รฐชาต ชาตพนธ และอตลกษณไทดำ

ณรงค อาจสมต

หลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาวฒนธรรมศกษา

สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเอเชย มหาวทยาลยมหดล

วารสารสงคมวทยามานษยวทยา 31 (2) กรกฎาคม-ธนวาคม 2555

ชาวไทดำกเปนเชนเดยวกบกลมชาตพนธอนๆ ทถกอทธพลของรฐชาต

และวาทกรรมความทนสมยทำใหเกดการเปลยนแปลงอตลกษณ

ชาตพนธของตน บทความนไดนำกรณศกษาชาวไทดำมาอธบายการ

แปรเปลยนไปมาในการแสดงออกอตลกษณชาตพนธ ซงผเขยนไดนำ

เสนอใหเหนวา การแสดงอตลกษณทแปรเปลยนไปมาน เกดจาก

ปฏสมพนธของความสมพนธเชงอำนาจระหวางผปกครองและผใต

ปกครอง ซงเปนความสมพนธทชาวไทดำไมอาจปฏเสธได โดยเฉพาะ

เมอประเทศเขาสกระแสแหงรฐชาต รปแบบความสมพนธเชงอำนาจน

มอทธพลอยางมากททำให “คนอน” กลายเปนคนไทย และสงผลตอ

ความอหลกอเหลอในการแสดงออกอตลกษณวฒนธรรมของชาวไทดำ

บทความชนนอาศยกรอบความคดของธงชย วนจจะกล ในประเดน

“คนอนภายในชาตเดยวกน” และ “ชาวบานนอก” ททำใหเปนคนไทยได

มาใชในการอธบาย พรอมทงวเคราะหการชวงชงความหมายผาน

กจกรรมงานประจำปไทดำในตอนทายของบทความ

บทคดย

อ

Like other ethnic groups in Thailand, the ethnic identity of Tai

Dam has been shaped by the discourses of modernity and

Thai nation state. This article explores the situational

expression of ethnic identity by a Tai Dam group. It contends

that under the imposed hierarchy between the rulers and the

ruled within the Thai nation-state, the Tai Dam expresses their

ethnic identities situationally as Thai, Tai Dam, and Lao. The

formation of the modern Thai nation state and the Thai-ization

of the ethnic others have created an ambivalence toward the

Tai Dam ethnic identity. This article is framed by Thongchai

Winichakul’s notion of “the other within” and the chao bannok

as the docile others. It illustrates the negotiation over the

meaning of being Thai under the Thai state through an

account of Tai Dam festival.

abstra

ct

55รฐชาต ชาตพนธ และอตลกษณไทดำ

บทนำ

อตลกษณไมใชอะไรอยางทเราเหนหรอสงทไมมปญหาอยางทเราคด บางทการท

เราคดวาอตลกษณเปนสงทถกสรางสมบรณแลว ซงมกจะเหนไดจากปฏบตการ

ทางวฒนธรรมทถกนำเสนอ ทวาเราควรพจารณาอตลกษณในฐานะผลตผลทไม

เคยเสรจและอยในกระบวนการผลตอยตลอด การมองในลกษณะเชนนจะม

สวนไปสมพนธกบเรองของอำนาจและความจรงแท โดยเฉพาะสงทเราเรยกวา

‘อตลกษณทางวฒนธรรม’ (Stuart Hall 1990, 222)

คำวา “ชาตพนธ” และ “อตลกษณ” คำสองคำนมกถกนำมาเชอมโยงและเปนประเดน

สนใจศกษาในหมนกวชาการไทยและตางชาตมานานมากกวา 30 ป กรอบคดและมโนทศนทใช

กมขอถกเถยงและไดรบการพฒนาขนมาเปนลำดบ จากแรกเรมทปรากฏมโนทศนคำวาเชอชาต

(race) และคำวาเผา (tribe) ทใชเรยกผคน ทงสองคำลวนมขอจำกดในการอธบายความแตก

ตางระหวางกลมผคนและแฝงไวดวยอคต ซงตอมาคำวา กลมชาตพนธ (ethnic group) ไดรบ

การใชแทนคำทงสอง โดยอาศยวฒนธรรมเปนเครองจำแนกความแตกตางของกลมคน พรอมกนน

องคความรเกยวกบอตลกษณชาตพนธไดรบการพฒนาขนมาเปนลำดบ คลฟฟอรด เกรตซ

(Clifford Geertz 1963) เสนอมโนทศนทเรยกวา สงทมมาหรอสบทอดมาจากบรรพบรษ

(primordial ties) มาสมโนทศนเรองพรมแดนทางชาตพนธ (ethnic boundaries) ของ

บารธ (Barth 1969)2 และการกอใหเกดขอโตแยงและเสนอมมมองของกลมอปกรณนยม

(instrumentalism) ทมองการกระบวนการเปลยนแปลงสถานภาพทางชาตพนธทเปนไปตาม

บรบททางสงคมวฒนธรรมนน เพอมงหวงเปาหมายบางอยาง และแนวคดการประกอบสราง

อตลกษณชาตพนธ หรอทรจกชอทวาทฤษฎการสรางความร (constructivism) ทเชอวา

อตลกษณเปนสงทถกสรางขน หรอถกกำหนดใหเปน ไมไดมอยอยางอสระตามธรรมชาต

บทความชนนไดพจารณานำความคดของกลมทฤษฎการสรางความร มาใชในการ

อธบายเหตผลของการทชาวไทดำตองมหรอถกทำใหมอตลกษณในหลายลกษณะ ตามแตบรบท

2 อานเพมเตมไดใน ฉววรรณ ประจวบเหมาะ (2547). “ทบทวนแนวทางการศกษาชาตพนธขามยค

สมยกบการศกษาในสงคมไทย.” ใน วาดวยแนวทางการศกษาชาตพนธ, หนา 1-126. กรงเทพ: ศนยมานษยวทยา-

สรนธร (องคการมหาชน).

56 ณรงค อาจสมต

ทางสงคมและกาลเวลา ซงจะไดกลาวตอไปในรายละเอยด ในหนงสอของเบเนดค แอนเดอรสน

(Benedict Anderson) ชอ Imagined Communities: Reflections on the Origin and

Spread of Nationalism พมพครงแรกเมอป ค.ศ. 1983 และพมพอกหลายครงในปตอๆ มา

เปนหนงสอทมอทธพลทางความคดในเรองของรฐชาต ชาตนยม ความเปนชาต และอตลกษณ

ของชาตอยางมาก โดยไดอธบายวาชาตเปนชมชนจนตกรรม ไมไดมอยจรง เปนสงทถกสรางขน

เพอวตถประสงคทางการเมองของชนชนปกครอง เชนเดยวกนกบอตลกษณชาตพนธ (ethnic

identity) ในกลมของทฤษฎการสรางความร กเชอในทำนองเดยวกนทวาอตลกษณเปนสงทไม

หยดนง เปนสงทการเกดขนจากกระบวนการปฏบตการทางสงคม เปนสงทเรยกวา “กระบวนการ

กลายมาเปน” (process of becoming) ทเปนผลมาจากสงคมทเราอาศยอยและเปนความสมพนธ

ของเรากบผอน ความสมพนธเชอมโยงระหวางบคคลหรอกลมบคคลกบโลกทพวกเขาอย

อตลกษณยงหมายรวมถงวธทเรามองตวเอง วธทผอนมองตวเรา และอตลกษณยงครอบคลมถง

สงทอยภายนอก สงทเปนอตวสยและสงทอยภายใน เปนตำแหนงแหงท ซงไดรบการรบรองทาง

สงคมโดยผอน ไมใชโดยตวเราเอง หรออาจกลาวไดวาอตลกษณเปนการนยามตวตนใหผอนได

รบร หรอเปนการสอสารวาตนเองคอใครใหผอนทราบ ซงสงผลตอวธการปฏสมพนธของเราและ

ผอน

จากประสบการณการทำงานภาคสนามทผเขยนตองทำงานสมพนธกบกลมไทดำใน

ภมภาคตะวนตกของประเทศไทยในหลายจงหวด ในชวงป พ.ศ. 2552-2555 และไดมโอกาสเขา

รวมงานวนไทยทรงดำหรอทชาวไทดำเรยกกนวา งานประจำป ในหลายพนท ซงงานดงกลาวเปน

งานสำคญทชาวไทดำจดสบเนองกนเปนประจำทกป ขอมลทนำเสนอในบทความชนนไดจากการ

สงเกตอยางมสวนรวม การพดคย และการสมภาษณทงทเปนทางการและไมเปนทางการกบ

บคคลทมสวนในการจดงานดงกลาว โดยเฉพาะนายกองคการบรหารสวนตำบล (อบต.) คน

ปจจบน และอดตนายก อบต. ในหลายพนท ปราชญชาวบาน และผรวมงานทวไป พรอมทงจาก

การคนควาจากเอกสารตางๆ ทเกยวของ เพอนำเสนอใหเหนความสมพนธเชงอำนาจของรฐ-ชาต

ทสงผลตอการแสดงออกอตลกษณชาตพนธไทดำ

บทความนมวตถประสงคเพออธบายความแปรเปลยนไปมาในการแสดงออกอตลกษณ

ชาตพนธไทดำ ซงผเขยนไดนำเสนอใหเหนวา การแสดงออกถงอตลกษณทแปรเปลยนไปมาน

เปนผลมาจากเงอนไขภายนอก ไดแก ความสมพนธเชงอำนาจระหวางผปกครองและราษฎรอยาง

ชาวไทดำ ซงเปนความสมพนธทชาวไทดำไมอาจปฏเสธได นบตงแตอดตทชาวไทดำอพยพเขามา

ตงถนฐานในราชอาณาจกรสยาม (ประเทศไทยในเวลาตอมา) จวบจนเขาสอทธพลของกระแส

รฐชาตในสมยรชกาลท 5 เปนตนมาจนถงปจจบน ยงไปกวานนความสมพนธระหวางราษฎร

57รฐชาต ชาตพนธ และอตลกษณไทดำ

ดวยกนเอง ระหวางคนไทยและคนไทดำ กมไดเสมอซงความรสกเปนพลเมองเชนเดยวกน

ความสมพนธเชงอำนาจเหลานเมอผนวกดวยปฏบตการทางสงคมทสงผานวาทกรรมตางๆ ไดกอ

ใหเกดความอหลกอเหลอในการแสดงอตลกษณ บางครงเปนคนลาว บางครงเปนคนไทย บาง

ครงเปนคนลาวในความเปนคนไทย ขณะเดยวกน ในปจจบนเงอนไขภายในกมบทบาทมากขน

ชาวไทดำไดใชกจกรรมการรวมกลมในงานวนไทยทรงดำรวมใจเปนพนทการฟนฟอตลกษณ

ชาตพนธ การสรางเสรมความเขมแขงใหกบเครอขายของชาวไทดำภายในประเทศ และใชเปน

เวทการแสดงออกอตลกษณชาตพนธทแตกตางภายใตสถาบนพระมหากษตรยองคเดยวกน ทงน

เพอสอสารใหผอนไดรบทราบถงการมตวตนและความเปนคนไทยทมความแตกตางจากคนอน

ในทามกลางสงคมพหลกษณชาตพนธอยางสงคมไทย

เนอหาของบทความจะเรมดวยการนำเสนอใหเหนวาคนไทดำนนมใชคนไทย หากแตถก

ทำใหเปนคนไทย ภายใตอทธพลทางความคดเรองรฐชาต ซงเปนไปตามกรอบความคดของธงชย

วนจจะกล (Thongchai 2000) ในเรองของ “กลมชาวบานนอก” ททำใหเปนคนไทยได ซงแตกอน

หนานนมไดมความคดเชนน พรอมทงวเคราะหการชวงชงความหมายผานกจกรรมงานประจำป

ไทดำในตอนทายของบทความ

ชอ “ไทดำ”: ความหมายทผกตดกบถนกำเนด

ในอดต การทำสงครามระหวางราชอาณาจกรมงเผาทำลายศนยกลางการปกครอง และ

เนนการกวาดตอนผคนใหขามมาเปนแรงงานของอกราชอาณาจกรหนง ทงนกเพอปองกนมให

อาณาจกรศตรฟนตวและเขมแขงมาเปนภยไดในภายภาคหนา ดงนน การทำสงครามขยายพระราช-

อำนาจของผปกครองสยามในแตละครงจงกวาดตอนผคนใหเขามาอยในสงกดของตน มากกวา

สนใจทรพยากรธรรมชาต ผคนเหลานจะเปนกำลงการผลตทสำคญตงแตเปนแรงงานในไรนา

จนถงถกใชเปนเครองมอจรรโลงศาสนาและความเชอตางๆ ตลอดจนการรกษาอำนาจราชบลลงก

ของเจาผปกครอง

คนลาวโซง ไทยทรงดำ ไทยโซง ไทดำ ไตดำ ผไตซงดำ ผไทยดำ ลาวซง ลาวซงดำ

จะเรยกดวยชออะไรกตามในบทความนหมายถงกลมชาตพนธเดยวกน ทมถนฐานเดมอยบรเวณ

สบสองจไทหรอสบสองเจาไท มน อดมเวช (2547) อางบทสมภาษณเพชรตะบอง ไพศนย เมอป

พ.ศ. 2543 อธบายคำวา “จ” แปลวา “เมอง” และคำวา “เจา” หมายถง “หม” สวนคำวา “โซง”

ทงพเชฐ สายพนธ (2551) และพนส ลวนเมอง (สมภาษณ เมอวนท 25 พฤษภาคม 2554)

อางจากเอกสาร ความโตเมอง ทเขยนดวยภาษาไทดำดงเดม อธบายสอดคลองกนวา “โซง” เปน

58 ณรงค อาจสมต

ชอเรยกหนวยของการปกครองทางสงคมทอยรอบนอกของศนยกลางทมชอเรยกวา “เชยง” ตาม

ระบบการปกครองจารตของคนไทดำดงเดม หรอกลาวอกนยหนง คนไทดำกลมทคนไทยเรยกวา

โซง คอกลมคนทอาศยอยเมองรอบๆ นอกของเมองศนยกลางอำนาจนนเอง และคำวา “ลาวโซง”

เปนคำทคนไทย (สยามในขณะนน) เรยกตามคนลาวหลวงพระบางททำหนาทกวาดตอนผคนมา

ใหสยามอกทหนง เนองจากสยามไมรจกไทดำ สยามจงเรยกคนกลมนวาเปนลาวตามกลมคนลาว

หลวงพระบาง โดยแยกแยะใหตางจากลาวกลมอนวาเปนลาวโซง (พเชฐ สายพนธ 2551, 84)

ซงหากพจาณาคำวา “ลาว” จะเหนไดวาเปนคำทใชเรยกผคนกลมตางๆ ทอาศยอยในประเทศลาว

เชน “ลาวพวน” คอกลมคนลาวทอยเมองพวน แขวงเชยงขวาง “ลาวเวยง” หมายถงกลมคนท

เมองเวยงจนทน หรอ “ลาวครง” กมลกษณะเชนเดยวกนคอ ผคนทอาศยอยบรเวณเมองภครง

จงเรยกวาลาวภครง ตอมากลายเปนลาวครง เปนตน หรอแมแตผคนในประเทศลาวดวยกนเอง

ยงคงมคำเรยกคนกลมตางๆ ตามลกษณะพนททอยอาศย เชน “ลาวลม” หมายถง กลมคนทตง

บานเรอนในเขตทราบ “ลาวเทง” หมายถงกลมของผคนทอาศยในพนททราบสง หรอคำวา “ลาวสง”

กหมายถงกลมของผคนทอยบนเขตภเขาสง ดงนนจะเหนไดวา คำวา “ลาว” จงหมายถงผคนทเปน

ประชากรของประเทศลาว หากแตมสวนขยายคำเรยกตามถนทอย ทงในแงของเมองทตง (locality)

และ/หรอภมทศนนเวศ (ecological landscape) การทเรยกคนกลมชาตพนธตางๆ โดยเตมคำวา

“ไทย” นำหนา ไมวาจะเปน “ไทยพวน” หรอ “ไทยทรงดำ” จงเปนเรองทชศกด วทยาภค (2548,

150) เรยกวาเปน “สงทสรางทางการเมอง” ทงสน

เรองราวการเลาขานของการอพยพชาวไทดำมาเปนขาทาสของสยาม ยงคงไดรบการ

เลาสบตอจากรนสรน แมวาในรายละเอยดไมปรากฏหลกฐานเสนทางการอพยพทชดเจน หรอ

ใหภาพความยากลำบากระหวางการเดนทาง หากแตเมอมาตงถนฐานทถกกำหนดใหสราง

หมบานบรเวณตำบลทาแรงบาง สะพานยหนบาง วงตะโกบาง กมเรองเลาสบตอกนวา ชาวไทดำ

นนไมชอบภมประเทศ เนองจากโลงแจงเกนไป ชอบทจะอยทราบลมเชงเขา กลาวกนวาเปน

พนทซงมลกษณะคลายกบดนแดนถนดงเดมของตน จงขออพยพและไดรบอนญาตใหยายมาตง

บานเรอนทบรเวณเขตอำเภอเขายอยในปจจบน (ทวโรจน กลำกลอมจตต 2551, 21; บงอร

ปยะพนธ 2541, 85-86) การอพยพของชาวไทดำในยคตนรตนโกสนทร ตางถกใหมาตงถนฐาน

ทบรเวณนทงสน จงทำใหพนทบรเวณเขตอำเภอเขายอย จงหวดเพชรบร เปนแหลงของชาวไทดำ

กลมใหญ เรอยไปในเขตอำเภอเมอง เขตอำเภอทายางในปจจบน กอนจะมการโยกยายไปตง

ถนฐานในเขตจงหวดอนภายหลงจากการยกเลกระบบไพรในสมยรชกาลท 5

เรองเลาทเลาสบตอกนมานนเปนกระบวนการหนงในการสรางความทรงจำรวม (collective

memory) ของชาวไทดำ ทบงบอกและถายทอดถงความไมใชคนไทย หากแตจำเปนตองมาอาศย

59รฐชาต ชาตพนธ และอตลกษณไทดำ

อยในแผนดนสยาม (ประเทศไทยในเวลาตอมา) ดงนนจงพบงานวชาการหลายชนทกลาวถง

ความพยายามกลบไปยงถนมาตภมเดมของคนไทดำ ไมวาจะเปนการหลบหนจากสงกดมลนาย

หรออธบายการพบการกระจายตวของชาวไทดำทตงถนฐานในจงหวดตางๆ ของประเทศไทย

โดยกลาววาเปนความพยายามเดนทางกลบไปยงเมองแถน แตจำทางไมได จงตองปกหลกตง

บานเรอน ณ บรเวณนน (บงอร ปยะพนธ 2541; สมรกษ ชยสงหกานานนท 2550; มยร

วดแกว 2521) หรอแมแตพธกรรมการบอกทางคนตายของชาวไทดำ เพอใหผตายเดนทางกลบ

ไปยงเมองแถน ทเชอวาเปนถนทอยดงเดมของชาวไทดำ เรองราวตางๆ เหลานเปนการสราง

ความทรงจำรวมกนทยงคงไดรบการถายทอดอยางตอเนอง และเปนการตอกยำอดมการณของ

ความเปนชาตพนธของตน ซงสงผลตอการสรางอตลกษณทสมพนธกบความเปนรฐและชาวบาน

ในบรบทของความเปนรฐชาตอยไมนอย

ไทดำในบรบทรฐชาตไทย

ในบทความเรอง “The Others Within: Travel and Ethno-Spatial Differentiation of

Siamese Subjects 1885-1910” เขยนโดย ธงชย วนจจะกล (Thongchai 2000) ไดสะทอน

วธคดและการจำแนกประเภทผคนของชนชนปกครองทมตอผอยใตการปกครองในชวงป ค.ศ.

1885-1910 (พ.ศ. 2428-2453) โดยอาศยความสมพนธของพนทและระยะหางจากศนยกลาง

ของอำนาจ ทผสมผสานความคดการแบงแยกผคนตามลกษณะชาตพนธวรรณาแบบตะวนตก

อาท พนทปายอมมสถานภาพทดอยกวาเมอง ดงนน กลมคนชาวเขา เชน กะเหรยง มเซอ ลวะ

ผตองเหลอง และกลมคนอนๆ ทอาศยในปา จงถกจดใหเปนกลมคนปา (the wild others)

หมายถงคนทอยหางไกลความเจรญและไมนาสนใจทจะตองไปปกปอง 3 ในขณะทกลมชาวนา

จดใหเปนกลมคนบานนอก หมายถง คนทอยชายขอบของศนยกลางอำนาจการปกครอง คน

กลมนมนยของความเปนคนไทย ในทนธงชยหมายความวา เปนคนอนในอาณาเขตททำใหเปนคน

ไทยได (the docile others) ซงมความแตกตางจากกลมคนปาทไมมโอกาสของการทำใหเปน

ไทยหรอ “ศวไลซ” ไดนนเอง การแบงกลมดงกลาวนนเกดจากชนชนปกครองไทยเดนทางไป

3 ดรายละเอยดใน จามะร เชยงทอง (2547). “การเมองเรองชาตพนธ วฒนธรรม และความรพนถน

ในไทย เวยดนาม และลาว” ใน วาดวยแนวทางการศกษาชาตพนธ, หนา 140-141. กรงเทพ: ศนยมานษยวทยา-

สรนธร (องคการมหาชน).

60 ณรงค อาจสมต

ปฏบตราชการ หรอตรวจราชการตามหวเมองตางๆ หรอเพอการพกผอน หรอจะเปนการเดน

ทางไปเพอกจกรรมทางศาสนากตาม แลวชนชนผปกครองพจารณาผคนทมความความแตกตาง

หลากหลายทางอตลกษณชาตพนธทตางจากคนไทย ซงธงชยเรยกวา “คนอนภายในชาตเดยวกน”

(the others within) ผนวกกบกรอบความคดเรองรฐชาต ทจำเปนตองกำหนดสถานภาพของผคน

และคนกลมชาตพนธตางๆ ซงเปนผลมาจากการทำแผนทประเทศสยาม (Thongchai 1994)

และอทธพลความคดเรองการสรางชมชนจนตกรรม (imagined communities) ตามกรอบคดของ

เบเนดค แอนเดอรสน (Anderson 1983) ทงนทงนนกเพองายตอการปกครองดแลและความ

มนคงปลอดภยของรฐชาตนนเอง

วาทกรรมการสรางคนอนใหกลายเปนคนไทยเหนไดชดในรชสมยพระบาทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอยหว เมอครงทรงเปลยนแปลงชอมณฑลการปกครองเทศาภบาลทมคำวา

ลาวในป พ.ศ. 2442 เชน มณฑลลาวเฉยงเปลยนชอเปนมณฑลตะวนตกเฉยงเหนอ 4 ตอมา

เปลยนชอเปนมณฑลพายพ มณฑลลาวพวนเปลยนชอเปนมณฑลฝายเหนอ 5 และเปลยนชอ

เปนมณฑลอดรในป พ.ศ. 2453 และมณฑลลาวกาวเปลยนชอเปนมณฑลตะวนออกเฉยงเหนอ 6

ตอมาเปลยนชอเปนมณฑลอสาน และเปลยนชออกเปนมณฑลอบลตามลำดบ (เตม วภาคย-

พจนกจ 2546, 455) ทงนเนองจากคำวา “ลาว” ทำใหพระองคทรงเกรงวาคนในพนทบรเวณนน

จะเขากบฝายฝรงเศส ซงไทยมปญหาการเสยดนแดนอยในขณะนน พระองคจงมพระบรมราช-

โองการเปลยนชอมณฑลเพอใหผคนทอยในมณฑลตางๆ เหลานนเปนคนชาตไทย สจตต วงศเทศ

(2549) ยงไดกลาวเพมเตมในหนงสอ ชอบานนามเมอง จงหวดอำนาจเจรญ วา ในปเดยวกน

นนเอง ทางราชการประกาศใหเลกคำเรยกวา “ลาว” คนลาวและคนกลมชาตพนธอนๆ ถก

กำหนดใหเรยกวา “ชาตไทยในบงคบของสยาม” และยงถกยำใหเปนคนไทยอกครงเมอรฐบาล

หลงการเปลยนแปลงการปกครอง (พ.ศ. 2475) เปลยนชอประเทศสยามเปนประเทศไทย เมอ

พ.ศ. 2482 คนทกชาตพนธในประเทศไทยตองเปนคนไทย นนสะทอนใหเหนวาอทธพลของรฐชาต

มผลตอการกำหนดความเปนคนไทยคนลาว จากทครงหนงคนเหลานเคยเรยกตนเองวาลาวและ

ถกคนไทยเรยกวาลาว ตองถกทำใหกลายเปนคนไทย

4 มณฑลตะวนตกเฉยงเหนอ ไดแก เมองเชยงใหม นาน เถน ลำพน แพร.

5 มณฑลฝายเหนอ ไดแก เมองหนองคาย หนองหาร ขอนแกน ชนบท หลมสก กมทาสย สกลนคร

ชยบร โพนพสย ทาอเทน นครพนม มกดาหาร.

6 มณฑลตะวนออกเฉยงเหนอ ไดแก นครจำปาศกด อบลราชธาน ศรสะเกษ.

61รฐชาต ชาตพนธ และอตลกษณไทดำ

เมอพจารณาในมตของความเปนชาตพนธอยางไทดำทถกกำหนดใหตงถนฐานตงแตการ

อพยพเขามาทหวเมองอยางจงหวดเพชรบร แมจะไมไดอยบนเทอกเขาสงแตกจดไดวาหางไกล

จากศนยกลางอำนาจรฐอยางกรงเทพฯ พอสมควร “คนกลมชาวบานนอก” อยางคนไทดำกเลย

ถกวาทกรรมความทนสมยแปรเปลยนใหกลายเปนคนไทยเชนเดยวกน ทงนในสายตาของรฐ

พจารณาแลววาคนเหลานยงไมไดรบการพฒนา ขาดการศกษา เปนกลมผคนทลกลบ นากลว

นบถอผ แมจะมความซอสตย จงรกภกดตอสถาบนพระมหากษตรย และไมเปนภยตอระบอบ

การปกครองดงเชนกลมชาตพนธอนๆ ทจำเปนตองจบตาดอยางใกลชด แตกยงจำเปนทจะตอง

ไดรบการพฒนา ดงนน กระบวนการพฒนาตางๆ ทเปนผลมาจากแผนพฒนาเศรษฐกจและ

สงคมแหงชาต นบตงแตฉบบท 1 เรอยมา จงกอใหเกดกจกรรมการพฒนาในรปแบบตางๆ ท

เขาสชมชน โดยเฉพาะอยางยงการปรบเปลยนวถการเพาะปลกขาวใหทนสมย ซงเปนอาชพหลก

ของชาวไทดำตงแตอดต

หากจะกลาวไปแลววถการเพาะปลกขาวของชาวไทดำนน ทำนาปลกขาวกเพอเกบไวกน

ไวทำบญใหกบบรรพบรษ ไมไดเพาะปลกไวเพอขายดงเชนปจจบน หากแตวาทกรรมการพฒนา

สมยใหมมองวาการทำนาปลกขาวนานำฝน ปหนงไดผลผลตเพยงครงเดยว เปนภาพตวแทนของ

ความลาหลงทางการเกษตรและตนเหตของความยากจน เปนวถการผลตทไรประสทธภาพใน

วาทกรรมการพฒนาททนสมย ดงนน จงมการสงเสรมใหใชพนธพชทไดรบการปรบปรง การเรง

การเจรญเตบโตโดยการใชปยและยากำจดศตรพช การไดรบการจดสรรนำจากระบบชลประทาน

เพอใหมการเพาะปลกขาวไดหลายรอบในหนงป ซงวาทกรรมการพฒนาดงกลาวไปเปลยนวถ

การเกษตรของชาวไทดำจากการเกษตรกรรมแบบยงชพไปสการเกษตรกรรมเพอการคา และให

ความสำคญกบระบบแลกเปลยนเงนตรา จนเกดความเสยงตอการทำนาแลวขาดทน ปญหาหนสน

ชาวบานเกดความไมมนใจวาการทำนาปลกขาวเพอขายจะสามารถยงชพได ประกอบกบการตง

โรงงานอตสาหกรรมในพนทตางๆ ทตองการแรงงานจำนวนมากกยงเปนแรงดงดดใหผคนสวน

หนงออกจากระบบการเกษตรเพอทำงานในระบบโรงงาน ซำรายสงคมยงประทบตราวาการทำงาน

ในไรนาเปนงานหนกไมศวไลซ ตองตากแดดดำนาหลงขดหลงแขง ผวพรรณหยาบกราน ดงจะพบ

ไดวาคนหนมสาวรนใหมไมมใครปรารถนาจะประกอบอาชพทำนา พอแมกยงกลาวสงเสรม อยาก

ใหลกไดเรยนสงๆ ไมอยากใหตองมาลำบากทำนาปลกขาวอยางพอแม หากจะมคนหนมสาวทำนา

เปนอาชพ สงคมกตตราวาเปนคนหมดหนทาง ไมสามารถหางานอนทำไดจงตองทำนา จากภาพ

ตวแทนของความลาหลงผสมกบการสรางวาทกรรมวาดวยความทนสมยและความยากจน ผนวก

กบคานยมของสงคมเปนตวเบยดขบใหคนรนใหมละทงอาชพทำนาขาว ซงเปนอาชพดงเดมทเปน

อตลกษณของไทดำ ใหกลายเปนคนหนมสาวตามโรงงานอตสาหกรรม หรอทำงานตามชมชน

เขตเมอง นบตงแตงานคาขาย แมบาน ลกจาง หรองานภาคบรการอนๆ

62 ณรงค อาจสมต

วถการทำนาเปนวถทผกพนกบชาวไทดำ วฒนธรรม การละเลนทเชอมโยงกบวถการ

เกษตรกพลอยมผลกระทบตามไปดวย จากอดตหลงฤดการเกบเกยวจะเปนชวงของการสนกสนาน

รนเรงและการทำบญใหญ การไปมาหาส การเยยมเยยนญาตพนอง (รายละเอยดจะไดกลาวตอ

ไปในสวนของงานไทยทรงดำรวมใจ) เมอวถชวตผกผนจากวถชวตการเกษตรไปเปนวถชวตลกจาง

ปฏทนชวตกเปลยนตามไปดวย วฒนธรรมการ “แอวสาว” ทเปนอตลกษณเฉพาะของไทดำทจะพบ

ในชวงเวลานกหมดความหมาย หนมสาวพบรกกนตามสถานททำงาน การรอฟนวฒนธรรม

“การลงขวง-แอวสาว” กกลายเปนการสาธต การเลนคอนในงานประจำปไทยทรงดำกจะมแต

เดกนอยโยนลกชวงสาธตบางหรอไมกเปนผสงอาย ซงตางจากอดตทจะเปนคนหนมคนสาว

เชนเดยวกบกลมชาตพนธไท-ลาวกลมอนทมพธกรรมทเกยวของกบผอยมากมาย ทงท

บรเวณบานเรอนทอยอาศยและพนทไรนา ดวยชาวไทดำมความเชอวาสงเหนอธรรมชาตเหลาน

สามารถปกปองคมครองใหตนและสมาชกในครอบครวอยดวยความสขสวสด เจรญรงเรอง

แคลวคลาดจากภยอนตรายตางๆ จำเปนตองมการเซนสรวงดวยเครองบชาตางๆ ซงจรงๆ แลว

ตามจกรวาลวทยาของชาวไทดำนน “ผ” ทอยในบานเรอนกคอบรรพบรษของครอบครวชาวไทดำ

การเซนสรวงบวงไหวกเปนการทำบญใหกบญาตบรรรพบรษ เชนเดยวกนกลมคนไทยทจะใสบาตร

กรวดนำ อทศสวนบญใหกบบรรพบรษ หากแตชาวไทดำเรยกวา “ปาดตง” บาง การเสนเรอน

หรอเสนผเรอนบาง และมขนบการทำบญใหบรรพบรษทชดเจน เชน ทกๆ 10 วนบาง ตามแต

ฐานนดรวาเปน “ผตาว” หรอผนอย การเสนกคอการเซนหรอสงเวยในภาษาไทยภาคกลางนนเอง

ในพธกรรมอาจจะมการใชควายหรอใชหม นำชนสวนตางๆ ของพวกมนมาเปนเครองเซนบาง

การใชคำวา “ผ” บาง ทำใหผคนกลมอนเขาใจวานากลว เปนกลมคนทลาหลง งมงาย หากแต

อนทจรงแลวเปนกศโลบายของคนไทดำทสอนใหรจกการสมมาคารวะ เคารพญาตผใหญ เปน

ปรชญาทแฝงไวดวยการออนนอมถอมตน จะทำอะไรกตองนกถงคนอนดวย ดงเชนพธปาดตง

ขาวใหม มกจะกระทำเมอเกบเกยวขาวจากนาเสรจ ทงนกเพอเปนการทำบญใหกบบรรพบรษท

ลวงลบไปแลวไดรวมกนขาวใหมดวยเชนเดยวกบลกหลาน และเปนการขอบคณสงเหนอธรรมชาตท

ปกปกรกษาใหขาวในนาไดผลผลตงอกงาม ซงเปนสงทงดงาม พธกรรมทเกยวของกบการนบถอผ

(บรรพบรษ) น เปนการบงบอกอตลกษณเฉพาะของชาวไทดำ หากแตบคคลภายนอกวฒนธรรม

ไทดำไมเขาใจ ซำรายกลบไปตตราวาเปนความงมงาย สรางคำถามใหกบคนไทดำรนใหมวา ควร

ประพฤตตวเปนคนทนสมยดวยการเชอวทยาศาสตรหรอควรกลายเปนคนงมงายตามทสงคมมอง

แตยงเคารพบรรพบรษ

ยงไปกวานน วาทกรรมของการทำใหทนสมยทมองผคนทอยบานนอกวาลาหลง อานไม

ออกเขยนไมได จงเปนทมาของกระบวนการพฒนาบคคลเหลานใหเปนผเจรญแลวดวยการศกษา

63รฐชาต ชาตพนธ และอตลกษณไทดำ

ทเชอวาการศกษาเปนกระบวนการสรางชาตใหเขมแขงได ระบบการศกษาไทยในอดตมผลอยาง

มากตอการสญเสยอตลกษณทางภาษาและวฒนธรรมชาตพนธ ตวอยางหนงทเหนไดในเรองของ

การสญเสยอตลกษณทางภาษากคอ การกำหนดใหนกเรยนพดและใชภาษาไทยกลางเปนภาษา

เพอการสอสารในโรงเรยน จนมเรองเลากนวาหากนกเรยนคนใดใชภาษาชาตพนธในชนเรยนจะ

ถกปรบเงนหรอถกทำโทษ สงผลใหเดกนกเรยนกลวและพยายามพดภาษาไทยกลาง ในปจจบน

จากประสบการณของผเขยนพบวาทจงหวดสพรรณบร เดกไทดำตวเลกๆ ทยงเรยนระดบประถม

ศกษาสวนใหญทนน นอกจากจะไมพดภาษาไทดำแลว แมแตสำเนยงเหนอทเปนอตลกษณ

เฉพาะถนกไมพบอกเชนกน เดกเหลานนใชภาษาไทยมาตรฐานและสำเนยงกรงเทพฯ พดคย

เลนกนในบาน ซงพนทดงกลาวถอไดวาเปนพนทสำคญของภาษากลมชาตพนธ หากเกดภาวะ

ถดถอยของการแสดงอตลกษณทางภาษาในพนทนแลว ยอมคาดการณไดถงแนวโนมของการ

สญสนของภาษาชาตพนธในอนาคต

งานวจยของกรกต ชมกรานต (2552) ทศกษาแบบเรยนในระดบประถมศกษาและ

มธยมศกษาของไทย ตงแตหลกสตรป พ.ศ. 2503-2544 ไดสะทอนใหเหนวาแบบเรยนดงกลาว

ไดสรางการรบรแกผเรยนวาลาวเปนประเทศทมสถานภาพตำกวาไทย เปนตวปญหาของไทย แม

จะมภาพของความเปนบานพเมองนองทดของไทยกตาม กรกตยงไดอภปรายใหเหนวาแบบเรยน

เหลานนเปนผลมาจากการกำหนดจดมงหมายของหลกสตรทมงใหผเรยนเกดความรกชาต เปน

พลเมองทดของชาต จงทำใหเกดการสรางแบบเรยนทถกจำกดและถกเลอกใหเรยนร ดงปรากฏ

ในกรอบและจดมงหมายของกรมวชาการทระบวา “ตองการสรางพลเมองดสำหรบการปกครอง

ในระบอบประชาธปไตย คำนงถงหนาทในการพฒนาความเจรญใหกบประเทศ มมนษยสมพนธ

มความสามารถในการครองชพ และมความรบผดชอบตามหนาทพลเมองทมความรกชาต คำนง

ถงความมนคงของชาตเปนสำคญ” (กรกต ชมกรานต 2552, 127)

ความสำเรจของแบบเรยนดงกลาวไดสรางความเปนลาวใหกลายเปนไทย อตลกษณทาง

ภาษาและวฒนธรรมของผคนกลมไท-ลาวถกตงคำถามและสนคลอน ผคนตางซอนเรนอตลกษณ

ความเปน “ลาว” ของตนเอง เพราะถกมองวามสถานภาพทตำตอยบาง เปนตวปญหาของ

ประเทศไทยบาง ยงนำความเปน “ลาว” ไปผกกบเรองระบบการปกครองทตรงกนขามของไทย

ดงเชน ชาวลาวพวน บานฝายมล อำเภอทาวงผา จงหวดนาน ทชศกด วทยาภค (2548) นำ

เสนอใหเหนวาผคนลาวพวนทนนจะไมแสดงอตลกษณชาตพนธของตนเอง ไมวาจะเปนภาษาพด

ประเพณ ความเชอ และการแตงตว ในชวงการตอสระหวางรฐบาลไทยกบกองกำลงตดอาวธของ

พรรคคอมมวนสตแหงประเทศไทย (พคท.) ตามแนวชายแดนไทย-ลาว ทงนกเพอความปลอดภย

ของตนเอง แมวาชาวไทดำไมถกเพงเลงในเรองภยของความมนคงแหงชาต หากแตความเปน

64 ณรงค อาจสมต

“ลาว” กมผลตอความรสกนกคดของผคนทมองวาเปนคนตำตอย เมอผนวกกบความเชอในการ

นบถอ “ผ” และเปน “ชาวบานนอก” ตามกรอบความคดของธงชย ทวาอยหางไกลจาก

ศนยกลางของอำนาจ (ในทนคอความเจรญหรอความทนสมย) จงสงผลใหรสกอดอดใจตอการ

แสดงออกทางอตลกษณไมวาจะเปนภาษาพด หรอการแตงกาย โดยเฉพาะอยางยงเมอตองออก

นอกพนทชมชนของตน

ผปกครองและผถกปกครอง: ตำแหนงและแหงท

ตามกรอบความคดของธงชยทอธบายการมองของผปกครองตอคนกลมชาตพนธในชวง

พ.ศ. 2428-2453 (รชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว) แมจะมองวาชาวไทดำเปน

ผคนในกลมของ “คนบานนอก” ทสามารถทำใหเปนไทยได อนเปนผลมาจากอทธพลของรฐชาต

ซงสงผลมาถงปจจบนทคนเหลานจะถกกระบวนการมากมายทำใหกลายเปนคนไทยดงทไดกลาวมา

แลวในขางตน นนหมายความวากอนหนานนผปกครองมไดมองคนเหลานนวาเปน “คนบานนอก”

ซงมผลตอความสมพนธและการปฏบตตอกนของผปกครองและผถกปกครองในอกรปแบบหนง

หากยอนกลบไปในชวงของการอพยพเขามาอาศยพระบรมโพธสมภารของพระเจาแผนดน

แหงกรงสยามนน โดยนยแลวกบงบอกถงสถานภาพทางสงคมของคนไทดำไดเปนอยางด คน

เหลานจะถกปกครอง ควบคม และดแลโดยคนไทย มหนาทรบใชตามแตผปกครองจะสงการลงมา

ไพรโดยเฉพาะไพรทไดมาดวยสงครามเชนไทดำน ในสมยกรงธนบรและกรงรตนโกสนทรตอนตน

นนมคณคาเหมอนบำเหนจในการทำราชการแกขนนาง ขนนางจะไดรบไพรเขาสงกดตามแต

พระเจาอยหวจะทรงประทานมาให จะสงใหไพรทำอะไรกได ไพรกมหนาทตองทำตามคำสงนนๆ

ดงตวอยางท ทวโรจน กลำกลอมจตต (2551) ไดอธบายวาไพรไทดำในสงกดของเจาเมอง

เพชรบรเปนแรงงานกอสรางพระราชวงพระนครคร ในครงทพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

ทรงมพระราชประสงคจะสรางพระราชวง เจาเมองเพชรบรในครงนนคอ พระยาเพชรพไสย

ศรสวสด (ทวม บนนาค) รบสนองพระราชโองการเกณฑแรงงานกอสราง และแรงงานทสำคญก

คอคนไทดำทตงบานเรอนอยบรเวณจงหวดเพชรบร รวมกบแรงงานอนๆ นนเอง โดยมพระยา

ศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) ในขณะนนดำรงตำแหนงสมหพระกลาโหมเปนแมกองงานใหญ

ควบคมการกอสรางอกชนหนง ดวยความเปนไพรหรอเรยกไดวาชนชนลางสดรองจากทาส และ

ตองอยในปกครองของมลนาย รบใชบานเมองดวยการเขาเวร กแลวแตการเขาเวรนนนายจะสง

ใหทำอะไร ดงเชนตวอยางในขางตนทเปนแรงงานกอสรางพระราชวง บงอร ปยะพนธ (2541) ยง

ไดกลาวอกวา การอยในหมวดหมมสงกดเชนนเพอสะดวกในการควบคมและการเกบผลประโยชน

65รฐชาต ชาตพนธ และอตลกษณไทดำ

นนแสดงใหเหนวาไพรมหนาทเปนผผลตและสรางผลประโยชนใหแกนายผปกครอง ไมวาจะเปน

สวยและเงนสงเขารฐ หรอแรงงานในฐานะผผลต (เพาะปลกขาว) สะสมเสบยง แรงงานกอสราง

หรอเปนกำลงทหารในยามสงครามปกปองราชอาณาจกรของผปกครอง ดงนน การสญหายของ

ไพรจงมผลโดยตรงตอการสญเสยผลประโยชนของผปกครองเชนกน จงจำเปนตองดแล

“แรงงานในฐานะผผลต” มใหหลบหน กฎเกณฑและระบบการควบคมตางๆ จงถกสรางขน

ดวยมมมองทเหนไพรสงครามอยางไทดำเปนเพยง “วตถธาตแรงงานในฐานะผผลต” จะ

ใชอยางไร จะยกใหใครกได ยงไปกวานนลกสาวบานใดถกใจจะใครขอไปเปนเมยกตองได เรอง

ราวเชนนเกดขนกบไทดำและมบนทกในหนงสอเจาจอมโซง วา

เจาพระยาสรพนธพสทธ (เทศ) ไดมาลงขวงดวยโดยแวะมาทบานกำนนฮอ

(หอ) จงไดพบกบนางทรพย (ตอมาไดเปนหมอมทรพย) กรสกพอใจเปนอยาง

มาก อยากจะไดเอาเปนเมย จงไดเอยปากขอนางทรพยจากกำนนฮอ เอาไปอย

จวนเจาเมอง แตกำนนฮอไดปฏเสธบายเบยงวาลกสาวยงเดกเลกนกอยาเอาไป

เลย ทใตถนเรอนมววงามอยหนงค ถาทานเจาเมองพอใจ กเอาไปเถอะ ขออยา

ไดเอาลกสาวไปเลย.. ยายตงเลาวา ตอนทเจาพระยาสรพนธฯ (เทศ) ใหคนมา

จบเอาตวนางทรพยใสเกวยนไปทกคนพากนรองไหกนระงมดวยความเสยใจกน

ทงหมบาน... (ทวโรจน กลำกลอมจตต 2551, 61)

เหตการณในครงนน เปนความเศราสลดทสดของโซงบานหนองกะโล (ทาโล) นบแตนน

มา โซงบานหนองกะโล (ทาโล) เวลาเหนคนแปลกหนาใสรองเทาเขามาในหมบานกจะสงสญญาณ

บอกใหรตว ดวยความเกรงกลววาจะเปนเจาหนาทจากบานเมอง ซงสวนใหญจะใสรองเทา บาน

ไหนมลกสาวกจะพาเอาตวไปซอนไวจนมดชด (เพงอาง, 62)

ความสมพนธระหวางมลนายกบไพร มลกษณะของความสมพนธทไมใชญาต หากแต

เปนความสมพนธทฝายหนงอยในฐานะเหนอกวาอกฝายหนง ดวยตำแหนงแหงทซงคนหนงเปน

ผปกครองทำหนาทปกครองดแลคนในบงคบ กบอกฝายหนงสำนกวาเปนคนอนทเขามาอาศย

แผนดนผอนอยอาศย การกระทำการใดๆ กเพอแลกดวยความมนคงปลอดภยในชวตและทรพยสน

ของตนและคนในครอบครว ความเอารดเอาเปรยบ ขมเหง รงแก บงคบจตใจจงเกดขน ผถก

ปกครองมอาจปฏเสธความตองการของผปกครองได จะทำไดกเพยงอดกลน อดทน หรอหลบ

หนจากสงกด ซงกเปนไดยากเนองจากระบบสกเลกไพรควบคมไว บงอร ปยะพนธ (2541) อางถง

พระราชหตถเลขาของรชกาลท 5 ททรงบนทกวา ในป พ.ศ. 2438 มชาวไทดำยายออกจาก

เมองเพชรบรมาอยแขวโพธหกและโคกคลง แขวงเมองราชบรประมาณ 700 คนเศษ ดวยสาเหต

66 ณรงค อาจสมต

ความเดอดรอนตองเสยเงนคาราชการและถกเกณฑทำนาหลวง ซงการอพยพยายถนดงกลาว

เกดขนภายหลงการยกเลกระบบไพร เปลยนมาใชพระราชบญญตเกณฑทหารแทนในป พ.ศ.

2438 สงผลใหเกดการอพยพโยกยาย บางตองการกลบมาตภมเดม บางตองการหาททำกน

แหงใหมทอดมสมบรณกวา หรอหลกหนจากความยากลำบากจากการถกบงคบตางๆ

ในงานศกษาของสวชย โกศยยะวฒน (2549) ไดใหภาพความเปนอยของไพรโดย

ภาพรวมวา ไพรมความเปนอยอยางเรยบงายตามฐานะ การศกษาทผานทางวดไมไดรบมากนก

โดยเฉพาะวชาหนงสอ เพราะไมมความจำเปน ชวตสวนใหญของไพรหมดไปกบการทำมาหากน

และการรบใชผปกครอง วดมหนาทสอดแทรกความรดานขนบธรรมเนยม ประเพณ ความเชอ

ทางศาสนา อคน รพพฒน (2518) ไดวเคราะหใหเหนวาความเชอมสวนอยางมากในการคม

พฤตกรรมของไพรใหพอใจและยอมรบฐานะอนตำตอยของตนในสงคม ทำใหไพรตกอยใตการ

บงคบบญชาของชนชนผปกครอง เพราะเชอในชะตาชวตของตนทเกดมามหนาทตองเชอฟง

เคารพยำเกรงมลนาย ยอมรบใชดวยแรงงานเพอใหมลนายหรอผปกครองพอใจ และใหความ

คมครองแกตนใหปลอดภยในการดำเนนชวตได ความเชอดงกลาวจงควบคมระบบสงคมใหดำเนน

ไปตามโครงสรางของการมระบบไพรตลอดมา

ไมเพยงแตมมมองของผปกครองทเหนชาวไทดำเปนเพยงขาในสงกด ทจะกระทำอะไร

กได ในสายตาคนไทยยงมองวาคนไทดำเปน “พลเมองชนสอง” ภาพของการเปนพลเมองชนสอง

ปรากฏใหเหนเดนชดภายหลงจากทไพรมอสระไมขนกบมลนายหลงป พ.ศ. 2438 ผลของการ

ยกเลกระบบไพรทำใหคนกลมชาตพนธเปนอสระไมขนกบมลนาย มอสระทจะไปทำมาหากนใน

พนทอนๆ มน อดมเวช (2547) ไดอธบายรปแบบการอพยพของชาวไทดำวามลกษณะเปนการ

อพยพจากชนบทแหงหนงไปยงชนบทอกแหงหนง ดวยเหตผลของความตองการทดนทำกน

มากกวาการอพยพเขาเมองใหญ ไมวาทดนแหงใหมจะอยไกลเพยงใด อยหางจากเมองเพยงใด

หรอหางจากการดแลของผปกครองหรอไม ชาวไทดำมไดสนใจประโยชนอนพงไดจากผปกครอง

ซงสะทอนใหเหนวา ในชวงเวลาทผานมาผปกครองมไดสรางความพงพอใจ หรอเปนทพงพาของ

ชาวไทดำไดเลย

พนทซงชาวไทดำไปตงถนฐานใหมจงมกตองไปถางปาจบจองทดนลกเขาในปา พนทราบ

อนๆ จะมผคนอาศยอยกอนแลวทงนน โดยเฉพาะคนไทยทมอาชพเกษตรกรรมเชนเดยวกน

ผทมาทหลงจงตองบกปาเขาไปจบจองทดนทำกนลกเขาไป ความสมพนธระหวางกลมชาตพนธก

มไดราบรน ดวยความเปนผมาใหมมกถกคนไทยทมนสยนกเลงกลนแกลง ลงนวลเลาวา

“โอย..สมยลงยงวยรน ยงจำไดเลย พอเลาใหฟงวา ควายทบานหายไป พรรคพวกพนองตองจดคบ

67รฐชาต ชาตพนธ และอตลกษณไทดำ

ไปตามหา แยกกนไปเปนกลมๆ ตามไดบาง ไมไดบาง บางทไปเจอเหลอแตซากแลว พวก

คนไทยนนละ ชอบขโมย เรากรวาพวกไหน แตไมมหลกฐาน จบมนไมได ชาวบาน (หมายถง

ชาวไทดำ - ตความหมายโดยผเขยน) ตองระวงกนเอง” (นวล, สมภาษณ)

เรองการถกขโมยควายและอปกรณการทำงานหากน เปนเรองทชาวไทดำในทกพนท

เลาใหลกหลานไดฟงอยเสมอ แมหมบานของชาวไทดำจะเปนกลมกอนมขนาดใหญ แตกยงโดน

รงแก ไมวาจะดวยการทำรายรางกาย การขมข ผหญงกอาจถกลวงเกนทางเพศ ดวยความ

เกรงกลว ชาวไทดำจงมกตองไปไหนกนเปนกลม คำมดกอยในบานเรอนของตน นายพนสเลาวา

“คนไถ คราด กระบง กระจาด มนกแกลงเอาไป กไมรจะเอาไปทำไม แตมนกหาย” (พนส

ลวนเมอง, สมภาษณ) ดวยความเคยดแคนทชาวไทดำมกถกรงแก คำสบถทเอยถงคนไทยจง

ปรากฏใหเหน เชนคำวา “บกโกย” หรอ “บะโกย” 7 หรอคำวา “ผโกย” หากตองกลาวถงคนไทย

เชงสภาพ ในหนงสอ เจาจอมโซง ทวโรจน กลำกลอมจตต (2551) ไดสนนษฐานวา คำวา

“ผโกย” นาจะเปนคำทเกดขนในชวงหลงจากการเลกระบบไพร ทาส ทชาวไทดำมอสระในการ

หาทดนทำมาหากน และเมอตองไปตงถนฐานในพนททม “เจาถน” (คนไทย) อาศยอยกอน

และการกระทบกระเทยบและการใชอำนาจบาตรใหญของผทอยมากอนไดสรางความอดอดใหแก

ชาวไทดำ และดวยอปนสยของชาวไทดำทเปนคนเงยบๆ รกสงบ ไมชอบมปากมเสยงกบใคร เมอ

ถกขมเหงจนไมมทางสได คำสบถ “บะโกย” จงนาจะเกดขนในชวงน ทศนคตระหวางคนสองกลม

ทไมลงรอยกนยงสะทอนไดจากคำพดทวา “คนไทยมกมนสยเปนนกเลง ขเกยจ ไมขยนทำมา

หากน” ในขณะเดยวกนคนไทยชอบดถกดแคลน ดาวาคนลาวกนกบ กนเขยด ดาวาขขอบาง บาง

กวาพธกรรมเยอะ ผแยะ เอาแตสนกรนเรงเลนแคนกนตงแตบายจนดก เปนคนเกยจคราน

ยากจน หาเชากนคำ ทยงพออยกนไดกเพราะความอดมสมบรณของแผนดนไทย เปนตน

จากขอมลทไดอภปรายในขางตนพอจะนำเสนอใหเหนไดวา ความสมพนธของผปกครอง

กบไทดำเปนไปในลกษณะผมอำนาจเหนอกวาใชประโยชนจากผทตำตอยกวา แมวาในรชสมย

พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ผปกครองจะพจารณาวาไทดำเปน “คนบานนอก” ท

สามารถทำใหเปนไทยได หากแตในอดตกอนหนานน ชาวไทดำเปนเพยง “สงของ” ทผปกครองจะ

7 เปนคำทไทดำใชเรยกขานคนไทย (สยาม) มาแตเดม มความหมายสอไปในทางลบ ซงสะทอนถง

ความไมพอใจ.

68 ณรงค อาจสมต

มอบเปนบำเหนจรางวลแกขาราชการ เปน “แรงงานในฐานะผผลต” หรอ “ขาทาส” ทผปกครอง

จะกระทำสงใดกได ยงไปกวานนคนไทยเองกยงรงเกยจเดยดฉนท ดแคลนตางๆ นานา บางก

กลนแกลง จนเกดคำวา “บะโกย” ทสบถคนไทยซงเกดขนตงแตสมยรชกาลท 5 เปนตนมา

การแสดงอตลกษณในงานวนไทยทรงดำรวมใจ:

พฒนาการของความหมาย

จากวาทกรรมการสรางคนอนใหกลายเปนคนไทยมาสวาทกรรมการพฒนาเพอความ

ทนสมย ทปฏบตการผานแผนการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต นบตงแตฉบบท 1 (พ.ศ.

2504 - 2509) ทมงเนนการพฒนาโครงสรางพนฐาน “นำไหล ไฟสวาง ทางด มงานทำ” มาส

การใหความสำคญกบการพฒนาภมภาคและทองถนในชนบททหางไกลและทรกนดารในฉบบท 2

(พ.ศ. 2510 - 2514) และ ฉบบท 3 (พ.ศ. 2515 - 2519) โดยเฉพาะการมงเพมผลผลตทาง

การเกษตร ไมวาจะเปนการสงเสรมและปรบปรงพนธพช การพฒนาและใชสารเคมกำจดศตร

พชและการใชปยเรงผลผลต สนบสนนดวยการขยายระบบชลประทานใหชาวบานไดมนำใชเพอ

เพมผลผลตทางการเกษตร สงตางๆ เหลานลวนนำไปสระบบเกษตรกรรมแบบเขมขนในเวลาตอมา

มความตองการใชทดนเพมขน เปลยนวถการผลตของชาวไทดำททำนาปลกขาวเพอการบรโภคใน

ครวเรอนไปสการผลตเพอจำหนาย และใหความสำคญกบมลคาการแลกเปลยนตามระบบเงนตรา

ยงมการปรบปรงระบบคมนาคมใหมความสะดวกในการเดนทางของผคนและขนสงผลผลตจาก

ชมชนสเมอง มการตงโรงงานอตสาหกรรมในเขตชานเมองใหญ กยงกลบกลายเปนการดงผคน

สวนหนงออกจากภาคเกษตรกรรมใหเขาสระบบโรงงานทมคาตอบแทนเปนรายเดอนทแนนอน

กวารายไดในไรนาทยงมความเสยงตอการขาดทน แมวถชวตของผคนในชนบทโดยภาพรวมจะได

รบการดแลทดขน เศรษฐกจของประเทศเจรญเตบโตอยางกาวกระโดด แตในขณะเดยวกนกสงผล

ใหเกดคานยมใหม โดยเฉพาะคนหนมสาวทไดรบการศกษาสงขน จงสนใจจะทำงานในโรงงาน

อตสาหกรรมมากกวาทำงานในหมบาน

วฒนธรรมประเพณหลายอยางเรมเสอมคลาย การรบเอาอทธพลของความทนสมย

สงผลอยางเดนชดตอรปแบบอตลกษณการแสดงออกแบบเดม อาท การแตงกายและทรงผมท

ชาวไทดำมขนบเปนเอกลกษณของตนเองกหมดความนยม การแสดงออกอตลกษณไทดำผาน

ประเพณการลงขวง-แอวสาวทเปนไปตามปฏทนการเกษตรกไดรบผลกระทบไปดวย แตเดม

ประเพณนจดขนหลงฤดการเกบเกยวขาวในนา ซงมกตรงกบฤดรอน ชวงเวลาดงกลาวจะเปน

ชวงของการวางเวนจากการทำนา ซงกเปนเชนเดยวกบกลมชาตพนธอนทมวฒนธรรมการทำนา

69รฐชาต ชาตพนธ และอตลกษณไทดำ

นำฝน ประเพณการลงขวง-แอวสาวของชาวไทดำนนจะมการเลนคอน-รำแคน หรอภาษาไทดำ

ออกเสยงวา อนกอน รำแกน ในอดตจะเปนเรองราวของคนหนมสาว ทหนมๆ ตามบานตางๆ

จะไปแอว (เทยว/เยยม) สาวตางหมบาน เพอทำความรจก เกยวพาราส ผกสมครรกใคร จนไปถง

ขนของการกนดอง (แตงงาน) นบไดวาเปนกศโลบายของชาวไทดำในอดตทตองการใหคนหนม

คนสาวไดมโอกาสพบเจอกน เปนการขยายความสมพนธไปยงหมบานไทดำในพนทอน ประเพณ

การแอวสาวนไดรบการสบทอดมาจนถงยคหนง ลงคง อวคนซอ เลาวา “แตกอนไปกนเปน

กลมๆ คนหนมบานนรวมกน มกนหลายวย เอาเฉพาะพวกกนตงแตวยรนขนมา เดกๆ เขาไมได

ไปหรอก ทกคนตองชวยตวเองได จะมคนใหญเปนหวหนา คนอนกตองเชอฟง ไปแตละครงไป

กนเดอนๆ ไปหมบานโนนตอหมบานน สนก.. มหมอแคนไปดวย หมอแคนนสำคญ ไมมเสยง

แคนกไมสนก แตเดยวนไมมแลว คนหนมคนสาวเขาไมตองเจอกนแบบนแลว เขาเจอกนท

โรงงาน คนไปแอวสาวกพลอยหมดไปดวย” (คง อวคนซอ, สมภาษณ)

หากพจารณาตามปฏทนการเกษตรของชาวไทดำ ในรอบปหนงๆ เดอนเมษายนของทกป

หรอทชาวไทดำเรยกกนวา เดอน 5 ตามปฏทนจนทรคตจะเปนชวงเวลาทเสรจสนการเกบเกยวขาว

ในนา ซงเรยกไดวาเปนอาชพหลกของชาวไทดำมาตงแตอดต ยามหมดภารกจจากนาถอเปน

โอกาสอนดทจะไดผอนคลายความเหนอยลาตลอดฤดทำนา ในชวงฤดรอนนเองจงเปนชวงของ

การเฉลมฉลองและงานรนเรงตางๆ ตามขนบประเพณของผคนตระกลไท-ลาว จะพบงานเฉลม

ฉลองโดยเฉพาะงานตรษสงกรานตทถอไดวาเปนงานบญใหญทจดกนอยทวไป ไทดำเองกม

วฒนธรรมงานเฉลมฉลองเชนเดยวกน งานสงกรานตไทดำเปนการแสดงอตลกษณทสะทอนถง

ความออนนอม เคารพผอาวโส แสดงความกตญญ และยงมความสนกสนาน นบตงแตเชาทม

การตกบาตรพระสงฆ การทำบญอทศสวนกศลใหกบญาตผใหญทเสยชวตไปแลว ปจจบนยงได

เพมการรดนำขอพรผสงอาย ตอนเยนกจะจดงานรนเรงสนกสนาน

ประเพณการเลนคอน-รำแคนไดถกเปลยนความหมายไป ดวยการพฒนาประเทศทดง

คนออกจากหมบาน คนหนมคนสาวใหความสนใจกบการทำงานนอกภาคการเกษตรกรรมมากกวา

งานในไรนา จนความหมายแบบดงเดมของการพบกนตามประเพณแอวสาวแทบหมดไป หลาย

หมบานของชาวไทดำไมมการแอวสาว หนมสาวพบรกกนตามโรงงาน จากความหมายเพอเปด

โอกาสใหคนหนมสาวไดพบกนกแปรเปลยน คงเหลอเพยงความสนกสนานของการไดมาฟอนรำ

คนทกเพศทกวยสามารถมารวมฟอนแคนในเทศกาลน เปนการผอนคลายจากการเหนดเหนอย

จากภาระงาน ความจำเปนของการไปแอวสาวแลวฟอนแคนกนระหวางชายหญง กกลายมา

เปนการจดงานเพอความสนกสาน ซงกแลวแตความสะดวกของแตละหมบาน แตการแวะเวยน

70 ณรงค อาจสมต

ไปเทยวเลนของชาวไทดำกยงคงมอยอยางตอเนอง แมจะไมไดมวตถประสงคไปเพอการแอวสาว

แตหากเปนการไปเยยมเยยนหรอเทยวเลนตามหมบานทจดงาน รายละเอยดของการจดงานก

แปรเปลยนตามไปดวย

ในพนทจงหวดเพชรบร โดยเฉพาะบรเวณอำเภอเขายอย จดไดวาเปนพนทซงมชาวไทดำ

ตงบานเรอนอยเปนจำนวนมาก และเปนแหลงของวฒนธรรมประเพณไทดำทสำคญ ในอดตการ

จดงานรนเรงเลนคอน รำแคนจะจดกนเปนประเพณปฏบต เนองดวยความคดของศกษาธการ

อำเภอเขายอยในขณะนน (ราวป พ.ศ. 2517) มความตองการรวบรวมงานทจดกนกระจดกระจาย

ตามหมบานตางๆ ใหมาจดงานพรอมกนวนเดยวกน เพอไมตองแยงคนมาเทยวงาน และคด

อยากจะเชญขาราชการผใหญของจงหวดใหมารบรการจดงานน ในขณะนนกระแสของการรวม

ความเปนคนไทยหนงเดยวกนเปนกระแสทมพลง คนไทดำในขณะนนมกถกเรยกวา “ลาวโซง”

ดวยเชอกนวาเปนคนทอพยพมาจากประเทศลาว กเลยมคำวา “ลาว” นำหนาคนกลมนมาโดย

ตลอด และมายาคตทความหมายของคำวา “ลาว” ในขณะนนแฝงดวยนยของความมอคตทาง

ชาตพนธ ศกษาธการอำเภอเขายอยในขณะนนจงปรกษากนกบบคคลหลายกลมและประดษฐคำวา

“ไทยทรงดำ” เพอใชเปนชอจดงาน “วนไทยทรงดำรวมใจ” พรอมทงกำหนดใหวนท 10 เมษายน

ของทกป เปนวนจดงานวนไทยทรงดำรวมใจทบรเวณบานหนองปรง อำเภอเขายอย ซงการจด

งานในครงนนประสบความสำเรจอยางมาก ไดรบความชนชมจากคนหลายฝาย งานวนไทยทรง

ดำรวมใจในครงนนกไมไดมรปแบบพเศษไปกวาการจดงานเลนคอน-รำแคนปกตททกหมบานจดกน

ในขณะนน เนนทความสนกสนาน ใหทกคนทกเพศทกวยไดมาพกผอน ฟอนรำกนอยาง

สนกสนาน (พนส ลวนเมอง, สมภาษณ)

การเลนคอน รำแคนจากทเคยเปนสวนหนงของวถของชาวบาน วถชวตชมชน ทชาวไทดำ

ไดแสดงออกทางอตลกษณชาตพนธของตน อยมาวนหนงความหมายดงเดมไดเรมสญหาย และ

เรมถกทำใหเปนวถของราชการ วถของผมอำนาจ และเพอความหมายบางอยางทอยนอกกระแส

ของชาวบาน แมวาการเปลยนแปลงจะดเหมอนเปนความพยายามในการรกษาอตลกษณทาง

วฒนธรรมใหคงอยตามวธคดของราชการ หากแตคงตองยอมรบกบความเปลยนแปลงทเกดขน

ในขอเทจจรงทวา อตลกษณมการเลอนไหล อตลกษณเปนสงไมหยดนงตายตว กระแสของ

ความทนสมยและวาทกรรมเรองรฐชาตไดดงความเปนคน “ลาว” ใหกลายเปนคน “ไทย” ใน

ขณะทงานเลนคอน รำแคนทจดโดยทางอำเภอตองการใหคนลาวทถกทำใหเปนคนไทยกลบแสดง

อตลกษณของความเปนคนลาว (ไทดำ) อกครง ซงดเหมอนชาวบานอยางไทดำจะไมมทางเลอก

อะไรไดมากมาย

71รฐชาต ชาตพนธ และอตลกษณไทดำ

เปนทนาสงเกตวา การเกดขนของปรากฏการณดงกลาวทรฐชาตเปดโอกาสใหชาวไทดำ

สามารถแสดงออกอตลกษณชาตพนธในชวงเวลาของการใชนโยบายสรางความเปนไทยอยางเขมขน

นน ทงนกนาจะเปนไปไดวา ดวยการแสดงออกของวฒนธรรมการละเลนในงานไทยทรงดำรวมใจ

นน เปนไปเพอความบนเทงเปนหลก และภาคราชการตองการใหแสดงออกอตลกษณความเปน

ไทดำภายใตความหมายทชอวาไทยทรงดำ กเปนเพอการคงไวซงการสบตอประเพณ ถงแมนโยบาย

ความมนคงของรฐในชวงเวลาดงกลาวจะเขมงวดกบภยจากลทธการปกครองทแตกตางจากรฐชาต

ดงททราบกนดแลววา ในชวงเวลาดงกลาวมความคดแตกตางทางการเมองทงภายในประเทศและ

ประเทศรอบขางอยางประเทศลาวและกมพชา ยงไปกวานน ชาวไทดำเปนกลมชาตพนธทตง

ถนฐานในภมภาคตะวนตกของประเทศ เปนพนทชายขอบของศนยกลางอำนาจรฐอยาง

กรงเทพมหานคร เมอพจารณาประกอบกบกรอบความคดของธงชยในประเดน ความเปนคนอน

ททำใหเปนคนไทยได จะเหนไดวา คนชายขอบอยางชาวไทดำนนเปนกลมชาตพนธทมการปรบตว

ใหเขากบสงคมวฒนธรรมของรฐชาตไทยได มการยอมรบและแสดงออกถงความจงรกภกดตอ

สถาบนกษตรย นบถอศาสนาพทธ ไมไดสรางปญหาใหกบรฐชาตหรอมความขดแยงทางการเมอง

กบรฐชาต จงไมจำเปนตองเขมงวดเปนกรณพเศษ ปรากฏการณเชนนมไดมเพยงแคกลม

ชาตพนธไทดำในภมภาคตะวนตกของประเทศเทานน ยงพบในกลมชาวมอญทราชบร ไทยพวนท

นครนายก หรอแมแตไทยยวนทสระบรดวยเชนกน (ดวงกมล เวชะวงศ 2554, 132)

นยทางความหมายของการจดงาน

ชอของงานวนไทยทรงดำรวมใจไดถกปรบเปน งานวนประเพณไทยทรงดำบาง วน

สบสานวฒนธรรมประเพณไทดำบาง งานไทยทรงดำบาง แตชาวไทดำจะเรยกกนสนๆ วา งาน

ประจำปไทยทรงดำ ซงจากความสำเรจของการจดงานทบานหนองปรงในครงนน ผนำชมชน

หมบานตางๆ ไดถอเปนแนวทางทหมบานของตนจะจดบาง ทงนไดพยายามกำหนดวนจดงานไม

ใหซำซอนกน กเพอใหผคนไดไปรวมงานอยางทวถง อาจกลาวไดวาตลอดทงเดอนเมษายนของป

จะมงานวนไทยทรงดำจดขนแทบทกวน กระจายไปตามอำเภอและจงหวดตางๆ ทมชาวไทดำ

อาศยอย

หากยอนกลบไปในยคแรกเรมของการจดงาน ดงทไดกลาวมาแลว ภาคราชการหมาย

เพยงตองการจะรวบรวมงานทจดกระจดกระจายตามหมบานตางๆ ใหมาอย ณ ทแหงเดยวกน

และชวยอำนวยความสะดวกใหกบผทมารวมงานไมตองไปรวมหลายงาน หากแตนโยบายการ

72 ณรงค อาจสมต

รวมพวก (integration policy) 8 ของภาครฐทเนนสรางจตสำนกในความเปนพลเมองไทย เปน

สวนหนงของสงคมไทย และมความซอสตยตอประเทศชาต เปนวาทกรรมททรงพลงในขณะนน

ผจดงานจงประดษฐคำวาไทยทรงดำขนและใชเรยกคนไทดำ เชนเดยวกบกรณคำวา “ชาวไทย

ภเขา” คำวา “ไทยทรงดำ” ดเหมอนจะเปนคำทสรางความพงพอใจในหมคนไทดำ เชนเดยวกบ

คำวา “ไทยโซง” คำตางๆ เหลานไดหยงรากลกลงในจตใจของคนไทดำ ซงไมเพยงแคการสราง

ความเปนพลเมองของรฐชาตไทยเทานน ยงเปนการกำหนดกรอบการประพฤตปฏบตในความ

เปนคนไทยทตองเชดชทำนบำรง ชาต ศาสนา พระมหากษตรยอกดวย

งานวนไทยทรงดำนเองดเหมอนจะกลายเปนพนทซงชาวไทดำไดใชเปนกลไกในการ

สรางความหมายใหกบความเปนชาตพนธของตนเอง แมวาในอดตภาครฐจะใชในการปลกจตสำนก

สรางความเปนคนไทย ใหรบรในบทบาทและหนาทของความเปนพลเมองไทยของรฐชาตไทยผาน

คำเรยกวา “ไทยทรงดำ” แตชาวบานกลบชวงชงเวทนเปนพนทของฟนฟความเปนชาตพนธ จาก

สภาวการณทถกกดทบใหตองซอนเรนและดวยความรสกดอยคาในความเปนชาตพนธ จนทำให

คนรนใหมไมกลาแสดงออกความเปนชาตพนธของตนเอง ในงานดงกลาว ชาวไทดำใชเปนพนท

ของการแสดงออกอตลกษณชาตพนธไทดำ โดยเฉพาะคนทไมกลาแสดงออก ภาพของเดกตวเลกๆ

วยรน ไปจนถงผสงอายแตงกายดวยชดไทดำตามขนบบาง ชดไทดำประยกตบาง พดคยกนดวย

ภาษาไทดำ ฟอนรำตามเสยงแคนวงทบรรเลงตงแตหวคำจนถงดกดน ภาพของความยมแยม

แจมใสมการทกทายในหมผมารวมงาน ภาพของความครกครน หยอกลอ สนกสนาน มใหเหน

ตลอดงาน ไมเพยงเฉพาะชาวไทดำเทานน ผคนจากหมบานอนไมวาคนเหลานนจะเปนเชอสาย

คนไทดำหรอไม ตางกแตงกายดวยชดไทดำบาง เสอผาสโทนเขมบางเขารวมงานและรวมฟอนรำ

ยงไปกวานน ในระยะหลงหลายหมบานทมการจดงานยงมการจดนทรรศการความเปนมาของ

ชาวไทดำและวถชวตในอดต การแสดงภาพเกาเลาเรอง การนำขาวของเครองใชในอดตออกมา

จดแสดงใหความร มการใชสอสญญลกษณของความเปนไทดำ ไมวาจะเปนภาพเรอนไทดำในอดต

หรอเรอนไทดำจำลอง ลวดลายผาปกทเปนแบบอยางเฉพาะของชาวไทดำ ตวอกษรไทดำ มาใช

ตกแตงเวทและตามสถานทตางๆ ในงานซงสามารถมองเหนไดอยางสะดดตา

8 นโยบายการรวมพวกเปนผลมาจากมตคณะรฐมนตร เมอวนท 6 กรกฎาคม พ.ศ. 2519.

73รฐชาต ชาตพนธ และอตลกษณไทดำ

นอกจากนงานวนไทยทรงดำรวมใจยงถกพฒนาใชเปนพนทเชอมโยงเครอขายความเปน

ไทดำในทตางๆ ใหเขมแขงมากไปกวาการมความสมพนธตามสายเครอญาต ตามขนบไทดำแลว

ชาวไทดำมกมการตดตอสอสารและชวยเหลอกนอยโดยตลอด ดงจะเหนไดจากการประกอบ

พธกรรมทเกยวของกบบรรพบรษ ทบคคลนบถอผเดยวกนจะตองมารวมงาน ซงเปนการสาน

สายสมพนธทางเครอญาตมใหขาดหายไป และยงเปนการรบรความเปนมาเปนไปของญาตแตละ

คนวามความทกขความสขกนอยางไร และหลายๆ ครงการชวยเหลอในหมญาตกนเองสามารถ

ชวยบรรเทาความทกขยากลงได หากพจารณาในระดบหมบานแลว การจดงานวนไทยทรงดำ

รวมใจจะมการเชญผนำชมชนชาวไทดำจากทอนๆ เขารวมงาน การเชญผแทนของชมชนไทดำ

จากสถานทตางๆ ขนบนเวทและประกาศใหผทมารวมงานทราบ ถอเปนการใหเกยรตและเปนการ

สานสมพนธระหวางหมบาน (เชนเดยวกบระดบครอบครว) ทจะไดรบทราบและรวมแลกเปลยน

ชวยเหลอกน แมวาเงนทแตละหมบานนำมาชวยงาน หรอการชวยเหลอในรปแบบอน เชน

วงดนตรชวยงาน จะมมลคาไมมาก แตกสะทอนใหเหนถงเครอขายหรอสายใยทเชอมตอกน ทมาก

ไปกวาแคเครอขายตามสายเครอญาต อนนำมาซงพลงของกลมชาตพนธทงกลม ทจะรวมกน

และชวยเหลอกนในกจการทเปนสวนรวมของชาวไทดำ

งานวนไทยทรงดำรวมใจ อาจกลาวไดวาเปนงานสำคญทไมใชเพยงการรอคอยทจะได

สนกสนานรำแคนดงเชนในอดตเทานน ในปจจบนงานดงกลาวยงแฝงดวยนยของการแสดงออก

ความเปนคนไทยทมอตลกษณทแตกตาง โดยเฉพาะอยางยงในภาวการณในปจจบน ทเสยงจาก

คนกลมชาตพนธเรมเปนทไดยนในสงคม ไมวาจะเปนการออกมาสรางความเขาใจใหมกบคำวา

“มดะ” ของชาวอาขา การแกภาพลกษณวาชาวปกาเกอะญอเปนผตดไมทำลายปา หรอการเอา

ชาวมงไปผกตดกบปญหายาเสพตด แมปญหาของชาวไทดำจะไมไดผกตดกบปญหารายแรงจาก

การตตราของสงคมเทากบกลมชาตพนธอนๆ แตคนไทดำเหลาน ตางกเปนผคนทอาศยบนผน

แผนดนไทยดวยกน หากแตเพยงมวถชวตและอตลกษณทางวฒนธรรมทแตกตางจากคนอน

ความพยายามในการสรางคณคาและศกดศรจงเปนสงทคนไทดำพยายามกระทำ

ดงจะเหนไดจากภาพของการจดงาน โดยเฉพาะในขนตอนการเปดงานซงเปนขนตอน

พธการของทกท จะเปนเรองของการถวายเครองสกการะตอหนาพระบรมสาทสลกษณพระเจา

อยหวขนาดใหญทสามารถมองเหนไดแตไกลและการรวมรองเพลงสดดมหาราชา ททกคนบนเวท

และดานลางจะรวมรองเพลงดวยสหนาเบกบาน เปนภาพทพบไดทกทในงานประจำปแหงน ภาพ

เหลานมนยแฝงการประกาศถงความเปนพลเมองไทย ทมศกดศรเชนเดยวกบคนอนๆ เปนกลไก

หนงในการสรางความภาคภมใหแกลกหลานชาวไทดำ ถงแมวาจะแตงกายดวยชดวฒนธรรมประจำ

กลมทแตกตางจากคนไทย แตกเปนขาพระบาทของพระเจาอยหวองคเดยวกน จากอดตทชาวไทดำ

74 ณรงค อาจสมต

ถกใหคาวาเปน “คนอนททำใหเปนไทยได” เปน ”ขาทาส” เปน “แรงงาน” บาง เบยดขบใหเปน

“พลเมองชนสอง” บาง เหยยดหยามวาเปน “ลาว” บาง เปน “คนบานนอก” ไมศวไลซเหมอน

เชนคนไทย ซงหากจะกลาวไปแลวงานวนไทยทรงดำรวมใจจงถอเปนเวทของกระบวนการตอรอง

ความหมายวาครงหนงชาวไทดำเคยถกเบยดขบใหกลายเปนคนชายขอบนนเอง การแสดงออก

ของชาวไทดำดงกลาวจงแฝงไปดวยนยของความเปนคนทมศกดศรเหมอนกน ไมวาจะเปนคนทม

พอแมเปนคนเชอสายใด หากเกดในเมองไทย เรยนหนงสอไทย อาน พด และใชภาษาไทยเปน

ภาษาหลก กยอมตองมศกดศรของความเปนคนไทยเหมอนกน และทสำคญทกคนตางมศนย

รวมดวงใจ ณ ทแหงเดยวกน คอ ความเปนพสนกรของในหลวงองคเดยวกน

ภาพ 1: ผนำชมชนไทดำรวมรองเพลงสดดมหาราชา ในงานวนไทยทรงดำรวมใจ เมอวนท 14 เมษายน 2554

การจดงานประจำปไทยทรงดำจากความหมายดงเดมทตองการใหหนมสาวไปพบกน

และพฒนาความสมพนธไปสการสรางครอบครวใหม กลายเปนพนทของการสรางความหมาย

ภายใตรฐชาตไทยทตองการสรางความหนงเดยวกนของผคนในรฐชาต ไปสการชวงชงความหมายท

ชาวไทดำใชเปนพนทของการฟนฟอตลกษณชาตพนธ สรางความภาคภมใจในความเปนคน

ชาตพนธใหกบคนรนใหม เชอมโยงและเสรมสรางความเขมแขงใหกบเครอขายของผคนไทดำ

อกทงถกใชเปนเวททจะประกาศใหสงคมไดรบทราบถงความเปนคนไทยทมศกดศรหากแตม

อตลกษณชาตพนธทแตกตาง การสรางความหมายดงกลาวน ถอเปนการชวยใหเกดการผอนคลาย

ของกระแสความเปนอนภายในชาตเดยวกนลงได

75รฐชาต ชาตพนธ และอตลกษณไทดำ

บทสรปของอตลกษณทแปรเปลยนไปมา:

การเปนอะไรไมสำคญเทาการอยภายใตใคร

ความพยายามในการสรางความภาคภมใจในอตลกษณวฒนธรรมของชาวไทดำ มไดม

เพยงแคผคนทกเพศทกวยรวมใจกนแตงกายดวยชดชาตพนธในงานประจำปเทานน ยงมความ

พยายามอกหลายอยางในการชะลอการสญหายของวฒนธรรมประเพณตางๆ เชน การสบสาน

ภาษาเขยนไทดำ โดยสมาคมไทดำแหงประเทศไทย ทสอนการอาน การออกเสยง และการเขยน

ภาษาไทดำใหกบเยาวชนและผสนใจทวไป การสรางสญลกษณทางวฒนธรรม อยางเชน เรอนไท

ดำ/เฮอนโซง (บานโซงในอดต) ในชมชนตางๆ ทพยายามปลกจตสำนกถงวฒนธรรมและ

อตลกษณทางชาตพนธเฉพาะของกลมตน ตลอดจนการเกบรวบรวมขาวของเครองใชในวถชวต

การเกษตรของชาวไทดำ ไมวาจะในรปของพพธภณฑชมชนหรอศนยการเรยนร ทวดบาง

ทโรงเรยนบาง ซงกลวนหมายตองการสรางความทรงจำรวมของคนในชมชนวาครงหนงชาวไทดำ

เคยมวถชวตแบบใด ยงในยคทอตลกษณทางวฒนธรรมกลายเปนทนได หลายชมชนไทดำเรมท

จะอาศยชองทางของความแตกตางทางอตลกษณวฒนธรรมเปนทนในการนำเสนออตลกษณทาง

วฒนธรรม ไมวาจะเปนการทองเทยวชมชนชาตพนธไทดำ หรอการเผยแพรอตลกษณชาตพนธ

ผานผลตภณฑชมชนไทดำตางๆ นอกจากน ในงานของทางราชการทเชญใหชาวไทดำแตงกาย

ดวยชดชาตพนธเขารวมงาน กเปนโอกาสในการบอกคนอนถงความเปนคนไทยทมอตลกษณ

ชาตพนธทแตกตาง กจกรรมในลกษณะนโดยนยหนงกเปนเครองมอของราชการในการสนอง

นโยบายของรฐไมวาวตถประสงคของงานนนจะเปนอะไร เชน กจกรรมรองเพลงชาตไทยตอน

6 โมงเยน เมอป พ.ศ. 2552 ทคนชาตพนธตางๆ จะแตงกายดวยชดชาตพนธของตนรองเพลง

ชาตไทย หรอกจกรรมอนๆ ทตองสวมชดชาตพนธเขารวมงาน แตอกนยหนง ชาวไทดำกใชเปน

พนทในการแสดงความเปนคนไทยภายใตความแตกตางดวยเชนกน หากจะกลาวไปแลว การ

กระทำในกจกรรมตางๆ ทไดยกตวอยางมาน จงเสมอนเปนความพยายามในการบอกใหผอนได

รบทราบถงการมตวตนและความเปนคนไทยทมความแตกตางจากลมชาตพนธอน พรอมทงเปน

กลไกในการพยายามรกษามรดกวฒนธรรมทเหลออยไมมากนกใหลกหลานไดรบทราบถง

เรองราวของชาวไทดำ ซงไมใชเรองงายเลยทคนรนหลงจะรสกตระหนกและภาคภมใจในความเปน

ไทดำ

ทามกลางกระแสแหงการเปลยนแปลงเชนน อตลกษณไทดำมการชวงชงการสราง

ความหมายจากคนหลายฝายในบรบทและชวงเวลาทแตกตางกนไป การทเปนคนลาวตามถน

กำเนด การถกทำใหเปนคนไทยในบรบทของรฐชาต หรอการถกสรางใหเปนคนไทยทตองแสดง

76 ณรงค อาจสมต

อตลกษณไทดำ การชวงชงการสรางความหมายน ในอดตไทดำเปนแตเพยง “ถกกำหนดใหเปน”

หากแตในปจจบนกลบกลายเปน “ชาวไทดำเลอกทจะเปน” การขบเคยวชวงชงความหมายกนไปมา

ของฝายผมอำนาจและชาวไทดำนคงยงตองดำเนนกนตอไป นนกหมายความวาการตองแสดงออก

ทางอตลกษณชาตพนธทแปรเปลยนไปมากคงยงตองดำเนนการไปเชนเดยวกน

ไมมใครสามารถกำหนดไดวา การชวงชงความหมายนจะสนสดลงเมอใด แตสงทนา

คดมากกวานนคอ กรอบของการตอสชวงชงความหมาย ซงมแนวโนมทจะเหนไดวา ไมวาการ

ชวงชงความหมายจะมความรนแรงและเขมขนเพยงใด เปนการตอสในระดบใด หากแตคงอยใน

การกรอบของสถาบนหลกของชาต ไมวาจะเปนชาต ศาสนา พระมหากษตรย หรอกลาวอกนย

หนง คณอยากจะเปนอะไรกแลวแต อยากจะแสดงออกอะไรกแลวแต แตตองอยภายใตสถาบน

เดยวกน นนเอง

กตตกรรมประกาศ

บทความชนนเปนสวนหนงของโครงการวจย “กลมชาตพนธ: กระบวนทศนใหมในการ

สบสานภาษาและวฒนธรรม” ไดรบการสนบสนนทนวจยจากสำนกงานกองทนสนบสนน

การวจย (สกว.) โดยม ศ.ดร.สมทรง บรษพฒน เมธวจยอาวโส เปนหวหนาโครงการ

วจย ผเขยนขอขอบพระคณผใหทนและเมธวจยทใหโอกาสไดพฒนาผลงานวชาการ ซงจะ

ชวยใหเกดขอถกเถยงทเปนประโยชนตอวงการวชาการและแนวทางในการสงเสรมใหเกด

ความเขาใจในวฒนธรรมทมความแตกตาง และขอขอบคณชาวไทดำทกทาน ในความม

นำใจ เออเฟอขาวปลาอาหารและขอมลทเปนประโยชน พรอมทงใหความรและขอคดใน

เรองตางๆ มากมาย ผเขยนขอขอบคณอกครง และเปนกำลงใจในความพยายามสราง

ความแตกตางใหเกดการยอมรบในสงคมพหลกษณชาตพนธอยางสงคมไทย

77รฐชาต ชาตพนธ และอตลกษณไทดำ

รายการอางอง

เอกสารภาษาไทย

กรกต ชมกรานต. 2552. “ลาวในแบบเรยนของไทย.” ใน ชาตนยมในแบบเรยนของไทย บรรณาธการโดย สเนตร ชตนธรานนท และคณะ, 126-162. กรงเทพฯ: สำนกพมพมตชน.

จามะร เชยงทอง. 2547. “การเมองเรองชาตพนธ วฒนธรรม และความรพนถนในไทย เวยดนาม และลาว.” ใน วาดวยแนวทางการศกษาชาตพนธ, 127-190. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน).

ฉววรรณ ประจวบเหมาะ. 2547. “ทบทวนแนวทางการศกษาชาตพนธขามยคสมยกบการศกษาในสงคมไทย.” ใน วาดวยแนวทางการศกษาชาตพนธ, 1-126. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน).

ชศกด วทยาภค. 2548. “ขมเฮดไฮ ไตเฮดนา.” วารสารสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม 17 (1): 138-172.

ดวงกมล เวชะวงศ. 2554. ”กระบวนการนำเสนออตลกษณทางชาตพนธยวนในบรบทของการทองเทยวผานหอวฒนธรรมพนบานและตลาดทานำ: ศกษากรณชมชนยวน ตำบลตนตาล อำเภอเสาไห จงหวดสระบร.” วารสารวทยบรการ 22 (3): 132.

เตม วภาคยพจนกจ. 2546. ประวตศาสตรอสาน. กรงเทพฯ: สำนกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ทวโรจน กลำกลอมจตต. 2551. เจาจอมโซง. เพชรบร: เพชรภมการพมพ.

พเชฐ สายพนธ. 2551. ไทดำ ไทขาว ไทเหลอง: อตลกษณเปด อตลกษณปด. กรงเทพฯ: มลนธโครงการตำราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร.

มน อดมเวช. 2547. ประวตศาสตรไทดำในประเทศไทย. คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏเพชรบร.

มยร วดแกว. 2521. “การศกษาโครงสรางสงคมของชาวโซง.” วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาพฒนาสงคม บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

สมรกษ ชยสงหกานานนท. 2550. “พธกรรมเกยวกบความตายชองกลมชาตพนธโซง.” ใน วฒนธรรม ความ

ตาย กบความหลากหลายทางชาตพนธ, บรรณาธการโดย โกมาตร จงเสถยรทรพย และคณะ, 31-58. กรงเทพฯ: บรษท หนงสอดวน จำกด.

สจตต วงศเทศ. 2549. ชอบานนามเมอง จงหวดอำนาจเจรญ. กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ.

สวชย โกศยยะวฒน. 2549. “การสนสดระบบไพรและการจดการศกษาเพอพฒนากำลงคนในสมยรชกาลท 5.” วารสารศกษาศาสตร 18 (1): 1-16.

อคน รพพฒน. 2518. สงคมไทยในสมยรตนโกสนทรตอนตน พ.ศ. 2325-2416. กรงเทพฯ: สมาคมสงคมศาสตรแหง ประเทศไทย.

78 ณรงค อาจสมต

เอกสารภาษาองกฤษ

Anderson, Benedict. 1983. Imagined Communities: reflections on the origin and spread of

nationalism. New York: Courier Companies Inc.

Barth, Fredrik. 1969. Ethnic Groups and Boundaries. Boston: Brown and Company.

Geertz, Clifford. 1963. “The Integrative Revolution: primordial sentiments and politics in the new states.” in Old Societies and New States: the quest for modernity in Asia and Africa, edited by Clifford Geertz, 105-157. New York: The Free Press of Glencoe.

Hall, Stuart. 1990. “Cultural Identity and Diaspora.” in Identity: Community, Culture, Difference, edited by Jonathan Rutherford, 222-237. London: Lawrence and Wishart.

Thongchai Winichakul. 1994. Siam Mapped: a history of geo-body of a nation. Chiang Mai: Silkworm Books.

_____________________. 2000. “The Others Within: travel and ethno-spatial differentiation of Siamese subjects 1885-1910.” in Civility and Savagery: Social Identity in Tai States, edited by Andrew Turton, 38-62. London: Curzon.

การสมภาษณ

คง อวคนซอ. 2554. สมภาษณโดยผเขยน. เพชรบร: 24 ตลาคม.

นวล. 2555. สมภาษณโดยผเขยน. เพชรบร: 4 กมภาพนธ.

พนส ลวนเมอง. 2554. สมภาษณโดยผเขยน. เพชรบร: 25 พฤษภาคม.

_________________. 2554. สมภาษณโดยผเขยน. เพชรบร: 10 ตลาคม.