15
การเสวนาเรื่อง “ความท้าทายใหม่ของแรงงานไทยในทศวรรษหน้า” ข้อคิดเห็นที่ปรากฏในบทความนี้เป็นความเห็นของผู้เขียน ซึ่งไม่จาเป็นต้องสอดคล้องกับความเห็นของธนาคารแห่งประเทศไทย โดย ดร. เสาวณี จันทะพงษ์ ฝ่ายนโยบายเศรษฐกิจการเงิน ธนาคารแห่งประเทศไทย 30 มี.. 2559

การเสวนาเรื่อง “ความท้าทาย ... · 2019-03-02 · -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 4 ID MA PH TH VN CH IN Source: Credit Suisse, 2015 1990-2012

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: การเสวนาเรื่อง “ความท้าทาย ... · 2019-03-02 · -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 4 ID MA PH TH VN CH IN Source: Credit Suisse, 2015 1990-2012

การเสวนาเรอง “ความทาทายใหมของแรงงานไทยในทศวรรษหนา”

ขอคดเหนทปรากฏในบทความนเปนความเหนของผเขยน ซงไมจ าเปนตองสอดคลองกบความเหนของธนาคารแหงประเทศไทย

โดย ดร. เสาวณ จนทะพงษ ฝายนโยบายเศรษฐกจการเงน ธนาคารแหงประเทศไทย

30 ม.ค. 2559

Page 2: การเสวนาเรื่อง “ความท้าทาย ... · 2019-03-02 · -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 4 ID MA PH TH VN CH IN Source: Credit Suisse, 2015 1990-2012

1. จากมมมองดาน Macro • ความทาทายจากกระบวนการปรบโครงสรางเศรษฐกจไทยจากมมมองตลาดแรงงาน • พฤตกรรมของกระบวนการเคลอนยายแรงงานในตลาดแรงงาน

2. จากมมมองดาน Micro • ความทาทายดาน Skill Gap ในตลาดแรงงานไทย • ความทาทายจากแนวโนมทกษะทตลาดแรงงานโลกตองการ

3. แนวทางการปรบตวของภาคธรกจและแรงงานในทศวรรษหนา

หวขอการน าเสนอ

2

Page 3: การเสวนาเรื่อง “ความท้าทาย ... · 2019-03-02 · -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 4 ID MA PH TH VN CH IN Source: Credit Suisse, 2015 1990-2012

Share of Value Added (%) Share of Labour (%)

20 12 10 9

24 30 35 39

56 58 55 52

0%

25%

50%

75%

100%

1972

-198

6

1987

-199

6

1997

-200

0

2001

-201

4

Agri Manu Services and others

65 55 45 40

10 12

15 15

25 32 40 45

0%

25%

50%

75%

100%

1972

-198

6

1987

-199

6

1997

-200

0

2001

-201

4

ความทาทายจากมมมอง Macro: โครงสรางตลาดแรงงานเปลยนแปลงไป จากอดตทแรงงานสวนใหญอยในภาคเกษตร ปจจบนปรบมาเปนอยในภาคบรการ ขณะท Labour Productivity ของสองภาคเศรษฐกจนเตบโตนอย

Source: Labour Force Survey, NSO and authors calculations

3

Sector 1972-1986 1987-1996 1997-2000 2001-2014

Agriculture 1.3 4.6 1.9 1.8 Manufacturing 2.4 5.5 0.1 3.4

Services/ Others 1.3 3.4 -3.3 1.3

Average Growth of Productivity (%)

ภาพรวมโครงสรางตลาดแรงงานไทย ตงแต 1972-2014

Page 4: การเสวนาเรื่อง “ความท้าทาย ... · 2019-03-02 · -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 4 ID MA PH TH VN CH IN Source: Credit Suisse, 2015 1990-2012

Source: Past, Present, and Prospects for Thailand’s Growth: A Labor Market Perspective (2008) by S. Chuenchoksan, D. Nakornthab, Bank of Thailand Discussion Paper และค านวณโดยคณะผวจย 4

-12%

-9%

-6%

-3%

0%

3%

6%

9%

12%

15%

1972 1977 1982 1987 1992 1997 2002 2007 2012 2017 2022

อตราการเจรญเตบโตของ GDP อตราการเจรญเตบโตของผลตภาพแรงงาน GDPเฉลย ผลตภาพเฉลย อตราการเจรญเตบโตของการจางงาน

%YoY

Forecast

คาความสมพนธระหวาง GDP และผลตภาพแรงงาน = 0.76

ชวงเศรษฐกจเตบโต (1972-1986) Avg = 6.3% Avg = 2.8%

ชวงเฟองฟกอนวกฤต

(1987-1996) Avg = 9.5% Avg = 7.3%

ชวงหลงวกฤตเศรษฐกจ

(1997-2000) Avg = -2.5% Avg = -2.3%

ชวงปจจบน (2001-2014) Avg = 3.9% Avg = 2.4%

ชวงอนาคต (2015-2025)

Avg(F) = 2.6% Avg(F) = 2.0%

Annual change (%) in GDP and Labour Productivity in Thailand, 1972-2025

Labour Productivity ขยายตวในทศทางเดยวกบการเตบโตทางเศรษฐกจ ขณะทการเตบโตของก าลงแรงงานลดลงตอเนองตงแตชวงกอนวกฤต 1997 และประมาณการวา จะยงอยในระดบต าในอก 10 ปขางหนาซงจะเปนความทาทายส าคญของการพฒนาเศรษฐกจไทย

Page 5: การเสวนาเรื่อง “ความท้าทาย ... · 2019-03-02 · -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 4 ID MA PH TH VN CH IN Source: Credit Suisse, 2015 1990-2012

-0.5

0.0

0.5

1.0

1.5

2.0

ID MA PH TH VN CH IN

Source: Credit Suisse, 2015

1990-2012 2013-2032

Contribution of working age population to potential growth per annum

ในอนาคตแรงขบเคลอนเศรษฐกจไทยจากก าลงแรงงานจะมนอยลงจากการเขาสสงคมผสงอายเรวกวา พฒนาประเทศอนในภมภาคโดยเปรยบเทยบ ท าใหไทยเขาสสภาวการณ“แกกอนทจะรวย”

1.8 1.8

1.7

0.3

0

1

2

3

4

Past 50 years Next 50 years at historical productivity growth

Productivity growth Employment growth

Developed countries* compound annual growth rate, %

-40%

Note: Data came from the Conference Board Total Economy Database; United Nations Population Division and McKinsey Global Institute analysis. Source: Mckinsey Global Institute

* G19 countries are Argentina, Australia, Brazil, Canada, China, France, Germany, India, Indonesia, Italy, Japan, Mexico, Russia, Saudi Arabia, South Africa, South Korea, Turkey, the United Kingdom, and the United States 5

Page 6: การเสวนาเรื่อง “ความท้าทาย ... · 2019-03-02 · -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 4 ID MA PH TH VN CH IN Source: Credit Suisse, 2015 1990-2012

6

6

-10

-5

0

5

10

15

20

-1,500

-1,000

-500

-

500

1,000

1,500

2,000

2,500

1973 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013

ภาคเกษตร อตสาหกรรม บรการและอนๆ อตราการเคลอนยายแรงงานสทธ (แกนขวา)

จ านวนคน (พนคน)

ชวงเศรษฐกจเตบโต

(1973-1986) Avg = 1,019 Avg = -257

ชวงเฟองฟกอนวกฤต

(1987-1996) Avg = 1,071 Avg = -460

ชวงหลงวกฤตเศรษฐกจ

(1997-2000) Avg = 373 Avg = -236

ชวงปจจบน (2001-2014) Avg = 647 Avg = -143

อตราการเคลอนยายสทธ

(%)

ยายเขา

ยายออก

จ านวนการเคลอนยายแรงงานสทธจ าแนกตามภาคการผลต และอตราการเคลอนยายแรงงานสทธ, 1973-2014

• ตามแนวคด Gross Worker Flow จากขอมลระดบมหภาค: การเคลอนยายแรงงานทวดจากจ านวนการเคลอนยายแรงงานสทธจากภาคเกษตรเขาสภาคอตสาหกรรมและภาคบรการลดต าลงมาก เทยบกบในชวงเฟองฟกอนวกฤต สวนหนงเปนผลจากการชะลอตวของเศรษฐกจโลกและปญหาภายในประเทศ ท าใหธรกจและต าแหนงงานขยายตวนอย

• ผลวเคราะหระดบจลภาคเชงเศรษฐมตดวย Multinomial Logit Model: (1) แรงงานจากภาคเกษตรทอยในระบบจะมความยดหยนสงในการเคลอนยายเขาสภาคอตสาหกรรมและภาคกอสราง (2) แรงงานทจบมธยมศกษาตอนปลายและอาชวศกษามโอกาสเคลอนยายสงกวากลมการศกษาอนๆ และ (3) อตราคาจางทสงขนเปนแรงจงใจใหแรงงานตดสนใจโยกยายไปท างานในภาคการผลตทมผลตภาพสงกวา ซงจะสงผลใหผลตภาพแรงงานโดยรวมสงขน

หมายเหต: This approach used by Davis and Haltiwanger, 1999 (Handbook of Labour Economics) and OECD (2009 and 2010) ทมา: Labor Force Survey, NSOและ ค านวณโดยคณะผวจย

Page 7: การเสวนาเรื่อง “ความท้าทาย ... · 2019-03-02 · -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 4 ID MA PH TH VN CH IN Source: Credit Suisse, 2015 1990-2012

0 100 200 300 400 500

0 100 200 300 400 500

Pet

role

um

To

bac

co

Veh

icle

Mac

hin

ery

An

d

Ele

ctri

cal A

pp

arat

us

Off

iceC

om

TV

Rad

io

Ch

emic

als

Oth

er T

ran

spo

rt

Eq

uip

men

t

Pap

er

No

nm

etal

lic

Lea

ther

Fo

od

an

d B

ev

Bas

icM

etal

Ru

bb

er

Fu

rnit

ure

, oth

ers,

an

d

Rep

airs

Tex

tile

Fab

rica

ted

Met

al

Pri

nti

ng

Wea

rin

g

Wo

od

Baht/Hr Baht/Hr Labour productivity in Manufacturing Sector LP (avg 2001-2007) LP (avg 2008-2014) Avg. Earning (avg 2001-2007) (RHS) Avg. Earning (avg 2008-2014) (RHS)

7

3,682 2,531

ผลตภาพแรงงานทงภายในภาคอตสาหกรรมและภายในภาคบรการมความแตกตางกนสง สะทอนถงยงมชองวางใหมการพฒนา ขณะทคาจางทแรงงานสวนใหญไดรบยงอยต ากวาผลตภาพแรงงาน

ทมา: NESDB, Labour Force Survey (NSO) และค านวณโดยคณะผเขยน

0 60 120 180 240 300

0 60

120 180 240 300

Ele

ctri

city

Fin

anci

al

Inte

rmed

iati

on

Tra

nsp

ort

Rea

l est

ate

Pu

blic

Ad

min

Ed

uca

tio

n

Oth

er c

om

mu

nit

y

Hea

lth

an

d s

oci

al

wo

rk T

rad

e

Ho

tel

Pri

vate

Ho

use

ho

ld

Baht/Hr Baht/Hr Labour productivity in Service Sector LP (avg 2001-2007) LP (avg 2008-2014)

Avg. Earning (avg 2001-2007) (RHS) Avg. Earning (avg 2008-2014) (RHS) 601 556

Page 8: การเสวนาเรื่อง “ความท้าทาย ... · 2019-03-02 · -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 4 ID MA PH TH VN CH IN Source: Credit Suisse, 2015 1990-2012

1. แรงงานสวนใหญอยในภาคเกษตรทประสทธภาพแรงงานต าสด

2. แรงงานยายเขาสภาคบรการทประสทธภาพแรงงานไมสง

3. มกระบวนการผลตสนคาทไม Move Up Value Chain

4. ระดบการลงทนในประเทศไทยต า และยงไมฟนตวจากวกฤตป 40

5. การศกษาของแรงงานไมไดตอบโจทยตลาดแรงงาน

6. รอยละ 40 ของแรงงานอยในสถานประกอบการขนาดเลก

7. หนงในหกของก าลงแรงงานเปนมนษยเงนเดอนในภาคเอกชน

Source: ศรกญญา ตนสกล และ เศรษฐพฒ สทธวาทนฤพฒ, 2557, 7 สาเหตทประสทธภาพแรงงานไทยอยในระดบต า, งานวจยสถาบนอนาคตไทยศกษาเรอง Productivity & Competitiveness

ปญหาประสทธภาพแรงงานไทยมความซบซอนเกยวพนกบ โครงสรางเศรษฐกจของประเทศและโครงสรางตลาดแรงงาน

8

Page 9: การเสวนาเรื่อง “ความท้าทาย ... · 2019-03-02 · -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 4 ID MA PH TH VN CH IN Source: Credit Suisse, 2015 1990-2012

• ความทาทายจากมมมองดาน Macro พบวา กระบวนการปรบโครงสรางเศรษฐกจของไทย (Structural Transformation) จากมมมองตลาดแรงงาน ทงการเตบโตของผมงานท า (Employment Growth) ทลดลงจากโครงสรางประชากรของไทยทกาวเขาสสงคมผสงอายอยางรวดเรว และผลตภาพแรงงาน (Labour Productivity) ทลดลงมาก โดยเฉพาะจากกระบวนการเคลอนยายแรงงานทลดลง

• โครงสรางแรงงานเปลยนแปลงไปมากจากอดต จาก“สงคมเกษตร” คอยๆ เปลยนเปน “เศรษฐกจภาคบรการ” แตอตราการเตบโตของผลตภาพแรงงานของภาคบรการและภาคเกษตร ลดลงมาก

Takeaway Messages

9

Page 10: การเสวนาเรื่อง “ความท้าทาย ... · 2019-03-02 · -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 4 ID MA PH TH VN CH IN Source: Credit Suisse, 2015 1990-2012

10

3.9

8.6

13.1

19.4

23.4

31.6

Universities not producing enough graduates

Applicants demand very high wage

No applicants for unskilled workers position

Applicants lack required technical skills

Applicants lack required basis skills

Higher turnover of new recruits

Percentage of firms reporting a given problem as the main cause of vacancies

ความทาทายดาน Skill Gap: ผลส ารวจบรษทในไทยใหความเหนวาแรงงานขาดทกษะทางวชาการและพนฐาน ทบรษทตองการ โดยเฉพาะทกษะดานภาษาองกฤษ IT ความสามารถในการค านวณ และความคดสรางสรรค

Source: Leading with Ideas: Skills for Growth and Equity in Thailand, WB, 2012

รอยละทบรษท รายงานถงทกษะ พนฐานและทกษะ

ทางวชาการ เปนสาเหตหลก ของต าแหนง วางของบรษท

รอยละของ บรษททตอบแบบสอบถามเกยวกบระดบทกษะทจ าเปน ตอการท างาน ของพนกงาน

0 20 40 60 80 100

Technical/professional Team-working

Adaptability Social

Problem-solving Time management

Communication Leadership

Creative/Innovation Numerical

IT English language

PICS 2007 PICS 2004

Percentage of firms that rate certain skills as poor or very poor

Page 11: การเสวนาเรื่อง “ความท้าทาย ... · 2019-03-02 · -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 4 ID MA PH TH VN CH IN Source: Credit Suisse, 2015 1990-2012

11

ความทาทายดาน Skill Gap: ผลส ารวจผประกอบการในระดบจงหวด พบวายงมปญหา Skill Gaps ทงความรทเกยวของกบงานและทกษะในการท างานในแรงงานทกกลม

ทมา: โครงการศกษาความตองการตลาดแรงงานเพอการพฒนาการศกษาเพออาชพในจงหวดเชยงใหม จากผลการส ารวจความตองการแรงงานและการขาดแคลนแรงงาน จงหวดเชยงใหม กระทรวงแรงงาน ป 2558 และภาพประกอบจาก wwww.shutterstock.com

Skill Gaps ของแรงงานในจงหวดเชยงใหม ป 2558

กลมแรงงาน

ประเภทของความรและทกษะ คาดหวง ท าไดจรง คาดหวง ท าไดจรง คาดหวง ท าไดจรง คาดหวง ท าไดจรง

1.1 กฎหมาย/กฎระเบยบเกยวกบวชาชพ 3.5 2.2 3.7 2.3 4.1 2.6 4.2 3.6 1.2 ความรวชาชพ 3.8 2.4 4.1 2.5 4.6 2.9 4.7 2.9 1.3 ความรดานการท าธรกจ 3.8 2.3 4.0 2.5 4.5 2.8 4.6 2.9 1.4 วทยาศาสตร/เทคโนโลย 3.8 2.2 4.0 2.4 4.4 2.7 4.5 2.7 1.5 ความรเกยวกบองคกร 3.9 2.3 4.0 2.5 4.7 2.9 4.7 2.8

2.1 ความสามารถเฉพาะในวชาชพ 3.9 2.5 4.1 2.7 4.6 3.0 4.8 3.1 2.2 คณตศาสตรและการค านวณ 3.8 2.4 4.1 2.6 4.6 3.0 4.7 3.0 2.3 การใชภาษาตางประเทศ 3.8 2.3 4.0 2.7 4.5 2.9 4.7 3.0 2.4 การใชคอมพวเตอร 3.9 2.3 4.1 2.6 4.6 2.9 4.7 3.0 2.5 การบรหารจดการ 3.9 2.5 4.0 2.6 4.7 3.0 4.8 3.0 2.6 การสอสาร 3.9 2.5 4.1 2.7 4.6 3.0 4.7 3.0

2. ทกษะในการท างาน

1. แรงงานไรฝมอ 2. แรงงานกงฝมอ 3. แรงงานฝมอ 4. ผบรหาร

1. ความรทเกยวของกบงาน

Page 12: การเสวนาเรื่อง “ความท้าทาย ... · 2019-03-02 · -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 4 ID MA PH TH VN CH IN Source: Credit Suisse, 2015 1990-2012

12

รอยละของผตอบแบบสอบถามทเหนวาผทเพงจบการศกษาจากสถาบนการศกษา หรอผเพงเขาท างานใหมมทกษะเพยงพอในการท างาน*

หมายเหต: 1) งานวจยของ McKinsey 2012 Global Report: Education to Employment ประเทศทท าการส ารวจ 8 ประเทศไดแก องกฤษ เยอรมน สวเดน โปรตเกส สเปน ฝรงเศส กรซ และอตาล 2) Employers: Overall, the entry-level employees we hired in the past year have been adequately prepared by their prehire education and/or training, Youth: Overall, I think I was adequately prepared for an entry-level position in my chosen career field และ Education providers: Overall, graduates from my

institution are adequately prepared for entry-level positions in their chosen field of study.

ความทาทายดาน Skill Gap: ประเทศทมระดบการพฒนาสงกวาไทยกประสบปญหาแรงงานในกลมผทเพงจบ การศกษาขาดทกษะและประสบการณทจ าเปนตอการท างาน สะทอนถงความส าคญของการฝกอบรม

35 38

74

employers youth education providers

2X

Source: McKinsey Survey, Aug-Sept 2012, 2013

Page 13: การเสวนาเรื่อง “ความท้าทาย ... · 2019-03-02 · -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 4 ID MA PH TH VN CH IN Source: Credit Suisse, 2015 1990-2012

13

ความทาทายจากแนวโนมทกษะทตลาดแรงงานโลกตองการ: บรษทในภมภาคเอเชยแปซฟกประสบปญหา ขาดแคลนแรงงานมากกวาคาเฉลยของโลก และ Top-4 ทขาดแคลนสอดคลองกบภาพรวมระดบ Global

Global: Top Jobs Employers Are Having Difficulty Filling 2006-2015

Source: 2015 Talent Shortage Survey, ManpowerGroup

Asia Pacific: % Having Difficulty Filling Jobs

Page 14: การเสวนาเรื่อง “ความท้าทาย ... · 2019-03-02 · -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 4 ID MA PH TH VN CH IN Source: Credit Suisse, 2015 1990-2012

14

การสรางโอกาสในการพฒนาศกยภาพใหแกแรงงานทงในระบบและนอกระบบใหเรยนรอยางตอเนองตลอดชวงชวตการท างาน โดยแรงงานนอกระบบทไมมทกษะ: ควรสงเสรมใหม “มาตรฐานฝมอตามวชาชพ” เพอใหเปนมาตรฐานเปนทยอมรบ และส าหรบแรงงานในระบบทมทกษะ: ควรเรงพฒนาและสรางระบบ“การศกษาทวภาค (Dual System)” ในสาขาวชาชพทจ าเปนตอการพฒนาเทคโนโลยและนวตกรรม

การปฏรปสถาบนดานแรงงาน โดยเฉพาะการก าหนดคาจางใหเปนไปตามผลตภาพเพอกระตนใหผประกอบการเรงพฒนาผลตภาพการผลต ดวยการลงทนทงในดานเทคโนโลย และการฝกอบรมลกจาง สวนลกจางกตองเรงพฒนาทกษะใหสอดคลองกบคาจางทสงขน นอกจากน ควรสงเสรมกลไกดานสถาบนการเจรจาตอรองคาจาง ระหวางนายจางและลกจางใหมากขน เพอใหมการเจรจาตกลงกน โดยสนต เพอเปนแรงจงใจใหทงสองฝายเพมผลตภาพบนพนฐานของการชวยเหลอเกอกลกน

การเรงกระบวนการปรบโครงสรางการผลต โดยเพมการลงทนในโครงการวจยรวมระหวางบคลากรวจยภาครฐและเอกชนเพอคนควา/พฒนาใหเกดสนคาทผลตดวยนวตกรรมในเชงการคาใหได ซงจะท าใหเกดการสรางงานมากขน และการพฒนาการเตบโตของผลตภาพแรงงานใหสงขนดวยการเพมปจจยทน และการพฒนาคณภาพแรงงานผานการศกษา/ฝกอบรม เปนตน

ขอเสนอแนะทางนโยบาย

2

3

1

Page 15: การเสวนาเรื่อง “ความท้าทาย ... · 2019-03-02 · -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 4 ID MA PH TH VN CH IN Source: Credit Suisse, 2015 1990-2012

15

References: เสาวณ จนทะพงษ นครนทร อมเรศ สมบรณ หวงวณชพนธ ธนนธร มหาพรประจกษ และปาณศาร เจษฎาอรรถพล (2558), “กระบวนการปรบ

โครงสรางเศรษฐกจไทยในปจจบนและทศทางขางหนา: วเคราะหจากมมมองตลาดแรงงาน” ภายใตโครงการศกษาการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของไทยในระยะตอไป (Bank of Thailand's Research Program on Thailand's Future Growth), สงหาคม

เสาวณ จนทะพงษ (2558), “กระบวนการปรบโครงสรางเศรษฐกจไทยจากมมมองตลาดแรงงานหายไปไหน”, คอลมนแจงสเบย หนงสอพมพกรงเทพธรกจ 4 สงหาคม 2558

https://www.bot.or.th/Thai/MonetaryPolicy/EconomicConditions/AAA/Paper_Labour.pdf

เสาวณ จนทะพงษ (2557) ตลาดแรงงานไทย: ขอเทจจรง สภาพปญหาและทางออกEducation for All: สรางสมมาอาชพเพอสงคมทงมวล เอกสารประกอบการประชมวชาการ “อภวฒนการเรยนร…สจดเปลยนประเทศไทย” (6-8 พฤษภาคม 2557) สสค. http://seminar.qlf.or.th/File/DownloadFile/618\

เสาวณ จนทะพงษ และ กรวทย ตนศร (2556), “การขาดแคลนแรงงานไทย: สภาพปญหา สาเหตและแนวทางแกไข” ในสมศจ ศกษมตและคณะ ตลาดแรงงานไทยและบทบาทในการสรางความแขงแกรงใหเศรษฐกจไทย, BOT Discussion Paper DP/07/2013 https://www.bot.or.th/Thai/MonetaryPolicy/ArticleAndResearch/DiscussionPaper/DP012013.pdf

โครงการศกษาความตองการตลาดแรงงานเพอการพฒนาการศกษาเพออาชพในจงหวดเชยงใหม ป 2558 จดท าโดยส านกงานสงเสรมสงคมแหงการเรยนรและคณภาพเยาวชน (สสค.) และความรวมมอกบมหาวทยาลยธรกจบณฑตย และ ธปท.

ManpowerGroup (2015), 2015 Talent Shortage Survey