลนแตกตางกนไปจนกวาฝนจะตก

แนวคด - เปนพธกรรมเสยงทายเรองฤดกาลและเปนการละเลนเพอความบนเทง เวลา ชาวบานประชมกาหนดวน ในชวงเรมฤดทานา สถานท ลานโลงกลางหมบาน พธกรรม 1. ชาวบานรวมกนจดเตรยมอปกรณตามแตชนดของผทจะเชญ พรอมทงเครองดนตร

ใหจงหวะการรองบทเพลงประกอบ 2. ชาวบานชายหญงนงลอมวงรอบคนทรง คนเชญผกจะทาพธเชญผเขาทรง แลวนา

รองเพลงเชญ (นาเชด) แลวชาวบานกจะชวยกนรองพรอมเลนดนตรประกอบ เมอผเขาทรงแลวกจะแสดงอาการเปนลกษณะการละเลนซงแตกตางกนตามแตชนดของผทเชญมา เมอเลนจนเปนทพอใจแลว คนเชญกจะเชญผออกจากรางทรง เปนอนเสรจพธ การใชพนท

ลายเสนท14 การใชพนทประกอบพธประเพณเสยงทาย

98

14.พธศพ ชาวนครไทยนยมตงศพไวทบานเพอทาบญ 3 ,5 หรอ 7 วน แลวถงทาการปลงศพ เดม

นยมฝงแตปจจบนนยมเผา โดยหามเผาวนพธ วนอาทตย และวนพระ เมอมการตาย ญาตและชาวบานในระแวกกจะมาชวยงานศพ เชน อาบนาศพ มดตราสง ทาโลง แตงหนาโลง ทาอาหารรบรองแขกทมา กราบศพ ตอนเยนเจาภาพจะนมนตพระมาสวดพระอภธรรม และมาตกาบงสกล โดยเจาภาพจะแตกตางกนไปในแตละวนหลงจากพระสวดเสรจ กจะสวดพระมาลยโดยชาวบาน ตอนกลางคนมการละเลนของชาวบานเชน เลนมอนอ เลนขาวจา หรอเลนการพนนพนบานเชน นาเตาปปลา ไฮโล เบยเมดมะขาม หลงจากครบกาหนดถงเวลาปลงศพซง กจะนมนตพระมาฉนภตราหารเพลทบาน เสรจแลวทาพธขอขมาศพ กจะเคลอนศพไปทวด โดยใหญาตผตายทเปนผชายบวชเณร เดนนาหนาจงศพ ตามดวยหมญาตและมตรสหาย ระหวางเจาภาพกจะหวานหมาก กลปพฤกษ ขาวตอกดอกไม พอไปถงวดจะเวยนปะทกษณ รอบเมร 3 รอบ แลวตงศพไว ทเมรกจะมการตกแตงดวยผาขาว-ดา อาจมการกางเตนท เปนทชวคราวรบรองแขกพอถงกาหนดชวงตอนบายแกฯ กจะสวดสวดมาตกาบงสกล แลวอาราธนาพระผใหญแสดงธรรมเทศนาหนาศพ เสรจแลวกจะมการกลาวสรรญเสรญเกยรตผตาย แลวเชญประธานในพธและแขกผมเกยรต ซงมกจะเปนขาราชการผใหญหรอบคคลทชาวบานเคารพนบถอ ถวายจตปจจยแกวดหรอทนการศกษาแกโรงเรยนตางฯ เสรจแลวทาการวางดอกไมจนท เคารพศพ นาโดยพระสงฆ แขกผใหญ ญาตและมตรสหาย เสรจแลวเคลอนศพเขาเตาเผา ปจจบนเปนเตาเผาถานซงใชเวลาทงคน กวาศพจะเผาไหมหมด ตอนเชาญาตนมนตพระ 4 รปมาสวด พรอมเกบกระดกใสโกศเพอนาไปบรรจใสธาต และเถาถานเพอนาไปลอยองคาร เปนอนเสรจพธ

นอกจากนยงมประเพณ พธอนฯทเกยวกบชวตและอาชพ ซงมรายละเอยดแตกตางจากทองถนอนเชน ประเพณการแทงหยวกประกอบการแหนาค การทอผาและการแตงกาย ประเพณเลยงผป ประเพณแตงงาน การตายและพธศพ ประเพณการเกด ประเพณทาบญกลางบาน พธแรกนา พธทาขวญขาว พธรบขวญขาว พธตกขาว(ในยงขาว) ประเพณลงแขกเกยวขาว

ปจจบนนความเจรญทางวตถจะแพรเขาสเมองนครไทยทาใหรปแบบชวตความเปนอยเปนลกษณะสงคมเมองมากขน ชาวนครไทยสวนหนงไดเหนคณคาของวฒนธรรมพนถนและเกรงวาวฒนธรรมทองถนถกทาลายจงไดจดตงศนยวฒนธรรมอาเภอนครไทยขน ทโรงเรยนนครไทย โดยเบองตนไดสารวจและเกบขอมลเกยวกบศลปวฒนธรรม การละเลน ประเพณตางฯ ตลอดจนโบราณวตถ โบราณสถาน และยงมการจดแสดงโบราณวตถ ทไดรวบรวมไว เพออนรกษวฒนธรรมทมคณคาไวและสบสานใหมการพฒนาตอไปในอนาคต

99

บทท 5 สวนประกอบโครงการ การกาหนดรปแบบและขนาดพนท

โดยทวไปทวดหนาพระธาต จะมบคคลมาใชพนทวดอย 4 ประเภท ไดแก 1.พระสงฆ ซงเปนผทใชพนทวดโดยตรง เปรยบเสมอนเจาของบาน กจกรรมหลกท

เกดขนไดแก การจาวด การฉนภตตาหารเชา-เพล การปฏบตและศกษาธรรมะ การประกอบสงฆกรรม การประกอบพธกรรมทางศาสนารวมกบชาวบานในวนสาคญทางศาสนาตางฯ กจกรรมรองไดแก การเทศนาสงสอนฆราวาส การดแลทาความสะอาดสถานท

2.ชาวบานในพนท เปนผทใชพนทวด ทสาคญอกกลมหนง กจกรรมทเกดขนไดแก การทาบญถวายภตราหารเชา-เพล การรวมพธกรรมทางศาสนารวมกบพระสงฆในวนสาคญทางศาสนาตางฯ รวมพธและการละเลนทางประเพณของชมชน การฌาปนกจ นอกจากนยงใชเปนทสาหรบพกผอน เดนเลน

3.คร เดกกอนเกณฑ และผปกครอง เปนสถานรบเลยงเดกกอนวยเรยน อาย 1-3 ขวบ โดยผปกครองมาสงเดกตอนเชา ประมาณ 8.00 น และมารบกลบในตอนเยน 14.00-16.00 กจกรรมของเดกไดแก การนอน กน เลน เปนกจกรรมของกรมศาสนาอกอยางหนงทไมสมพนธกบกจโดยตรงของสงฆ แตกเปนการพยายามเชอมความสมพนธระหวางวดกบชมชน

4.นกทองเทยว เนองจากวดหนาพระธาตมโบราณสถาน และโบราณวตถตางฯ ทสาคญไดแกหลวงพอเพชร จงมนกทองเทยวมาเยยมชม สกการะบชาอยเปนประจา โดยสวนใหญจะมาเปนคณะ

จากการศกษาทกลาวมาแลว จะเหนไดวาวดหนาพระธาต มกจกรรมหลายอยางซงมศกยภาพเพยงพอตอการสรางความสมพนธกบชมชนไดเปนอยางด ดงนนการกาหนดกจกรรมของวดเพอออกแบบปรบปรงใหวดหนาพระธาตเปนศนยกลางชมชน จงอยบนพนฐานกจกรรมเดมเปนหลกเพยงแตมการเนนกจกรรมบางอยางขนมาใหชดเจน เชนสวนพระธาต สวนพพธภณฑทองถนและอนสาวรยพอขนบางกลางทาว

โดยทวไปพนทวดจะแบงเปน 3 สวน ในเชงการออกแบบทางสถาปตยกรรมจงใหหมายถงสวนหนงคอเขตพทธาวาส ถกใชเปนพนทกงสาธารณะ(Semi-Public Zone) อกสวนหนงคอเขตสงฆาวาส ทใชเปนพนทสวนตว(Private Zone) เฉพาะของพระสงฆ สวนเขตธรณสงฆกเปน

100

เสมอนเขตพนทสาธารณะ (Public Zone)สาหรบคนทวไป1 และจากประเภทและลกษณะของกจกรรม สามารถกาหนดสวนประกอบโครงการของวดหนาพระธาต แยกตามพนทวดไดดงน สวนประกอบโครงการ

1.สวนพทธาวาส – พระธาต พระอโบสถ วหารหลวงพอเพชร 2.สวนสงฆาวาส – หมกฏ ศาลาธรรม ศาลาการเปรยญ ศาลาโรงครว หอกลอง 3.สวนสาธารณะ – ฌาปณสถาน พพธภณฑทองถน ศนยเลยงเดกกอนเกณฑ ลานวด

ทจอดรถ การกานดรปแบบและขนาดพนท

1.สวนพทธาวาส 1.1.พระอโบสถ เปนสถานทสาหรบทาสงฆกรรม สวนใหญผใชสอยจงเปนพระสงฆ กจกรรม ไดแก

1.สวดอโบสถ พระสงฆทกรปในวดตองรวมสวดทกวนเชาเยน จานวนพระสงฆทจาพรรษาสงสด 21 รป

2.สวดปาฏโมกข พระสงฆทกรปในวดตองรวมสงฆกรรมทกฯ 15วน หรอทกวนพระ 3. การปวารณา พระสงฆ อยางนอย 5 รปรวมสงฆกรรม 4.การอปสมบท พระสงฆ อยางนอย 10 รปรวมสงฆกรรม ทอาเภอนครไทย บางครงม

การอปสมบทหม 3 รป นอกจากนยงมฆราวาสเขารวมในพธการบวชซงเปนญาตของนาค ทชวยถอเครองอฐบรขาร และของใชอนฯ ประมาณ 10 คนตอนาค 1 รป และยงมญาตทรวมขบวนแหนาค ทรออยนอกพระอโบสถ อกประมาณ 10 คนตอนาค 1 รป 5.การสวดถอนอาบตสงฆาฑเสส พระสงฆ อยางนอย 20 รปรวมสงฆกรรม พรอมพระทจะถอนอาบตอก 1 รป

การใชพนท แบงการใชพนทดงน พนทภายใน - พนทพระประธาน ประมาณ 9 ตารางเมตร - พนทตงเครองนมสการ ประมาณ 4 ตารางเมตร - พนทอาสนสงห 27 รป ประมาณ 40.5 ตารางเมตร

1 สมคด จระทศนกล, วด : พทธสถาปตยกรรมไทย (กรงเทพฯ : คณะ

สถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 2543), 34.

101

คดจากจานวนพระทเคยจาพรรษาสงสด 21 รป + 30% = 27 รป พระ 1 รปใชพนท 1.5 ตารางเมตร ดงนน 24 รป = 24 x 1.5 = 40.5 ตารางเมตร

- พนทนง ฆราวาส 30 คน ประมาณ 45 ตารางเมตร ฆราวาส 1 คนใชพนท 1.5 ตารางเมตร ดงนน 30 คน = 30 x 1.5 = 45 ตารางเมตร - รวมพนทภายใน ประมาณ 98 ตารางเมตร - คด พนททางเดน และเผอการขยายตว 50% 49 ตารางเมตร - รวมพนทภายในทงหมด ประมาณ 147 ตารางเมตร พนทภายนอก - พนทเฉลยงหนา ฆราวาส 30 คน ประมาณ 45 ตารางเมตร - พนทระเบยง ตามความเหมาะสม - พนทลานประทกษณ ตามความเหมาะสม อยางนอยพจารณาจากการ จดขบวนแหนาค 3 แถว แลหาม กวางประมาณ 6 เมตร

รอบระเบยง รปแบบการใชพนท แบงการใชพนทดงน

ลายเสนท15 รปแบบการใชพนทพระอโบสถ

102

1.2.วหาร เปนสถานทสาหรบประดษฐานหลวงพอเพชร ซงเปนวตถโบราณสมยทวาราวด เปน

พระพทธรปสลกนนตาบนใบเสมาหน นอกจากจะเปนทเคารพกราบไหวของชาวนครไทยแลว ยงมพทธศาสนกชนจากทอน รวมทงนกทองเทยว มาสกการะเยยมชมอยเสมอ เนองจากหลวงพอเพชรเปนพระพธรปขนาดเลก จงออกแบบใหวหารมพระพทธรปประธานเพมอก 1 องค นอกจากนยงตองออกแบบเผอการขยายตวสาหรบพระพทธรปทอาจมนามาถวายวดเพม

พนทอาคาร แบงการใชพนทดงน - พนทพระประธาน ประมาณ 9 ตารางเมตร - พนทประดษฐานหลวงพอเพชร ประมาณ 2 ตารางเมตร - พนทตงเครองนมสการ ประมาณ 4 ตารางเมตร - พนทนง ฆราวาส 40 คน (รถบส 1 คน) ประมาณ 40 ตารางเมตร ฆราวาส 1 คนใชพนท 1 ตารางเมตร - รวมพนทภายใน ประมาณ 55 ตารางเมตร - คด พนททางเดน และเผอการขยายตว 50% 27.5 ตารางเมตร - รวมพนทภายในทงหมด ประมาณ 82.5 ตารางเมตร - พนทเฉลยงดานหนา สาหรบคนยน10 คน ประมาณ 6-10 ตารางเมตร หมายเหต ในการออกแบบรปทรงอาคาร อาจเพมระเบยง

1.2.2. รปแบบการใชพนท แบงการใชพนทดงน

ลายเสนท16 รปแบบการใชพนทพระวหาร

103

1.3.พระธาต “ธาต” และ “พระธาต” เปนภาษาทองถน ภาคอสาน ทใชเรยกอนสาวรยหรอสงกอสราง

เพอบรรจอฐธาตของผวายชนม มความหมายอยางเดยวกบ เจดย หรอสถป ในภาษาภาคกลาง ในแงสญลกษณ หมายถงตวแทนของพระพทธเจา ซงในภาคเหนอและส.ป.ช.ลาว กนยมเรยกเชนเดยวกน หากเรยก “ธาต” ยอมหมายถงทบรรจกระดกของบคคลธรรมดาสามญ อนนบแตชาวบานไปจนถงเจาเมองและพระสงฆองคเจาโดยทวไป 2 เมอใดเรยกวา “พระธาต” แลวยอมหมายถงสงกอสรางทประดษฐานแตเฉพาะอฐธาตขององคสมมาสมพทธเจาหรอพระอรหนตเจาแตเพยงอยางเดยวเทานน3 ดงนนวดหนาพระธาตหรอวดเหนอ ทอาเภอนครไทยในอดตแลวนาจะม “พระธาต” ตงอย เปนอาคารประธานในวด

พนทอาคาร เจดย สถป หรอพระธาต จะมรปแบบแตกตางกนไปตามแตทองท ตามแตยคสมยแตถาหากมรปแบบคลายกน ถาความกวางฐานใกลเคยงกนความสงกจะใกลเคยงกนดวย นนหมายความวา ถาเจดย สถป หรอพระธาต ทมรปแบบเดยวกน สดสวนความสงตอความกวางกจะใกลเคยงกนและเนองเปนอาคารทไมใหความสาคญของการใชสอย การกาหนดขนาดความกวางฐานและความสง จงขนอยความสาคญของวดและกาลงทรพยของผกอสราง

จากซากฐานพระธาตเดม มความกวางฐาน ประมาณ 5-6 เมตร เมอเทยบกบ เจดย หรอพระธาตอนในพนทใกลเคยงแลว นาจะเปนพระธาตขนาดเลก

ชมชนนครไทยโบราณ ตามประวตศาสตร แลวสณนษฐานวาเปนชมชนเมองทมขนาดไมใหญและปจจบนกมความสาคญเปนระดบอาเภอ ดงนน พระธาตทจะออกแบบใหมนกนาจะมขนาดใกลเคยงของเดม โดยกาหนดขนาดฐาน กวางไมเกน 6 เมตร

2.สวนสงฆาวาส 2.1.ศาลาธรรม เปนสถานทสาหรบทากจกรรมรวมกนระหวางพระสงฆและชาวบาน เชนเปนท ตกบาตร ฉนภตราหารเชา เพล เปนททาบญเลยงพระ และรวมฟงธรรมเทศนา เนองในวนสาคญทางพทธศาสนาตางฯ สาหรบชาวนครไทยจะมาทาบญตกบาตรทวดหนาพระธาต ในตอนเชาในแตละวน ประมาณ 100 คน ซงมากกวาตอนเพล จะเพมขนเปนประมาณ 300 คนในวนพระใหญ และจะมากทสดในวนวสาขบชา เปน 500 คน เนองจากมการนกเรยนจากโรงเรยนนครไทย และ

2 วโรจน ศรสโร, ธาตอสาน (ม.ป.ท.: มลนธโตโยตา,ม.ป.ป.), ก- 2. 3 เรองเดยวกน,หนาเดยวกน.

104

โรงเรยนนครไทยวทยาคม มารวมฟงธรรม และเวยนเทยนในตอนเยน ในดานชมชนแลวศาลาธรรมนาจะมความสาคญทสดเพราะนอกจากจะใชบอยทสดแลวยงเปนทชมนนของคนจานวนมาก

พนทอาคาร แบงการใชพนทดงน - พนทพระประธาน ประมาณ 9 ตารางเมตร - พนทตงเครองนมสการ ประมาณ 4 ตารางเมตร - พนทอาสนสงฆ 27 รป ประมาณ 40.5 ตารางเมตร คดจากจานวนพระทเคยจาพรรษาสงสด 21 รป + 30% = 27 รป

พระ 1 รปใชพนท 1.5 ตารางเมตร ดงนน 24 รป = 24 x 1.5 = 40.5 ตารางเมตร - พนทวางอาหารและเครองสงฆทาน ประมาณ 10 ตารางเมตร - พนทตงธรรมมาสน ประมาณ 4 ตารางเมตร - พนทนง ฆราวาส 500 คน ประมาณ 320 ตารางเมตร ฆราวาส 1 คนใชพนท 0.64 ตารางเมตร

- รวมพนทภายใน ประมาณ 373.5 ตารางเมตร - หองเกบของ 10 % ประมาณ 37 ตารางเมตร - คด พนททางเดน 30% ประมาณ 112 ตารางเมตร - รวมพนทภายในทงหมด ประมาณ 485.5 ตารางเมตร - พนทเฉลยงดานหนา สาหรบคนยน 100 คน ประมาณ 36 ตารางเมตร หมายเหต ในการออกแบบรปทรงอาคาร อาจเพมระเบยง ตามความเหมาะสม รปแบบการใชพนท แบงการใชพนทดงน

ลายเสนท17 รปแบบการใชพนทศาลาธรรม

105

2.2.กฏ เปนอาคารประเภทหนงสาหรบพกอาศยของพระภกษ สามเณรในเขตพระอาราม พระ

วนยกาหนดขนาดกฏ สาหรบพระสงฆ 1 รป ไวดงน สงฆาทเสส 13 ขอ 6 “ ภกษสรางทอย จาเพราะเปนทอยของตนตองทาใหไดประมาณ โดยยาวเพยง 12 คบพระสคต โดยกวางเพยง 7 คบพระสคต ...หรอยาวประมาณ 3 เมตร กวาง 1.75 เมตร ซงถอวามขนาดเลกมาก เพยงพอแคสาหรบใชจาวด(นอน) ปจจบนความตองการพนทใชสอยของพระสงฆมมากขน สาหรบใชเกบของสวนตว สาหรบตอนรบอาคนตกะผมาเยอน จงทาใหกฏในปจจบนมขนาดใหญขนมาก สวนตาแหนงทตงนนเพอใหสอดคลองกบการดารงสมณะสงฆ จงควรตงอยในบรเวณทเงยบสงบและ รมรนทสดของพนทวด และกฏแตละหลงควรมระยะหางกนพอสมควร

กจวตรทสาคญอยางหนงของพระสงฆ คอการเจรญภาวนาสต พนฐานของกรยาแลวแบงเปนการนงกบการเดน การเจรญภาวนาสตแบบนงสามารถใชพนทในกฏได สวนการเจรญภาวนาสตแบบเดน(เดนจงกรม)นน ตองใชพนทภายนอกอาคาร ใชพนทในการกาวยางประมาณ 20 – 30 กาวเปนเสนตรง โดยมขนาดกาวยางโดยประมาณ 0.25 –0.30 เมตร ความกวาง 1.5 เมตร

พนทอาคาร แบงการใชพนทดงน - พนทกฏ (2 x 3 เมตร) ประมาณ 6 ตารางเมตร - พนทชาน ประมาณ 4 ตารางเมตร - พนทกฏ สาหรบพระสงฆ 21 รป ประมาณ 210 ตารางเมตร - พนทเดนจงกรมสาหรบพระสงฆ 21 รป ประมาณ 105 ตารางเมตร ทางเดนจงกรม 30 กาว มความยาว (.03 x 30.00) = 9.00 เมตร พระสงฆ 1 รปใชเสนทางเดนจงกรม ขนาด (1.50 X9.00 ) =13.50 ตารางเมตร

-รวมพนทกฏสาหรบพระสงฆ 21 รป ประมาณ 315 ตารางเมตร - พนททางเดน + พนทวาง 200 % ประมาณ 630 ตารางเมตร - พนทสวนกฏสงฆ ประมาณ 945 ตารางเมตร

106

รปแบบการใชพนท แบงการใชพนทดงน

ลายเสนท18 รปแบบการใชพนทกฏ 2.3 ศาลาพระปรยตธรรม

เปนอาคารสาหรบพระภกษ สามเณรเลาเรยนหนงสอหลกสตรบาล สนสกฤต และ นกธรรมเอก หรอใชเปนทประชมสงฆ ลกษณะเปนอาคารโถงอเนกประสงค

พนทอาคาร สาหรบสงฆนงเรยน ประมาณ 30 รป - พนทสาหรบพระสงฆ 1 องค (1.50 x .80 เมตร = 1.20 ) พนทสาหรบพระสงฆ 30 รป ประมาณ 36 ตารางเมตร (คดจากจานวน พระสงฆทจาพรรษาทวด 21 รป เผอการขยายตว อก 7 รป )

- พนทเดนและพนทสอน 100 % ประมาณ 36 ตารางเมตร รวมพนท ประมาณ 72 ตารางเมตร 2.4 ศาลาโรงครว

เปนอาคารสาหรบฆราวาสเตรยมอาหาร เพอถวายภตราหารเชา- เพลแกพระสงฆ ซงกตองมสวน สาหรบลางและเกบภาชนะ นอกจากนยงใชเกบอปกรณเครองใชของวดดวย เชน โตะ เกาอ อปกรณ สนามตางฯ

พนทอาคาร - พนทเกบของ ประมาณ 30 ตารางเมตร - พนทเตรยมอาหาร ลางภาชนะ ประมาณ 30 ตารางเมตร

รวมพนท ประมาณ 60 ตารางเมตร

107

2.5 หอระฆง พนทอาคาร ( 2.50 X 2.50 ) ประมาณ 6.25 ตารางเมตร

2.6 หองนาสาธารณะ

กฎหมายควบคมการกอสรางอาคาร กฎกระทรวงฉบบท 39 พ.ศ. 2537 กาหนดใหอาคารประเภท หอประชมหรอโรงมหรสพ พนทตอ 200 ตารางเมตรหรอตอ 100 คน ตองม

- หองนาชาย ทถายอจจาระ 1 ชด โถปสสาวะ 1 ชด อางลางมอ 1 ชด - หองนาหญง ทถายอจจาระ 2 ชด อางลางมอ 1 ชด ดงนนการคดจานวนหองนา ควรคดเทยบจาก อาคารศาลาโรงธรรม เนองมลกษณะ

กจกรรมคลายกบหองประชม พนทอาคาร ศาลาโรงธรรมพนทประมาณ 500 คน สรปได - หองนาชาย ทถายอจจาระ 5 ชด โถปสสาวะ 5 ชด อางลางมอ 5 ชด - หองนาหญง ทถายอจจาระ 10 ชด อางลางมอ 5 ชด

3.สวนสาธารณะ

3.1 ฌาปนสถาน ชาวนครไทยนยมตงศพไวทบาน 3,5,7 วนเพอทาบญใหผตาย แลวนาศพไปเผาทวด ซง

ปจจบนแตละวดกจะมเมรแบบถาวร พนทอาคาร แบงการใชพนทดงน - พนทตงศพพรอมสวนเคารพศพ ประมาณ 25 ตารางเมตร - พนทเผาศพ 2 เตาเผา ประมาณ 60 ตารางเมตร - พนทอาสนสงหนงสวดอภธรรม 13 รป ประมาณ 19.5 ตารางเมตร คดจากจานวนพระสงสดของการทาพธ พระ 1 รปใชพนท 1.5 ตารางเมตร ดงนน 13 รป = 13 x 1.5 = 40.5 ตารางเมตร

- พนทวางเครองสงฆทาน ประมาณ 10 ตารางเมตร - พนทตงธรรมมาสน ประมาณ 4 ตารางเมตร - พนทนง ฆราวาส 100 คน ประมาณ 64 ตารางเมตร ฆราวาส 1 คนใชพนท 0.64 ตารางเมตร

- รวมพนทภายใน ประมาณ 182.5 ตารางเมตร - หองเกบของ 10 % ประมาณ 9 ตารางเมตร

108

- คด พนททางเดน 50% ประมาณ 91.25 ตารางเมตร - รวมพนทภายในทงหมด ประมาณ 273.75 ตารางเมตร รปแบบการใชพนท แบงการใชพนทดงน

ลายเสนท 19 รปแบบการใชพนทฌาปนสถาน 3.2 พพธภณฑ

พนทอาเภอนครไทยมความเปนชมชนมาตงแตยคโบราณมาจนถงปจจบน ตามหลกฐานทางประวตศาสตร และโบราณคด อกทงยงมความเปนเอกลกษณเฉพาะถน เมอชาวนครไทยทราบถงความเปนมาของตวเองกจะทาใหเขาใจตวเองและชมชนมากยงขน ซงจะเปนพนฐานใหเกดความรกทองถน เกดความภาคภมใจในตวเอง อนจะเปนแรงจงใจใหรกษาและสบทอด วฒนธรรมใหเจรญงอกงามตอไปดงนนการจดพพธภณฑทองถนจงตองเนนในทางประวตศาสตรและมนษยวทยา โดยการจดแสดงตองสอใหเหนววฒนาการของวฒนธรรมของชาวนครไทยตงแตอดตมาจนถงปจจบน วาในอดตมความเปนมาอยางไรและปจจบนเปนอยางไร ซงจะทาใหผเขาชมไดรบรถงการเปลยนแปลง ทงในดานกายภาพและจตใจวาเปลยนแปลงไปอยางไร สวนไหนทดและสวนไหนทไมด ซงจะสงผลใหเกดการจดการวฒนธรรมกนอยางจรงจงตอไป

109

เนอหาการจดแสดง

ยคสมย เนอหา วธจดแสดง 1.ยคโบราณ 2.ยคกอนสโขทย เทคโนโลย วตถ 3.ยคสโขทย 4.ยคอยธยา การจดระเบยบสงคม รปภาพ 5.ยครตนโกสนทรตอนตน 6.ยคผกอการรายคอมมวนสต ระบบความเชอ คาบรรยาย 7.ยคปจจบน

ลายเสนท 20 เนอหาการจดแสดง การจดพนทแสดง

ลายเสนท 21 รปแบบการจดพนทพพธภณฑ

110

การกาหนดขนาดพนท วธการจดแสดงในแตละหองม 2 ประเภทคอ ประเภทวตถและบอรดแสดงคาบรรยาย

ประกอบ วตถสวนใหญกเปนโบราณวตถทมขนาดเลก เพอความปลอดภยและปองกนการสมผส ดงนนจงจดแสดงไวในตกระจกและมฐาน ขนาดประมาณ 0.60 x 0.60 สวนบอรดแสดงคาบรรยายตดทผนงหอง ขนาดทวไป 0.80 x 1.20

ภาพท 19 อาวธโบราณสมยอยธยา ทมา : ปราณ แจมขนเทยน, “ชมชนโบราณเมองนครไทย อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก,” รายงาน วจยการศกษา คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร สถาบนราชภฏพบลสงคราม, 2542. (อดสาเนา)

ภาพท 20 เครองถวยโบราณสมยอยธยา ทมา : ปราณ แจมขนเทยน, “ชมชนโบราณเมองนครไทย อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก,” รายงานวจยการศกษา คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร สถาบนราชภฏพบลสงคราม, 2542. (อดสาเนา)

111

ลกษณะการจดแสดงในแตละหอง

ภาพท 21 ตวอยางการจดแสดงในพพธภณฑ

รปแบบการจดแสดง 1.50 2.00 1.50 5 เมตร บอรด 1.50 ฐานวางวตถ 3เมตร 0.60 x0.60 0.60 0.90 ทางเดน

ลายเสนท 22 รปแบบการใชพนทในการจดแสดง

กาหนดขนาดพนท - พนทจดแสดง 1 หอง 5.00x3.00 ประมาณ 15 ตารางเมตร - พนทจดแสดง 7 หอง รวม 105 ตารางเมตร

112

- พนทสวนทางานเจาหนาท 1 คน ประมาณ 9 ตารางเมตร - พนทหองเกบของ ประมาณ 9 ตารางเมตร

รวม 123 ตารางเมตร - พนททางเดน 40% ประมาณ 49 ตารางเมตร - รวม เปนพนทสวนพพธภณฑ ประมาณ 172 ตารางเมตร

3.4 ศนยรบเลยงเดกกอนเกณฑ

เปนสถานทรบเลยงเดกออนกอนเขาเรยนอนบาล อาย 1-3 ขวบ ทพอแม ผปกครองตองทางานกลางวน ไมมคนดแลเลยงด จงมาฝากทางวดชวยรบเลยง ปจจบนมเดกประมาณ 20-30 คน ครผดแล 2 คน แมบาน 1 คน โดยพอแมมาสง เวลาประมาณ 8.00 น.และมารบกลบ เวลาประมาณ 14.00-16.00 น. ลกษณะกจกรรมคอ กอนเทยงดแลใหเดกเลนเพอเตรยมความพรอมทางปญญาและเสรมทกษะทางรางกาย ตอนเทยงรบประทานอาหารกลางวน ตอนบายนอน

พนทอาคาร แบงการใชพนทดงน - พนททางานคร 2 คน ประมาณ 15 ตารางเมตร - พนทนอนและเลน (1 คนใชพนท 0.80 X 1.5 = 1.20 ตารางเมตร)

30 คน ใชพนท ประมาณ 36 ตารางเมตร - พนทรบประทานอาหาร (1 คนใชพนท 1.20 X 0.60 = 0.72 ตารางเมตร)

30 คน ใชพนท ประมาณ 21.6 ตารางเมตร - พนทเตรยมอาหาร ประมาณ 15 ตารางเมตร - พนทหองนาคร 1 หอง ประมาณ 4 ตารางเมตร - พนทหองนาเดก 1 หอง ประมาณ 9 ตารางเมตร - พนทหองเกบของ ประมาณ 15 ตารางเมตร

รวม ประมาณ 124.6 ตารางเมตร - คด พนทโถงและทางเดน 50% ประมาณ 49 ตารางเมตร - รวมพนทภายในทงหมด ประมาณ 173.6 ตารางเมตร - พนสนามเดกเลนภายนอกอาคาร แลวแตความเหมาะสม

113

3.5 ลานวด เปนพนทโลงอเนกประสงค โดยทวใชสาหรบประกอบพธกรรมทางประเพณ จาก

การศกษาการใชพนทโลงในวดหนาพระธาตแบงกจกรรมเปน 2 ประเภท คอ 1.ประเภททไมเกยวกบศาสนา ไดแกการละเลนในงานประเพณตางฯ เชนประเพณ

ปกธงชยพธกรรมเสยงทายขอฝน ลานกอเจดยทรายรวมทงการละเลนในวนสงกรานต เปนกจกรรมทพลกพลาน จานวนคนทมากและเสยงดง ในทนขอเรยกวา “ ลานประเพณ ”

2.ประเภททเกยวกบศาสนา เชน ลานตกบาตรเทโว ลานโปรยทานกอนนาคเขาโบสถ ลานสรงนาพระพทธรป ตลอดจนพนทโลงหนาศาลาโรงธรรมเพอรองรบการกระจายตวของคนจานวนมาก เปนกจกรรมทตองการความสงบพอสมควร ในทนขอเรยกวา “ ลานบญ ” บางครง กจกรรม 2 อยางเกดขนพรอมกน ดงนนควรแยกลานทง 2 ออกจากกน

พนทลานประเพณ การกาหนดขนาดพนทตองกาหนดจากกจกรรมทมผใชพนทสงสด คอพนท ทเกดจากงานประเพณปกธงชย จากแผนภมภาพการจดพนทฯ (ขางลาง) มผมารวมงานประมาณ 400 คน พนทลานประเพณควรมขนาดอยางนอย 47.00 X 50.00 = 2350 ตารางเมตร

ภาพท 22 ภาพการใชพนทในพธปกธงชย ภาพท23 ภาพการใชพนทในพธปกธงชย

114

47 เมตร

50 เมตร

ลายเสนท 23 แผนภมภาพการจดพนทประเพณปกธงชย

พนทลานบญ การกาหนดขนาดพนทตองกาหนดจากกจกรรมทมผใชพนทสงสด คอ

พนท ทเกดจากงานวนสรงกรานต คอพธรดนาดาหว การคดพนท - จานวนคนทเขารวมพธ สงสด ประมาณ 400 คน คดเปนพนท 256 ตารางเมตร

1 คน ใชพนท 0.80 X 0.80 = 0.64 ตารางเมตร - คด พนททางเดน 100% ประมาณ 256 ตารางเมตร - รวมพนทลานบญ ประมาณ 512 ตารางเมตร

115

3.6 เขตปาวด เนองจากพธทอดผาปา ชาวบานจะนาชลอมใสสงของเครองใชไปไวในปา ใหพระไป

ชกเอา ดงนนควรจดเตรยมพนทปาวดไวตามความเหมาะสมของพนท นอกจากนยงใชเปนทพกผอนของชาวบานไดดวย 3.7 ลานจอดรถ

เนองจากวดหนาพระธาต มกจกรรมทหลากหลายแตกตางกนไป ผทมาวดกมวตถประสงคทตางกน การจดทจอดรถจงแยกตามกจกรรมไดดงน

- ทจอดรถแขกทมาในงานฌาปนกจ จานวนสงสด 200 คน คดทจอดรถ 10 % ของจานวนแขก นนคอประมาณ 20 คน

- ทจอดรถนกทองเทยว ควรจดเตรยมทจอดรถบส ขนาด 40 ทนง 2 คน - ทจอดรถผปกครอง ควรจดเตรยมทจอดรถประมาณ 3 คน (10% ของจานวนเดก) - ทจอดรถสาหรบผทมาทาบญถวายภตราหารเชา – เพล ทศาลาธรรม ประมาณ 20 คน (คดปรมาณ 5% ของคน สงสด 400 คน) - ทจอดรถสาหรบผทมารวมงานประเพณปกธงชย ประมาณ 20 คน (คดปรมาณ 5% ของคน สงสด 400 คน) รวมเปนทจอดรถทงหมด 63 คน แตเนองจากสภาพความเปนจรงแลว ทกกจกรรมอาจเกดไมไดเกดขนพรอมกนและบาง

กจกรรมกเกดขนปละครง การจดจานวนทจอดรถจงควรจดจรงไวสวนหนง และเปนพนทเปดโลงไวสวนหนง

116

บทท 6 การกาหนดแนวความคดในการออกแบบ

1.ประเพณนยมในการออกแบบพทธศาสนสถานในประเทศไทย

สถาปตยกรรมไทย มลกษณะเฉพาะเปนเอกลกษณของตนเอง ไมวาผใดไดเหนอาคารทมลกษณะเชนนกจะบอกไดทนทวานคอสถาปตยกรรมไทย ลกษณะเฉพาะนมตอเนองมาตลอดนบเวลาพนป สถาปตยกรรมไทยมความคลคลายทางศลปะตามกาลเวลาทผานมา แตกไมทงแบบดงเดมจนมความแตกตางกนมาก ในอดตสถาปตยกรรมไทยมรปแบบเปนสเหลยมผนผา สเหลยมจตรสอยางไร ปจจบนกยงคงรกษารปทรงไวเชนนนรปทรงของพระเจดยเคยมรปกลม แปดเหลยม หรอสเหลยมอยางไร ในสมยปจจบนกยงคงสรางพระเจดยตามรปนน ปลายยอดพระเจดย ยงคงมความเรยวแหลมเหมอนกนตลอดมาทกสมย 1

การทสถาปตยกรรมไทยยงคงดารงเอกลกษณอยไดไดยทชางและสถาปนกไมอาจเปลยนแปลงเปนอยางอน ทาใหคดวานาจะมหลกเกณฑทควบคมรปแบบไว ทผานมา เราจะไมพบแนวความคดทมอทธพลตอสถาปตยกรรมไทยในเอกสารใดทจะมความสมบรณยงไปกวาทไดพบมใน “ไตรภมพระรวง” 2 ซงเปนวรรณคดไทยทางพทธศาสนาอนเปนพระราชนพนธของพญาลไท พระมหากษตรยแหงอาณาจกรสโขทย

ความในไตรภมนนกลาววา จกรวาลทมโลกซงมนษยอาศยอยนเปนหนวยหนงของอนนตจกรวาลอนหาขอบเขตจากดมได จกรวาลใดฯยอมมสภาพเหมอนกนทงสน ในจกรวาลหนงฯนนมเขาพระสเมรเปนแกนกลางและมเขาสตบรภณฑลอมอยโดยรอบเปนวงแหวน 7 วง ทงเขาพระสเมรและเขาสตบรภณฑ ถกหอมลอมดวยศรทนดรมหาสมทรทแผกวางไปทกทศจนจดวงขอบจกรวาล รอบนอกของเขาสตบรภณฑในทศใหญทง 4 ทศ นบเปนทตงของทวปใหญ 4 ทวป และทวปนอยอก 4 ทวป สาหรบทวปใหญทง 4 ไดแก อตรกรทวป ซงตงอยทางทศเหนอของเขาพระสเมร บรพวเทหะทางทศตะวนออก ชมพทวปทางทศใต และอมรโคยานทางทศตะวนตก ทวปใหญ

1 โชต กลยาณมตร, สถาปตยกรรมแบบไทยเดม (กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลย

ธรรมศาสตร, 2539), 19. 2 เรองเดยวกน, 17.

117

ทง 4 แตละทวปเปนทเกดของมนษย มนษยแตทวปจะมลกษณะเฉพาะของตน แตเฉพาะในชมพทวปเทานนทจะเปนแดนบงเกดของพระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา และพระเจาจกรพรรด

ความในไตรภมยงระบวา โลกมนษยเปนภมแหงเดยวเทานน ทการประกอบกรรมของมนษยมผลตอการเปลยนแปลงไปสสภาพในภพภมอน คอผประกอบกศลกรรมในโลกจะมผลไดเสวยสคตภมในเทวโลกและพรหมโลก หรออาจบรรลมรรคผลเขาสนพพานได สวนมนษยผประกอบอกศลกรรมนนจะมผลตอการไปสอบายภมหรอตกนรก ไดมการแยกภมฝายกศลกรรมไวเปนเทวภม 6 ชน เปนรปพรหมภมหรอพรหมทยงมรป 16 ชน และอรปพรหมภมหรอพรหมทไมมรปอก 4 ชน จากนนจงเปนภมของผทไดบรรลมรรคผลไดตรสรอนตรสมโพธญาณ คอนพพาน สวนภมทางฝายอกศลกรรมแบงออกไดเปน 4 ชนคอ ตรจฉาน เปรต อสรกาย และนรก 3 จากแนวความคด ดงกลาวไดมอทธพลตองานพทธศาสนสถานของไทยเชน

- เรองจดศนยกลางและทศทง 4 หรอ 8 ทแสดงออกมาในลกษณะจดศนยกลาง แนวแกนและรปแบบผงทเปนสเหลยม

- เรองระดบชนของภพภม ทแสดงออกมาในลกษณะเรองความสงตา ทสมพนธกบความสาคญของอาคาร เชน พระเจดยประธานตองมความสงกวาอาคารอนฯ อาคารทเปนตวแทนหรอสญลกษณของพระพทธเจาจะตองมความสาคญมากกวาอาคารทวไป นอกจากนเรองระดบชนของภพภมยงแสดงออกมาในรายละเอยดและรปลกษณ ของสวนตกแตงอาคาร

- การแบงสดสวนทางสถาปตยกรรมมกจะสมพนธกบตวเลขตางฯ ทปรากฎอยใน ไตรภม เชน สวนหลกของอาคารแบงเปน 3 สวน

ดงนนการออกแบบสถาปตยกรรมวดหนาพระธาต ไมวาจะเปนผงรวม อาคาร และสวน

ประดบอาคาร จาเปนตองคานงถงระบบ แนวแกน และฐานานศกดของอาคาร ดวย

3 โชต กลยาณมตร, สถาปตยกรรมแบบไทยเดม, 24.

118

แผนผงท 5 วเคราะหลกษณะของจกรวาล ทมา : โชต กลยาณมตร, สถาปตยกรรมแบบไทยเดม (กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลย ธรรมศาสตร, 2539), 24.

119

2. การออกแบบสถาปตยกรรมใหมเอกลกษณของทองถนและยคสมย ทมมาตงแตยคสโขทย อยธยา รตนโกสนทรตอนตนและยคปจจบน สถาปตยกรรมพทธ

ศาสนสถานของไทย ไดมการเปลยนแปลงตอเนองมาตลอดเวลา โดยยคหลงไดรบอทธพลและแนวคดหลกมาจากยคกอนหนา แตมาปรบเปลยนรายละเอยดบางสวนใหเขากบเทคโนโลย และแนวนยมในแตละสมย จงทาใหพทธสถาปตยกรรมมเอกลกษณเฉพาะ สามารถแยกแยะยคสมยและสถานทได นนคอขบวนการออกแบบโดยพฒนาจากของเดม ดงนนการออกแบบวดหนาพระธาตกตองอยในขบวนการเดยวกนน จงจาเปนตองศกษาสถาปตยกรรมเดมในทองถนทมคณคาและศกษาสถาปตยกรรมทมอทธพลตอสถาปตยกรรมทองถนดวย เพอนามาใชเปนพนฐานในการออกแบบตอไป จากประวตศาสตร ทตงทางภมศาสตร และหลกฐานทางโบราณคด ทาใหเราทราบวา วฒนธรรมของชมชนนครไทย มอทธพลรวมกนระหวางสโขทยและลานชาง ดงนน การออกแบบสถาปตยกรรมประเภทวด เพอใหเกดเอกลกษณของทองถนอยางมคณคา จะตองตองศกษาสถาปตยกรรมเกาแกทมคณคารอบฯบรเวณใกลเคยงแลว โดยเนนการศกษาสถาปตยกรรมทมคณคาในภาคกลางตอนบนและภาคอสานตอนบน เพอวเคราะหแลวนามาใชในการออกแบบรปทรงอาคาร โดยกาหนดหวขอทจะศกษาดงน 2.1.ผงรวมวด 2.2.เจดย 2.3.วหารและโบสถ 2.4.อาคารอนฯ

120

ทตงชมชนนครไทย

แผนผงท 6 เครอขายทางเศรษฐกจอาณาจกรลานชางใน ครสตศตวรรษท 16-17 ทมา : โยซยก มาซฮารา, ประวตศาสตรเศรษฐกจของราชอาณาจกรลาวลานชาง (ม.ป.ท., ม.ป.ป.), 92.

121

2.1 กรณศกษาผงรวมวด เลอกกรณศกษาวดทวไปในปจจบน เพอวเคราะหหารปแบบผงทมความเหมาะสมกบ

โครงการ

แผนผงท 7 ผงวดเทพธดาราม กรงเทพ ทมา : สมคด จระทศนกล, วด : พทธสถาปตยกรรมไทย (กรงเทพฯ : คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 2543), 27.

122

แผนผงท 8 ผงวดชนะสงคราม กรงเทพ ทมา : สมคด จระทศนกล, วด : พทธสถาปตยกรรมไทย (กรงเทพฯ : คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 2543), 32.

แผนผงท 9 ผงวดธาตสจจะ จ.เลย ทมา : การทองเทยวแหงประเทศไทย,”การสารวจ เบองตนเพอพฒนาการทองเทยวเพรชบรณ เลย,” (ม.ป.ท.,ม.ป.ป.). (อดสาเนา)

123

แผนผงท 10 ผงวดมหาธาต จ.เพชรบรณ ทมา : การทองเทยวแหงประเทศไทย,”การสารวจ เบองตนเพอพฒนาการทองเทยวเพรชบรณ เลย,” (ม.ป.ท.,ม.ป.ป.). (อดสาเนา)

แผนผงท 11 ผงวดโพธชย จ.กาฬสนธ ทมา : วโรฒ ศรสโร, สมอสาน (ม.ป.ท. : มลนธโตโยตา, 2536), 18.

124

ผลการศกษา จากการศกษา จะพบวาสามารถแบงผงวดแยกเปน 2 สวนหลกฯดงน 1. ผงวดแบบแยกสวนชดเจน สวนพทธาวาสมาก จะแยกจากสวนอนอยางชดเจนดวยกาแพงหรอแยกออกไปอย

กลางนา มการเนนแนวแกนอยางชดเจน สวนเขตสงฆาวาสมกจะอยดานหลงหรออยดานขาง จากการจดผงลกษณะนมกจะใหความสาคญกบเขตพทธาวาสมาก ขอดของการจดผงเชนนคอการสรางภาพลกษณทนาเลอมใส เปนสถานทศกดสทธ แตจะมขอเสยในแงการใชสอยเพราะพนทขนาดใหญทใชในสวนพทธาวาสไมสามารถใชทากจกรรมอนฯไดและ ถกตดขาดจากพนทสวนอนฯ การออกแบบผงเชนนมกนยมใชในวดขนาดใหญทอยตามเมองหลวงหรอเมองสาคญทางภาคกลางของประเทศไทย เชนวดพระศรมหาธาตประจาเมองตางฯ

ลายเสนท 24 แสดงลกษณะผงวดแบบแยกสวนชดเจน

ลายเสนท 25 แสดงลกษณะผงวดแบบแยกสวนไมชดเจน

125

2. ผงวดแบบแยกสวนไมชดเจน การใชพนทในแตละสวน จะไมแยกกนแบบชดเจน อาคารทสาคญ เชนพระธาต และ

โบสถ มกตงอยกลางผง โดยอาคารทง 2 อาจอยในแนวแกนเดยวกน อาคารทสาคญอกอาคารหนงคอศาลาธรรม (การเปรยญ) มกจะมขนาดใหญ และตงอยในทเขาถงงาย อาคารอนฯทไมสาคญ มกตงอยรมเขตวด และแตละอาคารจะแยกกนดวยทโลง และจะมพนทเปนลานโลงขนาดใหญ การจดผงลกษณะน ถงแมจะใหความสาคญกบเขตพทธาวาสแตกใหความสาคญกบลานวดและศาลาธรรมเชนกน นอกจากนแตละอาคารยงสมพนธกบทวางรอบอาคารดวย ดงนนระบบแนวแกนของผงจงไมชดเจน ขอดของการวางผงแบบนจะทาใหเกดความยดหยนในการใชพนท และการขยายตวในอนาคต ซงเหมาะกบชมชนชาวอสาน เพราะมกจกรรมทางประเพณหลายอยางทมคนจานวนมากเขามาใชพนทวดและลกษณะการใชกแตกตางกนไปตามเวลา ตามฤดกาล แตขอเสยคอ ดเหมอนวาผงวดขนาดความเปนระเบยบเรยบรอย อาจทาใหภาพลกษณความเปนสถานทศกดสทธลดลง แตสามารถสรางภาพลกษณอยางอนได เชนความสงบรมเยน ถาหากมการปลกตนไมและจดภมทศนทดขนมาทดแทน การจดผงรปแบบนมกพบตามชมชนขนาดเลก เนองจากวดเปน จดศนยกลางกจกรรมของชมชน

การกาหนดแนวความคดในการออกแบบผงวดหนาพระธาต

เพอใหวดหนาพระธาต อาเภอนครไทย เปนวดศนยกลางกจกรรมชมชนและขณะเดยวกนกตองแสดงภาพลกษณของศาสนสถานของชมชนทเคยสาคญในอดต การออกแบบผงวดจงควรผสมผสานกนทง 2 รปแบบดงทไดศกษามาแลวในเบองตน นนคอ มการเนน ระบบแนวแกน ขณะเดยวกนกตองใหความสาคญกบพนทโลงซงเปน ลานวด ดวย

126

2.2 กรณศกษาผงเขตพทธธาวาส เลอกกรณศกษาวดทวไปในทงในอดตและปจจบน เพอวเคราะหหารปแบบผงทมความเหมาะสมกบโครงการ

แผนผงท 12 ผงวดตระพงทอง จ.สโขทย ทมา : สเมธ ชมสาย ณ.อยธยา, นา บอเกดวฒนธรรมไทย ,พมพครงท 2 (กรงเทพฯ : สมาคม สถาปนกสยามในพระบรมราชปถมภ, 2539 ), 127.

127

แผนผงท 13 ผงวดพระศรรตนมหาธาต จ.พษณโลก ทมา : เฉลม รตนทศนย, ววฒนาการศลปสถาปตยกรรมไทยพทธศาสนา (กรงเทพฯ : โรงพมพบรษทอมรนทรพรนตงแอนพลบลชชงจากด(มหาชน), 2539), 128.

แผนผงท 14 ผงวดมหาพฤฒาราม กรงเทพ ทมา : สมคด จระทศนกล, “ พระอโบสถและพระวหารในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลา เจาอยหว” (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต สาขาวชาประวตศาสตรสถาปตยกรรมไทย บนฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2533), 96.

128

2.3 กรณศกษารปแบบสถาปตยกรรมพระสถปเจดย 1.เจดยทรงพมขาวบณฑซงเปนเจดยทสรางเฉพาะในสมยสโขทยเทานนจงถอไดวาเปน

เอกลษณของยคสโขทย จะมสวนเดนคอ - สดสวนดานตงจะมากกวาดานราบมากคอจะมความสงเพรยว - สวนฐานจะมความสงมากกวาเรอนธาตและองคเจดย โดยใชฐานเขยงและฐานปทม - สวนเรอนธาตเปนฐานปทมยอมมไม 20 ยกทองไมสง องคเจดยเปนทรงดอกบวตม

ลายเสนท 26 การวเคราะหเจดยทรงพมขาวบณฑ เจดยประธานวดมหาธาต ทมา : “การเมองและสภาพสงคมสมยสโขทย,” รายงานผลการสมนาเสนอทมหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ จงหวดพษณโลก, 2521. (อดสาเนา)

129

2. เจดยทรงระฆงอทธพลลงกาเปนเจดยยคแรกของสโขทย เปนเจดยนยมใชกนอยางแพรหลาย แมในปจจบน

ลายเสนท 27 การวเคราะหเจดยทรงระฆง เจดยประธานวดสระศร ทมา : “การเมองและสภาพสงคมสมยสโขทย,” รายงานผลการสมนาเสนอทมหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ จงหวดพษณโลก, 2521. (อดสาเนา)

130

3. พระธาตอสาน ฐานโบกควาโบกหงาย องคเจดยและยอดเจดยบวเหลยม ลายเสนท 28 การวเคราะหพระธาตอสาน ประเภทฐานเตย ทมา : วโรฒ ศรสโร, ธาตอสาน (ม.ป.ท. : มลนธโตโยตา, 2521), 11.

131

4. เจดยรวมสมย มกนยมแบบมเรอนธาตและยนมขซมจระนา ฐานยกสงเปนอาคาร ลายเสนท 29 การวเคราะหพระธาต สมยใหม ทมา : จฬาลงกรณมหาวทยาลย, สบสานสถาปตยกรรมไทย 3 (กรงเทพฯ : โรงพมพแหง จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2545 ), 6.

132

แนวความคดในการออกแบบพระธาตวดหนาพระธาต เนองจากเปนวดในประเทศไทยจงใหความสาคญกบอทธพลสโขทยมากกวาลานชาง

และตองมความรวมสมย ดงนนองคเจดยจะเปนทรงระฆงเนองจากเปนทรงมาตรฐาณและเปนทนยมทกยคสมยและทกภาคของประเทศ เรอนธาตใหมซมจารนม สวนประกอบอนใหนาลกษณะเดนของสโขทย เชนฐานปทมยอมมยกทองไมสงและศลปะอสาน-ลานชาง เชนโบกควาโบกหงายของลานชาง มาประกอบกน 2.4 กรณศกษาอาคารโบสถ-วหาร ลายเสนท 30 วหารหนาเจดย วดเขาพระบาทนอย จ.สโขทย ทมา : สมใจ นมเลก, ”เครองประดและกระเบองกาบ ,” เอกสารประกอบการสอน คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร. (อดสาเนา )

133

ภาพท 24 โบสถวดหวรอง อ.นครไทย จ.พษณโลก

ภาพท 25 วหารวดพระศรรตนมหาธาต อ.เมอง จ.พษณโลก

134

ภาพท 26 โบสถวดราชบรณะ อ.เมอง จ.พษณโลก

ลายเสนท 31 ตวอยางรปดานสมอสาน ทมา : วโรฒ ศรสโร, สมอสาน (ม.ป.ท. : มลนธโตโยตา, 2536), 8.

135

ผลการศกษา จากการศกษา จะพบวา 1. โบสถและวหารอทธพลสโขทย มกเปนทรงโรง หลงคาชวงปลายแอน ยกฐานไมสง

มากและชายคาไมยนมาก 2. สมอสาน มกเปนทรงคฤห หลงคาชวงแอนตลอดผน ยกฐานคอนขางสงเมอเทยบกบ

ความกวางอาคาร ชายคายนมากอาจมคนทวยมารบ แนวคดในการออกแบบ โบสถ-วหารวดหนาพระธาต

ทรงอาคารและจะใชเปนทรงโรง แตการประดบตกแตงอาคารจะเนนใหออนชอยตามแบบลานชาง 2.5 กรณศกษารปแบบอาคารอาคารอนฯ โดยจะนารปแบบของอาคาร เหลานไปใชประกอบการออกแบบอาคารอนฯ เชน ศาลาตางฯ กฏ เมร ลายเสนท 32 มณฑปสมยสโขทย ทมา : “การเมองและสภาพสงคมสมยสโขทย,” รายงานผลการสมนาเสนอทมหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ จงหวดพษณโลก, 2521. (อดสาเนา)

136

บทท 7

การออกแบบ สวนประกอบโครงการและพนทใชสอย พนทอาคาร 1.สวนพทธาวาส ประกอบดวย

1.1 พระธาต พนทใชสอย 290 ตารางเมตร 1.2 พระอโบสถ พนทใชสอย 190 ตารางเมตร 1.3 วหาร พนทใชสอย 90 ตารางเมตร

2.สวนสงฆาวาส ประกอบดวย 2.1 กฎ 27 หลง พนทใชสอย 315 ตารางเมตร 2.2 ศาลาปรยตธรรม พนทใชสอย 72 ตารางเมตร 2.3 หอกลอง พนทใชสอย 6 ตารางเมตร 2.4 ศาลาธรรม พนทใชสอย 490 ตารางเมตร 2.2 ศาลาโรงครว พนทใชสอย 60 ตารางเมตร

3.สวนสาธารณะ ประกอบดวย 3.1 ศนยรบเลยงเดกกอนเกณ พนทใชสอย 173 ตารางเมตร 3.2 ศาลาโถง 8 อาคาร พนทใชสอย 432 ตารางเมตร 3.3 พพธภณฑ พนทใชสอย 172 ตารางเมตร 3.4 ฌาปนสถาน ศาลาธรรมสวดพระอภธรรม พนทใชสอย 490 ตารางเมตร 3.5 หองนาสาธารณะ พนทใชสอย 60 ตารางเมตร รวมพนทอาคาร 2,620 ตารางเมตร

พนทเปดโลง 1.ลานประเพณ พนทใชสอย 2,350 ตารางเมตร 2.ลานสรงนา พนทใชสอย 512 ตารางเมตร 3.ลานจอดรถยนต 63 คน รถบส 2 คน 4.ปาวด

137

ทตงโครงการ ทตงโครงการคอทตงปจจบนของวดหนาพระธาต ขนาดทดนประมาณ 26 ไร รมแมนา

แควนอย ถนนนครไทย – ดานซาย หมบานเหนอ ตาบลนครไทย อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก

ภาพท 27 สภาพปจจบนวด ดานทศเหนอ (หนาวด ถนนนครไทย-ดานซาย)

ภาพท 28 สภาพปจจบนของวดดานทศตะวนตก

138

ภาพท 29 สภาพปจจบนของวดดานทศใต

ภาพท 30 สภาพปจจบนของวดดานทศตะวนออก

ภาพท 31 พระอโบสถ

139

ภาพท 32 วหาร

ภาพท 33 ศาลาธรรมหลงใหม

140

ภาพท 34 ศาลาธรรมหลงเดม

ภาพท 35 คลองในพนทโครงการ

ขบวนการออกแบบและแบบ

จากขอมลทไดศกษา จากการวเคราะหขอมลแลว ไดทาการออกแบบทางสถาปตยกรรม เปนผงรวมโครงการ เปนอาคารตางฯ ดงน

141

ลายเสนท 33 ทตงโครงการ

ลายเสนท 34 ความสมพนธของสวนประกอบโครงการ

142

ลายเสนท 35 SCHEMATIC ลายเสนท 36 SITE ANALYSIS

143

ลายเสนท 37 ผงรวมโครงการ

144

ลายเสนท 38 พระธาต

145

ลายเสนท 39 รปดานรวม ผงรวมพระธาต

146

147

148

149

150

151

152

153

154

155

156

157

158

159

160

161

162

ภาพถายหนจาลอง

ภาพท 36 หนจาลองผงรวมโครงการ

163

ภาพท 37 ทศนยภาพรวมโครงการ

164

ภาพท 38 ทางเขาโครงการ

ภาพท 39 ศาลาธรรมและทจอดรถ

165

ภาพท 40 ศาลาโรงครว หองนา ศาลาพระปรยตธรรมและหอกลอง

ภาพท 41 หมกฏ

166

ภาพท 42 ฌาปนสถาน

ภาพท 43 ศนยรบเลยงเดกกอนเกณฑ

167

ภาพท 44 พพธภณฑ

ภาพท 45 สวนสงฆาวาส

168

ภาพท 46 พระธาต

ภาพท 47 วหาร

169

ภาพท 48 พระอโบสถ

ภาพท 49 พระอโบสถ

170

ภาพท 50 ทศนยภาพพระธาต

ภาพท 51 ทศนยภาพมมสงพระธาต

171

ภาพท 52 ทศนยภาพดานหนาสวนพทธาวาส

ภาพท 53 ทศนยภาพดานหนาสวนพทธาวาส

ภาพท 54 ทศนยภาพดานหนาสวนพทธาวาส

172

บทท 8 สรป

ในสมยโบราณมนษยไดประดษฐคดคนสงตางฯ ทงทเปนรปธรรมและนามธรรม เพอ

ตอบสนองการดารงชวต โดยสงเหลานเราเรยกวา “วฒนธรรม” เมอเวลาผานไปมนษยชาตมความเจรญทางวฒนธรรมสงขนและแยกออกเปนหลายกลมหลายเผาพนธ กระจายอยทวโลก มการพฒนาจนเกดเปนอารยะธรรมตางฯ ผานยคสมยเรอยมา ทาใหวฒนธรรมมการเปลยนแปลงมาโดยตลอด นอกจากจะมความเจรญมากขนแลวยงมความซบซอน ความหลากหลายมากขนดวย เชน มวฒนธรรมสากล วฒนธรรมทองถน วฒนธรรมกลม ยงปจจบนเปนโลกยคโลกาภวฒน การสอสารรวดเรวและมตลอดเวลา ทาใหเกดการแพรกระจาย การรบ การสงทอดทางวฒนธรรมของแตละสงคมไดเรวมาก ถาหากไมมการควบคมหรอจดการทดพอกจะเกดปญหาทางวฒนธรรมขนมา เชน เกดความเหลอมลา ความลาหลง ความทบซอนทางวฒนธรรม อนจะสงผลใหเกดปญหาความขดแยงทางสงคมขน ถาความขดแยงไมมากกถอเปนเรองปกตของการอยรวมกน เชนความเหนไมตรงกน เรองการแตงกายของคนแตละกลมแตละวย แตถาความขดแยงรนแรงมากอาจทาใหเกดสงครามมการฆาฟนกนได เชนเรองความเชอทางศาสนาและระบบทนนยม ดงนนหลายฯประเทศรวมทงประเทศไทย ไดเหนความสาคญของวฒนธรรม จงไดมการตงหนวยงานดาน วฒนธรรมขน มการวางแผนจดการเกยวกบวฒนธรรมกนอยางจรงจง เพอใหวฒนธรรมมการเปลยนแปลงไปในทางทด

ชาวไทยเปนกลมชนทมวฒนธรรมทยาวนาน ตงแตยคโบราณ จนรวมตวเปน อาณาจกรไทยในสมยกรงสโขทย และยงมการสบทอดตอเนองกนเรอยมา ถงแมจะมการรบเอาวฒนธรรมชาตอนมามากแตกเปนการพฒนาจากพนฐานเดม จงทาใหวฒนธรรมไทยหลายฯอยางมเอกลกษณเฉพาะตวแตกตางชนชาตอน

พทธศาสนาเปนวฒนธรรมแบบหนง ทอยคกบสงคมไทยมาตงแตเรมแรกและมผลตอความคดและความเชอเปนอยางมาก เปนการนาหลกธรรมทมในพระไตรปฎกและพระคมภรตางฯ มาประยกตใหเขากบวถชวตทางโลก โดยเฉพาะความเชอในเรอง “ไตรภม” เปนวรรณกรรม ทนพนธโดย พระยาลไท สมยสโขทย สงผลใหเกดความเชอเรอง “ผลแหงกรรม” “ปาบบญ คณโทษ” “โลกหลงความตาย” และไดกลายเปนแนวทางในการดารงชวตของคนไทยมาจนกระทง

173

ปจจบน ดงนนวฒนธรรมทเกดจากพทธศาสนาจงเปนวฒนธรรมทเขมแขงมากทสดอยางหนงของสงคมไทย

วดซงเปนตวแทนทสาคญทสดของพทธศาสนา เปนทประกอบดวยพระรตนตรย ไดแก พระพทธกคอพระสถปเจดยหรอพระพทธรป หมายถงตวแทนของพระพทธเจา พระธรรมกคอพระไตรปฎกหรอสถานทถายทอด ทศกษาพระธรรม พระสงฆกคอผทถอวตรปฏบตตามพระวนยเปนผสบทอดทางศาสนา นอกจากนแลว พระสงฆยงเปนผนาประกอบพธกรรมตางฯ และสวนใหญกใชพนทวดเปนสถานทประกอบพธกรรม พระสงฆเปนผทมความรอบรในดานตางฯ วดจงเปนสถานทเลาเรยนศกษาของชมชน ดงนนวดจงเปนสถานททสาคญของทกชมชน เปนทงทพงทางจตใจและศนยกลางทางกจกรรมของคนในชมชน วดจงกลายเปนสถาบนทางสงคมคกบเมองไทยมาชานานและหนาทในการดแลการทนบารงวดและพระสงฆ จงเปนหนาทของพทธศาสนกชนทกคน

ตงแตอดต สถาปตยกรรมไทยทเกยวกบพทธศาสนา โดยเฉพาะวด จะมรปแบบเฉพาะตว ปจจบนแมวาสภาพสงคมจะเปลยนไป แตรปแบบหลกของวด ยงคงเหมอนเดม จะมการ เปลยนแปลงบางกในสวนปลกยอย และเปนการเปลยนแปลงทพฒนามาจากของเดมแตปรบใหเขากบคานยมของและเทคโนยในแตละยคสมย แสดงใหเหนวาขบวนการการออกแบบมประเพณปฏบตอยางชดเจนและเขมงวด โดยหลกในการออกแบบเปนการ ”แปลง” พทธประวต หลก คาสอนและความเชอตางฯในพทธศาสนามาเปนสถาปตยกรรมกรรมซงปรากฏเปน “รปแบบ” และ “สญลกษณ” ทงในผงและตวอาคารตลอดสวนตกแตงตางฯ เชนรปแบบผงสเหลยม ม ศนยกลาง สวนลอมรอบและแนวแกน มอาคารตางฯเปนสวนประกอบในผง แตละอาคารม “ฐานานศกด” ซงสมพนธกบตาแหนงในผง สมพนธกบความสงของระดบอาคารและความหรหราของสวนตกแตงอาคาร เปนตน ปจจบนแนวคดหลกในการออกแบบพทธศาสนสถานของไทยกยงคงยดหลกการดงทกลาวมา เพยงแตมการใชวสดและเทคนคการกอสรางทเหมาะกบสภาพปจจบน

หลงจากประเทศไทยไดมการปรบปรงระบบการปกครอง ตงแตสมยรชกาลท 5 เปนตนมา จนปจจบนประเทศไทยกไดเขาสยคเทคโนโลยการสอสาร ซงสวนใหญไดรบอทธพลหลกจากประเทศทางฝงตะวนตก เปนวฒนธรรมทเกยวกบเทคโนโลย วชาการ ทนนยม วตถนยม บรโภคนยม ถงแมสงคมไทยจะมพนฐานทางวฒนธรรมทเขมแขง แตกระแสโลกาภวฒนกมความรนแรงมาก ผลกระทบจากการแพรกระจายอยางรวดเรวของวฒนธรรม กอใหเกดปญหาทางวฒนธรรมอยางมากมาย ยงนบวนยงสงผลรนแรงขนเรอยฯ เชน ปญหาอาชญากร ปญหาหนสน ปญหา

174

ยาเสพตด ปญหาจรยธรรมเสอม ฯลฯ ซงปญหาทางสงคม ทาใหชมชนไมเขมแขง แสดงถงการไมมสงยดเหนยวชวต ในทางทด เปนการไมเขาใจตนเองและสภาพแวดลอม ทาใหคนในสงคม “ทกข” มากขน

ถงแมวาวดโดยทวไปจะถกลดบทบาทลงเปนแคสถานทประกอบศาสนพธ แตวดหลายฯแหงยงคงมพทธศาสนกชนแหกนไปกราบไหวเปนจานวนมาก อาจจะเนองจากศรทธาในพระสงฆบางรป หรอพระพทธรปในวดนนกตาม แสดงใหเหนวาพทธศาสนาและพระธรรม ยงคงเปนทยดเหนยวจตใจของคนไทย “วด” ในภาพรวมจงยงคงเปนแกนหลกทางวฒนธรรม และเปนสถาบนหนงทจาเปนตองเขามาทาหนาทในดานการจดการดานวฒนธรรม โดยตองสงเสรมให ชมชนเขาใจและเหนความสาคญของวฒนธรรมทองถนจนกอใหเกดการอนรกษ และพฒนา วฒนธรรมใหเกดประโยชนตอคนและชมชน เปนการสรางศกยภาพของวดขนอกรปแบบหนง เมอคนเหนความสาคญของวด คนกเขาวดบอยและใกลชดกบพระสงฆมากขน ถาหากพระสงฆมวธการ สงสอน “ฆราวาสสมยน” ใหเขาใจธรรมะไดงายขนและสามารถนาไปปฏบตใหสอดคลองกบวถชวตปจจบน ชมชนกจะมจรยธรรมทดงาม นอกจากจะชวยแกปญหาทางสงคมดานตางฯ ยงเปนพนฐานตอการพฒนาชมชนใหเกดความสงบสขทมความยงยนตอไป

หมบานเหนอ หมบานโนนสวาง หมบานนาหวเซ อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก กเหมอนกบชมชนทวไปทไดรบผลกระทบจากปญหาทางวฒนธรรมดงกลาว วดหนาพระธาต ซงเปนวดประจาชมชนกมสภาพทเสอมโทรมขาดความเปนระเบยบเรยบรอย แตเมอพจารณา ศกยภาพในดานตางฯแลว มความเหมาะสมทจะพฒนาวดหนาพระธาต ใหกลบมาเปนศนยกลางชมชนอกครง โดยใชขบวนการออกแบบวดควบคกบการจดการวฒนธรรม จงเหนควรออกแบบวางผงวดใหมทงพระอาราม โดยออกแบบใหสวนใชสอยของกจกรรมเดมทมในพนทวด เชน พธกรรมทางศาสนา ประเพณและการละเลนตางฯ ศนยรบเลยงเดกกอนเกณฑ ใหมความ สอดคลองสนองตอประโยชนของคนในชมชนใหมากขน รวมทงมการสรางสรรคกจกรรมใหมท เปนจาเปนตอชมชน เชน พพธภณฑทองถน มการออกแบบใหมพนทเปดโลงขนาดใหญทใชในการประกอบพธทางศาสนาและพธทางประเพณตางฯของชมชน โดยใหพนทดงกลาว ตอเนองกบอาคารตางฯ ทงในเขตพทธาวาส สงฆาวาส และสวนสาธารณะตางฯ เปนการดงคนเขาสพนทวดใหมากทสด สวนรปแบบอาคารตองออกแบบใหมเอกลกษณของทองถนใหมากทสด เพอสรางความเขาใจและภมใจใน ทองถน โดยการออกแบบดงทกลาวมา ตองถกตองตามคตและประเพณนยม

175

เมอคนเขาสวดมากขน การออกแบบทสาคญอกอยางคอการเชอมคนเขากบหลกธรรมซงการศกษาในครงนยงไมครอบคลมถง เนองจากจาเปนตองเขาใจหลกคาสอนของ พทธศาสนาตลอดจนวธหรอธรรมเนยมปฏบตในการสงสอนธรรมะของพระสงฆ ซงเปนเรองลกซงและเปราะบาง ซงตองเกดจากการรวมมอของผทเชยวชาญหลายฝายทงฝายศาสนจกรและฝายเจาหนาทบานเมอง ตลอดจนชาวบานในชมชน ชวยกนระดมความคดและกาหนดแนวทางปฏบตทเปนรปธรรมใหแตละฝายนาไปปฏบตตอไป ถอวาเปนการจดการวฒนธรรมในขนสง ถาทาไดกจะเกดประโยชนและยงยนอยางยง

วทยานพนธนถอวาเปนแนวคดในการจดการทางดานวฒนธรรมทสามารถมองเหนไดเปนรปธรรมและสามารถนาไปใชไดจรงในสงคมปจจบน อยางนอยกเปนการจดระเบยบพนทของวดใหมความเรยบรอยสวยงามเปนททสงบรมเยนเหมาะแกการพกผอนและมสถาปตยกรรมทสรางความภาคภมใจ เกดความสานกรกในทองถน อนจะเปนพนฐานทดตอการดารงชวตอยและการพฒนาชมชนใหเขมแขงตอไปในอนาคต

176

บรรณานกรม

กรมศลปากร.สานกโบราณคด. ระบบการบรหาร - การจดการวฒนธรรม. กรงเทพฯ : บรษทประชาชนจากด, 2540.

กรรมการมลนธมหามกฎราชวทยาลย. ลกษณะการปกครองคณะสงฆไทยโดยสงเขป โดยประวตการปกครองคณะสงฆไทย. กรงเทพฯ : โรงพมพมหากฎราชวทยาลย, 2521

กระทรวงศกษาธการ. กรมศาสนา. สถตการศาสนา ฉบบยอ. กรงเทพฯ : โรงพมพการศาสนา, 2540.

. ประมวลระเบยบกรมการศาสนา, โครงการพฒนาวดทวราชอาณาจกร. กรงเทพฯ : โรงพมพการศาสนา, 2515.

กาญจนา เงารงษ และคณะ. รายงานการวจยแผนทภาษา ของจงหวดพษณโลก. พษณโลก :มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2523.

โชต กลยาณมตร. สถาปตยกรรมแบบไทยเดม. กรงเทพฯ : โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2539.

ชาเลอง วฒจนทร. การพฒนาการกจการคณะสงฆ และการพระศาสนาเพอความมนคงแหงชาต. กรงเทพฯ : โรงพมพการศาสนา, 2526.

ชาเลอง วฒจนทร และคณะ. พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 กฎกระทรวง กฎและระเบยบมหาเถรสมาคม. กรงเทพฯ : การศาสนา, 2522.

ดารง มะปะวงศ. ลกษณะพเศษของภาษาถนนครไทย. พระนคร : โรงพมพครสภา, 2526. นรศรานวดตวงศ,สมเดจเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยา และ ดารงราชานภาพ,สมเดจพระเจา

บรมวงศเธอ กรมพระยา. สาสนสมเดจ เลม 2. พระนคร : โรงพมพครสภา, 2515. บารง สขพรรณ. “รปแบบการบรหารวฒนธรรมทเหมาะสมตอการเผยแพรวฒนธรรมไทยตอ

ประชาชน.” รายงานการวจย. ม.ป.ท., ม.ป.ป. (อดสาเนา) ประเวศ วะส. “พระสงฆและพทธศาสนกชนจะกชาตไดอยางไร.“ ปาฐกถา โกมลคมทอง อนดบ3

ณ ตกสานกงานวจย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วดมหาธาตยวราชรงสฤษฏ, 23 กมภาพนธ 2519. (อดสาเนา)

ปราณ แจมขนเทยน. รวมเรองประวตศาสตรและวฒนธรรมเมองพษณโลก. เชยงใหม : ส.ทรพยาการพมพ, 2535.

177

เปยม บญโชต. ประมวลหลกโหราศาสตรกบมลเหตของศาสตรและพธกรรมของโหร. พระนคร : โรงพมพเฟองอกษร, 2513.

ผองพนธ มณรตน. การเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม. กรงเทพฯ : มหาวทยาลย ธรรมศาสตร, 2521.

พระธรรมปฏก [ป.อ.ปยตโต]. จารกบญจารกธรรม. กรงเทพฯ : บรษทสหมกจากด, 2539. พระราชวรมน. ปรชญาการศกษาของไทย. กรงเทพฯ : เคลดไทย, 2518. พระมหาโสบน โสปาโก. วตถประสงคของการบรรพชาสามเณรพฒนา. นครหลวง : อกษร

สมพนธ, 2515. พระวสทธาธบด และชาเลอง วฒจนทร .”การปกครองคณะสงฆของประเทศไทย.” เอกสาร

เผยแพรแกผเขาประชมองคการพทธศาสนกสมพนธแหงโลก ประจาป 2523 จงหวดเชยงใหม, 2523. (อดสาเนา)

พระวสทธาธบด. ประวตการปกครองคณะสงฆไทย. กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, 2521.

มหาวทยาลยนเรศวร. คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร. ภาควชาพาณชยศาสตร. “ฟนถนนครไทยดารงไวใหยงยน.” เอกสารเผยแพรของโครงการฟนฟชมชนโบราณนครไทย, 22 สงหาคม 2545. (อดสาเนา)

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. สถาบนไทยคดศกษา. “การอนรกษฟนฟเทศกาลประเพณทเกยวกบการทองเทยวไทย.” รายงานวจย, 2528. (อดสาเนา)

วชรญาณวโรรส, สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยา. นวโกวาท. กรงเทพฯ : โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, 2521.

วรช เตยงหงสากล. ”ศาสนากบการพฒนาชมชน..“ เอกสารวชาการประกอบการสอน คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน, 2528. (อดสาเนา)

วโรจน องกสทธ. “ภมศาสตรทองถน.” เอกสารประกอบการสอน ภาควชาภมศาสตร วทยาลยครพบลสงครามพษณโลก, 2525. (อดสาเนา)

วดเบญจมบพตรดสตวนาราม. คมอผบรรพชาภาคฤดรอน. กรงเทพฯ : ส. สมบรณการพมพ, 2531). . นวกานสรณ 2523. กรงเทพฯ : ประยรวงศ, 2523. ศรศกด วลลโภดม. โบราณคดไทยในทศวรรษทผานมา. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2525 . “วฒนธรรมไทย.” 2531. (อดสาเนา)

178

ศนยบรการทางวชาการและกฎหมายรฐสภา. “รวมกฎหมายคณะสงฆ รชกาลท 1 - ปจจบน.” 2535. (อดสาเนา)

สงด โรจนภรมย. “สงฆไทยกบความมนคงของชาต.” เอกสารวจยสวนบคคล, นกศกษา วปอ.รนท 20 ประจาปการศกษา พทธศกราช 2520 - 2521. (อดสาเนา)

สมคด จระทศนกล. วด, พทธสถาปตยกรรมไทย. กรงเทพฯ : คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 2543.

สพศวง ธรรมพนทา. พนฐานวฒนธรรมไทย. กรงเทพฯ : ด.ด.บคสโตร, 2532. สลกษณ ศวรกษ [ส.ศวรกษ]. แนวคดทางปรชญาไทย. ม.ป.ท., 2532. แสง จนทรงาม. พทธศาสนวทยา. ธนบร : เจรญรตนการพมพ, 2512. สานกงานศกษาธการ อาเภอนครไทย จงหวดพษณโลก. “ขอมลศกษาการศาสนาและวฒนธรรม

เขตการศกษา 7.” เอกสารเผยแพรท 4/2538. (อดสาเนา) หวน พนธพนธ. พษณโลกของเรา. พระนคร : โรงพมพกรงสยามการพมพ, 2514. อนมานราชธน, พระยา [เสถยร โกเศศ]. การศกษาเรองประเพณไทย. พระนคร : ราชบณฑตย

สถาน, 2505. . ชาต ศาสนา วฒนธรรม. นครหลวง : สานกพมพบรรณาคาร, 2515. . วฒนธรรมและประเพณตางฯของไทย. พระนคร : คลงวทยา, 2514. อานนท อาภาภรม. มนษยกบสงคม, สงคมและวฒนธรรมไทย. กรงเทพฯ : บารงนกลกจ, 2515. Sapir, Edward. “Custom.” Encyclopedia of Social Siences. 4th ed., 1931.

179

ประวตผวจย

ชอ-สกล นายศกดสทธ โสมนส ทอย 62 หม 2 ธนาเพลสคอนโด ถนนสคนธสวสด แขวงลาดพราว

เขตลาดพราว กรงเทพมหานคร 10230 ประวตการศกษา

พ.ศ. 2536 สาเรจการศกษาปรญญาสถาปตยกรรมศาสตรบณฑต จากมหาวทยาลยศลปากร

พ.ศ. 2543 ศกษาตอระดบปรญญาสถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรมไทย ภาควชาศลปสถาปตยกรรม มหาวทยาลยศลปากร