คตธรรมแหงชวต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

คตธรรมแหงชวต © พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ISBN 974-8239-54-3 พมพรวมเลมครงแรก - พฤษภาคม ๒๕๔๐

พมพรวมเลมครงท ๒๔ - มนาคม ๒๕๕๖

(ขอมลสถตการพมพอยระหวางการรวบรวมขอมลเกา

ตวเลขทใชเปนจ านวนขนต าเทาทปรากฏหลกฐานในปจจบน)

พมพเผยแพรเปนธรรมทาน โดยไมมคาลขสทธ หากทานใดประสงคจดพมพ โปรดตดตอขออนญาตท วดญาณเวศกวน

ต.บางกระทก อ.สามพราน จ.นครปฐม ๗๓๒๑๐

http://www.watnyanaves.netDhammaintrend รวมเผยแพรและแบงปนเปนธรรมทาน

พมพท บรษท สหธรรมก จ ากด ๕๔/๖๗, ๖๘, ๗๑, ๗๒ ซอย ๑๒ ถนนจรญสนทวงศ

แขวงทาพระ เขตบางกอกใหญ กรงเทพฯ ๑๐๖๐๐

โทร. ๘๖๔๐๔๓๔-๕, โทรสาร ๔๑๒๓๐๘๗

โมทนพจน

คณะกรรมการจดงาน “วสาขบชา พทธบารม” ประจ าป ๒๕๕๖ อนประกอบดวยคณะสงฆจงหวดนครราชสมา หนวยงานภาครฐ-ภาคเอกชน ก าหนดจดงานอนเปนปท ๗ ระหวางวนท ๑ พฤษภาคม ถง ๒ มถนายน ๒๕๕๖ ณ หอง เอมซซ ฮอลล ชน ๓ หางสรรพสนคาเดอะมอลล นครราชสมา

ในการน คณปรชา ลมอว กรรมการอ านวยการจดงานดงกลาว ไดแจงขออนญาตพมพหนงสอธรรม จ านวน ๖ เลม เพอถวายแดพระภกษสงฆ และมอบใหแกผสนใจทมารวมบญในงานขางตน ตามรายชอหนงสอ ดงน

๑. จารกอโศก ธรรมจกรบนเศยรสสงห

๒. ธรรมนญชวต

๓. นรก สวรรค ในพระไตรปฎก

๔. เชอกรรม รกรรม แกกรรม

๕. พรตลอดป ชวตดตลอดไป

๖. คตธรรมแหงชวต

อาตมภาพขออนโมทนาตามบญเจตนาดงประสงค การพมพหนงสอธรรมแจกมอบในวาระวสาขบชา อนเปนวน

ส าคญยงใหญน เปนการเผยแผพระพทธศาสนาตรงตามวตถประสงคทตงไว และเปนการเชดชความส าคญของพระธรรมทเปนองคสาระ

๒ คตธรรมแหงชวต

แหงการตรสร นบวาเปนกศลวธ ทแสดงความร าลกถงวนวสาขบชาอยางตรงความหมาย และเปนการฉลองวสาขบชาอยางสมแกคณคาความส าคญ

ขออนโมทนาบญจรยาแหงธรรมทานในมหามงคลวารวสาข-บชาครงน ขอคณพระศรรตนตรย อภบาลอวยชยใหคณะกรรมการ จดงาน “วสาขบชา พทธบารม” กบทงครอบครว ญาตมตร และมวลประชาชน เจรญดวยจตรพธพรและสรรพมงคล รมเยนงอกงามในธรรมและความสขเกษมศานต กบทงขอใหงานกศลในการเผยแผธรรมจงสมฤทธผล น ามาซงความรมเยนพฒนาของประเทศชาต และความไพบลยมนคงของสงคม สมความมงหมาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๗ มนาคม ๒๕๕๖

สารบญ

โมทนพจน (๑) (๑) การเกดเปนทกข เกดดเปนสข ๑

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๒๗

เลกงานเกา พบโอกาสใหม ๓๐ มองไปขางหนา สจดหมายสงกวาทยงรอ ๓๔ ตออายใหยน พรอมดวยใจกายทแขงแรง ๓๙ สมองกแจมใส จตใจกสบาย ๔๕ รเทารทน ใชโลกธรรมใหเปนประโยชนได ๕๐ ถงเวลาทจะแนใจ วาไดเปนพระพรหมโดยสมบรณ ๕๖ ฝกตนยงขนไป ด าเนนชวตใหถก ความสขยงเพมพน ๖๕ พอปญญามาบรรจบใหวางใจถก

ชวตและความสขกถงความสมบรณ ๗๐ รกษาใจยามปวยไข ๗๗

ธรรมกถาส าหรบญาตผปวย ๘๗

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๙๓

มงคลสองดานประสานเสรมกน ๙๖ ความสมบรณมไมได ถาไรดลยภาพ ๙๗ ดลยภาพทางรางกายท าใหมสขภาพด ๙๙ ดลยภาพทางเศรษฐกจ ท าใหชวตมความมนคง ๑๐๐ สงคมไมเสยดลยภาพ ประชาชนกไมขาดสนตสข ๑๐๓ เมอมนษยท าลายธรรมชาต กน าความพนาศมาสโลก ๑๐๕

ดลยภาพของจตใจ ภายในโลกแหงความเปลยนแปลง ๑๐๖ ดลยภาพของจตใจ: ศนยพลงยงใหญแหงการสรางสรรค ๑๐๘ ถงจะเสยดลยภาพกาย กตองรกษาดลยภาพใจไวใหได ๑๑๐ คนโง เสยดลยภาพกายแลวกพลอยเสยดลยภาพใจไปดวย คนฉลาด เอาดลยภาพใจมาชวยดลยภาพกาย ๑๑๒ แมแตธรรมกตองมดลยภาพ ๑๑๔ ถาจดธรรมเขาดลได กไมพลาดจากผลทมงหวง ๑๑๗ ในทสด ธรรมคอดลยภาพ และดลยภาพกคอธรรม ๑๑๘ ทางสายกลาง คอ ทางแหงดลยภาพ ๑๒๐ ดลยภาพ คอสาระขององครวม ๑๒๒ ผ มดลยภาพทางใจ แมแตความตายกดงขนมาเขาดลได ๑๒๔ อยในโลก กรจกมองสงทงหลาย ยามเจบไข กปฏบตใหพรอมดล ๑๒๖ มารวมกนสรางกศล ชวยกนท าวนเวลาใหเปนมงคล และปฏบตตนใหสขสนตทกเวลา ๑๒๗

ความจรงแหงชวต ๑๓๑

ปฏบตตอบรพการ โดยท าหนาทใหถกธรรม ๑๓๔ บททดสอบใจและเตอนใหนกถงความจรง ๑๓๙ รความจรงของธรรมดา แตไดประโยชนมหาศาล ๑๔๔ แสวงรสตางๆ มากมาย แตสดทายกจบทรสจดของความจรง ๑๕๐ สขแบบเคลอบทาขางนอก กบสขดวยสดใสขางใน ๑๕๕ ถงแมอะไรจะเปลยนแปลงผนผวนไป กตองรกษาสมบตแทของเราไวใหได ๑๖๐

เกด

การเกดเปนทกข เกดดเปนสข

การเกดเปนทกข เกดดเปนสข

ขอเจรญพร วนนอาตมภาพพรอมดวยคณะพระสงฆ ขออนโมทนาในวนอนเปนมงคล คอโอกาสทคณโยมเกสร บลสข ไดปรารภวนเกดซงหมนเวยนมาครบอายหกสบปในวนน แลวจดพธท าบญถวายภตตาหารและไทยธรรมแดพระสงฆ เปนเครองท าใหเกดสรมงคลแกชวต พรอมกนนกขออนโมทนาตอญาตมตรทกทาน ทไดมารวมท าบญแสดงความปรารถนาดเจรญไมตรธรรมตอ คณโยมเกสรในโอกาสนดวย

นอกจากนน มขอพเศษทควรจะกลาวไวดวย กลาวคอ คณโยมเกสรไดบ าเพญกศลเปนสวนอดเรก คอการเจรญจตภาวนา ทเรยกกนงายๆ วา เขารทรต (retreat) ในชวงเวลาระยะหนงกอนหนานพรอมดวยญาตมตร เปนการเจรญกศล ทเหมอนกบวาจะเตรยมรบวนเกดใหเปนสรมงคลมากยงขน การบ าเพญจตภาวนานนแปลวา การพฒนาจตใจ คอการท าใหจตใจงอกงามขน หรอแปลอกอยางหนงวา เปนการท ากศลธรรมใหเกดใหมใหเพมพนขนในจตใจ ซงกเปนเรองเกยวกบการเกดเหมอนกน คอเปนการเกดของกศลธรรมในจตใจ นบวาสอดคลองกนดกบการท าบญวนเกด ซงเกยวดวยการเกดของชวต

ธรรมกถา ในพธท าบญวาระคลายวนเกด ของ คณเกสร บลสข

๔ คตธรรมแหงชวต

วาถงเรองการเกดน เราไดยนบอยๆ ในพระพทธศาสนาทานกลาวถงในทหลายแหง แตเรามกจะไดยนในค าสวดมนตทวา ชาตป ทกขา แปลวา แมชาตคอการเกด กเปนทกข ถามองดตามพระบาลน กท าใหเกดความรสกวา พระพทธศาสนามองการเกดเปนเ รองทกข เปนเ รองไมสบาย จนกระทงบางคนบอกวา พระพทธศาสนามองโลกในแงราย

ความจรง ทวาการเกดเปนทกขน เปนการพดไปตามเรองของสภาวธรรม หมายถงการเกดหรอปรากฏขนของสงขาร หรอพดใหชดกคอการปรากฏของขนธ ๕

เมอขนธ ๕ ปรากฏพรอมบรบรณกเปนชวต ขนธ ๕ นนเปนสงปรงแตง อยางทกลาวแลววาเปนสงขาร เมอเปนสงขารกตกอยในอ านาจของพระไตรลกษณ คอ มความไมเทยง ไมคงท เกดขนแลว ตงอยแลวดบไป เปนอนจจง เมอไมเทยง ไมคงท กอยในสภาพเดมไมได ไมสามารถคงทนอย เรยกวา เปนสภาวะของความทกข แลวกเปนไปตามเหตปจจย ไมเปนไปตามความปรารถนาของใคร ไมเปนตวเปนตนใหใครได จงเรยกวาเปนอนตตา

ในทน จดส าคญททานยกขนมาพดเกยวกบการเกดกคอวา เปนทกข ไดแกเปนสภาวะทคงทนอยไมได อนนเปนสภาวะทเปนธรรมดาของสงขาร เมอพระพทธเจาตรสวาอยางนน ก คอตรสไปตามความจรง ถาไมตรสวาเปนทกข จะตรสวาอยางไร เมอมนเปนความจรงอยางนน กตองตรสไปอยางนน อนนเปนการตรสในแงสภาวะ

การเกดเปนทกข เกดดเปนสข ๕

แตการตรสถงความเกดนน ไมไดตรสวาเปนทกขเสมอไป การเกดทเปนสขกม การเกดเปนสขในพระพทธศาสนาเปนอยางไร อาตมภาพจะขอยกตวอยาง เชน พทธภาษตบทหนงวา “สโข พทธานมปปาโท” แปลวา การเกดขนของพระพทธเจาทงหลายเปนความสข หรอน ามาซงความสข พระด ารสนแสดงวา การเกดกสามารถท าใหเกดความสขได เพราะวาเมอพระพทธเจาอบตแลวกทรงน าแสงสวางมา ท าใหคนเกดปญญามองเหนสจจธรรม รเขาใจวาอะไรเปนกศล อะไรเปนอกศล ควรประพฤตปฏบตตอชวตของตนเองและตอโลกหรอตอสงแวดลอมทงหลายอยางไร ท าใหแกปญหาชวตได ด าเนนชวตใหผานพนความทกข และประสบความสข เพราะฉะนนจงกลาววา การอบตของพระพทธเจาน าความสขมาให

อยางไรกตาม ไมตองพดถงบคคลซงเปนทเคารพสงสด แมแตผ ทยงมใชเปนบคคลในอดมคต ยงมใชพระพทธเจา เพยงแคเปนบคคลดงามทเรยกวา สปบรษ โดยทวไป คนทเรยกวา สปบรษนน เกดขนทไหนกน าความสขมาใหทนนเหมอนกน เพราะฉะนน พระพทธเจาจงตรสไวในบางแหงวา สปบรษ หรอสตบรษ เกดขนมากเพอความสขของพหชน หรอของชนจ านวนมาก ทงคนในบาน คนในครอบครว คนในปกครอง คนทรวมงานการ ตลอดจนบานเมอง กระทงถงสงคมทงหมด ท าใหเกดมความสขทวไป อนน กเปนอกตวอยางหนงทแสดงวา การเกดน าความสขมาใหได แตกยงเปนการมองอยางกวาง ๆ

๖ คตธรรมแหงชวต

ทนชดเขาไปอก มองละเอยดลกซงเขาไปถงภายในชวตของแตละคน ภายในชวตของแตละคนนสวนทลกทสด ละเอยดทสดกคอ จตใจ ในจตใจนนกมการเกดอยตลอดเวลา และการเกดนนกมทงการเกดทดและไมด แลวแตสงทเกดขนในจตใจนน ตามปกตทวไปการเกดจงมสองอยางคอ การเกดของอกศลธรรม ซงเปนสงทไมด เปนบาปอยางหนง และการเกดของกศลธรรม กลาวคอสงทเปนบญเปนกศล เปนความดงาม เปนคณธรรมอยางหนง ถาอกศลธรรมเกดขนในจตใจ กท าใหจตใจขนมว เศราหมอง ไมสบาย คบแคบ อดอด ไมมความสข แตในทางตรงขาม ถากศลธรรมเกดขน กท าใหเกดความสบาย ปลอดโปรง ผองใส มความสวาง มความสงบ และเปนความสข การเกดภายในจตใจทจะดกคอ การเกดของกศลธรรม เพราะฉะนน พระพทธเจาจงตรสเนนสงส าคญ คอ ท าอยางไรจะใหชวตของเราแตละคน โดยเฉพาะในจตใจของเรานเกดกศลธรรมขนอยเสมอ ถามกศลธรรมเกดขนอยเสมอ กเปนการเกดทด เปนการเกดทประเสรฐ

เพราะฉะนน แมวาชาตคอความเกด ซงหมายถงการเกดของขนธ ๕ หรอการเกดของสงขารทปรงแตงจะเปนทกข มนกเปนเรองของทกขตามสภาวะ แตในทางปฏบต เราสามารถท าใหมความสขได คอ โดยสภาวะเปนทกข แตในทางปฏบตท าใหเกดความสข อนนคอวธการของพระพทธศาสนา เพราะฉะนน ถาคนมองพระพทธศาสนาไมทวตลอด กอาจเขาใจผดวาพระพทธ -ศาสนานสอนเรองความทกข มองโลกในแงราย แตอนทจรงพระพทธเจาตรสสอนเรองทกข กเพอใหเรารความจรงแลวเราจะได

การเกดเปนทกข เกดดเปนสข ๗

ปฏบตถกตอง ปฏบตถกตองแลวกเกดความสข พระพทธศาสนากเลยเปนศาสนาแหงความสข เพราะการปฏบตในพระพทธศาสนานน เปนการปฏบตดวยความสข

เคยมผ มาโตตอบ หรอมาสนทนากบพระพทธเจา เขามความเขาใจวา ความสขจะตองเขาถงหรอเขาถงไดดวยความทกข แตพระพทธเจาตรสวา ไมจ าเปนตองเปนเชนนน ความสขสามารถเขาถงไดดวยความสข ลทธทถอวาความสขจะตองเขาถงไดดวยความทกข มตวอยางทชดเจนคอ ลทธนครนถ

ลทธนครนถถอวา เราจะเขาถงความสขได ตองปฏบตดวยความทกข เพราะฉะนนพวกนครนถจงบ าเพญตบะ มการทรมานตนดวยประการตางๆ เชน ลงไปอาบแชน าในฤดหนาว และไปยนนงนอนอยกลางแดดในฤดรอน ถาเปนนกบวชจะโกนศรษะกถอนผมทละเสน ท าทรมานทรกรรมตวเองดวยประการตางๆ เรยกวาบ าเพญตบะ เพราะเขาถอวา จะตองเอาความทกขมาแลกเพอจะใหไดความสข แตพระพทธศาสนาสอนวา ความสขเปนสงทเกดขนดวยการปฏบตตอสงทงหลายอยางถกตอง ดงนน โดยทวไป ความสข เราจงสามารถเขาถงไดดวยความสข เพราะฉะนน เราจงมขอปฏบตทเมอปฏบตกมความสขเลยทเดยว ญาตโยมปฏบตธรรมในพระพทธศาสนา เวลาปฏบตกมความสข เมอปฏบตไปแลว เจรญกาวหนาไปกจะบรรลจดมงหมายทมความสขดวย น เปนลกษณะของพระพทธศาสนา

เราจงไดพบเหนวา เมอคนจากตางประเทศหรอตางชาตหรอตางวฒนธรรมเขามาเหนคนไทย จะประทบใจวาคนไทยมชวต

๘ คตธรรมแหงชวต

จตใจราเรงเบกบาน มหนาตายมแยมผองใส มความสข แตในเวลาเดยวกน จะสงเกตเหนวา ถาฝรงมองไปทค าสอนเขาจะหาวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาแหงความทกข มองโลกในแงราย ทน พอเหนชาวพทธเขากเหนวามความสข เขากเลยไมสามารถเขาใจวาอะไรกน แตทจรงนนกคอ พระพทธศาสนาสอนใหรจกความจรง ทมทกขอยตามสภาวะ แตแลวเมอปฏบตทานใหปฏบตดวยความสข นคอหลกการของพระพทธศาสนา การปฏบตดวยความสขทส าคญกคอการทเราท าใหกศลธรรมเกดมขนในใจตลอดเวลา ถาใครท าใหกศลธรรมเกดขนในใจไดเสมอ คนนนกจะมการปฏบตธรรมทแทจรง แลวกจะมความสขอยเรอยๆ อนนเปนหลกส าคญมาก เพราะวาการเกดของกศลธรรมนน เปนการเกดในจตใจของเราแตละขณะนเอง

หลกของพระพทธศาสนาไดสอนไววา จตของเราเกดดบอยตลอดเวลา ทน ในการทจตเกดดบนนมนกเกดและดบไปพรอมดวยกศลธรรม และอกศลธรรม ถาเกดกศลธรรมจตนกเกดดบพรอมดวยกศลธรรม ถากศลธรรมเกดดบอยเสมอ จตนนกเจรญงอกงามขนดวยกศลธรรม ค าวา เกด นนใกลกนกบค าวา เจรญงอกงาม เมอเราเกดมามชวตขนน หลงจากเกดแลวเรากหวงวาจะมความเจรญงอกงาม ถาเกดแลวไมเจรญตอไปกคอชวตดบสน เกดแลวจงตองเจรญตอไปดวย แตถาวเคราะหใหละเอยดแลว ความเจรญคออะไร

ความเจรญ นนวาทจรงแลว กคอการเกดทตอเนองกนไปนนเอง ดงเชนชวตของเราทเกดมาจากครรภมารดาน ในสวนของ

การเกดเปนทกข เกดดเปนสข ๙

รางกายประกอบดวยสงทเรยกวา เซลล หรอทางพระเรยกวา เปนองคยอยๆ ของรปขนธ เปนรปธรรม ซงมทงมหาภตรป และ อปาทายรปตางๆ มากมาย สงเหลาน เกดดบอยตลอดเวลา หลงจากทเราเกดมาแลว กมการเกดยอยๆ อยางนในแตละขณะเรอยมา รางกายของเราจงเจรญเตบโตตอมาได ความเจรญเตบโต กคอ สภาพทมการเกดเพมอตราขนในแนวทางนนๆ นนเอง

ในทางจตใจกเหมอนกน จตใจกมการเกดอยเสมอ ถามการเกดของกศลธรรมอยเสมอตลอดเวลา ชวตของเรากเจรญงอกงาม จตใจกเจรญงอกงาม คอมความดงามเพมมากขนๆ นนเอง ซงกหมายความวา เมอเราพดวากศลธรรมเจรญงอกงามยงๆ ขน กเทากบบอกวา กศลธรรมเกดขนบอยๆ เรอยๆ เพราะฉะนน หลกการปฏบตธรรมส าคญกคอ ท าอยางไรจงจะใหกศลธรรมนเกดขนอยเรอยๆ ตอเนองกนไป แลวอนนนกจะกลายเปนความเจรญงอกงามของจตใจ ความเจรญงอกงามนแหละทเราเรยกวา ภาวนา ความมงหมายของภาวนากคอ การท าใหกศลธรรมเกดขนในใจตอเนองกนไปเรอยๆ แลวกศลธรรมกจะเจรญเพมพนไป จนกระทงเตมบรบรณ

กศลธรรมทเกดขนในใจนนมมากมายเหลอเกน ควรจะยกมากลาวเฉพาะทเปนขอส าคญๆ โดยเฉพาะทเรามกใชในการวดวาเราไดเจรญงอกงาม หรอพฒนาไปไดแคไหนเพยงใด พระพทธเจาไดตรสหลกธรรมบางอยางไว ซงเราสามารถใชตรวจดตวเอง ถาธรรมเหลานเกดขนในใจของเราอยตอเนอง กเปนเครองวดไปในตววา เราก าลงมความเจรญงอกงามในธรรมเปนอยางด หลกธรรม

๑๐ คตธรรมแหงชวต

หมวดหนงทพระพทธเจาตรสไว ส าหรบใชวดความเจรญของจตใจของแตละคน กคอ หลกธรรมทเรยกวา อรยวฒ หรออรยวฑฒ หรอจะเรยกวา อารยวฒกได แปลวา ความเจรญอยาง อรยชน หรอความเจรญของอรยชน หลกความเจรญของอรยชนน เปนเครองวดความเจรญกาวหนาของพทธศาสนกชนไดทวไป หลกนม ๕ ประการ ดวยกน

ประการทหนงคอ ศรทธา ทานใหดวา ศรทธานงอกงามขนในใจของตนหรอไม ศรทธา กคอความเชอ ความเชอนนม ๒ อยาง อยางแรกคอ ความเชอทเรยกวา อมลกาศรทธา แปลวา ความเชอทไมมมล คอไมมเหตผล โดยเฉพาะความเชอทงมงาย หมายความวา เหนอะไรไมไดคด ไมไดพจารณากโนมใจเชอตามไป ถาโนมใจเชอตามไปเฉยๆ กไมมหลก ตอไปกกลายเปนความเ ชอแบบหลงใหล แ ลวกกลาย เ ปนความงมงาย ในทางพระพทธศาสนาทานใหมความเชออยางทสอง คอ อาการวตศรทธา แปลวา ศรทธาทมเหตผล คอ มปญญาประกอบ รเขาใจเหตผล รเขาใจเหตปจจย มองเหนธรรม โดยเฉพาะความเปนไปตามเหตปจจย มองเหนความเกดขนตงอยดบไปซงเปนไปตามเหตปจจย เมอพจารณาเรองราวตางๆ กดวา เปนเรองทสอดคลองกบความเปนไปตามเหตปจจยหรอไม ด าเนนสบเนองกนตามหลกเหตและผลหรอไม

ศรทธาหรอความเชอทมเหตมผลนแหละ ถาหยงลงในใจของเราแลวกเรยกวา ไดเกดมกศลธรรมทตองการ แตกศลธรรมทตองการนนยงตองเจรญตอไปอก ความเชอในความเปนไปตาม

การเกดเปนทกข เกดดเปนสข ๑๑

เหตปจจยนแหละ เปนสวนส าคญของความเชอในธรรม ซงรวมไปถงความเชอในความดงาม ในกฎเกณฑแหงความดความชว เปนความเชอในหลกความจรง เปนความเชอทมเหตผล เปนเหตเปนผล เมอเชอในธรรม กเชอในพระธรรมคอค าสอนของพระพทธเจาทแสดงหลกความจรงแหงความเปนไปตามเหตปจจย เปนตนนน แลวกเชอในพระพทธเจาผสอนหลกความจรงนน เชอในพระสงฆ ซงประกอบขนดวยหมชนผปฏบตตามหลกการนน เรยกงายๆ เชอในพระรตนตรย หรอศรทธาในพระรตนตรย ความเชอในพระธรรมค าสอนของพระพทธเจา หรอพดรวมๆ วา ความเชอในพระรตนตรยน จะตองเจรญงอกงามยงขน พรอมกนกบความรความเขาใจในธรรม เมอไดศกษาเลาเรยนหลกธรรมมความเขาใจมากขน หรอวาไดปฏบตดวยตนเอง ประจกษผล ไดรบความสงบสขของชวตจตใจ ไดเหนจรงเหนจง ศรทธากเพมพนขน ความเชอความมนใจกแนนแฟนยงขน ศรทธานจะมากขนจนถงระดบสงสด เรยกวาเปน อจลศรทธา คอ ศรทธาทไมหวนไหว

ทานบอกวา พระโสดาบนเปนบคคลทมอจลศรทธา คอศรทธาทไมหวนไหว นเปนขนสงสดของความมศรทธา เมอศรทธาถงขนสงสดแลว กเปนการเขาถงความเปนอรยบคคลชนตน ตอจากนนกเจรญกาวหนาตอไปอกโดยศรทธานนน าไปสปญญา จนกระทงในทสดกไมตองอาศยศรทธาอกตอไป เรยกวาอยเหนอศรทธา ตอนนนกจะเปนขนของพระอรหนต แตเบองตนน ในระดบแหงการปฏบตของอรยชนทวไป กจทถอเปนส าคญกคอการท าศรทธาใหเจรญเพมพนขน เพราะฉะนน ทานจงใหดวา ศรทธา

๑๒ คตธรรมแหงชวต

ความเชอความมนใจในคณธรรม ในความดงาม ในคณพระรตนตรยน เจรญเพมพนขนหรอไม ถาหากไดพจารณาดตวเองแลว มองเหนวามศรทธาเกดขนในใจบอยๆ จตใจผองใส จตใจเอบอมดวยศรทธา และมศรทธาทมนคงเพมขน กแสดงวามความเจรญอยางอรยชนขนทหนง

ตอไปขอทสอง คอ ศล ศลนนกคอปกตของกายวาจา หมายถงการส ารวมกายวาจาใหอยในสจรต คอความประพฤตทดงาม ความประพฤตทดงาม หรอการส ารวมกายวาจาอยในสจรตคออะไร ก คอกายวาจาทไมกอความเดอดรอนแกใครๆ ไมเบยดเบยนผ อน การทกายวาจาของเราอยในความสงบเรยบรอย ไมเบยดเบยนกอความเดอดรอนแกผ อนนเปนศล จะเหนงายๆ วา หลกศลเบองตน กคอการทวา บคคลแตละคนอยเปนปกตรวมกบผ อน ไมใชกายวาจาของตนน ไปท าใหเกดความเดอดรอนแกผ อน

เรมตงแตไมกอความเดอดรอน แกชวตรางกายของเขา ไมเบยดเบยนท ารายชวตรางกายของเขา กคอศลขอเวนปาณาตบาต

ล าดบตอไป ไมเบยดเบยนท ารายเขาในเรองกรรมสทธในทรพยสนตางๆ กเปนศลทเรยกวาเวนจากอทนนาทาน

ล าดบท ๓ ไมท ารายเบยดเบยนเขาในเรองของรกของหวง โดยไมละเมดตอคครองของเขา กเปนศลขอเวนจากกาเมสมจฉาจาร

ล าดบท ๔ ไมใชวาจาเบยดเบยนท ารายผ อน เชน ไมตดรอนผลประโยชนของเขาดวยค าเทจ หรอไปหลอกลวงใหเขาเสยผลประโยชน หรอท าใหเกดโทษเกดภยตอชวตของเขา กเปนศลขอเวนจากมสาวาท

การเกดเปนทกข เกดดเปนสข ๑๓

ล าดบท ๕ คนทขาดสตเนองจากมนเมา คมสตไมได อาจท ารายเบยดเบยนผ อนไดทกอยาง แมกระทงอบตเหต เชนรถชนกน กอความเดอดรอนแกสงคมไดมาก ทานจงใหงดเวนจากการดมสราและของมนเมาตางๆ แลวจดเปนศลขอทเรยกวาเวนจากสราเมรย

การประพฤตตนอยางทกลาวมาทงหาขอน คอการส ารวมกายวาจาใหเปนปกตขนเบองตนหรอทวไป ถาหากเวนจากการเบยดเบยนทวไปไดแลว กเปนพนฐานส าหรบชวตและสงคมทดงาม ตอจากนนทานกใหประพฤตศลทยงขนไปอก ศลทยงขนไปกคอ การฝกกายวาจานนใหประณตยงขน กายวาจาทไมเบยดเบยนคนอน กมความประณตชนหนงแลว แตทานยงตองการใหประณตยงขนไปอก ใหกายวาจามความประณตขนไป เพอจะไดเปนเครองฝกจตไปดวย จะเหนวาคนทส ารวมกายวาจาใหประณต ใหสงบเรยบรอยนน จะตองใชก าลงใจดวย ท าใหตองมการฝกฝนจตใจของตนเอง เราจงอาศยการฝกทางกายวาจานมาเปนเครองอปกรณในการฝกจตใจของเราในเบองตน เพราะฉะนน เราจงมวฒนธรรมขนบธรรมเนยมประเพณตางๆ เชน การส ารวมกายวาจาในพธกรรมตางๆ การปฏบตตามระเบยบในพธ และการฝกมารยาทเปนตน อนนกเปนเรองของศลทงสน ขอวตรปฏบตตางๆ อยางเรองของพระทเรยกวา เสขยวตร ซงเปนการฝกในเรองขนบธรรมเนยม เชนวาจะฉนอาหารควรจะฉนอยางไรใหเรยบรอย ใหนาด ใหงดงาม ใหสะอาดอะไรตางๆ มารยาทในการเดน ในการนง ในการกระท าการเคลอนไหวตางๆ น ลวนแตเปนเรองของการ

๑๔ คตธรรมแหงชวต

ฝกกายวาจาใหประณตยงขนทงนน ขอวตรปฏบตเหลานเมอแพรกระจายออกมาในหมญาตโยม กกลายเปนขนบธรรมเนยมตางๆ ซงรวมแลวกเปนเรองของศลนนเอง

ศล ๘ กเหมอนกน กเปนการฝกกายวาจาใหประณตยงขน ใหเปนพนฐานของการฝกจต เมอเรามศลหา เรากไมเบยดเบยนใครอยแลว พอมาถงศลแปดจะเหนวามนไมใชเ รองของการเบยดเบยนใครเลย แตเปนเรองของการฝกกายวาจาของตวเอง เชน การงดเวนจากการรบประทานอาหารในยามวกาล หรอการเวนจากการทดทรงของหอม เครองลบไล ดอกไม และของทท าใหเกดความสวยงามทงหลาย เวนจากการตบแตงรางกาย และการฟอนร าขบรองเลนดนตร ตลอดจนการนอนการนงบนทนอนทนงสงใหญ อะไรตางๆ เหลานเปนเรองของการฝกในทางกายวาจาใหประณตยงขนหรอขดเกลามากขน เพอเปนพนฐานของการฝกจตใจนนเอง เพราะฉะนน ศลจงน าไปสสมาธ พระพทธเจาทรงสอนใหเรามความเจรญในศล ศลกเลยมาเปนหลกอรยวฒ หรอหลกวดความเจรญของอรยชนประการทสอง

รวมความวา ขอปฏบตตางๆ จ าพวกทไดกลาวมานน เปนเรองศลทงในแงทวา ส ารวมกายวาจาใหเปนปกตไมเบยดเบยนใคร และในแงฝกกายวาจาใหประณตยงๆ ขนไป เมอเราประพฤตกายวาจาไดดแลว คราวใดระลกถงความบรสทธสะอาดในการบ าเพญศล กจะเกดความไมเดอดรอนใจ จะเกดความปตความอมใจ และความอมใจนนกน าไปสความสข และน าไปสสมาธ เปนพนฐานของการฝกจตยงๆ ขนไปดวย เพราะฉะนน ไมวาจะเปนผล

การเกดเปนทกข เกดดเปนสข ๑๕

ของการฝกในเรองศลกตาม หรอตวการฝกในศลนนเองกตาม กลวนแตเปนเรองของการท าจตใจใหงอกงาม ท าใหเกดสมาธไดทงสน นเปนขอทสอง เรยกวา ศล

ตอไปขอทสาม ทานใหดท สตะ สตะคอความรหรอสงทไดยนไดฟง สงทไดยนไดฟงน อาจจะเปนความรทวไป อยางชาวโลก เชน ความรขาวสารขอมลตางๆ และการร าเรยนวชาการทงหลาย คนเราจะด าเนนชวตอยในโลกนไดจะตองเลาเรยน อยางนอยกมความรทรบฟงจากพอแม จากทานผ ใหญหรอคนรนกอน เพอใหรจกวาจะด าเนนชวตอยางไร จะท าอะไรอยางไร ถาไมมสตะกท าอะไรไมเปน หรอมาเรมตนเปนคนปากนใหม แตนนกเปนสวนหนง

ส าหรบพทธศาสนกชน สตะมความหมายรวมไปถงค าสอนของพระพทธเจาดวย ควรตรวจสอบตวเองวา เรามความรหลกการและขอธรรมตางๆ ในค าสอนของพระพทธเจาแคไหนเพยงใด เมอเราเรมเขามาสการปฏบตธรรมแลว กควรจะรจกเนอหาสาระในพระธรรมค าสอนมากยงขน เชน รวาหลกธรรมทจะน ามาใชปฏบตคออะไร มความหมายวาอยางไร มประโยชนอยางไร สมพนธกบขอธรรมอนๆ อะไรบาง ในแงไหนอยางไร จะน าไปสผลอะไร มวธปฏบตทถกตองอยางไร ทางเขว ทางพลาด และโทษของการปฏบตผดเปนอยางไร เปนตน ดงนน ถาเราจะกาวหนาไปสการปฏบตมากขน เรากตองมสตะมากขน เพราะถาไมมสตะคอไมร กไมสามารถปฏบตตอไปได สตะนอาจจะอาศยครอาจารยมาชวยกลาวสอนให มาบอกเลาถายทอดความรให แตวาโดยหลกการ ก คอ จะตองมความรความเขาใจในหลกธรรมค าสอนของ

๑๖ คตธรรมแหงชวต

พระพทธเจามากขน ซงจะเปนพนฐานในการปฏบตใหกาวหนายงๆ ขนไป อนนเรยกวาสตะ จดเปนเครองวดอยางหนง ใหดวา เมอเรามาปฏบตธรรมนน เราไดมความรละเอยดลกลงไปในหลกธรรมมากขนแคไหน เพยงใด มสตะมากขนไหม นเปนประการทสาม

ตอไปประการทส คอ จาคะ จาคะ แปลวา ความสละ หมายความวาสละความยดตด จตใจนไปยดตดถอมนผกพนกบสงตางๆ ความยดตดของคนเรานนทมองเหนงายๆ กคอความยดตดผกพนในวตถสงของตางๆ ทเราสรางข นมา เพอเปนเครองอ านวยความสะดวกในการด าเนนชวต ตามความมงหมายเดมนน สงเหลานเราสรางขนมาเพอทจะชวยใหชวตด ารงอยดวยด แตพอสรางขนมาแลว กเกดความมขน พอมการมขน กมการเปนเจาของ พอมการเปนเจาของ กเกดมความยดมความส าคญม นหมายผกพนตดตว พอมความยดตด กมความหวง มความหวง มความกงวล แลวสงเหลานน นอกจากจะท าใหเกดความสะดวกในการด าเนนชวต กจะน าความทกขมาใหดวย เพราะท าใหเกดความรสกหวงกงวลเปนอยางนอย แลวกท าใหเกดความเศราเสยใจเมอมการแตกสลายเปนตน อนนจงเปนขอทตองแกไข คอจะท าอยางไรใหสงทเกดมขนมาชวยตวเรานน อ านวยแตผลด ท าใหเกดความสะดวกสบายในการด าเนนชวต แตไมเกดโทษแกชวตจตใจของเรา

การทสงทเราสรางสรรค ท าใหเกดมขนมาแลว จะไมเกดโทษ กตองอาศยการรจกท าใจ ไมใหมความยดตดผกพนมากเกนไป โดยรเทาทนความจรงทสงเหลานนมนจะตองเปนของมน

การเกดเปนทกข เกดดเปนสข ๑๗

ตามธรรมดา ระลกถงความมงหมายเดมในการทเราสรางหรอมสงเหลานนๆ และฝกตนในทางทจะไมยดตด ดวยเหตนในทางพระพทธศาสนา ทานจงสอนหลายแงหลายอยาง เรมตงแตใหรจกสละสงของ มการให มการเผอแผ แบงปนดวยทาน

การสละสงของใหแกผ อนเรยกวา ทาน ซงมทงการถวายทานแกพระสงฆ การใหทานแกบคคลผ ยากไรทตองการความชวยเหลอ การบรจาคเพอสงเสรมสนบสนนบคคลหรอกจการทท าความดงามบ าเพญประโยชน และการสละใหปนกนในหมญาตมตรหรอคนทเสมอกน เพยงเพอผกน าใจตงไมตร สวนในดานจตใจของตนเอง เมอเผอแผไปแลวกมความสขจากการให

คนเรานน ตามปกตเมอเรมแรกกจะมความสขจากการไดกอน เราไดของ สรางสงของขนมาได หรอใครให ไดมาเปนของตว เรากมความสข ตอมาจตใจเจรญขน เราจะรจกความสขจากการให แตการใหจะท าใหเกดความสขได กตองมความพรอมใจทจะให จตใจทพรอมจะใหคอจตใจอยางไร กคอจตใจทมความรก มความปรารถนาด หรอมเมตตา พอแมรกลก มเมตตาตอลก จงมจตใจทพรอมทจะใหแกลก เมอใหแกลก พอแมกมความสขในการให ทงๆ ทของนนถกสละออกไป แตแทนทจะเสยดายกไมเสยดาย แทนทจะทกขกไมทกข กลบมความสขขนมาแทน แตถาไมมคณธรรมในใจ ไมมเมตตา กมความเสยดายของ เวลาใหกฝนใจแลวกมความทกข เพราะฉะนน จะทกขหรอจะสขกอยทใจของเราเอง

คนทฝกฝนพฒนาจตใจขนมาแลว กสามารถใหไดโดยมความสข เพราะเมอแผเมตตากรณาใหกวางขวางออกไป ท าใจ

๑๘ คตธรรมแหงชวต

ของตนใหประกอบดวยเมตตากรณาตอคนอนเพมจ านวนมากยงขน กจะท าใหการใหกลายเปนความสขมากขนบอยขน ยงมเมตตากรณากวางขวางออกไปเทาใด กยงมความสขจากการใหไดมากเทานน ยง รกเพอนมนษย ยงรกคนอนไ ดมากเทาใด ก ยงไดความสขจากการใหและการไมตองเอามากขนเทานน จนกระทงเขาถงพทธพจนทวา “ผใหความสข กไดความสข” ทงหมดนกอยทท าใจเปน ซงเปนหลกปฏบตอยางหนง ทท าใหส าเรจหนาทของจาคะอยางในกรณน เมตตากรณากเปนธรรมส าคญทชวยหนนจาคะใหเกดขน ดงนน จงจะตองฝกตนวา ท าอยางไรเราจะมความพรอมทจะให ทจะสละ มความไมยดตดในสงทงหลาย การมจาคะจงเปนเครองส ารวจจตใจของตนเองอยางหนงวา เจรญในธรรมแคไหน ดวาเวลานเรามจาคะ มความสละ มความไมยดตดในสงทงหลายเพมขนไหม สามารถอยไดโดยมความสขดวยใจของตนเอง โดยไมตองไดไมตองเอาแคไหน มความสขจากการใหหรอการสละไดแคไหน ตลอดกระทงวา สามารถอยเปนสขไดหรอไมแคไหน เมอไมไดหรอแมแตเมอตองสญเสยอะไรไป

บางคนมความพงพาสงภายนอกมาก ถาไมมสงภายนอกแลวกหาความสขไมได พอพฒนาจตใจขนไปแลว กมความสขแมดวยใจของตนเอง ล าพงใจของตวเรา เราอยกบใจของตวเองได มความสขได อนนกจะเปนการพงตนเองได ถาเราไมสามารถมความสขดวยใจของตนเอง เรากตองพงสงภายนอก ความสขของเรากฝากไวกบสงภายนอก สงขางนอกเปนอยางไรเรากเปนไปตามนน จตใจของเรากแปรปรวนไปตาม ทานเรยกวา มความสข

การเกดเปนทกข เกดดเปนสข ๑๙

ความทกขขนกบปจจยภายนอก แตเมอมจาคะมากขน จตใจคลายความยดตดผกพน มความเขาใจในสงทงหลายตามความเปนจรงแลว กอยกบใจของตวเองได มความสขดวยใจของตวเอง เปนอสระ ไมข นตอ สงภายนอก เปนไทแกตว ทานเรยกวา พงตนเองได อยางแทจรง อนนก เปนความเจรญในธรรมอกประการหนง ทเรยกวา จาคะ ทานจงใหส ารวจวาเรามจาคะ คอความสละได ความไมยดตดผกพนในสงทงหลายเจรญขนในใจแคไหนเพยงใด

ตอไปประการสดทายกคอ ปญญา ปญญา คอ ความรความเขาใจในสงทงหลายตามความเปนจรง จะเหนไดวา ตอนน เรามเรองความรขนมาแลวสองขอ คอ ขอสาม สตะกเปนความร ขอหา ปญญากเปนความร ความรสองอยางนตางกนอยางไร สตะกเปนความร แตเปนความรทเราสดบตรบฟงมาจากผ อน เปนถอยค าของทานผ อนพดใหเราฟง อาจารยถายทอดวชาให หรอแมแตไปอานหนงสอ กไดขอมลความรทถายทอดมาจากคนอน อนนเปนความรของผ อนทเรารบเอาเขามา ยงไมเปนของเรา ทน ถาเรารเขาใจในสงทรบมา หรอไดสดบตรบฟงมา ความรทเปนความเขาใจของตวเองกเกดขนใหม ความรนนแหละเปนปญญา

บางคนมสตะมาก เลาเรยนทรงจ าสงตางๆ ไดมากมาย แตมปญญานอย คอ ไมรไมเขาใจสงทไดสดบเลาเรยนมานน กไมเกดประโยชนแทจรง เหมอนไดอปกรณบางอยางมา แตไมรวาอปกรณนนเปนอยางไร มคณคาอยางไร จะใชอยางไร กไดประโยชนนอย บางทกเกดโทษดวย เพราะฉะนนพระพทธเจาจงสอนเนนวา

๒๐ คตธรรมแหงชวต

นอกจากจะมสตะแลว ตองมปญญาดวย ทานวา ปญ.ญา สตวนจฉน แปลวา ปญญาเปนเครองวนจฉยสตะ คอ ความรทเขามานนเปนขอมลดบ เปนของดบ ยงไมรวาเปนอยางไร มคณคาอยางไร จะเอาไปใชอยางไร ถาคนไมมปญญา ความรนนกเอามากองไวเฉยๆ ไม รวา จะเอาไปใชประโยชนไดอยางไร แตคนทมปญญาจะสามารถวนจฉยได เลอกเฟนไดวา อนนเปนขอมลเปนความรทใชประโยชนเพอการนน เอาไปใชท าอยางนนๆ ได ถาเราจะท าอะไรใหส าเรจสกอยางหนง จะตองเอาความรนไปใชไปท าอยางไร ไปดดแปลงอยางไร เอาความรนนไปยกเยองใชงานท าการแกไขปญหา จดท าสงตางๆ ใหส าเรจผลตามตองการได ความรทเขาใจสงทงหลายตามความเปนจรง ความรทสามารถสบสาวหาเหตปจจยของสงตางๆ ความรทสามารถคดพจารณาวนจฉยได เลอกเฟนกลนกรองได เชอมโยงประสานได ท าใหเอาสตะหรอขอมลขาวสารวชาการตางๆ ไปใชงาน สามารถจดสรรจดการด าเนนการท าสงตางๆ ใหส าเรจได ความรอยางน เรยกวา ปญญา

ปญญาเปนสงส าคญ เปนตวควบคมทงหมด ควบคมตงแตศรทธามาจนถงจาคะ จะรวาอะไรควรเชอไมควรเชอ กตองอาศยปญญา จะประพฤตศลไดถกตอง กตองมปญญาก ากบวา ทเราประพฤตปฏบตอย น เ พออะไร ตอนนเราควรจะฝกฝนตนอยางไรดวยศลนน ส าหรบสตะกมความสมพนธทชดเจนอยแลววาตองอาศยปญญาเปนเครองวนจฉย และน าไปใชใหถกตองใหเปนประโยชน จาคะกเชนเดยวกน เพราะมปญญาจงท าใหเราสามารถมจาคะ ไมยดตดถอมนในสงทงหลาย กลาวคอ ในขนสงสดเมอร

การเกดเปนทกข เกดดเปนสข ๒๑

เขาใจเทาทนสงขาร รเทาทนโลกและชวตตามความเปนจรง จงจะท าใหจตใจหลดพนเปนอสระ ไมยดตดผกพนในสงทงหลาย มจาคะทแทจรง ปญญาทานจงจดไวเปนขอสดทาย เพราะเปนตวคมทงหมด

ปญญาน กเปนขอธรรมส าหรบวดความเจรญของชาวพทธอกอยางหนง คอใหตรวจดตงแตขนตนๆ วา เรามปญญา ความรความเขาใจในธรรมทไดเลาเรยนมา แคไหนเพยงใด สตะคอความรจดจ าหลกธรรมทไดเลาเรยนมา ปญญาคอความเขาใจแทงตลอดในหลกธรรมทเลาเรยนมานน ทงสองอยางนประกอบกน ถาสตะมากขน แลวปญญาเจรญไปดวย สตะนนกเกดเปนประโยชน แตถาเลาเรยนสตะ เรยนหลกธรรมมา แตไมมปญญา หลกธรรมทเลาเรยนมาเปนสตะนนกไมเกดผล ไมเกดประโยชนเทาทควร ตลอดจนตรวจดปญญาทรเขาใจสงขาร รเขาใจเทาทนโลกและชวตตามความเปนจรง โดยมองเหนธรรมดาของความเปนไปตามเหตปจจย และรจกทจะท าตามเหตปจจย ไมใชท าตามใจอยาก เปนตน เพราะฉะนน ทานจงใหมปญญาเปนหลกประการส าคญ ทจะน าชาวพทธใหกาวหนาไปในการปฏบต

เมอรวมแลว กมหลกธรรม ๕ ขอทจะตองตรวจดวา เปนสงทไดเกดมขนในจตใจของเราอยเรอยๆ หรอไม ขอใหธรรมเหลาน เกดมขนในใจอยเสมอ และใหเกดมากขนบอยขน ยงเกดบอยเทาไรกยงเจรญงอกงามเทานน นนแหละคอความเจรญงอกงามในการปฏบตธรรม

๒๒ คตธรรมแหงชวต

ทกลาวมานน เปนธรรมหมวดหนงทพระพทธเจาตรสไว ส าหรบใชวดความเจรญของชาวพทธ นอกจากนแลวทานยงมหลกอนๆ ส าหรบวดอก อาตมภาพจะพดถงไวอกสกหมวดหนง กลาวคอธรรมทงหลายเทาทเราจะรได เมอจดประเภทแลว จะมอยสพวกดวยกน

ธรรมพวกทหนงคอ ธรรมประเภททจะตองรวาอะไรเปนอะไร ทานเรยกวา ธรรมทควรก าหนดร ซงเราตองรจก เชนโลกและชวตน หรอสงขารทงหลาย หรอ รป เวทนา สญญา ส งขาร วญญาณ เหลาน เปนสงทเราจะตองรจกตามสภาพของมน รวาอะไรเปนอะไร ธรรมในหมวดนทานเรยกวา ปรญไญยธรรม ธรรมทควรก าหนดร คอรตามทมนเปนของมน เรยกเปนศพทแทๆ เฉพาะตวหลกวา ปรญญา ปรญญากคอ การก าหนดรเทาทนตามทมนเปนจรง

ตอไป ธรรมพวกทสอง คอธรรมทจะตองก าจด ตองแกไข เชน กเลสตางๆ อวชชา ตณหา อปาทาน หรอวา โลภะ โทสะ โมหะ ตณหา มานะ ทฏฐ อะไรพวกน จดเปนธรรมเหมอนกน แตเปนอกศลธรรม เปนธรรมประเภททตองละ ตองแกไข ตองก าจด พวกนทานจดเปนประเภททสอง เรยกวา ปหาตพพธรรม เฉพาะตวหลกแทๆ คอ ปหานะ แปลวา การละหรอก าจด

ตอไปอก ธรรมพวกทสามคอ ธรรมทเราควรประจกษแจง ควรจะเขาถง หรอควรจะบรรล เชน ความสงบของจตใจทเรยกวาสนต ความสะอาด ความสวาง ความผองใส ความบรสทธ ความปราศจากธลมลทนของจตใจ ความไรเศราไรโศกอะไรตางๆ เหลาน

การเกดเปนทกข เกดดเปนสข ๒๓

เปนธรรมทควรบรรลหรอควรเขาถง เรยกวาเปน สจฉกาตพพธรรม เปนประเภททสาม ตวหลกแทๆ คอ สจฉกรยา แปลวา การท าใหประจกษแจง

สดทาย ธรรมพวกทส คอธรรมทควรปฏบต ควรเอามาใช เอามาลงมอท า เชน ศล สมาธ ปญญา เปนตน ธรรมประเภทน เปนธรรมทเราควรเอามาใช เอามาปฏบต เอามาลงมอท า เปนภาคปฏบต และเปนวธการ เรยกวา ภาเวตพพธรรม แปลวา ธรรมทควรเจรญ คอ ควรพฒนา หรอท าใหมท าใหเปนเพมขนๆ ตวหลกแทๆ คอ ภาวนา แปลวา การเจรญ การพฒนา หรอการลงมอปฏบต

ตกลงวา ธรรมนนมสหมวดดวยกน ในเวลาทพทธศาสนกชนพจารณาเกยวกบเรองการปฏบตธรรมนน ทานใหดใหครบวา ธรรมทควรรจกตามความเปนจรง เรารจกหรอยง เรารจกแคไหน ธรรมทควรแกไขควรก าจด เราไดก าจดหรอไดละไปแลวแคไหนเพยงใด ธรรมทควรเขาถงหรอควรบรรล เราไดบรรลหรอเขาถงแลวแคไหนเพยงใด ธรรมทควรใชปฏบตเอามาลงมอท า เราไดลงมอท าไปแคไหน ถาจดธรรมเปนหมวดๆ อยางนถก เราจะวดผลไดดทเดยว จะไมเกดความสบสน พอจดธรรมเขาเปนหมวดเปนชดอยางนแ ลวสบาย คอมหลกในการพจารณาตวเองวา ไ ดเจรญกาวหนาในธรรมสกแคไหน

เปนอนวา หลกการอยางหนงในการตรวจสอบตนเอง คอใหส ารวจตรวจด หรอวดผลตนเองวา

๒๔ คตธรรมแหงชวต

๑. ปรญไญยธรรม ธรรมทควรรจกตามเปนจรง โดยเฉพาะกายและใจของเรา ทเรยกวาขนธ ๕ รวมถงโลกและชวตทงหมดน เรารจกมองและเขาใจดวยความรเทาทนตามเปนจรงหรอไม

๒. ปหาตพพธรรม ธรรมทควรละ ควรก าจด เชน ความโลภ ความโกรธ ความหลง เราไดก าจด ไดลดละ ไดแกไขไปแลวแคไหนเพยงใด

๓. สจฉกาตพพธรรม ธรรมทควรเขาถง ควรบรรล ควรท าใหประจกษแจงขนมา เชน ความสงบ ความเบกบานผองใส ความเปนอสระ ความเปนสขไรทกข ความปลอดโปรงโลงเบา เราไดเขาถงประจกษแจงไปแลวแคไหนเพยงใด

๔. ภาเวตพพธรรม ธรรมทเปนตวการปฏบต คอ ทาน ศล ภาวนา หรอ ศล สมาธ ปญญา หรอแยกเปนเรองๆ เชน จตตภาวนา วปสสนาภาวนา หรอแยกเปนอยางๆ เชน เมตตา กรณา ความมสต ความเพยร ความอดทน เปนตน เราไดเอามาใชไดปฏบตไปแลวแคไหนเพยงใด

นเปนหลกส าหรบพทธศาสนกชน ซงขอกลาวไวอยางกวางๆ ทสด เมอท าไดอยางน เราจะมหลกมเกณฑในการปฏบตธรรมใหไดผลมากขน

ในวนน เทาทอาตมภาพไดกลาวมาทงหมดนน กเปนเรองทสมพนธกบการเกด กลาวคอ ในการเกดของชวตนน เราตองการใหมความเจรญกาวหนาสบตอไป ความเจรญกาวหนานนมสอง

การเกดเปนทกข เกดดเปนสข ๒๕

ดาน เพราะวาชวตของเราประกอบไปดวยองครวมสองสวน คอ กายกบใจ ความเจรญดานทหนง กคอดานกาย ซงอาศยปจจยส โดยเฉพาะอาหารเปนเครองบ ารงเลยงท าใหเจรญเตบโตตอมา แตอกดานหนงคอดานจตใจ กจะตองมความเจรญงอกงามเหมอนกน จตใจกมการเกดอยตลอดเวลา เมอเขาสการปฏบตตามหลกพระพทธศาสนา การเกดของจตใจนนจะตองใหมความหมายเปนการท าใหกศลธรรมเกดมขนในใจ ท าใหจตใจแตละขณะทเกดขนคอในขณะจตหนงๆ นมกศลธรรมเกดขน ถาท าไดอยางนกจะเปนความเจรญงอกงามของจตใจ เมอไดความเจรญงอกงามของรางกายและของจตใจครบทงสองประการ กจะเปนชวตทสมบรณ

โดยเฉพาะ ในระยะซงชวตเจรญงอกงามมากขนนน เราจะเหนไดวา ในสวนของรางกายจะมการเสอมโทรมได ยงในระยะปลายแลวยงมความเสอมมองเหนชดมากขน แตสงททกทานจะท าไดกคอดานจต ดานจตนเราสามารถท าใหเจรญงอกงามมากขนๆ โดยไมเ สอม เพราะฉะนน เมอชวตเจรญขน กควรจะเนนใหความส าคญแกการทจะบ ารงจตใจ ใหเจรญงอกงามมากยงขน เพราะความเจรญงอกงามของจตใจจะท าใหชวตนเปนชวตทมคา มความหมายทแทจรง แมวารางกายจะเปลยนแปรเสอมโทรมไปตามธรรมดาของธรรมชาต เปนไปตามหลกของพระไตรลกษณ แตจตใจทเปนไปตามพระไตรลกษณเหมอนกนนนแหละ กลบเจรญงอกงาม เปนความเปลยนแปรไปในทางทดงาม คอ ในขณะทรางกายเปลยนแปรไปในทางเสอมโทรม แตจตใจกลบแปรเปลยนไปในทางทเจรญงอกงามยงขน เปนความเปนไปตามพระ

๒๖ คตธรรมแหงชวต

ไตรลกษณ แตเปนพระไตรลกษณในทางทวา เจรญงอกงามดวยกศลธรรม ยงมกศลธรรมเกดบอยขน กงอกงามมากยงขน แลวกจะมความสขทแทจรง เพราะเปนความสขทอสระ ไมขนตอสงปรงแตงภายนอก และกจะเปนชวตทมคณคาอยางแทจรง ดง ทพระพทธเจาตรสเรยกวา เปน อโมฆชวต คอชวตทไมวางเปลา เพราะมสงดงามล าคา คอ กศลธรรมเกดขนอยตลอดเวลา

วนนอาตมภาพขออนโมทนา คณโยมเกสร ซงไดปรารภวนอนเปนมงคล คอวนอายครบ ๖๐ ป ทในโลกเรานยมถอกนวา เปนระยะกาลเหมาะสมทจะเฉลมฉลองท าบญท ากศลครงส าคญ แลวจดพธท าบญครงนขน ซงแทจรงแลวการท าบญท ากศลทจดเปนพธน กเปนอบาย เพอท าใหกศลธรรมเกดมขนนนเอง เมอกศลธรรมเกดมขนแลว กเปนความงอกงามและเปนความสขของชวต อาตมภาพจงขอตงจตตงใจเปนกลยาณฉนทะ รวมอนโมทนา เพอสงเสรมสนบสนนใหคณโยมเจรญงอกงาม ดวยกศลธรรมเพมพนยงๆ ขนไป และในโอกาสอนเปนสรมงคลน กขออางองคณพระศรรตนตรย อวยชยใหพร รตนตตยานภาเวน รตนตตยเตชสา ดวยอานภาพคณพระพทธเจา คณพระธรรม และคณพระสงฆ พรอมดวยบญกศลทคณโยมไดบ าเพญแลว จงเปนเครองอภบาลรกษาใหคณโยม พรอมทงญาตมตร เจรญดวยจตรพธพรชย เจรญงอกงาม และรมเยนเปนสขในธรรมของพระสมมาสมพทธเจา ตลอดกาลนาน

แก

ธรรมะส าหรบผสงอาย

ธรรมะส าหรบผสงอาย

ขอเจรญพร ทานผเขารวมสมมนาทกทาน

ทมาวนน ทางทานผจดใหมาพดเรองธรรมส าหรบผสงอาย ถอวาเปนสวนหนงของการสมมนาเกยวกบการเตรยมตวกอนเกษยณอายราชการ

การเกษยณอายราชการ เปนเรองของความเปลยนแปลงอยางหนงในชวต ส าหรบทานเจาของอายเองยอมรสกวาเปนการเปลยนแปลงทส าคญมาก อยางไรกตาม ถาเรามองแคเ ปนการเปลยนแปลงกไมเปนไร แตบางทานมองเปนการสนสด ถามองเปนการสนสดกจะท าใหรสกวาเปนการสญเสยแลวกไมสบายใจ ดงทปรากฏบอยๆ วา ผ ทเกษยณอายหลายทานมความรสกวาตวเองมาถงเวลาทหมดสนต าแหนง ฐานะ เกยรตยศ อ านาจ และการไดรบความเคารพนบถอตางๆ แลวกวาเหว เหงา สนหวง หรอทอแทใจ การมองอยางนน ทจรงนาจะไมถก ความจรงการเกษยณอายราชการไมใชเปนความสนสดหรอความสญเสย แตเปนเพยงความเปลยนแปลง

ค าบรรยายพเศษ ในการสมมนา เรอง การเตรยมตวกอนเกษยณอายราชการ จดโดยสภาผสงอายแหงประเทศไทย ณ วนท ๒๔ สงหาคม ๒๕๓๘

๓๐ คตธรรมแหงชวต

ความเปลยนแปลง คอ การยายจากภาวะหนงไปสอกภาวะหนง โดยททงสองภาวะนนตางกมขอดดวยกน และกมขอเสยดวยกน ซงโดยมากจะเปนอยางนน แตอาจจะเปนไปไดวาในบางกรณเปนการเปลยนแปลงจากภาวะทด ไปสภาวะทไมด และในบางกรณกเปนการเปลยนแปลงจากภาวะทไมด ไปสภาวะทด แตโดยทวไปจะเปนการเปลยนแปลงซงภาวะทงสองนนตางกมขอดและขอดอยดวยกน

นอกจากนน ขอดและขอดอย กไมเปนสงแนนอนตายตว ขอดถาไมรจกใชหรอปฏบตไมเปน กอาจกลายเปนขอเสย ขอดอยถาใชเปนปฏบตถก กกลายเปนคณประโยชนไป

เลกงานเกา พบโอกาสใหม

ส าหรบการเปลยนแปลงทเรยกวาการเกษยณอายราชการน ทงภาวะเดมทจะออกไปและภาวะใหมทจะยายเขาไป ทงสองฝายตางกมขอด ตางกมขอดอย การอยในราชการกเปนชวตทไดท างานท าการ ท าคณประโยชนแกสงคมประเทศชาต และอาจจะพวงมาดวยเกยรต ดวยฐานะอะไรตางๆ นนกเปนสวนด พรอมกนนนมนกมสวนดอยซงบางทเราอาจจะไมไดมอง อยางนอยกมสภาพการด าเนนชวตทจ ากดตวเองอยในขอบเขตหนง เมอเราเปลยนไปสภาวะอกอยางหนง ทสนสดการท างานในราชการกไมใชหมายความวาทกอยางจะหมดไป ชวตกยงมอยเหมอนกบทจะเกดมโอกาสใหมๆ ขนดวย สงทดบางอยางทเราไมมโอกาสท า

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๓๑

ไมมโอกาสไดในเวลาทยงอยกบงานการนน เราอาจจะไดท าเอาในตอนน จงกลายเปนวาการเปลยนแปลงทเรยกวาเกษยณอายนน อาจจะเปนการยายไปสสภาพชวตทดยงกวาเดม หรอแมจะไมดกวาแตถาเรารจกใช กเปนประโยชน จงตองถอวาเปนโอกาสและเปนประโยชนมากดวย

ขอใหมองงายๆ อยางนอยหลายทานเมออยในต าแหนงราชการ เคยมเกยรตยศ มฐานะตางๆ ไปไหน ถาเปนผ ใหญ อยางเปนอธบด เปนผ วาราชการจงหวด พอไปทนนทน กไดรบเกยรต ไดรบยกยอง คนคอยกลกจอ ลอมหนาลอมหลง เสนอตวรบใชอะไรตางๆ พอเกษยณอายราชการ อะไรตางๆ กเปลยนไปแบบฉบพลนทนท แทบจะวาวนรงขนหรออกสปดาหตอมา พอไปในทเกาทเคยไป ไมคอยมใครสนใจ อาจจะไมมใครกลกจอตอนรบ บางทานเมอประสบเขาอยางนเลยเกดความรสกใจฝอหอเหยว สนก าลงใจ เมอตองอยตอไปในภาวะอยางนน ชวตกเหยวเฉา ความเหยวเฉานเปนผลรายตอชวต

ทจรง การทไดประสบภาวะอยางนน ถามองในแงธรรมะ กคอโอกาสทเราจะไดเขาถงความจรงของชวต เราจะไดมาอยกบความจรง และจะไดบอกกบตวเองได วานแหละคอโลกทแทจรง แตกอนนตองสวมหวโขนกนตลอดเวลา ไมไดเหนความจรง หรอไมกปนหนาปนตามาแสดงตอกน แตตอนไปเราจะไดเขามาอยกบความเปนจรงเสยท จะไดพดไดวา ออ นเราเจอแลว ความจรงของชวต

๓๒ คตธรรมแหงชวต

บรรดาสงทงหลายในโลกนไมมอะไรดกวาความจรง พระพทธเจาตรสวา บรรดารสทงหลาย รสแหงความจรงเปนรสทดทสด น าอรอย จะเปนรสเปรยว รสหวาน รสเคม หรอรสอะไรกตาม กสน าจดไมได น าจดบรสทธเปนสงทเราตองการมากทสด แมวาบางครงเราจะตองการน ามรส แตทจรงแลวน าทดทสดกคอน าทจดบรสทธ ซงเปนรสของน าแทๆ นนกคอ รสของสจจะ อนเปนรสของความจรง ความเปนจรงของชวตน ถาเราสมผสไดเมอไรและวางใจถก นนคอชยชนะทแท และเปนความส าเรจทดทสด ผ ใดยงไมถงภาวะนกยงไมปลอดภย และยงไวใจจรงไมได

เพราะฉะนน การทไดพนไปจากโลกแหงการสวมหวโขน มาสโลกแหงความเปนจรง ยอมเปนชวงเวลาทประเสรฐตอนหนง เวลานนมาถงแลว เหลอเพยงวาเราจะปรบใจของเราในการเขาสภาวะนนไดถกตอง โดยมองสถานการณดวยใจทเขาถงความเปนจรงไดหรอไม อาจจะทองไวในใจวาการไดอยกบความจรงเปนโอกาสทดทสดของชวตแลว

เพราะฉะนน เมอมองในแงนจงเปนโอกาสดทวา เราก าลงจะเขาสชวตทเปนจรง มาอยในโลกแหงความเปนจรง และใจทอยกบความเปนจรงกอยดวยปญญา ถาเราอยดวยปญญาเรากสบาย ปลอดโปรงโลงเบาเปนอสระ การมองในแงของความเปนอสระเปนขอด แมแตในดานการด าเนนชวต แตกอนนเมออยในราชการชวตยงกบงานการตางๆ ซงเปนความบบรดตว ทเราตองอยในหลกในเกณฑอะไรบางอยาง หรออยในความสมพนธกบสงแวดลอม กบบคคลแวดลอมทจ าเพาะ ซงเทากบบบเราวาจะตองท าอยางนน

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๓๓

อยางนจนไมเปนตวของตวเอง ตอนนเรากลบเปนอสระมากขน การเปลยนแปลงแบบน อยางนอยกท าใหชวตไดพบความแตกตางหลากหลายแปลกออกไปบาง

จรงอย ชวตทมกฎมเกณฑเปนระเบยบ ลอมรอบดวยความสมพนธกบผ อน กดไปอยางหนง แตอกดานหนงหรออกชวงเวลาหนง เรากตองการความโลง ความโปรง ความเบา ความเปนตวของตวเอง ทไมมใครมายงกบเรามากนก ความเปนตวของตวเองอยางนถามโอกาสได กเปนสงทดและท าใหเกดความสขไดถาใจเราพอใจ แตกถงเวลาทจะเปนอยางนนดวย เพราะเราจะเปนอยางเดมอกกไมไดอยแลว เราไมควรไปปรารถนาในสงทฝนตอความเปนจรง ทงเปนการไดฝกปรบตวปรบใจดวย จงเปนโอกาสของเรา ทจะไดพบกบการเปลยนแปลงอกแบบหนง ซงเปนสภาพชวตทดคนละแง

มองอกแงหนง ทานผ ท างานราชการมานาน เปนผ ไดบ าเพญคณประโยชนแกประเทศชาต ท างานท าการมาแลว หนาททควรท าหรอสงทจะท าใหแกประเทศชาตและสงคม เรากไดท าแลว บดนถงเวลาทเราจะเปนผ เสวยผลบาง จงควรจะมปต และความสข กบคณประโยชนทตนไดบ าเพญไปแลว เรามวแตท างานมาตงนาน เรากยง ไมมเวลาทจะไดชนอกชนใจกบงาน เพราะจตใจเปนหวงเปนกงวลกบการงานทยงไมเสรจ เปนตน

เวลานงานเหลานน เราท าไปแลว ผานพนไปแลว จงควรจะเปนชวงเวลาทเราจะเสวยผล มความอมใจ ปต สขใจกบสงทเรา

๓๔ คตธรรมแหงชวต

ไดท าไป เรยกวาเปนเวลาแหงการเสวยผลสกทหนง แตทส าคญยงกวานน กคอ นอกจากการเกษยณอาย จะเปนความเปลยนแปลง ทเปนโอกาสใหเราเขาไปอยกบโลกแหงความเปนจรงของชวตแลว มนยงเปนโอกาสทชวตของเราจะไดพฒนายงขน เพอเขาถงอะไรบางอยางทชวตของเราควรได แตยงไมได

มองไปขางหนา สจดหมายสงกวาทยงรอ

ชวตของเรานมอะไรหลายอยาง ทสามารถและกควรจะไดประสบหรอไดเขาถงไดบรรลถง การมชวตยงอยกบงานการประจ าวนทเปนหนาทของเราในการชวยเหลอสงคมประเทศชาต กเปนการพฒนาไปดานหนง ท าใหความสามารถหรอศกยภาพของเราปรากฏผลเปนประโยชน แตพรอมกนนนมนกเหมอนกบเปนสงทขดขวางเราเหมอนกน ท าใหเราไมมโอกาสพฒนาชวตอกดานหนง ทเราควรจะไดเจรญหรอเขาถงซงเปนสงทดงาม เปนสงทประเสรฐของชวต ชวตของเราแตละชวตนนยงมอะไรทจะกาวไปใหถงไดอกไกล

พระพทธเจาตรสวา จดหมายหรอประโยชนทชวตควรจะไดนน มหลายชน อยางงายๆ เอาสามชนกแลวกน ไดแก

๑. ประโยชนทตามองเหน เชน ๑.๑ ทรพยสนเงนทอง การพงตนเองไดทางเศรษฐกจ ๑.๒ การยอมรบของสงคม ต าแหนง ฐานะ เกยรตยศ

ตางๆ

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๓๕

๑.๓ ความมรางกายแขงแรง สขภาพด เปนคณสมบตส าคญทอยกบตวเอง ซงถอกนวาเปนลาภอนประเสรฐ ททานสอนวา อาโรคยปรมา ลาภา แปลวา ความไมมโรคหรอสขภาพดน เปนลาภอนประเสรฐ หรอสดยอดแหงลาภ เพราะถารางกายไมดเสยแลว งานการอะไรตางๆ กเสยหมด แมแตความสขทควรจะมกเสวยไมได

๑.๔ ครอบครวทดมความสข กเปนประโยชนเบองตนของชวตทควรจะได

วยทผานมาเปนระยะเวลาทเรามวไปวนกบการแสวงหาประโยชนขนตนทตามองเหน บดนเราท าเราหามนมาแลวพอสมควร ยงมประโยชนทเปนจดหมายสงขนไปทเรายงไมคอยไดท า เพราะฉะนนทานจงบอกวาแคนยงไมพอ เมอประโยชนขนตนมพอสมควรแลว อยกบมนมามากแลว กควรเขาถงประโยชนทสงขนไป คอประโยชนทเลยจากตามองเหน

๒. ประโยชนทเลยจากตามองเหน ทานเรยกวา ประโยชนเบองหนา คอการท าชวตใหมคณคา ท าชวตใหประเสรฐ ใหดงาม ใหมความสขทางจตใจ ไมใชมความสขแตเพยงรางกายหรอภายนอกทมองเหนกนผวเผน

เราเคยมความสขจากวตถทมงหามาบ ารงบ าเรอ มปจจยสพรงพรอม มสงอ านวยความสะดวกสบาย เมอแสวงหามาไดเราก

๓๖ คตธรรมแหงชวต

มความสขไปแบบหนง ความสขในดานรางกายทานกยอมรบวาส าคญในระดบหนง

ตอมาอกดานหนงทลกเขาไปกคอ ความสข ดานจตใจ อยางนอยความรสกวาชวตของเรามคา ไดท าสงทดงามเปนประโยชนแลว พอรสกขนมาอยางน เรากเกดปต มความอมใจ

ความจรงประโยชนสองอยางน อาจจะไปดวยกน คอในชวงระยะเวลาของการแสวงหาประโยชนทตามองเหน เชนเมอหาทรพยสนเ งนทองไปนน ทจรงเรากมกไมไดท าเพยงเ พอประโยชนสวนตว แตเราท าประโยชนแกผ อนพรอมไปดวย โดยมความเสยสละ บ าเพญประโยชนแกสงคม สงเคราะหผ อน แมแตการดแลครอบครวใหลกหลานไดเจรญเตบโตมาอยางดกเปนการท าหนาทตอสงคมอยแ ลว เ มอเราไดท าชวตของเราใหเปนประโยชน ไดท าหนาททเปนการสรางสรรคความดงามแลว เรากมความสขจากความดความงามทไดบ าเพญนน

ทงหมดนเปนประโยชนสขทเลยจากตามองเหน ซงเปนนามธรรมเปนสวนใหญ แตประโยชนขนนแหละทท าใหเรามความภมใจในชวตของเราวา ชวตของเราด าเนนผานมาดวยด มความสจรต และไดใชใหเกดประโยชน มความเกอกลตอสงคม เรยกวาเปนชวตในระดบแหงคณคาและความดงาม

ขนแรกเปนชวตแหงความพรงพรอมทางวตถ จดเปนประโยชนขนทหนง ประโยชนตอมาขนทสองเปนชวตแหงคณคาความดงาม ความสขทางจตใจ ทานบอกวาแคนยงไมพอ ตองมอกขนหนง คอ

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๓๗

๓. ชวตแหงความเปนอสระ ไมผกพน ไมยดตดถอมน ไมตกอยใตอ านาจกระแสความเปลยนแปลงแปรปรวนของโลกและชวต ทเรยกวาโลกธรรม

แมแตคนทถงประโยชนขนทสอง ทเรยกวาชวตแหงคณคาและความดงามนน กยงมความทกขจากความดได ถายงยดถอในความดเรากทกขเพราะความดนนแหละ อนทจรง ทานใหท าความด ไมใชใหยดถอในความด คอใหท าความดเพราะเปนสงทควรจะท า เมอท าไปแลวกใหปลอดโปรงโลงใจวา สงทควรท าเราไดท าแลว ถาท าดวยความรอยางนจตใจของเราจะเปนอสระ แตคนเรามกจะยดตดในความด เสรจแลวเรากอาจจะตองมาคร าครวญรนทดใจวา เราท าดแลว ท าไมคนไมเหนความด ท าไมเขาไมยกยอง ไมสรรเสรญ ท าไมเราไมไดรบผลอยางนนอยางน แลวเรากเสยอกเสยใจเพราะความดอก เพราะฉะนน ความยดตดถอมนในความดจงยงท าใหเกดทกขได และคนเราจงยงมความทกขไดจากความด คนชวกมความทกขจากความชว คนดกยงมโอกาสทกขจากความด แมวาจะเปนความทกขทประณตหนอย

ดวยเหตนจงตองไปถงขนทสาม คอ จตใจเปนอสระ ดวยความรเทาทน เหนความจรงดวยปญญา พอปญญารเทาทนความจรงของโลกและชวต เหนแจงในกระแสของกฎธรรมชาต วาสงทงหลายเปนอนจจง มนไมเทยง มนเปลยนแปลงไปตามเหตปจจยของมน จะใหเปนไปตามใจของเราไมได เราจะไปปรารถนาใหเปนไปตามใจหวงไมได จะใหมนเปนไปอยางไร กตองท าใหตรง

๓๘ คตธรรมแหงชวต

ตามเหตปจจย จะไดแคไหน กเทากบเหตปจจยทเราท าได จะไปยดตดถอมนเอาตามทใจเราอยากใหเปนไมได เราตองอยกบความเปนจรง กท าจตใหเปนอสระ ไมตกอยใตอ านาจของกฎธรรมชาตทผนผวนปรวนแปร โลกธรรมทเรยกวา สงทนาปรารถนา นาชอบใจบาง ไมนาปรารถนา ไมนาชอบใจบาง กเปนไปตามปกตของมน ตามเหตปจจยของมน พอเราวางใจได เรากโลง เรากโปรงสบาย นคอการท าจตใจใหเปนอสระดวยปญญารเทาทน เรยกวาอยอยางมปญญา เหนแจงในความจรง ตอนนเปนประโยชนขนสงสด เปนขนทสาม คอ จดหมายแหงความมจตใจทเปนอสระ

ในบรรดาประโยชนตางๆ ทจะพงเขาถงทงสามขนเหลาน บางทเราท างานท าการยงอย จนไมมโอกาสจะพฒนาชวตใหเขาถงจดหมายทกอยางใหครบถวนสมบรณ ดงนน ถาจะมเวลาทเปนสวนชวงวางของชวตของเราบาง เรากจะไดเอาเวลานนมาใชในการพฒนาชวต เพอเขาถงสงทดงามทเปนประโยชนทเราควรจะไดยงขนไป เชน อยากจะพฒนาสตปญญา เพอรความจรงของโลกและชวต บางทานท างานจนกระทงแมแตจะอานหนงสอกไมมเวลา พอมาถงตอนนเรากมเวลาขนมาบางแลว

เพราะฉะนนจงกลายเปนวา ตอนนเปนโอกาสและเปนโอกาสทดมากๆ ดวย ทวานไมใชวาสวนทผานมาไมด มนดแตเราไดใชมนคมคาแลว เราไดท าไปเตมทแลว พอกนท เราอยาตดอยเลย ถาเราไมเกษยณอาย เราจะตองท ามนตอไป สงอนทเราควรจะไดท ากเลยไมมโอกาสท า เราท าพอแลว ท าใหเขาเตมทแลว ตอนนเราจะหาโอกาสท าอยางอนบาง

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๓๙

ขอใหลองคดดเถด ตอนนเราจะตองวางแผนแลววามอะไรดในชวตทเราควรจะท า ทยงไมไดท า จะไดพฒนาชวตของเราใหถงในตอนน แลวกตองดใจเลยวา ทนถงโอกาสนนแลว เตรยมตวดใจเถด อยาไปมองเรองความหมดสน อยาไปนกถงความสนสด วานหมดแลว ยศ ต าแหนง ฐานะ เกยรต อยาไปมองอยางนนเลย

ทจรงนน สารประโยชนทแทอยในชวตจตใจของเรา มนไมไดขนอยกบอาการของคนทแสดงออกภายนอกทเราเหนผวเผน ถาไปตดอยกบสงเหลานน เราจะเสยเวลาคด เสยสมองเปลาๆ

เพราะฉะนน ตอนนแหละตองเตรยมมองไวเลยวา สงอะไรทดทควรจะท าตอไป ทจะท าใหชวตมคา เปนความดงามทเราควรจะถงแตยงไมถง ถามองหาขนมา ทานอาจจะเหนสงนน พอนกขนมาได ทานจะกลายเปนดใจขนมาทนทวา โอโฮ นเราไดโอกาสแลว จะไดท าอนนเสยท อยางไรกตาม การทจะท าสงมคณคาทวานน หรอจะบรรลถงสงดงามทวาไวขางตน ตองมเวลา หมายความวาจะตองมอายยนอยตอไป

ตออายใหยน พรอมดวยใจกายทแขงแรง

เพราะฉะนน ตอนนอาตมาจงอยากพดถงหลกธรรมหมวดหนงทพระพทธเจาตรสไว ซงเหมาะจรงๆ ทจะเรยกวาเปนธรรมะส าหรบผสงอาย คอ มาพดกนวา ผสงอายท าอยางไรจะใหมอายยน

ถาทานศกษาพทธประว ต จะทราบว าตอนทายๆ พระพทธเจาตรสวา ถาพระองคตองการมอายตลอดกลป พระองค

๔๐ คตธรรมแหงชวต

กอยได แตวากลปในทนหมายถงอายกลป ไมใชหมายความวากลปทยาวถงสนโลกครงหนงๆ อายกลปหมายถงก าหนดอายคอ เวลาทเปนชวงชวตของคนในยคนนๆ เชน ในสมยพระพทธเจากถอวาก าหนดอายคนยาว ๑๐๐ ป น เ รยกวาเปนอายกลป แตพระพทธเจาทรงมพระชนมายเพยง ๘๐ พรรษา กปรนพพาน ทพระองคตรสวา ถาพระองคจะอยใหตลอดอายกลป กอยได กหมายความวา ถาพระองคจะอยใหตลอด ๑๐๐ ปกได แตพระองคทรงเหนวา พระพทธศาสนามรากฐานทหยงลงมนคงพอแลว พทธบรษทพอจะท าหนาทสบตอสงทพระองควางไวไดแลว พระองคกเลยปลงพระชนมายสงขาร ตรสวาตอจากนไปอก ๓ เดอน จะปรนพพาน

ทนทพระองคตรสวา จะอยไดตลอดกลปนน จะอยไดอยางไร พระองคกทรงเฉลยไวดวยวา ตองบ าเพญอทธบาท ๔ อนนเปนหลกส าคญในการทจะท าใหอายยน ทานผปรารถนาจะมอายยน ตองบ าเพญอทธบาท ๔

อทธบาท ๔ น เราเคยไดยนกนในแงวาเปนธรรมทท าใหเกดความส าเรจ อทธบาท แปลวา ทางแหงความส าเรจ หรอธรรมทจะใหถงความส าเรจ ม ๔ ประการ คอ ฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสา

ถาใชกบคนทท างาน กบอกวา ๑. รกงาน คอ ฉนทะ ๒. สงาน คอ วรยะ ๓. ใสใจงาน คอ จตตะ ๔. ท างานดวยปญญา คอ วมงสา

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๔๑

อนนเปนหลกในการท างาน แตท าไมพระพทธเจาตรสวา ใชกบการทจะท าใหอายยนได นแหละเปนเรองส าคญ

คนทจะมอายยนตองม ฉนทะ คอ มความพอใจ มใจรก มความใฝปรารถนาในอะไรสกอยางหนงทดงาม หรอสงทคดวาจะท าซงเหนวาเปนประโยชน เปนคณคาทท าใหชวตของเราดงาม จะเปนประโยชนแกผ อนกตาม เปนประโยชนแกชวตของเราเองกตาม อยางทอาตมาพดเมอกวา เมอเกษยณแลวกมโอกาสทเราจะไดพฒนาชวตใหเขาถงความดงามบางอยางทเรายงไมเคยเขาถง อยางนอยกจะไดพฒนาปญญาใหเจรญงอกงาม จนรความจรงของโลกและชวต หรออยางบางทานกสนใจอยากศกษาธรรมะใหจรงจง กเปนโอกาสทมาถงแลว

ตอนนตองมตว นกอน คอ ฉนทะ แปลวา ความใ ฝปรารถนา มความรกในสงทดงาม มคณคาทอยากจะท า พอนกถงวา เออ สงนเราอยากจะท า ใจเราชอบ ใจของเราจะไมหอเหยว ไมวาเหว เพราะมสงทตองการจะท า อนนคอยดงไวใหมแรง รวมความงายๆ วา ตองมสงดทตองการจะท าสกอยางหนง

ถาพระพทธเจาทรงเหนวา ยงมงานพระศาสนาทตองท าอย กยงใฝพระทยทจะท าสงนน พระองคกจะมจดทใฝพระทยอย กจะทรงท าใ ห เ ปนพลง ช วต ทจะบ า เพญพทธ กจตอ ไป แตพระพทธเจาไมมกเลสทจะเหงาและวาเหว สวนคนทวไปนซ ถาไมมอะไรทใจปรารถนาจะท าสกอยางหนง เดยวใจกวาเหว เหงา แลว

๔๒ คตธรรมแหงชวต

กหนไปครนคดขนมว และคาดหวงจากคนโนนคนน วาท าไมเขาไมมาใสใจเรา แลวกจะหอเหยว ใจเสย หมดแรงใจ หมดพลงชวต

เพราะฉะนน สงแรกกคอมองหาและพจารณาวา เราตองการจะท าอะไร ตองมสงหนงทตองการจะท า ส าหรบบางทานอาจจะเปนงานอดเรก บางทานเกษยณอายราชการแลวเขาอาจยงตองใชอย หรออาจจะขอใหไปชวยท างานท าการบางอยาง แตบางทานไมตองท างานใหใคร กมาท างานใหตวเอง ตอนนตองมานกดวา มอะไรสกอยางหนง ทใฝใจจะท า ทเหนวามคณคาเปนประโยชน เตรยมไวเลย พอมอนนกเอามาเปนหลกประกนใหใจมจดทมงไปขางหนา พอคดวาเราจะตองท ากไมมเวลาใหใจเหงา ไมมเวลาใหเราคดฟ งซาน

คนเรานเวลาไมมอะไรจะท าใจกจะคดฟ งซาน แตกอนนวนอยกบเรองงานการทท าในราชการ ตองคอยกงวลใจ ใจกยงแตเรองงานตลอดเวลา พอทงไปทนท พอหมดงานเทานนแหละ ใจกฟ ง ใจกลอย เหงา วาเหวไป นแหละจตฟ งซาน ซงจะเปนโอกาสใหความเฉา ความเหงา ความวาเหวใจ วงเขามา อยาไปปลอยใจใหเหงาวาเหวอยางนน ตองนกถงสงทจะท า

ตอนทท าราชการนน อาจจะท าสงทใจตวไมตองการจะท า แตจ าเปนตองท า แตตอนนเปนโอกาส เราจะเลอกได กลายเปนอสระมากขน ขนอยกบตวเราเองวาตองการท าอะไร

เพราะฉะนน ตอนนตองวางแผน ถามฉนทะ มสงทใจใฝจะท า มสงทตองการจะท ากไดตวทหนงแลว ฉนทะเกดแลว หายเหงา

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๔๓

แลว ใจสบายแลว เราจะรสกวาสงทเราจะท าน มคณคาอยางแทจรง ตรงกบทใจเราตองการ เพยงแตวางแผนคดเตรยมไวใหด

ถาไดฉนทะนแลวกเปนตวประกนทท าใหพรอมจะมอายยน บางคนมฉนทะนแรงมาก วาถาท างานอนนไมเสรจชวตสนสดไมไดนะ ฉนไมยอมตาย ความใฝใจประเภทนไมไดอยแคใจทรตวหรอก แมแตจตใจทไมรตวมนกเตรยมของมนอยางนนวา งานน หรอสงทตองการจะท าอนน ถายงไมเสรจสนจะตายไมได ตองอยไปกอน นแหละบางคนเขาอยไดเพราะอนน คอเขามสงทตองการจะท า กลายเปนวาอาจจะดกวาตอนทท าราชการ เพราะตอนท าราชการนน อาจท าสงทจ าเปนตองท าซงอาจจะไมชอบ แตตอนน จะท าในสงทใจตองการจะท าทชอบจรงๆ จงไดฉนทะ

เมอมสงทตองการท าดวยฉนทะอยางน ชวตของทานผสงอายกมหลกแลว สบายไปครงคอนทเดยว

ตอไปจากฉนทะขอท ๒ ก คอ ว รยะ ไดแกความเพยรพยายาม ความแกลวกลาเขมแขง มก าลงใจทจะสหรอเดนหนา ก าลงใจเปนคณสมบตส าคญทท าใหคนเขมแขง คนทอายมากอาจจะคดวา ตวเรานรางกายออนแอลงแลว ท าอะไรกไมคอยไหว แตความออนแอทางรางกายนตองประสานกบทางจตใจ ถาจตใจไมออนแอ รางกายกแขงแรงได ถงแมรางกายไมแขงแรงจรง แตใจทมก าลงนแหละท าใหเกดความรสกแขงแรงได

ก าลงใจท าใหคนแขงแรงไดอยางไร เรามาดในทางตรงขาม คนทไมมก าลงใจ จตใจออนแอ ถงแมรางกายจะแขงแรง กไม

๔๔ คตธรรมแหงชวต

คอยมความหมาย เชนอยางนกกฬา อาจจะเปนนกวงทแขงแรง รางกายก าย า เกงมาก สมมตวาไปสอบเขาเรยนแหงหนงไว ตอมาเดนไปดประกาศผลการสอบ ไมมชอของตว พอรวาไมมชอเทานนแหละ แกเขาออนเลย แมแตยนกไมอย นแหละคนทหมดก าลงใจ ทงๆ ทรางกายก าย าแขงแรง เปนนกกฬาก าลงมากนนแหละ พอหมดก าลงใจกไมมแรงเลย รางกายนนหมดความหมาย

ในทางตรงขาม คนทมก าลงใจ แมวารางกายจะออนแอกะปลกกะเปลย กสามารถดนรนขวนขวายท าโนนท านไปได รางกายมก าลงเทาไร กใชก าลงนนไดเตมทเทาทจะใชได แมแตเมอกายหมดแรงนอนนงแลว พอมเหตการณกระตนเราใจฮดขนมา กดงพากายไปไดอก เพราะฉะนน ก าลงใจจงส าคญกวาก าลงกาย

นอกจากน ก าลงใจทดยงสงเสรมก าลงกายไดอกหลายทาง เชน เมอเรามก าลงใจด การเปนอยเรมตงแตการรบประทานอาหารกพลอยดตามไปทกอยาง เหมอนอยางคนเจบไข ถาก าลงใจไมมกทรดอยางรวดเรว แตพอมก าลงใจ บางทหมอท านายไววาอยได ๓ เดอน แกอยไปไดตงหลายป

เพราะฉะนนจะตองมก าลงใจ ก าลงใจสมพนธกบสงทตองการจะท า เมอเราเหนวาสงทตองการจะท านนดงาม ถกตอง มคณคา เกดฉนทะขนมาแลว ใจกคดอยากจะท าสงนนอยเสมอ กเกดก าลงใจ ท าใหใจส เขมแขง อยากจะเอาชนะ จะท าสงนนใหส าเรจใหได ก าลงใจนเปนตวย ท าใหเหนสงทตองการจะท านนเปนสงททาทาย เรากยงพยายามจะท ามนใหส าเรจ ดงนน เมอความ

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๔๕

เพยรพยายามมา ก าลงใจมากท าใหเกดความเขมแขง ชวตกมเรยวมแรงกาวตอไปไดอก นคออทธบาทตวท ๒ วรยะมาแลว

สมองกแจมใส จตใจกสบาย

อทธบาทขอท ๓ คอ จตตะ ไดแกการมใจจดจอ ใสใจอยกบเรองทท านนแหละ เมอใจอยกบสงทปรารถนาจะท า ทเหนคณคาเปนประโยชนแลว จตจะตดอารมณอนทไมเขาเรองออกไปได คนแกมกจะรบอารมณจกจก พออารมณทไมสบายใจเขามากระทบหกระทบตา กเกบเอามาท าใหใจคอไมสบายโดยไมเขาเรอง ไดแตครนคดวาท าไมเขาเปนอยางน ท าไมเขาไมเปนอยางนน ถาไมมอะไรอยางอน กกระทบกบลกหลาน เกบถอยค าของเขามาคดขนมวในใจตวเอง ถาไมมอะไรเปนหลกผกใจไว ใจจะไหวและตองวนอยเรอยๆ

ทน พอมเรองทอยากจะท า ใจรกใจชอบ จนใฝใจเอาเปนหลกของจตไดแลว ใจกไมรบเรองจกจก ถงกระทบผานเขามาบาง กตดออกไปไดงาย ลมไดไว พอใจอยกบหลกแลวกไมวนไมขน แตจะสงบแนวแน ยงไดท าสงทใจชอบ กสบายใจเลย จตใจเปนสข ไมมอารมณอนมารบกวนจตใจ ใจจดจออยแตกบเรองทตองการน นอกจากท าใหชวตเปนสขดวยแลว การทใจอยกบสงทท าอยางแทจรง กท าใหอายยน เพราะใจทจดจอนเปนตวสมาธ ใจไมแกวง ไมเหนดเหนอย ไมไปเสยสมอง ไมไปเสยพลงงานกบเรองไมเปนเรอง และเวลากผานไปๆ อยางไมรตว ตรงขามกบใจทรบอารมณ

๔๖ คตธรรมแหงชวต

ไมเขาเรอง ท าใหจตคดปรงแตง พอจตคดวนขนมวกเสยพลงงาน สมองตองท างานหนก และท าใหเครยด ใจเหนอยหนาย รางกายกแกเรว รวงโรยงาย

สวนคนทมสมาธ จตใจสงบแนวแน ไมมอะไรกวน จตอยกบสงทตองการ กสบาย พลงงานไมเสยเปลาไปเลย อยางคนนงสมาธ พอใจสงบลง ลมหายใจจะออน จะเบา จะประณต จนกระทงเมอถงฌานท ๔ จะไมหายใจ

ค าวาไมหายใจ คอโดยมาตรฐานของคนปกตแลววดไมไดเลยวาหายใจอย หมายความวาไมมลมหายใจปรากฏ แตเราไมตองรอไปถงฌานท ๔ หรอก พอท าจตใหสงบ ลมหายใจประณตแลว กตางจากคนทมจตใจวนวาย ยกตวอยางเมอคนโกรธลมหายใจจะแรง หายใจฟดฟาดๆ อยางกบคนเดนขนเขาทออกแรงเหนดเหนอยมาก บางทหายใจทางจมกไมพอ ตองหายใจทางปากดวย คนโกรธกเชนเดยวกน หายใจแรง เพราะวาตอนนนรางกายใชพลงงานเผาผลาญมาก เพราะฉะนน ถาโกรธบอยๆ กแกเรว

สวนคนทหงดหงดคดขนมวถงจะไมแสดงความโกรธออกมา กเกดอาการกระทบกระทงใจ เปนปฏฆะ กใชพลงงานเกนปกตอยด สมองคดวนวาย ถาเปนอยางนนอยเรอยๆ กแกเรว ทน พอเรามจตใจสงบ มอารมณทด จตใจอยกบสงหนงทเรามงหวงจะท าจรงๆ ใจไมมอะไรรบกวน ไมวนวาย ไมฟ งซาน ใจสบาย ชวตรางกายกใชพลงงานนอย เลอดลมกเดนด ลมหายใจกประณต

แถมบางทเรากลบมาใชลมหายใจ ในทางสงผลยอนกลบอกดวย ขออธบายวา เมอกน เราใชจตสงผลตอกาย คอพอจตใจ

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๔๗

ของเราสงบด ลมหายใจกพลอยประณตดไปดวย คราวน ในทางกลบกน ถาท าลมหายใจใหประณต จตใจกจะพลอยสงบลงดวย ดงนน เมอรวธใชลมหายใจใหเปนประโยชน เรากมาฝกปรบลมหายใจ

ในเวลาวางหรอเมอไมรวาจะท าอะไรด นงอยวางๆ เรากมาหายใจอยางมสต หายใจเขาสบายๆ หายใจออกสบายๆ อยางสม าเสมอ เปนการปรบสภาพชวตจตใจ ทงปรบรางกาย แลวกปรบจตใจดวย พอเราตงใจหายใจใหสบาย หายใจเขาออกๆอยางสม าเสมอ กเปนการปรบสภาพรางกายใหสบาย และปรบอารมณไปดวย แลวจตใจของเรากพลอยสบาย ไดผลทงสองอยางพรอมกนไปเลย เพราะฉะนน ถาไมมอะไรท า กอยาปลอยใหใจฟ งซาน พอเราท างานเสรจปบ กมานงหายใจเขาออก ท าใจสบายใหจตอยกบลมหายใจ แลวใชลมหายใจใหเปนประโยชนแกชวต พอปรบลมหายใจได ผลดกตามมาเหมอนอยางทวาเมอกน

ถารางกายของเราไมปกต จตใจกไมปกต ลมหายใจกไมปกต พอเราปรบลมหายใจใหปกต มนกลบมาปรบสภาพจตใจใหเปนปกตไปดวย เหมอนอยางคนทโกรธ ลมหายใจไมปกต คนประหมาลมหายใจไมปกตโดยไมรตว บางคนนพอตนเตนตกใจ บางทเหมอนกบไมหายใจ ทนถาเรามสตรตว เราปรบลมหายใจเสย มนกมาชวยปรบอารมณ เชน ท าใหหายกลว หายประหมา หรอกลวนอยลง ประหมานอยลง อยางนอยใจกอยกบตว จตไมเตลด ตงสตไดดขน

๔๘ คตธรรมแหงชวต

เปนอนวา การปรบลมหายใจน ชวยเราไดมาก เรากเอาทงสองทาง คอใหจตใจกสบาย ลมหายใจกด การเผาผลาญใชพลงงานจะไดนอย ลดการใชพลงงานโดยไมจ าเปน กแกชา ดงนน ถาเราเกดมอารมณไมด เรากปรบลมหายใจ ลมหายใจกกลบมาชวยปรบอารมณใหจตใจสบาย เปนการรจกใชสงทเรามอยในชวตนใหเปนประโยชน

รวมความทเปนสาระกคอ ใหจตใจนไมฟ งซาน ไมเสยพลงงานไปกบเรองไมเปนเรอง สมองไมตองคดวาวน ใหจตใจอยกบสงทเราตองการจะท า เปนสมาธ นขอ ๓ คอ จตตะ

ขอ ๔ วมงสา เปนเรองของการใชปญญา เวลานกยอมรบกนวา คนแกถาไมใชปญญา ไมใชความคดเสยบางกจะแกเรว และสมองกจะฝอ ทางธรรมทานบอกวาตองมวมงสา คอใชปญญาตรวจตราพจารณาไตรตรองอยางมเหตมผล ใหเหนความจรงในสงทเราท า ทเหนวามคณคาเปนประโยชนนน เมอเรามสงทตองการจะท า ทมคณคาเปนประโยชนอยแลว ใจของเรากมทหมาย และปญญากมจดทจะพจารณา เรากเอาปญญานนมาพจารณาสงทเราท า เรมตงแตตรวจสอบมนวาเปนอยางไร ไดผลด ไดผลเสย มขอบกพรองอยางไร มจดออน จดดอยตรงไหน ควรแกไขปรบปรงทใดอยางไร จะทดลองเปลยนแปลงอยางไร คดพจารณาในเรองเหลาน ใชปญญาอยเสมอ ไมใชความคดไปกบเรองไมเปนเรอง เมอเราเอาปญญามาใชกบเรองทมจดหมาย กไมมเรองของความฟ งซาน ไมมเรองของอารมณอยางเมอกน แตเปนเรองของปญญา

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๔๙

จรงๆ เปนปญญาทปลอดโปรง เปนความคดตามกระแสความจรงซงเปนเรองของความสบาย

เวลาพดถงปญญานตองระวงอยางหนง คออยาเอาไปปนกบความคดปรงแตง เวลาคนคดนน จะมการคด ๒ อยาง คอ คดไปตามสภาวะของธรรมชาต ตามเหตปจจยของสงทงหลาย ตามสภาพความเปนจรง ตามทสงทงหลายมนเปนอยางหนง กบคดตามความปรงแตงของตนอยางหนง

คดตามความปรงแตง กกลายเปนคดปรงแตง คดปรงแตงหมายความวา คดไปตามความพอใจ หรอไมพอใจ เชน เกดความขดใจขนมากคดไปวาท าไมเขาจงเปนอยางน ท าไมเขาไมเปนอยางโนน อะไรอยางน คดไปตามความโลภ ความโกรธ คอเอาความโลภ เอาความโกรธมาเปนตวปรง ท าใหจตวนวายแลวกเกดผลเสย เชนมความเครยดตามมา

แตถาเราคดดวยปญญาบรสทธ คอคดไปตามสภาวะ คดไปตามความเปนจรงของสงตางๆ อนนจะไมเครยด จะคดไปแบบสบายๆ กลายเปนวาเรามาเลนกบเรองของความเปนจรงของโลกและชวต หรอสงทงหลายตามสภาพของมน แมจะคดไปอยางเปนงานเปนการกไมถกครอบง า แตเราเปนผมองด เชนวา ตรงไหนบกพรอง จะแกไขปรบปรงอยางไร ตรวจตราดไป ใจกสบาย และสมองกไดใชความคดไป กไมฝอ นคอขอท ๔ วมงสา รจกใชปญญาพจารณาไตรตรอง

๕๐ คตธรรมแหงชวต

อทธบาท ๔ นแหละเปนหลกการส าคญ ทจะท าใหอายยน เพราะท าใหชวตของเรามก าลง แลวกมทางเดนทมงไปขางหนาสจดหมาย ซงท าใหชวตมความหมายทจะอยตอไป ไมใชอยอยางเลอนลอย นอกจากนนยงเปนตวตดอารมณ ปองกนสงทไมควรจะเขามารบกวนจตใจและชวตของเรา ท าใหชวตปลอดโปรงโลงเบาดวย เมอขางในตวกมพลง ทางเดนทจะไปขางหนากแนชด ขางนอกกไมมอะไรมาขดขวาง ชวตกยนยาวยดขยายอายออกไป

ร เทารทน ใชโลกธรรมใหเปนประโยชนได

เมอกนอาตมภาพบอกวา ถาเราปฏบตตามอทธบาท ๔ เราจะตดอารมณทรบกวนตางๆ ออกไปได แตถงอยางนนกตาม บางทเรองทเปนเหตการณใหญๆ กอาจจะมเขามา ซงบางทกไมใชเรองทจะตดกนออกไปเฉยๆ แตเปนเรองทตองเผชญใหถกตอง ฉะนน เราจงตองมวธการปฏบตตอสงเหลานนตางหากออกไปอก

ไดพดไปแลววา ชวตของคนเราน แมแตตอนทยงอยในราชการ กตองประสบอารมณตางๆ ทเราเรยกวานาปรารถนาบาง ไมนาปรารถนาบาง ทนาปรารถนาเรยกวา อฏฐารมณ ทไมนาปรารถนา เรยกวา อนฏฐารมณ

อฏฐารมณ และ อนฏฐารมณ ทเรยกวาโลกธรรมนน มอย ๘ ประการดวยกน เปนฝายด นาชอบใจ ๔ และฝายไมด ไมนาชอบใจ ๔ คอ ๑. ลาภ ๒. ความเสอมลาภ ๓. ยศ ๔. ความเสอมยศ

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๕๑

๕. นนทา ๖. สรรเสรญ ๗. สข ๘. ทกข ถาจดแยกเปน ๒ ฝาย จะไดดงน

ก. ฝายด นาชอบใจ คอ ลาภ ยศ สรรเสรญ สข ข. ฝายราย ไมนาชอบใจ คอ เสอมลาภ เสอมยศ นนทา ทกข มนษยอยในโลกตองส านกตระหนกในความจรงอนนวา

เมอเราอยในโลกเรากตองเจอสงเหลาน เพราะสงเหลานเปนโลกธรรม โลกธรรม กคอ ธรรมประจ าโลก หรอสงทมประจ าโลก เพราะวาโลกน เ ปนอนจจง มความเปลยนแปลง ผนผวน ปรวนแปร เมอชวตของเราเจอสงเหลาน เรากตองรเทาทนวา ออ อนนเปนความจรงของโลกและชวต เมออยในโลกกตองเจอกบมน และเวลานเรากเจอเขาแลวกบความจรงนน เหมอนอยางเราท าราชการมาน เมอมต าแหนงฐานะสง เวลาเกษยณ กรสกเหมอนกบวาเสอมไปจากยศนน แตอนนมนกเปนเพยงโลกธรรม เมอมาเจอกบมนแลว เรากปฏบตตอมนใหถกตอง คอ

๑. รทนความจรง วาความจรงของโลกและชวตเปนอยางน และมนกไดเกดขนแลว เราไดเจอความจรงนนแลว เมอเจอแลว กตองวางใจใหถกตอง คอยอมรบความจรงนน ดวยความรเทาทน พอรเทาทน ใจกสบายไปครงหนงแลว

๒. ใชสถานการณนนใ ห เ ปนประโยชน หรอมองหาประโยชนจากสถานการณนนใหได

ในเรองน ทางพระพทธศาสนาทานสอนใหมโยนโสมนสการ หมายความวา อะไรกตามทเราประสบในโลกน ตองมองใหเปน

๕๒ คตธรรมแหงชวต

ตองคดใหเปน โดยใชโยนโสมนสการ ซงมมากมายหลายวธ แตสรปลงไปกม ๒ อยาง คอ

๑. มองใหเหนความจรง ไมวาอะไรจะลกลบซบซอนอยางไร คนมปญญา รจกคดรจกมอง กเหนความจรงไดหมด และ

๒. มองใหเปนประโยชน หรอมองหาประโยชนใหได ไมวาอะไรจะดหรอรายในความหมายของคนทวไป แตคนทมปญญารจกคดจะมองหาประโยชนไดหมด

ถาใครใชแนวความคดมองโลกอยางน กมแตจะประสบความส าเรจ ชวตจะดงาม และมความสข

เวลาประสบโลกธรรมทเปนอฏฐารมณนาชอบใจ เชนไดลาภ ไดยศ เรากเกดความชอบใจ ดใจ เปนธรรมดา แตถาเราปฏบตไมถก ลาภยศทเปนอฏฐารมณ ทนาปรารถนานแหละ กลบน าความเสอมมาให หรอท าลายคณคาแหงชวตลงไป กลายเปนโทษแกชวตของเรา เชน เราอาจจะหลงระเรงมวเมา แลวดถกดหมนผ อน ใชลาภยศนนในทางทเสยหาย หรอใชทรพยและอ านาจไปในการคกคามขมเหงรงแกเพอนมนษย สรางความเดอดรอนเบยดเบยน ท าความเสยหายแกโลกและชวตได

แตถาเราปฏบตถกตอง ลาภยศเกดขน กกลายเปนโอกาส คนทมความคดดๆ อยากสรางสรรคท าสงทดงาม แตไมมเงนทอง ไมมยศ ไมมบรวาร ไมมใครเชอฟง ไมมทน กท าประโยชนไดนอย แตพอมลาภ มเงนทอง มยศ มต าแหนงฐานะ มบรวาร เมอมความคดทดงามสรางสรรคกท าไดเตมท

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๕๓

เพราะฉะนน ลาภยศเกดขนแกคนทมปญญา รจกคด รจกพจารณา กกลายเปนสงทด เปนประโยชน เ ปนโอกาสทจะสรางสรรคไดมากขน แมวาลาภยศจะผานพนไป หรอเราจะตกต าไปจากสถานะนน กไดท าความดฝากไวแลว เปนคณคาแหงชวตของคน และยงมคนทนบถอ เคารพระลกถงดวยใจจรง

ในทางตรงขาม ถาประสบโลกธรรมทไมพงปรารถนา ไมวาจะเปนความเสอมลาภ เสอมยศ การนนทา หรอความทกขกตาม ถาเราวางใจไมเปน

๑. เราไมรเทาทนความจรง ใจเรากเปนทกขไปขนหนงแลว ๒. เรามองหาประโยชนจากมนไมได กไดแตเศราโศก

เสยใจ มความระทมทกข คบแคน ตรอมตรมใจไปเทานนเอง แตถาเรารจกใชประโยชนและวางใจเปน กกลบกลายเปน

ดไปได ดงไดกลาวแลววามนษยเราน ชวตตองพฒนา ตองฝกฝนตนอยเสมอ แตการทจะฝกฝนตนนน เราตองมบททดสอบและแบบฝกหด บางคนอยแตกบความสขสบาย ไมมบททดสอบ เลยไมรวาตวเองเขมแขงจรงหรอไม อยางคนทปฏบตธรรม ถาไมเจอบททดสอบ กยากทจะรวาตวเองปฏบตธรรมขอนนไดจรงหรอไม เรามความเขมแขงจรงไหม ชวตของเรานมความมนคงในใจของตวเองแคไหน ถายงไมเจอบททดสอบเรากไมร แตพอเจอบททดสอบเขา เจอทกขโทมนส เจอความเสอม การสนลาภ สนยศ กรเลยวาเราเขมแขงจรงไหม

๕๔ คตธรรมแหงชวต

บททดสอบมาแลว เอา ยนดเผชญเลย เอาละฉนจะดตวเอง วาตงหลกอยไหม แลวเรากสบายใจ จะไปมวเศราโศกเสยใจอยท าไม เมอไดบททดสอบมาดตวเองแลว ถาเรายงไมเขมแขงพอ กจะไดมโอกาสพฒนาตวตอไป กลายเปนวา เราใชปญหาหรอสงทเราประสบหรอเผชญนแหละมาเปนเครองฝกฝนพฒนาตวเอง

คนเราทพฒนาความสามารถพฒนาสตปญญาขนมาน โดยมากกพฒนาจากการทไดเผชญปญหา เผชญอปสรรค เผชญสงยาก แลวพยายามคดแกไข ไมยอทอ คนทไมเจอสงยาก ไมเจอปญหา พฒนายาก ประสบความส าเรจไดยาก

ฉะนน เมอเจออะไรทไมนาปรารถนา จงมองวานคอเครองมอฝกฝนพฒนาตวเรามาแลว เราจะใชมนใหเปนประโยชน มนกจะกลบกลายเปนดไป คนทชอบฝกตน เมอเจออยางน กไดทงบททดสอบ ไดทงเครองมอฝกฝนพฒนาตนเอง เมอเราเขมแขง เราเกงกลาสามารถในการเผชญโลกและชวตอยางนแลว ตอไปขางหนา ถาเจออปสรรคหรอปญหาอยางนอก ทมนเบากวา กงาย เราไมกลว คนใดเอาชนะ ผานอปสรรค ผานเหตการณ ผานมรสมชวตไปไดดวยด คนนนจะเปนผ ทแกรงกลา มชวตทไดพฒนา

ฉะนน โลกธรรมเมอมองใหด มแตเปนประโยชนทงนน อยางค านนทากบสรรเสรญ คนเรากชอบค าสรรเสรญ แตวากนจรงๆ คนเราไดประโยชนจากค านนทาหรอจากค าสรรเสรญ อนไหนมากกวากน ขอใหคดดจรงๆ นะ

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๕๕

ค าสรรเสรญนวาถงประโยชนกไดบาง เชน ท าใหดใจ ภมใจ สขใจ แตไดประโยชนนอย เพราะอะไร เพราะเราท าไดอยแลว เรากเปนเพยงภมใจวา ออ อนนเปนทยอมรบนะ เราท านถกตอง อาจจะใชเปนเครองวดไดสวนหนง แตมนไดประโยชนจ ากด

สวนค านนทาตเตยนนน เราไดประโยชนมาก ถาเราไมไปมวยอทอ เราไมไปมวเสยใจกอน คนทจะตเตยนเรานน เขาตองใชเวลาคดวาเรามจดออน มขอดอยอะไรทไหน เขาจะตเตยนอยางไรด เขาอาจจะพจารณาหาชอง หาวน เจดวน กวาจะคดออกมาได ตวเรานกอยากจะพฒนาตวเองอยแลว และขนตอนของการพฒนาตวเองอยางหนง กคอการส ารวจตวเอง พระพทธเจาตรสวาเราควรส ารวจตวเองอยตลอดเวลา ปะฏมงเสตะมตตะนา จะไดรวา เรามจดออน จดดอยขอบกพรองอะไร จะไดพฒนาตวไดถกตอง แตบางทเราไมมเวลาทจะมาตรวจสอบตวเองมากนก หรอบางท บางชอง บางแง เรามองไมเหนตวเอง ถามคนอนมาชวยมองให เรากจะไดเหนในสงทตวเราเองยงมองไมเหน

ยงกวานน คนทจะตเตยนเราน เขาไปคดมาหลายวน เมอเขาพดออกมา อาจจะถกบางผดบาง สวนทไมถกเรากไมเอา แตบางอยางอาจสองสะทอนไปใหเราเหนตวเองในบางแง เรากเลยไดโอกาส ไมตองไปเสยเวลาคดตงหาวนเจดวน เขาคดใหเราเสรจ เรากเลยเอาค าตเตยนของเขามาใชประโยชนในการปรบปรงพฒนาตวเอง กลายเปนวาเราเลอกจบเอาประโยชนไดจากทกสง

๕๖ คตธรรมแหงชวต

แมแตทเลวรายทสด เมอท าไดอยางน ชวตกจะดงามประเสรฐ เปนคนทพฒนากาวหนาเรอยไป

เพราะฉะนน อะไรทไมดเอามาใชประโยชนใหหมด มพระบางองคส าเรจอรหตตผลจากการไดยนค าของคนบา คอ วนหนงทานเดนสวนทางกบคนบา คนบาพดอะไรขนมาอยางหนง ทานสะกดใจไดแงคด เลยส าเรจเปนพระอรหนต

เปนอนวา สงทงหลายในโลกน จะดหรอรายกตาม ถารจกใช กเปนประโยชนไดทงนน เพราะฉะนนจงควรท าใจไวอยางน คอ มองใหเหนความจรง กบมองใหเหนประโยชน อยาไปมองในแงด หรอแงราย มองในแงดกหลอกตวเอง มองในแงรายกหลอกตวเอง มองใหถกกคอมองตามความเปนจรงอยางหนง และมองใหเปนประโยชนอกอยางหนง

ค าวามองใหเหนประโยชน กบมองในแงด ไมเหมอนกนนะ คนละอยางกน การมองใหเหนประโยชนนนเลงไปในเชงปฏบต คอจะเอามาท าใหเปนประโยชนใหได แกชวตจตใจ และการงานของเรา

ทวามานกคอโยนโสมนสการทใชในการปฏบตตอโลกธรรม ทชวยใหเราเผชญกบโลกธรรม โดยมวธมอง วธคดทถกตองและไดผล ชวตไดประสบโลกธรรมเหลาน กคอการไดพบกบอนจจง อนไดแกความเปลยนแปลง และเรากมความรเทาทน และหาประโยชนจากมนได ท าใหเรามชวตทสงบมนคงและสขสบาย

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๕๗

ถงเวลาทจะแนใจ วาไดเปนพระพรหมโดยสมบรณ

ตอนนกมาถงขนทวา จะท าอยางไรใหชวตมความสขจรงๆ คนเรานถารจกความสข วามหลายชนด เรากจะพยายามเขาถงความสขเหลานน และเรากจะไดความสขมากขน ความสขนเปนสงทพฒนาได ไมใชมแคอยางเดยวหรอสองอยาง แตมมากมายทเดยว

พระพทธศาสนาแสดงความสขไวหลายอยาง บางครงพดไวถง ๑๐ ชนด แสดงวาคนเรานมทางไดความสขเยอะแยะ แตโดยมากคนมาตดอยกบความสขชนดเดยว เลยไมไดรรสความสขทสงขนไป วนนอาตมาจะพดถงความสขสก ๕ แบบ แตกอนทจะพดถงความสขนน กเตรยมความสมพนธกบสงแวดลอมใหดไวอยางหนงกอน

ความสมพนธกบสงแวดลอมทจะตองเตรยมไวใหพรอมในการทจะมความสข กคอสงแวดลอมทางสงคม อนหมายถงการอยรวมกบเพอนมนษย ในการอยรวมกบเพอนมนษยนนมหลกธรรมประจ าใจอยหมวดหนง ส าหรบเปนหลกในการทจะวางใจหรอมทาทแหงจตใจตอผ คนรอบดาน ตลอดจนเพอนมนษยทงหลาย ธรรมชดนทจรงกเปนหลกธรรมงายๆ แตบางทเรากใชไมเปน นกคอ พรหมวหาร ๔ นนเอง ไดแก เมตตา กรณา มทตา อเบกขา บางททเราด าเนนชวตกนมาจนบดน เรากยงเขาใจและใชธรรมชดนไดไมสมบรณ

๕๘ คตธรรมแหงชวต

ชวงเวลาเกษยณอายแลวน เปนโอกาสทจะบ าเพญธรรมชดนใหเตมใหสมบรณ จะไดเปนพระพรหมทแทเสยท

พรหมวหาร แปลวา ธรรมประจ าใจของพรหม พรหมนน ศาสนาพราหมณเขาถอวา เปนผ สรางโลก เปนเทพเจาผ ดลบนดาลสงทงหลาย เปนผ ส รางสรรคและอภบาลโลก แตพระพทธเจาทรงสอนวา เราไมตองไปรอพระพรหมใหมาสรางโลก อภบาลโลก เราทกคนควรจะเปนผ มสวนรวมสรางสรรคอภบาลโลกดวยกนทกคน เพราะฉะนนจงมาท าตวใหเปนพรหมกนเถด แลวพระพทธเจากตรสแสดงพรหมวหารไวใหเราทกคนปฏบต เพอใหเราทกคนเปนพระพรหม ดงนนเราจะเปนพระพรหมโดยสมบรณ กตองมธรรมทง ๔ ขอ คอม ๑. เมตตา ๒. กรณา ๓. มทตา ๔. อเบกขา

เมตตา กบ กรณา นเมองไทยใชมาก พดกนอยเสมอจนเปนค าไทยสามญ แตแยกความหมายกนไมคอยออก เพราะฉะนน ตอนแรกจะตองแยกความหมายระหวาง เมตตา กรณา ใหชดวาตางกนอยางไร

วธแยกใหชดงายๆ กคอ ธรรมหมวดนเปนทาทของจตใจส าหรบแสดงตอผ อน เ มอเ ปนธรรมส าหรบแสดงต อผ อน ความหมายของมนจะชดดวยการพจารณาดสถานการณทผ อนเขาประสบวา เขาอยในสถานการณใดแลวเราจะใชธรรมขอใด

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๕๙

สถานการณท ๑ คนอนเขาอยดเปนปกต ไมมเรองเดอดเนอรอนใจ แตกไมไดประสบความส าเรจอะไรเปนพเศษ ในกรณน เราจะตองม เมตตา คอ ความรก ความปรารถนาด ความเปนมตร

เมตตากมาจากตนศพทเดยวกบค าวามตร มตตะ แปลง อ เปน เอ กเปน เมตตะ เตมสระอาเขาไปเปนเมตตา รากศพทเดยวกน เมตตาจงแปลวา น าใจมตร คณสมบตของมตร หรอความเปนมตร เปนอนวา ส าหรบคนทอยเปนปกต เรากมความเปนมตร มไมตร มเมตตา มความรก ความปรารถนาด อยากใหเขาเปนสข

สถานการณท ๒ คนอนเขาตกต าเดอดรอน พอเขาทรดต าตกลงไปจากสถานะเดม คอประสบความเดอดรอน เรากยายไปสคณธรรมขอท ๒ คอ กรณา ซงไดแกความมใจพลอยหวนไหวเมอผ อนประสบความทกข แลวกอยากจะชวยเหลอปลดเปลองทกขของเขา ท าใหเขาขนมาสภาวะปกต หายทกข หายรอน

คนไทยพดถงเมตตา กรณากนบอย แสดงวาคนไทยคงมเมตตากรณามาก แตขอตอไปไมคอยพดถง

สถานการณท ๓ คนอนเขาขนสภาวะทสงขนไป คอประสบความส าเรจ ท าสงทถกตองดงามนาชนชม มความกาวหนา หรอมความสข เรากยายตอไปสคณธรรมขอท ๓ คอ มทตา ซงแปลวา พลอยยนดดวย เอาใจสงเสรมสนบสนน

คนเรานทประสบสถานการณกนอยโดยทวไปก ๓ อยางนแหละ คอ เปนปกต ๑ ตกต า ๑ ขนสง ๑ เรากม เมตตา กรณา

๖๐ คตธรรมแหงชวต

มทตา ไวปฏบตตอเขาครบทง ๓ สถานการณ แตแคนไมจบ ยงมอกขอหนง เปนสถานการณท ๔ ขอนนาสงสย เพราะ ๓ สถาน-การณกนาจะครบแลว ยงมอะไรอก สถานการณท ๔ คออะไร

สถานการณท ๔ คออยางน ในโลกมนษยเราน เราไมไดอยกบมนษยดวยกนเทานน เราตองอยกบความเปนจรงของชวตในธรรมชาตดวย หมายความวา โลกมนษยนนตองตงอยบนฐานของกฎธรรมชาต หรอความเปนจรงของธรรมชาตอกชนหนง

ถาความสมพนธในหมมนษยแมจะด คอมนษยชวยเหลอเกอกลกน แตไปท าความเสยหายตอหลกการแหงความจรงความถกตองดงามทเปนเรองของธรรมชาต หมายความวา เมอไรกตามทโลกมนษยนไมตงอยในธรรม โลกมนษยนนกจะวปรตแปรปรวน ตงอยไมได

เปนอนวา มนษยเรานไมไดสมพนธกบเพอนมนษยเทานน เราตองสมพนธกบความเปนจรงของธรรมชาตดวย เพราะฉะนนทานจงมขอท ๔ ไวให ขอท ๔ กคอสถานการณทวา ถาความ สมพนธระหวางมนษยในขอ ๑, ๒, ๓ จะสงผลกระทบเสยหายตอหลกความจรง หลกความเปนธรรม หรอหลกการแหงความถกตองความดงามทเปนของกลางในธรรมชาต ความสมพนธระหวางมนษยในขอ ๑, ๒, ๓ จะตองถกหยดยง และเราจะตองยายไปขอท ๔ นคอสถานการณท ๔ เชน เดกคนหนงไปประสบความส าเรจลกขโมยเงนเขามาได ๕,๐๐๐ บาท ดใจใหญ เราเหนวาเดกนนประสบความส าเรจ เราจะไปมทตา ถกตองไหม ไมถกตองใชไหม

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๖๑

เพราะวา ถาเราไปดใจ ไปสงเสรม กไปกระทบกบตวธรรม กลายเปนการท าลายหลกการแหงความถกตองดงาม

อกตวอยางหนง ลองดในกรณของผ พพากษา เชน จ าเลยท าความผดจรง ไปฆาคนมา ผ พพากษาคดวาถาเราจะตดสนใหเขาเขาคก เขากจะมความทกข กเกดกรณา สงสาร เลยตดสนใหพนผด อยางนไมถก เพราะการมกรณาในกรณนจะสงผลกระทบตอตวธรรม ท าใหเสยหลกความจรงความถกตองดงาม ท าลายหลกการกฎเกณฑกตกาทรองรบสงคมอย

ในกรณทความสมพนธระหวางบคคล สงผลกระทบเสยหายตอหลกการแหงความเปนธรรม ชอบธรรม หรอตวหลกการ ตลอดจนกฎเกณฑกตกาทงหลายทจะยดเหนยวใหสงคมมนษยอยได เราจะตองหยดขอท ๑, ๒, ๓ ไว แลวยายไปขอท ๔ คอ อเบกขา เพอใหเขารบผดชอบตอความเปนจรง ตอตวธรรม ตอหลกการและกฎเกณฑกตกานนๆ อนนเรยกวา อเบกขา

อเบกขา แปลวาคอยมองด มาจาก อป+อกข อกข แปลวา มอง อป แปลวา ใกลๆ หรอคอย หมายความวา เพอไมเขาไปกาวกายแทรกแซงกระบวนการของธรรม เราจงเฉยตอคนนน คอ ปลอยหรอเปดโอกาสใหมการปฏบตตอเขาไปตามธรรม ตามหลกการ หรอตามกฎเกณฑกตกา ใครมหนาทอยางไรกท าไปตามนน หลกการหรอกฎเกณฑวาอยางไรกท าไปตามนน เรากคอยมองด ถามอะไรตองท าเมอไร กท า โดยใชปญญาพจารณาปฏบตใหเหมาะ

๖๒ คตธรรมแหงชวต

อเบกขานตองใชปญญา ตางจากเมตตา กรณา มทตา ทใชความรสกมาก คอรสกเปนมตร รสกเหนใจสงสาร และรสกพลอยดใจชวยหนน สวนอเบกขาตองมปญญา คอตองรวาอะไรถกตอง อะไรเปนธรรม อะไรเปนความจรง แลวจงเอาความรนนมาปรบความรสกใหลงตวพอด การทปญญาความรนนมาปรบความรสกใหลงตวพอดได วางตวถกตองเปนกลางอยในธรรม อนนเรยกวา อเบกขา เปนอนวา เราจะตองมอเบกขาดวย จงจะรกษาสงคมนไวได มฉะนน สงคมนกจะปนปวน

ถาเราใชเมตตา กรณา มทตามาก เราจะมความสมพนธระหวางบคคลด แตถาขาดอเบกขา คนจะชวยเหลอกนระหวางบคคลจนกระทงเสยหลกการ ไมเหลยวแล ไมดหลกการวา จะเสยความเปนธรรมในสงคมไหม หลกเกณฑ กฎหมาย กตกาไมเอา จะชวยเหลอกนระหวางบคคลอยางเดยว

สงคมไทยน นาจะหนกไปทาง ๓ ขอแรก สวนขอ ๔ นขาดมาก อเบกขาแทบจะไมม และไมรจกดวยซ า เวลาพดถงอเบกขา กเขาใจผดนกวาเฉยแลวเปนอเบกขา ทางพระทานสอนไววา ถาเฉยไมมปญญา กเปน เฉยโง เปนอกศล เรยกเปนภาษาพระวา อญญาณเบกขา

ขอท ๔ นเปนตวคมทาย และคมทงหมด ส าหรบรกษาใหโลกนอยในธรรม อยในความถกตองดงาม รกษาหลกการของสงคม ท าใหสงคมอยในความเปนธรรม แตถาเรามอเบกขามากอยางเดยว กเอาแตตวใครตวมน ทกคนรบผดชอบตอหลกการ คณท าถกตองตามหลกการ หรอตามกฎหมาย ฉนไมวา แตถาคณท า

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๖๓

ผดหลกการและกฎเกณฑกตกาเมอไร ฉนจดการทนท เวลาอนนอกจากนน ตางคนตางอย ไมชวยเหลอกน ไมเอาใจใส ไมมน าใจตอกน สงคมนนกขาดความอบอน แหงแลง คนกเครยด ใจไมสบาย เปนโรคจตกนมาก กเสยดลอก

เพราะฉะนน สงคมจงตองมพรหมวหารใหครบและใหเหมาะพอด ตามทพระพทธเจาตรสไวส าหรบ ๔ สถานการณ ถาปฏบตใหถกตองแลว สงคมจะมดลยภาพ เรมตงแตในสงคมเลกคอครอบครว

ทนหนมาดคนทสงอาย วาจะตองปฏบตพรหมวหารใหครบอยางไร เรมตงแตตอลกของตนเอง

หนง เมอเขาอยเปนปกต เรากมเมตตา เลยงดใหเขามความสข

สอง ถาเขาเกดเรองเดอดรอนเปนทกข มโรคภยไขเจบ เปนตน เรากกรณาสงสาร ชวยเหลอแกไขใหหมดปญหา

สาม เมอเขาประสบความส าเรจ ท าสงทถกตองดงาม เรากมทตา พลอยยนดดวย ชวยสงเสรมสนบสนนยงขนไป

ส สถานการณทจะตองวางอเบกขามอยางนอย ๓ กรณ คอ ๑. เมอลกสมควรจะตองหดรบผดชอบตวเอง ฝกท าอะไร

ตออะไรใหเปน เพราะวา ลกของเรานนเขาไมไดอยในโลกทมแตพอแมหรอมนษยดวยกนเทานน ชวตอกดานหนง โดยเฉพาะตอไปเมอเขาโตแลว เขาตองไปอยในโลกแหงความเปนจรง โลกนนมกฎเกณฑกตกา ทงกฎเกณฑในธรรมชาต และกฎเกณฑในสงคม

๖๔ คตธรรมแหงชวต

ซงจะตองเปนไปตามเหตผลของเรองนนๆ ซงเขาจะตองไปอยกบความเปนจรงเหลานน

โลกนไมไดตามใจเราเหมอนอยางพอแมตามใจลก มนไมไดเปนไปตามใจปรารถนา เพราะฉะนนลกจะตองหดรบผดชอบตวเอง อะไรทสมควรจะท าใหเปน ตองฝกท าไว พอแมจะเหนแกลกวารก ไมอยากใหเขาล าบาก ไมอยากใหเขาเหนดเหนอย แลวไปท าแทนใหทงหมด ลกกเลยไมรจกโต แลวกรบผดชอบตวเองไมเปน

พอแมบางคนเลยงลกไมเปน โอลกเกนไป เพราะขาดอเบกขา สวนพอแมทรจกอเบกขา เมอมาถงสถานการณท ๔ คอมเรองอะไรทลกจะตองสมควรฝกไว ท าไว หดใหเปน เราตองใหเขาฝกท าหดท า ตองยอมใหเขาเหนอยบาง ล าบากบาง แมแตหดเดนกยงตองมความเหนดเหนอยล าบากบาง ถากลวลกล าบาก ไปอมตลอดเวลาแลวลกจะเดนเปนไดอยางไร

เหมอนอยางคนสมยกอน ตอนทเรมมการเรยนหนงสอใหมๆ เขาใชกระดานชนวน และใชดนสอหน พอแมบางคนกลวลกจะเจบมอ เพราะใชดนสอหน กเลยไมใหเรยน นคอเพราะขาดอเบกขา ลกกเลยไมไดรบการศกษา

เปนอนวาจะตองยอมใหลกเหนดเหนอยยากล าบากบาง เพอใหเขาหดท าฝกท ารบผดชอบตวเอง จะไดท าอะไรๆ เปน และปญญาจะเปนตวบอกวาควรจะใหเขาหดท าสงใด ฝกในเรองใด หรอหดรบผดชอบอะไร เพราะฉะนน ขออเบกขาจงตองมากบปญญา เมอปญญาพจารณาแลวกปฏบตไปตามปญญาโดยวางอเบกขา เรากคอยด ถาเขาเพลยงพล าเมอไร จะตองชวย กเขาไป

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๖๕

ชวย นคอ อเบกขาในสถานการณท ๑ ใหเขาหดรบผดชอบตวเอง ท าอะไรตออะไรใหเปน

๒. เมอลกจะตองรบผดชอบการกระท าของเขา ครอบครวนนเปนตวแทนของสงคมใหญ ในสงคมมนษยตองม กฎเกณฑ กตกา ซงทกคนในสงคมนนจะตองรบผดชอบปฏบตตาม

ครอบครวกเชนเดยวกนกตองมกฎเกณฑกตกา เพอใหสมาชกของครอบครวอยกนสงบเรยบรอย มวนย และเปนการฝกเดกใหพ รอม ทจะไป รบผดชอบด าเนนชวตในสงคมตอไป เพราะฉะนนกฎตองเปนกฎ ถาเขาท าอะไรผด กตองรบผดชอบตอการกระท าของเขา ท าถก กวาไปตามถก ทะเลาะกนกตองมความยตธรรม นคอมอเบกขาเพอปฏบตใหถกตองตามธรรม

๓. เมอลกรบผดชอบตวเองไดแลว เขาส าเรจการศกษาแลว มงานมการท า มครอบครวของเขาแลว ทานวาพอแมตองรจกวางอเบกขา ปลอยใหเขารบผดชอบชวตและครอบครวของเขาเอง ไมเขาไปกาวกายแทรกแซงในชวตและครอบครวของเขา โดยวางใจเรยบสงบวา เขารบผดชอบตวเองไดแลว ไมใชเอาแตเมตตากรณา รกเขามาก กเลยเจากเจาการเขาไปจดการในบานของเขา ในครอบครวของเขา เทยวจเทยวชอยเรอยวา ลกอยอยางนนะ จดของอยางนนะ ฯลฯ

ถาพอแมเขาไปจดแจงวนวายมาก ลกแทนทจะเปนสข กไมเปนสข และจะรสกไมสบายใจ อาจจะอดอดพดไมออก บางทถาเขาไมขดแยงกบพอแม กไปขดแยงกบคครองของเขาเอง ทาน

๖๖ คตธรรมแหงชวต

จงวาถงเวลาทจะตองวางอเบกขา ใหเขารบผดชอบตวเขา ครอบครวของเขาเปนของเขา เราไดแตคอยมองด ถาเขาตองการความชวยเหลอเมอไร กเขาไปชวยเหลอ นเรยกวา อเบกขา

ถาพอแมวางอเบกขาถก กเกดความสมดลในชวต และความสมดลระหวางความสมพนธระหวางมนษยกบความสมพนธกบธรรม ทานผสงอายสวนมากกเปนผ ทมลกหลานดวย ตอนนจงจะตองวางใจกบลกหลานใหถกตองวา ถงเวลาแลวทเขาจะตองรบผดชอบชวตของเขาเอง เราวางใจเปนอเบกขา เงยบสงบ พรอมจะชวยเหลอเขา แตเราไมเขาไปจกจก วนวาย เจากเจาการ

ตอนนถงเวลาของพระพรหมทจะวางอเบกขา ถาท าใจไดอยางน ใจจะสบายขนเยอะ ถาเสยหลกน กจะไมเปนพระพรหมทสมบรณ

ฝกตนยงขนไป ด าเนนชวตใหถก ความสขยงเพมพน

เมอท าตวเปนพระพรหมไดครบถวนสมบรณแลว กมาท าชวตใหเขาถงความสข ในทนขอพดคราวๆ ถงความสข ๕ ขน ขอพดอยางยอ ในเวลาทเหลออนจ ากดดงน

ขนท ๑ คอ ความสขจากการเสพวตถ หรอสงบ ารงบ าเรอภายนอกทน ามาปรนเปรอ ตา ห จมก ลน กาย ของเรา ขอนเปนความสขสามญททกคนในโลกปรารถนากนมาก

ความสขประเภทนขนตอสงภายนอก เพราะวาเปนวตถหรออามสภายนอก เมอเปนสงภายนอก อยนอกตว กตองหา ตอง

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๖๗

เอา เพราะฉะนนสภาพจตของคนทหาความสขประเภทน จงเตมไปดวยความคดทจะไดจะเอา แลวกตองหาและดนรนทะยานไป เมอไดมาก กมความสขมาก แลวกเพลดเพลนไปกบความสขเหลานน พอไดมากๆ เขา ตอมากนกวาตวเองเกงมาก ไปๆมาๆ โดยไมรตวกมภาวะอยางหนงเกดขน คอ ชวตและความสขของตวเองตองไปขนกบวตถเหลานน อยล าพงงายๆอยางเกา ไมสขเสยแลว ตอนทเกดมาใหมๆน ไม ตองมอะไรมาก กพอจะมความสขได ตอมามวตถมาก เสพมาก ทนขาดวตถเหลานนไมไดเสยแลว กลายเปนวาสญเสยอสรภาพ ชวตและความสขตองไปขนกบวตถภายนอก แตเขาใจผดคดวาตวเองเกง อนนเปนขอส าคญทคนเราหลงลมไป ทางธรรมจงเตอนไวเสมอวาเรา อยาสญ เสยอสรภาพนไป พรอมทงอยาสญเสยความสามารถทจะเปนสข

สง ทคนเราจะพฒนากนมากก คอ การพฒนาความ สามารถทจะหาสงเสพมาบ าเรอความสข แมแตการศกษา ท าไปท ามากไมรตววากลายเปนการพฒนาความสามารถทจะหาสงเสพบ าเรอความสข แตอกดานหนงของชวตทลมไป คอ การพฒนาความสามารถทจะมความสข ถาเราไมพฒนาความสามารถทจะมความสข หรอแมแตไมรกษามนไว เรากสญเสยความสามารถทจะมความสข

อาการของคนทสญเสยความสามารถทจะมความสข กคอ ยงอยในโลกนานไปกยงกลายเปนคนทสขยากขน คนจ านวนมากสมยนมลกษณะอยางน คออยในโลกนานไป เตบโตขน กลายเปน

๖๘ คตธรรมแหงชวต

คนทสขไดยากขน ตางจากคนทรกษาดลยภาพของชวตไวได โดยพฒนาความสามารถทจะมความสขควบคไปดวย จะเปนคนทมลกษณะตรงขาม คอยงอยในโลกนานไป กยงเปนคนทสขไดงายขน

ถาเปนคนทสขไดงายขน กด ๒ ชน คอ เราพฒนาสองดานไปพรอมกน ทงพฒนาความสามารถทจะหาสงเสพบ าเรอความสขดวย และพฒนาความสามารถทจะมความสขดวย ผลกคอ เราหาสงมาบ าเรอความสขไดเกงไดมากดวย และพรอมกนนนเรากเปนคนทสขไดงายดวย เรากเลยสขซอนทวคณ

สวนคนทสญเสยความสามารถทจะมความสข แมจะหาสงเสพบ าเรอความสขไดมาก แตความสขกเทาเดมเรอยไป เพราะขางนอกไดมา ๑ แตขางในกลดลงไป ๑ เลยเหลอ ๐ เทาเดม กระบวนการวงหาความสขจงด าเนนไปไม รจกจบสน เพราะความสขวงหนเราไปเรอยๆ

เพราะฉะนน จะตองพฒนาความสามารถทจะมความสขไวดวยคกน ถาเปนคนทสขไดงายกเปนอนวาสบาย อยางนอยกฝกตวเองไว อยาใหความสขตองขนกบวตถมากเกนไป

ศล ๘ เปนตวอยางของวธฝกไมใหเราสญเสยอสรภาพ โดยไมเอาความสขไปขนตอวตถมากเกนไป แปดวนกรกษาศล ๘ ครงหนง ลองหดดซวาใหความสขของเราไมตองขนกบการบ ารงบ าเรอทางกายดวยวตถ เรมดวยขอวกาลโภชนาฯ ไมตองบ าเรอลนดวยอาหารอรอยอยเรอย ไมคอยตามใจลน กนแคเทยง เพยงเทาทรางกายตองการเพอใหมสขภาพด แขงแรง ตลอดจนขอ อจจาสยนะฯ ไมบ าเรอตวดวยการนอน ไมตองนอนบนฟก ลอง

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๖๙

นอนงายๆบนพน บนเสอธรรมดา ลองไมดการบนเทงซ ทก ๘ วน เอาครงเดยว จะเปนการรกษาอสรภาพของชวตไว และฝกใหเรามชวตอยดได โดยไมตองขนกบวตถมากเกนไป

พอฝกไดแลวตอมาเราจะพดถงวตถหรอสงบ ารงความสขเหลานนวา “มกด ไมมกได” ตางจากคนทไมพฒนาความสามารถทจะมความสข ซงจะเอาความสขไปขนตอวตถ ถาไมมวตถเหลานนเสพแลว อยไมได ทรนทราย ตองพดถงวตถหรอสงเสพเหลานนวา “ตองมจงจะอยได ไมมอยไมได” คนทเปนอยางนจะแย ชวตนสญเสยอสรภาพ คนยงอายมากขนสถานการณกไมแนนอน ถงเวลาเจบไขไดปวย รางกายเสพความสขจากสงเหลานนไมได เชน ลนไมรบรรส กนอาหารกไมอรอย ถาไมฝกไว ความสขของตว ไปอยทวตถเหลานนเสยหมดแลว และตวกเสพมนไมได จตใจกไมมความสามารถทจะมความสขดวยตนเอง กจะล าบากมาก ทกขมาก เพราะฉะนนทานจงสอนใหฝกไว รกษาศล ๘ น แปดวนครงหนง จะไดไมสญเสยอสรภาพนไป

เพราะฉะนน เอาค าวา “มกด ไมมกได” นไวถามตวเอง เปนการตรวจสอบอยเสมอวา เราถงขนนหรอยง หรอตองมจงจะอยได ถายงพดไดวา มกด ไมมกได กเบาใจไดวา เรายงมอสรภาพอย ตอไปถาเราฝกเกงขนไปอก อาจจะมาถงขนทพดไดในบางเรองวา “มกได ไมมกด” ถาไดอยางน กยงดขนไปอก

คนทพดไดอยางน จะมความรสกวาของพวกนเกะกะ เราอยของเรางายๆ ดแลว มกได ไมมกด ไมมเรากสบาย ชวตเปน

๗๐ คตธรรมแหงชวต

อสระ โปรงเบา ความสขเรมไมขนตอวตถอามสสงเสพภายนอก ความสขเรมไมตองหา

ความสขทตองหา แสดงวาเราขาด คอยงไมมความสขนน เราหาไดท เสพทกมสขท แตระหวางนนตองอยดวยการรอ อยดวยความหวง บางทกถงกบทรนทราย กระวนกระวาย เพราะฉะนน จะตองท าตวใหมความสขดวยตนเองส ารองไวใหได ดวยวธฝกรกษาอสรภาพของชวต และรกษาความสามารถทจะมความสขไว

ขนท ๒ พอเจรญคณธรรม เชน มเมตตากรณา มศรทธา เรากมความสขเพมขนอกประเภทหนง แตกอนนชวตเคยตองไดวตถมาเสพ ตองได ตองเอา เมอไดจงจะมความสข ถาใหคอเสยกไมมความสข แตคราวน คณธรรมท าใหใจเราเปลยนไป เหมอนพอแมทมความสขเมอใหแกลก เพราะรกลก ความรกคอเมตตา ท าใหอยากใหลกมความสข พอใหแกลกแลวเหนลกมความสข ตวเองกมความสข เมอพฒนาเมตตากรณาขยายออกไปถงใคร ใหแกคนนน กท าใหตวเองมความสข ศรทธาในพระศาสนา ในการท าความด และในการบ าเพญประโยชนเปนตน กเชนเดยวกน เมอใหดวยศรทธา กมความสขจากการใหนน ดงนน คณธรรมทพฒนาขนมาในใจ เชน เมตตากรณา ศรทธา จงท าใหเรามความสขจากการให การใหกลายเปนความสข

ขนท ๓ ความสขเกดจากการด าเนนชวตถกตอง สอด คลองกบความเปนจรงของธรรมชาต ไมหลงอยในโลกของสมมต ทผานมานนเราอยในโลกของสมมตมาก และบางทเรากหลงไปกบความสขในโลกของสมมตนน แลวกถกสมมตลอหลอกเอา อยดวย

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๗๑

ความหวงสขจากสมมตทไมจรงจงยงยน และพาใหตวแปลกแยกจากความจรงของธรรมชาต และขาดความสขทพงไดจากความเปนจรงในธรรมชาต เหมอนคนท าสวนทมวหวงความสขจากเงนเดอน เลยมองขามผลทแทจรงตามธรรมชาตจากการท างานของตว คอความเจรญงอกงามของตนไม ท าใหท างานดวยความฝนใจเปนทกข ความสขอยทการไดเงนเดอนอยางเดยว ไดแตรอความสขทอย ขางหนา แตพอใจมาอยกบความเปนจรงของธรรมชาต อยากเหนผลทแทจรงตามธรรมชาตของการท างานของตน คออยากเหนตนไมเจรญงอกงาม หายหลงสมมต กมความสขในการท าสวน และไดความสขจากการชนชมความเจรญงอกงามของตนไมอยตลอดเวลา ดงนน คนทปรบชวตได เขาถงความจรงของธรรมชาต จงสามารถหาความสขจากการด าเนนชวตทถกตองตามความเปนจรงของธรรมชาตไดเสมอ พอปญญามาบรรจบใหวางใจถก

ชวตและความสขกถงความสมบรณ

ขนท ๔ ความสขจากความสามารถปรงแตง คนเรานมความสามารถในการปรงแตง ซงเปนลกษณะพเศษของมนษย ปรงแตงทกขกได ปรงแตงสขกได โดยเฉพาะทเหนเดนชดกคอปรงแตงความคดมาสรางสรรคสงประดษฐ จนมเทคโนโลยตางๆ มากมาย

๗๒ คตธรรมแหงชวต

ทส าคญกคอในใจของเราเอง เรามกจะใชความสามารถในทางทเปนผลรายแกตนเอง แทนทจะปรงแตงความสข เรามกจะปรงแตงทกข คอเกบเอาอารมณทไมด ทขดใจ ขดห ขดตา เอามาครนคดใหไมสบายใจ ขนมว เศราหมอง โดยเฉพาะทานทสงอายน ตองระวงมาก ใจคอยจะเกบอารมณทกระทบกระเทอน ไมสบาย แลวกมาปรงแตง ใหเกดความกล มใจ วาเหว เหงา เรยกวาใชความสามารถไมเปน

พระพทธเจาทรงสอนใหเรารจกใชความสามารถในการปรงแตง แทนทจะปรงทกข กปรงแตงสข เกบเอาแตอารมณทดมาปรงแตงใจใหสบาย แมแตหายใจ ทานยงใหปรงแตงความสขไปดวย ลองฝกดกได เวลาหายใจเขา กท าใจใหเบกบาน เวลาหายใจออก กท าใจใหโปรงเบา ทานสอนไววาสภาพจต ๕ อยางน ควรปรงแตงใหมในใจอยเสมอ คอ

๑. ปราโมทย ความราเรงเบกบานใจ ๒. ปต ความอมใจ ๓. ปสสทธ ความสงบเยน ผอนคลายกายใจ ไมเครยด ๔. ความสข ความโปรงโลงใจ คลองใจ สะดวกใจ ไมมอะไรมาบบคน หรอตดขดคบของ และ

๕. สมาธ ภาวะทจตอยกบสงทตองการ ไดตามตองการ ไมมอะไรมารบกวน จตอยตวของมน

ขอย าวา ๕ ตวนสรางไวประจ าใจใหได เปนสภาพจตทดมาก ผ ทเจรญในธรรมจะมคณสมบตของจตใจ ๕ ประการน พระพทธเจาตรสวา

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๗๓

ตโต ปาโมชชพหโล ทกขสสนต กรสสต

แปลวา ภกษผ ปฏบตถกตองแลว มากดวยปราโมทย มจตใจราเรงเบกบานอยเสมอ จกท าทกขใหหมดสนไป ทานพดไวถงอยางน

ฉะนนทานผจะเกษยณอายนน ถงเวลาแลว ควรจะใชเวลาใหเปนประโยชน ถอเปนโอกาสด มาปรงแตงใจ แตกอนนปรงแตงแตทกข ท าใหใจเครยด ขนมว เศราหมอง ตอนนปรงแตงใจใหมธรรม ๕ อยางน คอ ปราโมทย มความราเรงเบกบานใจ ปต ความอมใจ ปสสทธ ความผอนคลาย สงบเยนกายใจ สข โลงโปรงใจ สมาธ สงบใจตงมน ไมมอะไรมารบกวน อยตว สบายเลย ท าใจใหไดอยางนอยเสมอ ทองไวเลย ๕ ตวน คอ ปราโมทย ปต ปสสทธ สข สมาธ พระพทธเจาประทานไวแลว ท าไมเราไมเอามาใช นแหละความสามารถในการปรงแตงจต เอามาใช สบายแน และกเจรญงอกงามในธรรมดวย

โดยเฉพาะ ทานผสงอายนนกเปนธรรมดาวาจะตองมเวลาพก และเวลาทวางจากกจกรรม มากกวาคนหนมสาวและคนวยท างานทเขายงมก าลงรางกายแขงแรงด วางจากงานเขากไปเลนไปท ากจกรรมอนๆ ไดมาก แตทานทสงอาย นอกจากออกก าลงบรหารรางกายบางแลว กตองการเวลาพกผอนมากหนอย จงมเวลาวาง ซงไมควรปลอยใหกายวางแตใจวน

เพราะฉะนน ในเวลาทวาง ไมมอะไรจะท า และกยงไมพกผอนนอนหลบ หรอนอนแลวกอนจะหลบ กพกผอนจตใหใจ

๗๔ คตธรรมแหงชวต

สบาย ขอเสนอวธปฏบตงายๆ ไวอยางหนงวา ในเวลาทวางอยางนน ใหสดลมหายใจเขาและหายใจออกอยางสบายๆ สม าเสมอ ใหใจอยกบลมหายใจทเขาและออกนน พรอมกนนนกพดในใจไปดวย ตามจงหวะลมหายใจเขาและออกวา

จตเบกบานหายใจเขา จตโลงเบาหายใจออก ในเวลาทพดในใจอยางไร กท าใจใหเปนอยางนนจรงๆ

ดวย หรออาจจะเปลยนเปนส านวนใหมกไดวา หายใจเขา สดเอาความสดชน หายใจออก ฟอกจตใหสดใส ถกกบตวแบบไหน กเลอกเอาแบบนน หายใจพรอมกบท า

ใจไปดวยอยางน ตามแตจะมเวลาหรอพอใจ กจะไดการพกผอนทเสรมพลงทงรางกายและจตใจ ชวตจะมความหมาย มคณคา และมความสขอยเรอยไป

ขนท ๕ สดทาย ความสขเหนอการปรงแตง คราวนไมตองปรงแตง คออยดวยปญญา ทรเทาทนความจรงของโลกและชวต การเขาถงความจรงดวยปญญาเหนแจง ท าใหวางจตวางใจลงตวสนทสบายกบทกสงทกอยาง อยอยางผ เจนจบชวต

สภาพจตนจะเปรยบเทยบไดเหมอนสารถทเจนจบการขบรถ สารถผช านาญในการขบรถนน จะขบมาใหน ารถเขาถนน และวงดวยความเรวพอด ตอนแรกตองใชความพยายาม ใชแซ ดงบงเหยนอยพกหนง แตพอรถมานนวงเขาทเขาทางด ความเรวพอด อยตวแลว สารถผ เจนจบ ผช านาญแลวนน จะนงสงบสบาย

ธรรมะส าหรบผสงอาย ๗๕

เลย แตตลอดเวลานนเขาม ปญญารพรอมอย เตมท ถามอะไรผดพลาดเขาจะแกไขไดทนท และตลอดเวลานนเขาไมมความประหวน ไมมความหวาด จตเรยบสนท ไมเหมอนคนทยงไมช านาญ จะขบรถน ใจคอไมด หวาดหวน ใจคอยกงวลโนนน ไมลงตว แตพอรเขาใจความจรงเจนจบด ดวยความรนแหละ จะปรบความรสกใหลงตว เปนสภาพจตทเรยบสงบสบายทสด

คนทอยในโลกดวยความรเขาใจโลกและชวตตามเปนจรง จตเจนจบกบโลกและชวต วางจตลงตวพอด ทกอยางเขาทอยตวสนทอยางน ทานเรยกวาเปนจตอเบกขา เปนจตทสบาย ไมมอะไรกวนเลย เรยบสนท เปนตวของตวเอง ลงตว เมอทกสงเขาทของมนแลว คนทจตลงตวถงขนน จะมความสขอยประจ าตวตลอดเวลา เปนสขเตมอมอยขางใน ไมตองหาจากขางนอก และเปนผ มชวตทพรอมทจะท าเพอผ อนไดเตมท เพราะไมตองหวงกงวลถงความสขของตน และไมมอะไรทจะตองท าเพอตวเองอกตอไป จะมองโลกดวยปญญาทรความจรง และดวยใจทกวางขวางรสกเกอกล

คนทพฒนาความสขมาถงขนสดทายแลวน เปนผพรอมทจะเสวยความสขทกอยางใน ๔ ขอแรก ไมเหมอนคนทไมพฒนา ไดแตหาความสขประเภทแรกอยางเดยว เมอหาไมไดกมแตความทกขเตมท และในเวลาทเสพความสขนน จตใจกไมโปรงไมโลง มความหวนใจ หวาด ระแวง ขนมว มอะไรรบกวนอยในใจ สขไมเตมท แตพอพฒนาความสขขนมา ยงพฒนาถงขนสงขน กยงมโอกาสไดความสขเพมขนหลายทาง กลายเปนวาความสขมให

๗๖ คตธรรมแหงชวต

เลอกไดมากมาย และจตทพฒนาดแลว ชวยใหเสวยความสขทกอยางไดเตมท โดยทในขณะนนๆ ไมมอะไรรบกวน จตใจใหขนของหมองมว

เปนอนวาธรรมะ ชวยใหเรารจกความสขในการด าเนนชวตมากยงๆ ขนไป สความเปนผ เตมเปยมสมบรณ จนกระทงความสขเปนคณสมบตของชวตอยภายในตวเองตลอดทกเวลา ไมตองหา ไมตองรออกตอไป

ความสข ๕ ขนน ความจรงแตละขอตองอธบายกนมาก แตวนนพดไวพอใหไดหวขอกอน คดวาคงจะเปนประโยชนพอสมควร

ขออนโมทนา ทานผ เขารวมประชมทกทาน ขอตงจตสงเสรมก าลงใจ ขอใหทกทานประสบจตรพธพรชย มปต อมใจ อยางนอยวา ชวตสวนทผานมาไดท าประโยชน ไดท าสงทมคาไปแลว ถอวาไดบรรลจดหมายของชวตไปแลวสวนหนง

เพราะฉะนนจงควรจะตงใจวา เราจะเดนหนาตอไปอกสจดหมายชวตทควรจะไดตอไป เพราะยงมสงทจะท าชวตใหสมบรณยงขนไปอก ไมใชแคน ชวตนนยงเปนสงทมคณคา เปนประโยชน ทจะท าใหเตมเปยมไดยงกวาน จงขอใหทกทานเขาถงความสมบรณของชวตนนสบตอไป และขอใหทกทานมความรมเยนเปนสขในพระธรรมขององคพระสมมาสมพทธเจาโดยทวกน ตลอดกาลทกเมอ

เจบ

รกษาใจยามปวยไข

ธรรมกถาส าหรบผปวย

รกษาใจยามปวยไข

เราทงหลายทเปนพทธศาสนกชนนน นบถอพระรตนตรยเปนทเคารพบชาสงสด พระรตนตรยนน กคอ พระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆ ถายดเอาพระพทธเจาเปนหลก พระพทธเจากเปนผ ทไดตรสรคนพบพระธรรม เมอคนพบแลว รความจรง กน าเอาธรรมนนมาสงสอนแกผ อน ผ ทปฏบตตาม รวมกนเขากเรยกวาเปนสงฆ

พระพทธเจาททรงคนพบพระธรรมนน กคอคนพบความจรงเกยวกบเรองโลกและชวตวาเปนอยางไร พระพทธเจานนทรงสนพระทยเรองความสขความทกขของมนษย และพระองคกใชเวลามากมายในการคนควาเรองน เพอใหรชดวา มนษยนนมความสขความทกขเกดขนอยางไร ถามปญหา คอความทกขเกดขน จะแกไขอยางไร เรยกไดวา พระองคเปนผ เชยวชาญในเรองชวต เพราะฉะนน พระองคจงสามารถในการทจะแกปญหาชวตของคนเรา และเรากนบถอพระองคในแงนเปนส าคญ

ชวตของคนเรานน ประกอบดวยกาย กบ ใจ มสองสวนเทานน กายกบใจรวมเขาเปนชวตของเรา กายกตาม ใจกตาม

บนทกเสยงส าหรบคณโยมยน จนทรสกล ในวนท ๓๐ ธนวาคม ๒๕๓๑ เวลา ๒๐.๐๐ น.

๘๐ คตธรรมแหงชวต

จะตองใหอยในสภาพทด ตองรกษาไวใหมสขภาพด จงจะมความสข ชวตจงจะด าเนนไปโดยราบรน

แตคนเรานน จะใหเปนไปตามทปรารถนาทกอยาง กเปนไปไมได รางกายของเรานบางครงกมความเจบไขไดปวย ซงอาจจะเปนเพราะสาเหตเนองจากการกระทบดวยโรคภยทมาจากภายนอก หรอฤดกาลผนแปรไป หรอถกกระทบกระทงจากวตถสงของทแขงกระดาง แมแตหนามต าท าใหเกดความเจบปวดขน หรอวารางกายนนอยไปนานๆ เขา กทรดโทรมไปตามกาลเวลา รางกายกเจบไขไดปวย อนเปนไปตามธรรมดา เรยกวาเปนลกษณะของสงขาร คอ สงทเกดจากปจจยปรงแตง ซงไมมอยโดยตวของมนเอง แตอาศยสงหลายๆ อยางมาประชมกนเขา มารวมตวกนเขา

รางกายของเรานกเกดจากปจจยหลายอยางมาประกอบกนเขา ภาษาเกาๆ เราเรยกวา เกดจากธาตดน น า ลม ไฟ มาประชมกน ธาตเหลานแตละอยางกเปลยนแปลงไป ไมเทยงแทแนนอน ตางกผนแปรไป เมอแตละอยางผนแปรไป กเปนธรรมดาทวาจะเกดการแปรปรวนขนแก รางกายทเปนของสวนรวมนน ซงเปนทประชมของธาตทงหมด รางกายแปรปรวนไปกเกดการปวยไขไมสบาย นกเปนดานหนง

ทน รางกายนนกไมไดอยล าพง ตองอยรวมกนกบจตใจ จงจะเกดเปนชวต จตใจนนกเชนเดยวกน กมความเปลยนแปลงไปตางๆ จตใจเปลยนแปลงไป มความคดนกตางๆ นานา บางครงเกดกเลสขนมา เชน มความโลภ ความโกรธ ความหลง ใจก

รกษาใจยามปวยไข ๘๑

แปรปรวนไปตามกเลสเหลานน ยามโลภ กอยากจะไดโนนไดน ยามมโทสะเกดขน กโกรธแคนขนเคองใจหงดหงดกระทบกระทงตางๆ ยามโมหะเกดขน กมความลมหลง มความมวเมาดวยประการตางๆ หรอในทางตรงขาม เวลาเกดกศลธรรม เกดความดงาม จตใจเปนบญขนมา กคดนกเรองดๆ จตใจกงดงาม จตใจกผองใส เบกบาน สดชน เรยกวามความสข ในเวลานนกจะมคณธรรมเชน มความเมตตา มความกรณาตอคนอนๆ หรอวามศรทธา เชนมศรทธาในพระรตนตรย ศรทธาในพระศาสนา ศรทธาในบญในกศลเปนตน จตใจกเปลยนแปลงแปรปรวนไปไดตางๆ

แตทสมพนธกนระหวางกายกบใจ กคอวา เมอกายเจบไขไดปวย กมกจะรบกวนท าใหจตใจพลอยไมสบายไปดวย เพราะวารางกายเจบปวด จตใจกมความทกข หรอวารางกายนนไมอยในอ านาจบงคบบญชา เชนรางกายทออนแอเปนตน จตใจกหงดหงด เพราะไมไดอยางใจ อนนเรยกวา จตใจกบรางกายนนอาศยซงกนและกน เมอรางกายไมสบาย จตใจกพลอยไมสบายไปดวย หรอเมอจตใจไมสบายมความทกข มความหวาดระแวง มความกลว มความกงวลใจ มหวงหนาพะวงหลงตางๆ มความไมสมปรารถนา ผดหวง ทอแทใจตางๆ กท าใหแสดงออกมาทางรางกาย เชนวา หนาตาไมสดชน ผวพรรณไมผองใส ยมแยมไมออก ตลอดจนกระทงวา เบอหนายอาหารเปนตน ไม มเรยวแรง ไมมก าลง เพราะวาใจไมมก าลง เมอไมมก าลงใจแลว รางกายกพลอยไมมก าลง ออนแรง ออนก าลงไปดวย อนนกเปนเรองของกายกบใจทตองอาศยซงกนและกน

๘๒ คตธรรมแหงชวต

ในบางคราวนน รางกายกเจบปวด ซง เปนเหตการณส าคญทวา เวลานนความเจบปวดของรางกายอาจจะท าใหจตใจน พลอยไมสบายไปดวย ซงทางภาษาพระทานบอกวา ถาหากวากายไมสบายเจบไขแลว จตใจไมสบายไปดวย กเรยกวากายปวยท าใหใจปวยไปดวย

จะท าอยางไรเมอรางกายเจบปวยแลวจตใจจะไมแปรปรวนไปตาม พระพทธเจานนไดทรงคนควาเรองของชวตไวมากมาย แลวหาทางทจะชวยใหคนทงหลายมความสข พระองคเคยพบทานทรางกายไมสบาย เจบไขไดปวย พระองคเคยตรสสอนวา ใหท าในใจ ตงใจไววา “ถงแมรางกายของเราจะปวย แตใจของเราจะไมปวยไปดวย” การตงใจอยางน เรยกวา มสต ท าใหจตใจไมตกอยในอ านาจครอบง าของความแปรปรวนในทางรางกายนน เมอมสตอยกรกษาใจไวได

การรกษาใจนนเปนเรองส าคญ ในยามเจบไขไดปวยน กายเปนหนาทของแพทย แพทยกรกษาไป เรากปวยใหแพทยท าหนาทรกษากาย แตใจนนเปนของเราเอง เราจะตองรกษาใจของตนเอง เพราะฉะนน กแบงหนาทกน ตอนน กเทากบปลงใจบอกวา “เอาละ รางกายของเรามนปวยไปแลว กเปนเรองของหมอ เปนเรองของนายแพทย นายแพทยรกษาไป เราไดแตรวมมอ ไมตองเรารอนกงวล เราจะรกษาแตใจของเราไว” รกษาใจไวตามค าสอนของพระพทธเจา อยางทพระองคตรสไวซงไดยกมาอางเมอก ใหตงใจวา “ถงแมรางกายของเราจะปวย แตใจของเราจะไมปวยไป

รกษาใจยามปวยไข ๘๓

ดวย” ถายดไวอยางน สตอย กท าใหจตใจนนไมพลอยหงดหงด ไมพลอยออดแอด ไมพลอยแปรปรวนไปตามอาการทางรางกาย

จรงอยกเปนธรรมดาทวา ทกขเวทนา ความเจบปวดตางๆ ความออนแรงออนก าลงของรางกายนนยอมมผลตอจตใจ แตถารกษาจตใจไวดแลว ความเจบปวดนนกมแตนอย พระพทธเจาจงตรสไวเสมอวา ใหรกษาใจของตนเอง

การทจะรกษาใจนน รกษาดวยอะไร กรกษาดวยสต คอมสตก าหนด อยางนอยดงทกลาวมาวา ถามสตเอาใจยดไวกบค าสอนของพระพทธเจาวา ถงกายของเราจะปวย แตใจของเราจะไมปวย เพยงแคนกท าใหใจหยดยง มหลกมทยด แลวจตใจกสบายขน อาจจะน ามาเปนค าภาวนากได คอภาวนาไวในใจตลอดเวลาบอกวา กายปวย ใจไมปวย ถงกายจะปวย แตใจไมปวย ท านองน ภาวนายดไว บอกตวเองอยเสมอ ใจกจะไมเลอนลอยเควงควางไป

การรกษาใจดวยสตนน กคอวา เอาจตของเราไปผกมดไวกบสงใดสงหนงทดงาม ทไมมการปรงแตง จตของเรานชอบปรงแตง เมอรางกายไมสบาย จตใจกปรงแตงไปตามความไมสบายนน ท าใหมความไมสบายมากขน หรอวาจตใจไปหวงกงวลภายนอก หวงกงวลเรองทางดานครอบครว หวงลกหลาน หวงกงวลเรองขาวของทรพยสนอะไรตางๆ ททานเรยกวาเปนของนอกกาย ไมใชตวของเรา โดยเฉพาะลกหลานนนกมหลกมฐานของตนเอง กอยสบายกนแลว ตอนนลกหลานเหลานน มหนาททจะมาเอาใจใสดแลผ เจบไขไดปวย ไมใชหนาทของผ เจบปวยทจะไปหวงกงวลตอผ ทยงม

๘๔ คตธรรมแหงชวต

รางกายแขงแรงด ทานเหลานนสามารถรบผดชอบตนเอง หรอชวยเหลอกนเองไดดอยแลว จงไมตองเปนหวงเปนกงวล

ตวเองกไมตองเปนหวงเชนเดยวกน เพราะถารกษาใจไวไดอยางเดยวแลว กเปนการรกษาแกนของชวตไวได เพราะวาชวตของเรานนกเปนดงทไดกลาววา มกายกบใจ สองอยาง โบราณกลาวไววา ใจเปนนาย กายเปนบาว กายนนรบใชใจ ใจเปนแกนของชวต ถารกษาใจไวไดแลว กนบวาเปนการรกษาสวนประเสรฐของชวตไวได เพราะฉะนน ตอนนกรกษาแตใจของตนเองอยางเดยว ถารกษาใจไดแลว กชอวารกษาแกนของชวตไวได และดงทกลาวมาในตอนน กตองปลงใจไดวากายนนเปนเรองของแพทย เพราะฉะนน ไมตองไปกงวลเรองกาย มาพจารณาแตรกษาจตไว

วธรกษาจตนน กรกษาดวยสต ดงกลาวมา ทานเปรยบวา สตนนเปนเหมอนเชอก จะรกษาจตไวใหอยกบทได กเอาเชอกนนผกใจไว ใจนนมนดนรน ชอบปรงแตง คดวนวายฟ งซานไปกบอารมณตางๆ เหมอนกบลง ลงทอยไมสข กระโดดไปตามกงไม จากตนไมนไปตนไมโนนเรอยไป พระพทธเจากเลยสอนวา ใหจบลงคอจตน เอาเชอกผกไวกบหลก หลกคออะไร หลกกคอสงทดงามทไมมการปรงแตง ทเปนค าสอนของพระพทธเจาเปนตน เมอใจไปผกไวกบสงนนแลว จตกอยกบท ไมฟ งซาน ไมเลอนลอย ไมสบสนวนวาย ถาจตไมปรงแตงแลว กจะหมดปญหาไป

วธการรกษาใจทจะไมใหปรงแตง กคอ อยกบอารมณทดงาม อยกบสงทใจยดถอ อยางทอาตมาไดกลาวมา แมแตเอาค าสอนของพระพทธเจาเกยวกบเรองการเจบไขไดปวยมาภาวนาวา

รกษาใจยามปวยไข ๘๕

ถงกายของเราจะปวย แตใจของเราจะไมปวยไปดวย หรอจะภาวนาสนๆ บอกวา เจบแตกาย ใจไมเจบดวย ปวยแตกาย ใจไมปวย ภาวนาแคน จตกไมฟ งซาน ไมมการปรงแตง เมอไมมการปรงแตง จตกไมตดขด ไมถกบบ จตไมถกบบคน กไมมความทกข จะมความปลอดโปรงผองใส ไมถกครอบง าดวยทกขเวทนาทเกดขน

นอกจากผกจตไวกบสงทดงาม หรอค าสอนของพระพทธเจาอยางทกลาวมาแลว กคอการทวาใหจตนนไมมกงวลกบสงตางๆ ไมปลอยใจใหลองลอยไปกบความคดนกทงหลาย หรอความหวงกงวลภายนอก รกษาใจใหอยภายใน ถาไมรกษาใจไวกบค าสอนของพระพทธเจา หรอค าภาวนาอยางทวาเมอก กอาจจะเอาค าภาวนาอนๆ มาวา เชน เอาค าวา พทโธ มา

ค าวา “พทโธ” น เปนค าดงาม เปนพระนามหรอชอของพระพทธเจา เมอเอามาเปนอารมณส าหรบใหจตใจยดเหนยวแลว จตใจกจะไดไมฟ งซานเลอนลอยไป แลวจตใจนกจะเปนจตใจทดงามผองใส เพราะวาพระนามของพระพทธเจานน เปนพระนามของผบรสทธ เปนพระนามทแสดงถงปญญา ความร ความเขาใจ ความตน และความเบกบาน

ค าวา พทโธ นน แปลวา ร ตน เบกบาน พระพทธเจานนทรงรความจรงของสงทงหลาย รสงขาร รโลกและชวตนตามความเปนจรง มปญญาทจะแกทกขใหกบคนทงหลาย เมอรแลวพระองคกตน ตนจากความหลบใหลตางๆ ไมมความลมหลงมวเมายดตดในสงทงหลาย เมอตนขนมาแลว ไมมความลมหลงมวเมา กมแตความเบกบาน เมอเบกบานกมความสข จตใจปลอดโปรงใน

๘๖ คตธรรมแหงชวต

ความสข จงเปนแบบอยางใหแกเราทงหลายวา เราทงหลายจะตองมความร เขาใจสงขารตามความเปนจรง จะตองมความตนไมหลงใหลในสงตางๆ ไมยดตดถอมนในสงทงหลาย แลวกมความเบกบานใจ ปลอดโปรงใจ เอาอนนไ ว เปนคตเตอนใจ แลวตอจากนน กภาวนาค าวา พทโธ วา พท แลวกวา โธ ถาก าหนดลมหายใจได กสามารถทจะวาก ากบลงไปกบลมหายใจ เวลาหายใจเขากวา พท เวลาหายใจออกกวา โธ หรอไมก ากบอยกบลมหายใจกวาไปเรอย ๆ นกในใจวา พท-โธ เปนจงหวะๆ ไป

เมอจตผกรวมอยในค าวาพทโธ กไมฟ งซานและไมมการปรงแตง เมอไมฟ งซานปรงแตง จตกอยเปนหลก เมอจตอยเปนหลกมความสงบมนคงแนวแน กไมเปนจตทเศราหมอง แตจะมความเบกบาน จะมความผองใส กมความสข แลวอยางนกจะถอไดวาเปนการปฏบตตามหลกทวา จตใจไมปวย นกเปนวธการตางๆ ในการทจะรกษาจตใจ

อาตมากลาวไวนกเปนตวอยางเรองหนง ในการทจะรกษาจตดวยสต โดยเอาสตเปนเชอกผกจตไวกบอารมณ เชนค าวาพทโธ เปนตน จตใจจะไดมหลก ไมฟ งซานเลอนลอย มความสงบเบกบานผองใส ดงทกลาวมา อาตมาขอสงเสรมก าลงใจใหโยมไดมจตใจทสงบ มจตใจทแนวแนผกรวมอยกบค าวา ถงกายจะปวย แตใจไมปวย หรอผกพนก าหนดแนวแนอยกบค าภาวนาวา พทโธ แลวกใหมจตใจเบกบานผองใสอยตลอดเวลา วนนอาตมากเอาใจชวย ขอใหโยมมความเบกบานผองใส ตลอดกาลทกเวลา เทอญฯ

ธรรมกถาส าหรบ

ญาตของผปวย

ขออนโมทนา ในการทอาจารยไดนมนตอาตมาทงสองในนามของพระสงฆ มารบสงฆทาน ซงอาจารยไดจดถวายรวมกบญาตพนอง เปนการท าบญแทนคณพอ ในขณะททานเจบไขไดปวย โดยมความระลกถงทาน มจตใจทรกและมความผกพนตอทาน หวงจะใหทานไดหายจากความเจบปวยน ในฐานะทเปนพทธ - ศาสนกชน สงทจะเปนเครองบ ารงจตใจทส าคญ กคอการท าบญ การทไดมาใกลชดพระรตนตรย ไดอาศยอานภาพบญกศลและอาศยพทธคณ ธรรมคณ และสงฆคณ เปนเครองอภบาลรกษา

ในยามเจบไขไดปวย ซงเปนเวลาทส าคญน เรองของจตใจกส าคญมาก ทงจตใจของผ ปวยและจตใจของญาต ตลอดจนทานทมความเคารพนบถอ ซงพากนหวงใย การรกษานนกตองรกษาทงสองอยาง คอทงกายและใจ สวนทเปนโรคอยางแทจรง กคอดานรางกาย แตในเวลาทรางกายเปนโรคนน จตใจกมกพลอยปวยไปดวย คอ จตใจอาจจะออนแอลง หรอแปรปรวนไป เพราะทกขเวทนา หรอความออนแอของรางกายนน จงมพทธพจนทตรสสอนไว ใหตงจตตงใจวา ถงแมรางกายของเราจะปวย แตใจของ

ค าอนโมทนาในโอกาสทลกหลานของคณโยมยน จนทรสกล ถวายสงฆทาน ณ หอง ๘๑๔ ตก ๘๔ ป โรงพยาบาลศรราช วนอาทตยท ๒๗ ธนวาคม ๒๕๓๑ เวลา ๑๓.๓๐ น.

๘๘ คตธรรมแหงชวต

เราจะไมปวยไปดวย พระพทธเจาตรสสอนไวอยางน เพอใหสวนหนงแหงชวตของเรายงคงความเขมแขงไวได แลวใจกจะชวยรางกายดวย

ถาหากวาใจพลอยปวยไปดวยกบกาย กจะท าใหความปวยหรอความเจบนน ทบทวขนซ าเตมตวเอง แตถากายปวยเปนเพยงสวนหนง ใจไมปวยไปดวย ใจนนจะกลบมาเปนสวนชวยดงไว ชวยอมชค าประคบประคองกายไว ยงถามก าลงใจเขมแขง กกลบมาชวยใหรางกายนแขงแรงขน เราจะเหนวา ในเวลาทเจบไขไดปวยน คนไขจะตองการก าลงใจมาก ถาไมสามารถจะมก าลงใจดวยตนเอง กตองอาศยผ อนมาชวย ผ ทจะชวยใหก าลงใจไดมาก กคอญาตพนอง คนใกลชดทงหลาย เพราะฉะนน ทางพระหรอทางธรรมจงไดสอนผ ทใกลชดใหมาใหก าลงใจแกผ ทเจบไขไดปวย

ขอส าคญกคอวา ผ ทเปนญาตของทานผ ทเจบไขไดปวยนน มความรก มความหวงใยตอทานผ เจบไข เมอเปนอยางน จตใจของผ ใกลชดทเปนญาตนน บางทกพลอยปวยไปดวย พลอยไมสบายไปดวย เลยไมสามารถจะไปใหก าลงใจแกทานผ ทเจบปวย อนนกเปนเรองทส าคญ จงจะตองมอบาย มวธการทจะท าใหจตใจเขมแขง ใหจตใจสบาย เมอจตใจของเรา ทเปนญาตเปนผ ทใกลชดทหวงดนเขมแขงสบายด กจะไดเปนเครองชวยใหทานผ เจบปวยนน พลอยมความเขมแขงยงขนดวย ในยามเชนนการวางจตใจจงเปนเรองส าคญ เรองการรกษาทางดานรางกายนนกเปนภาระของแพทย ทจะพยายามจดการแกไขไปตามวชาการตามหลกของการรกษา แตทางดานญาตของผ ปวย ตองถอดานจตใจนเปนเรอง

รกษาใจยามปวยไข ๘๙

ส าคญ นอกจากการทจะคอยเอออ านวยใหความสะดวก และการดแลทวๆ ไปแลว สงทควรท ากคอ การรกษาทงจตใจของตนเองและจตใจของผปวยใหเปนจตใจทเขมแขง

ในดานจตใจของตนเอง กควรใหมความปลอดโปรง สบายใจ อยางนอยกมความสบายใจวา เมอทานผ เปนทรกของเราปวยไข เรากไมไดทอดทงทาน ไดเอาใจใสดแลรกษาอยางเตมท เมอไดท าหนาทของเราอยางเตมทแลว กสบายใจไดประการหนงแลววา เราไดท าหนาทของตนเองอยางดทสด เมอไดท าหนาทของตนเองแลวกมความสบายใจขนมา ความเขมแขงทเกดจากความสบายใจนน กจะมาคอยชวย คอยเสรม คอยใหก าลงใจ ไมวาทานผเจบปวยจะรตวหรอไมกตาม

คนเรานน เรองจตใจเราทราบไมได บางทรในทางประสาทสมผสไมได แตมความซมซาบอยภายใน แมแตคนทไมรตวแลว ในบางระดบกยงมการฝนบาง ยงมความรสกรบรเลกๆ นอยๆ บางทเปนความละเอยดออนในทางการรบสมผสตางๆ ในทางประสาท ในทางจตใจ จงอาจจะไดรบรศมแหงความสขสบายใจ ท าใหมก าลงใจขนมา อยางนอยกท าใหไมมหวงมกงวล ใจกจะเขมแขงขน ความปลอดโปรง ความสบายใจ จตใจทผองใสเบกบานนน เปนสงทดงาม

คนเรานนเรองจตใจเปนสงทส าคญ อยางทอาตมาไดกลาวมาแลว การทลกๆ หลานๆ ผ ทใกลชดมาคอยเอาใจใสดแล ถงกบไดสละการงานอะไรตางๆ มา กเพราะจตใจทมความรกกน มความหวงใยกนนแหละ แตในเวลาเดยวกนนนเอง เพราะความ

๙๐ คตธรรมแหงชวต

รกและความหวงใยกนนแหละ กอาจจะท าใหจตใจของเราน กลายเปนจตใจทมความเรารอนกระวนกระวายไปไดเหมอนกน สงทดนน บางทกกลบเปนปจจยใหเกดความทกข อยางททางพระทานบอกวา ความรกท าใหเกดความทกข เพราะวาเมอรกแลวมความผกพน กท าใหมความกระทบกระเทอนเกดขนไดงาย

ทน ท าอยางไรจะใหมความรกดวย และกไมมทกขดวย กตองเปนความรกทประคบประคองท าใจอยางถกตอง เมอท าไดถกตองแลว กจะไดสวนทด เอาแตสวนทดไว ใหมแตสวนทเปนความดงาม และความสข ความรกนนกจะเปนเครองชวยใหเกดความผกพน แลวกท าใหมาเอาใจใสดแลกน แลวทนความรกทเราประคบประคองไวด กจะท าใหจตใจปลอดโปรงผองใส เปนไปในแงทท าใหเกดก าลงในการชวยเหลอซงกนและกน

ฉะนน จงควรพจารณาท าใจอยางทกลาวเมอกวา เราไดท าหนาทของเราถกตองหรอไม ส ารวจตวเอง เมอท าหนาทถกตองแลว กพงสบายใจในขนทหนง ตอแตนนกมองในแงทวา การทจะไมสบายใจหรอมความรสกทกขโศกอะไรน ไมสามารถชวยทานผ ทเจบไขนอนปวยอยได สงทจะชวยไดกคอขวญ หรอก าลงใจท ด ความปลอดโปรงเบกบานผองใส แมแตในสวนของตวเราเอง การทจะคดอะไรไดปลอดโปรงคลองแคลว กตองมจตใจทสบายสงบดวย ถามความกระวนกระวาย เชนความกระสบกระสายทางกายกตาม ทางใจกตาม กจะท าใหคดอะไรไมคลอง และกจะท าอะไรไมถกตองดวย ถาจะท าใหไดผลดกตองมจตใจทสงบและเขมแขง ปลอดโปรง มความเบกบานผองใส จงจะท าใหเกดเปนผลด

รกษาใจยามปวยไข ๙๑

เพราะฉะนน หลกการส าคญกคอ ใหสวนทดน ามาซงสวนทดยงๆ ขนไป คอความรกทมตอคณพอทเจบไขไดปวยนน เปนสวนทดอยแลว จงควรใหเกดความเบกบานผองใสของจตใจ แลวกเอาจตใจทดงามน มาคดไตรตรอง พจารณาในการทจะคดแกไขสถานการณ ในการทจะจดการดแลเอาใจใส ด าเนนการรกษาตางๆ ตลอดจนท าสภาพจตใจของตนใหเปนจตใจทจะชวยเสรมใหจตของทานผปวยไดมความสบายใจ

สมมตวา ทานผ ปวยไดทราบถงลกหลานทก าลงหอมลอมเอาใจใสคอยหวงใยทานอย ทานกจะรสกวาลกหลานรกทาน ในเวลาเดยวกนถาลกหลานทงหมดนนมจตใจทสบาย ทานกจะไมตองหวงกงวล กจะเปนเครองชวยใหจตใจของทานสบายดวย เมอทานมจตใจทสบาย มก าลงใจทเขมแขง กจะเปนเครองชวยในการรกษารางกายของทานอกดวย

โดยเฉพาะในตอนน นอกจากจะพยายามท าใจ หรอคดพจารณาไตรตรองใหจตใจเขมแขงแลว กยงไดอาศยอานภาพของบญกศลและพระรตนตรยชวยเหลออกดวย กลาวคอ ในขณะน เราไมใชอยเฉพาะตวล าพงจตใจผ เดยวเทานน แตยงมอานภาพของบญกศลชวยหลอเลยงดวย อาจารยและคณพ และญาตทกคนมความหวงใยรกในคณพอ และกไดท าบญแทนคณพอแลว จงขอใหอานสงสอานภาพของบญกศลทไดท าน จงเปนเครองชวยเสรมก าลงใจของทานดวย โดยเฉพาะขอใหทกทานตงใจ รวมจตไปทตวคณพอ ขอใหอานภาพแหงบญน เปนเครองบ ารงหลอเลยงรกษาตวทาน

๙๒ คตธรรมแหงชวต

เมอมการท าบญ กจะมการทไดบชาเคารพพระรตนตรย พระรตนตรยนน เปนสงยดเหนยวทลกซงทสดในทางจตใจ เมอเราเขาถงพระรตนตรยแลว จตใจกจะมความเขมแขง มก าลง มความสงบ มความรมเยนเกดขน กขอใหความรมเยนน เปนบรรยากาศทแวดลอมหมญาตทงหมดพรอมทงคณพอ ชวยประคบประคองหลอเลยงใหทานฟนขนมา โดยมความเขมแขงทงในทางกายและทางจตใจ

ในโอกาสน อาตมาขออนโมทนาอาจารย พรอมทงคณพและญาตทงปวง ทไดท าบญถวายสงฆทานแดพระสงฆ ซ งเปนเครองทจะท าใหเกดความดงามแหงจตใจ หลอเลยงจตใจใหเกดความสดชนผองใส มความสข มความปลอดโปรงเบกบาน และมความสงบ กขอใหจตใจทเบกบาน มความเยน มความสงบน น ามาซงผลอนเปนสรมงคล คอความสข และความฟนฟ พรงพรอมดวยสขภาพทงกายและใจตอไป

ตอแตนไป ขอเชญรบพรและขอใหเอาใจชวยคณพอขอใหทานไดอนโมทนารบทราบ และขอใหทกทานไดชวยกนสรางบรรยากาศแหงความสงบ ความแชมชนเบกบานผองใสยงๆ ขนไป

ดลยภาพ:

สาระแหงสขภาพและความสมบรณ

ดลยภาพ:

สาระแหงสขภาพและความสมบรณ

ขอเจรญพร

วนนเปนวนสรมงคลวนหนง เปนสรมงคลทเกดจากกศล คอการท าความดงาม ทงนเพราะวาทางโรงพยาบาลบานสวน ทงผ บรหารและบคลากร มคณหมอลดาวลย สวรรณกตต เปนประธาน ไดจดงานท าบญเลยงพระ พรอมทงมการสงสรรคเนองในโอกาสสงปเกาตอนรบปใหม นอกจากนนทางฝายทานทรบการรกษาเรยกงายๆ วา ฝายคนไข กไดกรณามน าใจใหเกยรตมารวมในงานสงสรรคครงนดวย

การทไดแสดงออกซงน าใจรวมกน อนเปนความมไมตรจตมตรภาพ มเมตตาตอกน และมความสามคค นแหละคอกศล คอตวบญ เพราะทางพระพทธศาสนานนบอกวา สรมงคลเกดจากการกระท าความดของเรา คอ การกระท าความดทางกาย วาจา ใจ ไดแก ท าด พดด และคดด

ธรรมกถา แสดงทโรงพยาบาลบานสวน ณ วนท ๒๙ ธนวาคม ๒๕๓๔ (ฉบบน ใหถอเปนฉบบใชไปพลางกอน ขอเรยนวา ฉบบ หกบปาก เพราะอยในระยะทอาพาธใชตาท างานไมได เมอใด

ใชสายตาท างานไดตามปกต กจะไดเรยบเรยงใหสมบรณเปนฉบบ ตากบมอ ตอไป)

๙๖ คตธรรมแหงชวต

มงคลสองดานประสานเสรมกน

เวลาชวงนเปนโอกาสทเราถอกนมาตามนยมวา เปนระยะกาลของความสขคอการสงปเกาและตอนรบปใหม กเลยนยมกนทจะจดงานสนกสนานบนเทง และนอกจากสนกสนานบนเทงกนในหมญาตมตรแลว ในฐานะพทธศาสนกชน กท าบญดวย เพมความเปนสรมงคลใหมากขน

ทวามานกเปนสวนหนง คอเรองของกาลเวลาทมการสขสนตหรรษา เนองในโอกาสทเปนมงคล

นอกจากนกยงไดรบทราบเปนสวนพเศษวา ชวงเวลานเปนระยะทคณหมอลดาวลย ไดจดตงมลนธขนมา ซงตกลงวาจะใชชอวา "มลนธดลยภาพบ าบด เพออายและสขภาพ" ซงมวตถประสงคเพอจะเผยแพรการรกษาโรค รวมทงการสงเสรมสขภาพ ดวยวธการตามแบบทเรยกวา holistic หรอแบบองครวม ในทนเราใชค าวา ดลยภาพ หมายความวารกษาดลยภาพขององครวมนน หรอท าใหองครวมนนด ารงอยในดลยภาพนนเอง สวนทวาสงเสรมสขภาพนน กเพอใหมทงสขภาพแขงแรงและมอายยนยาว

คณหมอลดาวลยตงใจทจะเผยแพรการรกษา และสงเสรมสขภาพตามแบบ holistic นใหกวางขวางออกไปแลวกตงใจใหเกดประโยชนเปนความสขแกประชาชน นกถอวาเปนความตงใจทเปนบญเปนกศล จงหวงวามลนธนจะไดบ าเพญประโยชนใหแกสงคมสบตอไป

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๙๗

รวมความเทากบวามความเปนสรมงคลหรอเรองบญกศลเขามาผนวกกนเปนสองดาน เปนการเสรมกนใหมนคงยงขน คอในสวนของมงคลปใหมกดานหนง และมงคลทเกดจากการรเรมตงมลนธดลยภาพบ าบดเพออายและสขภาพกอกดานหนง สองดานนเสรมซงกนและกน

ปใหมกมเรองของมลนธน หรอวาเรองของการตงมลนธการกศลเขามาชวยเสรมใหปใหมนนมความหมายมากขน ในเวลาเดยวกนการตงมลนธทมาประจวบในชวงนกเปนระยะเวลาทเปนมงคลส าหรบตวมลนธเอง ท าใหเกดความรสกวามคณคาและมความหมายยงขน จงเปนเรองทนาอนโมทนา และในการทตงมลนธขนในระยะน ถาจตใจบนเทงผองใส กถอวาตงขนดวยด การเรมตนทดกเปนนมตหมายแหงความสขความเจรญยงขนตอไป

ความสมบรณมไมได ถาไรดลยภาพ

ทนวาถงดลยภาพนกเปนเรองส าคญส าหรบทกสงทกอยาง ทงส าหรบตวมนษย และส าหรบสงแวดลอมทงปวง ดลยภาพน เปนภาวะทท าใหสงทงหลายด ารงคงอยและด าเนนไปไดดวยด

จะเหนไดงายๆ อยางนกนมสองปก ถานกมปกเดยวกบนไมได นเรยกวา ไมมดลยภาพโดยสนเชง ถงแมมสองปกแตปกหนงมขน อกปกหนงไมมขนกคงบนยงไมได แมแตวาสองปกมขน แตวาขางหนงขนไมบรบรณ ขางหนงบรบรณ ขนสมบรณไมเทากน

๙๘ คตธรรมแหงชวต

ปกทงสองนนกไมสามารถจะพานกใหบนไปไดอยางคลองแคลวรวดเรวเทาทควรจะเปน นบวาเปนความไมสมบรณของนกนน

หนมามองดสงทมนษยประดษฐขนกเชนเดยวกน อยางเราประดษฐเครองบนขนมา กคลายๆ กบนกนนแหละ เครองบนกมปกสองปก หรอจะเพมปกขางหลงอกสองปกเปนสปกกได แตปกทงสองดานนนกจะตองท าใหเทากนหรอใหไดดลยกนเรยกวา มดลยภาพอยางบรบรณทเดยว ถาขาดดลยภาพกเสยหลก เครองบนกบนไมขน ถามเหตอะไรท าใหปกขางใดขางหนงเสยขนมาหรอวาบกพรองขนมา กอาจจะเกดอบตเหตได

เพราะฉะนน เรองของดลยภาพนเราจะเหนไดไมยาก อยางไรกตาม ทพดมานเปนสงทไมสลบซบซอน เรามองดลยภาพแคสวนทมาเสรมกนสองอยาง แตทนถาดชวตของมนษยและสงแวดลอมของมนษยกวางขวางออกไป กมอะไรตออะไรทซบซอนมากกวานนอก

พอถงตอนนดลยภาพนนไมใชมเพยงสองสวนและมาท าใหไดสมดลกน แตบางทมนมมากมาย เพราะวาสงทงหลายทเราเรยกวาเปนองครวมหรอเปนสงใดสงหนงทเกด ทมองเหนกนในโลกน เมอมองดตามหลกพระพทธศาสนา ซงกเปนหลกความจรงโดยทวไป เราจะเหนวาเปนการประชมกนเขาของสวนประกอบตางๆ มากมาย เรยกวามองคประกอบเยอะแยะมารวมกนเขา มาชมนมกนเขา มาประกอบกนเขา เปนสงนนๆ สวนประกอบนน อาจจะมมากมายเปนสบ เปนรอย เปนพนอยางกได เมอมหลายอยางมากเขากยงมความซบซอนมากยงขน

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๙๙

ทนสวนประกอบตางๆ ทมาอยรวมกนนนกตองมความ สมพนธซงกนและกน อนนเปนหลกธรรมดา มนสมพนธกนเชนโดยการท าหนาท มาประกอบมาเสรมกนซงแตละอยางจะตองท าหนาทของตนๆ โดยสมพนธกนอยางพอเหมาะพอดไดสดไดสวน ถาท าหนาทไมพอเหมาะพอดขนมาเมอไรกเกดเรองเกดปญหาเมอนน นกคอเรองทเราเรยกวาหลกแหงดลยภาพ

ดลยภาพทางรางกายท าใหมสขภาพด

ชวตของเรานกเปนตวอยางทเราเหนไดชดเจน ชวตมนษยนทางพระทานเรยกวา เปนรปนามหรอเปนขนธ ๕ กเกดจากองคประกอบตางๆ มากมาย ทงรปธรรมและนามธรรมมาประกอบกนขน และสวนประกอบตางๆ เหลานน เมอมนท างานไดสดไดสวนพอเหมาะพอดกน ชวตของเรากด าเนนไปดวยด แตถามนไมพอเหมาะพอดกนขนมาเมอไรกเกดปญหาเมอนน

ดลยภาพทมองเหนไดงายๆ ในชวตคนเรากคอ ดานรางกาย รางกายนแหละเปนสวนทมองเหนไดงาย คนเรานถาสวนประกอบทางรางกายขาดดลยภาพขนเมอไร มสวนใดบกพรองท างานสมพนธกนไมด ไมไดสดสวนไมพอเหมาะพอด กเกดปญหา นนคอสงทเราเรยกวา โรคภยไขเจบ

ทน ถาปรบใหเกดความพอเหมาะพอด มสมดลขน ไดสดไดสวนแลว ชวตนนเรยกวามองคาพยพอนสมบรณ กเปนอย ด ารงอยไดดวยด อนนคอหลกทส าคญมาก และนแหละ คอหลกท

๑๐๐ คตธรรมแหงชวต

เ รยกวาดลยภาพ ดงนนดลยภาพจงมาสมพนธกบสขภาพ หมายความวาถาไมมดลยภาพ สขภาพกไมม

ถาหากวามดลยภาพ รกษาดลยภาพไวได สขภาพกด ารงอย ดงนนสขภาพจงองอาศยดลยภาพ ดลยภาพกคอความสมพนธอยางพอเหมาะพอดไดสดไดสวนกนระหวางองคประกอบทงหลายนนเอง นกคอเรองของดลยภาพในแงทเกยวของกบชวต

หลกการทวามานเปนสงส าคญทอาตมภาพเขาใจวา ทางโรงพยาบาลบานสวนไดน ามาใช เมอวานนอาตมภาพกไดรบถวายหนงสอเลมหนงเปนหนงสอเลมแรกของโรงพยาบาลบานสวน หรอของมลนธดลยภาพบ าบด เพออายและสขภาพ ชอวา HEAL เปนฉบบท ๑ พดถงดลยภาพบ าบด ทเปนเรองของรางกายของเรา

ส าหรบดลยภาพบ าบดดานรางกายน อาตมภาพคงจะไมตองพดมาก คดวาทางคณหมอทานทราบดกวา เพราะฉะนน กใหเปนเรองของคณหมอททานจะอธบายวาดลยภาพในดานรางกายน มความส าคญอยางไรตอสขภาพของเรา หรอวาสขภาพของมนษยเราน ตองอาศยดลยภาพอยางไรบาง

ดลยภาพทางเศรษฐกจ ท าใหชวตมความมนคง

ตอไปนอกจากดลยภาพในเรองรางกายแลว ชวตมนษยเรานทจะด ารงอยดวยดจะตองอาศยดลยภาพอกหลายอยาง ตอนนเรามองออกไปจากตวมนษย เราไมไดมองจากโลกเขามา ไมวาจะมองจากดานไหนเปนหลกกตาม กจะมองเหนดลยภาพ แตตอนน

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๑๐๑

เราเอาชวตของมนษยเปนหลก เอาตวมนษยเปนแกนกลางแลวมองออกไป เมอกนเรมจากรางกายของเรากบอกวาสขภาพนตองอาศยดลยภาพ

ทนตอไปดานทสองทงายๆ ในการด าเนนชวตของเราน เรองทส าคญอยางหนงกคอ การท ามาหาเลยงชพ ความเปนอยหรอเรองเศรษฐกจ อนนกตองมดลยภาพเหมอนกน ดลยภาพอยางงายทสด กคอ ดลยภาพระหวางการใชจายกบรายรบ รายไดกบรายจายจะตองไดดลกน ถารายไดนอยแตจายมากกตองเกดปญหา เกดความบกพรอง ชวตในดานเศรษฐกจกเปนโรค คอจะเปนปญหานนเอง

โรค แปลวา สงทเสยดแทง สงทท าใหไมสบาย เพราะ ฉะนน ถาชวตในดานเศรษฐกจของเราไมมสมดลหรอไมมดลย -ภาพ ชวตดานเศรษฐกจของเรากจะตองไมสบาย มความขดของ เพราะฉะนน อยางนอยกตองใหมดลยภาพระหวางรายไดกบรายจาย

แตดลยภาพระหวางรายไดกบรายจายนน ไมใชแคเพยงรายไดรายจายเฉพาะทมองเหนวาไดมาเทาไรจายไปเทาไร แตดลยภาพนนจะตองมองไปถงภาวะสมดลอนๆ ดวย เชน การวางแผนเพออนาคตเกยวกบเรองของความมนคงของชวต

ยกตวอยาง เชน เรานมใชจะมก าลงรางกายแขงแรงอยเรอยไปตลอดเวลา บางครงเราอาจจะเจบไขไดปวยหรออาจจะประสบเหตภยนตราย หรอมเหตเรงดวนบางอยางตองใชเงนจ านวนมากเกนกวาทใชในขณะน หรอเวลานนเราไมสามารถจะ

๑๐๒ คตธรรมแหงชวต

ท างานหาเงนไดกจะตองมดลยภาพในแบบทวาเตรยมการเพอปองกนปญหาในอนาคต จงตองจดเตรยมเงนไวอกสวนหนงทเกบไวเปนเงนสะสมส าหรบปองกนภยขางหนา อนนเปนสวนอนาคตฝายรายได หรอฝายเกบรกษา เพอใหสมดลกบสวนทจะใชจายทเปนอนาคตเหมอนกน นกเปนดลยภาพอกแบบหนงคอดลยภาพทเปนเรองของอนาคต

แมตลอดจนเรองการท างานกเชนเดยวกน คอตองมการวางแผน หมายความวา จะตองมการสะสมทน เพอจะไดน าเอาทนนนมาใชในการประกอบกจการงาน

เพราะฉะนน ในทางพระศาสนาทานจงพดถงดลยภาพในเรองรายไดรายจาย ดงจะเหนไดชด เชนในหลกธรรมหนง พระพทธเจาตรสอปมาวาการใชจายเงนของคนเรานตองใหมภาวะทเรยกวา รายไดเหนอรายจาย หรอใหไดดลกนในแงทวาไมลบ คอไมใหตดลบ แตถาบวกไมเปนไร อยางนอยไมใหลบ

ทานบอกวาเปรยบเหมอนอยางอางเกบน าอางหนง ทมชองน าเขาสชอง และมชองน าออกสชอง เหมอนกบมรายไดรายจายพอเทากน กพอเปนไปได แตถาหากวาชองทางน าเขานอย แตมชองทางน าไหลออกมาก กจะเกดปญหาน าไมพอใช

ชองทางน าออกกคอพวกอบายมข อบายมขนมใชแคเปนทางน าออกในการใชจายเทานน แตเปนทางน ารวเลยทเดยว คอเปนทางรวไหลหมดไปเปลาของรายได ถามทางรวคออบายมขมากมาย เชนหมกมนในเรองสรา การพนน หรอในเรองการเอาแต

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๑๐๓

เทยวเปนตน อยางนแหละคอทางรวไหลของรายได ถารวไหลอยางนกจะไปไมไหว

สวนในดานทางเขาทานวางเปนหลกไวเรยกวา ทฏฐธมม-กตถธรรม คอธรรมทเปนไปเพอประโยชนปจจบนมดงน

๑. ตองมความขยนหมนเพยร รจกจดการงานในการหาทรพย

๒. ตองรจกเกบรกษาทรพย และปองกนภยอนตรายทจะเกดแกทรพยสน

๓. ตองรจกคบคน รจกสมพนธกบเพอนมนษยในทางทเกอกลแกกจการงาน และในการทจะท าใหชวตของเรามความดงามเจรญกาวหนา

๔. หลกการใชจายทวาใชจายแตพอดเรยกวา สมชวตา ขอท ๔ นแหละคอเรองสมดลหรอดลยภาพ ซงในทนเปน

เรองทางดานเศรษฐกจ นเปนตวอยางของดลยภาพทเราจะตองน ามาใชจดการกบ

ดานเศรษฐกจ คอชวตของการด ารงอยการท ามาหาเลยงชพ ถาหากวาเราท าไดดมดลยภาพ ชวตของเรากจะเปนอยไดดวยด นกเปนดลยภาพอกดานหนง

สงคมไมเสยดลยภาพ ประชาชนกไมขาดสนตสข

ดลยภาพดานอนกมอกมาก เชน ดลยภาพในทางสงคม เราอยในสงคมกตองรกษาดลยภาพเหมอนกน ในการทจะม

๑๐๔ คตธรรมแหงชวต

ความสมพนธทดกบผ อน ไมใหเกดผลเสยไมใหเกดความบกพรอง ถาเกดผลเสยกคอ ความสมพนธในทางสงคมของเราเอยง หรอทรดไป เมอมความสมพนธทไมด กเกดผลเสยแกการด าเนนชวต ท าใหไมมความกาวหนา ดลยภาพในทางสงคมน มใชเฉพาะการทเราอยรวมกบผ อนโดยไมเบยดเบยนกนและอยรวมกนดวยดเทานน แตหมายถงวาในสงคมวงกวาง มนษยจะอยรวมกนดวยดอยางไรกตองอยดวยดลยภาพทงนน

แมแตการทเราจะจดการศกษาออกมาน กตองมเรองของดลยภาพ เชนวา สงคมนในแงเศรษฐกจตองการก าลงคนในอาชพนหรอในวงงานนเทาไรส าหรบปตอไป กจะตองมการวางแผนกน เสรจแลวทางฝายการศกษากมาจดวาจะตองผลตบณฑตทส าเรจการศกษาในดานนนออกมาใหพอ หรอถาวางแผนวาจะใหประเทศเจรญในดานอตสาหกรรม กตองเตรยมการศกษาในดานวศวกรรม ดานวทยาศาสตร และเทคโนโลยอะไรตางๆ ทเกยวของกบการพฒนาอตสาหกรรม โดยวางแผนผลตบณฑตในดานนนใหไดสดไดสวนไดจ านวนทเพยงพอ อยางนก เปนเรองของการสรางดลยภาพ ซงตองมการจดการอะไรตออะไรใหปรบใหพอดทงนน

แมแตเรองของสงคมวงกวางทเกยวกบรายได รายจาย หรอความเปนอย กตองใหฐานะของประชาชนไมเหลอมล าต าสงกนเกนไป มฉะนนกจะเกดปญหา ดงนเปนตน อนนกเปนเรองดลย-ภาพทางสงคม ซงสามารถพรรณนาไปไดมากมายไมรจกจบสน

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๑๐๕

เมอมนษยท าลายธรรมชาต กน าความพนาศมาสโลก

แตมนไมใชแคน การทมนษยเราจะอยดวยดในโลกนกตองสมพนธกบธรรมชาตใหดดวย ในแงนก เชนเดยวกน มปญหาเกยวกบดลยภาพในทางธรรมชาต หรอในดานสภาพแวดลอม ซงขณะนก าลงเปนปญหาใหญ

ธรรมชาตนจะอยไดตองมดลยภาพ ถาขาดดลยภาพเมอไรกเกดปญหาทนท อยางในปจจบนนถอวา เกดความบกพรอง เกดการเสยดลยภาพหรอวาไมสมดลขนแลวในธรรมชาตแวดลอมหรอในระบบนเวศน ตอนนก าลงมปญหามาก ไมวาจะปญหามลภาวะ เชน น าเสย ดนเสย อากาศเสย อะไรตางๆ จนกระทงวาไฟเสย ถาพดภาษาโบราณเรยกวา ดน น า ไฟ ลมเสย

ไฟเสยในทนไมใชหมายความวาไฟดบ แตหมายความวาไฟมนไมสมดล คอวา ความรอนหรออณหภมนนเองไมพอด ดงทก าลงเกดปญหาวา อณหภมในโลกน ชกจะรอนขน ชกจะสงขน นกเรยกวาเปนการเสยดลยภาพในดานไฟ

ดานลม ทวาลมเสยกคออากาศเปนพษมมลภาวะมากมาย ดงทขณะนคนเปนโรคเพราะอากาศเปนพษกนมากมาย

แลวกดนเสย ดนเดยวนกมความเสยหาย หนาดนถกท าลายและทรดโทรมสญเสยไป เปนปญหาใหญในทางเกษตรกรรม

สวนน าเสยกชดเจน โรงงานอตสาหกรรมทงหลายพากนปลอยของเสยลงไป น าเสยจนกระทงวาปลากหมดไป บางทหมด

๑๐๖ คตธรรมแหงชวต

ไปเปนแมน าๆ เปนทะเลสาบๆ ไปเลย ในประเทศทพฒนาแลว ทะเลสาบหลายแหงไมมสตวมชวตเหลออย

นกเปนเรองของการเสยดลยภาพในโลกมนษยน ถาธรรมชาตแวดลอมเสยดลยภาพไป ตอไปมนษยเองกจะอยไมได ทวามานกเรองดลยภาพในสภาพแวดลอมหรอธรรมชาต ซงเราจะตองดแลรกษา เปนเรองของดลยภาพอกดานหนง

แตรวมแลวไมวาดานไหนกตามมนษยกจะตองพยายามรกษาดลยภาพในเรองของดลยภาพไวใหได

ดลยภาพของจตใจ ภายในโลกแหงความเปลยนแปลง

ตอไปน กจะวกกลบเขามาทตวมนษยอก เมอกน พดไปๆ กหางตวออกไปทกท แตทงหมดนนกเปนเรองทสมพนธกบตวเราทงสน ทนอยากพดใหแคบเขามาอกนดหนง คอหนกลบเขามาทชวตน

เมอกนไดพดถงดลยภาพของรางกายของเรา แตชวตของเรานไมใชมเพยงรางกายอยางเดยว อกสวนหนงกคอจตใจ

ชวตของมนษยเรานมกายกบใจ เพราะฉะนนจงตองมดลยภาพของใจดวยอกสวนหนง ทงกายและใจตางกตองมภาวะทเรยกวา “ดลยภาพ” น

ดลยภาพในทางกายเราพดไปแลว ถาหากวาเสยดลยภาพทางกายกจะเกดโรคทางกาย ทนในทางจตใจกเหมอนกน ในทางจตใจนถาหากวาเสยดลยภาพกจะมโรคทางจตใจ

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๑๐๗

จะเหนวาคนจ านวนมากเกดปญหา ทเรยกวา เปนโรคจต ลองไปดเถอะ เขาเสยดลยภาพทางจตใจ ดลยภาพไมม เขารกษาความทรงตวไมไดแลว จตของเขาทรดลงไป มนเอยงลงไป ตะแคงลงไป มนดงลงไปขางใดขางหนง อยางเชน บางคนดใจเกนไปควบคมไมอยกเสยดลยภาพ ถงกบเสยจรตไปกม แตอนนมนอย ทเปนมากกคอเสยใจเกนไป ควบคมตวเองไวไมอย กเลยเสยจรต อยางทเรยกวาเปนบา

แตการเสยดลทางจตใจนนไมใชแคนเทานน เสยจตนนเปนขนทรนแรงมากแลว ทน คนทเสยดลยภาพถงขนนนอาจจะมไมมากนก แตการเสยดลยภาพทางจตใจทเปนกนมากและหาไดทวไป กคอ ภาวะขาดดลยภาพในยามดใจหรอเสยใจ แลวปลอยตวใหเกดพฤตกรรมทไมเปนผลดตอชวตและสงคม เชน ในยามทดใจเกนไป เมอไดโลกธรรมสมปรารถนาแลวรกษาตวไมอย ไมมดลยภาพกจะท าใหเกดมพฤตกรรมไมดตามมา

คนเรานจะตองประสบโลกธรรม คนทอยในโลกนไมมใครพนโลกธรรมไปได โลกธรรมคออะไร กคอไดลาภ เสอมลาภ ไดยศ เสอมยศ นนทา สรรเสรญ สข ทกข มแปดอยาง แยกเปนสองดาน คอ ฝายทนาชอบใจเรยกวา อฏฐารมณ กบฝายทไมนาชอบใจเรยกวา อนฏฐารมณ

ฝายทนาชอบใจเรยกวา อฏฐารมณ กคอ ไดลาภ ไดยศ สรรเสรญ และมความสข ฝายทไมนาชอบใจเรยกวา อนฏฐารมณ กคอ เสอมลาภ เสอมยศ นนทา และทกข

๑๐๘ คตธรรมแหงชวต

การทเราอยในโลกน ทานบอกวา ตองรเทาทนวาเปนธรรมดาทเราตองเจอโลกธรรมเหลาน จะเจอมากหรอเจอนอย กตองเจอบางละ ไมมใครสามารถหลกพนไปไดโดยสนเชง ทนขอส าคญกคอวาจะปฏบตตอมนอยางไร ถาวางตวตอมนไมถกแลว กจะเกดปญหาแนนอน

การวางตวถกตอง กคอ การรกษาดลยภาพทางดานจตใจไว ถาไมรกษาดลยภาพของจตใจไวใหได ไมวาทางดหรอทางเสย กเสยทงค ทานเรยกวาฟกบยบ คอถาทางดกฟ ถาทางเสยกยบ พอไดลาภกฟ พอเสยหรอเสอมลาภกยบ พอไดยศกฟ พอเสอมยศกยบ คนทวไปมกจะเปนอยางน

ดลยภาพของจตใจ: ศนยพลงยงใหญแหงการสรางสรรค

ทน จะท าอยางไร กตองปฏบตใหถกตอง ถาหากวาไดแลวเกดเหลงระเรงมวเมา ไดเงน ไดทอง ก ใ ชกนเปนการใหญสนกสนานหากนแตความสข ถาอยางนกหมด ไมใชหมดแตเพยงทรพยเทานน สขภาพกเสอมโทรมลงไปดวยกบเงนทหมดไปนน หรอวาไดยศกมวเมาในยศนน ถออ านาจและใชอ านาจนนในทางทผด เชน ขมเหงเบยดเบยนผ อน หรอท าการชวรายทจรต หาผลประโยชน บ ารงบ าเรอตนเอง สรางปมสรางปญหาขนมา ถาอยางนการไดลาภ หรอไดยศนน กกลายเปนเหตใหชวตของเขาตองเอยงหรอตะแคงเสยดลไป

ทน ในทางตรงกนขามถาหากประสบความเสอม พอเสอมลาภ เสอมยศ สญเสยเงนทองมากมาย ประสบภยพบตอนตราย

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๑๐๙

และเสอมยศ เสยฐานะ กมความเศราเสยใจเกนไปรกษาตวไมอย จตใจกอาจจะเลยเถดไป อาจจะเสยจรตเสยสตไปเลย บางทไมถงขนาดนนกอาจจะเหงาหงอยเฉากาย เฉาใจ เปนคนเสยสขภาพ มผลกระทบมาทางรางกายอกกลายเปนคนททงกายทงใจนบอบซ าทรดโทรมไปหมด และชวตทงชวตกหมด กเสอม กโทรม กทรดไป นกเรยกวาเปนการปฏบตไมถกตองตอทงไดและเสย คอฟเกนไป และยบเกนไป

ทน ถาปฏบตถกตองจะเปนอยางไร ถาปฏบตถกตองกกลายเปนวา ท าใหสงเหลานเปนผลดแกชวตขนมา เชน คนไดลาภ พอไดลาภก รทนวา นเปนโลกธรรม เปนสงทมอยในโลกเปนธรรมดา เมอเราได กคอเหตปจจยมาประกอบกน ประจวบพอดท าใหเปนผลดแกเรา เรากควรใชลาภ ใชเงนใชทองน ใหมนเปนประโยชน หรอถาไดยศ กถอโอกาสใชยศใหเปนประโยชน เปนโอกาสทจะสรางสรรคความด

เวลามเงนมทองกผกมตรไมตร ชวยเหลอเจอจานคนเขาไว เปนโอกาสแลวทจะท าความด ถาคนมความตงใจด การไดเงนไดอ านาจเปนตน กเปนโอกาสทจะไดท าความดมากข น แทนทจะหลงระเรงมวเมาใชไปในทางทบ ารงบ าเรอตวเอง หรอขมขเบยดเบยนผ อน กเอามาชวยเหลอเพอนมนษย ท าความดใหมากขนสงเสรมกน กเทากบเปนความดทงประโยชนตนและประโยชนผ อนปลกฝงเขาไว อนนกกลายเปนวาการไดนน ท าใหเกดความดงามและประโยชนสขมากยงขน

๑๑๐ คตธรรมแหงชวต

เพราะฉะนน ทางพระพทธศาสนาจงสอนวา ถาเราปฏบตถกตอง ลาภยศเปนตน กจะกลายเปนโอกาสใหเราท าความดไดมากยงขน

คนบางคนแมจะมความคดทดแสนด แตไมมเงน ไมมอ านาจ จะท าอะไรกไมสะดวก ไมมบรวารท าไมไดตดขดไปหมด ท าไดแคบๆ แตทนพอมเงนมทรพยกสามารถน าเอาความคดดอยางนนมาท าไดสบายเลย เงนกม บรวารกม ต าแหนงฐานะและอ านาจกม พอมอยางนแลว คนเขาเชอถอ ท าอะไรกไดสะดวก ความคดทดงามนนกเกดผลงอกเงยออกไป เพราะฉะนนทานจงใหใชลาภยศในทางทถกตอง คอใหเปนโอกาสในการทจะสรางสรรคสงทดงามใหมากยงขนไป

ในทางตรงขาม พอประสบความเสอมเสย พบโลกธรรมฝายทไมนาพอใจ เกดเสอมลาภ เสยเงนเสยทอง หรอเสอมยศขนมา กรเทาทนอกนนแหละวา นแหละ ถงคราวทเราเจอบางแลวนะ อาว มนกเปนบททดสอบเรา เอาละ ใหมนรไป เราเจอมนเขาแลวเปนอยางไร เอาเปนบททดสอบ ถามองในแงเปนบททดสอบ เรากปรบตวปรบใจได ดซวาเราเขมแขงมนคงพอไหม

ถงจะเสยดลยภาพกาย กตองรกษาดลยภาพใจไวใหได

ในกรณทเสอมสขภาพนกเหมอนกน เรากตองมองในแงด อยาไปมองในแงวา โอย เราแยแลวไมไดความเลย รางกายของเราเสอมเสยแลวท าอะไรกไมได ถามองอยางน กยงทรด แลวกจะ

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๑๑๑

เอยงหรอลมไปเลย ในทางทถกจะตองมองใหเปนคอมองวาเราเกดมาทหนง กไดมประสบการณทเปนก าไรชวต คนอนเขาอาจจะไมเจอการเจบปวยอยางเรา เราเจอมนเขาแลวจะไดรจกทกขทเกดจากโรคนวามนเปนอยางไร

๑. เราไดประสบการณทเปนก าไรชวต หรอทแปลกพเศษ ซงหลายคนไมมโอกาสไดพบ

๒. เราไดทดสอบตวเอง ดความเขมแขงวา เรามความเขมแขงแคไหน จตใจของเราเจออปสรรคอนตรายขนาดนสไดไหม

๓. ถาหากวาเจอขนาดนแลว เรายงไมหวนไหว ยงเขมแขงส ได เราจะมความภมใจเกดปตขนมา จตใจกลบสบายผองใสวา เราสามารถทนตอทกขทรมานขนาดน เอาชนะได สามารถท าจตใจใหดได

๔. การเปนโรค เปนโอกาสทเราจะตดกงวลหรอภาระอะไรบางอยางลงไปได และสามารถใชเวลาในขณะทเปนโรคน ไปท าในสงเปนประโยชน เชน บ าเพญเพยรทางจตใจหรอจะมาพฒนาทางจตใจของเรา ใหจตใจมความสขไดอกดานหนงกได

๕. ตวโรคและความทกขอยางททานเรยกวาทกขเวทนาทเกดจากโรคนนเอง เปนของจรง เปนประสบการณตรง ซงผ ท ไ ดศกษาธรรมแลว สามารถยกเอาขนมาพจารณา หรอมองลงไปตรงๆ ในเวลาทมนก าลงเปนอยนน แลวท าใหมองเหนสจจธรรมของชวต

๑๑๒ คตธรรมแหงชวต

จนกระทงเกดปญญารแจง บรรลโลกตตรธรรม ยกจตใจขนเปนอสระ เรยกวาบรรลมรรค ผล นพพานได

ตกลงวาคนทรจกปฏบตตอสงตางๆ ไดอยางถกตอง ไมวาไดหรอเสยกกลายเปนไดทงนน

ถงอยางไรกตาม เราตองตงใจไวกอนวา เราจะตองท าใหกลายเปนการไดในทกกรณ ทางพระทานถอหลกอยางน ทานเรยกวา โยนโสมนสการ

คนใดเกดมาในโลกมโยนโสมนสการแลว เรยกวาโอกาสทจะสญเสยมนอยอยางยง ไดเสมอไป ไมวาอะไรไดหมด เจออะไรทไมด ใครวาไมด ฉนตองไดประโยชนสกอยาง ไดคตจากชวต ไดอะไรตางๆ ไดสงทเปนประโยชน อยางนอยกไดประสบการณ หรอถาดกวานน กอาจจะถงขนรแจงเหนความจรงของโลก แมแตปลงอนจจงเหนความไมเทยงแทของสงทงหลาย แลวท าใจใหเปนอสระได

คนโง เสยดลยภาพกายแลวกพลอยเสยดลยภาพใจไปดวย คนฉลาด เอาดลยภาพใจมาชวยดลยภาพกาย

บางคนเจอเหตรายในชวต แตรจกมองกไดประโยชน แมแตถงขนสงสด อยางเชนบางทานในสมยพทธกาล มประวตพระสาวกบางองคไปเจอเหตรายในชวตแลวไดบรรลธรรมเปนพระอรหนต กเพราะไดประสบภยพบต นเรยกวารจกถอเอาประโยชนจากสงทงหลาย อนนกคอหลกของดลยภาพในชวต เรยกวา เรา

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๑๑๓

ตองรจกถอเอาประโยชนจากสงทงหลาย และรกษาดลยภาพของชวตเอาไวใหได

ทวามานกเปนเรองของดลยภาพดานจตใจ สภาพทางดานจตใจนกจะมาสมดลกบทางรางกาย จตใจเองกมภาวะทเรยกวามดลยภาพ หรอสมดล อยางทอาตมภาพกลาวแลว และยงจะมาสมดลหรอดลยภาพกบรางกายดวย เราไมใชมแตรางกายเทานน อยางทอาตมภาพพดเมอกน จะไดโยงใหเหนวา รางกายกบจตใจนมความสมพนธซงกนและกน

ถารางกายของเรากระทบกระเทอน เราเหยวเฉาทางรางกาย กอาจจะมผลกระทบใหจตใจเสอมโทรมตามรางกายไปดวย ในท านองเดยวกนถาเรารกษารางกายด ท าใหจตใจของเราสบายไดงาย เชน คนทรางกายแขงแรง กไมคอยมปญหาทางรางกายทจะท าใหหงดหงดกงวลใจ แตถารางกายของเราเกดความบกพรอง ปวยเจบขนมา กมโอกาสทจะท าใหจตใจถกกระทบกระเทอน หงดหงดไดงาย ฉนเฉยวงาย

นแหละเปนเรองทเกยวของกบดลยภาพระหวางรางกายกบจตใจ รางกายเสยดลกพลอยท าใหใจเสยดลไปดวย ใจเสยดลกท าใหกายเสยดลไปดวย

ทน คนทรจกปฏบตใหถกตอง กคอวาเวลากายเสยดล กเอาใจมาชวยกาย หมายความวาคนทท าเปนนนจะท าใหผลยอน กลบตรงขาม คนทท าไมเปนพอรางกายเสยดล ใจกเสยดลดวย

๑๑๔ คตธรรมแหงชวต

เสยดลไปทงชวต แตคนทท าเปนพอกายเสยดล เขากไปเสรมทางจตใจ เอาจตใจมาชวยถวงดลไว ท าใหกายไดดลสงขนไป และกลบมาชวยรางกายใหดขน

ดงนนหลกเรองดลยภาพนจงส าคญมาก และดลยภาพระหวางกายกบใจกเปนเรองใหญอนหนง คอดลยภาพของกายกสวนหนง ซงเปนเรองทคณหมอไดพดเปนพเศษ กบดลยภาพของใจทพระพดเปนพเศษ แลวกยงมดลยภาพระหวางกายกบใจทสมพนธกนนอก ซงกจะตองเอามาชวยเสรมกนใหไดอก อยางทวาแลว ถากายเสยหลกกตองเอาใจมาชวย ถาใชเปนแลวใจกมาชวยกายได นเปนหลกในเรองดลยภาพ อาตมภาพกไดพดมาแลวหลายแงหลายอยาง

แมแตธรรมกตองมดลยภาพ

ทน ดลยภาพยงไมหมด ยงมดลยภาพทลกซงไปกวานนอก เมอกนพดถงดลยภาพ มาถงดลยภาพของใจ และดลยภาพระหวางกายกบใจ นอกจากนยงมดลยภาพทลกลงไปกวานนคอ ดลยภาพแหงธรรม

ธรรมกมดลยภาพเหมอนกน คอ การปฏบตธรรม หรอท าความดอะไรตางๆ ตองมดลยภาพ กลาวคอ ความพอเหมาะพอดเหมอนกน ถาไมพอเหมาะพอด ก เ กดโทษ ยกตวอยาง ท

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๑๑๕

พระพทธเจาตรสไว เชนอยางศรทธาทเราฟงกนมา มเรองศาสนากตองมเรองศรทธา

ส าหรบคนทเขามานบถอศาสนานน ค าทไดยนบอย กคอค าวา ศรทธา ไดแกความเชอ ซงตองมไวเปนหลกส าคญอนหนง แตในทางพระพทธศาสนาบอกวา ศรทธาทเปนคณธรรมอยางเดยวไมพอ จะปลอยใหศรทธาเรอยเปอยไปไมได ตองมดลยภาพ สงทจะท าใหเกดดลยภาพ เขาคกนกบศรทธา กคอ ปญญา

หลกนมาในหมวดธรรมทเรยกวา อนทรย ๕ ประการ ทานบอกวาอนทรย ๕ ตองไดสมดลตองมความสม าเสมอ พอเหมาะพอดกน นกคอ หลกดลยภาพนนเอง

อนทรย ๕ นนมทตองเขาคกนสองค คทหนงกคอ ศรทธา กบ ปญญา ศรทธามไว ถามากเกนไปไมมปญญาคม จะกลายเปนความงมงาย เชอไปตามเขาหมดอะไรๆ กเชอ หลงใหลโนมใจเชองาย ถกหลอกงาย ใครเขาอยากจะหลอกกหลอกไดงาย

ในทางตรงขาม ถามแตปญญา ใชแตปญญา กมกมองอะไรขามไปงายๆ บางทกเอาแตความรทตวมอยไปวนจฉย คอยจะปฏเสธไปหมด หรอไมกคดฟ งซานไป ไมยอมตงหลกพจารณา ไมยอมจบหรอรบเอามาพจารณากเลยเปนคนทจบอะไรเปนจดเปนหลกไมคอยได บางทกกลายเปนฟ งซานไป นเรยกวายดไปขางปญญามากเกนไป

เพราะฉะนน ทานจงบอกวาตองปรบศรทธากบปญญาใหสมกน ใหพอดกน ศรทธาเปนตวชวย ถาท าใหถกตองกเปนตว

๑๑๖ คตธรรมแหงชวต

น าไปสปญญา และชวยเสรมปญญา แตถาใชไมเปน ศรทธากมาขวางปญญา

ท าไมศรทธาจงขวางปญญา เพราะวาถาเชอแลวเขาวาอยางไรกวาไปตามนน กเลยไมไดปญญาอะไรขนมา

แตในทางตรงขาม ทวาศรทธาเสรมปญญานนเปนอยางไร กคอ มนเปนจดใหเราเรมตนได เราเหนวาสงนดมเหตผลเขาทเรารบฟงมา หรอฟงทานผ นพดมเหตมผลนาเชอ ศรทธากเกดขน พอศรทธาเกดขนกไดจดทจะน ามาพจารณา และถาเอาจรงเอาจง ศรทธาเปนตวทท าใหเกดพลงวา ตอไปนเราจะคดเรองนจรงจง ไดจดทจะไปศกษาคนควา

คนทจะไปศกษาคนควาเรองอะไร มนตองมจดม เปาทชดเจน และตองเรมทศรทธา ศรทธาเปนตวจบเอาไว พอศรทธาเปนตวสงแรงไปแลว ปญญากคนในเรองนนไปจรงจง จนกระทงส าเรจไดปญญาเหนแจมแจงโดยสนเชง พอปญญาจบสนแลว กบอกวาอยเหนอศรทธา ไมตองอาศยศรทธาอก

ตอนแรกศรทธากบปญญาตองมดลยภาพ ไดสมดลกน ศรทธากมาเปนตวเสรมชวยตงจดเรมตนใหปญญา ปญญากมาคมศรทธาไว และอาศยศรทธาเปนตวชน าทางพงไปท าใหมก าลงทจะศกษาคนควาไดเตมท ดงนน กตองใชศรทธากบปญญาใหเปน จงตองมดลยภาพ ดงททานบอกวาตองปรบศรทธากบปญญาใหสมกน

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๑๑๗

ถาจดธรรมเขาดลได กไมพลาดจากผลทมงหวง

ตอไปคทสองไดแก วรยะและสมาธ วรยะ คอความเพยรพยายามเหนอะไรกเปนสงทาทายใจส จะท าใหส าเรจจะกาวไปขางหนาอยเรอย อกดานหนงกคอ สมาธ ไดแก ความมใจแนวแน สงบ มนคง คนทมวรยะ คอ ความเพยร เปนคนทเรยกวาอยไมเปนสข ไมอยนง นงเฉยอยไมได จะท าโนนท านเรอยไป แตทนถาหากวาวรยะนนเกนไป กจะกลายเปนพราหรอพลานไปเลย วรยะ เพยร แลวกเลยเถดไปจนกระทงวาไมไดอะไรจรงจง

สวนคนทมสมาธนน ใจสงบอยกบสงทก าลงท าหรอก าลงเกยวของ ใจจดใจจอ พอใจจดใจจอ กสบาย กเพลน บางทพอไดสมาธอยางทชอบพดกนวามาปฏบตธรรมไดสมาธแลวใจสงบ นอกจากสงบแลวกยงไดความสขดวย พอท าสมาธไดความสขบางทกเลยตดอยในความสขนน แลวกอยตรงนนเอง ไมไปไหน ไมอยากกาวตอไป หรอคบเคลอนออกไปจากสภาพนน

ทานวาคนทมแตสมาธนน ถาสมาธแรงเกนไป ไมเอาวรยะมาชวย กจะกลายเปนคนเกยจครานไป เพราะฉะนน ทานจงบอกวาตองปรบอนทรยใหเสมอกน วรยะกบสมาธตองปรบใหเสมอพอดกน

เหลอจากน แลวกมอนทรยอกตวหนง ยงไมครบ ๕ อนทรยอกตวหนงนนกคอ สต ซงอยตรงกลาง สตนเปนตวทคอยตรวจตราคอยดวา ศรทธาแรงไปหรอออนไป ปญญาแรงไปหรอออนไป ตรวจและคอยยบยง คอยเหนยวรง คอยเตอนวา ศรทธาตอนนแรง

๑๑๘ คตธรรมแหงชวต

ไปแลวนะ ปญญาตอนนนอยไป ตองดงขนมาเสรมขนมา หรอวาวรยะตอนนออนไปหรอแรงไป สมาธออนไปหรอแรงไป อะไรท านองน สตเปนตวคอยตรวจตราและคอยควบคมไว เพราะฉะนน สตนจงตองใชตลอดเวลา

เรองอนทรย ๕ นอาตมภาพยกมาเปนตวอยางเพอใหเหนวา แมแตธรรมกตองมสมดลหรอมดลยภาพ การปฏบตธรรมทกอยางตองมดลยภาพ ถาไมมดลยภาพ กเสยหลกไปทกอยาง เสยไปดวยกน ไมใชวามธรรมขอหนงแลว ปฏบตเรอยไปจะถกตองและไดผลดเสมอไป อยางทวาศรทธากเปนคณธรรมขอหนง แตไมใชวาศรทธาจะท าใหเกดแตผลดเสมอไป

แมแตอกศลธรรม ทานบอกวาถาใชเปนกเอามาเปนปจจยแกกศลธรรมได แตมอนตรายนดหนอย เรยกวามผลพวงในทางเสย เหมอนกบใชยาทวามสารซงเปนพษอยบาง แตเอามาใชในทางทเปนประโยชนบางประการ บางครงกตองอาศยมนเหมอนกน

ในทสด ธรรมคอดลยภาพ และดลยภาพกคอธรรม

ตอไปน จะขอพดถงเรองดลยภาพของธรรมเปนแงสดทาย แตเปนแงทคมทงหมด วาไปแลวมนกคอ การปฏบตถกตองตอสงทงหลายนนเอง ตวธรรมอยทน และเมอพดในแงน ตวธรรมนนเองคอดลยภาพ หรอดลยภาพ กคอตวธรรมนนเอง

เพราะฉะนน จะปฏบตถกตองตอรางกายใหรางกายเกดดลยภาพกตาม ปฏบตถกตองตอเศรษฐกจ ด าเนนการหาเลยงชพ

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๑๑๙

จดการเงนใหพอเหมาะพอดกตาม หรอการปฏบตในทางสงคมใหพอเหมาะพอดกตาม หรอการปฏบตในเรองของจตใจของเราใหพอดกตาม นนคอ ดลยภาพของธรรมหรอตวธรรมเปนดลยภาพ เปนขอสดทายซงเปนตวทคมและคลมทงหมด

เพราะฉะนน ในการทจะปฏบตดลยภาพทงหลาย ในทสดแลวกอาศยดลยภาพของธรรมนนเอง มาชวยปรบท าใหเกดความพอเหมาะพอด

เราอยในโลกนกตองรหลกดลยภาพ ทเราตองรหลกดลยภาพเพราะอะไร? เพราะวาสงทงหลายทอยในโลกน มความสมพนธองอาศยกนทงนน มนไมไดอยล าพงตวของมนเองเทานน และตวมนเองกเกดขนจากสวนประกอบมากมาย ซงสวนประกอบเหลานนจะตองสมพนธซงกนและกน ท าอยางไรจะใหมความสมพนธทพอเหมาะพอด ซงความพอเหมาะพอดนถารกษาไวได มนกจะท าใหทกอยางด าเนนไปไดดวยด เพราะฉะนน หลกในเรองดลยภาพน กเกดจากการทสงทงหลายนนสมพนธ ซงกนและกนนนเอง

ดลยภาพวาไปแลวกคอ ความสมพนธอยางพอเหมาะพอด ถาความสมพนธไมพอเหมาะพอด เมอไรกจะเสยดลยภาพเมอนน ทนถาหากวาจะปลอยใหมนมดลยภาพของมนเอง กไมแนนอน เพราะวาชวตของมนษยเรานกประสบสงทเขามากระทบกระทงมากมายทจะท าใหดลยภาพนนสญเสยไป เพราะฉะนน เราจงตองรหลกในการปฏบตเพอรกษาดลยภาพอนน

๑๒๐ คตธรรมแหงชวต

ทางพระพทธศาสนาจงสอนวธปฏบตในการทจะรกษาดลยภาพอยเสมอ แมแตหลกธรรมทส าคญสดยอดทสด ทเรยกวา มชฌมาปฏปทา กคอ หลกแหงดลยภาพนนนเอง

ทางสายกลาง คอ ทางแหงดลยภาพ

ปฏปทา กคอ ขอปฏบตหรอการปฏบต มชฌมา กคอ พอด ทเราแปลกนวาทางสายกลาง กคอวธปฏบตทพอดนนเอง ปฏบตอยางไดสดไดสวนพอเหมาะพอด ตองมองคประกอบ ๘ อยางเขามาประสานกนพอเหมาะแลวจงจะเกดเปนมชฌมาปฏปทา กลาวคอ

๑. มทฏฐทเปนสมมา ครบถวนเหมาะเจาะ คอถกตองพอเหมาะกบความเปนจรง

๒. มสงกปปะ ความด ารทสมมา คอถกตองครบถวนพอเหมาะพอด เรยกวาโดยชอบ

ส านวนโบราณ ทานเรยกวาโดยชอบ หมายความวา ถกตองอยางครบถวน โดยสอดคลองกบความจรง พดงายๆ กคอมปญญาเหนชอบ มความคด มความด ารทถกตองชอบธรรม

๓. แลวกมการใชวาจา ใชค าพดอยางถกตอง ๔. แลวกรจกแสดงออก กระท าการตางๆ ทางกาย อยางถกตอง

๕. เลยงชพ คอประกอบอาชพทเปนสมมาชพ

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๑๒๑

๖. แลวกมความเพยรพยายามอยางถกตอง ๗. มสตทใชอยางถกตอง ๘. แลวกมสมาธ จตตงมนอยางถกตอง ทงหมดนตองมาเปนองคประกอบประสานกลมกลนกน

ถาไดไมครบถวนกไมเกดเปนมชฌมาปฏปทา พอครบถวนไดสดสวนพอเหมาะพอด มนจะเสรมกน มาเปนปจจยแกกนและกน แลวท างานรวมกนใหเกดผลส าเรจ คอการบรรลจดหมายแหงชวตทดงามมความสข เ ปนอสรภาพอยางแทจ ร ง จ ง เ รยกวา มชฌมาปฏปทา แปลวา ทางสายกลาง คอ ขอปฏบตสายกลาง หรอขอปฏบตทพอด ค าวาสายกลางในทนคอพอด

เพราะฉะนน ขอปฏบตในทางพระพทธศาสนาจงเตมไปดวยเรองของความพอด

หลกใหญมชฌมาปฏปทากพอด เราจะเปนมนษยทด ทานบอกวา ตองมสปปรสธรรม ธรรม

ของสตบรษ หรอธรรมของคนด ธรรมของคนดนนมอะไรบาง มรจกเหต รจกผล รจกตน รจกประมาณ รจกกาล รจกบคคล รจกชมชน ในบรรดา ๗ ขอน ขอทส าคญอนหนงกคอ รจกประมาณ รจกประมาณ กคอ รจกความพอด ไดแก การรจกพอดในสงทงหลายทงปวง จะท าอะไรตองรจกพอด

ความพอดนเปนเรองส าคญ เปนเคลดลบในความส าเรจของทกอยาง ถาท าพอด นอกจากส าเรจแลว ผลดเกดขนดวย ถาไมพอด กตองเกดปญหาไมมากกนอย เพราะฉะนน หลกพระพทธศาสนาทเรยกวา ทางสายกลางคอหลกของความพอด

๑๒๒ คตธรรมแหงชวต

แมแตรบประทานอาหารทานยงบอกวาตอง โภชเนมตตญญตา คอตองรจกประมาณในการบรโภค กคอรบประทานแตพอด ถารบประทานไมพอด เดยวน าหนกเพมมากเกนไป กเสยดลยภาพ ทนกจะยง เดยวเสยสขภาพดานนนดานน

เพราะฉะนน หลกพระพทธศาสนาหมดทกประการ ไมวาจะไปมองอะไร จะเปนเรองปรบอนทรย ๕ ใหพอดกตาม เรองรบประทานอาหารใหพอดกตาม เรองสปปรสธรรม ในขอทวารจกประมาณคอรจกความพอดกตาม ตลอดจนกระทงมชฌมา -ปฏปทา ปฏบตใหพอดเปนทางสายกลาง ลวนแตเปนเรองของความพอด ซงเกยวกบดลยภาพทงสน ตกลงวา ทงหมดนกคอหลกของการด าเนนชวตอยในโลก ใหอยไดดวยด

ดลยภาพ คอสาระขององครวม

ทน อาตมภาพมาพดในวนน กมาพดในทประชมของทานทเกยวของกบเรองโรคภยไขเจบและการดแลรกษาพยาบาล พรอมทงญาตโยม ทานทไดมารบการรกษาพยาบาล อยางทกลาวแลว ทกทานมน าใจมาสงสรรครวมกนในวนน กเปนโอกาสอนดงาม

ทางโรงพยาบาลกใชแนวความคด (หรอจะเรยกวาปรชญากแลวแต) ตามแบบ holistic คอแนวคดแบบองครวม ซงในการปฏบตตอองครวมนกถอวาองครวมจะด ารงอยไดตองอาศยดลยภาพ กลาวคอ ความสมพนธทพอเหมาะพอดตอกนระหวางองคประกอบทงหลายขององครวมนน

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๑๒๓

หลกพระพทธศาสนากวาดวยองครวม เพราะวาสงทงหลายเกดจากการประชมกนของสงตางๆ ทเปนสวนประกอบ การประชมกนของสงทงหลายนนเองเรยกวา องครวม องครวมกคอการประชมเขาของปจจยหรอองคประกอบตางๆ องคประกอบเหลานตางกสมพนธซงกนและกน เมอสมพนธกนพอด กจะท าใหทกอยางเปนไปดวยด ความสมพนธทพอเหมาะพอดนนเรยกวา ดลยภาพ

เพราะฉะนน ดลยภาพจงเปนตวทรกษาองครวมไว ท าใหองครวมอยไดดวยด องครวมคอตวเรานจะอยไดดวยด หรอพดอกอยางหนงวา องครวมคอชวตน จะมสขภาพดทงกายและใจ กตองอาศยการรกษาดลยภาพใหด ทงดานรางกาย ทงดานจตใจ และพรอมทง ๒ ฝาย คอทงระหวางกายกบใจนนดวย

ทางฝายแพทยและบคลากรของโรงพยาบาล กยอมเอออ านวยชวยเหลอในการรกษาพยาบาล การรกษาพยาบาลนน กเ รมตนดวยการทจะพยายามใหคนไขไดมดลยภาพในทางรางกาย เปนประการท ๑

เพราะฉะนน ทคณหมอรกษา มการฝงเขม มการนวด มการประคบ และบรหารรางกาย อะไรตางๆ นกดวยตองการทจะใหเกดดลยภาพในทางรางกาย

แตพรอมกนนน เพราะอาศยเมตตาจต ความปรารถนาดตอคนไข กจะมสวนของดลยภาพดานจตใจมาชวยดวย ถาสมมตวาทางฝายโรงพยาบาลนไมมเมตตาจต ปฏบตตอคนไขโดยทไมมน าใจ ท าใ หก รยาวาจาไมงาม ไม เ ปนไปในทาง ทเ อ อ เ ฟอ

๑๒๔ คตธรรมแหงชวต

บรรยากาศขาดความอบอน คนไขกใจรนทด ขนมว เศรา ไมสบายใจ นอยอกนอยใจ ผลทสด การรกษาพยาบาลทางรางกายกเลยพลอยไมคอยไดผลดไปดวย จรงหรอเปลา อนนกเปนความจรง เพราะฉะนน จงวาคณหมอไมไดรกษาแตรางกายของคนไขเทานน คณหมอพรอมทงบคลากรทโรงพยาบาลนรกษาใจของคนไขดวย คอพยายามชวยใหจตใจของคนไขอยในสภาพทมดลยภาพดวย

ดลยภาพในใจเองทมจตใจสบาย จตใจด ารงสถานะของมนได ด ารงอยไดอยางมนคง ไมเอยงไมทรดลงไป นนกดวยอาศยความปรารถนาด มเมตตาตอคนไข ปฏบตดวยความเออเฟอ อยางนแหละจะชวยใหจตใจของคนไขมดลยภาพอยได พอจตใจคนไขมดลยภาพดกจะมาเออตอรางกาย ท าใหการรกษาพยาบาลไดผลเพมพนทงสองดานเสรมซงกนและกน

ผมดลยภาพทางใจ แมแตความตายกดงขนมาเขาดลได

อาตมภาพกเลยคดวาการทคณหมอพดถงดลยภาพบ าบด ประการท ๑ คอเรมดวยดลยภาพบ าบดทางดานรางกาย กเพราะวาเกยวของกบโรคทางกาย แตแทจรงนน ทานคงมความหมายลกซงลงไปถงดลยภาพทางจตใจดวย คอค านงถงความเมตตาปรารถนาดตอคนไข รกษาดวยน าใจ ปฏบตดวยความเอออาทร

สวนทางฝายคนไขเมอสบายใจและวางใจวา เราไวใจตอคณหมอ และทางคณพยาบาล วาทานมารกษาพยาบาลใหเราแลว กยกใหทานชวยรกษาดลยภาพทางดานรางกายของเรา

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๑๒๕

สวนตวเราเองกตองรกษาดลยภาพทางใจของเรา เพราะฉะนน จงจะตองเอาหลกธรรมมาชวย เมอเอาธรรมมาชวยแลว รกษาดลยภาพใจไวได เรากสบาย อยางทอาตมภาพวาเมอกน

เราตองพยายามใชสถานการณทกอยางใหเปนประโยชนแกชวตหมด มองทกอยางใหเปนประโยชน ทานบอกวา คนทเกง มปญญามาก ก คอคนทสามารถมอง สง ทเลวรายทสดใหไดประโยชนมากทสด ไมวาสถานการณไหนเราตองไดประโยชน อยางทบอกวา แมแตคนทแยทสด จะตายอยแลว ยงสามารถบรรลธรรมเปนพระอรหนตได

ตามหลกธรรมในพระพทธศาสนานน แมแตความตายทเราถอกนวา เ ปน สง ท ไม ด นา เก ลยดนากลว เปนอย าง ย ง พระพทธเจากยงทรงสอนใหเอามาใชใหเปนประโยชน ทานใหเจรญมรณสต ใหพจารณาความตายในแงทท าจตใจของเราใหสดใส เบกบานได

คนทมองความตายไมเปน ใจจะหดหเศรากลวใชหรอเปลา ยงคนไมเคยมอง บางทเจอไมได พดถงไมไดเลย บางคนใครมาพดถงความตายไมไดเลยนะ อยากจะหนไปใหพน หรอไลคนพดไปเลย

แตในทางพระทานบอกวา ถาฝกตวดแลว สบายมากเลย แมจะนกถงความตายตลอดเวลากหนาตายมแยมแจมใส นกถงความตายดวยใจเปนสข อยางนกเปนได เพราะฉะนน บางทานเอาความตายมาใชพจารณา สามารถบรรลอรหตตผลเปนพระอรหนตไปเลย มความสขยมแยมไดตลอดกาล จตใจเบกบานผองใส เปนพทธะอยดวยความร ความตน ความเบกบาน

๑๒๖ คตธรรมแหงชวต

อยในโลก กรจกมองสงทงหลาย

ยามเจบไข กปฏบตใหพรอมดล

เพราะฉะนน เราอยในโลกนแลว เรามองทกอยางใหด ในแงทเปนประโยชนแกชวต แตเรองนตองมอง ๒ ชนนะ มองตามหลกทในทางพระพทธศาสนาทานเรยกวา โยนโสมนสการ เดยวจะมองเปนดไปหมดทกอยาง กผดอก การมองทถกตองม ๒ อยาง คอ

๑. มองตามความจรง ถาอะไรทเปนเรองเกยวกบความจรงตองมองตามความเปนจรง คอมองตามทมนเปน

๒. แตในแงทเกยวกบประโยชนตองมองในแงด ใหมนเปนประโยชนแกชวต หรอใหชวตของเราไดประโยชนจากมนใหได

เปนอนวา การมองทถกตองม ๒ อยาง คอ มองตามเปนจรง หรอมองตามทมนเปนอยางหนง กบมองในแงด หรอมองใหเปนประโยชนอยางหนง

ส าหรบการมองอยางท ๑ ทวามองตามเปนจรงนน เชน เราจะวนจฉยเรองราวอะไรตางๆ น จะมองแตในแงดเสมอไปไมไดนะ ผดเลยนะ เสย เพราะฉะนน ถามองเพอวนจฉยสงตางๆ ตองมองตามทมนเปน มองตามเปนจรง แตถาเรองนนไมเกยวกบการวนจฉยความจรง กตองมองในแงเอาประโยชน คอ มองในแงด พระพทธศาสนาสอนไว หลกนเรยกวา โยนโสมนสการ

เปนอนวา ทางฝายคนไขกมองอยางทวาแลว คอพยายามรกษาสมดลหรอดลยภาพทางจตใจเขาไว จงจะมาชวยใหคณหมอ

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๑๒๗

รกษาทางกายไดผลดดวย ตกลงวา ทงคนไขและทางคณหมอ พรอมทงบคลากรของโรงพยาบาล ตางกชวยเสรมซงกนและกน ชวยกนในการรกษาพยาบาล ไมใชหมอเปนฝายรกษาฝายเดยว คนไขกตองรกษาตวเองดวย

วาทจรงคนไขมบทบาทส าคญมากในการรกษาตนเอง คณหมอนนชวยไดสวนหนงเทานน คดวาอยางนน คนไขตองชวยตวเองมาก

ตกลงวา บทบาททางดานคณหมอและบคลากรของโรงพยาบาลนกมดงน

๑. ชวยใ หเ กดดลยภาพทางกายแกคนไ ข ดวยการรกษาพยาบาลตามวธดลยภาพบ าบด

๒. มความเอออาร มเมตตา ไมตรธรรมทจะชวยเสรมดลยภาพทางจตใจของคนไขดวย

สวนในฝายคนไข ก รวมมอกบทางดานบคลากรของโรงพยาบาล ในการรกษาดลยภาพทางกาย พรอมทงตวเองกรกษาสขภาพทางจตใจดวย แลวเรากจะไดดลยภาพทางกายและใจนมาเสรมกน ท าใหเกดความสมบรณ

มารวมกนสรางกศล ชวยกนท าวนเวลาใหเปนมงคล

และปฏบตตนใหสขสนตทกเวลา

อาตมภาพเองกไดมารบการรกษาทน กขออนโมทนาในโอกาสนดวย ในการนกไดรบความเอออปถมภจากคณหมอ

๑๒๘ คตธรรมแหงชวต

ลดาวลยพรอมทงบคลากรทน โดยเฉพาะผ ทไดชวยใกลชดกม คณหนม หรอคณกงวาล ทไดชวยนวดอยเปนประจ า แลวกมคณเจรญกมาชวยอยบอยๆ ทงนในความดแลของคณเลก ซงมาคอยเอาใจใสบอกกลาวแนะน าอย รวมทงทานอนๆ ดวยหลายทานอาตมภาพกเลยถอโอกาสอนโมทนาไวในทนดวย

ขออนโมทนาคณหมอ พรอมทงบคลากรของโรงพยาบาลทกทาน และในโอกาสอนเปนมงคลน กถอวาเราไดมาท าสงทดงามกนแลว เปนบญเปนกศล อยางนอยใจของแตละทาน กเ ปนกศล คอมความคดทด

ความคดทดนนกเรมจากการมน าใจนนเอง คอ มน าใจ มไมตรธรรมตอกน แคนกดแลว ทานเรยกวา เปนกศลเกดขนแลว พระพทธเจาตรสวา มเมตตาหรอไมตรเกดขนในใจนนเปนบญมหาศาลเลยทเดยว

การท าบญนนบางทเราไมจ าเปนตองไปถวายทาน คอไปถวายอาหารหรอใหของอะไรหรอก เพยงแตเราสรางใจของเราใหเปนใจทด มน าใจ ชมฉ าดวยความปรารถนาด กเปนบญกศลเกดขนแลว

ทกทานในทนอาตมภาพวาอยางนอยกมน าใจอนนเกดขน บญกศลจงเกดขนแลว นบวาเราไดตงตนอยางถกตอง กขอใหบญกศลทตงขนในใจนแผออกมา หลงไหลออกมาทางกาย วาจาของเราดวย แลวกมาชวยน าทางชวตของเราใหมความสดชนเบกบานตอไป

ดลยภาพ: สาระแหงสขภาพและความสมบรณ ๑๒๙

ยงในโอกาสทจะตอนรบปใหมน เปนเวลาทเราถอตามคตนยมวาเปนวนเวลาทด กขอใหทกทานไดเตรยมใจตอนรบความสขอนนไว การเตรยมใจตอนรบความสข กโดยการกระท าของเราเอง คอท าใจของเราใหเปนสขสดชนเบกบาน

การท าใจใหสดชนเบกบานนน ถาเปนพทธศาสนกชน กเอาอยางพระพทธเจา พระพทธเจามค าแปลงายๆวา ร ตน และเบกบาน เพราะฉะนน เรากท าใจของเราใหมพระพทธเจาเขาไปอยในใจ คอ

๑. มความร มองอะไรดวยความรเขาใจไมใชอารมณ ใชปญญา รจกพจารณาเหตผล แคนกไปไดเยอะแลว มองสงทงหลายดวยความรดวยปญญา ไมปลอยตวใหเปนทาสของอารมณ

๒. ตน คอ ไมหลบใหล และไมหลงใหล มจตใจทตนตลอดเวลา และ

๓. เบกบาน คอ มความสดชนผองใส พยายามรกษาสภาพจตใจอยางนไวใหไดเรอยๆ แลว ทาน

จะมความสข และพรอมกนนนการรกษาโรคนกจะไดผลดดวย วนนอาตมภาพกขออนโมทนาอกครงหนง ขอใหบญกศลท

ทานไดเรมตงไวในใจน มาประกอบเขาเปนแรงหนน ดวยอานภาพคณพระรตนตรย เปนเดชานภาพ อภบาลรกษาใหบคลากรแหงโรงพยาบาลบานสวน มคณหมอลดาวลย สวรรณกตต เปนประธาน พรอมดวยโยมญาตมตรทมารบการรกษาพยาบาล คอคนไขทกทาน ซงมน าใจมารวมการสงสรรคครงน จงเจรญดวย

๑๓๐ คตธรรมแหงชวต

จตรพธพรชย มความเจรญกาวหนางอกงามร งเรอง ประสบความส าเรจ พรงพรอมดวยสขภาพทงกายและใจ มความรมเยน เปนสขในพระธรรมของพระสมมาสมพทธเจาโดยทวกนทกทาน ตลอดกาลนาน เทอญ

ตาย

ความจรงแหงชวต

บททดสอบใจและเตอนใหนกถงความจรง

ความจรงแหงชวต

บททดสอบใจและเตอนใหนกถงความจรง

นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพทธสสฯ โย จ วสสสต ชเว อปสส อทยพพย เอกาห ชวต เสยโย ปสสโต อทยพพยนต

บดน จะวสชชนาพระธรรมเทศนา พรรณนาอานสงส คอผลดของการบ าเพญกศลทกษณานประทานกจ อทศแดทานผลวงลบ พรอมทงคตเตอนใจในทางธรรม เกยวดวยเรองมรณกรรม อนจกเปนเครองประดบสตปญญาบารมของทานสาธชนทงหลายสบตอไป พอสมควรแกเวลา

ณ วาระน คณะเจาภาพ พรอมดวยบตรหลานและญาตมตรทงหลาย ไดจดพธบ าเพญกศล โดยปรารภมรณกรรมของทานผ เปนทเคารพนบถอ เปนญาตสนท เปนบรพการ จงเปนเหตการณทน ามาซงความเศราสลดใจ และความโศกาอาลยเปนอนมากแกทานผ ใกลชด ซงมความรกใคร และระลกถงในพระคณความด และจงไดจดพธบ าเพญกศลนขนมา ซงจะเปนอบายอยางหนงทท าใหระลกวา เราจะท าความดเพอทานผ ลวงลบ และดวยการ

พระธรรมเทศนาในการบ าเพญกศลอทศคณชม รกตะกนษฐ ผลวงลบ เมอวนท ๑๓ กนยายน พ.ศ. ๒๕๓๓ ในการพมพคร งนไดตดขอความทเปนเรองเฉพาะครอบครวออก เพอการ

เผยแพรเปนสาธารณะ

๑๓๔ คตธรรมแหงชวต

ท าบญกศลอนเกดจากความมน าใจน กจะเปนเครองบรรเทาเสยซงความเศราโศกอาลยนนไดบาง

อกประการหนง เมอไดจดพธบ าเพญกศลนแลว กจะไดระลกถงหลกธรรมในทางพระศาสนา เปนเครองเตอนใจ ท าใหระลกถงความเปนจรงของชวต แลวจะท าใหเกดความรเทาทน ความรเทาทนน กจะชวยบรรเทาความโศกเศราลงไดอกสวนหนง

โดยนยน การปฏบตทางพระศาสนานน กจะเปนเครองฟนฟบ ารงจตใจได ๒ ประการ ทงในแงเกยวกบกศล คอความดงามตางๆ ทไดกระท า ซงเปนการแสดงน าใจตอทานผลวงลบไปแลว และในสวนของความรความเขาใจความจร ง รวมทง ๒ ประการน อาจเปนเหตใหบรรเทา หรอถงกบตดความโศกเศราอาลยลงได และท าใหเจรญบญกศลขนมาแทนท เปนผลดทงแกทานผลวงลบ และทานผยงมชวตอย

ปฏบตตอบรพการ โดยท าหนาทใหถกธรรม

ในสวนแรก คอ การบ าเพญกศล ทมการท าความดตางๆ น กลาวไดวา เปนการบ าเพญหนาทตอกน ทานเรยกวาเปนการบ าเพญญาตธรรม คอธรรมตอญาต หรอพดงายๆ วาเปนหนาทตอญาต คอ คนเรานนทมความสมพนธใกลชดกน เปนญาตพนองกน กยอมมหนาททจะตองปฏบตตอกน

ในยามมชวตอย หนาทตอกนกเปนไปตางๆ สดแตวาจะด ารงอยในฐานะแหงความสมพนธอยางไหน เชน เปนบดามารดา

ความจรงแหงชวต ๑๓๕

หรอเปนพเปนนอง เปนญาตเปนมตร เปนครอาจารยเปนตน เรากปฏบตไปตามหนาททสมควรกบความสมพนธอนนน นเปนหนาทสวนทมนษยเราจะตองปฏบตอยแลว ซงเรยกวาญาตธรรม รวมไปถงมตรธรรม และ สงคหธรรม คอการสงเคราะหกนในหมชาวโลก

แตในเวลาททานเหลานนลวงลบ หรอพลดพรากจากไปแลว การปฏบตหนาทตอกนอยางทเคยท าเมอยงเปนอยนนเปนสงทท าไมได กตองอาศยวธปฏบตในทางพระศาสนา ทเรยกวาเปนการบ าเพญกศลอทศแดทานผลวงลบไปแลว การบ าเพญกศลอทศแดผลวงลบไปแลวน จงเรยกวาเปนญาตธรรมตอทานผลวงลบไปนน เปนขอปฏบตเทาทมนษยเราจะพง ท าได และแสดงน าใจไดตอทานทลวงลบไปแลว

โดยเฉพาะส าหรบทานผ มพระคณ เปนบพการ เปนบดามารดานน การกระท าทเปนการปฏบตในญาตธรรมนยงเรยกวา เปนการแสดงความกตญญกตเวทอกประการหนงดวย ถอวาเปนการแสดงน าใจระลกถงพระคณของทานและไมไดทอดทงทาน เมอทานยงอยเรากแสดงน าใจเออเฟอโดยทางวตถสงของและการแสดงออกทเปนรปธรรม ซงเรยกวาเปนการปฏบตตามหลกธรรมค าสอนของพระพทธเจา ดงททรงแสดงไววา

ส าหรบบดามารดานน ถาทานยงมชวตอย เมอทานแกเฒาลง ทานเลยงดเรามาแลว เรากเลยงดทานตอบแทน

นอกจากเลยงดตอบแทนทานแลว ยงสามารถตอบแทนพระคณในฐานะอนไดอกมาก เชนวา ทานมกจธระอะไร เราพอจะ

๑๓๖ คตธรรมแหงชวต

มก าลงชวยเหลอได กท ากจธระนนๆ แทนทาน หรอรบใชทานในกจธระเหลานน

ในแงของความประพฤต ตองประพฤตตนใหด ตงอยในความเปนพลเมองด หรอเปนทายาททด เพอใหเกดความเบาใจแกบดามารดา เพราะวาความเปนคนดนน เปนสงส าคญ ทจะท าใหบดามารดามความสบายอกสบายใจตอลก ลกสามารถรกษาน าใจของพอแมไดดวยการด ารงอยในโอวาท หรอประพฤตตนเปนคนด

ขอส าคญทจะเกยวเนองตอไปกคอ บตรธดานนจะตองเปนผ ทสบมรดกหรอสบวงศตระกล การทจะเปนผ สบวงศตระกลตอไปไดนนกจะตองเปนคนด เชนเปนคนทมความขยนหมนเพยรเปนตน

ธรรมดาบดามารดานนยอมมความหวงจากลกวาจะใหเปนทายาทสบตระกล รกษาทรพยมรดก แลวกท าใหวงศตระกลนนมชอเสยงด ารงอยในความดงาม เมอเหนลกประพฤตด พอแมกมความเบาอกเบาใจ หรอมความสข และมนใจวาลกจะรกษาวงศตระกลไวได

ในทางตรงขาม ถาเหนลกประพฤตไมด พอแมกยอมมความทกขเปนอนมาก จนกลาวไดวา ความสขความทกขของพอแมนน ฝากไวกบลกเปนอยางยงทเดยว ดงนน ถาลกประพฤตตนเปนคนด เปนคนทมความเจรญกาวหนา พอแมกมความสขไปดวย

การประพฤตตนเปนคนดของลกน เกยวโยงไปถงการสบตอวงศตระกลดวย ทานจงไดก าหนดขอปฏบตไวอกอยางหนงโดยเฉพาะวา จะตองประพฤตตนใหเปนผสมควรแกทรพยมรดกดวย

ความจรงแหงชวต ๑๓๗

ทกลาวมานกเปนหลกธรรมตางๆ ทเกยวกบหนาทของบตรธดาตอบดามารดา ซงทานจะเนนเปนพเศษ ในสวนของขอปฏบตระหวางบดามารดายงมชวตอย โดยเฉพาะขอทวา ทานเลยงดเรามาแลว เรากเลยงดทานตอบแทน แตเมอทานลวงลบไปแลว เราไมสามารถแสดงน าใจในการทจะเลยงดทานตอบแทนได เพราะแมแตรางกายของทาน เรากไมสามารถทจะรกษาไวได เพราะฉะนน จงท าไดตามวธทเรยกวาอทศกศลใหในเมอทานลวงลบไปแลว

การอทศกศลนกเปนกจประการหนง แตมใชสนสดเพยงเทานน คอจะตองเปนเครองเตอนใจลกตอไป ใหระลกถงพระคณความดของทาน พรอมทงแนวทางความประสงคของทาน ทตงใจจะใหลกหลานท าสงทดงาม แลวพยายามทจะประพฤตปฏบตตาม เชนตวอยาง คอ การรกษาวงศตระกล และรกษาชอเสยงเกยรตคณของวงศตระกลเปนตน ดงทไดกลาวมานน แมแตกจธระอะไรตางๆ ของทานทเคยท าแทนทาน เมอทานลวงลบไปแลว อนใดทยงท าไดกตองท าตอไป แตจดส าคญกคอในขณะเมอทานลวงลบไปแลวใหมๆ น จะเนนการกระท าทปรากฏชด คอ การบ าเพญกศลใหแกทานผลวงลบไปแลว เปนการแสดงน าใจตอทาน

อานสงส ๕ ประการของการทาบญอทศใหผลวงลบ พระพทธเจากลาวถงประโยชนของการท าบญแบบนวาม

อานสงสถง ๕ ประการดวยกน คอ ๑. เปนวตถประสงคโดยตรงคออทศกศลแกผ ลวงลบไป

แลว ใหทานไดรบผลสดแตอยในวสยอนใด

๑๓๘ คตธรรมแหงชวต

๒. เปนการท าหนาทของเจาภาพเอง คอ การบ าเพญญาตธรรม คอ ปฏบตธรรมหรอหนาทตอญาต คนทเราเกยวของ ถาเปนลกหลานกคอ ความกตญญกตเว ถาเปนมตรสหาย กคอ สงคห-ธรรม หรอการสงเคราะห

๓. เปนการยกยองบชาคณความดของผลวงลบไปแลว ในกรณทเปนลกหลานกคอการบชา ยกยองคณความดของทาน เอามาระลก เอามาประกาศ เอามาแสดง วาเราเหนคณความดของทาน และทานมคณความดใหเราตองระลก วาทานมความดตอเราเราจงมาระลกถง ถาเปนผมคณมากตอสงคม การท าความดนกจะเปนเครองเชดชเพอเปนแบบอยางใหคนทงหลายไดระลก และถอปฏบตตาม การยกยองคนด กคอการยกยองคณความด ถาสงคมใดยกยองคณความด สงคมนนยอมมแตความเจรญ

๔. เปนวธการในการท านบ ารง ใหก าลงกบพระสงฆผ สบตออายพระศาสนา พระสงฆมหนาทศกษา เลาเรยน ปฏบตตาม และน ามาเผยแผ เปนการใหก าลงกบพระสงฆ และเปนโอกาสใหพระสงฆน าธรรมะมาบอกกลาวแนะน าสงสอนประชาชน อธบายใหเขาใจ จงเปนการสบตออายพระศาสนาไปดวย เพราะฉะนนการท าบญเชนนไมใชเพยงแคใหกบผลวงลบเทานน แตเปนการใหแกสงคมดวยการเชดชคนด และคณความด และชวยบ าเพญประโยชนตอพระศาสนาดวย เรยกวาโยมมสวนในการตออายพระศาสนา

๕. เปนการทตนเองไดท าบญ เจรญงอกงามในบญกศล เพมพนคณธรรมความดตาง เชน ท าตอพอแมกไดเจรญความ

ความจรงแหงชวต ๑๓๙

กตญญกตเวท ไดฟงธรรม เจรญทาน ศล ภาวนา จตใจกมกศลความดงามเพมพน

บททดสอบใจและเตอนใหนกถงความจรง

มองในแงหนง เรองของชวตทมความเกดขนและมความสนสดน วาตามคตทางพระศาสนากเปนเรองธรรมดา แตเปนธรรมดาในสวนทมนษยเราไมชอบใจ คอเปนสวนอนฏฐารมณ อารมณทไมนาปรารถนา ใครๆ กไมอยากใหเกดขน แตมนกเปนสงสดวสยทจะไปหามปรามกดกนได มนจะตองเกดขนแนนอน เพราะเปนกฎธรรมชาต เมอมนยงไมเกดเรากไมอยากใหเกด แตเมอเกดขนแลว เรากจะตองยอมรบความจรง

การยอมรบความจรงน ถาเอามาใชในทางธรรมกกลายเปนบททดสอบจตใจของเราไดดวย และถาท าอยางนนกกลายเปนวาเราสามารถถอเอาประโยชนจากสถานการณหรอเหตการณทเกดขน

สวนทวามนเปนไปแลวอยางทไมนาจะเปนไปนน เรากตองยอมรบความจรง แตสวนหนงกคอการน ามาใชในการทดสอบจตใจของตนเอง เพอเปนเครองวดผลการปฏบตธรรมวา อนนละนะ คอของจรงทปรากฏขนแลว เปนความจร งตามหลกธรรมทพระพทธเจาตรสไววา สงทงหลายมการเกดขน ตงอย แลวเสอมสลายไปเปนธรรมดา โดยเฉพาะชวตของมนษยน มการเกด แลวกตองมความตาย เปนของแนนอน ไมมใครหลกเลยงได ปญหาอยทวาเมอมนเกดขนแลวเราจะท าใจของเราอยางไร ถาเปนลกษณะ

๑๔๐ คตธรรมแหงชวต

จตใจของผ ทไดฝกฝนตนเองหรอพฒนาแลว กจะเปนจตใจทสามารถตงตว หรอฟนฟตวเองไดทน

ทานกลาววา คนเรานนอยในโลกกจะตองประสบโลกธรรม คอสงทเปนธรรมดาของโลก เปนธรรมดา ถาเราไมไดฝกฝนจตใจของเรา เวลาประสบอารมณทไมนาปรารถนา กจะเกดความเศราโศกเสยใจ ทานเรยกวามการยบหรอแฟบ จตใจกหอเหยว แตในทางตรงขามถาไดรบอารมณทนาปรารถนาอยางทเรยกวา ลาภ ยศ สรรเสรญ และความสข เรากจะมความปลาบปลมปตยนด แลวกอาจหลงใหลมวเมา ถาคนไมไดฝกฝนตนเอง กจะท าใหจตใจฟไปตามแลวกจะหลงระเรง คอไมใชเปนเพยงแคปตยนดตามสมควรแกธรรมเทานน แตจะหลงระเรงมวเมา แลวอาจจะเกดเปนโทษ และอาจจะเกดกเลสตางๆ ตามมาไดอกมากมาย

แตส าหรบผ ทไดพฒนาตนเองแลว รจกฝกฝนตนเองและน าธรรมมากลอมเกลาจตใจ ไดรคตธรรมดาของสงทงหลาย กจะปฏบตดวยความรเทาทน ถาสงทงหลายทเกดขน เปนสงทดงาม นาพอใจ กยนดพงพอใจตามสมควรแกธรรม แตไมหลงระเรงไป หรอถามสงทไมนาปรารถนาเกดขน เชนมการสญเสย หรอการพลดพราก เปนตน กจะท าใจไดรวดเรว โดยรเทาทนคตธรรมดา ไมเศราโศกจนเกนไป แลวกโนมจตใจไปในทางทเปนการปฏบตเพอใหจตใจงอกงามยงขน จตใจกจะไมสลด ไมตกอยนาน อาจจะตกอยชวขณะสนๆ ในฐานะทเปนธรรมดาของปถชน แตเสรจแลวกจะรเขาใจเทาทนความจรง พอรเทาทนความจรงแลว กจะตงจตใจใหฟนขนมาเปนปกตได เมอตงจตใจเปนปกตขนมาแลว และรเทา

ความจรงแหงชวต ๑๔๑

ทนดวยปญญา จตใจนนกสวางผองใส ความเปนกศลธรรมกเกดขน

ทงหมดนขอส าคญกคอการรเทาทนความจรง สงทเปนเครองทดสอบพทธศาสนกชนในเรองการปฏบตกคอ ความรเทาทนนแหละวา เราไดศกษาธรรมแลว มความรเทาทน สามารถด ารงจตใจของตนเองไดเปนปกตสข หรอใหพฒนาเจรญงอกงามขนไดแคไหนเพยงไร

ความจรงทวารเทาทนนกคอเรองเกยวกบอนจจงนนเอง พทธศาสนกชนไดศกษาหลกของความเปนอนจจงกนมา

เปนอนมาก แมแตผ ทไมไดสนใจศกษาธรรมเลย เพยงแตอยในสงคมไทยทเปนสงคมของชาวพทธนโดยทไมไดตงใจ กจะไดยนไดฟงค าวาอนจจง หรอความไมเทยง ความเปลยนแปลง ความเกดขนตงอยดบไปนอยจนพอจะคนหคนใจ

ส าหรบคนทงหลายโดยทวไปนน กจะไดยนค าวาอนจจงในความหมายของความเปลยนแปลง ทานสอนใหรวาสงทงหลายมความเปลยนแปลงไป ไมแนนอน เมอมความไมแนนอนแลว วนหนงมนอาจจะเปนอยางหนง อกวนหนงกอาจเปลยนแปลงไปเปนอกอยางหนงไดเสมอ โดยเฉพาะชวตของคนเราน ตงตนแตชวตของตวเราเอง กมความไมแนนอน เปลยนแปลงไปในทางสขบาง เปลยนแปลงไปในทางทกขบาง วนหนง เราอย เปนสขดๆ แตวนรงขนโดยไมคาดหมาย กอาจจะเกดความทกขขนมา เชายงหวเราะกนอยสนกสนาน พอเยนเปลยนแปลงเปนเศราสลดไป สงทงหลายกเปนอยอยางน

๑๔๒ คตธรรมแหงชวต

โดยเฉพาะเกยวกบเรองการเกดและความตายนน มคตในทางพระศาสนาสอนไวเปนอนมาก ใหรเทาทนความเปนจรง เชนบอกวา คนเรานเกดขนมาแลว นบตงแตนาททเกดมานน ชวตกบายหนาไปหาความสนสดทงนน เรยกวาเปนชวตทเดนหนาไปหาจดจบอยางเดยว สงทจะท าไดกมแตวาท าอยางไรจะประคบ ประคองบรหารชวตของเราใหดทสดในระหวางทเปนอยนน

คนเราทอยรวมกนเปนจ านวนมากน ทานบอกวาบางทเชากเหนกนอย แตพอตกเยนบางคนกไมเหนเสยแลว หรอเยนนเหนกนอย แตพอถงเชาวนรงขนกไมเหนเสยแลวกม จงเปนเรองทตองมองดวยความตนตวรเทาทนและไมประมาทอยตลอดเวลา

คนบางคนนเหนกนเมอสองวนกอน แลวระยะตอมาไมพบหนา พอมาไดยนขาวอกท ทานกถงแกกรรมเสยแลว กไดแตอทานออกมาวา อาว ! กยงเหนดๆ แขงแรงอย อะไรกนน เสยแลวหรอ? เรองกเปนอยางน ดงทเรากไดยนไดฟงกนอยบอยๆ ทานผ ใดหากวาไมไดคดพจารณาเลย ไมไดเอาคตเหลานมาระลกไตรตรองดวยความรเทาทน กจะไมไดประโยชนจากความจรง แตถาหากน ามาพจารณาแลว กจะไดประโยชนจากการทรเขาใจความจรงนน และเปนประโยชนแกชวตของตนดวย ซงทงหมดนกเปนเรองของความจรงเกยวกบหลกอนจจง หรอความไมเทยงแทแนนอนนนเอง

ความไมเทยงแทแนนอนนเปนกฎธรรมชาตอยางหนง เปนกฎธรรมชาตสวนทเหนไดงายๆ ในรปของความเปลยนแปลง ถาตองการจะบอกวา สงทงหลายเปลยนแปลงไปตลอดเวลา หรอมความเปลยนแปลง เรากสามารถพดใหเหนไดงายๆ เชนอาจจะ

ความจรงแหงชวต ๑๔๓

ยกตวอยางขนมาชวา ดอกไมทจดวางอยหนาทตงศพซงเปนสวนหนงของเครองตงน ตอนนกสวยสด งดงาม ยงใหมอย แตอกไมชาขามคนขามวนไปไมนาน กจะเหยวแหงลงไปตามล าดบ

การทมการจดเครองตงดวยดอกไมอยางน มองในแงของธรรมกเปนเครองเตอนใจเหมอนกน คอเปนเครองเตอนใจใหเราพจารณาวา ชวตของคนเรากเหมอนอยางน ดอกไมตนไมกเปนชวตเหมอนกน แตเราจะเหนไดงายถงการทมนเปลยนแปลงไป จากความสวยสดมสสนงดงาม กจะรวงโรยเหยวแหงไป ชวตของคนเรากเปนอยางนน คอวาดอกไมนเปนเครองเตอนใจใหเรามองเหนคตธรรมดานนเอง

แมแตธปเทยนทจดขนมาบชาน กมความหมายสองดาน ในดานหนงนนเปนเครองบชาคณ แสดงความเคารพกราบไหว และร าลกถงทานผลวงลบไปแลว แตอกดานหนงกเปนคตเตอนใจใหนกถงหลกอนจจงนดวย เหมอนดงเทยนทจดอยนกจะมองเหนวาคอยๆ สนลงไป คอยๆ นอยลงไป คอยๆ หมดไป ชวตของคนเรานกเหมอนกบแสงเทยน เทยนทจดแลวกเหมอนชวตทเรมตนขนแลว ตอจากนนกจะคอยๆ นอยลงๆ ลดลงไป สนลงไปตามล าดบ จนกระทงหมดไป

มองใหซงกวานนอก เทยนนจะใหคตลกลงไปในทางธรรม แมกระทงใหเหนความสบตอของชวตทอาศยปจจยตางๆ การทแสงเทยนลกไหมสองสวางอย ไดตลอดเวลาน กเพราะมปจจยตางๆ คอยหนนไว เรมแตอาศยเนอเทยนทเปนเชอไฟ อาศยไส

๑๔๔ คตธรรมแหงชวต

ตลอดจนอาศยอากาศ จงหลอเลยงเปลวไฟอยได ชวตคนเรากเหมอนกน ตองอาศยปจจยตางๆ ชวยหลอเลยงไว

รวมความวา สง ทประกอบในพธศพนน ความจรงมความหมายหลายอยาง หลายขน สดแตผ ทไดมารเหน มารวมพธนนจะคดนก หรอวามความเขาใจเพยงไร หากวามปญญารจกพจารณา กยงเหนคตความจรงของสงทงหลายมากขน แตอยางนอยกควรจะไดสวนทเดนชดดงทกลาวมาแลว คอความเปนอนจจง หรอความไมเทยง ซงเปนกฎธรรมชาตอยางหนงนน

รความจรงของธรรมดา แตไดประโยชนมหาศาล

กฎธรรมชาตเปนความจรง ทเราทงหลายจะตองรไว เพราะมแตประโยชน แมจะเปนกฎธรรมชาตในสวนทไมถกใจเรา ไมนาปรารถนา เรากตองร เพอจะปฏบตใหถกตอง ความรกฎธรรมชาตหรอความจรงของสงทงหลายตามธรรมดาน อาจแบงงายๆ วามประโยชนได ๓ ขน

ขนท ๑ เปนประโยชนส าหรบทจะปฏบตตามไดถกตอง เพอจะด ารงชวตอยไดดวยด มใหเกดทกขโทษภย

ขนท ๒ เปนประโยชนในการทจะน ามาใช มาจด มาท า หรอสรางสรรคอะไรของเราเอง ใหส าเรจประโยชนขนมาตามตองการ

ขนท ๓ เปนประโยชนในทางความรเทาทนทจะด าเนนชวตดานใน ท าใหรจกวางทาทของจตใจไดถกตอง ท าใหมความสขและไรทกขอยางแทจรง

ความจรงแหงชวต ๑๔๕

สามอยางนเปนหวขอทอาจจะเขาใจยากอย แตจะเหนไดตามล าดบตงแตขอหนงวา ความรเกยวกบความจรงของธรรมชาตนน มประโยชนในประการทหนงซงงายทสด คอการทจะปฏบตตาม เมอปฏบตตามมนไดถกตองสอดคลองกนด ชวตของเรากจะเปนไปไดดดวย

ตวอยางงายๆ ในชวตความเปนอยทางดานวตถ คนเราน อาศยสงแวดลอม ซงเปนเรองของธรรมชาต กฎธรรมชาตเกยวของกบชวตของเราอยตลอดเวลา โบราณเรยกวาดนน าลมไฟ

ไฟกอยางดวงอาทตย ซงมแสงทรอน แดดทเปนรศมของดวงอาทตยสองลงมาน มความรอน ความรอนนนมประโยชนหลายอยาง เชนตากผากท าใหแหงได อาศยแดดนมาชวยแผดเผา ชวยใหหายชน ถาเราตองการใหผาของเราแหง เรากตองปฏบตตามธรรมชาตน คอรวาแดดนมความรอน แลวกชวยท าใหสงทงหลายแหงได เราตองการใหผาของเราแหง เรากเอาผาไปผงแดดนน

หรออยางคนทท าเกษตรกรรม เหนธรรมชาตหมนเวยนประจ าแตละป เดอนนฝนมา แลวพชพนธธญญาหารงอกงาม เรากปฏบตตามกฎธรรมชาตนน ถงเวลาน ฤดน เดอนนฝนจะมา เรากปลกขาวท านา หรอปลกพชท าไรใหตรงตามการหมนเวยนของฤดกาลทฝนจะมา ถงฤดแลงอากาศแหงเราควรจะท าอยางไร กท าใหเปนไปตามนน การท าอยางน กเปนการปฏบตตามธรรมชาต ดวยความรทเพยงปฏบตตามเทานน กเกดผลดแกชวตของเรา คอท าใหเราเปนอยไดดวยด ชวตกมความกลมกลนราบรนไปได

๑๔๖ คตธรรมแหงชวต

ทน ในขนทสอง คนทมความเจรญยงขน นอกจากมความรในเรองกฎธรรมชาตพอทจะปฏบตตามไดใหตนด ารงชวตอยดวยดแลว กเอาความรในกฎธรรมชาตนน มาจดสรรปรงแตงท าอะไรตออะไรทเปนของตนเองขนไดดวย เชนอยางเรารกฎธรรมชาตนเอง ในเรองทวา ถาตมน า คอ เอาไฟมาใชตมน าใหเปนไอขนมาแลว ไอทพลงขนมานถาเอาอะไรไปกดไปปดกนไวมนจะมก าลงอด อาจจะท าใหสงทกดกนนนถงแตกระเบดไปได เราไดความรน มาแลว กเอาความรนนไปประดษฐของใช ท าเปนเครองจกรเครองกล เชน เรอไอน าอยางสมยกอน หรอแมแตรถไฟ ท าใหมรถไฟวงแลนไป ท าใหมเรอกลไฟ บรรทกของไปได สญจรไปในทตางๆ เปนประโยชนมากมาย

แมกระทงในสมยปจจบนน เมอคนมความรในเรองการแตกตวของปรมาณ และการรวมตวของปรมาณ กเอาความรนนไปประยกตใชท าเครองปฏกรณปรมาณขนมา น าเอาพลงงานนวเคลยรมาใชได

เรามความรในเรองไฟฟาทเปนไปตามธรรมชาตนแหละ แตเราเอาความรนนมาใชประโยชน น ามาสรางเครองใชและอปกรณตางๆ มากมาย เชน พดลมหรอหลอดไฟฟาทใหแสงสวาง ตลอดจนเครองท าความเยนทเราใชในทประชม อะไรตางๆ เหลาน สารพดทจะใชไดประโยชน อนนกเปนระดบของการทวาเราน าความรในกฎธรรมชาตนนมาใชท าอะไรตออะไรทเปนของตนเองขนมา เปนอกชนหนง

ความจรงแหงชวต ๑๔๗

จะเหนวามนษยนนมความเจรญขนมาตามล าดบ ตอนทยงไม รจกธรรมชาต ปฏบตตามธรรมชาตไมได ชวตกมความขดของมาก พอรจกธรรมชาต แลวปฏบตตามธรรมชาตได ชวตกพอเปนไปไดดขน แตตอมานมความกาวหนายงกวานน กเอาความรในกฎธรรมชาตนนมาใชท าอะไรตออะไรทเปนของตนเอง ดวยการประดษฐสรางสรรคอปกรณอะไรตางๆ ทอ านวยความสข สนก สะดวกสบาย สรางสรรคความเจรญขนมาได อนนกเปนการใชประโยชนจากความรในกฎธรรมชาตอกประการหนง

ทนยงมอกชนหนงเปนชนทสาม คอการรเทาทนความจรงของกฎธรรมชาตนน จนถงขนทวา มนเกดผลแกชวตจตใจอยางแทจรง ดวยปญญาทรเขาใจสภาวะของสงตางๆ ในขนทหนงและขนทสองนนจะเหนวาเราใชประโยชนไดแคชวตภายนอก กลาวคอเรามความอยากมความปรารถนาของเราอยอยางไร เรากเพยงแตเอาความรในกฎธรรมชาตนนมาสนองความตองการของเรา ท าไปตามความอยากความปรารถนาของเราอยางนน แตชวตจตใจของเราเองกยงเปนไปอยางเดมทเคยเปนมา เรากยงไมรจกเทาทนชวตของเรา ยงไมรจกโลกนตามความเปนจรง แตถาเรารเขาใจกฎธรรมชาตลกซงลงไปอก กจะรหยงลงไปถงจนกระทงวา ตวชวตของเราเองนเปนอยางไร

คนจ านวนมากไมเคยมองถงชวตของตวเอง ไมเคยมองถงโลกนทเปนสงขาร มองแตเพยงวาจะเอาความรในกฎธรรมชาตของสงตางๆ มาใชประโยชนสนองความตองการของตนเทานน

๑๔๘ คตธรรมแหงชวต

แลวกวงไปแลนไป ท าไปๆ จนมความรสกเหมอนกบวา เรานเปนคนเกงมความสามารถมาก มนษยเราสามารถเอาชนะธรรมชาตได

แตพอหนกลบมาคดไดอกทหนงกปรากฏวา ชวตของเราทเปนอยางนน ไดกลายเปนการตกเปนทาสของสงทงหลายมากมาย กลายเปนวาเอาชวตของเราไปฝากไวกบสงภายนอก ปลอยใหสขทกขของเราขนตอสงภายนอกเปนตวก าหนด ไมเปนอสระ วงแลนไปตางๆ โดยทไมรวาจะวงแลนไปท าไม แลวชวตของเราคออะไรกนแน ไมเคยคดไมเคยพจารณา นกหมายความวายงไมเขาใจถงกฎธรรมชาตอยางแทจรง คอ ธรรมชาตแหงชวตของตนเองยงไมรจกเลย

ความจรงนน กฎธรรมชาตของสงทงหลายภายนอกกบชวตของเราน กเนองเปนอนหนงอนเดยวกน ถาเปนผ มสตปญญาอยางแทจรง กจะโนมความเขาใจนมาหาชวตของตนได จนกระทงรเทาทนธรรมชาต หรอธรรมดาแหงชวตของตนเอง

อยางเ รองของอนจจง คอความเปลยนแปลงของสงทงหลายน เบองตนเรากมองเหนทภายนอกกอน แมแตคนทวาน าความรในกฎธรรมชาตมาใชประโยชน กอาศยการทรเขาใจในกฎแหงความเปลยนแปลงนเอง เพราะสงทงหลายนนมนไมเทยงแท ไมคงท มนเปลยนแปลง เราจงสามารถจดการกบมนได การสรางสรรคความเจรญตางๆ นน กเปนการท าความเปลยนแปลงขนอยางหนง และเรารวาความเปลยนแปลงนนเปนไปตามเหตปจจย เพราะฉะนน เรากสรางสรรคเหตปจจยทจะน ามาซงความ

ความจรงแหงชวต ๑๔๙

เปลยนแปลงทเราตองการ อนนกเปนหลกของการทจะน าความรในกฎธรรมชาตมาใชประโยชน ซงมนษยกไดปฏบตกนอยเชนน

แตในทางพทธศาสนานน ทานใหมองเหนตอไปดวยถงความจรงของธรรมชาตทมอยในทกสงทกอยาง ซงรวมทงชวตของเราดวย เราจะตองมองเหนความเปลยนแปลง ความเกดขน ตงอย ดบไป ความเปนไปตามเหตปจจยของชวตของเราเองนดวย ถาเราไดเกดความรตระหนกถงความจรงน โดยโนมเขามาหาชวตของเราแลว เราจะเกดความรสกใหมๆ ขนมา ทท าให มความเขาใจเกยวกบชวต แลวกมความรสกทจะท าใจ ตงใจใหถกตองตอสงทงหลาย แมตอชวตของเราเอง

คนทวงแลนไปโดยใชความรภายนอกใหเปนประโยชนในการท าสงตางๆ นน ไมเคยคดพจารณาในเรองชวตของตนเอง กบนเทงหลงระเรงมวเมาในชวตของตนเอง ทงทชวตของตนเองกตกอยในกฎธรรมชาตนนดวย ครนถงเวลาทชวตของตนเองเกดมอนเปนไปตามความเปลยนแปลงนนกลบไมรเทาทน แลวกตกเปนทาสของความเปลยนแปลง เกดความเศราโศกเสยใจ กลายเปนอยางนนไป นกหมายความวาความรนนไมทวตลอด ความรในกฎธรรมชาตทแทจรงจะตองใหทวตลอดลงมาถงทกสงทกอยาง รวมทงชวตจตใจของตนเองดวย

๑๕๐ คตธรรมแหงชวต

แสวงรสตางๆ มากมาย

แตสดทายกจบทรสจดของความจรง

การรเขาใจในเรองความเปลยนแปลง ทเปนไปตางๆ นน สาระส าคญอยทไหน การทสงทงหลายมความเปลยนแปลงนน ตวส าคญของมน ทเปนจดแกนเปนเนอหาเปนสาระแทๆ ของความเปลยนแปลง กคอการเกดขน ตงอย แลวดบไป หรอพดใหสนทสดเหลอแควา เกดขนดบไปๆ

การเกดขนดบไปนเปนธรรมชาตของสงทงหลายทท าใหมความเปลยนแปลงขนมาได ชวตของเรานกเหมอนกน ส าหรบภาวะของชวตในชวงยาว การเกดขนและดบไปกคอ การเกดและการตายของชวตนนทงหมด แตทจรงกวาชวตจะผานจากการเกด เมอกอน ๑ ขวบ ไปจนกระทงถงตาย เมออาย ๗๐-๘๐ ปนน ในระหวางนน รางกายและจตใจของเรานมการเกดดบตลอดเวลาไมรวาเทาไรครง มากมายเหลอเกน ทานนบเปนขณะๆ ทเดยว

การเกดดบนเปนไปอยตลอดทกเวลา ถาเมอไรเรามองเหนความเกดดบน คอมองความจรงของความเปลยนแปลง หรออนจจงนนไมใชแคเหนความเปลยนแปลง แตมองลกลง ไปถงความเกดดบ พอนกถงความเกดดบ กจะไดความส านก อยางชวตของเราน แมแตขนหยาบๆ เพยงนกถงเกดเปนเรมตน และดบคอตาย พอนกแคนเรากเรมมองเหนความจรงแหงชวตของเรา ซงเปนความจรงทเปนของแทแนนอน

ความจรงแหงชวต ๑๕๑

คนโดยมากเบองแรกทสดพอสมผสกบความรความเขาใจน กจะมความตกใจและหวาดกลวกอน เพราะไมเคยคดไมเคยพจารณา แตถาเมอไร เขาท าใจใหคนกบความจรงน คอมองดวยรเทาทน เหนเปนของธรรมดา จตใจเขาจะเรมมความเปนธรรมดากบความจรงนนข น แ ลวจะ รบหนาเผชญกบสภาพความเปลยนแปลงนนไดอยางดขน หรอแมแตคด แมแต นกถง กจะมจตใจทสบายได เพราะสงนเปนความจรง เปนความสวางทมองเหนดวยปญญา เมอปญญาเหนสวางขนจตใจกโปรงโลงแจมใส

พระพทธศาสนานนทานสอนใหเผชญหนากบความจรง ใหยอมรบความจรง ในทสดแลวคนเราตองอยกบความจรง หนความจรงไมพน ถาเราท าจตใจของเราใหอยกบความจรงไดตลอดเวลาแลว ความจรงทเกดขนนนกจะไมกระทบกระเทอนจตใจของเรา แตถาเราไมยอมรบมน ความจรงกตองเกดอยด และเพราะเราไมยอมรบมน มนกเลยกระทบกระเทอนตวเรามาก ความทกขกเกดขนมามาก เรยกวาเปนความทกขสองชน คอ ทกขเพราะความดบทตองเจอะตองเจอเปนความจรงตามธรรมดาเมอถงเวลานน แลวยงทกขดวยหวาดผวาไหวหวนตลอดเวลา กอนทความจรงนนจะมาถงอกดวย

เพราะฉะนน ทางพระทานจงชน าใหรเขาใจความจรง เมอรเขาใจความจรงแลว ในทสดความรความจรงนนแหละจะท าใหเรามจตใจทสบาย มจตใจทเบกบานผองใส แมกระทงตลอดเวลาเลย

๑๕๒ คตธรรมแหงชวต

ทเดยว เพราะความจรงกคอสจจะ ทานบอกวาในทสดแลว ไมมรสอะไร เลศกวารสสจจะ ดงบาลวา

สจจ หเว สาธตร รสาน สจจะแล เลศรสกวาประดารส หรอวา ความจรงนแหละ เปนรสเลศกวารสทงหลาย ขอเปรยบเทยบ เหมอนอยางน าทมรสตางๆ น าหวาน น า

เปรยว น ารสตางๆ มากมาย ในทสดรสดทสดคอรสอะไร คอรสน าบรสทธ รสน าทจดสนท ไปๆ มาๆ ไมวารสอะไรกส รสน าบรสทธทจดสนทนไมได บางครงเราอาจจะตองการรสหวาน บางครงกตองการรสเปรยว บางครงกตองการรสเปรยวปนหวาน บางทกอยากไดรสเคมบาง ตองการไปตางๆ นานา แตในทสดแลว รสทดทสดกคอ รสทจดสนทของน าทบรสทธนนเอง

อนนกเหมอนกน ชวตของเราทมการตกแตงไปอยางนนอยางน มการจดสรรปรงแตงอะไรตางๆ กเพอใหความเปนอยของเรามรสชาด แลวเรากเพลดเพลนไปกบการจดสรรปรงแตงเหลาน และมความสขสบายไปในระดบหนง แตในทสดแลว เมอไรเราเขาถงความจรง ความจรงนนแหละจะเปนรสทเลศทสด เพราะ ฉะนน ผ ทเขาถงความจรงแลว จะมจตใจทเบกบานสดใสดวยความสขทบรสทธ เหมอนอยางน าทมรสจดสนทอยางนน ซงเปนสงทเราจะตองการในทสดอยางแนนอน

ไมวาเราจะตองการโนนตองการน ตองการสงปรงแตงรสอะไรตางๆ มากมายอยางไร แตในทสดเรากจะหนไมพนจากความตองการรรสของความจรง ถาเรารบรรสของความจรง ท าใจใหคน

ความจรงแหงชวต ๑๕๓

กบรสของความจรงไดแตตนแลว เราจะมความสขไดตลอดเวลา จตใจจะเบกบาน แมจะมรสทปรงแตงเปนรสแปลกตางๆ หวาน เปรยว มน เคม เขามา กกลายเปนเครองเสรมรสไป

คนทสามารถรบสมผสรสความบรสทธของสจจะ คอความจรงนได จะท าใหจตใจมความสขไดตลอดเวลา สวนคนทมวแตวงแลนไปหารสปรงแตง แสวงรสเปรยวหวานมนเคมดงทกลาวนน จะไมรจกรสพนฐานทแทจรง แลวกจะตองมวนหนงทเขาจะประสบกบปญหา คอการทวาในเวลาทพบกบรสแทจรงอนบรสทธ ทควรจะเปนรสทดทสด แตเขากลบไมสามารถลมรสนนได เพราะจตใจไมไดตงไว มวแตกงวลหวนใจสลดหดห หรอไมก ตนตระหนก จนกระทงไมสามารถเขาถงรสนนได

เพราะฉะนน ในทางพระพทธศาสนาน ทานจงใหตงเปนแกนสารแหงชวตไว คอการรเทาทนความจรง ใหเขาถงรสแหงสจจะทเปนรสเลศกวารสทงหลายทงปวง เสรจแลวไมวาจะมรสอะไรทแปลกออกไป มนกจะเปนสวนเสรมใหชวตนมความหมายเพมขนไปตามทยงประสงค ในฐานะทยงเปนปถชนเราจะตองการรสนรสนนทานกไมวาอะไร แตขอใหรจกรสของความจรงนไวดวย เปนประการหนง

น คอความจรงอยาง ทกลาวมาแลว กฎธรรมชาต น สาระส าคญของมนกคอ การเกดขนและการดบไป การเกดดบน เปนสภาวะทเปนแกนของความเปนอนจจง การทจะเปลยนแปลงเปนอะไรๆ ไปตางๆ ไดกตองอาศยการเกดดบทงนน เมอเราไดรตระหนกถงความเกดดบอยางทกลาวเมอกนวามองเหนความจรง

๑๕๔ คตธรรมแหงชวต

ตอนแรกกอาจตระหนกตกใจหนอย แตพอคนกบมนวางใจวางทาทถกตองแลว เราจะสบายใจกบมน ตอมาเราจะอยดวยปญญารเทาทน โปรงโลงสวางไสว จตใจของเราจะสามารถมความสดชนเบกบานผองใสไดตลอดเวลา

ในทางตรงขามถาเราไมรจกความจรงน ชวตของเรากมโอกาสทจะเตลดไปไดมาก จะโนมไปในทางทจะมความหลงระเรง มความมวเมา แลวกมความทกขในประการตางๆ เพราะไมมหลกยดของจตใจ เวลาประสบอนฏฐารมณ ซงเปนอารมณทขดแยง สงตางๆ ไมเปนไปตามปรารถนา กไมมความรเทาทนทจะมาคดพจารณา กมแตความทกข มแตการถกกระทบกระแทกบบคนอยางเดยว ดงทพระพทธเจาไดตรสเปนคาถา อยางทอาตมภาพไดยกมากลาวเบองตนวา โย จ วสสสต ชเว อปสส อทยพพย

เอกาห ชวต เสยโย ปสสโต อทยพพย.

แปลวา บคคลใดถงจะมอายอยตลอดรอยป แตไมเคยมองเหนการเกดขนและการเสอมสลายไป ชวตของคนนนไมประเสรฐเลย สคนทมปญญา มองเหนความเกดขนและความดบไป แมเปนอยชวขณะหนงกไมได ชวตของคนทเปนอยแมขณะเดยว แตมองเหนการเกดขนแลวดบไปนน ประเสรฐกวา

ทานวาอยางน อนนกเปนสาระส าคญอยางหนงของการทเราตองเขาใจความจรงของสงทงหลาย เมอเขาถงความจรงนแลว เรากจะมจตใจทประกอบดวยปญญาอนรเทาทนโลกและชวต และตรงนแหละทมความหมายมาก คอการทความรในกฎธรรมชาตจะ

ความจรงแหงชวต ๑๕๕

มผลตอตวชวตของเราเองโดยตรง ไมใชเปนเพยงการเตลดหรอเพลดเพลนไปกบสงภายนอกทเราเทยวประดษฐตกแตง และท าเพยงเพอสนองความตองการของเรา โดยทวามนไมเขาถงเนอตวของชวต

ส าหรบคนทเขาถงความจรงของธรรมชาตทโนมเขามาสชวตของตนเองไดแลวอยางน เขาจะไปปฏบตตามธรรมชาตดวยความรในธรรมชาตนนกตาม หรอจะเอาความรในธรรมชาตมาประดษฐสรางสรรคสงตางๆ กตาม กท าไป แตเขาจะรขอบเขตทเหมาะสม เพราะเขารวาชวตของคนเราคออะไร ความสข ความทกข และประโยชนทแทจรง คออะไร อยตรงไหน แคไหน ชวตของเราจะมความพอด รวาแคไหนชวตของคนเราจะอยเปนสขได ไมใชฝากชวตไวกบสงภายนอกโดยสนเชง

สขแบบเคลอบทาขางนอก กบสขดวยสดใสขางใน

คนจ านวนมากยงมปญหา แมวาจะมความรในกฎธรรมชาต ความรนนกจะมประโยชนเพยงวามาชวยใหเขาท าอะไรไดมากขน แตการท าไดมากขนนน อาจมความหมายได ๒ นย

นยหนงคอ มการสนองกเลสไดมากขน เมอมการสนองกเลสมากขน กจะมการเบยดเบยนกนมากขน มความวนวายมากขน

อกนยหนง คอ ในแงของตวเองกจะเปนไปในทางทวา จะมความสนกสนานเพลดเพลนมากขน อาจจะมวเมาและสยบเปนทาสของวตถมากขน และในเวลาทกขกทกขมากขนดวย

๑๕๖ คตธรรมแหงชวต

ทน หากเปนคนทรเขาใจความเปนจรงของสงทงหลาย จนกระทงหยงรถงชวตสงขารตามความเปนจรงแลว กจะรความพอดวา ชวตของเรานทจะอยอยางมความสขนน อยดวยอะไรกนแน พอมปญญารความจรงและอยอยางรเทาทนแลว เพยงวาชวตของตนเองด ารงอย แมไมมสงภายนอกมาชวยเสรมปรงแตง คนอยางนกมความสขได ทานเรยกวามความสขทเปนอสระ ทเปนไทแกตนเอง

ส าหรบคนทอยดวยปญญารเทาทนอยางน เขาจบแกนของชวตและแกนของความสขไดแลว เขามความสขไดตามล าพงเปนแกนเปนฐานขางในอยแลว ถาจะมสขภายนอกมาเพมเตม ดวยความรทจะปฏบตตามกฎธรรมชาตไดถกตองกตาม ดวยการมสงประดษฐสรางสรรคขนใหมกตาม สงเหลานนกจะเปนเครองเสรมสขใหมากขน แตถงแมจะขาดจะพรากจากสงเสรมสขเหลานน เขากคงสขไดอยนนเอง

ในทางตรงขาม ส าหรบคนทขาดปญญารเทาทน จบแกนของความสขไมได เมอไมสามารถอยเปนสขไดโดยล าพงจตใจ และปญญาของตนเอง ก ตองฝากความสขของตนไวกบสงภายนอก ตอนแรกกอาศยสงสนองความตองการทมตามธรรมชาตกอน แลวการทเขาจะมความสขไดกขนตอการมสงสนองความตองการเหลานน เขากเลยกลายเปนทาสของสงเหลานน แลวตอไปเมอเขามสงประดษฐสรางสรรคมาชวยบ ารงบ าเรอความสขมากขน การมสงประดษฐสรางสรรคเหลานน กมความหมายเปนการขยายขอบเขตของการทเขาจะเปนทาสใหมากขนดวย

ความจรงแหงชวต ๑๕๗

ส าหรบคนทขาดปญญารเทาทนและขาดความสขทเปนแกนภายในน การไดสงอ านวยสขเพมขน กคอการขยายขอบเขตของความเปนทาส และสงทเพมขนมานนจงไมใชเสรมสขเทานน แตเสรมทกขดวย

ถงตอนนกจะมค าถามวา เอาละ คนเราแตละคนน เรามความสขไดอยางไร คนเรานมความสข ๒ ประเภท

ความสขประเภททหนง คอ ความสขทตองขนตอสงบ ารงบ าเรอภายนอก ตองอาศยสงภายนอกมาชวย อยางงายๆ เชน วตถสงของททานเรยกวาอามส แมตลอดจนบคคลแวดลอม ถาไมมสงเหลานแลว กจะเกดความขาดแคลน แลวกจะเกดความทกข ความสขความทกขของคนเราแบบนฝากไวกบสงภายนอก เราไมสามารถอยเปนสขไดโดยขาดสงเหลาน และเปนความสขท ไมมนคงยงยน เหมอนกบเปนของทเอามาเคลอบหรอฉาบทาไว นเปนประเภททหนง ซงจะเหนไดทวไป

ทน ทานบอกวามความสขอกประเภทหนง คอ ความสขทเกดในใจของตนเองได โดยไมตองอาศยสงภายนอก แมจะอยล าพงจตใจของตนเองกเปนสขได เปนความสดใสชนฉ าอยขางใน ทตนเองสามารถครอบครองอยางเปนไทโดยแทจรง อนนเปนความสขอกระดบหนง ซงคนทวไปจะไมคอยม

คนเรานมกจะหวงความสขจากสงภายนอก แลวบางทกไมเคยฉกคดวา เราจะตองมเวลาอยเฉพาะกบตวเอง สงทงหลายนนจะไมสามารถอยกบเราไดตลอดเวลา อยางนอยแมยงอยกบเรา มนกไมสามารถเปนไปตามใจปรารถนาของเราไดตลอดไป ถาเรา

๑๕๘ คตธรรมแหงชวต

จะใหสงทงหลายตองเปนไปตามใจปรารถนาของเราแลว เราจงจะมความสขน เราจะตองมแตความทกข เพราะวาสงทงหลายนน ตกอยภายใตกฎธรรมชาตทวา มนเปนไปตามเหตปจจยของมน

เมอเราตองการใหมนเปนไปตามใจปรารถนาของเรา พอเรามใจปรารถนาตอมนใหเปนอยางน แตธรรมดาของมนตามกฎแหงเหตปจจย กลบผลกดนใหมนไปทางโนน พอมนไปทางโนนแตใจเราตองการใหมาทางน กเกดความขดแยงขน แลวใครชนะ ใจเราปรารถนาใหมนเปนอยางน แตสงทงหลายเปนไปตามเหตปจจยของมน กลบเปนไปอยางโนน ใครชนะ กตองตอบวา กฎธรรมชาตชนะ กฎธรรมชาตกคอความเปนไปตามเหตปจจยชนะ พอกฎธรรมชาตชนะ เราแพ เรากตองถกบบคน เรยกวาเกด ทกข อนนเปนธรรมดา เพราะวามนขดกนตงแตตนแลว กระแสมนคนละกระแส

ฉะนนในทางพระทานจงสอนเรองนมาก ทานย าใหรเขาใจความจรงของธรรมดาและใหเราวางตวใหถกตองวา เราจะตองไมเอาความปรารถนาหรอความอยากของเราเปนตวตง แตตองเอาความรเทาทนเหตปจจยเปน ตวตง พอเหนสงทงหลายกมองในแงวา ออ สงทงหลายมนเปนไปตามเหตปจจยนะ มนจะไมเปนไปตามใจอยากของเรา ถาเราตองการใหมนเปนไปอยางไร เราจะตองรเหตปจจยของมน ตองศกษาเหตปจจยของมน แลวไปท าทเหตปจจย เพอใหเปนอยางนน อยามวนงปรารถนาอย ใหสงทงหลายเปนไปตามตองการ มนเปนไปไมได

ความจรงแหงชวต ๑๕๙

ถารอยางนแลว จตใจจะเปนอสระ ความอยากจะไมมาบบคนจตใจของตนเอง จะอยโดยรเทาทนวา ออ เราตองท าทเหตปจจย พอเหนสงทงหลาย ชาวพทธกจะท าใจไดทนท เพราะหลกการทางพทธศาสนาบอกไว แลววา ใหมองสงทงหลายตามเหตปจจยนะ พอมอะไรเกดขน เราบอกกบตวเองวา “มองตามเหตปจจย” และ “เปนไปตามเหตปจจย” แคนมนกตดความรสกทไมดไดหมดเลย

ดงเชนเมอเกดการพลดพรากขนมาน ถาเรามองในแงความปรารถนาของเราวา โอ ทานผ นเรารกใคร ท าไมทานไมอยกบเรา ทานนาจะอยไปอกสกสบป อะไรตางๆ ท านองน คดไปยงคดกยงโศกเศรา นเรยกวาเอาตวความอยากหรอความปรารถนาของเราเปนหลก แลวจะใหสงทงหลายเปนไปตามความอยากนน เรากตองถกบบคนและเปนทกข

ทน ในทางของปญญา พอเกดเหตการณอยางนขนมา เรากพจารณาทนทวา ออ สงทงหลายเปนไปตามเหตปจจย นรางกาย มนเปนชวตสงขาร มนเกดจากปจจยปรงแตง มนเปนไปตามคตธรรมดาของเหตปจจยแลว มเหตปจจยทจะท าใหเกดขน มนกเกดขน มเหตปจจยทจะท าใหตงอย มนกตงอย มเหตปจจยทจะท าใหดบสนไปสลายไป มนกดบสลาย ทเปนอยางนมนกเปนไปตามเหตปจจยแลว พอมองแคนใจของเรากแยกออกมาตงอยไดเปนอสระ เปนตวของตวเอง เรยกวาเปนการพงพาตนเองไดในทางจตใจ เมอจตใจมความเปนอสระ กอยอยาง ปลอดโปรงโลง เบา มทกขนอย

๑๖๐ คตธรรมแหงชวต

เปนอนวา คนทพจารณาตามหลกของการมองตามเหตปจจยนจะมจตใจทเปนสข และเปนอสระมากขน แตโดยสาระ กคอ จะตองรเทาทนการเกดขนและการดบไป เมอเรามองเหนความเกดขนและดบไปของสงทงหลาย แมตลอดจนชวตของตวเราเองน วาเปนเรองธรรมดา เปนไปตามเหตปจจยแลว เราวางใจถกตองตอสงเหลานน แลวกปฏบตตอสงทงหลายดวยปญญา ทพจารณาตามเหตปจจย ท าทเหตปจจย และรตามเหตปจจย นอกจากประสบความส าเรจแลว กจะมชวตทมความสข มความเบกบานผองใส อยางนอยดวยการรความจรงนน กจะเปนอยดวยปญญาทรเทาทน ปญญาทรเทาทนกท าใหเกดความสวาง แลวกจะท าใหจตใจนไมขนมวไมเศราหมอง มความราเรงเบกบานผองใสอยไดเสมอ

ถงแมอะไรจะเปลยนแปลงผนผวนไป กตอง

รกษาสมบตแทของเราไวใหได

คนดทพงปรารถนานนตามททานเนนย ามาก เปนผปฏบตถกตองเรมแตประการท ๑ คอการรเทาทน เมอรเทาทนความจรงแลว ตอไปประการ ท ๒ กใหการรเทาทนนนมผลตอจตใจ ทจะท าใหจตใจนน มความสวาง มความเบกบาน ไมวนวาย ไมสบสน

ถาจตใจวงแลนดวยความทคดวา เออ เราอยากใหเปนอยางน มนไมยอมเปน อะไรอยางน เรากวนวายสบสน เกดความดนรนมาก ความบบคนกเกดขนมาก

ความจรงแหงชวต ๑๖๑

แตถามความสวางดวยความรเทาทนแลว กจะมความโปรงโลง มความเบา ไมวนวาย ไมดนรนกระทบกระทงบบคน จตใจกจะมความสข จตใจทมลกษณะอยางน เปนจตใจทดงามมความสขจรงแท

พระพทธศาสนาสอนใหเราสรางความรเทาทนขนในจตใจ จากความรเทาทนนน กใหมภาวะจตทเรยกวา ปราโมทย

คอความราเรงเบกบานใจ ซงควรอนรกษไวใหมอยเสมอ แลวกใหมปต คอความเอบอมใจ พอรเทาทนความจรง

แลว เรากมความเอบอมใจได แมแตจะมเรองทไมปรารถนาเกดขน แตถาเรารเทาทนความจรง จตใจกเอบอมได ดวยความรความเขาใจดวยปญญานน

จากความปต เอบอมใจ จตใจกผอนคลาย สบาย มความสงบเยน ททานเรยกวามปสสทธ

แลวจตใจทผอนคลายสงบเยนนน กสดชนโปรงเบา มความสข

เมอใจเปนสขแลว กอยตว ไมดนรน ไมซดสาย เปนจตใจทมนคง ไมมอะไรรบกวน เรยกวาเปนสมาธ

สภาพจตใจอยางน เปนจตใจทดงาม ททานบอกวา พทธศาสนกชนควรจะสรางใหเกดขนเสมอๆ ใหเรามองสงเหลาน หรอสภาพจตนวาเปนทรพยสมบตอนมคา พยายามท าใหมและรกษาไวในจตใจของเรา อยาใหใครมาท าลายได

พทธศาสนกชนตองการมชวตทดงาม จะตองพยายามสรางสภาพจตใจทด คอ

๑๖๒ คตธรรมแหงชวต

๑. ปราโมทย ความราเรงเบกบานใจ ใหมอยเสมอ ๒. ปต ความอมใจ ปลมใจ ๓. ปสสทธ ความผอนคลายกายใจ สงบเยน ๔. สข ความโปรงชนคลองใจ ไมมอะไรบบคน

ใจ ๕. สมาธ ความมใจแนวแน อยกบสงทตองการ ไม

ฟ งซาน ไมวนวาย ไมสบสน ไมมอะไรรบกวน เราตองถอวา สภาพจตเหลานเปนสมบตทดมคายง เรา

ตองท าใหมอยในใจเสมอ มนดยงกวาสมบตภายนอกทงหลายทรพยสนสมบตตางๆ ภายนอกนน เราสรางขนมาเพอทจะบ ารงบ าเรอชวตใหเรามความสข แตไมแนนะ วามนจะใหความสขทจรงทแทไดหรอไม บางทมนกใหไดเพยงชวคราว ไมยงยนตลอดไป

แทจรงแลวสภาพจตเหลานแหละ คอจดหมายของการมทรพยสนสมบตเหลานน ถาทรพยสนสมบตเหลานน สามารถท าใหเรามปราโมทย ปต ปสสทธ สข สมาธ ได อนนนกนาภมใจ แตหลายคน หรอมากคนทเดยว เมอสรางทรพยสมบตภายนอกขนมาแลว กลบไมไดไมมสภาพจตเหลาน ซ ารายบางทกลบใหทรพยสมบตภายนอกกดขวางท าลายสภาพจตทดงามของตนเหลานใหหมดไปเสยอก เมอยงแสวงหา ยงไมไดทรพยสน กไดแตหวง และยงไมมสภาพจตเหลาน ครนเมอไดทรพยสนมามขนแลว กยงท าลายสภาพจตทดเหลานนใหหมดไป ดวยความยดตดหวงแหนหวงกงวล ตลอดจนหวาดระแวง รษยากน หรอโลภยงขนไป

ความจรงแหงชวต ๑๖๓

ในทางตรงขาม ถาเรายงสามารถสรางปราโมทย ปต ปสสทธ สข สมาธไวในใจไดตลอดเวลาของเราเอง โดยไมตองอาศยปจจยภายนอก กจะเปนความสามารถพเศษทสด ตอนนนเราจะเหนวา โอ แมแตทรพยสมบตตางๆ น กยงไมมคาเทาสภาพจตทดงามเหลาน เพราะในทสดแลว สงทเราตองการแทจรงกอนน เอง เหลานแหละคอทรพยสมบตทเราปรารถนาอยางแทจรง แลวอนนแหละทจะท าชวตของเราใหเปนชวตทดงามมความสขไดแทจรง

ในขนสดทาย เมอถงเวลาททรพยสนสมบตและญาตพนองชวยอะไรไมได เชนบนเตยงทเจบปวย บางทเจบปวยถงกบรางกายขยบเขยอนไมได ท าอะไรไมได ใครชวยกไมได รบประทานอาหารกไมอรอย กเหลอแตใจของเรานแหละ ตอนนนถาเรามแตสขทองอาศยอามส ขนตออามสคอสงของภายนอกแลว กจะมแตความทกขความเดอดรอนอยางเดยว

ตรงขามกบคนทฝกใจของตนไวดวยปญญารเทาทนอยางทกลาวมาแลว ซงสามารถท าใจใหมปราโมทย ปต ปสสทธ สข สมาธได เขาฝกใจไวพรอมแลว แมจะนอนปวยอยคนเดยวบนเตยง ใครๆ อะไรๆ ชวยไมได เขากสามารถมความสขได

อนนเปนความสขทเปนอสระ เปนไทแกตนเองอยางแทจรง สวนในเวลาทไมปวย เมอไดสงภายนอกมาชวยเสรมอก เขากยงมความสขเพมเปน ๒ ชน เวลาไมมความสขจากภายนอก อยคนเดยวท าอะไรไมได กยงสามารถมความสขได อยางนอยกไมกระวนกระวายทกขรอนเกนไป

๑๖๔ คตธรรมแหงชวต

ฉะนน ส าหรบพทธศาสนกชนจงเหนชดวา แกนแทของชวตทเราตองการนนคออะไร เราสรางสรรคทรพยสมบตตางๆ มาเพอความสข แตความสขในขนสดทายนนอยทจตใจของเรา ทจะตองฝกฝนไวเสมอ ท าอยางไรเราจงจะสรางสภาพจตนขนมาได ค าตอบกคอจะตองท าใหเปนปกตธรรมดา อยดวยปญญาทรเทาทนความจรงตลอดเวลา สรางความราเรงเบกบานใจขนมา พรอมดวยความเอบอมใจ ความผอนคลายสงบเยนกายใจ ความสข และความอยตวลงตวของจตใจ ใหมประจ าเปนหลกอยภายใน และอยางทบอกเมอกวา ใหตงทาทเหมอนสงนเปนสมบตทมคาของเรา เราจะไมยอมใหใครท าลาย

เวลาพบกบใครเรากจะไดรบอารมณเขามา บางทเรากถกอารมณทเขามานนกระทบกระทง หรอกระทบกระแทก เชน ไดยนถอยค าของคนอนพด บางทอารมณทไมนาปรารถนาเขามาโดยเราไมรตว เราไมทนรกษาสมบตของเรา ปลอยใหอารมณเหลานนมากระทบกบใจเรา แลวกท าลายทรพยสมบตทมคาของเราไปเสย ท าใหความปราโมทย เบกบานใจในใจของเราหมดไปหรอหายไป

ไปเหนคนนนเขาแสดงอาการอยางน ไปไดยนคนนเขาพดค าอยางนน อาว เกดกระทบกระทงใจขนมา ขนมว เศราหมอง เหยวแหง บบคนใจ เลยถกคนอนเขามาท าลายสมบตในของตวเสย แสดงวารกษาสมบตไมได ดงนน จะตองตงสตไวกอน ระลกก ากบใจของตนวา เราจะตองพยายามรกษาสมบตในของเราไวใหได อยางนอยตงทาทไววา นแหละสมบตทมคาทสดของเรา เราจะ

ความจรงแหงชวต ๑๖๕

พยายามรกษาไว ถาท าอยางนแลวพทธศาสนกชนกจะมแตความเจรญงอกงามในธรรม

ตกลงวา สภาพจตใจทพงปรารถนา แสดงถงจตใจของพทธศาสนกชนทด าเนนตามวถแหงพทธ ทเปนผ ร ผ ตน ผ เบกบาน กคอ

ความราเรงเบกบานใจ ทเรยกวา ปราโมทย ความเอบอมใจ ทเรยกวา ปต ความผอนคลายสงบเยนกายใจ ทเรยกวา ปสสทธ ความโปรงชนคลองใจ ทเรยกวา ความสข และความมจตใจแนวแนมนคง ทเรยกวา สมาธ ทงหมดนเปนสมบตส าคญทเราควรจะรกษาไว และสมบต

เหลานจะเกดขนไดดทสดดวยการทเรารเทาทนความจรงนนเอง ท าใจใหคนเคยเปนกนเองกบสจธรรม แลวเราจะไดรสทเลศกวารสทงหลายทงปวง เหมอนคนทไดรสจดสนทของน าทบรสทธเปนหลกยนตวไวแลว ดงทกลาวมานน เรากจะมความสขทแทจรง เราจะชอวาด าเนนตามวถของพระพทธเจา

วนนอาตมภาพไดแสดงธรรมกถามากพอสมควรแกเวลา โดยสาระส าคญกคอใหเขาใจความจรงของสงทงหลาย แลวกมจตใจทเปนอยดวยความรเทาทนน ความรเทาทนนจะท าใหเกดความสวาง ความสะอาด ผองใส เบกบาน ดงทกลาวมาแลว สภาพจตทดงามกจะเกดขนแกเราอยเสมอ ไมมอะไรทจะดกวาน ในขนสดทาย

๑๖๖ คตธรรมแหงชวต

สงทงหลายทเราสรางมากเพอความสข แตในขนสดทายแลวเราจะรตระหนกวา ตราบใดทเรายงตองขนตอสงเหลานน ตราบใดทเรายงตองฝากความสขความทกขไวกบสงเหลานน เราจะไมเปนอสระแทจรง จะตองถงเวลาหนงทเราจะตองฝกฝนตวเราเอง ดวยจตใจและปญญา ใหเปนอยดวยตวของตวเองทมปญญารเทาทน แลวสรางสภาพจตใจทดงามดงกลาวนขนมาใหได

วนนโยมเจาภาพ ไดบ าเพญกศลอทศแกคณโยมผลวงลบไปแลว โยมกไดบ าเพญกศลไปแลว ไดท าหนาททควรท าแลว สมดงทอาตมภาพไดกลาวมาแตเบองตน

ประการแรก ดวยการทไดท าสงทควรท า ไดท าหนาทของเราแลว ไดแสดงน าใจแลว ไดท าบญท ากศลแลวน เมอจตระลกพจารณาแลวกจะมความเอบอมใจ ท าใหมความสบายใจ และท าใหจตใจเบกบานผองใสได เปนเครองบรรเทาความโศกเศราอาลยลงไดสวนหนง

ประการทสอง เมอไดพจารณาตามหลกธรรมดวยความรเทาทนในความจรงดงกลาวมา กจะไดสภาพจตทดงาม เปนขนทสอง ทท าใหจตใจเปนอสระอยางแทจรง ความสดใสราเรงเบกบาน และความหายโศกเศรากจะเกดขนไดอยางแทจรง

ทงสองประการน เปนปจจยส าคญทเรยกวา เปนบญ เปนกศล คอทงกศลในสวนของการท าความดงาม และในสวนทเปนเรองของปญญารเทาทน เมอปฏบตอยางนแลว กเปนอนไดคตจากค าสอนเกยวกบเรองของมรณกรรมทพระพทธเจาทรงสอนอยเสมอวา ใหพทธศาสนกชนพจารณาร าลกในมรณสต คอระลกถง

ความจรงแหงชวต ๑๖๗

ความตายดวยความรเทาทนแลวไมโศกเศรา ไมหวาดกลว แตระลกขนมาแลว ท าใหไมประมาท เรงขวนขวาย ท าความดงาม รเทาทนความจรงของชวตและสงขาร

นอกจากนน เมอโยมมจตใจทดงาม สะอาดผองใสอยางน แลว แมเมอจะอทศกศลแกผลวงลบ การอทศกศลนนกจะไดผลดขนดวย

ทานกลาววา การทจะอทศกศลแกกน กตองท าดวยจตใจทเปนสมาธ มเจตนาทชดเจนและมก าลงแรง ถาจตใจนนมความเศราหมองขน มววนวายดวยความโศกเศราเปนตน จตใจนนกไมเปนอนตงแนวแนในการทจะอทศกศล เจตนากไมรวมเปนอนหนงเดยว ไมเขมแขงแรงกลา

เพราะฉะนนจงตองท าจตใจใหปลอดโปรงผองใส เมอท าจตใจใหดงามดวยการระลกถงความดทบ าเพญแลว รเทาทนความจรง รเทาทน ธรรมะ ดงทกลาวมา จตใจเปนกศลแลว ดงามแลว กนอมจตทดงามเปนกศลน อทศบญกศลทไดบ าเพญแกทานผลวงลบสบตอไป

ณ วาระน อาตมภาพขออนโมทนากศลบญราศ ทโยมเจาภาพ พรอมดวยบตรหลานญาตมตร ไดบ าเพญแลว และในโอกาสน ญาตมตรทงหลายกไดมาแสดงน าใจ มาเคารพศพ มาระลกถงทานผ ลวงลบ เปนการแสดงน าใจทงตอผ ลวงลบ และตอทานเจาภาพทยงมชวตอย ทกทานลวนมเจตนาดทวกน จงขอใหทกทานมความเอบอมใจวาเราไดท าสงทควรท า ไดแสดงน าใจอนดแลว

๑๖๘ คตธรรมแหงชวต

เมอมจตใจดงามอยางน ไมมความโศกเศรา ไมมความขนมวแลว กโนมจตใจทดงามนอทศกศลไปใหแดคณโยมผลวงลบไปแลว ขอใหทานไดรบทราบ และอนโมทนาการบ าเพญกศลน และขอใหทานมความสขความเจรญในสมปรายภพ ยงขนไป

อาตมภาพวสชนาพระธรรมเทศนา พรรณนาอานสงสแหงการบ าเพญกศลทกษณานประทานกจอทศแดทานผลวงลบไปแลว พรอมทงคตธรรมเตอนใจ ในการทจะเกดความรเทาทนดวยปญญา เพอจะมชวตทดงาม ตามคตแหงพระพทธศาสนา กพอสมควรแกเวลา ขอยตลงแตเพยงเทาน

เอวง กม ดวยประการฉะน