วปสสนา (ปญญา) 1.) ทกขเกดจากอะไร หนา 2 2.) กเลสเกดจากอะไร หนา 4 3.) กเลสดบไดอยางไร หนา 6 4.) วปสสนาคออะไร หนา 7 5.) ฐานส าหรบเจรญวปสสนา หนา 8 6.) การเจรญวปสสนาในชวตประจ าวน หนา 9 7.) ขอควรจ าส าหรบผ ตองการพนทกข หนา 12 8.) สญโยชน 10 หนา 13 9.) พทธพจนเกยวกบวปสสนา หนา 15 10.) อรยบคคล 8 ประเภท หนา 17 11.) อานาปานสตสตร หนา 21 12.) มหาสตปฏฐานสตร หนา 26 13.) ท าไมไมพดถงวปสสนาญาณ หนา 40 14.) อยาท าวปสสนา – เพอหวงเกดเปนอะไร หนา 42 15.) อรยบคคล 7 ประเภท (ตามการบรรล) หนา 43 16.) โพชฌงค 7 หนา 45 17.) โยนโสมนสการ หนา 47 18.) อาจารยและศลจ าเปนหรอไม หนา 48 19.) รปนามก าลงแสดงธรรมชาตใหเหน หนา 50 20.) โทษของกาม หนา 52 21.) ทกขเวทนากบทกขในไตรลกษณ หนา 55 22.) ศลเปนฐานของอรยมรรค หนา 56 23.) ดอกไมอรยะ หนา 57 24.) สมถะกบวปสสนา หนา 59 25.) การเจรญสญญา 10 ประการ หนา 60 26.) สมยพทธกาลยงมผ เขาใจผดเรองมรรคผล หนา 63 27.) พจารณาแลวไมเกดปญญาเสยท หนา 64 28.) สญญตาแนวเถรวาท หนา 66 29.) การฝกสตในชวตประจ าวน หนา 67 30.) ธรรมชาตของชวต หนา 68 31.) อรยบคคลทตองรบบวช หนา 70

วปสสนา 2

ทกขเกดจากอะไร ทกขม 2 ประเภทใหญ ๆ ( ดแผนผงในหนา 4 ประกอบ ) คอ

1.) ทกขในอรยสจ 4 2.) ทกขในไตรลกษณ

ทกขในอรยสจ 4 กคอทกขเวทนาหรอความรสกทเปนทกข ซงกคอความทกขในความหมายของคนทว ๆ ไปนนเอง ทกขเวทนาม 2 ทางคอ ทกขทางกาย กบทกขทางใจ

ทกขทางกายหมายถงทกขทมกายเปนเหต ไดแก ทกขทเกดจากความหนาว ความรอน ความปวยไข ความบาดเจบ ความหวกระหาย ความเสอมสภาพของรางกาย ทกขทเกดจากการทตองคอยประคบประหงม ดแลบ ารงรกษาท าความสะอาดรางกาย และความทกขอน ๆ อนมกายเปนตนเหตอกเปนจ านวนมาก ทกขทางกายเหลานเปนสงทเกดมาคกบรางกาย เปนสงทเลยงไดยาก ตราบใดทยงมรางกายอยกตองทนกบทกข

ทางกายนเรอยไปไมมวนพนไปได แมแตองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาซงเปนผ ทสรางสมบญบารมมาอยางมากมาย มากกวามนษยและเทวดาทงหลาย กยงตองทนทกขทางกายนจนกระทงถงวนปรนพพาน สมกบค าทวา การเกดทกคราวเปนทกขร าไป

ทกขทางใจหมายถงทกขทเกดจากการปรงแตงของใจ ทกขทางใจนสวนหนงมทกขทางกายเปนสง

เราใหเกด เชน เมอไดรบบาดเจบหรอปวยไขขนมาท าใหเกดทกขทางกายขนแลว ตอมากเกดความกงวลใจ ความหวาดกลวขนมาอกวาอาจจะรกษาไมหาย อาจจะตองสญเสยอวยวะไป หรออาจจะตองถงตาย ซงความกงวลความหวาดกลวเหลานจะกอใหเกดทกขทางใจขนมา

ทกขทางใจอกสวนหนงเกดขนโดยไมมทกขทางกายเปนตนเหต เชน ความทกขจากการประสบกบสงทไมเปนทรกทพอใจ ความทกขจากการพลดพรากจากสงทเปนทรกทพอใจ ทกขจากการไมไดในสงทปรารถนา ทกขจากความโกรธความขดเคองใจ ทกขจากความกลว ทกขจากความกงวลใจ ความคบแคนใจ ทกขจากความกลววาความสขทมอยจะตองหมดไป ทกขจากความกลวความทกขยากล าบากทอาจจะมขนในอนาคต ทกขจากการกลวความเสอมลาภ เสอมยศ เสอมสรรเสรญ และทกขทางใจอน ๆ อกนบไมถวน กลาวโดยสรป ทกขทางใจทงหมดลวนมตนเหตมาจากความโลภ ความโกรธ และความยดมนถอมน.

ทกขจากความโลภ ตามหลกอภธรรมแลวความโลภจะไมประกอบดวยความทกข เพราะความโลภจะเกดขนพรอมกบความดใจ หรอเกดพรอมกบความรสกเฉย ๆ ( อเบกขา ) เทานน ทกลาววาความทกขทมตนเหตมาจากความโลภในทน ไมไดหมายความวาความทกขนนเกดพรอมกบความโลภ แตเปนความทกขอนมความโลภเปนเบองตน และมความทกขเปนเบองปลาย อนไดแก ความทกขทเกดจากความกลวจะไมไดในสงทตนอยากได ทกขจากการทตองดนรนขวนขวายเพอใหไดในสงทตนอยากได เปนตน

วปสสนา 3

ทกขจากความโกรธ ความโกรธนนไมวาจะเกดขนเมอใดกน าทกขมาใหเมอนน เพราะความโกรธจะท าใหจตใจตองเรารอนดนรน เกดความกระทบกระทงภายในใจ ท าใหจตใจเศราหมอง ความโลภนนใน

เบองตนยงพอจะน าความสขมาใหไดบาง ( ในขณะทเกดความเพลดเพลนยนด ) แตความโกรธนนน ามาแตความทกขเพยงอยางเดยวเทานน ตวอยางของความทกขจากความโกรธเชน ทกขจากความไมพอใจ ขดเคองใจ คบแคนใจ กงวลใจ ความกลว ความหวาดระแวง ความมองโลกในแงราย ความไมสบายใจ ความอจฉารษยา ความพยาบาทอาฆาตแคน เปนตน

ทกขจากความยดมนถอมน สงทงหลายทงปวงไมวาจะเปนฝายรปธรรมหรอนามธรรม ไมวาจะเปนฝายวตถหรอฝายจตใจกตาม ถาเราไปยดมนถอมนเขาแลวกลวนน าทกขมาใหทงนน ไมวาจะยดวาเปนเรา เปนของของเรา เปนตวเปนตนของเรา ยดวาเปนเขา เปนของของเขา ยดวาเปนสงทเราชอบใจ เปนสงทเราไมชอบใจ ยดวาเปนคนทเคยท ารายเรา เคยดาเรา ยดวาเปนญาตพนอง เปนศตร เปนครอาจารย เปนผ ทเราเคารพนบถอ ยดวาเปนนาย เปนบาว เปนเพอน เปนหนาทการงาน ฯลฯ ไมมสงใดเลยทยดมนถอมนแลวจะไมน าทกขมาให แมแตยดในบญกศล ความด มรรค ผล นพพาน กตามท (อรยบคคลนนไมยดในรปนามทงหลาย ไมยนดในการเกดกจรง แตกไมไดยดมนในมรรค ผล นพพาน)

เพราะการยดในสงทเราไมชอบใจกยอมจะท าใหเกดความขดเคองใจ โกรธ ไมพอใจ คบแคนใจ กลว ฯลฯ พดงาย ๆ กคอเปนตนเหตของความทกขจากความโกรธนนเอง สวนการยดในสงทเราชอบใจกจะท าใหเกดทกขอนมตนเหตมาจากความโลภ นอกจากนยงจะท าใหเกดทกขจากความกลวการพลดพรากสญเสยสงเหลานนไป ทกขจากการตองคอยทนถนอม บ ารงรกษา เกบรกษาไว ตองคอยปกปอง หวงใย ตองคอยดแลเอาใจใสไมเปนอสระ และถาตองสญเสยสงเหลานนไปกจะยงเปนทกขขนไปอกมากมายนก สวนการยดในบญนนกตองเปนทกขจากการรอคอยวาเมอไรผลบญถงจะตอบสนอง ยดในบาปกเปนทกขกลวกรรมจะตามสนอง กลาวโดยสรปกคอ ยดสงไหนกทกขเพราะสงนน ถาเราไมยดมนถอมนสงใดเลยความทกขทางใจทงหลายกไมอาจจะเกดขนกบเราไดเลย. ทกขในไตรลกษณ ไตรลกษณกคอสามญลกษณะ 3 ประการคอ อนจจง ทกขง อนตตา ค าวาทกขในไตรลกษณกหมายถงทกขง ในไตรลกษณหรอทเรยกวาทกขลกษณะนนเอง ซงหมายถงการทสงทงหลายทงปวงยกเวนนพพาน ลวนอยในสภาวะทถกเหตถกปจจยทงหลาย บบคนใหแปรปรวนไปอยตลอดเวลา ไมสามารถทนอยในสภาพเดมไดตลอดไป (ดเรองทกขเวทนากบทกขในไตรลกษณ ในหมวดวปสสนา (ปญญา) ประกอบ)

ทกขในไตรลกษณนเปนลกษณะอนเปนสามญ คอเปนเรองธรรมดาของสงขารธรรมทงหลายทจะตองเปนไปอยางนน เปนกฎอนเปนพนฐานของธรรมชาต เพราะสงทงหลายทงปวงลวนเปนเพยงผลของเหตของปจจยเทานนเอง ไมมสงใดเลยทมอ านาจเหนอตน ตราบใดทยงไมเขาสสภาวะแหงนพพานแลว กจะตองเผชญกบทกขในไตรลกษณนดวยกนทงสน

วปสสนา 4

ทกขในอรยสจ 4 กอยในสภาวะทกขในไตรลกษณดวย นอกจากนสขเวทนาและอเบกขาเวทนากยงไมพนจากทกขในไตรลกษณ เพราะทงสขและอเบกขากลวนถกเหตปจจยตาง ๆ บบคนใหแปรปรวนไปอยตลอดเวลาเชนกน.

ธมมโชต

9 พฤศจกายน 2543

กเลสเกดจากอะไร

เมอพจารณาใหดแลวจะเหนไดชดเจนวา ทงความโลภและความโกรธ ลวนมสาเหตมาจากความ

ยดมนถอมนดวยกนทงสน กลาวคอ ถายดมนพรอมกบความรสกยนดพอใจ กจะท าใหเกดแรงดดคอความโลภ แตถายดมนพรอมกบความรสกยนรายไมพอใจ กจะท าใหเกดแรงผลกคอความโกรธ ความขดเคองใจ แลวความยดมนถอมนมสาเหตมาจากอะไร ?

ความยดมนถอมนนนเกดจากการทไมรถงธรรมชาตของสงตางๆ ตามความเปนจรง ( โมหะ , อวชชา , ความหลง , วปลลาส ) คอไมรวาสงทงปวงลวนไมควรคาแกการยดมนถอมน เพราะสงทงปวงลวนเปนเพยงผลของเหตของปจจย เกดจากการประชมปรงแตงของเหตปจจย ไมมสงใดทมอ านาจเฉพาะตน ไมมสงใดทมอ านาจเหนอตนหรอเหนอสงทอนจากตน สงทท าไดกเพยงแคการสรางเหตสรางปจจยไดบาง

ขนธ 5

สงขารธรรม

อนจจง = อนจจลกษณะ

รปขนธ

สขเวทนา

ทกขทางกาย

ทกขจากความโลภ ทกขจากความโกรธ ทกขจากความยดมนถอมน

ทกขทางใจ

ทกขเวทนา = ทกขในอรยสจ 4 อเบกขาเวทนา

เวทนาขนธ สญญาขนธ สงขารขนธ วญญาณขนธ

ขนธ 5

สงขารธรรม

ทกขง = ทกขลกษณะ

ขนธ 5

สงขารธรรม

นพพาน

วสงขารธรรม

ธรรมทงปวง = ทกสงในจกรวาล

อนตตา = อนตตลกษณะ

กฎไตรลกษณ(สามญลกษณะ)

วปสสนา 5

เทานน ซงเหตปจจยทสรางไดนนกเปนเพยงสวนเลกนอยของเหตปจจยอนมากมายทคอยกลมรมหอมลอม คอยปรงแตงสงตาง ๆ ใหแปรปรวนไปตลอดเวลา ถารางกายหรอจตใจนอยในอ านาจของเราแลว ในโลก

นกคงจะไมมใครเลยทเปนทกข เพราะทกชวตกคงจะบงคบตนเองใหเปนสขตลอดเวลา แตทโลกนเตมไปดวยทกข กเพราะรางกายและจตใจน ทงภายในและภายนอก ลวนไมอยในอ านาจของใครทงสน ถาใครขนไปยดมนถอมนในสงทไมอยในอ านาจแลว กมแตทกขเทานนทหวงได

ถามองอยางผวเผนแลวจะเหนวา คนทเปนคนดมคณธรรมกเพราะจตใจของเขานนด คนทเปนคนไมดขาดศลธรรมกเพราะจตใจของเขาไมด ความจรงแลวนนเปนเพยงปลายเหต เพราะแทจรงแลวคนทเปนคนดนนไมใชเพราะเขาอยากเปนคนด และคนทไมดกไมใชเพราะเขาอยากเปนคนไมด แตเปนเพราะจตแตละดวงนนผานเหตผานปจจยมาตางกน ท าใหจตทงหลายมสภาพมความรสกทแตกตางกน และมความจ าไดหมายร (สญญา) ในสงตาง ๆ แตกตางกนไป คอมทศนคตหรอโลกทศนทตางกนไป จงท าใหมการปรงแตง คอมความรสกนกคดทตางกนไป มความตองการทแตกตางกนไป จงท ากรรมแตกตางกนไป นนคอการทคนเปนคนดหรอไมดนน แทจรงแลวลวนเปนผลของเหตของปจจยดวยกนทงสน

ถาลองคนทคนนยมกนวาเปนคนดนนไปผานเหตผานปจจยทไมดเขาอยางมากพอและตอเนอง เขากจะกลายเปนคนไมด (ยกเวนอรยบคคล เพราะเชอแหงความไมดไดถกท าลายไปอยางสนเชงแลว) และคนทถกมองวาเปนคนไมดนน ถาไดผานเหตปจจยทดอยางมากพอและตอเนอง เขากจะกลายเปนคนดเชนกน ตวอยางเชนองคลมาลย เมอผานเหตปจจยตาง ๆ เขากเปนลกศษยทครอาจารยรกใคร เพราะความมนสยด ขยนหมนเพยร และเฉลยวฉลาด แตพอผานเหตปจจยทไมดเขากกลายเปนมหาโจรทนากลว และเมอผานเหตปจจยทดอกครง กกลายเปนพระอรหนตทนาเคารพนบถอ นาบชา ทงนทงนนกเพราะ ทกสงทกอยางลวนเปนเพยงผลของเหตของปจจยเทานนเอง ถาจะโทษ กควรโทษเหตโทษปจจยถงจะถก จะไปโทษจตซงเปนเพยงผลของเหตของปจจยจะสมควรหรอ ?

ดงนน เวนนพพานแลวสงทงหลายทงปวงจงลวนไมเทยง (อนจจง) ถกสงตาง ๆ บบคนใหแปรปรวนอยตลอดเวลา จงทนอยในสภาพเดมไมไดนาน ไมมสงใดเลยทยดมนถอมนแลวจะไมน าทกขมาให (ทกขง) เพราะสงทงปวงรวมทงนพพาน ลวนไมอยในอ านาจของใครทงสน เปนเพยงผลของเหตปจจย (อนตตา) อนจจง ทกขง อนตตาน รวมเรยกวาไตรลกษณ หรอสามญลกษณะ คอเปนธรรมชาตทแทจรง และเปนลกษณะอนเปนพนฐานของสรรพสงทวไปในอนนตจกรวาล

เพราะความไมรในธรรมชาตทแทจรงของสงตาง ๆ ดงทกลาวมาน (โมหะ)นนเอง ความยดมนถอมน ( อปาทาน ) จงเกดขน เมออปาทานเกดขนแลวความโลภและความโกรธ ( โทสะ ) กเกดขน ความทกขทงหลายจงเกดตามมาเปนทอด ๆ ดงน หมายเหต ตามหลกอภธรรมแลว อปาทานกคอตณหา (ความทะยานอยาก , โลภะ) ทมก าลงมากนนเอง และตามหลกปฏจจสมปบาทแลว ตณหาเปนปจจยใหเกดอปาทาน คอเมอปลอยใหความทะยานอยากหรอความเพลดเพลนยนด เกดขนบอย ๆ แลวอปาทานยอมเกดตามมา

วปสสนา 6

สวนในทนกลาววาอปาทานเปนสาเหตของความโลภนน หมายความวา ตณหาในเบองตนเปนปจจยใหเกดอปาทานในเบองกลาง และอปาทานในเบองกลางเปนปจจยใหเกดความโลภในล าดบตอไป และความโลภทเกดขนนกจะท าใหเกดอปาทานตอไปอกในอนาคต ทบถมซบซอนกนตอไปไมรจกจบสน ในทนจงไมขดแยงกบหลกอภธรรมและปฏจจสมปบาทแตอยางใด

ธมมโชต 9 พฤศจกายน 2543

กเลสดบไดอยางไร

เนองจากกเลสทงหลายเกดจากการไมรธรรมชาตของสงตาง ๆ ตามทเปนจรง อนเปนผลใหเกดความยดมนถอมน ดงนน กเลสทงหลายจะหมดไปไดกดวยการรธรรมชาตของสงตาง ๆ ตามทเปนจรง

อนเปนผลใหคลายความยดมนถอมนนนเอง การรนไมใชการจ าไดหมายร (สญญา) แตเปนความรทเกดจากความรสกทเกดจากสวนลกทสดของจตใจ เปนความรทหยงลกลงไปถงจตใตส านกทอยลกทสด โดยไมมความเคลอบแคลงสงสยใดๆ ขนมาขดแยงเลยแมแตนอย ไมมแมความขดแยงในความรสก

เปนความรอยางชดแจงดวยปญญาของตนเอง หรอไมกตองอาศยศรทธาอนแรงกลาในพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ เปนเครองประกอบ (คอถาศรทธานอยกตองอาศยปญญามาก ดงเชนพระสารบตร ถาศรทธามากกใชปญญานอยลงไป ดงเชนพระวกกล และลกศษยคนทอายมากทสดของพราหมณพาวร ในเรองโสฬสปญหา ในสมยพทธกาลโนน ทชอวา "ปงคยะ" ซงมอาย 120 ปในวนทฟงธรรม ( ดพระไตรปฎก ปารายนวรรค ขททกนกาย จฬนทเทส เลม 6 ประกอบ)) ซงความรทวานจะเกดขนมาไดกดวยการเจรญวปสสนาเทานน. หมายเหต ในต าราและในพระไตรปฎกมการกลาวถงคนทฟงธรรมแลวบรรลมรรคผล โดยไมไดกลาวถงการเจรญวปสสนาของคนเหลานนเลยนน ความจรงแลวไมไดขดแยงกบค ากลาวนเลย เพราะการทคนเหลานนบรรลมรรคผลไดกเนองมาจากวา เมอบคคลเหลานนฟงธรรมแลวกตรองตาม แลวนอมธรรมนนเขามาใสตน คอพจารณาเปรยบเทยบกบตน แลวจงเกดความรสกขนมาวารางกาย จตใจของเรากเปนอยางทแสดงไวในธรรมนนดวยเชนกน แลวจงเกดความรสกเบอหนายรางกายและจตใจ ทงภายในและภายนอกขนมาอยางแรงกลา (เปนความเบอหนายดวยปญญา คอหมดความยนดและความเยอใยในสงตางๆ ลงไป ไมใชความเบอหนายดวยกเลส คอโทสะหรอความยนราย อยางทปถชนทงหลายเปนกน) ความรสกนนรนแรงไปถงจตใตส านกแลวแผซานไปทวตว เมอเบอหนายกคลายก าหนด (ความยดมนถอมน ยนดพอใจในรปนามทงหลาย) เมอคลายก าหนดกถงความหลดพน (จากความยดมนถอมน รวมทงกเลสทงหลาย) นนกคอคนเหลานนเจรญวปสสนาไปพรอมกบการฟงธรรมนนเอง.

ธมมโชต 10 พฤศจกายน 2543

วปสสนา 7

วปสสนาคออะไร

วปสสนากคอ การเอาสตเขาไปตามดตามสงเกต เขาไปจดจอ เขาไปใสใจ ตอสภาวะลกษณะท

ปรากฏในขณะนน และตอความแปรปรวนเปลยนแปลงและความเปนไปตาง ๆ ทงการเกดขน ตงอย เสอมไป ดบไปของรปของนาม หรอของรางกายของจตใจ หรอของรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ สะสมขอมลทสงเกตไดนนมากขนเรอย ๆ และน าขอมลทไดจากการตามดตามสงเกตนน มาพนจพเคราะห พจารณาโดย

แยบคาย ใหเหนวารปนามนนเทยงหรอไมเทยง เปนสขหรอทกข หรอความสขทไดมานนคมกบความทกขทตองเผชญหรอไม อยในอ านาจหรอไม เปนไปตามความปรารถนาหรอไม ควรคาแกการยดมนหรอไม

ควรหรอไมทจะถอวาเปนเรา เปนของของเรา เปนตวเปนตนของเรา (ถาจะถอวาสงใดเปนเราแลวสงนนกควรจะอยในอ านาจ และเปนไปตามความปรารถนาของเราอยางแทจรง)

ทงนกเพอท าการศกษา ใหเหนธรรมชาตทแทจรงของรปนามทงหลาย ไมวาจะเปนรปนามภายใน ภายนอก ในอดต ปจจบน อนาคต คอใหรแจงเหนจรงอยางชดเจนดวยปญญาของตนเองอยางทะลปรโปรง โดยไมมความเคลอบแคลงสงสยใด ๆ และไมตองอาศยความเชอผ อนอกตอไป (เพราะรดวยปญญาของตนเองแลว) จนกระทงเหนแจงวาภายในเปนอยางไรภายนอกกเปนอยางนน ปจจบนเปนอยางไรอดตและอนาคตกเปนอยางนน ไมวารปนามใด ๆ ในเวลาไหน ๆ กเปนอยางนน

ทงนควรท าประกอบกนทงการตามดตามสงเกต และการพจารณาโดยแยบคาย ไมใชท าเพยงอยางใดอยางหนง เพราะการตามดตามสงเกตแลวไมน าขอมลทไดนน มาพจารณาโดยแยบคาย กจะไมไดประโยชนจากขอมลนนอยางเตมท สวนการตงหนาตงตาพจารณาโดยแยบคาย โดยไมมขอมลจากการตามดตามสงเกตอยางมากพอ การพจารณานนกอาจผดพลาดได ดงนนจงควรตามดตามสงเกตไปเรอย ๆ แลวน าขอมลนนมาพจารณาโดยแยบคายเปนระยะ ๆ สลบกนไป

เมอพจารณาอะไรไมออกแลว กแสดงวาขอมลทสงเกตไดมานนยงไมมากพอทจะพจารณาตอไป กพกการพจารณาเอาไวกอนอยาทอใจเพราะเปนธรรมดาของการปฏบต ใชสตตามดตามสงเกตรปนามกนตอไป เมอขอมลมากขนกจะพจารณาตอไปไดเอง หรอบางครงเมอขอมลมากพอแลว แมจะไมไดตงใจพจารณาจตกจะแลนไปไดเอง คอถงไมไดตงใจพจารณากเหมอนพจารณา

เมอเหนธรรมชาตทแทจรงชดเจนมากขนเรอย ๆ แลว ในทสดกจะเกดความรสกขนมาจากสวนลกทสดของจตใจของตนเอง เปนความรสกเบอหนายในรปนามทงปวงอยางแรงกลา (เปนความเบอหนายดวยปญญา คอหมดความยนดและความเยอใยในสงตางๆ ลงไป ไมใชความเบอหนายดวยกเลส คอโทสะหรอความยนราย อยางทปถชนทงหลายเปนกน) เมอเบอหนายกจะเกดความรสกคลายความยดมนถอมนในรปนามทงปวงลงไป เมอคลายความยดมนถอมนมากเทาไร กเลสทงหลายทอยในระดบความหยาบ / ความประณตเดยวกนกบความยดมนถอมนนน กจะถกท าลายลงไปพรอมกน ซงเปนการท าลายทตนตอของกเลสนนโดยตรง จงไมมโอกาสทจะเกดขนมาไดอกเลย และความรสกนจะแผซานไปทวทกอณของรางกาย (คลายกบเวลาทประสบกบความตกใจ ความกลว หรอความเสยใจอยางสดขด จนกระทงความรสกเหลานน

วปสสนา 8

แผซานไปทวทกรขมขน ฉน นน) ส านวนในพระไตรปฎกจะใชค าวา เมอเบอหนายกจะคลายก าหนด เมอคลายก าหนดกจะหลดพน.

ทกลาวมานเปนการเกดขนของปญญาขนมรรคผล ซงเปนปญญาขนสงสด จนมอทธพลไปถงจตใตส านกทอยลกทสด แตถาเหนธรรมชาตของรปนามยงไมชดเจนพอ หรอยงไมมากพอ กจะเกดความรสกคลายความยดมนถอมนขนมาไดเชนเดยวกน แตความรสกนนจะอยแคระดบจตส านก หรอลงไปถงจตใต

ส านกบางสวน จะท าใหเกดการละกเลสไดชวคราว ทเรยกวาตทงคประหาร ผปฏบตบางคนเมอปฏบตมาถงขนนแลว กอาจจะเขาใจผด คดวาตนเองบรรลมรรคผลแลวกได ดงนนผปฏบตทงหลายพงระวง และพจารณาใหด เพราะตทงคประหารนนนานวนไปกจะเสอมลงไปได เมอมเหตมปจจยมากพอ กเลสกจะฟขนมาไดอก

การทดสอบ / ตรวจสอบกเลสทเหลออย และคณสมบตพเศษเฉพาะตวของมรรคผลแตละขน (เชน ความบรบรณของศล ความบรบรณของสมาธ ความบรบรณของสต) จะเปนเครองตดสนทดทสด

ส าหรบกเลสทละไดแลวนน จะตองละไดเพราะความบรสทธของจตจรงๆ คอกเลสนนจะตองไมเกดขนอกอยางสนเชง ไมใชละไดดวยการขมไวดวยสต ขมไวดวยสมาธ หรอการคอยพจารณาเพอขมไว การทดสอบกควรท าในสงแวดลอมทบบคนและยาวนาน เพอกระตนใหกเลสขอนนเกดขน (ควรใชเวลาอยางนอย 2 เดอนในการทดสอบ แตถาใหดกควรใชเวลาใหมากกวาน)

ธมมโชต 10 พฤศจกายน 2543

ฐานส าหรบเจรญวปสสนา

องคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงแบงฐานส าหรบเจรญวปสสนาไว 4 ฐานใหญๆ เพอใหเหมาะสมกบอนทรยของแตละคน ทเรยกวาสตปฏฐาน 4 ดงนคอ

1.) กายานปสสนาสตปฏฐาน คอ การใชสตจดจอตอความเปนไปของกาย 2.) เวทนานปสสนาสตปฏฐาน คอ การใชสตจดจอตอความเปนไปของเวทนา 3.) จตตานปสสนาสตปฏฐาน คอ การใชสตจดจอตอความเปนไปของจต 4.) ธมมานปสสนาสตปฏฐาน คอ การใชสตจดจอตอความเปนไปของขนธ 5, อายตนะ 12,

ธาต18 ฯลฯ กลาวโดยสรปกคอ ใชสตตามดตามศกษาธรรมชาตของรปนามนนเอง.

ทานทสนใจสามารถศกษารายละเอยดเพมเตมไดจากพระไตรปฎกดงน 1.) มหาสตปฏฐานสตร ทฆนกาย มหาวรรค เลม 2 ภาค 2 2.) อานาปานสตสตร มชฌมนกาย อปรปณณาสก เลม 3 ภาค 1

ธมมโชต 10 พฤศจกายน 2543

วปสสนา 9

การเจรญวปสสนาในชวตประจ าวน

ถาทานยงไมไดอานหวขอทผานมาทงหมดในหมวดวปสสนา (ปญญา) หรออานแลวแตยงไมคอยเขาใจ ขอแนะน าใหทานกลบไปอานหวขอเหลานนใหเขาใจเสยกอน

เมอท าความเขาใจถงหลกการพนฐานมาพอสมควรแลว ตอไปกขอแสดงแนวทางปฏบต ทจะน าไปใชในชวตประจ าวนของทานทงหลาย เพอประโยชนในการคลายความทกขออกไปจากจตใจ ตามสมควรแกการปฏบตของแตละทานตอไป

ถาชาตนยงไมสามารถท ามรรคผลใหแจงไดกจะเปนปจจยทเรยกวาอปนสสยปจจย ใหชาตหนาเกดมาเปนผมปญญามาก ซงกเปนสงทนาปรารถนาเชนกน จะเหนไดวาถามความเพยรเจรญวปสสนาแลว จะชอวาสญเปลานนไมมเลย และอยาไดกลวการเจรญวปสสนา เพราะกลววาจะไมไดเกดใหมเลย เพราะตราบใดททานยงยนดในการเกดอย กไมมใครสามารถขดขวางการเกดของทานได และมรรคผลนนมหลายขน ขนแรก ๆ นนกยงตองเกดอกนาน และเปนการเกดทมทกขนอยกวาคนทวไปดวย ความจรงแลวการเจรญวปสสนากคอการมาดใหเหน และตดสนดวยตวของทานเองวาควรจะเกดอกตอไปหรอไม ไมใชการบงคบไมใหเกดอก การเจรญวปสสนาในชวตประจ าวน

1.) เมอมเวลาวาง ใหพยายามทบทวนเรองราวทเกดขนในชวต ตงแตจ าความได จนกระทงถงปจจบน ทบทวนไปชา ๆ ไมตองรบรอน และพยายามทบทวนถงความรสกทเกดขน ในขณะทเหตการณนน ๆ ก าลงเกดขนใหได เมอจ าเหตการณนนไดชดเจนดแลว กใหท าใจใหเปนกลางทสด ปราศจากอคตความล าเอยงใด ๆ ท าตวเปนผพพากษาทเทยงธรรมทสด แลวพจารณา

เหตการณนนๆ ใหลกซง ละเอยดละออ มองในทกแงทกมม ใหเหนวาเหตการณนน ๆ ท าใหเราเปนสขอยางไรบาง มากนอยแคไหน ท าใหเราเปนทกขอยางไรบาง มากนอยแคไหน และสขทวานนมทกขเคลอบแฝงอยดวยหรอเปลา หรอทกขทวานนมสขเคลอบแฝงอยดวยหรอเปลา และเหตการณนน ๆ สงผลถงชวตในเวลาตอมาใหเปนสขหรอทกขบางหรอไม อยางไร

กลาวโดยสรปกคอใหมองใหเหนชดเจนดวยตวเองวา ความสขทไดรบมาจากเหตการณนนๆ กบความทกขทตองเผชญมนคมกนหรอไม การกระท าของเราในขณะนน เปนไปตามความปรารถนาของเราอยางแทจรง หรอวาเราควบคมมนไมได ความสขความทกขนนอยกบเราไดนานเพยงใด

การพจารณานน ในชวงแรกกพจารณากวางๆ โดยแบงชวงพจารณาเปนวยเดก ชวตการเรยน การท างาน ความรก การมครอบครว การมลก การท าสมาธ ฯลฯ (โดยเฉพาะความรก และการมครอบครวนน ใหพจารณาใหลกซงทงในเบองตน ทามกลาง ทสด เพราะพระพทธเจาเปรยบเทยบความสขทางโลกวา เหมอนการกนออยจากโคนไปหาปลาย คอเรมตนจะหอมหวาน

วปสสนา 10

แตยงนานวนกยงจดชด ดงนน ถาพจารณาเฉพาะตอนทหอมหวาน กยอมจะไมไดขอมลทถกตองแทจรง)

เมอพจารณากวางๆ แลว กคอยๆ พจารณารายละเอยดในแตละเหตการณตอไป โดยพจารณาเหตการณทประทบใจมากๆ กอน เมอพจารณาไดมากพอสมควรแลว กจะเหนไดดวยความรสกของเราอยางแทจรง วาชวตนเปนสขหรอทกขกนแน มสาระมากนอยเพยงไหน นาปรารถนานารกนาใครเพยงใด

ทส าคญคอตองท าใจใหเปนกลาง อยาตดสนไวลวงหนากอนวาจะตองเปนสขหรอ

ทกข หรอเปนอยางนนอยางน และตองมองใหลกซงทกแงทกมม เชน ความส าเรจความภาคภมใจในอดต ถาภายหลงท าไมได หรอมใครมาพดใหกระทบกระเทอนถงความภาคภมใจอนนน ท าใหตองสญเสยความภาคภมใจนนไป กอาจท าใหเราเปนทกขอยางมากมายกได อยามองแงเดยว เพราะสงทมคณอนนตกมกจะมโทษมหนตเชนกน

2.) กอนนอนทกคนควรพจารณาเหตการณทเกดขนตลอดวนนทงวน โดยพจารณาท านองเดยวกนกบการพจารณาในขอ 1.) (ขอ 1. และขอ 2. นอาศยหลกการของบพเพนวาสานสตญาณ ในวชชา 3 เพยงแตเมอระลกชาตในอดตไมได กตองพจารณาเฉพาะในชาตปจจบนเทาทจะระลกไดเทานน)

3.) *** เปนขอทส าคญทสด *** ในชวตประจ าวนกขอใหคอยสงเกตความรสกทเกดขนในขณะนนๆ ใหมากทสด เทาทจะท าได ถาเผลอไปกไมเปนไร พยายามสงเกตใหไดมากทสด จนเคยชนเปนนสย มสตรทนความรสกตลอดเวลา

ทส าคญคอ การสงเกตนนเพอศกษาธรรมชาตของรางกายของจตใจของเราเองวา มสขมทกขมากนอยเพยงใด แปรปรวนไปไดอยางไรบาง บงคบไดหรอไมได อยในอ านาจหรอไม ไมใชสงเกตเพอจะบงคบหรอเพอจะขม หรอจะลองบงคบมนดกได แลวกจะรเองวามนอยในอ านาจหรอเปลา

*** หรออกนยหนงกคอพยายามหา "เรา" ใหเจอ (คอหาวาสงททานรสกวาเปนเรานนอยตรงไหน หรอคออะไร เชน อาจจะรสกวา สมอง หรอ หวใจ กระดก รางกายทงหมด จต ความรสก ความคด ความจ า ฯลฯ คอเรา หรอ เปนเรา) เมอเจอ "เรา" แลว กคอยด คอยสงเกต "เรา" นนไปเรอยๆ ทงเวลาทท ากรรมฐาน และเวลาทใชชวตประจ าวนตามปกต ตงแตตนนอนจนถงเขานอน จนกระทงหลบไปในทสด คอรตวเมอไหรกสงเกตเมอนน แลวสงททานคดวาคอ "เรา" นน กจะแสดงธรรมชาตทแทจรงใหเหนมากขนเรอยๆ

แลวทานกจะรไดดวยตนเองวาสงนนสมควรจะถกเรยกวา "เรา" หรอ "ของๆ เรา" หรอ "ตวตนของเรา" หรอไม สงนนควรคาแกการยดมนถอมนหรอไม

เมอสงเกตมากขนเรอยๆ แลว บางครง "เรา" กอาจจะยายจดไปอยทอน (เชน เดมรสกวาจตคอเรา ตอมากลบรสกวาความจ าตางหากทเปนเรา ตอมากอาจยายไปทจดอนอก ฯลฯ) ถา

วปสสนา 11

ความรสกวาเปน "เรา" ยายไปอยทจดอน กยายจดในการด ในการสงเกต ตาม "เรา" นนไปเรอยๆ จนกวาจะหา "เรา" ไมเจอในทสด

ลองคดดใหดเถดวา สงทไมเทยง แปรปรวนไปตลอดเวลา น าทกขมาใหสารพดอยาง ไมอยในอ านาจ ไมเปนไปตามทใจปรารถนา เอาแนอะไรไมได คาดหวงอะไรไมไดเลย ฯลฯ นนสมควรหรอทจะเรยกวาเปน "เรา" หรอ "ของๆ เรา" หรอ "ตวตนของเรา"

ถาจะถอวาสงใดสงหนงเปน "เรา" แลว อยางนอยสงนนกควรจะอยในอ านาจ และเปนไปตามทใจปรารถนาไดตลอดเวลาไมใชหรอ ไมใชแคบางครงกบงเอญไดเหตปจจยทเหมาะสมกเปนอยางทตองการ แตถาไมบงเอญอยางนนกกลบกลายเปนอยางอน เชน เมอมเหตใหสขกสข มเหตใหทกขกทกข มเหตใหโกรธกโกรธ มเหตใหดใจกดใจ มเหตใหเสยใจกเสยใจ มเหตใหปวยกปวย ฯลฯ ทงทไมไดอยากจะใหทกข ใหโกรธ ใหเสยใจ ใหเจบปวย ฯลฯ เลยสกนดเดยว

4.) ในเวลาท ากรรมฐาน ขณะท าสมาธกคอยสงเกตจต หรอสงเกต "เรา" เปนระยะๆ ท านองเดยวกบขอ 3.) ซงจะเปนการเจรญสมถะควบคกบวปสสนา และเมอคดวาท าสมาธมากพอแลว กเปลยนจดยดของจตจากจดทยดไวในขณะท าสมาธ มาเปนการเพงจตไปส ารวจตามจดตางๆ ของรางกาย แลวพจารณาจดนนใหละเอยด วาจดนนๆ น าความสขอะไรมาใหเราบาง และจดเดยวกนนนน าความทกขอะไรมาใหเราบาง ไมวาจะเปนในขณะปจจบนหรอในอดต

ใหมๆ กแบงเปนรปกบนามและพจารณาในปจจบนกอน จากนนจงพจารณาละเอยดขนเปนรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ แลวพจารณาละเอยดขนอกเปนผม ตา ปาก จมก แขน ขา มอ เลบ เทา กระเพาะ ล าไส ฯลฯ ตอไปเรอยๆ ตามความช านาญและความรแจงทเกดขน

เมอพจารณาปจจบนจนช านาญหรอชดเจนแลว กพจารณาถงอดตตอไป วาอวยวะนนๆ เคยน าสขน าทกขอะไรมาใหบาง ยดมนสงใดมากกพจารณาสงนนกอน พจารณาอดตบาง ปจจบนบางจนเหนแจงทงในอดตและปจจบน ลองพจารณาใหดเถดวารปน นามน อวยวะเหลาน มสงใดทไมน าทกขมาใหเราบาง มสงใดทอยในอ านาจบาง มสงใดทคงทนถาวร ไมแปรปรวนไปตามเหตตามปจจยบาง มสงใดทควรคาแกการยดมนถอมนบาง สงเหลาน ควรหรอทจะคดวาเปนเรา เปนของของเรา เปนตวเปนตนของเรา

5.) เมอวปสสนาปญญาเจรญกาวหนาขนเรอยๆ แลว กจะเกดผลตางๆ ตามมา เชน o เมอเหนทกขเหนโทษของสงใดแลว ความยนดรกใคร ความยดมนถอมนในสงนนๆ กจะ

ลดลงไปเอง นนคอกามฉนทะกจะมารบกวนเรานอยลงไปเรอยๆ o เมอเหนวาสงทงปวงไมอยในอ านาจของใคร ทงหมดลวนเปนไปตามเหตตามปจจย หรอ

เมอความยดมนถอมนในสงเหลานนลดลงไปแลว ความขดเคองใจเพราะสงนนๆ และความยนดรกใครในสงนนๆ กจะลดลงไปเอง นนคอ ปฏฆะ และกามฉนทะ กจะมารบกวนเรานอยลงไปเรอยๆ

วปสสนา 12

o เมอเหนสงตางๆ ดวยความรแจงของเราเองอยางแทจรงแลว ความเคลอบแคลงลงเลสงสยในพระพทธ พระธรรม พระสงฆ กยอมจะหมดไป นนคอวจกจฉากจะนอยลงไปเรอยๆ

ถามความเพยรท าตามวธการเหลานเรอยไปไมทอถอยแลว ไมชากจะเขาถงแกนของศาสนาไดเอง

และจะไดพบกบความสขทไมอาจหาไดจากทางโลก ไมอาจหาไดจากสมาธ ไมสามารถซอไดดวยเงน เปนความสขทเกดจากการทจตคลายความยดมนในสงทงปวงลงไป เปนความสขทไมมทกขเจอปน ไมตองอาศยเครองลอใดๆ ทงสน เปนความสขทเกดจากการทจตไมหวนไหวไปตามอารมณตางๆ ทมากระทบ สามารถสงบอยไดแมทามกลางพายราย หมายเหต ในการเจรญวปสสนานน ขอทส าคญและท าใหปญญาเกดไดมากทสดกคอขอ 3.)

ธมมโชต 17 มถนายน 2545

ขอควรจ าส าหรบผตองการพนทกข ผ ทปรารถนาความพนทกขอยางสนเชงควรเตอนใจตนเองอยเสมอ เพอใหมสงเหลานคอ

อาตาป (ความเพยรเพอเผากเลส) - มความเพยรทจะตามดตามรธรรมชาตของรป/นามหรอกาย/ใจ เพอศกษา ใหเหนธรรมชาตทแทจรงของรป/นาม เพอความคลายความยดมนถอมนในรป/นาม ซงจะท าใหกเลสทงหลายถกท าลายลงไปในทสด

สตมา (ความระลกได) - มสตระลกไดอยเสมอวา ขณะนรป/นามหรอกาย/ใจ โดยเฉพาะจตใจอยในสภาวะอยางไร

สมปชาโน (สมปชญญะ - ความรตวทวพรอม) - สงเกตใหเหนอยางชดแจงถงสภาวะทแทจรง ของรป/นาม หรอกาย/ใจ ทปรากฏในขณะนน (ทสตระลกรอยนน) คอสงเกตรายละเอยดตาง ๆ ของสภาวะนน ๆ ใหเหนชดเจนขนเรอยๆ เชน สภาวะของจตขณะโกรธมความเรารอนอยางไร ท าใหเกดความทกขอยางไร ท าใหจตเศราหมองอยางไร มความพลงพลานของจตอยางไร มความกระทบกระทงภายในใจอยางไรบาง เกดขนไดอยางไร บงคบไดหรอไม ตงอยไดนานหรอไม แปรปรวนไปเรอยๆ หรอไม ความรสกเหลานเกดขนทบรเวณไหนของรางกายหรอจตใจ ฯลฯ

เมอจตอยในสภาวะอนๆ กสงเกตท านองเดยวกนน

วปสสนา 13

เรองสมปชญญะนใหม ๆ กจะยงเหนไมชดเจนและเหนรายละเอยดไดไมกอยาง แตเมอปฏบตนานขน กจะเหนรายละเอยดชดเจนขนเรอยๆ เอง และวนหนงขางหนา กจะสามารถเหนแจงแทงตลอด ใน

ธรรมชาตของรป/นามไดเอง ซงหมายถงความพนทกขทอยไมไกลเลย. ธมมโชต

10 พฤศจกายน 2543

สญโยชน 10

สญโยชน หรอสงโยชน หรอสญโญชน คอเครองผกจตเอาไวใหตดอยกบสงตางๆ รวมถงภพภมตางๆ และวฏสงสาร ท าใหจตไมเปนอสระ ตองตกเปนทาสของสงเหลานน สงเหลานน จงสามารถฉดกระชากลากจงจต ใหตองทนทกขทรมานตางๆ นานา ไมอาจพนจากทกขไปได เปรยบเหมอนเชลยทถกขาศกเอาเชอกลาม แลวใชมาลากใหเชลยนนถลถกงไปกบพน ตองทนทกขทรมานอยางแสนสาหสโดยไมปราน

สญโยชน 10 นมอวชชาเปนแมทพทคอยบงการใหเสนาทง 9 ลากจงจตไปในทศทางตางๆ เมอ

เสนาใดมก าลงมากกวากจะฉดกระชากจต ใหถลถกงไปในทศทางของตน (ดภาพในหนา 15 ประกอบ) สญโยชน 10 ประกอบดวย

1.) สกกายทฏฐ : ความเหนวารปนนามนหรอกายนใจนเปนอตตา เปนตวเปนตนของเรา ควรแกการยดมนถอมน ผกจตไวกบความเหนแกตวอยางเหนยวแนน

2.) วจกจฉา : ความลงเลสงสย ไมแนใจ ไมปกใจเชอในสงเหลานคอ o สงสยวาพระพทธเจาผ รทางปฏบตเพอความพนทกขอยางสนเชง และปฏบตตามทางนนจน

ส าเรจ ดวยตวพระองคเองมาแลว มจรงหรอไม (สงสยในพระพทธเจา) o สงสยวาสภาวะทพนทกขอยางสนเชง และทางปฏบตเพอเขาสสภาวะนน มจรงหรอไม และ

ทางไหนกนแนทถกตองแทจรง (สงสยในพระธรรม) o สงสยวาผปฏบตตามทางทพระพทธเจาแนะน า จนพนทกขอยางสนเชงแลว มจรงหรอไม

(สงสยในพระสงฆ) ความไมแนใจนผกจตเอาไวกบความไมแนวแน หรอความไมจรงจงในการปฏบตในทางทถก

3.) สลพตปรามาส : การถอศลพรตดวยจดมงหมายทผดทาง ท าใหไมไดประโยชนจากศลหรอพรตนน อยางทควรจะเปน ซงอาจถงขนไดรบโทษจากการถอศลพรตนนเลยกได เชน กเลสหรอมานะ

(ความถอตว) งอกเงยขน กลายเปนคนหลงงมงาย หรอเปนทกขไปโดยเปลาประโยชน สลพตปรามาสนผกจตไวกบการปฏบตทผดทาง หรอการปฏบตอยางงมงาย

วปสสนา 14

4.) กามฉนทะ : ความยนด เพลดเพลนในรป เสยง กลน รส สมผสทางกาย หรอเพลดเพลนในความคด อนเกยวเนองดวยรป เสยง กลน รส สมผสทางกายนน

กามฉนทะนผกจตไวใหตองตกเปนทาสของรป เสยง กลน รส สมผสทางกาย เหมอนปลาทตดเบดเพราะหลงใหลในเหยอทลอเอาไว และผกจตไวกบกามภม

5.) ปฏฆะ : ความกระทบกระทงภายในใจ ความขดเคองใจ ความโกรธ ความไมสบายใจ ความเศราโศกเสยใจ

ปฏฆะนผกจตไวกบความทกขทางใจตางๆ นานา

6.) รปราคะ : ความยนด เพลดเพลนในสมาธขนรปสมาบต หรอรปฌาน คอสมาธทใชรปธรรมเปนเครองยด เพอท าใหเกดสมาธ ตวอยางรปธรรมเชน ดน น า ไฟ อาการเคลอนไหว(ลม) รางกาย อวยวะตางๆ แสงสวาง สตางๆ สงตางๆ ทเหนในนมต (ภาพทเกดขนขณะหลบตาท าสมาธ)

รปราคะนผกจตไวกบรปภม คอภมทผ ไดสมาธขนรปฌานจะไปเกดเมอตายจากโลกนไปแลว ในภมนจะมความสขจากสมาธเปนหลก ไมสนใจในกามคณทงหลาย

7.) อรปราคะ : ความยนด เพลดเพลนในสมาธขนอรปสมาบต หรออรปฌาน อนพนจากความยนดพอใจในรปทงปวง คอสมาธทใชอรป คอสงทไมใชรปเปนเครองยด เพอท าใหเกดสมาธ ตวอยาง

ของอรปเชน ชองวาง(อากาศ) สงทรบรความรสก(วญญาณ) ความไมมอะไรเลย(อากญจญญายตนสมาบต) ความรสกทเหลออยนอยมาก จนแทบไมมความรสกตวเลย(เนวสญญานาสญญายตนสมาบต)

คนทไดอรปฌานนน จะไมยนดในรปใดๆ เลย จะยนดพอใจในการไมมรปเทานน ไมยนดแมกระทงการมรางกาย เพราะมองเหนแตทกข และโทษทเกดจากการมรางกาย เมอตายแลวจงไปเกดในภมทไมมรางกาย คอมเฉพาะจตเพลดเพลนอารมณอนเกดจากสมาธอย ทเรยกวาอรปภม

อรปราคะนผกจตไวกบอรปภม

8.) มานะ : ความถอตว ความรสกวารปนนามนหรอกายนใจนเปนเรา ท าใหเกดการเปรยบเทยบกบผ อน วาเราเหนอกวาเขา เราเสมอกบเขา หรอเราดอยกวาเขา

มานะนผกจตไวกบการเปรยบเทยบกบผ อน ความชงดชงเดน ความถอตว

9.) อทธจจะ : ความฟ งซานของจต เกดจากความยดมนถอมนของจตคดวาสงตางๆ มสาระ จตจงซดสายไปหาสงตาง ๆ เหลานนอยเนองๆ ไมอาจตงมนอยกบอารมณใดอารมณหนงอยางแนบแนน

เปนเวลานานๆ ได อทธจจะนผกจตไวกบความซดสายรบอารมณไมมน

10.) อวชชา : ความไมรสภาวะทแทจรงของสรรพสง คอ ไมรในทกข เหตแหงทกข(สมทย) สภาวะท

พนจากทกขอยางสนเชง(นโรธ-นพพาน) ทางปฏบตเพอพนจากทกขอยางสนเชง(มรรค) ไมรใน

วปสสนา 15

กฎไตรลกษณ (อนจจง ทกขง อนตตา) ไมรในหลกปฏจจสมปบาท (การทสงตางๆ องอาศยสง

อนๆ จงเกดขนได) ไมรเรองเหตปจจย ไมรวาสงทงปวงลวนไมควรคาแกการยดมนถอมน อวชชานผกจตไวกบวฏสงสาร ภพภมทงปวง ความทกขทงปวง และผกจตไวกบสญโยชนทง

ปวง.

ธมมโชต

10 พฤศจกายน 2534

พทธพจนเกยวกบวปสสนา ปญญาวรรค วปสสนากถา พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ปฏสมภทามรรค

[๗๓๑] ฯลฯ ดกอนภกษทงหลาย ภกษนนหนอ พจารณาเหนสงขารไรๆ โดยความเปนของเทยงอย จกเปนผประกอบดวยอนโลมขนต (วปสสนาปญญาตงแตขนตนจนถงขนทก าลงจะบรรลมรรคผล) ขอนไมเปนฐานะทจะมได

วปสสนา 16

ผไมประกอบดวยอนโลมขนต จกยางลงสสมมตตนยาม (มรรคจต - จตในขณะท าลายกเลสไดอยางเดดขาด) ขอนไมเปนฐานะทจะมได

เมอไมยางลงสสมมตตนยาม จกท าใหแจงซงโสดาปตตผล สกทาคามผล อนาคามผล หรออรหตผล (เปนพระอรหนต - ผปราศจากกเลส) ขอนไมเปนฐานะทจะมได

ดกอนภกษทงหลาย ภกษนนหนอ พจารณาเหนสงขารทงปวงโดยความเปนของไมเทยงอย จกเปนผประกอบดวยอนโลมขนต ขอนเปนฐานะทมได

ผประกอบดวยอนโลมขนต จกยางลงสสมมตตนยาม ขอนเปนฐานะทมได ผยางลงสสมมตตนยาม จกท าใหแจงซงโสดาปตตผล สกทาคามผล อนาคามผล หรออรหตผล ขอน

เปนฐานะทมได. [๗๓๒] ดกอนภกษทงหลาย ภกษนนหนอ พจารณาเหนสงขารไรๆ โดยความเปนสข จกเปนผ

ประกอบดวยอนโลมขนต ขอนไมเปนฐานะทจะมได ผไมประกอบดวยอนโลมขนต จกยางลงสสมมตตนยาม ขอนไมเปนฐานะทจะมได เมอไมยางลงสสมมตตนยาม จกท าใหแจงซงโสดาปตตผล สกทาคามผล อนาคามผล หรออรหตผล

ขอนไมเปนฐานะทจะมได ดกอนภกษทงหลาย ภกษนนหนอ พจารณาเหนสงขารทงปวงโดยความเปนทกขอย จกเปนผ

ประกอบดวยอนโลมขนต ขอนเปนฐานะทมได ผประกอบดวยอนโลมขนต จกยางลงสสมมตตนยาม ขอนเปนฐานะทมได ผยางลงสสมมตตนยาม จกท าใหแจงซงโสดาปตตผล สกทาคามผล อนาคามผล หรออรหตผล ขอน

เปนฐานะทมได. [๗๓๓] ดกอนภกษทงหลาย ภกษนนหนอ พจารณาเหนธรรมไรๆ โดยความเปนอตตาอย จกเปนผ

ประกอบดวยอนโลมขนต ขอนไมเปนฐานะทจะมได ผไมประกอบดวยอนโลมขนต จกยางลงสสมมตตนยาม ขอนไมเปนฐานะทจะมได เมอไมยางลงสสมมตตนยาม จกท าใหแจงซงโสดาปตตผล สกทาคามผล อนาคามผล หรออรหตผล

ขอนไมเปนฐานะทจะมได ดกอนภกษทงหลาย ภกษนนหนอ พจารณาเหนธรรมไรๆ โดยความเปนอนตตาอย จกเปนผ

ประกอบดวยอนโลมขนต ขอนเปนฐานะทมได ผประกอบดวยอนโลมขนต จกยางลงสสมมตตนยาม ขอนเปนฐานะทมได ผยางลงสสมมตตนยาม จกท าใหแจงซงโสดาปตตผล สกทาคามผล อนาคามผล หรออรหตผล ขอน

เปนฐานะทมได. [๗๓๔] ดกอนภกษทงหลาย ภกษนนหนอ พจารณาเหนนพพานโดยความเปนทกขอย จกเปนผ

ประกอบดวยอนโลมขนต ขอนไมเปนฐานะทจะมได ผไมประกอบดวยอนโลมขนต จกยางลงสสมมตตนยาม ขอนไมเปนฐานะทจะมได

วปสสนา 17

เมอไมยางลงสสมมตตนยาม จกท าใหแจงซงโสดาปตตผล สกทาคามผล อนาคามผล หรออรหตผล ขอนไมเปนฐานะทจะมได

ดกอนภกษทงหลาย ภกษนนหนอ พจารณาเหนนพพานโดยความเปนสขอย จกเปนผประกอบดวยอนโลมขนต ขอนเปนฐานะทมได

ผประกอบดวยอนโลมขนต จกยางลงสสมมตตนยาม ขอนเปนฐานะทมได ผยางลงสสมมตตนยาม จกท าใหแจงซงโสดาปตตผล สกทาคามผล อนาคามผล หรออรหตผล ขอน

เปนฐานะทมได. คาถาธรรมบท มรรควรรคท ๒๐ พระสตตนตปฎก ขททกนกาย

[๓๐] ๒. เมอใด บณฑตยอมเหนดวยปญญาวา สงขารทงปวงไมเทยง เมอนน ยอมหนายในทกข ความหนายในทกข นนเปนทางแหงความหมดจด.

เมอใด บณฑตยอมเหนดวยปญญาวา สงขารทงปวงเปนทกข

เมอนน ยอมหนายในทกข ความหนายในทกข นนเปนทางแหงความหมดจด. เมอใด บณฑตยอมเหนดวยปญญาวา ธรรมทงปวงเปนอนตตา

เมอนน ยอมหนายในทกข ความหนายในทกข นนเปนทางแหงความหมดจด.

ผรวบรวม ธมมโชต

10 พฤศจกายน 2543

อรยบคคล 8 ประเภท (และการละกเลส)

ผ ทเจรญวปสสนากรรมฐานไปตามล าดบขน ไดรไดเหนธรรมชาตรวมทงความเปนไปตางๆ ของรป/

นาม หรอกาย/ใจ มากขนเรอยๆ ไดเหนถงความไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา ไมนารกนาใครนาปรารถนา ไมสามารถยดมนถอมนไดเพราะไมอยในอ านาจ จงไมเปนไปอยางทใจตองการ ฯลฯ จนกระทงจตคลายความยดมนในสงทงปวงลงไปอยางถาวร คอความยดมนถอมนในระดบนนจะไมเกดขนอกเลย เพราะเหนชดดวยปญญาของตนเองอยางแทจรง จนหมดความเคลอบแคลง และความลงเลสงสยใดๆ ทงปวงแลวนน จะไดชอ

วาเปนอรยบคคล คอบคคลอนประเสรฐ ซงจ าแนกอยางละเอยดได 8 ประเภท ตามล าดบขนของการละกเลส หรอตามล าดบขนของความยดมนถอมน

กอนจะกลาวถงอรยบคคลขนตางๆ นน จะขออธบายถงความเจรญกาวหนาในการท าวปสสนากรรมฐาน ตงแตเรมตนกอน เพอจะไดเขาใจเรองของอรยบคคลไดงายขน ดงน

วปสสนา 18

บคคลทว ๆ ไปทยงมความยดมนถอมนในสงตาง ๆ อยอยางปกตทวไปนนไดชอวาปถชน (ปถ

แปลวาหนา) คอชนผหนาแนนดวยกเลสนนเอง ปถชนนนแบงได 2 ระดบคอ 1.) อนธปถชน คอปถชนทมดบอดตอธรรมมาก จตใจหยาบกระดาง เปนผยากแกการรธรรม 2.) กลยาณปถชน คอปถชนทแมจะยงมกเลสหนาแนนอย แตจตใจกมความประณต เบาสบายกวา

อนธปถชน จงเขาถงธรรมไดงายกวา

เมอบคคลใดไดเจรญวปสสนากรรมฐานมากขนเรอยๆ แลว กจะเกดปญญามองเหนธรรมชาตทแทจรงของสงตางๆ มากขนเรอยๆ ทเรยกวาญาณขนตางๆ (ค าวาญาณนเปนชอของปญญาในวปสสนา ตางจาก

ฌานซงเปนขนตางๆ ของสมาธ) จนกระทงปญญาญาณนนแกกลาจนสามารถท าลายความยดมนถอมนในสงตางๆ อยางถาวร อนเปนผลใหกเลสทเกดจากความยดมนในขนนนถกท าลายลงไปอยางสนเชง

จตในขณะทเหนแจงในความทไมสามารถยดมนในสรรพสงทงปวงไดอยางชดเจน จนสามารถท าลายกเลสไดนเรยกวามรรคจต ซงจะเกดขนเพยงแคขณะจตเดยว คอเกดอาการปงขนมาแวปเดยว กเลสและความยดมนในขนนนกจะไมเกดขนอกเลย

บคคลในขณะทมรรคจตเกดขนนเรยกวามรรคบคคล ซงนบเปนอรยบคคลประเภทหนง บคคลจะเปนมรรคบคคลแคเพยงชวขณะจตเดยวเทานน หลงจากนนกจะไดชอวาผลบคคล คอบคคลผ

เสวยผลจากมรรคนนอย ไปจนกวามรรคจตในขนทสงขนไปจะเกดขนอกครง เพอท าลายความยดมนและกเลสทประณตขนไปอก มรรคจตแตละขนนนจะเกดขนเพยงครงเดยวเทานน แลวจะไมเกดขนในขนเดมซ าอกเลย จะเกดกแตขนทสงขนไปเทานน เพราะความยดมนในขนทถกท าลายไปแลว จะไมมโอกาสกลบมาใหท าลายไดอกเลย อรยบคคล 8 ประเภทนนประกอบดวยมรรคบคคล 4 ประเภท และผลบคคล 4 ประเภท ดงนคอ

1.) โสดาปตตมรรคบคคล คอบคคลในขณะทมรรคจตเกดขนเปนครงแรก ทเรยกวาโสดาปตตมรรคจต โสดาปตตมรรคบคคลนนบเปนอรยบคคลขนแรก และไดชอวาเปนผหยงลงสกระแสพระนพพานแลว มรรคจตในขนนจะท าลายกเลสไดดงนคอ

(ในทนจะใชสญโยชน ซงเปนรปแบบหนงของการแบงประเภทของกเลส เปนหลกในการอธบาย - ดเรองสญโยชน 10 ประกอบ) o สกกายทฏฐ o วจกจฉา o สลพตปรามาส

รวมทงโลภะ(ความโลภ) โทสะ(ความโกรธ, ขดเคองใจ, กงวลใจ, เครยด, กลว) โมหะ(ความหลง คอไมรธรรมชาตทแทจรงของสรรพสง) ในขนหยาบอนๆ อนจะเปนผลใหตองไปเกดในอบายภม (เดรจฉาน, เปรต, อสรกาย, นรก) ดวย

วปสสนา 19

2.) โสดาปตตผลบคคล หรอทเรยกกนทวไปวาโสดาบน คอผ ทผานโสดาปตตมรรคมาแลว คณสมบตทส าคญของโสดาบนกคอ

o พนจากอบายภมตลอดไป คอจะไมไปเกดในอบายภมอกเลย เพราะจตใจมความประณตเกนกวา

ทจะไปเกดในภมเหลานนได (ใครจะไปเกดในภมใดนน ขนกบสภาพจตตอนใกลตาย ทเรยกวามรณาสนนวถ ถาขณะนนจตมสภาพเปนอยางไร กจะสงผลใหไปเกดใหมในภมทมสภาพ

ใกลเคยงกบสภาพจตนนมากทสด) o อกไมเกน 7 ชาตจะบรรลเปนพระอรหนต o มศรทธาในพระรตนตรยอยางมนคง ไมงอนแงนคลอนแคลน จะไมคดเปลยนศาสนาอกเลย

o มศล 5 บรบรณ (ไมใชแคบรสทธ) คอความบรสทธของศลนนเกดจากความบรสทธ/ความประณต ของจตใจจรงๆ ไมใชใจอยากท าผดศลแตสามารถขมใจไวได คอใจสะอาดจนเกนกวาจะท าผดศลหาได

3.) สกทาคามมรรคบคคล หรอสกทาคามมรรคบคคล คอบคคลทเจรญวปสสนาตอไปอก

จนกระทง มรรคจตเกดขนเปนครงท 2 ทเรยกวาสกทาคามมรรคจต มรรคจตในขนน ไมสามารถท าลายกเลสตวใหมใหหมดไปไดอยางสนเชงเหมอนมรรคจตขนอนๆ เปนแตเพยงท าให โลภะ โทสะเบาบางลงเทานน โดยเฉพาะกามฉนทะ และปฏฆะ ถงแมวาความยดมนทมอยจะนอยลงไปกตาม ทงนเพราะกามฉนทะและปฏฆะนนมก าลงแรงเกนกวา จะถกท าลายไปไดงายๆ

4.) สกทาคามผลบคคล หรอสกทาคามผลบคคล คอผ ทผานสกทาคามมรรคมาแลว คณสมบตส าคญของสกทาคามผลบคคลกคอ ถายงไมสามารถบรรลธรรมทสงขนไปไดใน

ชาตน กจะกลบมาเกดในกามภมอกเพยงครงเดยวกจะบรรลธรรมทสงขนไปได แลวจะพนจากกามภมตลอดไป เพราะอรยบคคลขนนเปนขนสดทายทจะเกดในกามภมไดอก

ค าวากามภมนนไดแก สวรรค 6 ชน มนษยภม เดรจฉาน เปรต อสรกาย นรก แตสกทาคามบคคลนนพนจากอบายภมไปแลวตงแตเปนโสดาบน จงเกดไดเพยงในสวรรค และมนษยเทานน

5.) อนาคามมรรคบคคล คอบคคลทเจรญวปสสนาตอไปอกจนกระทง มรรคจตเกดขนเปนครงท 3

ทเรยกวาอนาคามมรรคจต ท าลายกเลสไดเดดขาดเพมขนอก 2 ตวคอ o กามฉนทะ o ปฏฆะ

6.) อนาคามผลบคคล คอผ ทผานอนาคามมรรคมาแลว คณสมบตทส าคญของอนาคามผลบคคลคอ ถงจะยงไมบรรลเปนพระอรหนต กจะไม

กลบมาเกดในกามภมอกเลย แตจะไปเกดในภมทพนจากเรองของกามคอรปภม หรออรปภม

เทานน (ดหวขอรปราคะ และอรปราคะ ในเรองสญโยชน 10 ประกอบ)

วปสสนา 20

ในรปภม 16 ชนนน จะมอย 5 ชนทเปนทเกดของอนาคามผลบคคลโดยเฉพาะ ซงรวม

เรยกวาสทธาวาสภม ดงนน ในสทธาวาสภมทง 5 ชนน จงมเฉพาะอนาคามผลบคคล อรหตตมรรคบคคล และพระอรหนต (ทบรรลเปนพระอรหนตในภมนแลวยงมชวตอย) เทานน สทธาวาสภม 5 ชนประกอบดวย

o อวหาภม o อตปปาภม o สทสสาภม o สทสสภม o อกนฏฐาภม

7.) อรหตตมรรคบคคล คอบคคลทเจรญวปสสนาตอไปอกจนกระทง มรรคจตเกดขนเปนครงท 4 ทเรยกวาอรหตตมรรคจต ท าลายกเลสทเหลอทกตวไดอยางหมดสน จนไมมกเลสใดๆ เหลออกเลย สญโยชนทมรรคจตขนนท าลายไป ไดแก

o รปราคะ o อรปราคะ o มานะ o อทธจจะ o อวชชา

8.) อรหตตผลบคคล หรอทเรยกกนทวไปวาพระอรหนต คอผ ทปราศจากกเลสอยางสนเชงแลว เพราะกเลสตวสดทายถกท าลายไปในขณะแหงอรหตตมรรคจตทผานมาแลว เปนผ ทพนจากทกขทางใจทงปวง เพราะไมยดมนในสงใดเลย แตยงคงตองทนกบทกขทางกายตอไป จนกวาจะปรนพพาน เพราะตราบใดทยงมรางกายอยกไมอาจพนจากทกขทางกายไปได

นพพานนนม 2 ชนด คอ

o สอปาทเสสนพพาน หรอนพพานเปน หมายถงนพพานทยงมสวนเหลอ คอกเลสทงหลายดบไปหมดแลว พนจากทกขทางใจทงปวงแลว แตยงมรางกายอย ท าใหตองทนทกขทางกายตอไปอก ไดแกพระอรหนตทยงมชวตอยนนเอง

o อนปาทเสสนพพาน หรอนพพานตาย หมายถงนพพานโดยไมมสวนเหลอ คอพนจากทกขทงปวง ทงทางกาย และทางใจอยางสนเชง ไดแกพระอรหนตทตายแลวนนเอง ซงเรยกไดอก

อยางวาปรนพพาน (ปร = โดยรอบ, ปรนพพาน = นพพานโดยรอบทกสวน คอทงรางกายและจตใจ คอนพพานจากทกขทงปวงนนเอง)

วปสสนา 21

พระพทธเจาทรงเปรยบเทยบชวตในวฏสงสารวา ปถชนทงหลายเหมอนผคนทผดๆ โผลๆ อยกลางน าลก ตองทนทกขทรมาน ส าลกน าอยอยางไมรอนาคต ตองเสยงภยจากปลารายทงหลาย โสดาบนเปรยบ

เหมอนผ ทพยงตวพนจากผวน าขนมาได จนสามารถมองเหนฝง(แหงพระนพพาน) แลวเตรยมตววายเขาหาฝงนน สกทาคามบคคลเปรยบเหมอนผ ทก าลงวายเขาหาฝง อนาคามบคคลเปรยบเหมอนผ ทเขาใกลชายฝงมาก คอถงจดทน าตนพอทจะหยงเทาถงพนดนได แลวเดนลยน าเขาหาฝง จงพนจากการส าลกน าแลว พระอรหนตเปรยบเหมอนผ ทเดนขนฝงไดเรยบรอยแลว พนจากอนตรายทงปวงแลว รอวนปรนพพานอย

ทานผอานอยากอยในสภาพไหนกเชญเลอกเอาเองเถด.

ธมมโชต

15 พฤศจกายน 2543

อานาปานสตสตร พระไตรปฎก : พระสตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก

[๒๘๘] ดกรภกษทงหลาย กอานาปานสต อนภกษเจรญแลวอยางไร ท าใหมากแลวอยางไร จงมผล

มาก มอานสงสมาก ดกรภกษทงหลาย ภกษใน ธรรมวนยน อยในปากด อยทโคนไมกด อยในเรอนวางกด นงคบลลงก ตง

กายตรง ด ารงสตมนเฉพาะหนา เธอยอมมสตหายใจออก มสตหายใจเขา เมอหายใจออกยาว กรชดวา หายใจออกยาว หรอเมอหายใจเขายาว กรชดวา หายใจเขายาว เมอหายใจออกสน กรชดวา หายใจออกสน หรอเมอหายใจเขาสน กรชดวาหายใจเขาสน

ส าเหนยกอย วาเราจกเปนผก าหนดรกองลมทงปวง หายใจออก วาเราจกเปนผก าหนดรกองลมทงปวง หายใจเขา ส าเหนยกอย วาเราจกระงบกายสงขาร หายใจออก วาเราจกระงบกายสงขาร หายใจเขา

ส าเหนยกอย วาเราจกเปนผก าหนดรปต หายใจออก วาเราจกเปนผก าหนดร ปต หายใจเขา ส าเหนยกอย วาเราจกเปนผก าหนดรสข หายใจออก วาเราจก เปนผก าหนดรสข หายใจเขา ส าเหนยกอย วา

เราจกเปนผก าหนดรจตสงขาร (การปรงแตงของจต - ธมมโชต) หายใจออก วาเราจกเปนผก าหนดรจตสงขาร หายใจเขา ส าเหนยกอยวาเรา จกระงบจตสงขาร หายใจออก วาเราจกระงบจตสงขาร หายใจเขา

ส าเหนยกอย วาเราจกเปนผก าหนดรจต หายใจออก วาเราจกเปนผก าหนดรจต หายใจเขา ส าเหนยกอย วาเราจกท าจตใหราเรง หายใจออก วาเราจกท าจตใหราเรง หายใจเขา ส าเหนยกอย วาเราจก

ตงจตมน หายใจออก วาเราจกตงจตมน หายใจเขา ส าเหนยกอย วาเราจกเปลองจต (จากความโลภ ความโกรธ ความหลง จากความเยอหยงถอตว ความเหนผด ความลงเลสงสย จากความหดหทอถอย ความฟ งซาน

จากความไมละอายบาป ไมสะดงกลวบาป จากความยดมนในสงทงปวง - ธมมโชต) หายใจออก วาเราจกเปลองจต หายใจเขา

วปสสนา 22

ส าเหนยกอย วาเราจกเปนผตามพจารณาความไมเทยง หายใจออก วาเราจกเปน ผตามพจารณา

ความไมเทยง หายใจเขา ส าเหนยกอย วาเราจกเปนผตามพจารณาความคลายก าหนด (ความยนด รกใครในสงทงปวง - ธมมโชต) หายใจออก วาเราจกเปนผตามพจารณาความคลายก าหนด หายใจเขา ส าเหนยกอย วาเราจกเปนผตามพจารณาความดบกเลส หายใจออก วาเราจกเปนผตามพจารณาความดบกเลส หายใจเขา ส าเหนยกอย วาเราจกเปนผตามพจารณาความสละคนกเลส หายใจออก วาเราจกเปนผตามพจารณาความสละคนกเลส หายใจเขา

ดกรภกษทงหลาย อานาปานสต อนภกษเจรญแลว อยางน ท าใหมากแลวอยางนแล จงมผลมาก มอานสงสมาก ฯ

[๒๘๙] ดกรภกษทงหลาย กภกษทเจรญอานาปานสตแลวอยางไร ท า ใหมากแลวอยางไร จงบ าเพญ

สตปฏฐาน ๔ ใหบรบรณได ดกรภกษทงหลาย สมยใด เมอภกษหายใจออกยาว กรชดวา หายใจออกยาว หรอเมอหายใจเขา ยาว

กรชดวา หายใจเขายาว เมอหายใจออกสน กรชดวา หายใจออกสน หรอเมอหายใจเขาสน กรชดวา หายใจเขาสน ส าเหนยกอย วาเราจกเปนผ ก าหนดรกองลมทงปวง หายใจออก วาเราจกเปนผก าหนดรกองลมทงปวง หายใจเขา ส าเหนยกอย วาเราจกระงบกายสงขาร หายใจออก วาเราจกระงบกายสงขาร หายใจเขา ดกรภกษทงหลาย ในสมยนน ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกาย มความเพยร รสกตว มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยไดอย

ดกร ภกษทงหลาย เรากลาวลมหายใจออก ลมหายใจเขาน วาเปนกายชนดหนง ในพวกกาย

เพราะฉะนนแล ในสมยนน ภกษจงชอวาพจารณาเหนกายในกาย (คอเหนกายชนดหนงในบรรดากายทงหลาย - ธมมโชต) มความเพยร รสกตว มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยไดอย ฯ

ดกรภกษทงหลาย สมยใด ภกษส าเหนยกอย วาเราจกเปนผก าหนดร ปต หายใจออก วาเราจกเปนผก าหนดรปต หายใจเขา ส าเหนยกอย วาเรา จกเปนผก าหนดรสข หายใจออก วาเราจกเปนผก าหนดรสข หายใจเขา ส าเหนยก อย วาเราจกเปนผก าหนดรจตสงขาร หายใจออก วาเราจกเปนผก าหนดร จตสงขาร หายใจเขา ส าเหนยกอย วาเราจกระงบจตสงขาร หายใจออก วาเราจกระงบจตสงขาร หายใจเขา ดกรภกษทงหลาย ในสมยนน ภกษชอวา พจารณาเหนเวทนาในเวทนา มความเพยร รสกตว มสต ก าจดอภชฌาและ โทมนสในโลกเสยไดอย

ดกรภกษทงหลาย เรากลาวการใสใจลมหายใจออก ลมหายใจเขาเปนอยางดน วาเปนเวทนาชนดหนง ในพวกเวทนา เพราะฉะนนแล ในสมยนน ภกษจงชอวา พจารณาเหนเวทนาในเวทนา มความเพยร รสกตว มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยไดอย ฯ

ดกรภกษทงหลาย สมยใด ภกษส าเหนยกอย วาเราจกเปนผก าหนดรจต หายใจออก วาเราจกเปนผก าหนดรจต หายใจเขา ส าเหนยกอย วาเราจกท าจตใหราเรง หายใจออก วาเราจกท าจตใหราเรง หายใจเขา

วปสสนา 23

ส าเหนยกอย วาเราจกตงจตมน หายใจออก วาเราจกตงจตมน หายใจเขา ส าเหนยกอย วาเราจกเปลองจต หายใจออก วาเราจกเปลองจต หายใจเขา

ดกรภกษทงหลาย ในสมยนน ภกษชอวา พจารณาเหนจตในจต มความเพยร รสกตว มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยไดอย

ดกรภกษทงหลาย เราไมกลาว อานาปานสตแกภกษผ เผลอสต ไมรสกตวอย เพราะฉะนนแล ในสมยนน ภกษจงชอวา พจารณาเหนจตในจต มความเพยร รสกตว มสต ก าจดอภชฌา และโทมนสในโลกเสยไดอย ฯ

ดกรภกษทงหลาย สมยใด ภกษส าเหนยกอย วาเราจกเปนผตามพจารณา ความไมเทยง หายใจออก วาเราจกเปนผตามพจารณาความไมเทยง หายใจเขา ส าเหนยกอย วาเราจกเปนผตามพจารณาความคลายก าหนด หายใจออก วาเราจก เปนผตามพจารณาความคลายก าหนด หายใจเขา ส าเหนยกอย วาเราจกเปนผ ตามพจารณาความดบกเลส หายใจออก วาเราจกเปนผตามพจารณาความดบกเลส หายใจเขา ส าเหนยกอย วาเราจกเปนผตามพจารณาความสละคนกเลส หายใจออก วาเราจกเปนผตามพจารณาความสละคนกเลส หายใจเขา

ดกรภกษทงหลาย ในสมยนน ภกษชอวา พจารณาเหนธรรมในธรรม มความเพยร รสกตว มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยไดอย เธอเหนการละอภชฌาและโทมนสดวย ปญญาแลว ยอมเปนผวางเฉยไดด เพราะฉะนนแล ในสมยนน ภกษจงชอวา พจารณาเหนธรรมในธรรม มความเพยร รสกตว มสต ก าจดอภชฌาและ โทมนสในโลกเสยไดอย ฯ

ดกรภกษทงหลาย ภกษทเจรญอานาปานสตแลวอยางน ท าใหมากแลว อยางนแล ชอวาบ าเพญสต

ปฏฐาน ๔ ใหบรบรณได ฯ

[๒๙๐] ดกรภกษทงหลาย กภกษทเจรญสตปฏฐาน ๔ แลวอยางไร ท าใหมากแลวอยางไร จงบ าเพญโพชฌงค ๗ ใหบรบรณได

ดกรภกษทงหลาย สมยใด ภกษพจารณาเหนกายในกาย มความเพยร รสกตว มสต ก าจดอภชฌา และโทมนสในโลกเสยไดอย ในสมยนน สตยอมเปนอนเธอผ เขาไปตงไวแลว ไมเผลอเรอ ฯ

ดกรภกษทงหลาย สมยใด สตเปนอนภกษเขาไปตงไวแลวไมเผลอเรอ ในสมยนน สตสมโพชฌงค

ยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวา ยอมเจรญสตสมโพชฌงค สมยนน สตสมโพชฌงคยอมถงความเจรญและความ บรบรณแกภกษ เธอเมอเปนผ มสตอยางนนอย ยอมคนควา ไตรตรอง ถงความ

พจารณาธรรมนนไดดวยปญญา ฯ ดกรภกษทงหลาย สมยใด ภกษเปนผ มสตอยางนนอย ยอมคนควา ไตรตรอง ถงความพจารณาธรรม

นนดวยปญญา ในสมยนน ธรรมวจยสมโพชฌงค ยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอมเจรญธรรมวจยสมโพชฌงค สมยนน ธรรมวจยสมโพชฌงคยอมถงความเจรญ และความบรบรณแกภกษ เธอ เมอคนควา ไตรตรอง ถงความพจารณาธรรมดวยปญญาอย ยอมเปนอนปรารภ ความเพยรไมยอหยอน ฯ

วปสสนา 24

ดกรภกษทงหลาย สมยใด ภกษคนควา ไตรตรอง ถงความพจารณา ธรรมนนดวยปญญา ปรารภความเพยรไมยอหยอน ในสมยนน วรยสมโพชฌงค ยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอมเจรญวรยสมโพชฌงค สมยนน วรยสมโพชฌงคยอมถงความเจรญ และความบรบรณแกภกษ ปตปราศจาก

อามส (ปตทเกดขนโดยไมตองมวตถมาลอ - ธมมโชต) ยอมเกดขนแกภกษผปรารภความเพยรแลว ฯ ดกรภกษทงหลาย สมยใด ปตปราศจากอามสเกดขนแกภกษผปรารภ ความเพยรแลว ในสมยนน

ปตสมโพชฌงคยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอมเจรญปตสมโพชฌงค สมยนน ปตสมโพชฌงคยอมถงความเจรญ และความบรบรณแกภกษ ภกษผ มใจเกดปต ยอมมทงกายทงจตระงบได ฯ

ดกรภกษทงหลาย สมยใด ทงกายทงจตของภกษผ มใจเกดปต ระงบได ในสมยนน ปสสทธ

สมโพชฌงคยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวา ยอมเจรญปสสทธสมโพชฌงค สมยนน ปสสทธสมโพชฌงคยอมถงความเจรญ และความบรบรณแกภกษ ภกษผ มกายระงบแลว มความสข ยอมมจตตงมน ฯ

ดกรภกษทงหลาย สมยใด จตของภกษผ มกายระงบแลว มความสข ยอมตงมน ในสมยนน สมาธสมโพชฌงคยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอมเจรญสมาธสมโพชฌงค สมยนน สมาธสมโพชฌงคยอมถงความ เจรญและความบรบรณแกภกษ ภกษนนยอมเปนผวางเฉยจตทตงมนแลวเชนนน ไดเปนอยางด ฯ

ดกรภกษทงหลาย สมยใด ภกษเปนผวางเฉยจตทตงมนแลวเชนนนได เปนอยางด ในสมยนน อเบกขาสมโพชฌงคยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอมเจรญอเบกขาสมโพชฌงค สมยนน อเบกขาสมโพชฌงคยอมถง ความเจรญและความบรบรณแกภกษ ฯ

ดกรภกษทงหลาย สมยใด ภกษพจารณาเหนเวทนาในเวทนา มความเพยร รสกตว มสต ก าจด

อภชฌาและโทมนสในโลกเสยไดอย ในสมยนน สตยอมเปนอนเธอผ เขาไปตงไวแลวไมเผลอเรอ... ดกรภกษทงหลาย สมยใด ภกษพจารณาเหนจตในจต มความเพยร รสกตว มสต ก าจดอภชฌาและ

โทมนสในโลกเสยไดอย ในสมยนน สตยอม เปนอนเธอผ เขาไปตงไวแลวไมเผลอเรอ... ดกรภกษทงหลาย สมยใด ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรม มความเพยร รสกตว มสต ก าจดอภชฌา

และโทมนสในโลกเสยไดอย ในสมยนน สตยอม เปนอนเธอผ เขาไปตงไวแลวไมเผลอเรอ ฯ ดกรภกษทงหลาย สมยใด สตเปนอนภกษเขาไปตงไวแลว ไมเผลอเรอ ในสมยนน สตสมโพชฌงค

ยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวา ยอมเจรญสตสมโพชฌงค สมยนน สตสมโพชฌงคยอมถงความเจรญและความ บรบรณแกภกษ เธอเมอเปนผ มสตอยางนนอย ยอมคนควา ไตรตรอง ถงความ

พจารณาธรรมนนดวยปญญา ฯ ดกรภกษทงหลาย สมยใด ภกษเปนผ มสตอยางนนอย ยอมคนควา ไตรตรอง ถงความพจารณาธรรม

นนดวยปญญา ในสมยนน ธรรมวจยสมโพชฌงค ยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอมเจรญธรรมวจยสมโพชฌงค สมยนน ธรรมวจยสมโพชฌงคยอมถงความเจรญและความบรบรณแกภกษ เมอ เธอคนควา ไตรตรอง ถงความพจารณาธรรมนนดวยปญญาอย ยอมเปนอน ปรารภความเพยรไมยอหยอน ฯ

วปสสนา 25

ดกรภกษทงหลาย สมยใด ภกษคนควา ไตรตรอง ถงความพจารณาธรรม นนดวยปญญา ปรารภความเพยรไมยอหยอน ในสมยนน วรยสมโพชฌงคยอม เปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอมเจรญวรยสมโพชฌงค สมยนน วรยสมโพชฌงคยอมถงความเจรญ และความบรบรณแกภกษ ปตปราศจากอามส ยอมเกดขนแกภกษผปรารภความเพยรแลว ฯ

ดกรภกษทงหลาย สมยใด ปตปราศจากอามสเกดขนแกภกษผปรารภ ความเพยรแลว ในสมยนน ปตสมโพชฌงคยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอมเจรญปตสมโพชฌงค สมยนน ปตสมโพชฌงคยอมถงความเจรญ และความบรบรณแกภกษ ภกษผ มใจเกดปต ยอมมทงกายทงจตระงบได ฯ

ดกรภกษทงหลาย สมยใด ทงกายทงจตของภกษผ มใจเกดปต ระงบได ในสมยนน ปสสทธสมโพชฌงคยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษ ชอวายอมเจรญปสสทธสมโพชฌงค สมยนน ปสสทธสมโพชฌงค ยอมถง ความเจรญและความบรบรณแกภกษ ภกษผ มกายระงบแลว มความสข ยอมมจต ตงมน ฯ

ดกรภกษทงหลาย สมยใด จตของภกษผ มกายระงบแลว มความสข ยอมตงมน ในสมยนน สมาธสมโพชฌงคยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอมเจรญสมาธสมโพชฌงค สมยนน สมาธสมโพชฌงคยอมถงความ เจรญและความบรบรณแกภกษ ภกษนนยอมเปนผวางเฉยจตทตงมนแลวเชนนน ไดเปนอยางด ฯ

ดกรภกษทงหลาย สมยใด ภกษเปนผ วางเฉยจตทตงมนแลวเชนนนได เปนอยางด ในสมยนน อเบกขาสมโพชฌงคยอมเปนอนภกษปรารภแลว สมยนน ภกษชอวายอมเจรญอเบกขาสมโพชฌงค สมยนน อเบกขาสมโพชฌงคยอมถง ความเจรญและความบรบรณแกภกษ ฯ

ดกรภกษทงหลาย ภกษทเจรญสตปฏฐาน ๔ แลวอยางน ท าใหมากแลว อยางนแล ชอวาบ าเพญโพชฌงค ๗ ใหบรบรณได ฯ

[๒๙๑] ดกรภกษทงหลาย ภกษทเจรญโพชฌงค ๗ แลวอยางไร ท าให มากแลวอยางไร จงบ าเพญ

วชชาและวมตตใหบรบรณได ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสตสมโพชฌงคอนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศย

นโรธ อนนอมไปเพอความปลดปลอย ยอมเจรญธรรมวจยสมโพชฌงค ... ยอม เจรญวรยสมโพชฌงค ...

ยอมเจรญปตสมโพชฌงค ... ยอมเจรญปสสทธ สมโพชฌงค ... ยอมเจรญสมาธสมโพชฌงค ... ยอมเจรญอเบกขาสมโพชฌงค อนอาศยวเวก อาศยวราคะ อาศยนโรธ อนนอมไปเพอความ

ปลดปลอย ฯ

วปสสนา 26

ดกรภกษทงหลาย ภกษทเจรญโพชฌงค ๗ แลวอยางน ท าใหมากแลว อยางนแล ชอวาบ าเพญวชชาและวมตตใหบรบรณได ฯ

พระผ มพระภาคไดตรสพระภาษตนแลว ภกษเหลานนตางชนชมยนด พระภาษตของพระผ มพระภาคแล ฯ

จบ อานาปานสตสตร ผรวบรวม ธมมโชต

25 พฤษภาคม 2544

มหาสตปฏฐานสตร พระไตรปฎก : พระสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค

[๒๗๓] ขาพเจาไดสดบมาอยางน : สมยหนง พระผ มพระภาคประทบอยในกรชนบท มนคมของชาวกร ชอวา กมมาสทมมะ ณ ทนน พระ

ผ มพระภาคตรสเรยกภกษทงหลายวา ดกรภกษทงหลาย ภกษเหลานนทลรบพระผ มพระภาควา พระพทธเจาขา พระผ มพระภาคไดตรสพระพทธภาษตนวา

ดกรภกษทงหลาย หนทางนเปนทไปอนเอก เพอความบรสทธของเหลาสตว เพอลวงความโศกและปรเทวะ เพอความดบสญแหงทกขและโทมนส เพอบรรลธรรมทถกตอง เพอท าใหแจงซงพระนพพาน

หนทางน คอ สตปฏฐาน ๔ ประการ ๔ ประการ เปนไฉน

ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน พจารณาเหนกายในกายอย (ดค าอธบายค าวา "กายใน

กาย" ในขอ ๒๘๙ ในเรองอานาปานสตสตรประกอบ - ธมมโชต) มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ๑

พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌา และโทมนสในโลกเสยได ๑

พจารณาเหนจตในจตอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ๑

พจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌา และโทมนสในโลกเสยได ๑ ฯ

จบอทเทสวารกถา

[๒๗๔] ดกรภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนกายในกายอยอยางไรเลา ภกษในธรรมวนยน ไปสปากด ไปสโคนไมกด ไปสเรอนวางกด นงคบลลงก ตงกายตรง ด ารงสตไวเฉพาะหนา เธอมสตหายใจออก ม

วปสสนา 27

สตหายใจเขา เมอหายใจออกยาว กรชดวาเราหายใจออกยาว เมอหายใจเขายาว กรชดวาเรา หายใจเขายาว เมอหายใจออกสน กรชดวาเราหายใจออกสน เมอหายใจเขา สน กรชดวา เราหายใจเขาสน

ยอมส าเหนยกวา เราจกเปนผก าหนดรตลอดกองลมหายใจทงปวงหายใจออก ยอมส าเหนยกวา เราจกเปนผก าหนดรตลอดกอง ลมหายใจทงปวงหายใจเขา ยอมส าเหนยกวา เราจกระงบกายสงขารหายใจออก ยอมส าเหนยกวา เราจกระงบกายสงขารหายใจเขา

ดกรภกษทงหลาย นายชางกลงหรอลกมอของนายชางกลงผขยน เมอชกเชอกกลงยาว กรชดวา เราชกยาว เมอชกเชอกกลงสน กรชดวา เราชกสน แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน เมอหายใจออกยาว กรชดวา เราหายใจออกยาว เมอหายใจเขายาว กรชดวา เราหายใจเขายาว เมอหายใจออกสน กรชดวา เราหายใจออกสน เมอหายใจ เขาสน กรชดวา เราหายใจเขาสน ยอมส าเนยกวา เราจกเปนผก าหนดรกองลม ทงปวงหายใจออก ยอมส าเนยกวา เราจกเปนผก าหนดกองลมทงปวงหายใจเขา ยอมส าเนยกวา เราจกระงบกายสงขารหายใจออก ยอมส าเหนยกวา เรา จกระงบกายสงขารหายใจเขา ดงพรรณนามาฉะน

ภกษยอมพจารณาเหนกายในกายภายในบาง (ภายในรางกายผพจารณาเอง - ธมมโชต) พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง (ภายนอกรางกายผพจารณา - ธมมโชต) พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหน ธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอม ในกายบาง ยอมอยอกอยางหนง

(ตางจากคนทวไป - ธมมโชต) สตของเธอทตงมนอยวา กายมอยกเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวา พจารณาเหนกายในกายอย ฯ จบอานาปานบรรพ

[๒๗๕] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเมอเดน กรชดวาเราเดน เมอยน กรชดวาเรายน เมอนง กรชดวาเรานง เมอนอนกรชดวาเรานอน หรอ เธอตงกายไวดวยอาการอยางใดๆ กรชดอาการอยางนนๆ

ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอมพจารณาเหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง พจารณาเหนธรรม คอความเกด ขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอ ทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอยอกอยางหนง สตของเธอทตงมน อยวา กายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอน ตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย ฯ จบอรยาปถบรรพ

[๒๗๖] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษยอมท าความรสกตวในการกาว ในการถอย ในการแล

ในการเหลยว ในการคเขา ในการเหยยดออก ในการทรงผาสงฆาฏบาตรและจวร ในการฉน การดม

วปสสนา 28

การเคยว การลม ในการถายอจจาระและปสสาวะ ยอมท าความรสกตวในการเดน การยน การนง การหลบ การตน การพด การนง ดงพรรณนามาฉะน

ภกษยอมพจารณาเหน กายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกาย ในกายทงภายในทงภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทง ความเสอมในกายบาง ยอมอยอกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา กายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฐ ไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย ฯ จบสมปชญญบรรพ

[๒๗๗] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษยอมพจารณาเหนกายนแหละ แตพนเทาขนไป แต

ปลายผมลงมา มหนงเปนทสดรอบ เตมดวยของไมสะอาดมประการตางๆ วา มอยในกายน ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ ผงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสทบ อาหารใหม อาหารเกา ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น าตา มนเหลว น าลาย น ามก ไขขอ มตร

ดกรภกษทงหลาย เปรยบเหมอนไถมปากสองขาง เตมดวยธญชาตตางชนดคอ ขาวสาล ขาวเปลอก ถวเขยว ถวเหลอง งา ขาวสาร บรษผ มนยนตาดแกไถนนแลว พงเหนไดวา นขาวสาล นขาวเปลอก นถวเขยว นถวเหลอง นงา นขาวสาร ฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน ยอมพจารณาเหนกายนแหละ แตพนเทาขนไป แตปลายผมลงมา มหนง เปนทสดรอบ เตมดวยของไมสะอาดมประการตางๆ วา มอยในกายน ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ ผงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสทบ อาหารใหม อาหารเกา ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น าตา มนเหลว น าลาย น ามก ไขขอ มตร ดงพรรณนามา ฉะน

ภกษยอมพจารณาเหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภาย นอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอ ความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหน ธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอยอกอยางหนง สตของ เธอทตงมนอยวา กายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกร ภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย ฯ จบปฏกลมนสการบรรพ

[๒๗๘] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษยอมพจารณาเหนกายนแหละ ซงตงอยตามท ตงอยตามปรกต โดยความเปนธาตวา มอยในกายน ธาตดน ธาตน า ธาตไฟ ธาตลม

คนฆาโคหรอลกมอของคนฆาโคผขยน ฆาโค แลว แบงออกเปนสวน นงอยทหนทางใหญสแพรง ฉนใด ภกษกฉนนน เหมอนกน ยอมพจารณาเหนกายนแหละ ซงตงอยตามท ตงอยตามปรกต โดย ความเปนธาตวา มอยในกายน ธาตดน ธาตน า ธาตไฟ ธาตลม ดงพรรณนา มาฉะน

วปสสนา 29

ภกษยอมพจารณาเหนกายในกายภายในบาง ฯลฯ อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอยฯ จบธาตมนสการบรรพ

[๒๗๙] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา ตายแลว

วนหนงบาง สองวนบาง สามวนบาง ทขนพอง ม สเขยวนาเกลยด มน าเหลองไหลนาเกลยด เธอยอมนอมเขามาสกายน (ดซากศพแลวพจารณาเปรยบเทยบกบรางกายของผพจารณาเอง - ธมมโชต) แหละวา ถง

รางกายอนนเลา (รางกายของผพจารณา - ธมมโชต) กมอยางนเปนธรรมดา คงเปนอยางน ไมลวงความเปนอยางนไปได (คอจะตองตายและมสภาพเหมอนศพทเหน - ธมมโชต) ดงพรรณนามาฉะน

ภกษยอมพจารณาเหนกายในกายภายในบาง ฯลฯ อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย ฯ

[๒๘๐] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา อนฝงกาจกกนอยบาง ฝงนกตะกรมจกกนอยบาง ฝงแรงจก กนอยบาง หมสนขกดกนอยบาง หมสนขจงจอกกดกนอยบาง หมสตวตวเลกๆ ตางๆ กดกนอยบาง เธอยอมนอมเขามาสกายนแหละวา ถงรางกายอนนเลากม อยางน เปนธรรมดา คงเปนอยางน ไมลวงความเปนอยางนไปได ดงพรรณนามา ฉะน ภกษยอมพจารณาเหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภาย นอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอ ความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหน ธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอยอกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา กายมอยกเพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหา และทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย ฯ

[๒๘๑] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระ ทเขาทงไวในปาชา เปนรางกระดก ยงมเนอและเลอด ยงมเสนเอนผกรดอย ฯลฯ

[๒๘๒] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระ ทเขาทงไวในปาชา เปนรางกระดก ปราศจากเนอ แตยงเปอนเลอด ยงมเสนเอน ผกรดอย ฯลฯ

[๒๘๓] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระ ทเขาทงไวในปาชา เปนรางกระดก ปราศจากเนอและเลอดแลว ยงมเสนเอน ผกรดอย ฯลฯ

[๒๘๔] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา คอ เปนกระดก ปราศจากเสนเอนผกรดแลว เรยรายไปใน ทศใหญทศนอย คอ กระดกมอไปทางหนง กระดกเทาไปทางหนง กระดกแขง ไปทางหนง กระดกขาไปทางหนง กระดกสะเอวไปทางหนง กระดกหลงไปทาง หนง กระดกสนหลงไปทางหนง กระดกสขางไปทางหนง กระดกหนาอกไปทาง หนง กระดกไหลไปทางหนง กระดกแขนไปทางหนง กระดกคอไปทางหนง กระดกคางไปทางหนง กระดกฟนไปทางหนง กระโหลกศรษะไปทางหนง เธอ ยอมนอมเขามาสกายนแหละวา ถงรางกายอนนเลา กมอยางนเปนธรรมดา คงเปนอยางน ไมลวงความเปนอยางนไปได ดงพรรณนามาฉะน

วปสสนา 30

ภกษยอมพจารณา เหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกาย ในกายทงภายในทงภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขน ทงความเสอมในกายบาง ยอมอยอกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา กาย มอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและ ทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางน แล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย ฯ [๒๘๕] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระ ทเขาทงไวในปาชา คอ เปน

กระดกมสขาว เปรยบดวยสสงข ฯลฯ [๒๘๖] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระ ทเขาทงไวในปาชา คอ เปน

กระดกกองเรยงรายอยแลวเกนปหนงขนไป ฯลฯ [๒๘๗] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระ ทเขาทงไวในปาชา คอ เปน

กระดกผ เปนจณแลว เธอยอมนอมเขามาสกายน แหละวา ถงรางกายอนนเลา กมอยางนเปนธรรมดา คงเปนอยางน ไมลวงความ เปนอยางนไปได ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอมพจารณาเหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในภายนอก บาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความ เสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอยอกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา กายมอยกเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหน กายในกายอย ฯ จบนวสวถกาบรรพ

จบกายานปสสนา [๒๘๘] ดกรภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอยอยางไรเลา ภกษในธรรมวนยน

เสวยสขเวทนาอย กรชดวาเราเสวยสขเวทนา หรอ เสวยทกขเวทนา กรชดวาเราเสวยทกขเวทนา หรอ เสวยอทกขมสขเวทนา (เปนกลาง ๆ ไมทกขไมสข - ธมมโชต) กรชดวาเราเสวยอทกขมสขเวทนา หรอ

เสวยสขเวทนามอามส (มวตถเปนเครองลอใหเกดสข - ธมมโชต) กรชดวาเราเสวยสขเวทนามอามส หรอ เสวยสขเวทนาไมมอามส กรชดวาเราเสวยสข เวทนาไมมอามส หรอเสวยทกขเวทนามอามส กรชดวาเราเสวยทกขเวทนามอามส หรอ เสวยทกขเวทนาไมมอามส กรชดวาเราเสวยทกขเวทนาไมมอามส หรอ เสวยอทกขมสขเวทนามอามส กรชดวาเราเสวยอทกขมสขเวทนามอามส หรอ เสวยอทกขมสขเวทนาไมมอามส กรชดวาเราเสวยอทกขมสขเวทนาไมมอามส ดงพรรณนามาฉะน

ภกษยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาภายในบาง พจารณาเหนเวทนาในเวทนาภายนอกบาง พจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงภายใน ทงภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในเวทนาบาง พจารณาเหน ธรรมคอความเสอมในเวทนาบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความ เสอมในเวทนา

วปสสนา 31

บาง อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา เวทนามอยกเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวา พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ฯ จบเวทนานปสสนา [๒๘๙] ดกรภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนจตในจตอยอยางไรเลา ภกษในธรรมวนยน จตม

ราคะ กรวาจตมราคะ หรอจตปราศจากราคะ กรวาจตปราศจากราคะ จตมโทสะ กรวาจตมโทสะ หรอจตปราศจากโทสะ กรวาจตปราศจากโทสะ จตมโมหะ กรวาจตมโมหะ หรอจตปราศจากโมหะ กรวาจตปราศจากโมหะ จตหดห กรวาจตหดห จตฟ งซาน กรวาจตฟงซาน จตเปนมหรคต กรวาจตเปนมหรคต

หรอจตไมเปนมหรคต กรวาจตไมเปนมหรคต จตมจตอนยงกวา กรวาจตมจตอนยงกวา หรอจตไมมจตอนยงกวา กรวาจตไมมจตอนยงกวา จตเปนสมาธ กรวาจตเปนสมาธ หรอจตไมเปนสมาธ กรวาจตไมเปนสมาธ จตหลดพน กรวาจตหลดพน หรอจตไมหลดพน กรวาจตไมหลดพน (กลาวโดยสรปคอ รสภาวะจต

ของตนตามความเปนจรงในขณะนน ๆ - ธมมโชต) ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอมพจารณาเหนจตในจตภายในบาง พจารณาเหน จตในจตภายนอกบาง พจารณาเหนจตใน

จตทงภายในทงภายนอกบาง พจารณา เหนธรรมคอความเกดขนในจตบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในจตบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในจตบาง ยอมอยอกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา จตมอยกเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนจตในจตอย ฯ จบจตตานปสสนา [๒๙๐] ดกรภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมอยอยางไรเลา ภกษในธรรมวนยน

พจารณาเหนธรรมในธรรม คอนวรณ ๕ (ดเรองนวรณ ๕ ในหมวดสมถกรรมฐาน (สมาธ) ประกอบ - ธมมโชต) ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมคอนวรณ ๕ อยางไรเลา

ภกษในธรรมวนยน เมอกามฉนท มอย ณ ภายในจต ยอมรชดวากามฉนทมอย ณ ภายในจตของเรา หรอเมอกามฉนทไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา กามฉนทไมมอย ณ ภายในจต ของเรา อนง กามฉนททยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนน ดวย กามฉนททเกดขนแลวจะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย กามฉนททละไดแลวจะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมอพยาบาทมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาพยาบาทมอย ณ ภายในจตของเรา หรอเมอพยาบาทไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา พยาบาท ไมมอย ณ ภายในจตของเรา อนง พยาบาททยงไม

วปสสนา 32

เกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย พยาบาททเกดขนแลวจะละเสยไดดวยประการใด ยอม รชดประการนนดวย พยาบาททละไดแลวจะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอม รชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมอถนมทธะมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาถนมทธะมอย ณ ภายในจตของเรา หรอเมอถนมทธะไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา ถนมทธะไมมอย ณ ภายในจตของเรา อนง ถนมทธะทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ถนมทธะทเกดขนแลว จะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ถนมทธะทละไดแลว จะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมอ อทธจจกกกจจะมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา อทธจจกกกจจะมอย ณ ภายใน

จตของเรา หรอเมออทธจจกกกจจะไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา อทธจจกกกจจะไมมอย ณ ภายในจตของเรา อนง อทธจจกกกจจะทยงไมเกดจะเกด ขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย อทธจจกกกจจะทเกดขนแลว จะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย อทธจจกกกจจะทละไดแลว จะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมอวจกจฉามอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาวจกจฉามอย ณ ภายในจตของเรา หรอเมอวจกจฉาไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา วจกจฉาไมมอย ณ ภายใน จตของเรา อนง วจกจฉาทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย วจกจฉาทเกดขนแลว จะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย วจกจฉาทละไดแลว จะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ดงพรรณนามาฉะน

ภกษยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมภายในบาง พจารณาเหน ธรรมในธรรมภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมทงภายในทงภายนอกบาง พจารณา เหนธรรมคอความเกดขนในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในธรรมบาง ยอมอยอกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา ธรรมมอยกเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนธรรมในธรรม คอนวรณ ๕ อย ฯ จบนวรณบรรพ

[๒๙๑] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรม คออปาทานขนธ ๕ (อปาทาน

= ความยดมน, อปาทานขนธ ๕ = ขนธ ๕ อนเปนทตงแหงความยดมน, ดเรองขนธ ๕ ในหมวดธรรมทวไปประกอบ - ธมมโชต) ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมคออปาทานขนธ ๕ อยางไรเลา ภกษในธรรมวนยน พจารณาเหนดงนวา อยางนรป อยางนความเกดขนแหงรป อยางนความดบแหงรป อยางน เวทนา อยางนความเกดขนแหงเวทนา อยางนความดบแหงเวทนา อยางนสญญา อยางนความเกดขนแหงสญญา อยางนความดบแหงสญญา อยางนสงขาร อยางนความเกดขนแหงสงขาร อยางนความดบแหงสงขาร อยางนวญญาณ อยางนความเกดขนแหงวญญาณ อยางนความดบแหงวญญาณ ดงพรรณนามาฉะน

วปสสนา 33

ภกษยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมภายในบาง พจารณาเหนธรรมในธรรมภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมในธรรมทงภายในทง ภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมใน ธรรมบาง ยอมอยอกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา ธรรมมอยกเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษ ชอวาพจารณาเหนธรรมในธรรมคออปาทานขนธ ๕ อย ฯ จบขนธบรรพ

[๒๙๒] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรม คออายตนะภายในและภายนอก ๖ ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมคออายตนะภายในและภายนอก ๖ อยางไรเลา (ดเรองอายตนะ 12 ในหมวดธรรมทวไป ประกอบ - ธมมโชต) ภกษในธรรมวนยน ยอมรจกนยนตา รจกรป

และรจกนยนตาและรปทง ๒ นน อนเปนทอาศยบงเกดของสงโยชน (ดเรองสญโยชน 10 ประกอบ - ธมมโชต) อนง สงโยชนทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย สงโยชน ทเกดขนแลว จะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย สงโยชนท ละไดแลวจะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

ภกษยอม รจกห รจกเสยง ... ภกษยอมรจกจมก รจกกลน ...

ภกษยอมรจกลน รจกรส ...

ภกษยอมรจกกาย รจกสงทจะพงถกตองดวยกาย ... ภกษยอมรจกใจ รจกธรรมารมณ (ความคด/สงทถกคด - ธมมโชต) และรจกใจและธรรมารมณทง

๒ นน อนเปนทอาศยบงเกดของ สงโยชน อนง สงโยชนทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการ นนดวย สงโยชนทเกดขนแลวจะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนน ดวย สงโยชนทละไดแลวจะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการ นนดวย ดงพรรณนามาฉะน

ภกษยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมภายในบาง พจารณาเหนธรรมในธรรมภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมในธรรมทงภายในทง ภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอ ทงความเกดขนทงความเสอมในธรรมบาง ยอมอยอกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา ธรรมมอยกเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนธรรมในธรรมคออายตนะภายใน และภายนอก ๖ อย ฯ

จบอายตบรรพ

วปสสนา 34

[๒๙๓] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรม คอโพชฌงค ๗ ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมคอโพชฌงค ๗ อยางไรเลา ภกษ ในธรรมวนยน เมอสตสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาสตสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจตของเรา หรอเมอสตสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาสตสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจตของเรา อนง สตสมโพชฌงคทยงไมเกดจะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย สตสมโพชฌงคทเกดขนแลว จะเจรญบรบรณดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อกอยางหนง เมอธมมวจยสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ฯลฯ อกอยางหนง เมอวรยสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ฯลฯ อกอยางหนง เมอปตสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ฯลฯ อกอยางหนง ปสสทธสมโพชฌงคมอย ณ ภาย ในจต ฯลฯ อกอยางหนง เมอสมาธสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ฯลฯ อกอยางหนง เมออเบกขาสมโพชฌงคมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา อเบกขาสมโพชฌงคมอย ณ

ภายในจตของเรา หรอเมออเบกขาสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา อเบกขาสมโพชฌงคไมมอย ณ ภายในจตของเรา อนง อเบกขาสมโพชฌงคทยงไมเกด จะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย อเบกขาสมโพชฌงคทเกดขนแลว จะเจรญบรบรณดวยประการใด ยอมรชด ประการนนดวย ดงพรรณนาฉะน

ภกษยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมภายในบาง พจารณาเหนธรรมในธรรมภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมในธรรมทงภายในทงภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขน และความเสอมในธรรมบาง ยอมอยอกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา ธรรมมอยกเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศย อยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษ ชอวาพจารณาเหนธรรมในธรรมคอโพชฌงค ๗ อย ฯ จบโพชฌงคบรรพ

จบภาณวารทหนง [๒๙๔] ดกรภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรม คออรยสจ ๔ อย ภกษ

พจารณาเหนธรรมในธรรมคออรยสจ ๔ อยอยางไรเลา ภกษในธรรมวนยน ยอมรชดตามเปนจรงวา น ทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา ฯ

ดกรภกษทงหลาย กทกขอรยสจเปนไฉน แมชาต(การเกด - ธมมโชต)กเปนทกข แมชรากเปนทกข แมมรณะกเปนทกข แมโสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส อปายาส กเปนทกข แมความประจวบกบสงไมเปนทรกกเปนทกข แมความพลดพรากจากสงทรกกเปนทกข ปรารถนาสงใดไมไดแมอนนนกเปนทกข โดยยอ อปาทานขนธทง ๕ เปนทกข ฯ

วปสสนา 35

[๒๙๕] ดกรภกษทงหลาย กชาตเปนไฉน ความเกด ความบงเกด ความหยงลงเกด เกดจ าเพาะ ความปรากฏแหงขนธ ความไดอายตนะครบ ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ อนนเรยกวาชาต ฯ

กชราเปนไฉน ความแก ภาวะของความแก ฟนหลด ผมหงอก หนงเปนเกลยว ความเสอมแหงอาย ความแกหงอมแหงอนทรย ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ อนนเรยกวาชรา ฯ

กมรณะเปนไฉน ความเคลอน ภาวะของความเคลอน ความแตกท าลาย ความหายไป มฤตย ความตาย ความท ากาละ ความท าลายแหงขนธ ความทอดทงซากศพไว ความขาดแหงชวตนทรย จากหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ อนนเรยกวามรณะ ฯ

กโสกะเปนไฉน ความแหงใจ กรยาทแหงใจ ภาวะแหงบคคลผแหงใจ ความผาก ณ ภายใน ความแหงผาก ณ ภายใน ของบคคลผประกอบดวยความพบตอยางใดอยางหนง ผถกธรรมคอทกขอยางใดอยางหนงกระทบแลว อนนเรยกวาโสกะ ฯ

กปรเทวะเปนไฉน ความคร าครวญ ความร าไรร าพน กรยาทคร าครวญ กรยาทร าไรร าพน ภาวะของบคคลผคร าครวญ ภาวะของบคคลผร าไรร าพน ของบคคลผประกอบดวยความพบตอยางใดอยางหนง ผถกธรรมคอทกขอยางใดอยาง หนงกระทบแลว อนนเรยกวาปรเทวะ ฯ

กทกขเปนไฉน ความล าบากทางกาย ความไมส าราญทางกาย ความเสวยอารมณอนไมดทเปนทกขเกดแตกายสมผส อนนเรยกวาทกข ฯ

กโทมนสเปนไฉน ความทกขทางจต ความไมส าราญทางจต ความเสวยอารมณอนไมดทเปนทกขเกดแตมโนสมผส อนนเรยกวาโทมนส ฯ

กอปายาสเปนไฉน ความแคน ความคบแคน ภาวะของบคคลผแคน ภาวะของบคคลผคบแคน ของบคคลผประกอบดวยความพบตอยางใดอยางหนง ผถกธรรมคอทกขอยางใดอยางหนงกระทบแลว อนน เรยกวาอปายาส ฯ

กความประจวบกบสงไมเปนทรกกเปนทกขเปนไฉน ความประสบ ความพรงพรอม ความรวม ความระคน ดวยรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อนไมนาปรารถนา ไมนาใคร ไมนาพอใจ หรอดวยบคคลผปรารถนาสงทไมเปนประโยชน ปรารถนาสงทไมเกอกล ปรารถนาความไมผาสก ปรารถนาความไมเกษมจากโยคะ ซงมแกผนน อนนเรยกวา ความประจวบกบสงไมเปนทรก กเปนทกข ฯ

กความพลดพรากจากสงทรกกเปนทกขเปนไฉน ความไมประสบ ความไมพรงพรอม ความไมรวม ความไมระคน ดวยรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ อนนาปรารถนา นาใคร นาพอใจ หรอดวยบคคลผปรารถนาประโยชน ปรารถนาสงทเกอกล ปรารถนาความผาสก ปรารถนาความเกษมจากโยคะ คอ มารดา บดา พชาย นองชาย พหญง นองหญง มตร อมาตย หรอ ญาตสาโลหต ซงมแกผนน อนนเรยกวา ความพลดพรากจากสงทรกก เปนทกข ฯ

กปรารถนาสงใดไมไดแมอนนนกเปนทกขเปนไฉน ความปรารถนายอมบงเกด แกสตวผ มความเกดเปนธรรมดา อยางนวา โอหนอ ขอเราไมพงมความเกดเปนธรรมดา ขอความเกดอยามมาถงเราเลย ขอนนสตวไมพงไดสมความปรารถนา แมขอน กชอวาปรารถนาสงใดไมได แมอนนนกเปนทกข ความปรารถนายอม

วปสสนา 36

บงเกดแกสตวผ มความแกเปนธรรมดา อยางนวา โอหนอ ขอเรา ไมพงมความแกเปนธรรมดา ขอความแกอยามมาถงเราเลย ขอนนสตวไมพงได สมความปรารถนา แมขอน กชอวาปรารถนาสงใดไมได แมอนนนกเปนทกข ความปรารถนายอมบงเกดแกสตวผ มความเจบเปนธรรมดาอยางนวา โอหนอ ขอเราไมพงมความเจบเปนธรรมดา ขอความเจบอยามมาถงเราเลย ขอนนสตวไมพง ไดสมความปรารถนา แมขอน กชอวา ปรารถนาสงใดไมได แมอนนนกเปนทกข ความปรารถนายอมบงเกดแกสตวผ มความตายเปนธรรมดาอยางนวา โอหนอ ขอเราไมพงมความตายเปนธรรมดา ขอความตายอยามมาถงเราเลย ขอนนสตวไมพงไดสมความปรารถนา แมขอน กชอวาปรารถนาสงใดไมได แมอนนนกเปนทกข ความปรารถนายอมบงเกดแกสตวผ มโสกปรเทวทกขโทมนสอปายาส เปนธรรมดาอยางนวา โอหนอ ขอเราไมพงมโสกปรเทวทกขโทมนสอปายาสเปนธรรมดา ขอโสกปรเทวทกขโทมนสอปายาส อยามมาถงเราเลย ขอนนสตวไมพงไดสมความปรารถนา แมขอน กชอวาปรารถนาสงใดไมไดแมอนนนกเปนทกข ฯ

กโดยยออปาทานขนธ ๕ เปนทกข เปนไฉน อปาทานขนธ คอรป เวทนา สญญา สงขาร

วญญาณ เหลานเรยกวา โดยยอ อปาทานขนธทง ๕ เปนทกข ฯ ดกรภกษทงหลาย อนนเรยกวา ทกขอรยสจ ฯ

[๒๙๖] ดกรภกษทงหลาย กทกขสมทยอรยสจเปนไฉน ตณหานใด อนมความเกดอก ประกอบดวยความก าหนดดวยอ านาจความเพลดเพลน เพลดเพลนยงนกในอารมณนนๆ คอ กามตณหา ภวตณหา วภวตณหา ฯ

[๒๙๗] ดกรภกษทงหลาย กตณหานนน เมอจะเกด ยอมเกดในทไหน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทไหน ทใดเปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหานน เมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน อะไรเปนทรกทเจรญใจในโลก ฯ

ตา ห จมก ลน กาย ใจ เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอจะเกด ยอมเกดทน เมอจะตงอย ยอมตงอย ณ ทน ฯ

รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ(สมผสทางกาย - ธมมโชต) ธรรมารมณ เปนทรกทเจรญใจใน โลก ตณหาเมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน ฯ

จกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณ มโนวญญาณ (การรบรทางตา ห จมก ลน กาย ใจ ตามล าดบ - ธมมโชต) เปนทรกทเจรญในโลก ตณหา เมอจะเกด ยอมเกดขนในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน ฯ

จกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผส เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหาเมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะ ตงอย ยอมตงอยในทน ฯ

จกขสมผสสชาเวทนา โสตสมผสสชาเวทนา ฆานสมผสสชาเวทนา ชวหาสมผสสชาเวทนา กายสมผสสชาเวทนา มโนสมผสสชาเวทนา (เวทนาทเกดจากการสมผสทางตา ห จมก ลน กาย ใจ ในทน นาจะหมายถงสขเวทนา - ธมมโชต) เปนทรก ทเจรญใจในโลก ตณหาเมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอย ในทน ฯ

วปสสนา 37

รปสญญา สททสญญา คนธสญญา รสสญญา โผฏฐพพสญญา ธมมสญญา (ความจ าเกยวกบ

รป เสยง กลน รส สมผสทางกาย ความคด - ธมมโชต) เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหาเมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน ฯ

รปสญเจตนา สททสญเจตนา คนธสญเจตนา รสสญเจตนา โผฏฐพพสญเจตนา ธมมสญเจตนา เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอจะเกด ยอม เกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน ฯ

รปตณหา สททตณหา คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา ธมมตณหา เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะ ตงอย ยอมตงอยในทน ฯ

รปวตก สททวตก คนธวตก รสวตก โผฏฐพพวตก ธมมวตก (การนกถงรป เสยง กลน รส สมผสทางกาย ความคด - ธมมโชต) เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน ฯ

รปวจาร สททวจาร คนธวจาร รสวจาร โผฏฐพพวจาร ธมมวจาร (การตรอง/เคลาคลงอารมณในรป เสยง กลน รส สมผสทางกาย ความคด - ธมมโชต) เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอจะเกด ยอมเกดในทน เมอจะตงอย ยอมตงอยในทน ฯ

ดกรภกษทงหลาย อนนเรยกวา ทกขสมทยอรยสจ ฯ

[๒๙๘] ดกรภกษทงหลาย กทกขนโรธอรยสจเปนไฉน ความส ารอก และความดบโดยไมเหลอ ความสละ ความสงคน ความปลอยวาง ความไมมอาลย ในตณหานน

กตณหานน เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทไหน เมอจะดบ ยอมดบในทไหน ทใดเปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหานน เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบยอมดบในทน อะไรเปนทรกทเจรญใจในโลก ฯ

ตา ห จมก ลน กาย ใจ เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคล จะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบยอมดบในทน

รปเสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบยอมดบในทน ฯ

จกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณ มโนวญญาณ เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสย ไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน ฯ

จกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโน สมผส เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน ฯ

จกขสมผสสชาเวทนา โสตสมผสสชาเวทนา ฆานสมผสสชาเวทนา ชวหาสมผสสชาเวทนา กายสมผสสชาเวทนา มโนสมผสสชาเวทนา เปนทรก ทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน ฯ

รปสญญา สททสญญา คนธสญญา รสสญญา โผฏฐพพสญญา ธมมสญญา เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสย ไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน ฯ

วปสสนา 38

รปสญเจตนา สททสญเจตนา คนธสญเจตนา รสสญเจตนา โผฏฐพพสญเจตนา ธมมสญเจตนา เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอ บคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน ฯ

รปตณหา สททตณหา คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา ธมม ตณหา เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน ฯ

รปวตก สททวตก คนธวตก รสวตก โผฏฐพพวตก ธมมวตก เปน ทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอจะดบ ยอมดบในทน ฯ

รปวจาร สททวจาร คนธวจาร รสวจาร โผฏฐพพวจาร ธมมวจาร เปนทรกทเจรญใจในโลก ตณหา เมอบคคลจะละ ยอมละเสยไดในทน เมอ จะดบ ยอมดบในทน ฯ

ดกรภกษทงหลาย อนนเรยกวา ทกขนโรธอรยสจ ฯ

[๒๙๙] ดกรภกษทงหลาย กทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจเปนไฉน นคอมรรคมองค ๘ อนประเสรฐ คอ สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ สมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธ

กสมมาทฏฐเปนไฉน (ความเหนชอบ - ธมมโชต) ความรในทกข ความรในทกขสมทย ความรในทกขนโรธ ความรในทกขนโรธคามนปฏปทา อนนเรยกวา สมมาทฏฐ ฯ

สมมาสงกปปะเปนไฉน (ความด ารชอบ - ธมมโชต) ความด ารในการออกจากกาม ความด ารใน ความไมพยาบาท ความด ารในอนไมเบยดเบยน อนนเรยกวา สมมาสงกปปะ ฯ

สมมาวาจาเปนไฉน การงดเวนจากการพดเทจ งดเวนจากการพดสอเสยด(ยยงใหผ อนแตกแยกกน - ธมมโชต) งดเวนจากการพดค าหยาบ งดเวนจากการพดเพอเจอ(พดในสงทไมเกดประโยชน - ธมมโชต) อนนเรยกวา สมมาวาจา ฯ

สมมากมมนตะเปนไฉน (การงานชอบ - ธมมโชต) การงดเวนจากการฆาสตว งดเวนจากการถอเอาสงของทเขามไดให งดเวนจากการประพฤตผดในกาม อนนเรยกวา สมมากมมนตะ ฯ

สมมาอาชวะเปนไฉน (เลยงชพชอบ - ธมมโชต) อรยสาวกในธรรมวนยน ละการเลยงชพทผดเสย ส าเรจการเลยงชพดวยการเลยงชพทชอบ อนนเรยกวา สมมาอาชวะ ฯ

สมมาวายามะเปนไฉน (ความเพยรชอบ - ธมมโชต) ภกษในธรรมวนยน เกดฉนทะพยายาม ปรารภความเพยร ประคองจตไว ตงจตไว เพอมใหอกศลธรรมอนลามกทยงไม เกดบงเกดขน เพอละอกศลธรรมอนลามกทบงเกดขนแลว เพอใหกศลธรรมทยงไมเกดบงเกดขน เพอความตงอยไมเลอนหาย เจรญยง ไพบลย มขน เตมเปยม แหงกศลธรรมทบงเกดขนแลว อนนเรยกวา สมมาวายามะ ฯ

สมมาสตเปนไฉน ภกษในธรรมวนยน พจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต

ก าจดอภชฌา(ความเพงเลงอยากได - ธมมโชต) และโทมนสในโลกเสยได พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย ฯลฯ พจารณาเหนจตในจตอย ฯลฯ

วปสสนา 39

พจารณา เหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและ โทมนสในโลกเสยได อนนเรยกวา สมมาสต ฯ

สมมาสมาธเปนไฉน ภกษในธรรมวนยน สงดจากกาม สงดจากอกศลธรรม บรรลปฐมฌาน มวตก

(ความตรก/การยกจตขนสอารมณ/การจดจอในสงทใชยดจตใหเกดสมาธ - ธมมโชต) มวจาร (การตรอง/การเคลาคลงอารมณ - ธมมโชต) มปตและสขเกดแตวเวกอย

เธอบรรลทตยฌาน มความผองใสแหงจตในภายใน เปนธรรมเอกผดขน เพราะวตกวจารสงบไป ไมมวตก ไมมวจาร มปตและสขอนเกดแตสมาธอย

เธอม อเบกขา มสต มสมปชญญะ เสวยสขดวยกาย เพราะปตสนไป บรรลตตยฌาน ทพระอรยทงหลาย สรรเสรญวา ผ ไดฌานน เปนผ มอเบกขา มสตอยเปนสข

เธอบรรลจตตถฌาน ไมมทกขไมมสข เพราะละสขละทกข และดบโสมนส โทมนสกอนๆ ได มอเบกขาเปนเหตใหสตบรสทธอย อนนเรยกวา สมมาสมาธ ฯ

ดกรภกษทงหลาย อนนเรยกวา ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจ ฯ ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมภายในบาง พจารณาเหนธรรมในธรรมภายนอกบาง พจารณา

เหนธรรมในธรรมทงภายในภาย นอกบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอ เสอมในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอ ทงความเกดขนทงความเสอมในธรรมบาง ยอมอยอกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา ธรรมมอยกเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลก

ดกรภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนธรรมในธรรมอย ฯ จบสจจบรรพ

จบธมมานปสสนา [๓๐๐] ดกรภกษทงหลาย กผใดผหนง พงเจรญสตปฏฐานทง ๔ น อยางน ตลอด ๗ ป เขาพงหวงผล

๒ ประการอยางใดอยางหนง คอ พระอรหตผลในปจจบน ๑ หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคาม ๑

๗ ป ยกไว ผใดผหนงพงเจรญสตปฏฐาน ๔ น อยางนตลอด ๖ ป ... ๕ ป ... ๔ ป ... ๓ ป ... ๒ ป ... ๑ ป เขาพงหวงผล ๒ ประการอยางใดอยางหนง คอ พระอรหตผลใน ปจจบน ๑ หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคาม ๑

๑ ปยกไว ผใดผหนง พงเจรญสตปฏฐาน ๔ น อยางนตลอด ๗ เดอน เขาพงหวงผล ๒ ประการ อยางใดอยางหนง คอ พระอรหตผลในปจจบน ๑ หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคาม ๑

๗ เดอนยกไว ผใดผหนงเจรญสตปฏฐานทง ๔ น อยางน ตลอด ๖ เดอน ... ๕ เดอน ... ๔ เดอน ... ๓ เดอน ... ๒ เดอน ... ๑ เดอน ... กงเดอน เขาพงหวงผล ๒ ประการอยางใดอยางหนง คอ พระอรหตผลในปจจบน ๑ หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคาม ๑

วปสสนา 40

กงเดอนยกไว ผใดผหนง พงเจรญสตปฏฐาน ๔ น อยางนตลอด ๗ วน เขาพงหวงผล ๒ ประการอยางใด อยางหนง คอ พระอรหตผลในปจจบน ๑ หรอเมอยงมอปาทเหลออย เปนพระอนาคาม ๑ ฯ

ดกรภกษทงหลาย หนทางนเปนทไปอนเอก เพอความบรสทธของเหลาสตว เพอลวงความโศกและปรเทวะ เพอความดบสญแหงทกขโทมนส เพอบรรลธรรมทถกตอง เพอท าใหแจงซงพระนพพาน หนทางน คอ สตปฏฐาน ๔ ประการ ฉะนแล

ค าทเรากลาว ดงพรรณนามาฉะน เราอาศยเอกายนมรรคกลาวแลว พระผ มพระภาคตรสพระพทธพจนนแลว ภกษเหลานน ยนด ชนชมภาษต ของพระผ มพระภาคแลว

ฉะนแล ฯ จบมหาสตปฏฐานสตร

ผ เรยบเรยง ธมมโชต

18 พฤศจกายน 2543

ท าไมไมพดถงวปสสนาญาณ

วปสสนาญาณ คอ ปญญา ความร ความเหนแจงดวยตนเองถงธรรมชาตทแทจรงของรปนาม (ความไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา ไมอยในอ านาจของใคร ไมเปนไปตามใจปรารถนา ยดมนถอมนไมได ฯลฯ) อนเปนผลจากการเจรญวปสสนา

ซงเมอความร ความเหนแจงนพอกพนขนเรอยๆ กจะท าใหความรสกนกคด ตลอดจนการมองโลก ของผปฏบต เปลยนแปลงไปตามล าดบขนของปญญานน ทละมากบางนอยบาง จนในทสดกจะท าลายความยดมนถอมนในสงตางๆ อนเปนตนเหตแหงกเลส และความทกขทงปวง ลงไปอยางถาวรในขณะแหงมรรคญาณ

และจะเหนผลของการท าลายนนไดอยางชดเจน ในขณะแหงผลญาณ

ล าดบขนของพฒนาการเหลาน ไดรบการแบงเปนขนยอยๆ เอาไวหลายแนวทาง เชน

o แบงตามแนวของวสทธคณ 7 ไดเปน 7 ขน o แบงตามแนวโสฬสญาณ หรอ ญาณ 16 ไดเปน 16 ขน

แตถาสงเกตใหดแลว จะเหนวาผด าเนนการไมเคยเขยนรายละเอยดของเรองเหลานเอาไวเลย ท าไม

จงเปนเชนนน ? ขออธบายถงขอดขอเสยของเรองเหลาน ดงน : ถงแมผปฏบตจะไมรเกยวกบล าดบขนของวปสสนาญาณเลย แตถาปฏบตถกทางแลว วปสสนาญาณ

กยอมจะเกดขนมาเองโดยล าดบอยแลว และแนนอนวาผลอนสบเนองจากวปสสนาญาณนน กยอมจะเกด

วปสสนา 41

ตามมาอยางไมตองสงสย และพฒนาการตางๆ กยอมจะเปนไปตามขนตอน ตามวาสนา บารม และอปนสย อนเปนลกษณะเฉพาะตวของแตละบคคล เพราะตนเหตทแทจรงของการเปลยนแปลงเหลาน กคอความร ความเขาใจ ความเหนแจงในธรรมชาตของรปนามดวยปญญาของตนเอง อนเกดจากการเจรญวปสสนานนเอง ไมใชเกดจากระเบยบกฎเกณฑทใครวางเอาไวเลย จะมกแตกฎเกณฑของธรรมชาตเทานน

แตถาผปฏบตรเรองรายละเอยดของวปสสนาญาณขนตางๆ ลวงหนา กอนทความเหนแจงเหลานนจะเกดขนดวยปญญาของตนเองจรงๆ แลว ผลเสยทอาจจะเกดตามมากคอ

1. การปฏบตจะกาวหนาไดชา เพราะผปฏบตมวแตคอยเปรยบเทยบผลการปฏบตของตน กบทฤษฎอย และอาจถงขนท าใหเกดความฟ งซาน ไมอยกบสภาวะอนเปนปจจบนเฉพาะหนา จนปญญาไมเกดเลยกได

2. ผปฏบตอาจเกดอตมานะ คอความเยอหยงถอตนวาปฏบตไดสงกวาคนอน ซงเปนกเลสชนดหนง และอาจมผลสบเนองใหกเลสตวอนๆ เกดตามมา

3. อาจเกดญาณเทยมขนมาได เพราะผปฏบตรลวงหนาแลววาตอไปควรเกดความร และความรสกอยางไรขนมาบาง และดวยความทอยากจะกาวหนาไปเรวๆ จงเกดการนอมใจไปสความรสกเชนนน หรอเกดการสะกดจตตนเองโดยไมรตว ทงทปญญาเหลานนยงไมเกดขนจรง แตอาศยสญญาคอการจ ามาจากต ารา หรอจากผ อน

(ซงสญญาจะท าไดกเพยงขมกเลสเอาไวเทานน ไมสามารถท าลายความยดมนถอมน และกเลสตางๆ ไดอยางแทจรง เมอมเหตปจจยทเหมาะสมกเลสกจะแสดงตวออกมาใหม)

จนท าใหเขาใจผดไดวา ตนเองกาวหนาไปถงขนนนแลวจรงๆ และอาจเกดเหตการณเชนน ตอเนองไปจนถงขนเกดมรรคผลเทยมขนมาเลยกได

ในสมยโบราณ (ถาจ าไมผด ผด าเนนการเคยอานเรองนในอรรถกถาของพระไตรปฎก ฉบบมหามกฏฯ ทม 91 เลม) มภกษ 2 รป เขาใจผดวาทานไดเปนพระอรหนตแลว มผ ทรวาทานทงสองยงเปนปถชนอย ปรารถนาจะชวย จงใชวธใหท าเปนชางวงตรงเขาไป จนจะชนภกษรปหนง ภกษรปนนตกใจ กลวตาย จงรตววาตนยงเปนปถชนอย สวนภกษอกรปหนงใชวธใหนงเพงนางอปสร ไมนานกามราคะของภกษรปนนกแสดงตวออกมา จงรตววายงเปนปถชนอยเชนกน ตอมาทานทงสองจงท าความเพยร เจรญวปสสนาตอไป จนบรรลเปนพระอรหนตทงสองรป

การเขาใจผดเรองผลของการเจรญวปสสนานนเกดขนไดงาย เพราะธรรมดากเลสนนนอกจากจะถกท าลายอยางถาวรดวยวปสสนาปญญาแลว ยงอาจถกกด หรอขมเอาไวไดหลาย

วธ เชน ดวยอ านาจของสมาธ การพจารณาแลวขมเอาไว การขมดวยสต การนอมใจแลวขมเอาไว ฯลฯ ซงวธการเหลานจะซอนกเลสเอาไวไดชวคราวเทานน เมอสบโอกาสทเหมาะสมกเลสเหลานนกจะแผลงฤทธออกมาไดใหม

ดงนน ผปฏบตจงตองระวงใหด ไมเชนนนแลวญาณเทยมจะเกดขนได การปฏบตโดยการรบรสภาวะทเกดขนจรงในปจจบน ไมตองสนใจผลทจะเกดในอนาคต และไมตองไปเทยบชนญาณกบ

วปสสนา 42

ทฤษฎจะปลอดภยกวา ขอใหศกษาวธการปฏบตใหเขาใจอยางชดเจนเปนใชได หลงจากนนกคอยด

คอยสงเกตสภาวะทปรากฏใหเหนจรงๆ ในขณะนน แลววปสสนาญาณกจะเกดขนเอง อยาใจ

รอน ถามกลยาณมตรคอยแนะน าตามสมควรกจะยงดขนไปอก.

ธมมโชต 25 ธนวาคม 2544

อยาท าวปสสนาเพอหวงเกดเปนอะไร

ผ ทเจรญวปสสนากรรมฐานนน เมอมความเจรญกาวหนาขนเปนล าดบ จตใจกจะมความประณตขน

เรอยๆ ซงจะสงผลใหมโอกาสไปเกดในภพภมทสงขนไปเรอยๆ เชนกน และเมอบรรลมรรคผลในขนตางๆ แลว

กจะไมมโอกาสไปเกดในภพภมต าๆ อกตอไป ตามคณสมบตของมรรคผลขนนนๆ (ดเรองอรยบคคล 8

ประเภท ในหมวดวปสสนา (ปญญา) ประกอบ) การไดไปเกดในภพภมตางๆ เหลาน ขอใหถอวาเปนเพยงผลพลอยไดของการท าวปสสนาเทานน

อยาไดถอเปนจดมงหมายของการเจรญวปสสนาเปนอนขาด เชน อยาคดวาจะเจรญวปสสนาเพอจะไดไปเกดในดสตเทวโลก หรอเพอไปเกดในสทธาวาสภม เพราะความรสกนกคดเชนนน จะเปนตวขวางกนมรรคผล ท าใหมรรคผลเกดไดยาก หรอไมสามารถเกดไดเลย

ทงนกเพราะความรสกนกคดเชนน เปนสภาวะจตทประกอบไปดวยความยดมนถอมนในภพภมตางๆ ประกอบไปดวยตณหาในภพ ซงเปนสภาวะจตทตรงกนขามกบมรรคผลนพพาน อนเปนสภาวะจตทพนจากความยดมนถอมนในสงทงปวง ในภพภมทงปวง พนจากตณหาเครองรอยรดจตทงปวง ไมวาจะเปนตณหาในการเกด หรอตณหาในการไมเกด คอไมยดมนทงในการเกดและการไมเกด แตจะรบรในสภาวะตางๆ ทก าลงปรากฏ ทงในปจจบน อดต และทจะปรากฏในอนาคต ตามสภาพความเปนจรง โดยปราศจากความยดมนถอมน ปราศจากทงแรงดดและแรงผลกทงปวง เปนสภาวะทเปนอสระจากสงทงปวง

ดงนน ความคาดหวงในภพภมตางๆ หรอแมแตความคาดหวงในมรรคผลขนตางๆ (ซงแนนอนวายอมจะหมายถงความยดมนถอมนในมรรคผลขนนนๆ) ยอมจะเปนตวขดขวางมรรคผลนพพานทงสน จะมากหรอนอยกขนกบความรนแรงของความรสกนนๆ

เพอความเจรญกาวหนาของการปฏบตนน ผปฏบตควรมเปาหมายทความหลดพน (จากความยดมนถอมนในสงทงปวง) แตในขณะเดยวกน กจะตองไมมความยดมนถอมนในเปาหมายนนดวย มเพยงความรสกทเปนกลางๆ อยเทานน (ซงเปนความรสกทท าไดยาก)

วปสสนา 43

ถาจะใหงายกวานน กไมตองตงเปาหมายใดๆ เลย เพยงแตท าวปสสนาเพอศกษาธรรมชาตทแทจรงของรปนาม หรอของรางกายจตใจเทานน แลวหลงจากนนอะไรจะเกดขน กปลอยใหเปนไปตามธรรมชาตของมน ซงทกอยางจะเปนไปโดยอตโนมต ตามความเหมาะสมของความรและปญญาทเกดขน

ธมมโชต

2 มกราคม 2545

อรยบคคล 7 ประเภท (ตามการบรรล) พระไตรปฎก : พระอภธรรมปฎก เลม 3 ธาตกถา – ปคคลปญญตปกรณ

เอกกนทเทส

(การแบงอรยบคคลออกเปน 7 ประเภทในทน เปนการแบงตามประเภทของการบรรลธรรม ซงตางจากเรองอรยบคคล 8 ประเภท ในหมวดวปสสนา (ปญญา) ทเปนการแบงตามล าดบขนของกเลสทละได

- ธมมโชต) [๔๐] บคคลชอวาอภโตภาควมต เปนไฉน บคคลบางคนในโลกน ถกตองซงวโมกข ๘ ดวยกาย (วโมกข ๘ คอสมาบต ๘ ไดแกสมาธขนฌาน ๘

ขน คอ รปฌาน ๔ + อรปฌาน ๔ ดเรองล าดบขนของจต ในหมวดบทวเคราะห ประกอบ - ธมมโชต) แลวส าเรจอรยาบถอย ทงอาสวะ(กเลสทนอนเนองในสนดาน - ธมมโชต) ของผนนกสนไปแลว เพราะเหนดวยปญญา บคคลนเรยกวา อภโตภาควมต

(อภโตภาควมต = การหลดพนโดยสวนสอง คอ หลดพนจากความยนดในรปดวยอรปสมาบตกอน (ดเรองสญโยชน 10 ในหมวดวปสสนา (ปญญา) โดยเฉพาะในหวขออรปราคะ ประกอบ) แลวเจรญวปสสนาจนหลดพนจากความยนดในนามดวยวปสสนาปญญา ซงท าใหเปนพระอรหนตดวยวปสสนาปญญาน - ธมมโชต)

[๔๑] บคคลชอวาปญญาวมต เปนไฉน บคคลบางคนในโลกน มไดถกตองซงวโมกข ๘ ดวยกาย ส าเรจอรยาบถอย แตอาสวะของผนนสนไป

แลว เพราะเหนดวยปญญา บคคลน เรยกวา ปญญาวมต (คอผ ทไมไดท าสมาธจนถงขนอรปฌาน เจรญวปสสนาจนกระทงบรรลเปนพระอรหนต จงหลดพน

จากความยนดทงในรปและนามดวยวปสสนาปญญา - ธมมโชต) [๔๒] บคคลชอวากายสกข เปนไฉน บคคลบางคนในโลกน ถกตองซงวโมกข ๘ ดวยกาย แลวส าเรจอรยาบถอย ทงอาสวะบางอยางของผ

นนกสนไปแลว เพราะเหนดวยปญญา บคคลนเรยกวา กายสกข

วปสสนา 44

(คลายกบอภโตภาควมต ตางกนทอภโตภาควมตนนเจรญวปสสนาจนบรรลเปนพระอรหนต แตกาย

สกขเจรญวปสสนาจนบรรลเปนอรยบคคลขนต ากวาพระอรหนต - ธมมโชต) [๔๓] บคคลชอวาทฏฐปตตะ เปนไฉน บคคลบางคนในโลกน ยอมรชดตามความเปนจรงวา นทกข ยอมรชดตามความเปนจรงวา นเหตให

เกดทกข ยอมรชดตามความเปนจรงวา นความดบทกข ยอมรชดตามความเปนจรงวา นขอปฏบตใหถงความดบทกข อนง ธรรมทงหลายทพระตถาคตประกาศแลว ผนนเหนชดแลว ด าเนนไปดแลวดวยปญญา อนง อาสวะบางอยางของผนนกสนไปแลว เพราะเหนดวยปญญา บคคลนเรยกวา ทฏฐปตตะ

(คลายกบปญญาวมต ตางกนทปญญาวมตนนเจรญวปสสนาจนบรรลเปนพระอรหนต แตทฏฐปตตะเจรญวปสสนาจนบรรลเปนอรยบคคลขนต ากวาพระอรหนต โดยนบตงแตโสดาปตตผลบคคลขนไป ดเรอง

อรยบคคล 8 ประเภท ในหมวดวปสสนา (ปญญา) ประกอบ - ธมมโชต) [๔๔] บคคลชอวาสทธาวมต เปนไฉน บคคลบางคนในโลกน ยอมรชดตามความเปนจรงวา นทกข ยอมรชดตามความเปนจรงวา นเหตให

เกดทกข ยอมรชดตามความเปนจรงวา นความดบทกข ยอมรชดตามความเปนจรงวา นขอปฏบตใหถงความดบทกข อนง ธรรมทงหลายทพระตถาคตประกาศแลว ผนนเหนชดแลว ด าเนนไปดแลว ดวยปญญา อนง อาสวะบางอยางของผนนกสนไปแลว เพราะเหนดวยปญญา แตมใชเหมอนบคคลผ เปนทฏฐปตตะ บคคลน เรยกวาสทธาวมต

(ตางจากทฏฐปตตะตรงททฏฐปตตะอาศยปญญาเปนหลก แตสทธาวมตอาศยศรทธาเปนใหญน าปญญาใหเกดขน - ธมมโชต)

[๔๕] บคคลชอวาธมมานสาร เปนไฉน ปญญนทรยของบคคลใด ผปฏบตเพอท าใหแจงซงโสดาปตตผลมประมาณยง (ผปฏบตเพอท าใหแจง

ซงโสดาปตตผล = โสดาปตตมรรคบคคล - ธมมโชต) บคคลนนยอมอบรมซงอรยมรรคอนมปญญาเปนเครองน ามา มปญญาเปนประธานใหเกดขน บคคลนเรยกวา ธมมานสาร

บคคลผปฏบตแลว เพอท าใหแจงซงโสดาปตตผล ชอวาธมมานสาร บคคลผตงอยแลวในผล ชอวา ทฏฐปตตะ

(คอขณะแหงโสดาปตตมรรค เปนธมมานสาร ขณะแหงโสดาปตตผลเปนตนไปจนถงกอนจะบรรลเปนพระอรหนต เปนทฏฐปตตะ - ธมมโชต) [๔๖] บคคลชอวาสทธานสาร เปนไฉน สทธนทรยของบคคลใดผปฏบตเพอท าใหแจงซงโสดาปตตผล มประมาณยง อบรมอรยมรรคมสทธา

เปนเครองน ามา มสทธาเปนประธานใหเกดขน บคคลนเรยกวา สทธานสารบคคล ผปฏบตเพอท าใหแจงซงโสดาปตตผล ชอวาสทธานสาร ผตงอยแลวในผล ชอวาสทธาวมต

วปสสนา 45

(คอขณะแหงโสดาปตตมรรค เปนสทธานสาร

ขณะแหงโสดาปตตผลเปนตนไปจนถงกอนจะบรรลเปนพระอรหนต เปนสทธาวมต - ธมมโชต)

ผรวบรวม ธมมโชต

13 มกราคม 2545

โพชฌงค 7

ผสนใจทานหนงไดเมลมาถามปญหาเกยวกบเรองน ทางผด าเนนการเหนวานาจะเปนประโยชน แกทานอนๆ ดวย จงขออนญาตน ามาลงเอาไว ณ ทน ดงน

ค าถาม Sent: Tuesday, January 15, 2002 7:00 PM Subject: โพชฌงค 7

..... ดฉนตองการทราบความหมายของค าวา " โพชฌงค 7 " คออะไร มความหมายวาอยางไร และยกตวอยางอธบายประกอบเพอใหเขาใจถงความหมายใหดยงขน ตองการค าตอบดวนมาก

จกขอบพระคณอยางยง

ตอบ สวสดครบ ขอบคณครบทใหความสนใจเวบไซต ธมมโชต

โพชฌงค ๗ จากพจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท โดย พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ใหความหมายไวดงน : โพชฌงค ธรรมทเปนองคแหงการตรสรหรอองคของผตรสรม ๗ อยางคอ ๑. สต ๒. ธมมวจยะ (การสอดสอง

เลอกเฟนธรรม) ๓. วรยะ ๔. ปต ๕. ปสสทธ ๖. สมาธ ๗. อเบกขา

วปสสนา 46

อธบายเพมเตม

โพชฌงค คอสงทเปนพนฐานทส าคญทท าใหการตรสร หรอโพธจต หรอการบรรลธรรมเกดขนได ม 7 อยาง คอ

1.) สต – ความระลกได 2.) ธมมวจยะ - การสอดสองเลอกเฟนธรรม การวจยธรรม ซงเปนตวปญญานนเอง

3.) วรยะ – ความพากเพยร 4.) ปต - ความอมใจ, ความดมด าในใจ ม ๕ ชนด คอ

o ขททกาปต ปตเลกนอยพอขนชนน าตาไหล o ขณกาปต ปตชวขณะ รสกแปลบๆ ดจฟาแลบ o โอกกนตกาปต ปตเปนระลอก รสกซลงมาๆ ดจคลนซดฝง o อพเพคาปต ปตโลดลอย ใหใจฟตวเบา หรออทานออกมา o ผรณาปต ปตซาบซาน เอบอาบไปทวสรรพางค เปนของประกอบกบสมาธ

(จากพจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท โดย พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) เชนกน)

5.) ปสสทธ - ความสงบกายสงบใจ, ความสงบใจและอารมณ, ความสงบเยน, ความผอน

คลายกายใจ (จากพจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท โดย พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) เชนกน)

6.) สมาธ - ความตงใจมน ความทจตมอารมณเดยว ไมซดสายไปในอารมณตางๆ 7.) อเบกขา - ความทจตมความสงบระงบเปนอยางยง ไมกระเพอมไหวไปตามสงตางๆ ไมวา

จะเปนความสข ทกข ดใจ เสยใจ รก ชง กลา กลว ยนด ยนราย ฯลฯ ซงจะเปนจตทมความประณต ละเอยดออน ปลอดโปรง เบาสบาย เปนอยางยง

เมอธรรมทง 7 อยางนเกดขน จตจะมทงก าลง (จากวรยะ และสมาธ) ความเฉลยวฉลาด (จากธมม

วจยะ) ความเบาสบาย (จากปต ปสสทธ และอเบกขา) ความเปนกลาง ไมล าเอยง (จากอเบกขา) โดยมสต

และปญญา (ธมมวจยะ) เปนเครองน าทาง จงเปนฐานทส าคญของการบรรลธรรม ซงแนนอนวาจตทมสภาพเชนน เมอจะนอมไปเพอท าประโยชนสงใด ความส าเรจยอมอยไมไกลเลย

ธมมโชต

21 มกราคม 2545

วปสสนา 47

โยนโสมนสการ

ผสนใจทานหนงไดเมลมาถามปญหาเกยวกบเรองน ทางผด าเนนการเหนวานาจะเปนประโยชน แกทานอนๆ ดวย จงขออนญาตน ามาลงเอาไว ณ ทน ดงน

ค าถาม Sent: Monday, January 21, 2002 10:34 AM Subject: ขอความกรณาคะ

ตองการทราบความหมายของค าวาโยนโสมนสการ พรอมยกตวอยางประกอบดวยคะ ชวยเมลกลบมาดวยนะคะ ขอบคณมากคะ

ตอบ สวสดครบ ขอบคณครบทใหความสนใจเวบไซต ธมมโชต

ค าวาโยนโสมนสการ จากพจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท โดย พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ใหความหมายไวดงน : โยนโสมนสการ การท าในใจโดยแยบคาย, กระท าไวในใจโดยอบายอนแยบคาย, การพจารณาโดยแยบคาย คอ พจารณาเพอเขาถงความจรง โดยสบคนหาเหตผลไปตามล าดบจนถงตนเหต แยกแยะองคประกอบจนมองเหนตวสภาวะ และความสมพนธแหงเหตปจจย หรอตรตรองใหรจกสงทดทชว ยงกศลธรรมใหเกดขนโดย

อบายทชอบ ซงจะมใหเกดอวชชาและตณหา, ความรจกคด, คดถกวธ อธบายเพมเตม

โดยหลกแลวโยนโสมนสการกคอหลกการส าคญของการเจรญวปสสนา คอการมสตเฝาสงเกตสภาวะ

ทปรากฏตามความเปนจรงในขณะทเปนปจจบนนนของรปนาม หรอรางกายและจตใจ (โดยเนนทรางกายและจตใจของตนเองเปนหลก) เพอใหเหนความเปนไปของรปนาม หรอรางกายและจตใจ

โดยเปาหมายขนสงสดกเพอใหเหน หรอใหรธรรมชาตทแทจรงของรปนาม หรอรางกายและจตใจ คอความทไมเทยง เปนทกข แปรปรวนไปตลอดเวลา ไมอยในอ านาจ ไมเปนไปตามความปรารถนาของใคร ยดมนถอมนไมได ถาขนไปยดกมแตทกขทจะตามมา ฯลฯ

วปสสนา 48

เมอเหนความเปนจรงมากขน และชดเจนขนเรอยๆ แลว ความยดมนถอมนทมอยกจะลดนอยถอยลง

ไปตามล าดบ จนถงขนท าลายกเลสไดในทสด (อานรายละเอยดไดในเรองตางๆ ในหมวดวปสสนา (ปญญา) ตงแตเรองแรกของหมวดเปนตนไป)

ซงการมสตเฝาสงเกตนจะใชปญญาเปนเครองประกอบดวย (ความจรงแลวโยนโสมนสการกคอตวส าคญทท าใหปญญาเกดขนนนเอง) และเมอสงเกตไปมากขนเรอยๆ แลว กจะไดขอมล (ตามความเปนจรง) มากขนเรอยๆ การพจารณาโดยแยบคายกจะตามมา ท าใหเหนธรรมชาตทแทจรงของรปนาม หรอรางกายและจตใจ นอกจากจะเหนสภาวะทแทจรงในแตละขณะแลว ยงสามารถเหนความสมพนธของสภาวะอนนนกบเหตปจจยทท าใหสภาวะอนนนเกดขนอกดวย ยงสงเกตมากขนเทาใด ปญญา ความรแจงในธรรมชาตทแทจรงของรปนาม หรอรางกายและจตใจกจะมากขนเทานน

ถาเปนการดแบบไมมสต ไมมปญญา ไมมโยนโสมนสการประกอบ กจะเปนเหมอนการเขาหซายทะลหขวา ผานมาแลวกผานไป ไมไดประโยชนอะไรขนมาเลย

ถายงไมกระจาง หรอมขอสงสยอะไรอก กเชญถามมาไดใหมนะครบ ไมตองเกรงใจ

ธมมโชต

27 มกราคม 2545

อาจารยและศลจ าเปนหรอไม

ผสนใจทานหนงไดถามปญหาเกยวกบเรองน ทางผด าเนนการเหนวานาจะเปนประโยชน แกทานอนๆ ดวย จงขออนญาตน ามาลงเอาไว ณ ทน ดงน

ค าถาม

การนงวปสสนา ตองมอาจารยหรอเปลานอ และตองถอศลดวยหรอเปลา แลวจะท าใหจตใจทหมกมน ทสกปรก ใสสะอาดไดไหมนา บอกหนอยนะคะ

ตอบ เรยน คณ .....

ขอบคณครบทใหความสนใจเวบไซต ธมมโชต

ผมขอเรยนใหทราบดงนนะครบ

วปสสนา 49

1.) การเจรญวปสสนานนจ าเปนตองรแนวทางทถกตองครบ ซงอาจจะรไดจากการอาน หรอการฟง

หรอดวยวธอนใดกแลวแต เพราะผ ทจะรไดดวยตวเองโดยไมตองมผ อนแนะน า กมอย 2 จ าพวกคอ พระพทธเจา (พระสพพญญพทธเจา) กบพระปจเจกพทธเจาเทานน (ดรายละเอยดเรอง

พระพทธเจาไดในเรองเวลามสตร : เปรยบเทยบผลบญชนดตางๆ ในหมวดธรรมทวไป) ซงทง 2 อยางน จะไมมาตรสรในชวงทค าสอนของพระพทธเจาพระองคกอนยงไมเลอนหายไปจากโลก

ในสมยพทธกาลนน เทาทสงเกตจากในพระไตรปฎก จะเหนวาภกษสวนใหญจะฟงค าแนะน าเรองการปฏบตกรรมฐานจากพระพทธเจา หรอจากอปชฌาย หรออาจารย แลวกแยกยายกนไปปฏบตตามปา ตามถ า หรอในทองถนอน จนกระทงบรรลมรรคผลโดยไมไดฟงค าแนะน าเพมเตมเปนระยะๆ อยางเชนในปจจบน

คอพอรทางทถกแลวกไมตองฟงอะไรเพมเตมอกเลย จะมบางกเพยงบางรปเทานน ทพระพทธเจาทรงแนะน าเพมเตมใหอกในภายหลง แตกตองยอมรบความจรงวาอนทรยของคนในสมยนนกลาแขงกวาคนสมยนเปนสวนใหญ

เพราะฉะนนถาจะใหเหมาะสมกบคนสมยน กนาจะใชวธศกษาหลกการใหเขาใจอยางถองแทเสยกอน (จะดวยวธใดๆ กตาม) แลวกปฏบตดวยตวเองอยางจรงจง เมอตดขดหรอไมแนใจตรงสวนไหนกศกษาเพมเตม หรอถามผ รเปนระยะๆ แลวกปฏบตตอไป กนาจะเปนทางทเหมาะสมทสด

2.) เรองทวาตองถอศลดวยหรอเปลา และจะท าใหจตใจทหมกมน ทสกปรก ใสสะอาดไดไหมนน คดวาถาอานเรองล าดบขนของจต และเรองพทธวธพฒนาจต ในหมวดบทวเคราะห กนาจะเขาใจไดชดเจนนะครบ

เพราะไมวาจะเปนการใหทาน การรกษาศล การท าสมาธ การเจรญวปสสนา กลวนมสวนในการซกฟอกจตใหใสสะอาด เบาสบายดวยกนทงนน เพยงแตชวยกนคนละแงมมเทานนเอง

ดงนน ทกอยางกจะมผลทคอยเกอหนนซงกนและกนไปในตวอยแลว ถาขาดอยางใดอยางหนงไป อยางอนกตองเพมก าลงใหแรงขนอกเพอชดเชยกน ซงบางกรณกอาจชดเชยกนไมได หรอไดกล าบากมาก เชน การผดศลจะท าใหจตใจหยาบกระดางขน ถาผดศลอยเปนประจ าแลว การจะใหทาน ท าสมาธ หรอเจรญวปสสนา ใหหนกขนเพอชดเชยกนกจะท าไดล าบาก เพราะการผดศลจะคอยดงจตลงอยเรอยๆ

ถายงไมกระจาง หรอมขอสงสยอะไรอก กเชญถามมาไดใหมนะครบ ไมตองเกรงใจ

ธมมโชต

2 กมภาพนธ 2545

วปสสนา 50

รปนามก าลงแสดงธรรมชาตใหเหน

ผสนใจทานหนงไดถามปญหาเกยวกบเรองน ทางผด าเนนการเหนวานาจะเปนประโยชน แกทานอนๆ ดวย จงขออนญาตน ามาลงเอาไว ณ ทน ดงน

ค าถาม

ตอนนผมไดปฏบตถงขนทวาไมสามารถจบความเคลอนไหวของทองได เพราะวามนนงมาก จากในตอนแรกทพองยบสงเกตไดอยางชดเจน

ตอบ

เรยน คณ .....

ขอบคณครบทใหความสนใจเวบไซต ธมมโชต ขอเรยนใหทราบดงนครบ

การเจรญวปสสนานน กคอการศกษาธรรมชาตทแทจรงของรปนาม หรอรางกายและจตใจ เพอใหรจกและเขาใจรปนามตามความเปนจรง ซงเมอเราดรปนามมากขนเรอยๆ รปนามกจะแสดงธรรมชาตของมนใหเหนมากขนเรอยๆ (ความไมเทยง เปนทกข แปรปรวนไปตลอดเวลา ไมอยในอ านาจของใคร ไมเปนไปตามทใจ

ปรารถนา เปนเพยงผลของเหตปจจย ยดมนถอมนอะไรไมได เพราะถาขนไปยดเมอไหรกเปนทกขเมอนน (กไปยดเอาสงทไมอยในอ านาจนนา !) คาดหวงอะไรไมไดเลย ฯลฯ)

เมอเหนธรรมชาตทแทจรงมากขนเรอยๆ แลว ความยดมนถอมนทมอยกจะลดนอยถอยลงไป กเลส

ตางๆ กจะลดนอยลงไปเชนกน จนถงทสดกเลสกจะถกท าลายลงไปไดอยางถาวร (อานรายละเอยดไดจากเรองตางๆ ในหมวดบทวเคราะห และหมวดวปสสนา (ปญญา))

อาการทคณ ..... บอกมานน กเปนธรรมชาตทรปนามแสดงใหเหนนนเองครบ มนก าลงแสดงใหเหนความไมเทยง ความแปรปรวนไป ความไมอยในอ านาจของใคร ไมเปนไปตามทใจปรารถนา ยดมนถอมนไมได ฯลฯ ของการเคลอนตวของทอง

สงทควรท าตอไปกคอ รบรตามสภาพทปรากฏในขณะนน ถาคณใชค าบรกรรมวา "พองหนอ ยบหนอ" อย เมอมนไมพองไมยบแลว กเปลยนเปน "นงหนอ" หรอ "รหนอ" แทน คอรวาตอนนมนเปนอยางน (อาการเปนยงไงกบรกรรมไปอยางนน) แลวกคอยดคอยสงเกตมนตอไปเรอยๆ มนกจะแสดงธรรมชาตของมนออกมาเรอยๆ เอง แลวคณกจะรและเขาใจธรรมชาตของรปนามมากขนเรอยๆ ตามล าดบ

วปสสนา 51

ในขณะทสงเกตอาการทางกาย กคอยสงเกตอาการทางใจประกอบไปดวย เชน สงบนง ฟ งซาน สบายใจ กลมใจ กงวล สงสย ตกใจ กลว แลวกบรกรรมตามสภาพทปรากฏนนประกอบไปดวย เชนเดยวกบอาการทางกาย

ในขณะเดยวกนกพยายามหา "เรา" ใหเจอ (คอหาวาสงทคณรสกวาเปนเรานนอยตรงไหน หรอคออะไร เชน อาจจะรสกวา สมอง หรอ หวใจ กระดก รางกายทงหมด จต ความรสก ความคด ความจ า ฯลฯ คอ

เรา หรอ เปนเรา) เมอเจอ "เรา" แลว กคอยด คอยสงเกต "เรา" นนไปเรอยๆ ทงเวลาทท ากรรมฐาน และเวลาทใช

ชวตประจ าวนตามปกต ตงแตตนนอนจนถงเขานอน จนกระทงหลบไปในทสด คอรตวเมอไหรกสงเกตเมอนน

แลวสงทคณคดวาคอ "เรา" นน กจะแสดงธรรมชาตทแทจรงใหเหนมากขนเรอยๆ แลวคณกจะรไดดวยตนเองวาสงนนสมควรจะถกเรยกวา "เรา" หรอ "ของๆ เรา" หรอ "ตวตน

ของเรา" หรอไม สงนนควรคาแกการยดมนถอมนหรอไม

เมอสงเกตมากขนเรอยๆ แลว บางครง "เรา" กอาจจะยายจดไปอยทอน (เชน เดมรสกวาจตคอเรา ตอมากลบรสกวาความจ าตางหากทเปนเรา ตอมากอาจยายไปทจดอนอก ฯลฯ) ถาความรสกวาเปน "เรา" ยายไปอยทจดอน กยายจดในการด ในการสงเกต ตาม "เรา" นนไปเรอยๆ จนกวาจะหา "เรา" ไมเจอในทสด

ลองคดดใหดเถดวา สงทไมเทยง แปรปรวนไปตลอดเวลา น าทกขมาใหสารพดอยาง ไมอยในอ านาจ ไมเปนไปตามทใจปรารถนา เอาแนอะไรไมได คาดหวงอะไรไมไดเลย ฯลฯ นนสมควรหรอทจะเรยกวาเปน

"เรา" หรอ "ของๆ เรา" หรอ "ตวตนของเรา" ถาจะถอวาสงใดสงหนงเปน "เรา" แลว อยางนอยสงนนกควรจะอยในอ านาจ และเปนไป

ตามทใจปรารถนาไดตลอดเวลาไมใชหรอ

ไมใชแคบางครงกบงเอญไดเหตปจจยทเหมาะสมกเปนอยางทตองการ แตถาไมบงเอญอยางนนกกลบกลายเปนอยางอน เชน เมอมเหตใหสขกสข มเหตใหทกขกทกข มเหตใหโกรธกโกรธ มเหตใหดใจกดใจ มเหตใหเสยใจกเสยใจ มเหตใหปวยกปวย ฯลฯ ทงทไมไดอยากจะใหทกข ใหโกรธ ใหเสยใจ ใหเจบปวย ฯลฯ เลยสกนดเดยว

เมอรและเขาใจธรรมชาตของรปนามมากขนเรอยๆ แลว อานสงสของมนกจะปรากฏใหเหนเอง คณก

จะสมผสไดถงความปลอดโปรง โลงใจ เบาสบาย เหมอนยกภเขาออกจากอก (ภเขาคอสงตางๆ ทเคยยดมนถอมนเอาไว)

ถายงไมกระจาง หรอมขอสงสยอะไรอก กเชญถามมาไดใหมนะครบ ไมตองเกรงใจ

ธมมโชต

2 กมภาพนธ 2545

วปสสนา 52

โทษของกาม

พระไตรปฎก : พระสตตนตปฎก เลม ๕ มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก

สภสตร [๗๒๓] ดกรมาณพ กามคณ ๕ ประการน ๕ ประการเปนไฉน คอ รปอนจะพงรแจงดวยจกษ ทนา

ปรารถนา นาใคร นาชอบใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหก าหนด เสยงอนจะพงรแจงดวยห ... กลนอนจะพงรแจงดวยจมก ... รสอนจะพงรแจงดวยลน ... โผฏฐพพะอนจะพงรแจงดวยกาย ทนาปรารถนา นาใคร นาชอบใจ นารก ชกใหใคร ชวนใหก าหนด กามคณ ๕ ประการนแล

โปตลยสตร อปมากาม ๗ ขอ

[๔๗] พระผ มพระภาคไดตรสพระพทธพจนนวา ดกรคฤหบด เปรยบเหมอนสนข อนความเพลยเพราะความหวเบยดเบยนแลว พงเขาไปยนอยใกลเขยงของนายโคฆาต นายโคฆาต หรอลกมอของนายโคฆาตผฉลาด พงโยนรางกระดกทเชอดช าแหละออกจนหมดเนอแลว เปอนแตเลอดไปยงสนข ฉนใด ดกรคฤหบด ทานจะส าคญความขอนนเปนไฉน สนขนนแทะรางกระดกทเชอดช าแหละออกจดหมดเนอ เปอนแตเลอด จะพง

บ าบดความเพลยเพราะความหวไดบางหรอ?

ไมไดเลยพระองคผ เจรญ ขอนนเพราะเหตไร? เพราะเปนรางกระดกทเชอดช าแหละออกจนหมดเนอ เปอนแตเลอด และสนขนนพงมแตสวนแหงความเหนดเหนอยคบแคนเทานน.

ดกรคฤหบด อรยสาวกกฉนนนแล ยอมพจารณาเหนดงนวา กามทงหลาย พระผ มพระภาคตรสวา

เปรยบดวยรางกระดก มทกขมาก มความคบแคนมาก ในกามนมโทษอยางยง (เหมอนกระดกทแทะกนเทาไหรกไมรจกอม - ธมมโชต) ครนเหนโทษแหงกามนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบอยางนแลว ยอมเวนขาดซงอเบกขาทมความเปนตางๆ อาศยความเปนตางๆ แลวเจรญอเบกขาทมความเปนอารมณเดยว อาศยความเปนอารมณเดยว (อเบกขาจากสมาธ อเบกขาทจตไมซดสายไปตามกามคณอารมณตางๆ - ธมม

โชต) อนเปนทดบความถอมนโลกามสโดยประการทงปวง หาสวนเหลอมได. [๔๘] ดกรคฤหบด เปรยบเหมอนแรงกด นกตะกรมกด เหยยวกด พาชนเนอบนไป แรงทงหลาย นก

ตะกรมทงหลาย หรอ เหยยวทงหลาย จะพงโผเขารมจกแยงชนเนอนน ฉนใด ดกรคฤหบด ทานจะส าคญความขอนนเปนไฉน ถาแรง นกตะกรม หรอเหยยวตวนน ไมรบปลอยชนเนอนนเสย มนจะถงตายหรอทกขปางตาย

เพราะชนเนอนนเปนเหต?

อยางนน พระองคผ เจรญ.

วปสสนา 53

ดกรคฤหบด อรยสาวกกฉนนนแล ยอมพจารณาเหนดงนวา กามทงหลาย พระผ มพระภาคตรสวา

เปรยบดวยชนเนอ มทกขมาก มความคบแคนมาก ในกามนมโทษอยางยง (เหมอนชนเนอทเปนเหตแหงการแยงชง การท าราย การตองคอยระวงรกษา ความหวงกงวล - ธมมโชต) ครนเหนโทษแหงกามนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบอยางนแลว ยอมเวนขาดซงอเบกขาทมความเปนตางๆ อาศยความเปนตางๆ แลวเจรญอเบกขาทมความเปนอารมณเดยว อาศยความเปนอารมณเดยว อนเปนทดบความถอมนโลกามสโดย

ประการทงปวง หาสวนเหลอมได. [๔๙] ดกรคฤหบด เปรยบเหมอนบรษพงถอคบเพลงหญาอนไฟตดทว แลวเดนทวนลมไป ฉนใด ดกร

คฤหบด ทานจะส าคญความขอนนเปนไฉน ถาบรษนนไมรบปลอยคบเพลงหญาอนไฟตดทวนนเสย คบเพลงหญาอนไฟตดทวนน พงไหมมอ ไหมแขน หรออวยวะนอยใหญ แหงใดแหงหนงของบรษนน บรษนนจะถงตาย

หรอถงทกขปางตาย เพราะคบเพลงนนเปนเหต?

อยางนน พระองคผ เจรญ.

ดกรคฤหบด อรยสาวกกฉนนนแล ยอมพจารณาเหนดงนวา กามทงหลาย พระผ มพระภาคตรสวา เปรยบดวยคบเพลงหญา มทกขมาก มความคบแคนมาก ในกามนมโทษอยางยง (ถายดมนถอมน ครอบครอง

เอาไว กจะท าใหเปนทกข เรารอนใจ - ธมมโชต) ครนเหนโทษแหงกามนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบอยางนแลว ยอมเวนขาดซงอเบกขาทมความเปนตางๆ อาศยความเปนตางๆ แลวเจรญอเบกขาทมความเปนอารมณเดยว อาศยความเปนอารมณเดยว อนเปนทดบความถอมนโลกามสโดยประการทงปวง หาสวนเหลอมได.

[๕๐] ดกรคฤหบด เปรยบเหมอนหลมถานเพลง ลกกวาชวบรษหนง เตมดวยถานเพลงอนปราศจากเปลว ปราศจากควน บรษผ รกชวต ไมอยากตาย รกสขเกลยดทกข พงมา บรษมก าลงสองคนชวยกนจบแขนบรษนนขางละคน ฉดเขาไปยงหลมถานเพลง ฉนใด ดกรคฤหบด ทานจะส าคญความขอนนเปนไฉน บรษนนจะพงนอมกายเขาไป ดวยคดเหนวาอยางน ๆ บางหรอ?

ไมเปนเชนนน พระองคผ เจรญ ขอนนเพราะเหตไร เพราะบรษนนรวา เราจกตกลงยงหลมถานเพลงน จกถงตาย หรอถงทกขปางตาย เพราะการตกลงยงหลมถานเพลงเปนเหต.

ดกรคฤหบด อรยสาวกกฉนนนแล ยอมพจารณาเหนดงนวา กามทงหลาย พระผ มพระภาคตรสวา เปรยบดวยหลมถานเพลง มทกขมาก มความคบแคนมาก ในกามนมโทษอยางยง (มความทกขความเรารอน

มาก ใครหลงเขาไปแลวกยากทจะหลดออกมาได - ธมมโชต) ครนเหนโทษแหงกามนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบอยางนแลว ยอมเวนขาดซงอเบกขาทมความเปนตางๆ อาศยความเปนตางๆ แลวเจรญอเบกขาทมความเปนอารมณเดยว อาศยความเปนอารมณเดยว อนเปนทดบความถอมนโลกามสโดยประการทงปวง หาสวนเหลอมได.

[๕๑] ดกรคฤหบด เปรยบเหมอนบรษพงฝนเหนสวนอนนารนรมย ปาอนนารนรมย ภาคพนอนนารนรมย สระโบกขรณอนนารนรมย บรษนนตนขนแลว ไมพงเหนอะไร ฉนใด ดกรคฤหบด อรยสาวกกฉนนนแล

วปสสนา 54

ยอมพจารณาเหนดงนวา กามทงหลาย พระผ มพระภาคตรสวา เปรยบดวยความฝน มทกขมาก มความคบ

แคนมาก ในกามนมโทษอยางยง (เปนดงภาพมายา หาสาระแกนสารมได - ธมมโชต) ครนเหนโทษแหงกามนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบอยางนแลว ยอมเวนขาดซงอเบกขาทมความเปนตางๆ อาศยความเปนตางๆ แลวเจรญอเบกขาทมความเปนอารมณเดยว อาศยความเปนอารมณเดยว อนเปนทดบความถอมน

โลกามสโดยประการทงปวง หาสวนเหลอมได. [๕๒] ดกรคฤหบด เปรยบเหมอนบรษพงยมโภคสมบต คอ แกวมณ และกณฑลอยางดบรรทกยานไป

เขาแวดลอมดวยทรพยสมบตทตนยมมา พงเดนไปภายในตลาด คนเหนเขาเขาแลว พงกลาวอยางนวา ดกรทานผ เจรญ บรษผ นมโภคสมบตหนอ ไดยนวาชนทงหลายผ มโภคสมบต ยอมใชสอยโภคสมบตอยางน ดงน พวกเจาของพงพบบรษนน ณ ทใดๆ พงน าเอาของของตนคนไปในทนนๆ ฉนใด ดกรคฤหบด ทานจะส าคญ

ความขอนนเปนไฉน จะสมควรหรอหนอ เพอความทบรษนนจะเปนอยางอนไป? (มรางกายหรอจตใจแปรปรวนไป เชน เศราโศกเสยใจ ทสญเสยสงของเหลานนไป - ธมมโชต)

ไมเปนเชนนน พระองคผ เจรญ ขอนนเพราะเหตไร? เพราะเจาของยอมจะน าเอาของของตนคนไปได. ดกรคฤหบด อรยสาวกกฉนนนแล ยอมพจารณาเหนดงนวา กามทงหลาย พระผ มพระภาคตรสวา

เปรยบดวยของยม มทกขมาก มความคบแคนมาก ในกามนมโทษอยางยง (มความพลดพราก สญเสยเปนธรรมดา - ธมมโชต) ครนเหนโทษแหงกามนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบอยางนแลว ยอมเวนขาดซงอเบกขาทมความเปนตางๆ อาศยความเปนตางๆ แลวเจรญอเบกขาทมความเปนอารมณเดยว อาศยความเปนอารมณเดยว อนเปนทดบความถอมนโลกามสโดยประการทงปวง หาสวนเหลอมได.

[๕๓] ดกรคฤหบด เปรยบเหมอนราวปาใหญในทไมไกลบานหรอนคม ตนไมในราวปานน พงมผลรสอรอย ทงมผลดก แตไมมผลหลนลง ณ ภาคพนสกผลเดยว บรษผ ตองการผลไม พงเทยวมาเสาะแสวงหาผลไม เขาแวะยงราวปานน เหนตนไมอนมผลรสอรอย มผลดกนน เขาพงคดอยางนวา ตนไมนมผลรสอรอย มผลดก แตไมมผลหลนลง ณ ภาคพนสกผลเดยว แตเรารเพอขนตนไม ไฉนหนอ เราพงขนตนไมนแลวกนพออม และหอพกไปบาง เขาขนตนไมนนแลวกนจนอม และหอพกไว

ล าดบนน บรษคนทสองตองการผลไม ถอขวานอนคม เทยวมาเสาะแสวงหาผลไม เขาแวะยงราวปานน แลวเหนตนไมมผลรสอรอย มผลดกนน เขาพงคดอยางนวา ตนไมนมผลรสอรอย มผลดก แตไมมผลหลนลง ณ ภาคพนสกผลเดยว และเรากไมรเพอขนตนไม ไฉนหนอ เราพงตดตนไมนแตโคนตน แลวกนพออม และหอพกไปบาง เขาพงตดตนไมนนแตโคนตน ฉนใด

ดกรคฤหบด ทานจะส าคญความขอนนเปนไฉน บรษคนโนนซงขนตนไมกอนนน ถาแลเขาไมรบลง ตนไมนนจะพงลมลง หกมอ หกเทา หรอหกอวยวะนอยใหญแหงใดแหงหนงของบรษนน บรษนนพงถงตาย

หรอถงทกขปางตาย เพราะตนไมนนลมเปนเหต?

เปนอยางนน พระองคผ เจรญ.

วปสสนา 55

ดกรคฤหบด อรยสาวกกฉนนนแล ยอมพจารณาเหนดงนวา กามทงหลาย พระผ มพระภาคตรสวา

เปรยบดวยผลไม มทกขมาก มความคบแคนมาก ในกามนมโทษอยางยง (เปนทหมายปองของคนจ านวนมาก - ธมมโชต) ครนเหนโทษแหงกามนตามความเปนจรงดวยปญญาอนชอบอยางนแลว ยอมเวนขาดซงอเบกขาทมความเปนตางๆ อาศยความเปนตางๆ แลวเจรญอเบกขาทมความเปนอารมณเดยว อาศยความเปนอารมณเดยว อนเปนทดบความถอมนโลกามสโดยประการทงปวง หาสวนเหลอมได.

ผรวบรวม ธมมโชต

23 มนาคม 2545

ทกขเวทนากบทกขในไตรลกษณ

พระไตรปฎก : พระสตตนตปฎก เลม ๑๐ สงยตตนกาย สฬายตนวรรค รโหคตสตร

[๓๙๑] ครงนนแล ภกษรปหนงเขาไปเฝาพระผ มพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมพระผ มพระภาค

แลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผ มพระภาควา ขาแตพระองคผ เจรญ ขาพระองคขอประทานพระวโรกาส ความปรวตกแหงใจเกดขนแกขาพระองค ผหลกเรนอยในทลบอยางนวา พระผ มพระภาค

ตรสเวทนา ๓ อยาง คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา (เปนกลางๆ ไมทกขไมสข - ธมมโชต) พระผมพระภาคตรสเวทนา ๓ อยางน กพระผ มพระภาคตรสพระด ารสนวา ความเสวยอารมณอยางใดอยางหนงเปน

ทกข (หมายความวาเวทนาแตละชนดลวนเปนทกขลกษณะในไตรลกษณ ดเรองทกขเกดจากอะไร ในหมวดวปสสนา (ปญญา) ประกอบ - ธมมโชต) ดงนแล พระผ มพระภาคตรสพระด ารสนวา ความเสวยอารมณอยางใดอยางหนงเปนทกข ดงน ทรงหมายเอาอะไรหนอ

พระผ มพระภาคตรสวา ถกแลว ถกแลว ภกษ ดกรภกษ เรากลาวเวทนา ๓ น คอ สขเวทนา ทกขเวทนา อทกขมสขเวทนา เรากลาวเวทนา ๓ น ดกรภกษ เรากลาวค านวา ความเสวยอารมณอยางใดอยางหนงเปนทกข ดงน ดกรภกษ กค านวา ความเสวยอารมณอยางใดอยางหนงเปนทกข ดงน เรากลาวหมายเอาความทสงขารทงหลาย (สงขารธรรม คอสงทถกปจจยปรงแตง สงทแปรปรวนไปเพราะเหตปจจย ไดแกสงทงปวง

ยกเวนนพพาน - ธมมโชต) นนเองไมเทยง ดกรภกษ กค านวา ความเสวยอารมณอยางใดอยางหนงเปนทกข ดงน เรากลาวหมายเอาความทสงขารทงหลายนนแหละมความสนไป เสอมไป คลายไป ดบไป แปรปรวนไปเปนธรรมดา ฯ

วปสสนา 56

อธบายเพมเตม

สรปกคอทกขง หรอทกขลกษณะ หรอทกขในไตรลกษณ (อนจจง ทกขง อนตตา) หมายถง ลกษณะทมความไมเทยง มความสนไป เสอมไป คลายไป ดบไป แปรปรวนไปเปนธรรมดานนเอง ซงสขเวทนา

ทกขเวทนา และอทกขมสขเวทนา กลวนมลกษณะเชนนดวย คอ เวทนาทกชนดลวนเปนทกข (ทกขลกษณะ)

ผรวบรวม ธมมโชต

24 มนาคม 2545

ศลเปนฐานของอรยมรรค พระไตรปฎก : พระสตตนตปฎก เลม ๑๑ สงยตตนกาย

มหาวารวรรค พลกรณยสตรท ๒

อาศยศลเจรญอรยมรรคมการก าจดราคะ [๒๖๖] สาวตถนทาน. ดกรภกษทงหลาย การงานทจะพงท าดวยก าลงอยางใดอยางหนง อนบคคล

ท าอย ทงหมดนน อนบคคลอาศยแผนดน ด ารงอยบนแผนดน จงท าได การงานทจะพงท าดวยก าลงเหลาน อนบคคลยอมกระท าไดดวยอาการอยางน แมฉนใด ภกษอาศยศล ตงอยในศลแลว จงเจรญอรยมรรคอน

ประกอบดวยองค ๘ กระท าใหมากซงอรยมรรคอนประกอบดวยองค ๘ ฉนนนเหมอนกน. [๒๖๗] ดกรภกษทงหลาย กภกษอาศยศล ตงอยในศลแลว จงเจรญอรยมรรคอนประกอบดวยองค ๘

กระท าใหมากซงอรยมรรคอนประกอบดวยองค ๘ อยางไรเลา?

ดกรภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน ยอมเจรญสมมาทฏฐ มอนก าจดราคะเปนทสด มอนก าจดโทสะเปนทสด มอนก าจดโมหะเปนทสด ฯลฯ

(ยอมเจรญสมมาสงกปปะ. . . สมมาวาจา. . . สมมากมมนตะ. . . สมมาอาชวะ. . .

สมมาวายามะ . . . สมมาสต. . . - ธมมโชต) ยอมเจรญสมมาสมาธ มอนก าจดราคะเปนทสด มอนก าจดโทสะเปนทสด มอนก าจดโมหะเปนทสด

ดกรภกษทงหลาย ภกษอาศยศล ตงอยในศลแลว จงเจรญอรยมรรคอนประกอบดวยองค ๘ กระท าใหมากซง

อรยมรรคอนประกอบดวยองค ๘ อยางนแล.

วปสสนา 57

อธบายเพมเตม

มรรค 8 คอ หนทางสความพนทกขอนชอบ ประกอบดวย 1.) สมมาทฏฐ - ความเหนชอบ ความเหนถกตองตามความเปนจรง เหนวาอะไรคอทกข อะไรคอเหต

แหงทกข สภาวะเชนใดคอความดบไมเหลอแหงทกข วธการใดคอทางปฏบตเพอความดบไมเหลอแหงทกข

2.) สมมาสงกปปะ - ด ารชอบ คอ ด ารในการออกจากกาม ออกจากความพยาบาท ออกจากความเบยดเบยน

3.) สมมาวาจา - วาจาชอบ คอ งดเวนจากการพดปด พดสอเสยด พดค าหยาบ พดเพอเจอ 4.) สมมากมมนตะ - การงานชอบ หรอ ประพฤตชอบ (ทางกาย) คอ เวนจากการฆาสตว ลกทรพย

ประพฤตผดในกาม 5.) สมมาอาชวะ - เลยงชพชอบ คอ การประกอบอาชพทสจรต ไมผดศลธรรม

6.) สมมาวายามะ - ความเพยรชอบ คอ o เพยรระวงบาปอกศลธรรมทยงไมเกด มใหเกดขน o เพยรละบาปอกศลธรรมทเกดขนแลว o เพยรท ากศลธรรมทยงไมเกด ใหเกดขน o เพยรรกษากศลธรรมทเกดขนแลว ใหตงมน มนคงตอไป

7.) สมมาสต - ระลกชอบ คอ ตามระลกรความเปนไปของกาย เวทนา จต ธรรม 8.) สมมาสมาธ - ตงใจมนชอบ ไดแก สมาธในระดบตางๆ อนเปนไปเพอการก าจดกเลส

ผรวบรวม ธมมโชต

2 มถนายน 2545

ดอกไมอรยะ

ค าเตอน กรณาเตรยมใจใหดกอนทจะดรปในหนาถดไปน

รปนอาจจะดนากลว แตการหลงใหลในรปทสวยงามกลบนากลวยงกวา เพราะทกขจากความกลวท

เกดจากรปน นอยนกเมอเทยบกบทกขทจะตามมาจากการตดยดในรปทสวยงาม ชวนใหใหลหลงทงหลาย. o แมตวทานเองกจกตองเปนเชนน o แมคนททานรกกจกตองเปนเชนน o แมคนททานเกลยดกจกตองเปนเชนน

วปสสนา 58

o ทกๆ ชวตกลวนจกตองเปนเชนน โดยไมรวาจะเรวหรอชาเพยงใด

!!! จะเอาอะไรกนมากกบชวตทไมแนนอนน !!!

ขอขอบคณผ ทเคยคดวาเปนเจาของกอนเนอเหลาน และขอใหทานจงมสวนรวมในบญอนเกดจากการ

เผยแพรธรรมของขาพเจาดวยเทอญ.

ธมมโชต

9 มถนายน 2545

หมายเหต ภาพจากหองชนสตร โรงพยาบาลศรราช

วปสสนา 59

สมถะกบวปสสนา

ผสนใจทานหนงไดเมลมาสนทนาเกยวกบเรองน ทางผด าเนนการเหนวานาจะเปนประโยชน แกทานอนๆ ดวย จงขออนญาตน ามาลงเอาไว ณ ทน ดงน

เนอความ

เคยอานเจอจากทใดไมทราบ ลมแหลงไปแลวคะ บอกวาวปสสนาเปนทางตรง สมถะท าใหแวะ

ตอบ สวสดครบ

ขออธบายเพมเตมเรองสมถะ(สมาธ) กบวปสสนา อกนดนะครบ (ปองกนการเขาใจผด) ทบางทานกลาววาสมถะเปนทางออม หรอเปนการแวะพกผอนขางทางนน ความจรงแลวขนกบการ

น าไปใชครบ (สงเกตไดวาไมเคยเจอตรงไหนทพระพทธเจาทรงหามการท าสมาธเลยนะครบ) ขอแยกอธบายเปนกรณดงนครบ

1.) ถาท าสมาธแลวมวหลงใหล เพลดเพลนอยกบสมาธ ไมกระตอรอรนทจะเจรญวปสสนา อยางนนกเปนทางออมอยางมากครบ หรออาจเรยกวาผดทางเลยกได บางส านกกลวเกดกรณน ขนจนถงกบหามนงสมาธเลยกมครบ

หรอบางคนอาจถงขนหลงผด คอดวยอ านาจของสมาธทสามารถขมกเลสบางตวไดชวคราวนน ท าใหเขาใจผดคดวากเลสตวนนๆ หมดไปแลวจรงๆ เลยคดวาตนไดบรรลมรรค/ผล ขนนนขนนแลวกม กรณนกคงตองเรยกวาหลงทางนะครบ

2.) การท าสมาธไปดวย พรอมกบเจรญวปสสนาไปดวยควบคกนไป อยางนกจะเกอหนนกนครบ คอผล

ของสมาธกท าใหเกดวปสสนาปญญาไดงายขน และผลของวปสสนา (ความปลอยวาง, ความไมยดมน) กท าใหนวรณ (สงขวางกนสมาธ) เกดนอยลง หรอลดก าลงลงไป ท าใหสมาธเกดไดงายขนเชนกนครบ อยางนกคงไมนาเรยกวาเปนทางออมนะครบ โดยเฉพาะคนทมพนฐานทางสมาธอยกอนแลว

3.) การใชสมาธใหเปนฐานของวปสสนาโดยตรง วธท 1. คอ การพจารณาธรรมชาตของสมาธ คอความไมเทยง แปรปรวนไปตลอดเวลา ไมอยในอ านาจ เสอมไดงาย เอาแนอะไรไมได ยดมนอะไร

ไมได ฯลฯ (คอคนทไดสมาธขนสงนน กมกจะยดมนในสมาธ เหมอนกบวาสมาธเปนทพงพงทงหมดของชวต เหนสมาธเปนสรณะ พอใชวธนแลวท าใหหมดความยดมนในสมาธไปได กจะ

สงผลใหหมดความยดมนในสงทงปวงลงไปดวยเชนกน)

วปสสนา 60

4.) การใชสมาธใหเปนฐานของวปสสนาโดยตรง วธท 2. คอ วธทเรยกวาวชชา 3 (วธเดยวกบท

เจาชายสทธตถะตรสรเปนพระพทธเจา) คอเมอท าสมาธจนถงขนจตตถฌาน (ฌานท 4.) ซงเปนขนสงสดของรปฌานแลว กฝกอภญญาตอไป จนกระทงไดวชชา 3 คอ o ปพเพนวาสานสตญาณ คอระลกชาตได o จตปปาตญาณ คอไดตาทพยมองเหนสตวก าลงตายบาง ก าลงเกดบาง มอาการดบาง เลว

บาง ตามกรรมของตน o อาสวกขยญาณ คอปญญาทท าใหกเลสทงหลายสนไป

กรณท 3. และ 4. นกขนกบพนฐานของสมาธทมอยเดมครบ คอ ถาเดมมสมาธถงขนนนอยแลว กใชสมาธนนเปนฐานเจรญวปสสนาไดทนท อยางนกไมเปนทางออมครบ แตเปนทางทเรวดวยซ าไป แตถาพนฐานทางสมาธเดมมไมพอ ท าใหตองมาเสยเวลาฝกสมาธใหถงขนทตองการซะกอน แลวถงจะท าวปสสนา อยางนนกเรยกไดวาเปนทางออมครบ

ธมมโชต

6 กรกฎาคม 2545

การเจรญสญญา 10 ประการ พระไตรปฎก : พระสตตนตปฎก องคตตรนกาย เลม ๑๖

ทสก-เอกาทสกนบาต อาพาธสตร

[๖๐] สมยหนง พระผ มพระภาคประทบอย ณ พระวหารเชตวน อารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ ใกลพระนครสาวตถ กสมยนนแล ทานพระครมานนทอาพาธ ไดรบทกข เปนไขหนก ครงนนแล ทานพระอานนทเขาไปเฝาพระผ มพระภาคถงทประทบ ถวายบงคมพระผ มพระภาคแลว นง ณ ทควรสวนขางหนง ครนแลวไดกราบทลพระผ มพระภาควา ขาแตพระองคผ เจรญ ทานพระครมานนทอาพาธ ไดรบทกข เปนไขหนก ขอประทานพระวโรกาส ขอพระผ มพระภาค ไดโปรดอนเคราะหเสดจเยยมทานพระครมานนทยงทอยเถด พระเจาขา ฯ

พระผ มพระภาคตรสวา ดกรอานนท ถาเธอพงเขาไปหา แลวกลาวสญญา ๑๐ ประการ แกครมานนทภกษไซร ขอทอาพาธของครมานนทภกษจะพงสงบระงบโดยพลน เพราะไดฟงสญญา ๑๐ ประการนน เปนฐานะทจะมได สญญา ๑๐ประการเปนไฉน คอ อนจจสญญา ๑ อนตตสญญา ๑ อสภสญญา ๑ อาทนวสญญา ๑ ปหานสญญา ๑ วราคสญญา ๑ นโรธสญญา ๑ สพพโลเกอนภรตสญญา ๑ สพพสงขาเรสอนจจสญญา ๑ อานาปานสสต ๑ ฯ

วปสสนา 61

ดกรอานนท กอนจจสญญาเปนไฉน ดกรอานนท ภกษในธรรมวนยน อยในปากด อยทโคนไมกด อยในเรอนวางเปลากด ยอมพจารณาเหนดงนวา รปไมเทยง เวทนาไมเทยง สญญาไมเทยง สงขารทงหลายไม

เทยง วญญาณไมเทยง (ดเรองขนธ 5 ในหมวดธรรมทวไป ประกอบ - ธมมโชต) ยอมพจารณาเหนโดยความเปนของไมเทยง ในอปาทานขนธ ๕ เหลานดวยประการอยางน ดกรอานนท นเรยกวาอนจจสญญา ฯ

ดกรอานนท กอนตตสญญาเปนไฉน ดกรอานนท ภกษในธรรมวนยน อยในปากด อยทโคนไมกด อยในเรอนวางเปลากด ยอมพจารณาเหนดงนวา จกษเปนอนตตา รปเปนอนตตา หเปนอนตตา เสยงเปนอนตตา จมกเปนอนตตา กลนเปนอนตตา ลนเปนอนตตา รสเปนอนตตา กายเปนอนตตา โผฏฐพพะเปนอนตตา ใจ

เปนอนตตา ธรรมารมณเปนอนตตา (ดเรองอายตนะ 12 ในหมวดธรรมทวไป ประกอบ - ธมมโชต) ยอมพจารณาเหนโดยความเปนอนตตา ในอายตนะทงหลาย ทงภายในและภายนอก ๖ ประการเหลาน ดวยประการอยางน ดกรอานนท นเรยกวาอนตตสญญา ฯ

ดกรอานนท กอสภสญญาเปนไฉน ดกรอานนท ภกษในธรรมวนยน ยอมพจารณาเหนกายนนนแล เบองบนแตพนเทาขนไป เบองต าแตปลายผมลงมา มหนงหมอยโดยรอบ เตมดวยของไมสะอาด มประการตางๆ วา ในกายนมผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม เนอหวใจ ตบ พงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น าตา เปลวมน น าลาย น ามก ไขขอ

มตร (ดเรองดอกไมอรยะ ในหมวดวปสสนา (ปญญา) ประกอบ - ธมมโชต) ยอมพจารณาเหนโดยความเปนของไมงามในกายน ดวยประการดงน ดกรอานนท นเรยกวาอสภสญญา ฯ

ดกรอานนท กอาทนวสญญาเปนไฉน ดกรอานนท ภกษในธรรมวนยน อยในปากด อยทโคนไมกด อยในเรอนวางเปลากด ยอมพจารณาเหนดงนวา กายนมทกขมาก มโทษมาก เพราะฉะนน อาพาธตางๆ จงเกดขนในกายน คอ โรคตา โรคห โรคจมก โรคลน โรคกาย โรคศรษะ โรคทใบห โรคปาก โรคฟน โรคไอ โรคหด โรคไขหวด โรคไขพษ โรคไขเซองซม โรคในทอง โรคลมสลบ โรคบด โรคจกเสยด โรคลงราก โรคเรอน โรคฝ โรคกลาก โรคมองครอ โรคลมบาหม โรคหดเปอย โรคหดดาน โรคคดทะราด หด โรคละอองบวม โรคอาเจยนโลหต โรคดเดอด โรคเบาหวาน โรคเรม โรคพพอง โรครดสดวง อาพาธมดเปนสมฏฐาน อาพาธมเสมหะเปนสมฏฐาน อาพาธมลมเปนสมฏฐาน อาพาธมไขสนนบาต อาพาธอนเกดแตฤดแปรปรวน อาพาธอนเกดแตการบรหารไมสม าเสมอ อาพาธอนเกดแตความเพยรเกนก าลง อาพาธอนเกดแตวบากของกรรม ความหนาว ความรอน ความหว ความระหาย ปวดอจจาระ ปวดปสสาวะ ยอมพจารณาเหนโดยความเปนโทษในกายน ดวยประการดงน ดกรอานนท นเรยกวาอาทนวสญญา ฯ

ดกรอานนท กปหานสญญาเปนไฉน ดกรอานนท ภกษในธรรมวนยน ยอมไมยนด ยอมละ ยอมบรรเทา ยอมท าใหหมดสนไป ยอมท าใหถงความไมม ซงกามวตกอนเกดขนแลว ยอมไมยนด ยอมละ ยอมบรรเทา ยอมท าใหหมดสนไป ยอมท าใหถงความไมม ซงพยาบาทวตกอนเกดขนแลว ยอมไมยนด ยอมละ ยอมบรรเทา ยอมท าใหหมดสนไป ยอมใหถงความไมม ซงวหงสาวตกอนเกดขนแลว ยอมไมยนด ยอมละ ยอมบรรเทา ยอมท าใหหมดสนไป ยอมใหถงความไมม ซงอกศลธรรมทงหลายอนชวชา อนเกดขนแลว เกดขนแลว ดกรอานนท นเรยกวาปหานสญญา ฯ

วปสสนา 62

ดกรอานนท กวราคสญญาเปนไฉน ดกรอานนท ภกษในธรรมวนยน อยในปากด อยทโคนไมกด อยในเรอนวางเปลากด ยอมพจารณาเหนดงนวา ธรรมชาตนนสงบ ธรรมชาตนนประณต คอธรรมเปนทระงบ

สงขารทงปวง ธรรมเปนทสละคนอปธทงปวง (อปธ = ทตงแหงทกข - ธมมโชต) ธรรมเปนทสนไปแหงตณหา ธรรมเปนทส ารอกกเลส ธรรมชาตเปนทดบกเลสและกองทกข (ซงกคอสภาวะของพระนพพานทสมผสไดในขณะทมชวตอยนนเอง - ธมมโชต) ดกรอานนท นเรยกวาวราคสญญา ฯ

ดกรอานนท นโรธสญญาเปนไฉน ดกรอานนท ภกษในธรรมวนยน อยในปากด อยทโคนไมกด อยในเรอนวางเปลากด ยอมพจารณาเหนดงนวา ธรรมชาตนนสงบ ธรรมชาตนนประณต คอธรรมเปนทระงบสงขารทงปวง ธรรมเปนทสละคนอปธทงปวง ธรรมเปนทสนไปแหงตณหา ธรรมเปนทดบโดยไมเหลอ

ธรรมชาตเปนทดบกเลสและกองทกข (วราคะ และนโรธ ลวนเปนชอหนงของพระนพพาน โดยวราคะเนนทความส ารอกกเลส สวนนโรธเนนทความดบไมเหลอของกเลส - ธมมโชต) ดกรอานนท นเรยกวานโรธสญญา ฯ

ดกรอานนท สพพโลเกอนภรตสญญาเปนไฉน ดกรอานนท ภกษในธรรมวนยน ละอบายและ

อปาทานในโลก (อปาทาน = ความยดมนถอมน - ธมมโชต) อนเปนเหตตงมน ถอมน และเปนอนสยแหงจต (อนสย = กเลสทนอนเนองอยในสนดาน - ธมมโชต) ยอมงดเวน ไมถอมน (สพพโลเกอนภรตสญญา =

การก าหนดหมายในความไมนาเพลดเพลนในโลกทงปวง - ธมมโชต) ดกรอานนท นเรยกวาสพพโลเกอนภรตสญญา ฯ

ดกรอานนท สพพสงขาเรสอนจจสญญาเปนไฉน ดกรอานนท ภกษในธรรมวนยน ยอมอดอด ยอม

ระอา ยอมเกลยดชงแตสงขารทงปวง (สพพสงขาเรสอนจจสญญา = การก าหนดหมายในความไมนาปรารถนาในสงขารทงปวง - ธมมโชต) ดกรอานนท นเรยกวาสพพสงขาเรสอนจจสญญา ฯ

ดกรอานนท อานาปานสสตเปนไฉน ดกรอานนท ภกษในธรรมวนยน อยในปากด อยทโคนไมกด อย

ในเรอนวางเปลากด นงคบลลงก ตงกายใหตรง ด ารงสตไวเฉพาะหนา เธอเปนผ มสตหายใจออก เปนผ มสตหายใจเขา เมอหายใจออกยาวกรชดวาหายใจออกยาว หรอเมอหายใจเขายาวกรชดวาหายใจเขายาว เมอหายใจออกสนกรชดวาหายใจออกสน หรอเมอหายใจเขาสนกรชดวาหายใจเขาสน ..... (ดรายละเอยดใน

เรองอานาปานสตสตร หมวดวปสสนา (ปญญา) - ธมมโชต) ..... ดกรอานนท นเรยกวาอานาปานสสต ฯ ดกรอานนท ถาเธอพงเขาไปหา แลวกลาวสญญา ๑๐ ประการน แกครมานนทภกษไซร ขอทอาพาธ

ของครมานนทภกษจะพงสงบระงบโดยพลน เพราะไดฟงสญญา ๑๐ ประการ นเปนฐานะทจะมได ฯ ล าดบนนแล ทานพระอานนทไดเรยนสญญา ๑๐ ประการน ในส านกของพระผ มพระภาคแลว ไดเขา

ไปหาทานพระครมานนทยงทอย ครนแลวไดกลาวสญญา ๑๐ ประการ แกทานพระครมานนท ครงนนแล

วปสสนา 63

อาพาธนนของทานพระครมานนทสงบระงบโดยพลน เพราะไดฟงสญญา ๑๐ ประการน ทานพระครมานนทหายจากอาพาธนน กแลอาพาธนนเปนโรคอนทานพระครมานนทละไดแลว ดวยประการนนแล ฯ

ผรวบรวม ธมมโชต

14 กรกฎาคม 2545

สมยพทธกาลยงมผเขาใจผดเรองมรรคผล อรรถกถาธรรมบท : ชราวรรควรรณนา

เรองพระอธมานกภกษ

ขอความเบองตน

พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพวกภกษผ มความส าคญวา ตนไดบรรลพระ

อรหตผลหลายรป ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยานมาน" เปนตน. พวกภกษส าคญผด

ดงไดสดบมา ภกษ ๕๐๐ รปเรยนกรรมฐานในส านกพระศาสดา แลวเขาไปสปา พากเพยรพยายามอย

ยงฌานใหเกดขนแลว ส าคญวา "กจบรรพชตของพวกเราส าเรจแลว" (คอบรรลเปนพระอรหนตแลว - ธมมโชต) เพราะกเลสทงหลายไมฟ งขน (เพราะอ านาจของสมาธในขนฌานขมกเลสเหลานนเอาไว ดเรองพทธวธ

พฒนาจต ในหมวดบทวเคราะห ประกอบ - ธมมโชต) จง(กลบ)มาดวยหวงวา "จกกราบทลคณทตนไดแลวแดพระศาสดา." พระศาสดาจงแกความส าคญผดนน

ในเวลาทพวกเธอถงซมประตชนนอกเทานน พระศาสดาตรสกะพระอานนทเถระวา "อานนท การงาน (เกยว) ดวยเราผอนภกษเหลานเขามาเฝา ยงไมม. ภกษเหลานจงไปปาชาผดบ (เสยกอน) กลบมาจากทนนแลวจงคอยเฝาเรา."

พระเถระไปแจงความนนแกพวกเธอแลว. พวกเธอไมพดเลยวา "พวกเราจะไดประโยชนอะไรดวยปา

ชาผดบ" คดเสยวา "พระพทธเจาทรงเหนการณไกล จกทรงเหน (เหต) การณ" ดงนแลว ไปสปาชาผดบแลว เมอเหนศพในทนน กลบไดความเกลยดชงในซากศพทเขาทงไว ๑ วน ๒ วน ยงความก าหนดใหเกดในสรระอน

สดซงเขาทงไวในขณะนน. ในขณะนนกรวาตนยงมกเลส.

พระศาสดา ..... ตรสวา "ภกษทงหลาย การทเธอทงหลายเหนรางกระดกเชนนน ยงความยนดดวยอ านาจราคะใหเกดขน ควรละหรอ ?" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา

วปสสนา 64

ยานมาน อปตถาน อลาปเนว* สารเท

กาโปตกาน อฏฐน ตาน ทสวาน กา รต.

"กระดกนเหลาใด อนเขาทงเกลอนกลาด

ดจน าเตาในสารทกาล มสเหมอนนกพราบ

ความยนดอะไรเลา ? (จกม) เพราะเหนกระดกเหลานน."

* อรรถกถาวา อลาพเนว.

(ในเวลาตอมาภกษเหลานนกไดบรรลเปนพระอรหนต แลวมาถวายบงคมพระผ มพระภาคเจา ตามท

ตงใจเอาไว - ธมมโชต)

ผรวบรวม ธมมโชต

24 สงหาคม 2545

พจารณาแลวไมเกดปญญาเสยท

ผสนใจทานหนงไดเมลมาถามปญหาเกยวกบเรองน ทางผด าเนนการเหนวานาจะเปนประโยชน แกทานอนๆ ดวย จงขออนญาตน ามาลงเอาไว ณ ทน ดงน

ค าถาม

ผมพยายามทท าวปสสนา โดยการพจารณา อนตตา ทกขง อนจจง แตพจารณาทไรกไมเกดปญญาเสยท เปนเพราะอะไรครบ ตองมอะไรเพมเตมหรอปาว แมผมพยายามจะใชสมาธเปนก าลงกไดแคอปจารสมาธ ไมทราบวาจะตองท าอะไรอยางไรบางครบ

สงสยมาก รบกวนใหความกระจางดวยครบ

ตอบ สวสดครบ ขอบคณครบทใหความสนใจเวบไซต ธมมโชต ส าหรบปญหาทถามมานน ผมขอตอบดงนครบ

วปสสนา 65

1.) เนองจากไมทราบวาคณ ..... ไดเคยปรารถนาพทธภมเอาไวหรอไม (ในอดตชาต) ถาคดวาตอนนอยากจะกาวหนาใหไดมากทสด กควรอธษฐานยกเลกค าอธษฐานเกาๆ ทงหมด ทเปนตวขวางมรรคผล แลวอธษฐานจตใหม ปรารถนามรรคผลโดยเรวทสดแทน

2.) การตงใจพจารณาใหเกดปญญานนปญญามกจะไมคอยเกดหรอกครบ นอกจากจะมพนฐานเกาอยมากพอ

ทควรท ากคอ ตามรตามสงเกตรปนาม หรอรางกายจตใจไปเรอยๆ เพอศกษาธรรมชาตของ

มน (ใจเยนๆ ตองใชเวลาครบ) เมอเหนความจรงมากขนเรอยๆ แลวปญญากจะเกดขนมาเอง คอจะเหนธรรมชาตทแทจรงของมนดวยปญญาของเราเอง (อนจจง ทกขง อนตตา) แลวความคลายจากความยดมนถอมนกจะตามมาโดยอตโนมต

เหมอนกบมคนบอกเราวาอยาไปโดนไฟ เพราะไฟมนรอน แลวเรามานงคดพจารณาเอาวาไฟมนรอน เรากไมรจรงๆ หรอกครบวาไฟมนรอน เมอไมรดวยปญญาของเราเอง ความระมดระวงกไมเกดขน

แตถาเราไดมโอกาสไปสมผสไฟดวยตวของเราเองเมอไหร กจะรดวยปญญาของเราเองวาไฟมนรอนจรงๆ คอจะเกดปญญาขนมาวาไฟมนรอน แลวความระมดระวงกจะตามมาโดยอตโนมต

ครบ (ดในหมวดวปสสนา (ปญญา) เรองท 1 ถงเรองท 6 ประกอบ โดยเฉพาะในเรองวปสสนาคออะไร และเรองการเจรญวปสสนาในชวตประจ าวน)

สรปกคอ ตามดตามสงเกตรปนามไปเรอยๆ ใจเยนๆ ท าใจใหผอนคลาย สบายๆ ไมตองไปคาดหวงวาปญญาจะเกดหรอไม เมอเหตปจจยพรอมแลว จตกจะแลนไปเองครบ คอเมอสงสมขอมลจากการสงเกตมากขนเรอยๆ จนมากพอแลว และในขณะนนจตอยในสภาวะทประณตมากพอ กจะเกดอาการปง คอปญญาเกดขนมาเองครบ

แตถาพยายามไปเรงอยากใหปญญาเกดขนเรวๆ จตจะดนรน แขงกระดาง ท าใหปญญาเกดไดยากขนไปโดยไมรตวครบ

เรองการท าสมาธแลวไดถงขนอปจารสมาธนน ขอตอบดงนครบ

1.) สมาธขนนกมากพอส าหรบการท าวปสสนาแลวครบ 2.) การทใชชวตประจ าวนอยางฆราวาสทวไปนน ไดสมาธขนอปจาระกนบวาสงมากแลวครบ ถาจะให

ไดถงขนฌานกควรจะตองหาทสงบๆ แลวใหเวลาอยางจรงจงมากกวาน ฌานนนไมใชไดงายๆ เลยนะครบ

ถายงไมกระจาง หรอมขอสงสยอะไรอก กเชญถามมาไดใหมนะครบ ไมตองเกรงใจ

ธมมโชต

31 สงหาคม 2545

วปสสนา 66

สญญตาแนวเถรวาท

พระไตรปฎก : พระสตตนตปฎก เลม ๒๑ ขททกนกาย มหานทเทส อตตทณฑสตตนทเทสท ๑๕

[๘๖๕] .....

สมจรงตามทพระผ มพระภาคตรสวา

ดกรโมฆราช ทานจงมสตพจารณาเหนโลกโดยความเปนของสญ ถอนอตตานทฏฐ (ความเหนวาสงตางๆ ในโลกเปนอตตา ตวตน - ธมมโชต) เสยแลว พงเปนผขามพนมจจ (ความตาย - ธมมโชต) ไดดวยอาการอยางน มจจราชยอมไมเหนบคคลผพจารณาเหนโลกอยางน.

(คอเมอเหนวาโลกวางเปลาจากตวตน หรอของๆ ตน กยอมพนจากความยดมนในสงทงปวง จงพนจากความเกด แก เจบ ตาย ไปได เพราะไมมกเลสคอยดงจตใหตองเกดอก ดเรองปฏจจสมปบาท ในหมวด

ธรรมทวไป ประกอบ - ธมมโชต) แมดวยเหตอยางน จงชอวา ความกงวลอะไรๆ ... ยอมไมมแกผใด. .....

วาดวยโลกสญ

ทานพระอานนทไดทลถามพระผ มพระภาควา ขาแตพระองคผ เจรญ พระองคตรสวาโลกสญ โลกสญ

ดงน. ดวยเหตเทาไรหนอแล พระองคจงตรสวาโลกสญ โลกสญ.

พระผ มพระภาคตรสตอบวา ดกรอานนท เพราะสญจากตนหรอจากสงทเนองดวยตน ฉะนน เรา

จงกลาววาโลกสญ. ดกรอานนท กสงอะไรทสญจากตนหรอจากสงทเนองดวยตน ดกรอานนท จกษสญจากตนหรอจากสงทเนองดวยตน รปกสญ ... จกษวญญาณ ... จกษสมผส ... สขเวทนากด ทกขเวทนากด อทกขมสขเวทนา (เปนกลางๆ ไมทกขไมสข - ธมมโชต) กด ทเกดขนเพราะจกษสมผสเปนปจจย แมเวทนานนกสญ

ห ... เสยง ... จมก ... กลน ... ลน ... รส ... กาย ... โผฏฐพพะ ... ใจ ... ธรรมารมณ ... มโนวญญาณ ... มโนสมผส ... สขเวทนากด ทกขเวทนากด อทกขมสขเวทนากด ทเกดขนเพราะมโนสมผสเปนปจจย แมเวทนานนกสญจากตนหรอจากสงทเนองดวยตน

ดกรอานนท เพราะโลกสญจากตนหรอจากสงทเนองดวยตน ฉะนน เราจงกลาววา โลกสญ แมดวย

เหตอยางน จงชอวาความกงวล อะไรๆ วาสงนของเรา หรอวาสงนของคนเหลาอน ยอมไมมแกผใด.

ผรวบรวม ธมมโชต

18 พฤศจกายน 2545

วปสสนา 67

การฝกสตในชวตประจ าวน

ผสนใจทานหนงไดเมลมาถามปญหาเกยวกบเรองน ทางผด าเนนการเหนวานาจะเปนประโยชน แกทานอนๆ ดวย จงขออนญาตน ามาลงเอาไว ณ ทน ดงน

ค าถาม Subject: ขณะทเราท างานอยในทางโลกเราจะปฏบตธรรมไดอยางไร

หน ... ชอบในเรองการปฏบตธรรมมากคะ หนไดเขาใจมาวาวธการทจะท าใหจตใจบรสทธ และสามารถทจะดบทกขไดจรงๆ ผ ฝกสตใหรเทาทนกบอารมณทมากระทบ

แลวขณะทเราท างานเราตองยงกบงาน เราจะมวธการฝกตรงนไดอยางไรคะ

ตอบ สวสดครบ ขอบคณครบทใหความสนใจเวบไซต ธมมโชต

การฝกสตในขณะท างานนน ท าไดโดยคอยสงเกตสภาวะจตทก าลงเปนอยในขณะนนๆ ไปเรอยๆ ตลอดทงวน คอไมวาเราจะก าลงท าอะไรอย กคอยสงเกตจตไปเรอยๆ วาตอนนรสกอยางไร เชน โลภ โกรธ หลง ดใจ เสยใจ เฉยๆ ผองใส เบกบาน เปนกศล เปนสมาธ ฟ งซาน ฯลฯ

แรกๆ อาจจะรสกวายากสกหนอย และลมก าหนดรอยเรอยๆ กไมตองกงวลอะไรนะครบ เพราะเปนเรองธรรมดา ใจเยนๆ คอยๆ ฝกไป พอชนจนเปนนสยแลวกจะดขนเรอยๆ เอง จะเหนรายละเอยดของจตมากขนเรอยๆ สงเกตไดตอเนองมากขน รเทาทนจตมากขน

และทส าคญคอจะเขาใจธรรมชาตของจตมากขนเรอยๆ ซงจะสงผลใหหวนไหวตอโลกนอยลง ปลอยวางไดมากขน ยดมนถอมนนอยลง เพราะเหนความจรงดวยปญญาของตนเองแลววา ไมวาจต หรอสงใดกตาม

ลวนยดมนถอมนอะไรไมไดเลย เพราะไมมอะไรอยในอ านาจ หรอเปนไปตามทใจเราปรารถนาไดอยางแทจรงเลย

เมอเปนเชนนแลวจตใจกจะประณต ผองใสขนเรอยๆ และมความสขมากขนเรอยๆ เองครบ (กรณาอานเรองตางๆ ในหมวดบทวเคราะห และหมวดวปสสนา (ปญญา) ประกอบ เพอความเขาใจทชดเจนยงขนนะครบ)

ถายงไมกระจาง หรอมขอสงสยอะไรอก กเชญถามมาไดใหมนะครบ ไมตองเกรงใจ ธมมโชต

3 ธนวาคม 2545

วปสสนา 68

ธรรมชาตของชวต

พระไตรปฎก : พระสตตนตปฎก เลม ๑๘

ขททกนกาย วมาน-เปตวตถ เถระ-เถรคาถา เถรคาถา วสตนบาต รฏฐปาลเถรคาถา

คาถาสภาษตของพระรฏฐปาลเถระ.

[๓๘๘] เชญดอตภาพอนธรรมดาตกแตงใหวจตร มกายเปนแผล อนกระดก ๓๐๐ ทอนยกขนแลว กระสบกระสาย คนพาลพากนด ารหวงมาก อนไมมความยงยนตงมน เชญดรปอนปจจยกระท าใหวจตรดวยแกวมณและกณฑล หมดวยหนงมรางกระดกอยภายใน งามพรอมไปดวยผาตางๆ มเทาทงสองอนฉาบทาดวย

ครงสด มหนาอนไลทาดวยฝ น สามารถท าใหคนพาลลมหลงได แตไมสามารถท าใหผแสวงหาฝงโนน (พระนพพาน - ธมมโชต) ลมหลง

ผมทงหลายอนบคคลตบแตงเปนลอนคลายกระดานหมากรก นยนตาทงสองอนหยอดดวยยาตา สามารถท าใหคนพาลลมหลงได แตไมสามารถท าใหผแสวงหาฝงโนนลมหลง กายอนเปอยเนาอนบคคลตบแตงแลว เหมอนกลองยาตาใหมๆ วจตรดวยลวดลายตางๆ สามารถท าใหคนพาลลมหลงได แตไมสามารถท าใหผแสวงหาฝงโนนลมหลง

นายพรานเนอดกบวงไว แตเนอไมตดบวง เมอนายพรานเนอคร าครวญอย พวกเนอพากนมากนเหยอแลวหนไป บวงของนายพรานขาดไปแลว เนอไมตดบวง เมอนายพรานเศราโศกอย พวกเนอพากนมากนเหยอแลวหนไป

(คอกอนกลาวคาถาเหลาน บดามารดาของทานไดนมนตใหทานพระรฏฐบาลไปฉนอาหารทบาน แลวไดน าเอาทรพยสมบตมากมาย และสตรทแตงตวอยางงดงามออกมาลอ เพอใหทานสกออกไปเปนคฤหสถ แต

ทานไมสนใจใยดสงเหลานน เหมอนนายพรานวางบวงดกเนอ แตเนอไมตดบวง - ธมมโชต) (ขอความตอไปน พระรฏฐบาลกลาวตอบพระเจาโกรพยะ ในมคาชนอทยาน ถงสาเหตททานออกบวช

ทงทเปนลกเศรษฐ และยงหนมแนน - ธมมโชต) เราเหนหมมนษยทมทรพยในโลกน ไดทรพยแลวไมใหทาน เพราะความลมหลง ไดทรพยแลวท าการสง

สมไว และปรารถนาอยากไดยงขนไป พระราชากดขชวงชงเอาแผนดน ครอบครองแผนดนอนมสาครเปนทสด ตลอดฝงสมทรขางนแลว ไมรจกอม ยงปรารถนาจกครอบครองฝงสมทรขางโนนอกตอไป พระราชากด มนษย

เหลาอนเปนอนมากกด ผยงไมปราศจากตณหา ยอมเขาถงความตาย ยงไมเตมความประสงค (ยงถมตณหาไมเตม - ธมมโชต) กพากนละทงรางกายไป ความอมดวยกามทงหลายยอมไมมในโลกเลย

หมญาตพากนสยายผมรองไหคร าครวญถงผนน และร าพนวา ท าอยางไรหนอ พวกญาตของเราจงจะไมตาย ครนพวกญาตตายแลว กเอาผาหอน าไปเผาเสยทเชงตะกอน ผ ทตายไปนนถกเขาแทงดวยหลาว เผาดวยไฟ ละโภคะทงหลาย มแตผาผนเดยวตดตวไป

วปสสนา 69

เมอบคคลจะตาย ยอมไมมญาตหรอมตรสหายชวยตานทานได พวกทรบมรดกกมาขนเอาทรพยของผตายนนไป สวนสตวทตายยอมไปตามยถากรรม เมอตายไมมทรพยสมบตอะไรๆ คอ พวกบตร ภรยา ทรพย แวนแควน สงใดๆ จะตดตามไมไดเลย บคคลจะไดอายยนเพราะทรพยกหาไม จะละความแกไปแมเพราะทรพยกหาไม

นกปราชญทงหลายกลาวชวตนนแลวาเปนของนอย ไมยงยน มความแปรปรวนเปนธรรมดา ทงคนมงมและคนยากจนยอมถกตองผสสะเหมอนกน ทงคนพาลและคนฉลาดกตองถกผสสะเหมอนกนทงนน แตคนพาลถกอารมณทไมพอใจเบยดเบยน ยอมอยเปนทกขเพราะความเปนพาล สวนนกปราชญอนผสสะถกตองแลว ยอมไมหวนไหว

เพราะฉะนนแล ปญญาจงจดวาประเสรฐกวาทรพย เพราะปญญาเปนเหตใหบรรลนพพาน แตคนพาลไมปรารถนาจะบรรล พากนท ากรรมชวตางๆ อยในภพนอยภพใหญเพราะความหลง ผใดท ากรรมชวแลว ผนนจะตองเวยนตายเวยนเกดอยในวฏสงสารร าไป

บคคลผ มปญญานอย เมอมาเชอตอการท าของบคคลผ ทท าความชวนน กจะตองเวยนตายเวยนเกดอยร าไปเหมอนกน โจรผ มธรรมอนชวชา ถกเขาจบไดพรอมทงของกลางยอมเดอดรอนเพราะกรรมของตน ฉน

ใด หมสตวผ มธรรมอนชวชา ละ (โลกน - ธมมโชต) ไปแลว ยอมเดอดรอนในปรโลกเพราะกรรมของตน ฉะนน

กามทงหลายงามวจตร มรสอรอย นารนรมยใจ ยอมย ายจตดวยรปแปลกๆ ดกรมหาบพตร เพราะอาตมภาพไดเหนโทษในกามคณทงหลาย จงออกบวช สตวทงหลายทงหนมทงแก ยอมตกไปเพราะรางกายแตก เหมอนผลไมหลน ฉะนน ดกรมหาบพตร อาตมภาพเหนความไมเทยงแมขอน จงออกบวช

ความเปนสมณะอนไมผดนนแล ประเสรฐ อาตมภาพออกบวชดวยศรทธา เขาถงการปฏบตชอบใน

ศาสนาของพระชนเจา (พระนามหนงของพระพทธเจา - ธมมโชต) บรรพชาของอาตมภาพไมมโทษ อาตมภาพไมเปนหนบรโภคโภชนะ

(ภกษทไดชอวาบรโภคดวยความเปนหน คอภกษปถชนทประพฤตตวไมเหมาะสม ทศล ไมมความเพยรเพอความหลดพนจากกเลสทงหลาย ท าใหผ ทถวายอาหารให ไดบญนอยกวาทควรจะเปน จงเปนเหมอนเปนหนผถวายอาหารในสวนของบญทขาดหายไปนน สวนพระรฏฐบาลนน ขณะนนทานเปนพระอรหนตแลว ดเรองท าบญอยางไรไดบญมาก ในหมวดทาน ประกอบ - ธมมโชต)

อาตมภาพเหนกามทงหลาย โดยเปนของอนไฟตดทวแลว (คอเปนสงทน าความทกข ความเรารอนใจมาให - ธมมโชต) เหนทองทงหลายโดยเปนศาตรา เหนทกขจ าเดมแตกาวลงในครรภ (คอพอปฏสนธในทองแมกเปนทกขแลว - ธมมโชต) เหนภยใหญในนรก จงออกบวช

อาตมภาพเหนโทษอยางนแลว ไดความสงเวชในกาลนน ในกาลนนอาตมภาพเปนผถกลกศร คอ

ราคะเปนตน แทงแลว บดนบรรลถงความสนอาสวะแลว (อาสวะ คอกเลสทหมกหมม นอนเนองอยในสนดาน

วปสสนา 70

- ธมมโชต) พระศาสดาอนอาตมภาพคนเคยแลว ค าสงสอนของพระพทธเจาอาตมภาพท าส าเรจแลว (คอ

บรรลเปนพระอรหนตแลว - ธมมโชต) อาตมภาพไดปลงภาระอนหนกลงแลว ถอนตณหาเครองน าไปสภพขนแลว บรรลถงประโยชนท

กลบตรออกบวชเปนบรรพชตตองการนนแลว บรรลถงความสนสงโยชนทงปวงแลว. (สงโยชน คอเครองผกจตเอาไวใหตดอยกบสงตางๆ รวมถงภพภมตางๆ และวฏสงสาร ท าใหจตไมเปนอสระ ตองตกเปนทาสของสง

เหลานน ดเรองสญโยชน 10 ในหมวดวปสสนา (ปญญา) ประกอบ - ธมมโชต)

ผรวบรวม ธมมโชต

7 ธนวาคม 2545

อรยบคคลทตองรบบวช

ผสนใจทานหนงไดเมลมาถามปญหาเกยวกบเรองน ทางผด าเนนการเหนวานาจะเปนประโยชน แกทานอนๆ ดวย จงขออนญาตน ามาลงเอาไว ณ ทน ดงน

ค าถาม

อยากทราบวาในพระไตรปฎกมกลาวไวหรอไมวา อรยบคคลระดบใด ทจะอยในเพศฆราวาสไมได

จะตองบวชทนท หรอภายใน 7 วน มฉะนนจะตองละจากโลกนไปทนท จะตองเปนระดบ อรหตตมรรคขนไปใชหรอไม

ไดลองตงกระทผานบาง web มผใหค าตอบวา................ " เทาททราบ กบอกวา ระดบพระอเสกขะเทานน ทตอง หมจวร เปนภกษ เพราะ

1.) ในความเหนของผมนะ เนองจากการเพงโทษ พระอรหนต นน ผลคอบาปหนก ทานจงเมตตา ทานจงตองเปลยนเปนหมจวร คนทวไปจะไดไมบาป

2.) วากนวา กายปถชนไมบรสทธพอ ทานจง หมจวร หรอไมก ละสงขาร ไป " แตเทาททราบ ระดบพระอเสกขะ กคอผ ทอยในระดบพระอรหนตขนไป แสดงวา ค าตอบของค าถามท

ถามมากคอ ถาผใดส าเรจอรหตตมรรค หรอ อรหตตผล จะตองบวชทนท ตามทเขาใจใชหรอไม เพราะตอนน ก าลงถกปญหานกบเพอนอย เพราะเพอนเขาใจวา ตองเปนระดบอนาคามขนไป ทจะครองเพศฆราวาสไมได มฉะนน จะตองละสงขารจากโลกนทนท

ชวยตอบขอสงสยนใหดวยนะคะ

วปสสนา 71

ตอบ สวสดครบ ขอบคณครบทใหความสนใจเวบไซต ธมมโชต

ผ ทตองรบบวชทนทนนกมแตพระอรหนตเทานนครบ ส าหรบอรหตตมรรคบคคลนนยงจดเปนเสกขบคคลอย และเนองจากวาเปนอยเพยงแคขณะจตเดยวกเขาสอรหตตผล คอเปนพระอรหนต ดงนน ในทางปฏบตแลว คงกลาวไมไดวาอรหตตมรรคบคคลตองรบบวชนะครบ เพราะเวลาเพยงแคขณะจตเดยวนนบวชไมทนอยแลว

ในพระไตรปฎกทกลาวถงเรองนกเชน เมอภททชกมารบรรลเปนพระอรหนตแลว พระพทธเจากตรส

ถามบดาของภททชกมารวา วนนบตรของทานควรจะบรรพชา หรอควรจะปรนพพาน (อานรายละเอยดเพมเตมไดทดานลางของเรองนครบ)

สวนอนาคามบคคลนนไมจ าเปนตองบวชครบ ตวอยางในพระไตรปฎกเชน จตตคฤหบด กเปน

อนาคามบคคล แตกยงถอเพศเปนคฤหสถ ไมไดบวชเปนภกษนะครบ (มรายละเอยดอยในอรรถกถานคณฐสตรท ๘ พระสตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค เลม ๔ ภาค ๒ วา "จตตคฤหบด เปนอรยสาวกชนอนาคามบคคล" ครบ)

สวนเหตผลทพระอรหนตตองรบบวชนน ตามความเหนสวนตวแลว ผมคดวาเปนเพราะทานไมมความยดมนสงใดแลว จงไมมแรงกระตนอะไรใหทานอยในทางโลกอกตอไป ไมวาจะเปน รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ หรอญาตพนอง ครอบครว ทรพยสมบต ฯลฯ ทานมองเหนแตทกขโทษ ทเกดจากการครอบครองสงเหลานนเอาไว และจากการแสวงหาสงใหมๆ

ดงนน ชวตทางโลกซงทานมองไมเหนประโยชนส าหรบตวทานเอง และท าประโยชนใหกบผ อน

(เผยแพรศาสนา) ไดนอย จงเปนสงทคบแคบส าหรบทานมาก ดงนน การปรนพพานจงประเสรฐกวา ดงนน พระอรหนตทไมไดบวชจงปรนพพาน อนนเปนความเหนสวนตวนะครบ

รายละเอยดเรองทพระอรหนตครองเพศฆราวาสไมได ตองรบบวชมดงนครบ

อรรถกถามหาปนาทชาดกท ๔ พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ชาดก เลม ๓ ภาค ๔ - หนาท 115

(ขอความจากหนาท 117)

..... ชาวพระนครทงสนพากนสดบพระธรรมกถาของพระสมมาสมพทธเจาพระองคนน. ภททชกมารนนกลาววา ถาอยางนน ทานทงหลายจงมา แมเรากจกฟงธรรม แลวประดบดวยอาภรณทงปวงเขาไปพรอม

ดวยบรวารใหญ ยนฟงพระธรรมกถาอยทายบรษท ยงสรรพกเลสทงหลายใหสนไป. บรรลพระอรหต (เปนพระอรหนต - ธมมโชต) อนเปนผลชนเลศ.

วปสสนา 72

พระศาสดาตรสเรยกภททยเศรษฐมาแลวตรสวา ดกอนมหาเศรษฐ บตรของทานประดบประดาตกแตงแลวฟงธรรมกถาไดด ารงอยในพระอรหต เพราะฉะนน วนน บตรของทานควรจะบรรพชา หรอควร

จะปรนพพาน.

ภททยเศรษฐกราบทลวา ขาแตพระองคผ เจรญ กจดวยการปรนพพานแหงบตรของขาพระองคยอมไม

ม ขอพระองคจงใหบตรของขาพระองคนนบรรพชาเถด พระเจาขา ..... ถายงไมกระจาง หรอมขอสงสยอะไรอก กเชญถามมาไดใหมนะครบ ไมตองเกรงใจ

ธมมโชต

4 มกราคม 2546