กรมศลปากร

กรมศลปากร กระทรวงวฒนธรรม

พมพเผยแพร พทธศกราช ๒๕๕๖

1

2

ค�าน�า

เมอพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราชปฐมกษตรยแหงพระบรมราชจกรวงศไดทรงสถาปนากรงรตนโกสนทร

ขนพระองคและสมเดจพระบวรราชเจามหาสรสงหนาททรงน�าประเทศเขาสชวงเวลาแหงการฟนฟบานเมองทรงเหนความส�าคญ

ของการสถาปนาพระนครและพระราชวงแหงใหมโดยทรงโปรดใหสรางพระบรมมหาราชวงพระบวรราชวงและพระอารามทงาม

วจตรขนทางฝงตะวนออกของแมน�าเจาพระยาพรอมๆไปกบการขดคคลองกอก�าแพงเมองปอมปราการและประตเมองตามคต

ความเชอเหมอนเมอครงกรงศรอยธยาเปนราชธานเพอเสรมสรางขวญและก�าลงใจใหแกประชาราษฎรเมอการกอสรางพระนครใหม

แลวเสรจในพทธศกราช๒๓๒๘ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหจดการฉลองพระนครแลวพระราชทานนามวา“กรงเทพมหานคร

บวรรตนโกสนทร”อนเปนสญลกษณแหงยคใหมของสถานททจะเจรญรงเรองเปนหลกของบานเมองทงฝายอาณาจกรและพทธจกร

สบมาจนทกวนน

พระบวรราชวง หรอพระราชวงบวรสถานมงคลหรอสงทเรยกกนตดปากเปนสามญวา “วงหนา” จงเปนสถานทหนงท

งดงามวจตรและเปนดงต�านานอนแสดงใหเหนพฒนาการทางประวตศาสตรของสถานทและสะทอนใหเหนรากฐานทางวฒนธรรม

ของประเทศในยครตนโกสนทรทนาสนใจควรทชาวไทยทกคนจะไดท�าความรจกเพอเพมพนความรความเขาใจในมรดกทางศลปกรรม

ของชาตแหงน

หนงสอ“พระราชวงบวรสถานมงคล”นกรมศลปากรกระทรวงวฒนธรรมไดมอบหมายนกวชาการของกรมศลปากรให

รวมกนจดท�าขนดวยวตถประสงคทอยากใหผทไดอานหนงสอเลมน ไดทราบถงประวต ววฒนาการของ “วงหนา” และรวมชนชม

ภาคภมใจในสถาปตยกรรมอนวจตรทยงคงอยใหสมผสและจบตองได

หนงสอ“พระราชวงบวรสถานมงคล”มเนอหาประกอบดวยความเปนมาและความส�าคญของพระราชวงบวรสถานมงคล

เรองของภมสถานและทตงของพระบวรราชวงอาคารและสงปลกสรางสมยรชกาลท๑ซงไดแกพระทนงศวโมกขพมานพระทนง

พทไธสวรรยหมพระวมานหอแกวศาลพระภมและก�าแพงวงหนาอาคารและสงปลกสรางสมยรชกาลท๓ซงไดแกพระทนงอศรา

วนจฉย และพระอโบสถวดบวรสถานสทธาวาส (วดพระแกววงหนา) อาคารและสงปลกสรางสมยรชกาลท ๔ซงไดแกพระทนงอศเรศ

ราชานสรณพระทนงมงคลาภเษกต�าหนกแดงและเกงนกจราชบรหาร

กรมศลปากรหวงเปนอยางยงวาหนงสอ“พระราชวงบวรสถานมงคล”นจะเปนหนงสอทมคณคาและเปนประโยชนอยาง

มนยส�าคญตอการศกษาหนาประวตศาสตรของพระบวรราชวง(วงหนา)ซงเปนสวนหนงของประวตศาสตรกรงรตนโกสนทรในแงมม

ตางๆสบไป

(นายเอนกสหามาตย)

อธบดกรมศลปากร

3

3

4

4

ค�ำน�ำ ๓

บทน�ำ ๗

พระรำชวงบวรสถำนมงคล:ทตงและอำณำบรเวณ ๓๘

สถำปตยกรรมสกลชำงวงหนำ ๔๘

พระรำชมณเฑยรสถำนอำคำรและสงปลกสรำงสมยรชกำลท๑ ๕๖

พระทนงศวโมกขพมำน ๕๗

พระทนงพทไธสวรรย ๖๙

จตรกรรมพระทนงพทไธสวรรย ๘๙

หมพระวมำน ๑๒๓

หอแกวศำลพระภม ๑๓๗

ก�ำแพงวงหนำ ๑๓๘

พระรำชมณเฑยรสถำนอำคำรและสงปลกสรำงสมยรชกำลท๓ ๑๔๐

พระทนงอศรำวนจฉย ๑๔๑

วดบวรสถำนสทธำวำส ๑๖๕

ลกษณะจตรกรรมฝำผนง ๑๗๕

พระรำชมณเฑยรสถำนอำคำรและสงปลกสรำงสมยรชกำลท๔ ๑๘๔

พระต�ำหนกแดง ๑๘๕

พระทนงอศเรศรำชำนสรณ ๑๙๕

พระทนงมงคลำภเษก ๒๐๙

เกงนกจรำชบรหำร ๒๑๕

บทสรป ๒๓๔

บรรณำนกรม ๒๔๑

สารบญ

5