สารบญ

หนา

สวนท ๑ ลกษณะของมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม ถงยามไทยวน สระบร ๑

- ชอรายการ

- ลกษณะของมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม

- พนทปฏบต - สาระส าคญของมรดกภมปญญา

- ภาพประกอบ ๒

- ประวตความเปนมา ๑๐

- ลกษณะเฉพาะทแสดงถงอตลกษณของมรดกภมปญญา ๑๘

สวนท ๒ คณคาและบทบาทของวถชมชนทมตอมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม ๒๕

- คณคาของมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม ๒๕

- บทบาทของชมชนทมตอมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม ๒๕

สวนท ๓ มาตรการในการสงเสรมและรกษามรดกภมปญญาทางวฒนธรรม ๒๖

- โครงการ กจกรรมทมการด าเนนงานของรายการมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม ๒๖

- ขอมลการสงเสรม สนบสนนจากหนวยงานภาครฐ ๒๖

- มาตรการสงเสรมและรกษามรดกภมปญญาทางวฒนธรรม ๒๗

สวนท ๔ สถานภาพปจจบน ๒๗

- สถานการณคงอยของมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม ๒๗

- สถานภาพปจจบนของการถายทอดมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม ๒๗ - รายชอผสบทอดหลก ๒๗

สวนท ๕ การยนยอมของชมชนในการจดรายการเบองตนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม ๒๙

สวนท ๖ ภาคผนวก

- เอกสารอางอง ๒๙ - บคคลอางอง ๒๙

- รปภาพ ๓๐

ค าน า

มรดกภมปญญาทางวฒนธรรม หมายความวา ความร การแสดงออก การประพฤตปฏบต หรอทกษะทางวฒนธรรมทแสดงออกผานบคคล เครองมอ หรอวตถ ซงบคคล กลมบคคล หรอชมชน ยอมรบและรสกเปนเจาของรวมกน และมการสบทอดกนมาจากคนรนหนง ไปยงคนอกรนหนง โดยอาจมการปรบเปลยนเพอตอบสนองตอสภาพแวดลอมของตน จงหวดสระบร เปนจงหวดทมการอาศยอยของประชาชนหลากหลายชาตพนธ อาท ไทยวน ไทยพวน ลาวเวยง และไทยรามญ เปนตน และกลมชาตพนธไทยวนในจงหวดสระบร สวนใหญอาศยอยในเขตอ าเภอเสาไห อ าเภอเมอง และอ าเภอเฉลมพระเกยรต มวถชวต และอตลกษณทางวฒนธรรมทโดดเดนและมความเขมแขงมาชานาน ไดแก วฒนธรรมประเพณ การแตงกาย ภาษา และวถชวต อนประกอบดวย เสอผา เครองใชในชวตประจ าวน ถงยามไทยวนสระบร เปนเครองใชของชาวไทยวน ทใชในชวตประจ าวน สบตอกนมาตงแต บรรพบรษ โดยใชผาทอไทยวน ในการท าถงยาม เชน ผาทอยกมก ๓ เขา(ตะกอ) ถง ๘ เขา ผาจก และผาพน เพอฟนฟและรกษาอตลกษณของชาวไทยวนไว จงจ าเปนตองจดเกบขอมลมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม ถงยามไทยวนสระบร เพอน าเสนอขอมลตอคณะกรรมการสงเสรมและรกษามรดกภมปญญาจงหวดสระบร พจารณาเสนอการพจารณาขนทะเบยนเปนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมของชาต ตอไป

ส านกงานวฒนธรรมจงหวดสระบร กนยายน ๒๕๖๑

เอกสารอางอง

เวบไซต : https://www.facebook.com/ผาเกบไทยวนเสาไห-ศนยศกษาเรยนรเกยวกบผาและ สงถกทอไทยวนสระบร เวบไซต https://www.facebook.com/groups/603878563311846/photos/

สมภาษณ นายกฤษฏ ชยศลบญ บานเลขท 29 หม ๖ ต าบล ตนตาล อ าเภอ เสาไห จงหวด สระบร สมภาษณ นางสวางจตร มณศร บานเลขท ๑๒ หมท ๗ ต าบลหนองโน อ าเภอมอง จงหวดสระบร สมภาษณ นางสพตรา ชชม บานเลขท 27/2 ม.1 ต.พระยาทด อ.เสาไห จ.สระบร 18160 รหสไปรษณย 18160

แบบ มภ. ๒

แบบค าขอเสนอรายการเบองตนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม

สวนท ๑ ลกษณะของมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม ๑.ชอรายการ.......................ถงยามไท ยวน สระบร.................................. ชอเรยกในทองถน...................โถงยามไท ยวนสระบร..........................

๒.ลกษณะของมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม (เลอกไดมากกวา ๑ ชอง) วรรณกรรมพนบานและภาษา ศลปะการแสดง แนวปฏบตทางสงคม พธกรรม ประเพณ และงานเทศกาล ความรและการปฏบตเกยวกบธรรมชาตและจกรวาล งานชางฝมอดงเดม การเลนพนบาน กฬาพนบานและศลปะการตอสปองกนตว ๓. พนทปฏบต

ต าบลตนตาล , ต าบลพระยาทด อ าเภอเสาไห จงหวดสระบร ต าบลหนองโน อ าเภอเมอง จงหวดสระบร

๔. สาระส าคญของมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมโดยสงเขป ถงยามไทยวน สระบร เปนถงยามทมลายเปนเอกลกษณ และอตลกษณทองถน ซงมการ

สบทอดเปนเวลายาวนานนบรอยป ลวดลายตางๆบงบอกวามหนงเดยวทสระบร เปนหนงในเครองใชโบราณทใชในชวตประจ าวนของชาวไทยวน ตงแตอดตจนปจจบน ชาวไทยวน มหลกฐานในการใชถงยาม 2 ลกษณะ คอ

1. พบในภาพจตรกรรมทมอายมากกวา 150 ป ๒. พบถงยามทมอายเกนรอยป เปนมรดกตกทอดมาถงปจจบนจากนกอนรกษเครองใช

โบราณของชาวไทยวน ชางทอผา และลกหลานผทไดรบเปนมรดกตกทอด พบถงยามทมอายเกาแกสวนมากท ต าบลตนตาล อ าเภอเสาไห จงหวดสระบร อาท หอวฒนธรรมพนบานไท ยวน สระบร อาจารยด ารงค เขยวสมอ ต าบลดาวเรอง อ าเภอเมอง จงหวดสระบร คณยายทองออน แบงลาภ และนายกฤษฏ ชยศลบญ ต าบลตนตาล อ าเภอเสาไห จงหวดสระบร นางสวางจตร มณศร ต าบลหนองโน อ าเภอเมอง จงหวดสระบร เปนตน ถงยามไท ยวน มความหลากหลาย แบงประเภทตามลวดลาย ดงน

1. ถงยามเกบ (จก) 2. ถงยามยกมก ซงมเทคนคการทอ ตงแต 3 ตระกรอ ไปจนถง 8 ตระกรอ (3 เขา ถง 8 เขา) 3. ถงยามกานคอควาย 4. ถงยามซว 5. ถงยามขนมเสน (โถงเปอ โถงเปอะ)

๒

ถงยามเกบ (จก)

ลวดลายของผาทน ามาท ายาม คอ ลายขอประแจ พ เปนลายแห

๓

ถงยามยกมก

ถงยามยกมกเกบปาก

ลวดลายของผา ผาทน ามาท ายาม คอ ผาทอยกมก ๘ เขา เกบปาก ดวยผาเกบ (จก) ลกษณะของพ ถกเปนลายแห

การเยบตะเขบ เยบตะเขบลายจองแอวเขยดตอ ระหวางตวยามกบสายยาม ปากยามเยบตะเขบลายสนดกง

ถงยามยกมกเกบปาก

ลวดลายของผา ผาทน ามาท ายาม คอ ผาทอยกมก ๘ เขา เกบปาก ดวยผาเกบ(จก)

ลกษณะของพ ถกเปนลายแห

การเยบตะเขบ เยบตะเขบลายจองแอวเขยด ตอระหวาง ตวยามกบสายยาม ปากยามเยบตะเขบ ลายสนดกง ขนาดของยาม สง ๒๐ นว กวาง ๙.๕ นว ปากยาม ๕ นว ตวยาม ลก ๘.๕ นว

๔

ถงยามยกมก

ลวดลายของผา ผาทน ามาท ายาม คอ ผาทอ ยกมก ๘ เขา

ลกษณะของพ ถกเปนลายแห การเยบตะเขบ เยบตะเขบลายจองแอวเขยด ตอระหวางตวยาม กบสายยาม

ปากยามเยบตะเขบ เปนลายสนดกง ขนาดของยาม สง ๒๒ นว กวาง ๑๒ นว ปากยาม ๖ นว ตวยาม ลก ๘.๕ นว

ลวดลายของผา ผาทน ามาท ายาม คอ ผาทอยกมก ๘ เขา ลกษณะของพ ถกเปนลายแห การเยบตะเขบ เยบตะเขบลายจองแอวเขยด ตอระหวางตวยาม กบสายยาม ปากยามเยบตะเขบลายสนดกง ขนาดของยาม สง ๒๐ นว กวาง ๙.๕ นว ตวยามลก ๘ นว ปากยาม ๕ นว

๕

ถงยามยกมก

ลวดลายของผา ผาทน ามาท ายาม คอ ผาทอยกมก ๓ เขา ลกษณะของพ ถกเปนลายแห

การเยบตะเขบ เยบตะเขบลายจองแอวเขยด ตอระหวางตวยาม กบสายยาม ปากยามเยบตะเขบลายสนดกง

ขนาดของยาม สง ๑๗ นว กวาง ๙ นว ปากยาม ๕ นว ตวยาม ลก ๗.๕ นว

๖

ถงยามยกมก

ลวดลายของผา ผาทน ามาท ายาม คอ ผาทอยกมก ๓ ตะกอ บางเรยก ลายมกขา ลายดอกละเลย ลายโอเอกซ หรอ ลายดอกปน

ลกษณะของพ ถกเปนลายแห

การเยบตะเขบ เยบตะเขบลายจองแอวเขยด ตอระหวางตวยาม กบสายยาม ปากยามเยบตะเขบลายสนดกง

ขนาดของยาม สง ๑๗ นว กวาง ๙ นว ปากยาม ๕ นว ตวยาม ลก ๗.๕ นว

๗

ถงยามกานคอควาย

ถงยามกานคอควาย เยบตะเขบ จองแอวเขยด

ลวดลายของผา ผาทน ามาท ายาม คอ ผาทอสพนดาน และมลายกานคอควาย (สแดง ) ลกษณะของพ ถกเปนลายแห การเยบตะเขบ เยบตะเขบลายสนดง ตอระหวางตวยามกบสายยาม

ถงยามกานคอควายเกบปาก

กานคอควาย(สแดง)

เกบปากดวยผาเกบ(จก)

๘

ถงยามซว

เยบตะเขบลายจองแอวเขยด ปากยามเยบลวดลายสนดกง

พหรอ พย ลายเสา

๙

ถงยามขนมเสน ถงยามเปอ ถงยามเปอะ

ถงยามเปอ ตะเขบลายจองแอวเขยด

พ หรอพย ลายเสา ปากยามเยบดวยลายสนดกง

ลวดลายของผา ผาทน ามาท ายาม คอ ผาทอ ๒ เขา ลกษณะของพ ถกเปนลายเสา การเยบตะเขบ เยบตะเขบลายจองแอวเขยด และปกผเสอ ตอระหวางตวยาม กบสายยาม ปากยาม เยบตะเขบ สนดกง

๑๐

การใชถงยามไทยวน

๑. ถงยามท าดวยผาฝาย ไดแก ถงยามขนมเสน (โถงเปอ โถงเปอะ) สขาวมแนวลายเสน มขนาดใหญ ผชายใชใสของใชสอยสวนตวเวลาไปท างานในไร ๒. ถงยามใสหมากพล เปนยามของผหญงมขนาดเลก ตวยามท าดวยผาพน แตงขอบปากและ ขอบสายยามดวยลายขดเปนลายดอกแกว จะใชส าหรบใสหมากพล ของใชเลกๆ นอยๆ ตดตวไปท างานในไร หรอไปวดท าบญ ไดแก ยามยกมก ๒ ตะกอ ๓ ตะกอ จนถง ๘ ตะกอ ยามกานคอควาย และยามสซว ๓. ยามขด เปนยามขนาดเลก ตกแตงลายทตวยามและสายสะพาย เปนลายขดทงผนทง 2 ดาน ผหญงจะใสหมากพลไปในงานส าคญตางๆ (คลายเปนกระเปาถอของผหญงในยคปจจบน) ไดแก ยามจก และ ยามสซว

ประวตความเปนมา

ชาวไทยวน จงหวดสระบร แตเดมมถนฐานก าเนดอยทเมองเชยงแสน ซงเปนเมองส าคญเมองหนงของอาณาจกรลานนา ซงถกกวาดตอนลงมาอยในเขตในพนทจงหวดสระบร บรเวณแถบลมน าปาสกทางตอนใต บางสวนเลยไปถนฐานทจงหวดราชบร (แถบต าบลคบว อ าเภอเมอง) ชาวไทยวน จงหวดสระบร ระยะแรกไดตงถนฐาน สรางบานเรอนอยรมฝงแมน าปาสก แถบอ าเภอเสาไห และอ าเภอเมอง ตอมาเมอประชากรเพมขนไดมการขยายพนทออกไปตามอ าเภอตาง ๆ ในจงหวดสระบร และจงหวดตางๆ เชน อ าเภอสคว จงหวดนครราชสมา อ าเภอพฒนานคม จงหวดลพบร อ าเภอวงน าเยน จงหวดสระแกว อ าเภอศรเทพ จงหวดเพชรบรณ อ าเภอตะพานหน จงหวดพจตร และอ าเภอตาคล จงหวดนครสวรรค เปนตน ชมชนแหงนเปน ๑ ใน ๘ เมองเชยงแสนชาวไทยวนในจงหวดสระบรมการอนรกษขนบธรรมเนยมประเพณดงเดม ทสบทอดมาจากถนฐานเดม ไดแก งานบญสลากภต งานถวายปราสาทผง การสรางพระคมภรตาง ๆ ของพทธศาสนา นอกจากนชาวไทยวนทบานตนตาลไดมการสบสานวฒนธรรมอกอยางหนงคอ การทอผาฝายดวยกทอมอ เปนลวดลายแบบโบราณทมการยกดอกมก สวยงามทงสสนและลวดลายปจจบนยงมการพฒนาการทอผาเปนแบบสมยนยม ทงทเปนผาพนและลวดลายทวไป การแตงกายของคนไทยวนยคกอนจะนยมนงซนททอใชกนเอง ใชผาสไบคาดอก เรยกวา ผาแถบ ปลอยชายขางหนงหอยลงมา ตอมากพฒนามาเปนเสอแขนกด เสอคอกระเชา ส าหรบหญงไทยวน จะนงซนลายขวาง ชายบนลางอาจจะเปนผาพนสแดงด าหรอขาว หมสไบพาดทางซาย ทผมอาจทดดอกไมดอกเออง พองาม โอกาสในการแตงกาย ถาอยบานจะนงซนลายขวางธรรมดา สวมเสอคอกลมผาหนาตดกระดมหรอ ผกเชอก แขนสนหรอแขนยาวกได ถาเปนงานพธกสวมแขนยาว นงซนลายขวาง ชายซนมจกหรอจะยกมกทงผนกได ตามแตฐานะของผสวมใส เกลาผมมวยสง ตดปนดอกไมไหว หรอทดดอกไม สวมเครองประดบตามฐานะ ชาวไทยวนจะใชยามในชวตประจ าวนในโอกาสตาง ๆ มาตงแตอดตจนถงปจจบน เชน สะพายยามไปท างาน ไปไรนา ใชยามใสเครองมอเครองใช ใสอาหาร เสอผาและของใชอนๆ ยามประเภทนจะมขนาดใหญ ใชวธทอธรรมดา ไมเนนความสวยงามแตเนนความคงทน ถาเปนยามทใชในงานบญ ใสหมากพล ธปเทยน ดอกไมไปถวาย พระทวด จะมขนาดเลกลงเลกนอย แตกรรมวธการทอจะท าลวดลายพเศษและสวยงาม กวาปกตยามทก

๑๑

ชนดของชาวไทยวนนยมเยบดวยมอและเยบซบในอยางเรยบรอย เทคนคการทอยามของชาวไทยวน แตละประเภท ท าใหเกดความงดงามแตกตางกนและความงดงามดงกลาวเปนสงทบงบอกถงความสามารถ อนยอดเยยมของผทอ เชน ทอลายขดธรรมดาแตท าใหเกดลวดลายทพอเหมาะโดยการใชสของเสนดายและ การวางลวดลายใหไดสดสวนกบขนาดและลกษณะของยาม นอกจากนยงมการทอขด การทอยกมก การทอจก เปนตน

ปจจบน ยามทเปนลวดลายจากการจกนนไดสญหายไปจากพนทราว ๑๕๐ ป แตปจจบนไดมหนวยงานชมชน และบคคลเปนผทรอฟนการท าถงยามไทยวน ไดแก ศนยหตถศลปและสงถกทอไทยวนเสาไหสระบร ครกฤษฏ ชยศลบญ ผทรงคณวฒดานศลปะและหตถกรรม นางสวางจตร มณศร ภมปญญาทองถนดานการทอผา ต าบลหนองโน อ าเภอเมองสระบร และนางสพตรา ชชม ผสบสานภมปญญาทองถนดานการทอผาไทยวน นางยพน สกลไทย ครปญญาดานการทอผา มาเกอบ ๔ ป และเปนทไดรบความนยมจากผทชนชอบ และรกในความเปนไทย รวมถงผทสะพายถงยาม

ผาทอไทยวนทน ามาเยบท าถงยามไทยวน

ผาซน หญงชาวไทยวน มความสามารถในการทอผาซนไวใชสอย ผาซนททอมหลายชนด เชน ผาซนทใชในชวตประจ าวน ไดแก ซนด าดาน ซนไก ซนชาวเหนอ ผาซนบางชนดใชในโอกาส พเศษหรอในพธการ ตาง ๆ เชน ผาซนมก ผาซนเกบ ซงผาซนของผหญงชาวไทยวนประกอบดวยสวน ตาง ๆ คอ 1) หวซน เปนผาสขาวเยบตอกบผาแดง รมชายบนของผาสขาวจะไมเยบรมปลอย ใหรมผาฟขน ดวยความเชอทวาจะน าความรงเรอง เฟองฟมาใหกบผทใชผาซนผนนน ซงนอกจากนยง มคตในการประกอบหวซน โดยตองเอาผาแถบสขาวมาตอตามความกวางของหวซน เรยกวา ผาปาว เพอปองกนการท าคณไสย และเสนหยาแฝด

2) ตวซน นยมทอเปนลวดลายตาง ๆ เชน ลายตามขวาง ลายตามยาว หรอเปน ผาพนบางครง ทอยกดอกผายกมกลายตาง ๆ หนงในผาทอพนเมองไทยวน จงหวดสระบร คอผาทอยกมก จดเดนของลายผาจะเปน เอกลกษณคอ ลายมก 8 เขา ซงมการทออยท ต าบลหนองโน อ าเภอเมอง จงหวดสระบร เมอราว พทธศกราชท ๔๓๑ หรอราวประมาณ ๒๐๐ ปมาแลว บรรพบรษเชอสายยวน ทไดอพยพยายถนฐาน มาถงเมองสระบร คณยายค ายวง รางแดง อาย ๙๔ ป ไดสบทอดการทอผายกมก ใหกบ ลกสาว คอ นางสวางจตร มณศร โดยไดรวมกลมชอวา “กลมสบสานวฒนธรรมผาทอพนบาน ต าบล หนองโน” ผาทอยก ลายมก ๘ เขา เปรยบเสมอนความเจรญรงเรอง ทง ๘ ทศ ของชาวไทยวน การทอ ผายกมก เปนผาทอยกลายในตว โดยใชเสนยนพเศษ 2 ชด เพมจากเสนยนปกตบนกทอผา ลายมก บนผาเกดจากการใชตะกอยก ซงดายยนพเศษชดนตางกบขดและจกตรงทใชดายพงพเศษเสนยนพเศษ 2 ชดนนประกอบไปดวย ชดแรกใชเสนดายยนสเดยวหรอหลายส ทอเปนลายขดธรรมดา ชดท 2 ใชเสนดายยนทเพมพเศษจากเสนดายยนธรรมดา มสเดยวหรอหลายส อาจสอดแทรกดวยเสนไหม หรอดนสตางๆ ลกษณะลวดลายผายกมกเปนลวดลายซ ายาวตดตอกนเปนเสนรวหรอแถบตามทศทาง ของเสนดายยน ลวดลายเรยงชดตดกนหรอเวนระยะหางกนจนเตมหนาผา

สมยโบราณ ผหญงจะทอผาไวใชในครวเรอน รปแบบและวธการทอกไดรบการฝกหดถายทอด สบตอกนจากบรรพบรษมาสลกหลาน โดยใชกมอ หรอกพนบาน เปนเครองทอ ลวดลายของผาจะเปน เอกลกษณเฉพาะของแตละหมบาน โดยปจจบนผาททอมหลายแบบ ไดแก ผาขาวมา ผาพน ผาสเขา (สตะกอ)

๑๒

ผาลายดอกพกล ผายกดอก ผาจก เปนตน ผาจก เปนผาทอสระบร ทก าลงจะสญหายไป ซงเปนชาวไทยวน จงไดท าการรอฟน วธการจกทเปนเอกลกษณของจงหวดสระบรเอง และไดถายทอดใหกบผทสนใจในจงหวดสระบร เพอสบทอดใหชนรนหลงไดเรยนรและอนรกษผาจกใหยงคงอยเปนต านาน ตอไป ผาทอไทยวน จะมเอกลกษณของตวเอง คอ ผาสเขา หรอผาสตะกอ เปนผาทอโบราณซงจะ ม สสนและลวดลายไมเหมอนผาทอของทอน ซงไดสบสานมาจากภมปญญาของบรรพบรษสบทอดตอ กนมาหลาย รอยปและไดม การทอผาลายอน ๆ อกดวย ผาทอทน ามาเยบเปนถงยามเปนผาทอยกมก ตงแต ๒ เขา(ตะกอ) ๓ เขา ๔ เขา จนถง ๘ เขา (ตะกอ) ผาพน และผาจก ซงจะทอตามขนาดของถงยาม และมสตางๆ กนไป ไดแก ถงยามกานคอควาย เปนยามทท าจากผาทอสพนดานสด า สน าเงน ถงยามสซว เปนยามทท าจากผาทอยกมกสเขยว

๑๓

การท าถงยามไทยวนสระบร

๑. การทอผาส าหรบท าถงยาม ตามขนาดของตวยาม และ ขนาดของสายยาม

ผาทอยกมก ๘ เขา ส าหรบตวท ายาม ม ขนาดกวาง ๑๕

นว ๙.๕ นว และ ๑๒ นว

๑๔

สายยามขนาดความยาว ๒๒ นว

๒. ผาดายดบ ส าหรบท าซบในของตวยาม และสายยาม

๑๕

๓. พ หรอ พย ส าหรบตดทกนถงยาม ท าจากดายทใชเยบลวดลายตะเขบ

๔. ดาย ส าหรบ ท าพ หรอ พย และใชเยบตะเขบเปนลวดลาย

๑๖

๕. เขม ส าหรบเยบตะเขบ

๖. เทยนไข ส าหรบ ใชรดเสนดายไมใหพนกน

๗. กรรไกร ส าหรบตดผา

๑๗

๖. ลกษณะเฉพาะทแสดงถงอตลกษณของมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม ถงยามไทยวนสระบร เปนถงยามทมลายเปนเอกลกษณ และอตลกษณทองถน ซงมการสบทอด

เปนเวลายาวนานนบรอยป ลวดลายตางๆบงบอกวามหนงเดยวทสระบร ดวยลกษณะมความโดดเดน มเอกลกษณอตลกษณเฉพาะตว จงเปนทนยมยาวนานจนถงปจจบน ซงถาหากกลาวถงถงยามไท ยวน สระบรแลว ในสายศลปวฒนธรรม งานสงทอ และงานหตกรรม ไมมใครทไมรจก

๑. ลวดลายของผา ผาทน ามาท าถงยามไทยวนสระบร ใชผาทอไทยวน ซงจะมการทอผาท ต าบลตนตาล ต าบลพระยาทด ต าบลทาชาง อ าเภอเสาไห ต าบลหนองโน อ าเภอเมอง จงหวดสระบร เปนลวดลายเฉพาะของ ผาทอไทยวน สมยโบราณชาวไทยวนจะมหารทอผาจก ส าหรบท าถงยาม ท าสไบ ท าตนผาซน ปจจบนนการทอจกสญหายไป แตยงมหลกฐานปรากฏใหเหนอยในภาพจตรกรรมฝาผนง มถงยามโบราณ ทเปนสมบตจากบรรพบรษ เปนถงยามจก ถงยามลายขอประแจ อนหมายถง กญแจทพกพาไป เพอใหไขปญหาอปสรรคตางๆนาๆ อนเปนกศโลบายแหงความเชอ และศรทธา ของภมปญญาของคนเกาแก หากลวดลายทงดงามทจะเพมเตม คอลายประกอบตางๆเชน ลายเขยวฯ ซงกแลวแตการรงสรรคของฝมอชางทอแตละบานทสรางขนมา ผาทอไทยวน ลายขอประแจ ผาสไบจก

๑๘

ผาทอไทยวน ลายดอกแกว

ลายดอกแกว เปนผาทอ 6 ตะกอ ลายโบราณ สบทอดภมปญญามาจากบรรพบรษ ใชตดเยบเปนผาถง

ใชนงไปในงานมงคล หรองานในพธตางๆ และผาทน ามาท าถงยาม จะทอตามขนาดของถงยาม สทใชทอเสนยน สเขยวขมา สเหลอง สแดง สกรมทา สด าสทใชทอเสนพง สด า สทใชยกมก สเขยวขมา

ผาทอไทยวน ลายยกดอกสเขา

๑๙

ทอแบบยกดอกสเขา ลวดลายดงเดมของบานทาชาง ต าบลทาชาง อ าเภอเสาไห จงหวด

สระบร

ผาทอไทยวน ลายยกมกแปดเขา

ผาทอยก ลายมก ๘ เขา เปรยบเสมอนความเจรญรงเรองทง ๘ ทศ ของชาวไทยวน การทอ ผายกมก เปนผาทอยกลายในตว โดยใชเสนยนพเศษ 2 ชด เพมจากเสนยนปกตบนกทอผา ลายมก บนผาเกดจากการใชตะกอยก ซงดายยนพเศษชดนตางกบขดและจกตรงทใชดายพงพเศษ เสนยน พเศษ 2 ชดนนประกอบไปดวย ชดแรกใชเสนดายยนสเดยวหรอหลายส ทอเปนลายขดธรรมดา ชดท 2 ใชเสนดายยนทเพมพเศษจากเสนดายยนธรรมดามสเดยวหรอหลายส อาจสอดแทรกดวยเสนไหม หรอดนสตางๆ ลกษณะลวดลายผายกมกเปน

๒๐

ลวดลาย ซ ายาวตดตอกนเปนเสนรวหรอแถบตามทศทาง ของเสนดายยน ลวดลายเรยงชดตดกนหรอเวนระยะหางกนจนเตมหนาผา ผาทอไทยวนลายมกขา

ผาทอไทยวนลายยกมก ๓ เขา

๒) พ หรอ พย ม ๒ ลาย คอ พยลายเสา และ พยลายแห หรอ ลายสบปะรด พ หรอ พย ลายแห

พ ลายแห

๒๑

การเยบตะเขบลายสนดกง ๓) การเยบตะเขบเปนลวดลาย คอ "ปกนก" หรอ “ปกผเสอ (แมงกะบ)” “จองแอวเขยด” และสนดกง การเยบตะเขบของถงยาม ม ๒ ลกษณะ

พ ลายเสา

๒๒

การเยบตะเขบเปนลวดลาย ปกนก

การเยบตะเขบเปนลวดลาย สนดกง

การเยบตะเขบเปนลวดลาย สนดกง เยบส าหรบตอตวตวยามกบสายยาม และเยบปากยาม

การเยบตะเขบเปนลวดลาย จองแอวเขยดส าหรบเยบตอตวยาม เขากบขายาม

ลายจองแอวเขยด

ลายปกผเสอ

๒๓

๔) การท าซบในของยาม

การท าซบในของยาม ใชผาดายดบในการท าซบใน

๒๔

สวนท ๒ คณคาและบทบาทของวถชมชนทมตอมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม ๑. คณคาของมรดกภมปญญาทางวฒนธรรมทส าคญ

ถงยามไท ยวน สระบร โดยเฉพาะถงยามยกมก เปนถงยามลกษณะเฉพาะทมในกลม ชาวไท ยวน สระบร มรปแบบการวางแบบมาแตโบราณ ซงยาวนานกวารอยปจากหลกฐานทมอย ไมพบแบบแผนดงกลาวจากแหลงอน นอกจากกลมชาตพนธไทยวน สระบร

๒. บทบาทของชมชนทมตอมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม ปจจบนชมชนชาวไท ยวน สระบร ไดมการจดการกบมรดกทางภมปญญาดงกลาว

ดงตอไปน ๑. มการจดแสดงถงยามโบราณ เปนนทรรศการหมนเวยน จากการสะสมของเครองใช

โบราณ ณ หอวฒนธรรมไท ยวน สระบร (บานอ.ทรงชย วรรณกล เสยชวตแลว) แตลกหลานยงคงสบทอดอนรกษจดแสดงตอไป ๒. มการสบทอดฝมอจากชางทอยกมกโบราณ มาจนถงปจจบนไมขาดสาย นบเปนเวลาไมนอยกวา 100 ป ซงสามารถหาทมาทไปไดอยางชดเจน จากคณยายทองออน แบงลาภ และนางยพน สกลไทย ราษฎร หม 8 บานตนตาล ต าบลตนตาล อ าเภอเสาไห จงหวดสระบร นางสวางจตร มณศร ภมปญญาทองถนดานการทอผาและท ายาม ต าบลหนองโน อ าเภอเมอง จงหวดสระบร และนางสพตรา ชชม ผสบสานการทอผา ต าบลพระยาทด อ าเภอเสาไห จงหวดสระบร ๓. มการจ าหนายถงยามไท ยวน สระบร อยางแพรหลายในปจจบนจากแหลงทอผาใน ชมชน ต าบลตนตาล ดงน

๓.๑ คณยายทองออน แบงลาภ ภมปญญาทองถน หม 8 ต าบลตนตาล อ าเภอเสาไห จงหวดสระบร ๓.๒ นางยพน สกลไทย ภมปญญาทองถน หม 8 ต าบลตนตาล อ าเภอเสาไห จงหวดสระบร

๓.๓ ศนยทอผาต าบลตนตาล หม 4 ต าบลตนตาล อ าเภอเสาไห จงหวดสระบร

๓.๔ โยนกอทยานทาน าศกดสทธ หม 6 ต าบลตนตาล อ าเภอเสาไห จงหวดสระบร ๓.๕ นางสพตรา ชชม ศนยการเรยนรผาเกบต าบลพระยาทด อ าเภอเสาไห

๒๕

จงหวดสระบร ๔. มการถายทอดการท ายามไทยวนใหแกนกเรยนในสถานศกษา เขตอ าเภอเสาไห

จงหวดสระบร

สวนท ๓ มาตรการในการสงเสรมและรกษามรดกภมปญญาทางวฒนธรรม ๑. โครงการ กจกรรมทมการด าเนนงานของรายการมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม การสบสานและถายทอด (ระบวธด าเนนงาน พนท ชมชน ระยะเวลา และ งบประมาณ)

วธด าเนนการ จดการอบรม เผยแพรการท าถงยามแกบคคลในทองถน และบคคลทวไปทสนใจ นกเรยนใน

สถานศกษา ๒๕ คน พนท โยนกอทยานทาน าศกดสทธ ต าบลตนตาล อ าเภอเสาไห จงหวดสระบร ระยะเวลา ๒ วน งบประมาณ กรมสงเสรมวฒนธรรม ๓๕,๐๐๐ บาท

การพฒนาตอยอดมรดกภมปญญา (ระบวธด าเนนงาน พนท ชมชน ระยะเวลา และงบประมาณ) การอนรกษ ฟนฟ (ระบวธด าเนนงาน พนท ชมชน ระยะเวลา และ งบประมาณ) การศกษา วจย (ระบวธด าเนนงาน พนท ชมชน ระยะเวลา และ งบประมาณ) การด าเนนงานดานอนๆ (ระบวธด าเนนงาน พนท ชมชน ระยะเวลา และงบประมาณ)

๒. ขอมลการสงเสรม สนบสนนจากหนวยงานภาครฐ หรอภาคเอกชน หรอภาคประชาสงคม ๑. สถานศกษา ในพนท อ าเภอเสาไห สนบสนน จดนกเรยนเขารบอบรมการท า

ถงยาม จากภมปญญาทองถน ๒. คณยายทองออน แบงลาภ ภมปญญาทองถน ถายทอดการท าถงยามไทยวน ๓. ครกฤษฏ ชยศลบญ ผทรงคณวฒดานศลปวฒนธรรมและหตถกรรม สนบสนน

การสบสานและถายทอดการท าถงยามไทยวน ใหแกนกเรยน เยาวชน และประชาชน

๒๖

๔. นางสพตรา ชชม ผสบสานการทอผา ถายทอดองคความรการทอผาจกใหแกเยาวชน ๕. นางสวางจตร มณศร ภมปญญาทองถนการทอผา ถายองคความรการทอผา และ

การท าถงยามไทยวน ๖. นางยพน สกลไทย ภมปญญาทองถนการทอผา ถายทอดการท าถงยามไทยวน

๓. มาตรการสงเสรมและรกษามรดกภมปญญาทางวฒนธรรมอนๆ ทคาดวาจะด าเนนการในอนาคต ๑. หนวยงานสงกดทองถนในพนท เชน เทศบาล องคการบรหารสวนต าบล ใหการ

สนบสนน บรรจแผนการพฒนาตอยอดของ มรดกภมปญญาทางวฒนธรรม การท าถงยามไทยวน ๒. สถานศกษา ในพนทสนบสนนการสบสานและการเรยนรภมปญญาของชาว

ไทยวน การท าถงยามไทยวนสระบร ใหแพรหลาย ๓. รวบรายรายชอภมปญญาทองถนการท ายามไทยวนสระบร

สวนท ๔ สถานภาพปจจบน ๑. สถานะการคงอยของมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม

มการปฎบตอยางแพรหลาย เสยงตอการสญหายตองไดรบการสงเสรมและรกษาอยางเรงดวน

ไมมการปฏบตอยแลวแตมความส าคญตอวถชมชนทตองไดรบการฟนฟ ๒. สถานภาพปจจบนของการถายทอดความรและปจจยคกคาม

๑. ภมปญญาทองถนดานการทอผาเชา ผาจก และผาทอยกมก ทน ามาท ายาม มผสบสาน

การทอผานอย ไมเพยงพอกบการท ายาม ๒. ภมปญญาทองถนดานการท าถงยามไทยวน มผสบทอดนอย แตมจ านวนผใชถงยามเปนอยางมาก ถงขนเรยกไดวา มถงยามไวใชงานจรง มถงยามไวเกบสะสม แตถงกระนนกยงไมพอตอความตองการ จงจ าเปนอยางยงทจะตองมการฝกอบรมการท าถงยามไท ยวน สระบรขน

๓. รายชอผสบทอดหลก (เชน บคคล กลมคน เปนตน) รายชอบคคล/หวหนา

คณะ/ กลม/สมาคม/ชมชน

อาย/ชมชน

องคความรดานทไดรบ การสบทอด/จ านวนป

ทสบทอดปฏบต

สถานทตดตอ/ โทรศพท

๒๗

๑.คณยายทองออน แบงลาภ

อาย 72 ป / หม 8

26 ป ศนยทอผาต าบล ตนตาล อ.เสาไห จ.สระบร

2. นางดวงจนทร ทรงโฉม อาย 68 ป / หม 4

26 ป ศนยทอผาต าบล ตนตาล อ.เสาไห จ.สระบร

รายชอบคคล/หวหนาคณะ/

กลม/สมาคม/ชมชน

อาย/ชมชน

องคความรดานทไดรบ การสบทอด/จ านวนป

ทสบทอดปฏบต

สถานทตดตอ/ โทรศพท

3. นางชนาพร จกษพนธ อาย 56 ป / หม 1

10 ป ศนยการเรยนร ผาเกบต าบล พระยาทด อ.เสาไห จ.สระบร

4. ครกฤษฏ ชยศลบญ อาย 43 ป / หม 6

5 ป 0815611777

๕.นางยพน สกลไทย อาย ๕๒ ป ๑๐ ป หอวฒนธรรมพนบานไทยวนสระบร ต.ดาวเรอง อ.เมอง จ.สระบร

๖.นางนสา รอยดวง อาย ๕๒ ป ๑๐ ป ศนยการเรยนร ผาเกบต าบล พระยาทด อ.เสาไห จ.สระบร

๗.นางค าสาด ชนใจ อาย ๕๒ ป ๑๐ ป ศนยการเรยนร ผาเกบต าบล พระยาทด อ.เสาไห

๒๘

จ.สระบร

๘.นางสนทอง บญนาค อาย ๕๔ ป ๑๐ ป ศนยการเรยนร ผาเกบต าบล พระยาทด อ.เสาไห จ.สระบร

สวนท ๕ การยนยอมของชมชนในการจดท ารายการเบองตนมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม ชอ – สกล ๑. ครกฤษฏ ชยศลบญ

๒. นางสพตรา ชชม ๓. นางสวางจตร มณศร

สถานภาพทเกยวของกบมรดกภมปญญาทางวฒนธรรม บคคลในชมชน และผสนใจสบทอด สวนท ๖ ภาคผนวก ๑. เอกสารอางอง ๒. บคคลอางอง ๑. ครกฤษฏ ชยศลบญ ผทรงคณวฒดานศลปวฒนธรรมและหตถกรรม ๒. นางสพตรา ชชม ผสบสานการทอผา ๓. นางสวางจตร มณศร ภมปญญาทองถนดานการทอผายกมก ๘ เขาและ การท ายามไทยวน ๔. นางพยอม สขเกษม ประธานศนยทอผาต าบลตนตาล ๕. นางวงเดอน ยะกล ทปรกษาศนยทอผาต าบลตนตาล ๖. นางทองออน แบงลาภ ภมปญญาทองถนดานการท ายามไทยวน ๗. คณยายสงด วรรณกล หอวฒนธรรมพนบานไทยวนสระบร

๒๙

๓. รปภาพ

๓๐

๓๑

๓๒

๔. ขอมลภาพถาย ขอมลภาพเคลอนไหว หรอขอมลเสยง (ระบประเภทของสอทแนบมา พรอมค าอธบาย

ขอมลภาพถาย ไดแก................................................................. ขอมลภาพเคลอนไหว ไดแก...................................................... ขอมลเสยง ไดแก.......................................................................

๕. ขอมลผเสนอ ชอ-สกล นายกฤษฏ ชยศลบญ......................................... เลขท..29..อาคาร...............หม.......6...ต าบล....ตนตาล......

๓๓

เขต/อ าเภอ.......เสาไห.....จงหวด...สระบร รหสไปรษณย 18160 โทรศพท........-............โทรสาร......................... มอถอ....081 5611777 อเมล...............kritteam@gmail.com........

๖. ขอมลผประสานงาน ชอ –สกล…นายวจกขณ ภสอาด…………………..……………………… โทรศพท............๐๓๖๒๓๑๓๗๒... มอถอ……๐๘๐๙๘๘๖๘๓๓….. หนวยงาน ส านกงานวฒนธรรมจงหวดสระบร