สารบญ

:

วถแหงการ ‘รอด’ 6

(คำานำาสำานกพมพ)

คำาปรารภ 10

พลวตของศาสนาในยคโลกาภวตน 17

สขภาพองครวมกบสขภาพสงคม 73

กฎหมายกบพทธศาสนา 106

วพากษทนนยม จากมมมองของศาสนา 113

ชาวพทธกบสนตภาพ

และวฒนธรรมแหงความตนร 134

ฉอจ ชมชนคนทำาด 159

คนกบตนไมเกอกลกน 178

จาก ร.ศ. 112 ถง ร.ศ. 229 ภยทแปรเปลยน 190

การไกลเกลยแบบพทธ 207

เซกซกบพทธ 229

ภาคผนวก

เรองสวนตว 248

เกยวกบผเขยน 272

6

วถแหงการ ‘รอด’

สภาพการณทวโลกยคนสะทอนสภาวะของ ‘ความ

เสอม’ ไดชดเจน ไมวาในแงของสงคม วถชวต หรอ

สงแวดลอม แมโดยภาพรวมทประจกษคอความเจรญ

ทางวตถ รมรวยดวยเทคโนโลยรดหนาอนตอบสนอง

ความสะดวกสบายในการใชชวตทกแงมม แมกระทงการ

ยดอายใหยนยาว ไมรเจบปวย ไมมแกเฒา และอนาคต

อาจไปไกลถงการพยายามมชวตเปนนรนดร

แตหากเราไมปดหปดตาและไมหลอกตวเอง

จนเกนไป คงยอมรบไดวาความเจรญตางๆ นนเปนดง

เสนทบซอนเดยวกนกบความเสอม และประเทศไทย

7

เชนกนทอยในสภาวการณดงกลาว เหนไดจากเพยง

ชวงหนงทศวรรษทผานมา นอกจากภยธรรมชาตจะทว

ความรนแรงและแปรปรวนมากขน ความขดแยงระหวาง

ผคนในสงคมถอวาเขาขนแตกราว พรอมแตกเปนเสยง

ไดทกขณะ ความเหลอมลำาของมาตรฐานและคณภาพ

ชวตของประชาชนทนบวนจะถางกวางขนทกท ผคนดจะ

พากนทกขงายขน สขนอยลง ฯลฯ

เหลานใชการวพากษสงคมไทยในแงลบเลว-

รายเกนจรง แตอยทเราจะกลามองและพรอมยอมรบ

เพอรวมกนคนหาคำาตอบอนนำาไปสการเปลยนแปลง

ทดขนหรอไม?

พระไพศาล วสาโล ผซงไดรบการยอมรบ

ในวงกวางวาสามารถเชอมโยงความรดานพทธธรรม

มาอธบายความเปนไปของชวตและสงคมไดอยาง

ชดเจน สมสมย ทงในมตสวนบคคล เศรษฐกจ และ

การเมอง ปรากฏเปนผลงานมากมายตอเนองมาตลอด

สามทศวรรษ

เชนเดยวกบผลงานสเลมของทานในชดน

ไดแก มงไปสหนใด บทความซงเนนถงการคนพบความ

สขทแททามกลางความผนผวนปรวนแปรของสงคม

กอนสายใยจะขาดสะบน บทความบนทกถงเหตการณ

ความขดแยงในบานเมอง และหนทางนำาไปสความ

สมานฉนท ทางธรรม บทความขนาดยาววาดวยบทบาท

8

และคณคาของพทธศาสนาทามกลางกระแสโลกาภวตน

และ ธรรมไมไดเทศน รวมปาฐกถาและคำาบรรยาย

ในโอกาสตางๆ เชอมโยงกบคณภาพชวตและสงคม

ทสงบสนต

จากคำาปรารภและคำาถามในตอนตน...ทาม-

กลางความเปนอยและเปนไปของสงคมไทยในปจจบน

เชอวางานเขยนลาสดชดนของพระไพศาล วสาโล จะม

สวนเออใหคณไดพจารณาใครครวญหาคำาตอบอนจะนำา

ไปสสงทดขนรวมกน

เพราะหากสงคมไปไมรอด เราทกคนจะรอด

หรอ...

นภา เผาศรเจรญ

บรรณาธการพเศษ

7 มกราคม 2555

10

วากนวาโลกาภวตนนนมใชของใหม หากเกดขนมา

เปนระยะๆ แตโลกาภวตนอยางทเหนและเปนอยทกวน

นเปนปรากฏการณทเพงเกดขนเมอสองทศวรรษนเอง

อนเปนผลจากความเปลยนแปลงทางการเมองระดบ

โลกและนวตกรรมทางเทคโนโลยทรดหนาอยางรวดเรว

กระแสโลกาภวตนนนไดนำาความเปลยนแปลงอยางมาก

มาสสงคมทกระดบ และสงผลกระทบตอทกมตทมนษย

เกยวของ หนงในนนคอศาสนา

เคยมผรคาดการณเมอหลายปกอนวากระ-

แสโลกาภวตนจะทำาใหศาสนาตกเปนฝายตงรบและม

คำาปรารภ

11

อทธพลลดลง แตทกวนนกเหนไดชดวาศาสนาหาไดลด

ความสำาคญลงไม หากยงมบทบาทอยางมาก โดยเฉพาะ

ในทางการเมอง ไมวาในตะวนตกหรอตะวนออก อยางไร

กตาม ปฏเสธไมไดวาศาสนาทกศาสนาไดรบผลกระทบ

ไมนอยจากกระแสโลกาภวตน บางกถกอทธพลของลทธ

บรโภคนยมครอบงำา บางกหนมาตอบโตและตอตาน

โลกาภวตน หรอกลายมาเปนเครองมอในการตอสกบ

อทธพลจากภายนอก

พทธศาสนาจะปรบตวอยางไรทามกลางกระ-

แสโลกาภวตน นเปนคำาถามทนาหาคำาตอบ หนงสอ

เลมนแมไมมคำาตอบทชดเจน แตจากประสบการณใน

ประวตศาสตรและจากบทเรยนทวโลก ทำาใหเชอได

วาพทธศาสนาจะอยไดอยางมนคงกตอเมอสามารถ

บรรเทาความทกขของผคนได ตงแตเรองพนฐาน คอ

ชวตความเปนอย ไปจนถงความสงบเยนในจตใจ นน

หมายถงการไมแยกขาดจากสงคม หากมสวนรวมในการ

แกปญหาสงคมควบคไปกบการแกปญหาชวต ใสใจใน

การสรางความเปนธรรมในสงคมควบคไปกบการพฒนา

จตใหเปนอสระจากความทกข คนพบความสขภายใน

โดยไมเปนทาสวตถหรอโลกธรรม

‘โลก’ กบ ‘ธรรม’ ไมไดแยกขาดจากกน ทาง-

ธรรมไมจำาตองตรงขามกบทางโลก หรอขนานกนอยาง

ไมมวนบรรจบ แทจรงแลวทางธรรมควรประสานกบ

ทางโลก เพอชกนำาทางโลกใหมงสความผาสกและสงบ

12

สนต ปราศจากการเบยดเบยนทงตอมนษยดวยกนและ

ตอธรรมชาต

บทความทรวมพมพในหนงสอเลมนสวนใหญ

เปนบทความขนาดยาวทเขยนในโอกาสตางๆ กน แม

ประเดนจะหลากหลาย แตมพทธศาสนาเปนแกนกลาง

หรอมองจากมมของพทธศาสนา โดยมลกษณะกง

วชาการ

นอกจากเลมนแลว ยงมอกสามเลมทออกมาใน

ชดเดยวกน คอ มงไปสหนใด กอนสายใยจะขาดสะบน

และ ธรรมไมไดเทศน แตละเลมมจดเนนทตางกน กลาว

คอ มงไปสหนใด เนนเกยวกบการรกษาใจใหเปนสข

ทามกลางความผนผวนปรวนแปร กอนสายใยจะขาด

สะบน เนนเกยวกบเหตการณบานเมองและแนวทาง

การสรางสมานฉนทในสงคมไทย สวน ธรรมไมไดเทศน

เปนงานรวมปาฐกถาและคำาบรรยายในโอกาสตางๆ ซง

เนนถงความสมพนธระหวางคณภาพจต ชวตทผาสก

และสงคมทสงบสนต

ขอขอบคณคณนภา เผาศรเจรญ ซงนอกจาก

รเรมและสนบสนนใหมหนงสอชดนแลว ยงรบเปน

บรรณาธการตนฉบบใหดวยความใสใจทงๆ ทมงาน

ประจำารดตว ทำาใหหนงสอชดนสำาเรจดวยด พรอมกน

นขอขอบคณสำานกพมพโพสตบกสทเหนวาหนงสอชดน

13

มคณคาควรแกการเผยแพรใหกวางขวาง หวงวาผอาน

จะไดรบประโยชนสมความมงหวงของผจดพมพ

พระไพศาล วสาโล

1 มกราคม 2555

17

พลวตของศาสนาในยคโลกาภวตน

“อนาคตของศาสนากำาลงววฒนสความดบสญ

ความเชอในสงศกดสทธและอำานาจเหนอธรรมชาตทฝน

กบกฎธรรมชาตจะเสอมถอย และกลายเปนเพยงความ

ทรงจำาทางประวตศาสตรทนาสนใจเทานน...ความเชอ

ในอำานาจเหนอธรรมชาตมแตจะสาบสญไปทวโลก อน

เปนผลจากความรทางวทยาศาสตรทแพรหลายและ

พอเหมาะพอสมมากขนทกท...กระบวนการนเกดขน

อยางไมอาจหลกเลยงได”

แอนโทน วลเลซ

18

จวบจนเมอไมกทศวรรษมานมความเชอมน

ในหมนกวชาการตะวนตกจำานวนไมนอยวาวนเวลา

ของศาสนากำาลงจะหมดไป ยงความทนสมยแพรหลาย

มากเทาไร ศาสนากจะหมดบทบาทลงไปเรอยๆ นอก

จากแอนโทน วลเลซ นกมานษยวทยาดานศาสนานาม

กระเดอง จะประกาศคำาพยากรณขางตนอยางมนใจเมอ

เกอบ 40 ปทแลว ปเตอร เบอรเกอร นกสงคมวทยา

ชอกองโลก เปนอกผหนงททำานายไวเมอป 1968 วา

“เมอถงศตวรรษท 21 มแนวโนมวาพวกทเชอในศาสนา

จะพบเหนไดตามลทธนกายเลกๆ ซงกระจกอยดวยกน

เพอตอตานวฒนธรรมแบบโลกยๆ ทแพรไปทวโลก” น

หาใชทศนะทแปลกใหมแตประการใดไม ยอนไป 100 ป

เศษ เออรเนสต เรนงต นกประวตศาสตรชาวฝรงเศส

กเคยแสดงความเชอมนวา “อสลามเปน ‘ศาสนาสดทาย’

ทมนษยชาตไดสรางขน”

ขอสรปดงกลาวเกดขนไดกเพราะผคนเปนอน

มากมความมนใจวาความทนสมยจะนำาเหตผลเขามา

แทนทศรทธา นำาวทยาศาสตรเขามาแทนทศาสนา (และ

ไสยศาสตร) และความเจรญทางเทคโนโลยอยางตอเนอง

เปนลำาดบ ตลอด 2 ทศวรรษทผานมาดเหมอนจะบงบอก

ถงชยชนะของวทยาศาสตรทมตอศาสนาและโลกทศน

ดงเดมทมศาสนาเปนพนฐาน จนเกดความเชอวาศาสนา

หากจะยงมอยกจะถกเบยดขบใหอยชายขอบของสงคม

19

หรอนบถอในกลมคนเลกๆ ถกจำากดใหมบทบาทแตใน

ระดบบคคล แตไรอทธพลตอสงคม สงทคนยคใหมจะ

นบถอแทนกคอศาสนาแหงเหตผล

เมอตนศตวรรษทแลว ชารลส อเลยตทำานาย

วาศาสนาในอนาคตจะไดแกอดมคตทางโลก คอ

ประชาธปไตย การศกษา การปฏรปสงคม และการ

แพทย ใชแตชาวตะวนตกเทานน แมชาวตะวนออก

ทไดประสบสมผสกบอำานาจแหงความทนสมยกเชอ

เชนกน ขาน เคอมาน ปญญาชนอหรานเมอศตวรรษกอน

กเชอเชนกนวาศาสนาทแทจรงกคอความสวางเรอง

แหงเหตผลและสทธความเสมอภาค หรอพดใหชดเจน

กวานนอกกคอ ‘ตกสง’ การคนพบทางอตสาหกรรม

โรงงาน การขยายการสอสาร การเผยแพรความร

สวสดการ และกฎหมายทยตธรรม

การฟนตวของศาสนา

แตแลวนบแตทศวรรษ 1970 เปนตนมา สงท

โลกไดประจกษกคอการฟนตวของศาสนาตางๆ ทวโลก

ซงสวนทางกบทฤษฎโลกยานวตร (secularization) ท

ยดถอมาชานาน พฒนาการในชวงเวลาดงกลาวบงชวา

ความทนสมยไมเพยงแตลมเหลวในการยตบทบาทของ

ศาสนา การณกลบเปนวาความทนสมยยงมสวนไมนอย

ตอการเตบใหญขยายตวของศาสนาตางๆ ทวโลก ดงจะ

ไดกลาวตอไป

20

การเตบใหญของศาสนาอาจเหนไดจากการ

เพมจำานวนของผนบถอศาสนาสำาคญ อาท ในแอฟรกา

และเอเชย ผทนบถอศาสนาครสตเพมจำานวนอยาง

รวดเรวในชวง 3 ทศวรรษ นบแตป 1970 ครสตชนได

เพมขนเปน 3 เทา จนมจำานวนสงถง 300 ลานคนใน

เอเชยและ 360 ลานคนในแอฟรกา ใชแตเทานน ใน

สหรฐอเมรกา ศาสนาครสตกเรมกลบมาไดรบความนยม

ใหม ดงเหนไดจากการเตบใหญของโบสถอยางใหมท

เรยกวาอภมหาโบสถ หรอ megachurch ซงมอตราการ

เตบโตสงทสดในประเทศนน โบสถดงกลาวสามารถดง

คนมาฟงเทศนแตละครงนบหมนๆ คน มกจกรรมทาง

ศาสนาทงวนตลอดสปดาห โดยมคนมารวมไมขาด ทาง

ดานศาสนาอสลาม ความแพรหลายและความตนตวของ

มสลมเปนปรากฏการณทเกดขนทงในตะวนออกกลาง

เอเชยตะวนออกเฉยงใต และอดตสหภาพโซเวยต อกทง

ยงแพรไปถงยโรปและสหรฐอเมรกา สวนพทธศาสนาก

เปนอกศาสนาหนงซงไดรบความนยมเพมขนอยางเหน

ไดชดในตะวนตก ขณะทในเอเชย ผคนทกลบมาศรทธา

นบถอพทธศาสนากมมากขนเรอยๆ

ไมเพยงแตการเพมจำานวนผนบถอเทานน 3

ทศวรรษทผานมา ศาสนาตางๆ ยงมบทบาททางสงคม

และมอทธพลตอประเดนสาธารณะมากขน หาไดจำากด

อยเฉพาะวถชวตสวนตวอยางทมการคาดการณกน

ไม บทบาทสาธารณะททวโลกใหความสนใจมากเปน

21

พเศษกคอบทบาททางการเมอง ดงกรณการปฏวตแบบ

อสลามในอหราน รวมทงบทบาทของอสลามในการเมอง

ของทงฝายรฐบาลและฝายคานในอยปต แอลจเรย

ปากสถาน อฟกานสถาน อนโดนเซย มาเลเซย ยงไม

ตองพดถงขบวนการแบงแยกดนแดนทใชศาสนาอสลาม

เปนอดมการณหลกในอดตสหภาพโซเวยตและจน ใน

สหรฐอเมรกา กลมครสเตยนฝายขวา (Christian Right)

ไดกลายเปนกลมการเมองทมอทธพลตอการเมองระดบ

ชาต และมบทบาทสำาคญตอนโยบายตางๆ ของรฐบาล

อาท การทำาแทง รกรวมเพศ การโคลนนง ในอนเดย

การชศาสนาฮนดไดเปนปจจยสำาคญใหพรรคการเมอง

เลกๆ เมอสบกวาปทแลวไดเปนรฐบาลในปจจบน ขณะ

เดยวกน ความแตกตางทางดานศาสนากไดกลายเปน

ความขดแยงภายในประเทศ ไมวาอนเดย ศรลงกา

ไอรแลนดเหนอ และทกำาลงวตกกนกคอความขดแยง

ระหวางประเทศ โดยเฉพาะระหวางอนเดยกบปากสถาน

ซงมศาสนาเขามาเกยวของอยางสำาคญ

ปจจยแหงการกลบมาของศาสนา

มเหตผลหลายประการททำาใหศาสนากลบมา

มบทบาทใหมในประเทศตางๆ ทวโลก ปจจยเหลานม

ความสมพนธกบความทนสมยและกระบวนการสราง

ความทนสมยเปนอยางมาก ไดแก

22

ก. ความเสอมถอยของชมชนแบบดงเดม

กระบวนการสรางความทนสมยในประเทศ

ตางๆ ไดกอใหเกดผลกระทบอยางมากตอชมชนตาม

ประเพณดงเดม สวนใหญอยในสภาวะเสอมถอยหรอ

ถงกบแตกสลาย ทำาใหผคนจำานวนไมนอยหลงไหลเขา

สเมองใหญ ซงมวฒนธรรมและสภาพความเปนอยท

แตกตางอยางมากจากชมชนดงเดม โดยเฉพาะวถชวต

แบบปจเจกนยม และการไหลบาของบรโภคนยมและ

วฒนธรรมตะวนตกหรอเสรนยม สงทเกดขนตามมา

คอความรสกแปลกแยก โดดเดยว และไรราก ในสภาพ

ดงกลาว กลมคนเหลานไดพบวาศาสนาหรอชมชนทาง

ศาสนานนสามารถชวยใหตนปรบตวเขากบสงคมและ

วฒนธรรมเมองได เปนเสมอนฉนวนหรอเบาะทชวย

ตานทานแรงอดจากสภาพสงคมแวดลอมทพรอมจะ

ทวมทบหรอคกคาม ในสหรฐอเมรกา องคกรครสเตยน

ฝายขวาซงเตบใหญตงแตทศวรรษ 1980 สมาชกสวน

ใหญลวนเปนผอพยพจากหวเมองไปยงเมองใหญๆ โดย

เฉพาะในภาคใต ในตะวนออกกลาง ชมชนและประเพณ

อสลามชวยใหคนทมาจากชนบทไมรสกแปลกแยกเมอ

เขามาอยในเมอง แมแตเครองแตงกายแบบอสลาม

เชน ผาคลมหว กชวยใหเขารสกวาไมไดตดขาดจาก

วถชวตดงเดมทคนเคย ความรสกสบเนองกบวถชวต

แบบเดมแมจะอยในเมองททนสมย รวมทงการมชมชน

สงกด เปนสงทผคนไดรบจากการนบถอและปฏบต

23

ตามประเพณอสลาม และเปนสาเหตสำาคญประการ

หนงททำาใหศาสนาอสลามแพรหลายในเมองใหญๆ ทง

ในตะวนออกกลางและเอเชยตะวนออกเฉยงใต เรายง

พบปรากฏการณนไดแมกระทงในญปน ดงเหนไดจาก

การเตบใหญอยางรวดเรวของโสกะกกไก จนกลายเปน

องคกรพทธศาสนาทใหญทสดในประเทศ สมาชกของ

องคกรดงกลาวสวนใหญกคอคนทอพยพจากชนบท

เขามาอยในเมอง

ข. แรงบบคนทางเศรษฐกจ การเมอง และการถกผลก

ใหอยชายขอบ

ความลมเหลวของรฐบาลในการปรบปรง

วถชวตความเปนอยของผคน ซงบอยครงกลบทำาให

ประชาชนลำาบากยากแคนขน โดยทยงพฒนามากเทาไร

ชองวางระหวางคนยากคนจนกบรฐบาลกยงมากขน

ทกท สภาพเชนนไดทำาใหผคนในหลายประเทศเสอม

ศรทธาในรฐบาล ขณะเดยวกนกเปดพนทใหศาสนา

ไดเขามามบทบาทมากขน ในบางประเทศ องคกรทาง

ศาสนาไดกลายเปนทพงอยางเดยวทประชาชนฝาก

ความหวงได เนองจากรฐบาลอยในสภาพลมละลาย ไร

ความชอบธรรม คอรรปชนแพรระบาด ระบบราชการ

ไมทำางาน เพราะเกดภาวะสงครามกลางเมองหรอเกด

ความโกลาหลทางเศรษฐกจการเมองทวประเทศ ดง

ทเกดกบหลายประเทศในทวปแอฟรกา ผคนพบวา

24

ศาสนจกร (ครสต) เปนทเดยวทตนสามารถไปหาเพอ

ขอความชวยเหลอดานวตถ รวมทงความหวง

สงทนาสงเกตคอ ในประเทศเหลาน องคกร

ทางศาสนาซงขยายตวอยางรวดเรว จำานวนไมนอย

เปนองคกรทเนนผลตอบแทนคอความสำาเรจทางโลก

โดยเฉพาะความมงคงรำารวย และสมาชกสวนใหญของ

องคกรเหลานกคอคนยากคนจน อาท ขบวนการเอล

ชดได (El Shaddai) ซงเปนขบวนการทางครสตศาสนา

ทใหญทสดในฟลปปนส มสมาชกไมตำากวา 5 ลานคน

ทวประเทศ การชมนมทกวนเสารในกรงมะนลาจะม

สมาชกเขารวมนบแสนคน กจกรรมสำาคญนอกจากจะ

ไดแกการฟงเทศนของผนำาซงเปนฆราวาสแลว ผคนยง

มาเพอรบพรและบรจาคเงน ดวยความหวงวาจะประสบ

โชคลาภหรอปลอดพนจากความยากจน อนเปนจดเนน

ในคำาสอนขององคกรน ไมตองสงสยเลยวาสมาชกของ

ขบวนการนสวนใหญกคอคนระดบลางทงในเมองและ

ชนบท

ในไนจเรย ซง 1 ใน 3 ของประชากรมรายได

ไมถง 1 ดอลลารตอวน องคกรทางศาสนาครสตท

เตบโตอยางรวดเรวทสดกคอวนเนอรส เชรช (Win-

ner’s Church) ทกอาทตยจะมสมาชกรวมชมนมถง

50,000 คน คำาสอนทดงดดผคนมามากมายกคอคำาสอน

ทเนนเรองความมงคง นอกจากองคกรดงกลาวแลว ใน

ไนจเรยยงมองคกรศาสนาใหมๆ ทำานองเดยวกนผด

25

ขนใหมมากมาย ขบวนการทางศาสนาอยางเอลชดได

และวนเนอรส เชรช ซงมเอกลกษณอยทคำาสอนทเรยก

วาเทววทยาเพอความมงคง (prosperity theology) ได

เกดขนมากมายในหลายประเทศ โดยเฉพาะประเทศท

ถกรมเราดวยปญหาความยากจน และสามารถดงดดคน

ยากจนไดมากมาย แนนอนวาองคกรเหลานไมสามารถ

หยบยนความมงคงใหแกผนบถอไดถวนทว แตสงหนง

ททำาสำาเรจกคอการหยบยนความหวง และความหวง

ในทามกลางระบบเศรษฐกจการเมองทลมเหลวนเอง

ทสามารถดงดดคนยากจนใหเขาหาองคกรทางศาสนา

เหลานได

ความบบคนทางเศรษฐกจไมใชแคปจจยเดยว

ทผลกดนใหผคนเขาหาศาสนา ความบบคนและความ

สนหวงทางการเมองกมบทบาทสำาคญเชนเดยวกน ใน

ตะวนออกกลางซงรฐบาลเปนเผดจการและปดกนการ

แสดงออกทางการเมองของประชาชน สเหรากลายเปน

สถานทเดยวทประชาชนสามารถถกเถยงการเมองรวม

ทงวพากษวจารณรฐบาลได ในอหราน ศาสนาอสลามได

กลายเปนคำาตอบเดยวทเหลออยในการตอสกบรฐบาล

เผดจการของพระเจาชาห ในปาเลสไตน การบบคน

ของกองกำาลงอสราเอล ผนวกกบความสนหวงในรฐบาล

ของตน ทำาใหชาวปาเลสไตนจำานวนไมนอยหนมาพง

พระเจาและเขาหาขบวนการศาสนาแบบหวรนแรงเปน

คำาตอบ กรณตะวนออกกลางเปนตวอยางชดเจนของ

26

ความลมเหลวของสถาบนการเมองและอดมการณสมย

ใหม ไมวาชาตนยม ทนนยม สงคมนยม ซงไมสามารถ

แกปญหาของประเทศ อกทงยงประสบความลมเหลว

ในการกระจายผลพวงทางเศรษฐกจไปสประชาชน ซง

ลวนผลกดนใหผคนเขาหาทางเลอกใหม คอศาสนาและ

ขบวนการทางศาสนา

ค. การรกรานของความเชอแบบโลกยวสยและวฒน-

ธรรมเสรนยมทมตอศาสนา

กระบวนการสรางความทนสมยทวทงโลก

มกจะตามมาดวยการเผยแพรแนวคดแบบโลกยวสย

(secularism) และวฒนธรรมเสรนยม ซงมกจะสวนทาง

หรอขดแยงกบแนวคดทางศาสนา และมผลทำาให

ศาสนาถกลดบทบาทลง ในหลายประเทศ นโยบาย

สรางความทนสมยจะมทาทเปนปฏปกษตอศาสนา

โดยตรง เนองจากเหนวาศาสนาเปนตวขดขวางความ

เจรญของประเทศ ในบางประเทศ การทำาใหรฐเปนรฐ

แบบโลกยวสย (secular state) หมายความถงการลด

อภสทธของศาสนาทมอยเดม รวมทงการขบศาสนา

ออกไปจากสถาบนตางๆ ของรฐ เชน ระบบการศกษา

สภาพเหลานทำาใหผนบถอศาสนาจำานวนมากรสกวา

ศาสนาของตนกำาลงจะถกบอนทำาลาย และนบวนจะไมม

ทยนในสงคม ความรสกจนตรอกไดกระตนใหผนบถอ

ศาสนาทนเฉยตอไปไมได หากตองลกขนส โดยมทาท

27

เปนปฏปกษอยางรนแรงและโกรธเกรยวตอวฒนธรรม

สมยใหมจนดเหมอนตอตานความทนสมย ผลกคอการ

เตบโตของกลมเครงจารต (fundamentalist) ในแวดวง

ศาสนาตางๆ ทวโลก

ในอยปต นโยบายตอตานศาสนาอสลามของ

ประธานาธบดนสเซอร รวมทงการปราบปรามกลม

มสลมบราเธอรฮด (Muslim Brotherhood) ไดทำาให

กลมนพฒนามาเปนกลมหวรนแรงและมจดยนแบบเครง

จารต เชนเดยวกน นโยบายสรางประเทศใหทนสมยตาม

แนวทางโลกยานวตรของพระเจาชาหในอหราน ทำาให

แมแตการแตงตวตามประเพณอสลาม เชน ใสผาคลม-

หว กลายเปนสงผดกฎหมาย ขณะเดยวกน อภสทธ

ของกลมนกบวชกถกลดทอน โรงเรยนสอนศาสนาถก

รฐบาลควบคม ยกเลกปฏทนอสลาม เหลานลวนทำาให

ผเครงศาสนาเกดความกลววาศาสนาอสลามจะถกขจด

ไปจากอหราน ผลคอเกดบคคลอยางโคไมนขนมา และ

เมอถกปราบปรามอยางหนก กลมมสลมทนำาโดยโคไมน

กมทาทแขงกราวและเขมแขงขน จนสามารถกอการ

ปฏวตอสลามได

การรกรานของแนวคดแบบโลกยวสยและ

เสรนยมจนเบยดขบศาสนาออกไปยงเหนไดในสหรฐฯ

ขบวนการเครงจารตในสหรฐฯ เรมตนขนเมอพบวา

แนวคดเสรนยมแพรเขาไปในศาสนจกร จนบางคน

ประกาศวาศาสนาอนาคตจะไมมโบสถ ไมมคมภร

28

และการสกการะบชาพระเจา คานยมแบบโลก เชน

ประชาธปไตยจะมาเปนศาสนาแทน แตขบวนการ

ดงกลาวขยายตวอยางมากเมอแนวคดอยางใหม อาท

สตรนยมและเสรนยมแพรหลาย จนกระทงพฤตกรรม

ทขดแยงกบศาสนา เชน การทำาแทง รกเสร และรก

รวมเพศ กลายเปนเรองทยอมรบกนทวไป ในขณะท

การสวดมนตกลบถกหามในโรงเรยนหรอสถานทของรฐ

ในสภาพเชนน ชาวครสตทเครงศาสนาจงลกขนสเพอ

ปกปองศาสนาของตว ในทศนะของคนเหลาน ตะวนตก

กำาลงเขาสยคมด “ทะเลแหงความสนหวงและปนปวน

ทอดยาวขางหนาไมจบสน...เวนเสยแตเราจะลกขนส”

โลกาภวตนกบขบวนการเครงจารต

ขบวนการศาสนาแบบเครงจารตทเรยกวา

fundamentalist เปนปรากฏการณสมยใหม โดยเปน

ทงปฏกรยาตอความทนสมย ขณะเดยวกนกไดรบ

อทธพลจากความทนสมยไมนอยดวย (อาท การ

ตความคมภรตามตวอกษร) เพราะผนำาขบวนการดง-

กลาวจำานวนไมนอยไดรบการศกษาแบบสมยใหม (ใน

อนโดนเซย ขบวนการเครงจารตเรมตนจากนกศกษาใน

มหาวทยาลยทางโลก นเปนเหตผลททำาใหมหาวทยาลย

เปนจดเรมตนของกระแสการเรยกรองใหเขมงวดในทาง

ศาสนา เชน สวมผาคลมหวตามสถานทสาธารณะ รวม

ทงการเรยกรองใหจดสถานทละหมาดในทสาธารณะ)

29

ในปจจบน บทบาทของขบวนการศาสนาเครงจารต

ไดกลายเปนปรากฏการณทางศาสนาทเดนชดทสด

อนหนง จนกลาวไดวาเมอพดถงศาสนาในยคโลกาภวตน

จะละเวนขบวนการดงกลาวมไดเลย แมวาขบวนการ

ประเภทนมกำาเนดมากอนกระแสโลกาภวตน แตโลกา-

ภวตนกมสวนไมนอยในการสรางความเตบใหญใหแก

ขบวนการดงกลาว

แตกอนอนควรทำาความเขาใจลกษณะรวมของ

ขบวนการศาสนาเครงจารต

แมคำาวา fundamentalism มกำาเนดเปนครง

แรกจากกลมศาสนาครสตนกายเพรสไบทเรยนใน

สหรฐอเมรกาเมอป 1910 ซงเรยกจดยนทางศาสนาของ

ตนเองวาเปนการกลบไปหาความเชอพนฐาน (funda-

mental) แตในปจจบน คำาวา fundamentalism เปนคำา

ทวไปทใชกบกลมศาสนาตางๆ ไมเจาะจงวาเปนศาสนา

ครสตเทานน แมวากลมเหลานจะมความแตกตางกน

ในดานความเชอ แตกมลกษณะรวมหลายประการ อาท

- ความกลววาศาสนาของตนจะถกทำาลาย

- การตอตานแนวคดแบบโลกยวสยและ

เสรนยม รวมถงประชาธปไตยดวย (แมแตกลมศาสนา

เครงจารตในสหรฐฯ กระแวงประชาธปไตยวาจะนำาไป

ส ‘กฎหม’ และการปกครองแบบคอมมวนสต)

- การมปฏกรยาทโกรธเกรยวและกาวราว (และ

บางครงกรนแรง)

30

- การตอสเพอความอยรอดของศาสนาตน

- การเลอกเฟนคำาสอนและประเพณจากอดต

รวมทงเหตการณสำาคญในประวตศาสตรและตำานาน

จากอดต (โดยตความจากมมมองของตน) มาใชในการ

สรางอตลกษณของตน รวมทงเปนเครองมอในการตอส

ทางการเมอง

กระแสโลกาภวตนไดมสวนขยายปฏกรยาและ

เพมความเขมขนใหแกขบวนการเหลานมากขน สวน

หนงกเพราะกระแสโลกาภวตนไดทำาใหแนวความคด

และคานยมแบบโลกยวสยแพรขยายและทะลทะลวงไป

ยงพนทตางๆ ไดมากขน ผานเครอขายโทรคมนาคม

เชน โทรทศนผานดาวเทยมและอนเตอรเนต ตลอด

จนผานการทองเทยว และคานยมแบบโลกยวสยอยาง

สำาคญทมากบสออเลกทรอนกสและนกทองเทยวกคอ

วฒนธรรมบรโภคนยม เสรภาพในการบรโภคและการ

แตงกาย รวมทงการใชชวตและเพศสมพนธ ไดกระตน

ปลกเราขบวนการเครงจารตใหมปฏกรยารนแรงขน

ขณะเดยวกน กระแสโลกาภวตนยงไดตอกยำา

ความเชอของขบวนการเครงจารตในเรองการสมคบ

คดกนทำาลายศาสนาของตน ทฤษฎสมคบคดเปนหนง

ในความเชอทฝงลกในกลมเครงจารตทวโลก การแพร

สะพดของกระแสโลกาภวตนไดทำาใหกลมเหลานเชอ

วาการสมคบคดทำาลายศาสนาของตนนนไดทำากนอยาง

เปนขบวนการโดยเครอขายขามชาต อาท ขบวนการ

31

ขวาใหมในสหรฐฯ เชอวาความเสอมทางดานศลธรรม

ของประชาชนอเมรกนเปนเพราะการสมคบคดของ

กลมมนษยนยมทมแนวคดแบบโลกยวสย (secular

humanists) ทมหลายฝายหนนหลง อาท สหภาพ

โซเวยต นายทนแถบวอลลสตรท กลมยว ไอเอมเอฟ

ธนาคารโลก บางกเชอวาสหรฐฯ กำาลงจะถกปกครอง

ดวย ‘รฐบาลโลก’ ซงประกอบดวยสหประชาชาต ไอ-

เอมเอฟ องคการการคาโลก ซงเปนพวกตอตานศาสนา

หรอตอตานพระเจา (anti-christ)

ในทำานองเดยวกน กลมขบวนการเครงจารต

อสลามนบตงแตโคไมนไปจนถงอลเคดากเชอวาม

เครอขายระดบโลกซงนำาโดยสหรฐฯ และยวทมงทำาลาย

ศาสนาอสลาม ความเชอดงกลาวทำาใหมสลมเปนอน

มากทงในตะวนออกกลางและเอเชยเชอวาเหตการณ

วนท 11 กนยายน มใชเปนฝมอของกลมมสลมใดๆ หาก

เปนแผนการทสหรฐฯ และยวรวมกนทำาขนเพอหาเหต

ทำาลายอสลามทงในอฟกานสถานและทอนๆ ทวโลก

อยางไรกตาม กระแสโลกาภวตนมไดมผลในทางคกคาม

ตามสายตาของกลมเครงจารตเทานน หากยงมผลใน

ทางบวกตอกลมดงกลาวดวย กลาวคอ กลมเหลานได

อาศยกระแสโลกาภวตนในการขยายตวและแพรอทธพล

ไปทวโลกดวยเชนกน เชน อาศยโทรคมนาคมผาน

ดาวเทยมและอนเตอรเนตในการเผยแพรขาวสารขอมล

ไปยงประเทศตางๆ และสามารถเดนทางขามประเทศได

32

อยางสะดวกเพอสรางเครอขายทวโลก นอกจากนนยง

ใชประโยชนจากเครอขายการเงนนานาชาตเพอโอนเงน

หรอประกอบธรกรรมและทำาธรกจเพอเปนทนสนบสนน

องคกรของตน ดงกรณอลเคดาซงมธรกรรมอยทวโลก

และยากแกการสบหา

โลกาภวตนกบการกลบมาของศาสนา

กระแสโลกาภวตนไมเพยงชวยใหกลมเครง

จารตหรอกลมศาสนาหวรนแรงหรอสดโตงซงเปนสวน

นอยของผนบถอศาสนาขยายตวเทานน หากยงมสวน

อยางมากในการทำาใหขบวนการศาสนาอนๆ ทมความ

เขมขนรนแรงนอยกวาเตบโตขนทวโลกดวย

ทเปนเชนนกเพราะกระแสโลกาภวตนไมเพยง

แตจะทำาใหคานยมแบบโลกยวสย เสรนยม และบรโภค

นยมแพรขยายไปทวโลกอยางไมเคยปรากฏมากอน จน

บางคนเรยกกระบวนการนวาการทำาใหวฒนธรรมเปน

หนงเดยวกน (homogenization of culture) หรอเรยก

อยางเจาะจงวา McDonaldization หากยงกอใหเกด

ชองวางระหวางคนรวยกบคนจนมากขน รวมทงสราง

แรงบบคนทางเศรษฐกจเพมขนแกประชาชนจำานวน

มาก ซงไดกลาวแลววาเปนปจจยประการหนงทผลกดน

ใหผคนจำานวนไมนอยหนไปพงศาสนา หรอทำาใหศาสนา

กลบมามบทบาทตอผคนมากขน

ความยากจนและชองวางทางเศรษฐกจทถาง

33

กวางขนในยคโลกาภวตนสามารถเหนไดจากตวเลข

ตอไปน

- ขณะทประชาชน 200 ลานคนมรายไดลดลง

ระหวางป 1965-1980 แต 14 ปใหหลง คอระหวางป

1980-1995 ประชาชนทมรายไดลดลงเพมจำานวนเปน

1,000 ลานคนหรอกวานน

- ในชวง 30 ปทผานมา ประชากรโลก 1 ใน 5

ทอยระดบลางมรายไดรวมกนแลวลดลงจาก 2.3% ของ

สนทรพยทวโลกมาเปน 1.4% ขณะทประชากร 1 ใน 5

ทอยบนสดมรายไดรวมกนแลวเพมขนจาก 70% เปน

85%

เหนไดวายงโลกเขาสยคโลกาภวตนมากเทาไร

ผคนจำานวนมากขนกลบยากจนลง ขณะเดยวกน คนท

รวยอยแลวกรำารวยมากขนเทานน ชองวางดงกลาวมได

ถางกวางขนระหวางประเทศรวยกบประเทศจนเทานน

หากรวมถงชองวางระหวางคนรวยกบคนจนในประเทศ

ดวย ปรากฏการณดงกลาวมไดเกดขนเฉพาะในเอเชย

แอฟรกา และลาตนอเมรกาเทานน แมในสหรฐฯ เอง

คนจนกเพมจำานวนขน ดงมสถตวาผทมรายไดตำากวา

เสนยากจนไดเพมจาก 11.1% ในป 1973 มาเปน 14.5%

ในป 1994 ขณะเดยวกน คนทยากจนขนแคน (มรายได

ตำากวา 50% ของเสนความยากจน) กเพมมากขน จาก

จำานวน 30% ของคนยากจนทงหมดในป 1975 เพมเปน

40.5% ในป 1994 ทางดานชองวางระหวางคนรวยกบ

34

คนจนในสหรฐฯ กถางกวางขนเชนกน ดงเหนไดจาก

ขอเทจจรงทวา ขณะทคน 1% ทอยบนสดมรายได

เพมขน 28.3% ระหวางป 1983-1992 แตคน 40%

ทอยลางสดมรายไดลดลง 49.7%

กระแสโลกาภวตนทำาใหความยากจนและ

ชองวางทางเศรษฐกจเพมขนไดอยางไร คำาตอบกคอ

โลกาภวตนทางเศรษฐกจทผานมาไมเพยงแตจะแพร

กระจายทนนยมแบบตลาดเสรไปทวโลก และทำาใหทว

โลกเปดรบการคาเสร การลงทนเสร และการเคลอนยาย

เงนอยางเสรเทานน หากยงรวมถงการลดกำาแพงการ

คาและขอจำากดตางๆ ตลอดจนลดบทบาทของรฐดวย

ทงนโดยชหลกการ 3 ประการ คอการเปดเสรทางการ

คา การแปรรปรฐวสาหกจใหเปนของเอกชน และการ

คลายระเบยบขอบงคบ (liberalization, privatization,

deregulation)

โลกาภวตนทางเศรษฐกจในลกษณะดงกลาว

มผลหลายประการ อาท

- การลดสวสดการสำาหรบคนจน ทงดานอาหาร

การศกษา และสขอนามย

- การลดเงนอดหนนสำาหรบกจการทางดาน

ไฟฟา ขนสงมวลชน รวมทงการศกษา การสาธารณสข

รวมทงการแปรรปกจการใหเปนของเอกชน ทำาใหคน

ระดบลางมรายจายมากขน มตนทนการผลตสงขน หรอ

มคณภาพชวตตำาลง เนองจากเขาถงสงจำาเปนเหลาน

35

ไดนอยลงหรอยากขน

- การเปดเสรทางดานการนำาเขา มผลทำาให

ชาวนาชาวไรไมสามารถขายพชผลของตนได เนองจาก

ราคาแพงกวาสนคานำาเขา

- การลดเงนอดหนนทางดานเกษตรกรรม

ตลอดจนการใหเอกชนมาดแลหรอควบคมปจจยสำาคญ

สำาหรบการผลต เชน นำา ไดทำาใหตนทนการผลตของ

เกษตรกรสงขน และไมสามารถแขงกบสนคาจากตาง

ประเทศได

- การเขามาอยางเสรของบรรษทเกษตรกรรม

ขนาดใหญ ทำาใหเกษตรกรรายยอยลมละลาย หาไมก

ตองพงพาวตถดบ อาท ปย เมลดพนธ ยาฆาแมลง ทำาให

อาหารมราคาแพงขน

- การลดขอจำากดทางดานสงแวดลอม ตลอด

จนการเปดเสรและใหการสนบสนนแกการลงทน

ของบรรษทขามชาต ไดทำาใหทรพยากรสาธารณะ

ทประชาชนเคยพงพาอาศย เสอมสภาพหรอยากท

ประชาชนจะใชประโยชนได เชน ปา แหลงนำา

มาตรการดงกลาวไดสงผลกระทบอยางมาก

ตอประชาชนโดยเฉพาะระดบลางทงในเมองและชนบท

ในขณะทใหประโยชนอยางมากตอประชาชนสวนนอย

ทมอำานาจทางเศรษฐกจทสามารถอาศยประโยชนจาก

โลกาภวตนทางเศรษฐกจไดมากกวาคนอน รวมถงการ

ผลกภาระใหแกประชาชนระดบลาง ดวยเหตนจงไมนา

36

แปลกใจทความยากจนกลายเปนปรากฏการณระดบ

โลกในยคโลกาภวตนไปแลว และในสภาพทรฐนอกจาก

จะมบทบาทนอยลงในการปกปองประชาชนระดบลาง

แลว ยงกลบถกภาคธรกจหรอบรรษทขนาดใหญใชเปน

เครองมอสงเสรมผลประโยชนของตน จงเปนธรรมดาทผ

ยากไรเปนอนมากจะเหนศาสนาหรอองคกรศาสนาเปน

ทพงเดยวทยงเหลออย

ประการสดทายทควรกลาวถงกคอ กระแส

โลกาภวตนไดทำาใหคนจำานวนไมนอยรสกวาตนไม

สามารถควบคมชวตความเปนอยของตนไดดงแตกอน

เพราะมปจจยมากมายมหาศาลทสามารถเขามากระทบ

และมอทธพลตอชวตของตนได แมแตเหตการณในอก

ซกโลกหนงกสามารถสงผลถงอาชพการงานของตน

อยางนกไมถงและคาดการณไดยาก ดงวกฤตเศรษฐกจ

ในเมองไทยทสงผลกระทบกวางไกลไปทวโลก ชวตท

คาดการณไดยากทำาใหประชาชนสญเสยความมนใจ

และเกดความรสกไมมนคงขนมา ความรสกดงกลาวได

ทำาใหคนจำานวนไมนอยหนไปหาศาสนาหรอสงศกดสทธ

ในศาสนา เพอสรางความมนคงทางจตใจและความมนใจ

ในการดำาเนนชวตและอาชพการงานหรอธรกจ ขณะ

เดยวกนกมไมนอยทหนไปหาคำาสอนหรอจรยธรรม

ทางศาสนา เพอจะไดมคำาตอบทแนชดในการดำาเนน

ชวตทามกลางสงคมทหาความแนนอนหรอหลกยดอะไร

ไมได โดยเฉพาะการไมมคำาตอบทชดเจนในเรองถกผด

37

ชวด ตรงนเองทขบวนการเครงจารตสามารถดงดดคน

ไดมาก เพราะมคำาตอบทแนชดและเขาใจงายในทกเรอง

ไมวาการชชดในเรองศลธรรมวาอะไรถกอะไรผด หรอ

การอธบายความปนปวนวนวายในสงคม (เชน อธบาย

วาเปนการลงโทษของพระเจา หรอเกดจากการสมคบ

คดของยวหรอ ‘รฐบาลโลก’) กลาวอกนยหนง ศาสนาได

เปนวธการของคนจำานวนไมนอยทวโลกในการพยายาม

ดงชวตใหกลบมาอยในการควบคมของตนเองอกครง

หนง (หรออยางนอยกสามารถเขาใจมนไดมากขน) และ

สำาหรบขบวนการทางศาสนาทมบทบาททางการเมอง

ไมวาตอตานรฐหรอเพอมอำานาจรฐ การกระทำาดงกลาว

กเพอใหสงคมทวนวายปนปวนกลบมามความแนนอน

มนคง และ ‘ถกตอง’ ภายในกรอบของศาสนาอกครงหนง

การแพรกระจายของศาสนาใหม

ปรากฏการณทางศาสนาในยคโลกาภวตน

มไดจำากดแคการขยายตวของกลมเครงจารตเทานน

เมอมองการเตบโตทางดานศาสนาทวโลก จะพบวา

อกขบวนการหนงซงเตบโตอยางรวดเรวในชวงหลาย

ทศวรรษทผานมากคอขบวนการศาสนาใหม ในขณะท

ขบวนการเครงจารตกลบไปหาอดตและยดตดกบคณคา

และความเชอ (ทเชอวา) เปนของศาสนาดงเดม และ

สวนใหญยงองอยกบสถาบนทางศาสนาทมอยเดมอยนน

ขบวนการศาสนาใหมมแนวทางตรงกนขาม คอแยกจาก

38

สถาบนดงเดม มอตลกษณเปนของตนเอง โดยไมองหรอ

สนใจกบอตลกษณเกาของศาสนาดงเดม แมขบวนการ

ศาสนาใหมเปนอนมากจะยงถอวาเปนสวนหนงของ

ศาสนาหลกของโลก เชน ครสต อสลาม พทธ แตกม

ขบวนการศาสนาใหมไมนอยทตงตวเปนศาสนาใหม ม

คมภร สงศกดสทธ ระบบความเชอ และสญลกษณของ

ตนเอง

หนงสอ World Christian Encyclopedia ซง

สำารวจศาสนาตางๆ ทวทงโลก ไมเฉพาะศาสนาครสต

ไดคาดการณวาปจจบนมศาสนาในโลกถง 9,900 ศาสนา

โดยมศาสนาใหมเกดขน 2 หรอ 3 ศาสนาทกวน ใน

จำานวนรวมหมนนรวมถงศาสนาดงเดมทงทเปนศาสนา

ใหญ มคนนบถอทวโลก และศาสนาตามประเพณของ

ชนเผาเลกๆ ในประเทศ แตสวนใหญแลวเปนศาสนา

ใหม การศกษาบางแหงคาดการณวาศาสนาใหมอาจ

มจำานวนมากกวานน คออาจจะมมากกวา 10,000

ศาสนา จำาเพาะญปนประเทศเดยวมจำานวนตงแต 800

ถง 3,000 ศาสนา (กลาวกนวามศาสนาเกดใหมในญปน

ทกอาทตย) สวนในยโรปกมกลมศาสนาใหมไมนอยกวา

1,300 กลม (ทจรงหากนบรวมเอานกายใหมๆ ทแยก

ออกจากนกายดงเดมหรอนกายหลกๆ ในศาสนาตางๆ

แลว ตวเลขจะเพมเปนหลายหมน จำาเพาะนกายใหมๆ

ในศาสนาครสตกมมากกวา 33,000 นกาย) ทควรยำา

กคอศาสนาใหมนไมจำาเปนตองเปนกลมเลกๆ เทานน

39

หากในบางแหงยงกลายเปนกลมศาสนาทใหญทสดใน

ประเทศนนๆ เชน โสกะกกไกและรชโช โกเซไกในญปน

ทง 2 องคกรแมจะถอวาเปนสวนหนงของพทธศาสนา

แตกแยกตวเปนอสระจากนกายเดมๆ หรอสถาบน

ดงเดมของพทธศาสนาในญปน

เมอหลายสบปกอน ความเสอมของศาสนา

ดงเดมทวโลกทามกลางยคพฒนา ทำาใหคนเปนอนมาก

ปกใจเชอวาโลกนบวนจะโนมสโลกยวสยมากขนเรอยๆ

จนศาสนาเปนเรองของคนกลมเลกๆ แตการณกลบ

เปนวาศรทธาทเสอมถอยไปจากศาสนาดงเดม ทจรงแลว

ไมไดหายไปเลย หากแตไปแสดงออกทศาสนาใหมแทน

โดยเฉพาะในททไมมกฎหมายจำากดการนบถอศาสนา

ในญปนหลงจากทเปดใหมเสรภาพทางศาสนาหลง

สงครามโลกครงท 2 ศาสนาใหมกเกดขนชนดพงพรวด

อยางไมเคยมมากอน ทงนเปนปฏกรยาตอศาสนาเกา

ทไมสมพนธกบชวตของผคน แมปจจบนอตราการเกด

ศาสนาใหมในญปนจะลดลงกวาเมอ 50 ปกอน แตกยง

มศาสนาใหมเกดขนเรอยๆ

การเกดขนของศาสนาใหมเปนเครองสะทอน

ถงความลมเหลวของศาสนาเดมในการตอบสนองความ

ตองการของผคน ความเปลยนแปลงอยางรวดเรวทาง

เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม ซงถกเรงดวยกระแสโลกา-

ภวตน ทำาใหศาสนาและสถาบนดงเดมไมสามารถปรบ

ตวไดทนกบสถานการณดงกลาว โดยยงตดอยกบ

40

ธรรมเนยมประเพณ คานยม และโลกทศนแบบเดมๆ

โดยทจำานวนไมนอยกเตมไปดวยเรองออฉาวและการ

คอรรปชนในสถาบนดงเดม สภาพเชนนเปดพนทอน

อดมใหแกศาสนาใหม ทงทแยกตวจากสถาบนดงเดม

หรอทตงตวเปนศาสนาใหมเอยมเลย มความพรอม

มากกวาในการตอบสนองความตองการของผคน เปน

กญแจสำาคญของความแพรหลายของศาสนาใหม ไม

เฉพาะในประเทศอตสาหกรรมรำารวย หากรวมถง

ประเทศทยากจน เชน แอฟรกา ดงมผตงขอสงเกตวา

ศาสนาใหมในแอฟรกาประสบความสำาเรจกเพราะชวย

ผคนใหอยรอดไดในทกดานเทาทจำาเปนตอความอย

รอดของประชาชน ไมวาสงคม จตวญญาณ เศรษฐกจ

แมกระทงการหาค

การแพรขยายของศาสนาใหม ในดานหนงเปน

ปฏกรยาตอสงคมสมยใหมทโนมสโลกยวสยและยดตด

กบความคดแบบเหตผลนยมอยางมาก จนไมสนใจทจะ

ตอบสนองความตองการทางจตวญญาณของผคน ความ

รสกวางเปลาหรอแหงแลงทางจตวญญาณ เมอมาถงจด

หนง ไดทำาใหศาสนากลายมาเปนทตองการของผคน

และเมอศาสนาดงเดมทำาหนาทนไมได ศาสนาใหมจง

เขามาทำาหนาทเตมชองวางทางจตวญญาณใหแทน

อยางไรกตาม ความสำาเรจของศาสนาใหมและ

นกายใหมๆ สวนมากกวาได ไมไดอยทการชวยเหลอ

ทางจตวญญาณเทานน หากยงเพราะใหความสำาคญกบ

41

การสงเคราะหทางดานวตถและสงคมดวย อยางนอยก

ทำาใหเกดความหวงวาปญหาดานวตถและสงคมเหลาน

จะไดรบการแกไข ทจรงนเปนปจจยแหงความสำาเรจ

ของกลมเครงจารตและกลมเครงจารตในศาสนาดงเดม

ดวยเชนกน ในสหรฐอเมรกา กลมศาสนาหรอนกายท

มอตราการเตบโตอยางรวดเรวสวนทางกบโบสถเลกๆ

ในอเมรกาทปดตวไมนอยกวา 50 แหงตอสปดาห ไดแก

โบสถทเรยกวาอภมหาโบสถ (megachurch) สาเหตท

โบสถใหมๆ เหลานไดรบความนยม สวนหนงกเพราะ

นอกจากจะจดสถานทใหผคนพาครอบครวไปพกผอน

หยอนใจ เชน มสนามกฬาแลว ยงจดศนยประชมเพอให

ผคนไดมาพบปะกน รวมทงสนบสนนใหมการรวมกลม

เพอสงเคราะหชวยเหลอกน เชน ซอมรถ หรอปรกษา

หารอเกยวกบชวตและการทำางาน โบสถของเจอรร

ฟอลเวลลซงมสมาชกเพมขนอยางรวดเรว แมจะประสบ

ความสำาเรจจากการเทศนผานสถานเกอบ 400 แหงและ

สถานวทย 600 สถานทวประเทศ แตกยงใหความสำาคญ

กบกจกรรมสงคมสงเคราะห เชน สถานบำาบดผตดเหลา

บานพกคนชรา เปนตน

ในประเทศท มปญหาความยากจน การ

สงเคราะหทางดานวตถเปนกจกรรมหลกอยางหนง

ของกลมศาสนาใหมดวย เชน กลมมสลมบราเธอรฮด

ในอยปตจดตงคลนคและโรงพยาบาลในชนบท เปด

โรงงาน โรงพมพ เพอชวยคนยากจนใหมงานทำา รวม

42

ทงจดตงโรงเรยนภาคคำาใหแกคนงานดวย และทขาด

ไมไดคอชวยใหผคนไดมชมชนกลมกอนทจะไดพบปะ

หรอทำางานรวมกน ซงเปนสงทตองการมากในสงคม

สมยใหมทผคนอยกนแบบตวใครตวมน และรสก

โดดเดยวหรอแปลกแยก แมกระทงกลมฮามาส (Ha-

mas) ซงเปนทรจกทวโลกในฐานะกลมตดอาวธใน

ปาเลสไตนทกอเหตระเบดพลชพเปนประจำา แตสำาหรบ

ชาวปาเลสไตน กลมนเปนทนยมอยางกวางขวางก

เพราะการสงเคราะหชาวบานทงในดานอาชพ การ

รกษาพยาบาล รวมทงการใหเงนทนชวยเหลอคนท

อตคดขดสน การมฐานสนบสนนอยางกวางขวางจาก

ประชาชนเปนสาเหตสำาคญททำาใหอสราเอลไมสามารถ

ขดรากถอนโคนกลมฮามาสใหหมดไปจากปาเลสไตน

หรอเขตยดครองของอสราเอลได

ขณะเดยวกน หากเรามองไปทองคกรศาสนา

แบบประเพณทยงไดรบความนยมแพรหลายอย จะ

พบวากจกรรมดานสงคมสงเคราะหเปนกญแจแหง

ความสำาเรจสวนหนง เหนไดจากกรณองคกรนาห-

ทลาตลอลามา (Nahdlatul Ulama) และมฮมมาดยาห

(Muhammadiyah) ซงเปนองคกรอสลามทใหญทสด

ในอนโดนเซย มสมาชกนบสบลานคน ทงสององคกร

นอกจากจะจดตงโรงเรยนและสถาบนการศกษาระดบ

ตางๆ ไปทวประเทศแลว ยงมโรงพยาบาล สถาน

สงเคราะหเดกกำาพรา สถานฝกอาชพ และธนาคารหรอ

กลมออมทรพยเพอสงเคราะหสมาชก