การตรวจสภาพจิต และการแปล ... · 2009. 11. 17. · การตรวจสภาพจิต ... 195-197 ถ.พระปกเกล

i

การตรวจสภาพจิต และการแปลความหมาย

(Mental State Examination and Interpretation)

ณหทัย วงศปการันย, พ.บ., ว.ว. (จิตเวชศาสตร) บรรณาธิการ

หนังสือเลมน้ีไดรับการสนับสนุนจาก

โครงการตำรา คณะแพทยศาสตร

พ.ศ. 2552

ii

การตรวจสภาพจิตและการแปลความหมาย

ISBN 978-974-672-466-1

พิมพครั้งท่ี 1 พ.ศ. 2552

จำนวน 1,000 เลม

ราคาเลมละ 190.- บาท

สงวนลิขสิทธ์ิตามพระราชบัญญัติลิขสิทธ์ิ พ.ศ. 2537

ขอมูลทางบรรณานุกรม

พิมพที่ : หจก.เชียงใหมโรงพิมพแสงศิลปจำกัด

195-197 ถ.พระปกเกลา อ.เมือง จ.เชียงใหม

สนใจติดตอ: หนวยจิตเวชผูสูงอายุ ภาควิชาจิตเวชศาสตร

คณะแพทยศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม

110 ถ.อินทวโรรส อ.เมือง จ.เชียงใหม

โทร. 053-945422

E-mail:[email protected]

www.pakaranhome.com

iii

ความดีใด ๆ หากพึงมีขออุทิศแด

บิดา มารดาของเรา

v

คำนำ

การตรวจผูปวยจิตเวชเปนงานที่แพทยหรือบุคลากรทางการแพทยบางรายกังวล เนื่องจาก

เปนทักษะท่ีตองอาศัยการฝกฝน และตองอาศัยความคิดสรางสรรครวมไปจนถึงความ

ตั้งใจ ความใสใจและความชางสังเกต นอกเหนือจากการมีความรูทางทฤษฎีแตเพียงอยาง

เดียว หลายคนอาจคิดเพียงวาแค “การสนทนา” กับผูปวยไมยากอะไร จิตแพทยที่ไดรับ

การฝกฝนจนชำนาญในการตรวจผูปวยก็ใช “การสนทนา” เปนเครื่องมือสื่อสารกับผูปวย

เชนกัน นั่นถูกเพียงสวนหนึ่ง แตประสบการณจากการเลาเรียนเมื่อครั้งยังเปนแพทย

ประจำบาน ประสบการณในการดูแลผูปวยเมื่อมาทำงานเปนจิตแพทย และเมื่อไดสอนให

นักศึกษาแพทยตรวจผูปวย ทั้งท่ีแผนกผูปวยนอก ผูปวยตางแผนกที่รับปรึกษาและท่ีหอ

ผูปวยใน รวมถึงการมีปฏิสัมพันธกับญาติและคนที่แวดลอมผูปวยทำใหผูนิพนธเรียนรูวา

การตรวจผูปวยอยางดีนั้นไมงาย

แมจิตเวชศาสตรในปจจุบันจะกาวหนาไปมาก เราสามารถแบงกลุมโรคตามเกณฑ

วินิจฉัยที่ประยุกตใชไดกับผูปวยทั่วโลก แตผูปวยสวนใหญไมไดมาพบจิตแพทยแลวบอก

ใหทราบวาเขารูสึกอยางไรหรือเปนโรคอะไร ผูปวยจิตเวชลวนแตมีปญหาในการหยั่งรูการ

เจ็บปวยของตัวเองไมมากก็นอย ผูตรวจตองใชการสังเกต ใชคลังความรูที่ไดสะสมมาจาก

การเลาเรียน รวมไปจนถึงใชประสบการณที่ไดจากการตรวจผูปวยมากอนมาชวยทำความ

เขาใจอาการของผูปวยที่กำลังตรวจอยู ที่สำคัญอีกประการหนึ่งคือ ตองใชความพยายามที่

จะเขาใจผูปวยอยางจริงใจ

ผูนิพนธเห็นวาเปนความแตกตางในเชงิไดเปรียบ เมื่อเทียบการสัมภาษณผูปวย

จิตเวชกับการตรวจผูปวยโรคฝายกาย เนื่องจากตั้งแตเริ่มบทสนทนา อาการของโรคทาง

จิตเวชมักแสดงออกมาใหผูสัมภาษณไดรับรู ผูรักษาหรือผูสัมภาษณที่มีความรูและ

ประสบการณยิ่งมากจะยิ่งสามารถเก็บรายละเอียดของสภาพจิตของผูปวยเพื่อนำไป

ประมวลผลไดอยางแมนยำรวมไปกับการวิเคราะหประวัติของผูปวย สภาพจิตหรืออาการ

บางอยางท่ีไมแสดงออกมาเองก็สามารถใชเทคนิคการสนทนาเกาะเกี่ยวออกมาได ซ่ึงตาง

จากผูมีประสบการณนอยที่อาจไมทันรูตัววากำลังไดขอมูลเหลานั้นหรือไดมาแลวก็ยังไม

ทราบวาจะแปลผลอยางไร

vi

เปนขอจำกัดที่หนังสืออาจเปนรูปแบบท่ีใหความไมสะดวกนักในการใชฝกฝนใหผู

เรียนเกิดความชำนาญในการประเมินสภาพจิตของผูปวย แตวัตถุประสงคของหนังสือเลม

นี้อยางหนึ่งก็เพื่อเปนการขยายความสำคัญเฉพาะสวนของการตรวจสภาพจิตออกมาจาก

การสัมภาษณประวัติ เมื่อทานศึกษาเนื้อหาและตัวอยางผูปวยจากหนังสือเลมนี้แลว คณะ

ผูนิพนธหวังวาทานจะมั่นใจมากขึ้นในการตรวจผูปวยจิตเวช

หนงัสอืเลมนีค้ณะผูนพินธไดคนควาจากแหลงเรียนรูทีเ่ปนมาตรฐาน อกีทัง้ยงับรรจุ

ตวัอยางประสบการณในการตรวจผูปวยหลายสบิรายไวดวย หนงัสือเลมนีเ้กดิจากความ

ตัง้ใจ การทุมเทแรงกายและการถายทอดการวเิคราะหผูปวยแตละรายโดยผานการวพิากษ

วจิารณในกลุมผูนพินธอยางรอบคอบ หวังวาผูอานจะไดประโยชนอยางท่ีมุงหวัง ผูฝกฝนที่

ทุมเทและจริงจังยอมประสบความสำเรจ็ในการตรวจผูปวยจติเวช

พญ.ณหทัย วงศปการันย

ภาควิชาจิตเวชศาสตร

ตุลาคม 2552

[email protected]

vii

รายนามผูนิพนธ

ณหทัย วงศปการันย, พ.บ., ว.ว. (จิตเวชศาสตร)

ผูชวยศาสตราจารย เชี่ยวชาญจิตเวชศาสตรทั่วไปและจิตเวชศาสตรผูสูงอายุ

ภาควิชาจิตเวชศาสตร คณะแพทยศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม

(บรรณาธิการ email: [email protected])

ทินกร วงศปการันย, พ.บ., ว.ว. (จิตเวชศาสตร)

รองศาสตราจารย เชี่ยวชาญจิตเวชศาสตรทั่วไปและจิตบำบัด


ศิริจิต สุทธจิตต, พ.บ., ว.ว. (จิตเวชศาสตร)

อาจารย เชี่ยวชาญจิตเวชศาสตรทั่วไปและวิจัยทางจิตเวชศาสตร


สุรินทรพร ลิขิตเสถียร, พ.บ., ว.ว. (จิตเวชศาสตร)

ผูชวยศาสตราจารย เชี่ยวชาญจิตเวชศาสตรทั่วไปและจิตเวชศาสตรยาเสพติด


ix

สารบัญ

คำนำ v

รายนามผูนิพนธ vii

บทนำ



ความสำคัญของการตรวจสภาพจิต 1

ประโยชนของการตรวจสภาพจิต 3

ขอบงช้ีในการตรวจสภาพจิต 4

ประเภทของขอมูลที่ไดจากการตรวจสภาพจิต 6

การตรวจสภาพจิตโดยการสังเกต 6

เทคนิคในการตรวจสภาพจิตใหประสบผลสำเร็จ 8

การนำการสนทนาเขาสูการตรวจสภาพจิต 9

การบันทึกขณะตรวจสภาพจิต 11

เอกสารอางองิ 12

บทท่ี 1 เน้ือหาของการตรวจสภาพจิต ตอนท่ี 1



ลักษณะท่ัวไปของผูปวย 13

การพูด 14

อารมณ 15

เอกสารอางอิง 17

x




ความคิดและการคิด 19

การรับรู 25

ขอมูลทั่วไปหรือความรูทั่วไป 27





ประชาน 31

การรับรูเวลา สถานที่ บุคคล 32

ความตั้งใจและสมาธิ 33

ความจำ 35

ความคิดเชิงนามธรรม 36

การพิจารณาตัดสินใจ 38

การหยั่งรูสภาพความเจ็บปวย 41


บทท่ี 4 วินิจฉัยแยกโรคจากผลการตรวจสภาพจิต ตอนท่ี 1




ลักษณะท่ัวไปของผูปวย 46

ความรวมมือของผูปวย 57


xi




การพูด 61

อารมณ 68





ความคิด 79

การรับรู 87





ประชาน 91

การพิจารณาตัดสินใจ 97

การหยั่งรูสภาพความเจ็บปวย 98


xii

บทท่ี 8 ศึกษาตัวอยางผูปวย กลุมโรคท่ี 1



ผูปวยรายที่ 1 110























xiii
















ดรรชนี 189

บทนำ

บทนำ 1

ปญหาท่ีพบบอยครั้งของผูสัมภาษณหลังตรวจสภาพจิตของผูปวยแลวก็คือไมสามารถจะ

แปลความหมายของขอมูลที่ไดมาหรือไมสามารถนำมาใชใหเกิดประโยชนกับการ

สัมภาษณได ผูที่ฝกสัมภาษณผูปวยใหมๆ เชน นักศึกษาบางรายสัมภาษณผูปวยแบบ

“เปนไปตามรูปแบบ” บางสวนที่ควรใสใจใหมากถูกละเวนไป และบางสวนที่ไมควรใชเวลา

มากก็ถามโดยที่ไมไดวางแผนหรือไมทราบวาถามไปเพื่ออะไร สวนหนึ่งอาจเกิดจากเวลา

ในการสัมภาษณมีจำกัด แตบางสวนก็พบวาผูสัมภาษณไมทราบเปาหมายที่แทจริงในการ

ตรวจสภาพจิตหรือไมทราบการแปลความหมายของขอมูลที่ไดมา

ความสำคัญของการตรวจสภาพจิต

การตรวจสภาพจิต (Mental State Examination; MSE) เปนวิธีการตรวจอยางหนึ่ง

เทียบเคียงกับการตรวจรางกายในการคนหาความผิดปกติทางกายนั่นเอง กระทำไดโดย

วิธีสังเกตและการสัมภาษณ การตรวจสภาพจิตเปนการประเมินผูปวยในดานตางๆ เหลานี ้

ไดแก การสงัเกตลกัษณะท่ัวไปของผูปวย (general appearance) อารมณ (emotion)

การพูด (speech) ความคิด (thought) การพิจารณาตัดสินใจ (judgment) การรับรู

(perception) และประชาน (sensorium and cognition) เปนตน ผูปวยจะตอบสนอง

ผูสัมภาษณดวยวาจา ความนึกคิด อารมณและพฤติกรรม ซ่ึงผูตรวจจะนำมาวิเคราะห

และตัดสินวาการตอบสนองทั้งหมดนั้น แสดงถึงการปรับตัวอยูในเกณฑปกติของสังคม

บทนำ



การตรวจสภาพจิตและการแปลความหมาย2

และวัฒนธรรมของเขาหรือไม นอกจากนี้การตรวจสภาพจิตยังถือเปนสวนหนึ่งของการ

ตรวจทางระบบประสาท (nervous system) อีกดวย

ผูปวยหรือญาติมักเขาใจวา ผูสัมภาษณหรือผูตรวจไมไดตรวจอะไร ดูเหมือนเปน

การ “คุย” กัน แทจริงความคิดและจิตใจน้ันเปนสิ่งท่ีจับตองและมองเห็นไมได ผูตรวจจะ

ใชการสังเกตพฤติกรรมและการสนทนาเพื่อใหทราบความรูสึกนึกคิดและอารมณของ

ผูปวย

การตรวจสภาพจิตเปนการตรวจการทำงานของสมองระดับสูง (higher brain

function) เปนการตรวจท่ีมคีวามสมบูรณและมีประสิทธิภาพพอสมควรหากตรวจอยาง

ละเอียดถี่ถวน จึงเปนสิ่งท่ีมีความจำเปนที่จะชวยใหทราบวินิจฉัยและชวยในการคนหา

พยาธิสภาพหรือหาสาเหตุของโรคได

ในการตรวจผูปวยนั้นควรคำนึงวาจะเปนการประเมินความสัมพันธสามมิติ ทั้งราง

กายของผูปวย สัมพันธภาพระหวางบุคคล และสัมพันธภาพภายในจิตใจของผูปวยเอง

พื้นฐานทางสังคมและวัฒนธรรมของผูปวยก็มีสวนในการชวยประเมินความสัมพันธ

ทั้งหมดนี้

ในการประเมินขอมูลที่ไดจากผูปวยไมเพียงแตองคความรูทางคลินิกเทานั้น ยัง

ตองอาศยัความสามารถในการวเิคราะหของผูสมัภาษณเองดวย เพราะจะทำใหสามารถรูจัก

ผูปวยในบริบทของเขาวาอยูในสังคมนี้อยางไร แตในบางกรณีก็เปนการยากที่จะประเมิน

สภาพทีแ่ทจริงของผูปวยตามขอมลูจากการสมัภาษณ หรืออาจพบความขดัแยงกันของ

ขอมูลจากผูปวย ในกรณีเชนนี้ การตรวจสภาพจิตจะชวยได เพราะสามารถใชตรวจพบ

(detect) อาการเล็กๆ นอยๆ ที่ผิดปกติของผูปวยได

สิ่งท่ีพึงระวังประการหน่ึงคือ ไมควรประเมินผูปวยโดยอาศัยขอมูลที่ไดรับมาอีก

ทอดหนึ่งเปนสำคัญ ไดแก ขอมูลจากบันทึกของผูอื่นซึ่งไดผานการวิเคราะหมาแลว เชน

บันทึกเกี่ยวกับความคิดของผูปวยเขียนไววา

“ผูปวยมีภาวะหลงผิดแบบหวาดระแวง”

ขอความนี้ถือเปนการวิเคราะหของผูบันทึก แตหากเขาบันทึกไววา

“ผูปวยปกใจเชื่อวาคนขางบานมาแอบดูตามรอยแตกของไมที่ฝาผนังบอยๆ เพื่อที่

จะหาโอกาสมาขโมยทรัพยสินภายในบาน และหากเปนไปไดเขาอาจจะฆาผูปวยเสียเพื่อจะ

ไดเอาทรัพยสินตางๆ ไปไดงายดายขึ้น (เมื่อตรวจสอบกับญาติที่อาศัยในบานเดียวกันพบ

Documents

การตรวจสภาพจิต และการแปล ... · 2009. 11. 17. · การตรวจสภาพจิต ... 195-197 ถ.พระปกเกล