·∫∫ª

° :

ŸË¥‘π ™

“«À‘π

øÈ“

ปท 2

5 ฉบ

บท 3

มถ

นายน

– ก

นยาย

น 25

50 ฉบ

บจรย

ธรรม

กบอำ

นาจ

«“รส“รรมพฤ°ษ ฉ∫∫ทË 3

จ ร ย ธ ร ร ม ก บ อ ำ น า จ

ของศนย ส งเสร มว จ ยและ

ผลตตำรา มหาวทยาลยเกรก

«ตถªระสงค

(1) เพ อเผยแพรศลปะ

วทยาการ และความร

ใหมๆ ในสาขาวชาท

เปดการเรยนการสอน

ในมหาวทยาลย

(2) เพ อส งเสร มอาจารย ผสอนในสาขาวชาตางๆ ตลอดจนผทรงคณวฒ ในการนำเสนอผลงาน ทางวชาการ

(3) เพอเปนเอกสารประกอบ การศ กษาในระด บ อดมศกษา

ทปรกษา

รองศาสตราจารย ดร.กณฑล ศรเสรมโภค

รองศาสตราจารย ดร.พรรณ บวเลก

บรรณาธการ

อาจารยสดน ชาวหนฟา

อาจารยปทฐวรรณ อวมศร

กองบรรณาธการ

อาจารยปรชา ปยจนทร

ผชวยศาสตราจารยประคอง สคนธจตต

อาจารยสจตรา สามคคธรรม

อาจารยโกญจนาท เจรญสข

กำหนดออก

ปละ 3 ฉบบ

ตลาคม – มกราคม

กมภาพนธ – พฤษภาคม

มถนายน – กนยายน

เจาของ

ศนยสงเสรมวจยและผลตตำรา

มหาวทยาลยเกรก

43/1111 ถนนรามอนทรา เขตบางเขน

กรงเทพมหานคร 10220

โทรศพท

0-2552-3500-9, 0-2970-5820 ตอ 402

โทรสาร

0-2552-3513

1. ผเขยนจะตอง งตนฉบบเปนแฟมขอมลคอมพวเตอร(คยดวยโปรแกรม

MicrosoftWord)แลวพมพลงในกระดาษA4จำนวน1ชด งถง

บรรณาธการลวงหนา2เดอนกอนกำหนดออกวาร ารแตละฉบบ

โดย งไปท

กองบรรณาธการวาร ารรมพฤกษมหาวทยาลยเกรก

43/1111ถ.รามอนทราบางเขนกรงเทพมหานคร10220

โทรศพท0-2552-3500-9,0-2970-5820ตอ402

โทร าร:0-2552-3513

2. หากผเขยนใชนามแฝงกรณาแจงนามจรงไปดวยพรอมทงทอยท ามารถ

ตดตอได

3.  ำหรบงานแปล หรอเรยบเรยง การวจารณหนง อ และแนะนำหนง อ

ผเขยนจะตองบอกแหลงทมาโดยละเอยด

4. บทความทไดรบการตพมพ ผเขยนจะไดรบวาร ารเปนอภนนทนาการ

จำนวน3เลมพรอมกบคาตอบแทนตาม มควร

บทความทไดรบการตพมพลงในวาร ารฉบบน ยอมเปน ทธ วนบคคล

ในการแ ดงความคดเหนของผเขยน กองบรรณาธการไมจำเปนตองเหนดวย

เ มอไปการนำบทความ วนใด วนหนงหรอทงหมดไปตพมพเผยแพรตองไดรบ

อนญาตจากผเขยนตามกฎหมายวาดวย ทธและควรแจงใหกองบรรณาธการ

ทราบดวย

ระเบยบการนำเสนอบทความ

วารสารรมพฤกษ ฉบบ จรยธรรมกบอำนาจ ไดนำเ นอบทความ

เพอมอบเปนอน ตและความปรารถนาดมายงทานผอานทกทานทามกลาง

บรรยากาศโลกรอนเพอจดประกายแหงปญญาปลกจต ำนกรวมกนให

หนมาเอาจรงกบปญหารอบกายปญหา งแวดลอมปญหาเศรษฐกจ งคม

และการเมอง ซงบางทานอาจเขาใจผดวาปญหาและวกฤตตางๆ ทพดๆ

กนมามไดเกดจากการกระทำของตวเอง กหนอยเปนคนอนทำทงนนก

อยากจะบอกวาอาจม วนจรง แมทานไมเปนผกอปญหา แตทานกเปน

 วนหนงของปญหามใชหรอ แรงกระเพอมของปญหาท งผลกระทบตอ

 งคม วนรวมมาจากการใชอำนาจทไมชอบธรรม ชองวางแหงผลประโยชน

ระหวางผปกครองกบผถกปกครองยงหางกนมากเทาไร ความขดแยงกจะยง

เพม งขน พฤตกรรมของนกการเมองถกมองเปนลบ เพราะนกการเมอง

 วนใหญไมทำตนเปนผโปรงใ ในการใชอำนาจอยางเปนธรรม งคมยงคง

เรยกรองจรยธรรมตอนกการเมองตอไป แตดเหมอนวาจะไมใหความเปนธรรม

ตอนกการเมองนำด ทมงทำดรกษาผลประโยชนของประชาชนมาตลอด

แตถกเหมารวมไปอยในกลมทมภาพลบ แตอยางไรกตาม ไมวาจะเปน

นกการเมองนกปกครองทด หรอไมด มกจะผกตดกบคำวา “อำนาจ” อยาง

แยกไมออกโดยเฉพาะกบพฤตกรรมทอยในขายผลประโยชนทบซอน

ดร.อทย อาทเวชไดหยบยกประเดนของอำนาจกบจรยธรรมมาเ นอ

ในบทความ “อำนาจและจรยธรรมในการปกครอง” ไวอยางนา นใจยง

อยางนอยกเพอให งคมชวยตด นวา ระหวางคนดกบระบบทด อะไรควร

ทำกอนหรอตองพฒนาไปพรอมๆกนหากมองในภาพรวมระบบทดจะ

ชวยยดโยงฐานรากของ งคมกบหนวยยอยๆใหแขงแรงและมภมคมกน

เกดวฒนธรรมทด ำหรบระบอบการเมองของไทยทผานมาไมเออตอการ ราง

ระบบทด กเทาไร เพราะฐานรากของระบบประชาธปไตยทมงปรมาณ

มากกวาคณภาพมนผกรอนลงทกวน เปนเหตใหนกการเมองอาศยรปแบบ

การเลอกตงมาเปนขออางหาความชอบธรรมใหกบพฤตกรรมทจรตของ

บ ท บ ร ร ณ า ธ ก า ร

ตนและของพวกพองทงซอนเรนและเปดเผยหากจะใชคำวา“ทจรตโดยชอบธรรม”กไมนาจะผดความ

รองศาสตราจารย ดร.สมศกด  ามคคธรรม ไดนำเ นอแนวคดทมาและความเกยวของของการใชอำนาจทผดทำนองคลองธรรม ในบทความเรอง“ผลประโยชนทบซอน : แนวคดและแนวทางการปองกนแกไข” ไว 5 ประเดนหลกๆคอ(1)การใชอำนาจ(2)การไดรบ ทธทจะใชอำนาจนนโดยชอบธรรม(3)ประโยชนทไดรบทงประโยชนตนและประโยชน าธารณะ(4)ความเ ยหายทอาจเกดขนจากการใชอำนาจอยางผดพลาดไมวาความเ ยหายนนจะเปนตวเงนทรพยากรและความร กความไววางใจทมตอผใชอำนาจเหลานน(5)การตรวจ อบในการใชอำนาจ ทงจากภาคประชาชนและองคกรเอกชน จาก อ มวลชนและนกวชาการจากตวบทกฎหมาย

ประเดนทนาคดกคอวา ความผดในเรองการมผลประโยชนทบซอน ควรจะเรมณจดใดหากนบจากระดบภาวะว ยแคคดกผดแลวกจะเปนวธคดทปองกนการ รางผลประโยชนทบซอน แตจะไมเกดประโยชนอนใด ถาไมมมาตรการหรอตวชวดความผดทชดเจน คงตองรอจนกวาบคคลผนนจะลงมอกระทำจรงๆ นคอประเดนทผอานนาจะคดตอ

บทความเรองน ไดนำเ นอมาตรการขบเคลอนเพอปองกนผลประโยชนทบซอนไว5ประการอยางนา นใจโดยเฉพาะในเรองของการกำหนดหลกเกณฑทางจรยธรรม ในการชผดชถกใหแกพฤตกรรม ซงไป อดคลองกบเรอง “การจดการ

ดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจ ทามกลางความแตกตางและความขดแยง

ในสงคม” ซงนำเ นอหลกคดในการ รางความชอบธรรม และการใชอดมคตในความเปนกลางนำมาตด นประเดนปญหาและขอถกเถยงตางๆเพอตด นวาอะไรคอจรยธรรมอะไรไมใชจากบทความดงกลาว สดน ชาวหนฟา ไดนำเ นอประเดนความขดแยงทางความคดจาก 2 ขวความคด จากมตการมองโลกในเชงบวกและเชงลบ และจากพนฐานกระบวนทศนทแตกตางกนของผคน ซงเปน าเหตของความแตกตางกนในความคด แตความแตกตางกนดงกลาว ไมเปนอป รรคในการดำเนนวถชวตท งบ ขรวมกน ถารจกใชหลกจรยธรรม และการใชอำนาจทเหมาะ มและลงตว ในบทความนเรยก ภาวะความพอเหมาะพอดของการจดการความขดแยงทลงตวนวา“ความเปนกลาง”

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 ข

อกประเดนหนงทนาตดตาม คอ การมองหาความหมายของคำวา พฒนา

กบระบอบการปกครอง ระหวางประชาธปไตย กบ เผดจการ จากบทความเรอง

“ประเทศกำลงพฒนา: ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?”โดยเชษฐา พวงหตถ

ซงนำเ นอขอเทจจรงบนพนฐานของฐานคตโลกตะวนตก(westernizedworld)

และโลกตะวนออกโดยอาศยบรบทของคำวา“ประเทศกำลงพฒนา”(developing

countries) มาเปนประเดนหลก เพอนำไป การวเคราะหความ มพนธระหวาง

ทฤษฎการพฒนากบระบอบการเมองการปกครอง

บทความนไดนำเ นอขอมล และมมมองในระดบกวาง บงบอก ถานการณ

ของประเทศตางๆ ทวโลก ซงลวนเปนผลผลตของระบบทนนยมแทบทง น มา

เปนบทเรยนใหไดศกษากน

 จธรรมขอหนงของการพฒนาคอจด น ดทจะตองไปใหถงการพฒนาดาน

วตถ น ดเมอโครงการ น ดวาระลงการพฒนาดานจตใจและจตวญญาณยงคง

ตองมตอไปตราบเทาทมนษยยงมกเล แตการพฒนาองคกรจะตองควบคไปกบ

 มาชกองคกรดวยเ มอ โดยเฉพาะภาวะผนำ จะมอทธพล งมากตอการขบเคลอน

องคกรใหกาวไปขางหนา ภายใตภาวะการแขงขนทเขมขนขนทกวน เรองน อษณ

มงคลพทกษสข คนพบวา ภาวะผนำเปลยน ภาพ เปนภาวะผนำแนวคดใหม

(the new leadership) ท อดคลองกบ ภาวะการเปลยนแปลงของ งคมโลกปจจบน

เพราะบทบาทหลกของผนำเปลยน ภาพคอผกอใหเกดการเปลยนแปลงในองคกร

ความหมายของคำวา ผนำเปลยน ภาพคออะไร มกลาวไวอยางละเอยดใน

บทความเรอง “การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผล

ขององคการ”

วารรมพฤกษยงนำเ นอบทความทมเนอหา าระดานศลปะอก 2 เรองท

นาตดตามคอ“ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ” โดยรอง

ศา ตราจารยดร. มควรกวยะและการตนบอยเลฟ (Boylove) : โลกอสระของ

ผหญง โดย ศรณย  งหทน รอยตอระหวางศลปะกบอนาจาร อาจจะยงคงเปน

ประเดนทถกเถยงกนตอไปในกลมคนททำธรกรรมดาน อ ารมวลชน ตราบเทาท

หลกจรยธรรมกบอำนาจยงไปดวยกนไมไดและยงถกจบแบงแยกไวคนละทคยกน

บทบรรณาธการ ค

คนละทรองศา ตราจารยดร. มควรกวยะกลบมมมมองทเปนองครวมระหวาง

ศา ตรศา นาและศลปะไวอยางนา นใจวา“ศลปะ”เปน งทมนษย รางขนเพอ

แ ดงอารมณ ความคด และความร ก ออกมาในเชงบวก เพอ อ าร เชอมโยง

จตใจมนษยใหเกดจต ำนกทเปนหนงเดยวในความ ขความพอใจของประ าท

การรบรกลาวไดวาทงศา ตรศา นาและศลปะคอเปนความ ำเรจของมนษยชาต

ในการธำรงและพฒนา งคมในระดบครอบครว ชมชน และระดบประเทศ หากขจด

ความโหดราย ความอาฆาตเกลยดชงในหวใจของผคนใหหมดไป การพฒนา

 งคมแหง นตภาพกจะบงเกดขนและแผขยายไปในระดบนานาชาต และระดบโลก

ไดอยางไมยากเยน

นคอศา ตรใหมองครวมของความเปนหนงเดยว(ThewholeofOneness)

ทรวมเอา าระทางกายภาพ  ารทางชวภาพ  ารทางจตวทยา และ ารทาง งคมวทยา

เขาไปดวยกนอยางกลมกลน

จากบทความเรองการตนบอยเลฟ (Boylove) : โลกอสระของผหญงนำเ นอ

 อ งพมพทคอนขางเรนลบในโลกของการตน ำหรบผใหญ ทเกยวของกบความ

 มพนธทางเพศของชายในเพศเดยวกนในบทความไดพยายาม อใหเหนวาความ

 มพนธระหวางชายกบชาย แตผหญงกลบอยากร ทำใหเกดขอคดวา “ความอยากร”

กบ “ความร” อะไรคอแรงจงใจททำใหคนเขยนการตนและคนอาน  อความหมาย

ไดตรงกน ซงเปนเรองเรนลบ และจะยงเรนลบยงขน หากไมมองใหทะลเขาไปใน

เนอหา าระและวตถประ งคทแทจรงของผเขยนและผอาน

บทความเรองปจจยทมผลตอประ ทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการ

ทางวชาการมหาวทยาลยเกรก โดยอาจารยน รา บญ นอง ซงเปนผลงานวจย

 ถาบนมวตถประ งคเพอวเคราะหปจจยท งผลตอประ ทธผลในการดำเนนงาน

ของโครงการบรการทางวชาการ มหาวทยาลยเกรก 4 หลก ตร หลก ตรทง 4

ทศกษาเปนหลก ตรภาคพเศษทไดดำเนนการ อนในมหาวทยาลย บทความน ามารถ

นำไปปรบใชในการบรหารการศกษาโครงการพเศษระดบอดมศกษาของ ถาบน

การศกษาอนๆไดดวย

กองบรรณาธการ

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 ง

สารบญ ∫ท∫รรณ“ธ‘°“ร

อำπ“จ·ละจร‘ยธรรมใπ°“รª°ครอง

อทย อาทเวช 1

ผลªระโย™πท∫ซอπ : ·π«ค‘¥·ละ·π«ท“ง°“รªอง°π·°ไข

สมศกด สามคคธรรม 31

ªระเทศ°ำลงพฒπ“ : ªระ™“ธ‘ªไตย Àรอ เผ¥จ°“ร?

เชษฐา พวงหตถ 57

°“รจ¥°“ร¥ลยภ“พระÀ«“งจร‘ยธรรม°∫อำπ“จท“ม°ล“งค«“ม·ต°ต“ง·ละค«“มข¥·ยง

ใπสงคม

สดน ชาวหนฟา 123

°“รพฒπ“ภ“«ะผŸπำเªลËยπสภ“พของπ“ย° อ∫ต. เพËอªระส‘ทธ‘ผลขององค°“ร

อษณ มงคลพทกษสข 159

ค«“มเªπÀπËงเ¥ย«ของศ“สตร ศ“สπ“ ·ละศ‘ลªะ

สมควร กวยะ 197

°“รตŸπ∫อยเล‘ø (Boylove) : โล°อ‘สระของผŸÀญ‘ง

ศรณย สงหทน 229

ªจจยทËมผลตอªระส‘ทธ‘ผลใπ°“ร¥ำเπ‘πง“πของ โครง°“ร∫ร‘°“รท“ง«‘™“°“รมÀ“«‘ทย“ลยเ°ร‘°

นสรา บญสนอง 249

อำนาจและจรยธรรมในการปกครอง

อทย อาทเวช

บทท 1

�ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

1 บทท

บทคดยอ

ทานทไดดภาพการประหารชวตนายซดดม ฮสเซน อดตประธานาธบดแหง

ประเทศอรกแลว คงมความรสกแตกตางกนไปตามพนฐานจตใจของแตละคน

บางทานทไมชอบการแกปญหาดวยความรนแรงอาจจะเหนวาเปนวธการลงโทษ

ทรนแรงเกนไป เมอคำนงถงสถานการณในประเทศอรก การรบรอนประหารชวต

อดตประธานาธบดเชนนไมเปนผลดตอความพยายามแกไขปญหาความรนแรง

ในประเทศอรกทเกดขนทกเมอเชอวน แตหลายๆทานอาจจะสะใจทเหนอดตผนำ

เผดจการไดรบโทษสาสมกบทเขาเปนตนเหตแหงการทำสงครามหลายครงใน

ตะวนออกกลางจนตองสญเสยผคนในการสงครามเปนจำนวนมาก หรอการสงการ

ใหมการฆาชาวมสลมนกายชอะห และฝายตรงกนขามตายเปนจำนวนมากในระหวาง

การปกครองแบบเผดจการทขาดจรยธรรมของอดตผนำประเทศคนดงกลาว เพราะ

ฉะนนการประหารชวตผทเปนตนเหตของการตายของผคนจำนวนมากจงไมใช

เรองแปลกในสายตาของคนทวไป

หากมองภาพของผนำเผดจการในอดตทขาดจรยธรรม คณธรรมแลวจะเหน

ไดวาจดจบของผนำเหลานมความใกลเคยงกน ไมวาจะเปนมสโสลนทถกจบแขวนคอ

หรอฮตเลอรทฆาตวตาย หลบหนกรรมของการเขนฆาชาวยวทตวเองกอไว ในขณะ

ปกครองเยอรมน หรอมฉะนนกมผนำหลายคนทถกเนรเทศออกนอกประเทศ ตองไป

จบชวตในตางแดน เชน ประธานาธบดมารกอสแหงประเทศฟลปปนส ของประเทศไทย

เองกมตวอยางอยหลายรายเชนกน

อำนาจและจรยธรรมในการปกครอง ดร.อทย อาทเวช*

* อยการ สำนกงานสงสด (ศนยคมครองสทธประชาชนระหวางประเทศ)

อำนาจและจรยธรรมในการปกครอง

อทย อาทเวช �

ทำไมผนำซงมความรความสามารถและเคยเปนทรกของมหาชนหรอคนหมมาก

จงตองจบชวตลงดวยความเอนจอนาจหดหใจเชนน ผเขยนเหนวาจะหาคำอธบาย

กคงไมยากนก คนสวนใหญกลวนแลวแตทราบดวยกนทงสนวา เปนเพราะผลกรรม

ทตนเองทำไว ผทเคยกอกรรมทำเขญอนใดไว กยอมจะตองชดใชผลกรรมทตวเอง

เคยกอไว แตทำไมทงๆทรวาสงทตนเองทำเปนสงทไมถกตองตามทำนองคลองธรรม

ผนำเหลานนจงกลาเสยงตอการกระทำทไมชอบไมควร คำตอบกคงเปนเพราะผนำ

เหลานนใชอำนาจ แตขาดจรยธรรมในการปกครอง

กอนหนารฐบาลปจจบน ไดมการละเลยเรองคณธรรม จรยธรรมจนทำให

บานเมองเกดปญหาทกหยอมหญา เมอรฐบาลปจจบนไดเขามาบรหารประเทศตาม

กลไกของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย (ฉบบชวคราว) พ.ศ. 2549 รฐบาล

ไดเนนความสำคญในเรองของคณธรรม จรยธรรม ซงเปนสงจำเปนในการปกครอง

และการบรหารราชการแผนดนทกเรอง ดงนนการใชอำนาจของผปกครองตงแตน

เปนตนไปจงตองอยในกรอบของคณธรรมและจรยธรรม

1. การใชอำนาจของผปกครอง

1.1 ความหมายของคำวา “อำนาจ”

คำวา “อำนาจ” ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน เปนคำนามมความ

หมายหลายประการ คอ

1. สทธ เชน มอบอำนาจ;

2. อทธพลทจะบงคบใหผอนตองยอมทำตาม ไมวาดวยความสมครใจ

หรอไม หรอความทสามารถบนดาลใหเปนไปตามความประสงค เชน อำนาจบงคบ

ของกฎหมาย อำนาจบงคบบญชา

3. ความสามารถหรอสงทสามารถทำหรอบนดาลใหเกดสงใดสงหนงได

เชน อำนาจคณพระศรรตนตรย อำนาจสงศกดสทธ

4. กำลง, พลง เชน อำนาจจต อำนาจฝายสง อำนาจฝายตำ

5. ความรนแรง เชน ชอบใชอำนาจ

6. การบงคบบญชา เชน อยใตอำนาจ

7. การบงคบ เชน ขออำนาจศาล

�ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ดงนนคำวา “อำนาจ” จงเปนคำกลาง ขนอยกบการใชวามวตถประสงคเชนไร

ใชอำนาจในทางทดหรอในทางทไมด แตสวนใหญเวลามผยกตวอยางคำวา “อำนาจ”

มกจะมความหมายไปในทางทไมด เชน คำวา

อำนาจบาตรใหญ น. อำนาจทใชในทางขมข เชน ถอวามอำนาจบาตรใหญ

รงแกใครกไดตามใจชอบ

อำนาจมด น. อทธพลทไมถกตองตามกฎหมายหรอระเบยบเปนตน ทบงคบ

ใหผอนตองยอมทำตาม

1.2 อำนาจ V. เผดจการ

Lord Acton (ค.ศ. 1834-1902) นกประวตศาสตรชาวองกฤษกลาววา

“อำนาจมแนวโนมทจะนำไปสการฉอฉล และอำนาจทสมบรณนำไปสการฉอฉล

อยางสมบรณ คนทมอำนาจยงใหญของโลกเกอบทงหมดมกเปนคนเลว... ผทมอำนาจ

มากเทาใด กมโอกาสทำชวมากขนเทานน” เทากบการมอำนาจของผปกครองเปน

หนทางนำไปสการทำชวไดโดยงาย โดยการใชอำนาจอยางเผดจการ

สวนคำวา “เผดจการ” นนเปนคำทมกใชคกบคำวา “อำนาจ” อยเสมอ ตาม

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานใหความหมายของคำวา “เผดจการ” (น.) ไว

วาหมายถง “การใชอำนาจบรหารเดดขาด, เรยกลทธหรอแบบการปกครองทผนำ

คนเดยวหรอบคคลกลมเดยวใชอำนาจอยางเดดขาดในการบรหารประเทศวา ลทธ

เผดจการ, เรยกผใชอำนาจเชนนนวา ผเผดจการ” ดงนนนกวชาการจงมกจะนำคำวา

“เผดจการ” มาใชกบผปกครองทใชอำนาจโดยขาดศลธรรมหรอจรยธรรมเปนเครอง

ยดเหนยวจตใจ

นกเผดจการมกพดประโยควา Might is Right หรออำนาจคอธรรม หรอ The

end justifies the means เพอใหบรรลถงสงทตนเองจะทำโดยไมคำนงถงวธการ ท

ใชวาจะถกตองหรอไม แตการใชอำนาจเชนนนไมยงยนถาวร คอไมเปนอำนาจ

ทแทจรง เพราะอำนาจนนขาดความเปนธรรม เชนผปกครองทมอำนาจอาจจะเรมตน

ตงแตการใชอำนาจอทธพลเขามาเปนผปกครอง แลวกใชอำนาจในการปกครอง

หาผลประโยชนโดยไมถกตอง ผปกครองเชนนจะถกตอตานตามแนวทางของระบอบ

การปกครองนนๆ เชน ถาเปนระบอบเผดจการ กจะถกโคนอำนาจดวยกำลง ถา

อำนาจและจรยธรรมในการปกครอง

อทย อาทเวช �

เปนระบอบประชาธปไตยกจะถกเปดเผยความชวในสภาและสอมวลชนจนไม

สามารถอยในอำนาจตอไปได

อยางไรกตาม ปรชญาเมธทางการปกครองหรอทางการศาสนาหลายทานไมได

ใหความหมายของคำวา “เผดจการ” ในทางลบ เพราะในการบรหารกจการใดๆ กด

จำเปนอยางยงทผบรหารจะตองมคณลกษณะของการตดสนใจทเดดขาด รอบคอบ

และรวดเรวเพอใหทนตอสถานการณในแตละเรอง ประเทศทเจรญรงเรองสวนใหญ

ลวนแลวแตไดรบอานสงสทมาจากผปกครองทเปนเผดจการ เชน การปกครอง

แบบเผดจการในประเทศสเปนในยคทจอมพลฟรงโกเปนผนำ หรอเผดจการทหาร

ในประเทศเกาหลใตทสรางความเขมแขงในดานการพฒนาเศรษฐกจและอตสาหกรรม

ใหแกประเทศเกาหลใตกอนผานเขาสระบอบประชาธปไตย หรอแมแตเผดจการสงคม

นยมในสาธารณรฐประชาชนจนทนำพาประเทศจนกาวขนสความเปน มหาอำนาจ

ของโลกในปจจบน รวมทงประเทศสงคโปรในยคของ ฯพณฯ ลกวนยทปกครองและ

บรหารราชการแบบเผดจการเสยงขางมากเกอบเอกฉนทในรฐสภา กลวนแลวตอง

อาศยความเดดเดยวและเขมแขงของผนำเปนผสรางความเจรญรงเรองใหกบสงคม

มาแลวทงสน

แตสงทปรชญาเมธทางการปกครองวจารณผนำเผดจการ กคอ ผนำเผดจการ

ทขาดธรรมะ ผนำเผดจการทตงตนอยในธรรมะนน นกปรชญาเมธหลายทานไมวา

เปลโต (Plato) เซนตโทมส อะควนส (St. Thomas Aquinas ค.ศ. 1227-1274)

หรอทานพทธทาสภกข ตางถอวาผนำดงกลาวมคณลกษณะของราชาปราชญ (Philo-

sopher King) ไมวาจะผนำเผดจการคนนนจะมาจากระบอบการปกครองใดกไม

สำคญ ทานพทธทาสภกขไดกลาวไววา “ถาคนดเผดจการนนแหละด ถาคนเลว

กใชไมได” ดงนนปรชญาเมธทถอวาเปนสดยอดแหงนกปราชญทงหลายจงใหความ

สำคญแกตวผปกครองหรอผใชอำนาจยงกวาระบอบการปกครอง แมวาระบอบนน

จะถอกนวาเปนระบอบทดทสดในยคสมยนนกตาม แตหากขาดผปกครองซงเปน

คนดมคณธรรมแลว ระบอบการปกครองทถอกนวาดทสดกไรความหมาย

�ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

1.3 การอางระบอบประชาธปไตยเพอแสดงความชอบธรรมในการใช

อำนาจ

ในโลกเสรนยมซงยดถอระบอบประชาธปไตยวาเปนระบอบทดทสดใน

การปกครองนน จะถอวาทมาของอำนาจตองผานกระบวนการของระบอบประชาธปไตย

จงจะถอวาผทผานเขามาตามระบอบประชาธปไตยมความชอบธรรมในการใช

อำนาจ เทากบวากระบวนการคดสรรบคคลเขาสการใชอำนาจบรหารนนรบประกน

ความชอบธรรมในการใชอำนาจของผไดรบการคดเลอก จงมนกการเมองจำนวน

ไมนอยทอาง “ระบอบประชาธปไตย” มาเปนเหตผลในการอธบายการบรหารหรอ

การกระทำตางๆวาถกตองและชอบธรรมตามครรลองของระบอบประชาธปไตย

ทงๆ ทคนทวไปกเหนกนวาการบรหารหรอการกระทำของรฐบาลนนไมถกตองหรอ

ไมชอบดวยเหตและผล หรอขาดจรยธรรมในการดำเนนงาน

ทานพทธทาสภกขไดกลาวถงความไมแนนอนของ “ประชาธปไตย” ไวใน

หนงสอ “ธมมกสงคมนยม” วา

“คำวา ประชาธปไตยกเปนคำทไดยนกนอยทกๆวน และจะมากเกนจำเปน

ไปแลวกได แตมนเปนคำทกำกวมหรอหลอกลวงทสดดวย เพราะวาคนทมกเลส

นนตางคนตางใชกเลสของตนใหความหมายแกประชาธปไตย ในอกทางหนงกเปน

เครองมอสำหรบสรางสนตภาพ ดงนน พจารณาดคำวาประชาธปไตยนานาชนด ไป

ตามลำดบจะดกวา

บดนมคำทใชกนอยวาประชาธปไตยพนฐาน คอประชาธปไตยกลางๆ หรอ

ประชาธปไตยเฉยๆ อยางนนแลว กมกจะใชเปนขออางวา เราจะตองนกถง

สงนกอน

อาตมารสกวาประชาธปไตยพนฐานนยงพราหรอกวางเกนไป หาความแนนอน

ไมได เพราะวาประชาธปไตยพนฐานยอมสรางขนมาไดพรอมกนทงคเลย คอสราง

ขนมาไดทงนายทนและทงชนกรรมาชพ ซงเราจะถอวาคำทง 2 คำนเปนคำพด สำหรบ

จะใชเลงถงสงทเปนปฏปกษตอกนดงน

- เพราะประชาธปไตยพราจงเกดนายทน

- เพราะประชาธปไตยพรา จงเกดสทธจะยอแยงนายทน เชน สทธของชน

กรรมาชพ เปนตน

อำนาจและจรยธรรมในการปกครอง

อทย อาทเวช �

- เพราะประชาธปไตยพราจนไมรจะอยทตรงไหนกนแน กปลอยไปตามความ

ประสงคของบคคลนนเปนกรณๆ ไป นเรยกวา ประชาธปไตยพนฐานอยทตรงไหนกน

แน มบทบญญตอยางไร โลกเรามประชาธปไตยพนฐานกนมาสสบแลว แลวโลกน เปน

อยางไร มนมงหมายไปรวมจดทไหน คำวา “ประชาธปไตยพนฐาน” นยงเปนทพงไมได

คอวาใครจะดงไปทางไหนกไดนนเอง

ทนเขยบไปใหแคบเขาวา ประชาธปไตยทเปน “เสรนยม” น เราควรจะระลก

ถงคำคหรอคของมน คอคำวา “สงคมนยม” พรอมกนไปในตว”

ประชาธปไตยเสรนยม กเปดเสรเตมท แลวกไมไดจำกดความไวชดวา เสร

อยางไร แลวกเลสของคนมนกฉวยโอกาสทจะเสรไปตามอำนาจกเลส พอมอำนาจอย

ในมอแลว กเลสมนกเขาสวมรอยทจะใชเสรภาพตามอำนาจของกเลส แมอดมคต

จะวาดไวสวยงามทางปรชญา แตการปฏบตนนกเปนไปไมได ปรชญาไมมกำลง

พอทจะตานทานกเลสได”

แมในปจจบนจะไมมใครปฏเสธวาหลกการของประชาธปไตยเปนหลกการ

ทดทใหประชาชนมโอกาสมอบหมายอำนาจของตนใหผทตนคดวาเหมาะสมทสด

ในการนำพาคนสวนใหญไปถงจดหมายปลายทางตามทบคคลทเสนอตวใหคำมน

สญญาไว แตหลกการทดใดๆ จะขบเคลอนไปได ผนำทจะพาคนทงหลายเดนไป

ตามทางนน จะตองมจรยธรรมคอยกำกบการใชอำนาจบรหารราชการแผนดน ผนำ

จะตองไมตกอยในความครอบงำของกเลสพนฐาน อนไดแก รก โลภ โกรธ หลง เปน

สำคญ ทานพทธทาสภกขมองวาหากผนำเปนคนทถกครอบงำโดยกเลส กจะใช

โอกาสจากหลกเสรประชาธปไตยนนเปนชองทางสนองความตองการของผนำนนเอง

สงคมไทยในชวงกอนการปฏรปการปกครองระบอบประชาธปไตยอนม

พระมหากษตรยทรงเปนประมขนน ขาดผนำในทางวญญาณซงจะเปนแบบอยาง

แกคนทวไป ผนำทมาจากการเมองขาดความนาเชอถอ ถกประชาชนตงความสงสย

ถงความชอบธรรมในดานตางๆ หลายประการ ทงนเพราะผนำเหลานไมไดตงมน

อยในหลกของทศพศราชธรรม คำนงถงผลประโยชนสวนตน และหมคณะของตน

เทานน

�ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

คงมผโตแยงวาหากผนำไมดประชาชนกสามารถเปลยนแปลงหรอเลอกผนำ

ใหมไดตามครรลองของระบอบประชาธปไตย การกลาวเชนนนอาจจะทำให เกดผล

เสยหายอยางรายแรงเกดขนได โดยเฉพาะในสงคมไทยซงผคนจำนวนไมนอย ยง

ตดตามเลหเหลยมกลโกงในทางการเมองไมทน หรอไมสนใจในเรองของกฎเกณฑ

หรอกลไกในการใชอำนาจ ในปจจบนเปนททราบกนดวารฐธรรมนญของประเทศ

สวนใหญมกจะวางรปแบบโดยคำนงถงโอกาสทรฐบาลจะบรหารงานไปดวยความ

ราบรน จงมบทบญญตของรฐธรรมนญทวางกรอบจำกดอำนาจของฝายคานในการท

จะตรวจสอบการทำงานของรฐบาล

ประเทศไทยกเชนเดยวกน รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540

ซงไดชอวาเปนรฐธรรมนญฉบบทดทสดทประเทศไทยเคยมมา กจำกดอำนาจของ

ฝายนตบญญตในการตรวจสอบไวในมาตรา 185 วา สมาชกสภาผแทนราษฎร จะ

เปดอภปรายไมไววางใจนายกรฐมนตรไดกตองมจำนวนไมนอยกวาสองในหาของ

จำนวนสมาชกทงหมดเทาทมอยของสภาผแทนราษฎร ดงนน หากพรรครฐบาล ได

เสยงขางมากในสภาผแทนราษฎรเกนกวาสามในหา พรรคฝายคานกไมมโอกาส

เปดอภปรายไมไววางใจนายกรฐมนตร จงเรยกสภาพการบรหารงานของรฐบาลใน

กรณดงกลาววา “เผดจการรฐสภา”

ในทสดเมอปรบเขากบขอวจารณระบอบประชาธปไตยของทานพทธทาส

ภกขแลว กตองยอมรบการใชอำนาจในการบรหารราชการแผนดนของรฐบาลทถอ

ครองเสยงขางมากแบบเดดขาด หากผนำหรอคนในรฐบาลนนมวเมาอยในกเลสขาด

ศลธรรมหรอจรยธรรมเปนตวกำกบ คนเหลานนกจะถกกเลสเขาครอบงำ และจะ

แสวงหาผลประโยชนเพอตนและพวกพองมากกวาทจะทำเพอผลประโยชนของ

สงคมสวนรวมและประชาชน ดงนน คำวา “ประชาธปไตย” กด คำวา “เสรภาพ”

กด กจะถกนำมาอางเพอสนบสนนการบรหารงานหรอการกระทำทสรางผลประโยชน

แกตนและพวกพองดงททานพทธทาสภกขวจารณ

ดงนน การอางทมาของอำนาจเพอแสดงความชอบธรรมของการใชอำนาจ

ในการบรหารงาน จงเปนเพยงแคความชอบธรรมของกฎกตกาในระบอบประชาธปไตย

เทานน เมอตวระบอบประชาธปไตยเองยงมขอบกพรองอยหลายประการ มการ

อำนาจและจรยธรรมในการปกครอง

อทย อาทเวช �

บดเบอนการบงคบใชกฎหมายและองคกรอสระททำหนาทตรวจสอบการทำงาน

ของนกการเมองและขาราชการถกแทรกแซง ดงนน การอางความชอบธรรมของผนำ

เชนวาน จงเปนเรองทสงคมไมสามารถยอมรบได

ประเทศไทยโชคดทมระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยอนมพระมหา

กษตรยทรงเปนประมข เซนตโทมส อะควนส เคยกลาวไววาในบรรดาระบอบการ

ปกครองทงหมดนน ทานเหนวา การปกครองระบอบประชาธปไตยซงมพระมหา

กษตรยอยภายใตกฎหมายเปนระบอบการปกครองทดทสด ทดทสดกเพราะวา

พระมหากษตรยพระองคไมไดมอำนาจอะไร ทดทสดกเพราะวาอำนาจทงหลายนน

ไดใหผอนใชแทนหมด อำนาจในทางออกกฎหมายฝายนตบญญตกเอาไปใชอำนาจ

ในการบรหารบานเมอง รฐบาลหรอคณะรฐมนตรกเอาไปใช อำนาจในการตดสน

หรอวาอำนาจในทางศาล ตลาการกเอาไปใช

อยางไรกตาม ทานพทธทาสภกขมองสถานะของพระมหากษตรยยงไปกวาท

เซนตโทมส อะควนส อธบาย ทานไดกลาวถงพระราชอำนาจของพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวในหนงสอ “ทศพธราชธรรม” ไววา แมตามรฐธรรมนญแหงราช

อาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 นน จะมไดถวายพระราชอำนาจในการเปนผนำโดย

ประการทงปวงแกพระมหากษตรย แตพระองคทานกยงคงพระราชอำนาจบาง

ประการ และมไดสญเสยการเปนผนำ ทานพทธทาสภกขกลาววา ยงมการนำไดอก

หลายทางหลายอยางหลายประการ แมจะไมมอำนาจในทางการเมองสมบรณ แตก

มโอกาสทจะนำในทางเศรษฐกจ ในทางพฒนา ในทางวฒนธรรม ในทางการศกษา

อะไรๆซงดไปกวาการเมองซงเปนเรองหลอกลวงเรยกวาเปน “ผนำในทางวญญาณ”

และทสำคญพระองคทานทรงเคารพกฎหมายเหมอนประชาชนทวไป แตผมอำนาจ

จำนวนไมนอยทไมเคารพกฎหมาย อนนำมาสความไมสงบในการปกครองบานเมอง

1.4 การไมเคารพกฎหมายของผมอำนาจ

กฎหมายเปนเครองมอหลกของรฐในการปกครองประเทศ รฐใดทประชาชน

ไมเคารพกฏหมาย หรอผนำไมสนใจใหความสำคญกบการเคารพกฎหมาย ความ

วนวายในรฐยอมเกดขนอยางหลกเลยงไมได หลกการใหประชาชนทกคนเคารพกฎหมาย

นนเรยกวา “หลกนตธรรม” (The rule of law)

10ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

เอ ว ไดซ (A. V. Dicey ค.ศ. 1835-1922) นกนตศาสตรผเลองชอ

ชาวองกฤษไดอธบายไวในหนงสอชอ “กฎหมายรฐธรรมนญ (The Law of

Constitution) วา บคคลทกคนเสมอภาคกนตามกฎหมาย ไมมบคคลใดอยเหนอ

กฎหมายหรอมอภสทธใดๆ ทงสน ไมวาบคคลนนจะเปนเจาพนกงาน ขาราชการ

หรอราษฎรสามญชนกตาม และสทธเสรภาพแหงมนษยชนตองไดรบการยอมรบ

นบถอ บคคลทกคนจะมความผดตอเมอมกฎหมายบญญตไว และจกตองไดรบการ

พจารณาพพากษาจากศาลสถตยตธรรมทมอำนาจอสระและเดดขาดในการชขาด

ตดสนตามกฎหมายบานเมอง

หลกนไดกลายเปนรากฐานของรฐธรรมนญในประเทศตางๆ จนถงปจจบน

น รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 ไดรบรองหลกความเสมอภาค

ทางกฎหมายไวในมาตรา 30 วรรคแรกวา “บคคลยอมเสมอกนในกฎหมาย และได

รบความคมครองตามกฎหมายเทาเทยมกน” แมในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย

(ฉบบชวคราว) พ.ศ. 2549 กไดกลาวยอมรบหลกนตธรรม และหลกความเสมอภาค

ทชนชาวไทยเคยไดรบการคมครองตามประเพณการปกครองในระบอบประชาธปไตย

อนมพระมหากษตรยทรงเปนประมขไวในอารมภบทและมาตรา 3

อยางไรกตาม แมกฎหมายจะเปนเครองมอสำคญของรฐในการปกครองประชาชน

โดยมสภาพบงคบใหผละเมดตองรบโทษทางอาญาหรอทางแพงกตาม แตเมอ

เปรยบเทยบกบจรยธรรมแลว กฎหมายกเปนแคเพยงจรยธรรมเบองตนของประชาชน

ทวไปเทานน เนองจากกฎหมายเปนสงทประชาชนทวไปตองเคารพและปฏบตตาม

อยแลว ผปกครองซงมฐานะเปนประชาชนคนหนงเหมอนกนจงตองอยภายใตบงคบ

ของกฎหมายดวยเชนกน จะถอวาตนเองมอำนาจไมปฏบตตามกฎหมาย หรอใชกลไก

ทางฝายบรหารหรอฝายนตบญญตแกไขกฎหมายเพอเออประโยชนใหแกตนและ

พวกพอง เทากบผปกครองละเลยจรยธรรมเบองตนซงเปนบทบงคบแกประชาชน

โดยทวไป จะยดถอและปฏบตตามจรยธรรมขนสงซงไมมสภาพบงคบ ทางกฎหมาย

ไดอยางไร

อำนาจและจรยธรรมในการปกครอง

อทย อาทเวช 11

ในความเปนจรง ผปกครองทอยในอำนาจมานาน สามารถทจะควบคมกลไก

ของการบรหารราชการแผนดนได มกมองขามจรยธรรมเบองตนในขอน กลาวคอ

มกหลกเลยงกฎหมาย และไมยอมอยภายใตบงคบของกฎหมายเพอผลประโยชน

ของตนและพวกพอง จงไมสามารถทำตวใหเปนแบบอยางทดสำหรบสงคม และ

ประชาชน ผปกครองเหลานแมจะมทมาของการเขาสอำนาจตามวถทางของระบอบ

ประชาธปไตยกไมอาจอางระบอบการปกครองดงกลาวมาลบลางการขาดจรยธรรม

ของตนเองได

ตามแนวคดของเปลโตในเรองอตมรฐ (Utopia) ไดกลาวถงความจำเปน ทจะ

ตองยอมรบกฎหมายในฐานะสงสงสดในรฐ และผนำเองกตองเคารพกฎหมาย

กลาวคออยภายใตการบงคบกฎหมาย จะอยเหนอการบงคบของกฎหมายไมได

ตวอยางของความเคารพกฎหมายอยางเครงครดกคอ โสกราตส (Socrates 469-399

B.C.) ปราชญชาวเอเธนสซงเปนอาจารยของเปลโตเองสามารถแสดงถงลกษณะของ

ผนำทยดมนในจรยธรรมเบองตนไดเปนอยางด โสกราตสไดแสดงความเคารพ

กฎหมายบานเมองอยางนอย 3 ครงดวยกนคอ

ครงแรกเมอโสกราตสไดเปนวฒสมาชก และเปนคนหนงททำหนาทเปน

ประธานวนจฉยคดทแมทพเรอสบคนกระทำความผดฐานไมใสใจกบผเสยชวตใน

ยทธนาวซงชาวกรกถอวาเปนวรบรษ ในการพจารณาคดน ประชาชนสวนใหญตองการ

ใหนำนายทหารเหลานนมาพจารณาคดพรอมกน โดยถอเสมอนวาเปนคนๆ เดยวกน

เพอใหคดเสรจแลวจะไดลงโทษเรวๆ อนเปนการขดตอกฎหมายของชาตกรก ใน

เวลานนมโสกราตสเพยงผเดยวทคดคานการกระทำอนมชอบนน โสกราตสไดกลาวถง

เหตการณครงนนในคำใหการของเขาตอชาวเอเธนสในภายหลงวา

“เมอพวกนกพดทงหลายกลาวหาและจบกมขาพเจา และพวกทาน (คอ

ประชาชนสวนใหญ) กสนบสนนพวกเขาและโหขาพเจานน ขาพเจากไดตดสนใจ

อยางแนวแนทจะตองเสยงชวตเพอยนอยขางกฎหมายและความยตธรรมมากกวา

ทจะยนอยฝายเดยวกบพวกทานในเมอทานตดสนอยางไมเปนธรรม แมวาการทำ

เชนนนจะทำใหขาพเจาตองตดคกหรอตองตายกตาม”

1�ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

และหลงจากเหตการณครงนนแลว ตอมาในสมยคณาธปไตยเมอกรกตกอย

ภายใตคณะผเผดจการสามสบคน คณะเผดจการไดสงใหโสกราตสและพวกอกส

คนไปพบและสงใหไปนำตวคนผหนงซงมไดทำผดกฎหมายมาฆาเสย อนเปนคำ

สงดวยความกระหายทจะฆาคนตามอำเภอใจ และในครงนนกไมยอมทำตาม ซง

เขาไดกลาวในเวลาตอมาวา

“ในครงนน ขาพเจามไดแสดงออกแตเพยงคำพดเมอมโอกาสเทานน แต

ยงไดแสดงออกดวยการกระทำอกดวย ขาพเจาไมเคยเกรงกลวความตาย แตสงท

ขาพเจากลวกคอกลวทจะทำความชวและความไมถกตอง ขาพเจาไมประหวนพรน

พรงตออำนาจของรฐทบบบงคบใหขาพเจากระทำ ดงนนเมอพวกเราออกจากศาลาวา

การของผเผดจการ ขณะทคนอกสคนเดนทางไปจบกมตวคนนนมาฆา ขาพเจาก

เดนทางกลบบานเสยเฉยๆ และบางทถาหากคณะผเผดจการสามสบคนนนมไดถกโคน

เสยกอน ในเวลาตอมาขาพเจากคงตองถกประหารชวตไปแลว”

ในทสดในบนปลายของชวตเมอโสกราตสอาย 70 ป เขาถกกลาวหาวา กระทำ

ความผดฉกรรจ 3 ขอ คอ 1) ปฏเสธเทพเจาประจำชาต 2) ตงศาสนาของตวเอง

ขนใหม 3) ยยงทำใหเยาวชนเสยคน ในระหวางทศาลประชาชนของเอเธนส

พจารณาคดน โสกราตสใหการยนยนวาตนบรสทธ แตในทสดศาลไดพพากษาให

ประหารชวตโสกราตสโดยการดมยาพษ โสกราตสกยนดรบโทษโดยไมขดขน แม

จะมผทสามารถชวยใหโสกราตสหนจากการลงโทษได โสกราตสกไมยอมหน เพราะ

ถอวาตนเปนชาวเอเธนสจะตองปฏบตกฎหมายของเอเธนส แมวาตนเองจะไมได

กระทำผดตามทถกกลาวหากตาม

การเคารพกฎหมายอยางนาเคารพยงของโสกราตสนนหาไดยากยงในโลก

ปจจบน หากจะเปรยบตวอยางของไทยกไดแก พนทายนรสงหทยอมรบอาญา

จนตวตาย แมจะไดรบการยกโทษใหกตาม ผปกครองซงเปนใหญยงตองเคารพ

กฎหมายเพอเปนแบบอยางใหประชาชนปฏบตตาม แตมผปกครองจำนวนมากซง

ละเลยจรยธรรมเบองตนในขอน

อำนาจและจรยธรรมในการปกครอง

อทย อาทเวช 1�

ผปกครองบางคนนอกจากไมเคารพกฎหมายแลวยงละเมดกฎหมายอกดวย

เชน การละเมดสทธและเสรภาพในชวต รางกาย และทรพยสนของประชาชน ม

ผปกครองจำนวนไมนอยทเขนฆาชวตของประชาชนทมความคดเหนไมตรงกบ

ผปกครอง หรอแสวงหาผลประโยชนจากการเลยงกฎหมาย หรอออกกฎหมาย

เปนประโยชนแกตนและพวกพองของตน นบวาเปนเรองรายแรงอยางยง

การไมเคารพกฎหมายเปนสงทนาเปนหวงในสงคมไทย เนองจากสงคมไทย

นยมใชอำนาจ มากกวาการใชกฎหมาย กฎหมายทเขยนไวถกละเลยมไดนำมา

ปฏบตอยางแทจรง ผมอำนาจทขาดจรยธรรมบางคนนอกจากไมเคารพกฎหมาย

แลว ยงแกไขกฎหมายทมอยเพอเออและแสวงหาประโยชนใหแกตนและหมคณะ

ไมวาจะเปนการประมลโครงการกอสรางขนาดใหญหรอเพอสามารถประกอบกจการ

ตางๆ ไดโดยมตองเสยภาษตามกฎหมายเดม หรอกดกนคแขงขนทางการคา

อนเปนการคอรรปชนทางนโยบายหรอทนยมเรยกกนวา “ผลประโยชนทบซอน”

ในปจจบน

1.5 การแสวงหาผลประโยชนจากการใชอำนาจ: ผลประโยชนทบซอน

การแยงชงผลประโยชนระหวางบคคลกบบคคล และสำหรบกลมผลประโยชน

อนหลากหลายเปนปรากฏการณทเกดขนเปนปกตในทกสงคม สงคมใดทไมสามารถ

สรางดลยภาพในสงคมระหวางกลมตางๆ ได สงคมนนยอมมโอกาสลมสลายลงได

ผทขวนขวายเขามาดำรงตำแหนงทางการเมองในปจจบนมกจะปฏเสธ ไมไดวาตน

ไดรบการสนบสนนจากกลมผลประโยชนหรอคณะบคคล และผทไดรบการสนบสนน

กจำเปนตองเออประโยชนใหกบกลมผลประโยชนทสนบสนนตน จงเปนทมาของคำวา

“ผลประโยชนทบซอน”

ในประเทศสหรฐอเมรกา ไดมกฎหมายและระเบยบของรฐบาลกลางไดให

ความหมายของคำวา “ผลประโยชนทบซอน” ไววา เปนสถานการณทการปฏบต

หนาทของเจาหนาทของรฐขดกนกบกจการทางเศรษฐกจสวนตวของเจาหนาทผนน

ซงเปนการเสยงตอการทำใหขาดความเปนกลางในการใชวจารณญาณเปนความเสยง

ทเกดขนเมอมสงใดกตามทเปนการยวยวนทจะทำเพอผลประโยชนสวนตว (Ethics

Manual for Members, 1996:3)

1�ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

เมอพจารณาความหมายดงกลาวแลว พอสรปไดวา “ผลประโยชนทบซอน”

มลกษณะของการกระทำแบงออกไดเปน 3 ประการคอ

1. เกยวกบผลประโยชนสวนตวหรอหมคณะ ซงสวนใหญเกยวพนกบเงน

และทรพยสน บางครงอาจเปนผลประโยชนอนๆ ซงผไดรบพงพอใจ

2. เปนเรองการใชดลพนจในการตดสนใจดำเนนการ โดยอาศยอำนาจหนาท

ของตนเพอหาประโยชนสวนตวหรอแกหมคณะ

3. ขาดจรยธรรมในการใชดลพนจดงกลาว

การตดสนใจทมลกษณะทบซอน ถอวาเปนการคอรรปชนเชงนโยบาย (Policy

corruption) ซงถอวาเปนเรองทรายแรงมากในการบรหารราชการแผนดน ในสมย

ท พ.ต.ท.ดร.ทกษณ ชนวตร เปนนายกรฐมนตรนนมการกลาวหาวารฐบาล ไดออก

กฎหมายหรอดำเนนนโยบายทมลกษณะเออประโยชนตอธรกจของผดำรงตำแหนง

ทางการเมองและบคคลใกลชดอยหลายรายการตวอยาง เชน

1. การออกพระราชกำหนดจดเกบภาษสรรพสามตกจการโทรคมนาคม

โดยอางความจำเปนเรงดวนในทางเศรษฐกจ ซงมผลเปนการสรางกำแพงกดกน

ผประกอบการรายใหมในการเขาแขงขนในตลาด มผวเคราะห (บรษท SCB Security)

วามาตรการดงกลาวไดเออประโยชนตอบรษท AIS กลมทนโทรคมนาคมคดเปน

จำนวนเงนประมาณ 2,186 ลานบาทตอป

2. การสงเสรมการลงทนโครงการดาวเทยม “ไอพสตาร” ของบรษทชน

แซทเทอรไลท โดยการยกเวนภาษเงนไดนตบคคล เฉพาะรายไดทไดรบจากตาง

ประเทศเปนระยะเวลาถง 8 ป คดมลคาเมดเงนทไดรบยกเวน ภาษสงถง 22,165

ลานบาท

บรษททเกยวของกบกจการดงกลาวสวนใหญเปนบรษททอยภายใตการ

กำกบดแลของรฐบาล ปรากฏวามาตรการตางๆ ของรฐบาลทออกมาลวนมผลตอ

การประกอบการของบรษทเหลานนทงสน ไมวาจะเปนการออกกฎระเบยบ การให

สทธพเศษตางๆ เชน การอนญาตประกอบการและสงเสรมการลงทน เปนตน

จงเปนการยากทจะหามไมใหประชาชนเกดความสงสยในเรองการทบซอนของ

ผลประโยชนทนบวนยงทวความรนแรงมากยงขนเรอยๆ คขนานไปกบการพฒนา

ระบบเศรษฐกจแบบเสรนยมสดโตง

อำนาจและจรยธรรมในการปกครอง

อทย อาทเวช 1�

เนองจากประเทศไทยยงขาดกฎหมายปองกนแกไขปญหาผลประโยชนทบ

ซอนทมความสมบรณ จงเปดโอกาสใหกลมบคคลดงกลาวกระทำการบางอยางโดย

อาศยชองวางของกฎหมายดำเนนการใชอำนาจหนาทหาผลประโยชนใหแกตนเอง

และพวกพอง โดยไมคำนงถงจรยธรรมหรอคณธรรมทางการเมองแตประการใด

การเหนแกพวกพองนน เปนฉนทาคต มผลรายนานานปการ ไดคนทไมมคณภาพ

มาบรหารสงคม เกดความเหลอมลำ ไมเปนธรรม ในทสดจะนำไปสความแตกแยก

ของประชาชน ทำใหสงคมขาดความสงบสข อยดวยกนอยางหวาดระแวง อจฉา

รษยากน ขาดความรวมมอรวมใจกนทำกจตางๆ การเหนแกพวกพองนนไมกอให

เกดความหลากหลายทางความคดตามทควรจะเปนในระบอบประชาธปไตย และ

เมอผนำมความเหนอยางไรแลว แมจะเปนความเหนทผด คดมชอบ บรวารทงหลาย

กมกจะเหนดเหนงามตามกนไปหมด ขาดการตรวจสอบ ทำใหเกดโอกาสทจะทำ

ความชวไดงาย

ขอทนาวตกกงวลคอสงคมไทยไดละเลยปญหาทเกดจากผลประโยชนทบ

ซอน และทรายยงไปกวานนกคอ ประชาชนบางกลมเขาใจวาเปนสงทไมผดสามารถ

กระทำได จงทำใหการทจรตคอรรปชนแพรหลายไปทว จนเปนสาเหตสำคญท

คณะปฏรปการปกครองในระบอบประชาธปไตยซงมพระมหากษตรยทรงเปน

ประมข อางขนมาเปนสาเหตในการยดอำนาจการปกครองแผนดนวา เปนความ

ไรประสทธภาพในการควบคมการบรหารราชการแผนดนและการตรวจสอบการใช

อำนาจรฐ ทำใหเกดการทจรตและประพฤตมชอบขนอยางกวางขวาง และจำเปน

ตองเสรมสรางระบบการตรวจสอบทจรตทเขมแขงและระบบจรยธรรมทดงาม

ในการบรหารราชการแผนดนตอไป

2. การใชอำนาจโดยมจรยธรรมกำกบ

คำวา “จรยธรรม” ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน เปนคำนาม

มความหมายวา “ธรรมทเปนขอประพฤตปฏบต, ศลธรรม, กฎศลธรรม”

บางทานใหความหมายของคำวา “จรยธรรม” วาคอ ศลธรรมในทางพทธ

ศาสนา หรอคำสอนของศาสนาตางๆ ทสงคมยอมรบวา เมอใครนำมาประพฤต

1�ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ปฏบตแลว จะทำใหเกดประโยชนแกตนเอง และผอน รวมทงสงคมโดยสวนรวม

ดวย (สทธศกด สพรรณเภสช, 2525 : 21)

ดงนนความหมายของคำวา “จรยธรรม” จงเปนคำแหงความประพฤตด การ

ทำความด เพราะเปนเรองของศลธรรม กฎศลธรรม ซงมความหมายวา เปนความ

ประพฤตทด ทชอบ

ความสงบสขและรมเยนของประเทศเปนยอดปรารถนาอนดบหนงของผนำ

และผปกครองทงหลาย เมอประเทศชาตสงบสขและรมเยนแลว การจะพฒนา

ประเทศชาตใหเจรญรงเรองกไมเปนการยาก สมดงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ทรงลำดบหลกการปกครองไววา ตอง “เขาใจ เขาถง และพฒนา” สงคมใดทม

ความวนวาย ประชาชนขาดความรความเขาใจและตงมนในธรรมะ สงคมนนยอม

เดนไปสความขดแยงกนจนบานปลายถงขนแบงแยกออกเปนฝกเปนฝายแลว

ยากทสงคมนนจะพฒนาใหเกดความเจรญรงเรองได ดงนนผปกครองจงตองมความ

เขาใจสงคมของตนอยางถองแทกอน และตองมจรยธรรมเปนหลกในการปกครอง

หรอใชอำนาจบรหารงานใดๆ เปรยบดงทขงจอ ปราชญชาวจนผยงใหญไดกลาวไววา

“ผปกครองดวยพลงจรยธรรมนน เปรยบไดกบดาวเหนอซงอยประจำท

ในขณะทดาวอนๆ ตองมาสยบตอหนา” หากผปกครองขาดจรยธรรมแลว กไม

ตางกบ คำเปรยบเทยบทวา เปรยบเสมอน “เรอทไรหางเสอ ไมเฉพาะแตจะทำใหตน

ประสบปญหา แตทำใหรฐนาวาคอชาตอบปางดวย”

สถตย เลงไธสง ผบรรยายจรยธรรมสำหรบนกกฎหมายและผทรงคณวฒ สาขา

วชานตศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช ซงอดตเปนผพพากษาศาลฎกา และ

เปนผยดมนในหลกจรยธรรมและความถกตองดงาม ไดกลาวถงความรายแรงของ

การขาดจรยธรรมไวในหนงสอ “จรยธรรมสำหรบนกกฎหมาย” ฉบบพมพครงท 2

พ.ศ. 2541 หนา 6 วา

“ขอควรฝงไวในใจกคอ การขาดจรยธรรมนนมผลไพศาลมาก บางกรณ ยงกวา

ระเบดปรมาณ หลายๆคนคงจำเหตการณทญปนในสงครามโลกครงทแลวไดกองทพ

อเมรกนทงระเบดปรมาณทฮโรชมา และนางะซาก ผคนบาดเจบลมตายกนนบลาน

แมระเบดปรมาณจะรายแรงปานใด กทำลายเฉพาะ 2 แหงในญปนเทานน แตผล

อำนาจและจรยธรรมในการปกครอง

อทย อาทเวช 1�

ของการขาดจรยธรรมนน บางกรณอาจรนแรงยงกวาพษสงของระเบดปรมาณเสยอก

ตวอยางทเหนๆ กคอผลของความไมมจรยธรรมของคนไมกคนฉอราษฎรบงหลวง

ทำใหเศรษฐกจของชาตตกตำ เกดภาวะเงนฝด เดอนรอนกนทวโลกอยางทไมเคย

มมากอนในประวตศาสตรอยขณะน (พ.ศ. 2541) ทงนกเพราะวามนษยเปนสตว

สงคมอยกนเปน ชมชน คนหนงทำไมดยอมมผลตอบคคลอนดวยตามหลกปฏจ

จสมปบาท คนขบรถคนเดยวประมาทรถควำ คนเจบคนตายกนทงคน ฉนใด

การขาดความดของคนกมผลกระทบตอผอนไดมากมายฉนนน”

การเปรยบเทยบความเสยหายทเกดจากการขาดจรยธรรมในการใชอำนาจ

ปกครองซงสถตย เลงไธสง อธบายไวนนเปนความจรงอยางยง นอกจากผลเสย

หายทเกดจากการขาดจรยธรรม อนไดแก ความซอสตยสจรต แลวจะนำไปสการ

ฉอราษฎรบงหลวงซงเปนสาเหตแหง ความลมจมของชนในชาต

แตถาผปกครองเปนคนตงตนอยในธรรมแลว ประชาชนกไมมอะไรจะตอตาน

เพราะมแตจะสรางประโยชนสขใหแกประชาชน คนชวจะใชอำนาจตอตานกยากเพราะ

ไมมจดออน และมประชาชนเปนเกราะกำบงภยให ถงจะตองตายไป ประชาชนก

ยงยอมรบในความดงามและเคารพอย เรยกไดวาแมตายแลวกยงมอำนาจ บคคล

กด ครอบครว หมบาน เมอง จนถงประเทศจะตองมธรรมและใชธรรมในทก

ระดบจงจะเกดพลงอำนาจอนแทจรง

จรยธรรมและอำนาจจงเปนของคกน จงจะสามารถทำกจตางๆ ใหสำเรจ

ลลวงไปไดดวยด จรยธรรมทผนำจำเปนตองมเปนลำดบแรกในการปกครองอาณา

ประชาราษฎรคอ ทศพธราชธรรม

3. ทศพธราชธรรม: หลกจรยธรรมในการปกครอง

นกบวช นกปราชญ และผทรงคณวฒทางวชาการทงหลาย ตางเทดทนหลก

ทศพศราชธรรมวาเปนธรรมทสามารถปกปองคมครองบานเมองใหรมเยนเปนสข

พฒนาบานเมองในทางทถกตองและนำไปสความเจรญรงเรองสนตภาพและความ

สงบสขอยางแทจรงได แยกออกไดเปนสบประการดวยกน คอ

1�ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

(1) ทานง คอ การใหปนปจจยแหงชวตทเปนภายนอก ปจจยทวามทงท

เปนรปธรรมและนามธรรม ปจจยทเปนรปธรรม หมายถง วตถ สงของ สวน

ปจจยทเปนนามธรรม หมายถง ความร ความฉลาด ผนำจะตองทะนบำรงเลยงด

ชวยเหลอประชาราษฎรและบำเพญสาธารณประโยชน เปนหลกธรรมเบองตนทผ

ปกครองจะตองม แสดงถงความไมโลภเปนทตง

(2) สลง คอ ความปกตไมวนวาย ผทมศลจะมผลของความปกต คอ

ความประพฤตทดงามทงกาย วาจา ใจ เปนตวอยางแกมหาชน และทำใหผคนอย

รวมกนในสงคมอยางสงบสข ไมวนวาย

ผนำทเปนสตบรษจะตองสงเสรมการกลบมาของศลธรรมดงททานพทธทาส

ภกขไดกลาวไววา “ศลธรรมไมกลบมา โลกาจะวนาศ” ศลหรอความปกต นม

ความไมเหนแกตวเปนรากฐาน มหรโอตปปะเปนเครองหลอเลยงศลใหงอกงาม ม

สตสมปชญญะเปนเครองประคบประคอง และมสมมาทฏฐเปนเครองชกนำ มฉะนน

ผนำจะกลายเปนคนทรราชทไมเอาความจรง ความถกตอง ความยตธรรมเปนหลก

บานเมองใดขาดความถกตอง ขาดความยตธรรม แมบานเมองนนจะอยดกนดเพยงไร

กจะตงมนอยไมได จะเกดความโกลาหลวนวาย และลมสลายในทสด

(3) ปะรจจาคง คอ การใหภายในทไมตองมผรบ บรจาคออกไป เชน การละ

กเลส ละความตระหนหวงแหน โดยเฉพาะอยางยงการเหนแกตน ผนำจงตองเสย

สละความสขสำราญ ตลอดจนชวตของตนเพอประโยชนสขของประชาชน และ

ความสงบเรยบรอยของบานเมอง

หากเรายอนไปศกษาคำวนจฉยของศาลรฐธรรมนญท ว 20/2544 ลงวนท

3 สงหาคม 2544 กรณท พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร สมยทดำรงตำแหนงรองนายก

รฐมนตรในรฐบาลของ พล.อ.ชวลต ยงใจยทธ ถกกลาวหาวาจงใจยนบญชแสดง

รายการทรพยสนและเอกสารประกอบดวยขอความอนเปนเทจ หรอปกปดขอ

เทจจรงทควรแจงใหทราบตามรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2540

มาตรา 295 หรอทสอมวลชนเรยกวา “คดซกหน 1” นน มคำวนจฉยของ

นายประเสรฐ นาสกล ประธานศาลรฐธรรมนญ ซงเปนเสยงขางนอย (ศาล

รฐธรรมนญโดยเสยงขางมาก 8 ตอ 7 ให พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ผถกรองชนะคด

อำนาจและจรยธรรมในการปกครอง

อทย อาทเวช 1�

โดยเหนวา ผถกรองไมมความผดตามรฐธรรมนญ มาตรา 295) ทวนจฉยวา

พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร กระทำความผดตามทมการรอง โดยมเนอหาของคำวนจฉย

อนแสดงถงจรยธรรมของผนำวา

“เจตนารมณของรฐธรรมนญทปฏรปการเมองยอมไรผล หากนกธรกจท

อาสาเขามาทำงานทางการเมองอางวา ในการประกอบธรกจของตน ใชคนใกลชด

เจดคนจดทะเบยนเปนผกอตงบรษท ซงอาจเปนเหตผลทางธรกจทวาจะตองรบ

เพราะธรกจรอไมได หรอใชชอคนใกลชดถอหนแทน จากนนใหโอนลอยหนไป

เพราะการโอนลอยหนเปนเรองปกตททำกนในญปน จน และไทย ซงไมมกฎหมาย

หาม ไมผดจรยธรรม นกธรกจขนาดกลางหรอใหญไมมใครเลยทจะไมเคยทำมา

กอน โดยผถกรองอางวา “คนอนกทำกนทงนน” หวใจของการเมองคอ ความไม

เหนแกตว หากเหนแกตวและพรรคของตวแลว จะเหนแกมวลชนไดอยางไร ดงนน

นกการเมองควรมศลธรรม ยดถอธรรม บชาธรรมยงกวาคนธรรมดา (พทธทาส ลขต

3 หนา 95) เมอเราทราบดวา การเมอง เศรษฐกจ และสงคมปจจบนมปญหา ท

ตองแกไข หากผทอาสาเขามาแกไขยงจะใชวธการเดมๆ อก ยอมจะแกไขไมได

เพราะปจจบนเปนผลของอดต และจะเปนเหตของอนาคต ตองคดใหด พดใหด

และทำใหด ในอนาคตจงจะมความหวงได มฉะนน ผสนบสนนผถกรองจะตอง

ผดหวงในทสด”

คำวนจฉยของทานประเสรฐ นาสกล อดตประธานศาลรฐธรรมนญเมอป

2544 ซงเปนปแรกท พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร นายกรฐมนตรชนะการเลอกตงและ

เปนนายกรฐมนตรสมยแรกคงสะทอนขอเทจจรงทเกดขนในปจจบนไดเปนอยางด

(4) อาชชะวง คอ ความซอตรงทงตอตนเองและผอน ตอหนาททตองทำ

ความซอตรงนเปนเหตใหเกดความรกสามคคไวใจ วางใจ เปนธรรมะทเสรมสราง

ความมนคงของบานเมอง

ความซอสตยสจรตหรออาชชะวง ธรรมะขอ 4 ของทศพศราชธรรม ถอ

เปนคณธรรมสำคญของผนำในการปกครองบานเมอง หากบานเมองใดเหนวา

การทจรตคอรรปชนเปนเรองธรรมดา โดยมองวาไมวาใครปกครองบานเมองกทจรต

คอรรปชนเหมอนกน ดงนนหากผนำทเกงและฉลาดรอบรจะหาเศษหาเลยบางกให

�0ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

อภยได ความคดเชนนจะทำใหบานเมองตองพบกบความวบตและพนาศลมจมไป

ในทสด

(5) มททะวง คอ ความออนโยนทงกายและจตตอบคคลทงหลาย เพอให

เกดความรกความสามคค ความออนโยนทางจตจะทำใหเกดความคลองแคลว ใน

การงาน และไดรบความรวมมอจากทกฝาย พระพทธเจาไดเคยตรสไววา “การ

ถอมตวนน เปนมงคลอนสงสดประการหนง” ดงนนผปกครองจงตองไมแสดง

อาการอวดด เยอหยงจองหอง พดจาหยาบคาย หรอพดจาถากถางเปนเชงดหมน

ดแคลนประชาชนวาโงกวาตน

เลาจอ นกปราชญของจนเคยสอนไววา “บางสงเพมขนดวยการทำใหนอยลง

บางสงนอยลงดวยการเพมขน” หมายความวา ถาผปกครองรจกถอมตวเขาหา

ประชาชน ดำรงชวตอยอยางประชาชนทงๆ ทสมองหรอสตปญญาของเขาอย

เหนอประชาชนแลว เขายอมไดรบความนยมชมชนจากประชาชนยงขน แตตรงกน

ขามถาเขาพยายามเบง ทำตวใหอยเหนอประชาชนแลว ความเคารพรก ความ

นยมชมชอบทประชาชนมตอเขากจะลดลงตามลำดบ ดงนน ผทจะยงใหญไดจง

จำเปนตองรจกทำตวใหตำหรอถอมตวลง เหมอนดงความยงใหญของมหาสมทรท

อยตำกวาแมนำลำคลองทเปนบรวารทงหลาย หากทะเลมหาสมทรอยสงกวาแมนำ

ลำคลองเสยแลว กจะไมสามารถคงความยงใหญไวไดอกตอไป

(6) ตะปง คอ ความวรยะ อตสาหะ พากเพยรในการงานจนสำเรจ ผนำ

จะตองแผดเผากเลส มใหเขามาครอบงำยำยจตใจ ระงบยบยงขมใจได ไมยอมให

หลงใหลหมกมนในความสำราญและความปรนเปรอ มความเปนอยสมำเสมอ หรออย

สามญ มงมนแตจะบำเพญเพยร ทำกจใหสำเรจบรบรณ

(7) อกโกธง คอ ความไมโกรธ ไมประทษรายตอผอน ไมเกรยวกราด ลแก

อำนาจความโกรธจนเปนเหตใหวนจฉยความและกระทำการตางๆ ผดพลาดเสย

ธรรม มเมตตาประจำใจไวระงบความขนเคอง กระทำการตางๆ ดวยความมสต

และจตใจทปราศจากอคต

อำนาจและจรยธรรมในการปกครอง

อทย อาทเวช �1

ความไมโกรธหรอความทใครๆ กทำใหโกรธไมได เปนพรหมวหารม

ผอปมาความโกรธไววา ความโกรธนนหวานทโคน แตวาจดหรอเปรยวทปลาย

หมายความวา เมอโกรธไดอาละวาด กสบายใจหรอสนกทไดวาคนโนนคนน หรอ

ตบตคนนนคนน กเหมอนความหวาน ทผทอาละวาดไดความพอใจ แตตอนปลาย

กกลายเปนเปรยวหรออยางนอยกจด เพราะจะตองมาเสยใจภายหลงทตองรบผล

ท ตนกระทำ

สาเหตแหงความโกรธมหลายประการ แมแตความหวงทมากเกนไปกวา ทจะ

ทำไหว กเปนสาเหตแหงความโกรธได คนทมอตมานะ สำคญตวไวในฐานะทสง

กวาคนอน เมอไมไดตามทตองการ กโกรธ ผนำทโกรธงายจะทำใหผคนขาดศรทธา

ไมกลาแสดงความคดเหนขดแยงกบผนำ ผมปญญาหลกลหนไกล ทำใหไมสามารถ

ไดคนด มปญญามาชวยบรหารบานเมอง บานเมองใดเปนเชนน กจะมแตความ

เสอมทรามลงทกวน

(8) อะวหงสา คอ การไมเบยดเบยนทงตนเองและผอน ไมบบคนกดข

ไมหลงระเรงอำนาจ ขาดความกรณา หาเหตเบยดเบยน ลงโทษอาณาประชาราษฎร

โดยอาศยความอาฆาตมาดราย ผปกครองตองทราบวา อนอาณาประชาราษฎรนน

ยอมมความเหนทแตกตางหลากหลาย จะใหทกคนทกหมเหลาคลอยหรอยอม

ตามความเหนหรอการกระทำของผนำไปเสยทกสงทกอยางนนยอมเปนไปไมได

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงสอนผปกครองทงหลายไววาตอง “เขาใจ เขาถง

และพฒนา” เพอลดชองวางระหวางความเหนทแตกตางกนในหมประชาชน ดงนน

ผปกครองคนใดทอาฆาต มาดราย อาณาประชาราษฎร ดถกเหยยดหยามราษฎร

หมใดทงในทลบและทแจง ยอมนำมาซงความขดแยงในสงคม และจะรนแรง

จนถงขนใชกำลงเขาประหตประหารกน ดงปญหาความรนแรงในสามจงหวดชายแดน

ภาคใตซงยงเรอรงอยจนถงปจจบน

(9) ขนต คอ ความอดทน รอได คอยได ถงจะเหนอยยากลำบาก

ตรากตรำ หรอเหนอยหนายเพยงใด กไมยอทอ และถงจะยวยเยยหยนดวย

คำเสยดสถากถางอยางไร กไมหมดกำลงใจ การงานบางอยางตองใชเวลา ดงนน

ผนำจงจำเปนตองอดทนรอได ธรรมขอนเปนธรรมทผเปนใหญตองปฏบตมากยง

กวาผนอย มฉะนนการงานทงหลายไมวาเลกหรอใหญกจะไมประสบความสำเรจ

��ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

(10) อะวโรธะนง คอ ความไมมพรธ หมายถงการกระทำทไมผดไปจาก

แนวทางแหงความถกตอง มฉะนนจะนำมาซงความผดพลาด อนตราย ทกข โทษ

ทงหลายทงปวง จงเปนธรรมะทปดทายสำหรบผนำทแทจรง

ทานพทธทาสภกขกลาววา อะวโรธะนงเปนปญญาสกขา ซงเปนทมา

ของความรอบรทสมบรณจนไมทำใหเกดสงพรธหรอวปรต จงเปนธรรมะท

เปรยบเสมอนหางเสอเรอ ทคอยกำหนดทศทางใหสงคมและประชาชนเดนไปใน

ทางทถกตอง หากผนำคนใดขาดอะวโรธะนง กเปรยบเสมอนขาดปญญาคอย

ควบคม จะกลายเปนคนบกพรอง มพรธ และวปรต พลอยทำใหบานเมองวปรต

ไรศลธรรม และธรรมชาตวปรตกพลอยไปดวย ทำใหเกดปญหา ความทกขยาก

ผคนเดอดรอนกนทกหยอมหญา

หากผนำคนใดตงตนอยในทศพศราชธรรม กจะเปนเครองชวยสงเสรม การ

ปกครองระบอบประชาธปไตยไดอยางแทจรง

นอกจากน ผนำหรอผปกครองยงตองประพฤตธรรมดานการอดหนน

สงเคราะห ชวยเหลออาณาประชาราษฎรทอยภายใตการปกครองดแล ธรรมดงกลาว

คอ “สงคหวตถธรรม 4” มดงน

1. สสสเมธะ ไดแก ความฉลาดในการบำรงพชพนธธญญาหาร สงเสรม

การเกษตร

2. ปรสเมธะ ไดแก ความฉลาดในการบำรงขาราชการ รจกสงเสรมคนด ม

ความรความสามารถ

3. สมมาปาสะ ไดแก ความฉลาดในการผกประสานรวมนำใจประชาชน ดวย

การสงเสรมอาชพ เชน ใหคนจนกยมเงนทนไปสรางตวในทางพาณชย เปนตน

4. วาชเปยยะ (หรอวาจาเปยยะ) ไดแก ความเปนผมวาจาเปนทดดดม รจก

พดจาปราศรย ดวยความไพเราะ สภาพนมนวล ประกอบดวยเหตผล ม

ประโยชนเปนทางแหงความสามคค ทำใหเกดความเขาใจอนด และความนยม

เชอถอ

ธรรมหมวดสดทายสำหรบผปกครอง คอ จกรวรรดวตร 12 ประการ ซง

เปนธรรมทเปนวตรปฏบตของพระเจาจกรพรรด หรอผปกครอง มเนอหาใกลเคยง

อำนาจและจรยธรรมในการปกครอง

อทย อาทเวช ��

กบทศพธราชธรรม และสงคหวตถธรรม ดงกลาวมาแลว จงอาจกลาวโดยสรปได

วา ในทรรศนะของพระพทธศาสนา ระบอบการปกครองทดอาจจะเปนระบอบการ

ปกครองแบบใดกไดทผปกครองจะตองยดมนในหลกธรรมดงทกลาวมา และการ

ไดมาซงอำนาจ การใชอำนาจ การขยายอำนาจ และการรกษาไวซงอำนาจนน มใช

เปนไปเพอสรางความยงใหญของตนเอง แตเปนไปเพอประโยชนสขของประชาชน

มากทสด สมดงพระราชปณธานของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวซงทรงตงไวเมอ

คราวขนครองสรราชสมบตวา “เราจะปกครองแผนดนโดยธรรม เพอประโยชนสข

แหงมหาชนชาวสยาม”

4. สภาพบงคบทางกฎหมายของผปกครองทละเมดจรยธรรม

โดยหลกแลว การละเมดจรยธรรมจะไมมสภาพบงคบทางกฎหมาย กลาวคอ

ไมอาจเอาโทษผทละเมดจรยธรรมได จำเปนตองรอผลกรรมทคนไทยเรยกกนวา

“เดยวกรรมกตามทน” และ “สมยนกรรมตดจรวด ตามทนทนตาเหน ไมตองรอถง

ชาตหนากนอกตอไปแลว” แตถาหากวาฝายนตบญญตเหนวาควรทจะกำหนดใหการ

ละเมดจรยธรรมขอใดมสภาพบงคบ กจะรางกฎหมายออกมาควบคมพฤตกรรมของ

ผดำรงตำแหนงทางการเมองและบคคลในครอบครวเพอปองกนมใหมการใชโอกาส

จากอำนาจหนาทของตนแสวงหาผลประโยชน พรอมทงกำหนดสภาพบงคบไว เชน

1) การกำหนดหนาทใหผดำรงตำแหนงทางการเมอง คอ นายกรฐมนตร

รฐมนตร สมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกวฒสภา ขาราชการการเมองอน ผบรหาร

ทองถนและสมาชกสภาทองถนตามทกฎหมายบญญต ตองยนบญชแสดงรายการ

ทรพยสนและหนสนของตน คสมรส และบตรทยงไมบรรลนตภาวะ ตอคณะกรรมการ

ปปช. ตามทบญญตไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 มาตรา 291

หากปรากฏวาผดำรงตำแหนงตามวรรคหนงผใดมทรพยสนเพมขน ผดปกต

ใหประธานคณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาตสงเอกสาร

ทงหมดทมอยพรอมทงรายงานผลการตรวจสอบไปยงอยการสงสด เพอดำเนนคด

อาญาตอศาลฎกาแผนกคดอาญาของผดำรงตำแหนงทางการเมองใหทรพยสน

ทเพมขนผดปกตนนตกเปนของแผนดนตอไป

��ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

2) การถอดถอนจากตำแหนงนายกรฐมนตร รฐมนตร สมาชกสภาผแทน

ราษฎร สมาชกวฒสภา ประธานศาลฎกา ประธานศาลรฐธรรมนญ ประธานศาล

ปกครองสงสด หรออยการสงสด ในกรณทผดำรงตำแหนงดงกลาวมพฤตการณ

รำรวยผดปกต สอไปในทางทจรตตอหนาท สอวากระทำผดตอตำแหนงหนาท

ราชการ สอวากระทำผดตอตำแหนงหนาทในการยตธรรม หรอสอวาจงใจใชอำนาจ

หนาทขดตอบทบญญตแหงรฐธรรมนญหรอกฎหมาย ตามทบญญตไวในรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 มาตรา 303

3) ในกรณทนายกรฐมนตร รฐมนตร สมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชก วฒ

สภา ขาราชการการเมองอน ถกกลาวหาวารำรวยผดปกต กระทำความผดตอ

ตำแหนงหนาทราชการตามประมวลกฎหมายอาญา หรอกระทำความผดตอตำแหนง

หนาทหรอทจรตตอหนาทตามกฎหมายอน ใหศาลฎกาแผนกคดอาญาของผดำรง

ตำแหนงทางการเมองมอำนาจพจารณาพพากษาตามทบญญตไวในรฐธรรมนญ

แหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 มาตรา 308

แสดงวาบทบญญตในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 เหน

วาการละเมดจรยธรรมในเรองของความซอสตยสจรต การมผลประโยชนทบซอน ซง

ยากตอการพสจนนน อาจตกอยภายใตการดำเนนคดของคณะกรรมการ ปปช.

อยการสงสด และศาลฎกาแผนกคดอาญาของผดำรงตำแหนงทางการเมอง นอก

จากนยงมพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยการปองกนและปราบปราม

การทจรต พ.ศ. 2542 ไดบญญตรายละเอยดในการดำเนนคดเพมเตมจากท

รฐธรรมนญฯ กำหนดไว และกำหนดสภาพบงคบ หรอโทษของพฤตกรรมทสอวา

มการละเมดจรยธรรมในเรองของความซอสตยสจรตไวดวยในกรณทผดำรงตำแหนง

ทางการเมองผใดจงใจไมยนบญชแสดงรายการทรพยสนและหนสน หรอจงใจยน

บญชอนเปนเทจ หรอปกปดขอเทจจรงทควรแจงใหทราบ โดยนอกจากจะใหผนน

พนจากตำแหนงแลว ยงตดสทธหามมใหผนนดำรงตำแหนงทางการเมองเปนเวลา

หาปนบจากผนนพนจากตำแหนง

นอกจากการควบคมพฤตกรรมซงมสงบงชถงการละเมดจรยธรรม ดงกลาว

แลว ยงมบทบญญตของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2540 มาตรา 77

อำนาจและจรยธรรมในการปกครอง

อทย อาทเวช ��

ซงกำหนดใหรฐตองจดทำมาตรฐานทางคณธรรมและจรยธรรมของ ผดำรงตำแหนง

ทางการเมอง ขาราชการและพนกงานหรอลกจางอนของรฐ เพอปองกนการทจรต

และประพฤตมชอบ และเสรมประสทธภาพในการปฏบตหนาทอกดวย

ธานนทร กรยวเชยร องคมนตร ไดกลาวชนชมบทบญญตดงกลาววาเปน

ความคดรเรมทด แตเปนทนาเสยดายทฝายการเมองซงเปนผกำหนดนโยบายการ

ปฏบตงานของขาราชการประจำไมไดเอาจรงเอาจงในเรองน จะเหนไดวาแมจะม

การออกประมวลจรยธรรมของสมาชกสภา ผแทนราษฎรและกรรมาธการ พ.ศ.

2542 กบประมวลจรยธรรมของสมาชกวฒสภาและกรรมาธการ พ.ศ. 2545 แต

สภาพบงคบ (Sanction) เพยงแตเปนการตกเตอนหรอประณามซงธานนทร กรย

วเชยร เหนวาไมเพยงพอ เพราะการละเมดบทบญญตของจรยธรรมในบางกรณ

เปนเรองรายแรง จำเปนตองมบทกำหนดโทษทไดสดสวนกบความรายแรงของ

ความผด ทงน ธานนทร กรยวเชยร ไดเปรยบเทยบกบประมวลจรยธรรมของ

สมาชกรฐสภาองกฤษ ไมวาจะเปนสภาขนนาง (House of Lords) หรอสภาผแทน

ราษฎร (House of Commons) จะกำหนดโทษลดหลนกนไป กลาวคอ ถาเปน

ความผดทเพยงเลกนอย หรอไมรายแรง กจะตกเตอนหรอภาคทณฑกน แตถาเปน

ความผดทอยในเกณฑรายแรง โทษกตองรนแรงถงขนตดสทธทางการเมองของ

สมาชก หรอไลออกจากสมาชกภาพ หรอถงขนจำคก รฐสภาขององกฤษทำหนาท

เปนศาลเฉพาะในสวนทเกยวกบสมาชกรฐสภาดวย แตประมวลจรยธรรมของไทย

ไมมบทลงโทษดงกลาว ธานนทร กรยวเชยรจงเปรยบเทยบวาเหมอนเลนขายของ

เปนทนายนดวาความเหนของธานนทร กรยวเชยร ไดรบการขานรบ จากผล

การสำรวจเพอหาแนวทางการปองกนและแกไขปญหาการละเมดจรยธรรมทาง

การเมอง และ/หรอผลประโยชนทบซอนของนกการเมองเกยวกบมาตรการดาน

กฎหมาย ซงปรากฏอยในภาคผนวกของหนงสอ “นกการเมองไทย: จรยธรรม

ผลประโยชนทบซอน การคอรรปชน ซงเขยนโดย ธรภทร เสรรงสรรค (ตลาคม

2549) นน ปรากฏวา ไดเสนอใหมกฎหมายวาดวยการปองกนและปราบปราม

การกระทำอนมลกษณะผลประโยชนทบซอน รวมทงการแกไขประมวลจรยธรรม

ของสมาชกสภา ผแทนราษฎรและสมาชกวฒสภาใหมบทลงโทษทรนแรงเพมขน

��ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ถงขนาดถอดถอนการเปนสมาชกภาพได และเพมมาตรการลงโทษ ทงทางวนย

ทางอาญา ทางแพง และทางภาษอยางเดดขาด ฯลฯ นบวาเปนนมตหมายอนดท

สงคมเรมใหนำหนกกบการควบคมจรยธรรมในทางการเมอง ซงเปนองคประกอบ

สำคญของการปกครองในระบอบประชาธปไตย

เราจะเหนวา นอกจากนกการเมองแลว รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.

2540 ไดกลาวถงการตรวจสอบผทมดำรงตำแหนงเกยวกบงานดานการอำนวย

ความยตธรรมดวย แสดงถงความสำคญของบคคลทเกยวของกบการอำนวย ความ

ยตธรรมวาจำเปนจะตองมจรยธรรมเปนเครองมอกำกบดงททานอาจารยสถตย

เลงไธสง ไดเขยนไวในหนงสอ “จรยธรรมสำหรบนกกฎหมาย” ฉบบพมพครงท 2

พ.ศ. 2541

ผเขยนมตวอยางเกยวกบการควบคมจรยธรรมของนกกฎหมายในประเทศ

สหรฐอเมรกา ซงเปนอกประเทศหนงทใหความสำคญกบการควบคมจรยธรรม

ในทกระดบ ในประเทศสหรฐอเมรกามหนวยงานทชอวา “สำนกงานจรยธรรม

ของรฐ” (Office of Government Ethics, OGE) เปนหนวยงานทมหนาทดำเนน

การใหเปนไปตามแนวปฏบตมาตรฐานของรฐ และไดมคำสงผบรหารท 11222

กำหนดใหทกองคกรในสงกดหนวยงานของรฐบาลกลางมหนาทตองกำหนด ขอ

บงคบเพอเปนระเบยบปฏบตมาตรฐานในเรองจรยธรรมในองคกร และตองจดให

พนกงานในองคกรไดรบทราบแนวปฏบตปละหนงครงดวย

ผเขยนขอยกตวอยางเรองของจรยธรรมในกระทรวงยตธรรมสหรฐ (Department

of Justice) ซงมคำสงกระทรวงยตธรรมท 1735.1 A. วาในกรณทพนกงานผใดม

ขอสงสย ใหสามารถสอบถามเรองแนวทางปฏบตอนเปนมาตรฐานวชาชพไปยง

ผใหคำแนะนำดานจรยธรรมในเขตทองททพนกงานนนสงกดอย ตวอยางเชน

พนกงานควรมการตดตอกบผใหคำแนะนำดานจรยธรรมเสยกอนหากเกดกรณดง

ตอไปน

1. มการเสนอของขวญใหอนมสวนเกยวพนกบงานในหนาท ไมวาจะเปนการ

ใหของขวญโดยเพอนพนกงานหรอบคคลอนใด โดยเฉพาะอยางยงเมอเปน สนจาง

รางวลเงน คาใชจายในการเดนทางทองเทยว คาขนยาย หรออะไรกตามทเปนการ

ใหเปลา

อำนาจและจรยธรรมในการปกครอง

อทย อาทเวช ��

2. มการมอบหมายใหพนกงานใชอำนาจหนาทซงสงผลกระทบตอฐานะ

ทางการเงนของตวพนกงานหรอบคคล ซงมผลประโยชนเกยวของกบพนกงาน

หรอบคคลซงพนกงานกำลงแสวงหาหรอเจรจาเพอทำงานดวยในอนาคต

3. ไดรบการไหววานใหเขาไปมสวนรวมเกยวกบกรณใดๆ ทอาจทำ ให

วญญชนเกดความเคลอบแคลงสงสยเกยวกบความเปนกลางของพนกงาน

4. มกรณทตนอาจไดรบประโยชนสวนตวจากการใชตำแหนงหนาท ขอมล

ของทางการทไมใชเรองทตองเปดเผยตอสาธารณะอยแลว ประโยชนทไดรบอาจ

เปนทรพยสนหรอเวลาของทางราชการ

5. การดำเนนการใดๆ อนเปนการรบจางนอกเหนออำนาจหนาทราชการ ทอาจ

เกดความขดแยงกบงานในหนาทของพนกงาน

ผปกครองในประเทศทพฒนาแลวเหลาน มระดบการรกษามาตรฐานจรยธรรม

อยในเกณฑทสงกวานกการเมองในประเทศไทยหลายคน ตวอยางเชน กรณของ

นายบอบ ทฟท ผวาการมลรฐโอไฮโอสารภาพดวยนำตานองหนาในศาล และ

กลาวขอโทษประชาชนดวยความสำนกผดวาตนไดฝาฝนกฎหมายจรยธรรมดวย

การละเวนไมไดรายงานการไดรบของขวญมมลคารวมประมาณ 6,000 ดอลลาร

สหรฐ และศาลไดมคำสงปรบ 4,000 ดอลลารสหรฐ พรอมทงใหเขยนคำขอโทษตอ

ประชาชนทกระทำความผดฝาฝนกฎหมายวาดวยจรยธรรม

หรอตวอยางการลาออกจากตำแหนงของนายเดวด บลงเคตต รฐมนตร

วาการกระทรวงมหาดไทยขององกฤษทถกครหาวาไดชวยพเลยงเดกของคนรกเกา

ใหไดใบอนญาตการอยอาศยในประเทศองกฤษเรวกวาปกต ขอลาออกทงทยนยน

วาไมไดทำผด แตเพอไมใหเรองดงกลาวทำลายความเชอถอของรฐบาล

หรอแมกระทงประเทศทพฒนาแลวในแถบทวปเอเชย อยางเชน ประเทศ

เกาหลใต เมอปทแลว กมขาวนายกรฐมนตรลาออกจากตำแหนง หลงจากทสอ

มวลชนพากนลงขาววา นายกรฐมนตรไปตกอลฟในวนหยด ในขณะทประชาชน

กลมหนงกำลงเดนขบวนประทวง

��ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

5. บทสรป

การสรางจรยธรรมและคณธรรมขนในสงคมปจจบน มผคนจำนวนไมนอย

มองเหนวาเปนเรองทเชย ลาสมย และเปนนามธรรม จบตองไมได ดเหมอนจะ

เปนเรองทสวนกระแสยคโลกาภวตนทเนนการบรโภคทางวตถและความรวดเรวใน

การประกอบการงานทกสงทกอยาง แตผเขยนเหนวาเปนเรองทจำเปนตองดำเนน

การอยางเรงดวน เปนทนายนดทรฐบาลชดปจจบนไดเนนความสำคญของความ

มคณธรรมและจรยธรรมในการปฏบตงานทกภาคสวนของรฐ และพยายามเรง

ดำเนนการใหเกดเปนรปธรรมอยางแทจรง การจะสรางสงทยงยนถาวรเชนนได

จำเปนตองใชเวลา ประชาชนตองใหโอกาสและเวลาแกรฐบาลในการสรางคณธรรม

และจรยธรรม ขนในสงคมไทย ผเขยนตงความหวงวาระบอบประชาธปไตยทกำลง

จะกลบมาอกครงหนงในสงคมไทยนน นาจะมกลไกซงมภมตานทานเพยงพอทจะ

สกดกนนกการเมองทไรคณธรรมและจรยธรรมได และในรฐธรรมนญทกำลงจดทำ

อยในปจจบนสมควรทจะมเนอหาในอารมภบทหรอในมาตราใดมาตราหนงของ

รฐธรรมนญกำหนดใหผปกครองทจะเขามาบรหารแผนดนตอไปในอนาคตยดมน

ในหลกคณธรรมจรยธรรม (ทศพธราชธรรม) และหลกเศรษฐกจพอเพยงของ

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ผเขยนเชอและเคารพในคำสอนของทานพทธทาสภกขเสมอวา ผปกครอง

ทตงอยในทศพธราชธรรมเทานนทจะสามารถใชอำนาจอยางถกตองเปนธรรม

และสามารถนำพาประเทศชาตและประชาชนชาวไทยใหรมเยนเปนสขถงขนาด

เปนตวอยางหรอกรณศกษาใหกบประชาคมโลกได โดยไมจำเปนทจะตองเนนการ

พฒนาทกาวกระโดดตามหลงประเทศทพฒนาแลวโดยไมเขาใจถงสภาพความเปน

อยและวถชวตของผคนในสงคม ดงนน ผทจะเขามารบผดชอบบรหารบานเมอง

จะตองเปนผทเขาใจถองแทถงวถชวตและความเปนอยของสงคมคนไทย จงเหนวา

กระบวนการคดเลอกคนเขาสการใชอำนาจบรหารปกครองประเทศซงเปนอำนาจ

ทสำคญนนนาจะเปนกระบวนการทเปดโอกาสใหผทมความรคคณธรรมจะไดม

โอกาสในเขามาบรหารบานเมองอนเปนทรกของเรา ใหเจรญรงเรอง และเกดสนตสข

และสนตภาพ มนคงพฒนาสถาพรตอไป สมกบสมญานาม “แผนดนธรรม แผนดนทอง”

ทตงไวอยางแทจรง

อำนาจและจรยธรรมในการปกครอง

อทย อาทเวช ��

บรรณานกรม

จำนง ทองประเสรฐ. พระพทธศาสนากบสงคมและการเมอง. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร:

บรษทตนออ แกรมม จำกด, 2539.

จตต ตงศภทย. หลกวชาชพนกกฎหมาย. พมพครงท 5 แกไขเพมเตม. กรงเทพมหานคร:

สำนกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2529.

ธรภทร เสรรงสรรค. นกการเมองไทย : จรยธรรม ผลประโยชนทบซอน การคอรรปชน

สภาพ ปญหา สาเหต ผลกระทบ แนวทางแกไข. กรงเทพมหานคร: สำนกพมพ

สายธาร, 2549.

ปรด เกษมทรพย. นตปรชญา. กรงเทพมหานคร: บรษท โรงพมพเดอนตลา จำกด, 2529.

พทธทาสภกข. ทศพธราชธรรม. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, 2537.

สถต เลงไธสง. จรยธรรมสำหรบนกกฎหมาย LEGAL ETHICS ตามแนวพระบรม

ราโชวาท. พมพครงท 2 ฉบบสมบรณ. กรงเทพมหานคร : 2541.

บทท 2 ผลประโยชนทบซอน :

แนวคดและแนวทางการปองกนแกไข

สมศกด สามคคธรรม

32ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

2 บทท

1. เกรนนำ “ผลประโยชนทบซอน” (Conflict of Interest) เปนคำทคอนขางใหมใน

สงคมไทย แมวาปญหาเกยวกบ “การฉอราษฎรบงหลวง” “การตดสนบน

เจาพนกงาน” หรอ “การคอรรปชน” เปนปญหาทมมานานแลว แตคำวา

“ผลประโยชนทบซอน” เพงไดรบความสนใจในชวงประมาณสบปเศษทผานมาน

โดยเฉพาะอยางยงนบตงแต พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร กาวขนสตำแหนงรฐมนตร

วาการกระทรวงการตางประเทศในรฐบาลของนายบรรหาร ศลปอาชา เปนตนมา

สงคมไทยกเรมมการพดถงคำวา “ความขดแยงระหวางผลประโยชนสวนตวกบ

ผลระโยชนสวนรวม” บอยขน ตอมาเมอพรรคไทยรกไทยไดจดตงรฐบาลครงแรก

ในป 2544 หวขอเรอง “การคอรปชนเชงนโยบาย” และ “ผลประโยชนทบซอน”

กลายเปนประเดนรอนทนกวชาการจำนวนมากหยบยกขนมาถกเถยงบนเวท

สาธารณะตางๆ กน อยางกวางขวาง โดยเฉพาะในประเดนเกยวกบลกษณะและ

ความรนแรงของปญหา สาเหตทางดานกฎหมายและจรยธรรมในสงคมไทย และ

ผลกระทบอนนาหวงใยของผลประโยชนทบซอนตอการพฒนาเศรษฐกจ การเมอง

สงคม และวฒนธรรมในระยะยาว2

ผลประโยชนทบซอน: แนวคดและแนวทางการปองกนแก ไข

รองศาสตราจารย ดร. สมศกด สามคคธรรม1

1 บทความนเขยนขนโดยมวตถประสงคเพอใชเปนเอกสารประกอบการจดทำเคาโครงแผนแมบทการพฒนาการเมอง โครงการศกษาจดทำแผนแมบทพฒนาการเมอง “สถาบนสญญา ธรรมศกดเพอประชาธปไตย” มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทาพระจนทร โดยจดสมมนาในวนท 29 พฤษภาคม 2550 ณ โรงแรมรอยลซต ถนนบรมราชชนน กรงเทพมหานคร 2 ความสนใจในเรองดงกลาวน จะเหนไดจากในป 2545 สำนกงานคณะกรรมการขาราชการพลเรอน (ก.พ.)ไดวาจางสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (ทดอารไอ) และสถาบนพฒนบรหารศาสตร (นดา) ทำวจยเรอง “ความขดแยงกน ระหวางผลประโยชนสวนตวกบผลประโยชนสวนรวม” ซงศกษาโดย ดร.สมบต จนทรวงศ ดร.อรทย กกผล ดร.นพนธ พวพงศกร ดร.เดอนเดน นคมบรรกษ ผศ.อดศร หมวกพมาย และดร.ธดา อนทรโชต (2546) และตอมาการสมมนาประจำป 2546 ของคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร กไดมการอภปรายเรองความขดแยงระหวางผลประโยชน สวนตวกบผลประโยชนสวนรวมอยางกวางขวางอกวาระหนง นอกจากนยงมงานวจยเกยวกบเรองนของ ดร.สมเกยรต ตงกจวาณชย แหงสถาบนทดอารไอ (2548) ดร.ธรภทร เสรรงสรรค (2548) และดร.วทยากร เชยงกล (2549) เปนตน

ผลประโยชนทบซอน : แนวคดและแนวทางการปองกนแกไข

สมศกด สามคคธรรม

33

สำหรบสาเหตททำใหปญหาผลประโยชนทบซอนไดรบความสนใจจาก

สาธารณชนอยางกวางขวางนบจากตนทศวรรษ 2540 เปนตนมา กคอ ในชวงน

ทนขนาดใหญทางดานการสอสารโทรคมนาคมททำมาหากนกบการทำสมปทาน

กบรฐ (ซงกคอ ทนเอกชนทเปนคสญญากบรฐ) ไดเขามาดำรงตำแหนงในรฐบาล

อนถอวาทนขนาดใหญไดเขามาใชอำนาจรฐโดยตรง3 อนทำใหเกดขอสงสย/ความ

ไมไววางใจในตวผนำของประเทศเกยวกบความขดแยงระหวางผลประโยชนสวนตว

กบผลประโยชนสวนรวม เนองจากรฐบาลพรรคไทยรกไทยไดสวมหมวกสองใบ

ทขดแยงกน ระหวางการสวมหมวกในฐานะของผกำหนดนโยบายสาธารณะ กบ

หมวกนกธรกจภาคเอกชน จากปญหาดงกลาวน ทำใหชนชนกลางในเมองมความ

กงวลใจอยางสงวากจการภาครฐอาจถกแทรกแซงดวยผลประโยชนเชงธรกจของ

ตนเองและครอบครว โดยรฐบาลพรรคไทยรกไทยอาจจะไมสามารถทำการตดสนใจ

ทมจดยนอยบนฐานของประโยชนสวนรวมอยางแทจรงได นอกจากนการคอรรปชน

เชงนโยบายในชวงคอนทศวรรษทผานมากยงเกยวของกบผลประโยชนนบแสน

ลานบาท และยงสามารถทำใหการคอรรปชนกลายเปนสงทถกกฎหมาย กระทำ

อยางเปดเผย โดยสาธารณชนมองไมเหนเนอในทแทจรง จนกระทงตามไมได

ไลไมทนอกดวย

บทความนตองการนำเสนอเกยวกบความหมายของผลประโยชนทบซอน

แนวคดเกยวกบสาเหตของปญหา พรอมกบนำเสนอแนวทางในการปองกนและแกไข

ผลประโยชนทบซอน และมาตรการขบเคลอนในการแกไขปญหา ตามลำดบ

3 เปนทรบรกนโดยทวไปวาธรกจของ พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร เรมตงตวทางธรกจขนมาจากการไดรบสมปทานจากภาครฐ ทงธรกจคอมพวเตอร คอนโดมเนยม วทยตดตามตวทเรยกวาโฟนลงค และโทรศพทมอถอในระบบเซลลลาร 900 ทไดรบสมปทานจากองคการโทรศพทแหงประเทศไทย (ทศท.) ดงนนเมอ พ.ต.ท.ทกษณ กาวเขาสตำแหนงทางการเมองจงกอใหเกดคำถามจากสาธารณชนตงแตตน เนองจากพ.ต.ท.ทกษณ เปนคสญญากบรฐ แตกลบมานงเกาอเปนรฐบาลในขณะนน ยงไปกวานน เมอตดสนใจเลนการเมองเตมตวกมการโอนหนของธรกจดงกลาวไปใหคนสนท ทงลกชาย ลกสาว ภรรยา พนอง คนใช ยาม และคนขบรถ จนกลายเปนตำนานคดซกหน ท ป.ป.ช.ยนฟองตอศาลรฐธรรมนญ และนบจากวนนนเปนตนมา ภาพลกษณของพรรคไทยรกไทย และพ.ต.ท.ทกษณกถกจบตามองจากสงคมมากขน (โปรดด “ยคโฟนลงค สยคซอโอ: ตนแบบ Conflict of Interest”, ประชาชาตธรกจ, วนท 17 , มถนายน 2547.)

34ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

2. ความหมายของผลประโยชนทบซอน

Michael McDonald ไดใหความหมายวา “ผลประโยชนทบซอน” หมายถง

“สถานการณทบคคลหนง (เชน ขาราชการ ลกจาง หรอนกวชาชพ)4 มผล

ประโยชนสวนตว/สวนบคคลอนสำคญเพยงพอทจะทำใหมอทธพลตอการปฏบต

หนาทอนเปนทางการตามสภาวะวสยของเขา/หลอน”5

คำนยามขางตนนประกอบดวยคำสำคญ 3 คำ ซง McDonald ไดขยายความ

เพมเตมดงน

1. “ผลประโยชนสวนตว” (Personal interest) โดยทวไปหมายถงผลประโยชน

ทางการเงน ในบางกรณสามารถปรากฏในรปของผลประโยชนอยางอนไดดวย เชน

การทำใหคสมรสหรอบตรหลานไดรบประโยชนหรอสทธพเศษบางอยาง ซงโดย

ปกตแลว การแสวงหาประโยชนใหแกตวเองและครอบครวมไดเปนความผดโดย

ตวมนเอง (เชน การเปลยนงานเพอใหไดรบเงนเดอนสงขน ฯลฯ)

2. “การปฏบตหนาททกำหนดอยางเปนทางการ” (Official duty) หมายถง

หนาทความรบผดชอบทบคคลดำเนนการอนเนองมาจากการดำรงตำแหนงอน

เปนทางการ เชน ในฐานะทมอาชพเปนอาจารย กจะตองมหนาทความรบผดชอบ

ในการสอนหนงสอและใหคำปรกษาดานการเรยนแกนกศกษา ซงการปฏบตหนาท

ตามพนธะกรณอยางเปนทางการโดยตวมนเองกมไดเปนความผดแตประการใด

หากบคคลไดดำเนนงานอยางมอสระและเปนสภาวะวสย 4 คำวาผลประโยชนทบซอน หรอความขดแยงระหวางผลประโยชนสวนตวกบผลประโยชนสวนรวม สามารถเกดขนได ไมเพยงแตกบผดำรงตำแหนงทางการเมองหรอขาราชการระดบสงเทานน แตยงเกดไดกบนกวชาชพตางๆ เชน แพทย อาจารยมหาวทยาลย นกวจย นกกฎหมาย ฯลฯ ดวยเหตนในองคกรวชาชพหลายแหงในตางประเทศจงมบทบญญต เกยวกบหลกปฏบตทางจรยธรรม หรอการปองกนปญหาผลประโยชนทบซอนเอาไวอยางชดเจน เชน “นโยบายเกยวกบผลประโยชนทบซอน” ของ “สถาบนวจยทางดานสขภาพแหงประเทศแคนาดา” (Canadian Institutes of Health Research) มการบญญต “Conflict of Interest Policy” อนเปนการกำหนดมาตรฐานสำหรบการปฏบตงานแกบคลากรของหนวยงาน (โปรดดรายละเอยดใน CIHR Conflict of Interest Policy, http://72.14.235.104/search?q=cache:iYYkju6Ls-IJ:www.cihr-irsc.gc.ca/e/190) หรอ “สำนกงานใหคำปรกษาทวไปแกบคลากร” (Office of General Counsel) ของมหาวทยาแหงรฐแคลฟอรเนย” ไดจดทำหนงสอคมอ “Conflict of Interest Handbook” ซงอธบายเกยวกบวธปฏบตตามกฎหมายเพอมใหเกดปญหาเกยวกบผลประโยชนทบซอน (Conflict of Interest Handbook), (อางจาก http://72. 14.235.104/search?q=cache:Goz9aaH5uPgJ:www.calstate.edu/gc/D) ขอกำหนดเกยวกบการหลกเลยงมใหเกดปญหา ผลประโยชนทบซอน (Avoiding Conflicts of Interest) สำหรบบคลากรของมหาวทยาลยทสมาเนย ประเทศออสเตรเลย (http://72.14.235.104/search?q=cache:GsJ2-wraMAwJ:www/utas.edu/au/polic) 5 McDonald, Michael Ethics and Conflict of Interest, The W. Maurice Young Centre for Applied Ethics, The University of British Columbia, http://www.ethics.ubc.ca/people/mcdonald/conflict.htm (4/20/2007)

ผลประโยชนทบซอน : แนวคดและแนวทางการปองกนแกไข

สมศกด สามคคธรรม

35

3. “ความขดแยงในผลประโยชน” หมายถง การปฏบตตามหนาทอนเปน

พนธกจอยางเปนทางการ แตการดำเนนงานกลบถกแทรกแซง ขาดความเปนอสระ

และมอคตในการตดสนใจเพอมงตอบสนองตอเปาหมายเกยวกบผลประโยชน

สวนตว/สวนบคคล

McDonald มความเหนวา บคคลสามารถประเมนไดวาตนมผลประโยชนทบ

ซอนหรอไม โดยพจารณาจากสถานการณทบคคลผนนจะตองตดสนใจ วาเขาจะ

สามารถกระทำการตดสนใจในฐานะของผชำนาญการทปฏบตงานในหนาทไดอยาง

เปนอสระและสมเหตสมผลไดหรอไม หรอวาเขาตดสนใจอยางไมเปนกลาง หรอ

ขาดความเปนอสระ เนองจากมอคตเขามาเกยวของดวยเหตทกระบวนการใชดลย

พนจของเขาถกรบกวนจากการคดคำนงถงผลประโยชนสวนตวเปนสำคญ

McDonald กลาววา เนองจากบคคลไดรบมอบพนธกจใหปฏบตงานแก

องคกร อนแสดงใหเหนวาบคคลผนนไดรบความไวเนอเชอใจจากผทเกยวของ

(เชน ผบงคบบญชา ผรวมงาน ลกคา ผใชบรการ และสาธารณชน) เพอใหเขา

ดำเนนพนธกจไปตามหนาท ในแงนจงกลาวไดวา “ความไววางใจ” (trust) เปน

แกนกลางทางดานจรยธรรมในการแยกผลประโยชนสวนตนออกจากผลประโยชน

ของสวนรวม ดงนน ผลประโยชนทบซอนจงเปนปญหาอนเกดจากการนำความ

ไววางใจทไดรบจากผอนไปใชในทางทผด (abuse of trust) ดงจะเหนวา เมอเกด

ปญหาเกยวกบผลประโยชนทบซอนขน กจะหมายถงการทำรายจตใจของผทเกยวของ

ทงหมดอยางรนแรง รวมทงเปนการทำลายบคคลอนทอยในวชาชพเดยวกนอกดวย

เนองจากบคคลทอยในวชาชพเดยวกนทงหมดตางรสกวากำลงถกตงขอสงสย และ

ไดรบความไววางใจจากสาธารณชนนอยลงอกดวย

Wikipedia ไดใหความหมายวา “ผลประโยชนทบซอน คอ สถานการณท

บคคลบางคนเขาดำรงตำแหนงทไดรบความไววางใจ (เชน ทนายความ นกการเมอง

ผบรหารหรอผอำนวยการของบรษทเอกชน หรอนกวจยทางการแพทย หรอหมอ)

เกดความขดแยงขนระหวางผลประโยชนสวนตวกบผลประโยชนทางวชาชพ

(professional interests) อนสงผลใหเกดปญหาททำใหเขาไมสามารถปฏบตหนาท

ไดอยางเปนกลาง/ไมลำเอยง ผลประโยชนทบซอนทเกดขนอาจสงผลใหเกดความ

36ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ไมไววางใจทมตอบคคลผนน วาเขาจะสามารถปฏบตงานตามตำแหนงใหอยใน

ครรลองของคณธรรมจรยธรรมไดมากนอยเพยงใด”

นอกจากน Wikipedia ยงไดใหการนยามคำวา “ผลประโยชนทบซอน”

ในลกษณะทวไปดวยวา “เปนสถานการณทบคคลหรอองคกร (อาจเปนบรษทเอกชน

หรอหนวยงานของรฐกได) อยในตำแหนงแหงททจะใชความสามารถอยางเปนทางการ

หรอในเชงวชาชพบางอยาง เพอใหบรรลผลประโยชนของตวเองหรอของหนวยงาน”6

เมอเปรยบเทยบกบ McDonald แลว จะพบวา Wikipedia ใหความหมาย

ของคำวา “ผลประโยชนทบซอน” ในลกษณะทแคบกวาของ McDonald กลาวคอ

McDonald มองวาผลประโยชนทบซอนหมายถง ทกๆ สงทผดำรงตำแหนงอยางเปน

ทางการไดกระทำอยางมอคตเพอตอบสนองตอผลประโยชนของตนเองและญาตสนท

มตรสหาย แต Wikipedia ใหการนยามผลประโยชนทบซอนโดยเนนทความขดแยง

ระหวางบทบาทสองบทบาท ดงนน (สำหรบ Wikipedia แลว) “การรบสนบน”

แมจะเปนการคอรปชนอยางหนง แตกมไดเปนเรองของผลประโยชนทบซอน หรอ

การนำวสดอปกรณของหนวยงานไปใชสวนตวถอเปนการทจรต แตมใชผลประโยชน

ทบซอน และการนำขอมลขาวสารทเปนความลบไปใชโดยไมไดรบอนญาต กถอวา

เปนการทจรตดวย แตมใชเรองของผลประโยชนทบซอน7

สำหรบการศกษาเรองผลประโยชนทบซอนในสงคมไทย จะไดกลาวถงสถาบน

วจยเพอการพฒนาประเทศไทย (ทดอารไอ) ซงจดงานสมมนาเรอง “Conflict of

Interest ในสงคมไทย” เมอเดอนกรกฎาคม 25468 ในทประชมไดใหการนยาม

“ผลประโยชนทบซอน” ในความหมายกวาง (แบบเดยวกบ McDonald) โดย

มองวา การฉอราษฎรบงหลวงทกกรณเปนเรองผลประโยชนทบซอน แตผล

ประโยชนทบซอนบางกรณเทานนทเปนการฉอราษฎรบงหลวง นอกจากนยงพบวา

ปญหาผลประโยชนทบซอนทเกดขนในปจจบนเปนพฤตกรรมทสลบซบซอนมาก

6 Wikipedia Conflict of Interest, อางจาก http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Conflict_of_interest&printable=yes (4/20/2007). 7 Wikipedia Conflict of Interest, 2007. 8 ในขณะนนยงมไดแปลคำวา “Conflict of Interest” เทากบ “ผลประโยชนทบซอน” แตเรยกคำนวา “ความขดแยงระหวางผลประโยชนสวนตวกบผลประโยชนสวนรวม” โปรดดใน “Conflict of Interest ในสงคมไทย”, ประชาชาตธรกจ, วนท 7 กรกฎาคม 2546: 2.

ผลประโยชนทบซอน : แนวคดและแนวทางการปองกนแกไข

สมศกด สามคคธรรม

37

และในหลายกรณมลกษณะไมผดกฎหมายอกดวย ซงสาเหตททำใหมปญหา

ผลประโยชนทบซอนมากในปจจบนเกดจากการแขงขนทางธรกจทรนแรง ในขณะท

อำนาจรฐในการจดสรรทรพยากรและกำกบควบคมธรกจกมมากขน อนทำใหเกด

การรวมมอกน 3 ฝาย คอ นกธรกจ เจาหนาทรฐ และนกการเมอง

นกวชาการอกทานหนงทจะกลาวตอไป คอ ผาสก พงษไพจตร โดยทานได

ใหความหมายของผลประโยชนทบซอนในบรบทของการพฒนาเศรษฐกจมหภาค

เอาไวดงน “การทบซอนของผลประโยชน (Conflict of Interest) คอ สภาวะซงการ

กำหนดนโยบายเพอผลประโยชนของสงคมโดยรวม หรอการตดสนใจทางการเมอง

ถกแทรกแซงดวยผลประโยชนเฉพาะของบรษทธรกจเอกชน อนทำใหผลทออกมาคอ

นโยบายทใหผลประโยชนกบบรษทธรกจเอกชนบางรายบางกลม แตสงคมโดยรวม

เสยประโยชน การทบซอนของผลประโยชนดงกลาว เกดขนไดงาย โดยเฉพาะในกรณ

ทผกำหนดนโยบายคอนกการเมองเปนนกธรกจและ/หรอมครอบครวทำธรกจ”9

ผาสกไดยกตวอยางของประเทศฟลปปนสในสมยประธานาธบดมารคอส ทมการใช

อำนาจทางการเมองเปนฐานในการสนบสนนธรกจของครอบครว จนสามารถทำกำไร

ไดมหาศาลโดยปราศจากคแขงขน แตกทำใหระบบเศรษฐกจขาดประสทธภาพจน

นำไปสสภาวะวกฤตในทสด

จะเหนไดวา การนยาม “ผลประโยชนทบซอน” ของผาสกมลกษณะแคบ

โดยเนนพจารณาเฉพาะผลประโยชนทบซอนในกรณของผดำรงตำแหนงทางการ

เมองระดบสงทใชอำนาจตดสนใจเชงนโยบาย เพอรบใชผลประโยชนในทางธรกจ

ของตนเองและบคคลใกลชดเทานน

วทยากร เชยงกล ซงไดนำเสนอผลงานวจยเรอง “นโยบายของรฐบาลดาน

เศรษฐกจ การทบซอนของผลประโยชนทางธรกจ” โดยกลาววา “ผลประโยชนทบซอน

(Conflict of Interest) หมายถงผลประโยชนททบซอนกนระหวางผลประโยชน

สวนตวและผลประโยชนสวนรวม ของผมอำนาจหนาททตองตดสนใจทำงานเพอ

สวนรวม ไมวาจะเปนเจาหนาของรฐ เจาหนาทขององคกรภาคธรกจเอกชน และ

เจาหนาทภาคประชาสงคม... ปญหาการทบซอนของผลประโยชนเกดขนเมอการ9ผาสก พงษไพจตร “การทบซอนของผลประโยชน กบความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ”, มตชนรายวน วนท 2 พฤศจกายน 2548: 6.

38ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

กำหนดนโยบายพฒนาทางเศรษฐกจสงคม หรอการตดสนใจทางการเมอง ถกแทรกแซง

ดวยผลประโยชนเฉพาะของบรษทธรกจเอกชน ทำใหเกดผลตามมากคอ นโยบาย

หรอมาตรการทออกมาใหผลประโยชนกบบรษทธรกจเอกชนบางราย บางกลมแต

สงคมโดยรวมเสยประโยชน”10

จะเหนไดวา วทยากรใหการนยามคำวา “ผลประโยชนทบซอน” ในความหมายกวาง

แตสามารถนำไปประยกตใชกบกรณความขดแยงระหวางผลประโยชนสวนรวม (ของ

นกการเมองทมตำแหนงในรฐบาล) กบผลประโยชนสวนตว (ธรกจเอกชน) ไดดวยเชนกน

สำหรบบทความน ใชความหมายของผลประโยชนทบซอนในความหมายกวาง

ซงเปนการนยามอนเกดจากการสงเคราะหแนวคดของนกวชาการหลายทาน โดย

สามารถสรปไดดงน

ประการแรก คำวา “ผลประโยชนทบซอน” ในความหมายกวางจะหมายรวมถง

การปฏบตงานตามตำแหนงหนาททรบผดชอบอยางเปนทางการตอองคการหรอตอ

สวนรวม แตดำเนนการอยางมอคต เพอรบใชผลประโยชนของตนเอง ครอบครว

และเพอนฝง

ประการทสอง ผลประโยชนทบซอนสามารถเกดขนไดทงในหนวยงานภาครฐ

องคกรธรกจ สถาบนการศกษา องคกรพฒนาเอกชน และองคกรวชาชพตางๆ

โดยสามารถเกดขนไดทงในระดบนโยบายของชาต หนวยงานราชการ และองคกร

ในระดบทองถน เมอเปนเชนน ผลประโยชนทบซอนจะมขอบเขตของผลประโยชน

และมลคาความเสยหายนบตงแตไมกรอยบาท ไปจนถงนบหมนลานบาท และใน

บางกรณความเสยหายมไดปรากฎออกมาในรปของผลประโยชนทเปนวตถโดยตรง11

แตยงรวมถงผลประโยชนทมใชวตถอกดวย

10 วทยากร มความเหนวา ปญหาผลประโยชนทบซอนทำใหผดำรงตำแหนงทางการเมองเรงรดการใชทรพยากรในลกษณะ “ใครมอำนาจกจะเปนผได” มงหากำไรสงสดของเอกชน โดยไมคำนงถงตนทนและผลตอบแทนทางสงคม หรอผลกระทบตอประชาชนสวนรวม นำไปสการทำลายทรพยากรธรรมชาต สภาวะแวดลอม สาธารณสมบต สนเปลองงบประมาณ เกดปญหาความยากจนและปญหาสงคม และเศรษฐกจขนพนฐานออนแอ โปรดดรายละเอยดใน วทยากร เชยงกล “เปดวจย ผลประโยชนทบซอน ทำเศรษฐกจ-สงคมออนแอวกฤต”, มตชนรายวน, วนท 2 สงหาคม 2549. 11 ความเสยหายทมใชเงนตราหรอวตถโดยตรง เชน นายสมชายเปนกรรมการสอบคดเลอกบคคลเขาทำงาน และนายสมชาย ไดชวยเหลอบตรของตนใหไดรบการคดเลอก ดงนนจงถอวานายสมชายไดปฏบตหนาทอนเปนทางการอยางมอคตเพอชวยเหลอ บตรของตน ในกรณน ความเสยหายเกดขนไดแก 1) ทำใหผสมครคนอนมโอกาสสอบไดนอยลง และ 2) ทำใหหนวยงานขาดโอกาสทจะคดเลอกบคคลทมความรความสามารถสงสดเขาทำงาน อนจะสงผลกระทบตอประสทธภาพขององคกรในระยะยาว

ผลประโยชนทบซอน : แนวคดและแนวทางการปองกนแกไข

สมศกด สามคคธรรม

39

ประการทสาม ผลประโยชนทบซอนมไดมความหมายจำกดเฉพาะการรบใช

ผลประโยชนของบคคลเทานน แตยงรวมถงการมอคตเพอตดสนใจหรอดำเนนการ

อนมงตอบสนองตอผลประโยชนขององคกรอกองคกรหนงดวย เชน การทบคคล

ดำรงตำแหนงซอนกนในสององคกร อนกอใหเกดการทำบทบาททขดแยงกน และม

การใชอำนาจหนาทขององคกรหนงไปรบใชผลประโยชนของอกองคกรหนง12

ประการทส ทง “การฉอราษฎรบงหลวง” และ “การคอรรปชนเชงนโยบาย”

(Policy Corruption) ตางกเปนรปแบบหนงของผลประโยชนทบซอน13 เนองจาก

ทงสองรปแบบตางเปนการใชตำแหนงหนาทอยางมอคตสำหรบมงตอบสนองตอ

ผลประโยชนสวนตวและ/หรอพรรคพวกอยางหลกเลยงไมพน

3. ประเภทของผลประโยชนทบซอน

เนองจากผลประโยชนทบซอน เปนประเดนทมความซบซอนสง และมขอบเขต

กวางขวาง ดงนนจงกอใหเกดปญหาในการจำแนกประเภทขน กลาวคอ นกวชาการ

มกจะจำแนกประเภทของผลประโยชนทบซอนไมตรงกน อยางไรกตามในการศกษา

ครงนสามารถจำแนกประเภทของผลประโยชนทบซอนไดเปน 9 ประเภท ดงตอไปน

12 เชน บอยครงททานอดตนายกรฐมนตร พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร แยกตวเองไมออกระหวางการสวมหมวกนายกรฐมนตร กบการเปนหวหนาพรรคไทยรกไทย ตวอยางเชน ครงหนงเมอทานอดตนายกรฐมนตรกลาวปราศรย ณ หอประชมโรงเรยนบรรพตพทยาคม จ.นครสวรรค ในโอกาสเปนประธานมอบหนงสอแสดงสทธสญญาเชาทราชพสดใหกบประชาชน ตามโครงการ “รฐเออราษฎร” (โครงการของรฐบาล) ทานอดตนายกรฐมนตรไดกลาวไวดงน: “จงหวดไหนมอบความไววางใจให เราตองดแลเปนพเศษ แตเราตองดแลคนทงประเทศดวย แตเวลาจำกดตองเอาเวลาไปจงหวดทเราไดรบความไววางใจมากเปน พเศษ จงหวดทไววางใจเรานอยตองเอาไวทหลง ไมใชไมไป คดตองเรยงอยางน” คำกลาวของทานอดตนายกรฐมนตรดงกลาวนถกวจารณอยางหนก เนองจากในฐานะทเปนผนำของรฐบาลจะตองเปนตวแทนของประชาชนทงประเทศ มใชมอคตเลอกเปนตวแทนเฉพาะในพนททเลอก ส.ส.พรรคไทยรกไทยเทานน เมอเปนเชนน จงไมควรเลอกอนมตงบประมาณในการพฒนาใหแกจงหวดทม ส.ส.พรรคไทยรกไทย เปนพเศษ ทงนไมวาประชาชนจะใชสทธเลอกใครเปนสมาชกสภาผแทนราษฎรกตาม ไมควรไดรบผลกระทบตอสทธขนพนฐานทจะไดรบการดแลจากรฐ (อางจาก “วาจาทกษณหลากมต สบสน หมวกนายกฯ หรอ หน.ทรท.” มตชนรายวน, วนท 4 พฤศจกายน 2548.) 13การคอรรปชนเชงนโยบาย (เปนศพททบญญตโดยนายแพทยประเวศ วะส) หมายถง นกการเมองระดบสงทกมอำนาจรฐ ไดออกนโยบายเพอรบใชผลประโยชนทางธรกจของตน เชน ครอบครวของนกการเมองทำโรงงานผลตนำมนละหง นกการเมองผนไดออกกฎหมายหามสงออกเมลดละหง เพอกดราคาเมลดละหงในประเทศใหตำ (โปรดด นธ เอยวศรวงศ “วฒนธรรมคอรรปชน” มตชนสดสปดาห, วนท 21 ตลาคม 2548:33) อกกรณหนงไดแก โครงการดาวเทยมไอพสตาร ของบรษทชนแซทเทลไลท (ผถอหนรายใหญคอ บรษทชน คอรปอเรชน ของครอบครวอดตนายกรฐมนตรทกษณ ชนวตร) ซงเรมดำเนนการในป 2546 โดยไดรบการสงเสรมการลงทนจากการไดรบสทธพเศษจำนวนมาก ทงๆ ทโครงการดงกลาวนไมอยในฐานะทจะไดรบการสงเสรมจาก BOI (วษณ บญมารตน “ผลประโยชนทบซอน (Conflict of Interest): ดาวเทยมไอพสตาร”, ไทยโพสต, วนท 2 กนยายน 2548)

40ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

1. การใชตำแหนงไปดำเนนการเพอประโยชนทางธรกจของตนเองโดยตรง

(Self-dealing) เชน ขาราชการระดบสงไดใชอำนาจหนาทในการตดสนใจ ทำสญญา

วาจางบรษททปรกษาทขาราชการผนเปนเจาของอย จากการศกษาของ ดร.นพนธ

พวพงศกร พบวาผลประโยชนทบซอนในกรณนพบบอยทสดในกรณทผบรหารของ

องคกรปกครองสวนทองถน และสมาชกสภาทองถนทำธรกจหรอเปนคสญญากบ

องคกรปกครองทองถนทตนดำรงตำแหนงอย14 การคอรรปชนเชงนโยบายในหลายๆ

กรณถอเปนรปแบบผลประโยชนทบซอนประเภทนดวย

2. ใชตำแหนงไปชวยเหลอญาตสนทมตรสหาย (Family interest) เชน

นายสมชายไดใชตำแหนงขาราชการของตนในการชวยเหลอใหบตรสาวไดเขาทำงาน

ในชวง ปดภาคฤดรอน หรอรฐมนตรทานหนงไดใชอำนาจหนาทในการสงซอสนคา

จากบรษทของญาตสนท15

3. การรบผลประโยชนโดยตรง (Accepting benefits) ตวอยางเชนเงน ใต

โตะ ตดสนบนเจาพนกงาน (Bribery) และการรบของขวญ เปนตน การฉอราษฎร บง

หลวงเปนรปแบบของผลประโยชนทบซอนทจดอยในประเภทนนนเอง เชน สมชาย

เปนเจาหนาทจดซอของบรษท และสมชายไดรบของขวญราคาแพงในเทศกาลปใหม

จากตวแทนของบรษทผจดสงสนคา16

14 “วจยรอน ทดอารไอ ชำแหละปม Conflict of Interests”, ประชาชาตธรกจ, วนท 12 เมษายน 2546 และโปรดดเพมเตมใน McDonald, Michael Ethics and Conflict of Interest, 2007. ตวอยางทนาสนใจเกยวกบการใชตำแหนงไปดำเนนการอนเปนประโยชนแกตนเอง ไดแก กรณของตำรวจจราจร เนองจากตำรวจจราจรจะไดรบประโยชนจากการจบผขบขยวดยานทกระทำผดกฎหมาย โดยเฉพาะอยางยงการนำเปอรเซนตของเงนคาปรบไปเปนกองทนสำหรบจายกลบมาใหแกตำรวจ ในรปของสทธประโยชนตางๆ อนจงใจใหตำรวจตงดานตรวจจบยานพาหนะกนมากมายจนเกนความจำเปน อกตวอยางหนง ไดแก พนกงานจดซออปกรณของหนวยงาน โดยบรษทไดตงเงอนไขทจะใหโบนสแกพนกงานตามจำนวนของอปกรณทจดซอในแตละป อนเปนแรงจงใจใหพนกงานสงซออปกรณราคาถก (แตมาตรฐานตำ) จำนวนมาก โปรดด Wikipedia Conflict of Interest, 2007. 15 Wikipedia Conflict of Interest, 2007. ตวอยางเชน บรรษทเงนทนอตสาหกรรมขนาดยอม (บอย. - ตอมาไดเปลยนชอเปน ธนาคารเพอการพฒนาวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมแหงประเทศไทย หรอ ทนยมเรยกกนวา เอสเอมอแบงก) โดยภรรยาของผบรหารระดบสงของ บอย. เปนผถอหนของบรษทเอกชนแหงหนง ทขอกเงนจาก บอย. โดยทสามซงเปน ผบรหารระดบสงของ บอย. ผนเปนผมอำนาจอนมตเงนกใหแกบรษทของภรรยา (อางจาก “กรณตวอยาง Conflict of Interests: BECL แจกหนบก กทพ. แลกสญญาฉาว และผบรหาร บอย.ปลอยกบรษทภรรยา”, ประชาชาตธรกจ, วนท 1 กนยายน 2546.) 16 McDonald, Michael Ethics and Conflict of Interest, 2007.

ผลประโยชนทบซอน : แนวคดและแนวทางการปองกนแกไข

สมศกด สามคคธรรม

41

4. การแลกเปลยนผลประโยชนโดยใชตำแหนงหนาทการงาน (Influence

peddling) เชน ผเชยวชาญไดเรยกรองผลประโยชนเพอแลกเปลยนกบการใชอทธพล

ของเขาใหเกดประโยชนอนไมยตธรรมแกบคคลบางคน17 ในแงของวชาชพทางกฎหมาย

กจะมจรรยาบรรณของทนายความ ทกำหนดใหทนายความจะตองมความซอสตย

ตอลกความของตน โดยหามมใหทนายความหรอบรษทกฎหมาย ไปเปนตวแทน

หรอใหการชวยเหลอแกบคคลอนทเปนคขดแยงกบลกความของตน (เวนแตจะได

รบความยนยอมจากลกความเปนลายลกษณอกษร)18

5. การนำทรพยสนของหนวยงานไปใชสวนตว (Using your employer’s

property for private advantage) ในกรณนอาจเปนการกระทำอยางโจงแจงเปดเผย

เชน การขโมยปากกา หมก และกระดาษ ไปใชทบาน19 รวมทงการนำรถยนตของ

ทางราชการไปใชในกจสวนตว เชน การรบสงลกไปโรงเรยน หรอการนำรถตดหญา

ของททำงานไปใชทบาน เปนตน

6. การนำขอมลอนเปนความลบของหนวยงานมาใชประโยชนสวนตว (Using

confidential information) ตวอยาง เชน สมชายเปนทปรกษาของมหาวทยาลย หวหน

สมชายทราบวามหาวทยาลยหวหนกำลงวางแผนทจะซอทดนแปลงหนงซงม ราคาตำ

สมชายจงดำเนนการซอทดนแปลงดงกลาวตดหนาโดยเรว โดยใชชอภรรยา ของเขา

เพอหวงทจะขายตอใหแกมหาวทยาลยหวหนในราคาแพงตอไป20

7. การทำงานอกแหงหนง ทขดแยงกบแหงเดม (Outside employment or

moonlighting)21 เชน การจดตงธรกจทเปนคแขงโดยตรงกบนายจางของทาน

ลกษณะของผลประโยชนทบซอนประเภทนยงรวมถง กรณทพนกงานคนหนงรบจาง

ทำงานใหแกลกคาภายนอกหลายรายจนกระทงพนกงานผนนไมมเวลาทจะอทศ17McDonald, Michael Ethics and Conflict of Interest, 2007. ตวอยางทชดเจนกรณหนงไดแก ผบรหารระดบสงของการทางพเศษแหงประเทศไทย (กทพ.) ไดรบหนจากบรษททางดานกรงเทพ จำกด (มหาชน) (BECL) ทงๆ ท BECL เปนคสญญากอสรางทางดวนจากการทางพเศษฯ (โดยผบรหารของการทางพเศษฯ ไดรบหนจาก BECL กอนทจะเขาตลาด หลกทรพยไมนาน) และตอมาการทางพเศษฯ ไดเออประโยชนใหแก BECL หลายอยาง รวมทงเรงรดการทำสญญาเพอให BECL เปนผรบเหมากอสรางทางดวนดงกลาว โดยอางเหตจำเปนรบดวน จนหากไมทำสญญากจะทำใหลาชาและเสยหายตอประโยชนสาธารณะ (อางจาก “กรณตวอยาง Conflict of Interests: BECL แจกหนบก กทพ. แลกสญญาฉาว และ ผบรหาร บอย.ปลอยกบรษทภรรยา”, ประชาชาตธรกจ, วนท 1 กนยายน 2546. 18 Wikipedia Conflict of Interest, 2007. 19McDonald, Michael Ethics and Conflict of Interest, 2007. 20McDonald, Michael Ethics and Conflict of Interest, 2007. 21Wikipedia, Conflict of Interest, 2007.

42ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ตนทำงานใหแกนายจางของเขาไดอยางมประสทธภาพเพยงพอ เมอนำปญหาใน

ขอนไปเชอมกบขอ 3 (influence peddling) กจะนำไปสตวอยางทนาสนใจกรณหนง

กลาวคอ “ขาราชการระดบสงไดไปทำงานใหกบบรษททปรกษา โดยใชตำแหนงหนาท

การงานของตนทจะทำใหลกคาไดรบประโยชนจากรฐบาล เชน เขาใหคำมนสญญา แก

หนวยงานราชการทเขาทำงานอยวา “ถาเราใชบรการจากบรษททปรกษานแลว ขาพเจา

ขอรบประกนเลยวาเราจะผานการพจารณาผลกระทบดานสงแวดลอมอยางแนนอน”22

8. ผลประโยชนทบซอนจากการเปลยนสถานททำงาน (Post-employment)

เชน บคคลไดลาออก (หรอเกษยณอาย) จากองคกรแหงหนง หลงจากนนเขาไดเขาไป

ทำงานในองคกรแหงใหม ซงเปนธรกจประเภทเดยวกนกบงานเดม เชน ขาราชการ

ทลาออกมา แลวไปจดตงหนวยงานททำงานเกยวกบการลอบบหนวยงาน เดมทเขา

ทำงานอยกอน เปนตน การเปลยนสถานททำงานใหม (แตยงคงเปนธรกจท

เกยวของกน) ไดกอใหเกดผลประโยชนทบซอนขนเนองจาก เขาสามารถนำขอมล

เครอขายความสมพนธ และทรพยากรตางๆ จากหนวยงานเดมไปใชใหเปนประโยชน

แกหนวยงานใหมได23 ดวยเหตนในบางประเทศจงมกฎหมายหามมใหผซงพนจาก

ตำแหนงทางการเมอง ไปทำงานประจำในองคกรทระบ เปนเวลาอยางนอย 2 ป

นบจากทออกจากตำแหนง

9. การปดบงความผด (Keeping any ethical breaches hidden) ในกรณท

หนวยงานใดๆ กตามเกดปญหาพนกงานกระทำความผดบางประการขนแทนทหนวยงาน

จะพยายามเปดเผย พรอมกบสอบสวน/ลงโทษผกระทำผด และหาทางปรบปรง

แกไขใหถกตอง แตกลบพบวาสมาชกของหนวยงานตางชวยกนปกปด เพอมให ความผด

ดงกลาวปรากฏออกมาในสายตาของคนภายนอก ในกรณนถอเปนผลประโยชนทบซอน

เนองจากเกดความขดแยงระหวางผลประโยชนของหนวยงานโดยสวนรวม (ยงคง

ปลอยใหผทำผดยงคงทำงานตอไป หรอมไดมการปรบปรงสงผดใหถกตอง) กบผล

ประโยชนของสมาชกบางคน (เชน กลวความอบอายขายหนา กลวเพอนรวมงาน

ถกลงโทษ)24

22McDonald, Michael Ethics and Conflict of Interest, 2007. 23McDonald, Michael Ethics and Conflict of Interest, 2007. 24Wikipedia Conflict of Interest, 2007.

ผลประโยชนทบซอน : แนวคดและแนวทางการปองกนแกไข

สมศกด สามคคธรรม

43

4. ปจจยทางวฒนธรรม กบการเกดผลประโยชนทบซอน

สำหรบสาเหตทสงผลใหเกดปญหาผลประโยชนทบซอนนนประกอบดวย

หลายปจจย แตสาเหตทสำคญทสด กคอ “ปญหาทางดานวฒนธรรม” ซงเหตทเปน

ดงนเนองจาก

ประการแรก ผลประโยชนทบซอนและประเดนทเกยวของตางมความซบซอนสง

มหลากหลายรปแบบ ทงรปแบบเกาทมมานานแลวและรปแบบใหมทเพงปรากฎ

ใหเหนในชวงไมกปทผานมาน

ประการทสอง ผลประโยชนทบซอนบางรปแบบปรากฏใหเหนอยางเดนชด

แตบางรปแบบมลกษณะอำพรางซอนเรน โดยคนนอก (และ/หรอคนใน) ไมสามารถ

มองเหนไดโดยงาย แตจะตองผานการวเคราะหหลายชนจงจะเขาใจ25

ประการทสาม คานยมทางวฒนธรรมและบรรทดฐานทางสงคมมไดบงชไว

อยางชดเจนในทกกรณวาอะไรคอพฤตกรรมททจรต และอะไรเปนพฤตกรรมทมได

ทจรต26 โดยเฉพาะอยางยง ผลประโยชนทบซอนรปแบบใหมๆ หรอทไมปรากฏตว

ใหเหนอยางชดเจน กจะไมสามารถใชบรรทดฐานทางสงคมทมอยในการประเมน

ไดวาเปนพฤตกรรมทถกตองหรอไม

ประการทส ผลประโยชนทบซอนหลายๆ รปแบบไมผดกฎหมาย ดงนน

หากนำขอกฎหมายมาใชเปนบรรทดฐานในการประเมนความถกตองของพฤตกรรม

กไมสามารถจบทจรตในพฤตกรรมดงกลาวได 27

25 ตวอยางเชน พนกงานคนหนงไดกระทำการเปดโปงความไมชอบมาพากลตางๆ ขององคการใหสาธารณชนไดรบทราบ (Blowing the Whistle) ในกรณน หากนำความลบทเปนดานลบขององคการไปเปดโปงใหสาธารณชนรบทราบกจะถอวาเปนการทำลายชอเสยงขององคกร ซงพนกงานควรจะกระทำหรอไม แตอกดานหนงถอวาเปนความจำเปนทพนกงาน (ในฐานะสมาชกของสงคม) จะตองนำความไมชอบมาพากลขององคกรไปบอกใหสาธารณชนไดรบร เพอจะไดไมตกเปนเหยอขององคกร (โปรดด ไชยรตน เจรญสนโอฬาร “ทฤษฎองคการกบพฤตกรรมของนกเปดโปง” รฐศาสตร การบรหารรฐกจ ทฤษฎ: หนงทศวรรษรฐศาสตรแนววพากษ, มหาวทยาลยเกรก, 2540.) 26 ในการสมมนาของสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทยไดมขอสรปประการหนงวา วฒนธรรมในหนวยงานภาครฐมความไมชดเจนเกยวกบการใชตำแหนงในการแสวงหาผลประโยชนสวนตว และในหลายกรณไดพบวาธรรมเนยมการปฏบตในหนวยงานภาครฐสนบสนบในเกดแรงจงใจในการแสวงหาผลประโยชนสวนตวในรปแบบตางๆ ซงในหลายกรณไมสามารถ บงชไดวาเปนการกระทำทผด (โปรดดใน นธ เอยวศรวงศ “วฒนธรรมคอรรปชน” มตชนสดสปดาห, วนท 21 ตลาคม 2548: 33.) 27 ตวอยางพฤตกรรมผลประโยชนทบซอนทไมผดกฎหมาย เชน เมอครอบครวของนกการเมองทำโรงงานผลตนำมนละหง นกการเมองผนไดออกกฎหมายหามสงออกเมลดละหง เพอกดราคาเมลดละหงในประเทศใหตำ อนเออประโยชนใหแกโรงงานผลตนำมนละหงของครอบครวทจะไดมตนทนในการซอเมลดละหงตำลง (โปรดดนธ เอยวศรวงศ “วฒนธรรมคอรรปชน” มตชนสดสปดาห, วนท 21 ตลาคม 2548:33.

44ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ประการสดทาย พฤตกรรมผลประโยชนทบซอนในหลายๆ รปแบบ มคานยม

เชงวฒนธรรมรองรบความถกตองชอบธรรมอยดวย เชน ผปกครองนำเงนไปบรจาค

ใหแกโรงเรยนหรอสมาคมผปกครอง เพอเปนการแลกเปลยนกบการฝากบตรหลาน

เขาเรยน ซงพฤตกรรมเชนนถกอธบายวาเปนการกระทำทถกตองชอบธรรม เนองจาก

1) เปนความเสยสละของผปกครองทนำเงนไปบรจาคใหแกโรงเรยน 2) เมอโรงเรยน

นำเงนทบรจาคไปใชในการพฒนาการเรยนการสอน กจะเปนประโยชนตอนกเรยน

คนอนๆ ดวย และ 3) เปนพฤตกรรมทใครๆ กทำกนทงนน (กระทำกนอยาง

กวางขวางทวไป) จงแสดงใหเหนวาเปนพฤตกรรมทสงคมยอมรบได

ดงจะเหนวาพฤตกรรมการบรจาคเงนเพอฝากลกเขาเรยนนน แมเปนพฤตกรรม

ทไมถกตองอยางชดเจน เนองจากทำใหเดกคนอนๆ มโอกาสสอบไดนอยลง โดย

เฉพาะเดกทยากจนและไมมเสนสายกจะเสยเปรยบ และทำใหระบบการสอบเขาของ

โรงเรยนมไดวางอยบนฐานของระบบคณธรรมอยางแทจรง แตกลบถกแทรกแซง

ดวยเหตแหงอทธพลของเงนตราและอำนาจ28

บรรทดฐานทางสงคมและคานยมทางวฒนธรรมเปนแนวคดนามธรรมทชนำ

พฤตกรรมของสมาชกในสงคม โดยระบใหทราบวาการกระทำใดถกตองชอบธรรม เปนท

ยอมรบของสงคม และการกระทำใดผดปกต ไมถกตอง ไมเปนทยอมรบ แต

อยางไรกตาม หากวฒนธรรมใดขาดความชดเจน ไมสามารถนำมาเปนมาตรฐาน

สำหรบการปฏบตของผคนในสงคมได กจะทำใหเกดความสบสน ยงไปกวานน

หากคานยมทางวฒนธรรมกลบชใหเหนผดเปนชอบ เหนกงจกรเปนดอกบว กยงทำให

ผคนในสงคมเขาใจผดวาพฤตกรรมอนทจรตของตนนนเปนสงทดงามและพงกระทำ

(เชน การบรจาคทรพยเพอใหโรงเรยนนำไปใชในการพฒนาดงทกลาวมาขางตน)

วฒนธรรมทชนำใหเหนผดเปนชอบดงกลาวนเปนตนตอสำคญทสดของ

ปญหาผลประโยชนทบซอน ซงนอกจากจะชนำใหผคนหลงทำผดโดยคดวาถกแลว

เมอเหนคนอนทำผดกยงมไดยบยงหามปราม มหนำซำยงสนบสนนการกระทำความผด

ของคนอนอกดวย 28อกตวอยางหนงไดแก การจายสนบนใหแกเจาพนกงานรางวดทดน ของกรมทดน เพอจะไดไปทำการรางวดทดนใหแกตนโดยเรว ซงพฤตกรรมดงกลาวมกถกมองวาถกตองชอบธรรม เนองจากเจาของทดนยนดจายเงนพเศษใหแกเจาพนกงาน เพราะตนตองการบรการทพเศษกวาคนอน ทงๆ ทการกระทำเชนนเปนการจายเงนสนบนทไมถกตองใหแกพนกงาน และมขอเสยในแงทกระตนใหพนกงานรางวดทดนลดควไปทำการรางวดทดนใหแกผจายใตโตะกอนคนอน อนทำใหผใชบรการทไมจายสนบนไดรบบรการทลาชาออกไป ซงถอเปนการกระทำทไมใหความเปนธรรมแกผรบบรการทกคนอยางเทาเทยมกน

ผลประโยชนทบซอน : แนวคดและแนวทางการปองกนแกไข

สมศกด สามคคธรรม

45

นอกจากปญหาทางดานวฒนธรรมแลว ผลประโยชนทบซอนยงเกดจากปญหา

ทางดานกฎหมาย ความออนแอในการบงคบใชกฎหมาย ความออนแอของภาค

ประชาสงคม/สอมวลชน และปญหาเกยวกบการขาดการบรหารจดการทด เปนตน

สำหรบสาเหตของผลประโยชนทบซอนทยกขนมาขางตนนจะไมขอกลาวถง

ในรายละเอยด เนองจากมงานเขยนเกยวกบเรองเหลานเปนจำนวนมากทสามารถ

หาอานไดอยแลว สำหรบในบทความนผเขยนจะขอกลาวเพมเตมบางประเดน เกยวกบ

ปญหาทางดานกฎหมาย กลาวคอ ขณะนสงคมไทยมกฎหมายทควบคมเรองผล

ประโยชนทบซอนทใชบงคบขาราชการ ฝายการเมอง พนกงานรฐวสาหกจ นกธรกจ

และผเชยวชาญภาคเอกชนทเขามาดำรงตำแหนงเปนเจาหนาทของรฐ และองคกรอสระ

ตามรฐธรรมนญ แตปญหาดานขอกฎหมายและการบงคบใชกฎหมายกยงมอย ดงน

ประการแรก บทบญญตเกยวกบผลประโยชนทบซอนในกฎหมายฉบบตางๆ

มความลกลนกน เชน กฎหมายเทศบาลและองคการบรหารสวนตำบลตางมขอ

หามผบรหารองคกรสวนทองถนและสมาชกมใหมสวนไดสวนเสยในสญญาทก

ประเภท แตกฎหมายเกยวกบองคการบรหารสวนจงหวดไดบญญตหามการมสวน

ไดสวนเสยเฉพาะสญญาสมปทานเทานน นอกจากนพบวาการวนจฉยตความการเปน

ผมสวนไดสวนเสย บางกรณเปนการมสวนไดสวนเสยในสญญา ตามบทบญญต

ทางกฎหมาย แตบางกรณตความตามเจตนารมณ

ประการทสอง ความเขมงวดในการบงคบใชกฎหมายตางกน แมกฎหมาย

จะมการจำกดจำนวนการดำรงตำแหนงกรรมการรฐวสาหกจของบคคล แตกลบม

ขอยกเวนตางๆ จนทำใหขาราชการและผบรหารหนวยงานรฐ สามารถเลอกดำรง

ตำแหนงเฉพาะทไดผลตอบแทนสงสด หรอแมจะมกฎหมายหามพฤตกรรมทเปน

ผลประโยชนทบซอนกตาม แตบทบญญตกยงมขอยกเวนสำหรบผมอำนาจทาง

การเมองและขาราชการระดบสง

ประการทสาม หนวยงานอสระทรบผดชอบปราบปรามผลประโยชนทบซอน

กลบมทรพยากรไมพอ ดงจะพบวา คณะกรรมการปองกนและปราบปรามการ

ทจรตแหงชาต (ป.ป.ช.) มคดคางในป 2549 กวาหมนคด แตกลบมบคลากร

ประจำอยเพยงไมกสบคนเทานน อนทำให ป.ป.ช. ไมสามารถทำงานอยางม

46ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ประสทธภาพได เชน ป.ป.ช.ตองมขอยกเวนใหผบรหารของ อบต.ขนาดเลกไม

ตองแจงบญชทรพยสน เปนตน นอกจากน ยงพบวาองคกรอสระในบางชวงเวลา

ยงประสบปญหาเกยวกบการถกแทรกแซงทางการเมอง และความไมเปนกลางใน

การดำเนนงานอกดวย

ประการสดทาย หลงจากมการออกฎหมายแลว ไมปรากฎวามหนวยราชการใด

(ยกเวนศาล ป.ป.ช. ป.ป.ง. และคณะกรรมการกฤษฎกา) ทมการเตรยมกำลงคน

และจดวางระบบการบรหาร เพอบงคบใชกฎหมายเกยวกบผลประโยชนทบซอน

นอกจากนไมมการกำหนดและทำความเขาใจกบเจาหนาทในหนวยงานเกยวกบ

ความหมายของเรองผลประโยชนทบซอน และไมมแนวทางปฏบตในการรบของ

ขวญทชดเจน29

5. แนวทางปองกนและแกไขปญหาผลประโยชนทบซอน

เปนทยอมรบกนโดยทวไปวา ผลประโยชนทบซอนในหลายๆ กรณเกดขน

จากการทบคคล “ดำรงตำแหนงอนหมนเหมตอการเกดปญหาผลประโยชนทบซอน”

(A potential conflict of interest) หรอท Wikipedia เรยกวา “ความขดแยง ระหวาง

บทบาท” (Conflict of roles)30 หมายความวา บคคลดำรงตำแหนงทมบทบาท

2 บทบาทขดแยงกน

เชน นายสมชายเปนกรรมการสอบคดเลอกบคคลเขาทำงาน โดยทบตรสาว

ของสมชายเปนผสมครสอบคนหนงดวย ซงในกรณนถอวาเกด “การดำรงตำแหนง

อนหมนเหมตอการเกดปญหาผลประโยชนทบซอน” แตในกรณนถอวายงมไดนำไปส

การกระทำความผดแตประการใด (เชน การสอบคดเลอกบคคลยงมไดเกดขนจรง

หรอมการสอบเกดขนแลว แตนายสมชายสามารถวางตวเปนกลาง มไดชวยเหลอ

บตรสาวของตนแตประการใด เปนตน)

กระนนกตาม การดำรงตำแหนงอนหมนเหมตอการเกดปญหาผลประโยชน

ทบซอนดงกลาว ถอเปนสถานการณลอแหลม ทอาจจงใจ/ชกนำใหเกดการกระทำ

29 รายละเอยดใน “Conflict of Interest ในสงคมไทย”, ประชาชาตธรกจ, วนท 7 กรกฎาคม 2546: 2. 30 Wikipedia Conflict of Interest, 2007.

ผลประโยชนทบซอน : แนวคดและแนวทางการปองกนแกไข

สมศกด สามคคธรรม

47

ความผดจากการใชตำแหนงเพอประโยชนแกตนเองและครอบครวไดมากทสด31

โดยการกระทำผดจะเกดขนจรงๆ กตอเมอ นายสมชายไดใชสทธอำนาจในฐานะ

กรรมการอยางมอคตในการชวยเหลอบตรสาวของตนใหไดรบการคดเลอกเขาทำงาน

จากทกลาวมาน เปนการแยกออกจากกนระหวาง “การดำรงตำแหนงอนหมนเหม

ตอการเกดปญหาผลประโยชนทบซอน” (Potential conflict of interest) กบ

“การกระทำผดจากผลประโยชนทบซอน (Actual conflict of interest)32 ซงการ

จำแนกระหวางสองแนวคดน จะมประโยชนตอการวางแนวทางปองกนแกไขปญหา

ผลประโยชนทบซอนใหลดนอยลงในอนาคต ดงจะไดกลาวตอไปน

ประการแรก จะตองวเคราะหใหไดวาตำแหนงใดบางทเปน “ตำแหนง

ทหมนเหมตอผลประโยชนทบซอนสง” (เชน ตำแหนงททำหนาทกำหนดนโยบาย

นำนโยบายไปปฏบต เปนกรรมการอนมตเกยวกบการจดซอจดจาง กรรมการอนมต

เงนก กรรมการสอบคดเลอก พจารณาใหคณใหโทษแกผอน ฯลฯ) ตำแหนง

ดงกลาวนถอเปนตำแหนงเชงยทธศาสตร ทควรไดรบการเนนและเฝาระวงใหมาก

ทสดในการปองกนมใหเกดปญหาผลประโยชนทบซอนขน

ประการทสอง แนวทางการปองกนแกไขปญหาผลประโยชนทบซอน จะตอง

มงเนนการปองกนผดำรงตำแหนงทหมนเหมตอการเกดปญหาผลประโยชน

ทบซอน มใหลอแหลมตอการกระทำความผด ซงสามารถปองกนไดโดยใช

มาตรการ 4 ประการ ดงน

หนง การเปดเผยขอมลทางการเงนและทรพยสน (Disclosure) กอนเขารบ

ตำแหนง นกการเมองหรอขาราชการระดบสงจะถกกำหนดโดยกฎหมายใหเปดเผย

ขอมลของตนเองและครอบครว เกยวกบสถานะทางการเงน ทรพยสน หนสนเงนก

การดำรงตำแหนงในบรษทเอกชน/รฐวสาหกจเปนประจำทกป33 เพอแสดงถงความ

บรสทธใจ และสามารถตรวจสอบได กระนนกตาม เพอกอใหเกดการปกปอง

31 การศกษาของ ดร.นพนธ พวพงศกร พบวาผดำรงตำแหนงอนเอออำนวยใหเกดผลประโยชนทบซอน มโอกาสทจะกระทำความผดสงทสด ไดแก องคกรทมอำนาจในการจดสรรทรพยากรของรฐ ตงแตการจดสรรงบประมาณ การจดจางจดซอ การอนมตเงนก และการยกเวนหรอลดหยอนภาษแกธรกจเอกชน และองคกรทมอำนาจในการกำกบดแลธรกจเอกชน เชน คณะกรรมการกจการโทรคมนาคมแหงชาต (กทช.) สำนกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) คณะกรรมการกจการสอสารแหงชาต (กสช.) คณะกรรมการกำกบหลกทรพยและตลาดหลกทรพย (กลต.) คณะกรรมการสงเสรมการลงทน (BOI) และคณะกรรมการแขงขนทางการคา เปนตน อางจาก “วจยรอน ทดอารไอ ชำแหละปม Conflict of Interest”, ประชาชาตธรกจ, วนท 12 เมษายน 2546. 32 McDonald, Michael Ethics and Conflict of Interest, 2007. 33 McDonald, Michael Ethics and Conflict of Interest, 2007.

48ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

คมครองความเปนสวนตว กฎหมายจงอาจบญญตใหการเปดเผยขอมลดานการเงน นน สามารถเปดเผยแบบเปนชวง เชน มทรพยสน 100,000-500,000 ดอลลาร หรอ 500,001-1,000,000 ดอลลาร หรอมากกวา 1,000,000 ดอลลาร ในบางประเทศ ถอวาการไมเปดเผยขอมลดงกลาวเปนอาชญากรรม34 นอกจากนเมอพนจากตำแหนง กจะมการรายงานเกยวกบสถานภาพทางการเงนและทรพยสนเพอการตรวจสอบวามการรำรวยผดปกตหรอไม ทรพยสนทไดมาในระหวางการดำรงตำแหนงนนสามารถอธบายแหลงทมาทไปไดอยางสมเหตสมผลและชอบธรรมหรอไม35

สอง เมอเกดผลประโยชนทบซอน จะตองถอนตวออกอยางสมบรณจากการเปน ผมสวนในการตดสนใจ งดแสดงความคดเหน ละเวนจากการใหคำปรกษา และ งดออกเสยง (Recusal)36 เชน ในกรณทสมชายเปนกรรมการสอบคดเลอกบคลากร เขาทำงาน โดยมบตรสาวของตนสมครเขารวมสอบคดเลอกดวยนน ซงในสถานการณ เชนน สมชายจะตองลาออกจากการเปนกรรมการสอบคดเลอก เพอเปนการถอนตว ออกจากการเกยวของกบสถานการณอนหมนเหมตอผลประโยชนทบซอนอยางสง

สาม เคลอนยายผลประโยชนสวนตวททบซอนอยใหออกไป (Removal)37

เพอใหตนเองสามารถปฏบตภารกจไดโดยปราศจากอคต วธการดงกลาวนเปนการ ปดชองทางมใหเอออำนวยตอการเกดปญหาผลประโยชนทบซอน จงเปนวธทดทสด วธหนงในการจดการกบผลประโยชนทบซอน เชน จากกรณตวอยางในขอสอง สมชาย สามารถแกปญหาผลประโยชนทบซอนได โดยการขอรองใหบตรสาวของตนถอนตว ออกจากการสอบ เพอใหสมชายสามารถปฏบตหนาทในฐานะกรรมการสอบคดเลอก ทเปนกลางไดอยางแทจรง

การเคลอนยายผลประโยชนสวนตวททบซอนอยใหออกไป ยงพบเหนไดในกรณ ของผดำรงตำแหนงทางการเมองอกดวย กลาวคอ นกการเมองทไดรบการเลอกตง ใหดำรงตำแหนงทางการเมองกจะตองขายหนของบรษททงหมดทเขาครอบครอง อยกอนเขารบตำแหนง และลาออกจากกรรมการบรหารของบรษท หรอโอนหนของเขาทงหมดเขาไปอยในการดแลขององคกรทจะบรหารธรกจดงกลาวแทน โดย

ตวเองไมเขาไปเกยวของใดๆ (blind trust)38 ในขณะเดยวกนนกการเมองผเปน34 Wikipedia Conflict of Interest, 2007. 35 วทยากร เชยงกล “แนวทางแกไขปญหาการทจรตคอรรปชนและผลประโยชนทบซอน”, สยามธรกจ, วนท 2 ธนวาคม 2549. 36 Wikipedia Conflict of Interest, 2007. 37 McDonald, Michael Ethics and Conflict of Interest, 2007. 38 Wikipedia Conflict of Interest, 2007.

ผลประโยชนทบซอน : แนวคดและแนวทางการปองกนแกไข

สมศกด สามคคธรรม

49

เจาของหนกไมสามารถลวงรไดวาเงนของตนถกใชไปในการซอหนของบรษทใดบาง

ส เมอเกดผลประโยชนทบซอนขน ใชวธการประเมนโดยบคคลทสาม (Third-

party evaluations)39 เชน เมอผถอหนสวนใหญของบรษทมหาชนตดสนใจทจะ

ซอหนจากผถอรายยอยเพอตองการเปลยนบรษทใหเปนของตวเอง ในกรณนกจะ

เกดปญหาวา ควรจะกำหนดราคาหนทจะซอเปนเทาไรจงจะถอวาเปนราคาทเหมาะสม/

ยตธรรม อนทจรงแลวเปนสงทไมถกตอง (และในบางประเทศถอวาเปนเรองผด

กฎหมายอกดวย) ทผถอหนรายใหญจะเปนผกำหนดราคารบซอหนดวยตนเอง แลว

นำไปใหคณะกรรมการของบรษท (ทถกควบคมโดยเสยงสวนใหญ ซงกคอ ผถอหน

รายใหญนนเอง) เปนผอนมตราคาทเขากำหนดขนมาดงกลาว เมอเปนเชนน วธ

ทถกตองในการกำหนดราคาซอขายหนทยตธรรมกคอ การวาจางบรษททเปนอสระ

และเปนกลาง (บคคลทสาม) สำหรบทำหนาทในการกำหนดราคา แลวจากนนจง

นำไปโหวตรบรองโดยผถอหนรายยอย

วธการประเมนโดยบคคลทสาม เปนวธทนำมาใชในการตดตอซอขายสนคา

เพอใหไดรบราคาทยตธรรมสำหรบทกฝาย เชน บรษทจะเชาสำนกงาน แตปญหา

กคอ สำนกงานเปนทรพยสนสวนตวของผจดการใหญของบรษท ในกรณน อาจนำ

ไปใหบคคลทสามเปนผกำหนดราคาคาเชา (โดยองกบราคาตลาดในทองถนใหมาก

ทสด) ขณะเดยวกนกเปนการกำจดผลประโยชนทบซอนอนเกดจากการทำหนาท

ของผจดการใหญทจะตองคำนงถงผลประโยชนขององคกรและรบผดชอบตอผถอหน

พรอมๆ กบการคดคำนงถงผลประโยชนสวนตวของเขาเองทตองการเรยกคาเชา

สำนกงานในอตราสง

อยางไรกตาม การคนหาแนวทางในการปองกนแกไขปญหาผลประโยชนทบ

ซอน มอาจกระทำใหสำเรจไดภายใตความวางเปลา แตจะตองดำเนนการภายใต

บรบททสำคญอกอยางนอย 4 ดาน กลาวคอ 1) การบรหารจดการทด 2) ระบบ

กฎหมายทมประสทธภาพ 3) หลกเกณฑดานคณธรรมจรยธรรม และ 4) ภาคประชา

สงคมทเขมแขง ดงจะไดแสดงใหเหนในแผนภาพขางลางน

39 Wikipedia Conflict of Interest, 2007. และวทยากร เชยงกล “แนวทางแกไขปญหาการทจรตคอรรปชนและผลประโยชน ทบซอน”, สยามธรกจ, วนท 2 ธนวาคม 2549.

50ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

แผนภาพ: โมเดลในการขบเคลอนเพอปองกน/แกไขปญหาผลประโยชนทบซอน

ความเขมแขงของภาคประชาสงคม สอมวลชนทเขมแขงและอสระ

การบรหารจดการทด (Good Governance) องคกรอสระกำกบดแล

ดำรงตำแหนงทเออตอ ไมกระทำผดอนเนอง

จากผลประโยชนทบซอน จากผลประโยชนทบซอน

เปดเผยขอมลทางการเงนและทรพยสน

ถอนตวออกจากตำแหนงทขดแยง

งดแสดงความเหน และงดออกเสยง

การประเมนโดยบคคลทสาม

กฎหมาย จรรยาบรรณวชาชพ หลกคณธรรมจรยธรรม

วฒนธรรมและคานยมทางสงคม

การสรางการบรหารจดการทด (Good Governance) หมายถง ประการแรก

การมงเนนความรบผดชอบตอสาธารณะ (Accountability) สอง มความโปรงใส

ในการดำเนนงาน (Transparency) ซงรวมถงการทสาธารณชนสามารถเขาถงขอมล

ตางๆ ได40 สาม การมหลกการทแนนอน/คงเสนคงวาและเปนธรรมเพอใหประชาชน

40 การเปดเผยขอมลขาวสารในแงของการปองกนผลประโยชนทบซอน ไดแก ขอมลเกยวกบการแตงตงกรรมการในหนวยงานรฐ ขอมลเกยวกบประวตการทำงานและธรกจของกรรมการ รายงานเกยวกบกระบวนการทำงาน (โปรดดใน “Conflict of Interest ในสงคมไทย”, ประชาชาตธรกจ, วนท 7 กรกฎาคม 2546: 2.) นอกจากน วทยากร เชยงกล ยงเสนอแนะใหหนวยงานภาครฐมการเปดเผยขอมลดานงบประมาณและการใชจาย รวมทงการทำสญญาจางตางๆ ใหประชาชนรบรและเขาถงขอมลไดงาย (อางจากวทยากร เชยงกล “แนวทางแกไขปญหาการทจรตคอรรปชนและผลประโยชน ทบซอน”, สยามธรกจ, วนท 2 ธนวาคม 2549.)

ผลประโยชนทบซอน : แนวคดและแนวทางการปองกนแกไข

สมศกด สามคคธรรม

51

เกดความมนใจ (predictability) ซงหมายความวากฎเกณฑตางๆ จะตองใชบงคบ

กบทกคนอยางเทาเทยมกน/ไมลำเอยง/ไมเลอกปฏบต และไมเปลยนแปลงบอยๆ จน

กอใหเกดความสบสน และประการสดทายคอ การมสวนรวมของประชาชน (Public

Participation) หมายความวาผบรหารระดบสงจะตองเคารพในความคดเหนของสมาชก

องคกร กลาวคอ ในการตดสนใจดานนโยบายนน จะตองเปดรบฟงความคดเหน

และใหสมาชกขององคกรมสวนรวมในการตดสนใจ

ควบคไปกบการสรางระบบการบรหารจดการทดกคอ ประการแรก การปรบปรง

กฎหมายใหทนสมย ชดเจน ครอบคลม และสามารถตามกระแสการเปลยนแปลง

ทางเศรษฐกจ การเมอง สงคม และวฒนธรรมไดทน

ประการตอมา การปฎรปองคกรอสระเพอการตรวจสอบและปราบปรามผล

ประโยชนทบซอนใหมการดำเนนงานทมประสทธภาพ มกระบวนการสรรหาและ

คดเลอกคณะกรรมการทเปนอสระ ไมถกแทรกแซงจากการเมอง และเปนผทมความร

ความสามารถอยางแทจรง

ประการตอมา กำหนดหลกเกณฑดานจรยธรรมคณธรรม (Codes of ethics)

รวมทงจรรยาบรรณทางวชาชพตางๆ เพอเปนแนวทางอนชดเจนในการชนำพฤตกรรม

ไปในทศทางทถกตอง กำหนดบทลงโทษผประพฤตผดจรรยาบรรณทางวชาชพ

อนกอใหเกดการยกระดบมาตรฐานทางคณธรรมจรยธรรมของกลมวชาชพใหสงขน

ประการสดทาย สงเสรมภาคประชาสงคมใหเขมแขง เปนองคกรแบบเปด

สมครใจในการรบสมาชก มความเปนอสระในการดำเนนงาน และมจตสำนกทเสยสละ

ในการทำงานเพอผลประโยชนของสวนรวม องคกรภาคประชาสงคมเหลานจะม

บทบาทสำคญในการเคลอนไหวเพอการมสวนรวมและตรวจสอบการดำเนนงาน

ของภาคสาธารณะใหปลอดจากผลประโยชนทบซอนไดอยางแทจรง

6. มาตรการขบเคลอนเพอการปองกนผลประโยชนทบซอน

สำหรบมาตรการขบเคลอนเพอการปองกนผลประโยชนทบซอน มดงน

ประการแรก การกำหนดหลกเกณฑทางจรยธรรม (Codes of ethics)41

41 Wikipedia Conflict of Interest, 2007.

52ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

เพอใหเกดความชดเจนวาอะไรคอสงผด และอะไรคอสงถก มใหประชาชน

เกดความสบสน เหนผดเปนชอบ หรอเหนกงจกรเปนดอกบว โดยจะตองนยาม

และกำหนดมาตรฐานการกระทำตางๆ ใหชดเจน ซงวธการกำหนดหลกเกณฑ

ทางจรยธรรมคณธรรมดงกลาวน สามารถกระทำไดโดยการสงเสรมใหผประกอบ

วชาชพมการรวมตวกนจดตงเปนสมาคม และสงเสรมใหสมาคมวชาชพตางๆ ม

การบญญตเกยวกบจรรยาบรรณทางวชาชพ หรอกำหนดแนวทางปฏบตเพอปองกน

มใหเกดปญหาผลประโยชนทบซอนในแตละวชาชพ เพอนยามใหหลกเกณฑทาง

จรยธรรมมความชดเจน42 สมาชกของแตละกลมวชาชพสามารถนำไปปฏบตได

พรอมกบมบทลงโทษสำหรบผทไมปฏบตตาม

ความชดเจนเกยวกบรายละเอยดของหลกเกณฑทางจรยธรรม หรอบรรทดฐาน

สำหรบกำกบความประพฤตของนกการเมอง ขาราชการ และผเชยวชาญดานตางๆ

เปนสงทมความสำคญอยางยง เพราะหลกเกณฑทางจรยธรรมตางๆ เหลานเปนแนวทาง

ชแนะวาบคคลทมตำแหนงหนาททางดานสาธารณะนนควรจะมความประพฤตอยางไร

อะไรทถอเปนพฤตกรรมทควรหลกเลยงเนองจากเปนปญหาผลประโยชนทบซอน

เปดโอกาสใหมการอภปรายถกเถยงและสรางเปนขอตกลงรวมเกยวกบหลกเกณฑ

ทางจรยธรรมทพงปฏบต

ประการทสอง การถายทอด/ปลกฝงหลกเกณฑทางจรยธรรมคณธรรมส

สมาชกของสงคม โดยผานสอมวลชน หรอการบรรจในหลกสตรการศกษาใน

42 โดยทวไปแลว หลกเกณฑทางจรยธรรมคณธรรมมรายละเอยดไมชดเจน และแตละกลมวชาชพตางมรายละเอยด แตกตางกน เมอเปนเชนน องคกรวชาชพของแตละสมาคม (หรอแตละหนวยงาน) ควรจะมการถกเถยงกนเพอ แลกเปลยน ความคดเหนกนระหวางสมาชกภายในองคกรหรอภายในชมชน วาพฤตกรรมแบบใดมความเหมาะสม และพฤตกรรมแบบใดมความไมเหมาะสม เปนตน โดยจะตองมการถกเถยงในรายละเอยดแยกยอยของการกระทำดานตางๆ เพอกอใหเกดขอสรป ทชดเจน เชน การรบสงของจากประชาชนของตำรวจจราจร สามารถนำมาตงเปนประเดนในการถกเถยงในรปของการทำ Workshops เพอใหเกดขอสรปทมความชดเจนและบคลากรเขาใจรวมกนได กลาวคอ เมอประชาชนนำของขวญมามอบใหแกตำรวจจราจร ในโอกาสตางๆ จะถอวามความเหมาะสมหรอไมทตำรวจจราจรจะรบของขวญจากประชาชน ซงกรณตางๆ มดงตอไปน กรณทหนง คนขบรถมอบเงนจำนวน 2,000 บาทใหแกตำรวจเมอตอนทถกกกตวเนองจากขบรถผดกฎจราจร กรณทสอง คนขบรถบรรทกยนเครองดมกระทงแดงใหแกตำรวจจำนวน 6 ขวด เมอตำรวจขอตรวจรถ โดยคนขบตระหนกดวา รถของตนบรรทกนำหนกเกน กรณทสาม ประชาชนนำเหลามาใหแกตำรวจจราจรหนงขวดเปนรางวล เพราะเหนวาเปนผททำงานดวยความขยนขนแขงและอดทน กรณทส ประชนชนนำสรอยคอทองคำหนกสองบาทมาใหแกตำรวจในโอกาสวนขนปใหมเพอเปนกำลงขวญในการทำงาน กรณทหา ประชาชนนำขาวกลองมาใหตำรวจจราจรทาน เพราะเหนวาตำรวจผนนยนโบกรถมาตลอดทงวนดวยความเหนดเหนอย กรณทหก ไมวากรณใดๆ กตาม ตำรวจจราจรไมสามารถรบสงของจากประชาชนไดเลย”

ผลประโยชนทบซอน : แนวคดและแนวทางการปองกนแกไข

สมศกด สามคคธรรม

53

โรงเรยน เพอใหมกระบวนการเรยนการสอนในชนเรยน การจดอบรมใหแกสมาชก

ของสมาคมวชาชพเพอเสรมสรางความรความเขาใจ การอภปรายถกเถยงเพอกอ

ใหเกดความกระจางในประเดนทคลมเครอ/นาสงสย มาตรการดงกลาวนถอเปนการ

ถายทอด/ปลกฝงสมาชกของสงคมโดยผานชองทางตางๆ อนจะทำใหสมาชกของ

สงคมเกดความตระหนกถงความสำคญของปญหาผลประโยชนทบซอน รสกผดชอบ

ชวด ตลอดจนสามารถยบยงตนเองและหามปรามผอนมใหกระทำการอนเปนผล

ประโยชนทบซอนได สมาชกไมสามารถอางไดอกตอไปวาตนทำผดเพราะไมทราบ43

ทสำคญไมนอยไปกวากนกคอ การกำหนดบทลงโทษสำหรบผทมความผดเกยวกบวนย

(เชน กำหนดบทลงโทษทนายความทมความผดในการรบเปนทปรกษาคดหรอขน

วาความใหแกฝายตรงขาม มใหขนวาความในศาลเปนระยะเวลาหนง) การกำหนด

บทลงโทษทชดเจนดงกลาวกจะชวยลดปญหาผลประโยชนทบซอน หรอพฤตกรรม

ทไมเหมาะสม/ไมสามารถยอมรบไดใหนอยลง

ประการทสาม เสรมสรางความเขมแขงของภาคประชาสงคม (Strengthening

the arena of civil society) โดยการสนบสนนใหประชาชนมสทธเสรภาพ มจต

สำนกทางการเมอง อนจะนำไปสการรวมตวกนจดตงองคกรแบบสมครใจอยางอสระ

สำหรบดำเนนกจกรรมเพอสวนรวม รวมทงสงเสรมสอสารมวลชนทเปนอสระใน

การดำเนนงาน ทงสอวทย โทรทศน และหนงสอพมพ ตางมบคลากรทมความร

ความสามารถมจตสำนกทเสยสละเพอสวนรวม และมการจดตงเปนองคกรทเขมแขง

ซงภาคประชาสงคมทมอำนาจตอรองสงดงกลาวน จะสามารถถวงดล อำนาจและ

ตรวจสอบการดำเนนงานของนกการเมองและเจาหนาทรฐระดบสงไดอยางม

ประสทธภาพ44 อนจะสามารถยบยงปญหาผลประโยชนทบซอนของนกการเมอง และ

ขาราชการระดบสงใหนอยลงได

44 นธ กลาวไวอยางน “การตอสกบคอรรปชนทคนในสงคมประชาธปไตยจะตองเผชญตอไปในภายภาคหนานน... สงทสำคญ กวาคอการบงคบใชมาตรฐานโดยภาคประชาชน หรอสงคมตองเขาไปมบทบาทตรวจสอบ โวยวาย คดคาน ถลม อยางเขมแขง เอง ไมอยางนน ป.ป.ช. ศาลรฐธรรมนญ พรคคฝายคาน หรอแมแตสอ...กไรนำยา การผนกกำลงของประชาชนในสงคมเพอตอตานการคอรรปชนจงเปนนมตอนด แสดงวาสงคมเรมขยบเขยอนแลว” (อางจากนธ เอยวศรวงศ “วฒนธรรมคอรรปชน” มตชนสดสปดาห, วนท 21 ตลาคม 2548:33.) 43 ในทสมมนาของสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (ทดอารไอ) เมอป 2546 มความเหนวา ปญหาผลประโยชนทบซอน ประการหนงในสงคมไทยกคอ ผลประโยชนทบซอนในบางกรณคนไทยยงไมทราบวาเปนผลประโยชนทบซอน ในขณะทผลประโยชนทบซอนในบางกรณคนไทยใหการยอมรบได โดยยงมองไมออกวาเปนปญหา โปรดดเพมเตมใน “Conflict of Interest ในสงคมไทย”, ประชาชาตธรกจ, วนท 7 กรกฎาคม 2546: 2.

54ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ประการทส การปรบปรงกฎหมาย รวมทงแกไขระเบยบขอบงคบตางๆ ของ

หนวยงาน เพอใหบทบญญตทางกฎหมายใหการนยามและตกรอบความผดอนเกด

จากผลประโยชนทบซอนไวอยางชดเจน มความครอบคลม การแกไขขอกฎหมาย

และการบงคบใชจะตองมใหเกดความลกลน ปดชองโหวของกฎหมาย ปรบปรง

แนวทางและกระบวนการวนจฉยคดใหเกดความเปนธรรมแกทกฝายใหมากทสด

รวมทงบทลงโทษในกฎหมายตางๆ ใหเปนไปในแนวทางเดยวกน45

ประการทหา การปฏรปองคกรอสระททำหนาทปองกนและปราบปราม

ผลประโยชนทบซอน เชน คณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาต

คณะกรรมการปองกนและปราบปรามการฟอกเงน คณะกรรมการตรวจเงนแผนดน

คณะกรรมการสทธมนษยชนแหงชาต ศาลรฐธรรมนญ ศาลปกครอง และศาลยตธรรม

โดยจะตองปฏรปองคกรเหลานใหมประสทธภาพในการทำงาน มบคลากรทมความร

ความสามารถและมคณธรรมในการทำงาน มงบประมาณ วสดอปกรณทเพยงพอ46

มกระบวนการสรรหาและแตงตงกรรมการทเปนอสระไมถกแทรกแซงทางการเมอง

มความเปนกลาง มกฎกตกากำกบการทำงานทชดเจน มเปาหมายในการทำงานท

สามารถวดและประเมนผลได และมระบบการบรหารจดการทมประสทธภาพ47

45 “Conflict of Interest ในสงคมไทย”, ประชาชาตธรกจ, วนท 7 กรกฎาคม 2546: 2. 46 ตวอยางเชน คณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาต (ป.ป.ช.) ซงพบวา มคดคางอยนบหมนคด ในขณะทมบคลากรและงบประมาณจำนวนนอย จนไมสามารถดำเนนงานพจารณาคดไดทน แตปรากฎวากระบวนการแกไขปญหาการดำเนนงานของ ป.ป.ช. กลบลาชา ทาง ป.ป.ช.จงแกไขปญหาโดยการเลอกดำเนนคดเฉพาะคดทสำคญเทานน ซงแทจรงแลวปญหาดงกลาวนควรจะไดรบการแกไขอยางจรงจงและโดยเรว 47 นอกจากน วทยากร เชยงกล ยงเสนอใหมการจดตงองคกรอสระเพมเตม เชน องคกรอสระขอมลขาวสาร องคกรอสระคมครองผบรโภค องคกรอสระสภาพแวดลอมแหงชาต องคกรอสระเพอความโปรงใส (อางจากวทยากร เชยงกล “เปดวจย ผลประโยชนทบซอน ทำเศรษฐกจ-สงคมออนแอวกฤต”, มตชนรายวน, วนท 2 สงหาคม 2549.) นอกจากน วทยากร เชยงกล ยงเสนอใหปรบปรงประสทธภาพการทำงานขององคกรอสระทมอยแลว เชน การเพมจำนวน และพฒนากำลงคนและงบประมาณของคณะกรรมการปองกนและปราบปรามการทจรตแหงชาต สำนกงานการตรวจเงนแผนดน และผตรวจการแผนดนของรฐสภา เปนตน (โปรดดเพมเตมใน วทยากร เชยงกล “แนวทางแกไขปญหาการทจรตคอรรปชนและผลประโยชนทบซอน”, สยามธรกจ, วนท 2 ธนวาคม 2549.

ผลประโยชนทบซอน : แนวคดและแนวทางการปองกนแกไข

สมศกด สามคคธรรม

55

บรรณานกรม ไชยรตน เจรญสนโอฬาร “ทฤษฎองคการกบพฤตกรรมของนกเปดโปง” รฐศาสตร

การบรหารรฐกจ ทฤษฎ: หนงทศวรรษรฐศาสตรแนววพากษ, มหาวทยาลยเกรก,

2540.

นธ เอยวศรวงศ “วฒนธรรมคอรรปชน” มตชนสดสปดาห, วนท 21 ตลาคม 2548.

นวลนอย ตรรตน และคณะ รายงานวจย ชดโครงการวจย ตดตาม และประเมนผล

บงคบใชรฐธรรมนญ เรองการตรวจสอบการทจรตของผดำรงตำแหนงตางๆ,

กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547.

นวลนอย ตรรตน “ภาคประชาชนกบการตรวจสอบคอรรปชน”, สยามธรกจ, วนท 6

พฤศจกายน 2549.

ผาสก พงษไพจตร “การทบซอนของผลประโยชน กบความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ”,

มตชนรายวน วนท 2 พฤศจกายน 2548: 6.

วทยากร เชยงกล “แนวทางแกไขปญหาทจรตคอรรปชนและผลประโยชนทบซอน”,

สยามธรกจ, วนท 2 ธนวาคม 2549.

วทยากร เชยงกล “เปดวจย ผลประโยชนทบซอน ทำเศรษฐกจ-สงคมออนแอวกฤต”,

มตชนรายวน, วนท 2 สงหาคม 2549.

วษณ บญมารตน “ผลประโยชนทบซอน (Conflict of Interest): ดาวเทยมไอพสตาร”,

ไทยโพสต, วนท 2 กนยายน 2548.

Association of American University Report on Individual and Institutional

Financial Conflict of Interest, http://www.aau.edu October, 2001.

BMJ Beyond Conflict of Interest: Transparency is the Key, http://www.bmj. com/

cgi/content/full/317/7154/291

Canadian Institutes of Health Research (CIHR) Conflict of Interest Policy, http://72.

14.235.104/search?q=cache:iYYkju6Ls-IJ:www.cihr-irsc.gc.ca/e/190.

McDonald, Michael Ethics and Conflict of Interest, The W. Maurice Young

Centre for Applied Ethics, The University of British Columbia, http://www.

ethics.ubc.ca/people/mcdonald/conflict.htm

56ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

Nophakhun Limsamarnphun “Tackling the Policy Corruption of the Thaksin

Regime”, The Nation, 5th November, 2006.

Nophakhun Limsamarnphun “Draft Charter Closes Loopholes for Graft, Conflict

of Interest”, The Nation, 22nd April, 2007.

Office of General Counsel, California State University Conflict of Interest Handbook,

http://72.14.235.104/search?q=cache:Goz9aaH5uPgJ:www.calstate.

edu/gc/D

Stanford University Conflict of Commitment and Interest for Academic Staff,

http://72.14.235.104/search?q=cache:BjlCZIOt2CMJ:www.stanford.

edu/dept/

State of California A Guide to the Political Reform Act of 1974 California’s

Conflict of Interest, Law for Public Officials, http://www/ucop/edu/

ucophome/policies/bfb/bus78. htm/

University of Tasmania Avoiding Conflicts of Interest, http://72.14.235.104/

search?q=cache:GsJ2-wraMAwJ:www/utas.edu/au/polic

Wikipedia Conflict of Interest, http://en.wikipedia.org/w/index.php?

title=Conflict_of_interest&printable=yes

บทท 3

เชษฐา พวงหตถ

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ? Developing countries: Democracy or Dictatorship?

58ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

บทคดยอ

ประเทศกำลงพฒนาทงหลายมการพฒนาทางเศรษฐกจและมความทนสมยทาง

สงคมนอยกวาประเทศประชาธปไตยเสรนยมตะวนตก ชาตเหลานสวนใหญนอกจาก

จะยากจนมอตราการเตบโตของประชากรสงตองพงพงภาคเกษตรกรรมแลวชาต

เหลานยงมความแตกตางหลากหลายอยางมากภายในสงคม มรดกทางประวตศาสตร

โดยเฉพาะอยางยงลทธอาณานคมของยโรปไดทำใหเกดความไมพอใจทางการเมอง

ในกลมประเทศยากจนฝายใตทมตอกลมประเทศรำรวยฝายเหนอ อนเนองมาจาก

แผนททางการเมองทเปนมรดกของลทธอาณานคมททำใหอาณาบรเวณของประเทศ

เหลานไมไดเปนไปตามความเปนจรงของความแตกตางทางดานชาตพนธ ศาสนา

และความเปนเผาชนของคนพนถนแตอยางใด และนำไปสความไมมเสถยรภาพ

ทางการเมองอนไดแกการลกฮอของคนกลมตางๆ การกอกบฎ สงครามกลางเมอง

และการฆาลางเผาพนธการพฒนาการเมองจำเปนตองมผนำทมความสามารถใน

การสรางเอกภาพใหเกดขนในหมประชาชน (การสรางชาต) การทำใหสถาบนตางๆ

ทางการเมองตอบสนองความตองการของประชาชน (การสรางรฐ) การสนบสนน

ใหพลเมองมสวนรวมทางการเมอง และการสรางหลกประกนในเรองของการกระจาย

* เอกสารชนนเปนการเรยบเรยงและปรบปรงเพมเตมจากเอกสารอานประกอบการบรรยายวชา435278Politics&GovernmentofDevelopingCountriesประจำภาคการศกษา1/2550ภาควชาสงคมศาสตรคณะอกษรศาสตรมหาวทยาลยศลปากร

**อาจารยประจำภาควชาสงคมศาสตรคณะอกษรศาสตรมหาวทยาลยศลปากรพระราชวงสนามจนทรนครปฐม

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?*

Developing countries: Democracy or Dictatorship?เชษฐา พวงหตถ **

3∫∑∑’Ë

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 59

ความมงคงอำนาจและทรพยสนอยางเพยงพอทสำคญกคอการพฒนาการเมอง

จำเปนตองมรฐบาลทสามารถปกครองไดอยางมประสทธภาพ และสามารถถายโอน

อำนาจการเมองกนอยางราบรน ปกตแลว การพฒนาการเมองยงตองมขบวนการ

ทมงสการมรฐบาลทเปนประชาธปไตยดวยประชาธปไตยในประเทศกำลงพฒนา

มความสมพนธกบการปรากฏตวและการกระจายของเงอนไขบางอยางทางเศรษฐกจ

การเมองสงคมและทศนคตในการดำเนนการปฏรปประชาธปไตยนนไมวาจะเปน

ชาตใดๆกตามจะตองเรมตนจากถาไมเปนการปฏรปทางดานการเมองกเปนการปฏรป

ทางดานเศรษฐกจกอนแตยทธศาสตรทเนนดานเศรษฐกจกอนเปนอนดบแรกนาจะ

สรางความหวงในความสำเรจมากกวาชาตกำลงพฒนาหลายชาตไดนำเอายทธศาสตร

ทใหความสำคญกบการปฏรปประชาธปไตยเปนอนดบแรกมาใชในชวงไมกทศวรรษ

ทผานมา ทวาแนวโนมทตามมากลบกลายเปนตรงกนขาม การพฒนาเปนพนธกจ

ทตองใชความพยายามอยางมาก ชาตกำลงพฒนาทงหลายไดถกทำใหเกดแรง

จงใจในการดำเนนโครงการพฒนาทามกลางปญหาทางดานเศรษฐกจ ความขดแยง

รนแรงทางการเมอง และการคาดหวงทเพมสงขนของคนในสงคม อยางไรกด

ในกระบวนการดงกลาวประเทศเหลานตองเผชญกบอปสรรคสำคญทขดขวางการ

พฒนาในทางสงคมประชากรมกจะมความแตกแยกกนในแงจตวทยาปจเจกบคคล

ทงหลายยงคงยดตดอยางมากกบจารตประเพณและมกตอตานการเปลยนแปลง

ในมตเศรษฐกจปญหาทเกดขนมตงแตเงอนไขทางการคาทเสยเปรยบ หนตางชาต

ทนบวนมแตเพมสงขนไปจนถงการเพมขนของจำนวนประชากรอยางรวดเรวเทคโนโลย

ทอยในระดบตำมากปญหาการถอครองทดนทมมาตงแตอดตและสภาพแวดลอม

ทไมเอออำนวยเมอบรรดาผนำไมสามารถตอบสนองขอเรยกรองทเกดขนจากการ

พฒนาทงทางดานสงคมเศรษฐกจและการเมองไดสำเรจการพฒนากลมเหลวและ

การแตกแยกภายในชาตกเกดขนตามมาบางสงคมในขณะนกำลงเสอมโทรมผพงและ

แตกแยกมากกวาทจะพฒนาการพฒนาทลำหนาไปอยางมากกเปนปญหาอยางหนง

ทมผลกระทบตอสงคมตางๆในตะวนตกขอถกเถยงเกยวกบเรองการพฒนาในปจจบน

มแนวโนมทจะสรางความเชอมนในความนาพงปรารถนาของการพฒนาขนมา อยางไร

กด ฐานคตนกไดถกทาทายจากกระแสความคดทชใหเหนถงปญหามากมายทเกดขน

ในสงคมยคหลงอตสาหกรรม

60ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

abstract Developingcountriesarelessdevelopedeconomicallyandlessmodernized

sociallythanWesternliberaldemocracies.Althoughmostdevelopingcountries

arepoor,havehighpopulationgrowth,andrelyonagriculture,thesenationsare

highlydiverse.Thehistorical legacyofdevelopingnations–especiallyEuropean

colonialism-has led topolitical resentment in thepoorSouthagainst therich

North.Partofthelegacyisapoliticalmapthatmakeslittlesense:bordersthat

donotreflectindigenousethnic,religious,andtribalpatternsandtherebyhave

fosteredpoliticalinstability,includingriots,rebellions,civilwars,andeven

genocide. Political development requires that leaders effectively unify the

population(nationbuilding),provideforgovernmentinstitutionsthatrespond

topeople’sneeds (statebuilding), encourage citizenparticipation, and ensure

anadequatedistributionofwealth,power,andproperty.Specifically,political

development requires a government that can govern effectively and transfer

politicalpowersmoothly.Usually,politicaldevelopmentalsoassumesmovement

toward democratic government. Democracy in developing countries correlates

withtheexistenceanddistributionofcertainidentifiableeconomic,political,

social,andattitudinalvariables.Toinstitutereforms,anationmaystartwith

eitherpoliticaloreconomicreforms,butaneconomy-firststrategyprovides

themorelikelyprospectforsuccess.Manydevelopingnationshaveadopted

democraticreformsinrecentdecades,butthistrendisreversible.Development

isanarduoustask.Developingnationsaremotivatedtoundertakedevelopment

programsbyeconomichardships,politicalrivalries,andrisingexpectations;

however, in the process, they encounter significant barriers. Socially,

populations are often fragmented. Psychologically, individuals are heavily

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 61

dependentontraditionalandfrequentlyopposechange.Economically,theproblems

rangefromunfavorabletermsoftradeandhighforeigndebttorapidpopulation

growth, a low level of technology, entrenched land tenure problems, and

environmentaldifficulties.Whenleaderscannotsuccessfullymeetthesocial,

economic,andpoliticaldemandsofdevelopment,developmentfailsandnations

disintegrate. Some societies decay and disintegrate rather than develop.

OverdevelopmentisaproblemafflictingmanyWesternsocieties.Contemporary

discussionsofdevelopmenttendtoassumeitsdesirability.Thisassumption,

however,canbedisputed,byputtingtomanypostindustrialproblems.

62ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

บทนำ

กอนศตวรรษท 20 สหรฐอเมรกาปรากฏตวทงในฐานะรฐ-ชาตสมยใหม

และมหาอำนาจ การมตำแหนงแหงททางภมศาสตรทแยกออกไปตางหาก การม

ประชากรของประเทศทมพลงสรางสรรค การมทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณ

รวมตลอดถงการมอาณาบรเวณทกวางขวาง ทงหมดนลวนเออตอการพฒนาสำหรบ

สหรฐในฐานะประเทศเกดใหม การมผสรางบานแปงเมองทชาญฉลาดชวยทำให

สหรฐสามารถกาวผงาดขนสการเปนผนำของโลก ในทางเศรษฐกจ สหรฐอเมรกา

มความมงคง เปนประเทศอตสาหกรรมทมความกาวหนาทางดานวทยาศาสตร

เทคโนโลยในทางสงคมคนอเมรกนลวนไดรบผลพวงจากความมงคงอยางเทาเทยมกน

พวกเขาไดรบการศกษาในระดบสง พวกเขามความรสกผกพนกบสงคมทพวกเขา

อาศยอย ในทางการเมองระบบการเมองการปกครองของสหรฐไดลงหลกปกฐาน

อยางมนคง มการสบทอดอำนาจอยางสนต และสามารถสรางหลกประกนในดาน

บรการสาธารณะและความมนคงปลอดภยใหกบพลเมองอเมรกนทกคน

ในทางตรงกนขาม บรรดา ‘ชาตกำลงพฒนา’ (developing nations)1 [ซงม

ชอเรยกอนๆวา ประเทศทพฒนานอย (less developed countries), ชาตทกำลง

สรางความทนสมย(modernizingnations)หรอรฐ-ชาตในโลกทสาม2(ThirdWorld

nation-states)] ไมไดมเงอนไขสำหรบการพฒนาดงกลาวขางตน ผลของความลมเหลว

ดงกลาวสรางความทกขยากใหกบประเทศเหลานอนไดแก ความยากจนเรอรง

ความขดแยงดานชาตพนธ ศาสนาหรอระหวางเผาชนตางๆอยางรนแรงอตรา

การไมรหนงสอทแผขยายมากขน ความระสำระสายทางการเมอง และความ

1 developingnations/ชาตหรอประเทศกำลงพฒนาเปนคำทใชเรยกชอประเทศใดๆกตามทไมสามารถกาวขนสระดบของความมงคงทางเศรษฐกจและเสถยรภาพทางการเมองแบบเดยวกบทเกดขนในอเมรกาเหนอยโรปตะวนตกออสเตรเลยนวซแลนด และในบางสวนของเอเชย [โดยเฉพาะญปน เกาหลใต ไตหวน และสงคโปร] โดยทวไปแลว หมายรวมถงบรรดาประเทศทมสดสวนของจำนวนประชากรตอทดนทำกนตอการมงานทำและปจจยอนๆ [ไดแกกรรมสทธสวนตวในทรพยสนโดยเฉพาะทนโครงสรางพนฐานทางเศรษฐกจการศกษาเปนตน]ไมเหมาะสมและไมมเสถยรภาพทางการเมองการบรการสาธารณะ และความปลอดภยสวนบคคล ประเทศกำลงพฒนาเหลานสวนใหญมกตงอยในแอฟรกา เอเชยตะวนออกกลาง และลาตนอเมรกา โดยประเทศเหลานมอตราการวางงานในระดบสง ความยากจนและการขาดแคลนอาหารทแผกระจายไปทว โอกาสจำกดในการเขาถงการศกษา การดแลสขภาพอนามย รวมถงการคอรปชนในวงราชการและความไมเทาเทยมกนทางสงคมเปนเรองปกตในประเทศเหลาน

2 โลกทสาม/theThirdWorldเปนคำทใชเรยกรวมๆชาตกำลงพฒนาในเอเชยแอฟรกาลาตนอเมรกาซงประเทศเหลานสวนใหญเคยเปนอาณานคมของยโรปชาตตางๆในโลกทสามมลกษณะยากจนและมจำนวนประชากรหนาแนนอยางมาก

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 63

แตกแยกระหวางชนชนปจจบนชาตตางๆในแอฟรกาเอเชยและลาตนอเมรกา

สามารถบรรลถงความมงคงและความมเสถยรภาพในระดบหนงเชนเดยวกบทเกดขน

ในประเทศตางๆทพฒนาแลวในยโรป ในออสเตรเลยนวซแลนด และญปน รวม

ตลอดถงสหรฐและแคนาดา รฐตางๆทไดชอวากำลงพฒนาตางประสบกบปญหา

อยางมากบนเสนทางของการเรงรดพฒนาพฒนาทางการเมอง เศรษฐกจและสงคม

อยางเตมทในหลายๆกรณทเลวรายเศรษฐกจของประเทศเหลานเผชญภาวะวกฤต

รฐบาลไรประสทธภาพในการแกปญหา สงคมแตกสลายออกเปนเสยงๆ และ

ประชาชนตางหมตางเหลามงหนาเขาประหตประหารกนในสภาพไมตางไปจาก

สงครามกลางเมองทนกปรชญาการเมองชาวองกฤษในศตวรรษท 17 ชอ โธมส

ฮอบส(ThomasHobbes)ไดบรรยายความในงานเขยนของเขาวาเปน‘สงครามท

ทกๆคนกระทำกบทกๆคน’[awarofeverymanagainsteveryman]สภาวะดง

กลาวนไดกลายเปนความจรงขนมาแลวในดนแดนตางๆอยางเชนยโกสลาเวยในอดต

อฟกานสถาน และแอฟรกาบางสวนไดแกโซมาเลย (Somanlia) รวนดา (Rwanda)

คองโก (Congo) และเซยรา เลโอน (Sierra Leone) การทจะเขาใจสงททาทาย

ประเทศโลกทสามไดมากขน เราจำเปนตองพจารณาบรบททางการเมองในดนแดน

ทเรยกวาโลกทสาม

การจดประเภทใหกบประเทศกำลงพฒนา

คนทวไปมกจะชอบใชคำงายๆหรอคำทยอดฮตตดตลาดเพอความสะดวก

สบายในการสนทนากนในชวตประจำวน ทงๆทหลายตอหลายครงคำเหลานน

ทำใหเกดความเขาใจผดตวอยางเชนกอนหนานไมนานชาตกำลงพฒนาทงหลาย

ถกเรยกชอวาประเทศ‘โลกทสาม’(ThirdWorld)คำๆนมาจากการจดประเภทท

ไดรบความนยมแพรหลายในชวงสงครามเยน (the Cold War) เมอโลกทหนง

(FirstWorld)ประกอบดวยประเทศทมการเมองแบบประชาธปไตยและมการเตบโต

ทางเศรษฐกจแบบอตสาหกรรมในอเมรกาเหนอ ยโรปตะวนตก และญปน สวนโลก

ทสองประกอบดวยประเทศคอมมวนสตอนไดแกสหภาพโซเวยตในอดตรฐทเคยเปน

บรวารของสหภาพโซเวยตในยโรปตอนกลางและยโรปตะวนออก รวมตลอดถงรฐ

64ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

คอมมวนสตทงหลายในเอเชยควบาและจนประเทศอนๆทเหลอไดถกจดใหอย

ในโลกทสาม(ThirdWorld)เนองจากประเทศเหลานไมไดเปนรฐทนนยมทมงคง

(ในตะวนตก) และไมไดเปนรฐคอมมวนสต (ในตะวนออก) อยางไรกตาม เมอ

สงครามเยนยตลงในปค.ศ.1989แนวศกษาทแบงโลกออกเปน‘สามโลก’(three

worlds)ไมสามารถใชไดอกตอไป

ในชวงระหวางสงครามเยน ชาตกำลงพฒนาทงหลายยงถกเรยกชออกอยางหนงวา

‘ฝายใต’ (the South)ซงสะทอนใหเหนความไมเทาเทยมกนอยางมากระหวางรฐ

ทพฒนาแลวทางดานอตสาหกรรมทมสภาพอากาศทเหมาะสม(ซกโลกเหนอ)และ

รฐทมการพฒนานอยมากในแถบภมอากาศแบบรอนและรอนชน (ซกโลกใต)

นกสงเกตการณบางคนเชอวาชาตทรำรวยทางฝายเหนอ(theNorth)ไดขดรดชาต

ทยากจนทางฝายใต(theSouth)โดยเฉพาะทางดานเศรษฐกจจนถงขนทพดไดวา

เปน ‘ความขดแยงระหวางฝายเหนอกบฝายใต’ (North-South conflict) อยางไรกด

การดงเอาชาตตางๆทกำลงพฒนาเขามาอยในประเภทเดยวกนนไมสามารถอธบาย

ลกษณะทแทจรงทครอบคลมไดทงหมดการแบงแยกความแตกตางตามความหมาย

ของคำไมเพยงแคเปนการดงรวมรฐยากจนในภมภาคตางๆใหมาอยรวมกนใน

กลมฝายใตเทานนแตยงดงเอาออสเตรเลยและนวซแลนดเขามารวมอยดวยทงๆ

ทในความเปนจรงนนเหนไดชดวาทงสองประเทศนอยในกลมเดยวกบประเทศ

ประชาธปไตยเสรนยมทมงคงในยโรปตะวนตก หากพจารณาในแงความมงคงของชาต

สถาบนทางการเมองและสถานะในระดบระหวางประเทศ ประเทศตางๆทมความ

แตกตางกนอยางซาอดอาระเบย แอฟรกาใต และบราซล ไมอาจจดใหอยในกลมใด

กลมหนงภายใตกระบวนทศนของการแบงเปนเหนอ-ใตนยงไมไดพดถงกรณของ

รฐอตสาหกรรมใหมในเอเชยอนประกอบดวยเกาหลใต ไตหวน ฮองกง [ซงปจจบน

เปนเขตปกครองแบบกงอสระของสาธารณรฐประชาชนจน]และสงคโปร

แลวมประเทศใดบางละทกำลงอยในกระบวนการของการพฒนาในปจจบน?

ประเทศตางๆลวนอยในขนตอนตางๆของการพฒนาหรอความผพงไดตลอดเวลา

ความหมายของคำวา‘ประเทศกำลงพฒนา’(developing countries) คงไมสามารถ

อธบายไดโดยไมใชเกณฑของตะวนตกเปนตวชวดความสำเรจทางเศรษฐกจ

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 65

และการเมอง อยางนอยทสดนกคอการใชวธการของตะวนตกในการมองการพฒนา

จากประสบการณของตะวนตกเอง และนกไมใชเรองของความผดพลาดหรอเลวราย

แตทเปนปญหาโตเถยงกนอยางรนแรงกเพราะมการนำเอาเกณฑดงกลาวนไปใช

กบวฒนธรรมทไมใชตะวนตก(non-Western)ในประเทศกำลงพฒนาทงหลายผคน

จำนวนมหาศาลไมไดมโอกาสในการเขาถงการศกษาการทำงานระบบสาธารณสข

หรอสงอนๆทดๆในชวตซงเปนสาระสำคญของภาวะสมย ใหม (modernity) ใน

ตะวนตก ยงไปกวานน ชาตตางๆสวนใหญกไมไดมรฐบาลทดนก ซงหมายถงรฐบาล

ทมความรบผดชอบ มเสถยรภาพ และ ‘สะอาด’ [แนนอนวานคอสงตรงขามกบ

การคอรปชน] กลาวโดยสรป เมอคนตะวนตกพดวาประเทศใดประเทศหนงกำลง

พฒนาสงทเขาหมายถงคงไมใชเรองของความทนสมย(modern)แตเพยงอยางเดยว

[มทกอยางเหมอนกบโลกทถกทำใหเปนตะวนตก (Westernized world)] คน

ตะวนตกคงตองการทจะบอกวาเมอ(ถา)ประเทศเหลานมการพฒนา ประเทศ

เหลานคงจะตองกระทำเหมอนกบทตะวนตกไดกระทำมาแลวใหมากขน [นนคอ

มสภาวะของความเปนเมอง (urbanized) มวธคดอยางมเหตผล (secularized) และ

เนนเรองของวตถ(materialistic)เทคโนโลยเปนหลก(technology-dependent)]

การทำความเขาใจประเทศกำลงพฒนา

เราไมอาจหาขอสรปงายๆมาอธบายเกยวกบชาตกำลงพฒนาทงหลายได

และกไมมวธการงายๆทจะนำมาใชจดประเภทประเทศตางๆทมจำนวนมากเกน

ครงหนงของประเทศทงหมดทตงอยบนผวพภพแหงนและมผคนอาศยอยมากกวา

60% ของจำนวนประชากรทงโลก3 จากการจดประเภทสวนใหญทใชกน ชาตตางๆ

จำนวนมากกวา115ชาตจากทงหมดประมาณ190ชาตบนโลกใบนสามารถถกจด

ประเภทใหเปนชาตกำลงพฒนาโดยจำนวนนเกอบ40%อยในแอฟรกาทางตอนใต

ของทะเลทรายซาฮารา(sub-SaharanAfrica)ประมาณ25%อยในลาตนอเมรกา

และทเหลออยในภมภาคเอเชยแปซฟกและโลกอาหรบ [ตะวนออกกลาง และแอฟรกา

ตอนเหนอ]จำนวนพอๆกนอนทจรงความหลากหลาย(diversity)เปนลกษณะ

3 นเปนวธการจดประเภททใกลเคยงความเปนจรงมากทสดแมวาไมวาจนจะถกพจารณาวาเปนชาตกำลงพฒนาหรอไมกตามเพราะตวเลขนไดนบรวมจนเขาไวดวย

66ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

สำคญทสดอยางหนงของบรรดาประเทศกำลงพฒนา บางประเทศมขนาดใหญโต

มโหฬารอยางกรณบราซลมพนทมากถง3ลานตารางไมล[มขนาดใหญกวาตวประเทศ

สหรฐอเมรกาเสยอก]และมประชากรจำนวนประมาณ160ลานคนประเทศอนเดย

มพนท1ลานตารางไมลและมจำนวนประชากรมากกวา1พนลานคน

ตรงกนขามเมอเทยบกบรฐตางๆทมดนแดนเปนเกาะอยางบารบาโดส

(Barbados) [มพนท 166 ตารางไมลและมจำนวนประชากร 252,000 คน] ใน

แถบแครบเบยน และครบาต (Kiribati) [มพนท 266 ตารางไมลและมจำนวน

ประชากร61,000คน]ในแปซฟกประเทศทเปนเกาะอยางนาอร(Nauru)อาจจะ

ชนะประกวดไดรางวลประเทศทม ‘ขนาดแคระ’ ทสด เพราะมประชากรแคเพยง

8,000คนอาศยอยบนเนอท8ตารางไมลนาอรอาจจะมขนาดเลกกจรงแตกไม

ไดเปนประเทศทยากจนเลย รายไดจากการสงออกแรฟอสฟอรสทำใหประชากร

บนเกาะแหงนมรายไดตอคนตอปสงถง20,000ยเอสดอลลาร

นาอรเปนกรณยกเวนของประเทศในโลกกำลงพฒนา–ความยากจนตางหาก

ทเปนกฎเศรษฐกจของประเทศกำลงพฒนาสวนใหญขนอยกบเกษตรกรรมเปนหลก

แตกมเพยงไมกประเทศอยางเชนรฐทรำรวยดวยนำมนบรเวณอาวเปอรเซย [บาหเรน

(Bahrain) คเวต (Kuwait) โอมาน (Oman) กาตาร (Qatar) ซาอดอาระเบย

(SaudiArabia) และสหรฐอาหรบเอมเรตส (theUnitedArabEmirates)]ทอาศย

ทรพยากรประเภทแรธาตเปนหลก

ชาตกำลงพฒนาเกอบทงหมด [ยกเวนเพยงไมกชาตเทานน] มอตราการเตบโต

ของประชากรมากทสดในโลก [จำนวนประชากรโลกกำลงเพมสงขนดวยอตราประมาณ

1.48% ตอป และอตราการเตบโตนจะเพมสงขนอกเทาตวใน 48 ปขางหนา]

การเพมขนอยางรวดเรวของจำนวนประชากรเปนการเพมภาระใหกบโครงสราง

ทางเศรษฐกจสงคมและการเมองอนเปนอปสรรคตอการพฒนา

การเปรยบเทยบมกจะทำใหเหนสงทไมคาดคดมากอนตวอยางเชนประชากร

ของประเทศเมกซโกกำลงเพมขนในอตราทใกลเคยงกบของอนเดย เอเชยซงเปน

ภมภาคของโลกทมประชากรหนาแนนทสด มประชากรจำนวนมากถง 60% ของ

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 67

ประชากรโลกทงหมดแตประมาณ18%ในจำนวนนเทานนทอาศยอยบนผนแผน

ดนใหญ นอกเหนอจากเอเชยแลว [และกรณยกเวนอยางเชนอยปตซงประชากร

สวนใหญอาศยรวมกนหนาแนนเฉพาะแถบลมแมนำไนล] ความหนาแนนของประชากร

ในประเทศกำลงพฒนาทงหลายอยในระดบทตำมาก ความหนาแนนของประชากร

โดยเฉลยในแอฟรกาอยท 24 คนตอหนงตารางไมลเทานน ซงตรงกนขามกบอนเดย

ซงมอตราความหนาแนนของประชากร 296 คนตอหนงตารางไมล และสงคโปร

ซงมอตราความหนาแนนของประชากร5,571คนตอหนงตารางไมล [อสราเอลม

อตราความหนาแนนของประชากรเกอบจะใกลเคยงกบอนเดย แตอสราเอลเปดรบ

ผอพยพใหเขามาตงถนฐานในดนแดนยดครองของตน] แมวาตวเลขเหลานยงไมได

พจารณาวาพนทสวนใดบางทมผคนอาศยอยจรงๆหรอการกระจายตวของประชากร

[ตวอยางเชนขนาดของความเปนเมอง] แตกสามารถตงขอสงเกตไดวาแอฟรกาม

จำนวนพนททเหมาะสมตอการเพาะปลกตอคนหนงคนมากกวาดนแดนทกำลง

พฒนาสวนอนๆของโลก อยางไรกด ในขณะเดยวกนอตราการเตบโตของประชากร

ในบรเวณตางๆของแอฟรกาแถบตอนใตของทะเลทรายซาฮารา4 [ไดแกโซมาเลย

(Somalia) อกานดา (Uganda) คองโก (Congo) ไนเจอร (Niger) องโกลา

(Angola)และบรกนาฟาโซ (BurkinaFaso)]อยในระดบสงทสดของโลกทนา

แปลกใจมากกคอ การเตบโตของประชากรอยางรวดเรวทสดของโลกอยในดนแดน

ยดครองของอสราเอลบรเวณเวสตแบงค(WastBank)และกาซา(Gaza)เยเมน

(Yemen)และอฟกานสถาน(Afghanistan)มอตราการเตบโตมากทสดอนดบสอง

และสามรองลงมาตามลำดบ โดยทวไปนน ประชากรของโลกอสลามและอาหรบ

กำลงมการเพมจำนวนในลกษณะทเรยกวา‘การระเบด’ของประชากรจำนวนของ

คนมสลมในดนแดนแอฟรกาตอนเหนอ ตะวนออกกลาง และอนภมภาคตอนใต

ของเอเชยมจำนวนเพมขนเกอบถง1.5ลานคนตามการประมาณการขณะน

ชาตกำลงพฒนาไมไดเปนพนทเพยงแหงเดยวเทานนทกำลงมการพฒนาทาง

สงคมเศรษฐกจและการเมองจรงๆแลวการพฒนา(development)และความผพง

4 Sub-Saharan Africa เปนคำทใชเรยกอาณาบรเวณของทวปแอฟรกาทตงอยทางตอนใตของทะเลทรายซาฮารา (Saharadesert)ประกอบดวยประเทศตางๆทอยบนตวทวป42ประเทศและประเทศทเปนเกาะอก6ประเทศดรายละเอยดไดในhttp://en.wikipedia.org/wiki/Sub-Saharan_Africa

68ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

(decay)เปนสงทเกดขนอยางถาวรตอเนองในทกๆแหงในโลก–หมายความวา

สงคมตางๆมทงทกำลงรงเรองและกำลงตกตำไมมสงคมใดทมลกษณะหยดนง(static)

กระนนการพฒนากไมไดเกดขนอยางเสมอหนากน บางชาตอยางเชนอฟกานสถาน

(Afghanistan) บงคลาเทศ (Bangladesh) บรนด (Burundi) ชาด (Chad) คองโก

(Congo) เอรเทรย (Eritrea) เอธโอเปย (Ethiopia) กน-บซโซ (Guinea-Bissau)

มาล(Mali)มาลาว(Malawi)เมยนมาร(Myanmar)รวนดา(Rwanda)เซยรา

เลโอน (Sierra Leone) และซดาน (Sudan) มความยากจนอยางสดๆและความ

ทกขยากแผซานไปถวนทวทงสงคม [ขอใหสงเกตใหดวามประเทศท ‘ยากจนทสด

ในบรรดาประเทศทยากจนดวยกน’ จำนวนกประเทศทตงอยในดนแดนสวนใหญ

ของทวปแอฟรกาโดยเฉพาะทางตอนใตของทะเลทรายซาฮารา] ความไมเทาเทยม

กนในระดบโลกเชนนเปนสาเหตของความขดแยงและความรนแรง รวมตลอดถง

เปนประเดนทางดานศลธรรมทสำคญมากประเดนหนงในบรรดาประเดนปญหา

หลกๆทเกดขนในโลกใบน

ทำไมประเทศเหลานถงไดยากจนขนแคน? ประเทศเหลานขาดแคลนทรพยากร

จรงๆหรอ? ธรรมชาตกำลงเลนตลกกบชะตากรรมของประเทศเหลาน? หรอวา

ตะวนตก[ลทธอาณานคม(colonialism)5และลทธอาณานคมรปแบบใหม(neo-

colonialism)]ตางหากทควรถกประณามวาเปนตวการหลก?เราคงตองนำเอาคำถาม

เหลานมาพจารณากนอยางจรงจงเพอหาคำตอบ

มรดกของลทธอาณานคม

มเพยง 23 ประเทศจากจำนวนสมาชกประเทศทงหมดของUN ในขณะนท

ไดรบเอกราชในปค.ศ.1800และในจำนวนนมากกวาครงหนงเปนรฐทตงอยในยโรป

ยกเวนอฟกานสถานจน เอธโอเปยญปนอหราน เนปาล โอมานรสเซย ไทยตรก

และสหรฐอเมรกาไมไดอยในรายชอดงกลาว6 หลงจากนนเปนตนมาจำนวนรฐทไดรบ

5 Colonialism คอนโยบายในการแสวงหาทางครอบงำกจการทางเศรษฐกจและการเมองของดนแดนทดอยพฒนาหรอประเทศทออนแอกวาอาจเรยกอกอยางไดวาimperialism

6 JohnAllen,StudentAtlasofWorldPolitics(Guilford,Conn.:DushkinPublishing,1994),p.17ประเทศไทยในตอนนนยงใชชอเดมวาสยาม(Siam)และอหรานยงใชชอเกาวาเปอรเซย(Persia)

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 69

เอกราชมจำนวนเพมขนถงมากกวา 8 เทา สงครามโลกครงทสอง (1945-49)

เปนจดเปลยนทสำคญเนองจากมการถอนรอความเปนจกรวรรดลาเมองขนของ

ยโรปอยางรวดเรว ประเทศตางๆจำนวนมากกวาสองในสามเทาทมอยในขณะนลวน

เกดขนในชวงเวลาทผานมาไมนานนและเกอบทงหมดเปนประเทศกำลงพฒนา

การแตกสลายของสหภาพโซเวยตนำไปสการสถาปนารฐเอกราชเกดใหม

จำนวนมากในยโรปตะวนออกในทรานสคอเคเชยและในเอเชยกลางคลนลกทสอง

ของการปรากฏตวของรฐเกดใหมเกดขนพรอมๆกบการแตกสลายหรอการแตกแยก

ในบรรดารฐ-ชาตทไดรบเอกราชในชวงแรกกอนหนาน [เชนเชกโกสโลวะเกยและ

ยโกสลาเวย]

ในป 1994 กระบวนการแตกสลายของรฐตางๆเหลานไดทำใหมรฐเอกราช

เกดใหมจำนวนประมาณ 25 รฐ7 เปนเวลาหลายศตวรรษทเดยวทมหาอำนาจใน

ยโรปไดแขงขนชวงชงกนเขามายดครองดนแดนตางๆเปนอาณานคมพรอมทงเขา

มาปกครองและบรหารจดการบรรดาผคนทออนแอกวาและดอยกวาทางดาน

เทคโนโลยโดยผคนเหลานอาศยอยในดนแดนตางๆทอยหางไกลออกไปกระจาย

อยทวโลกการลาอาณานคมนอกจากจะเปนการสำแดงเกยรตยศของเจาจกรวรรดแลว

(ทสำคญมากกวา) ยงนำไปสความมงคงทางเศรษฐกจอกดวย ดวยเหตผลหลาย

ประการ แอฟรกาจงเหมาะสมสำหรบการเขามายดครองเปนอาณานคม และชาต

มหาอำนาจยโรปตางกพากนเขามาอางสทธรกรานแอฟรกาทงทวปนบตงแตปลาย

ศตวรรษท19 เปนตนมาในตนศตวรรษท20องกฤษฝรงเศสเบลเยยมเยอรมน

โปรตเกส ฮอลแลนด อตาล และสเปน [รวมทงตรก] ลวนครอบครองดนแดน

ตางๆทวโลกเปนอาณานคม ความขดแยงระหวางชาตมหาอำนาจเหลานรวมทงนโยบาย

ทชาตเหลานใชในการสรางจกรวรรดในชวงสามศตวรรษกอนหนานเปนทรจกกนในชอ

ของ‘ลทธอาณานคม’(colonialism)หรอ‘ลทธจกรวรรดนยม’(imperialism)แตไมวา

จะเรยกชอใดกตามระบบทถอเอาความเปนยโรปเทานนทเปนใหญ(Eurocentric)น

ในสำนกของคนพนถนในแอฟรกาเอเชยและลาตนอเมรกาแลวไดกลายเปนสญลกษณ

ของการกดขขดรดของชาวตางชาต

7 Ibid., p.17.อยางไรกตามจากความผนผวนพลกผนรวดเรวของการเมองปจจบน โดยเฉพาะในกรณของยโกสลาเวยในอดตทำใหตวเลขนมความไมแนนอนในระดบสง

70ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

แทบจะไมมขอโตเถยงใดๆวาลทธอาณานคมกคอการทคนยโรปเขามาครอบงำ

เหนอคนพนถนโดยอางความเหนอกวาทางเชอชาตหรอพนธกจทางศาสนาหรอทง

สองอยางอยางไรกตามมความแตกตางกนอยางมากในแงของวธการและวถทาง

ทชาตมหาอำนาจตางๆใชในการจดการกบเมองขน ตวอยางเชน องกฤษเนนการ

ใชการปกครองโดยกฎหมายและวธการทนมนวลกวาวธการปกครองอาณานคม

ของสเปนซงชอบใชกำลงและความโหดราย ฝรงเศสและโปรตเกสพยายามกลน

กลายผคนในอาณานคมของตน [ตวอยางเชน ฝรงเศสใหทนงแกชาวอลจเรยใน

สภานตบญญตแหงชาตและตำแหนงตางๆในคณะรฐมนตร] ขณะทพวกดทชซง

ครอบครองอนโดนเชยไดอนญาตใหผปกครองทคนพนถนยงคงอยในอำนาจตอไป

องกฤษกไดใชวธการใหเจาหนาทของทองถนยงคงทำหนาทปกครองตอไปและให

คนพนถนทมความเฉลยวฉลาดไดเขารบราชการในหนวยงานของรฐ รวมถงสนบสนน

ใหไดรบการศกษาในระดบอดมศกษา8

อยางไรกด จนตภาพของการถกปกครองโดยประเทศทอยหางไกลไดสราง

ความรสกเกลยดชงใหกบผคนทอยในดนแดนเมองขน ในหลายๆกรณคนเหลาน

ลกขนตอสจนไดรบเอกราชในทสดดวยการใชความรนแรงหลายๆรปแบบในกรณ

ของอนเดยมหาตมะคานธ(MahatamaGandhi)ไดนำมวลชนทวประเทศรณรงค

ตอตานการยดครองขององกฤษดวยการไมใชความรนแรง (nonviolent resistance/

Satyagraha)วธการซงมเรยกชออกอยางหนงวา‘อารยะขดขน’(civildisobedience)

นตอมาไดถกนำมาใชในทศวรรษ1960โดยมารตนลเธอรคง,จเนยร(Martin

Luther King, Jr.) ซงเปนผนำคนสำคญของขบวนการเคลอนไหวเพอสทธของ

พลเมอง(CivilRightsMovements)ในสหรฐ[ทงคานธและคงถกลอบสงหารทงค]

ประเดนทวาลทธอาณานคมไดทงมรดกอะไรเอาไวใหนน ยงคงเปนเรองท

ถกเถยงกนอยจากมมมองในแงบวกคนยโรปไดนำเอาองคประกอบบางอยางของ

การสรางความทนสมยเขาไปในดนแดนเมองขนไมวาจะเปนความกาวหนาในเรอง

สขภาพอนามย (โรงพยาบาล) การศกษา (โรงเรยน) และการขนสง (ถนนหนทาง)

8 RobertClark,PowerandPolicyintheThirdWorld,4thed.(NewYork:Macmillan,1997),p.26.

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 71

อยางไรกดการเปลยนแปลงเหลานมกมผลกระทบทอยในขอบเขตทจำกดมากและ

หลายตอหลายครงทดนแดนเหลานตองแลกดวยการสญเสยวถชวตทางเศรษฐกจ

และการเมองทพงตนเองไดของสงคมจารตประเพณนอกจากนนสงตางๆทไดรบ

จากการสรางความทนสมยจะตองพจารณาควบคกบความสญเสยทเกดขนตามมา

ไมวาจะเปนการถกทำลายศกดศรของความเปนมนษย การถกกดข โรคตางๆ

[โรคระบาดรายแรงทคนยโรปนำเขามาเผยแพรใหกบประชาชนทไมมทางตอสกบ

เชอโรคใหมๆไดเลย]ทมาพรอมกบการเขามาปกครองดนแดนอาณานคมเหลาน9

ประเดนทวาชาตกำลงพฒนาภายหลงไดรบเอกราชยงคงถกขดรดจากชาต

ตะวนตกทมงคงในระดบใดในปจจบนน ยงคงเปนเรองทถกเถยงกนอย ตวอยางเชน

แนวคดทเรยกวาทฤษฎพงพง(dependencytheory)ยงคงเชอวาความดอยพฒนา

(underdevelopment) ไมใชสงทเกดขนเองตามธรรมชาต แตมสาเหตมาจากการ

ขดรดของตะวนตก นกทฤษฎพงพงใหเหตผลยนยนวาการไดมาซงทรพยากรธรรมชาต

ราคาถกแลวใชความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยแปรสภาพทรพยากร

เหลานนใหเปนสนคาอตสาหกรรมราคาสง นอกจากจะเปนการขดรดบรรดาประเทศ

กำลงพฒนาแลว ยงทำใหประเทศเหลานนออนแอและยากจนลงอกดวย นกวชาการ

คนอนๆไดปฏเสธคำอธบายดงกลาวโดยเชอมโยงปญหาทกขยากของประเทศ

กำลงพฒนาทงหลายเขากบปจจยภายในเฉพาะของประเทศเหลานนเองอยางเชน

สภาพอากาศและทรพยากรธรรมชาต ทดนทเหมาะสมสำหรบเพาะปลก ขนาดและ

การเตบโตของประชากร โรคระบาด ความขดแยงทางชาตพนธและคานยมทาง

วฒนธรรมความขดแยงระหวางตะวนออก-ตะวนตกไดทำใหววาทะดงกลาวนรนแรงขน

ดวยการทสหภาพโซเวยตหนนหลงแนวคดและระบอบทเปนปฏปกษกบตะวนตกใน

ประเทศกำลงพฒนาขณะทสหรฐใหความชวยเหลอรฐบาลทสนบสนนตะวนตก

ผลกระทบของลทธอาณานคมยงคงปรากฏใหเหนอยในโลกปจจบน

จกรวรรดนยมลาเมองขนไดถกสถาปนาขนมาโดยไมคำนงถงเอกลกษณทาง

ชาตพนธ พรมแดน และความผกพนภกดของคนพนถนทดำรงอยมากอน เมอ

9 อานรายละเอยดในJaredDiamond,Guns,Germs,andSteel:TheFateofHumanSocieties(NewYork:Norton,1997) โดยหนงสอเลมนไดมการแปลเปนภาษาไทยแลว ผทสนใจโปรดอานใน จาเรต ไดมอนด, ปน เชอโรค และเหลกกลากบชะตากรรมของสงคมมนษยแปลโดยอรวรรณคหาเจรญ(กรงเทพฯ:โครงการจดพมพคบไฟ,2547).

72ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

มหาอำนาจยโรปถอนตวออกไป สงทไดสรางเอาไวกคอรฐเกดใหมจำนวนมากทม

เสนแบงดนแดนของรฐทขดกบความเปนจรงเนองจากไมไดถกสรางบนพนฐานของ

ศาสนาชาตพนธและความเปนเผาชนผลทเกดขนตามมากคอความไรเสถยรภาพ

ทางการเมองทยดเยอเรอรง การรฐประหาร การปฏวต สงครามกลางเมอง และ

การฆาลางเผาพนธ มรดกอนแสนขมขนของลทธอาณานคมดงกลาวนสรางปญหา

รายแรงใหกบประเทศกำลงพฒนาหลายประเทศในปจจบนไดแกแองโกลาบรนด

กมพชา คองโก [ซาอร (Zaire) ในอดต] เอธโอเปย ไลบเรย (Liberia) ไนจเรย

(Nigeria)ศรลงการวนดาและเซยราเลโอนในทศวรรษ1990ปญหาดงกลาว

ไดกลายเปนประเดนวกฤตทสงเสยงเตอนแตไมมคนฟงถง‘สภาวะอนาธปไตยทกำลง

จะเกดขนในอกไมนาน’ในแอฟรกาและดนแดนอนๆ10

พฒนาการทางการเมอง: ปญหาทาทาย 4 ประการ

บรรดาประเทศทดำเนนยทธศาสตรการสรางความทนสมยลวนพยายาม

สถาปนารฐบาลทมเสถยรภาพขนมา เพอทำหนาทใหบรการสาธารณะ (การดแล

ความสงบภายใน/ตำรวจและการปองกนอบตภย)การศกษาสขภาพและอนามย

รวมถงการดแลระบบกฎหมายใหทำหนาทอยางมประสทธภาพ องคประกอบเหลาน

ของ‘การพฒนาการเมอง’(politicaldevelopment)เปนเงอนไขพนฐานทจำเปน

ของความกาวหนาทางสงคมและเศรษฐกจ และดเหมอนไมไดเปนเปาหมายทไกล

เกนกวาทจะกาวไปใหถงไดอยางไรกตามการทจะบรรลเปาหมายดงกลาวเหลาน

ในบรบทของการคอรปชนความยากจนการไมรหนงสอและความบาดหมางทแผกวาง

ไปทวทงสงคมถอวาเปนการทาทายทประเทศกำลงพฒนาหลายประเทศทเดยวกำลง

ประสบอย

เนองจากกระบวนการพฒนาเปนกระบวนการททำใหเกดปญหาขนภายในสงคม

รฐบาลของชาตกำลงพฒนาจำนวนไมนอยมกจะไมมเสถยรภาพ รฐบาลเหลานสวนใหญ

แลวเปนแบบอำนาจนยมและบอยครงทเดยวทมกเลอกใชวธการรฐประหารเมอเผชญ

กบภาวะวกฤตโดยทวไปแลวประเทศกำลงพฒนาทงหลายจะเผชญกบการทาทาย

10RobertD.Kaplan,TheComingAnarchy(NewYork:VintageBooks,2001),pp.3-59.

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 73

ของปญหาพนฐาน4ประการอนไดแกการสรางชาต(nationbuilding)การสรางรฐ

(statebuilding)การมสวนรวม(participation)และการกระจาย(distribution)11

ปญหาทาทายทเปนพนฐานทสดกคอการสรางชาต(nationbuilding)ซงเปน

กระบวนการทผคนทกหมเหลาในดนแดนทมอาณาเขตแนนอนแหงหนง–แมวาจะม

ความแตกตางกนทางชาตพนธ เผาชน ศาสนา หรอภาษากตาม-ตางกเอาตวเอง

เขาไปผกโยงรวมกนกบสญลกษณและสถาบนตางๆของรฐ รวมตลอดถงมความรสก

ในชะตากรรมรวมกน ในทางทฤษฎ ความรสกเกยวกบชาต (nation) หรอความ

เปนชาต(nationhood)แบบใหมกเกดขนตามมาในทสดแตในทางปฏบตเปาหมายน

บรรลถงไดยากมากเนองจากความหลากหลายอยางมากทปรากฏใหเหนทวไปใน

ประเทศกำลงพฒนาทงหลาย

ประเทศกำลงพฒนาบางประเทศไมสามารถจดการกบปญหาททาทายอนนได

และตองเผชญกบสงครามกลางเมองทยดเยอรวมถงการพยายามขอแยกตวออกไป

เปนอสระของสมาชกบางกลมในสงคม ตวอยางของกรณหลงนไดแก ปากสถาน

[บงคลาเทศในปจจบนกคอปากสถานตะวนออกกอนป ค.ศ.1971] และคองโก

[ซาอร (Zaire) ในอดต] สงครามกลางเมองไดทำใหหลายสงคมแตกสลายพงพนาศ

อยางเชนไนจเรยชาดองโกลารวนดาและโซมาเลยเปนตน

ผนำทางการเมองหลายตอหลายคนมกจะประณามลทธอาณานคมและ

จกรวรรดนยมวาเปนตวการทำใหเกดความแตกแยกภายในดนแดนของตน และ

บอยครงทเดยวทการตอสเพอเอกราชโดยตวมนเองแลวไดถกอางขนมาเปนเงอนไข

เพอฉวยใชประโยชนในการรวมชาตขนมาใหมธงชาตพธเฉลมฉลองและแมแต

สายการบนแหงชาต [ซงอาจเปนเครองบนเจตแคแบบทนงเดยวหรอสองทนงทมชอ

และสประจำชาตตดอยดานขาง] กสามารถปลกเราความรสกในเรองเอกลกษณของ

ชาตไดภยคกคามจากรฐขางเคยง–ไมวาจะเปนจรงถกจนตนากรรมหรอถกเสกสรร

ปนแตงขนมา- สามารถถกนำมาใชประโยชนเพอเปาหมายทกำลงกลาวถงอยนได

11ประเดนเหลานไดมการนำมาพดถงในงานเขยนทวไปทเกยวกบปญหาของการสรางความสมยใหมและการพฒนา อานรายละเอยดเพมเตมไดใน James A. Bill and Robert L. Hardgrave, Jr., Comparative Politics: The Quest for Theory(Websterville,Ohio:Merrill,1973),pp.70-71.

74ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ประการสดทายการปรากฏตวของผนำแหงชาตแบบบารม(charismaticnational

leader)ดเหมอนวาจะเปนตวแปรทสำคญทสดอนหนงของตวแปรทกลาวถงมาแลว

ทงหมด ตวอยางทโดดเดนของผนำประเภทนไดแก กามล อบเดล นาซเซอร

(GamalAbdelNasser)ของอยปต[มอำนาจในชวงป1954-60]โฮโมเคนยตตา

(JomoKenyatta)ของเคนยา[1963-78]ยาวาฮารลาลเนหร(JawaharlalNehru)

ของอนเดย [1947-64] อาคเหมด ซการโน (Achmed Sukarno) [1949-65]

และมอมมาร กดดาฟ (Muammar Qaddafi) ของลเบยซงยงคงครองอำนาจอย

จนถงขณะน

ปญหาของกระบวนการพฒนาการเมองทสำคญอกประการหนงกคอ การสรางรฐ

(state building) ซงเปนเรองของการสถาปนาสถาบนทางการเมอง–โดยเฉพาะ

รฐบาลกลาง-ซงมความสามารถในการใชอำนาจไดตลอดทวทงความยาวและความ

กวางของสงคม ‘การแทรกแซงทางการเมอง’ (political penetration) รปแบบน

ทำใหเกดการพฒนาดานเศรษฐกจและเอกภาพทางสงคมดวยวธการตางๆอยางเชน

การสรางโครงสรางพนฐานทางเศรษฐกจ [ถนน สะพาน โทรศพท] ทจำเปนสำหรบ

การบรณาการเศรษฐกจแหงชาต ในทำนองเดยวกน ในการใชงบประมาณสำหรบ

การสรางโครงสรางพนฐานดงกลาว รฐบาลจะตองมความสามารถอยางนอยทสด

ในการกำหนดและจดเกบภาษ [ซงเปนพนธกจหลกของรฐบาลทมประสทธภาพ]

แตรฐบาลในประเทศกำลงพฒนาทงหลายมกจะไมสามารถจดหารายไดจากการจด

เกบภาษในจำนวนทมากพอไดดวยเหตผลงายๆวาไมมภาษใหเกบ[หรอมแตกไม

มากพอ] นคอวงจรแหงความชวรายทจะสามารถฝาทะลวงไปไดกดวยการแสวงหา

เงนทนจากตางชาต [การคา การใหความชวยเหลอ และเหนอสงอนใดกคอการ

ลงทนของตางชาต]แตการลงทนของตางชาต [ตวแปรภายนอก]กขนอยกบเสถยรภาพ

ทางการเมอง [ตวแปรภายใน] วงจรแหงความชวรายในทกมตปรากฏใหเหนชดเจน

ในประเทศกำลงพฒนาจำนวนไมนอยทเดยว

ปญหาทประเทศกำลงพฒนาทงหลายกำลงประสบอยกคอ การมสวนรวม

(participation) การทประเทศเกดใหมจะมความมงคงและเตบโตทางเศรษฐกจไดนน

ประชาชนในประเทศจะตองเขาไปมสวนรวมอยางแขงขนกระตอรอรนในกระบวนการ

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 75

พฒนาในการดำเนนการตามยทธศาสตรการพฒนาทไดวางเอาไวอยางดแลวนน

ประเทศกำลงพฒนาจำเปนตองระดมสรรพกำลงคนในสงคมใหเขามามสวนรวม

อยางเตมท-ซงหมายถงการขบเคลอนสงคมไปขางหนาในทศทางเดยวเทานนทวา

การระดมสรรพกำลง (mobilization) ดงกลาวกนำไปสปญหาทางการเมองอยาง

หลกเลยงมไดกลาวคอเมอผคนในสงคมเรมเขามามสวนรวมอยางแขงขนมากขน

และรสกถงผลกระทบจากการทำงานของรฐบาลพวกเขาเรมเรยกรองดวยนำเสยงทดง

และหนกแนนมากขนในการขอรวมกำหนดวาใครควรจะปกครองและปกครองอยางไร

แตถาหากการเรยกรองความตองการของประชาชนอยในระดบสงกวาพฒนาการ

ของสถาบนและความสามารถของรฐบาลทจะตอบสนองในแงบวกไดรฐกจะเผชญ

กบภยคกคามรนแรงทเกดจากความไรเสถยรภาพอนเรอรง ดงนน การทาทายทเกด

จากการขอเขามามสวนรวมของประชาชนกคอ จะหาทางควบคมพลงของประชาชน

โดยไมโหมกระพอเชอมลของการถอนการสนบสนนทางการเมองของประชาชน

หรอการปฏวตใหลกโชนแรงขน

การมสวนรวมจะมความหมายเปนจรงเปนจงขนมาได จำเปนตองสรางองคกร

ทางการเมองขนมารองรบ รปแบบของการมสวนรวมของประชาชนทมมากอนใน

สงคมเกษตรกรรมทงหลายมกวางพนฐานอยบนความผกพนแบบเครอญาต หรอ

โดยเฉพาะอยางยงในเอเชยกคอ‘ความสมพนธแบบนาย-ลกนอง/ผอปถมภ-ผรบ

อปถมภ’(patron-clientrelations)ในความสมพนธแบบหลงนคนทเปนนายจะเปน

ผทมอทธพลโดยใชสถานะ ความมงคงและเครอขายทางการเมองทงในระดบชาต

และในระดบทองถนเพอสรางหลกประกนในการไดมาซงผลประโยชนทางวตถ

[งานโรงเรยนถนนเปนตน]ใหกบบรรดาลกนองในระดบทองถน[หมบาน]ใน

ทางกลบกน ผทเปนลกนองจะใหการสนบสนนแกผเปนนายในการดำเนนการทาง

การเมอง รวมตลอดถงความจงรกภกด การสนบสนนดวยแรงกาย [เชน ชวยเหลองาน

ของนายโดยสมครใจ] และการมอบคะแนนเสยงเลอกตงให เนองจากระบบสงคม

มลกษณะของลำดบชนสงตำ ผเปนนายในระดบหนงจะเปนลกนองในอกระดบหนง

สงทเกดขนตามมากคอเครอขายทซบซอนของความจงรกภกดสวนบคคลทมตอ

กนบนพนฐานของความเปนเครอญาตและความผกพนทางวฒนธรรมหรอตาม

76ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

พนททางภมศาสตร ดวยเหตน กลมคนทอยวงในของเครอขายจงถกกำหนดขนมา

เพอทำหนาทดำเนนการตดสนใจทางการเมองใหกบเครอขายทงในแนวดงและ

แนวระดบ แตเนองจากความสมพนธแบบนาย-ลกนองมลกษณะเฉพาะโดยตว

ของมนเอง ระบบของเครอขายจงกอตวขนมาในลกษณะทแตละเครอขายจะสราง

‘กลไก’ ทางการเมองของตนเองขนมา โครงสรางดงกลาวไดทำใหเกดระบบการเมอง

สมยใหมขนมาได [แมวาโดยพนฐานแลวจะวางอยบนหลกการทตรงกนขามกบ

วฒนธรรมทางการเมองทยดหลกกฎหมายของตะวนตก]

ปญหาของการพฒนาททาทายรฐบาลของประเทศกำลงพฒนาทงหลายกคอ

เรองของการกระจาย (distribution) -ซงเปนเรองของความสามารถในการสราง

หลกประกนวาจะไมมการกระจกตวของความมงคง ทรพยสนและอำนาจซงเปนลกษณะ

ทปรากฏใหเหนอยบอยๆในสงคมแบบดงเดมหรอสงคมในชวงเปลยนผาน การกระจก

ตวของทรพยากรสามารถนำไปสความรสกในเรองของความไมยตธรรมทสงสม

และแผกวางและในทสดกจะนำไปสการปฏวตของมวลชนบอยครงทเดยวทความ

รสกวาไมไดรบความยตธรรมฝงรากลกอยในความรสกทวาผลประโยชนของสงคม

ไมไดถกแบงปนอยางเปนธรรม –กลาวคอคนรวยขดรดคนจน- และการปฏวต

เทานนทเปนหนทางเพยงอนเดยวทจะทำใหเกดการเปลยนแปลงอยางแทจรง

อทธพลของทฤษฎและอดมการณแนวมารกซสต (Marxist) ไมเพยงปรากฏให

เหนในจนคอมมวนสตหรอในเวยดนามเทานน แตยงไปปรากฏอยในภมภาคตางๆ

ทอยหางไกลกนและไมมใครคาดคดวาจะไดรบอทธพลจากแนวคดมารกซสต

อยางเชน เยเมน องโกลา เอธโอเปย กมพชา ลาว อนโดนเซย ฟลปปนส ชล

โคลอมเบย ควบา นการากว เอลซลวาดอร และในประเทศอนๆอกมากมาย รฐบาล

ของประเทศตางๆบางครงกจดการกบปญหาเรองการกระจายดงกลาวดวยการ

ปฏรปทดนเปนอนดบแรกหลงจากนนกปรบเปลยนมาตรการการจดเกบภาษและ

อาจจะไปถงขนทมการออกกฎหมายเกยวกบสวสดการสงคม แตมาตรการและขน

ตอนการดำเนนการแกปญหาดงกลาวกขนอยกบความสำเรจทางดานเศรษฐกจซง

หลายตอหลายครงกเปนปญหาสำคญของประเทศทเคยเปนอาณานคมเหลาน

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 77

ประชาธปไตยและประเทศกำลงพฒนา

เราคงไดเหนกนแลววา หลายตอหลายครงทเดยวทการพฒนาการเมอง (political

development) ทำใหการมสวนรวมทางการเมอง (political participation) ขยาย

ขอบเขตมากขนตามไปดวย แตทงนจำเปนหรอไมวาจะตองนำไปสการมรปแบบ

การปกครองทเปนประชาธปไตยเสมอไป? พดอกอยางหนงกคอ การพฒนาและ

ประชาธปไตยในกรอบของรฐธรรมนญ (constitutional democracy) จำเปนตอง

ดำรงอยควบคกนเสมอไปหรอไม?การปกครองทเปนประชาธปไตยโดยตวของมนเอง

นนเปนสญญะของการพฒนาการเมองหรอไม? จรงอย แมวาประเดนเรองความ

รบผดชอบจะเปนหวใจสำคญของประชาธปไตยทมรฐธรรมนญเปนกรอบกตกา

แตรฐทเปนประชาธปไตยกถกตกรอบจำกดในการดำเนนงานดวยจนตภาพบางอยาง

เชนสทธ หลกนตธรรม และโดยเฉพาะมตมหาชน (public opinion) ดวยเหตน

บอยครงทเดยวทประชาธปไตย (democracy) และการพฒนา (development)

มกจะสวนทางกนได

รฐบาลของประเทศกำลงพฒนาสวนใหญไมไดเปนทงรฐบาลทมาจากการ

เลอกตงตามวถทางของประชาธปไตยและไมไดทำหนาทปกปองคมครองเสรภาพ

ของประชาชนแตอยางใดชาตทเกดขนมาใหมสวนใหญถกปกครองหรอถกควบคม

โดยกองทพบอยครงทเดยวทรฐบาลพลเรอนมลกษณะเปนอำนาจนยม(authoritarian)

และตกอยภายใตการชนำของตวผนำทเปนผกอรางสรางชาตอยางนาซเซอร (Nasser)

ของอยปตหรอซการโน(Sukarno)ของอนโดนเซย

นกสงเกตการณชาวตะวนตกหลายคนมแนวโนมทจะตงเปนขอสงเกตทวไปวา

ประชาธปไตยเปนสญญะของการพฒนาการเมอง แตกไมไดหมายความวาชาตท

พฒนาแลวทงหมดจะตองเปนประชาธปไตยเสมอไป แมวาจรงๆแลวแทบทงหมด

จะเปนประชาธปไตยกตามอยางไรกดขอเทจจรงกคอประชาธปไตยแบบตวแทน

(representative democracy) เปนลกษณะสำคญอยางหนงทมกปรากฏใหเหนใน

ประเทศทมพฒนาการทางการเมอง

78ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

เงอนไขของประชาธปไตย

การสถาปนารฐบาลทเขมแขงทมขดความสามารถในการปกครองอยางม

ประสทธภาพขนมาใหไดนนไมใชเรองททำกนไดงายๆ การสถาปนารฐบาลทเปน

ประชาธปไตยเปนปญหาสำคญยงในสงคมทเผชญกบปญหาทาทายทเกดจาก

กระบวนการสรางความทนสมยประชาธปไตยจะไดรบการสถาปนาขนไดอยางจรงจง

กตอเมอมการดำรงอยของลกษณะทสำคญบางอยางวธการอนหนงทจะใชวดศกยภาพ

ของชาตพฒนาทจะบรรลความเปนประชาธปไตยนนกคอการใหความสำคญกบ

เงอนไขของประชาธปไตยเมอใดกตามทเงอนไขดงกลาวปรากฏใหเหนในอตราสง

ความเปนประชาธปไตยกมความเปนไปไดสงตามไปดวย และในทางกลบกน เมอ

เงอนไขเหลานเหอดหายไมปรากฏใหเหน โอกาสทจะเปนประชาธปไตยกรบหรตาม

ไปดวย12

เงอนไขดานเศรษฐกจอาจจะมความสำคญมากทสด:

ความมงคงของชาต (national wealth) ปกตแลวความรงเรองมงคงมก

เปนสงทเกดขนควบคกบประชาธปไตยในทางกลบกนความยากจนไมไดเปน

เงอนไขทนำไปสความเปนประชาธปไตยอยางไรกตามถาประชาธปไตยเปนเรอง

ทตองมตนทนทางเศรษฐกจสงจนประเทศยากจนไมสามารถจายไดแลวละก เราจะ

อธบายกรณของประเทศอนเดยไดอยางไร เพราะประเทศนเปนประชาธปไตยมา

เปนเวลาอนยาวนานทงๆทเปนสงคมทมความแตกตางหลากหลายและมความ

ยากจนในระดบสงมาตงแตเมอไดรบเอกราชแลว?

เศรษฐกจแบบตลาด หรอเศรษฐกจแบบผสม (a market or mixed

economy) เศรษฐกจแบบตลาดเปดโอกาสใหทงภาครฐและภาคเอกชนเปนเจาของ

กรรมสทธในปจจยการผลตและการกระจายผลผลต และมความยดหยนสงในการ

12อานรายละเอยดไดในSeymourMartinLipset,PoliticalMan:TheSocialBasesofDemocracy(GardenCity,N.Y.:Doubleday, 1983); Tatu Vanhanen, The Process of Democratization: A Comparative Study of 147 States,1980-1988(Bristol :Taylor&Francis,1990);และSamuelP.Huntington, ‘WillMoreCountriesBecomeDemocratic?’,PoliticalScienceQuarterly99(1984),pp.193-218และอานรายละเอยดเพมเตมไดในThomasScanton,‘Democracy’sFragileFlowerSpreadsItsRoots’,Time,July13,1987,pp.10-11งานเขยนทใหความหวงอยางสงกบการสรางประชาธปไตย ไดแก Carl Gershman, ‘Democracy as theWave of the Future: AWorldRevolution’,Current(May1989),pp.18-23.

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 79

ผสมผสานองคประกอบของเศรษฐกจแบบตลาดเขากบการแทรกแซงของรฐใน

รปแบบและระดบตางๆ สงทมความสำคญยงกคอ เศรษฐกจแบบนจะไมยอมให

การตดสนใจทางเศรษฐกจโดยเฉพาะในสวนทเกยวกบการผลตและการกระจาย

ผลผลตและบรการ ตกอยในมอของวสาหกจและผบรโภคเอกชนแตเพยงฝายเดยว

การวางแผนเศรษฐกจขนาดใหญจะตองรวมศนยอยทรฐเทานน

ชนชนกลาง (a middle class)เงอนไขอนนใหความสำคญกบการกระจาย

ความมงคงในสงคม ความแตกตางทางชนชนอยางรนแรงไมใชเงอนไขทนำไปส

ความเปนประชาธปไตยทมเสถยรภาพ

เงอนไขทางการเมองไดแก:

เสรภาพในการตดตอสอสาร (freedom of communication)เนองจาก

ประชาธปไตยตองการความโปรงใส (transparency) [ไมมอะไรเปนความลบยกเวน

เทาทจำเปนจรงๆ?] ในการปกครอง และบรรยากาศทเปดกวางสำหรบการแสดง

ความคดเหน ดงนนเสรภาพของสอ รวมตลอดถงการไหลเวยนของขอมลขาวสาร

อยางเสรจงเปนเงอนไขทสำคญมากของประชาธปไตยในทางกลบกนเมอใดทม

การเซนเซอรสอและนกหนงสอพมพถกจบขงหรอถกคกคาม ประชาธปไตยไมมวนท

จะพฒนาและเขมแขงขนมาได

ระบบพรรคทมเสถยรภาพ (a stable party system)เงอนไขทางการเมอง

อนนเปนการเนนความสำคญของระบบพรรคการเมองในการเปนตวแทนใหกบ

ความคดเหนทางการเมองของปจเจกบคคลและกลมทงหลายในสงคม เพอให

การทำหนาทนมประสทธภาพ ระบบดงกลาวจะตองมพรรคการเมองมากกวาหนง

พรรค และแตละพรรคจะตองมอสระในการทำงานโดยปราศจากการแทรกแซงขมข

ของรฐ

การควบคมทหารโดยพลเรอน (civilian control over the military)

เนองจากทหารในประเทศกำลงพฒนาสวนใหญพยายามแสวงหา(และยด)อำนาจ

ทางการเมอง การกระทำดงกลาวถอวาเปนอนตรายอยางยงตอการปกครองของรฐบาล

พลเรอน

80ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

กระบวนการยตธรรมทเขมแขงและเปนอสระ (a strong, independent

judiciary) สงทมความสำคญอยางยงตอการทำหนาทไดอยางมประสทธภาพของ

ประชาธปไตยกคอการใหการคมครองปกปองเสรภาพของพลเมองและสทธของ

ฝายเสยงขางนอย ซงขนอยกบการทำงานอยางอสระของกระบวนการยตธรรมโดย

ปราศจากการแทรกแซงใดๆ

พหนยมทางการเมองและสงคม (political and social pluralism)แมวา

การแบงแยกแตกตางทางสงคมหรอการเมองภายในประเทศอาจจะเปนปญหา

หรอเปนอนตรายตอประชาธปไตย แตหลายตอหลายครงกเชอกนวาการดำรงอย

ของความหลากหลายของกลมตางๆและองคกรตางๆทเกดขนโดยสมครใจ

[สหภาพแรงงาน สมาคมธรกจ สถาบนทางศกษาและศาสนา สหกรณ กลม

พลเมองทคอยตรวจสอบการทำงานของรฐบาล] จะตองไดรบการยอมรบในแง

ของความชอบธรรมซงเปนสงจำเปนสำหรบการเมองระบอบประชาธปไตยแบบม

ตวแทน13

เงอนไขทางดานจตวทยา-วฒนธรรม (psycho-cultural) ทมความสำคญ 2

ประการคอ:

การมขนตธรรมตอความแตกตางหลากหลายของปจเจกบคคลและกลม

ตางๆ (tolerance of individual and group differences) ถาหากประชาธปไตย

จำเปนตองใหการยอมรบสทธของคนอนแลว การยอมรบความหลากหลายทางสงคม

และวฒนธรรมกถอวาเปนเงอนไขสำคญของการปกครองแบบประชาธปไตยดวย

ในทางกลบกน เปนเรองยากสำหรบประชาธปไตยทจะพฒนาและมนคงทามกลาง

ความไมไววางกนในสงคมทเกดขนจากความแตกตางในเรองของชาตพนธ ศาสนา

และเผาชน

ความเชอรวมกนอยางกวางขวางในประชาธปไตย (pervasive belief in

democracy) เงอนไขอนนคงไมตองอธบายอะไรเพมเตม นอกจากความเชอทวา

ประชาชนไมสามารถถกบงคบใหมสทธและเสรภาพได

13Gershman,‘DemocracyastheWaveoftheFuture’,p.23.

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 81

เงอนสำคญอกสองประการสดทายเปนเรองของประวตศาสตรหรอสถานการณคอ:

ประสบการณของการเปนประชาธปไตยมากอน (previous democratic

experience)บางประเทศอยางเชนชล เอกวาดอรและอรกวย เคยมการปกครอบ

แบบประชาธปไตยทถกขดจงหวะบางชวงเวลาดวยการปกครอบแบบอำนาจนยม

เมอประชาธปไตยเปนสวนหนงของความทรงจำรวมกนของสงคม ความเปนไปไดท

ประชาธปไตยจะประสบความสำเรจยอมมมากขน

การดำรงอยของประเทศรอบขางทเปนประชาธปไตย (existence of

democratic neighbors)รปแบบของการปกครองในรฐเพอนบานทประสบความสำเรจ

ถอไดวามอทธพลในแงบวกอยางมาก รฐบาลอำนาจนยมในอดตในสเปนและโปรตเกส

มกถกหยบยกมาเปนตวอยางของชาตทอนาคตทางการเมองไดรบอทธพลจากจาก

การปรากฏตวของประชาธปไตยทผลดอกออกผลในประเทศตางๆในภาคพนทวปยโรป

นกรฐศาสตรคนหนงไดนำเสนอทฤษฎทอธบายไดครอบคลมเกยวกบเงอนไข

ของประชาธปไตยทมชอวา ‘การกระจายทรพยากรของอำนาจ’ (distribution of

powerresources)14ตวชวดนประกอบดวยเงอนไขเฉพาะ6ประการทนำมาใชวด

การกระจายทรพยากรทางเศรษฐกจและความร (การศกษา) ภายในของชาตใด

ชาตหนง [ฐานคตกคอ ยงมการกระจายดงกลาวมากขนเทาใด ประชาธปไตยกนา

จะประสบความสำเรจมากขนเทานน] เงอนไขทใชวดอนหนงไดแก สดสวนของ

ประชากรในเมองกบในชนบท ในทางทฤษฎระบวา ยงอตราสภาวะของความเปน

เมองมสงมากขนการกระจายทางดานเศรษฐกจโอกาสในการทำงานและทกษะก

จะมมากขนและรายไดกจะมการกระจายมากขนตามไปดวย ตวชใดอกอนหนงท

เกยวของกบการกระจายทรพยากรทางเศรษฐกจกคอจำนวนเปอรเซนตของทดน

ทำกนของแตละครวเรอน ตวชวดทมความซบซอนมากขนจะสะทอนใหเหนถงการ

กระจายเศรษฐกจในภาคทไมใชเกษตรกรรมประการสดทายกคอจำนวนคนทเขา

เรยนในโรงเรยนและอตราการรหนงสอซงถกนำมาใชวดการกระจายทรพยากร

ดานความร(การศกษา)

14Vanhanen,ProcessofDemocratization,pp.51-65.

82ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ยทธศาสตรของการสรางประชาธปไตย

การสถาปนาการปกครองแบบประชาธปไตยในชาตกำลงพฒนาเหนไดชดวา

ไมใชพนธกจททำกนไดงายๆ แลวชาตทไมมจารตแบบประชาธปไตยจะตองใช

ยทธศาสตรแบบใด? รฐทเคยเปนคอมมวนสตในอดตไดประสบปญหาแบบเดยวกนน

ในชวงตนของทศวรรษ 1990 โดยเฉพาะอยางยงการทตองเลอกเอาอยางใดอยางหนง

ระหวางการเปดเสรทางการเมองกอนเปนอนดบแรกแลวจงปรบโครงสรางทางเศรษฐกจ

ไปสเศรษฐกจแบบตลาดเปนอนดบตอมาหรอทเรยกยทธศาสตรแบบนวา ‘glasnost-

firstmodel’ หรอวามการปฏรปทางเศรษฐกจกอนการเมอง ตามแนวยทธศาสตร

ทเรยกวา‘perestroika-firstmodel’15

ปญหาทางดานเศรษฐกจและสงคมทรนแรงอยางยงทสหภาพโซเวยตในอดต

ตองเผชญในการเลอกใชยทธศาสตรทใหความเรงดวนกบการเปลยนแปลง

ทางการเมองเปนอนดบแรกและความสำเรจในเชงเปรยบเทยบของประเทศตางๆ

อยางเชน เมกซโก เกาหลใต จน ไตหวน สงคโปร ไทย และมาเลเซยทให

ความสำคญกบยทธศาสตรทเนนการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจกอนอน เปนเรอง

ทนาพจารณาหาคำตอบวาทำไมถงเปนเชนนน เหตผลนาจะมอยสองประการคอ:

ประการแรกการตอบสนองความตองการพนฐานทางดานเศรษฐกจเปนภารกจสำคญ

ทรฐบาลตองทำกอนการใหหลกประกนในเรองเสรภาพทางการเมอง–หมายความวา

สทธของพลเมองไมใชเรองสำคญสำหรบคนทกำลงอดอยากหวโหย รวงโรยดวย

โรคภยไขเจบหรอหนาวเหนบเพราะไรบานประการทสองเศรษฐกจทรงโรจนนาจะ

มผลกระทบตอคณภาพชวต การไดรบบรการทางสงคม โครงสรางพนฐานทาง

เศรษฐกจ และโอกาสในการศกษาโดยตรงทนทมากกวาการเปลยนแปลงในเรองของ

โครงสรางทางการเมอง

15MortonKondracke,‘FreedomBummer’,NewRepublic,November26,1990,p.23.

คำวา ‘glassnost’ มความหมายตามตวอกษรวา ‘การเปดกวาง’ (openness) ซงหมายถงการทนายมคาอล กอรบาเชฟ(Mikhail Gorbachev) ไดยกเลกการเซนเซอรทงหมดและสนบสนนใหมการโตเถยงและแสดงคามเหนทแตกตางทางการเมองไดในสหภาพโซเวยตในอดต สำหรบ ‘glassnost-first model’ เปนทฤษฎการพฒนาทเชอวาการเปดเสรใหมการปฏรปการเมองควรจะตองดำเนนการกอนการปฏรปทางเศรษฐกจ

สวนคำวา‘perestroika’ เปนคำทใชเรยกความพยายามของนายมคาอลกอรบาเชฟทจะปรบโครงสรางทางเศรษฐกจของโซเวยตโดยทไมถงกบตองทบทำลายลกษณะของความเปนสงคมนยม สำหรบ ‘perestroika-first model’ เปนทฤษฎเกยวกบการพฒนาประเทศทเนนวาการปฏรปทเนนการเปดเสรและการแขงขนในระบบตลาดควรจะตองดำเนนการกอนความพยายามใดๆในการปฏรปการเมอง

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 83

การปฏรปทจำเปนตอการเรงรดการพฒนาเศรษฐกจกกลายเปนเรองท

เกยวกบการเมองไปในทสด การแปรรปรฐวสาหกจและการลงทนของตางชาตนำไปส

การเกดขนของชนชนกลาง (middle class) เพอทจะมความสามารถในแขงขน จงม

ความจำเปนตองสรางชนชนผประกอบอาชพทมรปแบบของโอกาสในการศกษา

และไดรบผลตอบแทนในลกษณะเดยวกบทเกดขนในตะวนตก เพอทจะสามารถ

เขาถงตลาดของตางชาตได ประเทศกำลงพฒนาไมวาจะเปนประเทศใดๆกตามจะ

ตองเปดตลาดภายในของตนใหกวางขน ผลผลตและบรการจากตะวนตก –ตงแต

ดนตรไปจนถงแฟชน-ทำใหเกดสงทเรยกวาปจเจกบคคลนยม (individualism)

ขนมารวมตลอดถงความปรารถนาในเสรภาพในการแสดงออกโดยเฉพาะในหมคน

วยหนมสาว ดวยวถทางดงกลาวเหลาน การปฏรปเศรษฐกจทเนนตลาดจะกลาย

เปนแรงผลกไปสการสรางประชาธปไตย ในสงคมใดๆกตามทการปฏรปดงกลาว

กลายเปนเครองชวดความหวงและความรงเรอง สงคมนนกมหลกประกนของการ

เปนประชาธปไตยไดในทสดโดยไมกลายสภาพเปนอนาธปไตย16

ประชาธปไตยในแอฟรกา: ความหวงหรอภาพหลอน?

ในระหวางปค.ศ.1974-1990ประเทศตางๆมากกวา30ประเทศในยโรปใต

ลาตนอเมรกา เอเชยตะวนออกและยโรปตะวนออก ไดมนำเอาการปกครองแบบ

ประชาธปไตยมาแทนทการปกครองแบบอำนาจนยม นกรฐศาสตรทมชอเสยงคน

หนงไดตงขอสงเกตวา ‘นอาจจะแนวโนมทสำคญทสดในปลายศตวรรษท 20

กได’17การเปลยนแปลงทสำคญทสดไดเกดขนในลาตนอเมรกาเมอรฐบาลเผดจการ

ทหารรฐบาลแลวรฐบาลเลาตองเปดทางใหกบรฐบาลพลเรอนทมาจากการเลอกตง

และประชาธปไตยทพรรคการเมองหลายพรรคแขงขนกนในทศวรรษ 1980 และ

ในตนทศวรรษ 1990 ประชาธปไตยกไดแพรกระจายไปยงทวทงตอนกลางของ

แอฟรกา18

16Kaplan,TheComingAnarchy,pp.59-98.17SamuelHuntington,HowCountriesDemocratizes’,PoliticalScienceQuarterly106(1991-1992):579.18ดตวอยางในRobertM.Press,‘Africa’sstruggleforDemocracy’,ChristianScienceMonitor,March21,1991,p.4;และKennethB.Noble,‘DespotsDwindleasReformAltersFacetoAfrica’,NewYorkTimes,April,13,1991,p.1.

84ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

อยางนอยทสดประเทศตางๆในแอฟรกาแถบตอนใตของซาฮาราซงไดแก

เบอรแนง(Benin)เคปแวดร(CapeVerde)และกาบอง(Gabon)ในแอฟรกา

ตะวนตก ไดจดใหมการเลอกตงอยางเสร – และการเลอกตงแบบนไมเคยมมา

กอนในภมภาคน - ในชวงตนของทศวรรษ 1990 ในเดอนมนาคม 1991

ประธานาธบดของเบอรแนงซงเปนนายทหารยศนายพลจตวา (brigadier) เปน

ผนำคนแรกของแอฟรกาทถกลงคะแนนเสยงขบออกจากตำแหนง ประเทศอนๆ

ในภมภาคน – เชน โมแซมบกและคองโก- ไดหนมายอมรบแนวทางปฏรปแบบ

ประชาธปไตยอยางไรกตามการเปลยนแปลงทไดรบความสนใจอยางมากเกดขน

ในแอฟรกาใตเมอคนผวดำซงเปนคนสวนใหญไดเขามาปกครองแทนทระบบ

กดกนสผว(apartheid) [การปกครองโดยคนกลมนอยผวขาวทอางตนวาเหนอกวา]19

ทถกนำมาใชเปนเวลานาน ในป 1997 ประเทศเบอรแนง (Benin) กน-บซโซ

(Guinea-Bissau) มาดากาสการ (Madagascar) มาล (Mali) และซาโอ โตเม

(SaoTome)รวมถงแอฟรกาใตไดกลายมาเปนรฐทจดใหมการเลอกตงโดยหลาย

พรรคการเมองแขงขนกนตามหลกนตธรรม20

กระนนภาพรวมของภมภาคนกไมไดประดบประดาดวยดอกกหลาบการเปลยน

ผานไปสการปกครองโดยใชหลกเสยงขางมากในภมภาคแอฟรกาแถบตอนใตของ

ซาฮารากลบเตมไปดวยความฉอฉล สกปรกและความรนแรง คณะทหารผปกครองของ

ประเทศไนจเรยประกาศไมยอมรบและลมผลการเลอกตงในป1973และรฐบาลของ

ประเทศโคตดววร/ไอโวร โคสต (Côte d’Ivoire/Ivory Coast) กกระทำสงเดยวกน [แตในทสดไนจเรยกกลบลำหนมาเดนตามครรลองทถกตองชอบธรรมในป

1999เมอนายโอลเซกนโอเบซองโช(OlusegunObesanjo)ไดเปนประธานาธบด

คนแรกของประเทศทมาจากการเลอกตงในป1983]การเลอกตงเมอป1992และป

1993 ในประเทศเคนยา (Kenya)คาเมรน (Cameroon)และกาบอง (Gabon)

ถกขดจงหวะเปนระยะๆและเตมไปดวยการคอรปชน ประเทศรวนดา (Rwanda)

19Apartheid system เปนระบบทใชในประเทศแอฟรกาใตเพอตอกยำการครอบงำทางเชอชาตใหดำรงอยตอไปโดยคนผวขาวกอนทจะมการเปลยนแปลงหนมายอมรบคนผวดำซงเปนคนสวนใหญใหเปนผปกครองไดเมอตนทศวรรษ1990

20 ThomasR.Lansner,‘OutofAfrica’,WallStreetJournal,April13,1991,p.1.

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 85

กลายเปนพนทของความรนแรงถงขนฆาลางเผาพนธกนในป 1994 ในป 1996

รฐบาลทหารในประเทศชาด (Chad) แกมเบย (Gambia) และไนเจอร (Niger)

ไดเขาไปบงการชนำการเลอกตงระดบชาตเพอใหผลเปนไปตามความปรารถนา

ของพวกตน

สงคมตางๆของรฐจำนวนไมนอยทเดยวในแอฟรกาไมไดมเสถยรภาพแมแตนอย

[ซงไมใชเงอนไขของประชาธปไตย] ไลบเรยและเซยรา เลโอนเตมไปดวยสงคราม

กลางเมองทรนแรง และสาธารณรฐประชาธปไตยคองโก [ซาอรในอดต] ไดเสอม

ทรดจนตกอยในสภาวะอนาธปไตยในปลายทศวรรษ 1990 จรงๆแลวความ

ตงเครยดระหวางชาวเผาตางๆเปนภยคกคามตอความสงบเรยบรอยภายในของ

ประเทศตางๆในแอฟรกาซงแนวโนมของการเปนประชาธปไตยยงคงเผชญกบการ

ทาทายอยางหนกใหหกเหกลบไปสทศทางตรงกนขาม21

ปรศนาของการพฒนา

การพฒนาการเมอง(politicaldevelopment)ซงหมายถงความพยายามทจะ

สรางหลกประกนใหกบการปกครองแบบประชาธปไตยนนเปนสวนประกอบสำคญ

ของกระบวนการสรางความทนสมย(modernization)ทหลายตอหลายครงกลบทำให

เกดปญหาและความวนวาย พนธะผกพนแบบดงเดมของผคนไดถกสลายความสำคญลง

ผคนถกถอนรากถอนโคนใหหลดพนจากจารตประเพณวฒนธรรมถกพลกผนโดยท

หลายตอหลายสงคมไมมทางหวนกลบคนสภาวะดงเดมไดอก การขาดแคลนอาหาร

และความคบของใจทางสงคมมกจะเกดขนพรอมๆกบการแปรสภาพเปนสงคม

อตสาหกรรมถาเปนอยางนนแลวทำไมบรรดาผนำของประเทศกำลงพฒนาถงได

เตมอกเตมใจยอมรบความเสยงทางการเมองทอาจจะเกดขนตามมาจากการสราง

ความทนสมย?

แรงจงใจในการพฒนา

ประเทศกำลงพฒนาทงหลายมกไมมทางเลอกอนหรอมกนอยมากนอกจาก

การสรางความทนสมย คงมเพยงไมกประเทศทนบจำนวนไดอยางเชนประเทศกาตาร

21Huntington,‘HowCountriesDemocratizes’,p.12.

86ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

(Qatar) [ตงอยบนคาบสมทรอาระเบย (the Arabian peninsula)] ซงมความ

อดมสมบรณดานนำมนและมประชากรจำนวนไมมาก เวเนซเอลา (Venezuela) กเปน

อกประเทศหนงทมแหลงนำมนขนาดใหญ แตการทจะลงทนกบทรพยากรธรรมชาต

เหลาน แมแตเวเนซเอลาและกาตารเอง กจำเปนตองมโรงงานขดเจาะบอนำมน

สรางถนนหนทาง ฝกอบรมวศวกรดานปโตรเลยม สรางโรงกลนและโรงงานผลต

นำมน วางทอสงนำมน สรางระบบการเงนการธนาคารขนมา รวมตลอดถงพฒนา

ตลาดสงออกนำมน – พดอกอยางหนงกคอ ทงหมดนลวนเปนเรองของการสราง

ความทนสมยทงสน

สำหรบประเทศกำลงพฒนาสวนใหญทไมไดโชคดถงขนาดนนการพฒนาทาง

เศรษฐกจเปนความหวงเพยงอยางเดยวเทานนทจะหลดพนจากความยากจนท

แผซานไปทวทงสงคมไดชาตเหลานสวนใหญยากจนประเทศทยากจนทสดในบรรดา

ประเทศทยากจนอยแลว–บางครงกถกตดปายชอวา ‘ประเทศทมการพฒนานอย

ทสด’(the‘leastdevelopedcountries’)-มรายไดเฉลยตอคนตอปไมถง250

ยเอสดอลลารสำหรบทงภมภาคมลคาของสนคาและบรการทงหมดทผลตไดในป

2002 โดยเฉลยแลวแตละคนผลตไดแคเพยงปละ 450 ยเอสดอลลาร ซงตำกวา

เมอตนทศวรรษ1980ถงหนงในสาม22

แมแตชาตทมความมงคงมากกวาในเชงเปรยบเทยบกยงประสบปญหา

อยางมากจากความยากจนทเกดขนทวไปในประเทศดวยเหตนในกลางทศวรรษ

1990 มเพยงไมกประเทศในแอฟรกาหรอในเอเชยทมรายไดตอคนตอปมากกวา

1,000ยเอสดอลลารสถานการณยงคงไมดไปกวาเดมในชวงเวลาหลายปหลงจากนน

เนองจากรายไดโดยเฉลยตอคนตอปในชวงระหวางป 1990-2004 ลดตำลงมา

เหลอแค 0.4% เทานน23 แมแตในประเทศไนจเรยทมงคงนำมน รายไดเฉลยตอ

คนตอปยงตำกวา 400ยเอสดอลลลาร ซงกไมไดแตกตางไปจากในประเทศเคนยา

และประเทศอนๆสวนใหญทอยในภมภาคนชาวไนจเรย(Nigerian)และชาวเคนยา

(Kenyan)ยงคงมรายไดโดยเฉลยมากกวาชาวเอธโอเปย(Ethiopian)ถงสเทา

22RobertGuest,‘HowtoMakeAfricaSmile’(Asurveyofsub-SaharanAfrica),TheEconomist,January17,2004,p.4.23DouglasMason,‘Africa’sExtreme’,TheWorldin2004(anannualpublicationofTheEconomist,January17,2004,p.4.

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 87

ความกระหายอำนาจของผนำหลายคนอนนำไปสการคอรปชนเปนทงแรงจงใจ

และอปสรรคของการพฒนา เผดจการทงหลายทมนสยชอบ ‘ตอกไขใหแตกเพอเอา

ไปทอดกน’ (break eggs) –หมายความวาคนเหลานชอบทำลายคแขงแตกเพาะ

ศตรขนมาพรอมๆกน- มกตองการมกองกำลงพรอมอาวธครบครนทนสมยเอาไว

อารกขาตนแนนอนวาพวกเขาตองการนำเงนจำนวนมากทไดจากการสงออกสนคา

ในตลาดระหวางประเทศมาใชซออาวธ สงครามเกอบทกครงเมอหลงสงครามโลกครงท

สองลวนเกดขนในตะวนออกกลาง แอฟรกาและเอเชยทงสน24 ในทศวรรษ 1980

ความขดแยงระหวางเอธโอเปยและโซมาเลยในการชวงชงดนแดนทมชอวาโอกาเดน

(Ogaden) ทถกกระหนำซำใหรนแรงสาหสมากขนดวยทพภกขภยทแผกระจายไป

ทวทวปแอฟรกาอนนำไปสวกฤตดานมนษยธรรมทเกยวของกบชะตากรรมของ

ผอพยพชาวโซมาเลยจำนวนมากถงประมาณ1.5คน-นคอภมหลงของการเขามา

แทรกแซงของกองกำลงทหารอเมรกนในชวงป 1992-94 เพอใหการคมครองแกการ

สงอาหารเขาไปชวยเหลอคนจำนวนมากทอดอยากหวโหย แมจะไมสามารถทำได

สำเรจตามเปาหมายในระหวางป1994-2004แอฟรกาแถบตอนใตของซาฮารา

ไดกลายเปนอาณาบรเวณทมการทำสงครามครงใหญๆรวมกนถง4ครง [ในประเทศ

รวนดาซดานคองโกและองโกลา] รวมถงสงครามยอยๆอก18ครง [สงคราม

ขนาดใหญ’ (major war) หมายถงสงครามทมผเสยชวตอยางนอยจำนวนมากถง

800,000คน]ความขดแยงจำนวนหนงในสามในทวปนเกดขนในบรเวณแอฟรกา

ตะวนตกทมสภาพไมตางไปจากอนาธปไตย25

ความขดแยงในตะวนออกกลางและในเอเชยไดยกระดบความรนแรงกลาย

เปนสงครามเกดขนหลายครงระหวางอรกกบอหรานปากสถานกบอนเดย เวยดนาม

กบจน และจนกบอนเดย หลายประเทศในลาตนอเมรกาทแมจะเปนเพอนบานกน

แตกมความขดแยงและเปนปฏปกษกนมาเปนเวลายาวนานตวอยางเชน ชลไดมการ

ปะทะทางทหารกบรฐรอบขางถงสามรฐดวยกนคออารเจนตนา โบลเวยและเปร

24สงครามเหลานนปกตเกดขนในประเทศตางๆในโลกทสามยกเวนกรณสงครามระหวางกองกำลงของยเอนทนำโดยสหรฐและอรกทสรบกนครงแรกเมอตนป1991อกหลายครงในเวลาตอมา

25Guest,‘HowtoMakeAfricaSmile’,p.9.

88ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

สงครามไดกลายเปนตวขดขวางความพยายามในการพฒนาประเทศดวยการเบยง

เบนความพยายามของรฐบาลในการพฒนาและตองหนมาดดซบทรพยากรทงหมดท

มอยจำกดไปใชในการทำสงคราม

การสอสารและระบบขนสงททนสมยในระดบโลก รวมถงการทโลกทงใบมการ

พงพาอาศยกนในระดบทเขมขนมากขนนบไดวามสวนทำใหเกดแรงจงใจทมพลง

สำหรบการพฒนา การตดตอกบตางชาต [สวนใหญกคงหนไมพนพวกนกทองเทยว]

และการตระหนกถงความสำคญของมาตรฐานชวตทสงมากขนในประเทศกำลงพฒนา

ทงหลายชวยผลกดนใหคนในสงคมมความคาดหวงเพมสงขนความหวงสามารถ

ผนเปลยนเปนความผดหวงไดในชวพรบตาและความคบของใจอาจกลายเปนความ

โกรธแคนไดในทสดผลทตามมากคอการลกฮอขนมากอจลาจลของฝงชนหรอการใช

ความรนแรงอยางสดขวจนกลายเปนการปฏวตไดในทสด เราจะกลบมาพจารณาเรองน

กนอกเมอพดถงปญหาทางสงคมจตวทยาและเศรษฐกจทมตอการพฒนา

ปญหาทางสงคมทมตอการพฒนา

ประเทศกำลงพฒนาจำนวนไมนอยไดถกกอรางสรางประเทศขนมาจากการ

เคยตกเปนดนแดนอาณานคมโดยไมใหความสำคญหรอใหความสำคญนอยมากกบ

รปแบบทเปนลกษณะเฉพาะทางดานชาตพนธ ศาสนา เผาชนหรอภาษาแตอยางใด

ผลกคอ ความหลากหลายทางวฒนธรรมไดกลายเปนลกษณะของสงคมในประเทศ

กำลงพฒนาเหลาน บางครงความหลากหลายนไดถกสลายใหกลายเปนวฒนธรรม

ทางการเมอง ‘ของชาต’ แบบใหม และหลายตอหลายครงทเดยวทการสรางชาต

แบบนนำไปสความขดแยงระหวางชาตพนธหรอถงขนกลายเปนสงครามกลางเมอง

ในทสด

ไมวาในกรณใดๆกตามการพฒนาไดกลายเปนปญหาสำคญของชาตสำหรบ

รฐเกดใหมทมประชากรแตกแยกออกจากกนเหลาน สงทเรยกวา ‘ชาต’ (nation)

ในมโนทศนของตะวนตกทเรยกวา‘รฐ-ชาต’(nation-state)แทบจะไมมความหมาย

เกยวของกนแตอยางใดเลย ความสำเรจในการหลอมรวมใหเกดเอกลกษณของชาต

เพยงอนเดยวเปนหวใจของการพฒนา กลมหรอขบวนการเคลอนไหวทใชกำลงซง

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 89

เปนปฏปกษตอบรณาการของสงคมและการสรางความทนสมย [การแปรสภาพสงคม

เปนแบบตะวนตก (Westernization)] นนบอยครงทเดยวทเปนอปสรรคขดขวาง

ความพยายามในการสรางชาต (nation building)ตวอยางเชน ในแอฟรกาเหนอ

ตะวนออกกลางและในดนแดนอกหลายแหงในเอเชย ศาสนาอสลามมกถกมองวา

เปนอปสรรคตอการสรางความสมยใหม เนองจากศาสนานใหความสำคญอยางมาก

กบศาสนาธรรม (piety) การอทศตนใหกบพระอลเลาะห และการภาวนาธรรม

เปนประจำทกวน [วนละ 5 ครง] รวมตลอดถงกฎเกณฑอนเครงครดควบคม

พฤตกรรมทางดานศลธรรมททำใหศาสนาอสลามแตกตางไปจากพฤตกรรมทางโลก

(secularization)การปฏวตเรองเพศวตถนยมและการแสวงหาความสขสวนตวท

เกดขนพรอมกบการเปลยนแปลงทางสงคมในยโรป อเมรกาเหนอและในทอนๆ

ประการสดทายความแตกตางอยางมากในดานชาตพนธศาสนาเผาชนหรอภาษา

ทำใหผคนซงเปนเสยงขางมากในประเทศมความเหนพองรวมกนวารฐบาลทปกครอง

อยนนขาดความชอบธรรม

ตวอยางทชใหเหนชดถงปญหาทเกดขนในความเปนจรงในสงคมทผคนม

ความแตกตางหลากหลาย ไนจเรยและอนเดยเปนประเทศกำลงพฒนาทมลกษณะ

ดงกลาว

ไนจเรย (Nigeria) ประเทศทมเนอทกวางใหญในแอฟรกาตะวนตกประเทศน

[มจำนวนประชากร 136.5 ลานคนในป 2004] ประกอบดวยกลมชาตพนธ

จำนวนมากตงถนฐานอยตามดนแดนสวนตางๆของประเทศ นอกจากนนยงม

ชนเผาเลกๆอกจำนวนมาก รวมถงภาษาทใชพดกนอกหลายภาษา [ประมาณ

400 ภาษา]26 ทสำคญกคอในประเทศนมความขดแยงทคกรนตลอดมาระหวาง

พวกครสเตยนและพวกมสลม สถานการณของการเปนศตรกนในภมภาคนซงถกทำ

ใหเลวรายลงดวยความแตกตางทางศาสนา ชาตพนธและภาษา ไดระเบดออกมา

เปนสงครามกลางเมองนองเลอดในป1967เมอไนจเรยตะวนออกไดแยกตวออก

มาเปนรฐอสระชอไบอาฟรา (Biafra) สงครามซงกนเวลาถง 3 ปและยตลงดวย

ความพายแพของรฐไบอาฟราไดทำใหผคนสญเสยชวตมากถง6แสนคน

26JeanHerskovits,‘Nigeria:PowerandDemocracyinAfrica’,HeadlineSeries527(January-February1982),p.8.

90ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ระบอบทหารทโกงกนไดปกครองไนจเรยเรอยมาตลอดชวงเวลาหลงป1967

ทงๆทไนจเรยเปนเจาของบอนำมนขนาดใหญททำรายไดจากการสงออกใหกบรฐ

เปนจำนวนเงนมหาศาล แตเศรษฐกจของประเทศกตกตำลงเรอยๆจนกลายเปน

ภาวะวกฤตชาวไนจเรยสวนใหญจำเปนตองใชชวตอยางชนดปากกดตนถบรายไดเฉลย

ตอคนตอปของคนในประเทศน [ไมถง 386 ยเอสดอลลารในป 2004] ตำกวา

ครงหนงของคนในอนโดนเซย โดยทรายไดของชาตวดจากจำนวนประชากรใน

ประเทศหลงนทมมากกวาถง 60% ไมวาจะมองจากมาตรฐานใดๆ ไนจเรยกลายเปน

กรณศกษาของประเทศทมปญหาทางเศรษฐกจประเทศหนงทงๆทมแหลงนำมน

สำรองขนาดใหญจำนวนมากทสามารถนำรายไดเปนตวเงนใหกบกระทรวงการคลง

ของประเทศจำนวนมหาศาล

ทำไมถงเปนเชนนน?คำตอบงายมากรฐบาลทชวชาเปนสาเหตหลกระบอบ

ทหารทคอรปชนไดปกครองประเทศอยางตอเนองเรอยมาตงแตป1967เผดจการ

ทหารทมชอวาดยชร(Dujour)ไดสญญาวาจะจดใหมการเลอกตงระดบชาตแตผล

ของการเลอกตงทถกคาดการณลวงหนาวาจะตองเปนไปตามความตองการของผนำ

ทหารนน ในทสดกถกลมเลกไป [รวมถงการเลอกตงทจดใหมขนในป 1993] บรรดา

ขนศกของไนจเรยโกงกนกนอยางสดๆ มพกตองพดถงการใชอำนาจอยางหฤโหด

โดยไมแยแสตอความทกขยากของคนในประเทศ รวมถงระบบราชการทคอรปชน

กนจนเปนปกตสงเหลานไดทำใหประเทศนเปนทนาเบอหนายในสายตาของประเทศ

พนธมตรและประเทศคคาขายในตะวนตก [รวมถงสหรฐอเมรกาดวย] ไมตองสงสย

เลยวาแรงกดดนจากนานาชาตทเพมมากขนมบทบาทอยางมากในการบบบงคบให

คณะทหารผปกครองประเทศตองเปดใหมการเลอกตงเสรในป1999และใหตอง

ยอมรบผลการเลอกตงทออกมา-ถอไดวาเปนการเลอกตงผสมครพลเรอนทแขงขน

เปนประธานาธบดคนแรกในชวงเวลาเกอบ20ปทผานมากระนนการโกงกนกยง

ไมสนสดแมจะไดรฐบาลพลเรอนเปนผปกครองและอก5ปตอมาจำนวนเงนทได

จากการดำเนนกจการนำมนทบรหารงานผดพลาดและแทบจะไมไดชวยทำให

เศรษฐกจของชาตมงคงขนแตอยางใดกกลบกลายมาเปนเรองปกตเหมอนในอดต

จรงๆแลวไนจเรยท‘รำรวย’นำมนกลบตองนำเขา‘นำมน’!

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 91

อนเดย(India)อนเดยมจำนวนประชากร17%ของประชากรทงโลก[1.3พนลานคน]

และมGDP เพยงแค2%จากรายไดทงหมดของโลกและในจำนวนนเปนรายได

จากการคาแค1%27อนเดยมขนาดใหญเปนอนดบสองของโลกและเปนประเทศท

ความหลากหลายมากทสดประเทศหนง รฐธรรมนญของอนเดยใหการรบรองภาษา

ทสามารถใชในการตดตอถง16ภาษาแตขอมลทยอมรบรวมกนชใหเหนวามภาษา

ทใชพดกนในอนเดยมากกวา 1,500 ภาษาซงนบรวมถงภาษาถนทมอยมากมายดวย

ภาษาราชการทสำคญม3ภาษาคอภาษาองกฤษภาษาฮนดและภาษาอรด(Urdu)

ภาษาฮนดใชพดกนโดยชาวอนเดยจำนวนถงหนงในสามของประเทศ ภาษาองกฤษเปน

ภาษาของชนชนนำ (elite) ซงบรรดาชาวอนเดยทไดรบการศกษาระดบมหาวทยาลย

ใชพดกน สวนภาษาอรดเปนภาษาของพวกอนเดยนมสลมซงเปนชนกลมนอยทม

จำนวนมากทสดของอนเดย

นอกจากกลมชาตพนธและภาษาดงกลาวสงคมอนเดยยงมการแบงแยกอยาง

รนแรงโดยศาสนา ฮนดเปนศาสนาทนบถอโดยคนสวนใหญของอนเดย แตกยงม

ประชากรอกจำนวนไมนอยเชนกนทเปนมสลม [ประมาณ 12% ของประชากรทง

ประเทศ] รวมถงคนกลมนอยอกจำนวนมากทนบถอศาสนาอนๆ [ซกข เจน ปารซ

พทธ และครสเตยน] นบตงแตไดรบเอกราชในป 1947 เปนตนมา การประหต

ประหารกนระหวางคนในชมชนตางๆ[ชมชนทางศาสนาทเปนปฏปกษกน]ไดปะท

ขนมาเปนระยะๆตอเนองเรอยมา ในบางครง สมาชกของกลมศาสนากลมหนงได

สงหารหมสมาชกของอกกลมหนง ในบางครงการเผชญหนากนไดนำไปสการตอส

ทำลายลางกนระหวางพวกฮนดกบพวกมสลม บางครงกเปนการตอสกนระหวางพวก

ฮนดกบพวกซขในป1984องครกษชาวซกขไดลอบสงหารประธานาธบดอนธรา

คานธ(IndiraGandhi)[ซงเปนชาวฮนด]ในป1991อดตนายกรฐมนตรชอราจฟ

คานธ ซงเปนบตรของนางอทธรา คานธ กไดถกลอบสงหารขณะกำลงรณรงคหา

เสยงสนบสนนเพอกลบมาดำรงตำแหนงนายกรฐมนตรสมยตอไป อดตทรนแรงได

สรางความรสกขมขนซงทำใหความพยายามในอนาคตทจะประนประนอมความชด

แยงและสรางความปรองดองแหงชาตมความสลบซบซอนมากขนไปอก

27 SimonLong,‘India’sshininghopes’,(ASurveyofIndia),TheEconomist,February21,2004,p.3.

92ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ในกรณของอนเดยระบบวรรณะ(castesystem)ทเปนจารตดงเดมกเปนอปสรรค

อยางหนงสำหรบการพฒนา ภายใตระบบน ทกๆคนสงกดวรรณะใดวรรณะหนง

ซงเปนเรองของสงคมศาสนาโดยเฉพาะมาตงแตเกดและตองอยในวรรณะนนๆ

ตลอดชวตเหนไดชดวากรอบจารตอนเครงครดเชนนเปนอปสรรคยงใหญทขดขวาง

การเลอนระดบชนทางสงคม(socialmobility)-การเลอนระดบชนหรอการไตเตา

ทางสงคมมความจำเปนสำหรบการแปรสภาพจากสงคมดงเดมใหเปนสงคมสมยใหม

ชนชนระดบตำสด –หรอทเรยกวาพวกจณฑาล (the untouchables)- ไมมสทธหรอ

โอกาสใดๆในสงคมจารตของอนเดย แมวาในปจจบนรฐบาลไดประกาศใหการเลอก

ปฏบตตอคนในวรรณะตำสดนเปนการกระทำทผดกฎหมายแตความรสกหรอความเชอ

แบบเกานยงคงไมหายไปจากสงคมไดงายๆ โดยเฉพาะในสงคมชนบททยงเครงครด

ในจารตประเพณอยางเชนประเทศอนเดย[คนอนเดยจำนวน7ใน10คนยงคงม

ชวตอยในหมบานเลกๆในชนบท]

อยางนอยทสดลกษณะทสำคญมากอยางหนงของสงคมอนเดยทมความ

หลากหลายกนานำมาตงเปนขอสงเกตดวย การแบงแยกแตกตางทางสงคมม

ลกษณะกระจกตวในแตละพนทมากกวากระจายตวขามพนทดวยเหตนพวกอนเดยน

มสลมไมเพยงแตนบถอศาสนาของตนโดยเฉพาะเทานน แตยงอาศยอยในอาณาบรเวณ

โดยเฉพาะของตนทแยกออกมาตางหากดวยโดยทคนเหลานมการสบทอดทางดาน

ชาตพนธของตนเองและพดภาษาของกลมชนเทานนลกษณะแบบเดยวกนนกเกดขน

กบพวกซกขเจนและกลมอนๆอกดวยผลทตามมากคอปจจยอนซบซอนเหลาน

ลวนทำใหกลมตางๆทางสงคมของอนเดยเกดความรสกผกพนอนคบแคบตอชมชน

ของตนทแยกออกมาเฉพาะตางหากจนทำใหปฏเสธความพยายามของรฐบาลกลางท

จะสรางสำนกในเรองเอกภาพแหงชาต บางครงการแบงแยกดงกลาวนสามารถนำไปส

ลทธการแยกดนแดน (separatism) หรอการใชความรนแรงระหวางชมชนตางๆ

ดวยเหตน กองกำลงชาวซกขจงไดเรยกรองขอตงรฐอสระในตอนเหนอของอนเดย

[ซงชาวซกขตงถนฐานรวมกลมกนอยในบรเวณนน] และความเกลยดชงกนระหวาง

ชาวฮนดกบชาวซกขไดทำใหเกดการสงหารหมขนเปนระยะๆอยางตอเนองรวมถง

กรณทเกดขนในรฐกจารต (Gujarat) เมอเดอนมนาคม 2002 โดยชาวมสลมได

ถกสงหารเปนจำนวนถง2,000คนอยางไรกตามทงสองฝายลวนตองรบผดชอบ

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 93

ตอความโหดรายทเกดขนในเดอนสงหาคม2003ระเบดสองลกทกองกำลงฝายมสลม

ออกมาอางความรบผดชอบไดสงหารชวตผคนในเมองมมไบ (Mumbai) [ชอเดม

คอบอมเบย(Bombay)]ไปถง50คน28

แมวาเราไดยกตวอยางแคกรณของอนเดยและไนจเรย แตประเทศกำลงพฒนา

อนๆอกหลายประเทศกกำลงเผชญกบปญหาทำนองเดยวกน ตวอยางเชน ศรลงกา

(SriLanka)29ไดมการแบงแยกกนระหวางชาวสงหล(Sinhalese)ทเปนฝายเสยง

ขางมาก [74%] และสวนใหญนบถอศาสนาพทธ และชาวทมฬ (Tamils) [18%]

ซงสวนใหญนบถอศาสนาฮนดและตงรกรากอยทางตอนเหนอและตะวนออกของ

ประเทศ[ชาวมวร(Moors)ชาวยโรปและชาวเวดดาห(Veddah)ซงเปนคนพน

เมองดงเดมเปนประชากรสวนทเหลอจำนวนอก8%]กลมตดอาวธชาวทมฬซงหา

ทางแยกตวออกเปนอสระไดปฏบตการกอการรายและทำสงครามกองโจรตอตาน

รฐบาลกลางมาตงแตป1983เมอมการกอการกบฎอนมผลทำใหชาวทมฬเสยชวต

จำนวนอยางนอยถง2,000คน30ดวยเหตนศรลงกาซงกเหมอนกบอนเดยไดแสดง

ใหเหนถงแบบแผนของความแตกตางหลากหลายททำใหเกดการแบงแยกทางสงคม

อยางรนแรง

ประเทศทงหลายสวนใหญในแอฟรกาและอกหลายประเทศในเอเชยและใน

ลาตนอเมรกากสะทอนใหเหนถงความแตกตางหลากหลายอยางมากทางดานสงคม

วฒนธรรมในระดบทนาสนใจจากการสำรวจชาตตางๆจำนวนทงหมด132ชาตพบวา

53 ชาตจากจำนวนดงกลาว [หรอ 40%] มประชากรทแบงแยกออกเปน กลม

ใหญมากกวา 5 กลม31 ดวยเหตน สงคมทประกอบดวยคนกลมตางๆทมความ

แตกตางหลากหลายเชนน(mosaicsocieties)32จงเปนลกษณะรวมกนของบรรดา

28อานรายละเอยดและการวเคราะหเพมเตมไดในภมพทยา,‘ปญหาชนชาตและศาสนา’,มตชนสดสปดาหปท27ฉบบท1413(14-20ก.ย.2550,น.33-34;ปท27ฉบบท1414(21-27ก.ย.2550),น.30-31;ปท27ฉบบท1415(28ก.ย.-4ต.ค.2550),น.33-34.

29อานรายละเอยดและการวเคราะหเพมเตมไดในภมพทยา,‘ปญหาชนชาตและศาสนา’,มตชนสดสปดาหปท27ฉบบท1416(5-11ต.ค.2550,น.34-35.

30VyvyanTenorio,SriLankanPeaceProcessatDelicatePoint’,ChristianScienceMonitor,September2,1986,p.11.31RobertE.Gamer,DevelopingNations:AComparativePerspective,2nded.(Dubuque,Iowa:WilliamC.Brown,1982),pp.312-314.

32mosaic societyหมายถงสงคมทมลกษณะของการมความหลากหลายทางดานสงคมวฒนธรรมในระดบสงมาก [มกปรากฏใหเหนในชาตตางๆในแอฟรกาและลาตนอเมรกา]ซงไดกลายเปนอปสรรคอยางมากตอการพฒนาของชาต

94ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ประเทศทอยในโลกทสาม ความแตกตางหลากหลายนเองทหลายตอหลายครงท

เดยวไดกลายเปนอปสรรคอยางยงทขดขวางการพฒนา

อปสรรคดานจตวทยาทมตอการพฒนา

ความสมพนธของปจเจกบคคลทมตอกลมทางสงคมและสถานะของกลมในสงคม

ทงสองอยางนมบทบาทสำคญในการสรางเอกลกษณใหกบตวบคคล ความสมพนธ

ดงกลาวยงเปนตวชวยกำหนดวาประชาชนจะเอาเอกลกษณของตนไปผกพนกบ

รฐบาลกลางและยอมรบสทธของรฐบาลในการปกครอง[ความชอบธรรม(legitimacy)]

ไดอยางไร ทศนคตและความเชอทวางรากฐานอยบนวฒนธรรมทมลกษณะเฉพาะ

มบทบาทสำคญในกระบวนการดงกลาวนดวยเชนกน สำหรบการพฒนาทจะประสบ

ความสำเรจไดนน สภาวะทางจตวทยาคานยมทางศลธรรมของปจเจกบคคลในประเทศ

กำลงพฒนาจำเปนตองมการเปลยนแปลง เราคงตองมาพจารณากนวาทำไมจงเปน

เชนนน

คนอเมรกนสวนใหญอธบายดวยความคดแบบสมยใหม ผลกคอ หลายตอ

หลายครงกเปนการยากสำหรบคนอเมรกนทจะเขาใจผคนในวฒนธรรมอนๆ โดย

เฉพาะผคนทมชวตอยในชาตกำลงพฒนาทงหลาย ตวอยางเชน คนใน ‘สงคม

แบบดงเดม’ (traditional societies)33 ซงโดยคำนยามนนตองพงพงวถชวตแบบ

เกาอยางมากในการดำเนนชวตประจำวนคนอเมรกน[ซงอาจจะมากกวาคนตะวน

ตกสวนใหญเสยอก]มกเยยหยนจารตประเพณของสงคมเหลานน

ชาวบานทยงใชชวตยดตดกบวถจารตดงเดมมกจะมทาททไมดตอการเปลยนแปลง

เนองจากวถชวตโดยปกตของพวกเขาถกมองวามความมนคงปลอดภยไวใจไดดอยแลว

ขณะทวถชวตแบบใหมทพวกเขายงไมมประสบการณมากอนมกจะถกมองดวย

ความหวาดระแวงแนวโนมทจะหลกหนความไมแนนอนและความหวาดระแวงทมตอสง

ทพวกเขาไมรจกมกคนมากอนสามารถเขาใจไดเนองจากสภาวะแวดลอมมความผนผวน

อยางมากจนพวกเขาควบคมไมไดหรอเตมไปดวยภยนตราย ผคนทใชชวตตามจารต

33traditionalsocietiesเปนสงคมทยดตดอยกบอดตอยางแนบแนนดงนนจงตอตานการเปลยนแปลงและสงคมเหลานมกมลกษณะทยากจนและเปนสงคมเกษตรกรรมทมอตราการเกดสงและคนในสงคมเหลานเกอบทงหมดไมรหนงสอ

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 95

ประเพณดงเดมเหลานจงมองธรรมชาตดวยความหวาดกลวและดวยความเคารพ

ยำเกรงพวกเขามแนวโนมทจะยอมรบการเปลยนแปลงของธรรมชาต

ชาวบานเหลานมแนวโนมทจะไมไววางใจคนแปลกหนา [หมายถงใครกได

ทพวกเขาไมรจกเปนอยางด] แนนอนพวกเขามกจะไมตดตอกบคนแปลกหนา

โดยปกตแลวปฏสมพนธทางสงคม (social interaction) จำกดขอบเขตอยแคระดบ

ครอบครว เครอญาตหรอหมบานความหวาดระแวงทมตอสงทไมคนเคยความเชอวา

ทกอยางถกกำหนดโดยธรรมชาต และความรสกทวาตนเองไรความสามารถหรอม

กนอยมากเหลานลวนมสวนทำใหชาวนาทมวถชวตแบบดงเดมรวมถงชาวบานทวไป

ไมกลาทจะเสยงรเรมดำเนนการใดๆเลย

แทบไมตองใชจนตนาการแตอยางใดในการอธบายวาทศนคตเชนนมผล

กระทบอยางไรตอการสรางความทนสมย ปจเจกบคคลทมความหวาดระแวงและไม

ชอบการเปลยนแปลงใดๆ (อนรกษนยม) มกไมชอบลองสงแปลกใหม ไมวาจะ

เปนการทดลองปลกพชพนธใหมหรอการเรยนรเทคโนโลย การเกษตรแบบใหม

บอยครงทเดยวทพวกเขารสกวาตองปรบเปลยนตวเองขนานใหญและมปญหา

เรองเอกลกษณ เชนเมอกระบวนการพฒนาทำใหพวกเขาตองเคลอนยายเขามาอาศย

อยในเมอง และตองละทงหมบานทพวกเขาและบรรพบรษของพวกเขาเคยใชชวต

ทงหมดอยทนน

ทศนคตแบบดงเดมอกหลายอยางเปนอปสรรคตอการพฒนาเชนกนผคนท

ยงยดตดกบจารตประเพณ จะใหความสำคญนอยมากกบเรองของเวลา (time) โดย

มกจะไมมการวางแผนเอาไวลวงหนา และมแนวโนมทจะไมมความมนใจหรอถา

มกนอยมากวาตนเองสามารถกำหนดชะตากรรมของเองไดเมอเทยบกบผคนท

คนเคยกบการใชชวตแบบสมยใหม การบรรลเปาหมายของปจเจกบคคลแตละคน

การสรางความพงพอใจและความสำเรจสวนตวตามวธคดของผคนในตะวนตก

กลบเปนความคดทแปลกปลอมสำหรบผคนทยงยดตดอยกบคานยมและวถชวต

แบบเกา จรงๆ แลวสงคมแบบจารตประเพณเหลานมธรรมชาตของการเปนสงคม

ทใชชาตกำเนดเปนตวชวดสถานภาพของของบคคล (ascriptive societies)34 [ตวอยาง

34Ascriptive society เปนสงคมทกำหนดสถานภาพและตำแหนงของปจเจกบคคลในสงคมบนพนฐานของศาสนา เพศสถานะอายหรอลกษณะอนๆ

96ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ทเหนไดชดทสดคอระบบวรรณะ (caste system) ของอนเดย] ซงมลกษณะตรง

กนขามกบสงคมสมยใหมทเปน [หรออางวาเปน] สงคมทวางอยบนพนฐานของ

คณธรรม(merit)ในสงคมแบบดงเดมเหลานสถานะและตำแหนงของบคคลถก

กำหนดขนมาโดยสงคมบนพนฐานของศาสนาอายเปนตนเพศสถานะ(gender)

กเปนปจจยหลกอกอนหนงในการกำหนดสถานภาพและตำแหนงของคนในสงคม

การครอบงำของเพศชายจงปรากฏใหเหนทวไปอยางเขมขนในชาตทกำลงพฒนา

เหลานซงมเทคโนโลยอยในระดบตำมากตงแตการขาดแคลนเครองจกรขนาดหนก

ไปจนถงการไมมเครองไมเครองมอในการคมกำเนด รวมตลอดถงการตายของ

เดกแรกเกดในอตราสงซงทงหมดนลวนมสวนทำใหบทบาทและทศนคตแบบดงเดม

ทใชเพศสถานะเปนตวกำหนดยงคงมความเขมขนอย เมอเปนเชนนในประเทศกำลง

พฒนาทงหลายนน ลกษณะความเปนชมชนแบบดงเดมจงมความสำคญมากกวาและ

หลายตอหลายครงททำลายความเชอในเรองปจเจกบคคลนยม ความสำเรจสวนบคคล

และการแสดงออกซงความคดเหนสวนตว

อปสรรคทมตอการพฒนาเศรษฐกจ

แมวาจะมความแตกตางกนอยางเหนไดชดในการพฒนาดานเศรษฐกจและ

ความมงคงของชาต แตชาตกำลงพฒนาสวนใหญยงคงยากจนอย ดงทเราไดเหน

กนแลว ความยากจนเปนปจจยสำคญเหนอสงอนๆทเปนแรงผลกดนใหประเทศ

เหลานดำเนนการพฒนาประเทศปจจยททำใหเกดความยากจนในชาตทกำลงพฒนา

สวนใหญไดแก เงอนไขทไมเอออำนวยตอการคาหนสนตางชาตทนบวนจะเพมสงขน

การขยายตวอยางรวดเรวของประชากร เทคโนโลยทอยในระดบตำ ปญหาการถอครอง

ทดนทฝงรากลกมาเปนเวลานาน โรคภยไขเจบและการขาดอาหาร ระดบการศกษา

ทตำมากและสภาพแวดลอมทเปนปญหาอยางรนแรงแมวาจะมขอยกเวนอยบาง

เปนบางกรณ แตปญหาเหลานมลกษณะเรอรง ซงทำใหเกดความยากจนในระดบ

ทงประเทศและเปนอปสรรคอยางหนกหนวงตอการพฒนาเศรษฐกจทนาจะเปน

หนทางเดยวทจะเยยวยาปญหาความยากจนได

เศรษฐกจของประเทศทกำลงพฒนายงคงวางอยบนฐานของเกษตรกรรมและ

การทำเหมองแร ทงๆทมการอพยพของคนชนบททยากจนเขามายงตวเมองอยาง

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 97

ตอเนองและรวดเรว ผลทตามกคอ การปรบปรงมาตรฐานในการดำเนนชวต

เปนไปอยางลาชาและความเหลอมลำในทางเศรษฐกจกยงคงปรากฏใหเหนอยทวไป

[ดตารางท1]

ปญหาหลายอยางเกดขนพรอมๆกบการพงพงสนคาเกษตรและวตถดบ

ประเภทแรธาตแตเพยงอยางเดยว ประเทศกำลงพฒนาบางประเทศปลกพชหลก

แตเพยงชนดเดยว [วธการทเรยกวาการปลกพชเชงเดยว] ตวอยางเชน ประเทศ

บงคลาเทศไมไดปลกพชอยางอนนอกจากปอเพอสงออก เมอราคาปอตกตำลง

บงคลาเทศซงเปนชาตกำลงพฒนาทยากจนทสด กไมมรายไดอยางอนมาทดแทน

เศรษฐกจของเอธโอเปยพงพงกาแฟแตเพยงอยางเดยว ควบาผลตนำตาลเปนสนคา

สงออกเทานน สวนฮอนดรสสงออกกลวยหอมเปนสนคาหลกอยางเดยว เปนตน

ประเทศกำลงพฒนาบางประเทศตองหนไปหาทางออกเพอแกปญหาเศรษฐกจดวย

การปลกพชทตองหามตามกฎหมาย เชนชาวนาในโคลอมเบย เอกวาดอรและเปร

ผลตโคเคนเพอสงออก อฟกานสถานเปนแหลงผลตเฮโรอน [ผลตจากเมลดฝน]

รายใหญของโลก แมวาประเทศกำลงพฒนาสวนใหญมพชหรอทรพยากรแรธาต

มากกวาหนงชนด แตมเพยงไมกประเทศทมการกระจายชนดของพชเศรษฐกจเพยงพอ

ทจะรองรบทงภาคเกษตรกรรมและภาคอตสาหกรรม

ในการสรางความทนสมย ประเทศกำลงพฒนาทงหลายจำเปนตองนำเขา

สนคาอตสาหกรรมในการชำระหนประเทศเหลานตองสงออกสนคาประเภทอาหาร

และแรธาตแตเงอนไขของการคา(termsof trade)35 ไมเปนธรรมสำหรบประเทศ

เหลาน กลาวคอ สนคาประเภทอตสาหกรรมมราคาสง ขณะทสนคาประเภทการเกษตร

และแรธาตมกจะมราคาทตำกวา ยงกวานน ราคาของสนคาในตลาดโลกกผนผวน

ขนลงอยางรวดเรว ซงทำใหเกดความไมแนนอนทนาสะพรงกลวและนำไปสการเพม

สงขนของหนตางประเทศ

35เงอนไขของการคาหรอtermsoftradeในทางเศรษฐกจระหวางประเทศนนหมายถงการประเมนมลคา(หรอราคา)ของผลผลต(สนคาทวไปสนคาอตสาหกรรมและสนคาบรการ)ทประเทศตางๆซอในตลาดโลกโดยเปรยบเทยบกบการประเมนมลคาผลผลตทประเทศเหลานนขาย ตวอยางเชนสำหรบ โครงสรางของราคาสำหรบสนคาและบรการประเภทตางๆนนถาหากสนคาอตสาหกรรมมราคาสงกวาเมอเทยบกบสนคาประเภทเกษตรกรรมและแรธาต กแสดงวาเงอนไขของการคาไมเออตอประเทศทผลตเฉพาะสนคาเกษตรหรอแรธาต

98ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ประเทศกำลงพฒนาบางประเทศประสบปญหาดานประชากรอยางรนแรง

ประเทศอตสาหกรรมทเปนประชาธปไตยมอตราการเตบโตของประชากรไมถง 1%

และหลายๆประเทศมนยโรปตะวนตกมอตราการเตบโตของประชากรเปนศนย

หรอตดลบเมอป1990ในทางตรงกนขามประเทศกำลงพฒนาสวนใหญมอตรา

การเกดอยท 2-3%ตอป และบางประเทศในแอฟรกาอยางเชน ไนเจอรและแองโกลา

รวมถงอกหลายประเทศในตะวนออกกลาง [โดยเฉพาะซาอดอาระเบยและดนแดน

ของพวกปาเลสไตนบรเวณเวสตแบงค(WestBank)และฉนวนกาซา(GazaStrip)

ทอตราการเกดอยในระดบทสงมาก

โดยทวไปแลว การเพมขนอยางมากและรวดเรวของจำนวนประชากรม

ผลกระทบอยางมากมายตออาณาบรเวณทเปนเมอง ความยากจนในชนบทและ

นโยบายของรฐบาลเปนตวผลกดนใหมการอพยพยายถนเขาไปอยในเมองตางๆ

การแปรสภาพเปนเมองอยางรวดเรวเปนปญหาอยางมากเนองจากชาตทกำลง

พฒนาทงหลายไมไดมทรพยากรเพยงพอทจะใหบรการสาธารณะรวมถงการสราง

โรงเรยน โรงพยาบาล อาคารสงเคราะหเพมขนได และทสำคญยงกวานนกคอ

การมงานรองรบคนเหลาน เมอเผชญกบปญหาการเพมขนของประชากรและปญหา

เรองทอยอาศย จงเปนการยากมากขนสำหรบเกษตรกรในประเทศกำลงพฒนาท

จะขยายผลผลตอาหารไดเรวและมากพอทจะรองรบการขยายตวของประชากร

แมวาจะมภมอากาศและเงอนไขทางเศรษฐกจทดกตามแมวาจะม‘การปฏวตเขยว’

(green revolution)36ซงหมายถงการเพมผลผลตจำนวนมากทเกดขนในบางประเทศ

[ไดแกอนเดยเมกซโกไตหวนและฟลปปนส]เมอสามารถปลกขาวสาลขาวเจา

และขาวโพดทใหผลตจำนวนมหาศาลดวยการใชระบบชลประทานสมยใหมและ

ปยเคมกระนนประเทศกำลงพฒนาเหลานกยงคงเผชญกบปญหาอยด

นอกเหนอจากเงอนไขของการคาทเสยเปรยบหนตางประเทศทเพมสงขนและ

การเพมขนของจำนวนประชากรอยางรวดเรวแลว ปญหาสำคญอนๆอก 3 ประการท

เปนอปสรรคตอความสำเรจของการพฒนากคอ เทคโนโลยทอยในระดบตำ ปญหา

36การปฏวตเขยว(GreenRevolution)เปนการเพมผลผลตทางการเกษตรจำนวนมหาศาลอนเปนผลมาจากระบบชลประทานสมยใหมและปยเคมปรากฏการณเชนนพบเหนไดในอนเดยเมกซโกไตหวนและฟลปปนส

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 99

การถอครองทดนและสภาพแวดลอมทไมเหมาะสมการปฏวตเขยวจะเปนไปไดก

ตอเมอมความกาวหนาทางดานเทคโนโลยการเกษตรอนไดแก เมลดพนธพชทได

รบการพฒนาแลว สารเคมกำจดศตรพช ยาฆาแมลง ปยเคม ระบบชลประทาน

เทคโนโลยในการดแลสตว ถนนเชอมโยงแหลงผลตและตลาด รวมถงสงอำนวย

ความสะดวกในการจดเกบผลผลต ทงหมดนจะตองถกพฒนาขนมาอยางเพยงพอ

แตทงหมดนกจำเปนตองอาศยการลงทนและเงนสำรองของตางชาต ซงพอเอาเขา

จรงกลบเปนสงทขาดแคลนอยางมากในประเทศเหลาน

การถอครองทดนเปนปญหาสำคญมากอนหนงของประเทศกำลงพฒนาหลาย

ประเทศ รปแบบของการถอครองกรรมสทธในทดนแตกตางกนไปในแตละประเทศ

แตมเพยงไมกประเทศเทานนทสามารถจดการปญหาการเมองเรองการถอครองทดนได

อยางมประสทธภาพ เนองจากจารตดงเดมอนเปนลกษณะสำคญทสดของแบบแผน

การถอครองทดนในชนบทนนเปนปญหาอยางมากททำใหการเปลยนแปลงเปนไป

อยางลาชา ปญหาพนฐานประการหนงอยทขนาดการถอครองทดนทไมเหมาะสม

ในเชงเศรษฐกจ ในบางพนท กรรมสทธในทดน [และอำนาจในทองถน] ทำใหม

การกระจกตวของการถอครองทดนในระดบสงในบางพนททดนจำนวนมากถกซอย

ยอยแยกเปนทดนขนาดเลกๆจนไมสามารถสรางผลผลตได ในลาตนอเมรกาปญหา

สองประการตอไปนมกเกดขนควบคกนไป ไดแก ทดนขนาดใหญ [ทเรยกวา

‘latifundia’]ดำรงอยควบคไปกบทดนขนาดเลกมาก[หรอ‘minifundia’]อยปต

กประสบปญหาทำนองเดยวกนยงกวานน ในประเทศกำลงพฒนาอกหลายประเทศ

จะพบวาชาวนาจำนวนมากเปนชาวนาไรทดนโดยทชวตของพวกเขาขนอยกบความ

เมตตาปรานของพวกเจาทดนทเปนคนตางถน

ในแอฟรกากรรมสทธในทดนชนบทของชมชนปรากฏใหเหนทวไปแตทนก

ปรากฏปญหาทแตกตางออกไปอกชดหนงดวย ชาวบานไดรบมอบทดนขนาดเลก

จำนวนมากและตองแบงปนผลผลตรวมกน ซงสวนใหญถกนำมาใชบรโภคมากกวา

ทจะนำไปขาย การเพาะปลกเชงพาณชยทตองใชทดนขนาดใหญกำลงเรมเขามาปดลอม

ทดนของหมบาน และสงทกำลงปรากฏใหเหนเพมมากขนกคอ การเพาะปลกพช

เศรษฐกจกำลงเขามาแทนทการปลกพชทใชเปนอาหารแบบดงเดม ทเลวรายไปกวานน

100ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

กคอ คนหนมคนสาวกำลงถกบบบงคบใหตองออกจากหมบานของพวกเขาเพอเขาไป

แสวงหางานทำในเมองหลายคนกลายเปนคนงานอพยพรบจางทำงานใหกบเจาทดน

ขนาดใหญ และตองจมปลกอยในความยากจนและมชวตทไรความหวง ในเอเชย

แมจะมลกษณะทแตกตางกนไป กระนน ปญหาการถอครองทดนกมผลกระทบ

ไมแตกตางกนเลยปญหาดงกลาวกลายเปนตวขดขวางความพยายามของรฐบาลท

จะเรงใหเกดการเตบโตดวยการสรางความทนสมยใหกบเศรษฐกจทยงมสภาพ

สวนใหญเปนชนบทอย

ประการสดทาย สภาพแวดลอมทหลายตอหลายครงสรางความเสยหายจน

กลายเปนปญหาตอการพฒนาเศรษฐกจ โศกนาฏกรรมทเลวรายทสดมาจากภย

พบตธรรมชาตทเกดจากความโงเขลาของมนษย ตวอยางเชน การเลยงสตวจำนวน

ทมากเกนไปจนทำใหเกดการขาดแคลนทงหญาทใชเปนอาหารสตวจนกลายเปน

ทพภกขภยรายแรงในดนแดนตอนกลางของทวปแอฟรกาในทศวรรษ1980ทำนอง

เดยวกนอทกภยทเกดขนในประเทศกำลงพฒนาบางประเทศกมสาเหตมาจากการ

ตดไมทำลายปาอยางมโหฬารซงเปนผลมาจากการนำไมมาใชประโยชนในการเปน

เชอเพลงประเกอบอาหารและกจกรรมอนๆ แมวาจะไมมโศกนาฏกรรมทเกดจาก

สภาพแวดลอมและโรคระบาดทมกจะเกดขนตามมา แตการขาดอาหารกยงคงม

ผลกระทบตอชวตของผคนจำนวนหลายรอยลานคนในประเทศกำลงพฒนาโดย

เฉพาะในแอฟรกาผคนทตองมชวตดวยอาหารทจำกดอยางมากไมมพลงงานพอท

จะสรางผลผลตไดทำใหประเทศกำลงพฒนาทงหลายตกอยภายใตวงจรแหงความ

ชวราย คนในประเทศเหลานยากจนเนองจากพวกเขาสรางผลผลตไดไมเพยงพอ

และพวกเขาไมสามารถสรางผลผลตไดพอเพยงกเพราะพวกเขายากจน

ความลมเหลวของการพฒนา

ชาตตางๆประสบความสำเรจในการพฒนาไดกเพราะกระบวนการพฒนาใน

มตตางๆ ทงทางดานการเมอง จตวทยา สงคม และเศรษฐกจ กระนนกยงเปน

เรองทผดพลาดมากถาหากปกใจเชอวาการพฒนาจะรดหนาตอไป หรอเมอเรม

การพฒนาเมอใดแลววงลอของความกาวหนาจะไมมวนถอยหลงรฐ-ชาตและสงคม

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 101

ทงหลายไมวาจะอยในระดบและขนตอนใดๆของการพฒนากตามสามารถตกเปนเหยอ

ของความไรเสถยรภาพและความผพงไดทกเมอคงไมมคนทศกษาสงครามกลางเมอง

อเมรกนคนใดหรอคนทศกษาประวตศาสตรของยโรปตะวนออก ประวตศาสตรของ

ดนแดนแถบคาบสมทรบลขานประวตศาสตรของแอฟรกาตะวนตกหรอประวตศาสตร

ของทวปแอฟรกาคนใดทสามารถมองขามมหนตภยทเกดจากการแตกแยกในสงคม

ซงกลายเปนปญหาคกคามทงตอประเทศทกำลงพฒนาและตอและประเทศท

พฒนาแลว

อะไรเปนสาเหตทำใหเกดการแตกแยก? ไมนาแปลกใจแตอยางใดวาความผพง

ทางการเมองมกเปนผลมาจากความไรเสถยรภาพของชาตในการแกปญหาทเปน

อปสรรคขดขวางการพฒนา เมอใดกตามทรฐบาลไมสามารถจดการกบปญหาความ

ระสำระสายทางสงคมทมาจากความขดแยงทางศาสนา ชาตพนธ เชอชาต หรอ

วฒนธรรมระหวางกลมตางๆ ระบบการเมองกจะผพงและพบกบจดจบในทสด

ในกลางศตวรรษท 19 สหรฐอเมรกาไดเผชญกบความตงเครยดรนแรงทเกดจาก

การไมสามารถหาขอยตใหกบปญหาเรองทาสได ปจจบนมกรณตางๆจำนวนนบไมถวน

ทเกดจากปญหาทำนองเดยวกนน ในอยปต ความตงเครยดระหวางรฐทยดหลก

การทางโลก(secularstate)กบขบวนการภราดรภาพมสลม(MuslimBrotherhood)

ทเครงครดศาสนา ยงคงเปนปญหาทไมจบลงไดงายๆและไดกลายเปนคำถามสำคญ

สำหรบการดำเนนการทางการเมองของอยปตในอนาคต ศรลงกา [ซลอน (Ceylon)

ในอดต] กยงคงประสบปญหาทเกดจากการใชความรนแรงเปนระยะๆระหวางคน

กลมนอยชาวทมฬและคนกลมใหญชาวสงหล

รวนดา (Rwanda) และบรนด (Burundi) ไดกลายเปนทงสงหารฆาลางเผาพนธ

กนในชวงป1993-1994อนมสาเหตมาจากความเกลยดชงและความไมไววางใจกน

ระหวางชาวเผาฮต (Hutu)และชาวเผาทตซ (Tutsi) ในป2004 โศกนาฏกรรม

รายแรงแบบเดยวกนกไดเกดขนในทางตะวนออกของซดาน (Sudan) หนวยงาน

ของรฐบาลททำหนาทปราบกบฎไดหนไปใชนโยบายฆาลางเผาพนธในบรเวณ

ดารฟร (Darfur) ตามขอมลของยเอน ผอพยพลภยจำนวนประมาณหนงลานคน

102ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ซงสวนใหญเปนผหญงและเดกและตองการหนไปใหพนจากการสงหารหม กลบตอง

จบชวตลงดวยความอดอยากและโรคภยไขเจบ

วกฤตดานเศรษฐกจอาจนำไปสความผพงทางสงคมและการเมองดวยเชนกน

สภาวะเศรษฐกจภายในของชาตคงมไดเปนสาเหตของปญหานแตเพยงอยางเดยว

แตอทธพลของเศรษฐกจมหภาคระดบโลกกมความสำคญอกดวยเชนกน ตวอยางท

เหนชดเจนทสดไดเกดขนในทศวรรษ 1970 เมอชาตกำลงพฒนาหลายชาตทกำลง

ตอสกบวกฤตเศรษฐกจแตมทรพยากรและรายไดจากการสงออกเพยงนอยนด

ไดประสบความทกขยากอยางรนแรงอนเนองมาจากราคานำมนทพงสงลวอยางรวดเรว

มาตรการตางๆทเขมงวดทรฐบาลของประเทศเหลานตองนำมาใช ทำใหเกดความ

ไมสงบทางการเมองและสงคม หนสนภายนอกทเพมมากขนจนเขาสระดบวกฤต

ในอกหลายปตอมาและปญหาทางเศรษฐกจทสาหสมากขนไดเกดขนทวไปใน แอฟรกา

เอเชย และลาตนอเมรกา บางประเทศในภมภาคเหลานไมสามารถฟนคนกลบส

ภาวะปกตได

ประการสดทาย การแตกสลายในสงคมมสาเหตมาจากความไมเพยงพอของ

ระบบการเมอง ดงทไดตงขอสงเกตมากอนแลววา เมอรฐบาลประสบความลมเหลวใน

การหลอมรวมความหลากหลายใหเขามาอยภายใตเอกลกษณของชาตเพยงอนเดยว

รวมถงความลมเหลวในการกระตนการมสวนรวมทางการเมองหรอการกระจาย

ความมงคงกลบไปยงสงคมทงหมด กแสดงวาการพฒนาการเมองประสบความ

ลมเหลวตามไปดวยนอกจากนนตามทนกรฐศาสตรหลายคนไดตงขอสงเกตเอาไว

นานแลว การพฒนาอาจประสบความลมเหลวไดแมวารฐบาลนนๆจะมความสามารถ

ในการสงเสรมใหเปนไปตามเปาหมายดงกลาว [เชน ดวยการสนบสนนใหคน

ในสงคมรหนงสอมากขน การจดใหมการศกษามวลชน การมสวนรวมโดยการ

ลงคะแนนเสยงเลอกตง และการสรางสำนกของความเปนเมอง] แตขาดสถาบน

ทางการเมองและวธคดทสอดคลองกบการเปลยนแปลงทางการเมอง37ในกรณดงกลาว

ความผพงทางการเมอง (political decay) ไดกลายเปนดานมดของการพฒนา

นกรฐศาสตรอยางแซมมวลฮนทงทน(SamuelHuntington)ตงขอสงเกตวา‘การสราง

37SamuelHuntington,‘PoliticalDevelopmentandPoliticalDecay’,WorldPolitics17(April1965),pp.386-430.

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 103

ความทนสมย (modernization) ในความเปนจรงนนมกจะเกยวของกบเรองของ

การเปลยนแปลงทเกดขนกบการแตกสลายของระบบการเมองแบบดงเดม แตกไม

จำเปนวาจะตองเปนเรองของขบวนการทมงไปสระบบการเมองสมยใหมเสมอไป…

กระนนแนวโนมกคอการทจะตองขบคดพจารณากนอยางจรงจงวาเนองจากการสราง

ความทนสมยทางสงคม (social modernization) กำลงเกดขนมาแลว การสราง

ความทนสมยทางการเมองกจะตองเกดขนตามมาพรอมๆกนไปดวย’38

รฐทลมเหลว (dysfunctional states)

เมอไมกทศวรรษทผานมา เราไดเหนสงคมหลายสงคมทเดยวททำลายตวเอง

พรอมๆกบสนคลอนเสถยรภาพของรฐเพอนบานและเปนภยคกคามตอสนตภาพ

ของโลกในทสด รฐทลมเหลวเหลานไดกลายเปนพนททอดแนนไปดวยความสดโตง

ไมวาจะเปนรฐบาลทใชกำลงรนแรงอยางเตมทหรอรฐบาลทออนแออยางสดๆ

จนกระทงไมสามารถรกษากฎหมายและความเปนระเบยบเรยบรอยได ภายใต

สภาวการณดงกลาวองคประกอบทรนแรงทสดในสงคมเปนฝายทครอบงำความรนแรง

ทงในดานการกออาชญากรรมและในดานการเมองไดแผคลมไปทวทกแหงตามเมอง

ตางๆหมบานทไรเจาหนาคมครองไดถกคกคามและแมแตสอเองกไดถกปดปาก

ในทนจะหยบยกตวอยางของระบบการเมองททำหนาทลมเหลวมาพจารณาสก 4

ตวอยาง

โซมาเลย (Somalia)

บรเวณตะวนออกเฉยงเหนอของแอฟรกาหรอทเรยกชอวา‘HornofAfrica’39

เปนดนแดนทประกอบดวยประเทศทยากจนทสดในโลกหลายประเทศไดแกซดาน

โซมาเลย เอรเทรย และเอธโอเปย ในทศวรรษ 1980 และทศวรรษ 1990

38SamuelHuntington,PoliticalOrderinChangingSocieties(NewHaven,Conn.:YaleUniversityPress,1968,p.35.39Horn of Africa หรอทมชอเรยกอนวา แอฟรกาตะวนออกเฉยงเหนอ หรอบางทกเรยกวาคาบสมทรโซมาล (SomaliPeninsula) เปนดนแดนสวนทเปนคาบสมทรทางตะวนออกของแอฟรกาทยนออกไปในทะลอาเรเบยน (Arabian Sea)เปนระยะทางหลายรอยกโลเมตร และอยบรเวณชายฝงทางตอนใตของอาวเอเดน (Gulf of Aden) บรเวณทเรยกวาHorn of Africa ตงอยทางตะวนออกสดของทวปแอฟรกา คำๆนใชเรยกชอภมภาคทประกอบดวยประเทศตางๆไดแกจบต(Djibouti)เอธโอเปย(Ethiopia)เอรเทรย(Eritrea)และโซมาเลย(Somalia)โดยมเนอทประมาณ2ลานตารางกโลเมตรหรอ772,200ตารางไมลและมประชากรอาศยอยจำนวนประมาณ90.2ลานคนดรายละเอยดในhttp://en.wikipedia.org/wiki/Horn_of_africa

104ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ภมภาคนไดรบความเดอดรอนจากภาวะฝนแลง ความอดอยาก ความขดแยงระหวาง

ประเทศ สงครามกลางเมอง และความรนแรงทกรปแบบ ในตนทศวรรษ 1990

การขาดแคลนอาหารทรนแรงทสดถงขนวกฤตไดเกดขนในโซมาเลย โดยสงคราม

กลางเมองและความแหงแลงเปนสาเหตทสรางความทกขทรมานแนสาหสใหแก

คนจำนวนมาก ในเดอนสงหาคม 1992 องคกรยนเซฟ (United Nations Children’s

Fund/UNICEF)ไดระดมความชวยเหลอระหวางประเทศครงใหญโดยการแจงให

ทวโลกรบรวาชาวโซมาเลยประมาณ2ลานคน[จากจำนวนประชากรทงหมดประมาณ

8ลานคน)จะตองเผชญกบความอดอยากครงใหญภายใน6เดอน

จากความรนแรงและความทกขยากดงกลาวในเดอนมกราคม1991พวกกบฎ

ไดขบไลนายซอาดบารเร(SiadBarre)จอมเผดจการทครองอำนาจมาเปนเวลานาน

การตอสและการขาดแคลนอาหารทเกดขนตามมาหลงจากนนไดทำใหประชาชน

จำนวนกวา3แสนคนเสยชวตและอกหลายลานคนเผชญกบความอดอยากสภาพท

ไรกฎหมายและความเปนระเบยบเรยบรอยไดทำใหประเทศนตกอยในสภาวะ

อนาธปไตย และทำใหบรรดาผหญงและเดกตองตกอยในเงอมอของกองโจรตดอาวธ

ทขดขวางความพยายามในการเขามาใหความชวยเหลอของหนวยงานระหวางประเทศ

กองโจรเหลานไดปลนสะดมอาหารทมไวสำหรบชวยเหลอพวกเดกๆทอดอยาก และ

ไดสงหารเจาหนาททปฏบตงานใหความชวยเหลอ ในปลายป 1992ประธานาธบด

จอรชเอชดบเบลยบชซงดำรงตำแหนงประธานาธบดในชวงเวลานนไดตดสนใจ

สงกำลงทหารเขาไปปฏบตการคมครองทงเจาหนาทและสมภาระทสงไปชวยเหลอ

สภาพการณในชวงเวลานนเตมไปดวยความสบสนอลหมานจนทำใหกฎหมายไม

สามารใชบงคบไดหลงจากทกองกำลงของยเอนภายใตการนำของสหรฐไดถอนตว

ออกไปตงแตเดอนมนาคม 1995 [หลงจากทมการสงหารโหดทหารอเมรกนหลายคน]

โซมาเลยยงคงเปนประเทศทปราศจากรฐบาลแหงชาต แผนทของประเทศโซมาเลย

แสดงใหเหนวาพนทตางๆในประเทศนไดถกควบคมโดยกลมตางๆจนทำใหแผน

มลกษณะไมตางไปจากภาพจกซอ

โซมาเลยยงคงเปนประเทศทยากจนทสดประเทศหนงในแอฟรกา โดยม GNP

เฉลยตอคนไมถง 500 ยเอสดอลลาร และมอตราคนไมรหนงสอมากกวา 75%

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 105

ในทศวรรษ1990ยงกวานนโซมาเลยมสภาพทดอยพฒนาทงทางการเมองและ

ทางเศรษฐกจ โครงสรางสงคมของโซมาเลยวางอยบนพนฐานของความผกพนทาง

เครอญาตหรอเผาชน และสงครามกลางเมองกลายเปนสงครามระหวางเผาตางๆ

ถาหากโซมาเลยยงไมสามารถคนพบสตรสำหรบสรางเสถยรภาพทางการเมอง

ประเทศนกไมสามารถรอฟนเศรษฐกจใหกลบสภาวะปกตได และในทางกลบกน

เสถยรภาพทางการเมองกขนอยกบความกาวหนาทางสงคมและเศรษฐกจ ไมวา

โซมาเลยจะคนพบสตรในการปกครองประเทศไดอยางมประสทธภาพไดหรอไมนน

ยงคงรอการพสจนอย ชอของโซมาเลยในฐานะรฐทลมเหลวจะยงคงเปนเชนนตอไป

จนกวาโซมาเลยจะเปลยนแปลงตวเอง

ยโกสลาเวย (Yugoslavia)

ในความเปนจรงประเทศยโกสลาเวยไมไดมตวตนอยอกตอไปนอกจากชอ

ประเทศหลงจากทยโกสลาเวยสามารถดำรงความเปนรฐอสระมาไดตลอดชวงเวลา

ของสงครามเยน แตในทสดประเทศนกแตกสลายออกเปนเสยงๆพรอมๆกบการ

แตกสลายของอดตสหภาพโซเวยตซงไดแปรสภาพแผนททางภมศาสตรของยโรป

ในทศวรรษ1990การแตกสลายของยโปสลาเวยไดทำใหเกดสงทนกสงเกตการณ

บางคนเรยกวา ‘ฉากทศนแหงความฝนราย’ (nightmare scenario) ซงหมายถง

การลมสลายทางการเมองทเกดขนจากความเกลยดชงทางชาตพนธในระดบทแตก

ตางกนไปซงเปนภยคกคามตอรฐตางๆทเคยเปนคอมมวนสต

วกฤตบอลขาน (Balkan Crisis) ในมมมองทางประวตศาสตร

ความสมพนธทยโกสลาเวยมกบสหภาพโซเวยตเกดขนจากสภาวการณทม

ลกษณะเฉพาะเมอสงครามโลกครงทสองยตลง ขณะทชาตอนๆในยโรปตะวนออก

ตองการใหกองทพของสตาลน (Stalin) เขามาปลดปลอยใหหลดพนจากการ

ยดครองของเยอรมน แตยโกสลาเวยปลดปลอยตนเองใหเปนอสระโดยไมตองขอ

ความชวยเหลอจากใครจากการทโจซพบรอซตโต(JosepBrozTito)มบทบาท

สำคญในขบวนการตอตานของยโกสลาเวย ทำใหตวเขากลายเปนวรบรษแหงชาต

และในทสดกไดกลายเปนสญลกษณของชาตนยมแบบใหมของยโกสลาเวย

106ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

หลงจากทสงครามสนสดลงใหมๆ ตโตไดปฏเสธทจะปฏบตตามคำสงของมอสโก

และสตาลนกไดตอบโตดวยการขบยโกสลาเวยออกจากเครอจกรภาพสงคมนยม

ไมนานหลงจากนน ตโตไดเรมดำเนนการเปนขนเปนตอนเพอทำใหการปกครอง

ของตนไดรบการยอมรบจากประชาชน โดยเรมจากการชะลอกระบวนการนารวม

(agriculturalcollectivization)กอนและหลงจากนนกลมเลกไปในทสด

อยางไรกตามคอมมวนสมตามแนวทางของยโกสลาเวยมลกษณะทโดดเดนเฉพาะ

ในดานแรงงานสมพนธ จากการปฏเสธการรวมศนยอยางสดโตงตามแนวทางของ

สหภาพโซเวยตในอดตตโตไดประกาศใชรปแบบใหมของการจดองคกรเศรษฐกจแนว

สงคมนยมทวางอยบนฐานของแนวคดเรอง ‘การจดการตนเอง’ (self-management)

รปแบบของการจดการดงกลาวใหความเปนอสระในระดบภมภาค -อยางนอยทสด

กในแงหลกการ-แกสาธารณรฐตางๆในสหพนธยโกสลาเวย (Yugoslavia federation)

ถง 6 แหง ทสำคญยงกวานนกคอ การดำเนนการดงกลาวไดนำไปสการสถาปนา

สภาคนงานขนในวสาหกจทเกยวของกบเศรษฐกจของประเทศ สภาคนงานมาจาก

การเลอกตงของบรรดาคนงานในโรงงานหรอสถานประกอบการตางๆ และสภา

คนงานเหลานกเปนคนเลอกตงคณะกรรมการจดการอกตอหนง โดยคณะกรรมการ

จดการเปนผดำเนนการประชมในฐานะเปนสมาคมระดบภมภาคเพอคดเลอก

ผอำนวยการประจำวสาหกจตางๆ ซงจะตองไดรบการยอมรบจากพรรคกอน ในป

1950 คนงานไดรบสทธทจะสามารถนดหยดงานได สหภาพแรงงานไดรบการประกาศ

ใหเปนอสระ และการวางแผนเศรษฐกจโดยตรงไดถกแทนทดวยนโยบาย ‘การชนำ

ภายใตการวางแผน’ ซงมลกษณะของการบบบงคบนอยกวา ในทศวรรษ 1970

ไดมการเพมความเขมงวดในการควบคมเศรษฐกจและสงคมของยโกสลาเวยโดย

ทวไปเสรภาพในการแสดงออกทกอนหนานไดรบการยอมรบกลบถกควบคมมากขน

พรอมกบการดำเนนมาตรการทเขมงวดกบบรรดาอาจารยและนกศกษาตามวทยาลย

ตางๆทออกมาตอตานรฐบาล

อยางไรกตาม ยโกสลาเวยมลกษณะเฉพาะโดดเดนแตกตางไปจากระบอบ

คอมมวนสต นกวชาการคนหนงไดบรรยายภาพของชาตนทถกปกครองภายใตการนำ

ของตโตวา:

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 107

ศลปะและวรรณกรรมแทบทงหมดไดถกทำใหหลดลอยออกไปจากการเมอง

บรรดาศลปนและนกเขยนมเสรภาพในการรงสรรคผลงานของตนไดตราบท

พวกเขาไมไปวพากษวจารณอะไรอยางโจงแจง ไมมการเซนเซอรกอนลวงหนา

ยกเวนเมอเปนคำสงหามของศาล สำนกพมพเอกชนสามารถตพมพผลงาน

ตางๆไดเกอบพอๆกบสำนกพมพของรฐ หนงสอพมพแทบทกฉบบแทบนำ

เสนอขาวสารไมตางกน แตกยงถอวาใหขอมลขาวสารไดมากกวาเมอเปรยบเทยบ

กบหนงสอพมพของรฐคอมมวนสตอนๆในยโรปตะวนออก มพกตองพดถง

กรณของโซเวยตหนงสอพมพตางชาตปรากฎใหเหนอยางเสรแตประธานพรรค

กไมยอมใหตะวนตกเขามามอทธพลตอหนงสอพมพในประเทศ นตยสารตางๆ

ยงคงนำเสนอนยายปลกอารมณและภาพนดได ซงถอเปนเรองทขดกบศลธรรม

ของคอมมวนสต ในแตละปอาจมผคนอพยพขามพรมแดนเปนจำนวนหลาย

ลานคน เสรภาพในการสมาคมยงคงมอยไดตราบเทาทไมเปนปฏปกษตอพรรค

ตโตไมเคยยงใครและแทบจะไมเคยจบกมคมขงใครเลย40

ในชวงทศวรรษ 1980 อำนาจและสทธอำนาจของรฐบาลกลางของยโกสลาเวย

เสอมคลายลงอยางรวดเรว ยโกสลาเวยเปนรฐทถกสรางขนมา (artificial state)

ซงประกอบดวยประชาชนทมภมหลงแตกตางหลากหลายทางชาตพนธ วฒนธรรม

และศาสนา ไดแก ชาวเซรบและชาวมอนเตเนโกรทนบถอศาสนาครสตนกายกรก

ออรโธดอกซ(GreekOrthodoxSerbsandMontenegrins)ชาวโครแอตและชาว

สโลเวเนยทนบถอศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลก (Roman Catholic Croats

andSlovenes)ชนกลมนอยชาวมสลมในเซอรเบย(Serbia)และพวกชาตพนธผสม

ระหวางบอสเนยเฮอรโซโกวเนยและดาลมาเทย(mixedBosnians,Herzegovinians

andDalmatians)กาวทเชอมยดคนเหลานเขาดวยกนกคอชอเสยงความสามารถและ

อำนาจของตโต หลงจากมรณกรรมของตโตในป 1980 รอยปรแยกทดำรงอยมาเปน

เวลานานกขาดกระจยและทำลายเอกภาพทางโครงสรางของยโกสลาเวย การลมสลาย

ของคอมมวนสมในยโรปตะวนออกเปนตวเรงใหเกดกระบวนการแตกสลาย ในป

40Robert G. Wesson, Communism and Communist Systems (Englewood Cliffs, N.J. : Prentice-Hall, 1978), pp.172-173.

108ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

1990 ประชาธปไตยและการเลอกตงอยางเสรไดเขามาแทนทคอมมวนสม แตก

ดำรงอยไดไมนาน ในตนทศวรรษ 1990 เศรษฐกจของประเทศถกกระหนำซำให

ทรดหนกลงดวยหนตางชาตจำนวนมหาศาล (16 ยเอสดอลลาร) ภาวะเงนเฟอท

พงสงขน(100%)และอตราการวางงานทเพมมากขน(20%)สงคมยโกสลาเวย

กลบคนสภาวะของความขดแยงและความเปนปฏปกษทางดานชาตพนธ และรฐบาล

กลางกลายเปนอมพาตอนเนองมาจากความขดแยงระหวางสาธารณรฐตางๆใน

ทางการเมอง สโลวเนย (Slovenia) และโครเอเทย (Croatia) มความขดแยงใน

ประเดนเรองอนาคตของชาตกบชาวเซรบ(Serbs)ทมอำนาจครอบงำมาแตเดม

นายสโลโบดานมโลเซวช(SlobodanMilosevic)ประธานาธบด‘จอมดอรน’

ของเซอรเบย ตองการรกษาระบบสหพนธรฐ (federal system) ของยโกสลาเวย

ทรวมศนยโดยพรรคคอมมวนสตเปนแกนนำ ขณะทรฐบาลแนวขวา-กลาง (center-

right)ของสาธารณรฐสโลวเนยและสาธารณรฐโครเอเทยปรารถนาทจะใหใชระบบ

สมาพนธรฐ(confederationsystem)แบบหลวมๆและระบบเศรษฐกจแบบตลาดเสร

ในทสดพลงของชาตนยมไดแผครอบงำไปทวในเดอนมถนายน1991ทงสโลวเนย

และโครเอเทยไดประกาศเอกราช และสงครามกลางเมองนองเลอดระหวางเซอรเบย

และโครเอเทยไดเกดขนหลงจากนน ประมาณการกนวามผเสยชวตมากถงหนงหมนคน

ความพยายามของสาธารณรฐเหลานประสบความสำเรจเปนอยางด และในเดอน

มกราคม1992ทงสองสาธารณรฐกไดรบการรบรองความเปนเอกราชในฐานะเปน

รฐ-ชาต

บอสเนยและโคโซโว: โศกนาฏกรรมแฝด (Bosnia and Kosovo: Twin

Tragedies)

ยงไมทนทหมอกควนของความขดแยงระหวางเซอรเบยและโครเอเทยจะจางลง

เชอมลของความขดแยงในสาธารณรฐบอสเนย-เฮอรเซโกวนา (Bosnia-Herzegovina)

กปะทระเบดขนมาบอสเนยเปนสงคมทเตมไปดวยความตงเครยดทางชาตพนธ

ประชากรแบงแยกกนระหวางกลมชาตพนธหลกๆ3ชาตพนธอนไดแกชาวเซรบ

ชาวโครแอต และชาวบอสเนยมสลม แมวาฝายหลงจะเปนกลมชาตพนธทใหญ

ทสด แตกถกเบยดขบใหตองไปอยในดนแดนทมขนาดเลกทสด ความแตกแยก

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 109

ทางชาตพนธไดถกโหมซำใหรนแรงขนดวยความแตกตางทางศาสนา [ชาวโครแอต

เปนคาธอลก ชาวเซรบเปนอสเทรนออรโธดอกซ] และความเปนศตรกนทาง

ประวตศาสตรซงแตละกลมชาตพนธทงสามกลมตางนำมาใชอางเพอโจมตฝาย

ตรงขาม41

ความขดแยงเกยวกบการชวงชงดนแดนเปนเรองของการตอสกนระหวางสามฝาย

คอชาวเซรบกบชาวโครแอตชาวมสลมกบชาวโครแอตและทรนแรงมากทสดคอ

ระหวางชาวเซรบกบชาวมสลมสงครามระหวางเซรบกบมสลมในบอสเนยไดกลายเปน

การตอสทหฤโหดและเกดความไดเปรยบเสยเปรยบกนอยางเหนไดชด ชาวเซรบ

ไดครอบครองดนแดนจำนวนมาก โดยทำสงครามลางเผาพนธ (ethnic cleansing)

ขมขนชำเรา ปลนสะดม และสงหารหม ซงนำไปสการกวาดลางชาวมสลมทกคน

และคนทไมใชชาวเซรบใหหมดไปจากเมองและหมบานตางๆในอาณาบรเวณท

ชาวเซรบไดรบชยชนะและตองการทจะเขาไปครอบงำรฐอสระ ของชาวเซรบในบอสเนย

ทมชอวาเซรบซกา(Serbska) ในชวงป1993-94ชาวเซรบในบอสเนยซงไดรบ

การหนนหลงจากเซอรเบยโดยตรง ไดทำการปดลอมซาราเจโว (Sarajevo) เมอง

หลวงของบอสเนย และเมองสำคญๆอกหลายแหงเปนเวลานาน การปดลอมซารา

เจโวสนสดลงเมอนาโต (NATO) และยเอน (United Nations) ไดเขามาแทรกแซง

สวนเมองอนๆการปดลอมยงคงดำเนนตอไปซงเปนการปฏเสธขอยตทไรนำยาของ

ยเอนทประกาศวาเมองเหลานนเปน‘แหลงพกพงอนปลอดภย’ยเอนไดประณาม

โครเอเทยทเขาไปมสวนโหมกระพอความขดแยงในบอสเนยใหรนแรงขนนอกจากนน

ยงมการคกคามชาวเซรบในบอสเนยดวยการโจมตทางอากาศของนาโตมาตรการ

เหลานรวมถงความพยายามอยางเตมทในการเขามาชวยไกลเกลย [โดยเฉพาะ

รสเซย]ลวนไมบงเกดผลในทางบวกแตอยางใด

ในเดอนกมภาพนธ1994ชาวเซรบไดตกลงถอนอาวธหนกออกจากซาราเจโว

และอกหนงสปดาหตอมารฐบาลบอสเนยและชาวโครแอตในบอสเนยไดลงนามใน

41ผสนใจการวเคราะหเกยวกบเรองนสามารถอานเพมเตมไดใน ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, วาทกรรมการพฒนา: อำนาจความร ความจรง เอกลกษณ และความเปนอน, พมพครงท 4 (กรงเทพฯ : สำนกพมพวภาษา, 2549) [บทท 2การเมองกบการศกษาการพฒนาหวขอ‘การพฒนาการเมองกบการสรางชาต’โดยเฉพาะหนา76-79.

110ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ขอตกลงหยดยงในเดอนมนาคม1994ความหวงในสนตภาพสดใสขนมาชวระยะหนง

เมอรฐบาลโครเอเทยและเจาหนาททองถนของเซอรเบยกไดรวมลงนามในขอตกลง

หยดยงเพอยตความขดแยง สนตภาพไดรบการพสจนใหเหนวาเปนเพยงภาพหลอน

เมอกองกำลงของยเอนไดถกสงไปยงบอสเนยเพอใหความชวยเหลอทางดาน

มนษยธรรม อยางไรกตาม ชาวเซรบในบอสเนยไดโจมตกองกำลงชดนและเรมเปน

ฝายรกการโจมตทางอากาศของนาโตทในเดอนเมษายน1994เดอนพฤศจกายน

1994 และเดอนพฤษภาคม 1995 ไดดำเนนการตามคำสงเพอใหความคมครอง

ชวตของเจาหนาทดานสนตภาพของยเอน นกเปนอกครงหนงทบอสเนยไดตกอยใน

สภาวะอนาธปไตยนองเลอด

อยางไรกตามแผนการรอฟนสนตภาพทเสนอโดยสหรฐไดกลายเปนพนฐาน

สำหรบการตกลงทกๆฝายทเกยวของในการสรบไดยอมรบแผนการนทเมองเดยทน

(Dayton)มลรฐโอไฮโอในเดอนพฤศจกายน1995และขอตกลงสนตภาพ-ทมชอ

วาขอตกลงเดยทน(DaytonAccords)-ไดรบการลงนามทนครปารสเมอวนท14

ธนวาคม42ขอตกลงนกำหนดใหแบงดนแดน49%ของบอสเนยใหกบสาธารณรฐ

เซรบบอสเนย(BosnianSerbRepublic)และ51%ใหกบสหพนธรฐมสลม-โครแอต

(Muslim-CroatFederation)[ดรป]ซาราเจโว(Sarajevo)ยงคงเปนเมองหลวง

ทตงอยในอาณาเขตของสหพนธรฐมสลม-โครแอต(Muslim-CroatFederation)

รฐบาลกลางซงประกอบดวยประธานาธบดรวมกน (collective presidency) และ

รฐสภาจะทำหนาทหลกๆเกยวกบนโยบายตางประเทศ เศรษฐกจ และการเงนการคลง

แตละฝายในบอสเนยทถกแบงออกเปนสองฝายนจะดำเนนกจการดานกลาโหม

และมหาดไทยของตนเอง

กองกำลงนานาชาตจำนวน 60,000 คนภายใตการบญชาการของนาโตไดถกสง

ไปควบคมใหปฏบตตามขอตกลงสนตภาพ แมวาจะมรายงานถงปญหาตางๆทเกดขน

แตกไดจดใหมการเลอกตงทวประเทศในเดอนกนยายน1996อยางไรกตามแทบจะ

42ขอตกลงเดยทน(DaytonAccords) เปนขอตกลงวาดวยสนตภาพทมการลงนามกนในนครปารสประเทศฝรงเศสในป1995 โดยมเปาหมายเพอยตสงครามในบอสเนย ตามขอตกลงนมการแบงดนแดน 49% ของบอสเนยใหกบชาวเซรบและ51%ใหกบชาวมสลมและชาวโครแอตโดยยงคงใหเมองซาราเจโว(Sarajevo)เปนเมองหลวงตอไปรวมถงมการสถาปนารฐบาลกลางทใชระบบประธานาธบดและรฐสภารวมกน

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 111

ไมมใครคาดหวงวาจะมการปฏบตตามขอตกลงเดยทนอยางจรงจง ในกลางป 1997

กลมชาตนยมชาวเซรบและชาวโครแอตในบอสเนยตองการเนรมตใหบอสเนยเปน

ดนแดนท ‘บรสทธ’ ทางชาตพนธ ในเดอนมนาคม1998ความรนแรงทชาวเซอรเบย

เปนผกระทำตอชาวอลบาเนยซงเปนคนสวนใหญในเขตปกครองตนเองของโคโซโว

ไดสรางปญหาใหกบภมภาคนขนมาอก ความตองการดนแดนและความรสกรนแรง

ทางชาตพนธดเหมอนจะทำใหไมมทางเปนไปไดทบอสเนยจะสามารถธำรงความ

เปนรฐพหชาตพนธและพหศาสนาเอาไวไดนาน

สงครามกลางเมองเตมรปแบบไดเกดขนในโคโซโวในปลายทศวรรษ 1990

สงครามครงนมสาเหตมาจากขอพพาทในเรองความเปนอสระ–นคอสงทชาวโคโซโว

เรยกรอง แตรฐบาลเบลเกรด (Belgrade) ไมยอมทำตามขอเรยกรอง กองกำลง

ของเซอรเบยไมมความเมตตาการณใดๆตอประชาชน โดยทำทกๆอยางเพอผลก

ดนชาวโคโซโว [ชาวเซรบในอลบาเนย] ใหออกไปจากประเทศ [หมายถงออกไป

จากโคโซโว] การเขามาแทรกแซงของนาโตในทสดไดทำใหรฐบาลของมโลเซมค

ยอมแพกระนนชาวโคโซโวกวาหนงลานคน[ประมาณหนงในหาของประชากรชาต

พนธอลบาเนยทงหมด] ตองกลายเปนผลภย สนตภาพทเปนไปอยางยากลำบาก

ไดกลบคนสโคโซโวหลงการสรบกนอยางรนแรงทกองทพปลดปลอยโคโซโวหรอ

เคแอลเอ(KLA/KosovoLiberationArmy)จดการกบฝายกบฎและเปนผลมา

จากการแทรกแซงของสหรฐและองคกรระหวางประเทศ

การสรบทจบลงอยางไมราบรนนกเปนผลมาจากการถกบงคบใหม ‘สนตภาพ’

ยเอนไดสถาปนา‘รฐบาลชวคราว’ขนมารบผดชอบพรอมดวยกองกำลงทหารของ

นาโตในฐานะหนวยงานรกษาความปลอดภยภายใน เปาหมายทมการประกาศออกมา

ชดเจนคอ‘ความเปนอสระอยางแทจรงและการปกครองตนเอง’(substantialautonomy

and self-government) ของดนแดนแหงน ไมวาจะมการตความเปาหมายนกนอยางไร

ระบอบทยเอน-นาโตหนนหลงไดทำการปลดอาวธกองกำลงเคแอลเอ และไดให

คำมนสญญาวาจะทำหนาทใหการคมครองแกชนกลมนอยชาวเซอรเบย [จำนวน5%]

ในโคโซโวใหปลอดภยจากการปองรายโดยชาวอลบาเนยทเตมไปดวยความโกรธแคน

แตนกเปนคำมนสญญาทไมมการเคารพปฏบตตามอยางจรงเนองจากชาวเซอร

เบยจำนวนไมนอยทเดยวในโคโซโวไดถกโจมตหรอถกคกคาม

112ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

กลาวโดยสรป ความสงบสขมเคาลางใหเหนแตกยงไมมการยตปญหากนอยาง

จรงจง ปญหายงไมยตในสวนของยเอนทเขามาทำหนาทอารกขาตราบใดทมโลเซวช

ยงคงครองอำนาจอย ไมวาการเขามาแรกแซงจะมเปาหมายและเจตนารมณทสงสง

ปานใดยเอนกไดพสจนใหเหนวาตนเองไมมขดความสามารถพอทจะเขามาปกครอง

เจาหนาทบรหารของยเอนนอกจากจะไมคนเคยกบจารตประเพณทองถนแลว ยงตอง

ประสบอปสรรคในดานภาษา กองกำลงนาโตซงเขาไปมบทบาทในการใหการคมครอง

แกชาวเซอรเบยตองเผชญกบความเปนปฏปกษของชาวโคโซโวทแสดงความไม

พอใจอยางมาก ในขณะเดยวกนสญญากาศทางสถาบนและกฎหมายกเกดขนในสภาวะ

ทไมมทงกฎหมาย ศาล หรอแมแตตำรวจทองถนทคอยตอสกบอาชญากรรมทก

ประเภทในทสดมโลเซวชกไดถกขบไลออกไปในการเลอกตงเมอป2000[เขาพยายาม

โจรกรรมการเลอกตงแตกถกขบไลโดยคลนมหาชนจำนวนมหาศาลทเปนปฏปกษ

กบเขา]หลงจากทยเอนไดตงขอกลาวหาแกมโลเซวชในฐานะเปนผกออาชญากรรม

สงครามเขากตองยอมมอบตวตอเจาหนาทของเซอรเบยและไดถกนำตวไปทกรงเฮก

เพอเขาสกระบวนการยตธรรม

เซยรา เลโอน (Sierra Leone)

ตามทไดตงขอสงเกตในตอนแรกวาประชาธปไตยไมใชสงทเกดขนทวไปใน

ประเทศตางๆโดยเฉพาะในแอฟรกาทางตอนใตของทะเลทรายซาฮารา(sub-Saharan

Africa) แมแตในประเทศทนำประชาธปไตยไปใช กประสบความลมเหลวและ

กลายเปนปญหาอยางมากในบางกรณ ไมมทใดทประชาธปไตยจะลมเหลวมากเทากบ

ทปรากฏในประเทศเซยราเลโอน

เมอการเลอกตงสมาชกสภานตบญญตไดถกจดใหมขนในประเทศเซยราเลโอน

ในป 1986 พรรคการเมองทมอยเพยงพรรคเดยวทถกตงชอใหแลดดวา ‘พรรค

ประชาชนทกคน’(AllPeoplesParty)ไดสงผสมครรบเลอกตงจำนวน335คน

เพอชงทนงทมเพยง 105 ทนง พรรคการเมองพรรคนมกจะเสนอตวแทนของพรรค

อยางนอย 3 คนลงแขงขนชงตำแหนงทมการเลอกตงทกๆทนง ซงถอเปนเรองปกต

สำหรบรฐทมพรรคการเมองพรรคเดยวในภมภาคแอฟรกาทางตอนใตของทะเลทราย

ซาฮารา อาจพดไดวาสำหรบผออกเสยงเลอกตงในประเทศนจรงๆแลวมทางเลอก

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 113

มากกวา–อยางนอยทสดกในสวนทเกยวกบความสมพนธสวนบคคล-เมอเปรยบเทยบ

กบผออกเสยงเลอกตงในการแขงขนชวงชงตำแนงสมาชกสภานตบญญตสวนใหญ

ในสหรฐ

อยางไรกตาม ประเทศเซยรา เลโอนไดเรมตนถดถอยเขาสสภาวะอนาธปไตย

ในทศวรรษ1990ในชวงป1996และป1998ไดมการผลดเปลยนรฐบาลถง4ครง

หลงจากนน มคสญญกไดคบคลานสประเทศน ฝายกบฎ [สมาชกของกลมทเรยก

ตนเองวา‘แนวรวมปฏวต’(RevolutionaryUnitedFront)]ไดเรมตนทำรายชวต

ผคนไมวาจะดวยการตดแขนหรอตดศรษะอกทงยงไดเกณฑ(ลกพาตว)บรรดา

เดกผชายจำนวนมากเพอบงคบใหถาไมเปนทาสบำเรอความสขทางเพศกถกฝกใหเปน

นกฆาตงแตวยเยาว คงไมมวธการอนใด –หรอไมมความจำเปนใดๆ- ทจะพรรณนา

ความนาสะพรงกลวทเกดขนในประเทศนเปนลายลกษณอกษรออกมาได ไมมสถาบน

ใดๆ รวมถงไมมวฒนธรรมทางการเมองใดๆทพอจะนำมาใชรองรบและประคบประคอง

ประชาธปไตยในประเทศนได นบเปนเวลาหลายทศวรรษทเดยวทเปลอกนอกของ

ประชาธปไตยไดบดบงความจรงของสงคมทพรอมจะปะทและระเบดเปนสงคราม

กลางเมองไดทกขณะจนมด

อฟกานสถาน (Afghanistan)

ประเทศสดทายทเราจะพดถงในทนกคอประเทศอฟกานสถาน ซงสหรฐดวย

การสนบสนนขององคกรระหวางประเทศไดสงกำลงทหารเขาไปแทรกแซงในป 2001

ภายหลงเหตการณทผกอการรายไดโจมตศนยการคาโลก(WorldTradeCenter)

และเพนตากอน(Pentagon)ภายในเพยงวนเดยวประเทศอฟกานสถานไดเปลยน

จากสภาพของ‘การหลดหายไปในแผนท’ในสายตาของคนอเมรกนสวนใหญกลาย

มาเปนประเทศทมคนพดถงมากทสดในโลก สงทคนอเมรกนสวนใหญไดรบรอยาง

รวดเรวกคอ กลมอาชญากรทหฤโหดไดสถาปนาระบอบเบดเสรจทมชอเรยกวาทาลบน

(Taliban) ขนมาและไดปกครองประเทศทยากจนอยางกดขในนามของคำสอนอสลาม

ทถกบดเบอนสงทคนอเมรกน(และคนทวโลก)ไดรบรกคอทาลบนไดใหทพกพง

อนปลอดภยแกโอซามาบนลาดน(OsamabinLaden)และเครอขายการกอการราย

ของเขาทมชอเรยกวาอลเคอดาห (Al Qaeda) สงทแทบจะไมมใครรอยางจรงจง

114ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ในชวงเวลานนกคอภมหลงทางประวตศาสตรทวาประเทศอฟกานสถานเปนรฐท

ลมเหลวมากทสดรฐหนงของโลกมาเปนเวลานานกวาสามทศวรรษกอนหนาเหตการณ

ทนำไปสการเขามาเหยยบพนแผนดนอฟกานสถานของหนวยรบพเศษอเมรกน

หรอแมแตกอนหนาการโคนลมระบอบกษตรยในทศวรรษ 1970 อฟกานสถาน

กไดกลายเปนประเทศทยากจนและลาหลงแลว และสองทศวรรษหลงจากนนเปนตน

มาประเทศนกไดตกอยในสภาวะสบสนไรระเบยบและการรบราฆาฟนกนอยาง

โหดเหยมในป2001ประเทศนทงประเทศกตกอยในสภาวะไรระเบยบอยางสนเชง

และผคนนบลานๆคน–โดยเฉพาะผหญงและเดก-มชวตอยภายในสภาพทลมสลาย

ประเทศอฟกานสถานเปนดนแดนของกลมชาตพนธจำนวนมากทมประชากร

ทมลกษณะแตกตางกนอยางมากอาศยอยตามรอยตอระหวางประเทศนกบประเทศ

รอบขางไดแกปากสถาน อหราน เตรกเมนสถาน (Turkmenistan) ทาจกสถาน

(Tajikistan) อซเบกสถาน (Uzbekistan) และจน ชาตพนธกลมทใหญทสดคอ

พวกพาชทน(Pashtuns)มจำนวนมากถง40%ของประชากรทงหมด[ประมาณ

26ลานคนในป2000]ดวยเหตนจงไมมกลมชาตพนธทเปนคนสวนใหญในประเทศ

จะมกแตคนกลมนอยจำนวนมากทมขนาดแตกตางกนเทานนประมาณกนวา90%

ของชาวอฟกานสถานทงหมดเปนมสลมและ15%ในจำนวนนเปนมสลมนกายชอะห

(Shi’ite)[เชนเดยวกบคนอหรานสวนใหญ]

ประเทศอฟกานสถานอยภายใตการปกครองระบอบกษตรยมาตงแตป 1747

ถงป 1973 หลงจากนนประเทศนกไดตกอยในสภาพเลวรายของการลมสลาย

และในทสดกไดกลายเปนสงคมทแตกแยกออกเปนเสยงๆกลมตางๆไดตอสกน

เพอชวงชงความเปนใหญหลงจากป1973เปนตนมาจนกระทงสหภาพโซเวยตได

ตดสนใจแกปญหาดวยการเขามาแทรกแซงชวยเหลอกลม(อาชญากร)กลมหนงท

ตนเองใหการสนบสนน (กลมทฝกใฝคอมมวนสม) ในป 1979 สงครามอนหฤโหด

และยดเยอไดเกดขนนบจากนนเรอยมา ในทสดสหภาพโซเวยตกไดถอนตวดวย

ความพายแพในป 1989 หลงจากการทำสงครามดวยขออางเพอการปลดปลอย

(และเพอมนษยธรรม) เปนเวลานานถงหนงทศวรรษ สหรฐอเมรกาไดใหความชวย

เหลออยางลบๆแกกลมอสลามฝายตอตานทเรยกชอวากลมมจาฮดดน(mujahedden)

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 115

โดยใหการการสนบสนนดานอาวธและใหการชวยเหลอดานอนๆแกกองกำลงของ

ฝายกบฎ ทนาแปลกมากกคอ สหรฐและโอซามา บน ลาดน ไดรวมทำการตอส

เคยงบาเคยงไหลกนในชวงเวลานน ฝายตอตานไดโคนลมระบอบคอมมวนสตลงได

และไดเขายดอำนาจในป 1992ผนำประเทศคนใหมทปกครองอยางโหดเหยมได

ปฏเสธทจะสละอำนาจเมอวาระการดำรงตำแหนงของตนสนสดลง กองกำลงทาลบน

จงไดโจมตเมองหลวงและไดขบไลผนำคนนนออกไปในป 1996 ระบอบใหมได

สถาปนาระบบการปกครองแบบเบดเสรจขนมาบนรากฐานของภาษาและหลกการของ

อสลามทยดมนในคำสอนของคมภรกรอานและกฎหมายอสลาม (Sharia) [ทวาง

อยบนรากฐานของคำสอนของผนำศาสนาหรอมลเลาะห (mullahs)] พวกผหญง

และเดกผหญงไดถกบงคบใหสวมใสชดทเรยกวา ‘บรกาส’ (birkas) [เสอผาชน

เดยวสวมคลมหวจดเทา] ในทสาธารณะและไดถกหามไมใหออกไปทำงานนอกบาน

ไมใหไปโรงเรยนหรอไมใหแสดงความคดเหนใดๆทขดแยงกบรฐบาลรฐบาลได

ประกาศหามมโทรทศน ภาพยนตร ดนตร การเตนรำ และการบนเทงรปแบบอนๆ

‘ททำลายศลธรรม’รวมตลอดถงการกำหนดขอหามตางๆเกยวกบการแขงขนกฬา

และกจกรรมตางๆ[ตามรายงานของสอเชนการเลนวาวกถกหามดวย!]

กลาวโดยสรป ประเทศอฟกานสถานเปนตวอยางทชดเจนมากทสดของการเปน

รฐทลมเหลว(dysfunctionalstate)ทเกดขนเมอไมนานมานแตกคงไมใชรฐเพยง

แหงเดยวทเปนแบบน ตามทสะทอนออกมาใหเหนจากประวตศาสตรของประเทศ

อฟกานสถานในชวงสามทศวรรษทผานมา รฐทลมเหลวสามารถกลายเปนภยคกคาม

ตอเสถยรภาพของภมภาคหรอแมกระทงตอระเบยบโลก การยตปญหาพอมหนทาง

แตกยากทจะทำใหเกดขนจรงจงได นนกคอการพฒนาทางเศรษฐกจและการเมอง

ทนำไปสการมชวตทดขนสำหรบสงคมตางๆทไดรบความเดอดรอนจากความ

รนแรงความอดอยากหวโหยและความสนหวง

การพฒนาทเกนขดจำกด: ความลบอนโสมมของทนนยม

ในตอนเรมตนเราไดชใหเหนแลววาการพฒนาไมใชสงทจะเกดขนไดเฉพาะ

ในบางประเทศทไมไดอยในโลกตะวนตกทกๆสงคมอยในสภาวะของการเปลยนแปลง

116ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ตลอดเวลาอยางตอเนอง มทงรงเรองและตกตำ แตสงหนงทแนนอนกคอวาสงคม

ไมไดหยดนงอยกบท สงคมตางๆมการพฒนาในวถทางทแตกตางกนในอตราและ

เวลาทแตกตางกนในยคสมยใหมสงคมตะวนตกเปนผนำทางสงคมเหลานพฒนา

ทางดานเศรษฐกจและเทคโนโลยตามแนวทางทสอดคลองกบสถาบนทางการเมอง

ทมพฒนาการไปพรอมๆกน ในแงนการพฒนาตามความหมายทใชอยในปจจบนน

จงเปนกระบวนการตามธรรมชาตทเรมตนขนในสงคมเหลาน สำหรบบรรดาประเทศ

กำลงพฒนาบอยครงทเดยวทผลออกมาตรงกนขามการพฒนากลายเปนกระบวนการ

ทแปลกปลอมซงเรมตนจากภายนอก[กลาวคอจากพลงของตลาดโลกแรงบบของ

IMFทนตางชาตทมองหาแรงงานราคาถกเปนตน]

ดวยเหตนการพฒนาจงทำใหเกดการแตกหกในโลกตะวนตกนอยกวาทเกดขน

ในประเทศกำลงพฒนาหลายประเทศ แตนทานเรองการพฒนาไมไดจบลงดวย

การเดนทางมาถงของภาวะหลงอตสาหกรรม (postindustrial) ประเทศตะวนตก

หลายประเทศไดพฒนาเลยไปไกลกวาขนตอนของเกษตรกรรม เลยไปไกลกวาขน

ตอนอตสาหกรรม และกลายเปนสงคมเศรษฐกจทมความกาวหนาทางเทคโนโลย

ระดบสงซงเปดโอกาสใหการบรการดานการคาและการเงนขยายขอบขายออกไป

กวางไกล[แนนอนวาประเทศเหลานยงคงเกยวของกบเกษตรกรรมเหมองแรและ

อตสาหกรรม แตภาคเศรษฐกจเหลานไดถกบดบงความสำคญลงไปดวยสนคาทม

เทคโนโลยสงอยางเชนซอฟตแวรคอมพวเตอร ผลผลตทวางพนฐานอยบนวทยาศาสตร

และการวจยเชนยารกษาโรคและการใหบรการดานการเงน]ผลผลตใหมๆเหลาน

นำคณภาพชวตทดมากขนมาใหกบผบรโภคซงสามารถหาซอมาครอบครองได แตก

อยาลมวามราคาทตองจายเพมแตถกปดบงเอาไว –เชน การจราจรทตดขด เมองท

แออดมลภาวะทางอากาศเสยงรบกวนโรคทเกยวของกบความเครยดอตราการ

หยารางทเพมสงขนการใชยาทผดกฎหมายอาชญากรรมททวความรนแรงมากขน

การบรโภคอยางไมมขดจำกด เมองทไรทดนเพาะปลกการขาดแคลนพลงงานของเสย

ทมปรมาณสงขน ปญหาการกำจดขยะ นำประปา การตดเชอ ฝนกรด โลกทม

อณหภมสงขน การเสอมโทรมของชนบรรยากาศโอโซน การสญพนธของพชและ

พนธสตวจำนวนนบชนดไมถวน และโรคภยไขเจบอกหลายชนดทเกดขนมาพรอม

กบการพฒนา

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 117

รายการปญหาบางอยางทกลาวมาขางตนทสงคมยคหลงอตสาหกรรมกำลง

ประสบอยกนบวาเพยงพอแลวสำหรบชใหเหนความสำคญของประเดนปญหาทวา

การพฒนาในยคหลงกไมไดปลอดจากการทาทายนอยไปกวาการพฒนาในยคแรกเรม

การทาทายมความแตกตางกน แตกไมไดนาสะพรงกลวมากนอยไปกวากน ประเทศ

ทมการพฒนาในระดบทสงเกนไป(overdeveloped)-ซงมการพฒนาทลำหนาเกน

ขดความสามารถของสงคมทจะจดการกบผลกระทบทไมตองการใหเกดขนจาก

การเปลยนแปลงทางเทคโนโลยและสงคมอยางเรงรดรวดเรว-อาจจะทำไดดใน

การพงความสนใจมากขนไปทการแกปญหาทตนกำลงเผชญอย แตกลบไมยอม

บอกเลาใหบรรดาประเทศดอยพฒนา (underdeveloped) ไดรบรถงวธการจดการ

กบปญหาทกำลงเกดขนเหลานเลย

ทฤษฎการพฒนา: ขอถกเถยงทมอคต?

การพฒนา (development) และประชาธปไตย (democracy)มกจะถกมอง

วามความหมายเหมอนกนในโลกตะวนตกและทกๆแงมมของการพฒนาถกทกทก

กนเองวาเปนสงนาปรารถนา ภาษาของรฐศาสตรและวรรณกรรมเรองการพฒนา

เปดเผยใหเหนถงสงทกลาวมา แตสงทแฝงอยในภาษาและวรรณกรรมดงกลาวกคอ

ฐานคตทวาพฒนาดกวาดอยพฒนาขอใหดคำทมความหมายตรงกนขามอยางเชน

‘ดอยพฒนา’(underdeveloped)‘พฒนานอยกวา’(lessdeveloped)‘กำลงพฒนา’

(developing) ‘ดงเดม’(traditional)หรอแมแตคำวา ‘ลาหลง’(backward)บางครง

ความพยายามทจะทำใหเกดความถกตองทางการเมอง ทำใหบรรดานกรฐศาสตร

ใชคำวา ‘กอนสมยใหม’ (premodern) เพออธบายสงคมทอยในขนเรมแรกของ

การพฒนา

ดวยเหตน ทฤษฎการพฒนา (development theory) จงสรางฐานคตขนมาวา

การพฒนาเปนสงทด บางทเหตผลประการหนงกคอวาประเทศทพฒนานอยทสด

มกจะเปนประเทศทยากจนทสดดวย บางครงอกเชนกนดงทเราไดเหนกนแลววา

การพฒนาทางเศรษฐกจและการสรางความสมยใหมทางสงคมเกดขนควบคไปกบ

การเมองทเปนประชาธปไตย

118ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

อยางไรกตาม จำเปนตองเปนจรงเสมอไปดวยหรอทบรรดาพลเมองแหงยคใหมในรฐ-

ชาตทพฒนาดานอตสากรรมจะมความสขมากกวาสมาชกของชนเผาในแอฟรกาท

มชวตเรยบงายโดยเชงเปรยบเทยบ โดยทความตองการของเขาไดรบการตอบสนอง

จากเผาทเขาอาศยอย [ชมชนทสามารถพบหนาคาตากนเมอใดกได] อกทงขอ

สงสยทางศาสนาและอภปรชญาของเขาไดรบการขานไขดวยความเชอทถายทอด

มาจากคนรนหนงสคนอกรนหนงตอเนองกนมา? สำหรบคนตะวนตกทมการศกษา

อยางดการมชวตเชนนนดเหมอนจะเปนเรองของชมชนบพกาลทลาหลงในทรรศนะ

ของคนเหลาน สงทอยเหนอธรรมชาต ปรมปรานยาม และ ‘อดตทตายไปแลว’

ลวนเปนอปสรรคขดขวางการพฒนาของทงปจเจกบคคลและของสงคมแตนกวพากษ

วจารณบางคนกพงประเดนไปทขอถกเถยงเกยวกบการพฒนาวาไมไดมอะไรมาก

ไปกวาการสรรเสรญเยนยอการพฒนาตามแบบตะวนตก และมนยของการชใหเหนวา

ผเชยวชาญชาวตะวนตกในเรองการพฒนาคงจะตองรบผดชอบตอความเชอในเรอง

ความเหนอกวาของชาตพนธตะวนตก (ethnocentrism)43 จรงๆแลว นกปรชญา

ชาวตะวนตกหลายคนไดหาทางจดการกบปญหานมานานแลว ในปค.ศ.1750

นกปรชญาชาวฝรงเศสชอชอง-ชาคสรสโซJean-JacquesRousseau)ไดประกาศวา

‘จตใจของพวกเราไดถกฉอฉลในสดสวนทเทาเทยมกบความกาวหนาในดาน

วทยาศาสตรและศลปะของพวกเรา’44 อนทจรง ปรชญาการเมองของรสโซสวนใหญ

มาจากพนฐานของการตงขอสงเกตวาอารยธรรมสมยใหมไดเซาะกรอนทำลาย

ความเปนมนษยของพวกเรามากกวาทจะสรางเสรม แทบไมตองสงสยเลยวาผคน

จำนวนมากในประเทศกำลงพฒนาซงไดถกบบบงคบใหตองเสยสละละทงหมบาน

ของพวกเขาเพอเขาไปมชวตในเมอง [ซงอยางดกคงไดอยอาศยแคใตชายคาของ

สลมทโสโครก]คงจะตองเหนดวยกบรสโซอยางแนนอน

สรป ประเทศกำลงพฒนาทงหลายไดถกเรยกชอเชนนเนองจากมการพฒนาทาง

เศรษฐกจนอยกวาและมความทนสมยทางสงคมนอยกวาประเทศประชาธปไตย

43ดตวอยางเกยวกบประเดนดงกลาวนไดในBillandHardgrave,ComparativePolitics,pp.58-59.44Jean-jacquesRousseau,‘TheFirstDiscourse’,inTheFirstandSecondDiscourse,ed.RogerD.Masters(NewYork:St.Martin’sPress,1964),p.39

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 119

เสรนยมตะวนตก แมวาขอสรปบางอยางเกยวกบประเทศกำลงพฒนาตรงกบความ

เปนจรง [เชน สวนใหญยากจน มอตราการเตบโตของประชากรสง ยงตองพงพง

ภาคเกษตรกรรม]ชาตเหลานมความหลากหลายอยางมากมรดกทางประวตศาสตร

ทชาตกำลงพฒนาเหลานไดรบมา –โดยเฉพาะอยางยงลทธอาณานคมของยโรป-

ไดทำใหเกดความไมพอใจทางการเมองในกลมประเทศยากจนฝายใต (the poor

South) ทมตอกลมประเทศรำรวยฝายเหนอ (the rich North) อนเนองมาจาก

แผนททางการเมองทเปนมรดกของลทธอาณานคมททำใหอาณาบรเวณของประเทศ

เหลานไมไดเปนไปตามความแตกตางทางดานชาตพนธ ศาสนาและความเปนเผาชน

ของคนพนถนแตอยางใด และนำไปสความไมมเสถยรภาพทางการเมองอนไดแก

การลกฮอของคนกลมตางๆการกอกบฎสงครามกลางเมองและการฆาลางเผาพนธ

การพฒนาการเมองจำเปนตองมผนำทมความสามารถในการสรางเอกภาพ

ใหเกดขนในหมประชาชน [การสรางชาต (nationbuilding)]การทำใหสถาบนตางๆ

ทางการเมองตอบสนองความตองการของประชาชน [การสรางรฐ (state building)]

การสนบสนนใหพลเมองมสวนรวมทางการเมองและการสรางหลกประกนในเรอง

ของการกระจายความมงคง อำนาจและทรพยสนอยางเพยงพอ ทสำคญกคอ

การพฒนาการเมองจำเปนตองมรฐบาลทสามารถปกครองไดอยางมประสทธภาพ

และสามารถถายโอนอำนาจการเมองกนอยางสนต ปกตแลว การพฒนาการเมอง

ยงตองมขบวนการทมงสการมรฐบาลทเปนประชาธปไตยดวย ประชาธปไตยในประเทศ

กำลงพฒนามความสมพนธกบการปรากฏตวและการกระจายของเงอนไขบางอยางทาง

เศรษฐกจ การเมอง สงคมและทศนคต ในการดำเนนการปฏรปประชาธปไตยนน

ไมวาจะเปนชาตใดๆกตามจะตองเรมตนจากถาไมเปนการปฏรปทางดานการเมอง

กเปนการปฏรปทางดานเศรษฐกจกอน แตยทธศาสตรทเนนดานเศรษฐกจกอนเปน

อนดบแรก(economy-firststrategy)นาจะสรางความหวงในความสำเรจมากกวา

ชาตกำลงพฒนาหลายชาตไดนำเอายทธศาสตรทใหความสำคญกบการปฏรป

ประชาธปไตยเปนอนดบแรกมาใชในชวงไมกทศวรรษทผานมา ทวาแนวโนมทตามมา

กลบกลายเปนตรงกนขาม

120ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

การพฒนาเปนพนธกจทตองใชความพยายามอยางมาก ชาตกำลงพฒนาทงหลาย

ไดถกทำใหเกดแรงจงใจในการดำเนนโครงการพฒนาทามกลางปญหาทางดานเศรษฐกจ

ความขดแยงรนแรงทางการเมอง และการคาดหวงทเพมสงขนของคนในสงคม อยางไร

กดในกระบวนการดงกลาวประเทศเหลานตองเผชญกบอปสรรคสำคญทขดขวาง

การพฒนา ในทางสงคม ประชากรมกจะมความแตกแยกกน ในแงจตวทยา

ปจเจกบคคลทงหลายยงคงยดตดกบจารตประเพณและมกตอตานการเปลยนแปลง

ในมตเศรษฐกจปญหาทเกดขนมตงแตเงอนไขทางการคาทเสยเปรยบ หนตางชาต

ทนบวนมแตเพมสงขน ไปจนถงการเพมขนของจำนวนประชากรอยางรวดเรว

เทคโนโลยทอยในระดบตำมาก ปญหาการถอครองทดนทฝงรากลกมาตงแตอดต

และสภาพแวดลอมทไมเอออำนวยเมอบรรดาผนำไมสามารถตอบสนองขอเรยกรอง

ทเกดขนจากการพฒนาทงทางดานสงคม เศรษฐกจและการเมองไดสำเรจ [ไมวา

จะดวยเหตผลใดๆกตาม] การพฒนากลมเหลวและการแตกแยกภายในชาตกเกด

ขนตามมา

บางสงคมในขณะนกำลงเสอมโทรมผพงและแตกแยกมากกวาทจะพฒนา

ตวอยางทเปนความทรงจำลาสดเกดขนในอฟกานสถาน คองโก เอธโอเปย ไฮต

เลบานอนไลบเรยซดานโซมาเลยเซยราเลโอนสหภาพโซเวยตยโกสลาเวยและ

ในอกหลายๆประเทศ

การพฒนาทลำหนาไปอยางมาก[ตรงกนขามกบความดอยพฒนา]เปนปญหา

อยางหนงทมผลกระทบตอสงคมตางๆในตะวนตก ขอถกเถยงเกยวกบเรองการพฒนา

ในปจจบนมแนวโนมทจะสรางความเชอมนในความนาพงปรารถนาของการพฒนา

ขนมา อยางไรกด ฐานคตนกไดถกทาทายจากกระแสความคดทชใหเหนถงปญหา

ทเกดขนในสงคมยคหลงอตสาหกรรมอยางเชนมลภาวะทางอากาศการจราจรทตดขด

อยางมาก การแพรระบาดของยาเสพตด โรคตางๆทเกดจากความเครยด และ

ปญหาอนๆอกมากมาย

ประเทศกำลงพฒนา : ประชาธปไตย หรอ เผดจการ?

เชษฐา พวงหตถ 121

เอกสารอางอง Allen,John.1994.Student Atlas of World Politics.Guilford,Conn.:DushkinPublishing.

Bill,JamesA.andRobertL.Hardgrave,Jr.1973.Comparative Politics:TheQuestfor

Theory(Websterville,Ohio:Merrill.

Binder,Leonard.1971.‘TheCrisisofPoliticalDevelopment’,inCrises and Sequences

in Political Development,editedbyLeonardBinderetal.Princeton,N.J.:

PrincetonUniversityPress.

Cammack,Paul,DavidPool andWilliamTordoff.1993.Third World Politics:

A Comparative Introduction,2nded.Baltimore:JohnHopkinsUniversityPress.

Casper,Gretchen.1995.Fragile Democracies: The Legacies of Authoritarian Rule.

Pittsburgh:UniversityofPittsburghPress.

Chang,Ha-JoonandRobertRowthorn.1995.The Role of the State in Economic

Change. Oxford,England:ClarendonPress.

Clark,Robert.1991.Power and Policy in the Third World,4thed.NewYork:Macmillan.

Gamer,RobertE.1982.Developing Nations: A Comparative Perspective,2nded.

Dubuque,Iowa:WilliamC.Brown.

Grindle,MerileeS.1980.Politics and Policy Implementation in the Third World.

Princeton,N.J.:PrincetonUniversityPress.

Huntington, Samuel P. 1991-1992. ‘How Countries Democratize’, Political

Science Quarterly106:578-616.

Huntington,SamuelP.1965.‘PoliticalDevelopmentandPoliticalDecay’,World

Politics17(April):386-430.

SamuelHuntington.1968.Political Order in Changing Societies (NewHaven,Conn.:

YaleUniversityPress:35.

Huntington,SamuelP.1984.‘WillMoreCountriesBecomeDemocratic?’,Political

Science Quarterly99:193-218.

Kaplan,RobertD.2001.The Coming Anarchy.NewYork:VintageBooks.

Lipset, Seymour. 1996. American Exceptionalism: A Double-Edged Sword.

NewYork:Norton.

122ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

Lipset,Seymour.1983.Political Man: The Social Bases of Democracy.Rev.ed.

GardenCity,N.Y.:Doubleday.

Mayer,Lawrence,JohnBurnett,andSuzanneOgden.1996.Comparative Politics:

Nations and Theories in a Changing World.2nded.EnglewoodCliffs,N.J.:

Prentice-Hall.

Meier,GeraldM.1985.Emerging from Poverty: The Economics That Really Matter.

NewYork:OxfordUniversityPress.

Reynolds,LloydG.1985.Economic Growth in the Third World, 1850-1980.

NewHaven,Conn.:YaleUniversityPress.

Rostow,WaltWhitman.1991.The Stages of Economic Growth: A Non-Communist

Manifesto.3rded.Cambridge:CambridgeUniversityPress.

Rousseau, Jean-jacques. 1964. ‘TheFirstDiscourse’, inThe First and Second

Discourse,ed.RogerD.Masters.NewYork:St.Martin’sPress.

Vanhanen,Tatu.1990.The Process of Democratization: A Comparative Study of

147 States, 1980-1988.Bristol,Pa.:Taylor&Francis.

Weatherby,JosephN.etals.2005.The Other World: Issues and Politics of the

Developing World.NewYork:Pearson.

Wesson, Robert G. 1978. Communism and Communist Systems. Englewood

Cliffs,N.J.:Prentice-Hall.

InternetLinks:

http://en.wikipedia.org

http://www.undp.org

hrrp://www.globalservicecorps.org

http://www.g7.org

บทท 4 การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรม

กบอำนาจทามกลางความแตกตาง และความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 124

4 บทท

ก. ความนำ

โครงสรางของสงคมมนษย เกยวของและเชอมโยงดวยวถทางเศรษฐกจ สงคม

และการเมองทไมอาจแยกขาดจากกนได วถทางเศรษฐกจ เปนเรองของการแสวงหา

ความมงคง การแขงขนภายใตแผนและกลยทธ การประยกตใชทรพยากรวตถ-

ธรรมชาต ทรพยากรมนษย และทรพยากรเวลา สวนวถทางสงคม เปนเรองของ

วถชวต ครอบครว ชมชน สงคม ซงเกดจากปฏสมพนธกนของอารมณ ความรสก

ความเชอ ความร ความจรง หลอหลอมจนเกดกจกรรม พธกรรม วฒนธรรมตางๆ

ตลอดจนกระบวนการทางสงคม เนองจากมนษยเปนสตวสงคม ทตองอยกนเปนหม

จงไมอาจหลกพนความเกยวของในเรองของ อำนาจ สทธ หนาท อสรภาพ เสรภาพ

ความรบผดชอบ ความเสมอภาคไปได ซงกคอ วถทางการเมอง “การเมอง” จะเปนทง

เปาหมาย ความตองการ และเปนทงเครองมอ ทจะพาใหสมาชกของสงคม ตลอดจน

องคาพยพตางๆ ทประกอบกนเปนหมกลม เปนวฒนธรรม ตลอดจนเปนองค

ประกอบของสงคม ไปสความเจรญงอกงาม ความสข ซงประกอบดวย อสระเสรภาพ

สมรรถภาพ ภราดรภาพ สนตภาพ และบรณภาพ อนเปนภาวะแหงอดมการณ

อนสงสดของมนษยชาต

แตในชวตความเปนจรง มนษยมไดมความเปนอสระอยางแทจรง เพราะ

โดยพนฐานแลว สงทครอบงำจตใจมนษย คอความชวรายทตดตวมนษยมาตงแต

เกด (กเลสมาร) คอยสงการใหมนษยไปเทยวเสาะแสวงหาสงตางๆ (เหยอ) เพอ

นำมาตอบสนองความใครอยากอนเกดจากความชวรายในจตใจ การคนหาตวตน

ของสงชวรายในตวมนษยเปนเรองยากอยแลว สวนการกำจดสงชวรายเหลานนยง

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรม กบอำนาจทามกลางความแตกตาง

และความขดแยงในสงคม สดน ชาวหนฟา*

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจทามกลางความแตกตางและความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา 125

เปนเรองยากขนไปอก มนษยจงตองตกเปนบรกรรบใชอำนาจชวรายไปจนวนตาย

และเปนตนเหตของความขดแยงกนในสงคม

ข. ความแตกตางและความขดแยงในสงคม

(1) “สข” กบ “ทกข”: ฐานรากของทศนะ 2 ดาน เสนแบงความคดเกยวกบ

วถชวตของมนษย

ชวตของมนษย ถามองจากฝงของความสข จะเกดคำถามวา ทำอยางไรมนษย

จงจะมความสข หรอแสวงหาความสขมาเสพใหสาสมใจ หรอมากเทาทตองการ

แตถามองจากฝงของความทกข กจะเกดคำถามวา ทำอยางไรมนษยจงจะไปเสย

ใหพนจากความทกข (เพราะความทกขเปนสงทไมพงปรารถนาเลย) การแสวงหา

ความสขมาเสพ จะทำใหเกดวงวนของชวต เพราะตราบใดทมนษยยงหว กระหาย

(อยาก) อย มนษยกจะวงแสวงหา ตอบสนองตามอำนาจความอยากเหลานนโดย

ไมสนสด หวใหม กเสพใหม หากเปลยนมมมองไปอกฝงหนงวา ความทกข

ความไมสบายกาย ความไมสบายใจของมนษย มาจากสงชวรายทแอบซอนอยใน

จตใจ เมอพบตนเหตแลว กลงมอกำจดสงชวรายเหลานนใหสญสนไปทละนอยจน

หมดสน เมอไมมตนเหต ความทกขกไมแสดงผล ทำใหเกดสภาวะวางๆ ขนมา

(ซงจะเรยกวา “สข” กได แตมสภาพทตางจากความสขของอกฝงหนง เพราะสขท

เกดจากไดเสพสมใจ กบสขเพราะวางเปลา นนแตกตางกนแนนอน)

ไมวาจะมองชวตจากฝงของความสขหรอความทกขกตาม แตรากเหงาปญหา

ของมนษย กมทมาจาก 2 สาเหตใหญๆ คอ (1) เกดความตองการแลวสนอง

ตอบไมเพยงพอ และ (2) เกดความตองการแลว และแมสนองตอบเพยงพอแลว

กยงเกดความตองการอกไมสนสด สรปใจความวา การสนองตอบความตองการ

นนไมใชหนทางทำใหปญหาของมนษยหมดไป เพราะเปนวธการไลตามหลงปญหา

จงอนมานไดวา “ความตองการ” นแหละคอ “ตวปญหา” ทแทจรง หาใช

“การสนองตอบ” ไม

ทกข ปญหาชวต = ความตองการ / การสนองตอบความตองการ

จากสมการ อธบายไดวา “ความตองการ” (Demand) แบงออกเปน 2 ประเภท

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 126

คอ ความตองการพนฐาน (need) และความตองการสวนเกน (redundancy หรอ

want)

(1) ความตองการพนฐาน ไดแก ความตองการทจำเปนแกการดำรงชวต

เชน ความตองการปจจยส และเครองมอประกอบอาชพ สวสดภาพตางๆ เพอให

พนจากภยทง 5 ประการ [1] คอ ภยธรรมชาต ภยจากมนษย ภยจากเครองจกรกล

ภยจากอำนาจลกลบ และภยจากความเชอทยดถอไวผดๆ

(2) ความตองการสวนเกน ไดแก ความตองการใดๆ ทไมจำเปนตอการ

ดำรงชวต หรอจำเปนนอยทสด นอกจากเปนสงทไมจำเปน หรอจำเปนตอชวต

นอยทสดแลว ยงจะกอใหเกดโทษและสรางปญหาใหแกผทยงหลงยดตดกบมนอก

ดวย เชน ถาเปนวตถ อาหาร สงของเครองใชประจำวน แตมประโยชนนอย และ

กลบสราง “ความรสกอลงการ” หรอสราง “ความรสกยงใหญเหนอสามญ” ใหแก

ผเปนเจาของ วตถเหลานนกเปนสวนเกนจำเปนในความตองการพนฐาน

วธคดแบบแรก “สนองตอบ ความตองการสวนเกน + เพม ความตองการ

สวนเกน” วธคดแบบนมงกระตนความอยากทเปนสวนเกนของมนษย เพอใหเกด

กระบวนการคด กระบวนการผลต ใหไดมาซงวตถ สงของ เครองอำนวยความสะดวก

ดวยการใชกลยทธ (Strategy) ในการสอสารหลากหลายวธการ ทจะหลอกลอ มอมเมา

ใชอำนาจบงคบ (flight) สรางกระแส (agenda) รณรงค (campaign) ตลอดจน

การแขงขนการสอสารทางการตลาด (Marketing communication) สดแลวแตจะ

สรรหาวธการมาใช ทงนเพอกระตนความรสกของประชาชนผบรโภควาสงทนำมา

เสนอขายนน เปนสงจำเปน เพอใหคนบรโภควตถ อาหาร สงของเหลานนใน

ปรมาณมากๆ (mass consumption) อนเปนหนทางในการสรางผลกำไร (profit-

maximization) ใหแกผประกอบการ ซงแนนอนวาจะสงผลกระทบตอระบบนเวศ

และสงแวดลอม ตลอดจนทรพยากรทรอยหรอลงไป

1 1) อาชวตภย ภยอนเนองดวยการดำรงชวต (ความยากลำบากในการหาเลยงชวต) 2) อสโลกภย ภยคอการตเตยน (ชอเสยงไมด กลวไมโดงดง ไมมชอเสยง) 3) ปรสสารชภย ภยคอการสะทกสานในบรษท (ไมแกลวกลาอาจหาญในชมชน) 4) มรณภย ภยคอความตาย (กลวไมมชวต) 5) ทคตภย ภยคอ ทคต (กลวตกตำ ไปสททกขรอน เพราะไมสามารถมญาณประจกษแจงถง ความเปนจรงแหงความดทตนไดอยางมนใจ)]

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจทามกลางความแตกตางและความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา 127

วธคดแบบแรกน นอกจากไมใหความสำคญกบปจจยพนฐานของชวต (ปจจยส)

แลว ยงเปนบอนทำลายทรพยากรของโลกอกดวย เปนรากเหงาของความคดทม

อทธพลและทรงพลงในการครอบงำมนษยมากทสด เกดขนมาในยคของกระบวน

ทศนสมยใหม (Modern paradigm) มงสราง “ความรสกทนสมย” ใหแกผคน นบ

เปนเสนหทดงดดมนษยใหหลงใหลและคลอยตามไดงาย เพราะนอกจากจะสอดคลอง

กบวสยปถชนแลว ยงจะเปนชองทางแสวงผลประโยชนของชนชนหนง ดวยการ

แขงขนกนสรางความรำรวย และเอารดเอาเปรยบอกชนชนหนง

วธคดแบบทสอง “ลด ความตองการสวนเกน เพม ความตองการพนฐาน”

วธคดแบบน ตงสมมตฐานอยบนหลกสจธรรมทวา ความทกขหรอปญหา มใชสง

เทยงแทถาวร เมอเกดขนแลว จะคงสภาพอยชวเวลาหนง แลวกดบสลายไป แตก

อาจจะเกดขนใหมอกรอบกได เพราะเหตของทกขยงอย แตทกขเพราะขาดแคลน

ปจจยพนฐาน (ปจจยส และสวสดภาพชวตและทรพยสน) ถอเปนภาระหนาท

ของมนษยทกคนตองกระทำการตอบสนองความตองการพนฐานเหลานน เพอความ

อยรอด แตตนเหตของความทกข ทเกดจากการไมตอบสนองความตองการสวนเกน

(ทกขเพราะถกอำนาจของกเลสเผารน) กเปนภาระหนาทของมนษยทตองกระทำ

เชนกน แตมใชการตอบสนอง แตคอการลดการตอบสนองลง (เทากบงดใหอาหาร

แกสงชวราย) เปนการแกปญหาทตนเหตทแทจรง

การลดความตองการสวนเกน เปนหนาทหลกของปจเจกชนซงเปนผอยใน

ความปกครองของรฐ ในขณะเดยวกนรฐหรอผปกครอง กมหนาทหลกในการ

สรางปจจยจำเปนพนฐานเหลานนอยาใหบกพรอง ใหสมาชกผอยในปกครองรสก

อบอน และมนใจในความอดมสมบรณของปจจยในการดำรงชพเหลานน และรสก

ปลอดภยในสวสดการ ชวต และทรพยสน นคอ ความผาสกทเกดจาก “ความพอเพยง”

ของสงคมมนษย

การสนองตอบความตองการพนฐาน ถอเปน “หนาท” และภารกจทควรกระทำ

ในฐานะประชาชน ถาไมกระทำ ยงไมถอเปนความผด แตถาเปนผปกครอง (รฐ)

ถาไมกระทำ ถอเปนความผด และความไมชอบธรรม ทงรฐและปจเจกชน หาก

ละเลยการสรางปจจยพนฐานเหลาน จะทำใหประเทศนนออนแอ สวนการสนอง

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 128

ตอบความตองการสวนเกน ในฐานะผปกครอง หากละเวน ปลอยใหปจเจกชน

กระทำการกระตนความใครอยาก และแขงขน อยางเสรโดยไมมการควบคม ถอเปน

ความผด และถารฐกระทำเสยเอง ยอมเปนการใชอำนาจทไมชอบธรรมอยางยง

ประชาชนยอมมสทธอนชอบทจะขบไลผปกครองใหออกไป เพราะเปนพฤตกรรม

บอนทำลายทรพยากร และสรางมลภาวะใหแกสงคม[2]

(2) กระบวนทศน 4 ยค: ฐานรากทางความคดทแตกตางกน

ทศนะทเกยวกบวถชวตของมนษย ไมวาจะมองจากฝงของความสข หรอมอง

จากฝงของความทกขกตาม เปนปจจยทหนง ทมอทธพลตอความคดในดานเศรษฐกจ

การเมองการปกครอง ตลอดจนความเชอทางศาสนา และวฒนธรรมประเพณ สวน

ปจจยทสอง ทมอทธพลไมดอยไปกวากน คอแบบแผนทางความคด ความร และ

ความประพฤต ซงเรยกวา กระบวนทศน (Paradigm)[3]

ฟรตจอฟ คาปรา นกคดยคใหม (New age thinker) เมอประมาณ 20 ปท

ผานมา ผเขยนหนงสอ “จดเปลยนแหงศตวรรษ” และ The Web of life ไดให

นยามกระบวนทศนวา คอ ชดแนวคด (Concepts) คานยม (Values) ความเขาใจ

รบร (Perceptions) และการปฏบตทมรวมกนของคนกลมหนง ชมชนหนง ทกอ

ตวเปนแบบแผนของทศนะ ทเกยวกบความจรง (Reality) ซงเปนรากฐานของวถ

และการจดการตนเองของชมชน งานเขยนของเขามอทธพลและเปนแรงผลกดน

ใหเกดแนวคดนอกกรอบดงเดม ทแยกบรบทางวทยาศาสตร (คดแบบแยกสวน)

ไปสบรบททางสงคม (คดแบบองครวม) กอใหเกดการเปลยนแปลงทางวฒนธรรม

จากฝงของปรชญาทเนนการบรโภควตถไปสปรชญาความพอเพยง

คณะกรรมการรวมภาครฐบาลและเอกชนเพอแกไขปญหาสงคม (กรอ.สงคม)

ใหความหมายของกระบวนทศนวา คอ “ทรรศนะพนฐานอยางหนงอยางใดหรอ

หลายอยาง อนกำหนดแบบแผนการคดและการปฏบตในประชาคมหนงๆ เมอ

ทรรศนะพนฐานดงกลาวเปลยนแปลงไป จะทำใหแบบแผนการคดและการปฏบต

2 John Lock เชอวารฐเปนเหมอนบรษทจำกด ใชกฎหมายเพอประโยชนของสวนราม และอาจถกประชาชนโคนลมเปลยนแปลงได ถารฐละเมดพนธสญญาตอประชาชน 3 จากบทความ “กรอบความคดวาดวยกระบวนทศนสขภาพ” ทนำเสนอโดย อ.อรศร งามวทยาพงศ แหงมหาวทยาลยธรรมศาสตร เพอคนหาตำตอบวา กระบวนทศนคออะไร? ความสำคญของกระบวนทศน เกยวของกบมนษย สงคม ระบบนเวศ วกฤตการณ การพฒนาดานตางๆ อยางไร โปรดด http://www.midnightuniv.org/datamid2001/newpage4.html

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจทามกลางความแตกตางและความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา 129

ทเกยวของเปลยนแปลงไปดวยทงกระบวน ซงเรยกวาเปนการ “ปรบเปลยนกระบวน

ทศน” (Paradigm Shift)

1. กระบวนทศนโบราณ (Ancient paradigm) เกดมาในยคทมนษยยงอย

กบธรรมชาต ปา เขา ถำ เมอประมาณ 3,000 ป กอนครสตศกราช มความเชอเรอง

พธกรรมไสยศาสตร การทรงเจา และเสยงทาย เชอวาอำนาจแหงภตผ ปศาจ และสง

ลกลบ สามารถดลบนดาลความเปนไปของชวตมนษยได มนษยทมกระบวนทศนน

กจะแสวงหาความรสกปลอดภย จากสงชวรายตางๆ ทมองไมเหน ทามกลางกระแส

โลกาภวฒน กลมคนทมแนวคดอยในกระบวนนยงคงมอยในสงคมไทย ทงในชนบท

และในเมอง หลากหลายอาชพ กระบวนทศนแบบนดจะสอดคลองและกลมกลน

กบพฤตกรรมการพนนของคนไทย เชน การพนนหวย การตอรองเสยงทาย เปนตน

2. กระบวนทศนสมยกลาง (Medieval paradigm) เปนยคทมนษยกำลง

แสวงหาคนควาขอเทจจรงเกยวกบการเกดมาของชวต กฎธรรมชาต กฎของโลก

โดยวธการสงเกต และการหยงร กลมคนทมกระบวนทศนแบบน จะสนใจและ

แสวงหาความจรงเกยวกบชวต ชวตเกดมาทำไม ตายแลวไปไหน เปาหมายสงสด

ของชวตคออะไร ความสขทเทยงแท จะหาไดจากทไหน ยคนใหความสำคญกบนก

ปราชญ และการแสวงหาความรใหมๆ เปนตนกำเนดของศาสนาทกศาสนาในโลก

ในยโรปตรงกบสมยกลาง ศาสนจกรมอำนาจเหนออำนาจรฐ ทำใหเกดการตอส

ทางกระบวนทศน (เรยกวายคมด) ระหวางนกปราชญกบพระ ชวงปลายของยคน

เกดพฒนาการของปญญา องคความร และประดษฐกรรมใหมๆ และเกดความขด

แยงอยางรนแรงกบศาสนจกร จนเกดการลมสลายของตวแทนพระเจา ในขณะท

กระแสของวตถนยมเรมมบทบาทอยางเดนชด อยางไรกตามกระบวนทศนน ยงได

รบการยอมรบและสบตอกนมาในปจจบน หากแตจำกดอยในกลมคนทถอเครง

ทางศาสนา หลงปฏรปศาสนาแลว

3. กระบวนทศนสมยใหม (Modern paradigm) หรอกระบวนทศนแบบจกรกล

เมอประมาณครสตศตวรรษ ท 16 เปนตนมา อนเปนผลสบเนองมาจากความขดแยง

กบอำนาจและความเชอทางศาสนา เปนจดกำเนดของระบบทนนยม ทมงสงเสรม

การผลตและบรโภค (สราง และ เสพ) “วตถ-ทรพยากร” กระบวนทศนน มองโลก

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 130

และองคประกอบทกอยางในโลกและจกรวาลเปนวทยาศาสตร ซงตองมการพสจน

เพอแสดงขอเทจจรงใหประจกษ หนวยของวตถ ประกอบมาจากหนวยยอย รางกาย

กบจตไมเกยวของกน มนษยเปนเพยงสตวสงคมทประกอบกนขนเพยงเพอสบ

เผาพนธเทานน วฒนธรรมจกรกล จะเปนตวจดการและควบคมใหสงคมเกดความ

สงบเรยบรอย หรอเรยกอกอยางหนงวา วฒนธรรมอตโนมต โดยมงสนองความ

ตองการสวนเกน เพอนำพาสงคมประเทศชาตไปสการพฒนาอตสาหกรรม และ

เทคโนโลย จดสนสดของกระบวนทศนนคอ ยคโลกาภวฒน (Globalization) ซงเปน

รอยตอระหวางการลมสลายของทนนยม

4. กระบวนทศนหลงสมยใหม (Post-modern paradigm) เปนกระบวนทศน

ทมงเนนคณภาพชวตและสงคม หลงการลมสลายของระบบทน และความโกลาหล

ครงยงใหญของโลก หรอชวงรอยตอระหวางความทกขเขญของการใชอำนาจเบยดเบยน

กนเองระหวางมนษย ระหวางกลมนกปกครองกบประชาชนทถกปกครอง เปนยคสมย

แหงการปฏวตฐานรากทางความคดของมนษยชาตเลยกวาได เพอสรางโลกใหมใหม

ลกษณะและคณสมบตแหงความ “สมดล-สมบรณ-สขภาวะ” ใหแกคนในสงคม

กระบวนทศนโพสตโมเดรน จะใหความสำคญ และเคารพศกดศรในความเปนมนษย

อยางสงสด ยอมรบในความแตกตางของเพอนมนษย และเหนอกเหนใจกน ความ

มนำใจจะกลบคนมา นโยบายตางๆ ทางเศรษฐกจ การเมอง การปกครอง มงสนอง

ความตองการพนฐานมากกวาความตองการสวนเกน

การเปลยนแปลงพฤตกรรมของมนษย มรากฐานมาจากพลงของความเชอทม

ความยดมนมากนอยตางกน 3 แบบ คอ (1) แบบยดมน-เชอมนไมเปลยน (2) แบบ

เปลยนชวคราว หรอเปลยนกลบไปกลบมา และ (3) แบบเปลยนถาวร ความเชอ-

ความยดมนทฝงรากลกอยในตวมนษย สามารถเปลยนแปลงได ตองอาศยปจจย

เกอหนนตางๆ ไดแก ความร เหตผล แรงจงใจ แรงบบคน สวสดภาพและความ

ตองการพนฐาน กลาวไดวาปจจยตางๆ ดงกลาว กคอสารตถะของกระบวนทศน

นนเอง

ดงนน ถากระบวนทศนเปลยนแปลงไป (Paradigm shift) กจะสงผลให

พฤตกรรมกเปลยนไปดวย เปนพลวตทมอทธพลตอกนอยางแยกไมออก การยดมน

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจทามกลางความแตกตางและความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา 131

ไมเปลยนแปลง เกดจากปจจยสนบสนน (ไดแก ความร เหตผล แรงจงใจ แรงบบคน

สวสดภาพและความตองการพนฐาน) มไมเพยงพอ สวนการเปลยนพฤตกรรม

ชวคราว มสาเหตมาจากปจจยสนบสนนดงกลาว ไมมนำหนกเพยงพอ แตถา

ปจจยสนบสนนไดรบการปลกฝงลงไปในจตใจ ผานความเชอมน ศรทธา จะทำให

พฤตกรรมตางๆ เปลยนอยางถาวรได

กระบวนทศนทจะพามนษยไปสสนตภาพ ตองประกอบดวยหลกจรยศาสตร

(Ethics) และสนทรยศาสตร (Aesthetics) โดยเฉพาะความคดทเกยวกบวถชวต

ของมนษย สำหรบคนในยค Modernization อาจตงคำถามวา ความสขคออะไร

ชวตทเกดมานนจะพบกบความผาสกไดอยางไร แตสำหรบคนในยค Post-modern

แลว พวกเขาไมตองตงคำถามนแลว เพราะพวกเขาไดไปถงสภาวะ “เปน อย คอ”

เรยบรอยแลว ดงนน จรยศาสตรและสนทรยศาสตร จงเปนทง (1) “ศล” คอ

เครองขดเกลากาย-จตใจ (2) “ธรรมะ” คอทอยอาศยของจตวญญาณทด (3)

“กรรมด-กรรมชว”[4] ซงกคอความเปนตวตนทแทจรงของมนษยทยงเวยนวาย

ตายเกด (กมมพนธ กมมทายาโท กมมโยน กมม ปฏสรโณ)

จะเหนวา การเกดขน ดำรงอย และเปลยนไปของกระบวนทศน เกดจากองค

ประกอบอยางนอย 3 ประการ คอ (1) คน ทดำรงสภาพปกตสมบรณดวยกาย

และอาการ (physical property) (2) แรงผลกดนทางจตใจ (motive) ทเกดจาก

ความตองการในระดบตางๆ และ (3) กฏเหลก 3 ขอ (the Three Common

Characteristics) ของหลกสจธรรม ทเรยกวา “ไตรลกษณ” หรอสามญลกษณะ

ซงกลาวไววา คน สตว สงของ รปธรรม นามธรรมใดๆ กตาม ไมอาจหลกพนจาก

บทบญญต ของกฎเหลกดงกลาวไปได (จาก ขททกนกาย ธมมปทะ พระไตรปฎก

เลม 25 ขอ 30 หนา 51) คอ กฏแหงความไมเทยงแท (อนจจตา) กฏแหงความ

ทนสภาพเดมไดยาก (ทกขตา) มแลวกดบไป หรอ มาแลวกไป หรอ เกดแลวกตาย

และกฎแหงความไรตวตน (อนตตตา) การยดมนวานนเปนเรา นนเปนของเรา ก

คอการตกอยในสภาพของ “ทกข” ซงจะเปนแรงผลก (negative) ทางจตใจ ใหมนษย

4 ผเขยนเหนวา หากมอง ศล ธรรมะ และ กรรม เปนกระบวนการการพฒนาคณภาพชวต อาจเทยบไดวา ศล คอสวนของ Input Unit ธรรมะ คอสวนของ Memory Unit และ กรรม คอสวนของ Output Unit โดยใชพฤตกรรม คด พด กระทำ การประกอบอาชพ (ซงตรงกบ สมมาสงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ ในหลกอรยมรรค ในพระพทธศาสนา) เปนกระบวนการและเปนตวจดการใหศล ธรรมะ และ กรรม มบทบาททสอดคลอง และเปนเหตเปนผลซงกนและกน.

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 132

แสวางหาวถทางทจะไปเสยใหพนจากความทกขเหลานน การหลดพนจากสภาวะ

“ทกข” กคอสภาพทจตอยในสภาวะวางๆ แตคนทวไปเรยกวา “สข”[5]

(3) ประชาธปไตย 2 แบบ

กวาเจบสบป ทประเทศไทยปกครองในระบอบประชาธปไตย โดยยด “รปแบบ”

มากกวาเนอหาสาระ หรอ “ความเปนจรง” กลายเปนวฒนธรรมทฝงลกและยด

มนวา รปแบบทถอปฏบตมาชานานนนเปนสงทถกตอง ชอบธรรม กลาวคอ การ

ประกาศใชรฐธรรมนญ การเลอกตง การจดตงรฐบาล การปกครองภายใตระบบ

ราชการ การถอเสยงขางมาก ตลอดจนการแขงขนเสร (การลงทน การผลต การคา

การตลาด การสอสาร และการบรโภค) มใชเนอแทหรอสาระสำคญ และมใชเปาหมาย

หลกของประชาธปไตย จากปรากฏการณทผานมา การมรฐธรรมนญ ไมสามารถ

ปองกนการปฏวต-รฐประหารไดแตอยางใด การเลอกตงทวไปไดพฒนาการทจรต

กลโกงอยางซบซอนมากขน เปนทมาของรฐบาลทมใชเปนของปวงชน แตกลบเปน

แหลงแสวงผลประโยชนทบซอนของนกการเมอง นกธรกจ โดยอาศยระบบราชการ

เปนเครองมอ อาศยเสยงขางมาก ใชเสยงประชาชนเปนขออางในการสรางอทธพล

(ประชาชนถกซอไวเปนมานบงตา ผานนโยบายประชานยม) และการทจรตคอรรปชน

อยางมโหฬาร ภายใตกระบวนการการแขงขนเสร แตสาระหรออดมการณทแทจรงของ

ประชาธปไตย อยทความเทาเทยม ความเสมอภาค ทตงอยบนพนฐานของศลธรรม

ความแตกตาง ระหวางระบอบประชาธไตย 2 แบบ คอ ประชาธปไตยเชง

ปรมาณ (Mob Democracy) หรอ ประชาธปไตยมงปรมาณนบหว หรอประชาธปไตย

โดยฝงชน (mob) และ ประชาธปไตยเชงคณภาพ (Mass Democracy) หรอ

ประชาธปไตยเพอมวลชน (mass)[6]

5 ความสขชนดน จะมสภาวะกลางๆ ซงแตกตางจาก “สข” ทเกดจากการไดเสพสนองตาม “ความอยาก” สขอยางหลงนจะม แรงดด (positive) ใหมนษยอยากไดใครเสพ ครนไดเสพแลวก “รสกสข” ซงไมยงยน รอจนกวาสขนนจะสลายไป ความหว ของรอบใหมกเกดขนอก กจะเกดทกขอนใหมตอจากอนเดมอก ไปไมมทสนสด เรยกวา “วฏสงสาร” (the cycle of rebirth) 6 ประชาธปไตยมงปรมาณนบหว เปนประชาธปไตยทถอเกณฑฝงชน (mobilizations) หรอปรมาณเปนหลก โดยอาศยปรมาณ เปนเครองชวดความสำเรจ เปนอำนาจตอรอง ใหความสำคญกบกระบวนการเชงวตถธรรมมากกวานามธรรม (ไมสนใจในคณคา ปญญา ธรรมะ) สวนประชาธปไตยมงคณภาพศกยภาพ จะเรมจาก “ปรมาณ” ทเลกนอยไปกอน โดยอาศยคณภาพและศกยภาพของประชาชนเปนเครองชวดความสำเรจ แลวพฒนา “คณภาพ” จนเกดมวลทมากขน โดยใหความสำคญกบมวลของคณภาพ (mass) เปนเปาหมายหลก ถามากดวยปรมาณและคณภาพ ถอเปนความสมบรณของระบอบ ผเขยน บญญตคำวา Mob Democracy แทนคำวาประชาธปไตยเชงปรมาณ หรอประชาธปไตยมงปรมาณนบหว โดยอาศยพฤตกรรม การกอฝงชนประทวงมาเปนจดเทยบเคยง มไดมงความหมายตามหลกรฐศาสตรแตอยางใด สวนคำวา Mass Democracy แทนคำวาประชาธปไตยเชงคณภาพ หรอประชาธปไตยมงคณภาพและศกยภาพ กเพอเทยบเคยงความหมายใหตรงกนขามกบ Mob Democracy ซง การเปน Mass นนจะตองอยบนพนฐานของคณธรรม คณภาพ และศกยภาพดวย

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจทามกลางความแตกตางและความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา 133

เปรยบเทยบลกษณะและคณสมบตของระบอบประชาธปไตย 2 แบบ

ลกษณะและ ประชาธปไตยโดยเชงปรมาณ ประชาธปไตยเชงคณภาพ คณสมบต (Mob Democracy) (Mass Democracy)

(1) คณสมบต - ประมขของรฐ อาจเปน - ประมขของรฐ เปน ผทรงธรรม

(Specification) พระมหากษตรย หรอ (ธรรมราชา หรอ ทศพธราชธรรม)

ประธานาธบด

- ผใชอำนาจรฐ มาจากการ - ผใชอำนาจรฐ มาจากการเลอกตง

เลอกตง หรอแตงตง

- ใชองคกรอสระ และสอเปน - ใหเสรภาพแกองคกรอสระและ

เครองมอของรฐ ในการโนมนาว สอมวลชน เพราะรฐคอตวแทน

(Agenda) และแผยแพร ของประชาชน โดยประชาชน

ประชาสมพนธ (Public เพอประชาชน ทำใหประชาชนม

relations) ผลงานของรฐ ความรสกเปนเจาของ

- ผนำ คอ ผใชอำนาจของ - ผนำ คอ ผรบใชประชาชน

ประชาชน เสยงประชาชน เสยงประชาชนคอเสยงสวรรค

คอสทธอนชอบธรรมของผนำ

- มกฎหมาย เปนเครองมอ - กฎหมายทไมชอบธรรม

ในการบงคบใชอำนาจ อาจถกโตแยงดวยวธการ

“อารยะขดขน”

- ผลประโยชน สำคญกวา - หร โอตตปปะ สำคญกวา

หร โอตตปปะ (ความละอาย ผลประโยชน

และเกรงกลวตอบาป)

- ใชหลกนตศาสตร เปนเกณฑ - ใชหลกนตศาสตร + รฐศาสตร

ตดสนและแกปญหา เปนเกณฑตดสนและแกปญหา

- ระบบทน เปนทนอภสทธ - ระบบทน เปนทนกาวหนา

ทนผกขาด ทนองอำนาจรฐ (Advance capital) ทมการ

(ทนหนาเหลยม หรอ จดสรรอำนาจ (Power sharing)

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 134

ลกษณะและ ประชาธปไตยโดยเชงปรมาณ ประชาธปไตยเชงคณภาพ คณสมบต (Mob Democracy) (Mass Democracy)

Robber baron) [7] โดยม และความมงคง (Wealth เปาหมายเพอเปนทนใหญ sharing) แบบมสวนรวม เตบโต มสภาพเปนปลาใหญ ดวยเทคโนโลย และการบรหาร กนปลาเลก แสวงกำไรโดย จดการ ภายใตหลกบรรษทธรรม ไมสนใจเรอง จรยธรรม ภบาล (Corporate Gove- rnance) ทสงคมตรวจสอบได

(2) คณคา - มวลและปรมาณ คอ - คณภาพ เปนตวชวดความสำเรจ

(Value) ตวชวดความสำเรจ มการใชกล (ตนทน) หากมปรมาณดวยถอวา ฉอฉล เพอใหไดปรมาณ เปนความงดงาม (กำไร) ตามเกณฑ (ตนทน = ตนทน +กำไร)

- ทนทางสงคมตอหนวย ตำ - ทนทางสงคมตอหนวยสง เพราะนบเอาปรมาณเทานน เพราะตองใช การใชปญญา + สรางสรรค ปญญา + อารมณ + ความสม ไมมผลตอสทธตามกฎหมาย เสยงตอการสญเสย สวสดภาพ (คนคอ เครองจกรกล ไมตองคด ซงนบคาเปนเงน หรอเปนตวเลข ขยนและปฏบตตามกฎหมาย ไมไดกพอ)

- ศกดศรในความเปนมนษย - เคารพในศกดศรความเปนมนษย ถกรดรอน

- ประเมนคน จากความร กำลง - ประเมนคน จากความสามารถ และปรมาณ (Competency ทาง ปญญาและการสรางสรร Knowledge & Capacity) (Competency Skill & Intelligence)

7 เจาของทนมกใชเลหเหลยม กลโกงตางๆ และอำนาจทไมชอบธรรมเปนเครองมอในการพฒนาทน หรอท รองศาสตราจารย ดร.ณรงค เพชรประเสรฐ เรยกวา ทนสามานย คำวา Robber baron มาจากคำเรยกของนกเศรษฐศาสตร ชอ Heibroner (1968) แปลวา ขนนางโจร เพราะเปนการครอบงำตลาดทนดวยการทำลายคแขงขน และเอาเปรยบประชาชนคนสวนใหญ โดยใชอำนาจรฐสรางขอบงคบเพอประโยชนของนายทนใหญ โปรดด ณรงค เพชรประเสรฐ. ฅนชนกลางไทยในกระแสทนนยม. (กรงเทพมหานค: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2548), หนา 11-22..

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจทามกลางความแตกตางและความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา 135

ลกษณะและ ประชาธปไตยโดยเชงปรมาณ ประชาธปไตยเชงคณภาพ คณสมบต (Mob Democracy) (Mass Democracy)

- ปฏเสธพลงมวลชนทคดคาน - ยอมรบฟงทงขอเสนอ และขอ (กฏหม) ยอมรบพลงมวลชนท วพากษของพลงมวลชนแลวยต สนบสนน ดวยวถทางแหงธรรม (เชน หลกจรยธรรม 9 ค)

(3) เนอหาสาระ - มองโครงสรางของสงคมเปนแบบ - ชวตคอองครวม (Holistic) ม

(Content) จกรกล (Machanicism) วดมลคา สขภาวะ 4 ดาน (กาย จต

(Static value) โดยใชวตถ และ อารมณ สงคม) เปนองคประกอบ

ปรมาณ เปนตวชวดผลสมฤทธ ใชคณคา (worth) และความด

งาม (virtue) เปนเกณฑวดผล

สมฤทธ

- ใชกตกา และสถานการณตางๆ - ใชจรยธรรม และวกฤตตางๆ

ในการสรางความชอบธรรม ในการสรางโอกาส ใหเกดความ

ชอบธรรม

- การมสวนรวมทางการเมองของ - การมสวนรวมทางการเมองของ

ประชาชน คอ การปฏบตตาม ประชาชน คอ การเคารพกฎหมาย

กฎหมาย หรอกตกา ซงกำหนด และกฏศลธรรม และสามารถ

โดยผแทน ตรวจสอบอำนาจรฐได

- องคประกอบของสงคม คอ คน - องคประกอบของสงคม คอ

กฎหมาย เงน อำนาจ วตถ ปรมาณ สงขารธรรม (วตถ, พช, สตว,

คน-มนษย, เทพ, ธรรม)

- มงตอบสนองความตองการ - มงลดการตอบสนอง ความ สวนเกน (redundancy) เพอผล ตองการ สวนเกน เพอนำพา ประโยชนทางการคา ธรกจ สงคมไปสความสมดลย การตลาด และการสอสาร ตามแนวคดเศรษฐกจพอเพยง ตามแนวทางระบบทนนยม- บรโภคนยม

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 136

ลกษณะและ ประชาธปไตยโดยเชงปรมาณ ประชาธปไตยเชงคณภาพ

คณสมบต (Mob Democracy) (Mass Democracy)

- แสวงกำไร “นำเงน” บนความ - “นำใจ” คอ กำไรสวนเกน ทจะ

หวกระหาย และกเลส ตณหา ผนไปเปนทนของการผลตและ

ของคน บรโภคในรอบตอไป

- การจดสรรอำนาจและผลประโยชน - การจดสรรอำนาจและผล

(Power sharing) เพอกลมทนใหญ ประโยชน (Power sharing)

ทแอบองรฐ และใหความสำคญกบ กระจาย ไปยงกลมคนชนกลาง

หนสวนทางอำนาจ อยางเทาเทยม หรอไมแตกตาง

(Authoritarian partnership) กนมาก สงเสรมความเทาเทยม

มากกวา หนสวนทางสงคม กนระหวาง Authoritarian

(Social partnership) partnership กบ Social

partnership

(4) บรบท - ใชหลกคณาภบาล เปน - ใชหลกประโยชน ประหยด

(Context) หนวยนบในการวาง จรยธรรม เปนฐานคดในวางแผน

แผนงาน และการประเมนคา งาน และการประเมนคา

- ชนชนปกครองใช Authoritarian - มการใช Authoritarian

principle เปนเครองมอง สวน principle และ Libertarian

ผถกปกครองใช Libertarian principle อยางสมเหตสมผล

principle เปนเครองมอ [8]

- สะสมความขดแยง ไปสการ - ยอมรบความขดแยงทพอเหมาะ

เรยกรอง ความเปนธรรม เปนความแตกตางทงดงาม

ตามธรรมชาต

8 รองศาสตราจารย ดร.ณรงค เพชรประเสรฐ เหนวา เอกภาพจากทกภาคสวน (The unity of partnership) จะสรางความเปนปกแผนทางอำนาจ (Authoritarianism) และความเปนหนสวนทางสงคม (Social partnership) รฐ มปจจย คอ ทน อาวธ กองกำลง และขอมลขาวสาร ในขณะทคนชนกลาง มปจจยทางดาน ปญญาความร และการบรหารจดการ ยงคงเหลอปจจยดาน “พลงประชาชน” ทจะถกดงจากทงสองฝาย แตฝายรฐทกมอำนาจจากนายทน ซงมทนสงกวา จะใชเงนซอประชาชนเปนพวกผานนโยบายอปภมภตางๆ เพอสรางมานบงตา มใหคนจนมองเหนพฤตกรรมอนชวรายของตน เปดโอกาสในการรวบอำนาจ และทจรตคอรรปชน แตคนชนกลางรเทาทนพฤตกรรมเหลาน โปรดด ณรงค เพชรประเสรฐ. เพงอาง. หนา 190.

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจทามกลางความแตกตางและความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา 137

ลกษณะและ ประชาธปไตยโดยเชงปรมาณ ประชาธปไตยเชงคณภาพ

คณสมบต (Mob Democracy) (Mass Democracy)

- ใชนโยบายประชานยม - ใชนโยบายเศรษฐกจพงตน

(Popularity) และ ระบบอปถมภ ชมชนเขมแขง ในการสราง

ในการสรางความมนคงของรฐบาล ความมนคงแกรฐ และ

หรอ Investment through the poor Investment for the poor

(5) การสอสาร - สอ ถกใชเปนกระบอกเสยง - เสรภาพของสอ คอ สาระสำคญ

(Communica- ของรฐ ในการประชาสมพนธ ของการมสวนรวมทางการเมอง

tion) ใหประชาชนไปใชสทธตาม ของภาคประชาชน

กฎหมาย และตามกตกา

- สอทรบใชผมอทธพล จะไดรบ - สงเสรมจรรยาบรรณของสอ

การสนบสนน (สอออนแอ) (สอเขมแขง)

- สอสาร+รฐชน = สอสารเพอผใช - สอสาร+มวลชน = สอสารเพอ

อำนาจรฐ มวลชน

(4) วงแหวนการเมองไทย 4 ภาคสวน: จดเรมตนของการทจรต คอรปชน

แบบไทยๆ

กจกรรมทางการเมองของไทย แบงออกได 4 ระดบ หรอ 4 ภาคสวน คอ

การเมองภาคประชาชน การเมองภาคเอกชน การเมองทองถน และการเมองภาครฐ

กจกรรมทางการเมองของแตละระดบตางเกยวของกนดจเดยวกบวงแหวนทวาง

เหลอมซอนทบกนสามวง แตละวงมความสมพนธกนและเกยวรอยกนเปนการเมอง

ภาครฐ ซงความสมพนธดงกลาว เปนความสมพนธกน 3 ดาน คอ ดานการใชอำนาจ

และการใชสทธ ดานภาระกจ หนาท ความรบผดชอบ และดานความจงรกภกด

กบอสระภาพเสรภาพ

(1) การเมองภาคประชาชน คอ การมสวนรวมทางการเมองของภาคประชาชน

เชน การเลอกตงผแทน การแสดงประชามตคดคาน หรอยอมรบ (2) การเมอง

ภาคเอกชน คอ การมสวนรวมของกลมบคคล หรอคณะบคคลทมธรกรรมอยางใด

อยางหนงทสอดคลองกน รวมกนแสดงบทลาทและพลงทางการเมอง (3) การเมอง

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 138

ทองถน คอการมสวนรวมของประชาชนในระดบทองถน เชน การเลอกผแทน

ผปกครอง การลงมตตางๆ การเมองทง 3 ภาคสวน เปนสวนสนบสนนใหเกด

(4) การเมองภาครฐ ซงประกอบดวย รฐธรรมนญ การเลอกตง การมรฐบาล มรฐสภา

มกฎหมาย มการบรหารปกครอง

ธรรมชาตของการเมองไทยทผานมา ผทมบทบาทในการเมองภาคเอกชน

มกจะเปนนายทน หรอผมอทธพล ทประกอบธรกจ ยอมมความเกยวของสมพนธ

กบประชาชนในฐานะเปนกลมลกคาในทางธรกจ ในขณะเดยวกนกมสายสมพนธ

กบนกการเมองทองถน ทมกจะมผลประโยชนแลกเปลยนและตางตอบแทนกน

นอกจากนสายสมพนธอกคหนง กคอ นกการเมองทองถน และประชาชนในตำบล

ตางกมสายสมพนธในลกษณะเจานาย-ลกนอง ซงมกจะมผลประโยชนตอบแทนโดย

ผานหวคะแนน สมพนธภาพของนกการเมองทง 3 กลม จะสงผลไปถงพฒนาการ

ของการเมองภาครฐ ทมลกษณะไมแตกตางอะไรกบการเมองทง 3 กลมดงกลาว

วงแหวนความสมพนธของการเมอง 4 ภาคสวน เปนจดเรมตนของปญหา

และวกฤตทางการเมองมาตลอด ในรปของการทจรตคอรรปชน การเอารดเอาเปรยบ

ของฝายปกครอง ในเมอนคอธรรมชาตของการเมองไทย ทฝงรากลกมานาน การ

แกไขจะตองวางระบบการศกษา การสอสาร การประชาสมพนธอยางตอเนองและ

จรงจง โดยกำหนดทศทางและนโยบายทางการศกษา การเผยแพรขอมลขาวสาร

ผานสอสารมวลชน ในการสรางความเขาใจหลกปรชญาการเมอง เพอสลายเชอของ

การทจรตและปมอทธพลทางการเมอง ดวยการสรางความเขาใจในบทบาท หนาท

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจทามกลางความแตกตางและความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา 139

ความจรง ระหวางรฐ กบ ประชาชน ใหสามารถตรวจสอบซงกนและกนได อยาง

เปนธรรม

รองศาสตรจารย สงศต พรยะรงสรรค ไดใหความหมายของพฤตกรรม

คอรรปชน ไววา “คอรรปชน หมายถง กระบวนการทบคคลสาธารณะ มงแสวงหา

ผลประโยชนใหแกตวเอง ครอบครว วงศาคณาญาต พวกพองและคนใกลชด โดย

อาศยตำแหนง หนาท กฎหมาย อำนาจทไดรบมอบหมายและสถานะในระบบราชการ

หรออทธพลในทางสวนตวเปนเครอง ไมวาการกระทำดงกลาวจะผดกฎหมาย หรอ

อาจไมผดกฎหมาย ไมวาการกระทำดงกลาวจะนำมา ซงผลประโยชนทางดานเงนทอง

หรอสงตอบแทน หรอไมกตาม ถาหากการกระทำดงกลาวขดกบหลกคณธรรมและ

จรยธรรมของบคคลสาธารณะ ขดกบมาตรฐานความคาดหวงของสาธารณชนทม

ตอบคคลสาธารณะ ขดกบผลประโยชนของประชาชนจำนวนมากและขดกบหลกการ

แหงการมผลประโยชนทบซอน กถอเปนการคอรรปชนทงสน”[9] ทำใหเกดมมมอง

วงแหวนความสมพนธของการเมอง 4 ภาคสวน วาเปนจดกำเนดของกระบวนการ

ทจรตทสลบซบซอนยากแกการแกไข

ปจจย 4 ประการ ทอาจนำไปสการคอรรปชน ตามท เอ.ดบบรว. กด และ

ด.สตาซาเวจ (A.W Goudie and D. Stasavage: 1998) รวบรวมไว คอ [10]

(1) ความสมพนธระหวางขาราชการกบนกการเมอง ดวยการแทรกแซงการ

แตงตงขาราชการของนกการเมอง เพอเออตอการเปดทางใหทจรต

(2) ความสมพนธระหวางฝายบรหารและฝายตลาการ (Judiciary Relationship)

ทไมแยกอำนาจบรหารกบอำนาจตลาการอยางชดเจน กอใหชองทางทจรต

(3) ความสมพนธระหวางรฐกบประชาชน (Civil society relationship) ท

มสอมวลชนเปนสอกลางวาจะเขาขางฝายประชาชน หรอเขาขางฝายรฐ โดยมพนฐาน

ของจรยธรรมและจรรยาบรรณของสอ

(4) กลยทธการพฒนาขนพนฐานของรฐบาล (Basic strategy of the Govern-

ment) หมายความวา กลยทธทางเศรษฐกจและเครองมอตางๆ ทางนโยบาย บรรดา

9 สงศต พรยะรงสรรค. ทฤษฎคอรรปชน. (กรงเทพมหานคร: รวมดวยชวยกน, 2549), หนาปกหลง. 10 อางแลว, หนา 38-39.

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 140

กฎเกณฑตางๆ ของระบบการเมองมสวนชวยเหลอและสนบสนนใหเกดชองทาง

การทจรตได

จะเหนวา นกปรชญาการเมองในอดต เชน เพลโต (Plato) อรสโตเตล

(Aristotle) แมเคยวเวลล (Machiavelli) และรสโซ (Rousseau) ตางเหนพองกนวา

คอรรปชน มเหตมาจากความไมเทาเทยมกนในสงคม ดานความรำรวยในโภคทรพย

(wealth) อำนาจ (power) และสถานภาพ (status) นนหมายถง การเลอกปฏบต

เพอใหไดรบผลประโยชนทเปนโภคทรพย อำนาจ และสถานภาพ เพอตนเอง นคอ

ปจจย และเงอนไขทมอทธพลตอการทจรตของนกการเมองและผมอำนาจ

ทฤษฎทางสงคมศาสตร 5 ทฤษฎ ทเปนชองทางใหเกดการทจรตคอรรปชน

ไดแก [11]

(1) ทฤษฎทางดานศลธรรม (Moral Approach) เมอนำบรรทดฐานศล

ธรรมมาเปนเกณฑวด จะทำใหเกดความแตกตางทชดเจนของความไมซอสตยทม

อยภายตวของบคคลสาธารณะ

(2) ทฤษฎทางดานโครงสรางนยม (Structural Approach) ทำใหเกด การ

แทรกแซงระบบเศรษฐกจของรฐ, การควบคม ดแลกจกรรมภาคเอกชน, การผกขาด

สนคาและบรการโดยภาครฐ, ความไมเทาเทยมกนทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง,

สอรฐมอำนาจเหนอภาคประชาสงคม, การรวมมอกนระหวางนกการเมอง ขาราชการ

ธรกจเอกชน, ความเขมแขงของกลมผลประโยชนทางดานธรกจ, ผนำทางการเมอง

ไมสนใจปญหาคอรรปชน, ระบบการตรวจสอบออนแอ, ระบบบรโภคนยมภาค

ประชาสงคมขาดความเขาใจในปญหาคอรรปชน

(3) ทฤษฎทางดานหนาทนยม (Functional Approach) ทำใหเกดความสมพนธ

ระหวางการพฒนา (Development) กบการสรางสงคมททนสมย (Modernization)

และความสมพนธระหวางระบบทนนยม (Capitalism) กบระบอบประชาธปไตย

(Democracy)

(4) ทฤษฎทางดานสถาบนนยม (Institutional Approach) ทำใหเกดดาน

กฎหมาย บทบาทของฝายบรหารกบฝายตลาการ มไดแยกออกจากกนเดดขาด

ทำใหระบบการตรวจสอบออนแอ

11 สงศต พรยะรงสรรค., อางแลว., หนา 41-42.

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจทามกลางความแตกตางและความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา 141

(5) ทฤษฎทางดานเศรษฐศาสตรการเมอง (Political Economy Approach)

ทำใหเกดหลกธรรมาภบาล และเกดผลกระทบ

(5) การใชอำนาจ กบ การแสวงผลประโยชนทางการเมอง: บทเรยนของ

ประเทศไทยสมยรฐบาล พ.ต.ท. ทกษณ ชนวตร

ตลอดระยะเวลา 5 ป รฐบาล พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร สรางความนยม

ทางการเมองใหเกดขน แบบฝงรากลก ดวยการใชนโยบายประชานยม และระบบ

อปถมภ เพอดำรงไวซงอำนาจทางการเมองของรฐบาล แลวใชชองทางแหงอำนาจ

เหลานน แสวงผลประโยชนเพอตน ครอบครวและพวกพองจนรำรวย ในขณะท

ประชาชนสวนใหญยากจนลง มหนสนพอกพนขน ปญหาความยากจนและปญหา

อนๆ ไมไดรบการแกไข ปญหาตางๆ สะสม มาเปนเวลาชานาน เพราะรฐบาลของ

พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร นอกจากมองตางมมกบนกปราชญ นกการศาสนา และนก

วชาการแลว ยงใชคำพดสรางความแยก ดหมน และกลาวเทจ ไมรบผดชอบในคำ

พดของตนในฐานะเปนนายกรฐมนตร ทำใหคนไทยเกดการแตกแยก

(1) เกดความขดแยงระหวางกลมนายทนทองอำนาจรฐ (กลมทนทเปนคน

ของรฐบาล) กบกลมทนนอกอำนาจรฐ (กลมทนของคนชนกลาง)[12] ทถกเอาเปรยบ

จากทนใหญ ไมมความคดในดานการจดสรรหนสวนทงดานอำนาจ (Authoritarianism

partnership) และหนสวนทางสงคม (Social partnership) ของคนในรฐบาลแต

อยางใด จงเกดการครอบงำและอทธพล และความมงคงรำรวยเฉพาะคนในรฐบาล

เทานน

(2) ขดแยงกบกลมปญญาชน ทคนในรฐบาลนอกจากไมรบฟงขอตเตอน

ยงดหมนดวยซำไปวาเปนพวก “ขาประจำ” เกดการทาทาย ทำใหกลมทอยฝาย

ตรงขามของกลมนายทนรฐ สะสมความไมพอใจขนเรอยๆ แมปญญาชน (ซงมกลม

ของทนคนชนกลางรวมอยดวย) จะไมมทน ไมมอาวธ กองกำลงกตาม แตพวกเขา

กมพลงปญญาความร มการบรหารจดการ และรบรขอมลขาวสารได ยอมรทนระบอบ

ทกษณวา ขณะนรฐบาลกำลงผนทนของรฐ (ทมาจากภาษของประชาชน ซงคนชนกลาง

12 ณรงค เพชรประเสรฐ. เพงอาง. หนา 208-216, 229-232.

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 142

คนระดบปญญาชนเปนผเสยภาษมากทสด) นำไปอปถมภคนจนผานโครงการตางๆ

เชน กองทนหมบานละลาน โครงการ 30 บาท ซงเปนการลงทนผานคนจน

(Investment through the poor) นคอการดงคนจนมาเปนฐานสนบสนน เพอสราง

มานบงตาไมใหคนจนมองเหน เปดทางทจรตคอรปชนอยางมโหฬาร ผานโครงการ

ทมมลคานบแสนลานบาท พรอมกบใชระบอบประชาธปไตย มาเปนเครองมอและ

เปนขออางในการดำเนนนโยบายตางๆ เพอสรางภาพ “ความชอบธรรม” เชน

การดำเนนนโยบายประชานยมของรฐบาล อางกฎกตกา ประชาธปไตย ทำใหรสกวา

การใชอำนาจ (ทไดมาจากกระบวนการเลอกตงตามระบอบประชาธปไตย) ในฐานะ

ทเปนตวแทนประชาชน (ทซอคะแนนเสยงมา) เปนสงทชอบธรรม การนำเงนภาษ

ของรฐ มาลงทนสรางสวสดการใหแกประชาชน เพอแลกเปลยนกบ สถานภาพใน

ความเปนนายกรฐมนตร ทำใหประชาชนเชอวา หากยงมนายกรฐมนตรชอทกษณ

ชนวตร นโยบายตางๆ กจะไดรบการตอบสนองตอไป แตถาตนพนตำแหนงดวย

วธการใดๆ กตาม สวสดการตางๆ ทประชาชนไดรบ จะถกเพกถอนไป

เมอมกลมประชาชนคดคานนโยบายตางๆ เพราะเหนวาไมชอบธรรม กราง

กตกาและกฎหมายเพอสรางความชอบธรรมใหแกตนเอง ผานระบบรฐสภาทตน

อปถมภอย กตกาและกฎหมายเหลานนจงไมชอบธรรม

(3) เกดความขดแยงระหวางรฐบาลกบพนกงานรฐวสาหกจ เพราะรฐบาล

จะแปรรปรฐวสาหกจ เชน มความพยายามจะแปรรปการไฟฟา โดยนำเขาตลาด

หลกทรพยหวงจะขายใหคนตางชาต (กลมเทมาเสก สงคโปร) แมจะทำไมสำเรจ

แตกมความพยายามจะนำสนทรพยของชาตประเภทอนๆ ออกขายในตลาดหลกทรพย

นนยอมสมเสยงตอการครอบงำทางเศรษฐกจของคนตางชาต การขายกจการ

โทรคมนาคมใหสงคโปรซงสมเสยงตอการขายความลบของชาต สรางความไมพอใจ

ใหเกดขนอยางกวางขวาง เรยกพฤตกรรมเหลานวา “ขายชาต” ซงเปนขอกลาวหา

ทรนแรง แต พ.ต.ท. ดร.ทกษณ ชนวตร กลบนงเฉย ไมออกมาตอบโตขอกลาวหา

นน ยงสรางความเคลอบแคลงใหแกประชาชน

(4) ความขดแยงระหวางคนภาคใต กบคนภาคเหนอ ซงเปนถนคะแนนเสยง

ของคนรฐบาล โดยเฉพาะใน 3 จงหวดภาคใต รฐบาลไมสามารถแกไขสถานการณได

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจทามกลางความแตกตางและความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา 143

เพราะมแนวคดสวนทางกบคนภาคใต คนในรฐบาล นอกจากคดกลบขวกนกบขอ

เทจจรงในสงคมไทยแลว ยงอาศยเปนชองทางสรางระบบอปถมภ ดวยการแปลง

“นำใจ” ของชาวบานใหเปน “บญคณ” แบงแยกคนออกเปนฝายๆ แลวมอบรางวล

ใหแกผทเหนดวย สรางความรสกเปนบญคณ ทสามารถชนำได เทากบสรางเกราะ กำบง

เพอปกปดพฤตกรรมฉอราษฎรของตน ปกปดความผดของตนดวยการครอบงำสอ

การแกไขปญหาจงหวดชายแดนภาคใต ไมสามารถกระทำได เพราะมความคดเปน

ศตรตงแตแรก คดวาการแกปญหาแบบจกรกล จะชวยได ยงสรางความบาดหมาง

เพมขน

(5) การเปดการคาเสรทใหความสำคญกบระบบทนมากเกนไป ทำใหคนไทย

เสยเปรยบมากกวา

(6) เมอจดวกฤตมาถง ประชาชนแบงออกเปน 2 ขวอยางชดเจน คอ ขว

ตอตานรฐบาลทไมชอบธรรม นำโดยฝายพนธมตรประชาชนเพอประชาธปไตย

กบขวตอบโตผตอตานรฐบาล ไดแกกลมคารวานคนจน และกลมอาชพรถรบจาง

นอกจากนกยงมกลมปฏเสธการชมนมเรยกรอง ซงไมชอบการเมองอยกอนแลว

ไดแกกลมนกธรกจทรกประโยชนของตน

คนท “รทนทกษณ” จะไมชอบพฤตกรรมทกษณ และคอยขดขวางไมใหเขาม

อำนาจตอไป คนท “รทนระบอบทกษณ” จะมองเหนอนตรายทจะเกดขนในวน

ขางหนา สวนคนทไมรทนทกษณ และเคยไดรบสวสดการจากนโยบายประชานยม

กจะเชดชวาทกรรมและปกปองเขา ยงไมรทนระบอบทกษณ กจะยงเชอสนทวา คอ

ระบอบประชาธปไตยทงดงาม

ขอกลาวหาวา พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร เปนบคคล “ขายชาต” ควรออกไป และ

ไมสมควรเกยวของกบการเมองไทยอกตอไป เปนขอกลาวหาทรนแรง แตการไมตอบ

ขอกลาวหานน เทากบยอมรบความจรง ทงๆ ทตนเองครอบครองสอไวเกอบหมดแลว

มโอกาส มเวลาตงมากมายทจะชแจง แตกลบปลอยใหเวลาลวงเลย สงผลใหอณหภม

แหงขอสงสยเพมขนอยตลอดเวลา และมปรมาณมากพอทจะขบไลนกการเมอง ทไม

พงประสงคออกไป

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 144

ค. การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจ

การยตขอขดแยงจงตองอาศยกระบวนยตธรรม หรอความเปนกลางมาเปน

เครองตดสน กรอบคดทผเขยนนำมาใชในการยตขอขดแยงทงหลายทงปวง เรยกวา

กระบวนการสรางความเปนกลาง (Process of Mid-Position) ประกอบดวย ปจจย

นำเขา (Input) ไดแก (1) หลกจรยธรรม 9 (2) หลกตดสนใจเชงคณธรรม (กญแจ

5 ดอก) และ (3) หลกธรรมาภบาล แลวนำมาประกอบการวเคราะหขอขดแยง

หรอประเดนปญหา เรยกวากระบวนการวเคราะห (Process Analysis) แลวตดสน

หรอลงความเหน (Output) จนทำใหทงสองฝายใหเกดความพงพอใจ (Satisfaction)

การยอมรบ (Attention) การรบรอง (Certification) และเกดสนตภาพ (Peace)

ในทสด

ระดบชวด ปจจยนำเขา (Input) ปจจยวเคราะห ปจจยสงออก (Output) (Processed Analysis)

ระดบท 1 1. หลกจรยธรรม 9 1. วเคราะหขอขดแยง ความเปนธรรม หรอ

2. หลกตดสนใจเชง (Conflict) ความยตธรรม (Justice)

คณธรรม (กญแจ - สถานการณ (Conflic- - ความพงพอใจ

5 ดอก) ting event) (Satisfaction)

- การฟองรอง (Protes- - ผลกระทบ (Impact)

tation) - การยอมรบ

(Attention)

2. วเคราะหคณสมบต - การรบรอง

- ผตดสน (Justice) (Certification)

- ผกลาวหา (Accuser) - ความมนคง

- ผถกกลาวหา สนตสข (Peace)

(Suspect)

- บคคลท 3

(เสยงประชาคม)

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจทามกลางความแตกตางและความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา 145

ระดบชวด ปจจยนำเขา (Input) ปจจยวเคราะห ปจจยสงออก (Output)

(Processed Analysis)

ระดบท 2 สถานภาพผวเคราะห ปจจยประกอบการ ผลทตองการ

วเคราะห

ผตดสน 1. กระบวนทศน - ความคดเหนเปนกลาง

(บคคล, คณะบคคล) (Paradigm) - พฤตกรรมเปนกลาง

2. ขอมล Demographic - คำตดสน ชถก ชผด

และ Psychographic

Background [13]

3. ระดบคณธรรม-

จรยธรรม

ผกลาวหา เหมอนผตดสน ดวยขอมลจรง

(บคคล, คณะบคคล)

ผถกกลาวหา เหมอนผตดสน ผด ตองไดรบโทษ

(บคคล, คณะบคคล) ไมผด ตองไดรบการ

คมครอง

บคคลท 3 1. สนบสนนผกลาวหา - สนบสนนฝายท

(เสยงของประชาคม) 2. สนบสนนผถกกลาวหา เปนธรรม

3. ปฏเสธการกลาวหา - ปฏเสธฝายอธรรม

ระดบท 3 ผลกระทบตอเศรษฐกจ สถานการณขดแยง / สภาวะปกต-ปญหายต

สงคม ศลธรรม ขอกลาวหา (เปนกลาง)

ระดบชวดท 1 เปนการวเคราะหในภาพรวมของประเดนขดแยงตางๆ วาท

สดแลวจะเกดความเปนธรรมหรอไม เพยงใด สวนระดบชวดท 2 มความชดเจนขน

เพราะเปนการวเคราะหทตวบคคล วามสถานภาพเหมาะสมเพยงใด มคาความ

เปนกลางเพยงพอหรอไมทจะตดสนความถกผด ระดบชวดท 3 เปนคำตอบ

13 Demographic Background เปนขอมลทางประชากรศาสตร เชน ถนเกด ชาต เผาพนธ อาชพ ตำแหนง การศกษา เปนตน สวน Psychographic Background เปนขอมลทางจตภาพ เชน ชอบ ไมชอบ ความคด วสยทศน อดมการณ

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 146

สดทายทจะบอกแกสงคมวา ภาวะเศรษฐกจ สงคม และศลธรรม ทไดรบผล

กระทบจากประเดนขอขดแยงตางๆ ไดรบการแกไขสภาวะปกตหรอยง

ปจจยตางๆ ทนำมาเปนเครองมอวเคราะหและตดสน

(1) หลกจรยธรรม 9 ค

คำวา “ศลธรรม” มาจากรากศพทภาษาละตน Moralis แปลวาหลกความ

ประพฤตทดสำหรบบคคลพงปฏบต ผมหรอใชอำนาจทางการเมองการปกครอง

จะตองยดหลกศลธรรม (เชน มทศพธราชธรรม 10 ประการ) หลกจรรยาบรรณ

และหลกคณธรรม เปนแนวประพฤตปฏบต จงจะยนยนไดวาใชอำนาจนนอยาง

ชอบธรรม จรรยาบรรณ หมายถงประมวลความประพฤต ทผประกอบอาชพการงาน

แตละอยางกำหนดขน เพอรกษาและสงเสรมเกยรตคณชอเสยง และฐานะของสมาชก

อาจเขยนเปนลายลกษณอกษร หรอไมกไดโดยอาศยคณธรรม หมายถง สภาพคณงาม

ความดทางความพฤตและจตใจ เปนเครองแสดง ยนยนวา สภาพในลกษณะใดท

เปนถอวาเปนกลางทยอมรบได

ธรรมะ 9 ค เปนหลกเกณฑทางศลธรรม ทผเขยนกำหนดขนใชเปนเครองช

วดตดสนกรณเกดความขดแยงกนในสงคม การยนอยตรงกลางระหวางสองขวของ

ธรรมะ 9 ค จะไมเกดประโยชนอะไร แตจะตอง “เลอกขาง” เลอกฝงทเปนธรรม

หรอฝงไมเปนธรรม คอ

(1) ด - ชว

(2) ถก - ผด

(3) จรง - เทจ

(4) ประโยชน - โทษ

(5) ศลปะ - อนาจาร

(6) ควร - ไมควร

(7) เทยงธรรม - ลำเอยง

(8) สาระ - ไรสาระ

(9) หมด - เหลอ

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจทามกลางความแตกตางและความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา 147

ขอขยายความธรรมะคของ ศลปะ กบ อนาจาร เพอสรางความเขาใจทถกตอง

กอนวา ภาพหรอสอใดๆ ทผด ดแลวเกดกเลสกาม ราคะ โทสะ โมหะ สงนนคอ

อนาจาร ภาพหรอสอใดๆ ทผด ดแลวกเลสกาม ราคะ โทสะ โมหะ ลดลง สงนน

คอ ศลปะ และ ภาพหรอสอใดๆ ทผดแลว เกดสนทรยารมณ และความผาสก

รมเยน สงบ สนต แตเขมแขง เปนพลงทกอใหเกดการเสยสละ ไมยดมนถอมน

และสลายอตตา สงนนคอ ศลปะสดยอดของศลปะ

คของเทยงธรรม กบ ลำเอยง ใชหลกปฎเสธความลำเอยง หรอ อคต 4 มา

ประกอบพจารณา ธรรมะคของสาระ กบ ไรสาระ ใหดทความหมายของ คน 3

จำพวก เปนขอเปรยบเทยบ คอ (1) คนทมอง อสาระ วาเปน สาระ คอ คนอสาระ

(คนขยะ) (2) คนทมอง สาระ วา ไรสาระ คอ คนไรสาระ (3) คนทมอง อสาระ วา

ไรสาระ และมอง สาระ วา เปนสาระ คอ คนมสาระ

สวนคำวา หมด เหลอ หมายถง การวเคราะหสภาพจตใจของตนเองวา ยงม

อำนาจชวรายใดๆ (กเลส อตตา) หรอความลงเลสงสยอะไร คางอยในจตใจหรอ

ไมเทาไร และสามารถบอกได ยนยนไดวา สงชวรายอะไรทเกาะฝงลกอยในจตใจ

(โลภ โกรธ หลง) ทตนเองไดกำจดมนหมดไปแลว มนสญไปแลว มนตายสนท

แลวจรง ไมกำเรบไมฟนมาสรางความเดอดเนอใจใหแกตน ถาหากมนยงไมหมด

(กคอ “เหลอ”) กยงคงตองทำหนาทในการกำจดและสะสางกเลส อตตาเหลานน

ตอไป อยาใหคางอยในใจ เพราะถาใหมนอยในตวเรานานไปมากเทาใด กจะสราง

ความเดอดรอนมากและนานขนเทานน และนคอหนาท และภารกจของความเปน

มนษย (มนสโส)

(2) หลกตดสนใจเชงคณธรรม (กลไก “กญแจ 5 ดอก”)

แมกญแจ (เหตทเกด)

องคประกอบ 5 ประการ ทจะนำมาเปนเหตเปนปจจย หรอเปนขอมล

ขอเทจจรง ประกอบการวเคราะหพฤตการณใดๆ หรอบคคลใด ซงเปรยบเสมอน

แมกญแจ การใหคาคะแนนตามลำดบจากมากไปหานอย ไดแก

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 148

กญแจเจตนา ดจากสถานการณและพฤตการณเจตนาในลำดบทตางกน (จากมาก

ไปหานอย) คอ กอใหเกดทำผดกฎหมายหรอไม, สรางความบาดเจบ หรอทรพย

สนเสยหายหรอไม, บนดาลโทสะ ปองกนตว เหตสดวสย, กระทำผดทางวาจา หรอ

แคพยายามกระทำผด, ไมถงขนเจตนา หรอแคประมาท

กญแจผลกระทบ ดจากผลหรอสงทเกดวากระทบตอสงใด ในระดบทรนแรง

ในลำดบตางกน (จากมากไปหานอย) คอ กระทบตอสาธารณะ, กระทบตอบคคล,

กระทบตอทรพยสนหรอสตว, กระทบตอชอเสยง เกยรตยศ

กญแจกรรม ดจากปรมาณหรอคณภาพของการกระทำทมลำดบตางกน (จาก

มากไปหานอย) คอ กระทำเปนกลมคณะ, ทำเพยงลำพง, ทำเอง หรอจางวานใหผอน

กระทำ, ทำเพราะหลงผด, ทำเพราะถกบงคบหรอสถานการณบงคบใหจำนน

กญแจสำนก ดจากจำนวนครงทเกดขน (จากมากไปหานอย) คอ เกดซำซาก,

เกดสองสามครง, เพงเกดขนครงแรก, ยอมรบการเกดขน (ตนแบบของความผด)

กญแจฐานะ ดจากสถานภาพความสำนก รบผดชอบ และ ความนาเชอถอ

ของผกระทำ หรอสงทเกดขน วาอยในฐานะทควรกระทำ หรอละเวนการกระทำ

ทสมควรกลาวโทษรองทกขในลำดบทตางกน (จากมากไปหานอย) คอ เปนผอย

ในฐานะผนำทางความคด หรอผนำทางสงคม (ปราชญ), เปนผอยในฐานะผบรหาร

นกปกครอง หรอนกการเมอง, เปนผอยในฐานะการจดการ หรอำนวยความสะดวก

ในทางสาธารณะหรอทางการคา การบรหาร, เปนผอยในฐานะบคคลทวไป, เปน

ผในวยผใหญ, เปนเดก

ลกกญแจ (ความจำเปน)

กลไกการตดสนใจ หลงจากผานการพจารณา วเคราะหจากเหต ปจจย ขอมล

ทถกตองมาแลว เทากบเปนการกลาวโทษ ลงทณฑ ภายใตหลกความจำเปน 5

ประการ ตอไปน เปนตวตดสนขนสดทาย ซงเปรยบเสมอนลกกญแจ

(1) ความถของพฤตการณ (Frequency Event)

(2) ความรนแรง (Effect Violence)

(3) ผลกระทบ (Impact)

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจทามกลางความแตกตางและความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา 149

(4) ความยากงายในการแกไข (Interaction Crisis)

(5) ประโยชนสง ประหยดสด (Saving Cost)

จดตดสนความถก-ผด, ชอบธรรม-ไมชอบธรรม, เปนกลาง-ลำเอยง ของ

พฤตการณใด หรอบคคลใดอยตรงท การนำหลกกญแจ เจตนา - ผลกระทบ -

กรรม - สำนก - ฐานะ มาพจารณาและวเคราะหดวา คอนไปทางฝงบวกหรอทาง

ฝงลบ แลวเลอกลกกญแจ หลกความจำเปน 5 ประการ มาพจารณาประกอบการ

ตดสนใจวา พฤตการณใดเกดถ หรอรนแรง หรอผลกระทบเสยหายมากกวา หรองาย

ตอการแกไข และถาลงมอแลวเกดประโยชนสงกวา กใหเลอกทำสงนนกอนเปน

ลำดบแรก

(3) หลกธรรมาภบาล 6

หลกธรรมาภบาล (Good Governance) คอ หลกการปกครอง การบรหาร

การจดการ การควบคมดแลกจการตางๆ ใหเปนไปในครรลองธรรม ประกอบ

ดวยธรรมะ 6 ประการ คอ (1) ความซอสตยสจรต (2) ความเปดเผย โปรงใส

(3) ความรบผดชอบ ทสามารถตรวจสอบได (4) ความชอบธรรม และยตธรรม

(5) ความมคณภาพและประสทธภาพ และ (6) ความมคณธรรมจรยธรรม[14]

จะเหนวาหลกธรรมาภบาล เปนทงตวกำหนดคณสมบต และบทบาทหนาทใหแก

นกการเมองและนกปกครองเปนสำคญ แตถามองเจตนารมณใหลกซง ธรรมาภบาล

ยอมครอบคลมถงบคคลทกฐานะทกประเภท เพราะไมวาบคคลผนนจะอยในฐานะ

นกปราชญ หรอพระ นกปกครอง นกธรกจ หรอประชาชนทวไป ยอมตองยดหลก

ธรรมะเปนภาระหนาท จงจะทำใหสงคมโดยรวมอยรวมกนไดอยางสงบสข

ในสงคมการเมองยคโบราณ นกบวชมกจะไดรบการยอมรบจากพระราชา หรอ

ชนชนปกครอง ในฐานะเปนปโรหต คอยแนะนำตกเตอน ใหความเหนตางๆ ใน

การบรหารบานเมอง (เชนกรณตวอยาง สมเดจพระนเรศวร มพระมหาเถรคนฉอง

เปนองคฐาธปตยปโรหต คอยถวายคำแนะนำตางๆ) ทำใหประชาราษฎรประสบ

14 หลกธรรมาภบาล สามารถนำมาสรางคณภาพใหแกองคกรภาคธรกจกได โดยเนนการสรางความสำเรจ 3 ดาน คอ การปฏบตทดตอพนกงาน การปฏบตทดตอลกคา และการปฏบตทดตอสงคมและสงแวดลอม มาเปนสวนผสม โปรดดรายละเอยดท: http://www.ismed.or.th/knowledge/showcontent.php?id=60. สถาบนพฒนาวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม (วนท 7 เมษายน 2549)

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 150

ความผาสก แตยคปจจบน การเมองตกอยภายใตการเอารดเอาเปรยบของกลมทน

ทมงผลประโยชน (ผลประโยชนทบซอน) ซงโดยธรรมชาตของทนนยมมงแสวง

กำไร จากการไดเปรยบในทกวถทาง ยงไดอำนาจรฐมาเปนเครองมอ กยงเพมการ

ไดเปรยบสงขน ซบซอนขน จงหวงไมไดเลยวา นกการเมองในยคนจะลดละ เสยสละ

เพอประชาชน โดยยอมรบฟงคำแนะนำของพระทปรารถนาดตอการเมองการปกครอง

ตรงกนขาม กลบคอยกดกนพระไมใหมบทบาททางการเมองดวยซำ[15]

สำหรบประเทศไทย ผทมบทบาทมากทสดในทางการเมอง ไดแกคนระดบ

ชนกลาง ทมการศกษา และมรายไดในดบทไมเดอดรอน อยดกนด กลมนนอกจาก

ไมคอยสนใจกจกรรมทางดานการเมอง แตกลบปลอยให เปนภาระหนาทของคน

อกกลมหนง ใหมอำนาจและใชอำนาจอยางไรการตรวจสอบ ประกอบกบองคกรภาค

ประชาชนออนแอ สอสารมวลชนถกแทรกแซง พอๆ กบความเพกเฉยในจรรยาบรรณ

ของสอเอง ปลอยโอกาสใหนกการเมองผสมพนธกบนกธรกจทเหนแกตว รวมกน

ชำแหระผลประโยชนของชาตอยางตอเนอง จนไมสนใจทพฒนาคณภาพชวตของ

ประชาชน สงผลใหการเมองไทยลมลก ลกแลวกลมอก มานานเกอบรอยป

ทเปนเชนนเพราะ กลมคนทมการศกษา และคนระดบชนนำของประเทศ ถก

ครอบงำดวยวฒนธรรม และกรอบคดภายใตกระบวนทศนสมยใหม (Modern

Paradigm) เสยเปนสวนใหญ เชอวาประเทศไทยและคนไทยเปนองคประกอบของ

เครองจกรกล เปนวตถทตองไดรบการพฒนากลไก ทำใหมองไมเหนสมพนธภาพท

ลกซงของจตใจกบวตถและสงแวดลอม นโยบายและแผนพฒนาทกระดบ จงโนมเอยง

15 สมณะโพธรกษ แหงสำนกสนตอโศก ไดใหความเหนเกยวกบบทบาทและฐานะของนกบวชกบนกการเมอง ไววา “…..นกการเมอง มหนาททำให “คนและสงคม พนทกขพนเดอดรอน” นกการศาสนาพทธ มหนาททำให “คนและสงคม พนทกขพนเดอนรอน”นกการเมองทด มความสามารถสง และ เปนพทธศาสนกทด มธรรมะชนสงดวย ชวยให “คนและสงคม พนทกขพนเดอดรอน” ไดอยางมประสทธภาพสงแนอน นกการเมองทมความสามารถสง แตไมมธรรมะดพอ กจะชวย “คนและสงคม ใหพนทกขพนเดอดรอน” ไดบางแคสวนหนง และไมยงยน นกการ และ นกการศาสนาพทธ จงมงานเดยวกนรวมกนไมแยกกนเลย ชวยกนทำงานให “คนและสงคม พนทกขพนเดอดรอน” พรอมทงรป และ นาม แตกแปลก ทในประเทศไทย เมองพทธแทๆ พยายามแยกสงทตองอยดวยกนนใหเดดขาด และแปลกยง ทเมองไทยไมมกฎหมายใด ใหนกการศาสนาพทธไปชวยดแลนกการเมอง แตมกฎหมายใหนกการเมอง ชวยควบคมดแลนกการศาสนาพทธ นคอนกการเมอง ตงใจชวยนกการศาสนาพทธ ใชหรอไม ไมแนใจ…! แลวนกการศาสนาพทธ จะมโอกาสไดชวยนกการเมองไหมน…?” (สวนหนงของคำสมภาษณของสมณะโพธรกษ เมอวนท 9 ตลามคม 2545) โปรดด “ขาวสารการพฒนาประชาธปไตย” พรรคเพอฟาดน ฉบบท 8 ปท 3 เดอน ม.ค.-ม.ค.2547, http://www.asoke.info/02Polity/FhaeParty/NEWS/vol0008mar2004.html

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจทามกลางความแตกตางและความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา 151

ไปทางดานวตถและกลไก ขาดการพฒนาทางดานจตวญญาณ แผนพฒนาดานตางๆ

ถกยกรางกนขนเพอรบใชระบบทนนยม-บรโภคนยม นบวนปญหาตางๆ กสะสม

สลบซบซอนขน โดยเฉพาะปญหาความขดแยงทางการเมองการปกครอง ทเชอมโยง

อำนาจไปผกไวกบผลประโยชน กอใหเกดการทจรตคอรรปชน โดยเฉพาะคนทรำรวย

และมอำนาจ กจะฉกฉวยแสวงความรำรวยบนความยากจนของประชาชนยงขนไป

อกไมมทสนสด ไมวาประเทศไทยจะผานการเลอกตงมากครงกตาม ประเทศไทย

กยงมนกการเมองรนเกา มพฤตกรรมแสวงผลประโยชนทบซอนทไมแตกตางกน

โดยอาศยวาทกรรมของคำวา “ประชาธปไตย” เปนชองทางในการแสวงผลประโยชน

โดยสรางรปแบบความเชอขนมาชดหนง วาหวใจการปกครองในระบบประชาธปไตย

ตองมรฐธรรมนญ มการเลอกตง และมรฐสภา แลวอาศยรปแบบความเชอเหลานน

นำมาเปนขออาง เพอปทางไปสชองทางทอาศยระบอบการประชาธปไตย เปนแหลง

แสวงอำนาจและผลประโยชน โดยทเจาของอำนาจประชาธปไตยคอประชาชน กลบ

ถกใชเปนเครองมอ และยกเปนขออางเพอสรางความชอบธรรมใหคณะของตน

นนเปนเพราะวา ระบบการเมองของไทย ไมใหความสำคญกบคณธรรมจรยธรรม

กลายมาเปนวฒนธรรมหนงทกดกนพระ หรอศาสนาไมใหเขาไปยงเกยวกบกบ

การเมอง ซงถอวาเปนเรองผดปกตในระดบสากลโลก แตกลายเปนเรองปกตสำหรบ

การเมองไทย นนเทากบวาปฏเสธการตรวจสอบจากฝายคณธรรม ทำใหรากแกว

ของประชาธปไตยไมมโอกาสเจรญเตบโต รากแกวทนกปรชญาการเมองใหการยอมรบ

กนมากทสด กคอ หลกธรรมาภบาล (Good Governance)

ถาปลอยใหมชองวางของรายไดกด หรออำนาจกตาม ระหวางผปกครองและ

ประชาชน จะทำใหเกดความไมชอบธรรมขนมาระดบหนง เปนธรรมดาอยเองท

ประชาชนจะรองขอ ความเทาเทยมกนในสงคม เพราะผแทนปวงชนทขนอาสามา

แกไขปญหาบานเมอง แตทำตวใหเปนปญหาเสยเอง ยอมแกปญหาบานเมองไมได

เชน การแกไขปญหาความยากจน ตวรฐมนตรตองเปนคนจนใหไดเสยกอน เปนตน

แตถาทำตวตรงขาม ใชอำนาจหนาทแสวงประโยชนสรางความรำรวยขนมา ยอมถก

สงคมตรวจสอบอยางหลกไมพน

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 152

ดงนน การนำแนวคด “ธรรมาภบาล” มาใชเปนทฤษฎในการวเคราะหรวม

จะทำใหการลงความเหนและตดสนประเดนขอขดแยงตางๆ มความยดหยนและ

นมนวลขน

กลยทธในการสรางความเปนกลาง เพอนำไปสแนวทางสมานฉนท [16]

กระบวนการสรางความเปนกลาง (Process of Mid-Position) เปนแนวทาง

แกไขปญหาและขอขดแยงตางๆ เพอชใหสงคมเหนวา ปญหาความขดแยงทงปวง

เกดจากคน และระบบ ซงมนบดเบยว ขาดสมดลย ตราบใดทคนยงมกเลสอย

ปญหากจะมอยเรอยไป ตนเหตของปญหาทงปวงจงอยทคน การยตปญหาดวยการ

ตอบสนองกเลสคนนน ไมสามารถแกปญหาได อยางดกแคบรรเทาใหปญหาทเลาลง

เทานน การขจดรากเหงาของปญหา จงตองเรมทคนกอน อยาปลอยใหอำนาจกเลส

ครองใจ จนกอความวนวายใหแกสงคม เมอมองเหนปญหา ตองกลาทจะออกมาช

หรอ “บอกขมทรพย” ใหแกกนและกน อยาทำตวเปนคนกลางทอยเฉยๆ หรอไม

ยอมรบคำวพากษวจารณจากคนอน สดทายกกลาวโทษคนอนๆ ทสรางความไม

พอใจวา ไมเปนกลาง แลวะจะบอกวาตน “เปนกลาง” นน ไมถกตอง

ความชอบธรรมในการใชสทธ และเสรภาพของประชาชน ภายใตขอกำหนด

ของรฐธรรมนญ เทานน ยงไมพอทจะตดสนวาฝายใดเปนธรรม หรอไมเปนธรรม

บรบททจะนำมาพจารณาวเคราะห โดยใชกระบวนการสรางความเปนกลาง (Process

of Mid-position) ประกอบดวย (1) ประชาชน (2) รฐบาล (3) ธรกจเอกชน

(4) สอสารมวลชน และสอมวลชน และ (5) รากแกวการเมอง 4 ค คอ สทธ-เสรภาพ,

หนาท-ความรบผดชอบ, ความยตธรรม-ความเสมอภาค, จรยธรรม-อำนาจ

16 ผเขยนเหนวา แนวทางสมานฉนท ควรจะนำไปใชหลงการตดสนประเดนปญหาความขดแยงหรอความแตกตางๆ ใหชดเจนเสยกอน วา อะไร ด-ชว ถก-ผด จรง-เทจ ประโยชน-โทษ ศลปะ-อนาจาร สาระ-ไรสาระ เทยงธรรม-ลำเอยง เหมาะควร-ไมเหมาะควร การเกดกลมกอนทแตกกระจายกนออกไป พลงหรอมวลกลดนอยลงไปดวย หากนำมารวมกน กจะเพมมวลไดมากขน การรวมกนในระดบทเรยกวา “สามคค” อาจจะตงอยบนพนฐานของธรรมะหรอไมกได ซงเปนธรรมเชงลบมากกวาเชงบวก (เชน ความสามคคในหมโจร กมลกษณะของความสามคคเชนกน แตคนสวนใหญ มกจะเรยกวา “ซองสม” หรอ “มวสม” มากกวา) สวนแนวทาง “สมานฉนท” ควรจะเปนการรวมกนของฝายด (ธรรมะเชงบวก) เทานน ดงนน ความพยายามของนกการเมองบางคน ทจะรวมเอาคนดกบคนเลวไวดวยกน หรอรวมเอาพรรคการเมองคนละขวมารวมงานกน หรอ รวมเอากลมฝงธรรมะกบฝงอธรรมใหอยรวมกนแบบสมานฉนทนน จงเปนสงทเปนไปไมได มนขดแยงกบสจธรรมอยางสนเชง.

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจทามกลางความแตกตางและความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา 153

โดยตงสมมตฐานไว 6 ประการ คอ (1) รฐบาลทไมชอบธรรม คอ รฐบาลท

ละเมด หรอรดรอนสทธ และเสรภาพ ของประชาชนและสอมวลชน (2) รฐบาลหรอ

นกการเมองทมพฤตการณทจรตคอรรปชน มกจะสมคบกบนกธรกจเอกชน ดำเนน

นโยบาย “ประชานยม” สรางภาพใหเปนมานบงตา เพอแสวงผลประโยชนใหแก

ตนเองและพวกพอง (3) ความยากจน-ความโงเขลา-ความออนแอ ของประชาชน

คอวงจรทผมอทธพล ตองการใหมอยตอไป ซงในทสดกจะพาประเทศไปสความ

หายนะทางการเมอง เศรษฐกจ สวนนกการเมองและผมอทธพลเหลานนกยงคง

เสวยสขอยบนความรำรวย (4) การเมองทไมชอบธรรม และ การเมองทไมเปนกลาง

เปนการเมองทยงคงอยในภาวะวกฤต และไมมนคง สรางความเดอดรอนใหแก

ประชาชน สงคม และสงแวดลอม (5) ปจจย 5 ประการตอไปน คอ รฐธรรมนญ

ทรางโดยคนรำรวย การเลอกตงผแทนปวงชนโดยวธการซอเสยง รฐบาลทมาจากเสยง

ขางมาก รฐสภาทยงมระบบลอบบโวต ระบบราชการ-ศกดนา การดำเนนนโยบาย

เศรษฐกจแบบทนนยมเสร มใชหลกประกนความมนคงทางการเมอง กลบเปน

สนมเหลก (อำนาจทไมชอบธรรม ทจรต กลโกง) ทคอยทำลายโครงสรางเนอเหลก

(จรยธรรมและจรรยาบรรณทางการเมอง) (6) การเมองภาคประชาชน คอ การเมอง

ทเปดโอกาสใหภาคประชาชนตรวจสอบพฤตกรรม พฤตการณของนกการเมอง ซงเปน

ผแทนของตนได และตรวจสอบจรรยาบรรณของสอมวลชนได

ง. บทสรป ปรชญา “ความเปนกลาง” หรอจะเปนแควาทกรรมแหงยคสมย

เมอมสถานการณขดแยงเกดขน กจะเกดคกรณสองฝาย ซงตางฝายกเรยกรอง

หาความเปนธรรมใหแกฝายตน ประชาชนทอยขางฝายปรมาณ กจะอางเอามวล

และปรมาณมาสรางความชอบธรรม (พวกมากลากไป) สวนประชาชนทอยขางฝาย

คณภาพ กจะอางเอาคณภาพ ฐานะ ชนชน (นกวชาการ นกธรกจ นกปราชญ)

มาสรางความชอบธรรม นคอประเดนความขดแยงทหาจดประนประนอมกนไดยาก

สถานการณขดแยงตางๆ มสาเหตมาจากการเบยดเบยนกนเองของคนใน

สงคมนน และเกดจากโครงสรางของเศรษฐกจ สงคม การเมอง มสภาพบดเบยว

ไมสมประกอบ เกดการทจรตคอรปชน การคนหาตนเหตของปญหาดงกลาว จะ

ตองกระทำอยางรอบคอบ มองใหรอบถวน เซาะใหถงรากเหงาของปญหา ดวย

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 154

การนำขอมลทงเชงปรมาณ (Quantity fact) และเชงคณภาพ (Quality fact) มา

รวมพเคราะหพจารณาดวย อยามองเพยงแงมมเดยว หรอเพยงดานเดยว มฉะนน

ถาตดสนลงไป กจะเกดความไมธรรม หรอขาดความเปนกลางทนท นอกจากจะ

แกไขปญหาไมไดแลว เทากบจดไฟใหขอขดแยงมนรนแรงขน

นเปนเรองปกตของสงคมมนษยทยงมความเหนแกตว มความเชอ ความคด

วถชวต และวฒนธรรมทแตกตางกน ทำใหสงคมเกดความไมสงบสข และแสวงหา

เรยกรองความยตธรรม บคคลทจะทำหนาทตดสนปญหา จะตองเปนคนกลาง ท

ไมมสวนไดเสยในผลประโยชนของทงสองฝาย และตองกลาตดสนหรอชนำ

มความเขาใจผดกนมากในสงคมไทยวา การวางตวเปนกลางคอการอยเฉยๆ

ใครจะทำดทำเลวอยางไร ไมสนใจไมเกยวของ เพราะเกรงวาจะไปกระทบผอน ความ

เปนกลางในลกษณะนไมสรางสรร ผทรตวหรอไดรบการยกวาเปนปราชญ เปน คนด

ตองกลาหาญทจะชถกชผดและบอกทางเลอกใหแกสงคม จงจะเปนปราชญ เปน

คนดทมคณคา มใชปลอยใหขอขดแยงหรอสถานการณปญหายดเยอตอไป รงแต จะ

สรางความเสยหายมากขน

แตอยางไรกตาม บคคลทจะทำหนาทตดสนคนอน ตองปรบตวเองใหเปนกลาง

เสยกอน ทงฐานะทางสงคม และจตใจทเปนกลาง องคประกอบทจะกอใหเกด

ความเปนกลาง 5 ประการ ประกอบดวย (1) สถานการณขดแยง (Conflicting

event) (2) ผลกระทบ (Impact) (3) การยกขอขดแยงขนพจารณา (Protestation)

(4) ความยตธรรม (Justice) และ (5) กระบวนการสรางความเปนกลาง (Process

of Mid-position)

ในภาวะปกตมใชวาจะไมมความขดแยงกนในสงคม เพยงแตวาความขดแยง

นน ยงไมถงจดแตกหก

ทกฝายยงพออดทนกนได และถายงไมไดรบการแกไข มนกจะสะสมจนถง

จดอมตว ทยอมรบกนไมได จนตองมการกลาวโทษกนและกน

“ความเปนกลาง คอ ความสมดลย ระหวาง วตถและนาม กายกบจต

เปลอกกบแกน ปรมาณกบคณภาพ สจจะกบสมมต

ความเปนกลาง คอ ความชดเจน โปรงใส ดจหงายของทควำ ทำทมดใหสวาง

ชกของลกใหตน ตนจากความหลบ

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจทามกลางความแตกตางและความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา 155

ความเปนกลาง คอ การมสขภาวะทสมดล ทงทางรางกาย จตใจ อารมณ

และสงคม

ความเปนกลาง คอ การปรบเปลยนพฤตกรรมจากเลวไปสด จากการเอาเปรยบ

ไปสการเสยสละ จากไรสาระไปสสาระ

ความเปนกลาง คอ การลดความรนแรง (Violence) ไปส อหงสา (Nonviolence)

จนเกด อโหส (Peace)

ความเปนกลาง คอ การใหโอกาสคนดไดมอำนาจ เพราะ “คนด” ยอมสราง

“ระบบด” ระบบด จะสงเสรมใหคนด ไดมโอกาสทำดมากขน ในขณะเดยวกนก

ปองปรามคนเลว ใหทำเลวยากขน หรอไมมโอกาสทำเลวเลย

ความเปนกลาง คอ การเดนทางไปส ด ถก จรง ประโยชน คณคา ศลปะ

สาระ เหมาะควร สญญตา

และสดยอดแหงความเปนกลาง คอ การลด ละ เลก กเลส ตณหา อปาทาน ของ

ตนเองจนหมดเปนศนย เปนคณสมบตและเปนคณคา เกดภาวะ “อสระเสรภาพ

ภราดรภาพ สมรรถภาพ บรณภาพ และสนตภาพ”

ขอเสนอแนะ

ประเทศชาตเสยหายเพราะพฤตกรรมคอรปชนของนกการเมอง ถงวาระแลว

ทคนด ไมวาจะเปนนกปราชญ นกวชาการ จะตองออกมารวมกนผลกดนใหเกด

ความชอบธรรมขนในสงคม ดวยการใชมาตราการตางๆ ตอไปน

1. รวมกนตรวจสอบ นกการเมอง นกปกครอง และนกบรหาร เพอสราง

มาตรฐานทางคณธรรมจรยธรรม ใหแกนกการเมอง นกปกครอง และนกบรหาร

รนตอไป และรวมกนสราง “วาระธรรมาภบาลแหงศตวรรษ” ใหคดคอรรปชน

ไมมอายความ

2. กำหนดเปนหลกสตรในสถานศกษาทกระดบชน ใหผเรยนรจก “วเคราะห

วพากษวจารณ อยางออนนอมถอมตน และองอาจกลาหาญทางจรยธรรม” ในการ

ตดสนและลงความเหนประเดนปญหา ขอขดแยงตางๆ ดวยตนเองอยางถกตอง

และถกธรรม ขอนใหรวมถง สอมวลชนดวย

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 156

3. ปรบทศทางเศรษฐกจ จากระบบบรโภคนยม ไปสเศรษฐกจแบบพอเพยง

และปรบโครงสรางของโครงการประเภทประชานยม ใหเปนธรรม เพอปองกนเอาเงน

ภาษของประชาชนไปสรางความชอบธรรมใหแกกลมผมอำนาจ

4. จดลำดบนโยบาย และโครงการตางๆ ใหความสำคญของศลธรรม

จรยธรรม อยในลำดบตนๆ และผลกดนใหเกดแนวทางประพฤตปฏบตทแทจรง

5. แกไขรฐธรรมนญ ปองกนการแทรกแซงองคกรอสระ และละเมด

เสรภาพสอ ตลอดจนการมสวนรวมทางการเมองของภาคประชาชนอยางแทจรง

อนาคตของประเทศไทย ขนอยกบความรบผดชอบรวมกนของเหลานกปราชญ

นกวชาการ นกบรหารปกครอง นกธรกจ และประชาชน ในการสรางดลยภาพแหง

สนตภาพ (ความเปนกลาง หรอทางสายกลาง) ใหเปนรปธรรมทสมผสไดจรง

ภาวะของความเปนกลาง นนตองเขาขางสงด คนด เพอใหเกดระบบทด

คนด ยอมสรางระบบด คนเลวยอมสรางระบบเลว ระบบเลว จะคอยกดกนคนด ให

ทำดไดยาก ในขณะเดยวกนกจะเปดชองทางใหคนเลว ทำเลวไดสะดวก และงายขน

สวนระบบด จะสงเสรมใหคนด ไดทำดมากขน งายขน สะดวกขน ในขณะเดยวกน

กจะคอยปองปรามคนเลว ใหทำเลวไดยากขน นคอแนวทางสรางสมานฉนททแทจรง

ดงนนทกคนทรตววาเปน “คนด” ในสงคม ตองชวยกนออกมาแสดงตวตนและชนำ

ความถกตอง และเปนธรรม.

การจดการดลยภาพระหวางจรยธรรมกบอำนาจทามกลางความแตกตางและความขดแยงในสงคม

สดน ชาวหนฟา 157

บรรณานกรม กองบรรณาธการผจดการ. ทากกก….ษณ ออกไป. กรงเทพฯ: สำนกพมพบานพระอาทตย,

2549.

แกวสรร อตโพธ และคณะ. หยดระบอบทกษณ! ชวยกนกชาต กประชาธปไตยของเราคนมา.

มปพ., 2549.

คณน บญสวรรณ. 7 ปปฏรปการเมอง: หนเสอปะจระเข?. กรงเทพฯ: สขภาพใจ, 2547.

ณรงค เพชรประเสรฐ. ฅนชนกลางไทยในกระแสทนนยม. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2548.

พรรคเพอฟาดน. ขาวสารการพฒนาประชาธปไตย ฉบบท 8 ปท 3 เดอน ม.ค.-ม.ค.

2547.

พนธมตรกชาต กประชาธปไตย ปฏรปการเมองไทย ครงท 2., 10 เหตผล ระบอบทกษณ

สนความชอบธรรม. เอกสารแผนพบ ศนยประสานงานพนธมตรประชาชนเพอ

ประชาธปไตย, 2549.

วทยากร เชยงกล. ปรชญาการเมอง เศรษฐกจ สงคม ททกคนควรร. (กรงเทพมหานคร:

สายธาร, 2548

วฒพงษ เพรยบจรยวฒน. “ไลทรราช เปนของขวญแผนดน.” จดหมายขาว ประชานเทศ

ลำดบท 5 (13 มนาคม 2549), กรงเทพฯ: สถาบนสหสวรรษ, 2549.

วฒพงษ เพรยบจรยวฒน. “ไลทกษณ…แลว “ลางบาน”.” จดหมายขาว ประชานเทศ

ลำดบท 3 (11 กมภาพนธ 2549), กรงเทพฯ: สถาบนสหสวรรษ, 2549.

สถาบนพฒนาวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม. ธรรมาภบาล (Good Governance).

http://www.ismed.or.th/knowledge/showcontent.php?id=60, วนท 7 เมษายน

พ.ศ. 2549.

สมณะโพธรกษ. “แสดงธรรมทเชงสะพานมฆวานรงสรรค เมอ 27 มนาคม 2549.”,

ชยชนะของประชาชน บนมตใหมของการตอส สนวตกรรมของการเมองไทย.

กรงเทพฯ: โรงพมพมลนธธรรมสนต, 2549.

ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550 158

สมณะโพธรกษ. ความรก ๑๐ มต ฉบบเขยนใหม. กรงเทพฯ: บจก.ฟาอภย, 2544.

http://www.asoke.info/02Polity/FhaeParty/NEWS/vol0008 mar2004.html

สงศต พรยะรงสรรค และคณะ. คอรรปชน: ขาราชการ นกการเมอง และนกธรกจ.

กรงเทพมหานคร: สภาทปรกษาเศรษฐกจสงคมแหงชาต, 2547.

สงศต พรยะรงสรรค. ทฤษฎคอรรปชน. กรงเทพมหานคร: รวมดวยชวยกน, 2549.

สดน ชาวหนฟา. “การสอสารเพอการพฒนาสขภาวะภายใตระบบบญนยม.”, สารนพนธ

ปรญญานเทศศาสตรมหาบณฑต สาขาการสอสารมวลชน บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยเกรก, 2549.

อรศร งามวทยาพงศ. บทความตนรางเพอการอภปรายของกลม “ทศทางกระบวนทศนไทย”,

กรอบความคดวาดวยกระทศนสขภาพ. Midnight University: new article in

June-July.

http://th.wikipedia.org/wiki/…, สบคนเมอ วนท 7 เมษายน พ.ศ. 2549.

http://www.duangden.com/Ethics.html

http://www.midnightuniv.org/datamid2001/newpage3.html

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

The Development of Transformational Leadership of the Chief Executive of Tambon Administrative Organization (TAO) for Organizational Effectiveness

บทท 5

อษณ มงคลพทกษสข

160ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

บทคดยอ

บทความนมงศกษาถง แนวทางการพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของ นายก

อบต. เพอกอใหเกดประสทธผลขององคการ ผานงานวจยเรอง “ภาวะผนำเปลยน

สภาพของนายก อบต. กบประสทธผลขององคการ” ผลการวเคราะหขอมลเผยให

เหนวา นายก อบต. ทมภาวะผนำเปลยนสภาพและภาวะผนำแลกเปลยน ตางม

สหสมพนธเชงบวกกบประสทธผลขององคการ โดยมตองคประกอบของภาวะผนำ

เปลยนสภาพ ไดแก การมอทธพลตออดมการณ การเอาใจใสตอปจเจกบคคล

การกระตนทางปญญา และการสรางแรงดลใจ มสหสมพนธกบประสทธผลขององคการ

ดานการพฒนาองคการ ความพงพอใจในงาน และการบรหารจดการ สวนการใหรางวล

ตามสถานการณมสหสมพนธกบประสทธผลขององคการในมตขางตนและผลลพธ

การดำเนนการ ขณะทภาวะผนำไรการนำมสหสมพนธเชงลบกบประสทธผลของ

องคการทกมต จากขอมลทปรากฏ การพฒนาภาวะผนำเพอประสทธผลขององคการ

นายก อบต. ควรใชภาวะผนำเปลยนสภาพและภาวะผนำแลกเปลยนในการบรหาร

อบต. ทงตองพฒนามตทเปนองคประกอบภาวะผนำเปลยนสภาพ และมตการให

รางวลตามสถานการณในองคประกอบภาวะผนำแลกเปลยน แตพงลดพฤตกรรม

การไรการนำ

* บทความนปรบปรงมาจากดษฎนพนธเรอง ภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. กบประสทธผลขององคการ ซงเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชารฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยบรพา

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

The Development of Transformational Leadership of the Chief Executive of Tambon Administrative Organization

(TAO) for Organizational Effectiveness*อษณ มงคลพทกษสข

5∫∑∑’Ë

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 161

Abstract This article focused on the development of transformational leadership

of the Chief Executive of TAO for organizational effectiveness. Empirical data

studied on “Transformational Leadership of The Chief Executive of Tambon

Administrative Organization and Organizational Effectiveness.” The finding

revealed the significant relationship on both transformational and transactional

leadership and the organizational effectiveness. The data also showed that

the dimensions of transformational leadership as idealized influence, individual

consideration, intellectual stimulation and inspirational motivation were related

to organizational development, job satisfaction and administration. Contingent

reward showed the positive effect on three dimensions of organizational

effectiveness as transformational leadership, performance outcomes also. While

non-leading were negatively related to all dimensions of organizational

effectiveness. Based on the finding, in order to achieve the effectiveness of

organizational administration, the Chief Executive of TAO should display

transformational leadership and transactional leadership, as well as develop

the dimensions of transformational leadership and contingent reward for

the components of transactional leadership but reduce laissez-faire leadership.

162ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

บทนำ

นบตงแตป พ.ศ.2537 ทมพระราชบญญตสภาตำบลและองคการบรหาร

สวนตำบลบงคบใช สงผลใหการปกครองสวนทองถน รกคบเขาสวถชวตของ

คนในชนบทอยางทวถงทกชมชน อยางไรกด กระบวนการกระจายอำนาจในสงคมไทย

ซงยงคงใหความสำคญตอการปฏรปเชงโครงสรางระดบบน ดวยการมงเนนแตเพยง

จดรปแบบหนวยการปกครอง แตเพกเฉยตอการใหอำนาจและอสระการปกครอง

ตนเอง ทำใหการบรหารจดการงานของ อบต. ทผานมา มความคลมเครอและ

ถกจำกดมใหมบทบาทตอการปกปอง ดแลสทธประโยชนของประชาชนเทาทควร

ทงทความจรง อบต. เปนองคกรปกครองสวนทองถนทมบทบาทตอการพฒนาการ

ของสงคมไทย เนองจากตอไปประเดนความสมพนธเชงอำนาจ และการจดสรร

ทรพยากร จะเปนปญหาใหญของสงคม การมรปแบบการปกครองทองถนเชน อบต.

ยอมชวยลดความขดแยงและสรางสมดลทางอำนาจระหวางประชาชนกบรฐบาล

โดยรฐเปดโอกาสใหประชาชนผเปนเจาของทรพยากร เขามามสวนรวมตดสนใจ

ทางการเมองตามระบอบประชาธปไตย เพอกำหนดเงอนไขการดำเนนชวตและ

กจกรรม รวมถงสรางความเจรญกาวหนาและการกนดอยดของชมชนดวยตนเอง

การพฒนาระบบการบรหารจดการของ อบต. ใหเปนองคกรผทำหนาทเบดเสรจ

ทงการบรหาร การปกครอง และจดทำบรการสาธารณะ จงเปนเรองสำคญและพง

ไดรบการทบทวนอยางจรงจง โดยเฉพาะประเดนการแสวงหาแนวทางใหผบรหาร

ทองถน หรอนายก อบต. ใชอำนาจและความรบผดชอบในการนำพา อบต. ไปส

เปาหมายแหงการกระจายอำนาจ ดวยการเปนตวแทนการปกครองตนเอง และเปน

กลไลบรหารงาน ทสามารถสนองตอบความตองการของประชาชนอยางมประสทธภาพ

โจทยการบรหารงานททวความยากมากขน การขบเคลอนองคกรปกครอง

สวนทองถนสการปฏบตภารกจใหเกดประสทธผล จงหลกเลยงไมไดทผบรหารสงสด

หรอ นายก อบต. ตองปรบเปลยนกระบวนทศนดานภาวะผนำใหมคณลกษณะ

แตกตางไปจากอดต สอดคลองกบแนวคดของ Kotter (1990) กลาววา หาก

สถานการณของโลกคงทเชนดงเดม ลำพงทกษะการบรหารจดการนาจะเพยงพอตอ

การทำใหองคการเจรญกาวหนาได แตพลวตการเปลยนแปลงอยางรวดเรว ตลอดเวลา

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 163

เชนปจจบน คณสมบตของผนำยคใหมควรเปนผใชการนำ (Lead) ควบคไปกบ

จดการ (Manage) อยางเหมาะสมตามสภาพการณ กลาวคอ นอกจากผนำตอง

สรางนสยการทำงานเชงรก มการวางแผนการทำงานเชงเปาหมาย กระบวนการ และ

แนวทางการตรวจสอบทชดเจน เนนการปฏบตเชงกลยทธ และการทำงานเปนทม

อนเปนรปแบบการบรหารจดการภายใน เพอความสำเรจตามภารกจแลว ผนำยง

ตองมมมมองกวางไกลระดบสากล ยดหยนตอความทาทายทเกดขน มการแสวงหา

เครอขายความรวมมอจากพนธมตรภายนอก สามารถสรางแรงบนดาลใจและพฒนา

ความเปนผนำแกผตาม ยดมนตอการเรยนรอยางตอเนอง เพอความสำเรจและ

การพฒนาองคการใหเปนองคกรแหงการเรยนร คณสมบตเชนนจงคลายคลงกบ

ภาวะผนำเปลยนสภาพ (Transformational Leadership)

ภาวะผนำเปลยนสภาพ เปนภาวะผนำแนวคดใหม (The New Leadership)

ทสอดคลองกบสภาวะการเปลยนแปลงของสงคมโลกปจจบน เพราะบทบาทหลก

ของภาวะผนำเปลยนสภาพคอ ผกอใหเกดการเปลยนแปลงในองคการ ภายใตฐาน

คดดงกลาวเมอผนวกกบพนธะหนาทความรบผดชอบของ อบต. ตอชมชนทองถน

และสงคมโดยรวม ภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. จงเหมาะสมตอการ

เตรยมความพรอม เพอรองรบกระแสแรงกดดนตางๆ ทงปจจบนและกำลงจะเกดขน

ภายภาคหนา

การรบรเกยวกบภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. จะเปนจดเรมตนใน

การคนหาวา หากตองการเสรมสรางประสทธผลขององคการ ควรมรปแบบหรอ

แนวทางพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพแก นายก อบต. อยางไร เพราะอนาคตขางหนา

ความรบผดชอบของ อบต. ตอประชาชน ยอมเพมมากขนทงจำนวน ประเภท และ

ความซบซอน ขณะทแรงกดทบจากการปฏรประบบบรหารราชการใหมความเปนเลศ

และสามารถรองรบการพฒนาประเทศยคโลกาภวฒน ตามหลกการบรหารจดการ

บานเมองทด จะผลกดนให อบต. ตองปรบตวและพฒนาตนเองอยางตอเนอง เพอเปน

ตวแทนความสำเรจของววฒนาการทางสงคม ในการพฒนาประเทศตอไป

164ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

วธการวจย

การไดมาซงแนวปฏบตสำหรบพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต.

เพอกอใหเกดประสทธผลขององคการ อนเปนจดมงหมายสำคญของบทความน

ผเขยนใชระเบยบวธวจยเชงปรมาณ มาเปนแนวทางคนหาขอมลเกยวกบภาวะผนำ

เปลยนสภาพของนายก อบต. ประสทธผลของ อบต. และสหสมพนธระหวางภาวะ

ผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. กบประสทธผลขององคการ โดยม อบต. เปน

หนวยการวเคราะห สำหรบกลมตวอยางใชวธการสมตวอยางแบบ Multistage Stratified

Cluster Sampling กบ อบต. ทวประเทศ ปรากฏวา อบต. ขนาดใหญ ขนาดกลาง

และขนาดเลก ทตกเปนตวอยางมสดสวนแตกตางกนสง จงนำวธสมตวอยางจากชน

ภมทไมไดสดสวนกบขนาด (Disproportionate to size) มาใชรวม ทำใหมจำนวน

กลมตวอยางจาก อบต. ทกขนาดเทากนคอ ขนาดละ 25 แหง ได อบต. ตวอยาง

จำนวนทงสน 75 แหง แลวเกบรวมรวมขอมลออกเปน 2 สวน คอ ขอมลเชงอตตวสย

เกบจากกลมเปาหมายทเปนผบรหาร ไดแก นายก อบต. ประธานสภา อบต.

ปลด อบต. และหวหนาฝาย จำนวน 389 คน ดานคณลกษณะของกลมเปาหมาย

และ อบต. ภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. และประสทธผลขององคการ

ดานการจดหาและจดสรรทรพยากร การบรหารจดการ ความพงพอใจในงาน และ

การพฒนาองคการ สวนประสทธผลขององคการดานการจดหาและจดสรรทรพยากร

ทเปนรายไดและการจดสรรงบประมาณ ผลลพธการดำเนนการ ใชแบบวดเชง

ภาวะวสย ซงรวบรวมจากขอมลท อบต. แตละแหงจดเกบ รวมถงสมภาษณปลด

อบต. บางประเดนเกยวกบผลลพธการดำเนนการ ดานประสทธภาพ และคณภาพ

การใหบรการ วเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนา ไดแก การแจกแจงความถดวย

คารอยละ และสถตอางอง ไดแก คาเฉลย คาความเบยงเบนมาตรฐาน สหสมพนธ

เพยรสน สวนสหสมพนธระหวางชดตวแปรภาวะผนำเปลยนสภาพกบประสทธผล

ขององคการ ใชเทคนคสหสมพนธคาโนนคอล (Canonical Correlation Analysis)

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 165

แนวคดพนฐานทางทฤษฎ

แนวคดภาวะผนำเปลยนสภาพ

เนองจากภาวะผนำมความสำคญตอองคการ ทงการเปนสญลกษณและจดรวม

แหงพลงความสำเรจ การวจยเพอคนหารปแบบภาวะผนำทสามารถนำไปใชใน

สถานการณตางๆ ไดทกองคการในระดบสากล อยางมประสทธผลจงดำเนนมา

อยางตอเนอง แมยงไมมขอสรปถงแบบภาวะผนำทดทสด หากพจารณาคณลกษณะ

ภาวะผนำเชงลกษณาการ (The Trait Leadership) ภาวะผนำเชงพฤตกรรม (The

Behavioral Leadership) และภาวะผนำเชงสถานการณ (The Situational Leadership)

ตามแนวทางการศกษาภาวะผนำในยคท 1-3 ภาวะผนำเปลยนสภาพ (Transformational

Leadership) จดเปนภาวะผนำในพฒนาการขนท 4 ของการศกษาภาวะผนำ ซงม

ความโดดเดน และกาวไปไกลกวาการศกษาตามแนวทางภาวะผนำเชงสถานการณ

อกระดบหนง เหตดวยวา ภาวะผนำทประสบความสำเรจสงสด ยอมไมยนดกบ

สถานการณทเปนอยในปจจบนและพยายามหาวถทางสรางหรอปรบเปลยนสถานการณ

แวดลอมใหม ใหงานประสบความสำเรจมากทสดเทาทโอกาสจะเอออำนวย ผนำทใช

พฤตกรรมเปลยนสภาพจงมงใหนำหนกตอการสงเสรมคานยม คณธรรม วสยทศน

และกระบวนการคดของผตาม รวมถงเอาใจใสตอความปรารถนา แรงจงใจ และ

แสวงหาแนวทางตอบสนองความตองการของผตามแตละคน ดงนนตลอดกระบวนการ

ของการนำ ไมวาจะมการเปลยนแปลงใดๆ เกดขนกบองคการกตาม ผนำและผตาม

จะมความผกพนตอกนอยางมนคง ฐานคตนมความสำคญตอความสำเรจขององคการ

เพราะทายทสดผนำจะสามารถเปลยนสภาพ ผตามใหมมมมองและพฤตกรรมตาม

รปแบบภาวะผนำเปลยนสภาพได

ภาวะผนำเปลยนสภาพ เปนทฤษฎภาวะผนำตามแนวทางภาวะผนำใหม (The

New Leadership Approach) ซงไดรบความนยมและถกนำไปใชอยางแพรหลาย

มากทสด ในชวง 2 ทศวรรษทผานมา (Mahar, 2004; สเทพ พงศศรวฒน, 2548)

เพราะสถานการณของโลกยคปจจบนองคการทงหลายเผชญกบการแขงขนระหวาง

กนมากขน และตางตระหนกถงความจำเปนตองมการเปลยนแปลงเพอความอยรอด

166ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ขององคการ ทฤษฎภาวะผนำเปลยนสภาพ ไดเสนอคณลกษณะผนำทประกอบดวย

โครงสรางหลากหลายมต (Multidimensional Construct) เพอใหผตามสามารถ

ปฏบตภารกจภายใตภาวการณทเปลยนแปลงอยางรวดเรว และมความซบซอนไดด

สำหรบยคเรมแรกของการศกษาภาวะผนำเปลยนสภาพ เกดจาก Burns (1978)

บคคลแรกทเสนอมโนทศนเกยวกบทฤษฎภาวะผนำเปลยนสภาพ ในผลงานวจยเรอง

“ผนำทางการเมอง” โดยอธบายวา “ภาวะผนำเปลยนสภาพ (Transforming

Leadership) เปนกระบวนการทผนำและผตามตางยกระดบคณธรรมและแรงจงใจ

ของกนและกนใหสงขน” ผนำจงตองมงความสนใจไปทการเปลยนสภาพเดมๆ ของ

ผตาม และคนหาวธดงดดใจเพอยกระดบความคดใหมองไปไกลถงเปาหมายระดบสง

ดวยการนำเสนอวสยทศนใหผตามเหนภาพขององคการหรอสงคมใหมทดกวา

เพอใหผตามยกระดบจตใจทคำนงถงแตประโยชนสวนตนไปสการคำนงถงผอน

จนกระทงสรางความเปนผนำในตนเอง ขณะเดยวกนผนำกสามารถพฒนาระดบ

คณธรรมของตนเองใหสงขนดวย (Burns, 1978: 4) นอกจากนน Burns เชอวา

ผนำควรมภาวะผนำแลกเปลยน (Transactional Leadership) ทเปนกระบวนการ

ของความสมพนธระหวางผนำกบผตาม โดยผนำจะจงใจผตามใหปฏบตตามความ

คาดหวง ดวยการเชอมโยงผลสำเรจของงานกบผลตอบแทนแลกเปลยนกบความ

พยายามทำงานใหบรรลเปาหมายของผตาม การแลกเปลยนนจะชวยใหองคการ

ประสบความสำเรจ ขณะเดยวกนกสรางความพงพอใจในการทำงานของพนกงาน

เพมขนเชนกน

ตามแนวคดของ Burns เขาแยกแยะความแตกตางระหวางภาวะผนำเปลยน

สภาพกบภาวะผนำแลกเปลยนแบบคนละขว กลาวคอ ผนำแลกเปลยนจะเนนคานยม

ของกระบวนการแลกเปลยน (Exchange Process) ระหวางผนำกบผตาม เพอนำ

ไปสประสทธภาพการดำเนนงาน โดยภาวะผนำแลกเปลยน จะจงใจผตามดวย

การดงดดความสนใจใหอยทผลประโยชนสวนตวเทานน สวนภาวะผนำเปลยนสภาพ

จะใชกระบวนการคานยม (Value Process) ในการปฏสมพนธของผนำกบผตามทม

ความแตกตางกนดานอำนาจ ระดบการจงใจ และทกษะ เพอไปสจดมงหมายสงสด

รวมกน Burns จงนยามภาวะผนำแลกเปลยน วามคณลกษณะของความเปนผจดการ

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 167

(Manager) ทผนำสามารถใชอำนาจ (Power Wielder) ใหผตามปฏบตงานเพอ

การบรรลเปาหมายของตน ขณะทภาวะผนำเปลยนสภาพมคณลกษณะของความ

เปนผนำ (Leader) ทมงเนนการเปลยนสภาพเชงคณธรรม (Morality) และจรยธรรม

(Ethic) ทงฝายผนำและฝายผตามไปพรอมกน ความเปนผนำจงไมสามารถแยก

จากเปาหมายและความตองการของผตาม ดงเชนแนวคดภาวะผนำแลกเปลยน

ทเชอวาภาวะผนำทงสองแบบสามารถแยกออกจากกนไดอยางเปนอสระ

ตอมาในป ค.ศ. 1985 Bass เสนอทฤษฎภาวะผนำเปลยนสภาพ โดยอาศย

พนฐานแนวคดของ Burns ทแบงภาวะผนำออกเปน 2 แบบ โดย Bass ใหทศนะวา

ผนำแลกเปลยนใชรางวลเพอแลกเปลยนกบการยนยอมปฏบตตาม สวนผนำเปลยน

สภาพ จะจงใจผตามดวยวธการ

1. ชกจงใหผตามตระหนกในคณคาและความสำคญของงาน และผลลพธของ

องคการ ดวย มมมองใหมๆ และพยายามหาหนทางบรรลถงผลลพธนน

2. โนมนาวจตใจใหผตามมองไปไกลกวาผลประโยชนของตน โดยคำนงถง

ผลประโยชนของหมคณะ องคการ หรอสงคมสวนรวม

3. กระตนใหผตามยกระดบความตองการของตนทสงกวาเดม (Higher Order

Needs)

กระนนกตาม แม Bass ยอมรบวา ภาวะผนำเปลยนสภาพมความแตกตางจาก

ภาวะผนำแลกเปลยนอยางชดเจนเชนเดยวกบ Burns และภาวะผนำเปลยนสภาพยง

สงเสรมแรงจงใจหรอผลงานของผตามไดมากกวา แตเขากเสนอวา โดยกระบวนการ

แลวไมสามารถแยกพฤตกรรมภาวะผนำเปลยนสภาพออกจากภาวะผนำแลกเปลยน

ไดอยางแทจรง ทงยอมรบวา ผนำคนเดยวกนอาจใชภาวะผนำไดทงสองแบบใน

เวลาและสถานทแตกตางกนได เนองจากภาวะผนำแลกเปลยนจดเปนคณลกษณะ

พนฐานสำคญททำใหเกดภาวะผนำเปลยนสภาพ ดวยเหตนความเปนผนำทงสอง

แบบจงเชอมโยงตอกนแบบตอเนอง (Leadership Continuum) แทนทจะแยก

ออกจากกนอยางสนเชงตามท Burns เคยเสนอไว นอกจากนน Bass ยงนำคำวา

Transformational มาใชแทน Transforming และคนหาโครงสรางองคประกอบ

168ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ภาวะผนำเปลยนสภาพ โดยรวมมอกบ Avolio พฒนาตวแปรเพอใชในการศกษา

อยางตอเนองโดยลำดบ จนกระทงป ค.ศ.1995 เขาไดจดพฤตกรรมภาวะผนำ

เปลยนสภาพเปน 3 กลม และขนานนามวา “แบบภาวะผนำเตมขอบเขต” (The Full

Range Leadership Model) ดวยเหตทวา กรอบแนวคดนสามารถระบ คณลกษณะและ

พฤตกรรมทครอบคลมขอบเขตทงหมดของบทบาทความเปนภาวะผนำ ดงรายละเอยด

ตอไปน

กลมท 1 ตวแปรภาวะผนำเปลยนสภาพ ประกอบดวย 4 มต คอ 1. การม

อทธพลตออดมการณ 2. การเอาใจใสตอปจเจกบคคล 3. การกระตนทางปญญา

และ 4. การสรางแรงดลใจ แตละมตมรายละเอยด ดงน

1. มตการมอทธพลตออดมการณ (Idealized Influence: II)

การมอทธพลตออดมการณ เดมเรยกวา มตการมบารม (Charisma)

เปนภาษากรก หมายถง พรสวรรคหรอคณลกษณะพเศษทพระเจามอบใหบคคลใด

บคคลหนงโดยเฉพาะ Weber (1947) เปนบคคลแรกทนำเอาการมบารม มาใช

อธบายรปแบบของอทธพลทผตามรบรวา ผนำมลกษณะพเศษในการจงใจใหผอน

ปฏบตตามอยางเตมใจ ผนำจงเปรยบเสมอนวรบรษทเกดในชวงเวลาภาวะวกฤต ผนำ

ยงดงดดใจใหผตามเชอในวสยทศนและยอมรบผนำวามความพเศษแตกตางจากผอน

อยางไรกตาม การวจยชวงแรก ผนำเชงบารมมกถกจำกดในสาขาการเมอง ศาสนา

หรอจตวทยา

House (1977) ถอเปนบคคลแรกทสรางกรอบแนวคดเชงทฤษฎ เพอพสจน

พฤตกรรม ภาวะผนำเชงบารม โดยอธบายวา คณลกษณะสำคญของภาวะผนำบารม

สามารถพบเหนทวไปในองคการทมความซบซอน และสงผลตอความเชอมนของ

ผตาม กลาวคอผนำบารมจะแตกตางจากผนำคนอน โดยเฉพาะเปนผทมอทธพล

มความโดดเดน มนใจในตนเองสง และมจรยธรรม คณลกษณะเชนนสงผลตอ

ผตามหลายประการ เชน ความไววางใจในความคดของผนำวาเปนสงทถกตองม

ความเชอคลายผนำ ยอมรบผนำโดยไมมขอสงสย มการแสดงความรสกทดตอ

ผนำ เคารพและเชอฟงคำสง มความรสกตอภารกจขององคการรวมกบผนำ ตองการ

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 169

ยกระดบเปาหมายการปฏบตงาน และเชอวาผนำสามารถนำพาใหเกดความสำเรจ

ตามเปาหมายของงานได

เมอ Burn (1978: 244) นำเสนอมโนทศนเกยวกบภาวะผนำการ

เปลยนสภาพ เขานำการมบารมมาเปนสวนหนงของภาวะผนำการเปลยนสภาพ

โดยใชคำวาผนำวรบรษ (Heroic Leadership) ซงหมายถง ผทไดรบการยอมรบ

และมาจากการเลอกของผตามโดยตรง เนองจาก เชอถอศรทธาในความสามารถ

ประสบการณ และมความพรอมในการรบมอกบปญหาอปสรรคตางๆ ไดเปนอยางด

สำหรบแนวคดของ Bass บารมจดเปนองคประกอบสำคญทสดของภาวะ

ผนำเปลยนสภาพ โดยเชอวาผนำบารม เปนสญลกษณของความสำเรจและการทำให

ผตามบรรลถงความสำเรจนน (Bass,1990: 199) แตกตางจากคณลกษณะพเศษ

ดงเดมทองอยกบพลงเหนอธรรมชาต ซงถกอธบายในภาวะผนำทางศาสนาหรอ

การเมอง Couto (2002: 96) เสนอวา ผนำเชงบารมท Bass นำมาใชเปนคณลกษณะ

ผนำบารมเชงสงคม (Socialized Charismatic Leaders) เกดจากกระบวนการขดเกลา

ทผนำพยายามเชอมโยงใหผตามเกดการรบรและนยามตนเองวา เปนสวนหนงของ

กลมหรอองคการ เมอผตามรสกถงความเปนเจาขององคการ ผตามจะมงความสนใจ

และเสยสละตนเองเพอผลประโยชนองคการมากกวาผลประโยชนสวนตน ลกษณะ

ผนำบารมเชงสงคมนเอง ทำใหภาวะผนำเปลยนสภาพแตกตางจากภาวะผนำอน

เพราะผนำและผตามตางมงยกระดบดานคณธรรมดวยการสรางคานยม ความเชอ

บรรทดฐานของพฤตกรรมรวมกนภายในองคการ อนง Bass ยำวา แมการมบารม

จะเปนสวนประกอบสำคญของภาวะผนำเปลยนสภาพ แตลำพงการมบารมเพยง

ประการเดยวยงไมเพยงพอตอกระบวนการเปนภาวะผนำเปลยนสภาพได

ในป 1995 เมอ Avolio & Bass พฒนาเครองมอใหสามารถวดภาวะผนำ

เปลยนสภาพเชงองครวม เขาไดนำองคประกอบดานการมอทธพลตออดมการณ

มาแทนการมบารม เพอมใหเกดความสบสนกบองคประกอบดานอนๆ ทมคณลกษณะ

คอนขางใกลเคยงกน ตามนยยะของอทธพลตออดมการณน ผนำจะใชบคลกลกษณะ

และพฤตกรรม เปนเครองมอใหผตามยอมรบและมความคดเปลยนแปลงตนเอง

ไปตามแนวทางของผนำ โดยนยามวา

170ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

1. การมอทธพลตออดมการณดานคณลกษณะ หมายถงคณลกษณะ

ของผตามซงเปนผลจากการรบรถงอำนาจ (Power) ความเชอมน (Confidence)

และความคดอนแตกตางจากผอน (Transcendent Ideals) ทผนำใชกระตน ปลก

เราดานอารมณใหผตามคำนงถงผลประโยชนสวนรวม

2. การมอทธพลตออดมการณดานพฤตกรรม หมายถง พฤตกรรม

เฉพาะตวของผนำทมผลตอการเปนแบบอยางสำหรบผตาม ผนำจะสะทอนคานยม

(Value) ความเชอ (Beliefs) ภารกจ (Mission) จดมงหมาย (Purpose) จรยธรรม

(Ethical) และ คณธรรม (Moral) แกผตาม

2. มตการเอาใจใสตอปจเจกบคคล (Individualized Consideration: IC)

ถอเปนมตทมหลกปฏบตเกยวกบการเหนแกประโยชนของผอน ซงพฒนา

มาจากทฤษฎผนำเชงพฤตกรรมโดยมงเนนคำนงถงคน (Consideration) หากเมอนำมา

ประยกตใชในองคประกอบของภาวะผนำเปลยนสภาพ การเอาใจใสตอปจเจกบคคล

มความแตกตางจากโครงสรางการคำนงถงผอน ตรงทผนำจะมจดมงเนนอยท

การพฒนาผตามแตละคนใหมโอกาสเจรญเตบโตไปสการผนำตอไป (Seltzer & Bass,

1990) นอกจากนน Kark & Shamir (2002) กลาววา การเอาใจใสตอปจเจกบคคล

แมมรากฐานจากทฤษฎแนวคดเกยวกบตนเอง (Self-Concept Theory) ทอธบายวา

มนษยมกตระหนกรหรอนยามตนเองแตละสถานการณทแตกตางกน ในฐานะ

ปจเจกบคคล (Individual) คความสมพนธ (Relationship Partners) หรอสมาชก

ของกลม (Group Members) ความเขาใจเกยวกบตนเองทง 3 ระดบดงกลาว Lord,

Brown, & Feiberg (1999) พบวา มประโยชนตอการทำความเขาใจ พฤตกรรม

ของผนำทมอทธพลอยางลกซงกบผตามรายบคคล หรอบคลากรทงองคการ ผาน

กระบวนการตางๆ ทางสงคม เมอนำมาวเคราะหในมตน วธการหรอพฤตกรรมท

ผนำเปลยนสภาพใชจดความสมพนธกบผตามรายบคคล กเพอมงหวงใหความสมพนธ

ดงกลาวสรางความใกลชดและความผกพนทางอารมณทแนบแนน ผลความสมพนธ

ผนำจะสามารถพฒนาผตามแตละคนทมแนวคดเกยวกบตนเองไปสมมมองใหม

อนเปนแนวคดทมงผลประโยชนของกลมและองคการได ดงนนผนำจงไวตอการรบร

ทมตอผตามดานความคด ความรสก และแสดงออกอยางลกซงถงความหวงใยตอ

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 171

ความตองการของผตาม มพฤตกรรมเปนมตรซงสามารถเขาถงไดงาย และปฏบต

ตอผตามดวยความเคารพในศกดศร รวมถงการสรางบรรยากาศการทำงานใหเออตอ

การพฒนาศกยภาพของผตาม ดวยการเปนผฝกสอน ผใหคำแนะนำ ปรกษาหารอ

3. มตการกระตนทางปญญา (Intellectual Stimulation: IS)

การกระตนทางปญญาถอเปนอกคณลกษณะหนงของภาวะผนำเชงบารม

ท Bass หยบยมมาจาก House เนองดวยผลการศกษาของ House ชใหเหนอยาง

ชดเจนวา ผนำบารมจะมพฤตกรรมสำคญประการหนง คอ กลา (Courageous)

แสวงหาความทาทายใหม ไมยดตดกบสถานภาพเดม (Status Quo) อนเปนสถานภาพ

ทไมพงปรารถนา House เรยกพฤตกรรมนวา พฤตกรรมทไมเปนไปตามแบบแผนเดม

(Unconventional Behavior)

อยางไรกตาม เมอ Bass นำพฤตกรรมการกระตนทางปญญามาใช เขากลบ

ไมนำพฤตกรรมนเปนสวนหนงของการมบารม ทงนเพอปองกนมใหผตามเคยชน

กบการพงพาและออนแอลง ดวยความจงรกภกดหรอลอกเลยนแบบบคลกภาพของ

ผนำ มากกวาอดมการณขององคกร จนกระทงขาดความคดรเรมสรางสรรคใน

การคนหาสงใหมๆ ซงสดทายอาจสงผลเสยตอองคการได เขาจงเสนอพฤตกรรม

การกระตนทางปญญา โดยอธบายวาเปนสวนหนงของพฤตกรรมผนำทมผลตอ

กระบวนการรเรมสรางสรรคของผตาม กรณน Quinn and Hall (1983) เสนอวธ

การทผนำสามารถกระตนปญญาของผตามได 4 วธ คอ 1) การใชเหตผล โดยการ

เนนศกยภาพ ความเปนอสระของผตาม พยายามกระตนใหผตามใชตรรกะและ

เหตผลในการจดการกบปญหาของกลมและองคการ 2) การสรางโอกาสใหใช

ความคดสรางสรรค ดวยการสงเสรมใหผตามใชความคดรเรมเชงสงเคราะห ผาน

ปฏสมพนธทไมเปนทางการหรอแมแตในการแกปญหาทวไป 3) การใชขอมลเชง

ประจกษ ผนำตองสนบสนนใหผตามสนใจกบขอมลตางๆ ทมอยภายในและภายนอก

องคการ เพอหาทางเลอกทดทสดจากขอมลขาวสารเหลานน และ 4) กระตนให

เกดการใชอดมคต เพราะผม อดมคตจะใชจตสำนกตดสนใจภายในระยะเวลาอน

รวดเรว แมอยภายใตสถานการณทมขอมลจำกด

172ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

การกระตนทางปญญา จงเปนมตทกระตนใหผตามมอสระและอำนาจในการ

รงสรรคความคดใหมๆ ในการทำงาน โดยไมยดตดกบแนวทางเดมทเคยเปนมา

มการตงคำถามกบฐานคต ความเชอ และวธปฏบต เพอแสวงหาแนวทางใหมในการ

ดำเนนงานหรอจดการกบอปสรรค

4. มตการสรางแรงดลใจ (Inspirational Motivation: IM)

เมอ Bass and Avolio ปรบปรงกรอบแนวคดเกยวกบทฤษฎภาวะผนำ

เปลยนสภาพ ในป ค.ศ.1990 ทงคไดเพมพฤตกรรมการสรางแรงดลใจเปนอก

องคประกอบหนง โดยเปนอกมตหนงทแตกกงกานมาจากทฤษฎภาวะผนำเชงบารม

ซงคณลกษณะสำคญของผนำแบบแรงดลใจคอ จงใจหรอบนดาลใจผตามใชความ

พยายามอยางแรงกลาทจะไปใหถงเปาหมาย ทกอนหนานผตามอาจไมเคยไปถง

ดวยการเพมความคาดหวงทสงไปกวาผลประโยชนของตนเอง การสอสารถงความเชอมน

ในตวผตาม การกระตนใหผตามมองโลกในแงด รวมถงสรางโอกาสใหผตามประสบ

ความสำเรจ ขณะทผนำบารมจะมงใหผตามเกดการยอมรบในตวตนของผนำ

ฐานคตสำคญของการสรางแรงดลใจ เปนเรองความสามารถของผนำใน

การจงใจใหผตามเชอมนตอศกยภาพของตนในการขบเคลอนองคการไปสความสำเรจ

ดวยการชใหเหนถงความปรารถนาและวถทางทตองการบรรล การสรางแรงดลใจ

จงเปนการกระทำรวมกนระหวางผนำกบผตาม โดยมศนยกลางทวสยทศนและภารกจ

ขององคกร สวนภาวะผนำบารมจะมศนยกลางการกระทำอยทบคลกภาพและ

คณลกษณะผนำ ลกษณะเชนนสงผลใหเกดความแตกตางในการยอมรบตอสถานะ

ของผนำ ทภาวะผนำแรงดลใจ (Inspirational Leadership) จะสงเสรมใหผตามม

สวนรวมในการจดการปญหาขององคการ สามารถวพากษวจารณหรอแสดงความ

คดอนแตกตางจากผนำได ขณะเดยวกนผนำจะสอสารหรอแสดงความหมาย และ

ทาทายในเรองงานแกผตามใหพยายามปฏบตเพอบรรลเปาหมายในอนาคต

กลมท 2 ตวแปรภาวะผนำแลกเปลยน ประกอบดวย 3 มต คอ 1. การให

รางวลตามสถานการณ 2. การจดการภายใตเงอนไขเชงรก และ 3. การจดการ

ภายใตเงอนไขเชงรบ ดงมรายละเอยด ตอไปน

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 173

1. มตการใหรางวลตามสถานการณ (Contingent Reward: CR)

ดวยแรงขบเคลอนระหวางผนำกบผตามเปนการแลกเปลยนทางสงคม

(Social Exchange) ทถกสรางขนและจะยงคงอย หากการแลกเปลยนตอบสนอง

ตอความตองการหรอผลประโยชนทงสองฝาย การแลกเปลยนจงเปรยบเสมอนการ

เตมเตมระหวางผนำกบผตาม ทตางมบทบาทและความรบผดชอบตอการบรรล

เปาหมายของกนและกน ซงโดยพนฐานแลวผนำยอมตองการใหผตามปฏบตภารกจ

ประสบความสำเรจ สวนผตามจะทำงานเพอแลกเปลยนกบรางวลทตนคาดหวง

จากเหตผลดงกลาว Bass จงนำมตการใหรางวลตามสถานการณ มา

อธบายพฤตกรรมผนำในการสรางแรงจงใจแกผตาม ดวยการหยบยมทฤษฎสำคญ

2 ทฤษฎ คอ ทฤษฎความคาดหวง ของ Vroom (1964) ทชใหเหนวา แรงจงใจของ

บคคลขนอยกบความคาดหวงของเขาตอรางวลทจะไดรบ หนาทของผนำคอ แสวงหา

เครองมอหรอวธจงใจใหผตามใชความพยายามอยางเตมทในการทำงาน และทฤษฎ

วถทาง-เปาหมาย (Path-goal Theory) ทเชอวา ผนำสามารถสรางแรงจงใจใน

การทำงานแกผตาม โดยทำใหวถทาง (Path) มความชดเจนหรองายพอจะทำให

ผตามปฏบตงานไดสำเรจ และไดรบผลตอบแทนตามความคาดหวง (Goal) ฉะนน

ผนำแลกเปลยนตองเรยนรความตองการของผตามแตละคน เพอกำหนดและเชอมโยง

จำนวน หรอชนดของรางวลทผตามจะไดรบ กบผลงานทสามารถกระทำไดตามขอ

ตกลงรวมกน ดงนน การใหรางวลตามสถานการณ นอกจากทำใหความสมพนธ

ตามทฤษฎวถทาง-เปาหมาย ชดเจนแลว ยงนำมาซงความพงพอใจทเพมขนของ

ผตามอกดวย

2. มตการจดการภายใตเงอนไขเชงรก (Manage by Exception:

Active or MBE: A)

ดวยมตการจดการภายใตเงอนไขเชงรก และมตการจดการภายใตเงอนไข

เชงรบ เปนพฤตกรรมภาวะผนำภายใตมตการจดการภายใตเงอนไข (Manage by

Exception) ทมงเนนการเสรมแรงเชงลบตามสถานการณ (Contingent Negative

Reinforcement) ผนำจะปลอยใหผตามทำงานตามหนาททไดรบมอบหมาย โดย

174ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ไมเขาไปแทรกแซงจนกวาจะเกดปญหาหรอวกฤตใดๆ กลาวอกนยหนง ปฏสมพนธ

ระหวางผนำกบผตามจะเกดขน ตอเมอผลของการปฏบตงานไมเปนไปตามมาตรฐาน

ทวางไว หรอมความผดพลาดในการดำเนนงาน การจดการภายใตเงอนไขจงแบง

ออกเปน 2 มต ทงนขนอยกบระดบความเขมขนทผนำใชตดตาม (Monitor)

การทำงานของผตาม ซงการจดการภายใตเงอนไขเชงรกจดอยในมตการแลกเปลยน

เชงลบ (Antonakis & House, 2002: 10) ทมลกษณะคลายผนำแบบมง

โครงสรางงานในภาวะผนำเชงพฤตกรรม ผนำจะแสดงบทบาทของตนกบผตาม

ทเนนการบรรลเปาหมายขององคการอยางชดเจน โดยกำหนดโครงสรางงาน

กระบวนการ และวธการทำงานอยางละเอยด มความคาดหวงใหผตามรกษามาตรฐาน

การปฏบต งานใหลลวงตามระยะเวลา รวมถงควบคมการทำงาน เพอประสทธผล

หรอความสำเรจในงาน พฤตกรรมของผนำจงมมงใชวธการทำงานแบบเดม แตจะ

เขาไปควบคมและขจดสงตางๆ ทอาจเปนอปสรรคตอการทำงาน รวมถงคนหาขอ

ผดพลาดตางๆ ทอาจเกดขน เพอมใหผตามมพฤตกรรมเบยงเบนไปจากเปาหมาย

ทวางไว และใหแนใจวางานททำนนเกดประสทธผล

ดวยคณสมบตดงกลาว การจดการภายใตเงอนไขเชงรกจงมความสมพนธ

เชงลบหรอเชงบวกในระดบทไมเขมแขง (Weak Positive) กบประสทธผลและ

ความพงพอใจของผตาม ทงนขนอยกบสถานการณโดยเฉพาะเมอมความเสยงสง

ผนำยอมแสดงพฤตกรรมการจดการภายใตเงอนไขเชงรก เพอใหแนใจวาจะไดผลลพธ

ดงความประสงค (Avolio & Bass, 1995)

3. การจดการภายใตเงอนไขเชงรบ (Manage by Exception: Passive

or MBE: P)

เปนพฤตกรรมทผนำใชลงโทษผตามเมอพบวา ผตามมผลการทำงานตำ

กวามาตรฐาน การจดการภายใตเงอนไขเชงรบจงมลกษณะแตกตางจากการจดการ

ภายใตเงอนไขเชงรก ตรงทผนำจะแสดงพฤตกรรมตอเมอมความผดพลาด หรอ

เกดปญหาในการปฏบตงานของผตามแลวเทานน ซงเปนการสะทอนกลบของขอมล

เชงลบ (Negative Feedback) เพอระงบ หรอหยดยง มใหผตามมพฤตกรรมท

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 175

เบยงเบนจากบรรทดฐานวฒนธรรมองคการ ภาวะผนำรปแบบนจงมแนวโนมใช

วธการตำหน ตเตยน ลงโทษโดยไมบอกกลาวลวงหนา เพอใหเกดการแกไขปรบปรง

บรรยากาศการทำงานจงเครงเครยด ขาดความยดหยน ผนำจะมงใหผตามปฏบต

ตามกฎเกณฑอยางเครงครด หากเกดปญหาความผดพลาดเลกนอย ผนำการจดการ

ภายใตเงอนไขเชงรบอาจปลอยปละละเลยหากเหนวา ยงไมมผลกระทบตอสถานะ

ของตน แตรอจนกระทงปญหาเกดความรนแรงจงเขาไปจดการแกไข และคนหาวา

เกดจากความผดพลาดของผใด ผนำทใชวธการนจงมพฤตกรรมคลายคอยจบผด

มากกวาการพจารณาถงสาเหตเพอแสวงหาแนวทางในการแกไข พฤตกรรมของผนำ

จงสงผลกระทบเชงลบตอผลผลต ความพยายาม และความพงพอใจของผตาม

เนองจากมใชสงจงใจทดในการทำงาน

กลมท 3 ตวแปรภาวะผนำไรการนำ ประกอบดวย 1 มต คอ

มตการไรการนำ (Non -Leading)

การไรการนำหมายถง พฤตกรรมทผนำหลกเลยงการเขาไปมอทธพลกบ

ผใตบงคบบญชาของตนและหนงาน Bass and Avolio (1990) นำภาวะผนำไร

การนำ มาเปนปจจยหนงในพฤตกรรมภาวะผนำเปลยนสภาพ โดยอธบายวา ผนำ

มไดใชพฤตกรรมใดพฤตกรรมหนงเพยงอยางเดยว แตสามารถแสดงพฤตกรรม

รวมกนไดทงภาวะผนำเปลยนสภาพ ภาวะผนำแลกเปลยน และภาวะผนำไรการนำ

แตภาวะผนำไรการนำจะมผลเชงลบตอการดำเนนงาน ทงดานความพงพอใจในงาน

และประสทธผลขององคการ

เนองจากผนำไรการนำ มกมอบอำนาจใหแกผใตบงคบบญชากระทำการใดๆ

เตมท โดยไมมกฎเกณฑหรอหลกการควบคมงาน หลกเลยงการตดสนใจ ไมพยายาม

เขามามสวนรวมในการเสนอแนะนำหรอใหความคดเหนในการดำเนนงาน ผนำจะ

ทำหนาทเพยงสงผานขอมลขาวสารขององคการมายงผตามเทานน ฉะนน แมผตาม

จะรสกวาตนมอสระในการทำงาน แตผตามเหลานมกรสกไมมนคง ขาดขวญกำลง

ใจในการทำงาน ผลสำเรจของงานนอยและมคณภาพตำ

176ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

แนวคดประสทธผลขององคการ

การศกษาประสทธผลขององคการ มพฒนาการโดยลำดบจากแนวทางทมง

ความสนใจในแตละสวนขององคการ มาเปนการพจารณาองคการทมลกษณะซบซอน

มากขน แนวทางทใชศกษาประสทธผลขององคการจงมความหลากหลาย แตละตว

แบบกมขอดขอเสยแตกตางกน ขนอยกบการตดสนใจของแตละบคคลเลอกนำมาใช

เพราะทกแนวทางลวนมอคตในการใหความสำคญตอสวนตางๆ ขององคการ (Robey,

1994: 59) เชน

1. แนวทางการบรรลเปาหมาย เปนแนวทางแรกของการศกษาประสทธผล

ขององคการ ทมนยามวา ประสทธผลขององคการขนอยกบความสามารถในการ

บรรลเปาหมายตามทกำหนดไว ฐานคตของแนวทางน คอการพจารณาองคการใน

ฐานะหนวยงานทมเปาหมายแนนอน ระดบการบรรลผลตามเปาหมาย จงวดจาก

ผลการปฏบตงานทเกดขนจรงแลวนำไปเปรยบเทยบกบเปาหมายระดบปฏบตการ

ทกำหนดไว การวดประสทธผลเชงเปาหมาย จงเหมาะสมกบองคการทมเปาหมาย

ชดเจน แนนอน และมงความสนใจกบผลลพธสดทายทเปนผลผลตหรอบรการ

2. แนวทางเชงระบบ ตงอยบนสมมตฐานทวาองคการเปนระบบทางสงคม

ประกอบดวยสวนตางๆ ทมความสมพนธตอเนองตลอดเวลา หากสวนใดสวนหนง

เกดขดของยอมสงผลกระทบตอสวนอนทงหมด ประสทธผลขององคการ จงวดได

จากปจจยนำเขาทจำเปนในการผลต และความสามารถขององคการ ในการแปรสภาพ

ปจจยนำเขาใหกลายเปนปจจยนำออก ตลอดจนการสรางความสมพนธอนดกบสภาพ

แวดลอมตางๆ แนวทางระบบนแบงออกเปน

- แนวทางกระบวนการภายใน มงใหความสำคญกบการรกษาความสมพนธ

ของมนษย ซงจดเปนสภาพแวดลอมภายในองคการ

- แนวทางเชงระบบทรพยากร มงเนนความสามารถขององคการในการจดหา

ทรพยากร จากสภาพแวดลอม แนวทางนจงใหความสนใจกบสภาพแวดลอมภายนอก

องคการดวย

3. แนวทางกลยทธตวแทน แนวทางนมององคการในฐานะระบบภายใตสภาพ

แวดลอม ซงเผชญกบกลมผมสวนไดสวนเสยทมอทธพลและควบคมทรพยากรของ

องคการ การอยรอดขององคการจงเปนการแสดงถงระดบความสามารถในการสราง

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 177

ผลลพธและการกระทำ ทไดรบการยอมรบจากกลมผลประโยชนเหลาน แนวทาง

กลยทธตวแทนจงมงประเมนการรกษาไวซงความพงพอใจทหลากหลายของกลม

ผลประโยชนหรอกลมผมสวนไดสวนเสย

4. แนวทางการแขงขนดานคานยม เปนแนวทางศกษาลาสดอนมแนวคดวา

เกณฑทใชประเมนประสทธผลขององคการเปนเรองของการแขงขนดานคานยม

คณคาหรอคานยมทแขงขนจงขนอยกบความพงพอใจในการเลอกทตางกน และตอง

สอดคลองกบวฏจกรหรอชวงชวตขององคการแตละขน เนองจากแตละชวงองคการ

มความตองการแตกตางกน แนวทางนจงมงนำเสนอตวแบบทคำนงถงความสอดคลอง

ระหวางคานยมกบวฏจกรขององคการ

จากคณลกษณะดงกลาวขางตน แมทกแนวทางตางมสวนชวยอธบายปรากฏการณ

ทเกดขนกบองคการได หากยงไมมแนวทางใดจะนำไปใชประเมนประสทธผลของ

องคการอยางถกตอง เพราะแตละองคการลวนมภารกจ เปาหมาย และสวนยอยตางๆ

ทซบซอน อกทงยงตองเผชญกบการเปลยนแปลงและการแขงขนภายในสภาพแวดลอม

การวดประสทธผลองคการจงไมอาจใชเพยงแนวทางเดยว แตตองอาศยการบรณา

การตวแบบตางๆ เขาดวยกน ดงท Cameron (1980: 70) กลาวไววา ไมมตวแบบหรอ

แนวทางใด สามารถนำมาใชกบทกองคการอยางเหมาะสม ฉะนน การนำแนวทาง

การบรรลเปาหมาย แนวทางกระบวนการภายใน และแนวทางระบบทรพยากร มาเปน

ดชนบงชประสทธผลของ อบต. จงมเหตผลสนบสนน คอ

ประการแรก อบต. เปนองคกรทมเปาหมายทชดเจน มแนวทางการปฏบตงาน

ทเปนระบบ ดงนนการวดประสทธผลของ อบต. สามารถกระทำโดยใชแนวทาง

การบรรลเปาหมาย ทงยงประเมนไดจากระบบการดำเนนงาน ดานการแสวงหา

ปจจยนำเขา การบรหารงาน รวมถงความพงพอใจในงานของพนกงาน

ประการตอมา เนองจากฐานคดเบองหลงของแนวทางประเมนประสทธผลของ

องคการ สำหรบแนวทางทเลอกนำมาใช พบวา มความสอดคลองกบประเดนการวจย

ทงเชงเนอหาและกระบวนการ อนจะสงผลตอความเทยงตรงและความนาเชอถอของ

ขอมล ขณะทแนวทางกลยทธกลมตวแทน เปนการวดความสามารถในการเอาชนะใจ

กลมตวแทน ดวยการสรางผลลพธทแตละองคการประเมนคณคาหรอความสำคญ

ของกลมเหลานนไวลวงหนาแลว ซงแตละองคการยอมตวชวดไมเหมอนกนทงอาจ

178ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

เปลยนแปลงไดตามสถานการณ การนำเกณฑทผวจยจดทำขนไปใชประเมนประสทธผล

ของ อบต. ยอมไมสอดคลองกบสมมตฐานดงกลาว เชนเดยวกบแนวทางการแขงขน

ดานคานยม ทการเลอกใชคานยมใดเปนเกณฑการวด ตองพจารณาจากวฏจกรหรอ

ชวงชวตขององคการแตละขน ทวา ความเปนจรงแลว อบต. แตละแหงมการเจรญ

เตบโตไมเทากน จงมอาจนำคานยมใดคานยมหนงไปตรวจสอบ อบต. ทมพฒนาการ

แตกตางกนได

ผลการวจย จากผลการวเคราะหขอมลดานภาวะผนำของ นายก อบต. แสดงใหเหนวา

นายก อบต. เปนผมพฤตกรรมภาวะผนำเปลยนสภาพ มากกวาภาวะผนำแลกเปลยน

และภาวะผนำไรการนำ อกทงมตทเปนองคประกอบของภาวะผนำเปลยนสภาพ

กลวนมคาเฉลยและสหสมพนธซงกนและกนสงกวามตในองคประกอบของภาวะ

ผนำแลกเปลยน ทงยงพบสหสมพนธ เชงบวกระหวางมตการไรการนำกบมต

การจดการภายใตเงอนไขเชงรบ แตสองมตนลวนมสหสมพนธเชงลบกบมตอนทงหมด

(ตารางท1)

ตารางท 1 คาเฉลยภาวะผนำเปลยนสภาพ ภาวะผนำแลกเปลยน ภาวะผนำไรการนำ

และสหสมพนธระหวางมตภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต.

สหสมพนธระหวางมตภาวะผนำเปลยนสภาพ

ภาวะผนำเปลยนสภาพ M SD 1 2 3 4 5 6 7

1. การมอทธพลตออดมการณ 3.92 0.69 1.00000

2. การเอาใจใสตอปจเจกบคคล 3.59 0.74 .781**

3. การกระตนทางปญญา 3.63 0.77 .793** .842**

4. การสรางแรงดลใจ 3.91 0.71 .847** .810** .806**

5. การใหรางวลตามสถานการณ 3.52 0.72 .771** .795** .779** .796**

6. การจดการภายใตเงอนไขเชงรก 3.68 0.35 .731** .688** .753** .723** .713**

7. การจดการภายใตเงอนไขเชงรบ 2.54 0.83 -.270** -.109** -.211** -.182** -.080** -.174**

8. การไรการนำ 2.11 0.90 -.398** -.249** -.306** -.317** -.197** -.272** .719**

ภาวะผนำเปลยนสภาพ 3.80 0.66

ภาวะผนำแลกเปลยน 3.24 0.47

ภาวะผนำไรการนำ 2.11 0.90

** p < 0.01 * p < 0.05

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 179

สวนการวเคราะหประสทธผลของ อบต. ปรากฏวา การพฒนาองคการเปนมต

ทมสหสมพนธรวมกบมตอน ทงดานการจดสรรและการจดหาทรพยากร การบรหารงาน

ผลลพธการดำเนนการ รวมถงการสรางความพงพอใจในงานของพนกงาน และม

ความสมพนธกบประสทธผลขององคการระดบสง ผลการวจยสะทอนใหเหนวา แนวทาง

การกระจายอำนาจดานการปกครองใหแกองคกรปกครองสวนทองถน และการปฏรป

ระบบราชการตามหลกการบรหารจดการทด ไดสงผลใหองคกรปกครองสวนทองถน

ตางตองพฒนาองคการใหสอดคลองกบเปาหมายดงกลาวทงในเชงประสทธภาพ

ประสทธผล การพฒนาองคการจงเปนมตสำคญในการประเมนศกยภาพระบบ

การปฏบตงานภายในและภายนอกของ อบต. (ตารางท 2)

ตารางท 2 สหสมพนธของมตในองคประกอบประสทธผลของ อบต.

สหสมพนธระหวางมตภาวะผนำเปลยนสภาพ

ภาวะผนำเปลยนสภาพ M SD 1 2 3 4 5

1. การจดหาและจดสรรทรพยากร 3.87 0.46 2. การบรหารจดการ 3.96 0.43 .071 3. ผลลพธการดำเนนการ 3.93 0.34 .077 .047 4. ความพงพอใจในงาน 3.85 0.64 .066 .591** .208** 5. การพฒนาองคการ 3.78 0.59 .117* .724** .168** .653** ประสทธผลของ อบต. 3.89 0.33 .347** .772** .335** .835** .861**

** p < 0.01 * p < 0.05

สำหรบการทดสอบสหสมพนธคาโนนคอล ระหวางชดตวแปรภาวะผนำเปลยน

สภาพของนายก อบต. กบชดตวแปรประสทธผลขององคการ พบความสอดคลอง

ของขอมลทควรนำมาอภปรายดงตอไปน

ตารางท 3 ผลการวเคราะหนยสำคญทางสถตของสหสมพนธคาโนนคอล ระหวาง

ภาวะผนำ เปลยนสภาพของนายก อบต.กบประสทธผลขององคการ

สมการ ราก Canonical R Canonical R2 Wilk’s Lambda D.F Sig

1 1-3 .702 .492 .491 15 .000

2 2-3 .166 .028 .968 8 .128

3 3-3 .069 .005 .995 3 .608

180ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ผลการวเคราะหสหสมพนธคาโนนคอล ในตารางท 3 ปรากฎขนาดคาความ

สมพนธระหวางสองชดตวแปรภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. กบประสทธผล

ขององคการสงสดเทากบ 0.70 ซงจดเปนคาสหสมพนธระดบคอนขางมาก ตามทศนะ

ของ Cooley and Lohnes(1971) ทระบถงขนาดคาสหสมพนธคาโนนคอลทางปฏบต

ในการศกษากลมตวอยางขนาดใหญไมควร ตำกวา 0.30 และเมอทดสอบความ

สมพนธของกลมตวแปรทงสอง เพอหาจำนวนสมการหรอคทมสหสมพนธคาโนนคอล

พบสมการท 1 (รากท 1-3) เพยงสมการเดยวทปรากฏนยสำคญทางสถต โดยม

ปรมาณความผนแปรรวมกน ระหวางตวแปรภาวะผนำเปลยนสภาพกบประสทธผล

ขององคการ ในตวแปรคาโนนคอล หรอ มคา Canonical R2 รอยละ 49.2

เมอวเคราะหคาสวนเกนในตารางท 4 เพอพจารณาสดสวนความผนแปรของ

ตวแปรภาวะผนำเปลยนสภาพพบวา มสดสวนความผนแปรซงกนเทากบรอยละ

53.6 และรอยละ 46.7 ในชด ตวแปรตาม ขณะทสดสวนความผนแปรของชด

ตวแปรภาวะผนำเปลยนสภาพ ในการทำนายชด ตวแปรประสทธผลขององคการม

เพยงรอยละ 27.2 ใกลเคยงกบสดสวนความผนแปรของชด ตวแปรประสทธผล

ขององคการในการทำนายชดตวแปรภาวะผนำเปลยนสภาพ คอ รอยละ 23.4

แสดงใหเหนวา ตวแปรในชดตวแปรตนมความสมพนธตอกนมากกวา ตวแปรใน

ชดตวแปรตาม

ผลการทดสอบขอมลยงยนยนไดจาก คานำหนกรวมคาโนนคอลทใชอธบาย

โครงสรางสมการคาโนนคอล พบวา ตวแปรคาโนนคอลทสรางขนมาใหมยงคงม

อตราความสมพนธตอกนและกน โดยเฉพาะอยางยงชดตวแปรภาวะผนำเปลยนสภาพ

ปรากฏพสยคานำหนกรวมคาโนนคอลระหวาง -0.38 – 0.99 สงกวา 0.30 ทกตว

แสดงวา ภาวะผนำเปลยนสภาพ ภาวะผนำแลกเปลยน ภาวะผนำไรการนำ ลวนม

สหสมพนธซงกนและกนระดบสง สวนชดตวแปรประสทธผลขององคการมเพยง

3 ตวแปร ไดแก การบรหารจดการ ความพงพอใจในงาน และการพฒนาองคการ ม

คานำหนกรวมคาโนนคอลสงกวา 0.30 จงสรปผลไดวา สมการของตวแปรคาโนนคอล

คท 1 มสหสมพนธระหวางชดตวแปรภาวะผนำเปลยนสภาพและชดตวแปรประสทธผล

ขององคกร ระดบคอนขางสง โดยตวแปรภาวะผนำเปลยนสภาพ ภาวะผนำแลกเปลยน

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 181

มสหสมพนธเชงบวกกบ ตวแปรการบรหารจดการ ความพงพอใจในงาน และการ

พฒนาองคการในระดบมาก สวนภาวะผนำไรการนำ มสหสมพนธเชงลบกบตวแปรยอย

ของชดตวแปรประสทธผลขององคกรทงหมด แสดงวา หากนายก อบต. แสดง

พฤตกรรมภาวะผนำไรการนำระดบสง จะทำใหคาสมประสทธของตวแปรการบรหาร

จดการ ความพงพอใจในงาน และการพฒนาองคการ มขนาดคาตำ

ตารางท 4 การวเคราะหสหสมพนธคาโนนคอล ระหวางภาวะผนำเปลยนสภาพของ

นายก อบต. กบประสทธผลขององคการ

ตวแปร คานำหนกคาโนนคอล คานำหนกรวมคาโนนคอล

ชดตวแปรตน

ภาวะผนำเปลยนสภาพ

ภาวะผนำเปลยนสภาพ .891 .997

ภาวะผนำแลกเปลยน .109 .685

ภาวะผนำไรการนำ -.097 -.379

คาสวนเกนในชดเดยวกน 53.6%

คาสวนเกนรวม 27.2%

ชดตวแปรตาม

ประสทธผลขององคการ

การจดหาและการจดสรรทรพยากร .082 .178

การบรหารจดการ .207 .814

ผลลพธการดำเนนการ .070 .235

ความพงใจในงาน .321 .832

การพฒนาองคการ .565 .945

คาสวนเกนในชดเดยวกน 46.7%

คาสวนเกนรวม 23.4%

อนง แมการวเคราะหสหสมพนธคาโนนคอล จะใหคำตอบเกยวกบแบบแผนและ

อตราความสมพนธของชดตวแปรภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. กบชดตวแปร

ประสทธผลขององคการ แตภาวะผนำเปลยนสภาพมธรรมชาตการผสมผสานมต

ภาวะผนำอนหลากหลาย (Multi–dimension in Nature) ไดแก มตประกอบภาวะ

182ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ผนำเปลยนสภาพ มตประกอบภาวะผนำแลกเปลยน และมตประกอบภาวะผนำไร

การนำ จำนวนทงสน 8 มต เรยกรวมวา มตภาวะผนำเปลยนสภาพ ฉะนน การนำมต

ดงกลาวมาทดสอบความสมพนธคาโนนคอลกบประสทธผลขององคการ จะชวยให

การตความหรอการอธบายพฤตกรรมภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. แมน

ตรงมากยงขน โดยเฉพาะการวเคราะหขนาดคา และรปแบบความเกยวของภายใน

และระหวางชดตวแปร ดงปรากฏผลในตารางท 5

ตารางท 5 ผลการวเคราะหนยสำคญทางสถตของสหสมพนธคาโนนคอล ระหวางมต

ภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. กบประสทธผลขององคการ

สมการ ราก Canonical R Canonical R2 Wilk’s Lambda D.F Sig

1 1-5 .711 .506 .434 45 .000

2 2-5 .296 .087 .880 32 .037

3 3-5 .111 .012 .966 21 .899

4 4-5 .077 .006 .988 12 .968

5 5-5 .050 .002 .996 5 .899

จากตารางท 5 ผลการวเคราะหสหสมพนธคาโนนคอล ระหวางชดตวแปร

มตภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. กบชดตวแปรประสทธผลขององคการ

พบสมการทปรากฏนยสำคญทางสถตจำนวน 2 สมการ คอ สมการท 1 (รากท 1–5)

และสมการท 2 (รากท 2–5) โดยสมการท 1 มขนาดคาสหสมพนธคาโนนคอล

(Canonical R) เทากบ 0.71 แสดงวา มตภาวะผนำเปลยนสภาพประสทธผลของ

องคการ มสหสมพนธตอกนมากพอสมควร ตางจากสมการท 2 มขนาดคา 0.30

เทากบคานยสำคญเชงปฏบตพอด และมคาความผนแปรระหวางชดตวแปร หรอ

Canonical R2 รอยละ 8.7 ขณะทมสดสวนความผนแปรเพอทำนายตวแปรตน

รอยละ 5.0 และชดตวแปรตาม รอยละ12.8

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 183

ตารางท 6 การวเคราะหสหสมพนธคาโนนคอล ระหวางมตภาวะผนำเปลยนสภาพ

ของนายก อบต. กบประสทธผลขององคการ

สมการท 1 สมการท 2

ตวแปร คานำหนก คานำหนกรวม คานำหนก คานำหนกรวม

คาโนนคอล คาโนนคอล คาโนนคอล คาโนนคอล

ชดตวแปรตน

มตภาวะผนำเปลยนสภาพ

การมอทธพลตออดมการณ .126 .929 .713 .160

การเอาใจใสตอปจเจกบคคล .126 .892 .529 -.0900

การกระตนทางปญญา .272 .936 .762 -.1560

การสรางแรงดลใจ .213 .919 .120 .076

มตภาวะผนำแลกเปลยน

การใหรางวลตามสถานการณ .164 .881 1.1520 .324

การจดการภายใตเงอนไขเชงรก .180 .852 -.6860 -.1910

การจดการภายใตเงอนไขเชงรบ -.0930 -.2730 .295 -.1640

มตภาวะผนำไรการนำ

การไรการนำ .017 -.3690 -.7690 -.4130

คาความผนแปรในชดเดยวกน 63.6% 5.0%

คาสวนเกน 32.2% 0.4%

ชดตวแปรตาม

ประสทธผลขององคการ

การจดหาและจดสรรทรพยากร .075 .172 .105 .040

การบรหารจดการ .221 .819 .634 -.3330

ผลลพธการดำเนนการ .066 .229 .442 .541

ความพงใจในงาน .289 .822 1.0320 .453

การพฒนาองคการ .582 .951 -.4680 -.1650

คาความผนแปรในชดเดยวกน 46.7% 12.8%

คาสวนเกน 23.6% 1.1%

184ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

จากสมการท 1 ในตารางท 6 ปรากฏคาความผนแปรระหวางชดตวแปรมต

ภาวะผนำเปลยนสภาพกบชดตวแปรประสทธผลขององคการ หรอ Canonical R2

รอยละ 50.6 ชใหเหนวา มตภาวะผนำเปลยนสภาพมสหสมพนธกบประสทธผล

ขององคการระดบคอนขางมาก ทงนสดสวนความผนแปรภายในชดตวแปรทำนาย

หรอมตภาวะผนำเปลยนสภาพ มคาสงถงรอยละ 63.6 สวนความผนแปรในชด

ตวแปรตาม มคาเทากบรอยละ 46.6 ขณะทคาสวนเกนของภาวะผนำเปลยนสภาพ

ทใชทำนายประสทธผลขององคการคอรอยละ 32.2 มากกวาคาความผนแปรของ

ตวแปรประสทธผลขององคการมอำนาจทำนายภาวะผนำเปลยนสภาพ คอ รอยละ

23.6

ผลของอำนาจการทำนายดงกลาว เมอวเคราะหคานำหนกรวมคาโนนคอลของ

มตภาวะผนำเปลยนสภาพ ปรากฏวา การกระตนทางปญญาและการสรางแรงดลใจ

จดอยในกลมทมขนาดคานำหนกคาโนนคอลสงทสด รองลงมาคอกลมทประกอบดวย

มตการมอทธพลตออดมการณ การเอาใจใสตอปจเจกบคคล การใหรางวลตาม

สถานการณ และการจดการภายใตเงอนไขเชงรก โดยทศทางความสมพนธของ

สองกลมลวนสงเสรมกนและกนเชงบวก ขณะทคานำหนกคาโนนคอล ของมตการ

จดการภายใตเงอนไขเชงรบ และมตไรการนำ มขนาดคาตำ และมทศทางความ

สมพนธเชงลบกบมตอน สวนคานำหนกคาโนนคอลของตวแปรตาม ปรากฏความ

สอดคลองดานลำดบและทศทางความสมพนธ กบการวเคราะหสหสมพนธคาโนน

คอลในชดกอนหนาน ทพบวา ตวแปรการพฒนาองคการ ความพงพอใจในงาน

และการบรหารจดการ มความสำคญตอตวแปรประสทธผลขององคการตามลำดบ

ผลของขอคนพบจงยนยนระดบความแกรงของมตทงสาม ทมตอการทำนายชดตวแปร

ประสทธผลขององคการเปนอยางด จงสรปไดวา นายก อบต. ทมพฤตกรรมการ

กระตนทางปญญา การมอทธพลตออดมการณ การสรางแรงดลใจ มแนวโนมกอ

ใหเกดประสทธผลขององคการดานการพฒนาองคการ ความพงพอใจในงาน และ

การบรหารจดการ

สำหรบการวเคราะหสหสมพนธคาโนนคอลในสมการท 2 พบวา มตการให

รางวลตามสถานการณ จดเปนมตคณลกษณะเดนทกอใหเกดความสมพนธระหวาง

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 185

ชดตวแปรมตภาวะผนำเปลยนสภาพและชดตวแปรมตประสทธผลขององคการกบ

ตวแปรคาโนนคอล ทวา เมอวเคราะหทศทางความสมพนธ มหลายมตทมความ

สมพนธเชงผกผน ซงไมพบลกษณะเชนนในสมการท 1 อาท การใหรางวลตาม

สถานการณและการมอทธพลตออดมการณ มสหสมพนธตอกนคอนขางสงและ

มทศทางเชงบวก แตมสหสมพนธเชงนเสธกบมตการกระตนทางปญญา การจดการ

ภายใตเงอนไขเชงรบ และการเอาใจใสตอปจเจกบคคล ระดบคอนขางสงเชนกน

ขณะทคานำหนกคาโนนคอลของชดตวแปรตาม ตวแปรการพฒนาองคการ ความ

พงพอใจในงาน และการบรหารจดการ ยงคงเปนตวแปรสำคญตอประสทธผลของ

องคการเชนเดยวกบสมการท 1 เพยงแตสมการท 2 ความพงพอใจในงาน เปน

ตวแปรทมอทธพลและมทางความสมพนธเชงบวกกบชดตวแปรตามมากทสด

อยางไรกด เมอนำคานำหนกรวมคาโนนคอล มาอธบายอทธพลหรอความ

สมพนธระหวางตวแปร กลบพบวา คานำหนกรวมคาโนนคอลของชดตวแปรมต

ภาวะผนำเปลยนสภาพ ทปรากฏนยสำคญเชงปฏบตม 2 มตคอ มตการไรการนำ

และมตการใหรางวลตามสถานการณ โดยทศทางความสมพนธเปนไปในทางตรง

กนขาม สวนตวแปรยอยในชดตวแปรประสทธผลขององคการ ทปรากฏคานำหนก

รวมคาโนนคอลสงกวานยสำคญเชงปฏบต ประกอบดวยมตความ พงพอใจในงาน

และมตผลลพธการดำเนนการ ซงมความสมพนธเชงบวกตอกน แตมทศทางความ

สมพนธเชงผกผนกบมตการบรหารจดการ ภายใตขอคนพบน สามารถแปลผลไดวา

นายก อบต. ทแสดงพฤตกรรมการใหรางวลตามสถานการณ มแนวโนมกอให

เกดประสทธผลขององคการ ดานผลลพธการดำเนนการและความพงพอใจในงาน

สวนนายก อบต. ทแสดงพฤตกรรมการไรการนำ มแนวโนมทำใหเกดประสทธผล

ขององคการดานการบรหารจดการเชงลบ

ขอสรปสำคญเกยวกบสหสมพนธระหวางภาวะผนำเปลยนสภาพ

ของนายก อบต. กบประสทธผลขององคการ

จากการวเคราะหขอมลเบองตน สะทอนใหเหนอยางชดเจนวา นายก อบต.

มแนวโนมแสดงพฤตกรรมภาวะผนำเปลยนสภาพและภาวะผนำแลกเปลยนใน

186ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

การนำผตาม ใหปฏบตภารกจเพอประสทธผลขององคการ แตความถของพฤตกรรม

ภาวะผนำเปลยนสภาพมมากกวาภาวะผนำแลกเปลยน ผลทเกดขนจงสรปผลได

ตรงกบสงท Bass เสนอวา แมภาวะผนำเปลยนสภาพจะมความแตกตางจากภาวะ

ผนำแลกเปลยน แตโดยกระบวนการแลวภาวะผนำทงสองกมอาจแยกออกจากกน

ไดอยางแทจรง พรอมยอมรบวาผนำคนเดยวกนอาจใชภาวะผนำไดทงสองแบบใน

ปรมาณและระดบแตกตางกน ดวยเหตทความเปนผนำเปลยนสภาพและผนำแลก

เปลยนถกเชอมโยงกนโดยตอเนอง (Leadership Continuum) และตางมผลตอ

การดำรงอยและการพฒนาองคการ (Bass, Avolio, & Goodheim, 1987)

นอกจากนน เมอนำแนวคดภาวะผนำเปลยนสภาพ มาศกษาหาความสมพนธกบ

แนวคดประสทธผลขององคการ ผลของขอมลสอดคลองกบหลกฐานเชงประจกษ

หลายชน (Bass, Avolio, Jung, & Berso, 2003; Dumdum, Lowe, & Avolio,

2002; Berson & Avolio, 2004; Srisilpsophon, 2004; องกาบ เจรญฤทธ;

นรตน สงขจน, 2548; จกรกฤษณ บวแสง,2548; รงทพย ฉตรสวรรณ, 2548)

ทพบวา ภาวะผนำเปลยนสภาพมความสมพนธเชงบวกกบประสทธผลขององคการ

มากกวาภาวะผนำแลกเปลยน ขณะทภาวะผนำไรการนำมความสมพนธเชงลบกบ

ประสทธผลขององคการ

ทงยงปรากฏวา มตการกระตนทางปญญา การมอทธพลตออดมการณ และ

การสรางแรง ดลใจ เปนมตทมอทธพลตอมตประสทธผลขององคการมากกวามตอน

โดยเฉพาะการพฒนาองคการ สาเหตเนองมาจากคณลกษณะเดนของผเปลยนสภาพคอ

ผสรางความเปลยนแปลงใหเกดขนทงในระดบบคคลและระดบองคการ ตามนยยะน

นอกจากนายก อบต.จะใหความสำคญกบกระบวนการแปรสภาพภายในตวผตาม

ดวยการสรางอทธพล (Influence) ผานพฤตกรรมดลใจ และกระตนใหผตามใช

สตปญญา รเรม สรางสรรคสงใหมๆ บอยครงนายก อบต. ยงใชมตการมอทธพล

ตออดมการณ ดวยการประพฤตตนใหเปนแบบอยาง (Role Models) Jung, Chow,

& Wu (2003) อธบายวา การแสดงบทบาททเปนแบบอยางของผนำสามารถเพม

ความสำเรจในการพฒนาองคการ เพราะคณสมบตและภารกจของผนำจะสรางอทธพล

ตอผตาม ใหเกดการยอมรบ และผกพนตอพนธะการบรรลสจดมงหมายรวมกน

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 187

นอกจากนน นายก อบต. ทมภาวะผนำเปลยนสภาพสงผลตอการทำนาย

ความพงพอใจในงานของกลมผบรหารมากกวา นายก อบต. ทแสดงพฤตกรรม

ภาวะผนำแลกเปลยน สอดคลองกบผลการศกษาหลายฉบบ (Bass & Avolio, 1994;

Podsakoff, MacKanzie, & Bommer, 1996; Walumbwa & Lawler, 2003;

Benjawattanapol, 2004) ผลการวจยยงพบความสมพนธระดบสงสด ระหวางมต

การมอทธพลตออดมการณ หรอการมบารม (Charisma) กบความพงพอใจในงาน

เชนเดยวกบทพบในการศกษาของ Bass (1985) และ Dumdum, Lowe, and

Avolio (2002) Bass ใหเหตผลวา การมบารม โดยตวของมนเองกมความหมาย

ทเกยวของกบความพงพอใจในงานอยแลว เพราะผนำบารม จะแสดงพฤตกรรม

ใหผตามรสกรวมเชงอารมณตอพนธกจของผนำ ผตามจงรบรวา ตนเปนสวนหนง

ขององคการ และตองการรวมมอในการทำใหเปาหมายขององคการบรรลผล ซง

Halpert (1990, Cite in Dubrin, 1998 :56-57) อธบายวา การทผตามไดรวม

ในงาน ถอเปนปจจยสำคญอยางหนงของความพงพอใจในงานนนเอง

ขอคนพบสำคญอกประการหนง คอ มตการใหรางวลตามสถานการณ ม

สหสมพนธกบผลลพธการดำเนนการ สอดคลองกบผลการศกษาของจรศกด ศรสมล

(2549) นรตน สงขจน (2548) และ สธดา สมานพนธ (2548) พบวา การให

รางวลตามสถานการณ มความสมพนธเชงบวกกบประสทธผลดานการปฏบตงาน

ของ อบต.เพราะการใหรางวลตามสถานการณมฐานคตหลก คอ การทำใหเกด

กระบวนการแลกเปลยนระหวางผนำกบผตามเกดสมฤทธผล ผนำจะยอมรบความ

ตองการของผตาม โดยมเงอนไขใหผตามทำงานบรรลวตถประสงคทกำหนด ผนำ

รปแบบนจงมงความสนใจไปยงการดำเนนการขององคการในปจจบนใหบงเกดผล

ดวยการใชรางวลจงใจใหพนกงานสวนตำบลปฏบตงาน เพอผลสำเรจขององคการ

มากกวาใหความสำคญกบการเปลยนแปลงในองคการ ทงยงพบขนาดคาความสมพนธ

กบความพงพอใจในงานระดบสงอยางชดเจน ฉะนน จงกลาวไดวา แมภายใต

กระบวนทศนภาวะผนำแบบใหม ทผนำพยายามใชอทธพลแปรสภาพผตามดวย

การยกระดบจตใจ อดมคต และการใชความพยายามในการปฏบตภารกจ เพอ

ผลประโยชนของกลมและองคการ แตภาวะผนำแลกเปลยนยงคงเปนกลไกสำคญ

188ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ตอการแสดงพฤตกรรมของผนำในสงคมทวฒนธรรมฝงลกกบ ระบบอปถมภ การม

คานยมอนคำนงถงผลประโยชนสวนตน และใหความชอบธรรมกบการใชอำนาจ

การปกครองบงคบบญชาตามแนวคดระบบราชการคอนขางสง ดงพบเหนในหลาย

ประเทศ รวมถงประเทศไทย

แนวทางการพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต.

จากแนวคดเชงทฤษฎและขอมลเชงประจกษขางตน ลวนยนยนในทศทาง

เดยวกนวา ภาวะผนำเปลยนสภาพมสหสมพนธตอประสทธผลขององคการ ดงนน

เพอใหผมสวนเกยวของกบการเสรมสรางศกยภาพภาวะผนำ นำไปประยกตใช ผเขยน

จงขอเสนอแนวทางในการพฒนาภาวะ ผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. ดงตอไปน

1. ขอเสนอเชงนโยบาย

กรมสงเสรมการปกครองทองถน กระทรวงมหาดไทย ในฐานะหนวยงานกำกบ

ดแล ควรมนโยบายพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. ดงน

1.1 การแสวงหารวมมอกบสถาบนทมพนธกจใหการศกษา จดทำหลกสตร

พฒนาการใชอำนาจในการนำของ นายก อบต. ใหเกดผลสมฤทธตอองคกร ทงน

หลกสตรการพฒนาควรม 2 ระดบ คอ 1) หลกสตรขนพนฐาน เปนหลกสตร

สำหรบสรางความรองครวม ดานภาวะผนำและภาวะผนำเปลยนสภาพใหนายก อบต.

สามารถปรบเปลยนกระบวนทศน และพฒนาภาวะผนำของตนไปสภาวะผนำเปลยน

สภาพ 2) หลกสตรระดบสง ทเนนทกษะและสมรรถนะในการประยกตใชภาวะ

ผนำเปลยนสภาพ ภายใตสถานการณแวดลอมใหมๆ ทมความแตกตางกน ซงหลกสตร

นควรหลากหลาย และมกระบวนการเรยนรเชงสหวทยาการ ทบรณาการแนวคด

ภาวะผนำเปลยนสภาพจากหนวยงานตางๆ ทกภาคสวนเขาดวยกน

อนง การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพ ตองกระทำผานกระบวนการเรยนร

(Learning Process) อยางเนอง การออกแบบหลกสตรจงตองผสมผสานระหวาง

การฝกอบรม ควบคกบการฝกใหปฏบต เชน มอบหมายงาน การใชสถานการณ

จำลอง การใช ผฝก (Coach) โดยคดเลอกจากนายก อบต. หรอผบรหารทองถน

ทมภาวะผนำ เพอถายทอดประสบการณเชงบรหารแกนายก อบต. ผรบการอบรม

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 189

มโอกาสเรยนรและซมซบประสบการณเกยวกบหลกคด หลกปฏบตของบคคลตนแบบ

หรอใหบคคลเหลานเปนพเลยงคอยชวยเหลอ ใหคำปรกษา แนะนำ เมอมการฝก

ใหใชภาวะผนำในสถานการณจรง รวมถง การศกษาดงานจาก อบต. ทประสบความสำเรจ

ในการใชภาวะผนำเปลยนสภาพ อนเปนแนวทางใหนายก อบต. นำมาตรฐานอางอง

(Benchmarking) มาประยกตใชกบภาวะผนำของตนตอไป

1.2 การจดใหมเครองมอเสรมสรางศกยภาพภาวะผนำอยางตอเนอง เชน

การทำแบบสำรวจความคดเหนของผมสวนไดสวนเสย ตอภาวะผนำเปลยนสภาพ

ของนายก อบต. และนำผลทไดรบเปนสวนหนงของคะแนนประเมนการใหรางวล

อบต. ทมบรหารจดการทด รวมถงจดรางวลสำหรบนายก อบต. ผมภาวะผนำดเดน

เพอสรางแรงจงใจในการยกระดบการพฒนาตนเอง และกระตนใหเกดการแขงขน

ระหวางนายก อบต. ในเขตจงหวดเดยวกน โดยใชการประเมน 360 องศา เพอ

เปดโอกาสใหทกสวนฝายมสวนรวมในการตดสน วธการนจะเปนประโยชนตอตวนายก

อบต. ไดรบทราบผลสะทอนกลบถงพฤตกรรมการนำของตน ตอความตองการ

ความคาดหวง และความพงพอใจของบคคลกลมตางๆ ในเวลาเดยวกน กรมสงเสรม

การปกครองทองถน สามารถนำขอมลพนฐานเหลาน ไปกำหนดนโยบายการใช

ภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. ใหสอดคลองกบพนธกจทรบมอบหมาย

และ ภารกจทจะรบถายโอนจากหนวยงานอนอยางมประสทธภาพ

1.3 สนบสนนใหนายก อบต. จดทำขอตกลงการปฏบตงาน (Performance

Agreement) ทสะทอนความเชอมโยงระหวางการใชภาวะผนำของนายก อบต. กบ

กระบวนการบรหารจดการใหเกดผลสำเรจตามเปาหมาย การใหความสำคญกบสำนก

รบผดชอบตอประชาชน การสรางสรรคนวตกรรมใหมแกองคกรและชมชน ฯลฯ

การจดทำขอตกลงการปฏบตงานน ควรกระทำทงภายในหนวยงานระหวาง นายก

อบต. กบ ปลด อบต. และ ภายนอกกบหนวยงานกำกบดแล เชน ทองถนจงหวด

เพอเปนหลกประกนใหนายก อบต. ใชภาวะผนำเปลยนสภาพในการบรหารจดการ

องคกรใหเกดประสทธผล และบรรลผลตามแนวทางทเสนอไว

190ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

2. ขอเสนอเชงปฏบต

แมพบวา นายก อบต. แสดงพฤตกรรมภาวะผนำเปลยนสภาพในการโนมนาวใจ

ใหผบรหารและพนกงานปฏบตงานเพอผลสำเรจของงาน แต นายก อบต. สามารถ

พฒนาภาวะผนำ เปลยนสภาพแตละมตเพมขนไดอก พรอมกบลดมตการจดการ

ภายใตเงอนไขเชงรบและการไรการนำเพอประสทธผลขององคการ โดยใชคานยม

การบรหารจดการ อบต. อนคำนงถงผลประโยชน และความพงพอใจสงสดของ

ประชาชนในทองถนเปนสำคญ ไดแก

2.1 การสรางอทธพลทางอดมการณแกผตาม ดวยการแสดงออกในเรองตางๆ

ดวยความเชอมน เดดเดยว มจดยนทมนคงตอความเชอหรออดมการณของตน

เพอสรางพลงการยอมรบจากผบรหารและพนกงานสวนตำบลตอศกยภาพ ความทมเท

เอาจรงเอาจงในการทำงานใหประสบผลสำเรจ นอกจากนนนายก อบต. ตองยง

ตองสรางวสยทศนและเปาหมายของพนธกจ ใหผตามเขาใจตรงกนตอจดมงหมาย

และวตถประสงคขององคการ โดยทำใหวสยทศนเขาใจงาย ชดเจน และอยบน

พนฐานความเปนไปได เพอใหเกดอทธพลตอคานยม ความคาดหวง อดมคตของ

พนกงานสวนตำบล ขณะเดยวกนตองสอดคลองกนระหวางคานยมขององคการกบ

แนวนโยบายหรอทศทาง การพฒนาชมชนทองถนนนๆ เพอดงดดใจใหบคคลเหลาน

คลอยตามและปรารถนาเขารวมภารกจของ อบต. มากยงขน

2.2 เอาใจใสตอพนกงานสวนตำบล ดวยการคนหาสงทดงดดใจของผตาม

รายคน และพยายามทำใหความตองการเหลานนไดรบการตอบสนอง ซงอาจกระทำ

ผานกระบวนการบรหาร งานบคคล เชน จดสวสดการหรอผลประโยชนตอบแทน

ทยดหยน และสอดคลองกบความจำเปนของแตละคน สนบสนนใหกำลงใจ พรอมรบ

ฟงปญหาทกขรอนใจของพนกงาน เพอสรางความไววางใจและความรสกผกพนตอกน

รวมถงพฒนาศกยภาพของพนกงานทกคนใหเปนผตามทมประสทธผล และสามารถ

พฒนาไปสการมภาวะผนำตอไป

2.3 กระตนใหพนกงานสวนตำบลใชสตปญญาและความสามารถในการคด

โดยสงเสรมใหพนกงานรวมคด วเคราะห และแสวงหาแนวทางจดการกบปญหา หรอ

อปสรรคตางๆ ทเกดขน การสรางบรรยากาศองคกรใหเกดการแลกเปลยนความ

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 191

คดเหนรวมกนระหวางนายก อบต. ผบรหาร และพนกงาน การใหความสำคญกบ

การจดหาและการจดทำฐานขอมลเกยวกบการปฏบตงาน การเปดเผยขอมลและ

ปญหาทคนพบ รวมถงเปดกวางตอการรบฟงขาวสารจากพนกงานและประชาชน

ผใชบรการ เพอใหขอมลขาวสารเปนแหลงความคด การตดสนใจ และการเรยนร

รวมกน

2.4 การสรางแรงบนดาลใจตอพนกงานสวนตำบล เพอปฏบตงานใหบรรล

สจดมงหมายขององคการรวมกน ดวยการแสดงออกอยางเดนชดในการนำผอนไป

สความสำเรจของวสยทศน นายก อบต. ตองแสดงความเชอมนตอการนำของตน

พรอมกบเชอมนในความสามารถของผตาม มการใชถอยคำทสอถงความคาดหวง

ตอผตาม เพอเปนพลงดลใจใหพนกงานสวนตำบลเหนคณคาของตนเอง และ

กระตอรอรนในการทำงาน

การสรางแรงบนดาลใจทประสบผล ยงตองประกอบดวยแรงสงเสรมจากประชาชน

ดงนนการประกาศวสยทศนจงตองกระทำโดยทวกนรวมถงประชาชนในตำบลท

รบผดชอบ ไดรบร ยอมรบ และมสวนรวมในวสยทศน เพอกระตนความสนใจและ

ปลกเรา ใหประชาชนตองการรวมในกจกรรมของ อบต. ดวยการตระหนกวา

ความเขมแขงของประชาชนยอมทำให อบต. เขมแขงตามไปดวย เพราะประชาชน

จะรวมกนคดคน และพยายามหาหนทางทำใหอนาคตของชมชนเปนไปดงความ

คาดหวง

2.5 การใหรางวลเสรมแรงเพอเกดการกระทำ ดวยการกำหนดเปาหมาย

มาตรฐานกฎเกณฑและวธปฏบต เปนแนวทางการดำเนนงาน เมอพนกงานสวนตำบล

สามารถทำงานไดตามมาตรฐานและบรรลเปาหมาย นายก อบต. ตองใหรางวล

ตอบแทน ซงรางวลนควรเปนรางวลเชงสญลกษณใหพนกงานรสกวา การไดรางวล

หรอผลตอบแทนเกดจากตนทมเทในการทำงาน เพอเสรมพลงแกพฤตกรรม

อนพงประสงคตอไป ดงนนการใหรางวลจงควรกระทำอยางตอเนอง เปนระบบ

หลงจากงานสำเรจลลวงตามวตถประสงคทนท เพราะพนกงานจะสามารถเชอมโยง

พฤตกรรมทด ทถกตอง มากกวาการใหรางวลไมคงเสนคงวา

192ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

2.6 การบรหารเชงรกใหเปนไปตามกฎเกณฑหรอมาตรฐานทวางไว โดย

การควบคม ตรวจสอบการปฏบตงานของพนกงาน ใหทราบวาการดำเนนโครงการ

หรอกจกรรม เปนตามแผนงานและเปาหมายหรอไม หากเกดขอบกพรองมสาเหต

จากสงใด เพอแกไขใหการดำเนนงานกลบสทศทางตามทตองการ อนง การควบคม

ตรวจสอบ นายก อบต. ตองทำใหพนกงานไมรสกวากำลงถกจบผด แตเปนไป

ดวยเหตผลของการเรยนร และการพฒนารวมกน

การบรหารงานเชงรกทด นายก อบต. พงตองใหความสำคญตอขอมลปอนกลบ

ของประชาชน ดวยการเปดชองทางใหสามารถรองเรยนการดำเนนการของ อบต.

ทสงผลกระทบตอความคบของใจและวถความเปนอยอนผดไปจากปกต เพอแสวงหา

หนทางปรบปรงกระบวนการ ทำงานใหเกดคณภาพ นำไปสการบรหารจดการทอง

ถนทพงประสงคและรบผดชอบตอสงคม

2.7 บทพสจนสำคญของภาวะผนำ คอ ความสามารถ“รบผดและรบชอบ”

ภายในขอบเขตแหงอำนาจหนาท นายก อบต. จงตองกลาแสดงความรบผดชอบ

ตอการกระทำของตนทสงผลกระทบตอองคการ โดยไมผลกภาระใหผอนเปน

ผรบผดชอบ ทงตองกระทำตนเปนทปรกษา ใหคภวามชวยเหลอแกพนกงานสวน

ตำบลตลอดเวลา รวมถงการเปดตนเองใหสามารถเขาถงทงใน และนอกสถานท

ทำงาน เพราะการทนายก อบต. ทำตนพรอมอยรวมเคยงขางกบผตาม ผบรหาร

และพนกงานจะเกดความมนใจและรบรวานายก อบต. เปนบคคลทพงพาได หรอ

ในกรณพนกงานกลมทมงานมปญหามอาจแกไขได นายก อบต. กควรพรอมลงไป

ทำงาน รวมทงเขารวมแกปญหาเพอสรางทมงานทมประสทธภาพและทกคนตางทำงาน

ในจดหมายเดยวกน เมอเกดปญหากรบรวา นายก อบต.จะไมทอดทงใหผบรหาร

หรอพนกงานสวนตำบล หรอทมงานเผชญตามลำพง แตคอยเปนกำลงใจให

พนกงานพรอมทมเททำงาน ดวยตางตระหนกวา ผลสำเรจหรอความลมเหลวเปน

ผลงานรวมกน ซงผนำทมความรบผดชอบดงกลาวมาทงหมดน จะเปนแบบอยางทด

ของนายก อบต. ผมประสทธผลอยางแทจรง

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 193

บรรณานกรม จกรกฤษณ บวแสง. (2548). ภาวะผนำการเปลยนแปลงของขาราชการราชทณฑระดบหวหนา

ฝายกบ ประสทธผลของการปฏบตงานภายใตการปฏรประบบราชการ. วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต, คณะพฒนาสงคม, สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

จรศกด ศรสมล. (2549). ภาวะผนำการเปลยนแปลงกบประสทธผลขององคการบรหาร

สวนตำบล:ศกษาฉพาะกรณองคการบรหารสวนตำบลในจงหวดนราธวาส. วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต, คณะพฒนาสงคม, สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

นรตน สงขจน. (2548). ภาวะผนำการเปลยนแปลงกบประสทธผลในการปฏบตงานของ

นายกเทศมนตร: ศกษาเฉพาะกรณเทศบาลใน จ.ปตตาน. วทยานพนธศลปศาสตร

มหาบณฑต, คณะพฒนาสงคม, สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

นำผง โพธทอง. (2549). ภาวะผนำการเปลยนแปลงกบประสทธผลในการปฏบตงานของ

ผบรหารระดบทองถน: กรณศกษาองคการบรหารสวนตำบล อำเภอเมอง จงหวด

สพรรณบร. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, คณะพฒนาสงคม, สถาบน

บณฑตพฒนบรหารศาสตร.

พนดา ศรประทม. (2547). ความสำเรจของการปฏบตงานขององคกรทองถน: ศกษากรณ

เทศบาลตำบลธรรมศาลา อำเภอเมอง จงหวดนครปฐม. วทยานพนธศลปศาสตร

มหาบณฑต,คณะพฒนาสงคม, สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

รงทพย ฉตรสวรรณ. (2548). ภาวะผนำการเปลยนแปลงกบประสทธผลในการบรหารงาน

ของหวหนาพยาบาลในโรงพยาบาลชมชน ในเขต 18. วทยานพนธศลปศาสตร

มหาบณฑต, คณะพฒนาสงคม, สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

สมเกยรต ทรพยสวนแตง. (2548). ความคดเหนของเจาหนาทตอภาวะผนำเปลยนแปลง

ของผบรหาร องคกรปกครองสวนทองถน กรณศกษา: จงหวดสพรรณบร. วทยานพนธ

ศลปศาสตรมหาบณฑต, คณะพฒนาสงคม, สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร. สเทพ พงศศรวฒน. (2548). ภาวะผนำ ทฤษฎและปฏบต: ศาสตรและศลปสความ

เปนผนำทสมบรณ. ฉบบปรบปรงครงท 2 กรงเทพฯ: ววฒน เอดดเคชน.

สธดา สมานพนธ. (2548). ภาวะผนำการเปลยนแปลงกบประสทธผลขององคการ

บรหารสวนตำบล ศกษาเฉพาะกรณ: องคการบรหารสวนตำบล ในจงหวดยะลา. วทยานพนธศลปศาสตร มหาบณฑต, คณะพฒนาสงคม, สถาบนบณฑต

พฒนบรหารศาสตร.

194ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

องกาบ เจรญฤทธ. (2548). ภาวะผนำการเปลยนแปลงของผบรหารสถานศกษากบ

ประสทธผลของสถานศกษา: ศกษากรณสถานศกษาระดบประถมศกษา สงกด

สำนกงานเขตพนทการศกษา. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, คณะพฒนา

สงคม, สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

Antonakis, J., & House, R.J. (2002). The full-range leadership theory: the way

forward. In B. J. Avolio, & F. J. Yammarino (Eds.), Transformational

and Charismatic Leadership: The Road Ahead. (3-33). Amsterdam: JAI.

Bass, B.M. (1985). Leadership and performance beyond expectations. New York:

The Free Press.

________ . (1990). Handbook of leadership. (3rd ed.) New York: The Free Press.

Bass, B.M., & Avolio, B.J. (1990). The implications of transactional and transformational

leadership for individual, team, organizational development. Research in

Organizational Change and Development, 4, 231-272.

________. (1994). Improving organizational effectiveness through transformational

leadership. California: Sage.

Bass, B.M., Avolio, B.J., Jung, D. I., & Berson, Y. (2003). Predicting unit

performance by assessing transformational and transactional leadership.

Journal of Applied Psychology, 88(2), 207-218.

Berson, Y., & Avolio, B.J. (2004). Transformational leadership and the dissemination

of organization goals; A case study of a telecommunication, The Leadership

Quarterly, 15(5), 625-646.

Burns, J. M. (1978). Leadership. New York: Happer & Row.

Cooley, W.W., & Lohnes, P.R. (1971). Multivariate data analysis. New York:

John Wiley & Sons.

Couto, R.A. (2002). Dear Publius: Refections on The founding father and

Charismatic Leadership. In B. J. Avolio, & F. J. Yammarino(Eds.),

Transformational and Charismatic Leadership: The Road Ahead.

(95-108). Amsterdam: JAI.

การพฒนาภาวะผนำเปลยนสภาพของนายก อบต. เพอประสทธผลขององคการ

อษณ มงคลพทกษสข 195

Dumdum, U.R., Lowe, K.B., & Avolio, B.J. (2002). A meta-analysis of

transformational and transactional Leadership correlates of effectiveness

and satisfaction: An update and extension. In B. J. Avolio, & F. J.

Yammarino(Eds.), Transformational and Charismatic Leadership: The

Road Ahead. (35-66). Amsterdam: JAI.

Dubrin, A.J. (1998) Leadership: Research findings, practice, and skill. Boston:

Hougton Miffin.

House, R.J. (1971). A path-goal theory of leader effectiveness. Administrative

Science Quarterly, 16, 321-338.

House, R.J. (1977). A 1976 theory of charismatic leadership: The cutting edge.

Carbondale: Southern Illinois University.

Kark, R., & Shamir, B. (2002). The dual effect of transformational leadership:

priming relational and collective selves and further effects on follower. In

B. J. Avolio, & F. J. Yammarino(Eds.), Transformational and Charismatic

Leadership: The Road Ahead. (67-91). Amsterdam: JAI.

Kotter, J.P. (1990). A force for change: How leadership differ from management.

New York: The Free Press.

________ . (1999). The leader’s change handbook. In J.A. Conger, G.M. Spreitzer,

& E.E. Lawler (Eds.), The Leader’s Change Handbook: An Essential Guild

to Setting Direction and Taking Action. (87-101). San Francisco:

Jossey-Bass.

Lord, R. G., Brown, D. J., & Feiberg, S. J. (1999). Understanding the dynamics

of leadership: The role of follower self-concepts in the leader/follower

relationship. Organizational Behavior and Human Decision Processes,

78(3), 167-203.

Mahar, T.A. (2004). An examination of the MLQ and development of the transformational

leadership questionnaire. Master’s thesis, Department of Applied Psychology,

Saint Mary University.

196ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

Podsakoff, P. M., MacKenzie, S.B., & Bommer, W. H. (1996). Transformational

leader behaviors and substitutes for leadership as determinants of employee

satisfaction, commitment, trust, and organizational citizenship behavior.

Journal of Management, 22, 259-298.

Quinn, R.E., & Hall, R.H. (1983). Environments, organizations, and policy makers:

toward an Integrative framework. In Hall, R.H. & Quinn, R.E. (Eds.),

Organization Theory and Public Policy: Contributions and Limitations.

(281-298). Beverly Hills, CA.: Sage.

Robey, D. (1994). Designing organizations. Boston: Sage.

Seltzer, J., & Bass, B.M. (1990). Transformational leadership: beyond initiation

and consideration. Journal of Management, 16(4), 693-703.

Srisilpsophon, P. (2004). Transformational leadership and performance outcomes

of Multinational corporations in Thailand. Doctoral Dissertation, School of

Business and Entrepreneurship, Nova Southeastern University.

Vroom, V.H. (1964). Work and Motivation. New York: John Wiley & Sons.

Walumbwa, F.O., & Lawer, L.L. (2003). Building effective organizations.

transformational leadership, collectivist orientation work – related attitudes

and withdrawal behaviors in there emerging economies. International Journal

of Human Resource Management, 1083-1101

Weber, M. (1947). The theory of social and economic organization. New York:

The Free Press.

บทท 6 ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ

สมควร กวยะ

198ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

“ทกศาสนา ศลปะ และวทยาศาสตร คอกงสาขาของตนไมตนเดยวกน ลวน

เปนความใฝฝนทจะเชดชชวตมนษยใหสงสง ยกระดบจากโลกของการดำรงอย

เพยงทางกายภาพ นำมนษยแตละคนไปสเสรภาพ ....

สมพทธภาพ (Relativity) สอนเราใหเหนการตดตอเชอมโยงกน ระหวาง

คำบรรยายทแตกตางกนของความเปนจรงทเหมอนกน และมเพยงหนงเดยว”

- แอลเบรต ไอนสไตน ในการประชมวชาการทนวยอรก 1941

“เสยงระฆงในโบสถพทธ

เสยงระฆงในโบสถออรโทดอกซ

ในโบสถคาทอลก

และในโบสถโปรเทสแทนต

กคอเสยงเดยวกนของธรรมชาต”

- ทช นท ฮนห “Going Home : Jesus and Buddha as Brothers” 1999

6 บทท ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ สมควร กวยะ

ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ

สมควร กวยะ 199

ในโลกปจจบน มศาสตร (Sciences) แขนงหลกคอ ศาสตรทางกายภาพ

(Physical Science) ศาสตรเกยวกบชวต (Life Science) ศาสตรเกยวกบมนษย

(Human Science) ศาสตรเกยวกบสงคม (Social Science) ศาสตรเกยวกบเทพ

หรอเทววทยา (Theology) แตกเปนแขนงยอยไดอกประมาณ 20-30 สาขาวชา

(disciplines) และวชาทสอน (subject matters) อกมากมาย1

มศาสนาหรอลทธศรทธา (Religions) ทสำคญ 10 ศาสนา แตกเปนนกาย

(Sects) อกมากมายเชนเดยวกน2

สถาบนทสอน (teaching) สงสอน (preaching) หรอวจยยงมจำนวนมากมาย

กระจดกระจายอยในประเทศหรอดนแดนตาง ๆ จนนบถวน ถาจะนบจรง ๆ กคง

ถวน แตคงจะตองใชเวลาและงบประมาณอกมใชนอย

ศลปะกเชนเดยวกน มนษยไดสรางสรรคขนมาตงแตยคกอนประวตศาสตร เพอ

แสดงออกในเชงบวกซงอารมณความคดและความรสก สอสารเชอมโยงจตใจมนษย

ใหเกดจตสำนกเปนหนงเดยวในความสขความพอใจของประสาทการรบร (sensory

gratifications) นำความงามของธรรมชาต มาสรางเปนวฒนธรรมแหงสนทรยภาพ

(Culture of Aesthetics) ตรงขามกบวฒนธรรมแหงความรนแรงทยงเตบโตอยใน

โลกอยางนากลว3

ศาสตร ศาสนาและศลปะ ประสบความสำเรจคอนขางมากในการธำรงและ

พฒนาสงคมตาง ๆ และประเทศตาง ๆ ในฐานะทเปนวฒนธรรมลำเลศ ของสตว

ประเสรฐทงทางดานจตใจและเทคโนโลย

แตในระดบโลกหรอระดบระหวางประเทศ กลาวไดวา ยงประสบความสำเรจ

นอยมาก เพราะยงไมสามารถสรางความรก ความงามและสนตภาพขนในโลก ยง

ไมสามารถพฒนาคณภาพชวตและสงแวดลอมสำหรบสตวโลก...ศกสงครามและ

ความยากจนคนแคนยงมอยทวไป... ศาสตรและศาสนาทกลายเปนเครองมอของ

การทำลายลางซงกนและกนอยางนาสงเวช

1 ศาสตรของโลกมนษยมอะไรบาง ดรายละเอยดในภาคผนวก 2 รายชอศาสนาสำคญดในภาคผนวก 3 ดรายละเอยดสาขาหรอแขนงของศลปะในภาคผนวก

200ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ศลปะกลายเปนเครองมอของการโฆษณาธรกจ หรอการโฆษณาชวนเชอ

ทางการเมองในยคโลกาภวตนทขยายขอบเขตของการเอารดเอาเปรยบ

วตถประสงค อดมการณ หรอเหตผลของการดำรงอยของศาสตรและศาสนา

ในโลกมนษย จงนาจะพดไดวาลมเหลว...เปนความลมเหลวในระดบโลก... ทง ๆ

ทศลป และศาสตรของการสอสาร (Communication Art and Science) และการ

บรหาร (Administration Art and Science) รวมทงการเผยแพรศาสนา สามารถ

จะขยายความสำเรจระดบทองถน ประเทศ ออกไปสระดบโลกไดอยางรวดเรวใน

ยคอนเตอรเนตและสถานอวกาศ

ความลมเหลวของนเทศศาสตร

นเทศศาสตร คอ ศาสตรของความเปนหนงเดยว (Science of Oneness) ม

บทบาทหนาทของผสรางความเปนหนงเดยว (Oneness-maker) ของแตละบคคล

และระหวางบคคล คอ ศาสตรของความเปนหนงเดยว (ขยายขอบเขตของการเอา

รดเอาเปรยบการรบร (“แงบวกซงอารมณความคดและความรสกสอสารระหวาง

บคคลทแตกตางกน ในครอบครว องคกร ชมชน ประเทศและในโลก ทงในแงของ

ความร ความเขาใจ ความคดและความรสกและพฤตกรรม

ในระดบครอบครวและชมชนเทศศาสตร สามารถสรางความรกความเขาใจ

ในหมบคคลทแตกตางกนในศาสตร ศาสนา และรสนยมทางศลปะไดพอสมควร

แตในระดบประเทศและระดบโลก นเทศศาสตรคอนขางจะลมเหลวทงๆ ทมความ

กาวหนาทงทางดานศลปะและเทคโนโลยการสอสาร

โดยเฉพาะอยางยง การสอสารมวลชน (Mass Communication) ซงเปน

แขนงสำคญของนเทศศาสตร เทาทผานมายงไมสามารถปฏบตการเปนเครองมอ

อนมประสทธภาพของสงคมมวลชน เครองมอทผดงสงคมและพฒนาคณภาพ

ของชวตในสงคม ตงแตระดบประเทศไปจนถงระดบประชาคมโลก

สอมวลชนในยคโลกาภวตนนบวนยงกลายเปนเครองมอของอำนาจ

การเมองและธรกจทครอบงำแทบทกประเทศทวโลก ตอบสนองความละโมบ หรอ

ความตองการทมากเกนของคนสวนนอย เปดโอกาสใหคนสวนนอยยงเอาเปรยบ

ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ

สมควร กวยะ 201

คนสวนใหญ ในสงคมเศรษฐกจการตลาด (Market Economy)รฐตลาดทมเงน

เปนอาวธในการแขงขนเอาเปนเอาตายโดยมคอยไดคำนงถงหลกมนษยธรรม....

ในโลกจกรวรรดนยมใหมทมฮมมด ยนส ผรบรางวลโนเบล สาขาสนตภาพ ป 2549

เรยกวาจกรวรรดนยมการคลง (Financial Imperialism)

สอมวลชนสวนใหญมงหนาทำธรกจ จนลมบทบาทหนาทหลกในการธำรง

รกษาและพฒนาสงคมความร โลกแหงความร ซงมนษยมสทธทจะเรยนรเพออย

รวมกนอยางสนตสข ขาวสารและความรทจำเปนตอชวต มกจะมความสำคญเปน

รองจากขาวไรสาระ เกยวกบความรนแรงเรองเพศ อาชญากรรม รวมทงเรองสวนตว

การโฆษณาสวนใหญเสรมสรางนสยความฟมเฟอยหรหราและความรนแรง

ภาพยนตรประเภทระเบดสนนหวนไหว (blockbuster) โหดรายทารณ และ

อำนาจอภนหารเหนอธรรมชาต กลายเปนทนยมบมเพาะคนรนใหมทไมคอยสนใจ

เรองสตปญญา

การชกจงโนมนาวใจ (persuasion) และการใชแรงจงใจ (motivation) เขาไป

มอทธพลในกลไกจตใตสำนกของผรบสารโฆษณาทางธรกจ และโฆษณาชวนเชอ

ทางการเมอง จนทำใหเยาวชนมใชนอยเปลยนวฒนธรรมการกน การแตงกาย และ

การบนเทงเรงรมยไปในเชงลบ หลงเชอการใหคำมนสญญาทลอใจในเชงประชานยม

(populism) ของนกการเมอง

ผผลตสนคาและผโฆษณาประสบความสำเรจสงในการนำเยาวชนถลำลก

เขาไปสสภาพสงคมบรโภค (Société de la Consommation) พฒนาเปนวฒนธรรม

หรอเสมอนศาสนาใหม (quasi-religion) ทเปนวตถนยม และเปนปฏปกษตอการ

อนรกษระบบนเวศของพนพภพ

อตสาหกรรมอาวธสรางเสรมสนบสนนวฒนธรรมสงคราม (Culture of War)

อตสาหกรรมเคมสวนใหญ สรางสารพษ ทำลายคณภาพของนำ อากาศ

หนาดน และอาหารธรรมชาต

บางสวนกำลงทำลายครงชวต (half-life) ของโลก โดยการปลอยหรอสง

เสรมใหปลอยสารเคมลดความสมดลยทเปราะบางของธรรมชาต

เราอาจจะยงไมรสาเหตทแทจรงของปรากฏการณเอล นนโย (EI Niño)

202ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

และ ลา นนยา (La Niña) ทเปาลมรอนสรางสภาพทะเลทรายในดนแดนรอบๆ มหาสมทรแปซฟคตอนใต แตเรารแนนอนแลววาสารซเอฟซ (Chlorofluocarbon) ได

ทำลายโอโซนเหนอซกโลกได ทสกดกนรงสอลตราไวโอเลตมใหสองลงมากอให

เกดโรคเนอราย คารบอนไดออกไซดจากโรงงานและรถยนตกขนไปสรางภาวะ

เรอนกระจกททำใหอณหภมโลกสงขน อนเปนสาเหตใหนำแขงขวโลกละลาย และ

นำทวมหนาดนบรเวณเดลตา รวมทงภาวะมลพษทปรากฏใหเหนบนแผนดนและ

พนนำ และเขาไปแทรกซมอยในอากาศทเราหายใจและอาหารทเรากน

เปนความเสอมโทรมทสงผลกระทบกระจายออกไปอยางชา ๆ แตภายใน

30 – 50 ป ขางหนา ผลกระทบจะปรากฏใหเหนชดอยางแนนอน ซงกอาจจะ

สายเกนกวาทจะบำบดแกไข

นกการเมอง นกเศรษฐศาสตร หรอแมสอมวลชนเองอาจจะคดวา ภยนตราย

เหลานนไมเกยวอะไรกบบทบาทหนาทของสอมวลชน ไมเหนมความจำเปนทจะ

ตองปรบปรงการเสนอขาวและการโฆษณาของสอมวลชน ซงเทากบปลอยใหสอ

มวลชนแบบดงเดมและหลกการสอสารมวลชนแบบตะวนตกคงอยตอไป สราง

ความสำเรจดานผลกำไรทเปนเมดเงนตอไป โดยไมคำนงถงความลมเหลวของ

บทบาทหนาทโดยรวม

สงคมบรโภคยคปจจบนจงยงดำเนนตอไปทามกลางความสญเสยของ

คณภาพชวตและคณภาพของโลก เผดจการทางการเมองและอำนาจผกขาดทาง

เศรษฐกจโดยเฉพาะอยางยงของบรรษทขามชาต ยงเปนปจจยอทธพลสำคญตอ

การดำรงอยของสถานภาพปจจบน (status quo)

วฒนธรรมสงครามยงเจรญงอกงามตอไป และวฒนธรรมสนตภาพ (Culture

of Peace) กยงเสอมโทรมทรดหนกลงไปเรอย ๆ ทง ๆ ทสหประชาชาตได

พยายามสรางเสรมมาแลวเปนเวลาไมนอยกวาครงศตวรรษ

วทยกระจายเสยงและโทรทศนในประเทศไทย เปนตวอยางชดเจนของกระบวน

การลดตดเบยงเบนผลประโยชนของสวนรวม เพอผลประโยชนของคนสวนนอย

การสรางวฒนธรรมสงครามและความเอารดเอาเปรยบเพอนมนษยและ

เพอนรวมสงคมกลายเปนเนอหาหลกของวทยกระจายเสยงและโทรทศน ทงทร

ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ

สมควร กวยะ 203

และไมร อำนาจการเมอง อำนาจทหาร และอำนาจธรกจยงรวมกนครอบงำสงคม

ในยคปฏรปการเมองมาสระบอบประชาธปไตยแอบแฝงในรปแบบเผดจการทาง

เศรษฐกจ ทามกลางความยากลำบากในการปฏรปการเมองสระบอบประชาธปไตย

ทแทจรง

ยงในประเทศทมไดมการสรางการผลตเทคโนโลยโทรคมนาคม จนถงระดบ

ทพงตนเองได ความเสยหายและตนทนของการสญเสยโอกาส (cost of opportunities)

จะสงผลลบไปถงเศรษฐกจมหภาคของประเทศ นอกเหนอไปจากความเสอมโทรม

ของวฒนธรรมประจำชาต และวฒนธรรมของมนษย

ตามทฤษฎสอมวลชนและประชาชนในระบอบประชาธปไตย (Democratic-

Participant Media Theory) การสรางประชารฐ หรอประชาสงคมจะตองเรมตน

โดยการทำสอมวลชนใหเปนประชาธปไตย สอมวลชนทงภาครฐและภาคเอกชนจะ

ตองเปนองคกรวชาชพทมความเปนอสระในการทำงานเพอชวต สงคม และประเทศ

เจตนารมณของรฐธรรมนญบงบอกชดเจนถงความจำเปนทจะตองปฏรปสอ

เพอประโยชนสงสดของประเทศชาตและประชาชน แตกระบวนการปฏรปกยงตอง

เผชญกบปญหา ผลประโยชนของคนกลมนอย ทศนคตแบบเดม และโดยเฉพาะ

นเทศศาสตรแบบตะวนตก เพอผลประโยชนตะวนตก ทงในดานการเมอง การ

ตางประเทศ เศรษฐกจและวฒนธรรม

สอมวลชนทเนนธรกจเพอความอยรอดในรฐตลาด ไมคอยใหความสนใจใน

การบอกความจรงแทของปญหาเศรษฐกจ อนสบเนองมาจากระบบอทธพลของ

ประเทศมหาอำนาจ เพราะสอมวลชนเองกตกอยในหวงเหวลกของประวตศาสตร

จกรวรรดนยม ทงนกวชาการสอสารมวลชนสวนใหญกมกผานการศกษาอบรม

หลอหลอมมาดวยแนวคดทฤษฎแบบตะวนตก

ความกระจางของสถานการณในพมา ฟลปปนส มาเลเซย อนโดนเซย จน

อรก อหราน เกาหลเหนอ ยงมไดรบการวเคราะหอยางลกซงถงรากเหงาของ

ปญหาเชงสงคมวฒนธรรม

อาจจะเปนเพราะวชาการและวชาชพทางนเทศศาสตรถกมองแยกออกไป

โดยสนเชงจากรฐศาสตร เศรษฐศาสตร มานษยวทยา นเวศวทยา ชวศาสตร

204ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

พภพศาสตร ถกมองวา เปนเพยงสวนประกอบทไมสำคญของสงคม ทงๆ ทจรงแลว

คอ ระบบประสาทหลกทเชอมโยงทกระบบยอยของสงคม สามารถประสานศาสตร

ศาสนา และศลปะเขาดวยกนอยางมความหมาย ตอชวตและสงคม

ความลมเหลวและความไมเปนเอกภาพของระบบการศกษาและ

การวจย

การประยกตและพฒนาศาสตรเพอมนษยและสงคมมนษย เพอสรางความ

รกและความสขขนในโลก กนบไดวาลมเหลว ระบบการศกษาตงแตประถม มธยม

และอดมศกษา ทงของประเทศตาง ๆ และของโลก ขาดการสรางระบบความคด

เชงบรณาการ (integrative thinking) ใหแกนกเรยนนกศกษาในฐานะทเปน

สมาชกของสงคมระดบทองถน และโดยเฉพาะสงคมระดบโลก แตมกจะมงพฒนา

ความรความสามารถและทกษะ เพอผลตทรพยากรมนษยเขาสระบบเศรษฐกจ

มากกวาทจะสรางมนษยเพอสงคมมนษยหรอเพอมนษยชาตโดยรวม มการกำหนด

วชาแยกยอยเพอสรางทกษะทางวชาชพ โดยมไดคำนงถงความจำเปน ในการสราง

ความรและความคดเชงองครวมมหภาค (macro-holistic approach)

ชวทศน สงคมทศน และโลกทศน มกถกจำกดดวยชาตนยมและศาสนนยม

(religionism) กอใหเกดระบบความคดทยดอตตาและประโยชนสวนตนเปนหลก

และมองไมเหนความสมพนธของตนเองทเกยวโยงแนบแนนกบสงแวดลอม ทงใน

ดานสสาร พลงงาน และจต

นกเรยนนกศกษาแตละคนอาจจะมความรความเขาใจเปนอยางดในวชา

ฟสกส เคม ชววทยา มานษยวทยา ภาษา จตวทยา สงคมศาสตร ศาสนศาสตร

เทววทยา หรอวชาชพอยางใดอยางหนง แตสวนใหญมกจะไมรไมเขาใจ หรอไม

สนใจความเกยวโยงและพงพากน (interconnectedness and interdependence)

ของวชาเหลานนในฐานะทเปนสวนหนงของศาสตรรวม (Unified Sciences) ของ

มนษยชาต เปนวฒนธรรมทางปญญาทพนองมนษยในทวปตาง ๆ ชวยกนคดชวย

กนสรางมาเปนเวลาหลายพนป

ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ

สมควร กวยะ 205

ผลทปรากฏเปนตวอยางของการไมยอมรบความเกยวโยงพงพากน อาจมอง

เหนไดโดยทวไป

วศวกรมกสนใจแตความแขงแรงของอาคาร แตมองขามสขภาพจต สวสดภาพ

และความสมพนธเชงนเวศและทศนยภาพของอาคารกบสงแวดลอม

นกบรหารธรกจ ไมเขาใจหรอไมสนใจเศรษฐศาสตรมหภาคของโลก หรอ

แมแตของประเทศ

นกเศรษฐศาสตรยดตวเลขปรมาณการผลตและรายไดประชาชาต เปนหลก

ในการวดความเจรญเตบโต และในทางตรงขาม นกสงคมสงเคราะหกละเลยทจะ

ศกษารากเหงาปญหาสงคมอนเกดจากระบบเศรษฐกจการเมอง

นกโฆษณามงผลตชนงานเพอเพมยอดขาย โดยไมสนใจผลกระทบของผลต

ภณฑตอชวตสงคม และโลกในระยะยาว เพราะปราศจากความรความเขาใจใน

นเวศวทยาเชงลก (deep ecology)

นกวทยาศาสตรในโลกไมนอยกวาหาแสนคน ทำงานในโรงงานผลตอาวธ

ของประเทศตาง ๆ ถอวาไมใชหนาทของตนทจะตองไปคดถงการอยรวมกนอยาง

สขสนตของมนษยชาต ความรทางฟสกส เคม ชววทยา หรอเทคโนโลยทไดเรยน

มาบอกเขาแตเพยงวา “อาวธกคออาวธ ไมเกยวอะไรกบจรยธรรมหรอศลธรรม”

การเรยนรแบบแยกสวน โดยไมสนใจกบระบบรวมของทกสรรพสง (The

whole system of everything) ทายทสดกไดสรางมนษยใหมความเหนแกตวจน

เกนขอบเขตความรบผดชอบตอสงคม นำโลกมาสความแตกแยกขดแยง ซงใน

ทสดกแกปญหากนดวยอาวธและสงคราม

ภมปญญาของมนษยทไดสรางสมกนมาหลายพนป กำลงกลายเปนเครองมอ

ทำลายมนษยชาตและสรางความเสอมโทรมใหกบโลกอยางนาเสยดาย

นบตงแตการเรมตนสถาปนาสถาบนภมปญญาทางวทยาศาสตรในครสต

ศตวรรษท 15 ซงไดผลกดนยโรปใหผานพนยคมดพนป มาจนถงการพมพหนงสอ

เรอง “The Universe in a Nutshell” ของสตเฟน ฮอวกง (Stephen Hawking)

ในป 2001 มนษยไดคนพบและพสจนขอเทจจรง “เกอบ” จบสนสมบรณ

เกยวกบอนภาคทเลกกวาอะตอม (subatomic particles) ดเอนเอหรอรหสแหงชวต

206ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

การระเบดมหาศาล (The Big Bang) ทกอใหเกดเอกภพ หลมดำ (Black Holes)

ทอาจเปนชนวนระเบดมหาศาล

ความพยายามทจะสรางทฤษฎของทกสรรพสงไดเขามาใกลความสำเรจ

เมอกลองโทรทรรศนอวกาศฮบเบล (Hubble Space Telescope) สองมองเหน

ไปจนเกอบสดของจกรวาลและทฤษฎพลงรวม (The Unified Force Theory) กำลง

จะพสจนไดวาพลงแรงโนมถวง (Gravitational Force) กเปนประเภทหนงของ

พลงรวมทปรากฏในอกมตหนงหรอหลายมต

ทฤษฎของทกสรรพสงในความใฝฝนของสตเฟน ฮอวกง อาจจะกลายเปน

สจธรรมของเอกภพ (The Universal Truth) ในเวลาไมกปขางหนา แตกนา

เสยดายททฤษฎนอยบนพนฐานความรทางฟสกส ถกจำกดอยในกรอบความคด

ของนกวทยาศาสตรบรสทธ ปฏเสธเกอบจะโดยสนเชงตอทฤษฎปรชญาทางวทยา-

ศาสตร ทฤษฎญาณวทยา (Epistemology) เทววทยา (Theology) ทฤษฎเกยา

(Gaia Theory) ของจอหน เลฟลอก ทฤษฎไซเบอรเนตกสของนอรเบรต วเนอร

และโดยเฉพาะอยางยงธรรมนยามสาม4 (The Three Laws of Nature) ของ

พระพทธองค

ทฤษฎของสรรพสงจากมหาวทยาลยเคมบรดจ ซงกำลงจะกลายเปนอภทฤษฎ

(Grend Theory) ในทางวตถนยม เปนความกาวหนาทยงใหญของมนษยชาต แต

ดเหมอนจะเปนความกาวหนาเพยงซกเดยวอยางนาเสยดาย

ความแตกแยกกนในทางดานศาสตรเชนนนรนแรงพออยแลว แตเมอประสม

กบความแตกแยกของศาสตรกบศาสนา และโดยเฉพาะความแตกแยก กนภายใน

หมศาสนา ความรนแรงกเพมขนเปนทวคณ

ศลปะตางๆ ทสามารถประโลมใจและประนประนอมกดจะแยกตนเองหรอ

ไมกถกแยกออกไป จนดเหมอนจะไมมความหมายอะไรในบทบาทสำคญของการ

เชอมโลกใหเปนหนงเดยว

4 ธรรมนยาม 3 หรอไตรลกษณ ไดแก สรรพสงไมเทยง (อนจจา) สรรพสงเปนทกข (ทกขา) และสรรพสงไมมตน (อนตตา) คลายคลงกบการคนพบทางวทยาศาสตร ในครสตศตวรรษท 20 คอ Law of Uncertainty (กฎของความไมเทยงแทแนนอน Chaos Theory (กฎของความไรระเบยบ) และ Void in the Atom (ความวางเปลาในอะตอม) ควรอานเพมเตมใน Dalai Lama, “The Universe In A Single Atom” London : Little, Brown 2005.

ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ

สมควร กวยะ 207

ความแตกแยก (divisiveness) ของศาสตร ศาสนา และศลปะ ปลกฝง

ความรความคดแบบแยกสวน (Segmentarianism) ทนำไปสลทธแบงแยก

(Segragationism) ทเปนอนตรายตอความสขและสนตภาพของโลกโดยรวม

อนตรายของความรความคดทแยกสวน

ความรความคดทแยกสวนเหนไดชด ในหนงสอแทบทกเลมของสตเฟน ฮอวกง

ในวาทกรรมของรชารด ไฟนแมน และโดยเฉพาะอยางยงคำกลาวของเออรเนสต

รทเธอรฟอรด ทวา “ศาสตรทงหมด ถามใชฟสกสกคอการสะสมแสตมป”

นนหมายความวาศาสตรทแทจรง คอ วทยาศาสตรบรสทธ และวทยาศาสตร

บรสทธทแทจรงกมแตฟสกสเทานน

แตในฟากตรงขาม สถาบนศาสนาซงมกจะถกผลกดนมใหเกยวของกบศาสตร

กลบมแนวโนมทพยายามพสจนวา ความเชอในศาสนานนกสอดคลองกบหลก

วทยาศาสตร ดงจะเหนไดจากการทนกวจยของสำนกวาตกน พยายามเชอมโยง

การคนพบใหมทางดาราศาสตรสมยใหม (Astronomy) กบความเชอในการสราง

โลกสรางจกรวาลของพระผเปนเจา

ในศาสนาพทธนกายเถรวาทกเชนเดยวกน นกปรชญาพทธมกแสดงความ

เชอมนวา พทธศาสนาคอ หลกปรชญาทเปนวทยาศาสตร แตกยงมทงพระสงฆ

และฆราวาสทางพทธศาสนาทพยายามนำไปผสมกบไสยศาสตรหรอเทววทยา

นกวทยาศาสตรบรสทธกลายเปนฝายทแยกสวนออกไป แยกจากชวศาสตร

มนษยศาสตร และสงคมศาสตร ออกไปอยโดดเดยวในอกโลกหนง ไมสนใจกบเรอง

ของชวต เรองของศลปะหรอเรองของมนษย โดยเฉพาะเรองของจตใจมนษย...

เขาสนใจอยกบตวเลขและวตถ โดยไมคอยคดคำนงวา การคนพบของเขาอาจนำ

ไปสการสรางเทคโนโลยเพอทำลายลางเผาพนธมนษย

อนทจรง ศาสตรทกศาสตรไมวาจะเปนวทยาศาสตร มนษยศาสตร

สงคมศาสตร หรอเทววทยา กคอศาสตรเดยวกน... คอการแสวงหาสจจะทเชอ

วาถกตองทสดและเมอเชอวาพบแลวกนำมาชกจงโนมนาวใจใหผอนเชอตาม

สจจะนน

208ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ศาสตร ศาสนาและศลปะลวนเปนเรองของความเชอ.... ตางกนแตเพยงวา

ศาสตรเสนอสจจะใหพสจนดวยเหตผล ศาสนาเสนอสจจะใหพสจนดวยศรทธา

ศลปะเสนอสจจะใหพสจนดวยจต

ปกสโซ เคยกลาววา “เราตางกรดวาศลปะมใชสจจะ ศลปะคอการโกหกท

ทำใหเราประจกษในสจจะ”5

แตไมวาจะเปนศาสตร ศาสนา หรอศลปะ... สจจะทเสนอลวนเปนเพยง

ทฤษฎ

ทฤษฎคออะไร ทฤษฎกคอ การพยายามอธบายสจจะในเรองนนเรองน

แลวกพยายามโนมนาวใจใหผอนเชอตามทฤษฎนน ดวยตรรกะ ความเปนเหต

เปนผล พยานหลกฐานทเปนสญลกษณ หรอพยานบคคลทเปนเรองของจตและ

อารมณ

สงทนกการศาสนาแทบทงนน และนกวชาการสวนใหญมองขามไปกคอ

ความเปนรหส (code) ของทฤษฎ ทฤษฎตองอธบายดวยคำ (word) หรอตวเลข

(figure) หรอ เครองหมายคณตศาสตร (mathematical symbols) หรอสญลกษณ

ตางๆ ซงลวนเปนรหสทมนษยสรางขนแทนความหมายทมนษยเชอ

ถงจะอธบายหรอพสจนอยางไร ทฤษฎกมใชความเปนจรง (reality) หาก

เปนเพยงรหสแทนความเปนจรง (representation) โอกาสทจะเขาใจผดในสารตถะ

จงเรมตน ตงแตคนสองคนทสอสารกนดวยรหส หรอภาษาทเหลอมซอนหรอไม

ตรงกน จำนวนคนยงมาก ความเขาใจผดในสารตถะของทฤษฎหรอความเชอกม

โอกาสทจะเกดขนมาก

ในแงของการพสจน ทฤษฎในศาสตรอาจใชเวลาไมนานในการพสจน เพราะ

อาจทำการทดลองหรอศกษาวจยโดยใชระเบยบวธวจยและเครองมอวจยทม

ประสทธภาพสง

ทฤษฎในศาสนาตองใชเวลานานในการพสจน เพราะตองศกษาสงเกตจาก

ประสบการณของตนเองหรอของผอน ซงอาจกนเวลาหลายปหรอแมหลายชวอายคน

5 อางใน Dore Ashton “Picasso on Art” 1972

ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ

สมควร กวยะ 209

ทฤษฎในศลปะอาจจะพสจนไดทนทหรอาจจะพสจนไมไดเลย

ปกสโซเองยงตอบไมไดวาภาพวาดบนฝาผนงถำในฝรงเศส กบภาพวาดใน

ศตวรรษท 20 อะไรจะเปนศลปะมากกวากน

แตทฤษฎกคอ ทฤษฎ เปนเพยงสจจะเฉพาะท (local) และเฉพาะกาล

(temporary) เทานน บางครงความเฉพาะกาลหรอระยะเวลาอาจจะยาวนานหลาย

พนป ดงเชนกรณคำสอนของพระพทธเจา อาจจะคงความเปนสจจะไปอกหลาย

รอยป หลงจากมสภาพเกอบอมตะมาสองพนหารอยป

ทฤษฎในศาสตรแบบทกศาสตรถกทาทายอยตลอดเวลา ไมวาจะเปนเศรษฐ

ศาสตร นเทศศาสตร ฟสกส จกรวาลวทยา ชววทยา ประสาทวทยา สงคมศาสตร

ทฤษฎซบซอนไรระเบยบ (Chaoplexity) เทววทยาวทยาศาสตร (Scientific

Theology)

ทฤษฎของไอแซก นวตนถกลบลางดวยทฤษฎของแอลเบรตไอนสไตน

ทฤษฎของไอนสไตนถกทาทายดวยทฤษฎของสตเฟน ฮอวกง

ทฤษฎววฒนาการของชารล ดารวน ถกปฏเสธจากทฤษฎเทววทยาของกลม

นกายคอทอลก และทฤษฎอารยธรรมนอกพภพ (Extraterrestrial Civilization

Theory) ของกลมชวดาราศาสตร (Biological Astronomy)

ทฤษฎสารสนเทศ (Information Theory) ไดปรบยายกระบวนทศนมาส

ทฤษฎสารเวลา (Infotime Theory)6

แนวคด “เสรภาพนยม” (Libertarianism) ตามรฐธรรมนญสหรฐอเมรกา

และความคดเหนของวอลเตอร ลปปมนน ถกแยงโดยทฤษฎอสรภาพนยม

(Independentialism)7 ทเสนอวา “อสรภาพสำคญกวาเสรภาพ เสรภาพจะไมม

ความหมายถาสอมวลชนไมมอสรภาพ เสรภาพจะมความหมายกตอเมอสอมวลชน

มอสรภาพทจะแสดงความรบผดชอบทางวชาชพตอสงคม ตอโลกและมนษยชาต”

จอหน ฮอแกน คดตกขอบไปจนถงกบประกาศจดจบของศาสตรในหนงสอ

เรอง “The End of Science” (London : Abacus 1998) วพากษจดจบของ

6 อานบท “พลงแหงเวลา” ใน “หลมดำแหงความรก” ของสมควร กวยะ สำนกพมพโกสนทรม 2547. 7 อาน “วารสารศาสตรใหม” ของ สมควร กวยะ สำนกพมพบานหนงสอโกสนทร, 2549.

210ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ปรชญา ฟสกส จกรวาลวทยา สงคมศาสตร ประสาทศาสตร เทววทยาวทยาศาสตร

แมจะเปนความคดเหนสดโดงของนกเทววทยา “บรสทธ” แตจอหน ฮอแกน

กไดเผลอคดไปแลวในทศทางทวา ทฤษฎทงหลายไมวาจะเปนศาสตร หรอทาง

ศาสนา (ยกเวนเทววทยา “บรสทธ”?) ลวนเปนเพยง “สจจะเฉพาะกาลเฉพาะเทศ”

(Local and Temporary Truth) มใชสจจะทกทและทกเวลา (Infinite and Eternal

Truth) ดงทมกจะเชอและยดถอกน

ความรความคดทแยกสวนและความยดตดในความเชอของกลมตน... ใน

ศรทธาของศาสนาตน ใน “ทฤษฎ” ของศาสตรตน กลายเปนสาเหตพนฐานของ

ความขดแยงในสงคมและโดยเฉพาะในโลก เพราะเปนการยดตดในสงทกลมตน

รบรและยอมรบเทานน แบงแยกจากสงทกลมอนรบรและยอมรบ สวนใหญดวย

จตสำนกหรอจตใตสำนกทเปนปมเหนอปมเดน (Supremacy and Superiority

Complex) นำไปสการแปลกแยก (Alienation) และลทธแบงแยก (Segregationism)

ทเปนอนตรายตอความเปนหนงเดยวของศาสตรตาง ๆ และของศาสนาตาง ๆ

.... โดยเฉพาะความเปนหนงเดยวรวมกนของศาสตรและศาสนา ทมพนธกจหลก

ในการรบใชมนษยชาต เพอความสขและความเจรญรวมกน

วตถประสงคแรกของการเขยนบทความน จงเปนความพยายามทจะเสนอ

ความคดทจะแกปญหาอนเกดจากการแยกสวน การยดตด และการยกตนดวย

ปมเดน (Egocentrism with superiority complex) ในแตละสวนของศาสตร

ศาสนาและศลปะ

ปญหาจากการแยกสวน (Separateness of the parts) ควรแกดวยการรวม

สวน (Wholeness of the parts) เรมตนดวยการใชการคดเชงองครวม (Holistic

thinking) มองทกศาสตรและทกศาสนาวามความเกยวโยงกนและพงพาอาศยกน

เปนการมองในเชงบวก (Positive thinking) ทจะนำไปสความเขาใจในความ

สมพนธเชงสรางสรรค ระหวางทกศาสตรระหวางทกศาสนาและระหวางศาสตรกบ

ศาสนา ไมแยกคด ไมแยกทาง ไมแยกพวก ไมแยกฝาย คอมองวาทกศาสตร

และทกศาสนาเปนพวกเดยวกน เปนฝายเดยวกน เปนฝายของความฉลาดและ

ความด... ประสมประสานดวยความงามของศลปะ เพอมนษยชาตทงมวล

ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ

สมควร กวยะ 211

ปญหาอนเกดจากการยดตด (Attachment) จนถงขนมทฐไมฟงใคร (Bigotry)

ในแตละสวนทแยกยอย ควรแกไดดวยการไมยดตด (Detachment)

ไมยดตดในความรปจจบนของทกศาสตร ถอวาความรจะตองมการศกษา

วจยและพฒนาตลอดเวลา มการเปลยนแปลงทพรอมจะปรบปรงเปลยนแปลงให

ทนกาลเวลาและสถานการณ สามารถปองกนอนตราย และลดความเสยงของการ

ยดตดในอดต

ไมยดตดในความเชอทางศาสนาอยางเหนยวแนน ยอมเปลยนความเชอเชง

ลบและปรบใหเกดผลในทางบวกตามวตถประสงคทแทจรงของศาสนา ไมเชอถอ

อยางงมงายทอาจนำไปสการยกศาสนาตนทำรายศาสนาของผอน ทำใหศาสนากลาย

เปนเครองมอเชงลบในทางการเมอง สงคม หรอธรกจ

ดวยการไมยดตดดงกลาว บทความน จงมไดเสนอกฎหรอหลกทแนนอน

ตายตว หากเสนอเปนทฤษฎทพรอมรบการวพากษและการพสจนจากทกฝาย และ

ในทกกาลเวลา

หากเราแบงทฤษฎเปนแนวปฏบต แนววพากษ และแนวปรชญาวทยาศาสตร

ทฤษฎทเสนอในบทความน จดไดวาเปนทฤษฎทง 3 ประเภท

เรมตนโดยมงเสนอเปนทฤษฎปรชญาวทยาศาสตร แตกมลกษณะวพากษอย

ในตว คอ วพากษการคดและการกระทำทเปนการแยกสวน การยดตด และการ

ยกตนอนกอใหเกดผลกรรมรายแรงตอมนษยชาต ทงในดานรางกาย ชวต จตใจ

และทรพยสน

ในขณะเดยวกน ทฤษฎนกอาจนำมาประยกตใชเปนทฤษฎแนวปฏบตสำหรบ

บคคล ครอบครว องคกร รฐบาล ในการเพมคณภาพและประสทธภาพของชวต

องคกร และสงคม

การวจยเพอสรางทฤษฎ (Theoretical Research) ใชวธทดลองทางความคด

(Thought experiment) คอ นำเอาความร ทเชอวาเปนสจพจน (postulate) แลว

มาสกระบวนการทดลองทางวทยาศาสตร มใชในหองทดลอง แตในสมองของเรา

ทมววฒนาการตามธรรมชาตมา 3600 ลานป และมพฒนาการเชงวทยาศาสตร

212ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

มาไมเกน 400 ป... เรยกไดวา เปนการผสมผสานหรอบรณาการวธการวจย

เชงคณภาพกบเชงปรมาณเขาดวยกน

ความร คอ ความคดรวบยอดของสรรพสงบนพนฐานการพสจนทางคณภาพ

สวนความคดกคอกระบวนการเรยนร บนพนฐานของความรทสวนใหญไดรบการ

พสจนแลวในเชงปรมาณ ผสมผสานกนแลวอาจจะเรยกไดวาเปนวธการวจยเชง

คณภาพปรมาณ (Quali Quantitative Method) หรอ จนตนาการเชงวทยาศาสตร

(Scientific Imagination) ซงไอนสไตนเรยกสน ๆ วา จนตนาการ ดงในพจนะ

สำคญของเขาทวา “Imagination is more important than knowledge” และ

“Knowledge is limited, imagination encircles the world” จนตนาการสำคญ

กวาความร ความรมขอบเขตจำกด แตจนตนาการมขอบเขตคลมครอบรอบโลก

(คำสมภาษณของเขาตพมพใน Saturday Evening Post 26 ตลาคม ค.ศ.1929)

จนตนาการเกดจากการทดลองทางความคด ซงถอไดวาเปนวธการวจยทผเขยน

ใชในการเขยนบทความน โดยมแรงจงใจสำคญทมาจากหองเรยนในมหาวทยาลย

และหองทดลองแหงจกรวาล (Laboratory of the universe) ซงหมายถงสมอง

ของผเขยน และสมองของทกคนทผเขยนไดสอสาร สมผสและเรยนรดวยความรก

ความเขาใจและยกยองนบถอ โดยเฉพาะอยางยง สมองของนกคดบางคนท

มงทำงานสรางความคดใหกบโลก โดยไมหวงเงน ยศ ตำแหนง หรอรางวลใด ๆ

เปนการตอบแทน

เจมส เลฟลอก... ลนน มารคลส... ฌอง โปล ซารตร... มารก ชากาล...วดด

แอลเลน...เช เกวารา... ปวย องภากรณ...ทองใบ ทองเปาด... ธรยทธ บญม

...ชาญวทย เกษตรศร...รงสรรค ธนะพรพนธ ลวนตงใจทำงานโดยไมไดหวงเงน

ตอบแทน

วดด แอลเลน ปฏเสธรางวลออสคาร

ฌอง โปล ซารตร ปฏเสธรางวลโนเบล

เจมส เลฟลอก ปฏเสธทกตำแหนงเงนงามจากบรษทและมหาวทยาลย

ออกไปวจยอสระเพอเขยนหนงสอทฤษฎทเขาศรทธา...ดวยความรกและความสข

ทามกลางชนบทและธรรมชาตทปลอดพนจากมอพวกเหนแกตว

ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ

สมควร กวยะ 213

โลกตองการศาสตรใหม

บนพนฐานการคดเชงองครวมและทศนคตเชงบวก ผเขยนขอเสนอทฤษฎ

ความเปนหนงเดยวทอาจนำเราไปสศาสตรใหมอกศาสตรหนง ทรวมศาสตร ศลปะ

และศาสนาทงหลายเขาไวเปนหนงเดยว โดยมงทจะรวมพลงความร ความคด และ

ความเชอ เพอสรางสรรค สงคมมนษยโลกทอยรวมกน ความสข ความสงบ และ

ความเจรญ ... เปนศาสตรของมนษยชาตและเพอมนษยชาต ... เปนศาสตรทม

ความรกและเพอความรก มใชเปนเพยงศาสตรเพอศาสตร หรอศาสตรเพอตอบ

สนองความโลภ ความหลง ความโกรธ ความเกลยด

ในทศนะของพทธปรชญา อาจเรยกวาเปนศาสตรแหงความสงสาร (compassion)

(จากความคดของฟรตจอฟ คาปรา ในระหวางการสนทนา กบไมเคล ทอม 1994)

ผมใชคำวา องครวม เมอตองการเนนกระบวนการคดและการกระทำสบเนอง

ทครอบคลมทกสงทกอยางทประกอบขนเปนสาร (Information)8 อาท ในสารทาง

กายภาพ เมอเราคดถงอะตอม เราจะตองคดถงสวนตาง ๆ ในนวเคลยส และ

อเลกตรอน ในสารทางชวภาพ เมอเราคดถงเซลลของสตว เราจะตองคดถงสวน

ตาง ๆ ทประกอบขนเปนเซลลนน ในสารทางจตวทยา เมอเราพดถงจตเราจะตอง

คดถงทงสมอง และการทำงานของสมองในระบบรางกาย

แพทยรกษาโรคจะตองวนจฉยอาการทงทางกายและทางใจ วเคราะหประวต

และขอมลประชากรศาสตรของคนไข สอสารกบคนไขเพอใหเกดความมสวนรวม

ในการวนจฉยและรกษา รวมทงการปองกนอยางนอาจเรยกวา การแพทยเชงองค

รวม (Holistic Medicine)

ในระบบสารทางสงคม (Social information System) เมอเราตองการแกไข

ปญหาอาชญากรรม เราจะตองคำนงถงทกปจจยทเปนสาเหตของปญหานน ไดแก

ปจจยทางจตวทยา ปจจยทางเศรษฐกจ ปจจยทางการเมอง ปจจยทางสงคมและ

วฒนธรรม

8 สาร (Information) คอ รปแบบ (form) ของทกสงทกอยางทเกดขนแลว (in-form) มไดหมายถงเฉพาะ “สารสนเทศ” ตามทใชกนอยในปจจบน

214ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ผมใชคำวา ความเปนหนงเดยว เมอตองการเนนใหเหนระบบพฤตกรรม

รวมของสวนตาง ๆ (Coordinating behavior of various parts) ทประกอบขน

เปนหนง เปนระบบหรอเปนสาร อาท พฤตกรรมรวมของนวเคลยสกบอเลกตรอน

ในอะตอม พฤตกรรมรวมของนวเคลยสและศยโตพลาสมในเซลล พฤตกรรมรวม

ของสมองกบอวยวะตาง ๆ ในรางกาย พฤตกรรมรวมของผบรหารกบพนกงานใน

องคกร

เพอใหเขาใจงาย เราอาจดตวอยางจากระบบตาง ๆ ในรางกายของเรา

การมองเชงความเปนหนงเดยว (Oneness)

มองเหนพฤตกรรมรวมของสารตางๆ

ทางซายมอ ททำใหตวเรากอเกด

และดำเนนไป

การมองเชงองครวม (Wholeness)

มองเหนสารตางๆ ทประกอบ

เปนตวเราไดแก

สารทางกายภาพ

อะตอม โมเลกล

สารทางชวภาพ

เซลล เนอเยอ

อวยวะ

สารทางจต

จตสำนก จตใตสำนก

จตไรสำนก

สารทางสงคม

ระบบการสอสาร

กบผอน

ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ

สมควร กวยะ 215

อยางไรกตาม ในบทความนผเขยนจะขอใชคำวา ความเปนหนงเดยว

เปนหลก เพราะประการแรกมงทจะปฏรปการคดแบบแยกสวน และยดตด

มาสการคดเชงองครวม และประการทสองนำการคดเชงองครวมมาปฏรปพฤตกรรม

แบงแยก (Divisiveness behavior) ใหเปนพฤตกรรมรวมเปนหนงเดยว (Oneness-

oriented behavior) โดยเฉพาะในระดบการทำงานของจตและสงคมมนษย

ความเปนหนงเดยวในทกระบบไมวาจะเปนระบบสาร ระบบชวต ระบบจต หรอ

ระบบสงคม คอ ปจจยสงสดของความสมฤทธ (Supreme factor of accomplishment)

ของทกสงทกอยาง หากจะตองมองคประกอบพนฐาน (Fundamental Coordinates)

5 ประการ

(1) ความแตกตางของทกสวนทประกอบกนขนเปนระบบ (Difference

of all parts) ทกสวนทประกอบขนเปนองครวมของระบบหรอสารจะตองมความ

แตกตางกนและคงความแตกตางนนไว ตราบเทาทระบบหรอสารนนยงคงอย หาก

สวนตางๆ ถกแปรสภาพใหผดเพยนไปจากความแตกตางเดม หรอสารกจะ

เปลยนแปลงหรอสลายไปคณสมบตของระบบ เชน ในประเทศเผดจการทพลเมอง

ถกโฆษณาชวนเชอใหมความคดความเชอเหมอนกบผนำ สงคมครอบครว ทสาม

แปลงเพศเปนผหญง เครองสบนำทถกแปรสภาพเปนรถอแตน

ความเสยง และอนตรายจะเพมมากขนในกรณทมการบบบงคบหรอกดดน

ใหเกดการเปลยนแปลงระบบการเมอง สงคม หรอวฒนธรรม อาท การปฏวต

รฐประหาร หรอการเผยแผศาสนาใหมเขาสดนแดนทมระบบสงคมวฒนธรรม

ดงเดมอยแลว ความขดแยงรนแรงในโลก มกเกดจากการพยายามแปรสภาพ

ระบบสงคมวฒนธรรมของโลกใหเปนแบบอารยธรรมตะวนตก เชน กรณความ

ขดแยงในตมอรตะวนออก ในศรลงกา ในตะวนออกกลาง และในอกหลายๆ

ประเทศของทวปแอฟรกา

(2) องครวมของความเปนหนงเดยว จะตองประกอบดวยหนง (One)

และ ศนย (Zero)

หนง คอ ความม ความเปน

ศนย คอ ความไมม ความวางเปลา

216ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ในสารทางกายภาพ หนง คอ สาร (matter) และอนภาค (Particle) ศนย

คอ อวกาศ เวลา (Space-time) และ สอสญญากาศ (Vacuum medium)

ในสารทางชวภาพ หนง คอ โมเลกลซบซอนทรวมตวเปนเซลล ศนย คอ

ความวางในเซลล ความวางในเนอเยอและอวยวะ

ในสารทางสมองหรอทางจตวทยา หนง คอ จต (mind) จตสำนก

(Conscious) รหส 1 ในสมอง ศนย คอ จตวาง จตไรสำนก (unconscious) รหส

0 ในสมอง

ในสารเวลาทางสงคม หรอ สงคมวทยา หนง คอ สารสนเทศทใชในการ

สอสารออกนอกรางกาย และ รหส 1 ในคอมพวเตอร ศนย คอ กรอบเวลา

(Time-frame) ระยะทาง (distance) และรหส 0 ในคอมพวเตอร

องครวมของความเปนหนงเดยว หนง ศนย (The whole of oneness) (1) (0)

สารทางกายภาพ สาร (matter) อากาศ – เวลา (space-time) อนภาค (particles) สอสญญากาศ (Vacuumed medium)

สารทางชวภาพ เซลล (Cell) ความวางในเซลล เนอเยอและ อวยวะ

สารทางจตวทยา จต (mind) จตวาง จตสำนก (conscious) จตไรสำนก (unconscious) รหส 1 ในสมอง รหส 0 ในสมอง

สารทางสงคมวทยา สารสนเทศนอกรางกาย กรอบเวลา (time-frame) (extra somatic ระยะทาง (distance) information)

รหส 1 ในคอมพวเตอร รหส 0 ในคอมพวเตอร

ตารางแสดงองครวมของความเปนหนงเดยวทประกอบดวยหนงและศนย

มองในแงคณตศาสตร เลข 1 และ เลข 0 จดวาเปนจำนวนเตม (integer) ท

แบงแยกไมไดอก ถาแบงแยกกจะกลายเปนเศษสวน

เลข 1 เปนจดเรมตนของจำนวนเตม นบในทางบวกเรมจาก 2 ไปจนถง

อนนตภาวะ ทางบวก (positive infinity)

ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ

สมควร กวยะ 217

1+1 = 2

1+2 = 3

1+3 = 4

1+4 = 5

ฯลฯ

เลข 0 เปนจดเรมตนของจำนวนเตม นบในทางลบจาก -1 ไปจนถงอนนต

ภาวะในทางลบ (negative infinity)

0-1 = -1

0-2 = -2

0-3 = -3

0-4 = -4

0-5 = -5

ฯลฯ

นกวทยาการคอมพวเตอรหลายคน มความเหนคลายๆ กบนกฟสกส

คณตศาสตร คอมองวา เอกภพเรมตนจาก 0 (nothingness) มาส 1 หรอ เอก

ภาวะ (singularity) กอนทจะเกดการระเบดมหาศาล (The Big Bang) ทเปนจด

เรมตนของการขยายตวของจำนวนเตมทางบวก (positive integer) จาก 1 มาส

จำนวนสบ....รอย.... พน.... ลาน.... พนลาน..... ลานลาน.... ฯลฯ

ในขณะเดยวกน เลข 0 หรอจำนวนเตมทางลบ (Negative integer) กจะ

เพมจำนวนมาเปนลบหนง... ลบสบ.... ลบรอย... ลบพน.... ลบลาน.... ลบพนลาน....

ลบลานลาน ฯลฯ เกดเปนระบบปฏสมพนธมรจบระหวาง เลข 1 กบ 0 หรอ

จำนวนเตมทางบวกกบจำนวนเตมทางลบ

เลข 1 ทเพมขนอาจเรยกในภาษาฟสกสวา Energy พลงงานหรอสงททำให

เกดงาน (ภาษากรก en = ทำใหเกด erg = งาน)

เลข 0 ทเพมขน อาจเรยกในภาษาฟสกสวา Entropy พลงถอยหรอสงท

ทำใหเสอมถอย (ภาษากรก tropy = กลบหรอถอย)

ตามกฎขอสามของอณหพลวต (Thermodynamics) การขยายตวของอวกาศ

(space) และการไหลบาของเวลา (flow of time) จะทำใหเกดภาวะทเยนลง

218ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

เรอยๆ ซงหมายความวา พลงถอย (entropy) จะเพมขนเรอยๆ และพลงงาน

(energy) กจะลดลงเรอยๆ เชนเดยวกน

ครงชวต (half-life)* ของอะตอมอาจจะ “ตาย” ภายในเวลาหลายลานป

แตชวตของมนษยจะคงอยไดภายในเวลาไมกสบป ไมมอะไรจะชะลอ “ความตาย”

ของอะตอมได แตอาหารทดและอากาศทพอเพยงอาจชะลอความตายของชวต

มนษยได เพราะมนจะเขาไปเพมเลข 1 หรอพลงงานใหกบสรรจตของมนษย

เออรวน ชเรอดงเกอร (Erwin Schrodinger) ในหนงสอ “What is life”

(Cambridge : Canto 2001) แยงวา แททจรงแลว อาหารทมนษยกนเขาไปมใช

พลงงาน แตเปนพลงถอยเชงลบ (negative entropy)

มองจากทศนะของผเขยน พลงถอยเชงลบกคอ เลข 0 หรอจำนวนเตมทาง

ลบ ทจะเขาไปลด พลงถอยทกำลงเพมขนในสรรจตของมนษย

อนทจรง เราสามารถจะอธบายโดยใชความหมายทเขาใจกนโดยทวไปวา

เลข 1 กคอ ความม .... เลข 0 กคอความไมมนนเอง

3. องคประกอบพนฐานประการทสามของความเปนหนงเดยว คอการ

สอสาร หรอสนนธานกรรม (Communication) ทเชอมโยงยดเหนยวสวนทแตก

ตางกนเขาอยเปนองครวมหรอในความเปนหนงเดยวของสาร ทงนโดยอาศยคลน

ทเกดจากแรงนวเคลยร แรงแมเหลกไฟฟาหรอแรงโนมถวง อาท คลนจากแรง

นวเคลยรทยดเหนยวสารทางกายภาพพนฐาน คออะตอม คลนจากแมเหลกไฟฟา

ทสรางพนธะเคม (chemical bond) เชอมโยงสารทางชวภาพใหเปนระบบหนง

เดยวของ ดเอนเอ เซลล เนอเยอ อวยวะ สมอง ระบบประสาทจต และรางกาย

รวมเปนสรรจต (booby – mind) … และคลนจากแรงแมเหลกไฟฟานเอง ทเชอม

โยงสารสนเทศทสงออกนอกรางกาย (extrasomatic information) ระหวางบคคล

รวมเปนระบบหนงเดยวของสงคม

ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ

สมควร กวยะ 219

ภาพระบบประสาททเชอมโยงดวยคลนแมเหลกไฟฟา เปนสรรจตหนงเดยว

(One boby-mind) โดยมสมองเปนศนยกลาง

ภาพอาณาจกรไซเบอร (Cyberdom หรอ Cyberspace) ของโลกทเชอมโยงตดตอ

ระหวางกน (Interconnected) ดวยคลนแมเหลกไฟฟาทสงรบกบ

ทางสาย (Wire) หรอไรสาย (Wireless)

220ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ระบบดจตอลในการสอสารยคปจจบน กหมายถง การนำคลนแมเหลกไฟฟา

หรอคลนแสงมาใชในการแปลงรหสระบบสอง (Binary Code System) หรอรหส

1 กบ 0 ทปรากฏเปนแถบดำกบขาว หรอความมดกบแสงสวาง ออกมาเปนตว

อกษร.. หรอในทางกลบกน แปลงรหสตวอกษรใหเปนคลนสญญาณระบบสองสง

ออกไปยงเครองรบ

ในระบบสงคมสงคม การสอสาร หรอสนนธานกรรม กลายเปนกระบวนการ

สำคญในการเชอมโยงชวตหลากหลายเขาสระบบเดยวกนโดยการสง การรบสญญาณ

และการแปลความหมายของรหสระหวางผสงและผรบทสลบบทบาทกนในเชง

ปฏสมพนธ

นอกจากนนการสอสารโทรคมนาคมยคปจจบนซงรวมถงโทรศพท วทย และ

โทรทศน ทงระบบสายและไรสาย (wire and wireless) ยงชวยผลกดนใหแทบทก

สงคมใหญเลกในโลกกลายเปนระบบเปด (open system) ทเปดประตสญญาณ

ตดตอกน เชอมโยงกนเปนระบบกวางใหญเทาทเทคโนโลยใหมจะอำนวยให ….

จากระบบสงคมเลกไปสระบบสงคมใหญ.... จากระบบสงคมใหญ ไปสระบบ

สงคมโลก และอาจไปสระบบสงคมกลมดาว (Star Cluster) ในกลางศตวรรษท 21

ตามการพยากรณของอาเธอร ซ คลาก (Arthar C. Clarks) บดาแหงดาวเทยม

และตามความใฝฝนของ คารล ซาแกน (Carl Sagan) ผเขยนนยายวทยาศาสตร

เรอง Contact ทมบทบาท สำคญในกระบวนการคนหาองคปญญานอกพภพ (Search

for Extraterrestrial Intelligence หรอ SETI)

4. องครวมของความเปนหนงเดยว (The whole of oneness) นอกจากจะ

ประกอบ ดวย หนง ศนย และการสอสารเชอมโยงสงทแตกตางกนแลว จะตองม

ความเคลอนไหวไมหยดนง (non-stop movement) หรอความเปลยนแปลง

ตลอดกาล (perpetual change) เปนองคประกอบทส

ความเคลอนไหวไมหยดนง หรอความเปลยนแปลงไมหยดหยอน มรปแบบ

หรอกระสวนทโกลาหล (chaotic pattern) ทอาจเรยกสน ๆ วา chaos (ความ

โกลาหล) หรอ disorder (ความไรระเบยบ) เชน พลวตของหมอกอเลกตรอนรอบ

นวเคลยสของอะตอม การฟงกระจายของอนภาคแกส (gaseous diffusion)

ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ

สมควร กวยะ 221

การเกด การเสอมและการตายของเซลล การคดไรสมาธของสมอง การทะเลาะววาท

ในครอบครว ความวนวายในองคกร ความขดแยงไมหยดหยอนในสงคม

ความเคลอนไหวไมหยดนงหรอความเปลยนแปลงไมหยดหยอน ทำใหสาร

หรอระบบหรอความเปนหนงเดยวดำเนนไปสสภาวะใหมตลอดเวลา

เวลากลายเปนตวแทนหรอชอสมมตของความเคลอนไหวเปลยนแปลงของ

ความเปนหนงเดยว แยกตวไมออกจากความโกลาหลหรอความไรระเบยบของ

ความเปนหนงเดยว

มองในเชงฟสกสหรอในสารทางกายภาพ เวลาเปนเสมอนหนงลกศร (arrow

of time) ทพงออกมาจากการระเบดมหาศาล (The Big Bang) ผานภาวะไรระเบยบ

ของอนภาคมาสภาวะเกอบเปนระเบยบ หรอเกอบสมดล (near equilibrium)

ของอะตอมและโมเลกล

มองในเชงชวต หรอในสารทางชววทยา เวลาเปนเสมอนหนงลกศรทพงจาก

การจตไปสการแตกดบ ผานภาวะไรระเบยบของโมเลกลซบซอน ไปสภาวะเกอบ

เปนระเบยบหรอเกอบสมดลของเซลล

มองในเชงจต หรอในสารทางจตวทยา เวลาเปนประหนงลกศรทพงจากการ

รบรและการเรยนรไปสการลมเลอน ผานภาวะไรระเบยบ (อวชชา) ไปสภาวะ

เกอบเปนระเบยบ (วชชา) ของจต

วชชาหรอวชา คอ ความรหรอความเชอทมนษยไดสรางขนเปนสญญา

หรอนมตแทนความจรงแทซงมนษยจะมวนเขาใจหรอเขาถง ความรหรอความ

เชอของมนษยจงเปนเพยงทฤษฎทพยายามอธบายถงความจรงแท อาจสามารถ

อธบายไดใกลเคยงหรอเกอบถงความจรงแทเทานน แตไมมวนอธบายความ

จรงแทได

J.B.S. Haldane เคยกลาววา “เอกภพมเพยงประหลาดกวาทเราคด หาก

ประหลาดกวาทเราสามารถจะคดได”

ศาสตรเปนเพยงความรเกยวกบความเกอบจรงแท (Knowledge about

Near-Truth) และศาสนากเปนเพยงความเชอเกยวกบความเกอบจรงแท (Belief

about Near-Truth)

222ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

มองในเชงสงคม หรอในสารทางสงคมวทยา เวลาเปนประหนงลกศรทพงมา

จากอดตสอนาคต ผานภาวะไรระเบยบและภาวะเกอบเปนระเบยบหรอเกอบ

สมดลของสงคม มนษยในระดบความสมพนธตาง ๆ ตงแตความสมพนธทางเพศ

ครอบครว องคกร ไปจนถงระดบสงคมโลก เกบอดตหรอความจำไวในสมอง หรอ

เครองมอเครองจกร (สอบนทกเสยงและภาพหรอคอมพวเตอร) กลายเปน

ประวตศาสตรของเหตการณทไดเกดขนแลว ฉายวสยทศนออกไปสอนาคต สราง

เปนภาพเหตการณทอาจจะเกดขน หรอประสงคจะใหเกดขน

เวลาในเชงจต (Psychological Time) และเวลาในเชงสงคม (Socio-

logical Time) อาจจะสนหรอยาว แคบหรอกวาง ตนหรอลก ดหรอเลว ขนอย

กบจตและสมพทธภาพของจต มนษยจงตองกำหนดมาตรฐานสากลของเวลา โดย

ยดความเรวของเขมนาฬกาทมนษยพยายามทำใหคงทแนนอนเปนมาตรฐาน

เดยวกนทวโลก

แตไมวามนษยและสงคมมนษยจะพยายามกำหนดการวดเวลาใหเทยงแท

แนนอนเพยงใดกตาม เวลาหรอความเคลอนไหวเปลยนแปลงของสภาวะทางวตถ

ชวตหรอจตใจกยงมความโกลาหลไรระเบยบตามธรรมชาตของเอกภพ.... เอกภพ

ซงเกดขนดวยการระเบดรนแรงทกอใหเกดการแตกกระจดกระจายอยางไมมชนด

รอนแรงเหลอคณานบแลวกคอย ๆ เยนลง เอนทรอป (พลงถอย) เพมขนในขณะ

ทเอนเนอรจ (พลงงาน) ลดลงไปเรอย ๆ ตามกฎขอสองของอณหพลวต เปน

การเคลอนไหวเปลยนแปลงสภาวะทสบสนอลหมาน นบตงแตในอาณาจกรอะตอม

มาจนถงระดบโลกระดบจกรวาล

5. องคประกอบพนฐานทหา คอ จตมนษย ความเปนหนงเดยวของทก

สารหรอทกระบบเกดจากการรบรของจต หากไมมจตทจะรบร ตความและกำหนด

ขนเปนรหส (encoding) ความร ความคด ความเชอ หรอ แมแตความเปนอยและ

ความเปนไป (being and becoming) กคงจะไมเกดขนในโลก หรอแมในจกรวาล

ไมมความมด ไมมความสวาง ไมมแมกระทงความไมม

นกวทยาศาสตร และนกปราชญคนสำคญๆ ของโลก หรอแมพระพทธเจาได

กลาวยนยนแลววา จตคอทกสงทกอยาง

ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ

สมควร กวยะ 223

“โลกทางวตถเกดจากจตมนษย” (พระพทธเจา)

“ทกอยางทเปนวตถยอมเปนจตดวย และทกอยางทเปนจต ยอมเปนวตถ

ดวย” (เดวด โบหม)

“จตและวตถเปนสงเดยวกน (เออรวน ชเรอดงเกอร)

“จตวสยและวตถวสย เปนเพยงสองดานของจตสำนกหนงเดยว” (ศร อรพนท

หรอ Sri Aurobinda)

“นยามทางกายภาพ (Physical Concept) คอการสรางสรรคอยางอสระของ

จตมนษย” (อลเบรต ไอนสไตน)

ปญหาสวนใหญในโลกมนษยเกดขนเพราะการปฏเสธหรอไมยอมรบรความ

หมายและความสำคญของจตในฐานะทเปนองคประกอบของทกสงทกอยาง โดย

เฉพาะอยางยงในหมนกวทยาศาสตรทางกายภาพ นกฟสกส นกเคม นกภมวทยา

นกดาราศาสตร สวนใหญมกจะมองขามองคประกอบตวน ความจรงแลว คณต

ศาสตรซงเขาเหลานนใชในการคดคำนวณ และสรางสมการหรอทฤษฎลวนแลว

เปนกระบวนการของการเขารหสถอดรหส (codification process) ซงกำหนดขน

โดยจตมนษย เรมตนตงแตการใชรหสคำ (verbal code) ในการพดและในการ

เขยนหนงสอ รหสคณตศาสตรในการคดคำนวณ มาจนถงรหสภาษาคอมพวเตอร

โดยสรป ความเปนหนงเดยวของทกระบบยอมมองคประกอบพนฐาน 5

ประการ คอ (1) ความแตกตางตลอดไปของทกสวนประกอบในระบบ (2) ความ

ม (เลขหนง) และความไมม (เลขศนย) (3) การสอสารหรอกระบวนการตดตอ

เชอมโยงกน (4) เวลาหรอความเคลอนไหวไมหยดนงตลอดกาล และ (5) จตมนษย

ทกำหนดรหสการรบรและการแปลความหมายของทกสงทกอยาง

องคประกอบพนฐานทง 5 รวมอยดวยกนเปนหนงเดยว กอใหเกดระบบ

และทำใหระบบดำรงและดำเนนไปได

224ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

องคประกอบทง 5 ของความเปนหนงเดยวหรอองครวม

หากขาดองคประกอบองคใดองคหนงหรอขาดการสอสารควบคมซงกนและ

กนในเชงไซเบอรเนตกส (ศาสตรของการสอสารและควบคมภายในระบบ ชวต

ระบบเครองจกรและระบบสงคม) ระบบกจะมปญหาความไรระเบยบหรอโกลาหล

และแมความอยรอด

ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ

สมควร กวยะ 225

ความสมพนธทางเพศระหวางผชายกบผชาย หรอผหญงกบผหญง จะไมกอ

ใหเกดระบบครอบครวทแทจรง แมจะมโลกยสขกตาม

ภาพผหญงกบผหญงจบกน

ระบอบเผดจการทผบรหารประเทศบงคบหรอแมชกจงโนมนาวใหพลเมอง

มความเชอความคดเปนพมพเดยวกน (stereotype) ยอมนำไปสความอดอด

ความเบอหนาย ความเสอมโทรม หรอแมแตกสลายในทสด

เวลาหรอความเคลอนไหวเปลยนแปลงไมหยดนงในเชงไรเสน (non-linear

change) นบวาเปนพลวตทมพลง (Energetic Dynamics) ของทกระบบ แตถา

ปราศจากการสอสารหรอการควบคมทด เวลาหรอความเปลยนแปลงกจะนำระบบ

ไปสความโกลาหลวนวาย .... ความเปนหนงเดยวทจะสกกรอนและอาจบอน

ทำลายตนเองไปในทสด

226ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

บรรณานกรม

มกดา สขสมาน “มนษย : ภาวากายและจต” กรงเทพ : ธรรมศาสตร, 2537.

สมควร กวยะ “วารสารศาสตรใหม” กรงเทพฯ : บานหนงสอโกสนทร, 2549.

สมควร กวยะ “หลมดำแหงความรก” กรงเทพฯ : โกสนทร, 2547.

เสถยรพงษ วรรณปก มชฌมาปฏปฑา : “สายกลางสองมต” กรงเทพ : พ.อาร

คลเลอรพรนท, 2547.

เสร พงศพศ (บก.) “พนองเดยวพนองกน” กรงเทพ : เจรญวทย, 2543.

อดศกด ทองบญ “วเคราะหอภปรชญาในพระพทธศาสนา” กรงเทพ : สหธรรมก, 2547.

Barrow, John D. “The Infinite Book” New York : Vintage Book, 2005.

Bennett,Hal Zina, (ed.) “Fritjof Capra in conversation with Michael Toms”

California : Aslan Publishing,, 1994.

Bhavilai, Phra Bhasakorn, “Karma for Today’s Travelle” Chiang Mai : Nuntapan

Printing, 2005.

Botton, Alain de. “The Consolations of Philosophy” London : Penguin Book, 2000.

Brahm, Lawrence J. “Searching for Shangri-la” Beijing : Higher Education

Press, 2003.

Buddhadasa Bhikkhu, “The Truth of Nature” Bangkok : Amarin Publishing,

2006.

Carter, Jimmy “Our Endangered Values” New York : Simon and Schuster,

2005.

Dalai Lama, “The Universe In A Singh Atom” London : Little, Brown, 2005.

Dunn, Philip “The Art of Peace” New York : Jeremy P. Tarcher/ Putnam,,

2003.

Ederheim, Elizabeth Haas, “The Definitive Drucker” New York : McGraw-Hill,

2007.

ความเปนหนงเดยวของศาสตร ศาสนา และศลปะ

สมควร กวยะ 227

Feynman, Richard, “The Character of Physical Law” Massachusetts : MIT Press,

1995.

Fortey, Richard, “The Earth : An Intimate History” London : Harper Perennial,

2004.

Gladwell, Malcolm, “blink” New York : Little, Brown, 2005.

Godeck, Gregory J.P., “Love : The Course They Forgot To Teach You In

School” lllinois : Casablanca Press, 1997.

Green, Joey (ed.) “Jesus and Muhammad” Berkeley : Seastone, 2003.

Gregory, Richard, “The Future of Mind-makers” London : Phoenix, 1998.

Hogan, john, “The End of Science” London : Abacus, 1998.

Koller, John M.,“Oriental Philosophies” New Jersey: Prentice Hall, 1985.

Kurzweil, Ray, “The Singularity Is Near”, New York : Penguin Books, 2005.

Lloyd, Seth, “Programming the Universe” New York : Vintage Book, 2006.

Mainzer, Klaus, “The Infinite Book of time” New York : Copernicus Book,

2002.

Maltz, Maxwell, “Psycho-Cybernetics” New York : Pocket Book, 1960.

Mason, Colin, “A Short History of The Future”, London : Earthscan, 2006.

Mc Farlane, Thomas J., (ed.) “Einstein and Buddha” Berkeley : Seastone,

2002.

Mithen, Steven, “After the ice” London : Phoenix, 2003.

Nacson, Leon, “Deepak Chopra : World of Infinite Possibilities” New South

Wales : Random House, 1998.

Onkom, Suchira, “Creating Sustainable World Peace”, Bangkok : Sahad-

hammika, 2005.

P.A. Payutto, “Good, Evil and Beyond” Bangkok : Buddhadhamma Foundation,

1995.

228ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

Sagan, Carl, “The Varieties of Scientific Experience” New York : Penguin,

2006.

Sartre, Jean-Paul,“L’ Existentialisme est un humanisme” ฉบบแปลโดยวทยา

เศรษฐวงศ สำนกพมพธรรมชาต, 2540.

Sartre, Jean-Paul, “Sketch for a Theory of the Emotions” London : Routledge,

2002.

Schroedinger, Erwin “What is Life?” Cambridge : Canto, 2001.

Senge, Peter, et al, “Presence” London : Nicholas Brealey, 2005.

Singer, Peter, “One World” New Haven : Yale University Press, 2002.

Thich Nhat Hanh, “Going Home : Jesus and Buddha as Brothers” New York

: Riverhead Books, 1999.

Watson, James, “DNA the Secret of Life” London : Arrow Books, 2003.

Wilson, Edward O, “The Future of Life” New York : Vintage Books, 2002.

Wilson, Paul, “The Quiet” London : Macmillan, 2006.

บทท 7 การตนบอยเลฟ (Boylove) : โลกอสระของผหญง

ศรณย สงหทน

230ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

* บทความนเปนสวนหนงของการศกษาในหลกสตรปรชญาดษฎบณฑต (สอสารมวลชน) วชาเอกการสอสารระหวางประเทศ คณะวารสารศาสตรและสอสารมวลชน มหาวทยาลยธรรมศาสตร ป พ.ศ.2550 บทความชนนมาจากการศกษาดงานและคนควาองคความรใหม ณ กรงโตเกยว ประเทศญปน - ขาพเจาขอกราบขอบพระคณรองศาสตราจารยอรทย ศรสนตสข คณะวารสารศาสตรและสอมวลชน มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทไดชวยเหลอและแนะนำขอคดทมคณคาใหกบขาพเจามาโดยตลอด รวมทงการเดนทางไปยงประเทศญปนในครงนดวย และขอขอบคณเจาหนาทฝายรายการวทยของสถานโทรทศนและวทย NHK กรงโตเกยว ประเทศญปน

บทคดยอ

การตน (Cartoon) ถอเปนสอบนเทงทมอทธพลตอการรบรของผคนใน

สงคม หนงในประเภทของงานการตนญปนทนาสนใจและมอทธพลตอผบรโภคใน

ปจจบน คอ งานการตนแบบชายรกชาย (Boylove cartoon) ผวจยมความสนใจ

ในวฒนธรรมการตนญปนประเภทนในฐานะวฒนธรรมประชานยมในสงคมสมย

ใหม ผวจยไดดำเนนการวจยนโดยใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ มวตถประสงคใน

การวจย ดงน 1. เพอศกษางานการตนญปนประเภทแบบชายรกชาย (Boylove

Cartoon) ทมผลกระทบตอผบรโภคในสงคมสมยใหม 2. เพอศกษาความมงหมาย

ของการบรโภคงานการตนญปนประเภทแบบชายรกชาย (Boylove cartoon) ใน

ประเทศญปนและประเทศไทย

ผวจยใชการศกษาวจยเชงคณภาพโดยการสมภาษณแบบเจาะลก (In-depth

interview) และใชวธการสงเกตอยางมสวนรวม (Participatory observation) กบ

กลมตวอยางทเปนวยรนเพศหญงทมชวงอายตงแตอาย 14 – 19 ป จำนวน 8 คน

เปนชาวญปนจำนวน 4 คนทอาศยในกรงโตเกยว ประเทศญปน และเปนชาวไทย

จำนวน 4 คนทอาศยในกรงเทพมหานคร ประเทศไทย โดยกลมตวอยางทงหมด

อานงานการตนประเภทนมาอยางนอย 2 ปจนถงปจจบน

7 บทท การตนบอยเลฟ (Boylove) : โลกอสระของผหญง ดร. ศรณย สงหทน*

การตนบอยเลฟ (Boylove) : โลกอสระของผหญง

ศรณย สงหทน 231

ผลการวจย พบวา ประการแรก กลมตวอยางจะเลอกบรโภคงานการตนทม

คณภาพเนองจากฝมอการวาดการตนและการดำเนนเรองเปนตวชวดทสำคญตอ

ความสำเรจของงานการตนเรองนน ประการทสอง เหตผลในการบรโภคจากปจจย

ภายในของบคคล กลมตวอยางเลอกบรโภคงานการตนประเภทนมไดมงเนนเรอง

ราวทางเพศแตอยางใด ซงเหตผลทสำคญ คอ ตองการเปดอสระทางความคดใน

การใชจนตนาการและถายทอดความรสกตางๆ

คำสำคญ : การตนบอยเลฟ, สอบนเทง, วฒนธรรมประชานยม, การบรโภคสอ

Abstract

Cartoon is a kind of entertainment media that influences people’s

cognition in every society. For Japanese cartoon, Boylove Cartoon is one of

the most interesting and powerful cartoon in the present time. For this

reason, I am very interested in Boylove Cartoon as popular culture in

modern society.

The objectives of this research are : 1. to study influence of Boylove

Cartoon to consumers in modern society, 2. to study purpose of consumption

for Boylove Cartoon in Japan and Thai.

This research is conducted by Qualitative Methodology. In-depth

Interview and Participatory Observation are used for collecting data. The

samples consist of four Japanese teenagers who live in Tokyo,Japan and four

Thai teenagers who live in Bangkok,Thailand. All of them are 14 – 19

years old. They usually read Boylove Cartoon for at least two years.

The result of this research are : firstly, all samples always choose any

high quality Boylove Cartoon because of artistic ability and theme. These are

crucial indicators to Boylove Cartoon’s success. Secondly, reasons of

consumption derived from consumers’ internal factors, all samples never

concentrate on sexual subject strongly to any Boylove Cartoon. Whereas all

232ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

samples would like to emancipate their ideas through imagine and feeling,

exposing from this kind of cartoon.

Key words : Boylove Cartoon, Media Entertainment, Popular Culture,

Media Consumption

บทนำ

การตน (Cartoon) ถอเปนสอบนเทงทมอทธพลตอการรบรของผคนใน

สงคมไมเพยงแตในสงคมญปนเทานน แตยงรวมถงทกสงคมบนโลกนดวย ผรบ

สารสามารถรบรเรองราวตางๆ จากการตนโดยผานทางการรบรทางสายตาในการ

มองและการรบรทางหในการฟง ดงนน การสอสารผานงานการตนนนมกเปนไป

ในลกษณะทงายตอการเขาใจ เนนอารมณความรสก (Emotional Oriented) เพอ

โยงไปสจนตนาการของแตละคน รวมไปถงการถอดรหส (Decoding) ของผบรโภค

จดเปนปจจยทสำคญในการบรสารทผวาดภาพการตนสงมา (Encoding) ดงนน

การสรางการตนใหสมจรงดวยจนตนาการ (Fantasy) สามารถสรางความสนใจให

กบผบรโภคในฐานะความบนเทงจากการบรโภคการตนถอเปนกจกรรมยามวาง

(Leisure activities) สำหรบสงคมบรโภค (Consumer Society)

ในสงคมญปน เราสามารถพบเหนผคนมากมายอานการตนหรอรอบตวของ

เราตางเตมไปดวยการตนในสอตางๆ หรอสถานทตางๆ ในประเทศญปนจนมคำ

กลาววา “มงงะมอยทกแหงหน (Manga is everywhere)” ดงนน ประเทศญปน

จงเปนผนำในการสรางงานการตนจนเปนอตสาหกรรมการตนทงในลกษณะของ

งานแบบอะนเมะ (Anime) และงานแบบมงงะ (Manga) ทมไดหยดลงเพยงใน

เรองราวของความสนกสนาน (Amusement) เทานน แตในปจจบน งานการตน

ของประเทศญปนพยายามตอบสนองความตองการทางดานตางๆ ของผบรโภค

อาท การนำเสนอเรองเพศ ความรนแรง อาชญากรรม เปนตน

การตนบอยเลฟ (Boylove) : โลกอสระของผหญง

ศรณย สงหทน 233

จงทำใหแนวทางของงานการตนในประเทศญปนมความหลากหลายสง

อตสาหกรรมการตนของประเทศญปน อาท หนงสอการตน ภาพยนตร

อนเมชน (Animation) เกมเสมอนจรง (Stimulation Game) ไดรบความนยม

จากทวโลกมากกวาในประเทศสหรฐอเมรกาในฐานะผมอทธพลในสอบนเทงโลก

ซงฐานของผบรโภคงานการตนญปนในประเทศสหรฐอเมรกามจำนวนมหาศาล

เนอหาของงานการตนจงมหลากหลายตงแตเนอหาทสรางความเพลดเพลนไป

จนถงเนอหาในทางลบ อาท เรองเพศ เปนตน1

อทธพลของงานการตนญปนมความนาสนใจในงานทางวชาการ ผวจยม

ความประสงคทจะศกษาผลกระทบของงานการตนญปนทมตอสงคมไทยโดย

เฉพาะการตนแนวใหมทตวละครมการเดนเรองหลกแบบชายรกชาย (Boylove

Cartoon) หรอทเรยกวา “Yaoi” และ “Shonenai”

ผวจยมความสนใจในวฒนธรรมการตนญปนในฐานะสอทนำเสนอความ

บนเทงในสงคมสมยใหมโดยผวจยมวตถประสงคในการวจย ไดแก

1.เพอศกษางานการตนญปนประเภทแบบชายรกชาย (Boylove Cartoon)

ทมผลกระทบตอผบรโภคในสงคมสมยใหม

2. เพอเปรยบเทยบความแตกตางในความมงหมายของผบรโภคงานการตน

ญปนประเภทแบบชายรกชาย (Boylove Cartoon) ในประเทศญปนและประเทศไทย

ผวจยใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) กบกลม

ตวอยางทเปนวยรนเพศหญงทมชวงอายตงแตอาย 14 – 19 ป ทอานงานการตน

แบบชายรกชาย (Boylove Cartoon) มาอยางนอย 2 ปจนถงปจจบน ผวจยใช

การสมภาษณแบบเจาะลก (In-depth Interview) และใชวธการสงเกตอยางมสวนรวม

(Participatory Observation) จากวยรนเพศหญงชาวญปนจำนวน 4 คน ทอาศย

ในกรงโตเกยว ประเทศญปน (โดยใชเจาหนาทลามชวยดำเนนการในการแปล

ความหมายในการสมภาษณ) และกลมตวอยางทเปนวยรนเพศหญงชาวไทยจำนวน

4 คนทอาศยในเขตกรงเทพมหานคร

1 Deborah Shamoon. Office sluts and rebel flowers : The pleasure of Japanese Pornographic comics for woman. In pom Stusies. Edited by Linda williams, Duke University, Durham and London, 2004. p. 78

234ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ผวจยใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพในงานวจยนเนองจากประเดนในการ

ศกษามความละเอยดซบซอนทางความคดเหนและความรสก การวจยเชงคณภาพ

จงสามารถเกบรวบรวมขอมลเชงลกไดอยางมประสทธภาพ จากนน ผวจยไดใช

การบรรยายเชงวเคราะห (Analytic Descriptive) ในการนำเสนอขอมลจากงานวจยน

พฒนาการของงานการตนญปน

พฒนาการของงานการตนในประเทศญปน เรมตนมาจากการสรางศลปะภาพ

ทเรยกวา

“มงงะ (Manga)” เปนการนำเสนอในลกษณะของภาพการตนลอเลยนซง

พบหลกฐานปรากฏอยางเดนชดในภาพวาดทวดโฮรวจ (Horyuji) เมองอการกะ

(Ikaruga) ในชวงศตวรรษท 17 และทวดโตโชไดจ (Toshodaiji) เมองนารา

(Nara) ตอมา ในชวงปลายยคเอโดะ (ค.ศ. 1615 – 1868) งานภาพวาดแบบ

“มงงะ (Manga)” เรมมการพฒนาขนโดยการสรางวธการพมพรปแบบใหมท

เรยกวา “Otsu-e” และ

“Toba-e” ทมชอเสยงมากในยคนน2 โดยภาพพมพมเสนทคมสวยและนา

มองมากขน

ขอสงเกตสำคญสำหรบงานการตนแบบ “มงงะ (Manga)” ทไดรบความ

นยมอยางสงเนองจากลกษณะของการใชกรอบในการนำเสนอภาพตางๆ อยาง

ฟมเฟอยแตกตางจากงานการตนของประเทศอนๆ

ตอมา งานการตนแบบ “มงงะ (Manga)” ไดกาวเขาสยคของภาพยนตรท

เรยกวา “อะนเมะ(Anime)” โดยนกปรชญาดานสอ ชอวา “Imamura Taihei” ใน

ป ค.ศ. 1916 ภาพยนตรการตนเรองแรกของประเทศญปนเกดขนครงแรกโดยได

รบอทธพลจากผสรางภาพยนตรการตนชาวผรงเศสทชอวา “Emile Cohl”3

2 Donald Richie. The image industry : fads & fashion in Japan. Reakti9on books Ltd., London, 2003. p. 102 3 เกรยงไกร พฒนกลโกเมธ, แนวคด บรบททางสงคมและบรบททางวฒนธรรมญปนทปรากฎในภาพยนตการตนของสตดโอจบล. วทยานพนธ มหาบณฑต คณะวารสารศาสตรและสอสารมวลชน มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2549 หนา 9

การตนบอยเลฟ (Boylove) : โลกอสระของผหญง

ศรณย สงหทน 235

ภาพยนตรการตนของประเทศญปนทมชอเสยงโดงดงไปทวโลกเปนครงแรก

คอ “Tetmwan Atomu” หรอในระดบสากลทใชชอวา “เจาหนปรมาณ (Astro

boy)” (ค.ศ. 1963) เปนผลงานของโอซาม เทซกะ (Osamu Tezuka)4 โดย

ความสำเรจของภาพยนตรการตนเรองนมาจากการนำเสนอภาพทสมจรงลนไหล

คลายการถายทำภาพยนตร (cinematic style) มการดงภาพเขา – ออก (zoom)

ทำใหดสมจรง อนเปนรากฐานสำคญของพฒนาการภาพยนตรการตนญปนในระยะ

เวลาตอมา

ภาพจากการตนเรอง“ เจาหนปรมาณ (Astro boy) ของ Osamu Tezuka5

ปจจยททำใหอตสาหกรรมงานการตนจากประเทศญปนประสบความสำเรจ

คอ

- ประการแรก การตนเปนความบนเทงในอตสาหกรรมกจกรรมยาม

วาง (leisure industry) ของสงคมโลกาภวตนทผคนบรโภคในชวงเวลาวาง (leisure

time) ของพวกเขา เพอปลดปลอยความตงเครยดในชวต (emancipation) และ

สรางความพงพอใจใหแกชวตของตนเอง (Life satisfaction)6 ผบรโภคการตนม

คณลกษณะรวมของสภาวะการเปนคนชอบนกฝน (fantasist) สรางโลกสมมตทาง

4 อานเพมเตมท Fusanosuke Natsume. Japan Manga Culture. Tokyo. 1999 5 ภาพจาก http://en.wikipedia.org/wiki/Astro_Boy 6 Rojek, Chris, Leisure Theory : Principles and Practices. New York : Palgrave MacMillan, 2005 p.42

236ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

จนตนาการ และผบรโภคการตนยงมคณลกษณะรวมของสภาวะการเปนคนหลบหน

(escapist) หลดพนจากสภาวะกดดน บบคนทตนเองไมตองการจากโลกแหง

ความเปนจรง

- ประการทสอง งานการตนจดเปนวฒนธรรมประชานยม (Popular

Culture) แบบหนง ดวยคณลกษณะของวฒนธรรมประชานยมทพยายามสราง

ความสนใจ (Attention)7 ของผบรโภคดวยความงายดายในการเขาถง (Accessibility)

งานการตนเหลาน และเนนระดบทางอารมณ (Degree of Emotional Distance)

มากกวาระดบของเหตผลมากมายในการบรโภค (Hyperrational)8 ทำใหงาน

การตนจากประเทศญปนมการแพรหลายไดรบความนยมจากทวโลก

หนงในประเภทของงานการตนญปนทนาสนใจและมอทธพลตอผบรโภคใน

ปจจบน คอ งานการตนแบบชายรกชาย (Boylove Cartoon) ทเรยกวา “Yaoi”

และ “Shonenai” หมายถง การตนทมตวละครเอกเปนผชาย 2 คน โดย “Yaoi”

เนนการนำเสนอความสมพนธทางเพศเปนหลก ในขณะท “Shonenai” เนน

การนำเสนอเรองราวความรกทออนโยน ละมนละไม

ผลงานการวาดภาพของ Takeshi Matsu ศลปนแนว Boylove Cartoon ชอดง

7 Shay Sayre & Cynthia King, Entertainment and Society. London : Sage Publications Inc., 2003.p. 18-19 8 Lee Harrington C. and Denise D.Bieldy, Popular Culture : Production and Consumption. Massachusetts : Blackwell, 2001. p.6-7

การตนบอยเลฟ (Boylove) : โลกอสระของผหญง

ศรณย สงหทน 237

การกำเนดของงานการตนในลกษณะนเกดขนครงแรกในชวงไป ค.ศ. 1970

โดยกลมของนกวาดภาพการตนมอสมครเลนหรอ “โดจนช (Dousinshi)” เพอ

ตองการเปลยนโครงสรางของการนำเสนอรปแบบงานการตนใหแตกตางไปจากรป

แบบเดม โดยเรมตนจากการชอคำวา “Yaoi” ทมาจากการใชชอยอทอกษร

ตนแบบของแตละคำ คอ “Yama nashi, Ochi nashi, Imi nashi” อนหมายถง

ไมมจดสำคญของชอเรอง (no climax) ไมมประเดน (no point) และไมมความ

หมาย (no meaning) ตามลำดบ ซงคำวา “Yaoi” ยงเปนทนยมเรยกกนในกลม

ผหญงทอานงานการตนแนวนในประเทศสหรฐอเมรกาอกดวย ซงสถานการณของ

การบรโภคงานการตนแบบนในระดบสากลมมากมายมหาศาลโดยเฉพาะอยางยง

ในประเทศสหรฐอเมรกา ทเรยกวา “American Yaoi” ทมการจำกดความใหมวา

“Global Boylove” หรอ “Global BL” โดยมสำนกพมพยกษใหญ เชน บรษท

Yaoi Press ทครอบครองมากกวา 20 เรอง หรอ บรษท Seven Seas

Entertainment ทประกาศตนวาเปนรายแรกทพมพงานการตนในภาคภาษาองกฤษ

หรอบรษทลาสด Yaoi House ทมแผนการตพมพงานการตนกวา 23 เรอง

บรรยากาศภายนอกและภายในบรเวณถนนโอโตเมะ (Otome) กรงโตเกยว ประเทศญปน ซงเปนศนยกลางของงาน Boylove Cartoon

238ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ผบรโภคงานการตนแบบชายรกชาย (Boylove Cartoon) ทวโลกเกอบทงหมด

เปนเพศหญง ในประเทศญปนเอง รานคาทขายการตนประเภทนเปนรานคาแบบ

เปดเผย ถกตองตามกฎหมาย ในขณะท ในประเทศไทย การจำหนายงานการตน

ประเภทนอยในลกษณะหลบซอนเนองจากเปนสอทผดกฎหมาย ทางหนวยราชการ

ลงมตวา เปนสอทมความโนมเอยงไปในลกษณะสอลามกยวยกามารมณ สามารถ

สรางผลเสยแกตอเยาวชน

คำถามหลายประการไดเกดขนในสงคม อาท ผทอานหนงสอการตนแบบ

“Yaoi” และ “Shonenai” หรอทเรยกกนสนๆ ในกลมวยรนวา “การตนวาย

(Y)” เปนบคคลทมพฤตกรรมแปลกประหลาด ผดแผกจากธรรมชาตหรอไม ?

ทำไมผหญงกลมนจะตองไปอานการตนทมตวละครเอกเปนผชายทง 2 คน แทนท

จะเปนผชายกบผหญง ? เปนตน ผวจยจงเกดความสนใจในความมงหมายทแท

จรงของผบรโภคงานการตนในลกษณะน ประกอบกบความนยมอยางมหาศาลจาก

ผบรโภคทวโลก

มองโลกอสระของผหญงผานงานการตน

ในสวนของผลการวจยน ผวจยสามารถสรปเปนประเดนสำคญได 2 ประเดน

ดงน

1. ประเดนของฝมอการวาดการตนและการดำเนนเรอง

ฝมอการวาดการตนและการดำเนนเรองเปนตวชวดทสำคญตอการอยรอด

ของงานการตนในประเทศญปนเนองจากการแขงขนมระดบสง อยางไรกตาม ไมม

ขอกำหนดใดๆ ทบงชวา การวาดจากมออาชพทจะประสบความสำเรจเทานนทจะ

ประสบความสำเรจ ซงงานฝมอการวาดจากมอสมครเลนกสามารถประสบความ

สำเรจไดเชนกน อาท กลม CLAMP เปนตน โดยในกลมตวอยางทงหมดทง

ชาวญปนและชาวไทยตางมความคดเหนเหมอนกนวา การตดตามงานการตนของ

ผบรโภคจะใหความสำคญจากลกษณะเนอเรองและเสนสายทสวยงามในการวาด

ภาพ ยงภาพวาดทใหความรสกนารก นาเอนด ยงสรางความรสกใหตดตามมาก

ขน แมวาจะมาจากฝมอการวาดของกลมสมครเลน “โดจนช (Doujinshi)” กตาม

การตนบอยเลฟ (Boylove) : โลกอสระของผหญง

ศรณย สงหทน 239

งานฝมอจากนกวาดมอสมครเลน (Doujinshi) งานฝมอจากนกวาดมออาชพ

การแขงขนทางการตลาดในงานการตนลกษณะนคอนขางสง กลมตวอยางท

เปนเพศหญงทกคนในงานวจยนไดเนนถงความสำคญของโครงเรองและการ

ดำเนนเรองในงานการตนประเภทน โดยงานการตนควรมเนอเรองทไมหยาบโลน

หรอลามกจนเกนไป ยงเนอเรองของงานการตนเรองใดอยในแนว Fan Fiction ท

มตวละครเอกเปนศลปนนกรองทตนเองชนชอบ ยงเปนงานการตนทเปนทนยม

อยางสง อาท งานการตนทมเนอเรองเกยวกบวงบอยแบนดสแมป (SMAP) จาก

ประเทศญปน งานการตนทมเนอเรองเกยวกบวงบอยแบนดดงบงชนก (Tong Vfang

Xien Qi) จากประเทศเกาหลใต เปนตน

ลกษณะของตวละครในงานการตนประเภทนควรมลกษณะเปนผชายทหลอ

สง ดบอบบาง สะอาดสะอาน และมบคลกใหเหนความแตกตางวา ตวละครใดจะ

เปนพระเอกหรอนางเอก อาท ตวละครทมลกษณะเปนนางเอกสวนใหญจะมอารมณ

ออนไหว รองไหเกง และคอนขางออนแอ จงตองการใหตวละครทมลกษณะเปน

พระเอกมาคอยดแลเอาใจใส

240ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

นอกจากนน เนอเรองทนาอานในความคดเหนของกลมตวอยางตองเนน

สอสารทางอารมณทไมรนแรง อาท แนวเรองทอบอน โรแมนตก แนวเรองแบบรก

หวานแหวว กกกก เปนตน ทำใหผอานสามารถสรางโลกแหงจนตนาการในแบบ

ฉบบของผหญงได ในขณะทเนอเรองแบบรนแรง อาท ฆาตกรรมหรอโปเปลอย

เปนตน ไมคอยไดรบความนยมในกลมผบรโภคในวงกวางเทาไรนก

2. ประเดนของเหตผลในการบรโภคจากปจจยภายในของบคคล

ในประเดนน กลมตวอยางทกคนไมมความรสกทแตกตางจากบคคลทวไป

ในเลยแมแตนอย

การบรโภคงานการตนประเภทนมาจากความตองการในการเลอกบรโภคสอ

ของพวกเขา โดยสาเหตการบรโภคงานการตนประเภทนมาจากสาเหตหลายประการ

ดงน

- กลมตวอยางทกคนนสยรกการอานงานการตนมาตงแตเดก มความ

ชนชอบฝมอการวาดการตนทมคณภาพและตดตามงานการตนทมโครงเรองนา

สนใจ

- กลมตวอยางชาวไทยบางคนมความคดเหนวา ผหญงมสทธในการ

บรโภคไมแตกตางจากผชาย ซงการตนเหลานไมใชการตนทเนนเรองกามโลกย

แตสวนใหญจะเนนเรองชวตรกแบบการตนวยรนทวไป สำหรบฉากโปเปลอยมได

มทกหนา หากปรากฏในบางสวนของเรอง ผวาดจะมการนำเสนอทไมอจาดตา ซง

กลมตวอยางยงใหขอมลเพมเตมวา งานการตนแบบนบางเรองอาจนำเสนอภาพท

โปเปลอยอยางเตมท แตเรองประเภทนนมผอานไมมากเทากบงานการตนทมโครง

เรองเสนอความรกทวไป

- กลมตวอยางชาวญปนบางคนใหเหตผลตอการเลอกบรโภคการตน

ประเภทนวา ตนเองสามารถทจะลวงรวถชวตของผชาย ไดมองเหนโลกของผชาย

ผานงานการตน ซงในโลกแหงความเปนจรง ตนเองไมมโอกาสทจะจบจองหรอ

สงเกตการกระทำหรอกจกรรมของผชายไดอยางถนดเทาไรนก การอานการตน

จงเสมอนเปนชองทางททำใหผหญงมโอกาสกาวเขามาในโลกของผชาย กลมตวอยาง

หลายคนไดใหความคดเหนวา การอานงานการตนแบบนเปดโอกาสใหตนเอง

การตนบอยเลฟ (Boylove) : โลกอสระของผหญง

ศรณย สงหทน 241

มองเหนวา ผชายมกจกรรมอะไรปฏบตกนในโลกของพวกเขา โดยทตนเองไมได

มงเนนเรองกามารมณเปนหลกเลย

- กลมตวอยางทงชาวไทยและชาวญปนหลายคนตดตามผลงานของ

ศลปนนกรองทตนเองชนชอบ เมอมงานการตนทมตวละครเปนศลปนนกรองท

ตนเองชนชอบ ตนเองจงตดตามงานการตนเหลาน

- สำหรบเรองของความผดปกตทางเพศจดเปนประเดนทนาสนใจท

ไดจากการศกษาวจยในครงน เนองจากงานการตนแบบชายรกชาย (Boylove

Cartoon) มผบรโภคเปนเพศหญงเกอบทงหมด จงเปนขอสงสยสำหรบผคนใน

สงคมทไมไดอยในกลมผบรโภคนวา แทจรงแลว กลมผบรโภคงานการตนแบบน

มความผดปกตทางเพศหรอไม ซงกลมตวอยางทกคนยนยนวา ตนเองมความปกต

ทางเพศทกประการเหมอนกบบคคลทวไปในสงคม กลมตวอยางบางคนมครก

เปนผชายแทไมใชเกย

- กลมตวอยางบางคนชนชอบการตนประเภทนเนองจากเปนการตน

ทมแนวเรองแปลก แตกตางไปจากงานการตนทมชายจรงหญงแทเปนตวละคร

เดนเรอง เนอเรองจงมความนาสนใจ ชวนตดตาม ประกอบกบฝมอการวาดท

สวยงาม นารก ดงนน การบรโภคงานการตนประเภทนเปนการตอบสนองการ

แสวงหาสงใหมใหกบชวตของวยรน

- ในปจจบน งานการตนญปนมหลากหลายประเภทใหเลอกบรโภค

การบรโภคงานการตนแบบชายรกชาย (Boylove Cartoon) นเปนเสมอนผบรโภค

ไดปลดปลอยความรสกกดดนบางอยางทตนเองไมสามารถกระทำไดในโลกแหง

ความเปนจรง กลมตวอยางไดใหขอมลวา ความรสกเหลานไมใชความรสกทาง

ดานกามโลกยแตเปนความรสกอบอนในความรก โดยใชตวละครในงานการตน

(ตวละครทเปนนางเอก) เปนเสมอนตวแทนของตนเองในการแสดงความรก ความ

หวงใยตอผชายสกคนในจนตนาการของงานการตนเรองนน

ในประเดนน ผวจยไดสอบถามเพมเตมวา เหตผลอะไรจงไมเลอกอานงาน

การตนทเปนชายจรง หญงแทไปเลย กลมตวอยางทกคนไดใหความคดเหนวา ตว

ละครทเปนเพศชายทงคทำใหตนเองไดเหนผชายในอดมคตถง 2 คนทมความรก

242ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ตอกน ในขณะทตวละครเปนผหญงใหความรสกวา ตวละครคนนนเปน “คนอน”

ทไมใชตวเรา ดวยความรสกวา ตวละครนนเปนผหญงเหมอนกน ไมสามารถ

จนตนาการวา เปนตวเองได หากตวละครชายมความรก มความสมพนธทางเพศ

หรอทะเลาะเบาะแวงกบตวละครหญง ทำใหกลมตวอยางรสกเหมอนถกบงคบ ถก

กดดนทางเพศเชนเดยวกบเหตการณในโลกแหงความเปนจรง เราจะพบวา กลม

ตวอยางทง 2 ประเทศเปนสงคมทเพศหญงถกกดขจากเพศชายมาชานาน งาน

การตนแบบนจงเปนหนทางของการปลดปลอยอสรภาพของผหญง แมวาจะเปน

จนตนาการกตาม

- นอกจากนน กลมตวอยางยงมความคดเหนอกวา ตวละครผหญง

สวนใหญในงานการตนมนสยขแย ขงอน สรางแตเรองปวดหว ลกษณะของตว

ละครแบบนไมตรงกบความตองการของผบรโภคทเปนเพศหญงเทาไรนก กลม

ตวอยางจงชอบลกษณะนสยของตวละครทเปนผชาย มากกวา

ในขณะทตวละครทเปนผชายเปนเสมอน “รางสมมต” หรอ “รางทวาง

เปลา” ในจนตนาการทผบรโภคสามารถวางตนเองลงไปในตวละครนนอยางแนบ

สนท และยงใหความรสกขาวสะอาด ใสบรสทธ เมอตวละครทง 2 คนมความรก

หรอมความสมพนธทางเพศกน หรอแมแตบททเกยวกบการทะเลาะววาท ไมลง

รอยกน ตวละครทเปนผชายนจะชวยใหหลกหนความรสกของการกดขทางเพศได

กลมตวอยางบางคนใหขอมลวา งานการตนแบบนจะทำใหผอานไมรสกวา ผหญง

ถกรงแกหรอถกยำยแตอยางใด

งานการตนแบบชายรกชาย (Boylove Cartoon) อาจมใชสอประเภทลามกท

มงเนนเสนอเรองราวทางโลกยอยางทใครหลายคนเขาใจ งานการตนประเภทดง

กลาวกลบกลายเปนชองทางเปดอสระทางความคดใหกบผหญงไดมโอกาสใช

จนตนาการและถายทอดความรสกตางๆ ผานการบรโภคงานการตน นอกจากนน

สอประเภทยงมอทธพลทงทางสงคม วฒนธรรมและจตวทยาของผบรโภค

ดงนน งานการตนจงเปนสอความบนเทงทนาจบตามองในฐานะเปนอตสาห-

กรรมความบนเทง (Entertainment Industry) ในสงคมสมยใหม รสนยมของ

ผบรโภคมความหลากหลายมากยงขน การผลตและการแพรกระจายจงตองขนอย

การตนบอยเลฟ (Boylove) : โลกอสระของผหญง

ศรณย สงหทน 243

กบรสนยมของผบรโภค ในสวนของวฒนธรรมรวมสมย งานการตนแบบชายรก

ชาย (Boylove Cartoon) จงเปนอกลกษณะหนงทนาศกษาคนควาตอไป

บทสรป

บทสรปของงานวจยน ผวจยสามารถวเคราะหงานการตนแบบชายรกชาย

(Boylove Cartoon) ไดดงตอไปน

ประเดนทางสงคม

งานการตนแบบชายรกชาย (Boylove Cartoon) จดเปนปรากฏการณทาง

สงคมสมยใหม การบรโภคสอประเภทนกอใหเกดวฒนธรรมยอย (subculture)

ในกลมเพศหญง ผบรโภคหลกของงานการตนประเภทดงกลาว คอ วยรนเพศ

หญง ทเปนกลมผบรโภคทชกจงใจไดงาย มความกาวราวและมความขดขนนอย

กวาวยรนชาย ประกอบกบระบบสงคมโลกตะวนออก อาท สงคมประเทศญปน

สงคมประเทศไทย เปนตน เพศหญงมอสรภาพนอยกวาเพศชาย เพศหญงไดรบ

การกดขเชงอำนาจอยางลกๆ ไมวาจะเปนเรองของการคดหรอการกระทำตางๆ

สำหรบดานการสอสาร เนอหาของสารทสงผานสอตางๆ สวนใหญมงเนนการตอบ

สนองความตองการของเพศชายเปนหลก ทำใหเพศหญงจำเปนตองกลายเปน

ผบรโภคทไมมปฏกรยาตอบสนองมากเทาใด (passive)9

ในประเดนน ยงมเหตผลเพมเตมวา ธรรมชาตของวยรนมการบรโภคในลกษณะ

ทลำหนา (Avant-garde of consumption) จงทำใหวยรนสวนใหญมงแสวงหา

ความทนสมยตลอดเวลา วยรนจงตกภายใตอทธพลของผลผลตทางวฒนธรรม

(cultural products) ในสงคมสมยใหม10 ดงนน การแสวงหาทางออกของวยรนหญง

เพอการปลดปลอยตนเอง (emancipation) จากการดำเนนชวตทผกมดกบ

ระเบยบทางสงคม จงทำใหเพศหญงคนหาชองทางเหลานน ซงงานการตนแบบ

ชายรกชาย (Boylove Cartoon) จงเปนทางออกอยางหนงของพวกเธอเพอสราง

ความผอนคลายในวถชวตประจำวน 9 Angela McRobbie. Feminism and Youth Culture.2nd edition, London : Macmillan press, 2000 P.16-18 10 Dortner (1992) in Boethius, Ulf, Youth, the Media and moral Panics. In Johan Fornas and Goran Bolin.

(eds). Youth Culture in Late Modernity. London : Sage Publications Inc., 1995.p.48

244ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

นอกจากน สอบนเทงประเภทนสรางแนวคดเรองการเปนตวแทน (repre-

sentation) หรอแนวคดวาดวยบคคลท 3 ใหกบโลกทางความคดของผบรโภคท

เปนเพศหญง โดยใชตวละครชายทมลกษณะเปนนางเอกเปนเสมอน “รางสมมต”

หรอ “รางทวางเปลา” เพอทดแทนตวเองในโลกแหงจนตนาการ ไมวา โครงเรอง

หรอเนอหาจะเปนไปในทศทางใดกตาม ดงนน ในการใชตวละครแบบผชาย – ผ

หญง จงเปนเรองทไมสมควรและดใกลตวเกนไป11 การอานงานการตนประเภทน

จงทำใหผบรโภคสามารถใชจนตนาการแทนตนเองลงในตวละครชายนนเพอให

เกดความแขงแกรงในการตอรองและไดรบความรกจากผชายทตนเองตองการ

สอจงทำหนาทสรางตวตนของผบรโภคงานการตนประเภทนใหกลายเปนผชอบ

นกฝน (fantasist) และผหลบหน (escapist) จากโลกแหงความเปนจรงในเวลา

เดยวกน12

ประเดนทางวฒนธรรม

นอกจากนน กลมผบรโภคงานการตนแบบชายรกชาย (Boylove Cartoon)

จดเปนแนวทางใหม (genre) ในวฒนธรรมยอย (subculture) ของวยรน

เนองจากวยรนนนมความสมพนธเชอมโยงอยกบวฒนธรรมและความทนสมย

อยางแยกไมออก การตอตานวฒนธรรมของวยรนนนแสดงออกผานทางการบรโภค

ผลผลตทางวฒนธรรม (cultural products) อยางมความหมาย เพอสรางอตลกษณ

(identity) และเขาไปมสวนรวมในกระแสบรโภคนยมตางๆ ดงนน วยรนจงใชงาน

การตนประเภทนในฐานะผลผลตทางวฒนธรรมอยางหนงของสงคมแหงการ

บรโภคเปนเครองมอในการแสดงวฒนธรรมของตวเองขนมา

แนวทางใหม (genre) ของวยรนจากการบรโภคสอบนเทงประเภทนมไดถก

ตความวา มความผดปกตแตประการใด แตกลบเปนการเรยนรทางวฒนธรรม

ใหมโดยผานงานการตนประเภทน ผบรโภคทเปนเพศหญงสามารถรบร เขาใจ

และสามารถสรางรปแบบทางความคดโดยไมตองมประสบการณตรงเขามา

11 อานเพมเตมใน Brent W., Masami T. Boyslove, Yaoi and art education : Issues of power and pedagogy

Semiotics and Art/Visual Culture, The National Art Education Association, 2003. 12 W.Weiss (1971) in Shay Sayre & Cynthia King, Entertainment and Society. London : Sage Publications Inc.,

2003 p.50-51

การตนบอยเลฟ (Boylove) : โลกอสระของผหญง

ศรณย สงหทน 245

เกยวของ จงเปนสงทสะทอนใหเหนวา ในสงคมแหงการบรโภค การเรยนรเรอง

ราวใหมๆ ของวยรนโดยผานทางสอตางๆ กอใหเกดพฤตกรรมของวยรนแบบ

ใหมขนมาได13 เปนกระบวนการทวยรนการเลอกสรรตนเอง (self-selected fraction)

จากการรบรและผานประสบการณของการบรโภคสอประเภทน

ยงไปกวานน วฒนธรรมการบรโภครปแบบใหมนยอมเกดขนทกแหงทวโลก

มไดจำกดเฉพาะในประเทศไทยและประเทศญปนเทานนเนองจากงานการตนถอ

เปนวฒนธรรมประชานยมประเภทหนง (Popular Culture) จงทำใหการเขาถง

ของผบรโภคเปนไปไดงาย และการรบรเนอหาในสารเปนกระบวนการทางอารมณ

เปนหลก (Emotional Oriented) จงทำใหความนยมสามารถขยายวงกวางอยาง

รวดเรว แมวาในประเทศไทย มการจำกดการจำหนายเนองจากงานการตน

ประเภทนไดรบการกำหนดใหเปนสอลามกประเภทหนงตามทปรากฏเปนขาวใน

หนาหนงสอพมพไมนานน แตมไดหมายความวา วฒนธรรมการบรโภครปแบบใหม

นจะจางหายไปจากระบบสงคมไทย หากตราบใดทกระบวนการทำงานของระบบ

ทนนยมเสรภายใตกระแสโลกาภวตนยงดำเนนอย การแพรกระจายของอตสาหกรรม

ทางวฒนธรรม การตนยงคงปรากฏในการแสวงหาวฒนธรรมของวยรนตอไป

ประเดนทางจตวทยา

การวเคราะหแนวทางจตวทยาของ L.Mulvey (1986)14 สำหรบสอประเภท

การตนแบบชายรกชาย (Boylove Cartoon) เปนการผสมผสานแนวคดเชงจต

วเคราะหของ Freud และแนวคดเรองความรและอำนาจของ Foucault กลาวคอ

คนเรามความสขทไดจองมองผอน การไดจองมองผอนเปนการกระตนสญชาตญาณ

ทางเพศทกอใหเกดความสข โดยทไมสนใจวา เพศทแทจรงของผดนนจะเปนเพศ

อะไรกตาม สำหรบสงคมบรโภค (Consumer society) สอทำหนาทสรางความพง

พอใจใหแกชวตของผคน (Life satisfaction) เนอหาและกระบวนการผลตสอใน

13 อานเพมเตมไดท Bandura, Albert Social Learning Theory. Englewood Cliffs, New Jersey : Prentice - Hall,

1986. และ Rosenthai, T.L.,& Zimmerman, B.J. Social Learning and Cognition. New York : Academic, 1978 14 อานเพมเตมไดทงานเขยนของ L.Mulvey, Visual Pleasure in Narrative Cinema ใน Narrative, Apparatus, Ideology.

New York : Columbia University Press, 1986

246ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

โลกทผชายเปนใหญเนนสรางสรรคและผลตซำสำหรบวธการจองดแบบผชาย

(male grazing)15 เพอตอบสนองความตองการดานตางๆ ของผชาย

ในทางตรงขาม งานการตนประเภทชายรกชายไดสรางดานกลบกนของ

กระบวนการจองมอง (grazing) กลาวคอ ผหญงสามารถเปน “ผด” ไมใช “ผถกด”

และผหญงสามารถเลอกทจะดในโลกของผชายไดอกดวย งานการตนประเภทจง

เปนการเปดชองทางอสรภาพทางจนตนาการใหกบผหญง มอบโอกาสและสทธให

ผหญงสามารถเลอกทจะจองมองเขาไปในโลกของผชายไดตามแตใจตนเอง

ปรารถนา เนอเรองทสรางขนทำใหผบรโภคทเปนเพศหญงสามารถเลอนไหล

จนตนาการไปตามฉากตางๆ ทหลากหลาย อาท เรองราวของความรกในทมฟตบอล

เรองราวของความรกในโรงเรยนชายลวน เรองราวของความรกในคายทหาร เปนตน

นอกจากนน เนอหาของงานการตนประเภทนบางเรองใชตวละครเปนศลปน

นกรองชอดงเพอเพมอรรถรสในการนำเสนอและสรางฐานแฟนคลบของศลปน

นกรองชอดงเหลานน ในประเดนน ผวจยสามารถวเคราะหโดยใชแนวคด

ของ S.Hinermann (1992) ในเรองของ “ปฏกรยาเสมอนวาสงนนมอยจรง

(parasocial interaction)” วา ปฏกรยาเสมอนวาสงนนมอยจรงในตวของแฟนคลบ

เปนสงทตดตว (attachment) ของผบรโภคสอประเภทนประกอบกบความเพอฝน

(fantasy) ในเพศหญงท คอนขางอยในระดบสงโดยเฉพาะปฏกรยาทมตอนกรอง

เพลงปอบทพวกเธอชนชอบ จงเปนสาเหตใหงานการตนประเภทนทใชตวละคร

เปนศลปนนกรองชอดงแทบทกเรองไดรบความนยมอยางมหาศาล

อยางไรกตาม จากการเกบรวบรวมขอมลทงการสมภาษณและการสงเกต

เกยวกบการบรโภคงานการตนแบบชายรกชายนทงในสงคมญปนและในสงคมไทย

พบวา กลมผบรโภคทเปนเพศหญงเหลานไมมความผดปกตทางจตใดๆ แมแต

นอย เพยงแตการบรโภคสอประเภทนเปนกจกรรมยามวางในรปแบบใหมทมได

สรางความเสอมเสยใหกบสงคมแตประการใด แตกลบเปดโลกอสระใหกบผหญง

ใหมพนทมากขนในโลกทผชายเปนใหญ

15 กาญจนา แกวเทพ. สอบนเทง : อำนาจแหงความไรสาระ. All about print. กรงเทพฯ. หนา 67

การตนบอยเลฟ (Boylove) : โลกอสระของผหญง

ศรณย สงหทน 247

บรรณานกรม ภาษาไทย

กาญจนา แกวเทพ. สอบนเทง : อำนาจแหงความไรสาระ. All about print. กรงเทพฯ, 2545

เกรยงไกร พฒนกลโกเมธ, แนวคด บรบททางสงคมและบรบททางวฒนธรรมญปนท

ปรากฏในภาพยนตรการตนของสตดโอจบล. วทยานพนธ มหาบณฑต คณะ

วารสารศาสตรและสอสารมวลชน มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2549

ประเสรฐ ผลตผลการพมพ ตามหาการตน. สำนกพมพมตชน. กรงเทพฯ, 2546

ภาษาองกฤษ

Angela McRobbie. Feminism and Youth Culture. 2nd edition, London : Macmillan

press, 2000

Bandura, Albert Social Learning theory. Englewood Cliffs, New Jersey : Prentice

– Hall, 1986.

Brent W., Masami T. Boys Love, Yaoi and Art Education: Issues of Power and

Pedagogy Semiotics and Art/Visual Culture. Virginia : The National Art

Education Association, 2003.

Boethius, Ulf, Youth, the Media and Moral Panics. In Johan Fornas and Goran

Bolin. (eds). Youth culture in late modernity. London : Sage Publications

Inc., 1995.

Deborah Shamoon. Office Sluts and Rebel Flowers : The Pleasure of Japanese

Pornographic comics for woman. In Porn Studies. Edited by Linda

Williams, Duke University, Durham and London, 2004.

Donald Richie. The Image Industry : Fads & Fashion in Japan. London : Reaktion

books Ltd., 2003.

Dyer R. Entertainment and Utopia. Routledge, London, 1993

248ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

Mulvey L. Visual Pleasure in Narrative Cinema. in Narrative, Apparatus, Ideology.

New York : Columbia University Press, 1988

Shay Sayre & Cynthia King, Entertainment and Society. London : Sage

Publications Inc., 2003.

Rojek, Chris, Leisure Theory : Principles and Practices. New York : Palgrave

MacMillan, 2005

Rosenthal, T. L.,& Zimmerman, B.J. Social Learning and Cognition. New York :

Academic, 1978

Website http://en.wikipedia.org/wiki/Yaoi. 30 March 2008.

บทท 8 ปจจยทมผลตอประสทธผลในการดำเนนงาน

ของโครงการบรการทางวชาการมหาวทยาลยเกรก

นสรา บญสนอง

250ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

8 บทท ปจจยทมผลตอประสทธผลในการดำเนนงาน

ของโครงการบรการทางวชาการมหาวทยาลยเกรก1

บทคดยอ

การศกษาวจยเรอง ปจจยทมผลตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการ

บรการทางวชาการ มหาวทยาลยเกรก มวตถประสงคเพอวเคราะหปจจยทสงผล

ตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการ มหาวทยาลยเกรก

จำนวน 4 หลกสตร ประกอบดวย โครงการหลกสตรรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต

(ภาคสมทบ) โครงการหลกสตรศลปศาสตรบณฑต สาขาวชาการบรหารทวไป

(ภาคพเศษ) โครงการบญชบณฑต (ภาคพเศษ) และโครงการหลกสตรนเทศศาสตร

บณฑต สาขาวชาการโฆษณาและการประชาสมพนธ (ภาคพเศษ) ผวจยมงเนน

ศกษาปจจยภายใน 11 ปจจย คอ กลยทธการบรหาร โครงสรางการดำเนนงาน

วฒนธรรมองคการ ภาวะผนำ นโยบายและการสนบสนนจากมหาวทยาลย ปจจย

ดานหลกสตร คณภาพของอาจารยผสอน การประชาสมพนธ คณภาพการจดการเรยน

การสอน ความพรอมดานกายภาพ และคาใชจายในการศกษา ผลการศกษาพบวา

ปจจยทง 11 ดานสงผลตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทาง

วชาการ มหาวทยาลยเกรก

นสรา บญสนอง2

1 บทความนสรปจากงานวจย เรอง “ปจจยทสงผลตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการ มหาวทยาลยเกรก” เสนอตอมหาวทยาลยเกรก, 2551. 2 อาจารยประจำสาขาวชาการจดการ คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยเกรก ปจจบนดำรงตำแหนงเปนผอำนวยการโครงการหลกสตรศลปศาสตรบณฑต สาขาวชาการจดการ (ภาคพเศษสำหรบผบรหารและผมประสบการณทำงาน) มหาวทยาลยเกรก และรกษาการผอำนวยการสำนกวชาการ มหาวทยาลยเกรก

ปจจยทมผลตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการมหาวทยาลยเกรก

นสรา บญสนอง 251

Abstract

This study entitled “Factors Leading to Effectiveness of Academic

Service Delivery Projects at Krirk University” aims to study factors causing

efficiency of four academic service delivery projects, those are, Master of Public

Administration (special project), Bachelor of Arts in General Administration

(special project), Bachelor of Communication Arts in Advertising and Public

Relations (special project), and Bachelor of Accounting (special project).

The study emphasizes to analyze 11 internal factors; such as, strategy, structure,

organizational culture, leaderships, university policy and support, curriculum-

related factor, lecturers, advertising, quality of teaching management,

physical readiness, and expenditure. The study finds that all of 11 factors lead

to the effectiveness of all special projects.

1. บทนำ

ยคปจจบนนตางใหการยอมรบกนโดยทวไปวาเปน “สงคมอดมปญญา”

(Intellectual Society) ซงถอวา “ความรความสามารถของประชากรเปนปจจยสำคญ

ทสดในการพฒนาประเทศ” ดวยเหตนจงทำใหภาครฐเลงเหนความสำคญของการ

พฒนาคณภาพแรงงานอยางเรงดวน3 ดงปรากฏในนโยบายทใหความสำคญกบการ

พฒนาทรพยากรมนษยของประเทศ อาท การปฏรปการศกษาตามพระราชบญญต

การศกษาแหงชาต พ.ศ.2542 การขยายโอกาสทางการศกษา การสงเสรมการ

ศกษาตลอดชพ การขยายการศกษาภาคบงคบเปน 10 ป และการศกษาฟร 12 ป

รวมทงเพมโอกาสทางดานการศกษาใหแกผมงานทำไดศกษาตอในระดบอดมศกษา

อนทำใหในชวงระยะเวลา 5-6 ปทผานมาน กระแสการตนตวในการให ความสำคญ

กบการศกษามสงมาก ประกอบกบบรบทดานการแขงขนทผลกดนใหบคคลและองคกร

3 เกอ วงศบญสน โครงสรางประชากรไทย: การเปลยนแปลงทรวดเรวเกนกวาจะถกมองขาม, เอกสารประกอบการสมนาเรอง “อดมศกษาไทย: การบกเบกพรมแดนความรและตอบสนองความตองการของสงคม” สำนกงานคณะกรรมการการอดมศกษาเอกชน.

252ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ตางพยายามพฒนาศกยภาพของตนเองใหเหนอคแขงขนโดยการเขารบการศกษา

ในระดบทสงขน นอกจากรฐธรรมนญฉบบป 2540 ไดกำหนดคณสมบตดานการศกษา

สำหรบนกการเมอง และพระราชบญญตการบญช พ.ศ.2543 ไดกำหนดคณสมบต

ดานการศกษาสำหรบการเปนผทำบญช กฎหมายเหลานเปนเงอนไขสำคญทผลกดน

ใหเกดความตนตวทางการศกษามากยงขนในชวงเวลาทผานมา

ภายใตสถานการณดงกลาวน สถาบนอดมศกษาทงของรฐและเอกชนตาง

หนมาจดการเรยนการสอนภาคพเศษกนเปนจำนวนมากเพอรองรบนกศกษาท

ทำงานแลวและตองการทจะศกษาตอ ทงในระดบปรญญาตรและปรญญาโท สวน

มหาวทยาลยเกรก (ซงเปนพนทในครงน) ไดเปดดำเนนการเรยนการสอนภาค

พเศษมาตงแตป พ.ศ.2542 โดยเรมเปดดำเนนการหลกสตรแรก คอหลกสตร

ระดบปรญญาตรศลป-ศาสตรบณฑต สาขาวชาการบรหารทวไป (ภาคพเศษ) และ

ตอมาไดเปดดำเนนการเพมอก 3 หลกสตร เปนหลกสตรระดบปรญญาตร 2 หลกสตร

คอ หลกสตรบญชบณฑต (ภาคพเศษ) หลกสตรนเทศศาสตร-บณฑต สาขาวชา

การโฆษณาและการประชาสมพนธ และหลกสตรระดบปรญญาโท 1 หลกสตร คอ

หลกสตรรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต (ภาคพเศษ) ซงการจดการเรยนการสอน

ของทง 4 หลกสตร อยภายใตเงอนไขของระเบยบมหาวทยาลยเกรก วาดวย

โครงการบรการทางวชาการ พ.ศ.2546

เนองจากปจจบนมการจดการศกษาภาคพเศษกนเปนจำนวนมาก อนทำให

สภาพการแขงขนของการจดการศกษาภาคพเศษมความรนแรงอยางสง ภายใตบรบท

ดงกลาวนโครงการบรการทางวชาการของมหาวทยาลยเกรกทกหลกสตร จะตอง

ปรบตวในแตละดานเพอดำรงรกษาตำแหนงแหงทของตนเองในสนามการแขงขน

เอาไวใหไดในอนาคต โดยเฉพาะอยางยงการปรบตวดานสภาพแวดลอมภายใน

ซงถอเปนปจจยสำคญทมอทธพลตอประสทธผลของโครงการบรการทางวชาการ

บทความนตองการนำเสนอผลการศกษาถงปจจยทสงผลตอ

ประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการ โดยมปจจย

เกอหนนทสำคญ ไดแก ผบรหารจะตองเปนผทมบทบาทอยางมากในการ

กำหนดกลยทธของการดำเนนงาน โครงสรางการดำเนนงานและการ

ปจจยทมผลตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการมหาวทยาลยเกรก

นสรา บญสนอง 253

บรหารวฒนธรรมองคการ หลกสตร ชอเสยงของมหาวทยาลย อาจารยผสอน

การประชาสมพนธ คาใชจายในการศกษา และความพรอมทางดานกายภาพ

โดยการศกษาครงนเปนการศกษาจากกรณศกษา (case studies) จำนวน 4

กรณ คอ โครงการบรการทางวชาการ 4 หลกสตร ประกอบดวย 1) โครงการ

หลกสตรรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต 2) โครงการหลกสตรศลปศาสตรบณฑต

สาขาวชาการบรหารทวไป 3) โครงการหลกสตรบญชบณฑต และ 4) โครงการ

หลกสตรนเทศศาสตรบณฑต สาขาวชาการโฆษณาและการประชาสมพนธ (ตอไป

จะเรยกวา โครงการ รปม. โครงการบรหารทวไป โครงการบญช และโครงการ

นเทศศาสตร ตามลำดบ) โดยในการศกษาไดใชแบบสอบถามทมโครงสราง (structured

questionnaire) เพอดำเนนการสมภาษณกลมตวอยางจำนวน 5 กลม ไดแก

1) กรรมการดำเนนงานโครงการ 2) เจาหนาท 3) อาจารยผสอน 4) นกศกษา

ปจจบน และ 5) ศษยเกา โดยจะพจารณาวาตวแปรแตละตวควรจะสมภาษณ

บคคลกลมใดเพอใหไดขอมลทถกตองและนาเชอถอมากทสด

2. แนวคดทฤษฎทเกยวของกบการศกษาวจย

ในบทนจะไดนำเสนอแนวคดทฤษฎทใชในการศกษา ซงประกอบดวย 1) แนวคด

เชงระบบ 2) แนวคดวาดวยประสทธผลขององคการ 3) แนวคดวาดวยภาวะผนำ

4) แนวคดวาดวยวฒนธรรมองคกร 5) แนวคดเกยวกบการบรหารจดการ 6) แนวคด

เกยวกบโครงสรางองคการ 7) แนวคดเกยวกบความพงพอใจในบรการตามลำดบ ดงน

2.1 แนวคดทฤษฎเชงระบบ Richard L. Daft (1997:13) ไดกลาววา

ระบบ (system) หมายถงชดขององคประกอบชดหนงทมปฏสมพนธระหวางกน

(a system is a set of interacting elements) ซงในระบบหนงๆ จะประกอบไปดวย

สงทเรยกวา ปจจยนำเขา (inputs) กระบวนการเปลยนแปลง (transformation

process) และปจจยนำออก (outputs) รวมทงกระบวนการยอนกลบ (feedback)

กลาวคอ ภายในระบบหนงจะมความตองการปจจยนำเขาจากสภาพแวดลอมภายนอก

ผานกระบวนการในการปรบเปลยนปจจยนำเขา และนำสงปจจยนำออกคนสสภาพ

แวดลอมภายนอก

254ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

James D. Thompson (1967:4-13) ไดแบงแนวคดเชงระบบ ออกเปน

2 แนว คอ ระบบปด (closed system) และระบบเปด (open system) ในขณะท

การศกษาระบบปดจะไมพจารณาผลกระทบอนเกดจากการเปลยนแปลงของสภาพ

แวดลอมภายนอกองคการ แตระบบเปดจะพจารณาถงผลกระทบจากสภาพแวดลอม

ภายนอกองคการดวย แนวคดระบบเปดไดรบการยอมรบวาเปนแนวคดทเหมาะสม

กวาเนองจากการอยรอดขององคการจำเปนทจะตองมปฏสมพนธกบสงแวดลอม

ภายนอกองคการ (Daft, 1997:13)

แนวคดเกยวของระบบยอยภายในองคการมหลายแนวความคด แตมแนว

ความคดหนงทไดรบการยอมรบอยางกวางขวางจากนกวชาการสายการจดการ

เชงกลยทธ กคอ แนวคด Makinsey 7S Model ซงประกอบไปดวยระบบยอยดงน

1. ยทธศาสตร (strategy) 2. โครงสราง (structure) 3. ระบบการบรหารจดการ

(administrative systems) 4. การบรหารทรพยากรมนษย (staff) 5. ทกษะทโดดเดน

ขององคการ (skills) 6. แบบของภาวะผนำ (style of leadership) และ 7. คานยม

รวม (shared values)

2.2 แนวคดวาดวยประสทธผลองคการ ประกอบดวยแนวคดสำคญ 4 แนวคด

ดงน 1) การประเมนเปาประสงค (the goal-attainment approach) แนวคดเสนอ

ใหประเมนประสทธผลขององคการโดยพจารณาจากการบรรลถงเปาหมายสดทาย

หรอผลลพธ (ends) (Robbins, 1990 : 53)42) การประเมนเชงระบบ (the

system approach) แนวความคดนมองวาองคการไมควรประเมนประสทธผลแต

เฉพาะผลลพธสดทาย แตควรจะพจารณาถงการไดมาของปจจยนำเขา (input) และ

กระบวนการในการแปลงปจจยนำเขา (transactional process) ไปเปนปจจย

นำออก (outputs)ในเชงระบบดวย เพอทจะไดทราบถงความมเสถยรภาพและความ

สมดลขององคการในระยะยาว (Robbins, 1990 : 58) 3) การประเมนกลม

ยทธศาสตร (the strategic-constituencies approach) แนวคดนเสนอใหพจารณา

4 จากการสำรวจเปาประสงคของบรษทในประเทศสหรฐอเมรกาเมอป 1979 พบวามเปาประสงคทบรษทตางๆ ใหความสำคญ 12 เปาประสงค โดยหาลำดบแรก คอ กำไร (89% ของบรษททสมภาษณ) การเตบโต (82%) สวนแบงตลาด (66%) ความรบผดชอบตอสงคม (65%) และสวสดการของพนกงาน (62%) ตามลำดบ (Y.K. Shetty, “New Look at Corporate Goals,” Californai Management Review 22, no 2, 1979:71-79. cited in Richard L.Daft.1998:60)

ปจจยทมผลตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการมหาวทยาลยเกรก

นสรา บญสนอง 255

ประสทธผลจากความสามารถในการตอบสนองความตองการ/ความพงพอใจของผมสวนไดสวนเสยทสำคญขององคการ (Robbins, 1990 : 62-63) องคการเปนปรมณฑลทางการเมองซงกลมผลประโยชนมการแขงขนระหวางกนเพอควบคมทรพยากร ดงนนประสทธผลขององคการจงประเมนจากการทองคการสามารถสราง ความพงพอใจใหกบกลมผลประโยชนทมอทธพลตอการอยรอดขององคการในระยะยาว 4) การประเมนเชงคานยมทแขงขน (the competing-values approach) แนวคดนมองวา ประสทธผลขององคการขนอยกบวาใครเปนผประเมน และผประเมน ใหนำหนกกบคานยมใดเปนสำคญในการประเมน (Robbins, 1990 : 68) โดยเกณฑ ทผประเมนใหคณคาและเลอกใชในการประเมนประสทธผลขององคการอาจจะเปน ความพงพอใจของผรบบรการ ความพงพอใจของผปฏบตงาน การมแผนงาน/โครงการ/ผลตภณฑใหม และประสทธภาพ ฐานคตของแนวคดนกคอ ไมม “เกณฑ” ทดทสด ดงนน ประสทธผลขององคการจงขนอยกบคานยม อคต และความสนใจของผประเมนทมความหลากหลายทองคการสามารถจดการและผนกรวมในเชงบรณาการได

2.3 แนวคดทฤษฎดานภาวะผนำ ภาวะผนำ คอ ความสามารถของบคคลทจะมอทธพล (ทงทางการและไมเปนทางการ) ตอกลมบคคลภายในองคการเพอดำเนนงานใหบรรลเปาหมายขององคการ (Robbins, 2005:332) สำหรบการวจย ครงน ผวจยไดใชตวแบบ “ภาวะผนำแบบเตมขอบเขต” ของ Bass และ Avolio (1994) ทพฒนาตวแบบภาวะผนำ 3 ประเภท ดงน

1) ภาวะผนำการเปลยนแปลง (transformational leadership) หมายถง ผเปลยนแปลงความคาดหวง ความตองการ ความคดและจตสำนกของผตาม (Bass, 1985) โดยกระตนใหผตามมองสงตางๆ อยางรอบดานและเชอมโยงเพอใหเหนผลประโยชนและความสำเรจขององคการ อยเหนอผลประโยชนสวนบคคล ผนำประเภทนจงสามารถสรางผลกระทบอยางลกซงตอผตาม โดยผนำจะเปลยนแปลงวสยทศนยทธศาสตร วฒนธรรม สงเสรมนวตกรรมและเทคโนโลยใหกบองคการ ภาวะผนำประเภทนม 4 องคประกอบคอ 1) ดานบารม/อทธพลเชงอดมคต (charisma or idealized influence) 2) การจงใจเพอสรางแรงดลใจ (inspirational motivation) 3) การกระตนทางปญญา (intellectual simulation) และ 4) การคำนงถงปจเจกบคคล (individualized consideration)

256ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

2) ภาวะผนำแบบแลกเปลยน (transactional leadership) หมายถง การ

แลกเปลยนระหวางผนำกบผใตบงคบบญชา โดยผนำจะไดรบความสำเรจของงาน

ขณะทผใตบงคบบญชาไดรบรางวลเปนการตอบแทน ผนำประเภทนจะใหความสนใจ

กบสถานการณปจจบนขององคการ พยายามบรหารจดการใหองคการดำเนนการ

อยางราบรนและมประสทธภาพ โดยการกำหนดความคาดหวงกบผใตบงคบบญชา

อยางชดเจน และตอบสนองความตองการของผใตบงคบบญชาดงทไดสญญาไวซง

จะนำไปสการเพมผลตภาพขององคการ อยางไรกตามดวยเหตทลกษณะเดนของผนำ

แบบแลกเปลยนคอการปฏบตตามกฎระเบยบ พวกเขาจงเปนเพยงผรกษาเสถยรภาพ

ขององคการมากกวาเปนผสงเสรมใหเกดการเปลยนแปลง ภาวะผนำประเภทนมองค

ประกอบ 3 ดาน คอ การแลกเปลยนโดยใหรางวลตามสถานการณ (contingent

reward) การจดการอยางกระตอรอรนภายใตเงอนยกเวน (active management by

exception) และการจดการอยางเฉอยชา ภายใตเงอนไขยกเวน (passive management

by exception) (Bass, 1997)

3) ภาวะผนำแบบปลอยเสร (leaser-fare leadership) หมายถง ผบรหาร

ทไมใชภาวะการนำ หลกเลยงความรบผดชอบ ไมอยในยามทผใตบงคบบญชา

ตองการความชวยเหลอ ปฏเสธการแสดงทศนะของตนเองตอประเดนปญหาทสำคญ

รอเวลาใหผานไปแตละวนโดยไมสนใจวาผลลพธของงานจะเปนอยางไร ไมใสใจ

งานทผใตบงคบบญชาปฏบตหรอบางคนไมทราบแมกระทงวางานของผใตบงคบ

บญชามอะไรบาง ผนำและผใตบงคบบญชามลกษณะตางคนตางอย (Bass, 1997)

สงทจะเกดขนตามมาคอ ผใตบงคบบญชารสกไมพงพอใจในการทำงาน หนวยงาน

ไมบรรลเปาหมายทกำหนด คณภาพงานทออกมาตำกวามาตรฐาน หนวยงานและ

ผปฏบตงานในหนวยงานนนจะไมเปนทนาเชอถอ อกทงอาจไดรบการดถกจาก

หนวยงานอน ๆ

2.4 แนวคดทฤษฎดานวฒนธรรมองคการ Kim S. Cameron และ Robert E.

Quinn (1999) ไดนำเสนอแนวคดวฒนธรรมองคการโดยใช “ตวแบบคณคา

เชงการแขงขน” (the competing values model) ซงมองวาวฒนธรรมองคการ

เปนปจจยสำคญทจะนำไปสประสทธผลขององคการ โดยจำแนกวธมองประสทธผล

ปจจยทมผลตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการมหาวทยาลยเกรก

นสรา บญสนอง 257

ขององคการออกเปน 2 มต คอ 1) เนนความยดหยน/การจดการตนเอง/พลวต

กบเสถยรภาพ/ความเปนระเบยบ/การควบคม ดงนน บางองคการจะบรรลประสทธผล

กตอเมอสามารถรบมอการเปลยนแปลง มการปรบตว และมการปฏบตงานยดหยน

ขณะทบางองคการจะมประสทธผลกตอเมอมเสถยรภาพ ทำนายได และปฏบตงาน

เปนระบบกลไก 2) การเนนภายในองคการ/การบรณาการ/มเอกภาพ กบการเนน

ภายนอกองคการ/ความแตกตางหลากหลาย/การแขงขน ภายใตเกณฑมตน บาง

องคการจะถกมองวาประสบความสำเรจหากภายในมความสามคคสมานฉนท

ขณะทบางองคการถกมองวาประสบความสำเรจหากมความสามารถในการแขงขน

กบองคการภายนอก

เมอนำมตทงสองมาพจารณาไขวกนกจะกลายเปนสมม แตละมมจะระบกลม

ตวชวดของความสำเรจแตกตางกน และจำแนกเปนวฒนธรรมองคการ 4 ประเภท

ดงภาพท 1

ภาพท 1 แสดงวฒนธรรมตามแนวคดตวแบบระบบเชงคณคา

Flexibility and Discretion Clan Oriented

A very personal place; Like and extended

Family; mentoring Nurturing; participation Adhocracy Oriented

Dynamic and Entrepreneurial; people

Take risks; values Innovation and entrepreneurship Market Oriented

Results oriented; getting The job done; values

Competition and achievement

Hierarchically Oriented Favors structure and

Control; coordination and

Efficiency; stability is important Internal

Focus and Integration

External Focus

And Differentiation

Stability and Control ทมา : Cameron and Quinn, 1999: 32

258ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

1. วฒนธรรมมงประสทธภาพ (the hierarchy culture) เปนการเนนภายใน

และการบรณาการกบการควบคมและเสถยรภาพ เปนวฒนธรรมองคการทมแบบแผน

ถกกำหนดโดยงานทมโครงสรางและมความเปนทางการ มกระบวนการทกำหนด

ใหเจาหนาทปฏบต ผนำทมประสทธผลเปนผมทกษะในการจดการและการประสานงาน

ทด การดแลองคการไมใหเกดปญหาและดำเนนไปไดอยางราบรน เปาหมายของ

องคการในระยะยาวจะเนนความมเสถยรภาพ และมประสทธภาพ

2. วฒนธรรมมงการแขงขนและผลสมฤทธ (the market culture) เปนการ

เนนภายนอกและความแตกตาง กบการควบคมและเสถยรภาพ โดยมฐานคตทวา

สงแวดลอมภายนอกมความสบสน และผรบบรการมความตองการ/คานยมทหลากหลาย

องคการจงจำเปนตองแขงขนเพอรกษาตำแหนงของตนเองในตลาด งานหลกดาน

การจดการ คอ การเพมผลตภาพ ผลลพธ และความพงพอใจของผรบบรการ ผนำ

มลกษณะมงงานเปนหลก วางมาตรฐานของงานสง และเรยกรองใหลกนองทมเท

การทำงาน สงทเชอมโยงองคการเขาดวยกน คอการเนนชยชนะ/เนนความเปนเลศ

ขององคการ

3. วฒนธรรมมงสมพนธเกอกล (the clan culture) เนนภายในและการ

บรณาการ กบการจดการตนเองและความยดหยน โดยมฐานคตทวา สงแวดลอม

จะไดรบการจดการอยางดทสด โดยการทำงานเปนทมและการพฒนาบคลากร โดย

มององคการเปนแหลงทพฒนาสงแวดลอมในการทำงานของมนษย องคการเปน

เสมอนครอบครวขยาย สมาชกชวยเหลอเกอกลอยางฉนทมตร ผนำเปนผสอน

งาน/ดแลลกนองทงเรองงานและสวนตว องคการถกเชอมโยงดวยจารตประเพณ

ความสำเรจขององคการ

4. วฒนธรรมการปรบเปลยน (the adhocracy culture) เนนภายนอกและ

ความแตกตาง กบการจดการตนเองและความยดหยน สอดคลองกบโลกยคขอมล

ขาวสารในศตวรรษท 21 เพอตอบสนองตอสภาพแวดลอมทมความซบซอนและ

พลวตสง โดยมฐานคตทวา นวตกรรม/ความคดรเรมสรางสรรคจะนำไปสความ

สำเรจ องคการเปนเรองการพฒนาผลตผลและบรการใหมๆ สำหรบอนาคต และ

เปนผนำดานการแขงขน สมาชกกลาวพากษวจารณ กลาเสยง เนนภาวะผนำทม

ประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการมหาวทยาลย

ปจจยทมผลตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการมหาวทยาลยเกรก

นสรา บญสนอง 259

วสยทศน มนวตกรรม และกลาตดสนใจ สงทเชอมโยงองคการเขาดวยกน คอ

ความผกพนตอการทดลอง และสรางสรรคสงใหม ๆ

2.5 แนวคดเกยวกบการบรหารจดการ Stoner และคณะ (1995: 10-13)

ไดกลาววา กระบวนการจดการ หมายถงการทำหนาทสำคญ 4 ประการของฝายจดการ

ประกอบดวย 1) การวางแผน คอ การกำหนดเปาหมายและแนวทางปฏบต

เพอบรรลเปาหมายดงกลาว 2) การจดองคการ คอ การในการสรางภาระผกพน

ระหวางบคคล เพอใหสามารถทำงานรวมกนโดยการกำหนดโครงสรางเพอใหบรรล

เปาหมายทกำหนดไว 3) การนำ คอ การกำกบตดตาม จงใจ และผลกดนสมาชก

ภายในกลมใหกระทำกจกรรมทสมพนธกบงาน และ 4) การควบคม คอ การ

ดำเนนงานใหกจกรรมเปนไปตามแผนทไดกำหนดไว

2.6 แนวคดเกยวกบโครงสรางองคการ โดยโครงสรางองคการเปนสงท

ปรากฏเปนนยอยในแผนภมโครงสรางองคการ ทแสดงใหเหนถงกจกรรมและ

กระบวนการทงหมดภายในองคการ (ทพวรรณ หลอสวรรณรตน, 2546: 69/82)

องคประกอบสำคญของโครงสรางองคการมดงน 1) หลกแบงงานกนทำ 2) การแบง

โครงสรางหนวยงานภายใน 3) ชวงการควบคม และ 4) การมอบหมายอำนาจ

หนาท

2.7 แนวคดเกยวกบความพงพอใจในบรการ Kolter (2003 : 60-61)

ไดใหความหมาย “ความพงพอใจ” (satisfaction) วา เปนความรสกพงพอใจหรอ

ไมพงพอใจของบคคล ซงเปนผลมาจากการเปรยบเทยบระหวางผลของการบรการ

ทไดรบจรง กบความคาดหวงตอบรการดงกลาว Kolter (2003 : 566) ยงกลาว

อกวา ความพงพอใจในสงใดสงหนง เปนผลมาจากภาพลกษณของสงนนๆ โดย

ภาพลกษณ เกดมาจากความเชอ ความคดเหน และความทรงจำ เปนตน

260ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

3 กรอบแนวคดในการศกษา

ในการศกษาครงน ผวจยไดกำหนดกรอบแนวคดในการศกษาไว ดงน

ปจจยทมผลตอประสทธผล

1.กลยทธการดำเนนงาน&การบรหาร

2.โครงสรางการดำเนนงาน&การบรหาร

3. วฒนธรรมองคการ

4.รปแบบการเปนผนำ (ภาวะผนำ)

5.นโยบายและการสนบสนนจากมหาวทยาลย

6.หลกสตร

7.อาจารยผสอน

8.การประชาสมพนธ

9.คณภาพการจดการเรยนการสอน

10.ความพรอมดานกายภาพ

11.คาใชจายในการศกษา

ประสทธผลในการดำเนนงาน

- จำนวนนกศกษาเปนไปตามเปาหมาย

ทกำหนด

- นกศกษากลมเปาหมายพงพอใจ

ในบรการ

- นกศกษาไดรบประโยชนจากการเรยน

การสอน

- นกศกษาประสงคทจะศกษาตอ

ในระดบสงขน

- นกศกษาแนะนำคนสนทใหมาเรยน

ภาพท 2 แสดงกรอบแนวคดในการศกษา

การวจยครงนมวตถประสงคเพอตองการศกษาประสทธผลในการดำเนนงาน

โครงการบรการทางวชาการจำนวน 4 โครงการ โดยไดกำหนดตวชวดประสทธผล

เอาไว 5 ดาน คอ 1) จำนวนนกศกษาเปนไปตามเปาหมายทกำหนดไว 2) นกศกษา

กลมเปาหมายพงพอใจในบรการ 3) นกศกษาไดรบประโยชนจากการเรยนการสอน

4) นกศกษายนยนและไววางใจทจะศกษาตอในระดบทสงขน และ 5) นกศกษา

สมครใจและพรอมทจะแนะนำบคคลอนใหมาศกษาตอ ซงการศกษาครงนไดกำหนดตว

แปรตนทจะสงผลตอประสทธผลของโครงการเอาไว 11 ตว คอ 1) กลยทธการ

ดำเนนงานและการบรหาร 2) โครงสรางการดำเนนงานและการบรหาร 3) วฒนธรรม

องคการ 4) รปแบบการเปนผนำ 5) นโยบายและการสนบสนนจากมหาวทยาลย

6) หลกสตร 7) อาจารยผสอน 8) การประชาสมพนธ 9) คณภาพการจดการเรยน

การสอน 10) ความพรอมทางกายภาพ และ 11) คาใชจายในการศกษา

ปจจยทมผลตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการมหาวทยาลยเกรก

นสรา บญสนอง 261

4. การวเคราะหประสทธผลของ 4 โครงการ

ผลการศกษาเกยวกบประสทธผลในการดำเนนงานของทง 4 โครงการ มดงน

4.1 ดานจำนวนนกศกษาเปนไปตามเปาหมายทกำหนดไว โครงการรปม.

ไดตงเปาในการรบนกศกษาไวภาคเรยนละ 30 คน โดยมนกศกษาเขาศกษาใน

แตละภาคโดยเฉลย 24.33 คน (81.1%) สวนโครงการบรหารทวไปตงเปารบ

นกศกษาในแตละภาคจำนวน 60 คน และสามารถรบไดจรงภาคเรยนละ 47.33 คน

(78.89%) โครงการบญชตงเปารบนกศกษาภาคเรยนละ 33 คน แตมนกศกษา

เขาศกษาแตละภาคเฉลย 21.33 คน (64%) และโครงการนเทศศาสตร ตงเปา

ในการรบนกศกษาภาคเรยนละ 26.67 คน และสามารถรบนกศกษาไดจรงภาค

เรยนละ 30.5 คน (114.36%) ดงนน จงกลาวไดวาประสทธผลดานจำนวน

นกศกษาของโครงการบรการทางวชาการทง 4 หลกสตรอยในระดบคอนขางสง

4.2 ดานนกศกษากลมเปาหมายพงพอใจในบรการ ผลการศกษาพบวา

นกศกษาและศษยเกาของทง 4 โครงการตางมความพงพอใจในบรการอยในระดบ

พอใจปานกลาง ทงในดานความเหมาะสมเพยงพอของอาคารสถานท ทพกนกศกษา

บรการอาหารและเครองดม อปกรณการเรยนการสอน บรการขอมลแกนกศกษา

และการแกไขปญหาแกนกศกษา

4.3 ดานนกศกษาไดรบประโยชนจากการเรยนการสอน จากการศกษาพบวา

นกศกษาและศษยเกาของทง 4 โครงการตางไดรบประโยชนจากการเรยนการสอน

อยในระดบสง ทงดานการเสรมสรางความรอบร การปรบตวตอสภาพแวดลอม

การนำความรไปประยกตใชในการทำงาน และความสามารถในการวเคราะหปญหา

และตดสนใจเรองสวนตวและงานไดดยงขน

4.4 ดานนกศกษายนยนและไววางใจทจะศกษาตอในระดบทสงขน ผล

การศกษาพบวานกศกษาและศษยเกาของทง 4 โครงการตางยนยนและไววางใจ

ในระดบสง ทจะศกษาตอในระดบสงขนในหลกสตรใดหลกสตรหนงทเปดสอนใน

มหาวทยาลยเกรก

4.5 ดานนกศกษาสมครใจและพรอมทจะแนะนำบคคลอนใหมาศกษาตอ

พบวานกศกษาและศษยเกาของทง 4 โครงการตางสมครใจและพรอมทจะแนะนำ

บคคลอนใหมาศกษาตออยในระดบสง

262ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ซงเมอพจารณาประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการ

พบวาโดยรวมทกโครงการมประสทธผลอยในระดบสง ดงปรากฏในตารางท 1

ตารางท 1 แสดงประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการ

4 หลกสตร

หลกสตร

ประสทธผลในการดำเนนงาน รฐประศาสนศาสตร บรหารทวไป บญชบณฑต นเทศศาสตร

1. จำนวนนกศกษาเปนไปตาม คอนขางสง คอนขางสง คอนขางสง สง เปาหมายทกำหนดไว 2. นกศกษากลมเปาหมาย ปานกลาง ปานกลาง ปานกลาง ปานกลาง พงพอใจในบรการ

3. นกศกษาไดรบประโยชน สง สง สง สง จากการเรยนการสอน

4. นกศกษายนยนและ สง สง สง สง ไววางใจทจะศกษาตอ ในระดบทสงขน

5. นกศกษาสมครใจและพรอม สง สง สง สง ทจะแนะนำบคคล อนใหมา ศกษาตอ

ประสทธผลรวม สง สง สง สง

5. การวเคราะหปจจยทสงผลตอประสทธผลของโครงการ

สำหรบการศกษาถงปจจยทสงผลตอประสทธผลในการดำเนนงานของ

โครงการ มดงน

1. กลยทธการดำเนนงานและการบรหาร จากการศกษาโดยสมภาษณ

คณะกรรมการดำเนนงาน พบวาโครงการทง 4 หลกสตร ตางมกลยทธการดำเนน

งานเปนไปตามแนวคดของ Makinsey 7S Model ทมองวา กลยทธ คอ แนวทาง

ปจจยทมผลตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการมหาวทยาลยเกรก

นสรา บญสนอง 263

ในการดำเนนงานขององคการ ซงรวมถงนโยบายแผนงานและโครงการตางๆ ท

องคการไดกำหนดไว (Perter and Waterman,1982:10; Waterman,1982) โดยท

กลยทธขององคการจะตองจดทำขนเพอมงตอบสนองตอการเปลยนแปลงของ

สภาพแวดลอมภายนอกองคการ และมงรกษาสภาพความไดเปรยบเชงการแขงขน

ตลอดทงเพอใหองคการบรรลวตถประสงคและเปาหมาย ดวยความพยายามทจะ

หาแนวทางการดำเนนงานทมงตอบสนองตอความตองการของผบรโภค เพอใหได

รบความพงพอใจ ผลการศกษาครงนพบวา ทกโครงการฯ มกลยทธทเหมาะสม ม

แนวทางการดำเนนงานทสอดรบกบการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมภายนอก

ดวยการพยายามหาแนวทางทจะสรางจดเดนหรอความแตกตางเหนอคแขงขน

โดยการปรบปรงหลกสตรใหทนสมย และสรางความพอใจในบรการแกนกศกษา

ซงผลการศกษาชใหเหนวากลยทธการดำเนนงานและการบรหารสงผลดานบวกตอ

ประสทธผลของโครงการ

ตารางท 2 ปจจยทมผลตอประสทธผลของโครงการบรการทางวชาการ 4 หลกสตร

ปจจยทมผลตอประสทธ

หลกสตร

ผลในการดำเนนงาน รฐประศาสนศาสตร การบรหารทวไป บญชบณฑต นเทศศาสตร

1. กลยทธการดำเนนงาน

และการบรหาร สง สงมาก สง สง

2. โครงสรางการดำเนนงาน

และการบรหาร สง สง สง ปานกลาง

3. วฒนธรรมองคการ มงประสทธภาพ(28.23) มงเครอญาต(25.72) มงประสทธภาพ(29.68) มงปรบเปลยน(42.30)

มงเครอญาต(26.25) มงตลาด(26.67) มงเครอญาต(25.42) มงเครอญาต(32.92)

มงประสทธภาพ (25.54)

4. รปแบบการเปนผนำ แบบการเปลยนแปลง แบบการเปลยนแปลง แบบการเปลยนแปลง แบบการเปลยน

(ภาวะผนำ) (ปานกลาง) (2.99) (สง) (3.45) (ปานกลาง) (2.84) แปลง(สง) (3.39)

แบบแลกเปลยน แบบแลกเปลยน แบบแลกเปลยน แบบแลกเปลยน

(ปานกลาง) .(2.25) (ปานกลาง).(2.46) (ปานกลาง) .(2.24) (ปานกลาง) .(2.32)

แบบปลอยเสร แบบปลอยเสร แบบปลอยเสร แบบปลอยเสร

(ตำ) .(1.56) (ตำ) .(1.22) (ตำ) .(1.48) (ตำ) .(1.17)

5. นโยบายทไดรบการสนบสนน

จากมหาวทยาลย สง สง สง สง

264ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ปจจยทมผลตอประสทธ

หลกสตร

ผลในการดำเนนงาน รฐประศาสนศาสตร การบรหารทวไป บญชบณฑต นเทศศาสตร

6. หลกสตร สง สงมาก สง สงมาก

7. อาจารย ผสอน สง สง สงมาก สงมาก

8. การประชาสมพนธ สง สง สง สง

9. คณภาพการจดการเรยน

การสอน สง สง สง สง

10.ความพรอมทางกายภาพ ปานกลาง ปานกลาง สง ปานกลาง

11.คาใชจายในการศกษา สง สง สง สง

2. โครงสรางการดำเนนงานและการบรหาร การศกษาโดยการสมภาษณ

คณะกรรมการดำเนนงาน พบวาทกโครงการตางมโครงสรางการดำเนนงานและ

การบรหารทเหมาะสม มโครงสรางองคการทปรากฎอยางชดเจนถงกจกรรมและ

กระบวนการในการทำงานของโครงการ การศกษาครงนสอดคลองกบทพวรรณ

หลอสวรรณรตน (2546: 69-82) ทกลาววาโครงสรางองคการแสดงใหเหนถง

1) การจดสรรและความรบผดชอบของบคคลและหนวยงานภายในองคการ 2) การ

จดกลมของบคคลทอยในหนวยงานและจดกลมหนวยงานภายในองคการ 3) การ

ออกแบบระบบทจะใชเปนหลกประกนของความมประสทธผลในการตดตอสอสาร

การประสานงาน และความรวมมอทงในแนวนอนและแนวดง โครงสรางการดำเนนงาน

ของทง 4 โครงการ เปนไปตามระเบยบวาดวยโครงการบรการทางวชาการ พ.ศ.2546

ทกำหนดใหจดตงคณะกรรมการ 2 ชด ประกอบดวย 1) คณะกรรมการบรหาร

โครงการมอำนาจหนาทในการกำหนดนโยบายการบรหารโครงการใหสอดคลองกบ

นโยบายของมหาวทยาลย กำกบดแลการปฏบตงานของคณะกรรมการดำเนนงาน

และใหคำแนะนำและสนบสนนการดำเนนงานของคณะกรรมการดำเนนงาน และ

2) คณะกรรมการดำเนนงาน ดงนนโครงสรางการดำเนนงานของทง 4 โครงการ

จงมลกษณะคลายคลงกน อนมการระบถงขอบเขตอำนาจหนาทและความรบผดชอบ

เอาไวอยางชดเจน นอกจากนระดบโครงสรางการดำเนนงานมชวงของการควบคม

ปจจยทมผลตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการมหาวทยาลยเกรก

นสรา บญสนอง 265

ทแคบ ซงทำใหการบรหารงานภายในมความคลองตวและมประสทธภาพ สามารถ

ตดตอสอสารกนอยางทวถง จงกลาวไดวาโครงสรางการดำเนนงานและการบรหาร

ของทง 4 โครงการ สงผลดานบวกตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการฯ

3. วฒนธรรมองคการ ผลการศกษาปจจยดานวฒนธรรมองคการโดยการ

สมภาษณคณะกรรมการดำเนนงานและเจาหนาทประจำโครงการ พบวาโครงการ

ทง 4 มรปแบบวฒนธรรมองคการทแตกตางกน กลาวคอ โครงการ รปม. และ

โครงการบญช มรปแบบวฒนธรรมองคการมงประสทธภาพเปนหลก ในขณะท

โครงการบรหารทวไปมรปแบบวฒนธรรมองคการมงสมพนธเกอกลเปนหลก และ

โครงการนเทศศาสตร มรปแบบวฒนธรรมมงปรบเปลยนเปนหลก ซงตามแนวคดของ

K.S. Cameron and R.E.Quinn (1999) มองวา ไมมวฒนธรรมองคการรปแบบใด

เหนอกวารปแบบอนๆ วฒนธรรมองคการแตละรปแบบจะสงผลตอประสทธผล

ขององคการหรอไม ขนอยกบวา วฒนธรรมองคการดงกลาวนนสอดคลองกบบรบท

(context) ขององคการในแตละแหงแตละชวงเวลามากนอยเพยงใด ซงจากผล

การศกษาสามารถวเคราะหไดวา วฒนธรรมองคการของแตละโครงการ แมจะม

รปแบบทแตกตางกน แตพบวาโครงการทง 4 ตางมวฒนธรรมองคการอนเฉพาะ

เจาะจงของตนเองทสอดคลองกบบรบทของแตละโครงการ อนสงผลในทางบวก

ตอประสทธผลของโครงการ ซงสามารถอธบายไดดงน

3.1 โครงการ รปม. และโครงการบญช ตางมรปแบบวฒนธรรมองคการ

มงประสทธภาพเปนหลก ดวยทวาโครงการฯ มรปแบบการดำเนนงานทเปนแบบ

แผนชดเจน โดยมงเนนการปฏบตตามกฎ ระเบยบ มกระบวนการทกำหนดให

ผเกยวของปฏบตหนาท ผบรหารมทกษะในการบรหารจดการทดมประสทธภาพ

สามารถควบคมดแลการดำเนนงานไมใหเกดปญหาและดำเนนงานไปไดอยางราบรน

และนอกจากการมรปแบบวฒนธรรมมงประสทธภาพเปนหลกแลว โครงการ รปม.

ยงมสวนผสมของรปแบบวฒนธรรมมงสมพนธเกอกลอกดวย ดวยเหตผลทวา

โครงการมบคลากรทเกยวของในการดำเนนงานภายในโครงการจำนวนไมมาก

และสวนใหญเปนผทปฏบตหนาทอยในมหาวทยาลยเกรกมาเปนระยะเวลายาวนาน

ดงนนจงมความสนทสนมกนคอนขางสง ความสมพนธของบคลากรเปรยบเสมอน

266ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

เครอญาตทตองเกอกลตอกน ทำใหลกษณะของการทำงานมความเปนทมงานสง

ทพรอมจะใหความรวมมอ ชวยเหลอซงกนและกนเพอเปาหมายในความสำเรจ

รวมกนของทมงาน

3.2 โครงการบรหารทวไป มรปแบบวฒนธรรมองคการมงเครอญาตเปนหลก

ดวยเหตผลทโครงสรางการดำเนนงานมลกษณะแคบ ประกอบดวยผเกยวของจำนวน

ไมมาก และโดยสวนใหญเปนผทปฏบตงานอยในมหาวทยาลยเกรกมาเปนระยะ

เวลายาวนาน จงทำใหบคลากร (ทงสายอาจารยและเจาหนาท) ตางมความสนทสนม

กนคอนขางสง ความสมพนธของสมาชกทกคนเปรยบเสมอนเครอญาตหรอคนใน

ครอบครวเดยวกน จงทำใหลกษณะของการทำงานมความทมงานสง ทพรอมจะม

สวนรวมและใหความรวมมอกนเปนอยางด นอกจากน สมาชกทกคนยงคำนงถง

สทธและผลประโยชนทเกอกลตอสมาชกในโครงการ ดวยการใหความสำคญซงกน

และกน และนอกจากน โครงการบรหารทวไปยงมสวนผสมของรปแบบวฒนธรรม

มงประสทธภาพและมงตลาดควบคกนไปดวย เนองจากโครงการฯ มความคาดหวง

ทจะใหการดำเนนงานของโครงการฯ มความมนคงภายใตสภาพแวดลอมทเปลยนแปลง

ดวยการกำหนดรปแบบการดำเนนงานของโครงการใหมแบบแผนชดเจน โดยมงเนน

การปฏบตตามกฎ ระเบยบ มกระบวนการทกำหนดใหผเกยวของปฏบตหนาทของ

ตนเองอยางมประสทธภาพ ผบรหารมทกษะในการบรหารจดการทดมประสทธภาพ

สามารถควบคมดแลการดำเนนงานไมใหเกดปญหาและดำเนนงานไปไดอยางราบรน

รวมทงตองการผลสมฤทธในการดำเนนงานดวยความคาดหวงจากผอำนวยการ

โครงการทจะใหการทำงานของเจาหนาทดำเนนไปอยางมมาตรฐาน ดวยเหตนผ

อำนวยการจงกระตนและเรยกรองใหสมาชกในโครงการทมเทการทำงานเพอชยชนะ

และความเปนเลศของโครงการอกดวย

3.3 โครงการนเทศศาสตรมรปแบบวฒนธรรมองคการมงปรบเปลยน เนองจาก

ลกษณะของหลกสตรทจดการเรยนการสอน เปนหลกสตรทตองตอบสนองตอการ

เปลยนแปลงในความตองการของตลาดคอนขางสง ไมวาจะเปนการตอบสนองดาน

เนอหาหลกสตร ดานสาขาวชาทจดการเรยนการสอน ดานอาจารยผสอนทประกอบดวย

บคคลทมชอเสยงอยในกระแสสงคม ดานความนยมหรอความตองการของกลมเปาหมาย

ปจจยทมผลตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการมหาวทยาลยเกรก

นสรา บญสนอง 267

รวมทงในเรองของเทคโนโลยดานนเทศศาสตรทมการเปลยนแปลงอยางรวดเรว

และการตองการปรบตวใหสอดคลองกบกระแสความตองการของกลมเปาหมาย

เปนตน ซงจากสภาพ

ดงกลาวน ทำใหโครงการนเทศศาสตรมงเนนการเสรมสรางความสำเรจดวย

การใหความสำคญตอนวตกรรม และความคดรเรมสรางสรรค มการพฒนาหลก

สตรใหมๆ ปรบเปลยนหลกสตร และเปดหลกสตรใหมๆ พรอมทงมการจดหา

บคคลทชอเสยงเปนทยอมรบในกระแสสงคม เขามามสวนเกยวของในการดำเนนงาน

โครงการ เพอใหโครงการไดมสงสรางสรรค และมการเปลยนแปลงตามสภาพการณ

ของกลมเปาหมาย และนอกจากนโครงการนเทศศาสตรยงมรปแบบวฒนธรรม

องคการมงเครอญาตผสมอยดวย เนองจากโครงสรางการดำเนนงานมลกษณะทแคบ

ประกอบดวยบคลากรจำนวนไมมาก และบคลากรสวนใหญเปนผทปฏบตงานอย

ในมหาวทยาลยเกรกมาเปนระยะเวลายาวนาน จงทำใหทงอาจารยและเจาหนาทม

ความสนทสนมกนคอนขางสง ความสมพนธของสมาชกทกคนเปรยบเสมอนเครอญาต

ทตองเกอกลซงกนและกน จงทำใหลกษณะของการทำงานมความเปนทมงานสง

ทกคนตางพรอมทจะมสวนรวมและใหความรวมมอกนเปนอยางด

อยางไรกตาม เมอวเคราะหเปรยบเทยบรปแบบวฒนธรรมองคการระหวาง

โครงการทง 4 แลว จะพบวาโครงการนเทศศาสตรมรปแบบวฒนธรรมทแตกตาง

จากอก 3 โครงการอยางชดเจน นนคอโครงการนเทศศาสตรมรปแบบวฒธรรม

องคการมงปรบเปลยนเปนหลก ในขณะทโครงการ รปม. โครงการการบรหารทวไป

และโครงการบญช ตางมรปแบบมงประสทธภาพเปนหลก ซงสอดคลองกบผลการ

ศกษาวฒนธรรมขององคการขนาดใหญทมอายยาวนานโดยทวไป ทมวฒนธรรม

องคการมงประสทธภาพเปนหลก รวมทงผลการวจยของ Cameron และ Quinn

(1999) ทระบวาองคการราชการในประเทศสหรฐอเมรกา มวฒนธรรมมงประสทธภาพ

เปนวฒนธรรมหลกเชนเดยวกน (ศนยบรการวชาการและคณะพฒนาสงคมและ

สงแวดลอม สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร : 286) นอกจากน ยงมเหตผลท

ทง 3 โครงการมวฒนธรรมมงประสทธภาพเปนหลก เนองจากทง 3 โครงการ

ตางมลกษณะของหลกสตรทจดการเรยนการสอนทมการเปลยนแปลงไมมากนก

268ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ดวยเหตทวาองคความรทไดรบการสงสมมาเปนระยะเวลายาวนาน เปนองคความร

ทคอนขางมเสถยรภาพ มความเปนสากลและเปนทยอมรบอยางกวางขวางโดยทวไป

ดงนนจงไมมภาวะของการเปลยนแปลงองคความรอยางรวดเรวบอยๆ ซงเหตผล

ดงกลาวนทำใหโครงการทง 3 แตกตางจากโครงการนเทศศาสตรอยางชดเจนทม

ลกษณะเปนศาสตรเชงปฏบตสงและมความเปนพลวตสง อยางไรกตาม จะพบวา

ทง 4 โครงการตางมวฒนธรรมองคการแบบสมพนธเกอกลเปนสวนผสมทสำคญ

ทงสน เนองจากทง 4 โครงการตางเปนโครงการขนาดเลก มบคลากรจำนวนไม

มาก บคลากรตางมอายการทำงานคอนขางยาวนาน และลกษณะการทำงาน ทตองการ

ทำงานเปนทและมการตดตอสมพนธกนอยางใกลชด อนทำใหบคลากรมความ

สนทสนมกนคอนขางสง ซงความสมพนธดงกลาวนจะเปนรากฐานสำคญของการ

กอรปวฒนธรรมองคการแบบสมพนธเกอกลของทง 4 โครงการดงกลาว กลาว

โดยสรป ผลจากการศกษาครงน พบวาวฒนธรรมองคการของแตละโครงการ ตางม

ความสอดคลองกบบรบทการดำเนนงานของแตละโครงการ อนสงผลดานบวก ตอ

ประสทธผลในการดำเนนงานของแตละโครงการ

4. รปแบบการเปนผนำ (ภาวะผนำ) ผลการศกษาปจจยดานรปแบบ

การเปนผนำ พบวาโครงการบรการทางวชาการทง 4 หลกสตรมรปแบบการเปน

ผนำทคลายคลงกน ดงน

4.1. ภาวะผนำการเปลยนแปลง ผลการศกษาพบวา ผอำนวยการโครงการ

บรการทางวชาการทง 4 หลกสตร มรปแบบการเปนผนำการเปลยนแปลงในระดบ

ปานกลางคอนขางสง ซงมความสมพนธเชงบวกตอประสทธผลในการดำเนนงาน

ของโครงการ โดยทผนำจะตองมภาวะผนำทง 4 ดาน ประกอบดวย ดานการมบารม

หรออทธพลเชงอดมคต การจงใจเพอสรางแรงบนดาลใจ การกระตนทางปญญา

และการคำนงถงปจเจกบคคล ผนำเชงการเปลยนแปลงดงกลาวนจะทำใหประสทธผล

ในการดำเนนงานของโครงการสงตามไปดวย ทงนเนองจากผอำนวยการโครงการ

มอทธพลตอผรวมงาน สามารถกระตนใหผรวมงานมความรบผดชอบในการปฏบตงาน

อยางมประสทธภาพ นอกจากนผอำนวยการโครงการยงสามารถแกปญหาทเกดขน

ไดทนทวงทสามารถควบคมสถานการณตางๆ ไดเปนอยางด ทงดานสภาวะแวดลอม

ปจจยทมผลตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการมหาวทยาลยเกรก

นสรา บญสนอง 269

และดานอารมณ และพฒนาบคลากรใหมคณภาพ มทกษะในการทำงานสงขน ม

ความคดรเรมสรางสรรค สงเสรมการอาน การศกษาคนควา และการเรยนรสงใหมๆ

ทเปนประโยชนตอการปฏบตงาน จงสงผลเชงบวกกบประสทธผลในการดำเนนงาน

ของโครงการ

4.2 ภาวะผนำแบบแลกเปลยน ผลการศกษาพบวา ผอำนวยการโครงการ

ทง 4 หลกสตรยงมรปแบบการเปนผนำแบบแลกเปลยนในระดบปานกลาง ซงลกษณะ

ของผนำการแลกเปลยนดงกลาวนมความสมพนธเชงบวกกบประสทธผลการ

ดำเนนงานของโครงการดวยเชนกน ทงนเนองจากผอำนวยการโครงการมหลกเกณฑ

ในการทำงานอยางชดเจน มการกำหนดกจกรรมในการทำงาน แบงงานตามความ

รบผดชอบอยางเสมอภาคกน มการใหรางวลแกผรวมงานเมอทำงานไดตามเปาหมาย

เสมอเพอเปนแรงจงใจใหพนกงานทำงานอยางมประสทธภาพไดผลงานเปนทนาพอใจ

4.3 ภาวะผนำแบบปลอยเสร จากการศกษาภาวะผนำแบบปลอยเสร พบวา

ผอำนวยการโครงการบรการทางวชาการทง 4 หลกสตร มรปแบบภาวะผนำแบบ

ปลอยเสรในระดบตำ ซงชใหเหนวาภาวะผนำแบบปลอยเสรมความสมพนธเชงลบ

กบประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการทง 4 หลกสตร

เนองจากภาวะผนำแบบปลอยเสรมลกษณะของการเปนผนำทไมมการวางแผน

ลวงหนาในการบรหารงาน ไมใสใจตอผลลพธของงานทจะเกดขน ปลอยใหผปฏบต

งานทำงานเองโดยไมมแนวทางในการปฏบตงาน และหลกเลยงในการแกปญหา

ไมมการตดตามและประเมนผลงาน ซงหากโครงการมลกษณะของภาวะผนำแบบ

ปลอยเสรสงมากเทาใดกจะทำใหประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการยงตำ

ลงมากเทานน และจากผลการศกษารปแบบผนำของโครงการบรการทางวชาการ

ทง 4 หลกสตรโดยรวม พบวาผอำนวยการโครงการทง 4 หลกสตร มรปแบบผนำ

การเปลยนแปลง มากกวารปแบบผนำแบบแลกเปลยนและแบบปลอยเสร จงกลาว

ไดวารปแบบผนำแบบเปลยนแปลงจะสงผลดานบวกตอประสทธผลในการดำเนนงาน

มากกวารปแบบอน

5. นโยบายทไดรบการสนบสนนจากมหาวทยาลย ตวแปรดงกลาวนศกษา

จากการสมภาษณกลมตวอยาง 5 กลม คอ 1) กรรมการดำเนนงาน 2) เจาหนาท

270ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

ประจำโครงการ 3) อาจารยผสอน 4) นกศกษา และ 5) ศษยเกา ซงปจจย

ดงกลาวประกอบดวย นโยบาย/วสยทศนของมหาวทยาลย ระบบการบรหารจดการ

ของมหาวทยาลย การสนบสนนและใหการชวยเหลอตอโครงการบรการทางวชาการ

ทงนเนองจากการดำเนนงานของทกโครงการอยภายใตระเบยบวาดวยโครงการ

บรการทางวชาการ พ.ศ.2546 อกทงตองสอดคลองและเปนไปตามนโยบายของ

มหาวทยาลย นอกจากนการดำเนนงานทกโครงการฯ จะตองอาศยทรพยากร และ

องคประกอบในการดำเนนงานทเกอหนนจากมหาวทยาลย ซงผลการศกษาพบวา

ปจจยดานมหาวทยาลยมความเหมาะสมอยในระดบสง และพบวาประสทธผลของ

การดำเนนงานโครงการฯ มทศทางสอดคลองกบประสทธผลของมหาวทยาลย

ทงน มหาวทยาลยเกรก เปนสถาบนการศกษาลำดบตนทจดการเรยน

การสอนภาคพเศษ อกทงมหาวทยาลยไดกอตงมาเปนระยะเวลายาวนานไมนอย

กวา 50 ป จงเปนทรจกสำหรบกลมคนทมชวงอายประมาณ 45 ปขนไป ซงเปน

กลมเปาหมายของโครงการฯ ซงผลจากการศกษาพบวา ปจจยดานมหาวทยาลย

สงผลดานบวกตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการ

6. หลกสตร จากการศกษาโดยสมภาษณ 4 กลม คอ 1) กรรมการ

ดำเนนงาน 2) อาจารยผสอน 3) นกศกษา และ 4) ศษยเกา พบวาทง 4

โครงการตางดำเนนงานภายใตสาขาวชา/หลกสตรทไดรบการอนมตใหจดการ

เรยนการสอนจากสำนกงานคณะกรรมการการอดมศกษา (สกอ.) และหลกสตรม

ความเหมาะสมอยในระดบสงทง 4 หลกสตร โดยหลกสตรมความสอดคลองกบความ

ตองการของนกศกษา ทงในดานระยะเวลาทใชในการศกษา จำนวนหนวยกตตลอด

หลกสตร รายวชาทนาสนใจ ความทนสมยของหลกสตรทสอดคลองกบสภาวการณ

ในปจจบน รวมทงเนอหาวชาในหลกสตรมความเหมาะสมสอดคลองกบกลมผเรยน

แตละโครงการฯโดยมการพฒนาและปรบปรงหลกสตรทก5 ป รวมทงเปนไปตาม

หลกเกณฑท สกอ. กำหนด อนทำใหหลกสตรไดรบความเชอมน ซงผลจากการ

ศกษาพบวาปจจยดานหลกสตรสงผลดานบวกตอประสทธผลในการดำเนนงาน

ของโครงการบรการทางวชาการ

ปจจยทมผลตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการมหาวทยาลยเกรก

นสรา บญสนอง 271

7. อาจารยผสอน จากการสมภาษณกลมตวอยาง 3 กลม คอ 1) กรรมการ

ดำเนนงาน 2) นกศกษา และ 3) ศษยเกา พบวาปจจยดานอาจารยผสอนมความ

เหมาะสมอยในระดบสงทกโครงการ กลาวคอ มระบบการคดเลอกอาจารยผสอน

ไดตามความตองการของผเรยน มความรความสามารถ รบผดชอบตอการปฏบต

หนาท ความสภาพและการวางตวตอนกศกษา ความเหมาะสมในการแตงกาย และ

ความพรอมในการใหคำแนะนำปรกษาอยางเปนกนเอง เนองจากหลกสตรภาค

พเศษกลมเปาหมายเปนผมประสบการณในการทำงาน ดงนนโครงการฯ จงจดหา

อาจารยผสอนทนอกจากจะมความรทางทฤษฎแลว ยงจะตองมประสบการณ และ

มความสามารถในการประยกต/บรณาการองคความรใหเหมาะสมกบกลมผเรยน

ไดเปนอยางดอกดวย

8. การประชาสมพนธ การศกษาพบวาปจจยดานการประชาสมพนธโครงการ

มความเหมาะสมอยในระดบสง ซงแสดงใหเหนวาการประชาสมพนธของแตละ

โครงการสามารถเขาถงกลมเปาหมายทสนใจศกษาตอในระดบตางๆ ได ดงนน

จงกลาวไดวาปจจยดานการประชาสมพนธ เปนปจจยดานบวกตอประสทธผลใน

การดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการ

9. คณภาพการจดการเรยนการสอน การศกษาพบวาคณภาพการจดการ

เรยนการสอนมความเหมาะสมอยในระดบสง ทง 4 โครงการตางดำเนนงานโดย

มงเนนคณภาพการเรยนการสอนเปนสำคญ หลกสตรไดรบความเหนชอบและรบรอง

มาตรฐานการศกษาจาก สกอ. อกทงกระบวนการจดการเรยนการสอนของทกโครงการ

อยภายใตการควบคมและตรวจสอบของคณะกรรมการกำกบมาตรฐานวชาการ

ทง 4 โครงการมระบบการประเมนอาจารยผสอนในทกภาคการศกษาและนำผลท

ไดจากการประเมนมาปรบปรงและพฒนาการเรยนการสอนใหดยงขน อกทงมการ

ปรบปรงหลกสตรอยางตอเนองตามหลกเกณฑของ สกอ. ซงผลจากการศกษาชให

เหนวา ปจจยดานคณภาพการจดการเรยนการสอนสงผลดานบวกตอประสทธผล

ของโครงการฯ

10. ความพรอมทางกายภาพ การศกษาพบวาความพรอมทางดานภายภาพ

(เชน หองนำ หองเรยน ฯลฯ) อยในระดบปานกลาง 3 โครงการ และระดบสง 1

272ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

โครงการ ซงผลการศกษาชใหเหนวา ปจจยดานความพรอมทางกายภาพสงผลทาง

บวกตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการฯ

11. คาใชจายในการศกษา การศกษาพบวาปจจยดานคาใชจายในการศกษา

มความเหมาะสมอยในระดบสงทกโครงการ ซงแสดงใหเหนวาผเรยนมความพอใจ

ในอตราคาใชจายทโครงการกำหนด โดยผเรยนเหนวาพวกตนไดรบประโยชนคม

คากบคาใชจายทเสยไป ดงนนจงกลาวไดวา ปจจยดานคาใชจายในการศกษา

สงผลดานบวกตอประสทธผลของโครงการ

กลาวโดยสรป การศกษาครงนพบวา โครงการบรการทางวชาการของ

มหาวทยาลยเกรกทศกษาทง 4 หลกสตร ตางมประสทธผลอยในระดบสง ซงผล

การศกษาพบวาปจจยทสงผลตอประสทธผลดงกลาวเกดจากปจจย 11 ดาน คอ

1) กลยทธการบรหาร 2) โครงสรางการดำเนนงาน 3) วฒนธรรมองคการ

4) ภาวะผนำ 5) ปจจยดานมหาวทยาลย 6) หลกสตร 7) อาจารยผสอน 8) การ

ประชาสมพนธ 9) คณภาพการจดการเรยนการสอน 10) ความพรอมดาน

กายภาพ และ 11) คาใชจายในการศกษาทเหมาะสม ซงเมอพจารณาปจจยตางๆ

แลวจะพบวา ปจจยแตละดานตางเปนระบบยอยหรอสภาพแวดลอมภายในของ

ทกโครงการ ซงสอดคลองกบแนวคดวาดวยระบบยอยภายในองคการตามแนวคด

Makinsey 7S Model

ปจจยทมผลตอประสทธผลในการดำเนนงานของโครงการบรการทางวชาการมหาวทยาลยเกรก

นสรา บญสนอง 273

บรรณานกรม

เกอ วงศบญสน (มปป.) โครงสรางประชากรของไทย: การเปลยนแปลงทรวดเรว

เกนกวาจะถกมองขาม. เอกสารประกอบการสมมนา “อดมศกษาไทย: การบกเบก

พรมแดนความรและตอบสนองความตองการของสงคม” สำนกงานคณะกรรมการ

การอดมศกษาเอกชน.

ทพวรรณ หลอสวรรณรตน(2546).ทฤษฎองคการสมยใหม.(พมพครงท 2) กรงเทพ

มหานคร: พมพอกษร.

พชาย รตนดลก ณ ภเกตและคณะ. โครงการประเมนความพงพอใจของประชาชน

ตอการใหบรการของโรงเรยนในสงกด กรงเทพมหานคร. สำนกการศกษา

กรงเทพมหานคร, 2550.

Avolio, B.J. & Yammarino, F.J. (Eds.) (2002). Transformational and Charismatic

Leadership : The Road Ahead. Amsterdam : JAI.

Bass, B.M. (1985). Leadership and Performance Beyond Expectations. New York

: Free Press. Bass, B.M. (1997). Does The Transactional-Transformational

Leadership Paradigm Transcend Organizational Boundaries? American

Psychologist, 52(2), 130-139.

Cameron, K.S. & Quinn, R.E. (1999). Diagnosing and Changing Organizational

Culture, Massachusetts : Addison-Wesley Publishing Company.

Conger, J.A. & Kanungo, R.N. (1998). Charismatic Leadership in Organizations,

Thousand Oaks, CA : Sage.

Daft, R. L. (1997). Organization Theory and Design, 6th ed., Cincinnati : South-

Western College Ohio, Publishing.

Kaplan, R.S. (2005). How the Balanced Scorecard Complements the McKinsey

7S Model. Strategy & Leadership. Vol.33, No.3, pp.41-46.

274ปท 25 ฉบบท 3 มถนายน - กนยายน 2550

Kotler, P. (2003). Marketing Management. 11th ed., New Jersey : Prentice Hall.

Peter, T.J. and Waterman, R.H. (1982). In Search of Excellence:

Lessons from America’s Best Run Company. New York : Harper & Row.

Robbin, S.P. (1990). Organization Theory: Structure, Design, and Applications,

3th ed., Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall International.

Robbin, S.P. (2005). Organizational Behavior. 11th ed. Upper Saddle River, N.J. :

Pearson Education, Inc.

Stoner, J.A.F., Freeman, R.E., & Gilbert, Jr.D.R. (1995). Management 6th ed.

Englewood Cliffs, N.J. : Prentice Hall, Inc.

Thompson, J.D. (1967). Organizations in Action. New York : AcGraw-Hill.

เกยวกบผเขยน

ดร.อทย อาทเวช อยการ สำนกงานอยการสงสด (ศนยคมครองสทธประชาชน ระหวางประเทศ)

รองศาสตราจารย ดร.สมศกด สามคคธรรม ผอำนวยการโครงการหลกสตร ดษฏบณฑต รฐประศาสตนศาสตร และรฐประศาสนตรมหาบณฑต มหาวทยาลยเกรก

อาจารยเชษฐา พวงหตถ อาจารยประจำภาควชาสงคมศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลย ศลปากร พระราชวงสนามจนทร นครปฐม

อาจารยสดน ชาวหนฟา นกพฒนาองคความร และเครอขาย ชมชน ดวยเทคโนโลยและนวตกรรม ทางสงคม อาจารยประจำสาขา สอสารมวลชน คณะนเทศศาสตร มหาวทยาลยเกรก

อาจารยอษณ มงคลพทกษสข นกศกษาหลกสตรปรชญาดษฎ บณฑต สาขาวชารฐประศาสนศาสตร มหาวทยาลยบรพา

รองศาสตราจารย ดร.สมควร กวยะ คณบดคณะนเทศศาสตร มหาวทยาลยเกรก

อาจารยศรณย สงหทน นกศกษาหลกสตรปรชญาดษฎ บณฑต สาขาสอสารระหวางประเทศ คณะวารสารศาสตรและสอสาร มวลชน มหาวทยาลยธรรมศาสตร

อาจารยนสรา บญสนอง อาจารยประจำสาขาวชาการจดการ คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยเกรก

✄

ขาพเจา นาย/นาง/นางสาว ....................................................นามสกล .........................................

ทอยทตองการใหจด ง

เลขท ...................................... ตรอก/ซอย................................ถนน ................................................

ตำบล/แขวง .............................. อำเภอ/เขต ............................. จงหวด ..................................

รหสไปรษณย ........................... โทรศพท ................................... โทรสาร .....................................

 ถานททำงานหรอหนวยงานท งกด

ทอย .......................................................................................................................................................

โทรศพท ............................................................ โทรสาร ..................................................................

ขอ มครเปน มาชกวาร ารรมพฤกษรายป 3 เลม 200 บาท (ขายปลกเลมละ 70 บาท)

ทงนตงแตฉบบท 18 เปนตนไป

ตงแตปท ..................................... ฉบบท ...................... ถงปท .................... ฉบบท ..................

พรอมกนนไดชำระคาสมครเปนสมาชกเปนเงน ..................................................................บาท

(ตวอกษร ............................................................................................................................................)

โดยแนบเปน

เงนสด ใหแก ........................................................................................................................................

เชคธนาคาร (เลขท ...........................................................................................................................)

ธนาณต หรอตวแลกเงนทางไปรษณย (สงจายในนามวารสารรมพฤกษ ป.ณ.รามอนทรา)

ลงชอ .........................................................................

วนท ................ เดอน ................ พ.ศ. ............... เลขทใบ มคร

เลขทใบเ รจ

วนทรบเปน มาชก

มาชกหมายเลข

วนทหมด มาชกภาพ

เ©พาะเจÈาหนÈาท

ใ บ   ม ค ร ว า ร   า ร ร ม พ ฤ ก ษ

บนทก